FILDIS
FILDIS REVIEWER
MODYUL 1
Artikulo XIV, Seksyon 6
 Ang wikang pambansa ng Pilipinas ay Filipino.
 ito ay isang wikang nasa proseso pa rin ng
paglilinang.
 Saligang Batas ay isinasaad na ang Filipino ay
patuloy na lilinangin at payayabungin salig sa mga
umiiral na wika ng Pilipinas
Resolusyon 96-1 ng Komisyon sa Wikang Filipino
 ipinagdidiinan na ang wikang Filipino ay buhay at
dahil nga buhay , ito ay dinamiko.
Ang Filipino ang katutubong wika na ginagamit sa buong
Pilipinas bilang wikang ng komunikasyon ng mga etnikong
grupo.
Tagalog (1937)
 ang wika sa Bulacan, Batangas , Rizal, Laguna ,
Quezon, Cavite, Mindoro, Marinduque, ilang bahagi
ng Nueva Ecija, Puerto Princesa at maging sa Metro
Manila.
Pilipino (1959)
 pumasok ang pangalang Pilipino bilang wikang
pambansa noong 1959.
 Bunga ito ng kalituhang ibinunga ng pagbatay sa
wikang pambansa sa Tagalog noong 1937.
 Ito ay isang mono-based language
Kautusang Pangkagawaran Bilang 59
 itinakda na tuwing tutukuyin ang wikang pambansa,
ito ay tatawaging Pilipino.
 Pilipino ay isang mono-based national language.
 Tinawag ito ni Prof. Leopoldo Yabes na Tagalog
Imperialism na nagbunga ng mga neagatibong
reaskyon sa mga ‘di Tagalog.
 Hiram sa Ingles ang salitang kompyuter, taxi, fax
machine, cellphone at marami pang iba, ngunit
Filipino na rin ang mga ito.
 tsuper, kudeta, mula Pranses;
 pansit, siopao, lomi mula sa Intsik:
 aquarium ,gymnasium, modus operandi mula sa Latin
 silya, libro,kubyertos , sibuyas mula sa Kastila.
Pag-aambag
 Kung ang salita, kung gayon, ay galing sa Mindanao,
Visaya o sa Hilaga o Katimugang bahagi ng Luz~ on,
hindi iyon hiniram ng Filipino sapagkat atin din naman
ang mga wikang pinagmulan niyon.
Filipino (1987 Constitution)
 hindi na Pilipino (Kautusang Pangkagawaran Bilang
7, Kagawaran ng Edukasyon) na batay sa Tagalog.
Demetrio Quirino, Jr., (Almario, sa Bernales , et al, 2006)
1|Page|Prepared by:ACDT,AJC &AP BS INFO TECH 1A
 kailangan linawin na hinid rin ito ang ipinanukalang
amalgamasyon o pantay-pantay na representasyon
ng lahat ng wika sa Pilipinas. Demokratiko man
Ptof. Leopoldo Yabes – Tagalog Imperialism
 aklat kaysa libro
 takdang-aralin kaysa asaynment
 pamantasan kaysa unibersidad
 dalubhasaan kaysa kolehiyo
 mag-aaral kaysa estudyante.
Almario (sa Bernaales, et al ;2006)
 hindi lamang natin iniintinding mabuti. Samantala,
may mga miskonsepsyon pa rin sa wikang Filipino na
kailangan nating linawin.
 ang pangalang Filipino ng ating wikang pambansa ay
hindi galing sa Ingles na Filipino na tawag sa ating
mga mamamayan ng Pilipinas.
 Hindi rin isang akomodasyong pampolitika ang
pagbabago ng pangalan ng wikang pambansa mula
sa Pilipino sa Filipino.
 Maaaring napahinahon nga nito ang mga
rehiyonalistang anti- Pilipino, pero higit pa roon ang
dahilan ng pasyang pagpapalit ng P sa F.
 Kinakailangang gawin iyon upang magkaroon ng
kongkretong sagisag ng modernisasyong
pinagdaraanan ng ating wikang pambansa, tulad ng
pagdaragdag ng walong titik sa alpaabeto at ang
paglinang dito salig sa mga umiiral na wika sa
Pilipinas at iba pang mga wika.
Lingua Franca
 pinakaesensya ng konsepto ng wikang Filipino
 ito ay nagsisilbing pangalawang wika ng higit na
nakararami sa buong bansa na ating ginagamit sa
pakikipagtalastasan
Dr. Virgilio Almario ( sa Bernales, 2006)
 isang mahusay na paglalarawan sa esensya ng
wikang Filipino bilang isang pambansang lingua
franca.
 (Ingles) Filipino – person/wika
 (Filipino) Filipino – Wikang Pambansa
 Pilipino – tao
TUNGKULIN NG WIKANG FILIPINO BILANG WIKANG
PAMBANSA
JONATHAN POOL (1972)

Advances in the Sociology of Language (Joshua
GFishman, Ed., 1972). Pinamagatan iyong National
Development and Language Diversity.
 Nakasasagabal sa kaunlarang pang-ekonomiya ang
pagkakaiba-iba sa wika.
 Ginamit na datos ni Pool (1972) ang praksyon ng
populasyon ng pinakamalaking katutubong pangkat-
wika mula sa isandaan tatlumpu’t tatlong (133) bansa.
Iniugnay niya ang mga datos na nakalap sa Gross

Domestic Product (GDP) per Capital in USD ng bawat
mamamayan kada taon.
 Ang scatterplot ay hinati rin ni Pool (1972) sa
quadrants.
 unang quadrant (upper left) ay para sa mga
(1) bansang linguistically diverse o may iba-
ibang wika at mataas na GDP
 ikalawang quadrant (lower left) ay para sa
mga (2) bansang may iba- ibang wika at
mababang GDP.
 ikatlong quadrant (upper left) ang mga (3)
bansang hindi linguistically diverse o may
iisa o mangilan-ngilan lamang wika at
mataas na GDP. Ilan sa mga bansang nasa
quadrant na ito ay ang Kuwait, U.S.A., New
Zealand, Sweden at Germany.
 Nasa ikaapat na quadrant (lower right)
naman ang mga (4) bansang may iisa o
mangilan-ngilang wika at mababang GDP.
Ilan naman sa mga bansang nasa quadrant
na ito ay ang Syria, Brazil, Thailand, Yemen
at Haiti.
 halos walang maunlad na bansang may iba’t
ibang wika
 Nasa ikalawang quadrant sa lower left ang Pilipinas
 Language diversity of one sort or another is held to
cause the retardation of development, both poltical
and economic. Language diversity… aggravates
political sectionalism; hinders inter-group
cooperation, national unity…; impedes… political
support for authorities… and political participation;
and holds down governmental effectiveness and
political stability. Similarly, it is said that language
diversity slows economics development, by for
example, braking occupational mobility, reducing the
number of people available for mobilization into the
modern sector of the economy, decreasing efficiency,
and preventing the diffusion of innovative technique
JOSHUA A. FISHMAN (1968)
 Linguistically homogenous polities are usually
economically more developed, educationally more
advanced, politically more modernized and
ideologically-politically more tranquil and stable.
 … Concerning the causal relation between language
diversity and development… the usual explanation
gives development processes as causes of increased
linguistic (and other) homogenization, but that
language diversity may also hinder (while language
unity helps) development.
 ‘Aniya, countries of diverse linguistic composition
face a special hurdle in development. Ganito ang
salin ng ating awtor sa pahayag na iyon : Ang mga
bansang may iba- ibang komposisyong linggwistik ay
nahaharap sa natatanging sagabal sa kaunlaran.
 Tinawag ang bansa “special hurdle in development” o
natatanging sagabal sa kaunlaran.
 Isa ito sa dahilan kung bakit pinagsumikapan ng ating
ninunong tayo ay magkaroon ng isang wikang
pambansang magbibigkis sa ating lahat, isang
2|Page|Prepared by:ACDT,AJC &AP BS INFO TECH 1A
FILDIS
wikang pambansang magiging simbolo ng ating
pagkakaisa. Sapagkat kapalaran na ang nakatakda
ng ating linguistic diversity, naging layunin ng ating
mga ninuno ang unity in diversity.
 Ang Pilipinas ay isang bansang linguistically diverse
sa daigdig
CONSTANTINO (1972)
 may higit na apat na raang (400) wikain o diyalekto
ang sinasalita ng iba’t ibang linggwistik at etnik na
pangkat sa buong kapuluan.
 Ang wika ay isang kasangkapan ng proseso ng pag-
iisip. Sa pamamagitan ng wika , ang pag-iisip ay
nalilinang, at ang pag-unlad ng pag-iisip ay
humahantong sa lalong pag-unlad ng wika. Ngunit ,
kapag ang wika ay nagiging sagabal sa pag-iisip, ang
proseso ng pag-iisip ay nahahadlangan o babansot at
magkaroon tayo ng kultural na pagbabantulot.
SIBAYAN (1994)
 mahahalaga para sa pagpaplanong pangwika. Ang
mga ito ay ang pagpapaunlad ng wikang Filipino
bilang wika ng pagkakaisa at pagkakakilanlan; at
preserbasyon ng mga bernakular na wika ng
Pilipinas.
GARVIN (1974)
 The standard language serve to unify a larger speech
community in spite of dialect differences… A national
language is characterized by the unifying… function,
provided the national language has arisen naturally or
has been chosen judiciously by authorities…
KOMISYONER PONCIANO BENAGGEN ( SA JOURNAL OF
CONSTITUSTIONAL COMMISSION, 1986)

“These are arguments for deciding that a national
language is a kind of national symbol. But in the
proposal, we mean Filipino, not merely as a national
symbol, not merely as an instrument for national
identity and national unification, but also as an
instrument for national growth and development”.
 Binigyan niya ng kahalagahan ang wikang Filipino sa
pagsasakatuparan ng iba pang mithiing kalaunan ay
isinaad sa Saligang Batas mismo gaya ng
nasyonalismo, kaalamang siyentipiko at teknikal,
pambansang industriyalisasyon, at iba pa – mga
mithiing imposibleng abutin kung mahina ang wikang
pambansa.
 “We are saying that the State shall foster nationalism
and, therefore, we need to have a national language
in the same manner that we need a national flag and
for some other things that we associate ourselves
with in the pursuit of national identity and national
unity. We are also saying that the State shall foster
creative and critical thinking broaden scientific and
technological knowledge; and develop a self- reliant
and independent economy to industrialization and
agricultural development. We have also said earlier
 FILDIS
that we shall have a consultative government and
that people’s organization shall be protected in terms
of their right to participate more fully in the democratic
processes. In all of these, we need to have a unifying
tool for communication which is, of course, Filipino”
 “Hangga’t hindi ininasakongkreto sa pamamagitan ng
paggamit nito (ng wikang pambansa) sa instruction at
sa gobyerno at talagang empty rhetorics na naman
iyan dahil iyan ang istorya noong mga nakaraang
taon.
 Naroon na iyon sa ating Konstitusyon, pero hangga’t
hindi isinagawa ito sa ating ordinaryong araw-araw na
buhay, sa loob ng gobyerno, as administrasyon , at
saka sa ating edukasyon, sa palagay ko lahat na iyan
ay rhetorics na naman”.
KOMISYONER WILFRIDO VILLACORTA (SA JOURAL OF
2. INGLES ANG LEHITIMONG WIKA SA PILIPINAS
CONSTITUTIONAL COMMISSION, 1986).
 mahalaga ang tunay na pagpapaunlad ng wikang
pambansa upang mapabilis ang kolektibong
partisipasyon ng sambayanang Pilipino sa sosyo-
ekonomikong pag-unlad at pagbubuo ng nasyon
(salin ng may-akda).
Komisyoner Minda Luz Quesada (sa Journal of Contitutional
Commission, 1986).
 “Hangga’t hindi ininasakongkreto sa pamamagitan ng
paggamit nito (ng wikang pambansa) sa instruction at
sa gobyerno at talagang empty rhetorics na naman
iyan dahil iyan ang istorya noong mga nakaraang
taon. Naroon na iyon sa ating Konstitusyon, pero
hangga’t hindi isinagawa ito sa ating ordinaryong
araw-araw na buhay, sa loob ng gobyerno, as
administrasyon , at saka sa ating edukasyon, sa
palagay ko lahat na iyan ay rhetorics na naman”.
MGA SITWASYONG PANGWIKA SA PILIPINAS
1. MULTILINGGUWAL AT MULTIKULTURAL ANG
PILIPINAS.
o Arkipelago ang ating bansa kung kaya’t ang
katangiang heograpikal nito ang nagdudulot
ng pagkakaiba-iba ng wika at kultura.
Mahigpit na magkaugnay ang wika at kultura
kung kaya’t nasasalamin sa wika ang ano
mang katangiang pisikal at kultura ng bansa.
o may lagpas isang daang magkakaibang wika
ang Pilipinas McFarland (2004)
o mayroong humigit-kumulang 170 iba’t ibang
wika sa iba’t ibang pulo ng Pilipinas.
(Nolasco, 2008)
o pinakalaganap na mga wika sa Pilipinas
batay sa dami ng tala na tagapagsalita ay
Tagalog (21.5 milyon); Cebuano (18.5
milyon), Ilokano (7.7 milyon), Hiligaynon (6.9
milyon); Bicol (4.5 milyon), Waray (3.1
milyon), Kapampangan (2.3 milyon),
Pangasinan (1.5 milyon); Kinaray-a (1.3
milyon); Tausug (1 milyon); Maranao (1
milyon); at Maguindanao (1 milyon).
3|Page|Prepared by:ACDT,AJC &AP BS INFO TECH 1A
o mga nabanggit na wika at itinuturing na
mayoryang wika sapagkat relatibong mas
malaking bilang ng tao ang nakauunawa at
gumagamit nito kaysa sa iba pang rehiyonal
na wika ng bansa.
o Ipinakikita ng datos na 65 milyon mula sa
kabuuang 76 milyong mga Pilipino o 85.5 %
ng kabuuang populasyon ay may
kakayahang magsalita ng pambansang wika
(Gonzales,1998).
o wikang Ingles bilang pangunahing Ikalawang
wika. Ayon sa isang sarbey na isinagawa ng
Social Weather Station (sa Gonzales, 1998)
noong 1994, 74% ang nagsabing
nakaiintindi sila ng wikang Ingles kapag
kinausap sila ng gamit ito.
o Itinututing na ikalawang wika ng
nakakaraming Pilipino ang Ingles
o Ayon sa Social weather Station (SWS)
noong sa (Nolasco, 2008)
76% - Pilipinong nasa sapat na
gulang ang nagsabing nakauunawa
at nakapagsasalita sila ng Ingles
75% - nakapagbabasa sila ng
wikang ito
61% - nakapagsusulat sila sa
wikang Ingles
38% - nag-iisip sila gamit ang
wikang Ingles
o lalong dumarami ang mga akademikong
institusyon sa buong mundo na gumagamit
ng Ingles upang ituro ang mga akademikong
asignatura dahil sa kagustuhang isabay sa
internasyonal na estandard ang propayl ng
mga unibersidad (Macaro, 2014, British
Council at Direktor ng University of Oxford)
o bagama’t Filipino ang pambansang wika,
Ingles pa rin ang mas ginagamit sa sistema
ng edukasyon at print media.
o kapansin – pansin na hindi tugma ang
polisiya at aktwal na implementasyon nito.
Ayon sa kaniya, bilang pambansa at opisyal
na wika, nararapat na paunlarin ang
paggamit ng Filipino sa mga paaralan,
ngunit hindi ito nangyayari. Ingles ang
dominanteng wika sa edukasyon lalong-lalo
na sa Siyensya at Matematika sa lahat ng
antas, at sa halos lahat ng asignatura sa
kolehiyo. (Gonzales, 2003, dating Kalihim ng
Kagawaran ng Edukasyon)
o tinutukoy niya ang lehitimong wika sa isang
lipunan bilang wikang ginagamit sa pag-
unlad ng sistema ng edukasyon at
pagpapagana ng sistema ng paggawa. Ibig
sabihin, pinag-iisa at pinatatatag ng wikang
ito ang ekonomiya at politika ng isang
 FILDIS
bansa. (Bourdieu, 1991, aklat na Language
and Symbolic Power)
o Ingles ang makapangyarihang wika sa
Pilipinas hanggang sa kasalukuyan kung
kaya laganap din ang ilang maling pananaw
sa pag-aaral ng wikang ito.
3. WIKANG GLOBAL ANG WIKANG FILIPINO.
o Ang kalagayang pang-ekonomiya sa bansa ang
nagtutulak sa mga Pilipinong magtrabaho sa
ibang bansa at maging Overseas Filipino
Workers (OFW). Sa ganitong kalagayan, hindi
maiiwasan ang paglaganap ng wika at kulturang
Pilipino sa iba’t ibang bahagi ng mundo.
o tinatayang nasa 2.3 milyong Overseas Filipino
Workers ang nasa iba’t ibang panig ng mundo.
(Index Survery on Overseas Filipino Workers,
2014)
o pangatlo ang Filipino sa mga wikang may
pinakamaraming nagsasalita sa Estados Unidos,
bukod sa Ingles. (American Community Survery,
2013)
o University of Hawaii-Manoa at Philippines
Studies Program sa Osaka University sa Japan -
Filipino bilang asignatura sa iba’t ibang
unibersidad sa buong mundo.
o Itinala ni San Juan (2015) ang ilang unibersidad
at kolehiyo sa ibang bansa na nagtuturo ng
Filipino bilang programa o asignatura.
4. ANG FILIPINO AY WIKA SA SOCIAL MEDIA
o Social Media Capital of the World ang Pilipinas
ayon sa mga eksperto sa larangan ng midya at
teknolohiya. Ayon sa wearesocial.com (2015),
mula 100.8 milyon na kabuuang populasyon sa
Pilipinas, 44.2 milyon o 44% bahagi ng
populasyon ang aktibong gumagamit ng Internet.
40 milyon o 40% ang may aktibong account sa
iba’t ibang social media sites habang 30 milyon o
30% ang may aktibong social media mobile
accounts.
o SOCIAL MEDIA - tumutukoy sa grupo ng
internet-based application na ginawa batay sa
Web 2.0, kung saan naging possible na ang
pagkontrol kontribusyon ng mga gumagamit ng
Internet sa nilalaman ng iba’t ibang social media
sites.
ANG WIKANG FILIPINO BILANG WIKA NG KARUNUNGAN
AT PANANALIKSIK
 Ang edukasyon ng mga Pilipino sa ilalim ng
pananakop ng Amerika ay isang instrumento ng
kolonyal na polisiya.
 Edukasyon ang nagsilbing pang-akit ng mga bagong
panginoon at panunaw sa nasyonalismong ginamit sa
pagpapalaya sa mga naunang dayong
kapangyarihan.
 Ano ang gagawin ninyo sa wikang (dayuhan)…?
Papatayin n’yo lamang ang inyong pansariling
4|Page|Prepared by:ACDT,AJC &AP BS INFO TECH 1A
katauhan at ilalantad ang iniisip sa ibang kaisipan. Sa
halip na gawing Malaya ang inyong sarili ay
gagawain n’yo lamang itong alipin… Kapwa kayo
nakalilimot na habang ang tao ay may sariling wika
ay mayroon kayong Kalayaan. Tulad ng tao na
Malaya habang nakapag-iisip sa kanyang sarili. Ang
wika ay paraan ng pag-iisip ng tao. (Jose Rizal, El
Filibusterismo)
Padre Roque Ferriols – Nagturo ng Pilosopiya sa Filipino
Cesar Pesalejo – Nagsalin ng Kodigo Sibil at Kodigo
Penal sa Filipino
Dr. Bienvenido Miranda – Lumikha ng diksyunaryo sa
Kemika
Dr. Jose Reyes Sytanco – Diksyunaryo sa Medisina
Dr. Tereso Tullao Jr. – May libro sa Ekonomiks
Dr. Luis Gatmaitan – May mga artikung Filipino na pang-
Medisina
Dr. Judith Aldaba – Nagturo ng Matematika sa Filipino
MODYUL 2
A. Filipino Bilang Desiplina
CHED Memorandum BIlang 20 noong 2013.
- ay naglalaman ng mga bagong asignaturang dapat
kunin ng mga mag-aaral sa antas- kolehiyobunga na
rin ng pagbabagong dala ng Batas K-12 na nilagdaan
ni Pangulong Benigno Aquino III.
- wala nang asignaturang Filipino sa antas-kolehiyo
sapagkat ang mga ito ay ibinaba na sa antas Senior
High School
- mas nararapat na kalagyan ng Filipino ayon sa mga
bumalangkas ng naturang kurikulum sa
paniniwalangsapat na rin naman ang asignaturang
Filipino at ‘di na kailangang dagdagan pa.
- masaklap pa ay ang pangangatwiran midyum lang
ang Filipino at di kailan man magiging disiplina.
malinaw na isinasantabi ang Filipino bilang wika ang
karunungan at bukal ng kaalaman.
- nagpahayag ng pagtutol ang maraming pamantasan
sa bansa.
- pagpapaliwanag na nagpapahayag na higit sa
pagiging midyum, disiplina ang Filipino.
Pambansang Samahan sa Sikolohiyang Pilipino (PSSP), - ang
wikang Filipino ay wikang pagdudukalan ng pagkakakilanlang
pambansa.
ng Pamantasang Ateneo de Manila (Ateneo) na pinamagatang
Ang Paninindigan ng Kagawaran ng Filipino ng Pamantasang
Ateneo de Manila sa Suliraning Pangwika sa Kasalukuyan na
inilathala sa Manila Today laban sa suliraning pangwikang
ibinunsod ng CHED Memo Bilang 20, disiplina ang Filipino.
Kolehiyo ng Arte at Literatura ng UP-Diliman na pinamagatang
Pahayag para sa Pagpaptibay ng Wikang Filipinobilang mga
Sabjek sa Kolehiyo, Departamento ng Filipino at Panitikan ng
 FILDIS
Pilipinas ay binanggit ang tatlong pangunahing punto na
nagpapatunay na ang Filipino ay higit pa sa pagiging midyum
ng komunikasyon.
1. Una, ang wikang Filipino ay itinuturing na kasaysayan
ng bansa.
2. Pangalawa, ang wikang Filipino angpagkakakilanlan
ng mga Pilipino
3. Pangatlo at panghuli, ang wikang Filipino ay susi sa
kaalamang bayan dahil nasa wika ang kaalaamang
patuloy na hinubog at humuhubog sa bayan.
Layunin dapat ng edukasyon ang humubog ng mga mag-aaral
na tutuklas ng dunong-bayang pakikinabangan ng bayan.
FILIPINO SA SYENSYA , MATEMATIKA,INHENYERIYA AT
IBA PANG KAUGNAY NA LARANGAN
1. Filipino sa Syensya.
Dr. Fortunato Sevilla ng Kolehiyo ng Agham ng UST
- nagtataguyod ng wikang Filipino bilang wika na
pagtuturo ng Kemistri, Pisika at iba pang kaugnay na
larangan.
2. Filipino sa Matematika.
Atty. James Domingo ng Kolehiyo ng Akawntansi ng UST
- Filipino bilang midyum sa pagtuturo ng mga asignaturang sa
kursong Akawntansi.
- paggamit ng wikang Filipino sa pagtuturo lubos na
nauunawan ng mga mag-aarl niya ang iba’t ibang konseptong
pang-Akawntansi.
- naglathala ng mga libro tungkol gaya ng Harry Potter
(Accounting Process) at Bentahan (Merchandising and
Manufacturing)
Dr. Maxima Acelajado noong Linggo ng Wikasa DLSU-Manila
noong 1993
- na pinamagatang Ang Pagtuturo ng Matematika sa
Wikang Filipino na nalathala sa Malay, Tomo 12
Bilang 1 (1994),
- binanggit niya na bagama’t nasiyahan siya sa
pagtuturo ng Matematika gamit ang wikang Filipino,
hindi naman niya maitatanggi ang kakaibang
karanasan niya sa pagtuturo ng asignaturang ito
gamit angwikang ito.
- parehas lang ang porsyento ng nakuhang marka ng
mga mag-aaral niya na sumasailalim sa pag-aaral ng
Algebra sa wikang Ingles at sa wikangFilipino.
Myra S.D. Broadway at Niῆa Christina L. Zamora
- pinamagatang Ang Filipino Bilang Wika sa
Matematika: Isang Palarawang Pagsusuri sa Kaso ng
isang Pribadong Paaralan na inilathala sa The
Normal Lights,
- napatunayan nilang malaki ang papel na
ginagampanan ng wikang Filipino bilang wikang
pantulong sa pagtuturo ng Matematika sa mga
Pilipinongmag-aaral.
5|Page|Prepared
- naipapahayag ng mga mag-aaral ang kanilang mga
tanong ukol sa asignaturang gamit ang wikang
Filipino
3. Filipino Sa Inhenyeriya
Carlito M. Salazar (1995) ng DLSU- Manila
- Filipino bilang wika ng karunungan nang
gamitin niya ito bilang midyum sa pagtuturo ng mga
asignaturang Inhenyeriya gaya ng Process Design ni
Chemical Engineering, HeatTransfer,
Computing ,Calculations at Momentum Transfer.
Mas madaling natutuhan ang mga teorya at
konseptong pang-Inhenyeriya
gamit ang Filipino:
a. Mas buhay at impormal ang talakayan;
b. Mas nakikiisa ang mga mag-aaral sa talakayan sa
klase;
c. Nawawala ang tension sa klase.
d. Nawawala ang ano mang sagabal sa
komunikasyon sa pagitan ng
propesor at mga mag-aaral;
e. Hindi na doble ang dapat intindihin ng mga mag-
aaral mahirap na
ang teknikal na signatura, mahirap pa ang magsalin
nito mula sa
Ingles.
f. Mas madaling iugnay ang mga teoryang pang-
Inhenyeriya sa pang-
araw- araw na buhay; at
g. Napapatibay ang damdaming nasyonalismo.
4. Filipino sa Medisina.
Dr. Luis P. Gatmaitan (kilala bilang Tito Dok sa larangan ng
Panitikan)
- nagtataguyod ng wikang Filipino sa larangan ng
Medisina sa pamamagitan ng kanyang mga kwentong
pambata na nasusulat sa wikang Filipino.
- Ilan sa mga pamagat ng mga nilikha niyang kwento
ay ang sumusunod:
a. May mga Lihim Kami ni Ingkong
b. Waaaaah! Nakagat Ako ng Aso
c. Ayan na si Bolet Bulate
d. Ngiii Ang Kati-kati ng Ulo Ko
e. Naku, Ang Pula ng Mata Ko
f. Aray, Nasugatan Ako!
g. Ay! May Bukbok ang Ngipin ni Ani
h. KRAAAK! Nabali ang Buto ni Ferdie!
FILIPINO SA HUMANIDADES, AGHAM PANLIPUNAN AT IBA
PANG KAUGNAY NA LARANGAN
1. Filipino sa Humanidades.
Humanidades –
isang disiplinang nakatuon sa pag-aaral tungkol sa
sangkatauhan.
Ayon naman kay Tolentino (2010), Humanidades
- ang substansya ng pagkatao, ang bumubuo atbumubuhay sa
tao, lampas sa batayang pangangailangan.
by:ACDT,AJC &AP BS INFO TECH 1A
 FILDIS
- natututuhan ng isang indibidwal na mag-isip nang kritikal,
mangatwiran,magtanong at paganahin ang malikhaing
kaisipan.
wikang Filipino ay kinilala ng 1987 Saligang-Batas ng Pilipinas
ay hindi maitatangging ito ay wika ng karunungan.
ito. Gamit din ang kapangyarihan ng wikang Filipino
aynaipaunawa sa sambayanang Pilipino ang dakilang Aurora
Batnag - isinalin ang obra ni Mochtar Lubis noong 1988na
pinamagatang Senja di Djakarta.
Samantala, pinangunahan naman ng
KWF angpagsasalin pa ng mga klasikong akdang
pampanitikan katulad ng mga akdang The
Count of Monte Cristo ni Alexander Dumas, War and Peace ni
Leo Tolstoy, DonQuixote ni Miguel de Cervantes at The
Necklace at iba pang maiikling kwento ni Guy de Maupassant.
- pinamagatang Ang Imahen ng Filipino sa Sining na
inilathala ng KWF na naglalaman ng iba’t ibang
artikulong isinulat ng iba’t ibang awtor.
2. Filipino sa Agham-Panlipunan.
Matatandaang taong 1968-1969 nang simulang gamitin ang
wikang Filipino bilang wikang panturo sa UP Diliman.
- eksperimento sa kolehiyo ng Sining at Agham
na kinabilangan ng Departamento ng Pilosopiya,
Sosyolohiya at Kasaysayan. Bunga ng ganitong
eksperimentasyon, napatunayan na higit na
nakauunawa ang mga mag-aaral ng kanilang mga
pinag-aralan, ito man aymadali o malalim na
konsepto. Samakatwid. lumabas sa nasabing
eksperimento na higit na epektibo ang pagtuturo ng
Agham- Panlipunan gamit ang wikang Filipino
sapagkat higit na nag kakaunawaan ang mga guro at
mag-aaral
DR. Emerita S. Quito ang pagsasa-Filipino ng pagtuturo ng
Pilosopiya.
- magtungo sa Vienna noong 1962 at napuna ng mga
nakadaupang-palad na mga banyagang iskolar sa
paggamit ng wikang Ingles sa Sistema ng edukasyon
sa Pilipinas gayong malaya na ito sa kamay ng mga
mananakop na Amerikano.
- paglalathala ng librong Pilosopiya sa Diwang Pilipino
na nalathala noong 1972.
Dr. Florentino T. Timbreza - bilangisang iskolar na
nagtataguyod at naniniwala sa yaman at kakayahan ngwikang
Filipino bilang wika ng Pilosopiya.
- isinulat niya sa Filipino ang kanyang disertasyon sa
UST noong 1981.
- librong pinamagatang Pilosopiyang Pilipino (1981).
Mga propesor sa Ateneo na gumamit ng wikang Filipino
sa kanilang pagtuturo
1. Fr. Roque Ferriols – Pilosopiya sa Ateneo. Naglathala
ng babasahin sa
6|Page|Prepared by:ACDT,AJC &AP BS INFO TECH 1A
Pilosopiya gaya ng Paano Magpakatao? at Pambungad
na Pilosopiya ng mga Sinaunang Griyego.
2. Fr. Albert E. Alejo- Nakapaglathala ng librong
pampilosopiya na may pamagat Tao po! Tuloy! Isang
Landas sa Pag-unawa..
Mga propesor sa UP- Diliman na gumamit ng wikang
Filipino sa kanilang pagtuturo:
1. Dr. Silvino Epistola
2. Dr. Alfredo Lagmay
3. Dr. Leonardo de Castro
4. Prop. Juan Sayson
5. Prop. Rey dela Cruz
6. Prop. Larry Mapolo
7. Prop. Agerico de Villa
Isinalin ni Prop. Jeanette Yasol-Naval ang mga akda nina
Plato, Thomas Aquinas, David Ricardo, Adam Smith at
Max Weber.
UP, DLSU-Manila, UST, PUP at Ateneo – wikang Filipino
bilang midyum sa pagtuturo at wika ng kanilang
pananaliksik
3. Filipino sa Pamahayagan.
Sa pagpapakahulugan, ang
pamahayagan ay isang gawaing kinapapalooban ng
pangangalap ng impormasyon, pagsusulat, pag-eedit,
paglilimbag at pagsasahimpapawid ng mg balita sa
pamamagitan ng radyo, telebisyon, pahayagan
omagazine.
Saklaw nito ang tatlong gawaing gaya ng
1) pagsulat sa pahayagan at magazine,
2)pagsasalita na karaniwang nagaganap sa radyosa
pamamagitan ng pagbabalita at
3) pampaningin na tumutukoy sapagbabalita sa
telebisyon, pagkokomentaryo, pag-aanunsiyo at iba pa
Del Superior Gobierno - pinamatnugutan ni Gobernador-
Heneral Manuel Fernandez de
Folgueras unang lumabas ang sipi nito noong Agostos 8,
1811 ,
La Esperanza - unang lumabas noong Disyembre 1, 1846
na kalimitang isyung tinatalakay tungkol sa pilosopiya,
relihiyon at kasaysayan,
LaOpinion- pinamumunuan nina Julian de Poso at Jesus
Polanco , ito ay
maituturing na may tapang at bangis dahil sa hindi na ito
nagdadalawang-isip na ilathala ang mga katiwalian sa
pamamahala ng mga prayle sabansa , ang
 FILDIS
Diariong Tagalog- itinatag ni Marcelo H. del Pilar na ang
mga paksa ay tungkol sa pag-ibig sa bayan at kasawiang
nararanasan ng Pilipinas sa kamay ng mga Espanyol.
La Solidaridad- itinuturing napinakatanyag na pahayagan
ng mga Pilipino sa Espanya pinamatnugutan ni Graciano
Lopez Jaena.
Kalayaan ng Katipunan- mas tumagos ito samasang
Pilipino dahil sa nasusulat ito sa wikang Tagalog. Ito ay
bunga ng paniniwala ng Andres Bonifacio na ang
kailangan ng bayan sa panahong yaon ay ang
pahayagang nasa wika katutubo upang ganap na
maunawaan ng mga Pilipino ang lalim at lawak ng mga
isyung panlipunan na inilathala dito.
Pahayagang broadsheet Pilipinas ang nasusulat sa
wikang Filipino gaya ng Malaya.
Samantala, kabilang naman ang Abante, Pilipino Star
Ngayon, Remate,Taliba, Hataw, Tanod at Bulgar sa mga
pahayagang tabloid na gumagamit
Samantala,kilala rin sa mga pahayagang pampaaralan na
gumagamit ng wikang Filipino sa pamamahayag
The Varsity ng UST,Matanglawin ng Ateneo, The Catalyst
ng PUP, The Torch ng PNU at Pahayagang Plaridel ng
DLSU-Manila.
pahayagang panghayskul na nasusulat sa wikang Filipino:
Ang Banyuhay ng Quezon City Science High School.
Tanglaw ng Ramos Magsaysay HighSchool,
Wika ng Sergio Osmena High School, Q.C.,
Rizalian ng Rizal HighSchool,
Pasig at Kalasag ng Raja Soliman High School.
telebisyon :nariyan na ang TV Patrol ng ABS-CBN 2, ang
24 Oras ng GMA 7 at AksyonNgayon ng TV5.
pagsasalin ng iba’t ibang programang dayuhan magmula
sa teleserye hanggang sa pelikula.
Gaya ng Jewel in the Palace ng Timog Korea, Meteor
Garden ng Taiwan at Marimar ng Mexico. Nariyan dinang
pagkakasalin ng mga anime cartoon sa wikang Filipino.
- karunungan, nakatulongdin ang wikang ito upang
tumaas ang rating ng mga nasabing palabas nang
dalhin ang mga ito sa Pilipinas.
MODYUL 3
Ang layunin ng pananaliksik ay makahanap ng mga paktwal na
impormasyong magagamit bilang ebidensyang susuporta sa
iyong mga hinuha, na kalaunan ay makasasagot sa iyong mga
tiyak na tanong.
7|Page|Prepared by:ACDT,AJC &AP BS INFO TECH 1A
Sa pagkolekta ng sapat na dami ng impormasyon. Inaasahan
ang mga akademikong mananaliksik na makapangangalap ng
sapat, hindi man lahat na abeylabol na impormasyon.
Akmang uri ng impormasyon:
 Primarya
 Sekondarya
 Tersyarya
Ang mahusay na mananaliksik ay nagsisikap na gumamit ng
mga hanguang primarya, at gumagamit lamang siya ng mga
hanguang sekondarya at tersyarya upang palakasin ang mga
impormasyon mula sa hanguang primarya.
BATIS NG IMPORMASYON O SANGGUNIAN
1. Hanguang Primarya - Ang mga hanguang ito ang
pinagmumulan ng mga raw data, ‘ika nga, upang masulit ang
haypotesis at masuportahan ang mga haka. Sa kasaysayan,
halimbawa, kinapapalooban ito ng mga dokumento mula sa
panahon o taong pinapaksa, mga bagay-bagay, mapa, maging
kasuotan.
2. Hanguang Sekondarya - mga ulat pampananaliksik na
gumamit ng mga datos mula sa mga hanguang primarya
upang malutas ang mga suliraning pananaliksik. Sinulat ang
mga ito para sa mga iskolar at/o propesyonal na mambabasa.
3. Hanguang Tersyarya - Kinapapalooban ito ng mga aklat at
artikulo na lumalagom at nag-uulat tungkol sa mga naunang
hanguan para sa pangkalahatang mambabasa. Ngunit kung
gagamitin ang mga datos na mula sa hanguang tersyarya
upang suportahan ang isang iskolarling argumento, maaaring
hindi mapanaligan ang mga mambabasa ang pananaliksik.
4. Hanguang Elektroniko - Ang mga mananaliksik ay umaasa
na ngayon sa Internet upang maakses ang mga hanguang
pang-aklatan, mga ulat ng pamahalaan at iba pang database,
mga tekstong primarya mula sa reputableng tagapaglathala,
pahayagan, maging mga iskolarling dyornal na abeylabol
online. Ngunit ang kalakasang ito ng Internet ay siya ring
kahinaan nito dahil wala itong gatekeepers at hindi lahat na
datos sa Internet ay mapagkakatiwalaan.
 Gamitin ang Internet kung ang hanguan ay primarya.
 Iwasan ang Internet para sa mga hanguang sekondarya,
lalo na sa mga tersyarya.
PAGTATALA NG IMPORMASYON O DATOS: TUWIRANG
SIPI, BUOD, PRESI, HAWIG, SALIN AT SINTESIS
Tuwirang Sipi - Pinakamadaling pagtatala ang pagkuha ng
tuwirang sipi. Walang ibang gagawin dito kundi ang kopyahin
ang ideya mula sa sanggunian. Kailangang ipaloob sa panipi
(“”) ang sipi upang matandaan na ito ay tuwirang sipi.
 FILDIS
Buod o synopsis - ay isang uri na pinaikling bersyon ng isang
panulat. Taglay nito ang mga pangunahing ideya ng panulat
nang may bahagyang pagdedetalye upang mabigyan ng
pangkalahatang ideya ang nagbabasa sa tinatalakay na
paksa.
Presi (pinaikli) - ay galing sa salitang Frances na ang ibig
sabihin ay pruned o cut-down statement. Ibig sabihin , ito ay
isang tiyak na paglalahad ng mga mahahalagang ideya ng
isang mahabang prosa o berso, gamit ang sariling salita ng
nagbabasa. Inilalahad ang mga ideya ng akda sa paraang
walang komentaryo o interpretasyon at sa parehong mood o
tono, at punto de bista ng orihinal na akda, sa pinakamaikling
paraan.
Presi:
Hawig o paraphrase - ay isang husto ng paglalahad ng mga
ideyang gamit ang higit na payak na salita ng nagbabasa. Ang
isang mahalagang hawig ay humahalaw ng eksaktong katapat
na ibig sabihin ng original na akda. Maaaring higit na mahaba
ang hawig kaysa sa original na akda dahil dito. Bukod dito,
gumagamit ang nagsusulat ng hawig ng sarili niyang salita
ngunit pinanatili ang punto de bista at panauhan ng orihinal na
akda. Katulad ng presi, hindi rin ito nagpapalit- palit ng
panauhan at laging nakaayon sa wastong gramatika.
Sintesis - ay pagsusuma ng mga mahahalagang paksang
tinalakay sa isang akda. Madalas itong inilalagay sa bandang
huli ng isang akda upang mabuhol ang mga pangunahing
puntong pinatunayan sa isang akda. Maaari rin naman ito
matagpuan sa pagtatapos ng mga pangunahing paksang
tinalakay bilang pagbibigay-diin at pagpapahalaga sa paksa
bago sumulong sa susunod na talakayin.
PAGHANGUAN NG PAKSANG PAMPANANALIKSIK:
8|Page|Prepared by:ACDT,AJC &AP BS INFO TECH 1A
1. Sarili - Maaaring humango ng paksa sa mga sariling
karanasan, mga nabasa, napakinggan, napag-aralan at
natutuhan.
2. Dyaryo at Magasin - Maaaring paghanguan ng paksa ang
mga napapanahong isyu sa mga pamukhang pahina ng mga
dyaryo at magasin o sa mga kolum.
3. Radyo, TV, at Cable TV - Maraming uri ng programa sa
radyo at tv ang mapagkukunan ng paksa. Marami na ring
bahay, hindi lamang sa Metro Manila, kundi maging sa mga
probinsya, ang may cable tv.
4. Mga Awtoridad, Kaibigan at Guro - sa pamamagitan ng
pagtanung-tanong sa ibang tao, maaaring makakuha ng mga
ideya upang mapaghanguan ng paksang-pampananaliksik.
5. Internet - Isa ito sa pinakamadali, mabilis, malawak at
sofistikadong paraan ng paghahanap ng paksa. Maraming
mga web sites sa internet na tumutugon sa iba’t ibang interes
at pangangailangan ng iba’ t ibang uri ng tao.
6. Aklatan - Bagama’t tradisyunal na hanguan ito ng paksa,
hindi pa rin mapasusubalian ang yaman ng mga paksang
maaaring mahango sa aklatan. Sa aklatan matatagpuan ang
iba’t ibang nauugnay sa anumang larangang pang-akademya.
Konsiderasyon din ang dapat isaalang-alang sa pagpili ng
paksang- pampananaliksik, gaya ng mga sumusunod:
1. Kasapatan ng Datos - Kailangang may sapat nang literature
hinggil sa paksang pipiliin. Magiging labis na limitado ang
saklaw ng pananaliksik kung mangilan- ngilan pa lamang ang
mga abeylabol na datos hinggil doon.
2. Limitasyon ng Panahon - Magiging konsiderasyon sa pagpili
ng paksa ang limitasyong ito. May mga paksa na
mangangailangan ng mahabang panahon, higit pa sa isang
semester, upang maisakatuparan.
PAGBABALANGKAS (OUTLINE)
Ang pagbabalangkas ay pagbuo ng sistematikong paghahanay
ng mga ideya upang malinaw ang kanilang ugnayan. Madalas
itong tukuyin bilang gulugod ng isang papel sapagkat
nasasalamin sa isang mahusay na papel ang masinop at
masinsing pagbabalangkas ng mga ideya.
 FILDIS
Pamagat ng Pananaliksik/Papel Punong- ideya o
Panimulang Haka
Balangkas:
I. (Unang Ulo ng Balangkas) Introduksyon
A. (Suportang Ideya) Kasalukuyang
sitwasyon
1. (Kaugnay na Ideya)
2. (Kaugnay na Ideya)
B. (Suportang Ideya) Pagpapakahulugan /
Ideya
1. (Kaugnay na Ideya)
2. (Kaugnay na Ideya)
II. (Pangalawang Ulo ng Balangkas) Rasyonale –
Dahilan, Kahalagahan,
A. (Suportang Ideya)
1. (Kaugnay na Ideya)
2. (Kaugnay na Ideya)
B. (Suportang Ideya)
1. (Kaugnay na Ideya)
2. (Kaugnay na Ideya)
Ulo ng balangkas - tumutukoy sa pinakamalawak sa konsepto
sa pananaliksik. Sa pangkalahatan, itinutukoy itong
introduksyon, katawan ng papel at pagtatapos/konklusyon ng
pananaliksik. Mangyari, maaaring maging higit pa sa tatlong
bahagi ang balangkas, depende sa dami ng pangunahing
konseptong matutukoy sa pananaliksik.
Tatlong uri ng balangkas:
 Balangkas na talata
 Balangkas na paksa
 Balangkas na pangungusap
Balangkas na talata - paghahanay nang isa-isang mga ideya.
Sa balangkas na talata, iniisa-isa lamang ang mga ideya at
walang gasinong pansing ibinibigay sa ugnayan at isang ideya
sa kasunod pa.
Balangkas na paksa - gumagamit ng karaniwang anyo ng
balangkas na nagpapakita ng antas at suson ng ugnayan ng
mga ideya. Makikilala ito gamit ng mga salita o parirala sa
paghahanay ng mga datos at konsepto.
Balangkas na pangungusap - gumagamit ng buong
pangungusap sa paghahanay ng mga datos at konsepto sa
balangkas. Maaaring gumamit ng pangungusap na
pasalaysay, kung tiyak na ang datos na ilalagay o dili kaya ay
9|Page|Prepared by:ACDT,AJC &AP BS INFO TECH 1A
pangungusap na patanong, kung nasa antas pa lamang ng
pagbuo ng mga datos na nais kalapin.
PAGBUO NG KONSEPTONG PAPEL (PANANALIKSIK)
Mahalagang magsimula ang paggawa ng pananaliksik sa
pagbuo ng isang konseptong papel o concept paper. Sa
konseptong papel nakasaad ang pangkalahatang balak na
isasagawang pananaliksik.
Bahagi ng Konseptong Papel:
1. Tiyak na Paksa - isa sa mga tinitiyak sa pagbubuo ng
akademikong papel ay ang pagpili at pagtitiyak ng paksa o
larangan ng pagsisiyasat na nais isagawa.
2. Rasyonal o panimulang tulak - maaaring maging isang
karanasang tuwirang nasaksihan ng nagsasagawa ng pag-
aaral o di kaya ay isang konsepto, bagay o ideya na
nakapukaw ng kanyang pansin at nakapag-iwan ng malalim na
bakas ng pagtuklas na nais tuntunin ng nagsusulat ng
akademikong papel.
3. Layunin (Objectives / Suliranin) - maaaring maihayag sa
pamamagitan ng isang katanungang nagbubukas ng pinto ng
pagsisiyasat. Halimbawa ay ang mga katanungang ano, sino,
saan, kailan at bakit. Bawat isang katanungan ay nagtatakda
na rin ng isang antas ng lalim ng pagsusuring nais isagawa ng
nagsisiyasat.
4. Panimulang Haka - ay pagbuo ng panimulang tugon sa
suliraning nais tuntunin. Nakabatay ito sa panimulang sarbey
ng mga babasahing isinagawa bago pa man makabuo ng tiyak
na suliranin sa pag-aaral. Ito ay hindi dapat maging tiyak
sapagkat ito ay pagtantiya lamang sa posibleng kahihinatnan
ng pagsisiyasat at pananaliksik at maaari itong magbago sa
bandang huli, matapos makapangalap ng mga datos at
obserbasyon.
5. Sarbey ng mga Sanggunian (Literatura) – ito’y listahang
bibliograpikal ng mga mag-aaral na makakatulong sa
pagpapahusay ng pagsisiyasat. Maaari itong buuin ng lima
hanggang walong babasahing nabasa ng mananaliksik at
nakatulong sa pagsisinop at pagpapatalas ng kanyang
suliranin at pananaliksik. Maaaring gumamit ng pormat ng
APA, MLA, The Chicago Manual of Style o di kaya ay ang A
Manual for Writers ni Kate Turabian.
6. Metodolohiya o Pamamaraan ng Pananaliksik - ito ang mga
balak na hakbang sa pangangalap ng datos at pag-iimbestiga
ukol sa napiling paksa. Sa paglalatag ng suliranin at
 FILDIS
panimulang haka sa pagsisiyasat at pananaliksik nakabatay
ang mabubuong pamamaraan ng pananaliksik.
 Sakop ng pananaliksik sa mga aklatan at arkibya ang
paggamit ng nalathala (aklat, dyornal, dyaryo, magasin,
newsletter, at iba pang lathalain) at ‘di nalathala kasulatan
(tisis, disertasyon, manuskrito, katitikan, sulat-uganayan,
mapa, larawan, guhit at iba pang mga personal na
dokumento).
 Sakop naman ng pamamaraang field work ang mga
pamamaraang tulad ng pakikipanayam, sarbey gamit ang
mga pormularyo o questionnaire, participant- observation,
pagmamapa at iba pang mga pamamaraang
mangangailangan ng pagpunta sa isang lugar at
pakikisalamuha sa mga tao.
 Ang metodo o pamaraan ng pananaliksik ay nalilikha
batay sa kalikasan ng paksang nais siyasatin. Ang
disenyong pananaliksik ay hinuhubog batay sa kalikasang
paksain at ang mga pamamaraan ng pangangalap ng
datos ay nililikha upang matiyak na mapalabas ang mga
datos sa pinakamaayos at pinakabuo nitong anyo.
MODYUL 4
A. SITWASYON PANGWIKA SA HUMANIDADES AT
AGHAM-PANLIPUNAN
Imperyalismong lingguwistiko - pananakop sa mga bansa ay
hindi na sa pisikal na aspekto kundi sa diwa at ideolohiya ng
mga mamamayan nito sa pamamagitan ng wika.
Sa kaso ng Pilipinas, naipapaliwanag pa rin ang pagsusuri ni
Ferguson kung bakit patuloy ang kalagayang ito:
 Kawalan ng ideolohikal na pagsalag sa promosyon sa
Ingles bilang pangunahing wika, diumano, ng mundo
 Ang paniniwala sa laganap na papanaw na may personal
na bentahan sa pagtatamo ng kahusayan sa Ingles dahil
ito ang wika ng intelektuwalisadong mga larangan at
gayundin ang wikang pasaporte sa paglagong ekonomiko
 Sa sistemang K-12 ng Pilipinas, ipinatutupad sa
sistemang ito ang mother tongue- based/multilingual
education kung saaan sa primaryang antas pangunahing
wika ng pagtuturo ang unang wika ng komunidad at unti-
unting papasok ang paggamit ng Filipino at Ingles.
 Ang probisyon ng patakaran sa bilingguwal na edukasyon
ay magpapatuloy pa rin sa mas matataas na antas tulad
ng sekondarya at tersiyarya.
Sa antas tersiyarya, gagamitin ang Ingles o Filipino bilang
wikang panturo sa mga tiyak na kurso
B. KASAYSAYAN AT TUNGKULIN NG PAGSASALIN SA
PAGSUSULONG SA FILIPINO
10 | P a g e | P r e p a r e d b y : A C D T , A J C & A P B S I N F O T E C H 1 A
Sa pagsasaling siyentipiko-teknikal, komunikasyon ang
pangunahing layon nito.
Sa pagsasaling pampanitikan, nilalayon ng tagasalin na
makalikha ng isang bagong obra maestra batay sa original na
akdang nakasulat sa ibang wika (Batnag, et al., 2009)
Batay sa tala sa Apat na Siglo na Pagsasalin: Bibliograpiya ng
mga Pagsasalin sa Filipinas (1593-1998) ni Lila Antonio
(2000), matutunghayan kung paaanong umusad ang tunguhin
ng pagsasalin sa bansa:
1. Pagsasalin sa Panahon ng mga Espaῆol
 Pinakabatayan sa pambansang kasaysayan ng Pilipinas
ang yugto ng pagdating at pagsakop ng mga Espaῆol, .
Ito’y nababaliktanawan sa kanilang pagdaong sa isla ng
Limasawa noong ika- 16 ng Marso 1521 hanggang sa
pagtatapos nito sa kanilang pagsuko sa mga Amerikano
noong 1898 na pinagtibay ng nilagdaang Kasunduan sa
Paris noong taon ding iyon.
Akadang Naisalin:
 Luis de Amezquita - Manga pangadyi at Maciling
casaysayan ng taung Cristiano.
 Exequiel Mariko - Casaysayan nang Doctrina Cristianang
quinat-ha nang P Rapalda.
 Joaquin - Casalanang Veniel at ang pagtanggap na
malimit nang manga sacramento.
 Benito Rivas - Concepos Doctrinales y Morales
 Roman dela Angles - Buhay ni Faustino at ni Matidiana sa
Imperyong Roma.
 Joaquin Tuazon - Ang manga carangalan ni Maria
 Pablo Clain S.J. - Ang infiernong nacabucas o manga
pagbubulay-bulay nang manga cahirapan at casa-quitan
doon
 Alfonso Ligouri - Manga Pagninilaynilay sa Pasion nang
ating Panginoong Jesucristo.
 Raymino Martinez - Ocol sa capurihan nang marangal na
pintacasi sa manga salot at sakit na si San Roque.
 Tadeo Viz Trinidad - Ang icatututo nang babae sa
Filipinas
 Michael Blanco - Ang mahusay tna paraan ng
paggagamot ayon kay Tissot.
 Gaspar Aquino de Belen - Manga Panalanging
pagtatagobilin sa caloloa ng taoung naghihingalo
2. Pagsasalin sa Panahon ng mga Amerikano
 Ang edukasyon ay nabigyan halaga sa panahon ng mga
Amerikano. Kapuwa mga mahihirap at mayayaman ay
nakakapag-aral. Sa katunayan, nagpadala ang
pamahalaang Amerikano ng mga guro upang sila ang
manguna sa edukasyon. Sila ang mga sundalong nakilala
sa tawag sa Thomasites.
 Ngunit upang lalo pang maunawaan ng mga Pilipino ang
mga panitikang ito, naging aktibo rin ang pagsasalin sa
panahong iyon. Maraming naisaling mga tula, dula,
maikling kuwento, nobela at sanaysay mga popular na
anyong pampanitikan.
 FILDIS
Akdang Nasalin:
 Kabilang sa mga ito ang Huling Paalam ni Rizal noong
1907; Una Kong Alaala ni Rizal, 1908; Matandang Tula ni
Crispin Resurreccion, 1910: Ang Awit ni Kupido ni J.C.
Balmaceda, 1915; Apoy ng Pag-asa ni Deogracias
Rosario, 1921 at kaniyang Aklat ng Pag-ibig, 1925;
Magsing-irog ni P.M. Santiago, 1932; at Tatlong Larawan
ng Buhay ni Conrado Acuῆa, 1938.
 Kabilang sa isinaling mga dula ang Noli Me Tangere ni
Sofronio Calderon, 1906; Ang Hampas Lupa ni Julian
Balmaceda, 1916; Ang Masayang Balo ni Patricio
Mariano, 1916; at Mga Artistang Sampay-Bakod,1919;
Ang mga Anak ni Sisa, 1929, ni Godofredo; at ang Konde
sa Montecristo, 1932 ni Jose Maria Rivera.
 Ilang naman sa mga maikling kuwentong naisalin ay ang
Mithi ng Bayan nu S.G. Calderon; Pagbabalik sa Lumipas
ni Aurelio Curcura; Alaalang Panibagong Taon ni
Alejandro Abadilla; at ang Tunay na Diyos ni Isaac Dizon.
 Marami-rami ring mga nobela ang nagawang isalin. Ilan
dito ang Ang Hiwaga ng Paris ni Francisco Sugui: Sa
Lupa’t sa langit ni Gerardo Chanco; Dugo sa Dugo ni
Francisco Laksamana: Kilabot sa Karagatan ni Leonardo
Diamzon; at Ang Palaisip na Maharlikang si Don Quijote
dela Mancha ni Dionisio San Agustin.
 Katulad ng mga naunang anyong pampanitikan, marami
ring sanaysay ang naisalin patungong Filipino. Layunin
nito ang nagpapalaganap ng iba’t ibang uring kaalaman-
pampolitika, relihiyon, panlipunan at iba pa. kabilang sa
mga ito ang Ang ABC…. ng mga Filipino ni Vales
Ronquillo; Isipan Tungkol sa Hula ni Daniel ni Sofronio
Calderon; Kodigo Munisipal ni Manuel Aguinaldo; at Ang
Lihim ng Ahente ng Hapon ni I.P. Caballero.
3. Pagsasalin sa panahon ng mga Hapon
 Ang Greater East Asia Co- Prosperity na may islogang
Asyano para sa Asyano ang propagandang ibinandera ng
mga Hapones upang lalong mahikayat ang mga Pilipino
sa kanilang mga panukala.
 Sa pagsasalin ng tula nariyan ang Gabi ni Ildefonso
Santos , 1941; at Lupalop ng Magkakasamang
Kasaganaan sa lalong Malaking Silangang Asya, 1943.
 Sa mga dula, kabilang ang Bahay na Paupahan ni Julian
Balmaceda, 1943 at ang kaniyang Diktador sa Ehipto
noong 1944. Ang Dalawang Pabulang Mandarin ni
Federico Sebastian at ang Limang Kuwento ni Andersen
na isinalin naman ni Antonia Villanueva.
 Ilang piling sanaysay rin ang naisalin sa Filipino. Kabilang
dito ang Kautusang Panloob sa mga Manggawa sa
Arsenal, 1942; at ang Si Barrentes at ang Dulaang
Tagalog, 1943 ni Julian Balmaceda.
4. Pagsasalin sa Kasulukuyang Panahon
 Pinalalakas ang makapangyarihan at lalong pinahihina
ang maliliit na wika, dahil sa pangingibabaw ng malalakas
na bansa ng globalisasyon.
 Ilan sa mga tulang naisalin sa kontemporaryong panahon
ang: Sa Hardin ng mga Tula, 1949, ni Rufino Alejandro;
Ang Malawak na Hapag ni Alberto Alejo; Bukangliwayway
11 | P a g e | P r e p a r e d b y : A C D T , A J C & A P B S I N F O T E C H 1 A
sa Dibdib ng Aprika ni Virgilio Almario; at ang Huling
Paalam ni Jose Sevilla.
 Ilan ang New York sa Tondo ni Marcelino Agana; Anim na
Tauhang Naghahanap ng Isang Mangangatha ni Lilia
Antonio; Harutan ni Belinda Guttierez; at ang Balong
Masaya ni Jose Victor Torres.
 Ito’y mga kuwentong naglalarawan ng mga tunay na
buhay ng mga mamamayan. Ilan sa mg kuwentong ito
ang: Paghahanap ni Orpha Abesamis; Lihim na Pag-ibig
ni Belves Paz; at ang Tigang na Palay ni Jun Cruz Reyes.
kabilang naman sa mga nobela ang: Munting Prinsipeng
Pilay ni Rufino Alejandro; Huwag mo Akong Salangin ni
Dionisio Salazar; at ang Ilog na Walang Tulay ni Lorenzo
Tabin.
 Mataas din ang bilang ng mga sanaysay na naisalin sa
ating wika. Kinabibilangan ito ng mga titulong Bulag na
Pagkadakila ni Erlinda Abad; Agham at Teknolohiya sa
Dantaon-19 ni J. D. Bernal; at Kriminal ng Digmaan ni
Leonora Dimagiba.
 ang KWF ay patuloy naman ang kaniyang mga pagsasalin
(Komisyon ng Wikang Filipino)
C. Mga Tungkulin ng Pagsasalin sa Pagsusulong sa Filipino
 Sa naipamamalas na hindi hanggang sa ordinaryong
talakayan lamang ang magagamit ang Filipino kundi kaya
nitong magamit sa pagpapahayag ng mga intelektuwal na
diskurso na makikita sa mga naisaling akda sa agham,
teknolohiya, agham panlipunan, panitikan at marami pang
iba.
 Napapaunlad ang korpus ng Filipino habang patuloy ang
mga gawaing pagsasalin. Sa mga katulad ma inisyatiba,
nabibigyang katumbas sa ating wika ang mga konsepto
na tanging sa Ingles o ibang wika natin nababasa.
Maaaring ang pagtutumbas na ito ay dumaan sa
pagsakatutubo, adaptasyon o lumikha man ng mahalaga
ay magkakaroon ang mga konsepto ng mga tiyak na
katumbas sa Filipino.
 Naiimbak ang mahahalagang kaalaman sa iba’t ibang
larangan sa pamamagitan ng Filipino. Dahil dito, mas
naitatampok ng Filipno ang kakayahan nitong maging
imbakan ng karunungan na tinatayang mahalaga sa pag-
unlad at lalong pagpapabuti sa buhay ng mga Filipino.
 Nagtutulay ang pagsasalin, gamit ang mga naisaling akda,
upang puspusang magamit ang Filipino sa akademiya
partikular sa mga kolehiyo at unibersidad. Kung mga aklat
at materyales na panturo o sanggunian ang mga naisalin
magiging mas madali na ang pagtuturo at hindi na
magiging dahilan ang kawalan ng kagamitan kaya hindi
ginagamit ang Filipino sa mga kursong wala pang
nalilimbag na aklat sa Filipino.
 Napapaunlad nito ang pedagogical idiom sa isang
larangan. Bagama’t pagpapaunlad din ito ng korpus ng
Filipino, partikular na tinutukoy nito ang mga salita na
magagamit para maituro nang mabilis at episyente ang
isang kurso gamit ang Filipino. Dahil sa mga naisaling
akda, unti-unti itong mabubuo ng mga gagamit ng Filipino
sa pagtuturo ng iba’t ibang larangan.
 FILDIS
D. Filipino Bilang Wika ng Pagtuturo at Pananaliksik sa
Humanidaded at Agham Panlipunan

 Agam-agam ng maraming akademiko at maging mga

estudyante kung posible nga bang magamit ang Filipino
sa pagtuturo at pananaliksik. Bagama’t may mga
sumubok na nananatiling palaisipan o sadyang ayaw
tanggapin kung magiging epektibo ba ito.

E. Filipino Bilang Wika ng Pagtuturo

 Ang naging karanasan ni Manuel Dy, Jr. isang propesor

ng pilosopiya sa Pamantasang Ateneo de Manila. Sa
kaniyang personal na salaysay, nagsimula na siyang
magturo ng pilosopiya sa Filipino noong pang 1975.
 “ang pinakamahalagang kaalaman sa penomenolohiya
ang pagka-intensiyonal ng kamalayan, ibig sabihin, na
ang kamalayan ay may laging tinutunguhang bagay bukod
sa kamalayan mismo, na ang suheto ay laging suheto ng
isang obheto, o na ang tao ay laging may mundo. Sa
madaling salita, walang kamalayan kung walang
namamalayan; walang mundo kung walang taong malay-
tao…..” at ito ayon sa kaniya ay mas maipapaliwanag
gamit ang Filipino (Dy,2003).
 Nailimbag niya noong 1979, kasama sina Padre Roque
Ferriols at G. Eduardo Calasanz, ang Magpakato, Ilang
Babasahing Pilosopiko. Sinundan pa ito noong 1985 ng
kaniyang Mga Babasahin sa Pilosopiyang Moral na
maituturing na kauna-unahang antolohiya ng Pilosopiyang
Moral na naisulat sa Filipino. Ginamit din sa klase ang
salin ni Ferriols na Penomenolohiya at Metapisika ng Pag-
asa para sa kursong Pilosopiya ng Relihiyon.
 Mga praktikal na gagawin sa pagtuturo ng Pilosopiya sa
Filipino na maaari namang magamit bilang mga
pamamaraan sa pagtuturo maging ng iba pang mga
kurso:
1. Huwag matakot na simulan ang paggamit ng
Filipino.
2. Iwasan ang Taglish.
3. Huwag matakot magkamali. Mas matuto sa
pagkakamali.
4. Matuto sa mga mag-aaral at kapuwa guro.
5. Huwag mag-alinlangang humiram ng mga
dayuhang salita kung walang mahanap na salin
sa Filipino. Napapayaman ang isang wika sa
pamamagitan ng paghiram mula sa ibang wika.
6. Magbabad sa kulturang Filipino.
7. Isulat ang mga panayam sa Filipino at ipalathala
ang mga ito.
F. Filipino Bilang Wika ng Pananaliksik

 Isa sa mga palasak at di-siyentipikong argumento sa

paggamit sa Filipino sa mga intelektuwal na diskurso ay
ang pagrarasong hanggang sa pasalitang talakayan
lamang magagamit ito at hindi sa mga pasulat na
sitwasyon, partikular sa mga pananaliksik at iba pang
kaugnay na publikasyon. Subalit dapat tandaan na ang
totoong kulang sa ganitong sitwasyon ay hindi ang
kakayahan ng wika kung hindi ang kakayahan ng taong
gumagamit nito.
 Narito ang ilan sa abstrak ng mga pananaliksik na nasa
larangan ng humanidades at agham panlipunan. Sa
larangan ng pilosopiya, ang artikulong “Si Roque Ferriols,
Wika at ang Larong Basketbol” ni Emmanuel De Leon ay
makikita sa Hasaan, Tomo 1 (2014)

12 | P a g e | P r e p a r e d b y : A C D T , A J C & A P B S I N F O T E C H 1 A
 FILDIS
 Ang papel na ito ay tumatalakay sa gawaing pilosopikal na
iminumungkahi ni Roque Ferriols, isang paring Heswita,
dalubguro at pilosopo.
 Nakasentro sa pagmumulat sa halaga ng gawing
pagkatao at pagkahiwatig ni Ferriols sa potensyal ng wika
ang papel na ito.

Ilan lamang ang mga halimbawang ito ng kongkretong patunay

na magagawa ng Filipinong maging wika sa matataas na antas
ng diskurso. Inspirasyon din ito sa bawat Pilipinong iskolar na
maging mas agresibo sa pagsusulong sa pambansang wika sa
kani-kanilang mga diskurso. Inaasahan kung gayon sa kanila
na ipagpapatuloy ang tradisyong pagsulat ng pananaliksik,
mga panayam, artikulo at iba pang anyo ng iskolarling sulatin
para higit pang maitampok ang Filipino bilang wikang
intelektwalisado.

MODYUL 3
Ang layunin ng pananaliksik ay makahanap ng mga
paktwal na impormasyong magagamit bilang
ebidensyang susuporta sa iyong mga hinuha, na
kalaunan ay makasasagot sa iyong mga tiyak na tanong.
13 | P a g e | P r e p a r e d b y : A C D T , A J C & A P B S I N F O T E C H 1 A
 FILDIS
Sa pagkolekta ng sapat na dami ng impormasyon.
Inaasahan ang mga akademikong mananaliksik na
makapangangalap ng sapat, hindi man lahat na
abeylabol na impormasyon.
Akmang uri ng impormasyon:
 Primarya
 Sekondarya
 Tersyarya
Ang mahusay na mananaliksik ay nagsisikap na gumamit
ng mga hanguang primarya, at gumagamit lamang siya
ng mga hanguang sekondarya at tersyarya upang
palakasin ang mga impormasyon mula sa hanguang
primarya.
PAGTATALA NG IMPORMASYON O DATOS:
TUWIRANG SIPI, BUOD, PRESI, HAWIG, SALIN AT
SINTESIS
Tuwirang Sipi - Pinakamadaling pagtatala ang pagkuha
ng tuwirang sipi. Walang ibang gagawin dito kundi ang
kopyahin ang ideya mula sa sanggunian. Kailangang
ipaloob sa panipi (“”) ang sipi upang matandaan na ito ay
tuwirang sipi.
Buod o synopsis - ay isang uri na pinaikling bersyon ng
isang panulat. Taglay nito ang mga pangunahing ideya
ng panulat nang may bahagyang pagdedetalye upang
mabigyan ng pangkalahatang ideya ang nagbabasa sa
tinatalakay na paksa.

BATIS NG IMPORMASYON O SANGGUNIAN Presi (pinaikli) - ay galing sa salitang Frances na ang ibig
sabihin ay pruned o cut-down statement. Ibig sabihin , ito
1. Hanguang Primarya - Ang mga hanguang ito ang ay isang tiyak na paglalahad ng mga mahahalagang
pinagmumulan ng mga raw data, ‘ika nga, upang masulit ideya ng isang mahabang prosa o berso, gamit ang
ang haypotesis at masuportahan ang mga haka. Sa sariling salita ng nagbabasa. Inilalahad ang mga ideya ng
kasaysayan, halimbawa, kinapapalooban ito ng mga akda sa paraang walang komentaryo o interpretasyon at
dokumento mula sa panahon o taong pinapaksa, mga sa parehong mood o tono, at punto de bista ng orihinal
bagay-bagay, mapa, maging kasuotan. na akda, sa pinakamaikling paraan.
2. Hanguang Sekondarya - mga ulat pampananaliksik na
gumamit ng mga datos mula sa mga hanguang primarya
upang malutas ang mga suliraning pananaliksik. Sinulat
ang mga ito para sa mga iskolar at/o propesyonal na
mambabasa.
3. Hanguang Tersyarya - Kinapapalooban ito ng mga
aklat at artikulo na lumalagom at nag-uulat tungkol sa
mga naunang hanguan para sa pangkalahatang
mambabasa. Ngunit kung gagamitin ang mga datos na
mula sa hanguang tersyarya upang suportahan ang isang
iskolarling argumento, maaaring hindi mapanaligan ang Presi:
mga mambabasa ang pananaliksik.
4. Hanguang Elektroniko - Ang mga mananaliksik ay
umaasa na ngayon sa Internet upang maakses ang mga
hanguang pang-aklatan, mga ulat ng pamahalaan at iba
pang database, mga tekstong primarya mula sa
reputableng tagapaglathala, pahayagan, maging mga
iskolarling dyornal na abeylabol online. Ngunit ang Hawig o paraphrase - ay isang husto ng paglalahad ng
kalakasang ito ng Internet ay siya ring kahinaan nito dahil mga ideyang gamit ang higit na payak na salita ng
wala itong gatekeepers at hindi lahat na datos sa Internet nagbabasa. Ang isang mahalagang hawig ay humahalaw
ay mapagkakatiwalaan. ng eksaktong katapat na ibig sabihin ng original na akda.
Maaaring higit na mahaba ang hawig kaysa sa original na
 Gamitin ang Internet kung ang hanguan ay primarya. akda dahil dito. Bukod dito, gumagamit ang nagsusulat
 Iwasan ang Internet para sa mga hanguang ng hawig ng sarili niyang salita ngunit pinanatili ang punto
sekondarya, lalo na sa mga tersyarya. de bista at panauhan ng orihinal na akda. Katulad ng
presi, hindi rin ito nagpapalit- palit ng panauhan at laging
nakaayon sa wastong gramatika.

14 | P a g e | P r e p a r e d b y : A C D T , A J C & A P B S I N F O T E C H 1 A
 FILDIS
Sintesis - ay pagsusuma ng mga mahahalagang paksang
tinalakay sa isang akda. Madalas itong inilalagay sa
bandang huli ng isang akda upang mabuhol ang mga
pangunahing puntong pinatunayan sa isang akda. Maaari
rin naman ito matagpuan sa pagtatapos ng mga
pangunahing paksang tinalakay bilang pagbibigay-diin at
pagpapahalaga sa paksa bago sumulong sa susunod na
talakayin.
Ang pagbabalangkas ay pagbuo ng sistematikong
paghahanay ng mga ideya upang malinaw ang kanilang
ugnayan. Madalas itong tukuyin bilang gulugod ng isang
papel sapagkat nasasalamin sa isang mahusay na papel
ang masinop at masinsing pagbabalangkas ng mga
ideya.

PAGHANGUAN NG PAKSANG PAMPANANALIKSIK:

1. Sarili - Maaaring humango ng paksa sa mga sariling
karanasan, mga nabasa, napakinggan, napag-aralan at
natutuhan.
2. Dyaryo at Magasin - Maaaring paghanguan ng paksa
ang mga napapanahong isyu sa mga pamukhang pahina
ng mga dyaryo at magasin o sa mga kolum.
3. Radyo, TV, at Cable TV - Maraming uri ng programa
sa radyo at tv ang mapagkukunan ng paksa. Marami na
ring bahay, hindi lamang sa Metro Manila, kundi maging
sa mga probinsya, ang may cable tv.
4. Mga Awtoridad, Kaibigan at Guro - sa pamamagitan ng
pagtanung-tanong sa ibang tao, maaaring makakuha ng
mga ideya upang mapaghanguan ng paksang-
pampananaliksik.
5. Internet - Isa ito sa pinakamadali, mabilis, malawak at
sofistikadong paraan ng paghahanap ng paksa.
Maraming mga web sites sa internet na tumutugon sa
iba’t ibang interes at pangangailangan ng iba’ t ibang uri
ng tao.
6. Aklatan - Bagama’t tradisyunal na hanguan ito ng
paksa, hindi pa rin mapasusubalian ang yaman ng mga Ulo ng balangkas - tumutukoy sa pinakamalawak sa
paksang maaaring mahango sa aklatan. Sa aklatan konsepto sa pananaliksik. Sa pangkalahatan, itinutukoy
matatagpuan ang iba’t ibang nauugnay sa anumang itong introduksyon, katawan ng papel at
larangang pang-akademya. pagtatapos/konklusyon ng pananaliksik. Mangyari,
maaaring maging higit pa sa tatlong bahagi ang
balangkas, depende sa dami ng pangunahing
konseptong matutukoy sa pananaliksik.
Konsiderasyon din ang dapat isaalang-alang sa pagpili
ng paksang- pampananaliksik, gaya ng mga sumusunod: Tatlong uri ng balangkas:
1. Kasapatan ng Datos - Kailangang may sapat nang
 Balangkas na talata
literature hinggil sa paksang pipiliin. Magiging labis na
limitado ang saklaw ng pananaliksik kung mangilan-  Balangkas na paksa
ngilan pa lamang ang mga abeylabol na datos hinggil  Balangkas na pangungusap
doon. Balangkas na talata - paghahanay nang isa-isang mga
2. Limitasyon ng Panahon - Magiging konsiderasyon sa ideya. Sa balangkas na talata, iniisa-isa lamang ang mga
pagpili ng paksa ang limitasyong ito. May mga paksa na ideya at walang gasinong pansing ibinibigay sa ugnayan
mangangailangan ng mahabang panahon, higit pa sa at isang ideya sa kasunod pa.
isang semester, upang maisakatuparan. Balangkas na paksa - gumagamit ng karaniwang anyo ng
balangkas na nagpapakita ng antas at suson ng ugnayan
ng mga ideya. Makikilala ito gamit ng mga salita o
PAGBABALANGKAS (OUTLINE) parirala sa paghahanay ng mga datos at konsepto.

15 | P a g e | P r e p a r e d b y : A C D T , A J C & A P B S I N F O T E C H 1 A
 FILDIS
Manual of Style o di kaya ay ang A Manual for Writers ni
Kate Turabian.

Balangkas na pangungusap - gumagamit ng buong

pangungusap sa paghahanay ng mga datos at konsepto
sa balangkas. Maaaring gumamit ng pangungusap na
pasalaysay, kung tiyak na ang datos na ilalagay o dili
kaya ay pangungusap na patanong, kung nasa antas pa
lamang ng pagbuo ng mga datos na nais kalapin.
6. Metodolohiya o Pamamaraan ng Pananaliksik - ito ang
mga balak na hakbang sa pangangalap ng datos at pag-
iimbestiga ukol sa napiling paksa. Sa paglalatag ng
suliranin at panimulang haka sa pagsisiyasat at
pananaliksik nakabatay ang mabubuong pamamaraan ng
pananaliksik.

PAGBUO NG KONSEPTONG PAPEL (PANANALIKSIK)

Mahalagang magsimula ang paggawa ng pananaliksik sa  Sakop ng pananaliksik sa mga aklatan at arkibya ang
pagbuo ng isang konseptong papel o concept paper. Sa paggamit ng nalathala (aklat, dyornal, dyaryo,
konseptong papel nakasaad ang pangkalahatang balak magasin, newsletter, at iba pang lathalain) at ‘di
na isasagawang pananaliksik. nalathala kasulatan (tisis, disertasyon, manuskrito,
katitikan, sulat-uganayan, mapa, larawan, guhit at iba
Bahagi ng Konseptong Papel: pang mga personal na dokumento).
1. Tiyak na Paksa - isa sa mga tinitiyak sa pagbubuo ng  Sakop naman ng pamamaraang field work ang mga
akademikong papel ay ang pagpili at pagtitiyak ng paksa pamamaraang tulad ng pakikipanayam, sarbey gamit
o larangan ng pagsisiyasat na nais isagawa. ang mga pormularyo o questionnaire, participant-
observation, pagmamapa at iba pang mga
pamamaraang mangangailangan ng pagpunta sa
isang lugar at pakikisalamuha sa mga tao.
 Ang metodo o pamaraan ng pananaliksik ay nalilikha
2. Rasyonal o panimulang tulak - maaaring maging isang batay sa kalikasan ng paksang nais siyasatin. Ang
karanasang tuwirang nasaksihan ng nagsasagawa ng disenyong pananaliksik ay hinuhubog batay sa
pag-aaral o di kaya ay isang konsepto, bagay o ideya na kalikasang paksain at ang mga pamamaraan ng
nakapukaw ng kanyang pansin at nakapag-iwan ng pangangalap ng datos ay nililikha upang matiyak na
malalim na bakas ng pagtuklas na nais tuntunin ng mapalabas ang mga datos sa pinakamaayos at
nagsusulat ng akademikong papel. pinakabuo nitong anyo.
3. Layunin (Objectives / Suliranin) - maaaring maihayag
sa pamamagitan ng isang katanungang nagbubukas ng
pinto ng pagsisiyasat. Halimbawa ay ang mga
katanungang ano, sino, saan, kailan at bakit. Bawat isang
katanungan ay nagtatakda na rin ng isang antas ng lalim
ng pagsusuring nais isagawa ng nagsisiyasat.
4. Panimulang Haka - ay pagbuo ng panimulang tugon sa
suliraning nais tuntunin. Nakabatay ito sa panimulang
sarbey ng mga babasahing isinagawa bago pa man
makabuo ng tiyak na suliranin sa pag-aaral. Ito ay hindi
dapat maging tiyak sapagkat ito ay pagtantiya lamang sa
posibleng kahihinatnan ng pagsisiyasat at pananaliksik at
maaari itong magbago sa bandang huli, matapos
makapangalap ng mga datos at obserbasyon.
5. Sarbey ng mga Sanggunian (Literatura) – ito’y
listahang bibliograpikal ng mga mag-aaral na
makakatulong sa pagpapahusay ng pagsisiyasat. Maaari
itong buuin ng lima hanggang walong babasahing nabasa
ng mananaliksik at nakatulong sa pagsisinop at
pagpapatalas ng kanyang suliranin at pananaliksik.
Maaaring gumamit ng pormat ng APA, MLA, The Chicago

16 | P a g e | P r e p a r e d b y : A C D T , A J C & A P B S I N F O T E C H 1 A
 FILDIS
MODYUL 4
A. SITWASYON PANGWIKA SA HUMANIDADES AT
AGHAM-PANLIPUNAN
Imperyalismong lingguwistiko - pananakop sa mga bansa ay
hindi na sa pisikal na aspekto kundi sa diwa at ideolohiya ng
mga mamamayan nito sa pamamagitan ng wika.
Sa kaso ng Pilipinas, naipapaliwanag pa rin ang pagsusuri ni
Ferguson kung bakit patuloy ang kalagayang ito:
 Kawalan ng ideolohikal na pagsalag sa promosyon sa
Ingles bilang pangunahing wika, diumano, ng mundo
 Ang paniniwala sa laganap na papanaw na may personal
na bentahan sa pagtatamo ng kahusayan sa Ingles dahil
ito ang wika ng intelektuwalisadong mga larangan at
gayundin ang wikang pasaporte sa paglagong ekonomiko
 Sa sistemang K-12 ng Pilipinas, ipinatutupad sa
sistemang ito ang mother tongue- based/multilingual
education kung saaan sa primaryang antas pangunahing
wika ng pagtuturo ang unang wika ng komunidad at unti-
unting papasok ang paggamit ng Filipino at Ingles.
 Ang probisyon ng patakaran sa bilingguwal na edukasyon
ay magpapatuloy pa rin sa mas matataas na antas tulad
ng sekondarya at tersiyarya.
Sa antas tersiyarya, gagamitin ang Ingles o Filipino bilang
wikang panturo sa mga tiyak na kurso
B. KASAYSAYAN AT TUNGKULIN NG PAGSASALIN SA
PAGSUSULONG SA FILIPINO
Sa pagsasaling siyentipiko-teknikal, komunikasyon ang
pangunahing layon nito.
Sa pagsasaling pampanitikan, nilalayon ng tagasalin na
makalikha ng isang bagong obra maestra batay sa original na
akdang nakasulat sa ibang wika (Batnag, et al., 2009)
Batay sa tala sa Apat na Siglo na Pagsasalin: Bibliograpiya ng
mga Pagsasalin sa Filipinas (1593-1998) ni Lila Antonio
(2000), matutunghayan kung paaanong umusad ang tunguhin
ng pagsasalin sa bansa:
1. Pagsasalin sa Panahon ng mga Espaῆol
 Pinakabatayan sa pambansang kasaysayan ng Pilipinas
ang yugto ng pagdating at pagsakop ng mga Espaῆol, .
Ito’y nababaliktanawan sa kanilang pagdaong sa isla ng
Limasawa noong ika- 16 ng Marso 1521 hanggang sa
pagtatapos nito sa kanilang pagsuko sa mga Amerikano
noong 1898 na pinagtibay ng nilagdaang Kasunduan sa
Paris noong taon ding iyon.
Akadang Naisalin:
 Luis de Amezquita - Manga pangadyi at Maciling
casaysayan ng taung Cristiano.
17 | P a g e | P r e p a r e d b y : A C D T , A J C & A P B S I N F O T E C H 1 A
 Exequiel Mariko - Casaysayan nang Doctrina Cristianang
quinat-ha nang P Rapalda.
 Joaquin - Casalanang Veniel at ang pagtanggap na
malimit nang manga sacramento.
 Benito Rivas - Concepos Doctrinales y Morales
 Roman dela Angles - Buhay ni Faustino at ni Matidiana sa
Imperyong Roma.
 Joaquin Tuazon - Ang manga carangalan ni Maria
 Pablo Clain S.J. - Ang infiernong nacabucas o manga
pagbubulay-bulay nang manga cahirapan at casa-quitan
doon
 Alfonso Ligouri - Manga Pagninilaynilay sa Pasion nang
ating Panginoong Jesucristo.
 Raymino Martinez - Ocol sa capurihan nang marangal na
pintacasi sa manga salot at sakit na si San Roque.
 Tadeo Viz Trinidad - Ang icatututo nang babae sa
Filipinas
 Michael Blanco - Ang mahusay tna paraan ng
paggagamot ayon kay Tissot.
 Gaspar Aquino de Belen - Manga Panalanging
pagtatagobilin sa caloloa ng taoung naghihingalo
2. Pagsasalin sa Panahon ng mga Amerikano
 Ang edukasyon ay nabigyan halaga sa panahon ng mga
Amerikano. Kapuwa mga mahihirap at mayayaman ay
nakakapag-aral. Sa katunayan, nagpadala ang
pamahalaang Amerikano ng mga guro upang sila ang
manguna sa edukasyon. Sila ang mga sundalong nakilala
sa tawag sa Thomasites.
 Ngunit upang lalo pang maunawaan ng mga Pilipino ang
mga panitikang ito, naging aktibo rin ang pagsasalin sa
panahong iyon. Maraming naisaling mga tula, dula,
maikling kuwento, nobela at sanaysay mga popular na
anyong pampanitikan.
Akdang Nasalin:
 Kabilang sa mga ito ang Huling Paalam ni Rizal noong
1907; Una Kong Alaala ni Rizal, 1908; Matandang Tula ni
Crispin Resurreccion, 1910: Ang Awit ni Kupido ni J.C.
Balmaceda, 1915; Apoy ng Pag-asa ni Deogracias
Rosario, 1921 at kaniyang Aklat ng Pag-ibig, 1925;
Magsing-irog ni P.M. Santiago, 1932; at Tatlong Larawan
ng Buhay ni Conrado Acuῆa, 1938.
 Kabilang sa isinaling mga dula ang Noli Me Tangere ni
Sofronio Calderon, 1906; Ang Hampas Lupa ni Julian
Balmaceda, 1916; Ang Masayang Balo ni Patricio
Mariano, 1916; at Mga Artistang Sampay-Bakod,1919;
Ang mga Anak ni Sisa, 1929, ni Godofredo; at ang Konde
sa Montecristo, 1932 ni Jose Maria Rivera.
 Ilang naman sa mga maikling kuwentong naisalin ay ang
Mithi ng Bayan nu S.G. Calderon; Pagbabalik sa Lumipas
ni Aurelio Curcura; Alaalang Panibagong Taon ni
Alejandro Abadilla; at ang Tunay na Diyos ni Isaac Dizon.
 Marami-rami ring mga nobela ang nagawang isalin. Ilan
dito ang Ang Hiwaga ng Paris ni Francisco Sugui: Sa
Lupa’t sa langit ni Gerardo Chanco; Dugo sa Dugo ni
Francisco Laksamana: Kilabot sa Karagatan ni Leonardo
 FILDIS
Diamzon; at Ang Palaisip na Maharlikang si Don Quijote
dela Mancha ni Dionisio San Agustin.
 Katulad ng mga naunang anyong pampanitikan, marami
ring sanaysay ang naisalin patungong Filipino. Layunin
nito ang nagpapalaganap ng iba’t ibang uring kaalaman-
pampolitika, relihiyon, panlipunan at iba pa. kabilang sa
mga ito ang Ang ABC…. ng mga Filipino ni Vales
Ronquillo; Isipan Tungkol sa Hula ni Daniel ni Sofronio
Calderon; Kodigo Munisipal ni Manuel Aguinaldo; at Ang
Lihim ng Ahente ng Hapon ni I.P. Caballero.
3. Pagsasalin sa panahon ng mga Hapon
 Ang Greater East Asia Co- Prosperity na may islogang
Asyano para sa Asyano ang propagandang ibinandera ng
mga Hapones upang lalong mahikayat ang mga Pilipino
sa kanilang mga panukala.
 Sa pagsasalin ng tula nariyan ang Gabi ni Ildefonso
Santos , 1941; at Lupalop ng Magkakasamang
Kasaganaan sa lalong Malaking Silangang Asya, 1943.
 Sa mga dula, kabilang ang Bahay na Paupahan ni Julian
Balmaceda, 1943 at ang kaniyang Diktador sa Ehipto
noong 1944. Ang Dalawang Pabulang Mandarin ni
Federico Sebastian at ang Limang Kuwento ni Andersen
na isinalin naman ni Antonia Villanueva.
 Ilang piling sanaysay rin ang naisalin sa Filipino. Kabilang
dito ang Kautusang Panloob sa mga Manggawa sa
Arsenal, 1942; at ang Si Barrentes at ang Dulaang
Tagalog, 1943 ni Julian Balmaceda.
4. Pagsasalin sa Kasulukuyang Panahon
 Pinalalakas ang makapangyarihan at lalong pinahihina
ang maliliit na wika, dahil sa pangingibabaw ng malalakas
na bansa ng globalisasyon.
 Ilan sa mga tulang naisalin sa kontemporaryong panahon
ang: Sa Hardin ng mga Tula, 1949, ni Rufino Alejandro;
Ang Malawak na Hapag ni Alberto Alejo; Bukangliwayway
sa Dibdib ng Aprika ni Virgilio Almario; at ang Huling
Paalam ni Jose Sevilla.
 Ilan ang New York sa Tondo ni Marcelino Agana; Anim na
Tauhang Naghahanap ng Isang Mangangatha ni Lilia
Antonio; Harutan ni Belinda Guttierez; at ang Balong
Masaya ni Jose Victor Torres.
 Ito’y mga kuwentong naglalarawan ng mga tunay na
buhay ng mga mamamayan. Ilan sa mg kuwentong ito
ang: Paghahanap ni Orpha Abesamis; Lihim na Pag-ibig
ni Belves Paz; at ang Tigang na Palay ni Jun Cruz Reyes.
kabilang naman sa mga nobela ang: Munting Prinsipeng
Pilay ni Rufino Alejandro; Huwag mo Akong Salangin ni
Dionisio Salazar; at ang Ilog na Walang Tulay ni Lorenzo
Tabin.
 Mataas din ang bilang ng mga sanaysay na naisalin sa
ating wika. Kinabibilangan ito ng mga titulong Bulag na
Pagkadakila ni Erlinda Abad; Agham at Teknolohiya sa
Dantaon-19 ni J. D. Bernal; at Kriminal ng Digmaan ni
Leonora Dimagiba.
 ang KWF ay patuloy naman ang kaniyang mga pagsasalin
(Komisyon ng Wikang Filipino)
18 | P a g e | P r e p a r e d b y : A C D T , A J C & A P B S I N F O T E C H 1 A
C. Mga Tungkulin ng Pagsasalin sa Pagsusulong sa Filipino
 Sa naipamamalas na hindi hanggang sa ordinaryong
talakayan lamang ang magagamit ang Filipino kundi kaya
nitong magamit sa pagpapahayag ng mga intelektuwal na
diskurso na makikita sa mga naisaling akda sa agham,
teknolohiya, agham panlipunan, panitikan at marami pang
iba.
 Napapaunlad ang korpus ng Filipino habang patuloy ang
mga gawaing pagsasalin. Sa mga katulad ma inisyatiba,
nabibigyang katumbas sa ating wika ang mga konsepto
na tanging sa Ingles o ibang wika natin nababasa.
Maaaring ang pagtutumbas na ito ay dumaan sa
pagsakatutubo, adaptasyon o lumikha man ng mahalaga
ay magkakaroon ang mga konsepto ng mga tiyak na
katumbas sa Filipino.
 Naiimbak ang mahahalagang kaalaman sa iba’t ibang
larangan sa pamamagitan ng Filipino. Dahil dito, mas
naitatampok ng Filipno ang kakayahan nitong maging
imbakan ng karunungan na tinatayang mahalaga sa pag-
unlad at lalong pagpapabuti sa buhay ng mga Filipino.
 Nagtutulay ang pagsasalin, gamit ang mga naisaling akda,
upang puspusang magamit ang Filipino sa akademiya
partikular sa mga kolehiyo at unibersidad. Kung mga aklat
at materyales na panturo o sanggunian ang mga naisalin
magiging mas madali na ang pagtuturo at hindi na
magiging dahilan ang kawalan ng kagamitan kaya hindi
ginagamit ang Filipino sa mga kursong wala pang
nalilimbag na aklat sa Filipino.
 Napapaunlad nito ang pedagogical idiom sa isang
larangan. Bagama’t pagpapaunlad din ito ng korpus ng
Filipino, partikular na tinutukoy nito ang mga salita na
magagamit para maituro nang mabilis at episyente ang
isang kurso gamit ang Filipino. Dahil sa mga naisaling
akda, unti-unti itong mabubuo ng mga gagamit ng Filipino
sa pagtuturo ng iba’t ibang larangan.
D. Filipino Bilang Wika ng Pagtuturo at Pananaliksik sa
Humanidaded at Agham Panlipunan
 Agam-agam ng maraming akademiko at maging mga
estudyante kung posible nga bang magamit ang Filipino
sa pagtuturo at pananaliksik. Bagama’t may mga
sumubok na nananatiling palaisipan o sadyang ayaw
tanggapin kung magiging epektibo ba ito.
E. Filipino Bilang Wika ng Pagtuturo
 Ang naging karanasan ni Manuel Dy, Jr. isang propesor
ng pilosopiya sa Pamantasang Ateneo de Manila. Sa
kaniyang personal na salaysay, nagsimula na siyang
magturo ng pilosopiya sa Filipino noong pang 1975.
 “ang pinakamahalagang kaalaman sa penomenolohiya
ang pagka-intensiyonal ng kamalayan, ibig sabihin, na
ang kamalayan ay may laging tinutunguhang bagay bukod
sa kamalayan mismo, na ang suheto ay laging suheto ng
isang obheto, o na ang tao ay laging may mundo. Sa
madaling salita, walang kamalayan kung walang
 FILDIS
namamalayan; walang mundo kung walang taong malay-
tao…..” at ito ayon sa kaniya ay mas maipapaliwanag
gamit ang Filipino (Dy,2003).
 Nailimbag niya noong 1979, kasama sina Padre Roque
Ferriols at G. Eduardo Calasanz, ang Magpakato, Ilang
Babasahing Pilosopiko. Sinundan pa ito noong 1985 ng
kaniyang Mga Babasahin sa Pilosopiyang Moral na
maituturing na kauna-unahang antolohiya ng Pilosopiyang
Moral na naisulat sa Filipino. Ginamit din sa klase ang
salin ni Ferriols na Penomenolohiya at Metapisika ng Pag-
asa para sa kursong Pilosopiya ng Relihiyon.
 Mga praktikal na gagawin sa pagtuturo ng Pilosopiya sa
Filipino na maaari namang magamit bilang mga
pamamaraan sa pagtuturo maging ng iba pang mga
kurso:
1. Huwag matakot na simulan ang paggamit ng
Filipino.
2. Iwasan ang Taglish.
3. Huwag matakot magkamali. Mas matuto sa
pagkakamali.
4. Matuto sa mga mag-aaral at kapuwa guro.
5. Huwag mag-alinlangang humiram ng mga
dayuhang salita kung walang mahanap na salin
sa Filipino. Napapayaman ang isang wika sa
pamamagitan ng paghiram mula sa ibang wika.
6. Magbabad sa kulturang Filipino.
7. Isulat ang mga panayam sa Filipino at ipalathala
ang mga ito.
F. Filipino Bilang Wika ng Pananaliksik

 Isa sa mga palasak at di-siyentipikong argumento sa

paggamit sa Filipino sa mga intelektuwal na diskurso ay
ang pagrarasong hanggang sa pasalitang talakayan
lamang magagamit ito at hindi sa mga pasulat na
sitwasyon, partikular sa mga pananaliksik at iba pang
kaugnay na publikasyon. Subalit dapat tandaan na ang
totoong kulang sa ganitong sitwasyon ay hindi ang
kakayahan ng wika kung hindi ang kakayahan ng taong
gumagamit nito.

 Narito ang ilan sa abstrak ng mga pananaliksik na nasa

larangan ng humanidades at agham panlipunan. Sa
larangan ng pilosopiya, ang artikulong “Si Roque Ferriols,
Wika at ang Larong Basketbol” ni Emmanuel De Leon ay
makikita sa Hasaan, Tomo 1 (2014)

19 | P a g e | P r e p a r e d b y : A C D T , A J C & A P B S I N F O T E C H 1 A
 FILDIS
 Ang papel na ito ay tumatalakay sa gawaing pilosopikal na
iminumungkahi ni Roque Ferriols, isang paring Heswita,
dalubguro at pilosopo.
 Nakasentro sa pagmumulat sa halaga ng gawing
pagkatao at pagkahiwatig ni Ferriols sa potensyal ng wika
ang papel na ito.

Ilan lamang ang mga halimbawang ito ng kongkretong patunay

na magagawa ng Filipinong maging wika sa matataas na antas
ng diskurso. Inspirasyon din ito sa bawat Pilipinong iskolar na
maging mas agresibo sa pagsusulong sa pambansang wika sa
kani-kanilang mga diskurso. Inaasahan kung gayon sa kanila
na ipagpapatuloy ang tradisyong pagsulat ng pananaliksik,
mga panayam, artikulo at iba pang anyo ng iskolarling sulatin
para higit pang maitampok ang Filipino bilang wikang
intelektwalisado.

20 | P a g e | P r e p a r e d b y : A C D T , A J C & A P B S I N F O T E C H 1 A