Pag-aari ng Pamahalaan

HINDI IPINAGBIBILI
KAGAWARAN NG EDUKASYON
REHIYON VII
DIBISYON NG MANDAUE
Plaridel St., Mandaue City

Hele ng ina sa Kanyang Panganay

(Tula mula sa Uganda)
Wastong gamit ng Simbolismo at
Matatalinghagang Pananalita

Para sa Filipino 10
IKATLONG MARKAHAN-LINGGO 3

SARILING LINANGAN KIT

1
F-LEARNING KIT

PAUNANG SALITA

Sa lumipas na dantaon, ang kababaihan ng Africa ay lumikha ng mga tula na

kanilang inaawit. Hitik ito sa matatamis at magigiliw na pananalita at oyaying inuulit-
ulit upang ipahayag ang pagmamahal ng ina na nagsisilbi ring pang-aliw at
pampaamo sa anak. Ito’y isa sa nakaugalian ng tribong Lango o Didinga ng Uganda
na naniniwalang ang kanilang mga supling ay tila imortalidad ng kanilang magulang.
Kaya naman ipakikita sa tulang tatalakayin ang maingat na pagpili ng ina sa
pangalan ng anak, mga pangarap ng ina para sa kaniyang anak, panghuhula ng ina
sa magandang kinabukasan ng anak at ang positibong pagbabagong hatid nila sa
kanilang magulang.

Sa Aralin 3.4, inaasahang maipamamalas mo ang pag-unawa at

pagpapahalaga sa tulang “Hele ng Ina sa Kaniyang Panganay” na isinalin sa
Filipino ni Mary Grace A. Tabora mula sa salin sa Ingles ni Jack H. Driberg na “A
Song of a Mother to Her Firstborn”. Matututuhan mo rin ang kahalagahan ng
paggamit ng simbolismo at matatalinghagang pananalita sa pagiging masining sa
pagbuo ng tula. Naiaantas ang mga salita ayon sa damdaming ipinahahayag ng
bawat isa. Sa pagtatapos, ay kakatha ka ng sariling tula na gagamitan mo ng mga
simbolismo at matatalinghagang salita . Tatayahin ang nasabing pagganap batay sa
sumusunod na pamantayan: a.) kahusayan ng pagkakabuo ng tula, b.) kasiningan
sa paggamit ng mga salita.

Sa pagtatapos ng araling ito ay masasagot mo nang may pag-unawa ang

mga tanong na: Paano naiiba ang tulang tradisyonal sa tulang malaya?Paano
nakatutulong ang paggamit ng simbolismo at matatalinghagang pananalita sa
pagiging masining sa pagbuo ng isang tula?; at Paano naiaantas ang mga salita
ayon sa damdaming ipinahahayag ng bawat isa.

2
LAYUNIN
A. Nakasusuri sa kasiningan at bisa ng tula batay sa napakinggan/nabasang
tula.
B. Nakapagbibig-kahulugan sa iba’t ibang simbolismo at matatalinghagang
pahayag sa tula.
C. Naiaantas ang mga salita ayon sa damdaming ipinahahayag ng bawat isa.
D. Nakapagpapahayag ng damdamin/saloobin sa ina sa pamamagitan ng tula.

LEARNING COMPETENCY
F10PN-IIIc-78
Nasusuri ang kasiningan at bisa ng tula batay sa napakinggan.

F10PB-IIIc-82
Nabibigyang-kahulugan ang iba’t ibang simbolismo at matatalinghagang pahayag sa
tula.

F10PT-IIIc-78
Naiaantas ang mga salita ayon sa damdaming ipinahahayag ng bawat isa.

I. ANO ANG NANGYARI?

TUKLASIN
Gaano na ba karami ang iyong natutunan tungkol sa tula?

GAWAIN 1: Piliin ang tamang sagot sa sumusunod na aytem.

1. Ang bilang ng pantig sa bawat taludtod.
a. taludturanb. saknong c. sukat d. tugma
2. Ang tunog ng mga huling pantig sa bawat taludtod.
a. taludturan b. saknong c. sukat d. tugma
3. Ito ang pinakapuso ng tula sapagkat ito ang kahulugan ng tula o ang
ipinahihiwatig ng may-akda.
a. Saknong b. persona c. sukat d. talinghaga
4. Tulang may sukat at tugma.
a. Malaya b. tradisyunal c. pandamdamin d. blangko berso
5. Uri ng tulang walang sukat at tugma ngunit mayaman sa talinghaga.
a. malaya b. tradisyunal c. pandamdamin d. blangko berso

GAWAIN 2: Paramihan ng maibibigay na matatalinghagang pananalita at

simbolismo sa salitang nasa puso. Isulat ito sa sagutang papel at sumulat ng tulang
may isang saknong gamit ang simbolismo at matatalinghagang salitang ibinigay.

Halimbawa:
ilaw ng tahanan
payong
INA
3
 II. ANO ANG DAPAT MALAMAN?

Alam mo ba na...
ang tula ay anyo ng panitikan na binubuo ng saknong o taludtod? Bawat
saknong naman ay binubuo ng mga taludtod o linya at ang bawat taludtod ay
nahahati sa mga pantig. Ang mga pantig ng taludtod o mga salita o paraan ng
pagbuo ng pahayag ay piling-pili, may mga tayutay o mayaman sa matatalinghagang
pananalita, at simbolismo, at masining bukod sa pagiging madamdamin, at
maindayog kung bigkasin kaya’t maaari itong lapatan ng himig.
Sa pagsulat ng tula kailangang masusing isaalang-alang ang mga elemento
nito. Ito ay ang sumusunod:
1. Sukat- Ang bilang ng pantig sa bawat taludtod.
Hal.: Mula sa tanaga ni Ildefonso Santos
A/li/pa/tong/lu/ma/pag
Sa/ lu/pa/ -- nag/ka/bi/tak
Sukat-Pipituhing Pantig
2. Tugma- Ang tunog ng mga huling pantig sa bawat taludtod.
Hal.: Mula sa tulang Kundiman ni Jose Rizal
Tunay ngayong umid yaring dila’t puso
Sinta’y umiilag, tuwa’y lumalayo.
Tugmang - Ganap
3. Kariktan- ang pagpili at pagsasaayos ng mga salitang ilalapat sa tula at ang
kabuuan nito.
Hal.: Mula sa tulang Tinig na Darating ni Teo S. Baylen
Ito ba ang mundong hinila kung saan
Ng gulong ng inyong/Hidwang Kaunlaran?
Kariktan- lalabindalawahing Pantig, Tugmang Ganap at Tayutay
4. Talinghaga- ito ang pinakapuso ng tula sapagkat ito ang kahulugan ng tula o ang
ipinahihiwatig ng may-akda.
Hal.: Mula sa tulang Tinapay ni Amado V. Hernandez
Putol na tinapay
at santabong sabaw
sa nabiksang pinto’y iniwan ng bantay
halos ay sinaklot ng maruming kamay
Talinghaga-Nararanasang gutom ng isang mahirap.
5. Persona-tumutukoy sa nagsasalita sa tula.

Pagsasanib ng Gramatika at Retorika

Naririto ang karagdagang kaalaman sa matatalinghagang pananalita at

simbolismo upang mapatunayan na nakatutulong ang paggamit ng mga ito sa
pagiging masining sa pagbuo ng taludturan ng isang tula.

Alam mo ba na…
nakadaragdag sa kagandahan at kabisaan ng katha ang hindi karaniwang paggamit

4
ng mga salita? Kaya naman ang tula ay mayaman sa mga tayutay na nakatutulong
upang maging mabisa at kaakit-akit ang akda. Maliban sa tayutay, nagagamit din sa
pagkakaroon ng kariktan ng tula ang mga simbolismo at matatalinghagang
pananalita.
Ang matatalinghagang pahayag o pananalita ay may malalim o hindi lantad
na kahulugan. Sinasalamin ng paggamit nito ang kagandahan at pagkamalikhain
ng anumang wika.
Halimbawa:
1. butas ang bulsa - walang pera
2. ilaw ng tahanan - ina
3. kalog na ang baba - gutom
4. alimuom - tsismis
5. bahag ang buntot – duwag

Bakit kaya rito sa mundong ibabaw

Marami sa tao’y sa salapi silaw?
Kaya kung isa kang kapus-kapalaran
Wala kang pag-asang umakyat sa lipunan.
(Panambitanni Myrna Prado salin ni Ma. Lilia Realubit)

Ang mga may salungguhit sa tula ay matatalinghagang pananalita sapagkat

ang una’y nangangahulugang pagiging mukhang pera ng tao samantalang ang
ikalawa’y tumutukoy sa mahirap
.
Ang simbolismo naman ay naglalahad ng mga bagay, at kaisipan sa
pamamagitan ng sagisag at mga bagay na mahiwaga at metapisikal. Ito ay
ordinaryong bagay, pangyayari, tao, o hayop na may nakakabit na natatanging
kahulugan.

Halimbawa:
1. silid-aklatan- karunungan o kaalaman
2. gabi- kawalan ng pag-asa
3. pusang-itim- malas
4. tanikalang-bakal- kawalan ng kalayaan
5. bulaklak- pag-ibig
Palay siyang matino,
Nang humangi’y yumuko,
Nguni’y muling tumayo:
Nagkabunga ng ginto!
(Palay, Tanaga ni Ildefonso Santos)

Ang salitang palay sa tula ay sumisimbolo sa taong dumaan sa pagsubok na

kaniyang nilampasan at nagsilbing susi sa kaniyang pagtatagumpay.

Linangin
Unibersal na kaalaman na ang bawat magulang ay naghahangad ng
magandan kinabukasan sa kaniyang anak. Ito ang pinapaksa ng tula ng isang inang
taga-Ugand para sa kaniyang sanggol sa akdang, Hele ng Ina sa Kaniyang
Panganay. Basahi at unawain mo ang akda upang iyong matuklasan ang katangian

5
ng tulang malaya at makita ang kaibahan nito sa tulang tradisyunal, maging ang
kultura ng bansang pinagmulan nito. Mapatutunayan mo rin na ang mga simbolismo
at matatalinghagan pananalita ay nakatutulong sa pagiging masining na pagbuo ng
taludturan ng isang tula.

Hele ng Ina sa Kaniyang Panganay

(A Song of a Mother to Her Firstborn)
Salin sa Ingles ni Jack H. Driberg
Isinalin sa Filipino ni Mary Grace A. Tabora

Mangusap ka, aking sanggol na sinisinta.

Mangusap ka sa iyong namimilog at nagniningning na mga mata,
Wangis ng mata ng bisirong-toro ni Lupeyo.
Mangusap ka, aking musmos na supling.
Ang iyong mga kamay na humahaplos sa akin.
Na puno ng tibay at tatag bagaman yari’y munsik.
Magiging kamay ito ng mandirigma, aking anak.
Kamay na magpapasaya sa iyong ama.
Tingnan mo’t nananabik na ako’y sapulin:
Nagbabalak nang humawak ng panulag na matalim.
Aking giliw, ngalan ng mandirigma sa’yo ilalaan,
at mamumuno sa kalalakihan.
At ika’y hahalikan sa yapak ng mga kaapo apohan,
Kahit pa malaon nang naparam sa sanlibutan.
Ngunit lagi kong maaalala ang pagkapit mo sa akin,
Maging ang paghimlay mo sa aking dibdib,
At ang pagsulyap-sulyap sa akin.
Kapag ika’y itinanghal na gererong marangal,
Ako’y malulunod sa luha ng paggunita.
Munting mandirigma, paano ka namin pangangalanan?
Masdan ang pagbubuskala sa pagkakakilanlan.
Hindi hamak na ngalan sa iyo’y ibibigay,
Hindi ka rin ipapangangalan sa iyong amang si Nawal sapagkat ika’y panganay.
Higit kang pagpapalain ng poon at ang iyong kawan.
Ikaw ba’y tatawaging “Hibang” o “Kapusugan?”
Ikaw ba’y tatawaging waring dumi ng baka na “anak ng kamalasan?”
Ang poo’y di marapat na pagnakawan,
Sa iyo’y wala silang masamang pinapagimpan.
Ika’y kanilang pinaliguan at dinamitan ng kagandahan.
Ika’y biniyayaan ng mga matang naglalagablab.
At ang pambihirang pangungunot ng iyong kilay
Ay hindi ba palatandaan na ika’y maingat nilang pinanday?
Yaman ni Zeus at Aphrodite sa iyo’y kanilang inalay.
At ang katalinuhang nangungusap sa iyong mga mata,
Maging sa iyong halakhak.
Paano ka pangangalanan, aking inakay?
Ikaw ba’y lahi na iyong lahi o naiibang nilalang?
Munting mandirigma, sinong anito sa iyo’y nananahan?
Kaninong mapagpalang kamay ang sa aking dibdib dumadantay?
Sinong yumuyungyong sa iyo’t nagpapasigla ng buhay?

6
Ikaw ba’y kanlong ng kapayapaan?
Ngunit ika’y tila leopardong nasa palumpong at tumatanaw.
Hayaan, sa araw na yao’y iyong ibubuyangyang.
Aking supling, ngayon ako’y nasa kaluwalhatian.
Ngayon, ako’y ganap na asawa.
Hindi na isang nobya, kundi isang ina.
Maging maringal, aking supling na ninanasa.
Maging mapagmalaki kaparis ng aking pagmamalaki.
Ika’y magbunyi kaparis ng aking pagbubunyi.
Ika’y irugin kaparis ng pagliyag na aking nadarama.
Anak, na ibinunga ng pag-ibig ng matipunong kabiyak.
Sa wakas, ako’y kahati ng kaniyang puso, ina ng kaniyang unang anak.
Ang kaniyang kaluluwa’y ligtas sa iyong pag-iingat,
Aking supling, ako, ako na sadyang sa iyo’y humulma.
Samakatuwid, ako’y minahal.
Samakatuwid, ako’y lumigaya.
Samakatuwid, ako’y kapilas ng buhay.
Samakatuwid, ako’y nagtamasa ng dangal.
Iingatan mo ang kaniyang libingan kung siya’y nahimlay.
Tuwinang gugunitain yaring kaniyang palayaw.
Aking supling, mananatili siya sa iyong panambitan,
Walang wakas sa kaniya’y daratal mula sa pagsibol ng ‘yong kabataan.
Ikaw ang kaniyang kalasag at sibat, pag-asa’t kaligtasan sa hukay.
Sa iyo, siya’y muling mabubuhay tulad ng suwi sa kalupaan.
At ako ang ina ng kaniyang panganay.
Ika’y mahimbing, supling ng leon, nyongeza’t nyumba.
Ika’y mahimbing, Ako’y wala nang mahihiling.

III. ANO ANG NATUTUNAN MO?

GAWAIN 3:Paglinang sa Talasalitaan

A. Batayang mga Salita Ayos ng mga Salita Batay sa Sidhi ng Damdamin
kagalakan 5
katuwaan 4
kaluwalhatian 3
kaligayahan 2
kasiyahan 1
Paliwanag sa Pag-aantas
B. Batayang mga Salita Ayos ng mga Salita Batay sa Sidhi ng Damdamin
lungkot 5
lumbay 4
dalamhati 3
pighati 2
pagdurusa 1
Paliwanag sa Pag-aantas
Isaayos mula bilang 1-5 ang mga salita batay sa sidhi ng damdaming ipinahahayag
ng bawat isa, ang 5 ang pinakamataas na antas. Gamitin ang tsart at gawin ito sa
sagutang papel.

7
GAWAIN 4:Tarukin Mo!
Sagutin ang mga gabay na tanong sa isang sagutang papel.
1. Sino ang persona sa tula?
2. Ano ang kaniyang pangarap?
3. Sa ano-anong bagay inihambing ang sanggol? Bakit ito ang mga ginamit sa
paglalarawan sa katangiang taglay niya?
4. Masining ba ang tulang tinalakay? Patunayan ang sagot.
5. Anong kaugalian at kultura ng mga taga-Uganda ang lumutang sa tula? Ibigay
ang iyong pananaw ukol dito?
6. Alin sa mga kaugaliang ito ang naiiba sa kaugalian ng mga Pilipino? Sang-
ayon ka ba rito? Bakit?
7. Makatuwiran bang iugnay ang pagkakakilanlan at katangian ng isang anak sa
kaniyang ama? Sa poon?
8. Ano ang mensahe na nais ipabatid ng may akda sa mga mambabasa?

Ang akdang “Hele ng Ina sa Kaniyang Panganay” ay isang tulang malaya na

nagsalaysay ng nadarama at pagpapahalaga ng isang ina sa kaniyang anak. Sa
pagkakataong ito, pag-aralan mo ang isa pang tula na isinulat ni Rafael Palma, “Ang
Matanda at ang Batang Paruparo.” Basahin at alamin kung ito ba’y tulang malaya o
tulang tradisyonal.

Ang Matanda at ang Batang Paruparo

Rafael Palma

Isang paruparo na may katandaan,

Sa lakad sa mundo ay sanay na sanay;
Palibhasa’y di nasisilaw sa ilaw
Binigyan ang anak ng ganitong aral:

Ang ilaw na iyang maganda sa mata

Na may liwanag nang kahali-halina
Dapat mong layuan, iyo’y palamara,
Pinapatay bawat malapit sa kaniya.

“Ako na rin itong sa pagiging sabik!

Pinangahasan kong sa kaniya’y lumapit,
ang aking napala’y palad ko pang tikis
nasunog ang aking pakpak na lumiit.”

“At kung ako’y itong nahambing sa iba

na di nagkaisip na layuan siya,
disin ako ngayo’y katulad na nila,
nawalan ng buhay at isang patay na.”

Ang pinangaralang anak ay natakot

at pinangako ang kaniyang pagsunod;
ngunit sandali lang. Sa sariling loob
ibinulong-bulong ang ganitong kutob;

8
 “Bakit gayon na lang kahigpit ang bilin
ng ina ko upang lumayo sa ningning?
Diwa’y ibig niyang ikait sa akin
ang sa buong mundo’y ilaw na pang-aliw.”

“Anong pagkaganda ng kaliwanagan!

isang bagay na hindi dapat layuan,
itong matanda ay totoo nga namang
sukdulan ng lahat nitong karuwagan!”

“Akala’y isa nang elepanteng ganid

ang alin mang langaw na lubhang maliit,
at kung ang paningin nila ang manaig
magiging higante ang unanong paslit.”

“Kung ako’y lumapit na nananagano

ay ano ang sama ng mapapala ko?
Kahit na nga niya murahin pa ako
ay sa hindi naman hangal na totoo.”

“Iyang mga iba’y bibigyan ng matwid

sa kanilang gawa ang aking paglapit,
sa pananakali’y di magsisigasig
sa nagniningningang ilaw na marikit.”

Nang unang sandaliy’ walang naramdaman

kundi munting init na wari’y pambuhay,
ito’y siyang nagpapabuyo pang tunay
upang magtiwala’t lumapit sa ilaw.

Natutuwa pa nga’t habang naglalaro

ay lapit nang lapit na di nahihinto
sa isang pag-iwas ay biglang nasulo
tuloy-tuloy siyang sa ningas nalikmo.

Nang unang sandali’y walang naramdaman

kundi munting init na wari’y pambuhay,
ito’y siya pa ngang nagpabuyong tunay
upang magtiwala’t lumapit sa ilaw.

At siya’y hindi na muling makalipad

hanggang sa mamatay ang kahabag-habag,
ang ganyang parusa’y siyang nararapat
sa hindi marunong sumunod na anak.

- Mula sa Diwang Kayumanggi. 1970

Marahil natalastas mo ang nais ibahagi ng may-akda sa tula. Ito’y patunayan sa

pamamagitan ng pagsasagawa ng mga gawain.

9
GAWAIN 5: Ipaliwanag Mo!
Isagawa ang pasaklaw na pagpapaliwanag sa sagutang papel gamit ang kasunod
na grapikong representasiyon.

ELEMENTO NG TULA PAGSUSURI

a. Sukat
b. Tugma
c. Kariktan
d. Talinghaga
PAGLALAHAT BATAY SA PAGSUSURI
Ito ba’y tulang tradisyonal o malaya? Patunayan
Nasalamin ba sa tula ang kultura ng bansang pinagmulan nito? Sa paanong
paraan? Patunayan.

GAWAIN 6: Sagutin ang tanong sa loob ng Speech Balloon sa iyong sagutang

papel.

Ano ang layunin ng tulang binasa?

_______________________________________________
_______________________________________________
Paano naiba ang unang tulang binasa sa ikalawang tula?
Magkatulad ba ang pagiging masining ng dalawang tula?
Patunayan.
_______________________________________________
_______________________________________________

Pagsasanay 1:
Basahin ang mga pahayag sa mga piling saknong o taludtod ng tula. Hanapin
ang matalinghagang pananalita at simbolismo na ginamit at isulat ang kahulugan
nito sa sagutang papel.

1. Mata’y napapikit sa aking namasdan;

Apat na kandila ang nangagbabantay.
(Ang Pagbabalikni Jose Corazon de Jesus)

2. Ang kahulugan mo’y isang paglilingkod

na walang paupa sa hirap at pagod;
minsan sa anyaya, minsan sa kusang-loob,
pag-ibig sa kapwa ang lagi mong diyos.
(Kabayanihani Lope K. Santos)

3. May tanging laruan isang bolang-apoy

Aywan ba kung sino ang dito’y napukol.
At sino rin kaya ang tagapagsindi
Ng parol na buwang pananglaw kung gabi?
(Ang Tahanang Daigdig ni Ildefonso Santos)

10
4. Sandaling lisanin ang nakasanayan
Unatin yaring kaluluwa’t katawan
Kawangis ng paghalik ng Maylalang
Sa burol, dalampasiga’t kaparangan.
(Salin sa tulang All The Hemispheres ni Daniel Ladinsky mula sa tula ni Hafiz)

Pagsasanay 2:
A. Sa sagutang papel, kompletuhin ang isang saknong ng tula na salin mula sa
tulang Pilgrimage of African ni Wayne Visser sa pamamagitan ng paglalagay
ng wastong salita sa patlang na makukuha sa katabing kahon.

Tinalunton, ang ________ ng kalikasan, Tribo

Ako’y _______ dumating, isang buhay. hangin

Binuklod ng _______ng mga ninuno, bakas

Kami’y ________ dumating, isang _________. Leon

kamay
B. Sa sagutang papel, kompletuhin ang tula sa pamamagitan ng paglalagay ng
matatalinghagang pananalita at simbolismo. Bigyan din ito ng sariling pamagat.

______________________
Sa ami’y...
Isa kang ______ na may dalang ligaya,
Ika’y tuwinang bukas-palad sa iba.
Ang iyong gawi’y hindi ________________,
Kayat kami’y humahalik sa ‘yong paa.
Sa ami’y...
Isa kang __________ na laging sandata,
Di _____________ sa hampas ng pala
Dito’y nasisilip, maningning na _______,
Kaya’t kami’y humahalik sa ‘yong paa.

Pagnilayan at Unawain

11
 A. Masusing pag-aralan ang mga salita sa loob ng magkahiwalay na
kahon at gamitin ang mga ito sa pagbuo ng tatlong mahahalagang
konsepto. Isulat ang sagot sa sagutang papel.

1. tradisyonal sukat malaya tugma tula

2. tula kultura bansa pinagmulan isinasalaysay

3. sapagkat simbolo kariktan pahayag matalinghaga

B. Katibayan ng Kaalaman
Gumawa ng paglalahat/sintesis sa natutunan, natuklasan at masasabi mo sa
kabuuan ng aralin sa tulong ng organizer.

Natutunan ko sa aralin na ito na...

Natuklasan ko na...

Masasabi ko na...

Ikinagagalak kong pinagbuti mo ang iyong pagkatuto. Narito ka na ngayon sa

huling hamon ng araling ito.

Ilipat

12
 Sa bahaging ito masusubok ang kaalaman mo sa simbolismo at talinghagang
pananalita. Mailalapat mo na ang mahahalagang konseptong iyong napagtibay.
Kung mayroon ka pang mga alinlangan tungkol sa aralin, makabubuting magtanong
ka sa iyong guro o balikan mo ang mga naunang gawain sa pagkatuto.

Panuto:
1. Sumulat ng tulang mayaman sa matatalinghagang pananalita at
simbolismo na tungkol sa kadakilaan ng ina, tiyaking hindi bababa sa tatlong
saknong ang tulang lilikhain. Mamarkahan ito batay sa sumusunod na
pamantayan: kayarian, kasiningan, at kaangkupan.
2. Gumawa/lumikha ng card kung saan doon mo isusulat ang ginawang tula.
3. Basahin at ibigay ito sa iyong ina o sa tumatayong ina mo.
4. Kuhanan ng larawan ang iyong ina o ang tumayayong ina na hawak ang card
na naglalaman ng sariling gawang tula.
5. Magpasa ng kupya ng ginawang tula kalakip ang larawan.

Binabati kita. Salamat at matiyaga mong pinag-ukulan ng

panahon ang pag-aaral sa araling ito.

Sanggunian:
Ikasampung Baitang Modyul para sa Mag-aaral Edisyon 2015
Konsultant: Magdalena O. Jocson et.al.
pahina 279-280

SCHOOLS DIVISION OF MANDAUE CITY

13
 NIMFA D. BONGO, Ed.D., CESO V
Schools Division Superintendent

ESTELA B. SUSVILLA, Ph.D., CESO VI

Assistant Schools Division Superintendent

JAIME P. RUELAN, Ed.D.

Chief Curriculum and Implementation Division

ISMAELITA N. DESABILLE, Ed.D.

LRMDS, Education Program Supervisor

FELICITAS C. MAGNO, MAEd

Education Program Supervisor in Filipino

DEPARTMENT OF EDUCATION REGIONAL OFFICE

SALUSTIANO T. JIMENEZ, Ed.D. JD, CESO VI

Regional Director

DR. EMELIANO B. ELNAR, JR.

Chief, Curriculum and Learning Management Division

MAURITA F. PONCE
LRMDS-Education Program Supervisor

DR. ELAINE PERFECIO

Filipino Regional Education Program Supervisor

SUSI SA PAGWAWASTO
GAWAIN I: GAWAIN 3:
1. C A. 5 kaluwalhatian B 5 pagdurusa
2. D 14
4 kaligayahan 4 dalamhati
3. D 3 kagalakan 3 pighati
4. D 2 katuwaan 2 lungkot
5. A 1 kasiyahan 1 lumbay
GAWAIN 5
15