1

Kasaysayan at
Pag-unlad ng
Wikang Filipino
 2
Panahon ng mga Katutubo

Baybayin ang tawag sa

katutubong paraan ng
pagsulat
Binubuo ito ng labimpitong
(17) titik: tatlong (3) patinig
at labing-apat (14) na
katinig
 3
Baybayin
4
 Ang mga katinig ay binibigkas na may5
kasamang tunog ng patinig na /a/.
Kung nais basahin o bigkasin ang mga
katinig na kasama ang tunog na /e/
o /i/, nilalagyan ang titik ng tuldok sa
itaas. Samantala, kung ang tunog
ng /o/ o /u/ ang nais isama sa
pagbasa ng mga katinig, tuldok sa
ibaba nito ang inilalagay.
 Samantala, kung ang nais kaltasin6 ay
ang anumang tunog ng patinig na
kasama ng katinig sa hulihan ng isang
salita, ginagamitan ito ng panandang
kruz (+) bilang hudyat sa pagkakaltas
ng huling tunog.
Gumagamit ng dalawang pahilis
7
na guhit // sa hulihan ng
pangungusap bilang hudyat ng
pagtatapos nito.
 Panahon ng mga 8

Kastila

 Maraming pagbabago ang naganap at isa

na rito ang sistema ng ating pagsulat.
 Ang dating alibata ay napalitan ng
Alpabetong Romano na binubuo naman ng
20 titik, limang (5) patinig at labinlimang (15)
katinig.
 a, e, i, o, u b, k, d, g, h, l, m, n, ng, p, r, s, t,
w, y
• Pagpapalaganap ng
9
Kristiyanismo ang isa sa naging
layunin ng pananakop ng mga
Kastila.
• Ngunit nagkaroon ng suliranin
hinggil sa komunikasyon.
• Nagtatag ang Hari ng Espanya
ng mga paaralang magtuturo ng
wikang Kastila sa mga Pilipino
ngunit ito ay tinutulan ng mga
prayle.
• Ang mga misyonerong Kastila mismo
ang nag-aral ng mga wikang katutubo. 10
1. Mas madaling matutuhan ang wika ng
isang rehiyon kaysa ituro ito sa lahat ang
Espanyol.
2. Higit na magiging kapani-paniwala at
mabisa kung ang isang banyaga ay
nagsasalita ng katutubong wika.
• Ang mga prayle’y nagsulat ng mga
diksyunaryo at aklat-panggramatika,
katekismo at mga kumpesyonal para sa
mabilis na pagkatuto nila ng katutubong
wika
 Naging usapin ang tungkol sa wikang
11
panturong gagamitin sa mga Pilipino.
 Inatas ng Hari na ipagamit ang wikang
katutubo sa pagtuturo ng
pananampalataya subalit hindi
naman ito nasunod.
 Gobernador Tello – turuan ang mga
Indio ng wikang Espanyol
 Carlos I at Felipe II – kailangang
maging bilinggwal ang mga Pilipino
 Carlo I – ituro ang doktrinang
Kristiyana sa pamamagitan ng wikang
Kastila
 Noong 12
Marso 2, 1634, muling inulit ni Haring
Felipe II ang utos tungkol sa pagtuturo ng
wikang Kastila sa lahat ng katutubo
 Hindi naging matagumpay ang mga
kautusang nabanggit kung kaya si Carlos II
ay naglagda ng isang dekrito na inuulit ang
mga probisyon sa mga nabanggit na batas.
Nagtakda rin siya ng parusa para sa mga
hindi susunod dito.
 Noong Disyembre 29, 1792, nilagdaan ni
Carlos IV ang isa pang dekrito na nag-uutos
na gamitin ang wikang Kastila sa mga
paaralang itatatag sa lahat ng mga
pamayanan ng Indio.
 Panahon ng 13

•
Propaganda
Sa panahong ito, marami na ring mga Pilipino
ang naging matindi ang damdaming
nasyonalismo. Nagtungo sila sa ibang bansa
upang kumuha ng mga karunungan.
• Dr. Jose Rizal, Graciano Lopez-Jaena, Antonio
Luna, Marcelo H. del Pilar
• Sa panahong ito ay maraming akdang naisulat
sa wikang Tagalog. Pawang mga akdang
nagsasaad ng pagiging makabayan,
masisidhing damdamin laban sa mga Kastila
ang pangunahing paksa ng kanilang mga
isinulat.
 14
Panahon ng mga
Amerikano
 Nagsimula na naman ang pakikibaka ng
mga Pilipino nang dumating ang mga
Amerikano sa pamumuno ni Almirante
Dewey
 Ginamit nilang instrumento ang
edukasyon na sistema ng publikong
paaralan at pamumuhay na demokratiko
 Mga gurong sundalo na tinatawag na
Thomasites ang mga naging guro noon.
 William Cameron Forbes – naniniwala ang15
mga kawal Amerikano na mahalagang
maipalaganap agad sa kapuluan ang
wikang Ingles upang madaling
magkaunawaan ang mga Pilipino at
Amerikano
 Nagtatag ng lupon si Mc Kinley na
pinamumunuan ni Schurman na ang
layunin ay alamin ang pangangailangan
ng mga Pilipino
1. Isang pambayang paaralan ang
kailangan ng mga Pilipino
2. Mas pinili ng mga lider-Pilipino na gamitin
bilang wikang panturo ang Ingles
 Jorge Bocobo – naniniwalang ang lahat
16
ng sabjek sa primaryang baitang, kahit
na ang Ingles ay dapat ituro sa
pamamagitan ng diyalektong lokal
 N.M Saleeby, isang Amerikanong
Superintende – kahit na napakahusay
ang maaaring pagtuturo sa wikang
Ingles ay hindi pa rin ito magiging
wikang panlahat dahil ang mga Pilipino
ay may kani-kaniyang wikang
bernakular na nananatiling ginagamit
sa kanilang mga tahanan at sa iba
pang pang-araw-araw na gawain
 BiseGobernador Heneral George17
Butte – naniniwalang epektibong
gamitin ang mga wikang bernakular
sa pagtuturo sa mga Pilipino
 Labag man sa iniutos ni Mc Kinley
na gamiting wikang panturo ang
mga wikang bernakular sa mga
paaralan ay nanatili pa rin ang
Ingles na wikang panturo at
pantulong naman ang wikang
rehiyonal
 18
Panahon ng Hapones
 Sa pagnanais na burahin ang anumang
impluwensiya ng mga Amerikano,
ipinagamit nila ang katutubong wika
partikular ang wikang Tagalog sa
pagsulat ng mga akdang pampanitikan.
 Ito ang panahong namayagpag ang
panitikang Tagalog.
 Ipinatupad nila ang Order Militar Blg. 13
na nag-uutos na gawing opisyal na wika
ang Tagalog at wikang Hapon
 19
Panahon nga Malasariling
Pamahalaan
 Saligang Batas noong 1935, Seksyon 3,
Artikulo XIV – “Ang Kongreso ay gagawa
ng mga hakbang tungo sa pagpapaunlad
at pagpapatibay ng isang wikang
pambansa na batay sa isa sa mga umiiral
na katutubong wika.”
 Dahil sa probisyong ito, itinatag ni
Pangulong Quezon ang Surian ng Wikang
Pambansa na ngayon ay Sentro ng
Wikang Filipino upang mamuno sa pag-
aaral sa pagpili ng wikang pambansa.
 20

Manuel Luis Molina

Quezon
• Nilikha ng Batasang Pambansa ang Batas
21 ng
Komonwelth Blg. 184 – opisyal na paglikha
Surian ng Wikang Pambansa noong ika-13 ng
Nobyembre 1936
• Ang tungkulin nito ay magsagawa ng
pananaliksik, gabay at alituntunin na magiging
batayan sa pagpili ng wikang pambansa ng
Pilipinas
• Si Jaime C. de Veyra ang naging tagapangulo
ng komite
• Napili nila ang Tagalog bilang batayan ng
wikang tatawaging Wikang Pambansa
• Ipinalabas noong 1937 ng Pang. Quezon ang
Kautusang Tagapagpaganap Blg. 134 – nag-
aatas na Tagalog ang batayan ng wikang
 Ilang dahilan kung bakit Tagalog ang napiling
batayang wika : 22
1. Mas marami ang nakapagsasalita at
nakauunuwa ng Tagalog kumpara sa ibang
wika
2. Mas madaling matutuhan ang Tagalog
kumpara sa ibang wikain sapagkat sa wikang
ito, kung ano ang bigkas ay siyang sulat
3. Tagalog ang ginagamit sa Maynila at ang
Maynila ang sentro ng kalakalan sa Pilipinas
4. Ang wikang Tagalo ay may hostorikal na
basehan sapagkat ito ang wikang ginamit sa
himagsikan na pinamunuan ni Andres
Bonifacio
5. May mga aklat na panggramatika at
diksyunaryo ang wikang Tagalog
• Dahil sa pagsusumikap ni Pang. 23
Quezon na magkaroon tayo ng
wikang pagkakakilanlan, hinirang
siyang “Ama ng Wikang Pambansa”
• Kautusang Tagapagpaganap Blg. 263
noong Abril 1940 – nagpapahintulot
sa pagpapalimbag at paglalathala
ng Talatinigang Tagalog-Ingles at
Balarila sa Wikang Pambansa.
• Pinasimulan ang pagtuturo ng wikang
pambansa sa mga paaralan
pampubliko at pampribado sa buong
bansa
• Pinagtibay ng Batas Komonwelth Blg. 570 na ang
Pambansang Wika ay magiging isa na sa mga 24
wikang opisyal ng Pilipinas simula sa Hulyo 4, 1940
• Nilagdaan ni Pang. Ramon Magsaysay ang
Proklamasyon Blg. 12 noong Marso 26, 1954 na
nagpapahayag ng pagdiriwang ng Linggo ng
Wikang Pambansa ay magaganap mula sa ika-29
ng Marso hanggang ika-4 ng Abril bilang
pagbibigay-kahalagahan sa kaarawan ni
Balagtas (Abril 2)
• Nilagdaan ni Pang. Magsaysay ang Proklamasyon
Blg. 186 noong Setyembre 23, 1955 na nag-uutos
sa paglilipat ng petsa ng Linggo ng Wika mula ika-
13 hanggang 19 ng Agosto bilang pagbibigay ng
kahalagahan sa kaarawan ni Pang. Quezon
(Agosto 19)
 Noong Pebrero, 1956, nilagdaan ni Gregorio
Hernandez, Direktor ng Paaralang Bayan 25
ang Sirkular 21 na nag-uutos na ituro at
awitin ang Pambansang Awit sa mga
paaralan
 Nagpalabas si Kalihim Jose E. Romero ng
Kagawaran ng Edukasyon ng Kautusang
Pangkagawaran Blg. 7 noong Agosto 13,
1959 na nagsasaad na kailanma’t tutukuyin
ang Wikang Pambansa, ang salitang
Pilipino ang gagamitin
 Nilagdaan ni Pang. Ferdinand Marcos ang
Kautusang Tagapagpaganap Blg. 96 na
nagtatadhana ng pagsasa-Pilipino ng mga
pangalan ng gusali, edipisyo at tanggapan
ng pamahalaan noong Oktubre 24, 1967
• Marso 27, 1968, nilagdaan ni Rafael Salas,
Kalihim Tagapagpaganap, ang Memorandum 26
Sirkular Blg. 96 na nag-aatas ng paggamit ng
wikang Pilipino sa mga opisyal na komunikasyon
sa mga transaksyonng pamahalaan
• Memorandum Sirkular Blg. 488 noong Hulyo 29,
1972 na humihiling sa lahat ng tanggapan ng
pamahalaan na magdaos ng Linggo ng Wika
• Saligang Batas ng 1973, Artikulo XV, Seksyon 2 at
3 – “Ang Batasang Pambansa ay magsasagawa
ng mga hakbang tungo sa pagpapaunlad at
pormal na paggamit ng pambansang wikang
Pilipino at hangga’t hindi binabago ang batas,
ang Ingles at Pilipino ang mananatiling mga
wikang opisyal ng Pilipinas”
 Hunyo 21, 1978, nilagdaan ng Ministro
27
ng Edukasyon at Kultura, Juan Manuel
ang Kautusang Pangministri Blg. 22 na
nag-uutos na isama ang Pilipino sa
lahat ng kurikulum na
pandalubhasang antas
 Nabagong muli ag Konstitusyon nang
sumiklab ang Edsa I noong Pebrero 25,
1986 at nahirang na pangulo ng bansa
si Gng. Corazon c. Aquino
 Saligang Batas ng 1987, Artikulo XIV,
nasasaad tungkol sa wika:
• Sek.6. Ang wikang pambansa ng Pilipinas ay Filipino
28
• Sek.7. Ukol sa mga layunin ng komunikasyon at
pagtuturo, ang mga wikang opisyal ng Pilipinas ay
Filipino at hangga’t walang ibang itinatadhana ang
batas, Ingles
• Sek.8. Ang Konstitusyong ito ay dapat ipahayag sa
Filipino at Ingles at dapat isalin sa mga pangunahing
wikang panrehiyon, Arabic at Espanyol
• Sek.9. Dapat magtatag ang Kongreso ng isang
komisyon ng wikang pambansa na binubuo ng mga
kinatawan ng iba’t ibang mga rehiyon at mga
disiplina na magsasagawa, mag-uugnay at
magtataguyod ng mga pananaliksik sa Filipino at iba
pang mga wika para sa kanilang pagpapaunlad,
pagpapalaganap at pagpapanatili
 Noong Enero taong 1987, sa bias 29 ng
Kautusang Tagapagpaganap Blg. 117 na
nilagdaan ni Pangulong Corazon Aquino,
nilikha ang Linangan ng mga Wika sa
Pilipinas (LWP)
 Noong Mayo 21, 1987 nagpalabas ng
Kautusang Pangkagawaran Blg. 52 si Kalihim
Lourdes R. Quisimbing ng Kagawaran ng
Edukasyon, Kultura at Isports na mas kilala sa
Patakarang Edukasyong Billingwal ng 1987.
 Mayo 27, inihayag na agad sa bias ng
Kautusang Pangkagawaran Blg. 54 ang
Panuntunan sa Implementasyon ng
Patakaran.
 Agosto 25, 1988, ipinagtibay ang Atas
Tagapagpaganap 335, na nag-aatas sa
lahat ng 30
mga
Kagawaran/Kawanihan/Opisina?
Ahensiya/Instrumentaliti ng pamahalaan na
magsagawa ng mga hakbang na kailangan
para sa layuning magamit ang Filipino sa
opisyal na mga transaksiyon, komunikasyon
at korspondensiya.
 Kapapasok pa lamang ng dekad 90 nag
nilagdaan ni kalihim Isidro Carino ng
Kagawaran ng Edukasyon, kultura at Isports
noong Marso 19, 1990 ang isang Kautusang
Pamgkagawaran Blg. 21 na nagsasaad na
gamitin ang Filipino sa panunumpa ng
katapatan sa Konstitusyon at sa bayan.
• 31
Agosto, 14, 1991, pinagtibay ni Pangulong Corazon Aquino ang
Batas Republika Blg. 7104 na lumikha ng Komisyon sa Wikang
Filipino.
• Amg Komisyon sa Wikang Filipino (KWF) ay nag-iisang
ahensiyang pang-wika ng pamahalaan na binubuo ng mga
kinatawan ng iba’t ibang grupong etnolingwistiko at iba-ibang
disiplina.
• Nilikha ito upang magsagawa, mag-ugnay at magtaguyod ng
mga pananaliksik para sa pagpapaunlad, pagpapalaganap at
preserbasyon ng Filipino at iba pang wika ng Pilipinas.
• Bubuuin/Binubuo ito ng labing isang komisyoner na ang isa ay
magsisilbing tagapangulo.
 Noong Hunyo 12, 1996 naman
32
ayipignagtibay ni Pangulong Fidel Ramos
ang Kautusang Tagapagpaganap Blg. 343
na nagpapatibay sa Panunumpa ng
Katapatan sa Watawat.
 Sa panunungkulan ni Pangulong Fidel Ramos
ay naitala ang isa sa mga mahahalagang
bahagi ng kasaysayan ng wikang
pambansa. Ang Proklamasyon Blg. 1041 na
nilagdaan noong Hulyo 15, 1997.
 Ang proklamasyon ay nagtatakda na sa
halip na isang linggong pagdiriwang
lamang, ginawa niyang buong buwan ng
Agosto ay tanghaling Buwan ng Wikang
Pambansa.
 33

Kahulugan
ng FILIPINO
 34
FILIPINO

 Ayon kay Garcia, et. Al (2010),

malaganap na ang
promosyon ng wikang
pambansa at maging ang
mga asignatran ay maliwanag
na nakasulat at tinatawag na
Filipino.
 35
 Pambansang lingua franca

 Sinasabing pambansang lingua

franca ang Filipino dahil ito ang
ginagamit ng mga tao mila sa
iba’t ibang katutubong wika o
magkakaibang pinanggalingang
probinsiya upang
magkaunawaan at makipag-
uganayan.
 36
 Wikang Pambansa

 Nakapaloob sa konstitusyon 1987 ng

Republika ng Pilipinas, ang Filipino ang
Wikang Pambansa. Dahil sa wikang ito
tinatalakay ang mga bagay-bagay
ukol sa bansa na siya namang
naiintindihan ng bawat mamamayang
Pilipino.
 Ito ay ginagamit sa pakikipag-
ugnayan
 37

 Opisyal na Wika sa Komunikasyon

Ginagamit ang Filipino a

opisyal na komunikasyon
• Ang wikang Filipino ay ginagamit sa:
38
 Delibersyon sa lehislatura at pagsulat ng batas;
 Pag-isyu ng mga deskrito at mga kautusang ehukutibo;
 Pormulasyon ng mga pambansang patakaran;
 Paghahanda ng mga impormasyong pampubliko kauganay na
programa ng gobyerno;
 Pagdaraos ng mga paglilitis at pagpapasiya sa hukuman;
 Pagsulat ng memorandum at iba pang sulat komunikasyon;
 Mga opisyal na dukomento; at
 Mga tungkulit at gawain sa estado.
 39
 Opisyal na Wikang Panturo

 Kinikilalaang Filipino bilang

mabisang wika ng pagtuturo at
pagkatuto
 Ginagamit ang wikang Filipino
sa pagtuturo at pag-aaral sa
iba’t ibang disiplina ng
kaalaman at lahat ng antas ng
edukasyon.
 40
Pormal na deskripsiyon ng Filipino
ayon sa KWF

 Resolusyon Blg. 92-1 (Mayo 13, 1992)

 Ito nag katutubong wika, pasalita at
pasulat sa Metro Manila, ang
Pambansang Punong Rehiyon at sa
iba pang sentrong urban sa
archipelago na ginagamit bilang
wika ng komunikasyon ng mga
etnikong grupo.
 Ngunit noong ika-28 ng Agosto. 1986 41
sa
bias ng Resulosyon 96-1, sinusugan ang
batayang deskripsiyon ng ng Filipino na
ganito ang isinasaad:
Ang Filipino ay ang katutubong wika na
ginagamit sa buong Pilipinas bilang wika
ng komunikasyon ng mga etnikong
grupo.
 Noong Agosto 5, 2013 ay pinagtibay ng
bagong Kalupunan ng KWF ang
Kappasiyahan Blg. 13-39. isang
rebisadong depinisyon ito ng wikang
“Filipino” at ipinahayag ang sumusunod
na pakahulugan.
 “Ang Filipino ay ang katutubong wika 42
na
ginagamit ng Buong Filipinas bilang wika ng
komunikasyon, sa pagbigkas, at sa pasulat na
paraan ng mga pangkating katutubo sa
buong kapuluan. Sapagkat isang wikang
buhay, mabilis itong pinauunlad ng araw-araw
at iba’t ibang paggamit sa iba’t ibang pook at
sitwasyon at nilinang sa iba’t ibang antas ng
saliksik at talakayang akademiko ngunit sa
paraang maugnayin at mapagtampok sa mga
lahok na nagtataglay ng mga malikhaing
katangian at kailangang karunungan mula sa
katutubong wika sa bansa.”
 43

ALPABETO
at
ORTOGRAPIYANG
PAMBANSA
 ORTOGRAPIYA 44
- Masusi at maingat na pag-aaral na may
patungkol sa pagbabaybay ng mga salita
- ito ay ang representasyon ng mga tunog
ng wika na nakalimbag na mga simbolo
tulad ng alpabeto
- Ang gabay sa ortograpiya ng wikang
Filipino ay binubuo ng mga tuntunin kung
paano sumulat gamit ang wikang Filipino.
(Almario 2013)
 Mulang Baybayin Hanggang 45
Abakada
 Ang kasaysayan ng ortograpiya ng
wikang Filipino ay maaaring ugatin mula
sa sinaunang panahong gumagamit ang
mga Filipino ng katutubong paraan ng
pagsulat na tinatawag na baybayin.
 Ang baybayin ay binubuo ng
labimpitong simbolo na kumakatawan
sa mga titik: 14 na katinig at 3 patinig.
Ang mga simbolong kumakatawan sa
mga letra ay gaya ng sumusunod:
46
 Ang mga titik na ito ang naging batayan ng
abakada na binuo ni Lope K. Santos nang
47
kaniyang sulatin ang Balarila (1940). Idinagdag sa
orihinal na mga titik ng baybayin ang katinig na R
at ginawang lima ang patinig: A,E,I,O,U kayâ
dalawampu (20) ang mga titik ng lumaganap na
abakada hanggang sa panahong tinatawag ang
Wikang Pambansa na wikang Pilipino. Nakahanay
ang mga ito sa sumusunod na paraan: A, B, K, D, E,
G, H, I, L, M, N, NG, O, P, R, S, T, U, W, Y. Sa
pagbása ng mga titik, ang mga katinig ay
binibigkas nang may kasámang patinig na A,
gaya ng sumusunod: /A/, /Ba/, /Ka/, /Da/, /E/,
/Ga/, /Ha/, /I/, /La/, /Ma/, /Na/, /Nga/, /O/,
/Pa/, /Ra/, /Sa/, /Ta/, /U/, /Wa/, /Ya/.

 Sa kabila ng pangyayaring lubhang 48
naimpluwensiyahan ng wikang Espanyol
ang mga wikang katutubo sa Filipinas, hindi
isináma sa abakada ang mga letra para sa
mga tunog na C, CH, F, J, LL, Ñ, Q, RR, V, X, Z.
Nanatili ang mga ito sa mga pangngalang
pantangi, gaya sa Carmen, Pacheco, Fullon,
Jaro, Magallanes, Cariño, Quirino,
Barrameda, Vizcaya, Maximo, at
Zamboanga. Ngunit marami sa mga salitang
hiram sa Espanyol at nagtataglay ng
naturang mga titik ay tinapatan ng mga
tunog sa mga titik ng abakada, gaya ng
nagaganap na noong paghiram sa mga
naging palasak na salitang Espanyol.
 Ang iba pang gabay sa pagsulat, gaya ng kung paano
gamitin ang “ng” at “nang,” kung kailan nagiging R ang 49D,
o kung bakit nagiging U ang O sa dulo ng salita kapag
inulit, ay hinango sa mga tuntunin mula sa Balarila ni Lope
K. Santos. Ang makabuluhang mga tuntunin ay tinipon ng
Surian ng Wikang Pambansa makaraan ang Ikalawang
Digmaang
 Pandaidig. Pinamagatan itong Mga Batayang Tuntuning
Sinusunod sa Pagsusuring Aklat (walang petsa) na inihanda
ni Bienvenido V. Reyes sa isang hiwalay at nakamimeograp
na polyeto at naging gabay ng mga guro, manunulat, at
editor.
 Bagong Alpabetong Filipino 50
 Sa Konstitusyong 1973, tinawag na “Filipino”
ang Wikang Pambansa. Sinundan ito ng
isang bagong gabay sa ortorgrapiya na
nabuo noong 1976 at nalathala noong 1977
sa pamagat na Mga Tuntunin ng
Ortograpiyang Filipino. Isa sa nilalaman nitó
ang pagbago sa abakada na naging
tatlumpu’t isa (31) ang mga titik sa
pamamagitan ng dagdag na labingisang
(11) titik na napagkasunduan sa isang serye
ng mga simposyum noong 1976. Dahil sa
dami ng mga titik ng bagong alpabeto ay
tinawag itong “pinagyamang alpabeto”.
 Muling sinuri ang alpabeto,
51
binawasan ng mga bagong titik, at
noong 1987 ay nalathalang
dalawampu’t walo (28) ang mga
titik sa gabay na Alpabeto at
Patnubay sa Ispeling ng Wikang
Filipino ng Linangan ng mga Wika
sa Pilipinas, ang binagong
pangalan ng Surian ng Wikang
Pambansa. Tinanggap ang mga
dagdag na titik na: F,J,Ñ,Q,V,X, at
Z.
 Tinanggap ang mga dagdag na titik na:
52
F,J,Ñ,Q,V,X, at Z. Pinalaganap din ang isang
“modernisadong alpabeto” na ipinababása
ang mga titik sa paraang Ingles, maliban sa Ñ
mulang alpabetong Espanyol, gaya ng
sumusunod: A /ey/, B /bi/, C /si/, D /di/, E /i/,
F /ef/, G /dyi/, H /eyts/, I /ay/, J /dyey/, K
/key/, L /el/, M /em/, N /en/, NG /endyi/,
Ñ /enye/, O /o/, P /pi/, Q /kyu/, R /ar/, S /es/,
T /ti/, U /yu/, V /vi/, W /dobolyu/, X /eks/,
Y /way/, Z /zi/. Ngunit hindi nasagot ng 1987
gabay ang ilang sigalot, lalo na ang hinggil
sa kaso ng kambal-patinig o diptonggo, na
lumitaw mula pa sa 1977 gabay.
 53
1. Grafema
 Pangunahing tungkulin ng
ortograpiya ang paglalapat ng
grapema sa pahayag na pasalita at
bigkas. Tinatawag na graféma ang
isang set o pangkat ng mga bahagi
sa isang sistema ng pagsulat. Ang
mga grapema sa praktika ng
ortograpiyang Filipino ay binubuo ng
tinatawag na mga titik at mga di-
titik.
 1.1. Titik. Ang títik o létra ay sagisag sa54
isang tunog sa pagsasalita. Binubuo ito
ng mga patínig o bokablo (vocablo) at
ng mga katínig o konsonante
(consonante). Ang serye ng mga titik o
letra ay tinatawag na alpabéto. Ang
alpabetong Filipino ay binubuo ng
dalawampu’t walong (28) titik at
kumakatawan ang bawat isa sa isang
tunog. Binibigkas o binabása ang mga
titik sa tunog-Ingles maliban sa Ñ.
 1.2. Di-titik. Binubuo ang di-titik ng mga tuldik
at mga bantas. Ang tuldik o asento ay gabay 55
sa paraan ng pagbigkas ng mga salita. Sa
lingguwistika, itinuturing ang tuldik na simbolo
para sa impit na tunog o kayâ sa diin o habà
ng pagbigkas. Sa abakadang Tagalog, tatlo
ang pinalaganap nang tuldik: (a) ang tuldik
na pahilis (´) na sumisimbolo sa diin at/o
habà, (b) ang tuldik na paiwa (`), at (c) ang
tuldik na pakupya (^) na sumisimbolo sa
impit na tunog. Kamakailan, idinagdag ang
ikaapat, ang tuldik na patuldok, kahawig ng
umlaut at diaeresis ( ¨ ) upang kumatawan sa
tunog na tinatawag na “schwa” sa
lingguwistika.
Ang bantas ay kumakatawan 56 sa
mga patlang at himig ng
pagsasalita sa pagitan ng mga
titik at pantig, sa pagitan ng mga
salita at mga parirala, at sa
pagitan ng mga pangungusap.
Binubuo ito ng kuwit (,), tuldok
(.), pananong (?), padamdam
(!), tuldok-kuwit (;), kudlit (‘), at
gitling (-).
 57
2. Ang Pantig At Palapantigan
 Ang pantíg o sílabá ay isang saltik ng
dila o walang patlang na bugso ng
tinig sa pagbigkas ng salita. Binubuo
ang mga pantig ng mga titik na patinig
at katinig. Bawat patinig (a/e/i/o/u) ay
isang pantig; samantala, kailangan ng
bawat katinig ang isang patinig upang
maging pantig. Dagdag pa, may isa
(1) lámang patinig sa bawat pantig
samantalang maaaring mahigit sa
dalawa ang katinig sa isang pantig.
2.1. 58
Kayarian ng Pantig.
Alinsunod sa sinundang
paliwanag, ang pantig ay
maaaring binubuo ng isang
patinig, o isang katinig at isang
patinig, o dalawa o mahigit
pang katinig at isang patinig.
Sumusunod ang mga kayarian
ng pantig at kinakatawan ng P
ang patinig at ng K ang katinig:
Kayarian Halimbawang salita 59
P a·a
KP bi·be
PK ok·ok
KPK pat·pat
KKP pla·pla
PKK arm, urn
KPKK dorm, form
KKPK plan, tram
KKPKK tsart
KKPKKK shorts

 2.2. Pagpapantig ng mga Salita. Ang 60
pagpapantig ay paraan ng paghati sa
isang salita alinsunod sa mga pantig na
ipinambuo dito. Nakabatay ito sa grapema
o nakasulat na mga simbolo. Halimbawa,
/u·be/ (ube), /ba·hay/ (bahay). Narito ang
ilang tuntunin:
 Una, kapag may magkasunod na dalawa
o mahigit pang patinig sa posisyong pang-
una, panggitna, at pandulo, ito ay
inihihiwalay na pantig.
Halimbawa: /a·ak·yat/ (aakyat), /a·la·a·la/
(alaala), /to·to·o/
(totoo).
 Ikalawa, kapag may magkasunod na katinig 61
sa loob ng isang salita, ang una ay isinasáma
sa sinundang patinig at ang ikalawa ay
isinasáma sa kasunod na pantig.
Halimbawa: /ak·lat/ (aklat), /es·pes·yal/
(espesyal), /pan·sit/ (pansit), /os·pi·tal/
(ospital). Nasasaklaw nitó pati ang mga
digrapo, gaya sa kut·son (kutson), sit·sa·ron
(sitsaron), tit·ser (titser).
 Ikatlo, kapag may tatlong magkakasunod na
katinig sa loob ng isang salita, ang unang
dalawa ay sumasáma sa patinig ng
sinundang pantig at ang ikatlo ay napupunta
sa kasunod na pantig. Halimbawa:
/eks·per·to/ (eksperto), /trans·fer/ (transfer),
/ins·pi·ras·yon/ (inspirasyon).
 Ikaapat, kapag ang una sa tatlong
magkakasunod na katinig ay M o N at ang
62
kasunod ay alinman sa BL, BR, DR, PL, at TR, ang
unang katinig (M/N) ay isinasáma sa unang
patinig at ang sumunod na dalawang katinig ay
napupunta sa kasunod na pantig. Halimbawa:
/a·sam·ble.a/ (asamblea), /tim·bre/ (timbre),
/si·lin·dro/ (silindro), /tem·plo/ (templo), /sen·tro/
(sentro).
 Ikalima, kapag may apat na magkakasunod na
katinig sa loob ng isang salita, isinasáma ang
unang dalawang katinig sa sinusundang patinig
at isinasáma ang hulíng dalawang katinig sa
kasunod na pantig. Halimbawa, /eks·plo·si·bo/
(eksplosibo), /trans·plant/ (transplant),
/hand·breyk/ (handbreyk).
2.3. Pantig ng Inuulit. Kapag ang salita ay
nagsisimula sa patinig, ang patinig lámang ang 63
inuulit. Halimbawa: /a·ak·yat/ (aakyat), /i·i·big/
(iibig),/ u·u·bu·hin/ (uubuhin). Nagaganap din
ito kahit may panlapi ang salita. Halimbawa:
/ma·a·ak·yat/ (maaakyat), /u·mi·i·big/
(umiibig), /nag·u·ubo/ (nag-uubo).
 Kapag nagsisimula sa kayariang KP ang salita,
ang unang pantig lámang ang inuulit.
Halimbawa: /la·la·kad/ (lalakad), /ba·ba·lik/
(babalik). Nagaganap din ito kahit may panlapi
ang salitang-ugat.
Halimbawa: /mag·la·la·kad/ (maglalakad),
/pag·ba·ba·lik/ (pagbabalik).
 Kapag nagsisimula ang salita sa 64
kambal-katinig o kumpol-katinig
(consonant cluster), ang unang
katinig at patinig lámang ang inuulit.
Halimbawa: /i·pa·pla·no/ (ipaplano),
/mag·ta·trans·port/
(magtatransport), /pi·pri·tu·hin/
(piprituhin). Nagaganap ito kahit sa
kaso ng hindi pa nakareispel na
salitang banyaga. Halimbawa:
“magbiblessing,” “ipako·close,”
 3. Pagbaybay Na Pasalita 65

• Patitik ang pasalitang pagbaybay sa

Filipino. Ang ibig sabihin, isaisang
binibigkas sa maayos na
pagkakasunod-sunod ang mga
letrang bumubuo sa isang salita,
pantig, akronim, daglat, inisyals,
simbolong pang-agham, atbp.
 4. Pagbaybay Na Pasulat 66

•Sa pangkalahatan, natutupad pa rin ang

payak na tuntuning “Kung ano ang bigkas,
siyáng sulat” sa pagbaybay na pasulat.
Siyempre, hindi ito nasusunod sa “mga” na
isang pagpapaikli sa lumang anyo nitóng
“manga” at ginagamit hanggang sa bungad
ng ika-20 siglo. Mahalaga ring pag-aralan kung
kailan ginagamit ang maikling “ng” at ang
mahabàng “nang,” isang tuntuning pinairal
mulang Balarila at bumago sa ugali noong
panahon ng Espanyol na mahabàng “nang”
lagi ang isinusulat.
 4.1Gamit ng Walong Bagong Titik. Isang 67
radikal na pagbabago sa pagbaybay na
pasulat ang paggamit ng walong (8) dagdag
na titik sa modernisadong alpabeto: C, F, J, Ñ,
Q, V, X, Z. Pangunahing gamit ng mga ito
ang pagpapanatili ng mga kahawig na
tunog sa pagsulat ng mga salita mula sa mga
katutubong wika ng Filipinas. Ang mga titik na
F,J,V, at Z ay napakaimportante upang
maigalang ang mga kahawig na tunog sa
mga katutubong wika. Hindi tulad noong
panahon ng abakada na ang “Ifugaw” ay
isinusulat na “Ipugaw” o ang “Ivatan” ay
isinusulat na “Ibatan.” Narito pa ang ilang
halimbawa:
safot (Ibaloy) sapot ng gagamba 68
falendag (Tiruray) plawtang pambibig na may nakaipit na dahon sa
ihipan
feyu (Kalinga) pipa na yari sa bukawe o sa tambo
jalan (Tausug) daan o kalsada
masjid (Tausug, Maranaw mula sa Arabe) tawag sa gusaling
sambahan ng mga Muslim
vakul (Ivatan) pantakip sa ulo na yari sa damo na ginagamit bilang
pananggalang sa ulan at init ng araw.
kuvat (Ibaloy) digma
vuyu (Ibanag) bulalakaw
zigattu (Ibanag) silangan
 4.2. Bagong Hiram na Salita. Ginagamit din ang walong dagdag 69
na titik sa mga bagong hiram na salita mulang Espanyol, Ingles, at
ibang wikang banyaga. Tandaan: “mga bagong hiram.” Ang ibig
sabihin, hindi kailangang ibalik sa orihinal na anyo ang mga hiram
na salitang lumaganap na sa baybay ng mga ito alinsunod sa
abakada. Halimbawa, hindi dapat ibalik ang F ng orihinal na
forma sa Espanyol dahil ginagamit nang matagal ang “porma”
pati ang mga deribatibo nitóng “pormal,” “impormal,”
“pormalismo,” “pormalidad,” “depormidad,” atbp. Hindi rin dapat
ibalik ang “pirma” sa firma, “bintana” sa ventana, ang “kalye” sa
calle, ang “tseke” sa cheque, ang “pinya” sa piña, ang “hamón”
sa jamon, ang “eksistensiya” sa existencia, ang “sapatos” sa
zapatos.
 4.3. Lumang Salitang Espanyol. Mahalagang mohon hinggil sa70
mga lumang salita mulang Espanyol ang mga nakalista sa
Diccionario Tagalog-Hispano (1914) ni Pedro Serrano-Laktaw
hanggang sa mga entri sa Diksyunaryo Tesauro Pilipino-Ingles
(1972) ni Jose Villa Panganiban. Nakatanghal sa inilistang mga
lumang hiram na salita mulang Espanyol ang naganap na
pagsasaabakada ng mga tunog na banyaga gayundin ang
pagbaluktot sa anyo ng mga orihinal na salita, gaya sa
“bakasyon” (vacacion), “kabayo” (caballo), “kandila” (candela),
“puwersa” (fuerza), “letson” (lechon), “lisensiya” (licencia),
“sibuyas” (cebolla+s), “silahis” (celaje+s), “sona” (zona),
“komang” (manco), “kumusta” (como esta), “porke” (por que),
at libo-libo pa sa Bikol, Ilokano, Ilonggo, Kapampangan,
Pangasinan, Sebwano, Tagalog, Waray, at ibang wikang
katutubo na naabot ng kolonyalismong Espanyol.
 4.4. Di-Binabagong Bagong Hiram. Ngunit pigilin ang pagbaybay 71
paabakada sa mga idinadagdag ngayong salita mulang
Espanyol. Maituturing na bagong hiram ang mga salita na hindi
pa matatagpuan sa dalawang binanggit na diksiyonaryo sa 4.6.
Halimbawa, maaaring hiramin nang buo at walang pagbabago
ang “futbol,” “fertil,” “fosil,” “visa,” “vertebra,” “ zorro,” “ zigzag.”
Samantala, dahil sa walong dagdag na titik, maraming salita
mulang Ingles ang maaaring hiramin nang hindi
nangangailangan ng pagbago sa ispeling, gaya ng “fern,”
“folder,” “jam,” “ jar,” “lével” (na hindi dapat bigkasing mabilis,
gaya ng ginagawa ng mga nag-aakalang isa itong salitang
Espanyol), “envoy,” “develop,”
“ziggurat,” “zip.”
 4.5. Problema sa C, Ñ, Q, X. Gayunman, mapapansin sa mga 72
binanggit na halimbawa ng bagong hiram na salita na hindi pa
ginagamit ang lahat ng dagdag na titik. Walang halimbawa ng
hiram na salita na may mga titik C,Ñ, Q, at X. Bakit? Narito ang
paliwanag. Isang magandang simulaing pangwika mula sa
baybayin hanggang abakada ang pangyayaring iisang tunog
ang kinakatawan ng bawat titik. Sa kaso ng C, problema ang
pangyayari na may dalawang paraan ito ng pagbigkas na
maaaring katawanin ng K o S. Halimbawa, K ang tunog nitó sa
unang titik ng coche (kotse) ngunit S naman ang tunog sa unang
titik ng ciudad (siyudad). Sa kaso ng Ñ, napakalimitado kahit sa
Espanyol ang mga salita na nagtataglay ng titik na ito. Ang ilang
salitang pumasok na sa Filipino ay natapatan na ng NY, gaya sa
“donya” (doña), “pinya” (piña), “punyeta” (puñeta).

 Sa kaso naman ng Q at X, may palagay na73
hindi isahang tunog ang mga nabanggit na
titik—nagiging “kw” o “ky” ang Q at “ks” ang
X. Sa gayon, tulad ng babanggitin sa 4.9,
ginagamit lámang ang mga ito sa mga
pangngalang pantangi (Quintos, Xerxes) at
katawagang teknikal at pangagham (Q
clearance, X-ray). Kapag humiram ng
pangalang pambalana at nais reispel, ang
ginagamit noon pa sa abakadang pagsulat
ay ang katumbas ng tunog ng Q at X. Ang Q
ay nagiging K sa mulang Espanyol na “késo”
(queso) at KW sa mulang Ingles na “kwit”
(quit) o KY “barbikyu” (barbeque). Ang X
naman ay tinatapatan noon pa ng KS gaya
sa “ekis” (exis).
 4.6. 74
Panghihiram Gamit ang 8 Bagong Titik.
Sa pangkalahatan, sa gayon, ang lahat ng
walong dagdag na titik sa alpabeto ay
ginagamit sa dalawang pagkakataon.
Una, sa mga pangngalang pantangi,
halimbawa, Charles Cordero, San
Fernando, Jupiter, Santo Niño, Quirino,
Nueva Vizcaya, Maximo, Zion. Ikalawa, sa
mga pormulang siyentipiko at
katawagang teknikal, halimbawa, “carbon
dioxide,” “Albizia falcataria,”
“jus sanguinis,” “quo warranto,” “valence,”
“x-axis,” “zeitgeist.”
 4.7. Eksperimento sa Ingles. Sa pangkalahatan, ipinahihintulot 75
at
ginaganyak ang higit pang eksperimento sa reispeling o pagsasa-
Filipino ng ispeling ng mga bagong hiram sa Ingles at ibang
wikang banyaga. Dapat madagdagan nang higit ang
“istambay” (stand by), “iskul” (school), “iskedyul” (schedule),
“pulis” (police), “boksing” (boxing), “rises”
 (recess), “bilding” (building), “groseri” (grocery),
“anderpas”
 (underpass), “haywey” (highway), “trapik” (traffic), “gradweyt”
 (graduate), “korni” (corny), “pisbol” (fishball), “masinggan”
(machinegun), “armalayt” (armalite), “bisnis” (business), atbp.
Ang ganitong reispeling ay malaking tulong sa mga mag-aaral
dahil higit na madali niláng makikilála ang nakasulat na bersiyon
ng salita.
 4.8. Espanyol Muna, Bago Ingles. Dahil sa mga naturang 76
problema, iminumungkahi ang pagtitimpi sa lubhang pagsandig
sa Ingles. Sa halip, maaaring unang piliin ang singkahulugang
salita mulang Espanyol, lalo’t may nahahawig na anyo, dahil higit
na umaalinsunod ang wikang Espanyol sa bigkas at baybay na
Filipino kaysa Ingles. Higit na magaang basáhin (at pantigin) ang
“estandardisásyon” (estandardizacion) mulang Espanyol kaysa
“istandardiseysiyon” (standardization) mulang Ingles, ang
“bagáhe” (bagaje) kaysa “bageyds” (baggage), ang “birtúd”
(virtud) kaysa “virtyu” (virtue), ang “ísla” (isla) kaysa “ayland”
(island), ang “imáhen” (imagen) kaysa “imeyds” (image), ang
“sopistikádo” (sofisticado) kaysa “sofistikeyted” (sophisticated),
ang “gradwasyón”
(graduacion) kaysa “gradweysiyon” (graduation).
 4.9. Ingat sa “Siyokoy.” Mag-ingat lang sa 77
mga tinatawag na salitang “siyokoy” ni
Virgilio S. Almario, mga salitang hindi Espanyol
ay hindi rin Ingles at malimit na bunga ng
kamangmangan sa wastong anyong
Espanyol ng mga edukadong nagnanais
magtunog Espanyol ang pananalita.
Napansin ito nang iuso ni Rod Navarro sa
programa niya sa radyo ang “konsernado,”
na pagsasa-Espanyol niya ng Ingles na
concerned. Pinuna ang artistang anawnser
dahil “siyokoy” ang Espanyol.
 Ang tumpak na anyo nitó sa Espanyol ay
“konsernído” (concernido). Ngunit marami
siyáng katulad sa akademya at midya.
 4.10. Eksperimento sa Espanyol. Iba sa 78
salitang siyokoy ang sinasadyang
eksperimento o neolohismo sa pagbuo
ng salitang paEspanyol. Nagaganap ito
malimit ngayon sa paglalagay ng
hulaping pangkatawagan, na gaya ng
–ismo, -astra (astro), -era (ero), -ista
(isto), ica (ico), -ia (io), -ga (go).
Pinapalitan o pinagpapalit ang mga ito
sa ilang eksperimento kung kailangan
at nagbubunga ng salita na iba sa
orihinal na anyo ng mga ito sa
Espanyol.
 4.11. Gamit ng J. Sa pangkalahatan, ang 79
bagong titik na J ay ginagamit sa tunog na
/dyey/. Ibig sabihin, hindi na ito gagamitin sa
panghihiram mulang Espanyol ng mga
salitang ang J ay may tunog na /ha/ at
tinatapatan ng H, gaya ng ginawa noon sa
justo at juez na may anyo na ngayong
“hústo” at “huwés.” Ilalapat, sa gayon, ang
bagong titik na J sa mga katutubong salita na
may tunog /dyey/, gaya ng “jálan” at
“jántung” ng Tausug, sínjal ng Ibaloy, at
“jínjin” at “íjang” ng Ivatan. Gagamitin din ito
sa mga bagong hiram na salita, gaya ng
“jet,” “jam,” “jazz,” “jéster,” “jínggel,” “joy,”
“enjóy” ng Ingles, “jujítsu” ng Hapones, at
“jatáka” ng Sanskrit.
 Ngunit hindi sakop nitó ang ibang 80
salitang Ingles na nagtataglay ng
tunog /dyey/ ngunit hindi gumagamit
ng J, gaya sa general, generator,
digest, region na kung sakaling hiramin
man ay magkakaroon ng anyong
“dyeneral,” “dyenereytor,” “daydyest,”
“ridyon.” Hindi naman kailangang ibalik
ang J sa mga salitang Ingles na
matagal nang isinusulat nang may DY,
gaya sa “dyípni” (jeepney), “dyánitór”
(janitor), at “dyáket” (jacket).