Unang Talakay

Ilang Kabatiran sa Kamalayan at Kulturang Filipino Hindi na bago sa kaalaman ng bawat

Filipino ang kasaysayan ng mahabang pananakop sa Pilipinas. Ang mga taong ginugol ng
mga dayuhan ay hindi lamang nagdulot ng epekto sa materyal na kalagayan ng mga
Filipino at ng bansa bagkus maging sa kamalayan nito. Makikita ito sa namamayaning
pagpapahalaga ng mga Filipino sa aspetong Kultural, Ekonomikal at Pulitikal. Halimbawa sa
aspetong kultural, higit na namamayani ang pagkilala at paggamit sa wikang banyaga
katulad ng Ingles sa larangan ng diskursong pang-akademiko. Dito, nasasagkaan ang
kabuuan at ganap na pag-unlad ng pambansang wika at iba pang mga wika ng Pilipinas.
Ang pagkabansot ng potensyal ng sariling wika at mayroong malaking epekto sa kabuuang
kultura ng bansa kung kaya’t lumalabnaw rin ang pagkakaunawa ng isang Filipino sa
kanyang sariling pagkakakilanlan at ang kaugnayan niya sa kanyang sariling bayan. Sa isang
bahagi ng papel ni Leomar P. Requejo na pinamagatang “Labas at Loob: Pagbasa sa Iba’t
ibang Perspektibong Nakatuon sa Pagkakakilanlan ng mga Filipino” binanggit niya ang
prosesong ito ng pagbago ng kultura na partikular sa panahon ng mga Kastila: “Matapos
nilang masaksihan at mapag-aralan ang kultura at pamumuhay ng mga Filipino, sumunod
na rito ang mga hakbang upang tuluyan itong baguhin o kung hindi man ay mai-proseso sa
isang kamalayang hiwalay sa totoong kahulugan nito sa kulturang Filipino. Mula sa pisikal
na kaanyuan, pagkain, mga kostumbre, tradisyon, relihiyon at iba pang salik ng kultura –
naganap ang isang proseso ng unawa’t salakay sa mga Filipino. Totoong mabisa na mula sa
pag-unawa ay higit na magiging madali ang pagsasakatuparan ng iba pang mga layunin ng
mga dayuhan sa Pilipinas. Ang kanilang mga isinagawang pagtatala o dokumentasyon at
pagsasakaysayan sa kulturang dinatnan sa Pilipinas ay masasabing bahagi ng higit pang
malaking hakbang ng pagsalakay.” Makikita sa pahayag sa itaas ang ideya ng unawa’t
salakay na ginawa ng mga Kastila sa mga Filipino. Ang kanilang ginawang pag-aaral sa mga
gawi at paraan ng pamumuhay ng mga Filipino ang higit na nagpadali sa kanilang mga
layunin. Walang pambansang wika ang Pilipinas ng mga panahong ito, wala rin ang
mismong konsepto ng bansa. Nakasentro sa iba’t ibang pangkat at lipunan ang
pamumuhay ng mga Filipino na naninirahan sa Pilipinas. Sa madaling salita, iba’t iba ang
kultura maging ang mga wikang ginagamit ng bawat rehiyon. Ang mga wikang ito ay inaral
ng mga dayuhang Kastila upang higit na maging madali ang kanilang pagpasok at
pagsasakatuparan ng kanilang mga layunin sa Pilipinas. Sinimulan rin nila ang
pagpapalaganap ng Kristyanismo sa bansa na isang pagpapakilala ng bagong kamalayan sa
mga Filipino. Mula dito unti-unting nagbago ang pagtingin ng Filipino sa kanyang sarili at
sa kayang lipunang ginagalawan. Dahil nauunawaan ng mga Kastila ang kahalagan ng pag-
aaral at dokumentasyon, masasabing isa sila sa mga unang nag-aral sa Pilipinas at sa mga
naninirahan dito. Malinaw na ginamit nila ang proseso ng pagsasakaysayan sa paghubog ng
kamalayan at kabuuang imahe ng mga Filipino sa loob ng Pilipinas at higit sa lahat sa iba
pang bansa sa mundo. Higit na naging superyor ang imahe ng mga mananakop mula sa
identidad hanggang sa paraan ng pamumuhay kaysa mga Pilipino. Sa kanila nakasentro ang
pagdakila at pagtataas ng sarili habang ang mga Pilipino ang nagmumukang kawawa,
kontrabida at iba pang uri ng panliiit. Isa sa kongkretong halimbawa nito ay ang bahagi ng
sanaysay na History of the Inarticulate mula sa aklat ni William Henry Scott na Cracks in the
Parchment Curtain kung saan tinukoy niya na hindi ang pagkiling ng mga Kastila sa kanilang
pagsasakasaysayan ang pangunahing problema sa pag-unawa ng kasaysayan ng mga
Filipino, kundi ang atuwal na hindi pagsama ng mga Kastila sa mga Filipino sa kasaysayan.
Higit nilang pinagtuunan ng pansin ang pagsusulat ng kasaysayan sa mga ginawa nila sa
Pilipinas at kung papaano nila ito ginawa. Mayroon lamang maliit na espasyo para sa mga
Filipino katulad ng mga naganap na rebolusyon sa Pampanga hanggang Ilocos Norte
noong 1660-1661 na ayon kay Scott ay maaaring humigit kumulang lamang sa 150 pahina
sa kabuuan ang naging tala ng mga Kastila. At sa mga pahinang ito tanging isa lamang ang
nakitang detalye na maaaring magtukoy na naging bida ang isang Filipino sa kasaysayan.
Ang matinding galit ng isang Pedro Almazan sa mga Kastila na kanilang inilarawan sa
pamamagitan ng pagkakaroon niya ng mga kadena sa kaniyang bahay na nakalaan sa
bawat Kastila sa kanilang probinsya. Sinabi ni Scott na nakalusot ang napakagandang
detalyeng ito sa pagsasakaysayan ng mga Kastila sa kadahilanang nais nilang ipakita ang
imahe ni Almazan bilang isang negatibong paksa sa kasaysayan – ngunit sa kabilang banda
ay maaaring unawain ang mga tala tungkol kay Almazan bilang pagpapabatid ng
kabayaninan ng isang Filipino. Ang maagang kasaysayan ng bansa ay hindi maikakailang
nakaugnay sa mga aktibidad ng mga Kastila sa Pilipinas ngunit hindi ito nangangahuluhan
na walang kasaysayan ang mga Filipino bago pa sila dumating. Maaring tingnan na nakita
ng mga Kastila na ang mga Filipino ay isang lahing madaling manipulahin, sakupin o
paayunin sa kanilang mga polisiya at pamamaraan, ngunit sa mga malalapit na pag-aaral sa
mga polisiyang ito, makikita na naimpluwensyahan din ng mga Filipino ang mga Kastila sa
kanilang mga polisiya. Isang malinaw na manipestasyon ng matibay na kultura ng mga
Filipino na noong naunawaan ng mga Kastila ay kanilang tinugunan at pinamahalaan batay
sa kanilang mga layunin. Sa pamamagitan ng mga polisiyang inilatag ng mga Kastila na
maaaring tugon sa kung anong pamumuhay mayroon ang mga Filipino, nabago o
naapektuhan ang takbo ng pamumuhay o pagtingin ng mga Filipino sa kanyang sarili.
Nagkaroon ng ibang pamantayan sa kung ano ang mabuti at masama mula sa mga aral na
dala ng Kristyanismo sa bansa – itunuring na mga kampon ni Satanas ang mga Babaylan at
ipinagbawal ang pagsamba sa mga anito at mga dyos ng kalikasan. Nagbago rin ang
pamantayan maganda at pangit mula sa kulay ng balat, itsura, kisig ng pangangatawan,
kasuotan at kabuuang anyo. Pinilit bihisan ang mga Filipino sa isang paraang hindi akma sa
klima o panahon na mayroon sa Pilipinas. Ang pamantayan ng mga Kastila ang masusunod
sa kung ano ang dapat at hindi at may kauukulang kaparusahan sa hindi pagtugon na lahat
ay pumapabor sa interes ng mga Kastila. Pinababa ang katayuan ng mga babae sa lipunan,
iniba ang unawa sa mga pinaniniwalaang kaugalian at tradisyon – lahat ay upang maisentro
sa mga Kastila ang kapakinabangan. Ganito rin halos ang sinapit ng mga Filipino sa mga
Amerikanong mananakop. Ngunit kaiba sa mga Kastila na relihiyon ang naging
pangunahing armas sa pananakop ng kamalayan – edukasyon naman ang ginamit ng mga
Amerikano. Masasabing isang napakabisang ideolohikal na aparato ang edukasyon dahil
dito hinuhubog ang talino at kamalayan ng isang indibiduwal. Ang talinong mabubuo ay
siyang magiging gabay niya sa paglikha ng mga pangagailangan niya at ng lipunang
kanyang ginagalawan. Ito rin ang kanyang magiging pamantayan at batayan sa pagtingin sa
iba’t ibang sitwasyon at mga lilikhaing desisyon. Katulad ng mga Kastila – nakita rin ito ng
mga Amerikano. Nabatid nilang hindi sasapat ang kanilang militarisasyon at pisikal na
opresyon sa mga Filipino upang umayon ito sa kanilang mga layunin. Sa kadahilanang
handang ipagtanggol ng mga Filipino ang kanyang bansa hanggang kamatayan sa mga
mananakop ay higit na minabuti ng mga Amerikanong sakupin ang kanilang
rebolusyunaryong kamalayan sa pamamagitan ng pagpapalabnaw nito. Ang sistema ng
edukasyong na ipinasok ng mga Amerikano sa mga Filipino ay nagdulot ng ilang malinaw
na epekto sa kulturang una ng binago ng mga Kastila. Bukod sa mga kustumbre, tradisyon
at paniniwala, ang isa sa higit na naapektuhan ay ang wika – nabansot ang sariling wika.