CASE PREVIEW: DI TRUYỀN VI SINH VẬT GÂY BỆNH

Case Preview – Module Từ phân tử đến tế bào – Vi sinh

DI TRUYỀN VI SINH VẬT GÂY BỆNH

Biên soạn: Ban biên tập CLB Học thuật Forum Khoa Y
02/2021
VIRUS CÚM
ĐẠI CƯƠNG VỀ VIRUS CÚM
VÀ BỆNH CÚM
Virus cúm là nguyên nhân gây ra
bệnh cúm trên người và động vật, chúng
là những thành viên duy nhất thuộc họ
Orthomyxoviridae, gồm có 3 type miễn
dịch: virus cúm type A, B và C. Trong đó,
virus cúm type A, B thấy ở người và động
vật, virus cúm type C chỉ gặp ở người và
heo. Đặc điểm nổi bật của virus cúm là
tính đột biến kháng nguyên glycoprotein
trên bề mặt virus và tần suất tái tổ hợp di
truyền cao, đây chính là thách thức lớn
cho các biện pháp kiểm soát bệnh.
kết với RN của virus và chịu trách nhiệm
cho quá trình phiên mã và nhân đôi.
Protein đệm (M1) hình thành 1 lớp màng
bọc bên dưới lớp màng bọc lipid của
virus và là thành phần chính của virio
(~40% protein virus). Đặc biệt có 2
glycoprotein màng bọc là Hemagglutinin
(HA) và neuraminidase (NA), và còn 1
protein màng bọc (M2) là protein màng
trong kênh ion.
Giống như tất cả các virus khác, bộ
gene của virus cúm được bảo bọc trong
lớp vỏ Capsid cấu tạo từ protein.
Bộ gene RNA sợi đơn của virus cúm
A và B chia thành 8 đoạn với độ dài khác
nhau, liên kết yếu, có cực tính âm; virus
cúm C có 7 đoạn RNA, thiếu gene

CẤU TRÚC CHUNG neuraminidase. Mỗi đoạn RNA mã hóa

cho một protein. Virion có men RNA
Các virion có hình cầu hoặc hình
polymerase sao chép bộ gene cực âm
sợi, đường kính từ 80–120 nm.
thành mRNA, vì vậy bộ gene không gây
Nucleocapsid hình xoắn ốc (helical).
nhiễm.
Virus cúm có 9 protein cấu trúc, đó
Màng bọc lipoprotein của virus
là: Nucleoprotein (NP) liên kết với RNA
cúm gồm 1 lớp protein bên trong (M2) và
và protein polymerase của virus hình
một lớp đôi lipid ở ngoài. Màng bọc được
thành cấu trúc ribonucleoprotein (RNP)
bao bởi 2 loại gai khác nhau (H và N), dài
hình xoắn ốc để tạo nên nucleocapsid của
virus. 3 protein lớn (PB1, PB2 và PA) liên
CASE PREVIEW: DI TRUYỀN VI SINH VẬT GÂY BỆNH

khoảng 10 nm. Có khoảng 100 gai N và

500 gai H trên mỗi virus.

Hình. Bộ gene virus cúm (Nguồn: Visualizing the Influenza Genome, Science)

BỘ GEN CỦA VIRUS CÚM trúc bổ sung để hình thành nên capsid,
nucleoprotein (NP) và các protein NS1
Virus cúm A chứa 8 gen mã hóa cho
(non-structure protein 1) và
11 loại protein, trong đó có 3 loại ARN
NS2/nuclear export protein (NEP), chức
polymerase dùng cho sự nhân đôi ARN
năng của chúng thì vẫn còn đang được
của chúng. Tuy nhiên các polymerase này
khảo sát. Những protein khác cũng được
lại thiếu khả năng đọc sửa, dẫn đến tăng
mã hóa bởi bộ gene virus bao gồm các
tỉ lệ đột biến trong quá trình tái bản bộ
protein màng M1 và M2 và đương nhiên,
gene virus, đẩy nhanh tốc độ tiến hóa và
HA và NA.
tạo ra nhiều biến chủng. Bộ gene của
virus cúm cũng mã hóa các protein cấu

Hình. Giản đồ của tám đoạn gen ARN của virus cúm (A); Sơ đồ các mRNA
của virus được phiên mã từ các khuôn mẫu vRNA IAV và IBV (B); Cấu trúc virion và
vRNB (C); Mặt trên của mặt cắt ngang virus cúm (D).
(Nguồn: Influenza A Virus Cell Entry, Replication, Virion Assembly and
Movement; frontiersin.org)
CASE PREVIEW: DI TRUYỀN VI SINH VẬT GÂY BỆNH

CHUẨN ĐOÁN, PHÁT HIỆN là phương pháp xét nghiệm có độ nhạy

cao nhất và đặc trưng nhất để kiểm tra
VIRUS CÚM
virus cúm, rất hữu ích để phân biệt nhanh
PCR (Polymerase Chain giữa các loại cúm. Nó cho kết quả rất

Reaction) nhanh trong vòng 4-6 giờ. Nó cũng là xét

nghiệm ưu tiên đối với các mẫu bệnh
Kiểm tra nhanh nhờ phát hiện RNA
phẩm thu được từ những người có tiền
virus cúm dù chỉ một lượng nhỏ trong
sử phơi nhiễm với động vật mắc cúm (ví
mẫu vật lâm sàng sử dụng PCR phiên mã
dụ như cúm A H5N1)
ngược (RT-PCR) là phương pháp ưu tiên
trong việc chẩn đoán virus cúm. RT-PCR

Hình. Sự phát hiện virus cúm A nhờ RT-PCR

(Nguồn: Effectiveness of two rapid influenza tests in comparison to reverse transcription-PCR for
influenza A diagnosis)

Phân lập và định danh virus
Phân lập
Bệnh phẩm tốt nhất để nuôi cấy
virus là nước rửa mũi-họng, nước súc
miệng và phết mũi họng. Lấy bệnh phẩm
trong vòng 3 ngày kể từ khi có triệu
chứng. Cấy bệnh phẩm vào trứng gà ấp,
tế bào thận khi tiên phát hoặc một số
dòng tế bào liên tục. Ủ canh cấy tế bào
CASE PREVIEW: DI TRUYỀN VI SINH VẬT GÂY BỆNH

không có huyết thanh vì trong huyết
thanh có các yếu tố ức chế virus không
đặc hiệu và có trypsin-chất phân giải và
hoạt hóa HA, khiến cho virus nhân lên và
lan khắp canh cấy.
• Phản ứng ngăn ngưng kết hồng
cầu (HI): Xác định nhanh type và
thứ type virus cúm phân lập được
bằng huyết thanh (chứa kháng
thể) với các dòng thường lưu

Khảo sát dịch cấy sau 7 ngày bằng hành. Kháng huyết thanh với các

phản ứng ngưng kết hồng cầu. Nếu kết thứ type đồng loại sẽ ức chế dòng

quả âm tính, cần cấy lại vì chủng virus virus mới phân lập gây ngưng kết

tiên phát thường khó mọc và tăng trưởng hồng cầu.

chậm.

Định danh

Hình. Xác định type virus cúm bằng phản ứng ngăn ngưng kết hồng cầu

(Nguồn: Hemagglutination Inhibition (HI) Assay of Influenza Viruses with Monoclonal

Antibodies, bio-protocol)

• Miễn dịch huỳnh quang: Dùng
kháng thể đơn dòng chống các tác
nhân gây bệnh đường hô hấp đã
gắn chất huỳnh quang để xác định
nhanh virus cúm trong canh cấy
tế bào. Cũng có thể dùng kháng
thể gắn huỳnh quang để phát hiện
trực tiếp kháng nguyên virus
trong tế bào tróc ở dịch hút mũi.
Thử nghiệm này nhanh (mất vài
giờ) nhưng có độ nhạy và độ đặc
hiệu thấp hơn một chút so với
PCR hay phân lập virus, không
cung cấp đầy đủ chi tiết về dòng
virus và không cung cấp được tính
chất của chủng gây bệnh.
CASE PREVIEW: DI TRUYỀN VI SINH VẬT GÂY BỆNH

Xét nghiệm nhanh (RIDTs) CÁC LOẠI KHÁNG NGUYÊN Ở

Phương pháp xét nghiệm nhanh
hoạt động bằng bằng cách phát hiện các
bộ phận của virus (kháng nguyên) kích
thích phản ứng miễn dịch. Có thể phát
hiện virus cúm từ chất tiết ở mũi trong
10-15 phút, nhưng độ nhạy và độ đặc
hiệu không cao như các xét nghiệm cúm
khác (có thể bị cúm dù kết quả xét
nghiệm nhanh âm tính) và thường chỉ có
thể phát hiện được 1 type virus cúm nhất
định chứ không phải 1 chủng cụ thể như
cúm A H1N1. Hiệu suất của xét nghiệm
này phụ thuộc nhiều vào tuổi của bệnh
nhân, thời gian mắc bệnh. Với độ nhạy và
độ đặc hiệu thấp nên việc sử dụng các xét
nghiệm tiếp theo với RT-PCR hay nuôi
cấy virus nên được cân nhắc để nhận
định các kết quả âm tính.
KHÁNG NGUYÊN
VIRUS CÚM
Các virus cúm có kháng nguyên đặc
hiệu type và kháng nguyên đặc hiệu thứ
type (chủng).
Kháng nguyên bên trong
Đây là dạng kháng nguyên có tính đặc
hiệu type, giúp phân biệt ba type của
virus cúm. Kháng nguyên bên trong bao
gồm hai loại protein cấu trúc của virus
cúm:
• Nucleocapsid: liên kết với hệ gen
RNA của virus cúm để hình thành
cấu trúc ribonucleoprotein (RNP)
dạng xoắn có đường kính 9nm.
• Protein chất nền (M1): chiếm
40% lượng protein trong hạt
virion của virus cúm, hình thành
cấu trúc dạng hạt bên dưới lớp
màng bọc lipoprotein của virus,

Dựa vào đặc tính của của kháng có vai trò trong quá trình nảy chồi

nguyên người ta chia virus cúm thành ba của virus ra khỏi tế bào ký chủ.

type: type A, type B và type C. Type A có

đặc tính kháng nguyên thay đổi liên tục
theo thời gian, sự biến đổi cấu trúc kháng
nguyên cũng được bắt gặp ở type B
nhưng với tốc độ chậm hơn type A, trong
khi đó các phân tử kháng nguyên của
type C được duy trì cố định qua thời gian.
CASE PREVIEW: DI TRUYỀN VI SINH VẬT GÂY BỆNH

Hình. Cấu trúc của protein M1 ở virus cúm

(Nguồn : http://www.ebi.ac.uk/pdbe-srv/view/images/entry/1ea3600.png)

Kháng thể tạo ra do đáp ứng miễn
dịch của hai loại kháng nguyên bên trong
không có tác dụng bảo vệ cơ thể chống lại
bệnh cúm.
Kháng nguyên màng bọc
Đây là kháng nguyên đặc hiệu thứ
type, định vị tại các gai glycoprotein H và
N dài khoảng 10nm trên bề mặt virus.
Gai H có cấu trúc là glycoprotein
hemagglutinin (HA), hiện nay người ta
tìm thấy 18 dạng HA (H1-H18). Đây là
kháng nguyên chính trong đáp ứng miễn
dịch chống virus cúm, tạo kháng thể
trung hòa giúp trung hòa tính nhiễm của
virus. Tên “hemagglutinin” bắt nguồn từ
khả năng làm ngưng kết hồng cầu của
protein này.
Trình tự cơ bản của HA có 566
amino acid, gồm một đoạn peptide tín
hiệu giúp chèn protein này vào màng lưới
nội chất hạt ở tế bào ký chủ. Chuỗi
polypeptide của HA bị cắt thành hai tiểu
phần HA1 và HA2, hai tiểu phần này liên
kết chặt chẽ với nhau bằng một cầu nối
disulfide. Tiểu phần HA2 có một domain
kỵ nước xuyên màng ở đầu carboxyl giúp
protein HA gắn lên màng.

Hình. Cấu trúc bậc 1 của Hemagglutinin

CASE PREVIEW: DI TRUYỀN VI SINH VẬT GÂY BỆNH
Hình. Cấu trúc của Heggmaglutinin
Mỗi phân tử HA có 5 vị trí nhận diện
kháng nguyên (kháng thể gắn vào các vị
trí này để trung hòa virus), trình tự gen
quy định 5 vị trí trên có tần số đột biến
cao và khác biệt nhau giữa các chủng HA;
các vị trí khác trên protein HA có tính bảo
tồn do cần thiết để duy trì cấu trúc và
chức năng của protein.
Mỗi gai H gồm 3 phân tử
Heggmaglutinin tạo thành, giúp tăng độ
bền vững. Vùng bám với thụ thể trên bề
mặt tế bào ký chủ nằm trên domain hình
cầu của tiểu phần HA1 ở mỗi monomer
Heggmaglutinin.
Sự phân cắt của Heggmaglutinin
thành HA1 và HA2 là cần thiết cho sự lây
nhiễm của virus cúm do trình tự đầu N
của tiểu phần HA2 tạo thành bởi sự phân
cắt có vai trò giúp màng của virus cúm
dung hợp với màng tế bào ký chủ trong
quá trình xâm nhiễm. Enzyme protease
cắt HA chỉ biểu hiện trong hệ hô hấp vì
vậy virus cúm thông thường nhiễm vào
đường hô hấp; tuy nhiên hiện nay một số
loại virus cúm mang các đột biến giúp HA
có thể bị phân cắt bới protease ở các hệ
cơ quan khác giúp chúng có khả năng lây
nhiễm rộng hơn trong cơ thể.
Gai N trên bề mặt virus cúm có cấu
trúc tứ phân (tetramer) cấu tạo từ bốn
phân tử Neuraminidase (NA), có hình
dạng gồm một trục kéo dài ở đầu amino
(đây là phần gắn vào màng lipid kỵ nước
của virus cúm) và phần đầu hình hộp có
4 vị trí xúc tác.
Hình. Cấu trúc của gai N
Các vị trí xúc tác trên gai N có hoạt
tính enzyme sialidase: cắt liên kết
glycosidic của phân tử acid sialic. Hoạt
tính sialidase của NA đóng vai trò trong
việc nảy chồi của virus cúm ra khỏi tế bào
ký chủ, đồng thời giúp phân giải lớp nhầy
mucopolysaccharide ở niêm mạc đường
hô hấp để tạo thuận lợi cho quá trình xâm
nhiễm vào tế bào của virus cúm. Kháng
thể kháng NA giúp làm giảm độ nặng của
CASE PREVIEW: DI TRUYỀN VI SINH VẬT GÂY BỆNH
bệnh do ngăn chặn quá trình phóng thích
của virus từ tế bào ký chủ.
Cơ chế biến đổi kháng nguyên ở
virus cúm
Virus cúm có đặc điểm nổi bật là
thường xuyên thay đổi kháng nguyên
màng bọc HA và NA, kháng nguyên bên
trong NP và protein chất M1 thường bảo
tồn qua thời gian. Tính biến đổi kháng
nguyên virus là ưu thế chọn lọc của virus
cha mẹ khi có kháng thể chống lại dòng
virus ban đầu.
Sự thay đổi kháng nguyên ở mức độ
nhỏ được gọi là đột biến kháng nguyên
từ từ hay hiện tượng trôi kháng
nguyên, ngược lại sự thay đổi kháng
nguyên ở mức độ lớn được gọi là đột
biến kháng nguyên đột ngột hay hiện
tượng trượt kháng nguyên. Virus cúm
có bộ gen là RNA khi nhân lên trong tế
bào ký chủ không có cơ chế sửa sai dẫn
đến tần số đột biến cao.
Hiện tượng trượt kháng nguyên là
nguyên nhân gây ra các đại dịch cúm
trên toàn cầu, còn hiện tượng trôi kháng
nguyên là nguyên nhân gây ra các trận
cúm địa phương nhỏ lẻ.
Hiện tượng trôi kháng nguyên
Đột biến kháng nguyên từ từ là các
đột biến điểm nhỏ lẻ trong gen quy định
kháng nguyên bề mặt của virus, thường
tạo ra các loại virus có mối quan hệ họ
hàng gần gũi với nhau, hệ miễn dịch của
con người có thể tạo ra cùng một loại
kháng thể kháng với kháng nguyên bề
mặt của các loại virus này. Tuy nhiên khi
các đột biến nhỏ lẹ này tích tụ qua thời
gian sẽ tạo thành chủng virus cúm mới có
cấu trúc kháng nguyên khác biệt so với
chủng ban đầu và có ý nghĩa dịch tễ,
kháng thể kháng kháng nguyên chủng
ban đầu không có khả năng nhận diện
kháng nguyên bề mặt của chủng virus
mới.
Hiện tượng trôi kháng nguyên sẽ
làm giảm hiệu quả của vaccine do làm
thay đổi cấu trúc kháng nguyên theo thời
gian.
Hình. Hiện tượng trượt kháng nguyên và
hiện tượng trôi kháng nguyên
Hiện tượng trượt kháng nguyên
Nguyên nhân do sự tái sắp xếp vật
chất di truyền của virus cúm khi hai
chủng virus cúm cùng lây nhiễm vào một
tế bào ký chủ. Hệ gen của virus cúm phân
đoạn làm tăng khả năng xảy ra sự trao đổi
vật chất di truyền để tạo ra chủng virus
CASE PREVIEW: DI TRUYỀN VI SINH VẬT GÂY BỆNH
con mới. Hiện tượng này nguyên nhân
làm xuất hiện nhiều chủng virus cúm mới
ở người. Đặc biệt khi một chủng virus
cúm có khả năng lây nhiễm mạnh ở các
loài khác thay đổi cấu trúc kháng nguyên
bề mặt dẫn đến có khả năng lây nhiễm ở
người, do hệ miễn dịch người chưa từng
tiếp xúc với chủng virus mới này nên
chủng trên dễ dàng lây lan rộng dẫn đến
đại dịch. Ví dụ : hiện tượng trượt kháng
nguyên tạo ra chủng virus cúm H1N1 lây
nhiếm ở người gây nên đại dịch cúm từ
chủng ban đầu chỉ lây nhiễm trên lợn Mỹ
và lợn Á-Âu.
CÚM MÙA
CÚM ĐẠI DỊCH
CÚM MÙA
Định nghĩa
Cúm mùa là một bệnh nhiễm trung
đường hô hấp cấp tính do virus cúm lan
truyền trong không khí ở khắp mọi nơi
trên thế giới.
Triệu chứng
Các triệu chứng đặc trưng của cúm
mùa thường bao gồm sốt đột ngột, ho
(thường là ho khan), đau đầu, nhức mỏi
cơ và khớp, mệt mỏi, đau họng và chảy
nước mũi. Ho có thể trở nặng và kéo dài
khoảng 2 tuần hoặc nhiều hơn. Hầu hết
mọi người xuất hiện sốt và một số triệu
chứng khác chỉ trong vòng một tuần và
phục hồi mà không cần chăm sóc y tế. Tuy
nhiên, đối với các đối tượng có nguy cơ
cao, cúm mùa có thể trở nặng và thậm chí
dẫn đến tử vong.
Yếu tố dịch tễ
Ai cũng có nguy cơ nhiễm bệnh tuy
nhiên cần lưu ý đối với những nhóm đối
tượng sau:
• Những người có nguy cơ mắc
bệnh nặng hoặc các biến chứng
khi nhiễm bệnh bao gồm: phụ nữ
mang thai, trẻ em dưới 59 tháng
tuổi, người cao tuổi, những người
mắc các bệnh mãn tính (các bệnh
mãn tính về tim, phổi, thận,
chuyển hóa, phát triển thần kinh,
gan và huyết học) và những
trường hợp ức chế miễn dịch
(nhiễm HIV/AIDS, đang hóa trị, xạ
trị, hoặc các bệnh ác tính).
• Các nhân viên y tế cũng có nguy cơ
cao nhiễm cúm mùa do điều kiện,
môi trường làm việc thường
xuyên tiếp xúc với bệnh nhân
nhiễm bệnh.
Cúm mùa dễ lây lan, đặc biệt lây lan
với tốc độ nhanh ở những khu vực đông
người bao gồm trường học và các cơ sở y
tế. Khi một bệnh nhân nhiễm bệnh ho
CASE PREVIEW: DI TRUYỀN VI SINH VẬT GÂY BỆNH
hoặc hắt hơi, các giọt chứa virus (các giọt
truyền nhiễm) phát tán trong không khí
và có thể lan truyền đến khoảng cách 1m
và gây nhiễm đối với những người hít
phải những giọt này. Virus còn có thể lan
truyền qua tay. Để phòng tránh sự lây lan
của virus cúm, chúng ta phải che miệng
và mũi khi ho hoặc hắt hơi, đồng thời
phải rửa tay thường xuyên.
Ở các vùng khí hậu ôn đới, cúm mùa
thường xảy ra chủ yếu vào mua đông.
Trong khi đó, ở các vùng ôn đới, dịch cúm
có thể xảy ra quanh năm, vì vậy dịch bệnh
thường bùng phát bất thường hơn.
Khoảng thời gian từ lúc nhiễm bệnh
đến khi bị bệnh, thường gọi là thời gian ủ
bệnh, kéo dài khoảng 2 ngày, nhưng
thường dao động 1 – 4 ngày.
Điều trị
Bệnh nhân nhiễm bệnh không biến
chứng
Bệnh nhân không thuộc nhóm có
nguy cơ cao thường được chỉ định điều
trị triệu chứng và được khuyến cao cách
ly tại nhà để hạn chế khả năng lây nhiễm
trong cộng đồng. Các phương pháp điều
trị tập trung làm giảm các triệu chứng
của bệnh cúm, như sốt. Người bệnh nên
tự theo dõi tình hình sức khỏe để phát
hiện các tình trạng bệnh xấu và đi đến cơ
sở y tế khi cần thiết. Đối với bệnh nhân
thuộc nhóm đối tượng có nguy cơ cao
nên được điều trị bằng thuốc kháng virus
bên cạnh điều trị triệu chứng.
Bệnh nhân mắc bệnh lâm sàng nặng
đồng thời nhiễm virus cúm (các hội
chứng lâm sàng của viêm phổi, nhiễm
trùng huyết, hoặc đợt cấp của các bệnh
mãn tính cơ bản) nên được điều trị bằng
thuốc kháng virus càng sớm càng tốt.
Phòng ngừa
Cách phòng bệnh hiệu quả nhất
chính là sử dụng vaccine. Đã có vaccine
an toàn và hiệu quả được đưa vào sử
dụng suốt 60 năm qua. Hiệu quả miễn
dịch của vaccine sẽ giảm dần theo thời
gian do đó nhiều chuyên gia khuyến cao
tiêm vaccine hằng năm để phòng bệnh
hiệu quả hơn. Đối với người lớn khỏe
mạnh, vaccine tăng cường hệ miễn dịch,
ngay cả khi virus lây nhiễm không trùng
khớp chính xác với virus vaccine. Tuy
nhiên, với những người cao tuổi, vaccine
cúm có thể kém hiệu quả trong việc ngăn
chặn bệnh tật nhưng có khả năng giảm
mức độ nghiêm trọng của bệnh và tỉ lệ
biến chứng dẫn đến tử vong.
WHO khuyến cáo tiêm phòng hằng
năm cho:
• Phụ nữ mang thai ở bất kỳ giai
đoạn nào của thai kỳ
• Trẻ em từ 6 tháng đến 5 tuổi
CASE PREVIEW: DI TRUYỀN VI SINH VẬT GÂY BỆNH
• Người cao tuổi (hơn 65 tuổi)
• Những người mắc bệnh mãn tính
• Nhân viên y tế
Có thể điều trị dự phòng trước hoặc
sau khi phơi nhiễm bằng thuốc kháng
virus, nhưng phương pháp này còn phụ
thuộc vào một số yếu tố như: yếu tố cá
nhân, loại phơi nhiễm và các nguy cơ liên
quan đến phơi nhiễm.
Ngoài biện pháp tiêm phòng và sử
dụng thuốc kháng virus, để bảo vệ sức
khỏe cộng đồng thì mỗi cá nhân cần thực
hiện:
• Rửa tay thường xuyên
• Vệ sinh đường hô hấp tốt – che
miệng và mũi khi ho hoặc hắt hơi,
sử dụng và vứt bỏ khăn giấy đúng
cách
• Sớm tự cách ly nếu nhận thấy có
những triệu chứng bệnh
• Hạn chế tiếp xúc gần với người
bệnh
• Hạn chế chạm vào mắt, mũi miệng
của người khác
CÚM ĐẠI DỊCH
Định nghĩa
Đại dịch cúm là sự bùng phát toàn
cầu của một loại virus cúm A mới. Các đại
dịch xảy ra khi xuất hiện một loại virus
cúm A có khả năng lây nhiễm cho người
dễ dàng và lây lan từ người sang người
hiệu quả và ổn định hơn, do con người
không có khả năng miễn dịch với loại
virus này. Đại dịch cúm có thể ảnh hưởng
nghiêm trọng đối với an ninh toàn cầu.
Các đại dịch cúm đã xảy ra trong
lịch sử
• Đại dịch cúm 1889 – 1890 (cúm
Nga): Các chủng virus H3N8 của
virus cúm A được xác nhận có thể
là nguyên nhân gây dịch bệnh.
Khoảng 1 triệu người đã chết do
đại dịch này.
• Dịch cúm Tây Ban Nha 1918 –
1919: Được nhận định là một
dịch bệnh chết người, lây lan cho
1/3 dân số thế giới (khoảng 500
triệu người). Chủng virus H1N1
được cho là nguyên nhân gây ra
đại dịch này dựa trên những
nghiên cứu trong các xác chết
được khai quật.
Hình. Dịch cúm Tây Ban Nha
1918 - 1919
CASE PREVIEW: DI TRUYỀN VI SINH VẬT GÂY BỆNH
• Cúm Châu Á 1957 – 1958:
Nguyên nhân là chủng virus
H2N2. Dịch bệnh này đã làm cho
hơn 2 triệu người chết trên toàn
cầu và 70.000 người chết ở Hoa
Kỳ.
• Cúm Hong Kong 1968 – 1969:
Đại dịch đã giết chết khoảng 1
triệu người trên toàn cầu. Nguyên
nhân gây bệnh là chủng virus
H3N2 và hiện nay vẫn còn tồn tại.
• Cúm H1N1 (2009): Trên thế giới
có khoảng 700 – 1400 triệu người
mắc bệnh, nhiều hơn cúm Tây Ban
Nha nhưng tỉ lệ tử vong ít hơn.
VACCINE CÚM
CÁC LOẠI VACCINE
Có hai loại vaccine cúm hiện đang
được sử dụng rộng rãi: Vaccine cúm bất
hoạt (inactivated influenza vaccine, IIV)
và Vaccine cúm sống giảm độc lực (live
attenuated influenza vaccine, LAIV).
Thành phần của vaccine cúm (bao
gồm của IIV và LAIV) được WHO cập nhật
hằng năm dựa trên những thông tin được
cung cấp bởi Hệ thống Giám sát và Ứng
phó cúm toàn cầu (Global Ifluenza
Surveillance and Response System,
GISRS), cùng với sự hợp tác của 141
Trung tâm Cúm Quốc gia tại 111 nước, 6
trung tâm hợp tác và 4 phòng thí nghiệm
thiết yếu của WHO.
WHO GISRS thường xuyên thu
nhập và phân tích các loại virus cúm từ
khắp nơi trên thế giới. Hằng năm, 1 hoặc
nhiều thành phần của vaccine được chỉ
định sử dụng có thể được thay đổi để phù
hợp với các loại virus cúm A và B lưu
hành thường xuyên và gần vào thời điểm
đó nhất.
Vaccine cúm bất hoạt (IIV)
IIV thường được chỉ định để sử
dụng cho người từ 6 tháng tuổi trở lên,
bao gồm cả phụ nữ mang thai và những
người mắc các bệnh mãn tính. Đây là loại
vaccine cúm dạng tiêm bắp. Đối với trẻ
em trong độ tuổi từ 6 tháng đến 8 tuổi,
nếu chưa được tiêm chủng trong mùa
cúm gần nhất thì nên được tiêm 2 liều
cách nhau ít nhất 4 tuần. Việc tiêm chủng
vaccine cúm này với phụ nữ mang thai sẽ
bảo vệ cả mẹ lẫn thai nhi tránh khỏi
những ảnh hưởng xấu từ virus cúm.
Những loại virus có trong vaccine
này đã bị bất hoạt nên không có khả năng
gây bệnh, tuy nhiên các tác dụng phụ nhỏ
vẫn có thể xảy ra bao gồm các phản ứng
cục bộ tại vị trí tiêm. Những người trước
đó chưa tiếp xúc với kháng nguyên
vaccine cúm có thể bị sốt thoáng qua, khó
CASE PREVIEW: DI TRUYỀN VI SINH VẬT GÂY BỆNH
chịu, đau cơ và các tác dụng ngoại ý toàn
thân khác.
Hình. Vaccine cúm bất hoạt
Nguồn:https://blogs.nottingham.ac.uk/msk/
2020/03/29/effectiveness-of-inactivated-
influenza-vaccine-in-autoimmune-
rheumatic-diseases-treated-with-disease-
modifying-anti-rheumatic-drugs/
Vaccine cúm sống giảm độc lực
(LAIV)
LAIV chỉ được chỉ định để sử dụng
phòng ngừa cho những người từ 2 đến 49
tuổi không mang trong mình những bệnh
lý cơ bản. Tuy nhiên, loại vaccine này
tuyệt đối không được dùng cho phụ nữ
mang thai. LAIV được sử dụng ở dạng xịt
mũi và chỉ dùng 1 liều duy nhất. Đối với
trẻ em từ 2 đến 8 tuổi nếu chưa được
tiêm phòng trong mùa cúm gần nhất thì
nên sử dụng 2 liều cách nhau ít nhất 4
tuần.
LAIV thường được sản xuất từ các
virus giảm độc lực hoặc đã suy yếu và
không gây bệnh, tuy nhiên nó vẫn gây ra
các dấu hiệu hoặc triệu chứng nhẹ (bao
gồm nghẹt mũi, sốt hoặc đau họng). Hầu
hết các triệu chứng thường gặp do
vaccine đều nhẹ so với các triệu chứng
cúm.
Hình. Vaccine cúm sống giảm độc lực
Nguồn:https://www.medscape.org/viewartic
le/465412_8)
Sản xuất vaccine
Vì quá trình sản xuất vaccine
thường kéo dài trong thời gian 6 tháng
nên các nhà khoa học thường chịu áp lực
thời gian rất lớn trong quá trình làm việc.
Đồng thời, WHO GISRS đòi hỏi phải nộp
các mẫu virus kịp thời để ứng khó với các
đợt dịch cúm. Việc sản xuất virus cúm
mùa dựa trên sự lan truyền của virus
trong trứng phôi hoặc phương pháp nuôi
cấy tế bào.
CASE PREVIEW: DI TRUYỀN VI SINH VẬT GÂY BỆNH

Tài liệu tham khảo vaccine#:~:text=Two%20types

%20of%20influenza%20vaccine,
1. Virus Y học, Cao Minh Nga
(also%20called%20trivalent%20
2. Jawetz, Melnick, & Adelberg's
vaccines)
Medical Microbiology, chapter 39
5. https://www.who.int/news-
3. https://www.cdc.gov/flu/about/
room/fact-
viruses/change.htm
sheets/detail/influenza-
4. https://www.euro.who.int/en/h
(seasonal)
ealth-topics/communicable-
diseases/influenza/vaccination/t
ypes-of-seasonal-influenza-