Professional Documents
Culture Documents
t u in h
THAM VAN
TAM LY
PHONG T H A M VAN
Giao trinh
fT' * • ’
Tac gia
MUC
• LUC
•
Trang
Lori md d a u .............................................................................. 5
Chirofng 1
THAM VAN TAM LI LA MOT KHOA HQC LfNG DIJNG..... 9
I. Cac khai nipm...................................................................................... 10
II. Moi lien he ngh'e nghiep trong cac nganh trQ giup...................... 22
III. Doi tirqng, muc dich, nhi?m vu va hi?u qua cua tham v a n ....... 29
IV. Cac hinh thurc tham van..................................................................... 41
Chirang 2
SO LU Q C LICH SIT HiNH THANH V A PHAT TRIEN
n g A n h t h a m v A n t A m l i .......................................................... 59
I. Anh hudng cua mQt so nganh trgf giup den nganh tham van
chuyen nghiep..................................................................................... 60
II. Sir ra ddi cua nganh tham van tren the g id i ................................. 63
III. Diem qua vai net ve hoat dong tham van 0 Viet N a m ................ 74
Chircmg 3
CAC LI TH U Y E T TIEP CAN CA NHAN
TRONG THAJNI V A N TAM L I ................................................. 11?
I. Mot so li thuyet tam li hpc nen tang............................................... ng
II. Mot so phiro'ng phap tiep can than chu trong tham v a n ...........
ChiM ng 4
NH A THAJNI V A N VA THAN CHU
TRONG MOI QUAN HE THAM VAN TAM L I ...................... l8l
I. Nha tham van la con ngtfcri can bang............................................. l8 l
II. Nha tham van la ngudi hanh nghe chuyen nghiep..................... 1gy
III. Than chu va nan de cua than c h u .................................................. 204
IV. Moi quan h£ tham v a n ...................................................................... 226
Chtrcmg 5
DAO DLTC TRO N G THAM VAN TAM L I...................................... 237
I. Moi quan he giu'a luat phap va quy dieu dao du'c trong tham van.. 238
II. M$t so nguyen tac dao du'c co b a n ................................................. 243
III. Gio'i thi?u cac tieu chuan dao du'c trong nganh tham v a n ......... 251
IV. Chimg chi hanh nghe tham van....................................................... ,
Chirotag 6
K Y n A n g T H A M V A N t A m L I ....................................................... 271
I. KI nang lang nghe............................................................................ 274
II. KI nang dat cau h o i.......................................................................... 285
III. K3 nang thau h ieu ............................................................................ 300
IV. KI nang phan hoi............................................................................... 3°9
V. / KI nang diin giai............................................................................... 320
VI. KI nang xirli s y im la n g .................................................................. 324
VII. KI nang thong d at............................................................................. 332
VIII. KI nang cung cap thong tin............................................................. 340
IX. K3 nang b§c 1q ban than................................................................... 345
X. KI nang duong d au ............................................................................ 349
C hu'tfn g 7
Q U Y T R I N H T H A M V A N T A M L 1................................................... 355
I. Cac mo hinh tham v a n ...................................................................... 355
II. Lap ho so danh gia ban d au ............................................................. 375
III. Htfdng dan thuc hi£n ke hoach xir l i .............................................. 377
IV. Phan tich s\rbien doi tam li trong qua trinh tham van/tri li£u. 380
V. Cong tac giam sat trong tham v a n .................................................. 384
C h iftm g 8
L U Y E N T H V C H A N H T H A M V A N T A M L I ............................... 395
I. Hinh anh ban than vdi tu cach la mot ca nhan
va mot nha tham v a n .......................................................................... 395
II. Dao du'c nghe n gh iep .......................................................................... 411
III. KI nang tham v a n ................................................................................ 416
IV. Phan tich moi quan h? giira nhan thu"c - xuc cam - hanh v i ...... 439
V. Hoat dong tham van........................................................................... 445
/
CHtTONG 1
T rong chirong mQt, hoat d<?ng tham van tam li dirgfc nhin nhan
nhir mQt nganh kh oa hQC img dyng. Chung toi se phan biet cac khai
ni?m gan gui vcri tham van, nhir trQ giup tam li, tham van tam li, tir
van va tri li£u tam li. Cung vc/i cac khai ni£m nay chung toi se trinh
b ay m oi quan h<? gifra cac n ganh trQ giup, nhiT: T a m li hQC, Th am
van, C ong tac xa h(?i va T am than hQC de ngirdi hQC th ay diTQc ranh
gidi giira cac kh oa hQC co chung mQt hoat dQng trQ giup ta m li con
ngircri. Do th a m van tam li la mQt khoa hQC va mQt nghe, nen viec
xac djnh m y c dich va nhi?m \ai cua no la het sure can thiet. Cuon
“ Tham van tam I f nay ditQc trinh bay dircri goc do th a m van ca
nhan, \i vay \iec gio’i thi?u so b<? ve tham van n hom va th am van gia
dinh, theo ch u n g toi, la can thiet trong chiTQng nay.
10 GI A O T RI N H T H A M V A N T A M II
i. cAc kh Ai n ie m
1Jill Taylor va Sheelagh Stewart - Tai li£u tap huan, (Trich tir: Bao life tinh due va
bao lire gia dinh: Nhimg ho trgf, phuc hoi va hanh dong a Zimbabe).
C H U O N G I: T h a m van t am If la mo t khoa hoc ufng dung 11
nghia "n an g d a tinh than". T ron g khi do, n h im g khai niem nhtf
"Cho ldi k h u yen ", "Chia se tam tinh", "Cam thong"... hoan toan
phan anh stf giu p d o tam li cho ngtfdi co nhu cau dtfQc trQ giup.
Phan nay tap tru n g noi v'e sit trQ giup tam li (H elp Pchychology),
vi vay co nhi'eu cho chung toi chi d un g th u at ngtf "TrQ giup"
nhung no dtfQc hieu theo khia canh la trgf giup tinh than, ma
khong de cap d en khia canh trQ giup vat chat.
TrQ giup tam li, co the hieu mQt cach don gian, la mQt hoat
dQng (mQt cong viec) giup dd cho ngtfdi dang co kho khan tam li
de hQ thtfc hien dtfQc dieu hQ mong muon trong cuqc song. Khai
niem trQ giup tam li bao ham nhtfng cong viec cua ngtfdi giup do
khong chuyen - tat ca mQi ngtfdi, va cong viec giup dd cua nhtfng
ngudi chuyen nghiep - cong viec cua cac nha tam li hQC, nha tham
van, nhan vien cong tac xa hQi, bac si tam than, nha giao due...
Nhtf vay, tir viec ngtfdi nhi'eu tuoi bao ngtfdi it tuoi, ngtfdi co kinh
nghiem bao ngtfdi chtfa co kinh nghiem, cha m e bao ban con cai, dac
biet, nhtfng gia lang, trtfdng ban, thay lang, thay thuoc, thay cung,
th'ay tu, th'ay giao den cac nha tam li hQC, cac chuyen vien ttf van hanh
ngh'e tai cac cO sd deu la nhtfng ngtfdi lam cong viec trQ giup ngtfdi
khac, bang cac cach khac nhau nhtf cho ldi khuyen, ran day, ttf vain,
tham van va tri lieu. Vdi cach hieu nhtf vay, trong xa hQi co rat nhi'eu
kieu ngtfdi dang lam cong tac trQ giup va mire dQ hieu qua giup dtfQc
ciia hQ la khong giong nhau. Trong xa hQi co ba loai trQ giup ttfOng
ting vdi ba kieu ngtfdi trQ giup:
-N g it& i tr'o' g iu p chuyen nghiep {p rofession al helper): Do la
nhtfng ngtfdi dtfQc dao tao sau va chuyen biet ve nhtfng kien thtic,
ki nang tam li, h a n h vi con ngtfdi, ki nang giao tiep va giai quyet
cac van de theo ch uyen nganh ciia hQ de co the dap ting vdi ddi
ttfQng m a hQ g iu p dd, nhtf ngtfdi lam ngh'e tam li hQC, th a m van,
cong tac xa hQi, tam than hQC... Cac nganh trQ giup ch uyen nghiep
nay p han anh nhtfng m oi quan he trQ giup khac nhau, nhtf moi
quan he gitfa th a y th u oc - b enh nhan, nha th a m van - than
chii/khach hang, can stf xa hQi - ddi ttfQng/than chu, nha tri lieu
tam li - than ch ii/b enh nhan. Hau het nhtfng ngtfdi trQ giup
ch uyen n gh iep deu co m oi quan he trQ giup chinh thtic. Dd la moi
12 G I A O T RI NH T H A M V A N T A M LI
p h u c Iqc, thi nhin chung, hieu qua giup dd cua nhtfng ngtfdi
k h o n g ch u y en tro n g xa hQi la rat ldn va co y nghla nhan van, dang
dtfQc kh ich 1<?.
C u n g vdi stf phat trien cua xa hQi va stf phan hoa ngh'e nghiep
d mu’c dQ cao, hinh thtfc giup dd ve tinh than dtfQc phat trien len
mQt btfdc mdi: xa hQi can co nhtfng chuyen gia th am van, tri lieu
ch uyen nghiep. K hoa hQC tam li ra ddi lam xuat hien cac loai hinh
th am va n k h a c nhau va lam hoan thien he th ong li thuyet giup dd
can ban. N g a y nay, khai niem trQ giup con dtfQc hieu la stf giup dd
mQt cach co he thong va co phtfOng phap. Ngtfdi giup dd chuyen
nghiep can co ki nang va pham cach lam cho ngtfdi co nhu cau
giup d d ttf giai quyet van de cua m inh b an g cach tim hieu, kham
p ha va h a n h d(mg. N htf vay, chuyen gia trQ giup co the la nha tam
li, nha th a m vain, n h an vien cong tac xa hQi, bac si tam than, cac
linh m uc... N gtfdi/nh om ngtfdi dtfQc trQ giup t h u ’vng dtfQc gQi la
than chu, k h a ch h a n g h oac benh nhan, hoac co the la bat cu" ddi
ttfQng nao tron g xa hQi tir tre nho den ngtfdi gia.
2. Tit van
O V ie t N a m : v iec cu ng cap th ong tin, cho ldi kh u yen , trQ giup
nhtfng k h o k h ^ ta m li, chi bao h a y htfdng dan... cho mQt ca
nhan, h o a c mQt to chirc, khi hQ co nhu cau thtfdng gQi la ttf van.
T h u a t ngtf Ttf v a n (C onsultation) h a y T h a m v a n (C ounseling)
tr o n g tir dien tie n g V ie t hien nay deu dtfQc dich la Ttf van. Dd la
stf “D o n g g o p y kien ve n h itn g van de d ito'c h o i den, n h itn g
k h o n g c6 q u y en q u y e t d in h ”1.
T h e o tai lieu ciia To chirc Lao dQng Q u o c te I.L.O, ttf van la
mQt dich vu cho ldi k h u y en theo hQp d ong va p h u c vu cho cac to
chirc b d i nhtfng ngtfdi co du trinh dQ ch uyen m o n va dtfQc dao tao
dac biet de giu p d d mQt cach k h ach quan va dQc lap vd i to chirc
k h a c h h a n g 2. H oac, b an se lam ttf va n khi nao b an d a n g co gang
th a y doi h o a c cai tien mQt tinh h u on g , n h im g k h o n g trtfc tiep dieu
k h ie n viec thtfc hien. Phan ldn nhtfng ngtfdi trong vai tro p hu ta d
cac to chtfc da thtfc stf la nhtfng nha ttf van, du cho ho khong
chinh thtfc dtfQc gQi la nhtfng nha ttf vans.
T ren the gidi, kh ai n iem ttf va n k h o n g d o n thu'an chi hieu
theo n g h la cho ldi k h u y e n (nhtf cong viec cua mQt ch u y en gia, h a y
co van), la stf k h u y e n b ao tu* mQt to chirc h a y nhtfng ngtfdi co
trinh dQ ch u y en m o n v'e mQt linh vtfc c y the, nhtf mQt hinh thtfc
gop y kien. T ro n g do, ngtfdi xin ttf v a n th tfdng la ngtfdi ch u dQng,
tich ctfc, con ngtfdi dtfQc ttf van thi co the la ngtfdi th y dQng trong
viec giai q uyet va n de cua hQ.
Hiep hQi Tham van Hoa Ki
(1998) da dinh nghia ttf van la: moi Thao luan trirong hop
quan he gitfa mQt ngtfdi trQ giup Nha trtfdng de nghj ban
chuyen nghiep va ngtfdi, nhom ngtfdi giup dd cho mQt hoc sinh
hoac mQt chinh the xa hQi can dtfQc ldp 7, hoc sinh nay da may
giup dd, trong dd nha ttf van cung cap
Tan gay go danh ban, trong
stf giup dd cho than chu trong viec
ldp pha binh, cai hon vdi
xac dinh va giai quvet mQt van de lien
giao vien, den ldp khong
quan den cong viec h o§c ngtfdi khac.
chuain bj bai...
Vi du: MQt giao vien chu nhiem
Ban se gap ai va lam nhir
mdi niQt nha ttf van den de giai
the nao trong vai tro la:
quyet nhtfng van de mau thuan
1. Nha ttf vain
trong sinh hoat chung cua nhom
2. Nha tham van
sinh vien do co giao phu trach (chtf
khong phai van de tam li cua co giao phu trach). Hay, mQt ngtfdi
can dtfQc ttf van (la mQt ngtfdi lanh dao, hay quan li cua mQt to
chirc) mdi nha ttf van den moi trtfdng cua hQ vdi ki VQng rang nha
ttf van nay - mQt chuyen gia, se giai quyet van de dang ton tai
trong cQ quan cua ngtfdi quan li do. N h a ttf van dtfQc thue nhtf
mQt ngtfdi huan luven, ngtfdi co van “co tri thtfc va cac ki nang
chuven m on de giai quyet van de cho ngtfdi k h a c ”.
Co the giai nghia hoat dQng ttf van nhtf sau: N ha tir van dirQc
mQt ngtfdi de nghi cung cap dich vy giup dd trtfc tiep cho mQt
ngtfdi, nhom, to chirc hoac cQng dong vdi no ltfc trQ giu p cho ca
Dan theo Tai lieu v'e edng tac tham van, HN, Unicef Yi£t Nam, 2002.
CHl TONG I: T h a m van t am li la mo t khoa hoc ufng dung 15
1 Tai lieu tap huan I.op dao tao giang vien ve cong tac tham van, Unicef, quven 1,
2002, trang 24.
16 G I A O T R I N H T H A M V A N T A M LI
Khi nha tu" van sir dtfng kien thtic cua minh de dtfa ra nhtfng gQi y
va ldi khuyen, h ay chju trach nhiem tim ra mQt “cach dieu tri” hudng
den stf thay doi cua to chtic, nha tu van co the trQ thanh chuyen gia, co
van, ngirdi hitdng dan, ngtfdi huan luyen va/ hoac ngudi giao dtfc.
NgtfQc lai, khi nha ttf van trQ giup than chu sir dtfng nhtfng nguon ltfc
cua chinh hQ trong to chtic de thay doi, thi nha ttf van la ngtfdi dieu
dinh va/ ho$c ngtfdi tao dieu kien thu£n lQi, ngtfdi CQng tac. Trong
trtfdng hQp nay, nha ttf van hoat dQng nhtf mQt ngtfdi tao dieu kien
thu£n lgi cho qua trinh thay doi bang cach lam viec cung vdi cac ca
nhan lien quan, cung cap cac tai lieu va cac giai phap.
6 V ie t N a m , do h oat dQng th a m v a n con k h a m d i m e v a ttf
phat, v iec d u n g kh a i n iem chtfa dtfQc th o n g nhat tro n g xa hQi nen
th u g t ngtf T h a m v a n dtfQc ch u n g toi sir dtfng tro n g cu on tai lieu
n a y co n g h ia tie n g A n h la C o u n selin g v a thu£t ngtf Ttf v a n la
C o n s u lta tio n . Hai kh ai niem nay da dtfQc th o n g n hat cach gQi
tr o n g HQi th a o v e C o n g tac th a m van tre em, do U n ic e f ket hQp
vd i U y b a n D an s o -G ia dinh V iet N a m (ten cu) to chtic, th a n g
4 /2 0 0 2 .
DAI HOC TH AI N G U Y E N
1 Dan theo Tai lieu ve cong tac tham van, HN, Unicef Yi£t Nam, 2002.
C H U O N G I: T h a m van tam If la m o t khoa hoc ting dung 19
gitfa nha th am van va khach hang. Trong moi quan he nay nha tham
van giup kh ach hang ttf xac djnh va ttf giai quyet van de cua minh.
P.K. O n n e r cho rang tham van la qua trinh, vi v£y no doi hoi
cac nha th a m va n phai danh thdi gian nhat d jnh v a sir dtfng cac ki
n ang mQt cach th u an thtfc de giup dd doi ttfQng/than chu tim hieu,
xac d;nh van de va trien khai cac giai phap trong dieu kien cho
phep. T h a m van la mQt kh oa hpc thtfc h a n h n h am giup con ngtfdi
vtfQt qua dtfdc nhtfng kh o khan cua m inh, giup ho co k h a nang
hoat d png doc l£p trong xa hoi bang chinh ki nang song va nang
ltfc cua m in h 1.
T h e o c h u n g toi, tr o n g dieu kien ho^t d o n g th a m v a n d V ie t
N a m co n ttf p h a t v a ai cu n g co th e ttf cho m in h la n h a th a m v a n
k h i h o m u o n la m co n g viec trQ g iu p ngtfdi kh ac, thi m o t d jnh
n g h ia v e th a m v a n d a y du h o n co th e p h a t b ie u la: T h a m v a n la
m o t q u a trin h ttfQng tac gitfa nha th a m v a n (ngtfdi co ch u y en
m o n v a ki n a n g th a m van, co cac p h a m ch at d$o du'c cu a nghe
th a m v a n v a dtfQc p h a p lu£t thiTa nh&n) v d i th a n ch u (con gQi la
k h a c h h a n g - ngtfdi d an g co va n de kh o k h a n v e ta m li m u o n
dtfQc g iu p d d). T h o n g q u a cac ki n a n g trao doi v a ch ia se ta m
tin h (dtfa tr e n ca c n g u y e n tac d$o du'c v a m o i q u a n he m a n g tinh
n g h e n g h ie p ), th a n chu h ieu v a ch ap nh£n thtfc te cu a m in h , ttf
tim la y tie m n a n g b an th a n de giai q u y e t v a n de cu a ch inh
m i n h 2. T h u g t ngtf th a m va n m o ta ch in h xa c b a n ch at cu a n ghe
trQ g iu p la g iu p ngtfdi k h a c d a n g co k h o k h a n ta m li m a k h o n g
h tfd n g hQ th e o y m inh.
Triet li cua sy giup d&
K hai n ie m th a m van m o ta
ch in h x a c ca c ki nang, kien th u t, - Giup than chu nhin van
thai do v a cac phtfQng p hap tiep de nhu: no von co.
c£n doi vd i cac doi ttfdng kh o kh an - Giup than chu tit gidi
quyet van de cua minh.
v e tam li co nh u cau dtfQc giu p dd.
B a n g cach t§p tr u n g va o n h im g trai - M ot nghe giup ngu"&i
khac giup d d chinh ho.
' P.K. Odhner, Gi&i thieu thirc hanh CTXH, giao trinh t§p huan, modun II, tr.45.
: Tran Thj Minh Dut, Ban ve thuat ngif Tu van, Tgp chi D^i hoc va Giao dye chuyen
nghiep, 2000.
20 G I A O T R I N H T H A M V A N T A M Li
1 Raymond Lloyd Richmond, Clinical and Counseling - and Licensure, Ph.D. San
Francisco, California USA Psychology, Copyright©i997 - 2009.
24 G I A O TR'INH T H A M V A N T A M LI
1 http: ; \ m v , g u id e to p s y c h o lo g y .c o m c ln _ c n s .h tm -2 .
CH J O N G I: T h a m van tam If la m o t khoa hoc ting dung 25
tri, horn la vao nhtfng stf kien da xay ra trong qua kh ti vd i nhting
van d'e th u o c v'e vo thtic (m §c du khi xem xet cac stf kien g a y ra
ton thtfQng cho th a n chu, nha th am van van tr d lai n g u o n goc qua
khti cua va n d'e). Trj lieu tam li nham m u c dich th a y doi su y nghi,
cam x u c va h a n h vi cua than chu tti kern thich nghi sang thich
nghi h o n . Khai niem “N ha" tri heu tam li la thu£t ngti goi theo
thdi q u e n n M m chi co n g viec cua ngtfdi trQ giup. Trj lieu ta m li
chi la cach thtic, phtfQng phap tac dQng, m a mQt nha ta m li hoc,
n ha ta m th an h o c h a y mQt nhan vien cong ta c xa hoi dtfQc chting
n h §n deu co th e h a n h ngh'e tri lieu tam li. M a c du th u o c co the
dtfQc d u n g ket hQp trong tri heu tam li va la th anh ph an quan
trQng neu th an chu "bi b en h thtic the", nhtfng th u o c k h o n g the
dtfQc coi la th a n h p h a n cua tri lieu tam li, bdi tri lieu tam li thtfc
stf phtf th u o c va o viec th an chu sti dtfng nhting trai n g h iem tam li
cu a m in h de m a n g lai nhtfng th a y doi nhtf m o n g ddi, chti k h o n g
phai la thuoc.
T r o n g co n g tac dao tao nha th am va n hien nay tren the gidi,
th u at ngti th a m v a n va tri lieu tam li dtfQc trinh b a y mQt cach g'an
nhtf ttfQng d o n g tro n g da so cac sach giao k h o a d H oa Ky. Hau
h et nhting g ia o trin h nay deu sti d u n g cac trtfdng phai li th u yet
cu a ta m li h o c d an h cho nghien ctiu va thtfc h a n h th a m va n h o§c
tri lieu ta m li. T h e o E.D. N eukru g, ch u n g ta co the th a y nhting
q u y e n sach gia o k h o a v'e li th u yet th a m va n v a tri heu ta m li,
tro n g dd co n h tin g li th u yet giong nhau, k h o n g the p h a n biet
dtfQc. V i dtf, C .H . Patterson, ngtfdi viet giao trinh noi tien g "Ly
th u y e t th a m v a n v a tri lieu" da tu yen bo rang th a m va n v a tri lieu
c u n g dtfQc sti d iin g trong sach cua on g vi dtfdng nhtf k h o n g the co
b at cti stf p h a n b iet ro ret nao gitia ch u n g (P atterson , 1993).
TtfQng ttf, B a ru th va H u b er (1985) da noi ran g h o sti dtfng th u at
n gti th a m v a n v a trj lieu ta m li mQt each n g a n g b a n g x u ye n suot
cac sach cu a hQ. C o re y (1996), trong tac p h a m noi tieng: "Ly
th u y e t v a thtfc h a n h th a m van va tri lieu ta m li" da k h o n g noi v'e
v a n d'e n a y m a ch o n v iec sti dtfng cac th u at ngtf th a m v a n v a trj
lieu ta m li h o a n ddi cho nhau. C on C. R ogers tr o n g cac sach ve
th a m va n cua m in h cu n g cho rang stf k h a c biet gitia hai th u at ngti
n a y la k h o n g d a n g ke doi vdi nhting ngtfdi co chting chi h a n h
n g h e trQ giup. Ddi vdi linh vtfc th am van va tri lieu ta m li, hien
26 G I A O T RI N H T H A M V A N T A M U
X et trong mQt chuoi hoat dQng trQ giup lien tiep tren, khai niem
h u d n g dan lien quan den stf ltfa chQn giai p hap thich hQp cho mQt
van d'e, n h u chQn ngh'e, chQn trudng, chQn m o n hQc v a thtfdng gan
vdi mdi trud ng hQc dudng, gan vdi giao dtfc, htfdng nghiep. Cong
tac h u d n g dan th u d n g cho ldi khuyen theo kieu ngtfdi ld n tuoi bao
ngudi nho tuoi, ngtfdi thieu kinh nghiem nghe ldi ngtfdi co kinh
nghiem, h a n la giup than chu tao ra mQt stf th a y doi b a n g chinh kha
nang cua hQ. 6 H oa Ky, cong tac htfdng dan thtfdng do cac nha tam
li hQc hQc dtfdng thtfc hien (hQ toi thieu phai co trinh do th a c si). Vdi
chirc nang danh gia va ttf van cho viec giao dtf c nhtfng hQc sinh dac
biet, nen hQ kh on g phai luc nao ho cung dtfQc cap phep de la m tham
van va tri lieu tam li (Todd & Borhart, 1994).
Khi th an ch u co nan d'e can trQ giup, N e u k r u g cho ran g ranh
gidi gitfa th a m va n va tri lieu thtfdng the hien mQt each ttfQng doi
nhtf sau:
M §c du cac nhan vien cong tac xa hpi (can stf xa hQi) truyen
thong lam viec n h u nhting ngtfdi benh vtfc cho ngtfdi ngheo va tung
quan, nhtfng ngay tu1nam 1900 cach thtic tiep can trao doi tam tinh
vdi ngtfdi ngheo da dtfQc M ary Richmon xem nhtf la hinh thtic trQ
giup co hieu qua va tong ket thanh phtfQng phap trQ gitip ca nhan.
P hu ong phap nay da dtfQc dtfa vao chtfOng trinh dao tao nhan vien
trQ giup lam viec vdi ca nhan. T u y nhien van ton tai stf phan biet ve li
thuyet chu yeu gitia thac si cong tac xa hQi va thac si tham van, nhtfng
theo E.Neukrug (1999), hai vi tri nay ttfQng dong nhau h o n la khac
biet nhau. Vdi nhting khoa dao tao them v'e cong tac giam sat thtfc
hanh, cac nhan vien cong tac xa hQi co the hoat dQng nhtf mQt nha
tham van ho§c trd thanh nhan vien cong tac xa hQi lam sang dtfQc
cap phep. T u y nhien, vi ket qua dat dtfQc cua cong tac xa hQi truyen
thong la m a n g lai stf trQ giup cho nhting ngtfdi bj thiet thdi va lam
viec vdi gia dinh va he thong xa hQi nen cac nhan vien cong tac xa hQi
thtfdng dtfQc thue bdi cac dich v y ctiu trQ tre em, cac co quan bao cap
ciia chinh phu, h a y trong cac to chtic CQng dong, cac dich vu danh cho
gia dinh, thtic hanh trong cac benh vien, cac trung tam stic khoe tam
than h a y cac nha tam cho nhtfng ngtfdi vo gia ctf; nhtfng ngtfdi khac
co the lam viec trong vai tro cua ngtfdi quan li cac to chtic dich v y xa
hQi. Nhi'eu nhan vien cong tac xa hQi lam cong viec tri lieu tam li ca
nhan va cac lieu phap gia dinh trong to chtic, m a it lam viec nhtf chtic
danh cua mQt nha tham van hay nha tri lieu dQC lap tren cac doi
ttfQng co ton thtfOng tam li. V a cho du cac nhan vien cong tac xa hQi
dtfQc dao tao khai quat ve cac ki thuat tham van nhtfng hQ thtfdng
kh ong di sau vao linh vtfc tham van ngh'e - linh vtfc ddi hoi sti dtfng
thong thao nhieu h o n ve cac trac nghiem tam li.
T h o n g thtfdng mQt ngtfdi noi rang Cuoc tham van dwefe goi
hQ d a n g co van d'e, dieu nay co nghia la la thanh cong khi than
ngtfdi do d an g k h o n g biet phai cam chii cam thay co the
nhgn nhtf th e nao, phai lam gi trtfdc dito'ng dau v&i van de
ciia minh ma khong can
mQt stf kien x a y ra vd i hQ. Nhtfng kinh
den siX trcf giup tiep theo
n ghiem , hieu b iet trtfdc d ay cua hQ v'e
ciia nha tham van hay le
van d'e d a n g x a y ra co the k h o n g giup gi
thuoc vao ngw&i khac
dUQc cho hQ. V i v£y hQ can den stf giup trong gidi quyet van de.
d d (co the la n h a th a m vain ch uyen
n g h iep h o a c kh o n g ). Trtfdc mQt stf viec, ngtfdi n a y co th e ca m
nh£n ran g v a n d'e la q u a ldn, ngtfdi k h a c thi cho ran g c h a n g co
va n d'e gi ca, ran g dd la ch uyen v d van. V i v£y, kh i g iu p d d th an
chu, nha th a m va n can tach b ach stf cam nh^n “co v a n d e ” cua
th an chu v a stf cam n h an “k h o n g co va n d'e” cua n h a th a m v a n
(Vain d'e n a y se dUQc x e m ki trong ph'an nan de cua th a n ch u d
chtfOng 3).
- C a c m u c d eu cu the
T h a o lu a n ca c tin h h u o n g
1. Ve van de ai la ngitoi xac dinh muc dich cua cuqc tham van,
toi cho rang:
a. Do chinh la trach nhiem cua khach hang.
b. Do chinh la trach nhiem cua nha tham van.
c. Do la stf htfp tac giua khach hang va nha tham van.
d. Ccf sd tham van phai quyet dinh muc dich tham van cho khach hang,
e
2. Tham van va tri lieu nen tap trung vao:
a. Nhim g dieu ma khach hang da trai nghiem trong qua khuf.
b. Nhung dieu khach hang dang trai nghiem.
c. Nhimg no lye, phan dau ciia khach hang de htfdng ve ttfcrng lai.
d. Bat cirvan de gi ma khach hang muon.
e ............................................................................................
3. Toi cho rang nha tham van nen:
a. Chu dQng va co dinh hudng.
b. Chi mang tinh dinh hudng tUOng doi, de giup khach hang dinh
hudng cho minh.
c. La ngudi ma khach hang muon hQ nhu vay.
d. Dinh hudng hay khong dinh hudng, la phu thuQC vao kha nang
ttf dinh dinh hudng cua khach hang.
c.............................................................................................
4. Toi dat muc tieu tham van cho cac khach hang cua toi trtfdc
khi tien hanh viec tham van cho ho:
+ Dung + Sai + Vira dung, vira sai
Ldi giai thich:...............................................................................
5. Nhitng tieu chuan ciia toi dtfOc dat ra ngoai qua trinh tri lieu
cho khach hang:
+ Dung + Sai + Vira dung, vira sai
Ldi giai thich:............................................................................
C H U O N G I: T h a m van t am li la m o t khoa hoc ufng dung 33
nhu" the nao den hanh vi cua ho; nha tham van giup than chu nh§n
ra hoan canh cua minh va khuyen khich than chu dUOng dau mQt
cach chu dong vdi hoan canh de d$t den sy" mdi me trong suy nghi
va trong cuqc song. Cac nha tham van tin rang chi khi nao than chu
nhan ra dUQc vi£c minh la nan nhan trong hoan canh cua chinh
minh; khi than chu hoc dU Q c cach phe phan nhung niem tin, gia trj,
y nghi va ca s y thifa nhan cua minh, trd thanh ngudi co the kiem
soat dUQc cuoc song cua ban than, thi khi do se t^o nen s y thay doi
tich eye trong nh|n thuC va hanh vi cua chinh than chu.
Co the noi, thong qua tham van, nha tham van co the hudng
dan than chu h oac cach thay the suy nghi khong co ldi bang suy
nghi m a n g tinh xay dyng, tich eye hon. Neu than chu trudc day cam
thay kh o khan trong vi£c xac dinh va boc lo nhu ng cam xuc vui, gi£n
du, sd, toi loi..., thi vi£c tham van co the giup than chu hoc cach lam
the nao de b oc lo cam xuc tieu eye va t y chu hanh vi. Neu than chu
cam thay kho khan khi can de dat nhung n h u cau chinh dang cua
minh, thong qua tham van, than chu kham pha ra nhung cach hanh
xir m d i th ay the va t y tin trong vi£c bay to nhu cau cua minh... do
chinh la hi<?u qua cua tham van.
T h a m v a n b a n th a n no chi la m ot co n g cu m a n h a t h a m va n
sir d y n g n h S m g iu p ch o th a n chu co dUQc n h im g k i n a n g de
d u o n g d a u vcft n h u n g rac roi v a thu* th a ch , n h u n g trd n g a i m a ho
g a p p h a i tr o n g thtfc te. N e u q u a tr in h th a m v a n th a n h co n g,
th a n ch u se th u n h a n dtfQc nhi'eu h o n la vi£c giai q u y e t d o n
th u a n m o t n a n d'e c y the.
X et tir n a n g l y c cua nha th a m van, hi£u q u a th a m va n danh
cho th a n chu se k h o co dtfQc (neu k h o n g noi la th a t bai) kh i nha
th a m v a n n hin v a n d'e ciia th an chii xuat phat tir k in h n g h ie m ban
th a n de dtfa ra ldi kh u yen ; chat v a n th a n chu; th u y e t p h y c , ap dat
y kien len th a n ch u h a y nha th a m va n chi t i p tr u n g v a o nan d'e
cua th a n chu, m a k h o n g nhin van d'e ciia h o m ot cach b a o quat
h o n , do la con ngtfdi th an chu vdi nhtfng n iem tin, h a n h vi co hull
tro n g vi§c giai q u y et n h im g k h o kh&n cu a ho. N h u n g q u a n diem
trQ giu p sau d a y se anh h u d n g tieu ctfc d en hi£u q u a ciia qua
trin h th a m van.
- D ifa ra ld i k h u y en
Ldi k h u y e n la stf gdi y nen la m gi, Quy dieu dao dire nghe
la m n h u th e n a o de xac djnh phtfdng trcf giup cho rang than
h u d n g h a n h d o n g 1. Bat cu1 ai cu n g co chii la ngit&i ra quyet
the d u a ra ldi k h u y e n m a k h o n g can dinh va chiu trach
h oc h oi q u a trtfdng ldp. T ro n g khi dd, nhi$m ve ket qua hanh
th a m v a n la m ot ngh'e nghiep, no doi dong ciia ho. Vi vay nha
hoi m ot q u a trin h d ao tao can b an co tham van khong nen
ch on Iqc d ngtfdi h o c n h a m giu p giai bao than chii lam gi va
q uyet cac n g u y e n n h a n “g o c r e ” cua lam nhir the nao.
v a n d'e m a con n g u d i g a p phai.
T u y nhien, n h ieu n g u d i co nan d'e can trQ g iu p va n g a y ca
nhutig n g u d i b in h th u d n g tro n g xa hoi h o de co q u a n ni£m ran g
th a m v a n la cho ldi k h u yen , cho h u d n g giai quyet. V i va v, nha
th a m v a n th u d n g bj h ieu nh'am n h u m ot ngtfdi dtfa ra n h u n g ldi
k h u y e n h o a c cac gdi y cho th an chii de giai q u y e t cac v a n de ciia
ho (g ion g nhtf co van).
ra thai dQ de doa lam tang lo lang, sQ hai cho than chu. Dieu nay
lam cho th an chu cam th a y k h o n g dtfQc lang nghe, k h o n g dtfQc
cam th o n g va nhtf v a y se dan den stf p hon g v£, co m inh cua than
chu trtfdc nha th a m va n va co the tien trinh th a m van se k h ep lai!
- C h i tap tru n g vao nan de cua than chii
N an d'e (van d'e nan giai) luon xuat hien tro n g cuqc song. T u y
nhien, k h o n g phai ca nhan nao cung giai q uyet tot nan d'e cua
m inh. Vi vay, ho co nhu cau tim kiem stf trQ giu p nha tir tham
van. V d i nha th a m va n k h o n g dtfQc dao tao ch u yen n ghi?p hoac
k h o n g co kin h n g h iem , ho se chi tap trun g vao nan d'e cua than
chii m a k h o n g de y nhi'eu den con ngtfdi tao ra nan d'e do. Khi nha
th a m va n chi tap tru n g vao nan d'e, dieu n a y g io n g nhtf chi tap
tru n g vao mQt tri£u ch im g cu the. Bang mQt so tac dQng, tri?u
ch im g co th e ta m th di lang xu ong nhtfng m a m m o n g cua no van
con do va khi co dieu ki£n no lai tai phat. N htf v a y nha th a m van
se k h o n g g iu p cho th an chu co cQ hQi ttf kh a m p ha dtfQc b an than
m inh, th a n chu k h o n g y thirc dtfQc con ngtfdi m inh co lien quan
nhtf th e nao d en nan de. V a nhtf v | y , lan sau anh ta lai tiep t y c 1?
thuQC va o stf g iu p dd.
1Anthony Yeo, Ban tag giup dd, Sach da dan, trang 56.
40 GIAO TRINH T H A M V A N T A M U
C ac nha th a m van tren the gidi cung dat ra nhi'eu cau hoi k h a c
nhau lien q uan den hi£u qua tham van. Vi dii nhu”. Li£u co phai
m oi va n d'e cua than chu deu dUQc giai quyet b a n g th a m v a n ? Li£u
dich vai th a m van co dUQc binh dang ddi vdi tat ca cac n h o m xa hoi
co ldi son g va va n h oa khac nhau? Cac p h a m chat d ao dtic va nang
ltfc ca nh an cua nha th a m van thtfc te anh hirdng nhir the nao den
qua trinh th a m van? Xet trong hoan canh th am va n d Vi?t N a m ,
khi hoat d o n g th am van chira dirge quan li chat che bdi p h a p luat
thi ai/ to chtic nao se dting ra bao v£ than chu (ngirdi m at tien. mat
thdi gian v a co th e con bi ton thirong tam li do la m th a m van ) \ a
bao v<? nha th a m van khi co tranh chap? Day la cau hoi d an g de cac
nganh trd giup cim g q uan tam.
CHlfCJNG I: T h a m van t am If la mo t khoa hoc ufng dung 41
Dtfa va o doi tirin g , khach the va tinh chat cua dich vtf th am
van, ngtfdi ta co the nhan di£n cac hinh thifc th am va n k h a c nhau.
Vi dtf, can cu" vao doi ttfQng cua stf trQ giup, ch u n g ta co the th ay
ngtfdi lam th a m va n dtfQc phan hoa v'e ch u yen m on k h a sau, nhtf
th a m va n h o c dtfdng (Cac van d'e cua h oc sinh lien quan den
trtfdng h o c va stf trtfdng thanh cua ca nhan); th a m va n v'e
H IV /A ID S ; th a m va n v'e stic khoe sinh san, sure kh oe tinh dtfc;
th a m va n b a o hanh; th am van cac van d'e v'e lam dtfng cac chat
g a y n gh ien (nhtf m a tuy, rtfQu); tham van v'e hon nhan gia dinh;
th a m va n tuoi gia; th a m van stic khoe tam than v.v... (M ot so chu
d'e tro n g n h o m nay se dtfQc trinh b ay sau tro n g chtfOng II - Phan
noi v'e hoat dQng th a m van d Vi?t Nam ).
C a c h in h thtic th a m van co th e dtfQc p h a n loai dtfa tr e n tinh
ch a t cu a h o a t d o n g th a m van. V d i cach n hin nay, co th e chia
th a m v a n th e o h in h thtic trtfc tiep - H in h thtic ttfQng ta c trtfc
tie p m£t d oi m$t gitia nha th a m va n v a th a n chu. D a y la h in h
thtic th a m v a n p h o b ie n khi th a n chu v a n h a th a m v a n ngoi
tr o n g c u n g mQt p h o n g . Do co th e dtfQc trtfc tie p n g h e v a n hin
n h a u (vd i d ie u k i? n th a n chu k h o n g bi k h u y e t tat v'e n h in h o a c
n g h e ) n e n hi£u q u a th a m va n thu dtfQc la k h a cao, k h o n g to n
th d i g ia n v a no ta o c o hQi cho nhting p h a n h oi ttic thi v a hai
b e n n h | n b ie t dtfQc nhtfng bieu hi£n phi n g o n n gti cua c 0 the.
T h a n ch u t r o n g th a m va n trtfc tiep co th e la mQt ca n h a n , mQt
n h o m ngtfdi, h a y mQt gia dinh. H inh thtic th a m v a n g ia n tiep -
th a m v a n t h o n g q u a cac phtfOng ti£n tr u n g gian, nhtf q u a di£n
th o a i, v ie t th tf h a y th a m van trtfc tu y e n (sti dtfng m a n g
in te r n e t). Dtfdi d a y c h u n g toi xin gid i thi£u mQt ca c h s o ltfQc
n h a t v a i h in h thtic th a m v a n th tfd n g dtfQc sti d u n g rQng rai d
ca c xa hQi co d ich vu th a m va n p h a t trien. V i du nhtf tr o n g cac
h in h thtic t h a m v a n g ia n tiep thi th a m v a n q u a m a n g in te r n e t
dtfQc sti d u n g k h a p h o b ie n d cac ntfdc co h ? th o n g d ich vu
in te r n e t p h a t trie n . C o n tr o n g cac d ich v y th a m v a n trtfc tiep,
ca b a h in h thtic nhtf th a m v a n ca n han, th a m v a n n h o m v a gia
d in h d e u p h a t tr ie n tren th e gidi.
42 G I A O T R I N H T H A M V A N T A M II
1 http://cuinfo.comell.edu Dialogs E Z R A . Dan theo Lull Thi Lich, Danh gia rue
khach hang ve hoat dong tit van ciia trang web Tam sir ban tre, luan van thac
Tam li hoc, 2008.
C H U O N G I: T h a m van tam li la m o t khoa hoc ufng dung 43
G ia o tr in h n a y dtfQc viet th eo q u a n d ie m c u a t h a m v a n ca
nhan. V i v | y c h u n g toi k h o n g gidi th ie u th a m v a n ca n h a n la gi,
cac k i n a n g v a q u y tr in h trie n kh a i th e n a o? H in h thirc th a m van
cho th a n ch u la cac ca nhan, n h u th a m v a n n h o m - th a n ch u la
mQt n h o m ngtfdi v a th a m v a n gia d in h - th a n chii la ca g ia dinh
se dtfQc c h u n g toi gidi th ieu vai net sQ q u a de sin h v ie n co cai
n h in to n g th e ve cac h in h thirc th a m v a n k h a c n h a u d a n g d u g c
im g d y n g tr o n g thtfc h a n h trQ g iu p ta m li h ien nay.
Tham van nhom la mQt hinh thirc tham van trtfc tiep, theo
do, cac van de ciia cac ca nhan se dtfQc the hien tro n g p h a m vi
mQt nhom g'dm nhi'eu ngtfdi co cimg van de giong nhau can d u g c
giup dd.
T h a m v a n n h o m h u d n g tdi mQt so m y c dich sau:
- G iu p cac th a n h v ien giai q u y et cac v a n d'e v a ca c m au
th u a n tr o n g cuqc so n g ciia hQ.
- K i n a n g k e t noi: N h a th a m v a n g iu p ca c th a n h v ie n n h | n
ra n h tin g n e t tiron g d o n g h a y each b ie t gitia ca c th a n h v ie n
t r o n g n h o m . V i d tf: “ Chi D da noi la... B a y g id c h u n g ta se n g h e y
k ie n cu a a n h X v e v a n de n a y ”. N h a th a m v a n can la m cho cac
th a n ch u ca m th a y hai lo n g vi da dtfQc ke t noi th o n g tin cu a cua
m in h v d i th a n h v ie n k h a c tr o n g n h o m . K hi m u o n mQt ngtfdi
d tin g noi, n h a t h a m v a n can n h a c l$i y cu a h o de h o dtfQc th o a
m a n c a m g ia c n gtfdi k h a c da h ie u y cu a m in h . T rtfd c k h i m u o n
mQt ngtfdi it n o i dtfa ra y k ie n cu a m in h , n h a th a m v a n p hai
c h u a n bi c h o hQ: “ S au kh i n g h e anh A noi, ch ting ta se n g h e chi
B ch ia s e ” .
- K i n a n g n g a n can: V d i ki n a n g nay, n h a th a m v a n k h o n g
c h o p h e p ca c th a n h v ie n k h o n g t | p tr u n g , p h a p h a c h h o a t dQng
c u a n h o m b a n g c a c h tie p ttfc h tfd n g v a o hQ h o § c n g a n c a n ho
d o c q u y e n t r o n g d a m tho^i.
G I A O T R I N H T H A M V A N T A M LI
50
nhi'eu ngtfdi cung hoan canh nhtf ho). Vi£c moi ca nhan cam nhan
dtfQc stf nang dd cua nhom hinh nhtf lam ho de dang trinh bay
nhtfng tinh cam hoac nhtfng kho khan cua minh. Tham van nhom
co the tao nen giai doan dau tien de than chu tai hoa n h |p vao cuqc
song thtfc te, no cho phep than chu dtfOng dau vdi nhtfng ngtfdi
khac va doi hoi cac than chu phai co sy" hieu biet va kinh trong lan
nhau. Chinh vi vay, tham van nhom da ho trd dac ltfc cho tham van
ca nhan trong thtfc tien tham van tren the gidi.
Tham van gia dinh la mot hoat dong nham gitip cac gia dinh
c 0 cau hai hoa nhting moi quan h? de cac thanh vien gia dinh
phat hu y vai trd mdi cua ho va tao nen stic m anh cua ca gia dinh.
MQt ca nhan ty* nhan ra roi nhieu cua minh va di lam tham
van la mQt chi djnh cho tham van ca nhan. Nhim g, tham van gia
dinh la mQt phtfOng phap tiep c|n khac vdi tham van ca nhan.
T h am van gia dinh la quan trQng khi van de cua ca nhan khong
con la cua rieng ho. Ca nhan co roi loan tam li thtfdng lien quan
den cac thanh vien khac trong gia dinh, chu yeu lien quan den
cha me tre. Vi vay tham van tre era co the lien quan den tham
van gia dinh (tre em vi pham phap luat, tre em bi bao hanh gia
dinh...), hay tham van v'e mau thuan gia dinh.
M y c tieu cy th e cua th a m van gia d in h ta p tru n g vao mQt so
d iem sau:
- Giup co cau lai h£ thong ttfQng tac trong gia dinh nham tang
cudng kha nang thich utfg cua gia dinh trtfdc tac dong cua moi trtfdng.
- G iu p cac th a n h vien trong gia dinh th a y doi nhtfng cach utig
xtf co htfu cu a cac th a n h vien de cai thi£n b au k h o n g khi be tac
tr o n g gia dinh.
- G iu p ca c th a n h v ien tron g gia
Cac van de ciia gia dinh
d in h su1 d u n g nhtfng tiem nang m d i va
thtfdng co nguyen nhan
ta n g ctfd n g k h a n a n g doi m at vdi cang
tit chinh gia dinh. Ban
th a n g , x u n g dQt.
chat cua tham van gia
Khi th a m v a n g ia d inh, nha th am dinh la giup cho cac
v a n can b ie t v'e tin h tra n g b au k h o n g thanh vien trong gia
kh i ta m li cu a g ia d in h th a n chu th o n g dinh hieu va chap nhan
q u a mQt so chi b a o sau: Cac th a n h thtfc te dang xay ra
v ie n tr o n g g ia d in h co s y tin ty d n g trong gia dinh ho, giup
tuyQt doi v d i n h a u ? K h o n g len an h a y ho ttf gidi quyet cac van
ddi l | p n h a u d m u ’c do nao? C ac th a n h de cua chinh ho._______
v ie n tr o n g g ia d in h co la m b an ta m lan
n h a u vi nhtfng v a n d'e k h o n g ch inh d a n g k h o n g ? M u ’c do d u y tri
stf b e n vtfng n h im g m e m deo va co nhtfng ranh g id i n h a t d jnh
gitfa ca c th a n h v ie n tro n g gia d in h nhtf the n a o? T a t ca nhtfng
m di q u a n h ? tr e n co th e dtfQc p h a n tich qua s o do C a y gia d inh
(co n gQi la C a y p h a h<?).
Sau khi trd ch u y en vdi cac thanh vien trong gia dinh, nha tham
va n sQ do hoa cac m di quan h£ gia dinh qua C a y gia dinh de co the
54 G I A O T R I N H T H A M V A N T A M LI
njlin n h a n van d'e cua gia din h mQt cach bao q u a t h o n , nhir A i th a n
vdi ai? A i ghet ai? A i m at? Ai con? T in h trying h o n nhan?...
C S c k( hi£u
Q u a n tSm , y 6 u thi/crng,
B inh thu'6'ng
© M d u t h u l n x u n g <50t ^ W A /W V W W
Ch£t
Li h 6 n
<
S> Li t h a n
C H U O N G I: T h a m van t am li la m o t khoa hoc ufng dung 55
T h a m van gia dinh co mot so tfu diem sau: Giup cho mdi thanh
vien trong gia dinh hieu biet h o n ve b an than, v'e cac thanh vien khac
va ve nhtfng hanh vi im g xir trong mdi ttfcfng quan vdi ngtfdi khac. tir
dd tao ra stf thay doi, cai thien de moi trtfdng trd nen lanh manh,
giam n g u y co duy tri va phat trien hanh vi roi nhieu. T h a m van gia
dinh dac biet htfu dung trong tri lieu cho tre em h a y vgr/chong ma
nguyen nhan phat sinh va duy tri roi n h iiu la tir gia dinh. Ngoai ra.
tham van g:a dinh hieu qua se tao dude mdi trtfdng thuan lrri hem cho
than chii co the nhanh chong binh on va "ldn len".
C H U O N G I: T h a m van tam li la m o t khoa hoc ufng dung 57
1Tai li?u tap huan Cong tac tham tre em, Unicef, 2002.
58 G I A O T R I N H T H A M V A N T A M LI
N gay tit th e k y XIX, mot loat cac hoat dong ma nhin be ngoai
co ve rat khac nhau nhit cac phong ti'do van dong cai cach xa
hoi vd'i nhitng thay doi trong phtf&ng thitc giup dd nhitng
ngtf&i ngheo, ngtfdi co hoan canh dac biet kho khan; cac phong
trao dau tranh trong linh vtfc y te de co dircfc nhtfng phtfcfng
phcip dieu tri nhan van han cho cac benh nhan tam than;
nhtfng itng dung ngay cang rong i'di cac trac nghiem tam li,
cac lieu phap tam li trong giao due - htf&ng nghiep va trong trey
ghip cac ddi titcrng co kho khan tam li trong cong dong..., tat ca
dd gop phan dan den stf hinh thanh nganh tham van, ma kh&i
dau ciia no la cong tac htf&ng dan nghe, ttf van nghe.
i. A n h h i / O n g c u a m 0 t s o n g a n h ir q g iu p den
N G A N H T H A M V A N C H U Y E N N G H IE P
Cac n h an vien xa hoi thtfdng lam viec cu the vdi cac doi t i r i n g
bi toil thtfOng nhtf tre em va cac van de toi t? lien q u a n dt-n tre.
ngtfdi tan tat, ngtfdi ngheo, ngtfdi cao tuoi. ngtfdi co lien q uan
den cac te nan xa hoi.... N gan h cong tac xa hoi xem xet van de cua
(H lfO N G 2: So li/oc lich sif hinh thanh va phat trien 61
thi^n, trQ giup vat chat va tinh than cho ngtfdi ngheo, nhung
ngtfdi khong ttf dung vtfng trong cuqc song, nen cac nhan vien xa
hQi hinh thanh dtfQc mQt thai do tan tuy, trach nhiem va ton
trQng doi vdi nhtfng ngtfdi thiet thdi trong xa hQi. Nhtfng gia trj
nay da anh htfdng sau ripng tdi cac nha tam li hQc, cac bac si, hay
cac nha tham van, thuc day hQ khong ngirng tim kiem, khai thac
nhtfng stf giup dd tot cho cac than chu cua hQ.
Doi vdi hoat dQng tham van, pham vi cua no cii the hon, tap
trung chu yeu vao cac van de tam li cua cac ca nhan, nhom va gia
dinh. Tham van la mQt phan cua cong tac xa hQi va la cong cu chu
yeu de cac nhan vien cong tac xa hQi giup dd mQi ngtfdi dtfOng
dau tot vdi nhtfng van de cua hQ. Cac nha tham van hQc dtfQc
cach hieu biet than chu cua minh qua cac he thong trQ giup cua
nganh cong tac xa hQi. Cac nha tham van co the hoat dQng nhtf
mQt ngtfdi ket noi, hoac ngtfdi giup dd than chu tim den cac
nguon ltfc co the mang lai lQi ich cho hQ trong CQng dong.
Nhtfng nghien cutf trong tam li hQc thtfc n g h iem de k ie m tra stf
khac biet ve the chat va tam li con ngtfdi da giu p cac nha ta m li hoc
dtfa ra cac trac ng h iem ve stf kh ac biet gitfa cac ca nhan. V d i nhu ng
thanh ttfu nay, tu" khi ra ddi, th am van da stf d u n g cac trac nghiem
kiem tra tri th o n g m in h (do chi so kh on IQ), tm c n g h iem do nang
ltfc, nhan cach, x u c cam, cac trac ng h iem p h o n g chieu v.v... cua
tam li h oc de thtfc h a n h trong th a m va n htfdng ng h iep va sau do
ch ung dtfQc th ich u n g bdi cac nha th a m va n d cac linh vtfc tham
van nghe, th a m va n gia dinh, th a m van hQc dtfdng, th a m van stfc
kh oe tam than. H au het tat ca cac trtfdng phai tiep can trong
nghien ctfu con ngtfdi, nhtf p han tam hQc, tam li hoc cau true, tam
li hQc h a n h vi, ta m li hQc nhan van, ... deu dtfQc cac nha th a m van
sir d u n g va phat trien cho phu hQp vdi linh vtfc th a m va n cua m inh.
Dd chinh la n g u o n goc cua cac lieu phap theo htfdng nhan thtfc -
hanh vi v a n h an van n g a y nay. N goai ra, cac ki nang th a m va n cQ
ban cu n g dUQc de x u d n g va phat trien bdi cac nha tam li hoc. Stf
ket hQp gitfa n g a n h T a m li hoc va T h a m van da tao nen chuyen
nganh T a m li h o c T h a m van.
CHUONG 2: Sa li/oc lich stf hinh thanh va phat trien 63
II. SlJ R A D Q I C U A N G A N H T H A M V A N T R E N T H E G IO I
Dira tren cac m oc phat trien ciia cac li thuyet tiep can trong
th a m van va sir phat trien toan dien ciia hoat dong tham van, nhuf sir
ra ddi ciia cac Hiep hQi tham van, cong tac nghien ctiu, giam sat
tham van, hay van d'e chting chi hanh ngh'e... va dtfa vao nhting anh
hirdng ciia cac nganh khoa hoc lan can, nhting sir kien chinh tri xa
hQi ciia the gidi co lien quan den sir thiic day, phat trien nganh tham
van ch uyen nghiep, co the tam phan ba m oc chinh trong lich sti hinh
thanh nganh th am van chuyen nghiep nhir sau:
- Giai doan tti cuoi the ki XX den nay: T h a m van tap trung vao
linh vtfc van hoa, con gQi la tham van xuyen van hoa (cross-culture
counseling), trong do cac phep tri lieu m ang tinh triet trung.
l. Giai doan kh&i dau cua cong tac htf&ng nghiep va tham
van nghe - tit cuoi theki XIX sang dau th ek i X X
Cong tac hirdng nghiep phat trien dya tren khoa hQc trac
nghiem kiem tra sir khac biet tam - sinh li ciia cac ca nhan da
danh dau giai doan img dung rQng rai ban dau ciia cac cong cy do
hrd'ng va nhanh chong dirQc sit dyng de trQ giup cac ca nhan
trong viec ra quyet dinh chQn nghe. N hung cong cy danh gia ca
nhan tren nhanh chong ditQc sir dyng trong tham van nghe va
danh dau giai doan dau ciia nganh tham van chuyen nghiep. Ngay
nay trac nghiem ditQc tim thay d khap noi va thudng la mQt phan
quan trQng cho viec hieu sau ho'n than chii ciia chimg ta.
• S y hieu biet v'e nhutig yeu cau cua nghe nghiep, dieu kien
thanh cong, nhimg thuan lQi va kho khan, nhutig co hoi
va nhimg trien vong phat trien trong cac gidi han khac
nhau cua cong viec.
Sang the ky XX, do stf phat trien ciia trao ltfu htfdng nghiep va
tham van ngh'e, nen co stf banh trtfdng ri)ng hon ciia cac trac
nghiem. “Phong trao trie nghiem ” dtfQc trien khai d nhi'eu ntfdc
thuQC chau A u va B ic My. O giai doan nay cac trac nghiem khong
chi trQ giup trong linh vtfc tham van nghe, ma con dtfQc sti dung
trong quan doi, trong cac trtfdng hQc, cac cQ sd kinh doanh va cong
nghiep de do nhan cach - do cac bieu hien ciia stf xuc dQng, boi roi;
do kha nang nhan thtic, hting thu, tri thong minh... T r ie nghiem di
vao tat ca cac loai hinh thtfc hanh tham van trong xa hQi.
X et tti goc dQ phat trien ctia cac li th u yet ta m li hQc. cac nha
tien p h o n g ciia trtfdng phai Phan tam la S ig m u n d F reu d , A n n a
CHlfONG 2: Sa li/oc lich sif hinh thanh va phai trien 67
A u b re y (1977) nhan dinh v'e stf phat trien ciia cac hQC thuyet
tam li, dUQc van d ung trong thuc hanh th am van n h u sau: Neu
phai chQn ra mQt thap ki trong lich sir co anh htfdng sau rQng nhat
den cac nha tham van thi do la thap nien 50 ciia the ki XX. Vao
thdi gian nay, cac li thuyet nghien ciru v'e qua trinh phat trien tam
li con ngtfdi da cho phep cac nha th am van van d im g no de giup dd
cho cac than chii ciia minh. Cac hQC thuyet ta m li n a y la cQ sd khoa
hQC cho viec nhan biet, giai thich nguon goc ciia h a n h vi va cac bieu
hien roi loan tam li d con ngudi, nhu: T h u ye t phat trien tam li - xa
hQi; T h u ye t phat trien tu duy tre em; T h u y e t phat trien d ao du’c
con ngudi; T h u ye t phat trien nhu cau con ngudi; T h u y e t gan bo me
- con; T h u yet ton thtfQng tam li. v.v...
Ben canh n h u n g hirdng tiep can chinh, nhir tiep can phan tam
cua S. Freud; tiep can than chu trQng tam cua C. Rogers, thap ky
60 ciia th e ki X X d anh dau sir ra ddi ciia vo so n h im g cach tiep
can m di, nhir tiep can xuc cam thuan li ciia A lb ert Ellis (1961);
tiep can h a n h vi cua B an d u ra (1969); phep tri lieu hien t h u t cua
W illia m G la sser (1961- 1965); tiep can G estalt cua Fritz Peris
(1969); tiep dim im g xirhQC ciia Bern (1964) va tiep can hien sinh
cu a A r b u c k le (1968) va n h im g n g yd i khac... Tat ca cac h y d n g tiep
can th a m va n n a y da giiip ich cho s y phat trien ry e rd ciia nganh
th a m va n tro n g suot the ki XX.
Cac kien thirc ciia T a m li Iiqc thyc sir da anh hirdng va trQ
giiip rat nhi'eu cho nganh tham van. Vi du, T a m li hoc nhan cach
giiip lam sang to cac quan diem, cach nhin ve cau true nhan cach
con ngirdi dong thdi ciing giup cho cac nha tham van ton trQng
nhan cach ciia ngirdi khac trong moi quan he tham van. T a m li
hQC chan doan cung cap nhimg phirong phap pho bien ve chan
doan tam li, giiip lam sang to cac nghi ngd v'e nhimg van d'e tam li
ciia than chu. Kien thirc ciia tam li Iiqc hanh vi lech chuan giiip
nha tham van nam dirQc cac cach tiep can khac nhau v'e hanh vi
chuan m yc, benh li va sai lech, phan loai dirQc cac hanh vi lech
chuan can cir vao cac tieu chi khac nhau. Cac kien thirc trong linh
virc tam li Iiqc lam sang, tam li tri lieu lam cho nha tham van n im
dtfQ'c cac cach tiep can thuc hanh khac nhau ciia timg trudng phai
doi vdi than chii va van de ciia than chii, tir dd co dUQc cach can
thiep hQp lv. Cac li thuyet trong T a m li Iiqc phat trien giup cho
cac nha tham v an hieu dUQc cac qua trinh phat trien tam li ciia
con ngirdi trong cac giai doan phat trien khac nhau trong cuqc
G IA O T R IN H T H A M V A N T A M U
70
ddi, ma d do “Moi giai doan cua ddi ngirdi vira hung thanh qua
cua giai doan tnrdc vira gieo hat cho giai doan sa u ”1.
Tat ca nhimg kien thirc nay giup cho cac nha tham van hieu
dtfQc mire dQ phat trien d timg lira tuoi va nhimg giai doan khimg
hoang ma con ngirdi co the gap phai trong cac do tuoi nhat djnh.
Tir do co nhimg each thirc khac nhau de cac than chii co the viTQt
qua diTQc nhimg kho khan tam li d giai doan dd.
Nhin chung, nganh tam li hQC tao nen mQt kien thirc nen tang
chac chan ma cac nha tham van co the sir dung trong cong viec
cua minh, lam thu§n lQi hon cho cong viec ciia hQ vdi than chii.
Tam li hQC thtfc stf la ngtfdi anh ca ciia nganh trQ giup, dac biet la
nganh tham va n 2.
Stf ra ddi tieu ch uan dao dire ngh'e vao th£p nien 60 d an h dau
s y h inh th a n h cac hiep hQi th am van ngh'e q u o c gia. Stf p h a t trien
cua cong ta c dao tao cac nha th am va n va ta m li hQc tr o n g linh
vtfc thtfc hanh. C o n g tac giam sat th a m van ra ddi cim g vd i viec
xac dinh cac tieu ch uan danh gia ve b an g cap tr o n g dao tao tham
van va viec cap gia y phep hoat dQng cho cac n h a th a m v a n da gop
phan h in h th a n h ngh'e th am van ch uyen nghiep.
1 Patricia H. Miler, Cac thuyet trong tam Khoc phat trien, Vu Thi Chin dich. 2003.
: E.Newkrug, The gicri nha tham van, 1999.
1 Dan theo, Duane Brown, Walter B. Pryzwansky, Ann C. Shulte, Tu van tam li. g i& i
thieu li luan va thuc tien, Truong DHTH Bac Carolina, Chapel Hill. iqq=;.
CHUONG 2: So li/ac lich sii hinh thanh va phat trien 71
chtfQng trinh giao due va cac tiep can khac, phUQng thirc truyen
th o n g van la cu n g cap dich vu true tiep thong q ua tir van, tri lieu
true tiep vdi kh ach h an g (M onroe, 1979; Gutkin & Curtis, 1982;
R eyn olds, G u tkin, Elliot & W itt, 1984).
3. Giai doan tit cuoi the ki X X den nay - Tham van theo
xu hudng da van hoa
Hien nay dang co nhung quan diem rat da dang ban ve viec nha
th am van nen dung phUQng phap tham van nao. Tren the gidi dang
ton tai rat nhi'eu cach tham van: MQt so ngirdi theo quan diem cua
Phan tam hQc tim nhung nguon goc vo thuc, nhung c o che phong ve
do lo hai, stf chuyen vai tich cut... So khac theo phep tri lieu hanh vi
cam xuc thuan li la cho ldi khuyen giai thich true tiep hanh vi cua
than chii do xuat phat tir niem tin phi li ciia than chii d i n den nhtfng
cam nghi tieu cut. Phep tri lieu Gestalt nhan m anh nhi'eu den kinh
n ghiem hien tai ciia xuc cam - tu ttfdng cung dUQc mQt so nha tham
van tren the gidi quan tam. Quan diem tri lieu nhan van h u d n g tdi
viec giiip than chii tim cach kham kha va ttf giai quyet van de ciia
m inh cung dirQc nhi'eu nha tham van nhac tdi...
Giai d oan hien nay, mQt trong n h u n g th ay doi ldn nhat cua
th a m va n la tap tru n g vao linh vtfc van h o a h a y con gQi la th am
v a n x u ye n v a n hoa. Cac nha th am van cho rang se rat kh o kh an
tro n g viec giiip d d k h ach h an g neu nha th a m va n k h o n g n i m
dirQc nen ta n g van hoa ciia kh ach hang. W hitfield, M cG ra th va
C o le m a n (1992, dan theo N eu k ru g ) chi ra cac yeu to xac dinh mQt
m o h in h v a n h o a cu the, do la:
1/ Dac d ie m b a n th an ca nhan
2/ D ien m a o va cach an m ac
4/ M oi lien he vdi gia dinh va vdi cac dac trung quan trong khac
So sanh cac gia trj van hoa trong moi quan he tham van
nhiem va va n hod
p h o i h a n h vi.
g ia . tru y en th o n g .
CHUONG 2: So Iliac lich su hinh thanh va phat trien | 73
the chat
d in h m en h : ra l&i k h u y e n . Chiia g ia o d e g ia i th u y e t d a n g ia n
th u y et da n g ia n ca n b a n g v&i ttf
d e a n lii. n h ien .
ro n g . \ ’a i trd ro n g . N h a y ro n g . G ia r o n g / B o toe.
lap
g ia d in h ca m v& i van tr tf& n g / v a i trd C a u tru e gia
! trung
tr u y e n th o n g . d e cua con g i& i k h a t kh e. d in h th a y d o i
v a o gi a
G a n bo v& i n g it& i. K h o n g tu y th e o b o toe.
dinh
g ia d in h . k h a t k h e ve
v a i trd gi&i.
dtfQc the hien qua thai dQ, ki nang va phtfOng phap tiep can than
chu se giup cho nha tham van li giai dtfQc li do nao, dieu gi khien
hQ cam nhan, suy nghi va hanh dQng nhtf vay. Qua do se chap
nhan ho hon va nhtf vay se giup cho than chu hieu dtfQc dieu gi la
nguyen nhan gay ra tinh trang hien tai va tu" do hQ co the ttf vtfQt
qua kho khan cua ban than.
- Cac htfdng tiep can tri lieu vdi ca nhan, nhom da thay doi,
hoan chinh cho phu hQp vdi nganh tham van.
- C ac phong kham stic khoe tam than, cac trung tam tham
van CQng dong, hay trtfdng hQC gia tang nhu cau v'e ngtfdi trQ giup
tam li.
- Cac hiep hQi, trtfdng hQC dao tao ngh'e tham van phat trien
manh, da dang va cong tac giam sat tham van theo htfdng ngav
cang khoa hQC va kiem soat chat che.
- B ang cap hoa nhting ngtfdi hoat dQng trong linh vtfc tham
van va xay dimg dtfQc nhting mo hinh d ao tao nha tham van
chuyen nghiep theo cac htfdng chuyen sau.
III. D IE M Q U A V A I N E T V E H O A T D 0 N G T H A M V A N O
V IE T N A M
O Viet Nam, vao nhtfng nam chin mtfOi cua the ki XX, mQt loat
cac hoat dQng ma nhin be ngoai co ve rdi rac, khac nhau nhtf stf
hinh thanh cac trung tam cong tac xa hoi vdi cac hoat dong giup dd
ngtfdi ngheo, nhting ngtfdi co hoan canh dac biet kho khan do stf
thay ddi va anh htfdng ciia kinh te - xa hQi; stf xuat hien cac trung
tam ttf van, cac dtfdng day ttf van dien thoai va cac hinh thtic ttf
CHUONG 2: Sc Iliac lich sir hinh thanh va phat trien 75
l. Giai doan kh&i dau cua hoat dQng tham van o' Viet Nan
N eu nhin hoat dQng th am van tir goc dQ ngh'e trQ giu p tam li,
th eo d an h gia ciia T hS. N g u ye n Thi O anh, "P h o n g T u va n tam li"
dau tien dUQc th a n h lap d T h a n h pho Ho C hi M in h la va o nam
1988, do TS. T a m li T o T hi A n h phu trach. C ac doi tUQng tdi day
xin t u van thuQC m oi th a n h p han va cac nhu cau trQ g iu p cu n g da
dang. Do T ru n g ta m T u van T a m li n a y co dich vai tri lieu tam li
ch u yen sau nen cac kh ach h a n g co nan d'e bi tr a m trQng da
th u d n g den d a y xin trQ g iu p 2.
Cong udc Quoc te v'e Quyen Tre em (1991) da dUQc Nha nude
phe chuan va ban h a n h Luat Bao ve va Cham soc Giao due Tre em
da gop ph an nang cao trach nhiem cua gia dinh, cac co quan nha
nude va cac to chirc xa hoi trong viec ha n che van d'e vi p ham
quyen tre em va tre em lam trai phap luat. Bang nghiep vu
chuyen m on ciia minh, Uy ban Bao ve Cham soc Tre em V ie t Nam
(ten cu) da xay dimg nhi'eu mo hinh cham soc tre em. trong dd co
1Trieh tai lieu tap huan v'e cong tac xa hoi cua ThS. Nguyen Thi Oanh. 199“
; Nguyen Thi Oanh, Sai Gon - Thanh pho Ho Chi Minh 300 nam h i n h t h a n * l c
phat trien, 1698 - 1998. phan "Cac hoat dong xa hQi va Cong tac xa hoi chuyen
nghiep", trang 593.
CHUONG 2: Sa li/ac lich sir hinh thanh va phat trien 77
V a o n h im g n a m 19 9 7 - 200 0 , d T h a n h p h o H o C h i M in h 2
co h a n g ch iic P h o n g T h a m van H IV xu at hien . N h ie m vu ciia no
chii ve u la c u n g ca p th o n g tin, giai d ap th a c m a c v a ch o ldi
k fm v e n . N g o a i ra, sir x u a t hien ciia cac T r u n g ta m Tir van , nhir
T r u n g ta m Tir v a n "T inh yeu, H on nh an , G ia d in h " ( th u o c HQi
T a m li g ia o d u e h o c th a n h p ho), T r u n g ta m Tir v a n Hirdng
D iro n g (thuQC L ien d o a n Lao dQng th a n h p h o) eting da g op
p h a n la m ta n g hrQng k h a ch h a n g tdi tir v a n tru e tiep h o a c tir
v a n q u a d ie n th o a i 108 rat dong. Sir x u a t h ien ciia cac d ich vu
t h a m v a n / tr i lieu tru e tiep n h a m g iu p dd ch o cac doi tUQng la
tre e m bi la m d im g tin h due do T r u n g ta m C o n g ta c X a hQi,
thuQC HQi L ie n h ie p T h a n h nien V ie t N a m ke t hQp v d i T ie n si
T a m li T r a n T h i G io n g da d an la m th a y doi tin h ch at ciia h o a t
dQng t h a m v a n - Tir t u v a n cho ldi k h u y e n chii y e u b a n g dien
th o a i c h u y e n d a n s a n g tu v a n true tiep, tap tr u n g sau va o v a n
1 Tai lieu ciia Uy ban Baova Cham soc Tre em Viet Nam, Quy che hoat dong van
phdng tit van Bao ve cham soc va Gicio due tre em, Tai li£u bai giang cho lop tap
huan hutmg dan cong tac tir van cho tre em, Ha Noi 5/1997.
: Nguyen Thi Oanh. Sai Gon - Thanh pho Ho Chi Minh 300 nam hinh thanh va
phat trien 1698-199S. Sdd, tr.593.
78 G IA O T R IN H T H A M V A N T A M LI
Hien nay, dich vu tham van va tri lieu tam li xuat hien d kha
nhi'eu cong ty, cQ quan va trudng hQC. Co the ke ra mQt so cQ sd
tham van, tri lieu, nhu: CQ sd tham kh am tam li tre em N -T cua co
bac si N guyen Khac Vien, Cong ty T h a m van Share, T ru n g tam
T h a m van Ho trQ T a m li - Giao due CPEC; T ru n g tam TU van va Ho
trQ T a m li (Trudng Dai hQc Khoa hQC X a hQi va N h a n van, Dai hQc
Quoc gia Ha NQi); T ru n g tam U ng d ung T a m li hQC ctia V ien T a m li
hQc; T ru n g tam T u van va Dich vu Truyen th ong (U y b an Dan so,
Gia dinh va Tre em - cu); Trung tam Sao Mai; T ru n g tam T h a m van,
Stic khoe, T a m than, T a m li va Giao due cho v\ th anh nien, Trung
tam T h a m van T a m li Hoang Nhan, T ru n g tam Ttf va n T a m li VA LA;
Phong T h a m van T a m li Hoa Stia (Trtfdng T ru n g cap Kinh te - Du
lich Ttf thuc), C ong ty Ttf van A n Viet Son, P ho n g Ttf van Online
(Cong ty Ttf van Dau ttf Y te - CIHP); cac trtfdng pho th ong trung
hQC nhtf trtfdng Dinh Tien Hoang, N g u yen T at T han h, T ran Htfng
Dao; dtfdng d ay ttf van 1088 h oac 1900; cac cQ sd th am k h a m tam li
- y te nhtf Khoa T a m than (Vien Q uan y 103), K hoa T a m than nhi
(Benh vien Nhi T ru n g tfQng), Khoa T a m than, (Vien T a m than
T ru n g tfQng Bach Mai), Benh vien b an n gay M ai Htfang, Phong
kh am Tuna... D a y la nhting dia chi thu htit cac khach han g co nhu
cau tham van/tri lieu d phia Bac.
V a o nhtfng nam 90 cua the ki XX, cong tac giu p dd tam li chu
yeu la hoi dap cac van d'e v'e phap luat, chinh sach, h o n n h an gia
d inh, nuoi d ay con cai, bao ve va cham soc tre em. T ro n g khi do,
cac va n d'e m at can b a n g tinh than do cuqc son g thtfc te g a y nen
nhtf: tinh tran g nghien ngap, cac hien ttfQng x a m hai, kh iing
h o a n g ta m li, nhtfng kh o kh an trong hQC dtfdng, tro n g ddi song
h o n n h a n gia dinh, va n d'e H IV/A ID S...
- T ha m van H IV /A ID S
MQt tro n g nhtfng loai hinh tham van dtfQc coi la q uan trQng d
V ie t N a m , do la th a m van H IV/A ID S. N g a y tu11993, cu on Tu: van
H IV /S ID A (khai n iem ttf van d ung trong tai lieu n a y dtfQc cac tac
gia chii giai tit kh ai niem C ousneling - th a m v a n ) 1 do G S .T S Le
H o n g D ien chu bien xu at ban. M y c dich cua giao trinh la giu p cac
cac ca nhan tro n g xa hQi, dac biet la doi tUQng co H I V / A ID S tang
ctfdng hieu biet ve H IV /A ID S , htfdng dan q u y trinh th a m va n cho
ngtfdi co H I V / A ID S va h u y dQng CQng d ong tro n g h o a t dQng th a m
v a n H IV /A ID S .
1 Uy ban quoc gia phdng chong SIDA Met Nam, Tirvan HIV/SIDA Ha NQi 1993.
G I A O T RI NH T H A M V A N T A M LI
H IV /A ID S hoat dpng h'au nhu" chira m a n g tinh doc lap nhu- mot
dich vu ngh'e, m a ch u n g thtfdng nSm dirdi su" b ao trgr cua Chinh
p hu va cac to chtic phi chinh phu, cac hoat dQng trQ g iu p nay co
tinh chat tir nguyen.
- Tham van tinh yeu, tinh due, hon nhan , gia d inh
Linh T am ; tir van qua m a n g (dir an chat cua CIH P), T ru n g tam
U n g d y n g T a m li h<?c cua Vi$n T a m 11 hQC...
1 So lieu hQc sinh cac trudng giao dtfdng trong ca ntfdc do cac trtfdng cung cap
thang 7 nam 200S. Con so nay luon co stf thay doi vi hang ngay van co cac em
vao trtfdng va hang thang ra trtfdng vdi cac so ltfdng tre khac nhau.
82 G IA O T R IN H T H A M V A N T A M U
vien tham van cua cac trtfdng da dtfQc thtfc hi£n. Muc dich la giup
cho cac thay co ho trQ cac em thich nghi va dtfQng dau tot vdi
cuqc song trong trtfdng va khi cac em tai hoa nhap gia dinh va
CQng dong.
Hi£n nay hoat dQng tham van tai cac trtfdng la kha quy cu.
Cac hQc sinh muon dtfQc tham van chi can dien vao phieu xin
tham van thi se dtfQc xep lich tham van. Ngoai ra, cac trtfdng md
rQng vi$c nang cao nang ltfc tham van cho ca cac giao vien chu
nhigm da lam giam di ganh nang cho cac giao vien to tham van;
lam cho cac cuqc tham van bdt mang tinh hinh thi'rc va higu qua
hQn, do cac giao vien chii nhi£m la ngtfdi gan gui nhat vdi hQC
sinh ciia hQ, nen hQ nam bat tam li ciia cac em sat thtfc hQn.
Trong nhtfng nam gan day, d Viet Nam xuat hi£n nhieu hinh
thirc tham van khac nhau, nham dap img nhu cau cQ ban ciia
ngtfdi dan. Hign nay tham van la mQt hoat dQng khong the thieu
dtfQc trong cuqc song sinh hoat hang ngay, dtfQc phat trien vdi
nhi'eu mire do khac nhau. Ttfu chung lai ta co the khai quat vao cac
loai hinh tham van tam li sau.
Trong cac hinh thirc tham van, tham van qua bao in la loai hinh
xuat hign sdm nhat d Viet Nam. Cac muc "tam sir" tren cac bao
thuQC vao hoat dQng nay. Day la hinh thirc tham van gian tiep chii
yeu cho cac than chu gap rac roi trong tinh yeu, hon nhan va hanh
phuc gia dinh. Hinh thirc tham van bieu hien dtfdi dang mQt btfc thir
vdi nhimg van d'e dtfQc than chii trinh bay ngan gQn co dQng. trong
do than chii mong muon toa soan bao giai dap, thac mac v'e nhung
van de khien hQ dang ban khoan suy nghi va dau kho. Loai hinh
tham van nay thtfdng xuat hien tren cac bao nhtf: Tien phong. Phu
ntf, Sinh vien, Hanh phuc gia dinh, The gidi Phu ntf The gidi Dan
ong, hay cac muc "Chuyen muc hon nhan gia dinh" bao Sai Gon Giai
phong, bao Tuoi tre, Phu ntfva Phap luat...
CHUONG 2: So li/ac lich sir hinh thanh va phat trien .. 83
kh oa h o c vao ddi song th y c tien van qua cting. Toi luon chu
cua co n g d ong trong qua trinh trong vao thong tin dwqfc dwa
rieng n h u sau: K hach tham van khang djnh, doc len co cam
dUOc viet h oa n toan do ban than chii. Nen hai la thw dau toi viet
th an chu t y su y nghi, kh ong co cho than chii khong tot. Cac tu:
d on g nao tir phia ch uyen vien. nhan ra dwac dieu quan trong
de n h an biet diroc kh ach hang chii thong hieu van de ciia minh
qua vi£c q uan sat ve mat, di^u bo va chia se dwac cam xiic ciia
qua hinh thirc thu1 - bao. Dac diem de nh^n thay qua cac bai
tham van tren bao la cac chuyen gia tham van mcfi chi dim g lai d
vigc chia se va ban luan sir kign theo hirdng phe phan h a y ngQi
khen khach hang. Cac ca tham van m ang dam s i c thai giao due
theo cac chuan m y c xa hQi, khuyen giai cho khach h a n g m a chua
dat tdi trinh dQ chuyen nghiep (nha tham van chua b<?c 1q dUQc
kha nang chuyen m on the hign qua vigc hieu biet tam li doi
tyQng, chtfa cd ki nang tham van qua bao, nhi'eu bai bao mang
nhung giai phap triet chung khong ro m uc dich tham van cho
doi tUQng nao: cho ngudi dang cd van d'e h a y cho ngu di se gap
van de tu o n g ttf n h u vay, hay cho toan ban dQC?). V igc cac ca
tham van tren bao it di vao tam tinh ciia chi em, m a lai trUng ra
hinh anh cac chi em vdi cac stf kign dUQc mo ta that dang
thtfOng va that kern coi va ket hQp vdi cac ten d'e dtfQc cac nha
tham van dat cho nghe rat "thi trtfdng"... khien cho hi£u qua
tham van tren bao bi han ch e.1
- T h a m va n q u a d a i
1Tran Thi Minh Du'c, Ban ve hieu qua cua txf van tren bao, Tap chi TLH so ~ 2002
CHLfONG 2: Sff Iliac lich sQ hinh thanh va phat trien 85
tiep cua tu1 van va tinh cong khai hoa cua cac moi quan h<? von
dUQc gQi la "bao m at".1
1 Dan theo Le Thi PhtfOng Mai va Katharine Landfield, Bao cao giai doan 1: Ket qua
khao sat hoat dong tir van cua trung tam tam li ttf van tam li giao due tinh yeu- hon
nhan va gia dinh, 199S.
86 G I A O T RI N H T H A M V A N T A M U
O Ha N oi v a T h a n h p ho Ho
Trung tam tw van va dich vu
Chi M in h tr o n g k h o a n g hQn 10
truyen thong (Dw&ng day tw
n a m trQ lai day, dich v y tu1 van
van va ho trcf tre em
qua di£n th o a i dtfQc to n g dai
18001567), co ngay tiep nhan
1088 noi v d i cac tr u n g ta m tu" van
td i 500 cuqc goi cua khach
n g a y ca n g p h a t trien. C o n g dan
hang.
tr o n g to a n q u o c co th e g Q i th eo so
m a y do v a xin “ Ki n a n g c u q c Tong so phut tw van trung
s o n g ” h a y “T r u n g ta m tu" va n tam binh cua mot thang & Trung
li tinh c a m ” , h a y "T ru n g tam tu" tam site khoe hanh phuc gia
va n ta m li g iao d y e tinh yeu - hon dinh la 32.000 phut v&i 160 ca
n h an v a gia d in h"... giu p dQ. Tai trite.2____________________
d ay cac k h a c h h a n g se dtfQc cac ch u y en gia "giai dap ". Stf ra doi
cua cac tr u n g ta m ttf va n dap umg dtfQc nhu cau c u n g cap th ong
tin, xin ldi k h u y e n , ttf va n de giai q u y et cac v a n d'e tin h cam , van
de sure k h o e sin h san v a tinh due, cac m o i q u a n h ? tro n g gia
dinh; q u a n h ? b a n b e, tinh yeu.
Cd the noi, hinh thirc th am van qua di£n thoai dtfQc phat
trien k h a nhi'eu d Vi£t N am . Hinh thirc th a m va n nay rat thuan
ti£n cho k h a ch h a n g vi k h o n g phai di lai, ngoai ra vi£c kh ach h an g
va can bQ ttf va n k h o n g biet nhau cung lam cho kh ach han g cam
th a y thoai m ai h o n tro n g vi^c noi ra cac tam t t f don nen cua
m inh. T h a m chi ho th oa chi chiri trong m ay cho "bo gian". T u y
n h ien m ot tro n g nhtfng diem dd ciia th am van di?n thoai la kho
d an h gia dtfQc hieu q u a th am van. Do tinh chat ciia hinh thirc
th a m van q u a dien thoai la ngtfdi noi va ngtfdi nghe k h o n g biet
n h a u n en nhi'eu k h a ch h a n g sau khi th am va n da k h o n g lien h£ lai
vi v a y nh an vien th a m va n k h on g biet dtfQc ket qua th am va n cua
m in h nhtf the nao v a k h o dtfa ra ke hoach th a m van tiep theo.
1 Trich bao cao ket qua hoat dpng d ir an dao tao va xay dung tai tieu t i r van ve
bao hanh cho trung tam tir van o Thanh pho HCM, 1998 va phong van Chi Van
Anh, Giam doc Trung tam Tir van Tam li Tinh cam Linh Tam, 2004.
88 GIAO TRINH T H A M V A N T A M U
cac ch u y e n gia tu" van, su1 vi£c tren neu cu" k e o dai se d an den
tinh tr a n g cac em ca n g th ang, m et m oi, ch an nan , co d o n , giam
h u n g th u tr o n g h o c tap, n hieu khi d an d en tin h tr a n g roi loan
ta m th an. V i vay, cac ch u y en gia tu" va n da la n g n g h e , ch ia se,
dQng v ien de tre la y lai lo n g tin vao b an than.
- T h a m va n q u a tra n g w eb
D oi v d i d a n g th a m v a n q u a tr a n g w e b , T h a c si T o T h i Hanh
cho ra n g , cQ s d di d au tr o n g th a m v a n q u a t h y di£n tir phai ke
d en tr a n g w e b ciia C o n g ty Linh T a m , ra d d i n a m 2001. Hien
n a y tr a n g w e b n a y k h o n g con c u n g cap d ich v u th a m v a n q u a th y
nura, n h u n g t r o n g th d i g ia n co n h o a t dQng, h a n g n g a y lu o n cd 20
- 30 t h y d yQ c giri td i m o n g m u o n dyQ c trQ g iu p ve ta m li. T h a n g
5 n a m 2 0 0 3 , tr a n g w e b th a m v a n v e sire k h o e g id i tinh va tinh
ca m w w w .t a m s u b a n t r e .o r g d au tien ra ddi d an h d au mQt b y d c
q u a n trQng ch o h o a t d o n g th a m v a n noi ch u n g va th a m van
m a n g noi rie n g d V ie t N a m . H oat dQng ch inh ciia w e b la th am
v a n t r y c tu y e n v a q u a t h y dien tir v'e cac chii d'e s y c k h o e sinh
san, sire k h o e tin h due, H I V / A ID S va tinh cam. T r a n g w e b th y c
h ien t h a m v a n t r y c tu y e n 7 b u o i/tu a n . V e t h y d ien tir, k h a ch
h a n g cd th e giri cau hoi, k h u c m ac tdi c h y o n g trin h bat cir luc
nao. T r a n g w e b la n o i thu hut rat nhieu th a n h th ie u nien V iet
N a m tren k h a p ca n y d c tim doc va chia se, tim k ie m s y h o trQ.
CHUONG 2: Stf li/crc lich sir hinh thanh va phat trien 89
C h o tdi nay hoat dQng cua trang web van rat tich c u t va ngay
cang phat trien.
- T h a m v a n q u a e m a il
1 Dan theo To Thi Hanh. Xay dirng nguyen tac dao dire cho hoat dong tham van
tren mang, luan van thac si Tam li hQ C, 2008.
90 G I A O T RI N H T H A M V A N T A M LI
nhan thu1 theo mau co san). Vdi cac mau giri thu" dirge thiet ke
san tren tran g web, thirdng than chii phai khai bao mQt so
th o n g tin de co the dang nhap vao hq th o n g da giup cho nha
tham van co diTQc mQt so thong tin cQ ban ve than chii. M^t
khac, viec than chii co the giri nhi'eu la thir va nhfrng la thir do
dirge liru lai thanh mQt h£ thong cung giiip than chii va nha
tham van theo doi tien trinh tham van. T u y nhien , hinh thirc
tham van nay con gap nhi'eu kho khan do h rgng th o n g tin
thirdng it va k h o n g the nhan dirge sir phan hoi n gay ciia than
chii va ciia nha tham van.
+ V di nhung than chii da tham van nhi'eu lan, tham van vien
can dQc lai nhung thu1 da trao doi trirdc de tiep tuc mach thong
tin cua ca tham van de xac dinh hirdng hd trQ cho khach hang.
+ Viet thir tra ldi, cd the mQt tham van vien khac dQC lai
trirdc khi giri den than chii (theo kieu giam sat chuyen mon).
1 Theo kinh nghiem cua chuyen gia tham van ThS. Liru Thi Ljch, ThS. To Thi Hanh
lam viec tai du an Chat cua Cihp (2007).
CHUONG 2: So luoc lich sir hinh thanh va phat trien 91
+ Giai quyet van d'e: GQi y cac giai phap, phan tich cac tinh
h u on g, gia thuyet v'e nhtfng kho khan, thuan lQi cua mdi giai
phap de than chu ttf ltfa chQn.
+ Cuoi thtf k h uyen khich, gQi md, mQt so ldi chuc. Khuyen
khich, gQi m d v'e vipc than chu tiep tuc cdi m d chia se thong
tin, tiep tuc qua trinh trao doi hay the hi£n stf nong nhi£t cua
nha tham van trong van d'e trQ giup khach h an g (Vi du nhtf:
C h u c ban th a n h co n g ; C h u c ban ha n h p h u c ; N e u can chia se,
c h u n g td i sa n sa n g la n g n g h e ba n...)
- T h a m van q u a C h a t
Theo so lieu tong ket ciia CIHP, solw ang thanh vien co nhu cau
tw van qua moi nam cho thay tir gan 13,000 thanh vien nam
2004 tang len 27,962 thanh vien vao nam 2005 (tang hern 2 Tan)
den 57,007 thanh vien vao nam 2006 (tang han 2 Fan) va hien
tai solw ang thanh vien dd dat mire 72,704 thanh vien (tinh den
cuoi thang 6/2007). Nhw vay sau 3 nam, so htang thanh vien
tang han 5 lan, v&i mire tang gan 60,000 thanh vien. Tinh tir
thang 6/2004 den 6/2007 co 12,180,734 Iwat trruy cap vao trang
web v&i mire trung binh khoang 20,000 Iwat truy cap moi ngay,
v&i mire tang trw&ng gap doi sau moi nam (vi du cuoi nam 2006
co 7,000,000 Iwat truy cap vao trang web thi den th&i diem hien
tai dd co 12,180,734 Iwat truy cap vao trang web). Trung binh
mdi nam, dw an thwc hien dwac tir 1,800 den 2,000 ca tw van
tryc tuyen va tir 7,000 - 9,000 ca tw van qua thw. Trong giai
doan 2004 - 2007, dw an dd thwc hien dwac khoang 7,500 ca tw
van trite tuyen va khoang 30,000 ca tw van qua thw, dap irng
dwac 30% nhu cau tw van trite tuyen va 100% nhu cau tw van
qua thw ciia khach hang.
N hung dura tre chu yeu song trong CQng dong dtfQc don vao
nuoi d nha m d phan ldn deu mo coi cha me va cd hoan canh het
stic eo le, nhu" tre cd cha m? bi tu day, tre vo gia cir. Nha m d la noi
cham soc, giao due, hirdng nghiep, giup dd tre tranh nhting rui ro
tren dtfdng pho, ngan ngtia cac toi pham va te nan xa hQi den vdi
cac em: trQm cap, ma tuy va bi lam dung tinh due. Sau mQt thdi
gian nhat dinh tre cd the tai hoa nhap vdi gia dinh, CQng dong. Tai
day cac dich vu tham van mien phi dtfQc duy tri thtfdng xuyen.
- B en h vien, p h d n g kham
Xet tti goc do lich sti, stf md rQng pham vi anh htfdng cua nganh
tri lieu tam li cung vdi no ltfc dau tranh cho nhting hinh thtic chtia
tri nhan dao doi vdi benh nhan tam than khien cho nhu cau can
ngtfdi trQ giup tam li trong cac benh vien, phdng kham gia tang.
Tren the gidi, nhting nhan vien cong tac xa hQi, nhting nha tam li
dtfQc dao tao ve nhting Id nang tham van de cd the dap ting nhu cau
nay trong benh vien. Tuy nhien hien nay, hoat dQng trQ gitip tam li
tai benh vien (dac biet la benh vien tam than) hay cac phdng kham
chti yeu la cac nha tam li hoc lam sang va cac nha tham van.
- T ru n g tam tham van (trun g tam tit van, trung tam tit van
tam U. p h d n g tha m van )
94 | GIAO TRINH T H A M V A N TAM LI
Cac trung tam nay co the do Do trung tam ttf van & ngay
mQt nha tam li dim g dau va lam trong trtfdng nen khi em co van
dQC lap hoac do nhi'eu nha tam li de can den cac co lam ttf van
lap nen va cimg lam viec trong giup dd em thay that kho vi
nhom, hoac do la mQt b<? phan chinh co giao chii nhiem noi v&i
ciia mQt cQ quan. 6 V iet Nam,
em rang, luc nao co cung thay
nhin chung cac phong tham van
em vao do, em khong thay ngai
thirdng nho, co mQt ban lam viec
va xau ho a, khong s<y ban be
vdi mQt ghe ngoi de tiep than
danh gia minh sao? Nen moi ran
chu. Dien tich mdi phdng toi
vao trung tam em phai len lut
thieu khoang 2,5 x 2,5 met, hoac
chit de moi ngtf&i thay cung
mQt phdng to cd vach ngan kin
ngai lam.
dao, yen tinh vdi cac trang tri tdi
(Y kien hoc sinh trirdng THPT
thieu nham tao thuan lQi cho
NTT, Ha Ngi)
than chii va tham van vien trao
doi, tam su1.
- T ha m van h o c d it& n g
hQi cua tre em va thanh thieu nien. Nha tham van hQC dtfdng sir
dung cac buoi phong van, cac buoi tham van, cac trac nghiem
danh gia hirng thu va nang khieu, va nhimg cach thirc khac de
danh gia va tu" van cho hQc sinh. Ngoai ra cac nha tham van hoc
dirdng con to chirc cac buoi trao doi thong tin ngh'e nghiep va cac
chirong trinh giao due hirdng nghiep.
Tren the gidi, nha tham van hoc dirdng chuyen nghiep, von
trirdc day thirdng dirQc gQi la “Nha tham van hirdng dan”, la
nhting nha giao due chuyen nghiep co bang thac si hoac cao hon
ve tham van hoc dirdng (hoac linh vuc tirong dirong), dirQc chimg
nhan va cap bang bdi bang ma hQ lam viec. H q cd nhting pham
chat va ki nang can thiet de cd the lam viec vdi cac nhu cau hQC
tap, ca nhan, xa hoi va phat trien nghe nghiep ctia hQC sinh.
Tham van hoc dirdng thien ve tham van giao due, no bi chi
phoi nhieu bdi nhting quy dinh, chuan mtfc trong trirdng hQC, nha
tham van hoc dirdng doi khi con dirge xem la nha co van hQC
dirdng. Nhiem vu ctia nha tham van hQC dirdng la can thiep, tham
van ca nhan va nhom nho, hirdng dan nhom ldn, tir van phu
huynh, giao vien, nhting ngirdi khac va lam cong tac dieu phoi
:hirong trinh. Sau nay, mac du cong tac hirdng dan tham van
nghe trong trirdng hQC diTQc phat trien, song cac chuyen gia tham
ran ngh'e da tan thanh viec can cd mQt each tiep can rQng hon vdi
:ham van trong trirdng hQC. Dieu nav cd nghia la nhting chuyen
*ia tham van hirdng nghiep khong chi tap trung quan tam ve
igan h nghe, ma eon chu y den sir khac biet ldn trong nhting nhu
:'au tam li va giao due ciia hoe sinh. Noi cach khac, nhting chuyen
;ia tham van hirdng nghiep phai la nhting nha tham van hQc
lirdng. 6 Viet Nam. ddi khi ngirdi ta dong nhat linh y tT c tham van
iqc dirdng la tham van nghe, hay tham van hirdng nghiep.
6 Hoa Ky, mQt ngirdi muon trd thanh nha tham van hQe
hrdng phai trai qua cac chirong trinh hoe nhu*: lich sti, quy trinh
ham van hQe dirdng, lam viec nhom, nghien ctiu va danh gia
hirong trinh, mot so yeu cau cho nha tham van hQe dirdng... Cac
qc vien phai cd 6 o o gid thirc tap n<?i tru dirdi s y kiem soat cua
96 G I A O T RI N H T H A M V A N T A M LI
tam H hQe dirdng d mQt so trirdng trung hoc cO sd. H inh thirc tham
van h o c dirdng noi chung, va tir van nghe noi rieng hien nay chu
yeu xuat hien trong cac trirdng pho thong trung h o c ttf th yc, nhtf
Trtfdng p ho th on g trung hoc Dan l§p Dinh Tien Hoang, N guyen
Tat T hanh, T ra n Htfng D30.
"Day la mang do thay X phu trach. Toi thyc sy bat ng& khi
dwac tiep xuc v&i hinh thifc tw van hw&ng nghiep & day. Tai
trW&ng, tw van hy&ng nghiep bat dau v&i hoc sinh l&p 11, moi hQe
sinh se dw&c phat m Q t phieu “Tw van hw&ng nghiep” va dien day
du nhitng thong tin trong phieu do. Trong phieu co mot so thong
tin, bao gom: Phan dau la nhitng thong tin do hoc sinh cung cap:
Ho va ten; Ngay, thang, nam sinh; phut, gi& sinh (rat quan trong);
nang khieu, s& thich, tinh cach... Phan sau la m Q t so thong tin do
nha tw van dien vao sau khi da lam cong tac gQi la Hw&ng nghiep.
Sau khi nhan dwac phieu ‘Tw van hw&ng nghiep”, tw van vien se
\ Iq p mot la so tit vi tren ca s& ho ten, ngay, thang, nam sinh, gi& sinh
1 Nguyen Thi Nhan Ai, Tham van nhin tit goc <Jq giao d\ic gia dinh, T/c Tam li hoc so
12/2007.
98 G I A O T RI NH T H A M V A N T A M U
ciia hoc sinh. N gtfdi co kha nang “gidi ma" nhtfng thong tin trong la
so' nay chi cd thay X. Dtfa vao nhtfng thong tin hoc sinh cung cap,
“nha ttf van” biet dtf(Jc hoc sinh nay phit hap v&i nghdnh nghe nao,
nen thi vao trtfdng nao va tren ccf sd ddi chieu v&i hoc sinh (goi tifng
hoc sinh len va trao doi vdi thay xem nang life, tinh cach ciia em cd
dimg nhtf nhtfng gi thay giao noi khong), nhtfng thong tin phii hap
se dtfac ghi vao phieu. Theo nhtf danh gia ciia nhan vien phdng ttf
van thi mifc do chinh xac khoang 70 - 80%".
(Trich bao cao thifc tap tham van ciia MTP, K49, 2007)
O Viet Nam, tham van chtfa dtfQc to chtic thanh mot dich vy xa
hoi hoan chinh; quy trinh
So v&i lan thwc tap tham van qua mang
hoat dong chtfa trien khai
trW&c, trong tan thwc tap tham van
thong nhat ve to chtic, chinh
trite tiep nay toi dwac luyen lai cac Id
sach, co che, lye ltftfng, dao
nang nhw lang nghe, thau cam, phan
tao, phap ly. Mat khac, tham
hoi va dat cau hoi. Dieu nay giup tdi
van la mQt khoa hoc mang
nhan ra la viec dwa ra mot cau hoi trite
tinh chuyen nganh, viec ton
tiep doi hoi ngw&i lam tham van phai
tai nhieu nguon li luan khac
nhanh han va can trong hon so v&i khi
nhau, nhieu cach tiep can
lam tham van qua mang. Trong tham
khac nhau - nhieu khi trai
van qua mang, neu danh sai tit nao,
ngUQc nhau, da lam cho "stf
cau nao ta cd thexoa di viet lai, nhitng
khcri dau nan" ctia chting ta
trong tham van trite tiep thi khong the
cang kho khan trong viec xac
lam lai dwac.
dinh phtfOng phap tiep can
thtfc hanh. (HTH, K49, 2007)
1 Bao cao cua TS. Tran Thi Giong, H q i thao- khoa Hqc ve tw van tam li tai thanh
pho Ho Chi Minh, 2006.
- Tham van tai gia
Nhieu nha tam li h g c va ngay ca sinh vien tam li hoc chon cach
cung cap dich v y trO giup tai chinh gia dinh than chu, ho^c de nghj
than chu den nha m inh de tham van, tri lieu tam li. T ren the gidi, de
diroc hanh ngh'e doc lap ma khong can giam sat ch uyen m on, cac
chuyen gia phai dat dirge trinh do dao tao va co kinh ng h iem thirc
hanh trung binh 8, 9 nam va phai virgt qua cac ki thi de dat dirge
chim g nhan du tieu chuan lam doc lap. Con d V iet N am . cac nha
tham van tai gia doi khi chi can bang cir nhan tam li h oc cu ng "du t y
tin" de hanh ngh'e. T h o n g thirdng cong viec ciia ho la giu p d o tre em
co van d'e khuyet t§t, van d'e hoc dudng. C on g viec cua h o ddi kjii
thuan tu y n h u m ot "bao mau", ho§c kha vat v a khi phai "cham soc"
nhim g tre t y ki, h a y ch£m phat trien tam than. N g u g c lai, nhimg
nha tam li h g c cd b an g cap hoac trinh do kh a h o n th u d n g tham
kh am tam li m ot cach kh ong chuyen tai nha. C o n g viec ciia ho
th u dng n h a m m y c dich d u y tri th y c hanh ngh'e nghiep (vi d y nhu
cac giao vien d$y th a m van tai cac tru d n g dai h o c cd nhan than chii
tai gia) h o n la n h a m m y c dich sinh ton. V i v£y cac kh ach han g ciia
ho th u d n g chu yeu la "ngudi quen cua nhim g ngirdi quen".
4. Danh gia chung ve thitc trang tham van & Vi$t Nam
1 Y kien cua cac chuyen gia tham van trong Hoi thao khoa hQe Quoc gia: Tir
van tam li - giao due, li luan, thirc tien va dinh hw&ng phat trxen, Thanh pho
Ho Chi Minh, 18/2/2006.
C HUONG 2: So luac lich sir hinh thanh va phat trien 101
Tu* n a m 2 0 0 3 d en n a y d H a NQi v a T h a n h p h o H o C hi M in h
da to chirc k h a n h ie u c u q c hQi th a o lien q u a n d e n t h a m v a n va
trj H q u 2. T u y n h ien , n h u n g d ieu diTQc de c£p t r o n g hQi th a o dau
tie n v e t h y c tr a n g th a m v a n d V i? t N a m d e n n a y v a n co n g ia trj.
T r o n g dd, s y th ie u d ao ta o c h u y e n n g h ie p la mQt t r o n g n h u n g
n g u y e n n h a n cQ b a n dira d en tin h tr a n g y e u kern tr o n g hoat
dQng t h a m v a n hi$n nay!
1 Bao cao cua lanh dao UBDS & GDVN ve "Thyc trang cong tac tham van hien
nay" tai hQi thao ban ve cong tac tham van tre em, to chtfc thang 4/2002 tai
Ha NQi.
2 Co the ke ra vai h$i thao ma chung toi dtfdc biet, nhu-: H<?i thao Quoc te ve:
kinh nghiem trQ giup tam li do trtfdng Dai hQ C Khoa hQ C Xa hQ i va Nhan van
to ch ut 2 lan (2003, 2008), ve tham van va tri heu tam li do Khoa Tam li h.QC
(DHSPHN) to churc 2006, ve linh vtfc cham chtfa sut khoe tam than do Khoa
Stfph^m (DHQGHN) to chut 2 lan (2007, 2008) va H<?i thao khoa hoc Quoc
gia: Ttf van tam li - giao due, li lu|n, thtfc tien va djnh htfdng phat trien.
Thanh pho Ho Chi Minh, 2006.
CHlfONG 2: Sa luac lich sti hinh thanh va phat trien 103
2. V a n d e d a o ta o c a n b o th a m v a n th e o h u d n g c h u y e n
n g h ie p & V ie t N a m
N e u k r u g ( 19 9 9 ) ch o ra n g co n g tac d ao ta o cac n h a th a m
v a n th ird n g m a n g tin h ro n g rai, m a c du k h o n g th ird n g x u y e n ki
lirdng nhu" d a o ta o n h u n g n h a ta m li h o e la m san g. Ho lam
t h a m v a n ca n h a n h o a c n h o m , cu n g cap v a giai th ic h n h u n g
d a n h g ia g ia o diic v a ta m li, cu n g cap ngh'e th a m v a n ch u y en
n g h ie p , tu" v a n tr e n d ien ro n g cac v a n d'e th u o c v'e g ia o d ue va
ta m li, dira ra n h im g hirdng dan h oa t d o n g th ic h h g p cd tinh
p h a t tr ie n ch o ta t ca cac lira tuoi. M a c du ca c n h a th a m van
n h in c h u n g k h o n g c h u y e n v e ta m b e n h h o c n h u n g h o lu o n cd
m o t so k ie n thirc v e sir d ieu ch in h n h im g sai b ie t v a b ie t ch u y en
cac ca n h a n d en d au kh i ho can cac phtfOng p h a p dieu tri sau
h o n . C a c n h a t h a m v a n tren th e gidi cd m ot so chtfc d a n h nhtf
sau: N h a th a m v a n h o c dtfdng; N h a th a m v a n stic k h o e ta m
t h a n / n h a t h a m v a n c o n g d ong; N h a th a m v a n tr o n g thtfc h a n h
h tfd n g n g h ie p ch o s in h v ien ; N h a th a m v a n p h u c hoi; N h a th a m
v a n tu o i gia; N h a th a m v a n h o n n h a n v a gia d inh. C a c chtic
d a n h n a y d e u di k e m v d i ca c dieu k h o a n q u y d in h ngh'e n g h iep
n h a t d jn h v a d tfg c p h a p lu a t b ao v e v a k ie m soat.
1 Tran Thi Minh Du’c (2003). Thtfc trang tham van & Viet Nam: Ttf li thuyet den
thtfc te. Tap chi Tam li hgc thang 2.
104 G I A O T R I N H T H A M V A N T A M Li
N ganh T a m li hoc d Viet N am bat dau dao t$o cir nhan tir 1965.
H on bon mtfOi nam qua cac cir
Thtfc chat mon hQC Tham van v&i
nhan tam li hoc nhieu the he da 2 dcfn vi hQC trinh chi nham gi&i
dap img tot cong viec nghien thieu so" qua nhtfng kien thtfc can
ciru va giang d^y tam li, bdi ma
ban cho sinh vien chu: khong the di
ngh'e tam li hoc cho den nay
chuyen sau, vi chung ta khong the
van la nghien ciru va giang d$y
quen day la Khoa Tam li - giao due
tam li hoc.
chu: khong phai khoa Tham van,
M on T h a m van thdi gian khi ra trtf&ng sinh vien lam viec ve
qua t$i cac cO sd dao tao d^i linh vtfc tam li giao due & cac
hoc chi dirge d ay vdi tir cach la trtf&ng pho thong, cao dang va dai
m ot m on hoc trong mot hoc... Tuy nhien, neu sinh vien ra
chuyen n ganh ldn, vdi thdi trtf&ng lam tham van thi ho van co
lirgng con m ong, trung binh 2, the lam dwac vi ho dwac trang bj
3 tin chi cho m g t mon. Cac cO kien thtic chuyen nganh tam li co
sd dao t$o m on T h a m van lien quan. Nhtfng chat Itf&ng va
chira cd tai lieu thong nhat v'e hieu qua & day se khong dwac tot
noi d ung m on hoc. M at khac la dieu khong tranh khdi. (Phong
ldp hoc th u d n g qua dong, van TS Nguyen Thi Mui, 2006)
trung binh 70 sinh vien, tham
chi cd noi len tdi 100 - 1 5 0 sinh vien trong m ot ldp. V i v a y kha nang
sinh vien dtfQc luyen tap cac ki nang th am van la chtfa dtfQc dap
irng, trong khi dd hoc tham van sinh vien can phai dtfQc thtfc hanh
nhieu h o n ve m at ki nang.
1 Tien si Quan Tru’dTig Scfn. Bfjnh \ien tam than Trung utfng 103. Trich bao cao hQ\
than 1o ncim ki niem Khoa Tam li hoc, Dh KHXH&NV, thang 12/ 2007.
CHUONG 2: So lirac lich sif hinh thanh va phat trien 105
X et v'e noi d u n g dao tao, cac m on hoc thuoc linh vtfc tam li hoc
cd ltfQng kien thirc, ki nang co the im g dung vao cong viec tham
van va tri lieu la k h o n g nhi'eu (vi hai nam dai hoc dfau tien, sinh
vien chu y£u h oc cac m o n kh on g th uoc v'e nganh T a m li hoc), ngoai
ra va n con nhi'eu m on hoc nho le, m ang tinh dai ctfOng. Q uan
tro n g h on , th di gian dao tao cho ngtfdi lam tam li thtfc hanh la qua
106 G I A O T RI N H T H A M V A N T A M LI
ngan. Hien nay chi vd i tam b an g dai h(?c 4 nam , cac cir nhan tam li
hQC da co the dtfQc nhan vao lam viec tai cac trun g tam tir van,
b?nh vien, tn rdn g hoc, hoac hanh ngh'e tam li d<?c lap tai nha.
T ron g khi 0 cac nirdc co ngh'e trQ giup phat trien, de hanh ngh'e
th am van h a y tri lieu tam li, mot ngudi it nhat phai cd b an g thac si
vdi vai n am thirc h a n h noi tru co giam sat. C ach dao tao ngudi lam
nghe tam li hien nay d Viet N a m khien cho nhi'eu sinh vien ra
tru d n g lu ng tu n g khi phai dtfOng dau vdi than chu va nan de ciia
ho. Ket qua la cac cir nhan tam li hoc da k h o n g dap im g dtfQc yeu
cau cua cac cQ sd thtfc hanh.
T ron g boi canh phat trien nghe tam li hien nay d V iet Nam,
mQt so sinh vien k h o a T am li hoc da th am gia vao cac hoat dong
nghe nghiep n g a y tir khi con hoc nam 2, 3. C o n g viec m a sinh vien
thtfdng lam la trQ giup tre em cd kh o kh an ve tam li, ve hoc dtfdng.
Va, vd i b an g cir nhan tam li hoc, sinh vien cd the dtfQc nhan lam
viec d cac trun g tam ttf van, tn rdng hoc, p h d n g k h a m tam li - y te,
m ac dii cac ki nang ta m li chuyen nganh ciia sinh vien dtfQc trang
bi d dai h oc con rat m o n g va s o sai so vdi yeu cau ciia nghe nghiep.
Stf gop m at ciia sinh vien trong thtfc h a n h nghe trQ giup tam li
d ang dat lai va n de thtfc tap thtfc te ciia sinh vien doi vdi Khoa Tam
li hoc, Dai h o c K hoa h o c X a hgti v a N h a n van.
Vdi quan niem Tam li hoc la mQt ngh'e thi thtfc tap thtfc te cua
sinh vien can dtfQc nhin nhan nhtf mQt phtfOng phap dao tao
chuyen nghiep va lien tuc, mang tinh tich luy va nang dan stf phirc
tap cua viec thtfc hanh ki nang, phtfOng phap tiep can, cung nhtf stf
y thirc hoa v'e khia canh chuyen mon, dao du’c va phap li ciia nghe...
Dieu nay b at buoc cac chtfOng trinh thtfc tap phai gan vdi cac co sd
thtfc hanh va phai co
quy trinh giam sat tir giao vien va chuyen vien c0 sd.
T ro n g m ot so n am trd lai day, nhtfng cQ sd tham k h a m tam li
va ttf van tam li (nhtf da noi d tren) dang la nhtfng dia chi thu hut
stf thtfc h a n h ngh'e ciia sinh vien tam li hoc. T rong dieu kien k h on g
phai m oi cQ sd thtfc tap ve tam li hoc d \ iet N a m deu cd cac nha
CHUONG 2: So lifoc lich sif hinh thanh va phat trien 107
tam li hoc dirge dao tao 0 cap thac si h a y tien si chuyen nganh, thi
viec dira sinh vien den nhim g co sd th u t hanh nham cung cap cho
ho m ot s y dao tao m d rong theo loi kinh nghiem th y c te vdi s y
giam sat ket h o p cua giao vien dai hoc la rat kha quan. T u y nhien,
th y c te viec xay d im g q uy trinh th yc tap cho sinh vien d cac tnrdng
Dai h o c cd dao tao tam ly hoc, cung nhu" quan niem v'e giam sat
sinh vien th y c tap da chira dirge nhin nhan m ot cach nghiem tuc tir
phia giao vien va c o sd th y c tap.
H ien n a y nhieu chuyen gia tam li va cac giao vien day dai hoc
van con coi nhe viec d ay sinh vien th yc hanh va th y c tap th y c te d
c o sd. Vi v a y cong tac giam sat sinh vien th yc tap kh ong gay dirge
s y q uan ta m tir phia cac giao vien co chuyen m on sau. Dieu nay cd
nghia la ch u n g ta hieu kh on g dung ve vai trd ngirdi giam sat, ngirdi
hirdng dan sinh vien th y c tap. Vi du nhir d Khoa T a m li hoc,
D H K H X H & N V , tat ca cac giao vien tre nhat, giao vien m di ra
trirdng d cac b o m on, nhir Bo m on T am li hoc xa hoi, T a m li hoc
lam sang v a T a m li hoc quan li - kinh doanh deu chiu trach nhiem
x a y d im g chirong trinh va dam nhan viec giam sat th yc tap cua
sinh vien. Cd ve nhir cac giao vien tre dang cam th ay bi trut ganh
nang ch u yen m on len dau vi ho th y c s y chira cam th ay vting vang
ve kien thtic va ki n a n g chuyen nganh, trong khi cong tac giam sat
th y c tap doi hoi nhi'eu kinh nghiem chuyen m on va quan trong
hon, ngirdi g ia m sat phai cd
Thtfc tap & benh vien, giao vien
nang ly c hirdng d an sinh vien
khong biet ro sinh vien thtfc tap
th y c tap - cd ki n a n g g ia m sat!
the nao; ca sd thifc tap thi chdng
H ien n a y nhi'eu trirdng dai ai quan tam den sinh vien co den
hoc cd dao tao ta m li/th a m van hay khong va muon lam gi. Trong
n him g cd m di q uan he long leo khi sinh vien thay cd nhieu viec co
vdi cac cO sd thitc h a n h tham the giup dtfefe ho. Vi du nhu" hdi
van. V a ngirgc lai, cac cO sd chuyen de lam giam cang thdng
tham van cu ng chita th a y het ngtfefi nha cua benh nhan.
, a i trd. trach n h iem cua minh (gmh ^ m6n U m
trong viec nang cao tay nghe va 2Qo6)
khai thac kh a n a n g ctia sinh
n e n cho cong viec ctia m inh - nhting ngirdi ma ho se tiep nhan lam
108 GIAO TRINH T H A M V A N T A M U
Trd chuyen vdi cac chuyen gia tham van/tri lieu, nhi'eu ngtfdi
noi rang h o cam th ay rat lung tung neu co ai do n h d ho tim giup mot
chuyen gia ta m li cho nan de ciia ho h a y gia dinh ho. T u y nhien neu
chung ta thir d$o q ua m ot so trang m a n g quang cao ciia cac trung
tam th a m va n v a tri lieu se th ay bat n g d v'e tinh chat "rao h a n g ” ciia
cac tru n g ta m nay. V d i ttf cach la khach hang, lieu cd bao nhieu
ngtfdi tin rang tren the gidi cd nhtfng trung tam tham van da nang?
N htf cd the "tham v a n v'e h on nhan gia dinh, kh im g hoang, tam li lira
tuoi; van de tre vi thanh nien, ho tr g tre roi loan phat trien. djnh
htfdng nhan cach, gia tri song; tham van sire khoe sinh san. gidi
tinh, tinh due, H R 7; th a m van cai nghien, tinh cam d ong tinh: tham
van tre ch am phat trien tri tue, tham van tam li cho phu hu ynh tre
cham phat trien tri tue, nhom thiet thoi...". Cac trung tam th am van
theo kieu "gi gi gi ... cai gi cung ... lam tuot dang dirge q u a n g cao
ram ro tren cac trang mang.
CHUONG 2: So li/oc lich sir hinh thanh va phat trien 111
- D a o ta o th a m v a n k h o n g c h u y e n
1 Tran Thj Minh Dire, Thirc hanh tham van va tri li$u tam li - Th\rc trang va gidi
phap , de tai cap Dgi hpc Quoc gia, Ha Npi, Ma so QX.2007.
11 4 G I A O T RI N H T H A M V A N T A M Li
H ien n a y chtfa cd mQt d anh gia to n g the nao v'e hieu qua ciia
cac k h o a tap h u a n tren ca ntfdc. T u y n hien nhtfng ket qua ciia cac
k h o a tap h u a n n ho le cua mQt so tru n g ta m m a ch im g toi thu
dtfQc cho th a y n hin ch u n g cac n h an vien d eu hai lon g vdi viec
th in h th o a n g dtfQc n a n g cao ch u y en m on. Q u a tap h u a n hau het
cac h o c v ien d eu ca m th a y cd "ldn len".
Ben canh hinh thirc dao tao theo kh oa hoc, mQt so co sd lai duy
tri hinh thirc dao tao theo kieu “phi chinh thirc”. Cac buoi tham van
thtfdng xu yen cim g chuyen gia trong va ngoai ntfdc, va co the la cac
chuyen gia d chinh tai cO quan da giiip cac nhan vien hoc hoi trtfc
tiep thai do va ki nang de nang cao tay nghe. T h o n g thtfdng cac
nhan vien tham van, tri lieu rat hai long v'e cac buoi lam viec vdi stf
htfdng dan ciia chuyen gia ntfdc ngoai nhtf vay. Hinh thtfc nay
thtfdng dtfQc th a y d T ru n g tam N -T ciia co bac si N g u yen Khac Vien,
CHUONG 2: Sa Iliac lich sifhinh thanh va phat trien 115
C ong ty tham van Share, Trung tam tham van ho trQ tam li - giao
d y e CPEC, Phong tham van tam li Hoa Stfa.v.v...
Phan 16m cac to c h u t co hoat dQng tham van, trj lieu hien nay
chu yeu d u y tri hinh thirc dao tao b an g each ttf dao tao: ttf nang
cao ch u y en m o n vdi nhau. N h im g ngirdi co kinh ng h iem se htfdng
dan, tap h u a n cho nhtfng ngtfdi m di vao ngh'e. Dieu nay cho thay
ngtfdi la m ngh'e th a m van, tri lieu kh ong chi hQC hoi va nang cao
trin h d(j cua m in h b a n g stf giup dd ben ngoai, m a hQ cdn ttf nang
cao ta y ngh'e gitfa cac d ong nghiep vdi nhau. Dieu n a y p han anh
mQt thtfc te la cac th a m van vien dang dan ttf y thirc dtfQc vai tro
ngh'e n g h iep va cong viec ma hQ dang lam. Hinh thirc giup dd
th eo kieu "ngtfdi cd kinh nghiem nhieu hQn htfdng dan ngtfdi it
kin h n g h ie m hQn" thtfdng gap nhi'eu nhat d cac cQ sd cd tham van
trtfc tiep vdi kh ach hang.
1. Hay neu anh hudng cua mQt so nganh trQ giup den hoat dQng
cua nganh tham van chuyen nghiep
Tdi da tting di tham van nhieu. Nha tham van dau tien cua tdi
co the nghe dwac nhting phan sau kin nhat trong con ngtfdi tdi.
Ong ay dd giup tdi di qua mot so noi dau va stf ton thtfcfng co'
htiu. Ong dy cung dd giup tdi xem xet ban than va kham pha ra
nhting cam xuc cua ban than tdi. Ong dy la mot nha nhan van.
N ha tri lieu tiep theo dd thach thtic tdi. Ong dy da yeu cau tdi
nham mat lai; tiep xiic v&i nhting suy nghi, cam xiic va cam giac
ciia tdi va ban luan ve chiing. Ong dy da chi ra nhting mau
thuan, nhtf viec nhan biet rang tren thtfc te tdi se ctf&i khi tdi
gian dti. Ong ay dd yeu cau tdi di sau hon vao ban than tdi. Ong
ay la nha tri lieu Gestalt.
Nha tri lieu thtf ba md tdi gap thtf&ng ngoi tren g h e v a lang
nghe tdi noi, hiem khi phan ting lai; ong ay cung khong noi gi.
Tdi hiem khi, neu khong noi la chtfa bao gi&, nhan dtfOc y kien
phan hoi. Tdi nghi ong ay la mot nha phan tam, hoac it nhat la
ngtf&i cd dinh htf&ng phan tam.
Nha tri lieu tiep theo la mot ngtf&i lang nghe tot va chi ra
nhting Itfa chon md tdi cd trong cuoc d&i. Ong dy se co gang de
hieu dieu gi la quan trong v&i tdi va giup tdi danh gia lai ban
than qua nhtfng Itfa chon md tdi da thtfc hien. Ong dy la mot
nha tri lieu hien sinh rat noi tieng.
Tdi da gap mot nha hanh vi trong mot th&i gian ngan. Ong
dy dd giup tdi tiep tuc lam viec v&i mot so' van de trong diem.
Ong dy dd cd rat nhieu kinh nghiem, sau dd chimg tdi m&i cimg
nhau lam viec. Tdi cimg phan nao thich dieu dd.
Gan day, tdi dd gap mot nha tri lieu nhan thtic Ong dy dd
giiip tdi hieu viec tdi dd tao ra y nghia sai ve the gi&i nhtf the
118 GIAO TRINH T H A M V A N T A M U
nao. Ong ay lam dieu do bang viec tra giup toi xac djnh lai
nhting suy nghi ma tdi co va bang viec giiip dd toi nhin thay cac
phtfang cach phirc tap ma tdi nghi ve ban chat ciia minh. Dieu
nay that thu vj - nhtfng stf thay doi chac chan cd ve kho khan.
Toi dd di tham van nhieu. Tdi dd gap nhtfng nha tri lieu nam va
nhtfng nha tri lieu nit; nhtfng nha trj lieu thap tay va nhtfng nha
trj lieu cao tay; nhtfng nha trj lieu kem va nhtfng nha tri lieu tot.
Tdi nghi tham van dd lam tdi sau sac hcfn. Tdi biet no dd giiip tdi
trd thanh mot ngtf&i tot han, thanh mot nha tham van tot han.
C ac li th u yet tiep c£n trong tham van noi rien g va tron g cac
nganh trgf giup tinh than noi chung deu co nguon goc tir tri thirc tam
li h(?c nen d chirong n ay viec sir d yn g khai niem th am van h ay trj
li?u chi la cach gQi th on g d yn g, m a kh on g co y phan b iet v'e cach
thirc irng d yn g cua chung. ChiTOng 3 chu yeu gidi th ieu tom tat mQt
so li th u yet ve tam li hQC phat trien, chim g la nen tan g giu p soi sang
nhung van de tam li cua con ngirdi, n h u th u yet phat trien nhu cau
con ngudi, th u yet phat trien tam li xa hQi cua con ngirdi, th uyet g in
bo m e - con va th u yet ton th u on g tam li. T iep sau dd ch im g toi se
gidi th ieu mQt so y tu d n g co b an cua nam tru d n g phai tiep can ca
nhan th on g d y n g tron g tham van, trj lieu tam li. Dd la T iep can Tam
dQng hQC, T iep c£n N h an van, T iep can N h an thirc va T iep can Hanh
vi. T ron g lin h v y c trQ giup, cac nha th am van da u n g dung nhfeu hQC
thuyet kh ac nhau ve phat trien tam li va xa hQi cu a con ngudi. Dudi
day la 4 li th u yet phat trien tam li dUQc nhieu nha th am van tren the
gidi irng d y n g tro n g th u c han h ngh'e th am van.
He thong cap bac nhu cau ciia M aslow thirdng dirge the hien
dudi d^ng mQt hinh kim ty thap, cac nhu cau d b£c thap (nhu cau
C H U O N G 3: Cac If t huyet tiep can ca nhan trong t h am van t am li 119
ch o stf to n tai) thi xep phia dtfdi, tro n g khi n him g nhu cau cho s y
ph at trien , s y h o an th ien ca nhan dtfQc coi la quan trQng hQn, gia
trj hQn, ch u n g dUQc xep d cac th an g b ac tren cao cua kim t y thap.
nhu cau nay co the khien cho tre h gc t£p tich ctfc hcfn, ngirdi tnrdng
thanh cam thay tu" do hon. Khi mQt ngirdi dirge khich le, tin tirdng hQ
sfin sang dirong dau vdi cong viec va lam vi$c hieu qua hon. M uc dich
cua tham van la giup than chu nhan ra nhtfng gia trj ttf tai cua m inh va
ttf tin de giai quyet van de cua chinh minh.
- N h u cau tu: hoan thien - c a hoi the hien ban than (self-
actualization needs): Bac cuoi cung va cao nhat tron g h e th o n g thti
b ac nhu cau ctia M aslo w cd tac dQng ldn nhat tdi stf hoan thien
nhan cach. M aslo w m d ta nhu cau n ay la stf m on g m u on dtfQc la
chinh m inh, dirge lam nhting cai m a m inh “sinh ra de la m ”- Sir hien
thtfc hoa cai m in h (cai b an than). Dd la nhu cau dirge ttf k h an g dinh
m inh, nhu cau cho stf trtfdng thanh ca nhan, cQ hQi ctia stf phat
trien va hQC hoi ca nhan de ttf hoan th ien m inh. N hu cau n a y the
hi?n d viec m u on dtfQc sang tao, dirge the h ien k h a nang, th e hien
b an than, dirge trin h dien m inh va dirge cong nh£n th an h dat.
T ron g th am van gQi la “btfdc hien thtfc h oa ti'em n an g ctia th an ch u ”.
M aslo w la ngtfdi dau tien md hinh h oa va dtfa ra li th uyet v'e
mQt h? th on g nhu cau ctia con ngtfdi. T u y n hien li th u yet nay cung
cdn nhieu h an che do stf tu yet doi h oa n h u cau ctia con ngtfdi trong
m oi th an g b a c ctia stf phat trien. 6 mQt kh ia can h nao do cd the thay
rang "Cd thtfc m d i vtfc dtfQc dao", N htfng, k h o n g phai cti phai thoa
m an nhu cau d nac th an g th eo m d h in h M a slo w thi con ngtfdi mdi
tiep tu c n a y sinh v a th oa m an cac nhu cau d n ac th an g tren. Cd
nhting gia tri xa hQi, h a y kh u on m au xa hQi dan dat hanh vi con
ngtfdi m a kh o n g bi dieu kh ien b d i cac nhu cau cd tinh ton tai. Trong
th o ctia T o H tiu noi v e cuqc "dau tran h " th am lan g ctia cac chien si
tron g tu gitia mQt b en la nhu cau vat chat v a b en kia la nhu cau tinh
than: "An di va i con ca, D am b a y cai chQt ntfa, Cd ai b iet ai ngd, The
van tron d an h dtf..." V a ket qua la hQ cd the hi sinh ban than (chet vi
doi), nhtfng n h at quyet kh o n g lam dieu gi anh htfdng tdi danh dtf
cua ngtfdi cach m ang. T u y nhien, hQn 60 nam qua, li th u yet cua
M a slo w va n dtfQc n h ac den va dtfQc sti dung rQng rai tro n g cac linh
vtfc, d ac b iet la tro n g lin h vtfc trQ gitip con ngtfdi.
V a o n h tin g n am sau nay, sir phan cap nhu cau n a y da dirge
M a slo w h i?u ch in h th an h 7 b ac (1970) va cuoi cu n g la 8 bac
(1990): l/ N h u cau cQ b an (basic needs), 2/N h u cau ve an toan
(safety n eed s), 3 /N h u cau v'e xa h<?i (social needs), 4 /N h u cau v'e
C HL f ON G 3: Cac If t huy et tiep can ca nhan trong t ha m van t am li 123
u • v
m a n h a y k h o n g t h o a m a n c a c n h u ca u s in h li cQ b a n . N eu k h o n g
dtfQ'c d a p im g t h o a m a n , v i dy, tre k h o e v i d o i n h tfn g n g tfd i m ? la i
d a p im g l<?n xQ n: lu c t h i c h o a n lu c th i k h o n g c h o a n h o a c d a p im g
12 4 GIAO TRINH T H A M V A N T A M U
mQt nhu cau kh on g phai cua tre - be hoac tam rira, sir dap im g tuy
tien n ay se lam cho tre bi roi loan phan ung va kh on g thanh lap
d u g c phan xa co dieu kien va dQng hinh. \ ri v a y tre se nghi ngd. mat
long tin vao ban than va nhung ngirdi xung quanh. N girpc lai. neu
ngudi m e (xa hgi - ben ngoai) luon dap u ng nhu cau. tre se hanh
dQng theo phan xa cd dieu kien, theo kin h nghiem , "niem tin" cua
tre va vi the tre cd dUQc sir t y tin va long tin cav vao ngirdi khac.
- G ia i doan khiing hoang 2 - Giai doan 12 th an g - 3 tuoi: S u t u
chu x s u hoai nghi: G iai doan g in vdi stf tap luyen dau tien va chii
yeu la tap lu yen sach se, tiTQng ung vd i giai doan hau m on ciia
Freud. N eu tre dUQc giup dd de lam chii cQ the, tre se ttf chii. tir
kiem soat va hinh th an h y thirc dQC lap theo. G iai doan nay tre
th u d n g han h dQng theo kieu khang kh an g "ttf con" mQt cach budng
binh. NgUQc lai, stf kiem tra va lam hQ con mQt cach qua thai hoac
tac dQng kh on g nhat quan tir ben ngoai (chii yeu la cha m e, ngudi
than tron g nha) cd the dan den su ho th en va s u hoai nghi kh a nang
cua b an than, lien quan den sQ hai, le thuQC va m at tu" chii.
- G ia i d o a n khiin g hoan g 3 - G iai d oan 3 - 6 tuoi: Oc sang
k i e n x m a c cam t<?i ldi. D ay la th d i ki tre k h a n g dinh b an than, lien
quan den stf lin g ho, giu p dd n h u n g viec m a tre m u on ttf lam . Neu
n gu di ld n de tre em th u c hien se cho phep p h at trien su sang tao,
stf k h a n g d in h b an th an . NgiTQc lai, neu bi can trd, gap that b ai lien
tu c vd i h a n h d on g k h o n g cd trach nhiem , cd n g u y co dua tre den
cam chiu v a co m a c cam t<?i ldi.
Cac giai doan khung hoang cua dai nguai
-t 8
Slp p h a t tri§n
ta m li - xa hoi
cu a con ngupoi
th e o cac g iai do an
C H U O N G 3: Cac If t huy et tiep can ca nhan trong t h am van t am li 125
- G iai doan khiing hoang 8- G iai doan tir 60 trd len: Hoan
t h a n h x s u th at vpng. Tirong im g vcfi tu oi gia. G iai d oan ciia s y
tong ket toan bQ cac vi£c da lam tro n g q ua khir, ch ap n h an chung
n h u mQt s u toan v?n ca nhan. Khi con n gu di k h o n g ch ap nhan tuoi
gia vd i qua khir da trai qua, hQ se th at VQng vi kh o n g lam lai dirge
n h u n g cai da qua thuQC v'e tuoi tre. Con n gu di se ket th u c ddi minh
tron g sQ hai vi cai chet se den tron g noi th at VQng kh o n g the lam lai
cuqc ddi. 6 giai d oan nay, ca nhan cd the d va o hai cam giac khac
nhau: 1) C am giac da hoan th an h mQi cong vi£c, n gh ia v y ciia ho
doi vd i gia dinh, xa hQi va b an than; 2) C am gia c th at vQng khi hQ
cam th a y v'e tu oi gia cdn nhi'eu dieu chira lam dUQc ch o gia dinh, xa
hQi, cho ch in h b an th an m inh.
N h a th am van can phai hieu ro dac diem ciia cac co n khiing
h o an g tro n g m di giai d oan phat trien lira tu oi de g iu p th an chii xac
dinh th an chu d an g d tron g cOn kh iin g h o a n g n ao, de cd the ufng
pho hai h o a g iu a nhu cau ca nhan va s y dap im g xa hQi. G iup ho
vUQt qua cac cOn k h iin g h o an g tir lira tu oi tn rd c, tir dd vach ra
ch ien lUQc trQ giu p hQ chap nhan v a vUQt qua giai doan kh o khan
de d u o n g dau tot hQn vd i cuqc song.
: Dan theo, Van Thi Kim Cue (chu bien), Nhitng ton thifefng tam li cua thieu nien
do hom e li hon, XX B Khoa hgc Xa h q i, Ha NQi 2003 (tr 83).
128 GI A O T RI N H T H A M V A N T A M U
biet con, dam len con nhir the do la mQt vat chur k h on g phai con
do no sinh ra, h oac doi xir rat tho lo vdi con.
N h irn g n g h ie n ciru cu a
S p itz v a W o lf (19 3 5 ) tai n h a tre
m o coi v a ta i tra i g ia m ch o
th a y cam g ia c an to a n ciia tre
n h o d oi b an ta y b a m e co lien
q u a n d en v ie c ta p di, ta p noi va
su" au y e m tin h ca m k h i ngirdi
m e gQi co n d a la m ch o con
ham n o i, h a m di. N e u th ie u
nhirn g y e u to n a y, n g a y v d i tre
2, 3 tu o i k h o n g tu" h in h th a n h
dirQc1. N h irn g n g h ie n ciru ve
tre em co hQi chim g “n&m .• , ,, ,
0 \ m v . tinnhanhbioe.com
v ie n ” h a y tre bi cach li qua lau
vd i cha m e do chien tran h cun g dira den nhirng roi lo an tam li,
bieu hien m an g tin h dien h in h d ch im g n h ieu tam , kern thich
nghi xa hQi. V d i tre em , xa h<?i hoa la qua trin h tre dirQc tiep
xu c vd i cha m e, ngirdi than, ban be ciing tra n g lira va van minh
nhan lo ai. C ac m di quan he nay d ay ch u n g nhirng dieu can thiet
de trd th a n h mQt n han cach xa hQi.
1Nguyen Khac Viijn. Tam li gia dinh. NXB TG. Ha NQi, 1994.
C H U O N G 3: Cac If t huy et tiep can ca nhan trong t h a m van t am If | 129
Pierre Janet
4. Thuyet ton thitong tam li
(1859-1947)
T o n th iro n g tam li d cac ca nhan xuat
hien sau khi hQ trai qua h o a c ch u n g kien
mQt s y k ien gay tir vong, cd nguy cQ tu 1
vong h o a c gay ton th iron g nghiem trQng,
h o a c de d o a den tinh toan ven ve mat the
chat cu a ban th a n ca nhan h o a c n gu d i
k h a c va p h a n u n g ngay lap tu*c cu a ca
nhan la b ie u hien cua s y sQ hai du dQi, s y
vo VQng h o a c kinh h o a n g 1. www.hipnosisclinica.biz
C a c th u a t ngir n h u “sa n g ch an tam li”,
“roi loan tam li sau sang chan”, “trang thai stress sau sang ch an ”,
“hQi chting stress sau sang chan”, “nhieu tam sau sang chan deu
la cac cach gQi khac nhau cua khai niem “Ton thtfOng tam li”.
Khai ni?m n M m chi mQt hoac mQt loat cac tac nhan ben ngoai
tac dQng den ca nhan va gay ra roi nhieu tam li sau do.
song, giam kha nang lam viec, dau hieu tram cam , sQ khoang
trong, h oang ttfQng, luon co cam giac met mdi.
C ac b a c si ta m th a n th tfd n g co k h u yn h h tfd n g m o ta cac sang
ch an d ac h ieu , vi du n h tin g trai n gh iem tro n g ch ien tra n h , tron g
cac trai tap tru n g , cac v y ctfdng btic tin h due, cac th a m hQa dan
sy , xa m h^i tre em ... nhtf nhting van de tach b iet. C hi d en nhting
C H U O N G 3: Cac li t huy et tiep can ca nhan trong t h am van t am If 131
1 Nguyen Minh Tien. Roi loan stress sau sang chan, www.tamlytrilieu.com.
: Onno Van der Hart. Ph.D. & Barbara Friedman. M A , M.F.C.C.: .4 Reader’s
Guide To Pierre Janet: .4 Neglected Intellectual heritage, www.trauma-
pages.com.
132 GIAO TRINH T H A M V A N T A M U
Ha Tuyet Anh, be gdi chin tuoi. da dwac cha me dwa ve nha de chitng kien
canh do nat. Ho hy vong se giup em ddi mat v&i nhwng chan thwang tam li
sau tran dong dat. (Theo VietNamNet, 28-05-2008, anhAP). __________
13 4 GIAO TRINH T H A M V A N T A M U
Khi noi ve hpi chufng ton thircfng tam li sau dong dat, M etin
Basoglu, phy trach nghien cun chan thirong tam li tai H qc vien
Tam than hQC London, ngirdi da co kinh nghiem tri lieu cho cac
benh nhan sau hai tran dQng dat lam 19.000 ngirdi thiet m ang tai
Tho N hi ki (1999) cho rin g 80% ngirdi cdn song se phai ddi mat
vdi cac h<?i chutig ton thirong tam li ngan hoac dai han. MQt nira
trong so nay se chju nhi'eu van d'e dai dang nhir am anh, ac mQng,
hoi tirdng, m at cam giac, khong hung thu cuqc song, cau kinh,
giam tri nhd, than trQng qua dQ... Trong do, sQ hai la van de
nghiem trQng va pho bien nhat, Basoglu cho r in g rat nhi'eu ngirdi
se luon song trong cam giac sQ hai trong mQi hoat dQng ciia hQ
sau khi xay ra dQng dat, ke ca luc ngii, luc tim h ay tham chi di
qua mQt toa nha. Ong noi, bien phap hun hieu nhat la dQng vien
nan nhan doi m at vdi sQ hai, va truyen tai cac thong diep gian
don qua sach bao, truyen hinh, radio. Ong k h in g dinh: MChi khi
hQ chien th in g noi sQ hai ciia chinh m inh, thi mQi hQi chung ton
thirong tam than m di bien m at” .
nguyen nhan quan trQng ciia viec mat kha n in g khac p h yc cac anh
hirdng ciia sang chan. Can thiep b in g tham van ngay nhirng giai
doan dau ciia ton thirong tam li da ngan chan, han che nhirng roi
nhieu tam li cho nhieu tre em. Dong thdi, s y can thiep theo tirong
tac van hoa co the giup benh nhan phat trien nghi lye va cac ki
nang doi pho vd i khiing hoang - da giup cho nhi'eu tre em tranh
dirge hQi chung sang chan tam li sau khiing hoang.
G abbarb (1995) cho rin g , ke tir khi Phan tam hQe phat trien
den nay da cd 450 loai lieu phap tam li ra ddi. T u y nhien cac nha
tam li hQC, cac nha tham van hay tri lieu tam li van cho rang chi
co 4 hoac 5 dinh hirdng tiep can chinh, ma tron g no bao chira hau
het tat ca cac lieu phap tam li khac. Do la tiep can Tam dQng hQC
diTQc dai dien bd i cac li thuyet ve Phan tam hQe; trirdng phai
N han van - Hien sinh m a dai dien ciia no la tham van than chii -
C H U O N G 3: Cac li t huyet tiep can ca nhan trong t h am van t am If 135
trQng tam ; trtfdng phai Nhan thtic vdi lieu phap thtfdng diTQc
n h ic den la nhan thtic, xtic cam - li tri (thuan ly), trtfdng phai
Hanh vi vdi cach tiep can hanh vi mdi, va cuoi cting la tiep can da
van hoa vdi phtfOng phap triet trung. Ddi vdi than chti, sti Itfa
chQn hinh thtic tham van tam li nao phy thuQC vao sd thich ca
nhan, thdi gian va tien b<ic. Cd nhting lieu phap m ang lai ket qua
tuyet vdi cho ngtfdi nay nhtfng lai that bai hoan toan vdi ngtfdi
khac. Vi vay kho co the noi lieu phap tam li nao la tot nhat.
PhtfOng phap tiep can nQi tam dtfa nganh tham van ma chi
vao nguyen li cho rSng hanh vi ting xti su dung quan diem cua
khong binh thtfdng la do stf giai ma mot hoc thuyet tiep can
sai ctia con ngtfdi ve nhting tinh cam, dan le de phan tich mot
nhting nhu cau, nhting dQng c 0 ben ti'Udng hap roi loan tam
1 J. Godefroid, Les chemins de la psychologie (Nhung con dutfng tam li. tap 3), NXB
Piere Mardaga liege - Bruxelles. 19S- . Ban dich do B/S Tran Di Ai chu bien. Tu sach
NT. Ha Noi. 1998.
136 G I A O T R I N H T H A M V A N T A M Li
duy nhat tim cach th ay doi ho§c lam m at di nhtfng ufng xtf, hanh
vi dtfQc xem la khong thich im g cua than chu, m a khong quan
tam nhieu den cac qua trinh tam li ben trong cua than chu.
Tiep can tam dQng hQe dtfQc khdi xtfdng bdi Phan tam hQe
cua Sigm und Freud (sau nay dtfQc gQi la phan tam hQC cu) va cac
trtfdng phai phan tam hQC m di do cac tac gia nhtf A lfred Adler,
Carl Jung, H arry Stack Sullivan, Otto Rank, W ikhem Reich,
M elanie Klein, H einz Kohut va M argaret M ahler d$i dien. Theo
G oldenson (1984), cac tiep c&n tam dQng hQC deu cd diem chung
la giai thich dQng cQ thuc day ben trong cua than chu, nhan m$nh
vai trd cua y thirc va vo thifc den hanh vi ca nhan va anh htfdng
cua qua khir trong viec hinh thanh va quyet dinh nhan cach cua
ca nhan.
Sigm und Freud (1856 - 1939) la
ngtfdi khdi xtfdng va dat nen m ong Sigmund Freud
cho phan tam hQe. M o hinh phan tam (1856 - 1 9 3 9 )
chung ta hoc dirge nhim g cach thtic de thoa man nhting nhu cau
ban nang. Neu moi ca nhan khong hQe du gc cach thoa man
nhting nhu cau ban nang tti thdi au th o thi ca nhan se co nhting
roi nhieu tam li d tuoi trudng thanh. N h u v£y, ban chat ctia tiep
c£n phan tam gitip con ngtfdi lui lai qua khti, tim lai nhting c<?i re
vo thtic ctia cac van de gay ra roi loan d hien tai, nham giai phdng
nhting cam xtic tieu c u t cd lien quan va/ hoac loai trti cac trieu
chting tam benh.
M y c dich cua tri heu phan tam la lam cho cai khong cd y thtic
trd thanh cai cd y thtic. Hay cd the dien giai nom na la: dtfa cai vo
thtic trong bong toi ra anh sang de y thtic ve no cho ro rang. Nha
tham van gitip than chti tap trung vao sti kien xay ra trong qua
khti de dong stf kien an nhap vdi van de dang xay ra d hien tai.
V£y la, nhting hanh vi hien tai bat thtfdng cd the la hau qua ton
dgng trong vo thtic tti qua khti bi don nen. Thong qua qua trinh
tri lieu, than chti kham pha song song gitia nhting s y kien qua
kh ti va nhting trai nghiem hien tai cua hg va qua dd gitip hp cd
cach hieu m di. Dd la nen tang ctia sti thay doi nhan cach. Tiep c£n
phan tam tap trung nhieu vao cau trtic lai nhan cach h o n la giai
quyet nhting van de trtfdc mat.
Cac khai niem chinh ctia tri lieu phan tam la: ban nang xung
dgng, ban nga va sieu nga; cac qua trinh vo thtic; cac ccf che
phdng ve cai tdi, sti chong doi, lien ttfdng ttf do va stf chuyen dich
la nhting khai niem trQng tam trong hoc thuyet phan tam va cd
vai trd quan trQng trong cong tac tham van. Nhting ki thuat quan
trQng gom: duy tri khung phan tich van de, tti do lien ttfdng, phan
tich cac giac m o, dien dich thong tin, phan tich stf chong doi va
phan tich stf chuyen dich. Dtfdi day la nhting giai thich ve cac
khai niem cQ ban ctia phan tam hQC (Theo J. Godefroid, 1987; G.
Corey, 1991; E. N eu krug 1999; K. G eldard & D. G eldard, 2000 ).
Ban nang xung dong (Id) la bam sinh, khong bj kiem che va
thuoc ve vo thufc. Theo S. Freud, khi m di sinh ra, tam tri con
ngirdi chi la m ot binh chira dung cac xung nang va ban nang
nguyen thuy thuc day con ngirdi hoat dong nham thoa man
nhung ham m uon vo thufc, dtfpc goi la "Cai ay" hay "Cai nd”. Ban
nang hudng cO the tdi viec dap ung nhu cau ma khong de y den
nhung nguyen tac va chuan mtfc cua xa hoi- V i du n h u dua tre
(doi khi xuat hien ca d vi thanh nien) doi hoi cha m e dap ufng vo
bd ben nhung thu" ma hoan canh gia dinh hay dieu kien song
khong cho phep - M ot stf ddi hoi "khong biet dieu".
Ban nga (Ego) cdn goi la "Cai Tdi". Cai Tdi bieu hien thtfc te
ve the gidi m a dura tre phai dtftfng dau. Cai Tdi bi dieu khien bdi
nguyen tac hien thtfc. "Cai Tdi" xuat hien vdi vai trd la tim kiem
nhtfng cach suy nghi, ung xtf thich hop va an toan de tao nen sir
can bang gitfa cac nhu cau cua ban nang va ltfOng tam ciia sieu
nga, nham dap im g cac doi hoi cua xa hoi, tir dd hinh thanh stf ttf
chu d tre. N htf vay, "Cai Toi" luon vira co gang lien he vdi the gidi
m ot cach h o p li va cd li tri, lai vira no ltfc kiem che "Cai Nd".
Sieu nga (Super Ego), hay "Sieu Toi", bao gom y thirc va
nguyen tac dao dire cua ca nhan. Nd cung kiem che "Cai Nd" va co
gang th ay the hanh vi co li tri ciia "Cai tdi" ban g hanh vi mang
tinh dao dire. Cai "Sieu Tdi" dtfdc hinh thanh vao nhtfng nam cuoi
cua giai doan trtfdc tuoi di hoc. Tai thdi diem nay, tre da bien cac
quy tac va cac gia tri ciia cha me, ciia xa hoi thanh m ot phan
trong cai ban nga cua m inh. Tre hoc hoi de hoan thien nhan each
cua m inh theo cac vai trd xa hoi.
Theo Freud, cam xuc m anh va cac quan he thdi nien thieu co
anh htfdng quan trong doi vdi stf phat trien ciia con ngtfdi. N hung
xung dot trong qua khir cd the bi gat ra khdi y thtfc nhtfng van co
anh htfdng tdi ddi song ciia con ngtfdi. Nhtfng xung dot vo thirc
dac thu cd the gay ra nhtfng roi loan thtfc the ttfpng trtfng cho
nhtfng xung dot tam li bi don nen ben trong.
C H U O N G 3: Cac If t huy et tiep can ca nhan trong t h am van t am If 139
Cau true cua nhan cach theo quan diem cua S. Freud dtfgfc
m inh hQa qua cau chuyen ve ban chat bi che giau cua dan ong va
p h y nti 0 tren (dtfgfc chim g toi phong tac dtfa theo y ttfcfng ciia E.
N eukrug) cho thay stf phtfc tap trong m oi quan he gitfa nhtfng
ban nang xung dgng, m ang tinh vo thtic ctia sti ham m uon vdi
nhting bieu hien hanh vi ben ngoai cd tinh y thtic ctia nhting hanh
vi theo chuan mtfc, duVc xa hgi chap nh^n. Dieu nay doi hoi nha
tham van phai nhan biet dtfgfc nhting dQng ltfc chinh la nguyen
nhan thtic day hanh vi ciia than chti. Qua do m di cd the gitip than
chii nhin nhan dim g van de ciia m inh, va nhtf vay m di de ra dtfgfc
phtfcrng an giai quyet phii hQp.
- C d c g ia i d o a n p h a t trien tam sin h due
T heo Freud, stf hinh thanh va phat trien ctia cai Nd, cai Tdi,
"The Ego and the Id (1923)", cai Sieu Tdi trai qua nam giai doan
khac nhau, trong dd anh htfdng nhieu nhat la trong nam nam dau
tien ctia cugc ddi con ngtfdi, vdi ba giai doan phat trien dau tien.
Dd la giai doan mdi m igng, giai doan hau mon va giai doan dtfong
v£t. Cac giai doan phat trien tiep sau nhtf giai doan tang an va giai
GIAO TRINH T H A M V A N T A M U
14 0
doan sinh due chi la su" phan anh tiep theo cua cac giai do?m trtfdc
va it co anh hirdng den su1phat trien nhan cach ca nhan.
• G ia i d o a n m di m ien g - tit o tu oi den 1,5 tuoi: Tron g giai
doan nay vung nhay cam tinh dye cua dtia tre la m oi mieng.
S u khoai cam cua tre dupe tiep nhgn thong qua bu va an.
V iec cai stia, bu binh va thtic an co the anh hirdng ldn den
. cam giac ctia dtia tre ve ban than, v'e sti tin tirdng va an toan
trong cac tiep xuc vdi the gidi ben ngoai sau nay ctia tre.
• G ia i d o a n hau m on - k h o a n g tit 1 den 3 tuoi: G iai doan ma
su1k h o a i ca m ctia tre the h ien d sti b ie t di va la m chu viec di
ve sinh . S y p h a t trien tam li ctia tre lien q u a n d en v ie c cha
m e d a y tre b ie t tir chti viec di ve sin h v a k h a n a n g kiem soat
d u p e ta c dQng ctia m di tru d n g x u n g q u a n h ctia ch u n g.
• G ia i d o a n ditefng v a t - k h o a n g tit 3 d en 5 tuoi: T ro n g giai
d oan n a y tre nhd cam nhan sir k h o a i cam q u a cQ q u an sinh
due, q u a stf ttf kich thich, dQng ch am v a cd stf d am m e vdi
cac h o a t dQng th e xac. T am li ctia tre cd th e bi ta c dQng bdi
n h tin g cam d oan m an g tin h dao dtic ctia ch a m e.
• G ia i d o a n an tang - k h o a n g g iita 5 tu o i d en k h i d ay thi:
D ay la giai doan chuan bi cho s y tru dn g th an h ctia tre nen it
xay ra stf phat trien vd i tre.
• G ia i d o a n sin h due: Trong suot giai doan cuoi cim g nay tre
dan phat trien vdi nhting bieu hien la ngudi ldn vdi nhting
hanh vi vd thtic va cd y thtic.
- B a n n a n g vd cd c qua trin h vd th itc
F reu d tin ra n g cd b an n an g so n g v a b a n n a n g ch et. Ban nang
so n g b ao g o m tat ca n h tin g xu n g n a n g ctia mQt n g u d i n h u doi,
k h a t v a h o a t dQng tin h due (L ib id o). B an n a n g so n g h u d n g hanh
vi v e n h tin g h o a t dQng ton tai, tich cue. T ro n g kh i dd b an nang
ch et th e h ien n h tin g h a n h vi h u d n g den sir p h a h iiy v a tieu diet
b an th an . V i du, kh i co n n g u d i k h o n g th e ch iu d im g d u g c nhting
stf sQ hai, noi dau, stf th a t bai... hQ de bi th u c d a y b d i mQt xung
n an g h u y h oai, h tfd n g td i stf p ha h u y b an th an . B an n a n g chet
gitip giai th ich h a n h vi tu" tti ciia ca n han. Ddi k h i b an n a n g chet
C H U O N G 3: Cac li t huy et tiep can ca nhan trong t h am van t am If 14 1
1 The defense neuro - psychoses, The collected Papers in IOV.N.Y. Collier Book,
1963, V2.
G I A O T RI N H T H A M V A N T A M LI
142
- C d c k i th u a t can thiep
P han tam hQC tru y en th o n g la mQt q u a trin h tap tru n g lau
dai tro n g do n ha tri lieu co g an g dtfa vo thu’c len b in h dien y thuc,
n gh ia la trQ g iu p th an chu h ieu n hting stic m a n h nQi tam , kiem
soat va lam chti h a n h vi ctia b an th an . V ie c n a y dUQc tien hanh
qua v ie c sti d u n g mQt lo a t nhting ki thu£t dtfdi day:
S i t d o n g c a m : V ie c sti d y n g ki n an g d o n g cam va l i n g nghe
tich eye ch o p h ep n h a th a m va n th iet lap m oi q u an h e chuyen
dich, tro n g k h i va n g iti dUQc k h o a n g each n h a t d in h tro n g moi
q u an h e th a m van .
P h a n t i c h s i t c h u y e n d ic h : M oi q u an h e ch u yen d jch xay
ra khi th an chti co th e p h o n g ch ieu n htin g d$c d iem ca n h an ciia
m in h len n h a tri lieu . D o la s y ch u yen doi vo th tic n h tin g cam xuc
va s y ttfd n g tUQng ctia th an chti len n ha th a m van . T h e o phtfOng
ph ap p h an tam , tro n g qua trin h th a m van , d th a n chii lu o n luon
xu at h ien n h tin g p h an ting x u c cam doi v d i n h a th a m van . Nha
th am v a n th u d n g dUQc d on g nhat vd i n g u d i n ao do la tru n g tam
ctia n h tin g x u n g dQt x u c cam tro n g q u a k h ti (th u d n g la cha me
h o a c n g u d i tin h ). P h an ting xtic cam n a y la s y ch u y en dich.
R aym o n d L lo yd R ich m o n d d ua ra mQt vi d y sau: C am xtic ciia
th an chti p h a tripn gitia yeu v a gh et m a th a n chti da trai nghiem
tro n g th d i th o au vd i b o m e, va th an chti cd th e b a t d au doi xti vdi
n ha tri lieu th eo n h tin g cam xtic nay, k h d n g p h u hQp v d i nhting gi
th tic su1x a y ra tro n g tri lieu tam li. T ro n g n h tin g tr u d n g hQp nhtf
vay, th a n chti can p h a i n h an b ie t ran g n h a tri lieu ta m li chi dang
lam co n g viec ctia hQ la dua n htin g cam xtic n a y ra anh sang; do la
cam xtic ctia th a n chti, kh d n g p h ai con n gtfdi ctia n h a tri lieu.
TtfQng ttf, th a n chti cd th e trd nen tin ran g n h a tri lieu cd nhting
kh a n a n g ca n h an de b u dap lai cam g ia c vd gia tri ctia th an chu,
va vi v a y th a n chti cd th e rat th ich, h a y th a m chi bi hap dan tinh
due. N h tf v a y q u a trin h tri lieu tam li se p h ai d oi m at - k h o n g phai
la stf h ap d an - m a la stf tro n g rd n g b en tro n g ciia th a n chii.
C h u ye n d ich tich ctfc x a y ra kh i nhting tin h cam yeu thtfOng
va stf kin h p h u c ctia th an chti htfd n g den nha th a m van . C hu yen
d ich tieu ctfc x a y ra khi th an chu co n hting tin h cam nhtf that
vQng, g ia n dti, xau ho, h ieu nham , cam g ia c vd gia tri, cam g ia c bj
ru o n g b o, stf th u d ich h oac do ki don len n ha th a m van , n h tf the
C H U O N G 3: Cac li t huyet tiep can ca nhan trong t h am van t am If 143
n ha th a m va n p h ai co kh a n an g p h an tich ta m li ch u y en sau de
g iu p th an chu y th u’c v'e n h im g roi lo an ta m li v o th u ’c cu a m inh.
D ich vu tri li£u n a y k h o n g co gid i han v'e m at th d i gian , it nhat
cu n g vai n am (m oi tu an tir 3 den 5 b u o i), co ca tri li£u tien hanh
tro n g nhi'eu n am d oi h oi th an chu phai co nhi'eu th d i gian va tien
bac. D ac bi£t no doi h oi th an chu p h ai la ngirdi noi n a n g liru loat,
co d$ng cQ ro r£t n h am d u y tri qua trin h th a m va n v a san sang
chiu sir chi p h oi cu a n ha th am van.
Theo K a th ry n G e ld a rd va D avid G e ld a rd (2 0 0 2 ), q u an
d ie m cu a A d le r ch o p h ep giai th ic h n h u n g h a n h v i th ie u tich
e y e cu a th a n ch u tro n g qua trin h th am van n h u n h u n g v y den
m uOn co h e th o n g , s y can h b ao v e k h a n a n g t y tir, n h u n g ld i
p h a n n a n la p di la p lai v'e tin h tra n g sire k h o e h a y ve mQt va n
d'e n a o do ch in h la nhirng ch ien th u a t m a th a n ch u d u n g de co
th e t y la m y e n lo n g m in h th o n g qua cach lo i k e o s y ch u y cua
n g u d i k h a c v a o s y q u an trQng h o a cu a ca n h a n m in h . D a y ch in h
la s y m d rQng y tu d n g v'e "m ac cam t y ti" - M a c ca m da th u c
g iy c ca n h a n co g a n g co mQt va i h o a t dQng de n g u d i k h a c thira
n h a n , ch u y d en m in h , n h am tro n tra n h th y c te k h o n g dUQng
d au dUQc cu a th a n ch u.
T rj H<?u A d le r ia n (p h ep trj li£u cu a A d le r) sir d y n g ca c k i
th u a t n h u k i th u a t q u a n ta m , k h u yen k h ic h , dUQng d au , d ien
g ia i n h o m g ia d in h , h o i tu d n g ki ire, am th i v a h o a n th a n h b ai
ta p d n h a. V a d u g c u n g d y n g tro n g g ia o d y e ; d jn h h u d n g loi
s o n g ch o tre; th a m vain q u a n h<? ch a m g - co n cai; co n g ta c xa
hQi; d a c b ig t rat li tu d n g tro n g th a m va n n h o m ; tr o n g giai
q u y e t v a n de h o n n h a n , g ia dinh. La cQ sd ch o s y ra d d i cu a h au
h e t c a c tie p can h ig n n a y dUQc irng d y n g tr o n g th a m v a n , tro n g
tr j li£u g ia d in h .
J. G odefroid, (19 8 7 ) cho r i n g phep tri li? u cua A d le r co anh
h u d n g quan trQng doi vdi tham van vi no cho phep nha tham
van hieu dUQc nhirng van de “rac ro i’ cua than chu th o n g qua
vigc tim hieu dieu kign song va ldn len cua than chu. M at khac,
th o n g qua qua trinh tham van, than chu co the hieu loi song
cua m inh, thira nhan s y khong hoan hao, de tir do tao nen s y
th a y doi. V igc tap trung vao y thirc trong phep tri li?u cua A d le r
bao tru d c s y ra ddi cua cac phUQng thirc tiep can nhan thu’c -
h a n h vi, va da m d d u d n g cho mQt loat cac phUQng thirc tri li?u
gia dinh ra ddi. C o rey cho r i n g A dler co anh h u d n g m anh tdi
cac p h o n g trao quan tam den sire khoe tam than CQng dong. S y
nhan m a n h vao dac tinh lien nhan cach la tieu chi thich h g p
nhat doi vd i cong tac th am van trong mQt xa hQi co nhi'eu nen
van hoa da dan g cim g ton ta i1.
Phirong phap T iep can N han van - H ien sinh phat trien tir giira
the ky X X cung luc d ca M y va chau A u, nham ch on g lai hai trirdng
phai noi bat la phan tam co dien va hanh vi co dien vd i quan diem cue
doan v'e ban chat con ngiTcfi. Tiep can N han van - H ien sinh quan
niem rin g : Nhi'eu ngirdi tim kiem su" trd giup vi h(? co cam giac bat
an, kh on g hai long, cau gian vo cd hoac luon that bai trong viec dat
dirdc nhim g dieu ho cam thay nen lam va cam thay cd the lam dirge.
N guyen nhan cua dieu nay la do ho thieu van g nhim g mdi quan he
tinh ngirdi co y nghia hoac thieu vang nhim g li tudng, m uc tieu quan
trong de phan dau. V i vay, tiep can nay dac biet phii h g p vdi viec tim
kiem kh am pha nhim g xung dot ban than, phu h g p vd i khach hang
dang trai nghiem kh u n g hoang. M uc dich ciia tiep can N han van -
H ien sinh la nhan m an h den su" lira chon, sir tu" do, tinh trach nhiem ,
va su* tu1 quyet, vd i quan diem "chinh chung ta la tac gia ciia ddi
m inh" (Corey, 1999). M oi quan he giira nha tri lieu vd i than chii dirge
coi la d gn g lire chinh yeu dan den sir bien doi tron g tri lieu. T iep theo
phai ke den Carl R ogers vd i phirong phap tiep can than chii - trong
tam , D ugal A rbuckle, V icktor Frankl vd i phtfOng phap tiep can hien
sinh, Fritz Peris vd i phirong phap tiep can Gestalt.
va phat trien nhirng cam giac sai l?ch ve ban than, v'e nhimg dieu
m inh m ong muon. Nhir vay, nhirng hanh vi kem thich nghi la do
s y tap nhiem nhung mau ung xir sai l?ch trong cuqc song.
Than chu dirge xem nhu la mQt chii the co hieu biet, hQ phai
dirge hieu, dirge chap nhan de nha tham van co the cung cap
nhim g loai hinh giup do tot hon. PhtfOng phap tham van tap
trung vao ca nhan ciia Carl Rogers khong phai la chira tri cho
than chu hoac tim kiem nhung nguyen nhan tir qua khir ma cai
chinh la khuyen khich than chii tit hi£n thu'c hoa nhung tiem
nang ciia ban than, de phat trien tam H lanh manh d than chii.
Theo C. Rogers moi tUOng Viec ting dung cach tiep can
giao him ich giira nha tham van khach hang trong tam trong
va than chii la: Moi tirong giao tham van nhan manh den su"
dirge xac dinh bang mQt sir trong thau hieu nhting van de tiem
suot ve phan toi, trong do cac an ben trong khach hang thong
qua nhting dieu ma. khach
giac quan ciia toi bieu hi?n that
hang bieu hien ra ben ngoai.
sir ro rang su" chap nhan ngirdi
De Icim du<Jc dieu nay, nha
khac nhir m gt con ngirdi rieng tham van phai co kha ncing
bi<?t, co gia tri rieng, va bang mQt phan biet du’Q'c nhting cam xuc
s y cam thong sau xa khien toi co ma khach hang dang trai
the nhin the gidi rieng tir ciia nghiem, phai nghe chinh xac,
ngirdi ay qua con mat ciia ngirdi ranh rot nhting thong tin ma
khach hang dang bay to va
ay. Khi cac dieu kien tren dirge
phcii phan cinh d u a c nhting y
th yc hi£n thi toi trd thanh mQt
nghia sau xa, cot loi ma khach
ngirdi ban ctong hanh cua than hang dang co gang truyen tdi.
chii, theo chan hQ trong sir tim M ot loi ma cdc nhd tham van
kiem chinh minh m a bay gid hQ thifd’ng pham phai do la chi
cam thay dirge t y do dam nhi<?m. phan. drih be ngoai van de ciia
khach hdiig bang viec chi nhde
N hi?m vu ciia nha tham van
lai nhting dieu md khach hang
theo phirong phap tiep can nay la
noi ra1.
tao ra mQt moi trirdng thuan lQi
de giiip than chii gid bo nhimg "rao can tam li" dang han che s y
1 Corev.G, Theory and Practice o f Counseling & Phsy cho therapy, Books/Cole
Publishing Company, 1991.
150 G IA O T R IN H T H A M * A ; » - V :
bay to khuynh hirdng tich cue von co va giup t h 'n chu lam sang
to, hieu ro ban than va chap nhan tinh cam rieng ju a n inh.
Phuong phap than chu trQng tam danh gia cao qua trinh tap
trung vao moi quan he tri lieu hQn la tap trung vao ki thuat trj
lieu. Vdi nha tri lieu thi thai dQ dong vai tro rat quan trQng trong
quan he tri lieu. Bdi tri lieu than chu trQng tam nhan manh den
moi quan he gitia than chu va nha tri lieu cho nen each tri lieu
nay chi xac dinh mQt so it ki nang chi dong vai tro thti yeu so vdi
thai dQ can co ctia nha trj lieu (dong vai trd chu yeu). Tham van
than chu trQng tam tdi thieu hoa ap dung cac ki nang tac dQng
trtfc tiep, cach dien djch, sti dat cau hoi, viec dieu tra, chain doan
va tim hieu lich sti than chti. Nhtfng lai ap d yn g toi da hoa kha
nang nghe tich ctfc (nghe cham chti tat ca cac dieu than chu noi,
du la nhting dieu vu vQ hay thoang qua), kha nang phan anh va
phan loai dtfQc nhting cam xtic ma than chti dang trai nghiem.
Viec tham gia day dti, trQn ven ctia nha trj lieu vdi ttf cach la mQt
ca nhan trong quan he tri lieu luon dtfQc nhan m anh hien nay.
Q u an d iem tiep can cua C. R ogers cho rang con n gudi co ban
tinh tot, tich eye. C on ngudi co kh a nang ty* lo lieu, t y giai quyet
van d'e cu a h(? m a kh on g can s y d|nh h u d n g cua n ha th am van.
N han m an h den con n gudi hien tai - luc nay, d day, m a kh on g tim
ve qua khti. D at th an chu vao trun g tam cua sU giu p dd.
Muc dich cua tiep can than chu trong tam la giup than chu
trai nghiem vain d'e cua minh, biet chap nhan ban than, t y tin, cdi
md, s i n sang dUQng dau vdi nhung dieu co htiu, bao thu, song
thuc vdi cac pham chat ben trong cua minh, tu quyet dinh cach
thu’c giai quyet van d'e cua minh. Tiep can than chu trQng tam
khong coi trQng cac ki nang va hau nhu khong ap dung ki nang
tac dQng true tiep, s y dien dich, s y dat cau hoi, dieu tra, chan
doan va tim hieu lich sti than chu. Sti dung toi da ki nang lang
nghe tich cut, ki nang phan hoi va phan loai dUQc cac cam xtic ma
than chu dang trai nghiem.
Khai niem chu dao trong tiep can than chti trQng tam la: mQi
ngudi deu co the dinh hudng dUQc cuqc song cua chinh minh. Cac
than chti deu co kha nang giai quyet nhting van d'e phtic tap trong
cuoc song mQt cach hieu qua ma khong can den su* dien dich va
dinh hudng tti cac chuyen gia tri lieu. Cach tiep can nay tap trung
chti yeu vao nhting trai nghiem hien tai ctia than chti, tiep thu
dUQc cach chap nhan ban than va quyet dinh dugc cac cach thtic
de dat dUQc sti thav doi (giai quyet van de hieu qua).
Tri lieu than chu trQng tam coi stic khoe tam than nhu la s y
dong dang gitia dieu than chu muon trd nen manh vdi dieu than
chu chac chan thyc hien dugc. Khi moi trudng tham van tao ra
d u gc bau khong khi an toan va tin tudng, than chti co the tu1kham
pha ban than thong qua quan he tri lieu. Dieu nay lam cho than
chu dan dan co khinTih hudng cdi md, tin tudng vao su1 tu giai
quyet van d'e ciia ban than hQn va ngay cang san sang dUQng dau
vdi nhting cai co him. bao thti, dong thdi ngay cang song thyc vdi
nhim g pham chat ben trong ciia minh de ddi khang lai nhting bao
hieu ben ngoai v'e van d'e khach hang can thich ting (Corev, 1999).
C. Rogers cho rang thai dQ, nhan cach ctia nha tri lieu va chat
ly g n g ctia moi quan he gitia nha tham van va than chii la nhting
15 2 GIAO TRINH T H A M V A N TA M II
dieu kien tien q u y et d an den ket qua kh a q u a n tro n g tri lieu . T heo
on g, n ha th a m va n phai co n hting p h am ch at sau, do la: s y trung
th y c , cam th o n g tron ven va ch in h xac, ch ap n h an vo dieu kien va
ton tro n g th an chu cu a m inh. T u th ai do n ay, ca c ki nan g, kinh
n gh iem m a th an chu th u dUQc q ua cac b u o i th a m van se g iu p ho
lam chu d u g c cac m oi q u an he cu a ho.
N h u n g dieu kien cot loi m a n ha th am van can co tro n g tri lieu
do la: s y tru n g th y c , h a y ton tro n g va ch ap n h an vo dieu kien,
cam th o n g tron ven , ch in h xac. Khi th an chu cam th a y co ngudi
h ieu m in h , th o n g cam tron ven vd i m inh thi s y b o c lo, giai bay
can g de d an g, th a n g than. Do v a y can tao ra m ot m oi tru d n g , mot
m di q u an h e ho trQ, k h ich le, kh o n g p he p h an , tro n g dd th an chu
cam th a y th o a i m ai, tir do co the b o c 1q n h tin g dieu rien g tu ciia
m in h ke ca n h tin g dieu th u d n g bi xa hoi len an. T ren cQ sd nay
m a n ha th a m van m di hieu d ud e tron ven th an chti v a tti do co
nhi'eu co h oi h o n de g iu p th an chii tru d n g th a n h h o n va tu giai
q u y et va n d'e ctia ch in h m inh.
T iep can th a n chu tro n g tam h'au n h u k h o n g ap d u n g cac ki
n an g tac d o n g tru e tiep , ngUQc lai, lai ap d u n g toi da h o a kha
n an g n gh e tich cUc (n gh e ch am chti tat ca ca c d ieu k h a ch hang
noi, dii la n h tin g dieu vu v o h a y th o a n g q u a), k h a n a n g p h an anh
va p h an lo a i d u g c n htin g cam xtic m a k h a ch h a n g d an g trai
n gh iem . V ie c th a m gia d ay dii, tron ven ciia n ha tri lieu vd i tu
cach la m ot ca n h an tro n g q u an h e tri lieu lu o n d u g c n h an m anh.
vi no lam ch u y en b ien qua trin h noi tam d th a n chii.
T h e o R o gers, ca n h an co k h u yn h h u d n g m o t m at lam cho
phan ld n tr u d n g h g p n h tin g trai n g h iem m a m in h se so n g trong
th e gid i b en n go ai phii h g p vd i kh ai n iem v'e cai m in h . cai m inh
thirc te. M at k h a c no n h am lam cho kh ai n iem v'e cai m in h sat vdi
n hting tin h cam sau xa tao nen ch o cai m in h li tu d n g , tu o n g ting
vd i n h tin g gi ti'em tan g. N h u vay, cai m in h h ien th u c co n gu y cO
k h o n g an k h d p h o a c khi con n gu d i d u d i ap lu c ciia h o a n can h bat
b u o c p h ai tti ch oi m ot so trai n gh iem h o a c con ngirdi tu th ay
m inh p h ai ap d at n h tin g tin h cam va n htin g gia tri h o a c nhting
th ai d(j k h ie n cho cai m in h hien thirc xa vd i cai m in h li tu d n g .
J. G o d e fro id (19 8 7 ) cho ran g, s u l o au v a n h tin g k h d n g thich
nghi ve tam li it n h ieu de lai h au qua ciia sir m at an k h d p gitia cai
C H U O N G 3: Cac li thuye t tiep can ca nhan trong th am van tam li 153
minh hien th yc va nhimg trai nghiem cuqc song mot ben va ben
kia giira cai minh hien thu’c va hinh anh li tudng ma ban than con
ngirdi do co.
M uc dich ciia phUQng phap tham van tap trung vao ca nhan
khong phai la chira tri cho than chii hoac tim kiem nhimg nguyen
nhan tir qua khir ma cai chinh la khuyen khich d than chii s y t y
hien th yc hoa nhim g ti'em nang ciia ban than, tao dieu kien de
dang cho s y phat trien tam li lanh manh d than chii. Than chii
dirge xem n h u la mQt chii the co hieu biet, ho phai dugc hieu,
d u g c chap nhan de nha tham van co the cung cap nhimg loai hinh
giiip dQ tot hon. Tiep can than chii trQng tam img dung trong cac
tinh huong giao tiep xa hoi, trong tri lieu va trong dao tao lay hQC
sinh la trung tam, trong quan he cha me -con cai, thich h g p trong
tham van khiing hoang, img dung vdi nhi'eu khach hang thuQC
nhi'eu nen van hoa khac nhau.
N hiem v y ciia nha tham van theo phUQng phap tiep can nav
la tao ra mQt moi trudng thuan lQi cho phep than chii hQe each
hanh dQng de dat den s y ty khuyen khich va ty hien thuc hoa.
N hiem vu chinh ciia nha tham van la giiip than chii gid bo nhung
"rao can tam li" dang han che sir bay to khuynh hudng tich cUc
von co va giiip than chii lam sang to, hieu ro ban than va chap
nhan tinh cam rieng ciia minh.
R o gers tin ran g th an chii co the tim ra giai phap ciia rieng
m in h tro n g mQt m oi tru'dng d do co mdi quan he th a m van nong
am va than cam . O n g xem chinh m oi quan he tham van nhir la m ot
vat xiic tac cho sU th a y doi va tin rang viec nha th am van tim cach
dua ra ldi giai th ich th a y cho than chii la kh dng th ich h g p . Do do,
khi tr g giiip th an chii R ogers hoan toan kh on g chi phoi quyet dinh
ciia th an chii m a sir d u n g ki thuat lin g nghe tich eye va tien hanh
ph an h oi soi san g lai cho than chii nhim g dieu than chii da noi (K.
G e ld a rd & D. G e ld a rd , 2000).
T ro n g khi p h a n ta m hQC nhan m an h ve sir phan tich va giai
th ich h a n h vi ciia n h a th a m van ddi vd i th an chii, thi C .R o g ers tin
ra n g th a n ch ii co th e tim ra giai p h ap ciia rien g m in h tro n g m oi
tr u d n g tu van co m di quan he n on g am , d on g cam . T h eo ong.
ch in h m oi q u a n h e giira nha th am van - th an chii da giiip than
15 4 GIAO TRINH T H A M V A N T A M U
chu tu" giai quyet van de cua minh. V i vay, viec nha tham van luon
d u a ra ldi g ia i thich, ldi khuyen la khdng hQp ly. V a chi khi nao
nha tham van cd d tfdc mQt stf ch a p nhan , ton tro n g vd d ieu kien
nhtfng gia tri ttf tai rieng b iet cua than chu; b a t ke d ja vj, h an h vi,
hoac thai dQ tich ctfc hay tieu ctfc cua hQ. C h i khi n ao n h a tham
va n cha n thu'c tro n g moi ttfQng giao vdi than chu (chan thtfc
trong cac cam giac, chan thtfc trong y thu’c, chan thtfc trong ldi
noi va h a n h vi), va chi khi nao n h a tham van thau hieu (thau
ca m ) than chu (nha tham van trai nghiem van d'e nhtf than chu
d an g trai nghiem, nhin van d'e n h tf chinh hQ nhin)... C hi khi do
than chu m di vtfng tin d b an than, than chu m di co the dUQng
dau vdi nhtfng van de cua minh mQt cach thich d an g.
Han che cua tiep can than chu trQng tam la cd stf yeu cau rat
cao ve nhan cach va ki nang cua nha tham van. V di nhtfng ngtfdi
kho co kha nang bQC 1q cam xuc hay khong co kha nang dien dat
bang ldi thi stf tien bQ trong tham van la kho khan. Ngoai ra
phtfOng phap tham van than chu trQng tam khon g coi trQng
nhtfng chi tiet ve qua khir cua khach hang.
Vi^c ufng dung cach tiep can than chu trQng tam trong tham
van nhan m anh den stf thau hieu nhtfng van d'e ti'em an d ben
trong than chu thong qua nhtfng dieu m a than chu bieu hien ra
ben ngoai. De lam dtfQc dieu nay, nha tham van phai cd kha nang
phan biet dtfQc nhtfng cam xuc m a than chu dang trai nghiem,
phai nghe chinh xac, ranh rQt nhtfng thong tin m a than chu dang
bay to va phai phan anh dtfQc nhtfng y nghia sau xa, cot loi ma
than chu dang cd gang truyen tai. MQt loi m a cac nha tham van co
the thtfdng pham phai do la chi phan anh be ngoai van d'e cua
than chu bang viec chi nhac k i nhtfng dieu m a than chu noi ra.
- T iep ca n H ien sin h
N htfng ngtfdi th eo th u yet H ien sin h gom co D ugal A rbuckle,
V ick to r F ran kl, R ollo M a y va Irvin Y alom . T iep can hien sinh
kh o n g xem xet den v ie c dinh htfd ng li th u yet, m a no tap tru n g vao
nhtfng va n d'e trQng ta m dtfa tren nhtfng gi m a con ngtfdi d an g ton
tai, nhtf: noi co d o n , stf co lap, cam xu c chan ghet, va sir vo nghia.
V d i q u an d iem ca n h an la ngtfdi chiu trach n h iem cua cuqc ddi
m inh, th a m van h ien sin h coi trQng sir ttf do, trach n h iem va sir ttf
C H U O N G 3: Cac If th u y e t tiep can ca nhan trong th am van tam If 155
Dieu quan trQng la nha tham van giup than chu loai bo dUQc niem
tin tieu c u t va cung h(? ban phUQng hudn g giai quyet cho nan d'e
m ang tinh "hi£n sinh" cua ho-
Do thieu hu t mQt h ? th on g nhu ng n gu yen tac va thu'c hanh trj
li?u nen phUQng p h ap Hi<?n sinh kh on g d u g c xem la mQt cach tiep
can kh oa hoc. N o bj gidi han khi tham van cho cac th an chu co trinh
dQ van h oa thap, n h u n g than chu kh o n g co kh a n an g b g c 1q ban g ldi
hay nhu n g kh ach h an g co kh u n g h oan g eye dQ can s y djnh hudng.
- T iep can G esta lt
Khi mot than chu tam sit ve dieu kho tam cua minh trong qua
khif, than chu dwac yeu cau "bieu dien lai vd kich "nhw the no
dang xay ra ngay trong hien tai, bang cach tw&ng twang va
hoi twdng lai nhwng trai nghiem tam li cua minh. Tiep can
Gestalt la mot phwcfng phap bieu twang hod vd ddi thoai vdi
chinh minh.
Cdc s y kien ty ban than no khdng mang lai cdc van de xuc cam vd
hanh vi nhitng s y danh gid vd niem tin mang tinh nhdn thu'c ve cdc
sit kien trong cuqc song dan cluing ta den cdc van de nay. Phwcfng
phap xiic cam hap li cho la cdn nguyen ciia nhitng rdi loan xiic cam,
hanh vi xuat phat tit nhitng niem tin vd suy nghi phi li tri.
Tir nhim g n am i9 6 0 , cac tac gia n h u A lb ert Ellis dat tien de cua
md h in h tri lieu xu c cam hQp li (R ational E m otive B eh a\iou r
C H U O N G 3: Cac li th u y e t tiep can ca nhan trong th am w .,i iam If 161
ch u da th a t b a i, h o a c co h a n h vi ting xir k h o n g p h u h a p (n h u
ch i di ch u a cau m a y, h o a c t y sat). E llis ch o ra n g , ra t it k h i do
b a n th a n s y k i? n h a y tin h h u o n g (A) g a y ra h a u q u a stre ss (C) -
th a t b a i h o a c b i roi lo a n ting xti, m a chti yeu la do n iem tin (B)
v'e s y ki£n d o g a y ra.
V i d y , k h i co gai bj n gu di yeu bo (A), n iem tin ctia co rang
"M in h la do k e m coi, m inh la do bo di; ran g m in h se k h o n g bao
gift tim dUQc n g u d i nao k h a c n h u anh ta" (B), dan co den cam
gia c ch an n an m u o n t y sat (C). T ro n g khi vd i co gai kh ac, n iem
tin ra n g "A n h ta k h o n g xting d an g vd i m in h" dan co ta den cam
g ia c m a y m an th o a t dUQc anh ta, ran g "m inh co dieu kipn gap
d u p e n g u d i to t h o n ".
T ro n g p h a m vi ctia q u a trin h trj li<?u, Ellis k h u yen k h ich cac
ca n h an x e m x et n h tin g ld i n han dinh ve b an th an m a ho da noi
v a ca n n h a c x em li£u ch ting la hQp li h a y p hi li, q u a do d ua ra
n h tin g b ai tap n h a m th a y doi nhting su y n gh i l? ch lac. T h eo Ellis
(19 73 ). n h tin g y n g h i v a n iem tin l£ch lac, phi li do la:
- Q u a n ni£m ran g can phai dUQc m Q i n g u d i yeu m en, t o n
trQ n g k h i tiep x u c vcri m inh.
T h it tit, than chu can d u gc biet lam cach nao cac niem tin phi
li lai dupe ban than tiep thu.
T h it n am , than chu can phai hanh dgng de phat trien mQt
cach song h a p li hQn tren the gidi.
KJ thuat REBT mang tinh hudng dan cao, co su1 thuyet phuc
va chap nhan d u a n g dau cua than chu nham thay doi nhan thu'c,
cam xuc, hanh vi. Ki thuat nay dUQc thiet ke de xac dinh va kiem
tra nhung nhan dinh sai lech cua than chu, tir do di den dieu
chinh nhung suy nghi va niem tin khong hQp li nay. Vi du thay vi
nghi “ T d i ch a n g la g i” , than chu co the luyen tap de noi vcri chinh
m inh rang “ T o i co m o t so' itu diem n ha t d jn h ” ; hay quan niem:
“ T o i k h d n g ba o gicf tim d ita c ngitcfi nao k h a c n h it ngitcfi d o ”
thanh “ T di se tim d u ’Q’c m o t ngitcfi k h a c” . PhUQng phap luyen tap
nay nham chong lai nhung y nghi tieu cu t ve ban than.
Theo J. Godefroid, nha tham van phai khuyen khich, thuyet
phuc, chieu chuQng thuc day than chii tham gia vao cac hoat dQng
da lam cho hQ chun bu dc hoac sQ hai; lam ro cac qua trinh tu duy
cua than chu, giup than chu y thirc dUQc dieu gi khong hQp li de
tri giac cac s y kien cho khach quan hQn, tim ra nhung giai phap
m di lam giam lo au, thay the cac irng xir khong thich nghi bang
nhung irng xir mdi phu hQp vdi doi hoi ciia cuqc song va moi
trudng luon thay doi.
De cd the trQ giiip dac luc than chii trong viec nhan dien dUQc
nhung suy nghi phi logic va nhung niem tin bat hQp li, Ellis da de
nghi than chu phai tiep tuc chong lai nhung niem tin phi li bang
cach luyen tap d nha, nhu:
- B a i tap & nha ve nhan thu’c. Lieu phap tham van cua Ellis
yeu cau than chii tiep tyc viec cau true lai nhan thirc mQt cach
linh hoat va chii dQng d ngoai phdng tham van de chong lai
nhim g niem tin phi ly, xac dinh nhung gi nen lam, phai lam de
loai bo nhung suy nghi tuyet doi hoa dan den nhimg niem tin phi
li trong cuqc song.
- L ieu p h a p d o c sa ch . Viec dQC sach xac nhan gia thuyet cQ
ban cua Ellis va/ hoac lam cu the hQn van de cua than chu. Than
166 G I A O T R I N H T H A M V A N T A M II
c h u co t h e t ie p t y c t h a y d o i m Q t c a c h c h u dQng n h im g s u y n g h i va
h a n h d Q n g v'e c h in h v a n d'e c u a hQ.
MQt khia canh md tiep can hanh vi rat quan tam la phai dien
dat, nam bat dWtfc nhitng muc tieu cu the trong cong tac tham
van. Khach hang trong buoi dau den lam tham van thwang
hay dwa ra nhitng muc tieu cdn dat dwac mQt cach m d tdi,
chung chung vd tritu tWQ'ng. Vi vay, mQt viec dat ra cho nhd
tham van, tri lieu la giup khach hang djnh vi dwac muc tieu
cdn dat dwac m ot cach ro rdng, cu the. (Corey)
B if& c 2, NhqLn d ien van de va d$ t m\ic tieu: Sau khi xac djnh
ch in h x a c m o t so h a n h vi m a th an chu m u on th a y doi (n h u kh o n g
an q u a nhi'eu, k h o n g u o n g rUQu, kh o n g hu t th u o c...) nha tham
v a n v& th a n ch u cu n g xac d jn h n h u n g h&nh vi d 3 c trUng m a than
chu q u a n ta m v a d$t ra m pt vai m y c tieu thir n gh iem . C au hoi
th an chu can tra ldi: H&nh vi d 3c thu nao m inh th a t s u m on g
m u o n th a y d oi?
- S it d ung ki thu at dieu kien hod thao tac: Sau khi theo doi sy
hinh th a n h nhtfng k i nang th on g dung, nha th a m van giu p than chu
dap tat nhtfng h an h vi kh on g m ong m uon m ot cach ttf ttf qua cung
co tich c u t nhtfng han h vi m di. H anh vi lu yen tap m d i phai dUQc
cung co b an g cach lam tang cu d n g do h oac tan so xu at hien hanh vi
m d i va cim g co b an g kh en th u d n g (bang ldi h o a c cac hinh thu'c
khac) khi h an h vi m d i dUQc th iet lap.
- P h itcfn g p h a p da m au han h vi
Arnold Lazarus
D ay la p h u o n g p h ap tiep can than
(sinh 1932)
chu p h o b ie n ciia th a m van h a n h vi do
A rn o ld L a za ru s x a y d y n g . P h u o n g phap
cua L a za ru s co g a n g de x a c din h m ot
cach ro ra n g v a n de, d at ra m u c tieu, xac
djnh k i th u a t v a do lu d n g ch inh xac
n h u n g th a n h co n g ciia q u a trin h th am
van va tri li£u. C a ch tiep can cua A rn o ld
L azarus d u a tren sU p h a n tich can th an 7
m au h a n h vi, d u o c b ie t den b d i cac ch u
cai BASICID. B a n g vi£c n h an d^ing nhu
cau cu a th a n chii tro n g th am van, www.impactpublishers.com
L arazu s y e u cau th a n chii m ieu ta m au
h a n h vi b a n g vi£c tra ld i n h im g cau h o i th u o c cac lin h vUc d ud i
d ay (d a n th eo E .D . N e u k ru g , 1999 ):
mQt tinh h u on g gay sq hai nhat hoac nghe mQt cuon bang mo
ta chi tiet tinh h u ong do, nhung phai trong moi tru d n g an toan.
Y nghia cua p h u o n g phap nay la than chu khon g dUQc phep ne
tr&nh nhirng tinh hu on g kich thich gay sQ hai ma ngUQc lai
phai doi m at vdi nhung kich thich nay. T ro n g thdi diem nay
than chu kh a m pha ra rang nhtfng kich thich do kh on g dang sQ
n h u m inh nghi trtfdc day. V iec lap di lap lai cac kich thich gay
sQ do khien cho ch un g giam dan sire m anh tao ra lo au. V a khi
lo au xay ra thua dan hoac khon g xay ra ntfa thi cam giac cang
thang se m at di.
Ky thu^t chim ngap cung tUQng ttf n h u ki thuat tran ngap,
ngoai trtf than chu dong y tiep xuc trtfc tiep vdi hoan canh co
thtfc, ki thuat nay con doi hoi than chu trai nghiem tiep xuc vdi
nhtfng dieu kien co thtfc. Than chu dUQc kich thich tudng tUQng,
chang han xem mQt cuon phim hoac nghe mQt doan bang mo ta
chi tiet tinh hu on g gay sQ (dieu nay co the khong giong nhu sQ
hai ma hQ vtfa tu d n g tUQng). Ki thuat nay da dUQc xac nhan la co
hieu ltfc h o n ki thuat giai man cam co he thong va trong tham
van stress co lien quan den roi nhieu tam li n h u am sQ ma, am
sQ khoang trong... Hai ki thuat nay cung dUQc dung de hoa giai
nhtfng roi nhieu tam li n h u lo hai, am sQ. V iec stf d y n g nhtfng ki
thuat nay doi hoi nha tham van phai co trinh dQ cao, dat tdi
trinh dQ tham van - tri lieu chuyen nghiep.
Tom lai, tham van hanh vi phu thuQC vao kha nang kiem soat
dUQc stf thay doi cua cac moi trudng khac nhau. No co tac dung
trong mQt khoang thdi gian ngan nhung dem lai ket qua cao doi
vdi nhtfng roi loan am anh, cam giac tuyet vQng, roi loan tinh due,
roi nhieu tre em, stf sQ hai, stf thuc ep, tram cam, nghien m a tuy,
tan cong va nhtfng hanh vi tQi pham, dieu tri benh lien quan den
tim. Trong qua trinh trj lieu, khach hang luon dUQc thong bao ve
qua trinh tri lieu va cach thtfc tien hanh de tiep thu do mau hoa
hanh vi. PhUQng phap tiep can tfng xtf trong tham van hien nay
khong chi chu y vao cac stf kien, hanh dQng ben ngoai. ma con
quan tam den vai tro cua nhan thtfc, suy luan, danh gia cao ddi
176 GIAO TRINH T H A M V A N TAM li
song nQi tam cua than chu. D ong thdi no ket hQp n hung quan
diem va phUQng phap tiep djin nhan van vao qua trinh tham van
cho than chu. Do do, tiep c |n nh£n thu’c - hanh vi dUQc cac nha
tham van Uu tien sir d yn g rQng rai tren the gidi. T u y nhien, khong
the khong noi den mQt so han che cua tiep c |n hanh vi, do la stf
tap trung ldn vao nhung thay doi hanh vi m ang tinh d£c thu.
N goai ra, vi§c ap dat nhung hanh vi dUQc coi la chuan, dUQc chap
nhan chung trong xa hoi cho nhieu doi tUQng la khong hoan toan
phu hQp vdi phUQng phap nay.
Tham van hanh vi thudng dien ra trong m oi tru dn g t y nhien
(m oi tru dn g song th y c cua than chu) nhung co kiem soat. li do la
nhung vu dn g m ac, kho khan hay roi nhieu cua than chu phai
dUQc di'eu chinh d nQi no xay ra, chu1 khong phai tai van phong
nha tham van. T hu c chat cua tham van hanh vi la qua trinh giao
due, trong do than chu hQC cac ki nang t y di'eu chinh, phat trien
cac cach thu’c ung xir m di. Phoi hQp nhung k i thu£t cy the de tang
tinh hi£u qua cua tham van.
M oi quan h£ cua tham van hanh vi giua nha tham van va than
chu la m oi quan h? m ang tinh hQp tac hieu biet. Than chu la
ngudi chu dQng tham gia mQt cach co hieu biet vao qua trinh
tham van. N ha tham van va than chu cim g chia se nhung kien
thu’c ve van d'e. N goai ra, than chii dUQc th on g tin ve th y c tr^ng
van d'e, nhung tien trien d y kien trong qua trinh tham van. Than
chu thudng dUQc huan luyen cac ki nang de hQ co the bien qua
trinh di'eu chinh thanh t y di'eu chinh, bat dau hay tiep ty c mQt
chuon g trinh tu di'eu chinh tai gia va biet danh gia ket qua ciia sy
t y di'eu chinh.
Cach tiep can m ang tinh t y hudng dan, t y kiem soat nay
khien cho than chu biet cach giai quyet van d'e se xay ra trong
tUQng lai m a khon g can s y co m at cua nha tham van. Than chii
dUQc trang bi “cong c y ” de thay doi va cam thay s y tin tud n g hdn
vao ban than m inh. Tham van theo phUQng phap ung xu nhan
m anh tam quan t r Q n g ciia mdi quan h? chac chan va quan tam
giua nha tham van va than chii. Di'eu nay cho phep xay d y n g niem
C H U O N G 3: Cac If th uye t tiep can ca nhan trong th am van tam li 177
loan tinh cach, co van d'e than kinh, roi loan an uong, cac ki
n£ng lien nhan cach kem , cac van de hon n h an , cdc ki nang ve
nuoi day con cai, s y ham m e va roi loan tinh dye. M o hinh nay
hi?u qua nhat vd i nhung khach han g co kh a n an g su y luan tot va
nhung n gu di k h on g bj roi loan nghiem t r Q n g . Lfng dung thong
d y n g nhat cua Beck ve trj lieu nhan thu’c la tro n g trj lieu tram
cam ; tro n g viec h u dn g dan con ngudi cach thu’c che n g y trang
thai cang thang.
Con trj lieu hanh vi dUQc ung d yn g rQng rai doi vd i nhung
khach h an g m ong m uon co dUQc nhung th ay doi hanh vi d$c
thu, do la roi lo an am sQ; cam giac tuyet VQng; roi lo an tinh dye;
roi nhieu tre em; di'eu trj nhung benh lien quan den tim , hoa giai
stress, di'eu chinh hanh vi.
S a <36 ti§p can trong tham v3n1
hudng dan
C a c q u a n d ie m tie p
Nhd tham
dan
Nhd tham
c^ n t r o n g t h a m v a n
r r t • a/ a
Tiep cg.n Than chu dien gidi Tiep cgn
Nhan van vd tu kham pha Hanh vi
C. Rogers W. Glasser
1 Kathryn Geldard va David Geldard, Cong tac tham van tre em , Dai hoc Md,
Thanh pho Ho Chi Minh, 2000. Phong theo so do trang 75 va da duyc Tran Thi
Minh Du’c va Le Lan Phirong bo sung them phan cac tiep cijn.
C H U O N G 3: Cac If th u y e t tiep can ca nhan trong th am van tam li 179
tro n g cach n h in v'e q u an d iem tiep djin tro n g th am van nhir sau:
Khi th a n ch u co van d'e, n ha th am van xac dinh cac h an h vi m an g
tin h tri^u chtfng, nhir: stf am anh lo au vi ch on g ngo^ii tinh, sd
n g u y h iem , sd d irong dau ve van de li hon; th ieu sin h ltfc, th ieu
d png c o tro n g h a n h d on g, stf su y ngam ve gia din h v a nhtfng lo
la n g k h a c, stf kem t£p tru n g tro n g con g viec ch u yen m on , nhtfng
m au th u a n d o n g ngh iep ; stf phu th u o c vao ngtfdi ch on g, phu
th u o c va o stf ch ap th u$n cu a m e.... Sau khi liet ke cac trieu chtfng,
nha th a m van sap xep nhtfng kh o kh an cua th an chu va o cac
n h om va n de v a d ien giai, xem xet cac q u an h e n h an qua. Q u a do
lien k e t cac n h o m trie u chtfng vd i stf th am k h a o ve li th u yet tiep
c$n. V i d y , lo n g ttf tro n g de b j ton thtfOng (tiep c$n n h an van);
h ay nhtfng x u n g d ot q u y en ttf trj (tam d on g h oc); ho£c co n g viec
be tre, m au th u a n gia d in h (tiep c£n G estalt) v.v... Stf dieu chinh
n ay h o a n to a n can ctf va o d jn h htfdng li th u yet cu a ca n h an nha
th am van . T o m lai, v ie c stf d y n g cach thtfc tiep c&n n ao p h y th u oc
rat n h ieu q u a n d iem n h in nh£n va n de cua n h a th a m van . V a, d
m ot chtfng m tfc n h at d jn h no p h y th u o c ch in h vao van de cua
than chu. V i cac v a n de k h a c nhau lu o n co cach cach tiep c£n hieu
qua k h a c n h au .
180 G I A O T R IN H T H A M V A N T A M U
C AU HOI O N T A P CHlftJNG 3
Quan he tham van la quan he ma & do than chu thich ting dan
dwcfc v&i van de ciia minh, tti do than chu co kha nang tu" dinh
hw&ng va gidi quyet. Chia se van de cua than chu khdng phai de
nhd tham van tr& thanh mot ngw&i ban vd dwa ra quyet djnh cho
than chu, lam than chu luon phu thuoc vao nhd tham van, md
phai giup than chu hieu dwac nhting dong ccf vd thtic ciia ho. Vi
vay, nhd tham van phai giti khoang cach vd do trung lap, khdng
bao gi& nhin nhan van de ciia than chii tti quan diem cd nhan vd
trong moi quan he tham van luon luon giti moi l&i noi vd hanh
dong hw&ng vao qua trinh trW&ng thanh cua than chii.
Trong chirong nay chim g toi se lam sang to hinh anh nha
tham van vd i tu" cach la mQt con ngirdi can bang va la mQt nha
tham van chuyen nghiep vdi nhirng pham chat ciia ngh'e trQ giup
tam li. Vi£c phan tich quan ni£m v'e than chii va nan d'e cua hQ,
cung nhu cac cQ che phong v£ ca nhan khi co nan d'e se giup
chung ta cd cai nhin tich ctfc v'e m oi quan h? trQ giup. Cuoi cimg,
quan diem than chii trong tam trong qua trinh tham van dtfQc
chung toi vgn dung de phan tich moi quan h<? trong tham van.
I. nh A t h a m v a n l a c o n n g i / cxi c A n b A n g
l. Cdi tdi
c a i t o i b a o g o m m Q t t o hQp c o m Q t k h o n g h a i c a c d £ c t n m g the
c h a t v a t a m li c u a m Q t c a n h a n t r o n g d i e u ki<?n, h o a n c a n h x a hgi
x a c d j n h c y the.
Khai nipm cai toi bao ham mQt cach nhin hai chi'eu c^nh:
Chi'eu c<mh ca nhan m a m oi ngtfdi ttf bay to m inh la ai (hay con gQi
la cai toi ca nhan) va chieu canh xa hQi dtfQc xac djnh bdi cac quy
tac, chuan m yc m a ca nhan khi tham gia vao cac m oi quan he xa
hQi hQ phai th y c hi§n cac vai xa h(?i nhu* mQi ngudi m ong dai (hay
con gQi la cai toi xa h§i). Hai chieu c^nh nay thong nhat bi£n chtfng
vdi nhau trong qua trinh hinh thanh va phat trien nhan cach con
ngirdi. Khai ni<?m cai toi dUQc phat trien tir s y so sanh xa hQi, so
sanh vdi ngirdi khac. Chung ta t y so sanh m inh vdi "nhirng ngudi
quan trQng khac". Khi ca nhan soi m inh vao ngudi khac de nh£n
biet ban than va hanh xir theo s y chd dQi cua xa h<?i thi ta gQi la
“Cai toi lang k in h ”. N htf v£y, stf tim kiem hinh anh ban than trong
qua trinh tnrdng thanh cua ca nhan phy thuQC vao danh gia cua
nhtfng ngtfdi xung quanh, d$c bi?t la nhtfng ngtfdi m a ca nhan cam
thay co gia tri vdi m inh. Vi dy, phy ntf danh gia ban than minh
thong qua “Cai toi lang kinh ” cua nam gidi. Co khong it phy nir
cam thay khong hai long vdi ban than, hQ luon ttf trach m inh chi vi
trong con m at cua nam gidi hQ trd nen “beo qu a”, h ay “thieu ntf
tin h ”! N htf v£y, thong qua kinh nghi?m cua ban than, dac bi?t la
anh htfdng cua ngtfdi khac m a ca nhan nh£n ra minh: Toi la ai? Toi
se la ngtfdi nhtf the nao? H q m uon toi la ngtfdi nhtf the nao?...
thay doi cAi nhin tieu eye ve ban than, vi anh ta da “lap trin h ” cho
tiem thu’c nhirng phan tfng nhtf xau ho khi giao tiep vdi ngtfdi
khac. N htf vay, anh ta da khong thay doi dtfdc nhan thtfc ve ban
than m inh.
H inh anh ban than bj quy djnh bdi ngtfdi khac - bdi chuan
mtfc xa hgi. Khi ca nhan hanh dQng theo stf chd dpi cua xa hQi, ca
nhan se dirge khen nggi, ung hg. Hanh dQng nay lap di lap lai trd
thanh mQt phan nhan cach cua con ngudi.
Hinh anh ban than con phu thugc ldn vao ki vQng cua moi
ngtfdi. N eu ca nhan doi hoi cao d ban than, hQ se dat dtfQc nhtf
m ong m uon. N eu ca nhan cho rang m inh kem cdi, hQ se khong co
kha nang, dQng ltfc de hanh dQng, vi vay hQ khong thanh dat.
M at khac, hinh anh ban than cd anh htfdng den tinh chat
quan he cua ca nhan. MQt thai dQ tieu ctfc ve ban than se khien ca
nhan li giai tieu ctfc vd i cac tac dQng ben ngoai den ban than.
De hoat dQng tot trong linh \-tfc trQ giup tam li con ngtfdi, nha
tham van trtfdc tien phai y thtfc ro ve cai toi cua minh va co stf can
bang tam tri. Stf can bang tam tri giup cho nha tham van nhin van
de cua than chu m gt cach khach quan. Ngtfdi can bang la ngudi co
kha nang ttf giai quyet cac van de cua minh ma khong can den stf
giup dd cua ngtfdi khac. Stfc khoe tam li va stfc khoe cQ the la hai tru
CQt tao nen con ngtfdi can bang. Con ngtfdi can bang dtfQc xem xet
ttf nhieu binh dien khac nhau, khi mQt binh dien nao do true trac
cung co the lam con ngirdi mat can bang. Dtfdi day la cach nhin ve
mQt con ngtfdi can bang va binh thtfdng theo quan diem cua J.
Godefroid. Theo ong , ngtfdi can bang la ngtfdi1:
Nhirng con dir&ng tam li hoc tap 3, NXB Pierre Mardage Liege - Bruxelles,
1 J o .G o d e fro id ,
198". Trung tam nghien ciru Tam li tre em, tr.149, tu sach NT, 1998.
18 4 Giao trinh T h a m van tam li
- Tren binh dien the chat, ngirdi can bang co mQt cQ the khoe
m^nh, mQt the trang tot va chiu dyn g dUQc m et nhQC.
- Tren binh dien dao dtfc, ngtfdi can ban g luon co khuynh
htfdng tin vao stf li giai cua m inh, dtfa tren nhtfng ctf lieu khach
quan hQn la dtfa vao nhtfng danh gia ben ngoai. H anh vi ciia ho
luon tuan theo nhtfng chuan mtfc xa hQi mQt cach ttf nguyen vdi
mQt y chi vtfng m anh. H q luon s&n sang thtfa nhan nhtfng sai Tam
cua m inh.
- Cd van d'e try c trac v'e m at tinh cam. Khi hQ co nhtfng khuc m ac
tinh cam chtfa dtfQc giai quyet ttf thdi th a au hay trong qua khtf.
- Co nhu cau tinh yeu. H q la nhtfng ngudi qua yeu ban than,
co thai dQ ttf hao thai qua, tin ttfdng mQi kho khan deu co the giai
1 Dan theo N gu yen Thcr Sinh, Tu van tam li ca ban, N XB Lao dong, 2 0 cr
186 Giao trinh T h a m van tam li
quyet dirge bang tinh yeu va do chinh kha nang cua hQ. D ay la hoi
chtfng m uon m inh la anh hung, ctfu vdt dtfgfc ca the gidi.
- Tim den stf an nhan. H q nghi rang ngh'e Ttf van la nghe chi
ngoi van phong noi chuyen va dem tien.
- Tim danh VQng. H q tin rang, lam ngh'e tham van dtfQc xep
vao nghe nghiep sang trQng, cao quy va ljch stf.
Di'eu cQ ban d'au tien can co de trQ thanh nha tham van do la
m ong m uon giup dQ ngtfdi khac. Neu khong vi nhtfng li do tren,
ca nhan di vao ngh'e tham van hQ se hoan toan that bai. D on gian
vi khi trd thanh nha tham van hQ se khong dap tfng dtfQc nhtfng
khat khao tren. Trai lai, tac hai cua stf that VQng se trd thanh chat
dQc, pha huy cuqc song cua hQ va cua ngtfdi khac chi vi hQ co stf
chon Itfa sai lam .
! — I
Trong mot dip di cong tac & Phap (nam 2005) toi tinh ca gap
mot ntf sinh vien ten X, hoc nganh Tam li hoc. X von la mot sinh
vien hoc toan tin kha tot. Sau khi hoc het nam I co da quyet dinh
bo nganh Tin hoc de chuyen sang nganh Tam li hoc. Khi biet tdi
cung nghe, X da rat vui va chung toi trd thanh "dong nghiep".
M ac d ii hoc rat ban nhung X luon tim moi thdi gian ma chung toi
co dtfQc de chia se v'e ngh'e trey giup tam li. Trd chuyen nhieu hefn,
toi d u 'Q 'c biet dong ccf chuyen nganh cua X chi lien quan den viec
"Muon cd hieu biet ve tam li con ngtfdi de ttf kham pha ban i
than"va mong muon nay da xuat hien sau khi co gap mot stf kien
bat n g d gay sang chan tam li...
Bon thang sau fan gap nhau do, tinh cd toi nhan dir<lc mot
cu dien thoai cua X. Co noi dang ve phep dot ngot vi li do .’a o'
Phap dang co bao loan (Thtfc te vao thdi diem do bao chi Viet
Nam cimg dtfa tin d Phap dang co cdc cuoc bieu tinh. dot xc. j .
Trong cau chuyen co noi la cd y djnh trd ve Viet Nam h o c t \ p
C H U O N G 4: Nha th a m van va than chu trong moi quan he tham van tam li 187
Trong cuoc song doi khi chimg ta bj mot sit kien qua l&n tac dong
bat ng& gay nen nhitng ton thwang tam li. V&i mot so ngW&i doi
khi day lai la li do de ho muon hoc tam li hoc, nhitng tw&ng kien
thirc tam li hoc se giup ho tw giiip ban than, tit kham pha the gi&i
noi tam ciia minh vd qua do ho cd the giiip dwac cho nhwng
ngw&i khac cimg canh. Tren thwc te, dang le cdc cd nhan nay cdn
den nhitng ca s& cd tra giiip tam li dedw ac tham van, trj lieu cho
van de ciia minh trW&c khi tr& thanh ngw&i giiip d& tam li cho
ngw&i khac.
N hu1v£y, de trd thanh nha tham van chuyen nghiep, yeu cau
dau tien la ngudi do phai co mQt s y can bang, khoe m anh ve tam
tri, d^o du’c va xa h(?i. That kho co the trQ giup cho ngudi khac
giai thoat nhim g roi loan tam li, trong khi chinh nha tham van
dang co nhim g ton th u on g tam li, hay co nhan cach ma ngudi
khac cho la "khong binh thudng". Dieu nay tra ldi cho cau hoi ve
dQng cQ chQn nganh cua mQt so ngudi khi lua chQn hQC ngh'e trQ
giup tam li. Kinh nghiem ngh'e tam li chi ra rang, chung ta that
kho co the trd thanh ngudi trQ giup tam li tot, khi trong qua khur
ta gap kho khan tam lv va tir choi cQ h<?i trd thanh than chu.
II. N H A T H A M V A N L A N G l/ O I H A N H N G H E C H U Y E N
N G H IE P
l. N hd tham van
Hieu theo nghia trQ giup thong thudng thi ngudi nao cung co
the trd thanh "nha tham van", vi hQ deu co kha nang giup dd
ngudi khac theo cach nay hay cach khac vdi nhung m uc dQ hieu
qua khac nhau. Theo A lexander (19 6 4), bat ki ai dang co gang
cam thong vdi mQt ngirdi khac dang dau kho hoac co tran an mQt
dira tre dang h oang sQ, thi cung co the xem ngudi ay dang th yc
hanh tham van hay trj lieu tam li. N gudi do dang co gang v£n
188 Giao trinh T h a m van tam li
dung cac phtfOng thu’c ttfOng tac ve mat tam H de bao ton trang
thai thang bang ve m at cam xuc d mpt ngtfcfi khac. N htfng cach
thu’c thong thtfdng nay chu yeu dtfpc dtfa tren nhtfng stf hieu biet
co tinh trtfc giac hPn la stf hieu biet cd tinh khoa hpc. Khi ban noi
chuyen vd i ai do dang co tam trang phien m upn, ban cung co the
tu nhien hieu dupe tac dung tot cua viec giup cho ngtfdi ay giai
toa cam xuc. V d i m pt ngtfdi dang trong tran g thai hoang sp, quan
tri, ban cung co the (bang stf hieu biet co tinh trtfc giac) m ang den
cho ngtfdi ay stf ho trp v'e mat cam xuc ban g nhirng ldi khuyen va
mpt thai dp vtfng chai de ngtfdi ay co the tin ttfdng nUPng ttfa vao
ban. Ban cung cd the da biet rang khi mpt ngudi dang bi chim
ngap trong mpt tinh huong co tinh nguy hiem , dang sp thi ngtfdi
ay khong the sir dung dupe li tri ciia m inh m pt cach hieu qua, va
ban can giup anh ta on dinh bang cach n ang dd v'e m at tam li.
Trong luc noi chuyen vdi ngtfdi ay v'e hoan canh khach quan ma
anh ta dang dUPng dau, ban co the cho anh ta “m tfpn ” cong cu li
tri cua chinh ban de sir dung. Khi lam tat ca nhirng viec nay,
chung ta da thu’c hanh mpt stf phoi hpp giira hai cong viec co tinh
chat chtfa tri, do la nang dd va thau hieu.
Tham van vdi ttf cach la mpt nganh khoa hpc trp giup cac doi
tupng bi mat can bang tam li do mpt van d'e nao do gay ra, no doi
hoi ngtfdi giup dd phai qua ldp dao tao chuyen mon, nhat la qua cac
khoa hpc thu’c hanh tham van d cac cap dp khac nhau. N hin chung,
de giup dd cho cac doi ttfpng co kho khan tam li, nha tham van can
dtfpc trang bi mpt he thong kien thu’c cP ban v'e con ngtfdi, hanh vi
con ngtfdi va stf phat trien tam li qua cac giai doan lira tuoi khac
nhau; cac ki nang trp giup va cac phtfOng phap trp giup. Nhirng kien
thu’c v'e tam li hpc la khong the thieu dupe doi vdi mpt nha tham van
chuyen nghiep. N goai ra, tuy vao tim g linh vUc trp giup cu the ma
nha tham van phat trien cac kien thu’c m d rpng va chuyen sau, nhir
kien thirc v'e H IV /A ID S trong tham van cho ngtfdi co H IV /A ID S;
kien thu’c v'e bao hanh neu nha tham van di sau vao tham van bao
hanh; kien thirc v'e sire khoe sinh san hay v'e cac chat gay nghien,
neu nha tham van di sau vao cac linh vtfc do...
C H U O N G 4: Nha th a m van va than chu trong moi quan he th am van tam li 189
nganh tham van; moi quan he trQ giup; cong tac nhom; qua trinh
phat trien va trudng thanh cua con ngudi; ccf sd xa hoi va van hoa;
phat trien ngh'e nghiep va loi song; ltfQng gia, danh gia chtfcfng trinh
nghien cijfu. Va ho phai dtfQc hoc chuyen nganh tham van cy the
(vdi nhtfng kien thu’c v'e lich sir, vai tro va chtfc nang, cac ki nang dac
trtfng cua chuyen nganh do). Ngoai ra, hQ phai thtfc hanh cac ki
nang va kien thifc da dtfQc day (vi du thtfc hanh va thtfc tap noi tru).
• N ha tham van co m ac cam tQi loi do cam giac bat ltfc vdi ban
than trtfdc van de ciia than chii.
• N ha tham van khi lam viec vdi than chii cung co the rai vao
tr^ng thai phong ve do nhtfng van de cua than chu gQi lai van
de ca nhan cua nha tham van. Nhirng qua khur m a chinh nha
tham van, mQt cach vo thu’c khong m uon nhac den, nay no lai
dUQc lap lai or cac than chu ciia m inh. Day la mQt thach thu’c
m a ngtfefi vao nghe trQ giup can phai hoc cach dtfQng dau vdi
ban than thong qua bieu hien gian tiep d than chu.
Cdc nghien citu lan kinh nghiem tham van khdng djnh rang
ngirdi ta dU<Jc giup dd tot nhat bdi nhirng ngirdi co d d c tinh
nhir quan tam, yeu thircrng, nhiet tinh vd thau hieu.
(Anthony Y eo )
Pham chat cua nha tham van khong chi la dao du’c con ngtfdi
de doi nhan xtf the d ddi, xir the vdi than chu cua m inh, m a quan
trQng h an , nd cdn la mQt cong cy, mQt phuon g tien quan trQng
nhat de hanh nghe tham van. Pham chat cua nha tham van dem
lai nhi'eu lQi ich cho ngh'e nghiep, cho khach hang va cho chinh
nha tham van. C y the do la:
T a n g u y tin ngh'e n gh iep .
DtfQc b in h d a n g tro n g quan he d on g n gh iep .
19 2 Giao trinh T h a m van tam h
B ao v? d u p e k h a ch hang.
T hai dp nong nhiet tich ctfc va chap nhan cua nha th am van doi
vd i nhtfng gi th u pc v'e con n gudi than chii se tao ra stf th ay doi d
than chii. Di'eu n ay co nghia la nha th am van chan th an h mong
m uon than chii son g b at cir m pt cam quan nao dan g dien ra trong
lon g th an chu lu c do: sp hai, boi roi lo sp, dau ddn thii ghet, yeu
thtfpng, h an hpc tire toi, can dam h a y kin h hoang... N h tf v a y la nha
tham van quan tam den than chii theo each kh on g “chiem doat”,
kh on g “ch iem h tfu ”. C hap nhan th an chii la m pt tinh cam tich ctfc,
kh on g de dat, kh o n g p h on g ve, kh ong phe phan, kh o n g gia tao va
kh on g deo m at na ciia nha tham van.
T ru n g thtfc th eo d un g nghia m a
C. R ogers de cap den la stf hQp nhat Khi than chu khoe toi kha boi
trong b in h dien y th ifc (nhan thu’c), roi nhu 1the do la chuyen cua
hanh vi v a cam xuc. Khi nha tham minh, toi muon the hien sy
vain tru n g th y c vd i b an th an m inh thong cam, muon chan an
thi d on g th d i anh ta tru n g thtfc vdi than chu. Tuy nhien toi chi
chinh th an chu cu a m inh. Va, stf the hien no qua anh mat va
trung th y c cua th an chu chi co dtfQc cam tay H de co tiep tyc tam
khi n ha th a m va n tru n g th y c vdi s y cua minh, ma khong dam
chinh b an th an m inh. N h a th am van chen ngang bang nhung ldi
trung th y c vd i th an chu kh ong co cua toi. Co le toi nen the hien
nghia la phai noi toan bo nhtfng s y thau hieu bang ldi noi
dieu m in h n gh i ve th an chu. Can nhieu hon va binh tinh hon,
cho th an chu th a y ai do (tham chi la vi dong cam khong giup dtfQc
nha th am van ) nghi gi ve than chii la gi cho H.
khdng q u an trong. V an de la than
(HTH, K49, 2007).
chu n gh i th e nao v e van de ciia
m inh. M at kh ac, n ha th am van chi co the kh u yen kh ich than chii
noi ra stf th at khi ho k h o n g qua to thai do phan xet tru d c nhtfng gi
than chii tho 1q.
19 4 Giao trinh T h a m van tam li
ml A/ j *a»
- T hau hieu
T h au h ieu la n ha th am van nhin the gid i cua than chii nhir tir
ben tron g nhin ra; cam th ay the gidi rieng cua than chii nhir la the
gidi rieng cua m inh va di'eu n ay coi nhir la di'eu kien cot yeu cua
th am van. N h a th am van cam th ay su1gian dir, su" sQ hai va su" boi roi
ciia th an chii nhu" the la ciia chinh m inh (nha th am van ), n h im g nha
1 UNICEF Vitjt Nam , Tai lieu tap huan v'e cong tac tham van, Phan nghe thuijt
dong cam.
C H l f O N G 4: Nha th a m van va than chu trong moi quan he tham van tam li | 195
- N a n g life ch u y en m on
1 Anthony Yeo (Lan Khue djch), Ban tay giup d& - Cach ddi pho v&i nan
de, NXB Tre, 2005.
196 Giao trinh T h a m van tam li
V e n a n g lu c ciia n ha th am
T h a o lu an trrrorng h<^p
van , n g u ye n t i c 2 ciia H iep hoi
T a m li h o c H oa Ki (A P A , 1992) Khi nha tham van nhan thay
neu ra ran g: N h a ta m li can n han minh khong dii dieu kien de tiep
thu'c v e n a n g lu c va n h im g gid i tuc giiip dd than chii, nha tham
han ve su" tin h th o n g cua m inh. van dd de nghi than chii phirong
N h a ta m li ch i cu n g cap n h im g an cham dirt hcfp dong va
dich v y v a chi sir d y n g n h im g ki chuyen than chii cho mot nha
th u at ch o n h u n g co n g viec m a ho tham van khac. Nhirng than chii
co ch u y en m on , n h im g ch u yen lai tir choi ldi de nghi ciia nha
m on n a y co d u o c th o n g q u a cac tham van vi cho rdng nhd tham
q u a trin h lu ye n tap va tich lu y van lam viec co hieu qua.
kin h n g h iem (tr. 1599). C on
Vay n h d th a m v a n co b j b a t buQC
tro n g n g u yen ta c ciia H iep hoi
phai duy t r i d jc h vu th a m van
T h a m va n H oa Ki (A C A ) co doan
nay khong? Hay d ir a r a l i le v i
viet: “N h a th a m van phai co
sao cd hoac khong?
trin h do cao tro n g n h an thu'c ve
gia tri, ve k ien thu'c, v e ki nan g, ve n h im g g id i h a n , va v'e nhu cau
ciia m in h ” (p h a n L u a ch on E .i).
N h a th a m v a n co th e d u y tri p h a m ch at ch u y en m on ciia
m in h th o n g q u a cac h o a t d o n g ngh'e n g h iep n h u sau:
quan h<? chan thanh va tin tu d n g vao kha nang giai quyet van de
cu a h<? m a khon g p h y thuQC vao v i?c hQ thuQC gid i tinh, dan tQc,
hay ton g ia o nao.
3/ Nhd tham van cam doan vdi khach hang rdng cam giac
dong tinh luyen di ciia khach hang khdng cd nghia khach hang
la ngitdi tinh due dong gidi. Nhd tham van lam dieu nay md
khdng tinh den cam giac lo sd1ciia khach hang ve dinh hitting
tinh due ciia ho. Viec cam doan ciia nhd tham van khdng giiip
khach hang kham pha djnh hitting tinh due ciia minh. Vi vay
noi so1hai ciia khach hang van cdn dd.
4/ Nhd tham van tit choi lang nghe quan diem vd than cua
khach hang vi nd trai ngit&c lai vtii niem tin ton giao ciia nhd
tham van. Dieu nay lam cham ditt cuoc trd chuyen rat cd y j
nghia vi khach hang se danh mat niem tin vao nhd tham van. ,
- Co tin h than k h o e m an h
SuC k h o e tin h th a n cu a nha th am van co the tac dQng tich eye
h oac tieu eye t&i th a n chu. MQt n ha th am van lam viec nhi'eu t&i
m u’c de ch o tin h th a n m et m oi m a anh hu& ng t&i sy g iu p d& than
chu la phi d ao du’c.
- K h a n a n g hefp tac
• C o kha nang gay d yn g dyQc niem tin doi vdi than chu va
thu c day than chu no ly c giai quyet van d'e cua hQ.
• Co kha nang thao luan nhirng chu d'e rat n hay cam mQt cach
im g hQ than chu de khong tao cho than chu m ac cam . xau ho
hay sQ hai.
C H U O N G 4: Nha th a m van va than chu trong moi quan he th am van ta m If | 201
• Co k h a n a n g d u n g h o a v a th oa th u an dtfpc vd i cac b en xu n g
dpt (n h u cau , m oi q u an he...).
• Co k h a n a n g ap d u n g li th u yet vao con g viec thtfc te.
1 A n th on y Yeo, Ban tay giup dd - Lan Khue dich: N ha xuat ban Tre; 2005.
: Dan theo ThS. N guyen T ho Sinh, Tu: van tam U can ban. NXB Lao dgng.
2006. (can liru y trong cuon sach nay tac gia dung tir Tir van tam li theo nghia
tieng Anh la Counseling Psychology)-
C H U O N G 4: Nha th a m van va than chu trong moi quan he th am van tam li 203
- T in h hieu ki: b<?c 1q tinh than quan tam m pt cach ttf nhien
td i ngtfdi kh ac.
- T tf nhien trong giao tiep: kha nang tao stf cdi md, thoai mai
giup than chu ttf tin va giam thieu stf cang thang von anh htfdng
tdi chat ltfQng tham van.
- D o n g cam v a h ieu biet: kh a nang lien h? m in h vao hoan
canh cu a ngtfdi k h a c, n g a y ca ch u yen th an chu la ngtfdi kh ac
phai, k h a c va n h o a , k h a c bi£t v'e di'eu ki£n son g, h oan can h song.
- T in h tao nQi tam : K ha nan g tin h tam de ttf danh gia ban
than, su y xet nQi tam , de co the ttf hoan thi£n b an than.
III. T H A N C H U V A N A N D E C U A T H A N C H U
l. Than chii
Khi noi v'e qu an ni£m cua nha tham van doi vcfi ngtfefi xin
trgf giu p , C arl R ogers tam stf ran g ong chtfa bao g id cam th ay
th o ai m ai vd i th u at ngir b£nh nhan (patien t). O ng la ngtfdi rat
y th ifc k h o n g chi tro n g vi£c tim kiem mQt th u at ngtf th ich hdp
de noi v'e nhtfng ngtfdi co nan d'e m uon dtfdc giup dd, ma
tro n g ca th a i dQ b a y to stf ton trQng doi vd i hQ. Du k h o n g thtfc
stf h oan h ao , so n g th u at ngtf than chu, h ay k h ach h an g (clien t)
vdi ong th o a m an ttfQng doi nhieu k h ia canh cu a m oi quan h?
trQ giu p . T h eo C arl R ogers, than chu la ngtfdi ttf chiu trach
nhiem , du tim den mQt ai do de nhd giu p dd, son g stf ltfQng
gia va q u yet djn h va n thuQC ve ch in h ban th an th an chu. V a
anh ta k h o n g dat m inh vao ban tay cua mQt ai kh ac. A n h ta
gitf oc p han doan rie n g 1. V d i quan niem cho ran g stf tien bQ
cua th an chu lu o n b a t d'au va ket th u c ttf ch in h stf no ltfc cua
than chu, nen cac nha th am van thtfdng nh in nhan th an chu la
ngtfdi co gia tri; dQc dao; co hieu b iet va lu o n m uon th a y doi
vd i stf ho trQ cua nha th am van. C hin h nhtf v a y anh ta m di can
den stf giu p dd cua nha th am van. Doi vd i th an chu, vi£c quyet
djnh den vd i cac dich vu tham van ch in h la btfdc d'au cua stf
th ay ddi tro n g hQ.
phat tir quan niem rang nhung chi thi, hirdng dan cua nha tri li£u
lam roi tien trinh tri li£u. Va nhir vay, ong tir bo dirt khoat vi?c
dien giai, chan doan hay khuyen nhu tir nha tri li£u.
- Biet la m inh co nan d'e va nhan biet dirQc nan d'e cua minh.
Biet r in g m inh khong ttf giai quyet diTQc nan de do.
- Chap nhan stf giup do chuyen mon, chap nhan noi ra van d'e
cua m inh mQt cach khach quan nhat. SSn sang don nhan cach
nhin nhan m di va thay doi hanh vi, cach song m di, neu can.
- Chap nhan ton kem thdi gian, cong sire va tien bac cho vi£c
giai quyet nan d'e cua m inh.
Trong cac nganh trQ giup, vi dy nhtf nganh Cong tac xa hQi
(dac bi£t la d Vi£t N am ), doi ttfQng htfdng lQi la nhtfng ngtfdi de
bi ton thtfOng tam li, hQ khong ttf vtfQt qua dtfQc cac van d'e cua
hQ, nhtf ngtfdi ngheo, ngtfdi b?nh, tre em, ngtfdi gia... Nhtfng
nhom ngtfdi nay thtfdng thuQC di?n "bao trQ xa hQi", hQ dtfQc
htfdng m ien phi dich v y trQ giup cua xa hQi. V i vay, khai niem
"than chu" (ngtfdi chu) hay " khach hang " (thtfQng de) doi vdi
nhom ngtfdi xin trQ giup nay doi khi khong that stf phu hQp, vi
dich vu trQ giup cho hQ hi?n nay la m ien phi. Doi khi ngtfdi ta stf
dyng khai niem "Ngtfdi xin trQ giu p "1, "Ngtfdi nhan cong tac xa
hQi"2, hoac gQi la "Ddi ttfQng", trong khi vdi cac bac si tam than,
khai niem "benh nhan" lai luon dtfQc sir dung. Trong giao trinh
nay, chim g toi sir dung thuat ngtf "Than chu" de chi nhtfng ngtfdi
xin trQ giup tam li.
N an de ciia than chu dtfQc hieu la van de nan giai ciia ngtfdi
co nhu cau dtfQc giup dd bdi nha tham van. Trong tham van, khi
noi den “N an d'e” ngtfdi ta lien ttfdng den nhtfng kho khan tam li.
1 D aigniault M ichel (N guyen Phutm g Hoa & Luu Song Ha djch), Giao trinh moi quan he tra
giiip. Vi£n T am li hoc. 2001.
: Tran Dinh Tuan, Bai giang Cong tac .vd hoi - li thuyet va thtfc hanh, D H K H X H & N V , Bo
m on C on e tac xa hoi. 2009.
208 Giao trinh T h a m van tam li
Thong thirdng cac s y kien gay ra nan d'e lam xao trQn cu q c
song ca nhan co the la: nhu cau ca nhan kh on g dtfQc thoa man;
kinh te bi sa sut dQt ngQt hoac keo dai vtfQt ngtfdng chju dtfng cua
ca nhan; nhirng that bai trong ngh'e nghiep, tron g tinh cam va stf
kem thich nghi; cac ap ltfc xa hQi lien quan den m oi trtfdng lam
viec, loi song, van hoa, ton giao, hay nhirng canh tranh, chen ep,
ki thi... m a co the ca nhan la nan nhan, ngtfdi chim g kien hoac
cam nhan m inh la nan nhan.
T h y c te tham van cho thay nhutig nan de pho bien co the can
diTQc trQ giup thirdng la lo au, chan nan, stf ttf ti, noi sQ hai, stf
phong ve thai qua va stf m ac cam ban than.
Khi ca nhan y thtfc dtfQc nan de cua m inh va vdi stf giup dd
chuyen m on, hQ se vtfQt qua dtfQc nhtfng kho khan cua ban than,
dtfQng dau dtfQc vd i thtfc te gay ra roi nhieu tam li. Trong thtfc te,
nhieu khi ca nhan khdng nhan ra dtfQc la m inh dang co nan de do
thieu hieu biet, do khdng thtfa nhan stf "khong binh thtfdng" noi
m inh, hoac do k h on g m uon ngtfdi ngoai biet nhtfng rSc roi cua
minh. V iec ltfu gitf lau ngay nhtfng cam xuc am tinh se gay ra
nhtfng hanh vi chong doi m ang tinh huy hoai. Trong trtfdng hQp
nang, cQ the khong con kha nang chong dd se bj roi loan ca ve
thtfc the va tam li.
do la cor che tam li tfng xir nham tao lap the can bang cua ban nga
khi con ngtfefi cam thay mat kiem soat cam xuc do stf xung dpt, stf
mat can bang, stf mau thuan gitfa "cai no" - vung vo thufc va "cai sieu
toi" - viang sieu thu'c. Nhtf vay, khi con ngtfefi khong con du kha nang
kiem soat htfu hieu mpt so tinh huong cua cuqc song, thi cac cO che
ttf ve se la nhtfng chien ltfpc cho phep ban nga bu trtf stf bat ltfc cua
minh mpt cach vo thu’c, bang cach lam giam thieu stress va stf lo au
kem theo. Nhtfng cO che ttf ve nay thtfc te nham tao cho con ngtfefi
nhtfng khoai cam, doi khi thtfc te nhtfng thtfdng la ttfdng ttfQng,
hoac xa vcfi thtfc te hoac phu nhan thtfc te.
Khi cac nha tham van co hieu biet tot ve cac co che phdng ve
d than chu, hQ se giup than chu nhin nhan thtfc te cua m inh nhtf
no von co, th ay vi khong the chiu dtfng dtfQc stf qua tai cua
nhtfng lo au, gian dtf dan den nhtfng hanh vi tron tranh khong
phu hQp, nhtf stf kim nen (kiem che), stf phong chieu (do loi cho
ngtfefi khac), stf ne tranh, stf bu tri, vien li le (hQp li hoa hanh vi),
stf chuyen di ("gian ca chem theft"), stf thoai bQ (bieu hien hanh vi
cua tre con), stf thang hoa (sieu thoat vao cac hoat dQng sang tao
nghe thuat), stf huySn ttfdng (suy nghi mO mQng), stf dong nhat
hoa (bat chtfdc ngtfefi khac), stf phu dinh (khong thtfa nhan hoac
ctf tuyet) va stf hinh thanh phan tfng ngtfQc (hanh dQng ben ngoai
ngtfQc vd i su y nghi ben trong).
Dtfdi day la nhtfng cO che ttf ve cho phep ban nga (cai toi) bu
trtf stf bat ltfc cua m inh mQt cach vo thtfc. Dieu nay co the lam voi
di cam xuc tieu ctfc 0 ban than. Tuy nhien ve lau dai se dan tdi
nhtfng m au thuan n<?i tam , nhtfng roi n h iiu , nhtfng bat ltfc trtfdc
cuqc song. Stf doi m inh mQt cach vo thtfc dtfQc the hien qua cac
cQ che ttf ve dtfdi day:
C hu n g ta don nen. kiem che cac cam xuc tieu ctfc, nhtfng stf lo
au tren bang cach tan g Id, tranh de cap den, hay cho rang nd
212 Giao trinh T h a m van tam li
- Ccf ch e p h o n g chieu
1 Jo.G odefroid, Nhitng con dw&ng tam li hoc tap 3, N XB Pierre M ardage Liege - Bruxelles,
1987, T rung tam nghien riru Tam li tre em, tu sach N T 1998.
( H U O N G 4: Nha th a m van va than chu trong moi quan he th am van ta m If 213
khong the chap nhan ciia chinh ban than; quy ket, do loi cho ngirdi
khac khi chung ta pham loi; trach ngirdi khac ve hanh dQng cua
chung ta. CQ che phong chieu giup chung ta tranh dirQc s y lo hai
do m inh gay ra, do khong thira nhan nhirng ham m uon, loi lam
khong the noi ra hay khong the dat diTQc ciia chinh minh. Phong
chieu la mQt cQ che t y v£ nham giir thang bang cho ban than. Do la
cQ sd cho vi$c hinh thanh cac tri<?u chim g hoang tudng.
La tir choi mQt cach vo thirc mQt hi<?n th y c dang xay ra. La s y
gat bo mQt y nghi, mQt bieu tiTQng trong dau va neu no xuat hi?n
thi xem nhir khon g phai do ban than nghi den. Chim g ta ne tranh
s y that, s y dau buon hay sQ hai bang cach ufng xir lam n ga nhir
khong co chuyen gi xay ra. Dieu nay neu viTQt qua gidi han se trd
thanh s y tron thoat th y c te.
Trong cuqc song, nhieu ngirdi tin rang chi can Id di, de mac k§
no roi s y vi£c xau hay cam xuc dau buon se qua di, va nhu1the nan
de se bien mat. Vi du: Ong bo biet minh co b£nh nang thay vi ban
bac vdi nhim g ngirdi trong gia dinh de lo chira tri, ong h i cho minh
hoan toan khoe m anh, dat ra nhieu ke hoach hoat dQng cho tirang
lai, nhim g lai ngan cam mQi ngirdi khong diTQc noi den tinh trang
b?nh ciia minh. H ay nhu” d ca quan nQ, moi nam ngirdi ta cho can
bQ kham sire khoe djnh ki, nhimg chi nQ da khong di kham ngay ca
khi chi ta da dim g tnrdc cira phong kham. Chi ta sQ phai biet thyc te
214 Giao trinh T h a m van tam li
- Ccf c h e b ii t r it
C him g ta che day mQt 16 i lam , mQt kh u yet diem h oac muon
kh ac p h u c nhtfng yeu kem ve than the h oac tam tri ciia minh
b an g cach phat trien mQt net tin h cach h ay lam mQt hanh dQng
tich ctfc m a ngtfdi kh ac chap nhan dtfQc. H ay noi d on gian la khi
chun g ta cam th a y yeu kem of mQt khia canh nao do, ta se vtfQt
len 6( mQt linh v y c kh ac hoac p hong dai dac diem tich ctfc de che
giau, bii trir nhtfng dac diem yeu kem m a k h on g kh ac p h u c dtfQc.
C H U O N G 4: Nha th a m van va than chu trong moi quan he th am van tam li 2 15
Vi d y: H qc sinh yeu kem v'e hQe ly c co the phat trien mQt net
tinh cach tfng xtf ton trQng ngtfdi khac, h ay giup dQ ngtfefi khac
de co dtfQc stf ton trQng d nhtfng ngtfdi xung quanh, de bu trtf stf
yeu kem v'e hQe hanh cua m inh. Hoac mQt ngtfdi hun g hang vdi
ban be co the trd thanh ngoi sao bong da dtfQc kinh trQng; ngtfdi
phy ntf k h on g co kha nang sinh con da trd thanh mQt ngtfdi bao
m au li ttfdng, hanh vi nay bu trtf cam giac thieu hut cua minh;
hoac mQt ngtfdi bi thQt chan lai phat trien thu di du lich, anh ta
da di rat nhi'eu noi de chtfng m inh cho ban than h oac ngtfdi khac
rang anh ta k h on g thua kem ai ca. V iec bu trtf ban g cach di lai
nhieu nhtf vay giup anh ta thoat khdi y nghi v'e stf thieu hut, stf
"kem cdi" cua m inh.
- Ccf c h e h a p li hoa
V i d y : Ba m e d a n h con va cam th a y co lo i n en th a n h m in h
ran g: “T o i d a n h no de no nen n g tfd i” ; “Y eu ch o roi ch o v Q t ” ;
216 Giao trinh T h a m van tam li
- Ccf ch e ch u y e n d i
V i dy, thay vi gian thu trtfdng hoac can phai dan xep vdi thu
trtfdng vi hanh dQng tho lo vdi m inh, ngtfdi chong lai ve quat vQ,
m ang con; hoac nhtf cau hQC sinh ttfc gian co giao nen xe sach vd.
Nhtf vay, ca nhan da trai qua stf ttfc gian vdi thu trtfdng, vdi co giao
khi nhtfng ngtfdi nay da lam ton thtfOng anh ta, nhtfng anh ta
C H U O N G 4: Nha th a m van va than chu trong moi quan he th am van ta m li 217
khong the trut gian len nhung ngtfdi do dtfQc vi nhung quy tac
chuan m yc khong cho phep, hoac anh ta cam thay khong nen lam
hay khong dam lam , nen anh ta da chuyen s y gay han cua m inh len
vgf con hoac cac do vat thay vi len thu trtfcmg hay co giao.
- Ccf ch e th o a i lu i
K h i b j ro i v a o tin h h u o n g h a n g h y t, co n ngtfefi co th e ne
tran h ca n g t h in g , tufc g ia n b a n g cach b ie u hi£n n h tfn g h a n h vi
cu a tre th o . T h o a i lu i la q u a y tr d lai g ia i d o a n k e m p h a t trie n cu a
chuTc n a n g ta m li v d i n h tfn g b ie u hi<?n cu a tin h tre co n (nhi h oa).
V i dy: T ro n g qua trinh tham van, stf xuat hi£n co che thoai
lui th d i thef au d th an chu the hi£n of han h dQng nhdng nheo,
giam chan, m ut tay, c in m ong tay, la het, m ach ngtfdi 1cm... the
hi?n net hanh vi p h y thuQC vao ngtfdi ldn - nhtfng hanh dQng
cua mQt dtfa tre nho of ngtfofi ldn tuoi cho phep nha th am van
nghi td i stf cang th an g, stf lo lang, gian dtf, h ay stf thieu tin
ttfdng vao ban than cua than chu.
- Ccf ch e th a n g h o a
- Ccr c h e d o n g n h a t hoa.
D o n g n h a t b a n th a n vd i ca n h an h o a c n h o m m a m in h ch o la
cd g ia tri de ta n g ca m g ia c co gia tri cu a b an th a n la ccf ch e qua
C H lT O N G 4: Nha th a m van va than chu trong moi quan he th am van tam If | 219
La mQt cQ che ttf v§ the hi£n phan tfng ngtfQc lai y m uon b|
don nen - y m uon mQt dang nhtfng the h ifn ra ngoai lai hoan toan
ngtfQc vdi no. Chu the co nhtfng bieu hi£n di ngtfQc lai vdi cai
minh m ong m uon trong dau nham che giau nhtfng tinh cam , suy
nghi thtfc cua m inh mQt cach vo thtfc. Dd la mQt cam xuc, suy
nghi tieu ctfc dtfQc the hi?n ra ngoai bang mQt cam xuc, suy nghi
hay hanh dQng tich ctfc. V i dy: Cau con trai cam nhan d ban than
mQt stf ham m uon tinh due m anh li£t nhtfng cd the phan tfng
bang cach luon phe phan bQn con gai lang lo va xay dtfng d m inh
mQt tinh cam cam ghet phu ntf. H ay co gai rat thich ngtfdi ban
trai, luon tim cach m uon gan cau ban, nhtfng khi anh ta rtf di choi
thi co ta ttf choi va noi la khdng thich. MQt ca si noi tieng luon len
tieng bao v£ tre em va da tfng hQ rat nhi'eu tien lam ttf thi?n giup
tre em ngheo tren the gidi, nhtfng anh ta lai bi ra toa vi bi to cao
cd hanh vi lam d yn g tinh d ye tre em.
F re u d ch o ra n g du ca c cQ ch e p h d n g v£ d iin ra tr o n g h a n h vi
b in h th tfd n g cu a co n n gtfdi th i ch u n g cu n g n g a n tr d k h a n an g
cu a co n n gtfd i tfng p h o v d i vi£c giai q u y et cac va n d'e v o thtfc. V i
th e n h a th a m v a n p h a i b ie t nhtfng cach th tfc tro n g do cac cQ ch e
n a y n g a n tr d th a n ch u im g p h o trtfc tie p v d i cac v a n de cu a m in h
220 Giao trinh T h a m van tam li
H o a t d p n g th a m v a n d oi h o i ca c n h a th a m v a n p h ai n im
vtfn g n h tfn g ca c h th u ’c m a th a n chu sir d y n g ca c ccf ch e p h o n g v£
de tra n h p h a i ufng p h o tr y c tiep v d i ca c v a n d'e k h o k h a n cua
m in h . M a t k h a c, v i? c la m sa n g to an h h tfd n g cu a cac co che
p h o n g v § d o i v d i ca c h a n h v i co roi lo a n ta m li ciia th a n chu se
g iu p ch o hp dtfO ng d au to t h o n v d i nhirng k h o k h a n cu a cuqc
so n g v a ta o di'eu ki£n ch o tie n trin h th a y d oi v a trtfd n g th an h .
1 H inh dirqfc ve lai tir tai lieu t£p huan ciia U n icef Vi£t N am ve th am van
H IV /A ID S (20 03)
C H l f O N G 4: Nha th a m van va than chu trong moi quan he th am van tam li | 221
K hi n an d'e chira d iryc giai quyet, stf n han thtfc co nhtfng b ieu
hi£n roi lo a n , k h o n g p h u h o p , ca n han th ird n g co n htfng su y nghi,
niem tin nhir m ieu ta dirofi day:
Khong biet
quyet dinh nhu Khong nhd
the nao
Hoang ttfcmg
Bi lan Ion
Hoi tirdng lien mien
- D d i la b a t co n g th e day!
- T d i n h a t d in h p h a i do dai hoc!
Y eu to xu c cam co anh htfdng ttf nhtfng niem tin sai l£ch. Khi
nhan thtfc co tin h htfy hoai thi se dan den stf roi loan cam xuc.
N htfng li$t ke dtfdi d ay cho th ay cac bieu hi?n cam xu c kh ac nhau
khi cd n an de. N h in ch un g nhtfng cam xu c n a y deu cd tin h tieu ctfc.
/G iu p to i]
That vong Hi vong vai I
Cam thay Bj bo ro*i
Cd the co nhi'eu cach ung pho khac nhau doi vcfi tinh huong
nan d'e. T u y nhien khong phai bao gid ngirdi ta cung sir dyng
nhutig cach ung pho phu hQp va khong sir d yn g nhirng cach ung
pho khdng phu hop, du ho biet ro dieu nay.
Chung tdi li£t ke dudi day mQt loat cac cach ung pho khi ca
nhan gap cang thang bdi nan d'e. Co nhirng cach im g pho phu
hop, giup giai toa hoac "chira tri" dirdc nan d'e. N hung th yc te cho
thay, khi ca nhan cang thang, ngirdi ta kho cd the cd dtfdc nhtfng
cach thu’c im g pho phu hop. Vi vay phai can den cac nha tro giup
tam li de cd dtfQc cach thirc im g pho phu hQp.
Bo n h o m , b o v ie c Di du lich , di dao
• T h a n p h ie n tn rd c ti§n)
C a c y e u to g iu p g ia m n h e h a n h v i k h i co ca n g t h in g nhir ty
n h a n th u ’c, b a y to , nhof ngirdi g iu p d d , s u y n g h i lin h hoat,
th iro n g th u y e t v a di la m th a m v a n h a y trj lie u la ra t can th iet de
g iu p th a n ch u cd ca ch ufng p h o p h u hQp k h i r o i v a o tin h huong
ca n g th a n g , d an d en k h o n gu , an k h d n g n g o n , d ac b ie t la co roi
lo a n h a n h vi.
Chan hpc,
Nghi minh k h o n g \
khong thich hpc Khong hpc
the do d^i hpc
(Cam xuc) (H&nh vi)
(Nhan thirc) )
Ch&n hpc.
Khong hpc / N g h T minh k h o n g \ / *
khong thich hpc
i (Hanh vi) the do d^i hpc
(Cam xuc)
(Nhgn thirc)
/ Nghi minh k h o n g \
I Tre khong hpc
the do d^i hpc
(HAnh vi)
I_________) \ (Nhan thirc) /
D iem trQng tam tron g m oi quan h ? cua trj li£u G estalt la khong
tap tru n g vao cac k i th u at m a nha tri li?u stf d yn g. N h a tri li?u giup
than chu trai nghi$m nhtfng cam xu c cua hQ v a de ttf ho dien dich
van de cua m iflh. N h a trj li?u kh on g dien dich van de giup nhim g lai
tap trung vao "cai gi" v a "nhu1the nao" ve han h vi t}ieu hi?n cua than
chu. T han chu xac dinh ro nhtfng vtfdng m ac chira diTQc khQi thong
ttf qua kh tf cua m in h da anh hirdng den nhtfng han h vi hi£n co ciia
than chu b an g cach trai n gh iem lai nhtfng tin h h u o n g cua qua khtf
nhir the hQ d an g song lai nhtfng gi da trai qua.
T ro n g tri lipu n h an thtfc, can nhan m an h den v i?c hQp tac tich
ctfc. N h a trj li?u v a th a n chu phai cung nhau dieu ch inh van de cua
than chu th eo cach co th e liTQng gia diTQc van d'e. T ri li?u n h an thtfc
la qua trin h tich ctfc lien ty c v a tUQng ta c co chu dich vc/i th an chu;
cac n ha tri lieu cu n g can co g an g kh u yen kh ich stf th a m gia va CQng
tac tich ctfc cu a th a n ch u tro n g su ot q ua trin h tri li£u.
M oi quan he th a m va n
Than chu
Ch i p n h§n
Q u a n ta m
C6 t r d ch.
T&n tr o n g
- Rieng b ift n h i em
• C6 ki en th L>c - Ah toan
/ va n an g I y*c - Kin dao
- G3n bo v a i than chii
. Ti n tu a n g ban t h a n
- N6ng km va cam thong
: - Nh gn bi et ban t h a n
- Tin tu’d’ng lin nhau
Cci c g i d t r j
DOc
- Thtch nghi cung than chu
ch 3 n t h d n h Ad 0
- Hiwyng vao mud dich
-C6 kh a n an g h pp tei c
■. Kh on g ca n th i ep va o d&i tu n an g don g
■■Kh on g din h k i en C6 g ia t r j . .
- Ccri m d d e h o c h o i t tf k h a c h h a n g b d i v i h o l a n g u d i h i e u
cuqc s o n g c u a hQ h o n b a n .
- C u n g ca p th o n g tin ch in h x a c v a k h o n g g ia b o tr a n an
kh ach hang.
1Anders Dahl, Tai lieu hoi thao "ki nang tir van qua internet”, Ha Noi, thang 2/2003.
232 Giao trinh T h a m van tam li
- L u on s i n sa n g h o c h oi ke ca tu n h u n g sai la m cu a b an than
de n g a y c.\ng cai th ie n ch at ltfQng cac cuqc th a m van.
4. N h a t h a m v a n p h a i co t i n h t h a n m a n h m e, co m o t nhan
cach du m a n h d e b i e t l a p v d i t h a n c h u , de g it f cho m i n h khoi bj
ch an n a n b d i stf s u y n h tfO c c u a t h a n ch u , xao x u y e n b d i n o i sq hai
ctf a t h a n c h u v a dam chim b d i s tfle thuQ C c u a t h a n c h u .
1 C. Rogers. Tien trinh thanh nhan, Tien si To Thi Anh & Vu Trong Cng dich. NXB
T PH CM 1992.
C H l f O N G 4: Nha th am van va than chu trong moi quan he th am van tam li 233
K hi b a n v'e v ie c d u y tri m oi
Bai tap nhom
quan he tro n g th a m va n ch uyen
n gh iep , cac n h a th a m van lao 1. Hay md ta nhirng do dac,
lu yen tren th e gid i th u d n g co xu vat dung cdn thiet cho mot
htfdng co n g kh ai nhtfng yeu cau phdng tham van chuyen
tham van doi vd i th a n chu. T h eo nghiep.
hp, mQt b an chi dan v'e m oi quan 2. Ban se sap dat phdng tham
he trQ g iu p m a n g tin h p h ap li gitfa van ciia minh nhu" the nao de'
nha th a m va n va th a n chu de giai tao mdi tnrdng tham van thoai
th ich ve q u a trin h th a m van , cach mdi va an toan cho than chii?
tiep c0n li th u y et, cac g ia y u y
n h iem cu a n h a th a m van , cac dieu le cua co q u an co lien quan,
viec co n g b o g id i h an cu a stf gitf bi m at, nhtfng va n de v'e p h ap li
va nhtfng th on g, tin q u an trQng kh ac lien q u an den m o i q u an he
th am va n ... se g iu p ch o m oi quan he trQ giu p m an g tin h ch u yen
nghiep . B an chi d an n a y co th e dtfa th an ch u doc v a ki ten trtfdc
khi b at d'au v ie c th ie t lap m oi quan h e th am va n ch in h thtfc.
Nhitng nguyen tac dao due cung cap su" hu&ng dan cho
cdc chuyen gia tham van, giup lam ro nhitng trach nhiem
ciia cdc chuyen gia v&i xa hoi, mang lai sit yen tam cho xa
hoi vd giiip cdc chuyen gia duy tri hanh vi chinh true vd sit
tit do ciia ho tU ben ngoai cdc nguyen tac. M oi khi cdc cd
quan lap phap thong qua nhitng dieu luat ddi hoi hanh vi
Ung xU khong tudng U. ig v&i nhitng nguyen tac dao dUc
nghe nghiep thi nhung hiep hoi chuyen mon co gang yeu
cau thay doi phap luat. Neu viec nay khong thanh thi hiep
hoi se sit a doi nhung nguyen tac dao dUc cua minh cho phu
hdp v&i dao luat m&i.
(Swenson, 1993)
1 Nguyen Tho Sinh, Tw van tam Hcan ban, NXB Lao Dong (2006).
C H U O N G 5: Da o dufc trong th am van ta m li 239
T h a m v a n la n g h e d ac th u lien q u an d en v ie c trQ g iu p n gu d i
co kh o k h a n ta m li. D ieu n a y doi h oi stf "tron g sa n g v e d ao dtfc"
cua n gtfdi h a n h ngh'e. N gtfdi lam co n g v ie c th a m v a n p h a i tu an
th eo n h tfn g q u y ta c d ao dtfc h a n h n gh e b at buQC, co n h tf v a y m d i
n a n g cao d tfdc u y tin v a vi th e n gh e n g h iep tro n g xa hoi. X et tro n g
m di tUQng q u a n v d i th a n chtf, n ha th a m va n d mQt m tfc do nhat
d in h co q u y en ltfc tro n g q u an h e th a m van , viec lam d u n g q u ven
ly c tro n g th a m v a n la p hi dao dtfc v a k h o n g ch in h d an g, v i v a y
n h a th a m v a n p h a i th y c hien th eo cac q u y ch u an d ao dtfc khi
h a n h n gh e. V ie c k h o n g tu an thu th eo cac ch u a n m y c d ao dtfc co
240 Giao trinh T h a m van tam li
T ren the gid i, cac n gu yen tac dao du’c ngh'e n gh iep cu n g cap sy
h u d n g dan ch o ca c ch u yen gia tro n g n gan h trQ giu p , giu p lam ro
nhirng trach n h iem cua cac ch u yen gia th am va n vd i xa hoi, mang
lai s y yen tam cho xa h oi va giu p cac ch u yen gia d u y tri tin h chinh
true ngh'e nghiep. Di'eu tra cua H einlein v a co n g s y (20 0 3) da chi
ra la cac n ha th a m van ch u yen n gh iep diTQc cap p h ep v a trinh do
cao cd mire do ch ap h a n h th eo cac q u y ch u an dao du’c ngh'e nghiep
cao h o n d an g ke so vd i n h u n g n gu di kh d n g cd ch u n g nhan.
2. Quan diem xay dutig quy dieu dg.o dice ngh'e nghiep
G ert (19 8 8 ) tin ran g nhirng p h an xet ve m at dao du’c nen dya
tren mQt ta p hQp “ nhirng ch an li m a n g tin h to a n c a u ” , m a da so
n h u n g n g u d i co tri tu e b in h th u d n g d eu cam th a y phu hQp.
N hirng ch an li m a n g tin h to an cau h a y n h u n g n gu yen tac xay
d y n g cac ch u a n m y c d ao du’c cd th e xu a t p h a t tir y tu d n g nhu"
k h o n g g ie t n g u d i, k h o n g g a y dau d d n h a y la m hai ch o n g u d i khac
v a k h o n g tu d c d o a t q u yen t y do cu a con n gu di. T h e o ong, nhin
ch u n g n h u n g ch an li n a y v a nhi'eu ch an li k h a c nifo la yeu to quyet
d in h ch o s y to n tai cu a xa h § i lo a i n gu di.
M ac du cac tieu chuan dao du'c trong hanh n ghe tam li d V iet
N am va co th e d nhi'eu ntfdc tren th e gicri con chira dtfQc xay dtfng,
nhim g cac ch u an m y c dao du’c cua H iep hoi T h am van H oa KI noi
rieng, va cu a cac h iep h<?i th am van kh ac tren the gid i noi chung
(nhu* cu a A n h , T h y y sy, Phap, C an ada...) van dtfQc coi la cac tieu
chuan hu ftng dan va dan h gia n him g hanh xtf, kh o n g chi cho cac
hoi vien cua m ot q u o c gia nao do, m a con d an h cho hau het nhtfng
chuyen gia th am van tam li tren the gid i stf d yn g. C ac tieu chuan
dao dtfc n a y k h o n g chi diTQc tfng d y n g tron g lin h vtfc han h ngh'e,
m a tin h dai dien cu a no con dtfQc dira vao g ian g d ay ch in h thtfc tai
nhieu tn rd n g dai hoc, h oc vien, trun g tam , nhtfng n o i co dao tao
tham va n tam li tren the gidi.
H ieu tfng tren diTQc ly giai rang, viec xay d y n g cac quy di'eu dao
dtfc ngh'e nghiep co lien quan den bao ve con ngirdi phai xuat phat
ttf quan diem nhan va n va chung diTQc coi nhir la nhtfng h u d n g dan
hanh vi chuan cho nhtfng ngtfdi hanh ngh'e trQ giup con n gudi noi
chung va trQ giu p tam li, noi rieng va cac quy di'eu nay thtfdng m ang
tinh toan cau. V i du n h u B q C huan mtfc Dao dtfc va N htfng hu d ng
d in stf d y n g cua A C A dan g dtfQc stf d yn g tren the gidi do A C A hien
thdi la H iep hoi nghe n ghiep va giao d ye ve th am van tam li ldn
nhat tren the gidi, vd i so ltfQng hQi vien co m at tren toan the gidi da
vtfQt con sd 54.0 0 0 h oi vien (tinh den 1999 - N eukrug).
D tfdng n h tf n htfn g ngtfdi dtfQc giao n h iem v y x a y dtfng cac
ngu yen tac d ao dtfc da p h a i dau tran h vd i nhtfng n gu yen ta c phan
anh tieu ch u a n x a h o i v a ch u yen m on cho du nhtfng tieu chuan
nay da dtfQc gQt g iu a tr o n g nhtfng n g u yen ta c m a n g tin h to an cau
va /h o a c n h tfn g tieu ch u a n m a nhi'eu ngtfdi nh at tri. B at ke stf b an
hanh v'e m at xa h o i cu a ch u n g co tach b iet vd i n h au nhtfng th a t la
thu vj kh i n h an th a y nhtfng n gu yen tac d ao dtfc cu a b a ch u yen
nganh trQ g iu p - tam li hoc, th am van va co n g ta c xa h o i - tat ca
deu cu n g ch ia se n h tfn g tieu ch u an ttfQng ttf k h i dap tfng cac m y c
dich ch u n g (co th e th a m kh ao cac tieu ch u a n dao dtfc cua T a m li
hoc, T h a m va n h a y C o n g tac xa hoi).
T in h p h ap li cu a cac n guyen tac dao dtfc ngh'e n ghiep the hien d
cho: C ac n gu yen t i c dao dtfc cua ngh'e trQ giu p lu on dtfQc xay dtfng
dtfa tren b o lu at bao ve con ngtfdi do cac cQ quan lap phap th ong
Giao trinh T h a m van tam li
qua. Khi co m au th u an giua cac quy tac dao du’c nghe th am van vcfi
cac q u y di'eu cua b o luat thi phai co stf de dat stfa doi cua nhtfng hiep
hoi chuyen m on trQ giup. N eu kh ong dtfQc luat phap chap nhan, cac
hiep hQi se stfa doi nhtfng nguyen tac dao dtfc cho phu hQp vcfi dao
luat m di. O cac nUcfc co cac ngh'e trQ giup phat trien, viec xay dtfng
cac q u y di'eu dao dtfc la stf dam bao ngh'e nghiep cho nha tham van
va quyen lQi cua th an chu. Khi c u q c tham van bj that bai, cac nha
th am van lu on co n gu y co bi ra hau toa bcfi stf kien tung cua than
chu va nhtfng ngtfefi kh ac (Sw enson, 1993).
C ac n h a th a m va n va cac ch u yen gia stfc kh o e tam than co
th e bi kien th eo lu a t dan stf h o a c h in h stf k h i co nhtfng vi pham
q u y di'eu dao dtfc h a n h ngh'e. N eu m Q t nha th a m van co quan h£
tin h due vcfi th a n chu la vi p h am p h ap lu a t v a co th e bi kien len
to a an h in h stf. Du cac nha th a m van n a y co b j buQC tQi vi pham
h in h stf h a y k h o n g th i th an chu cu n g co th e de trin h d o n kien cac
n ha th a m va n ttfQng ttf tro n g cac vu to tu n g dan stf, neu cho rang
n ha th a m va n co m Q t so h a n h d on g g a y ton thtfQng tam li va/
h o ac th e ch at ch o th a n chu.
l^i la m pt than chu cu m a nha tham van da giup d d 3 nam trad e day.
T han chu cu n ay bi ngudi yeu (nha tham van cu) bo nen cam th ay bi
lam d y n g da th u a kien len toa an hinh stf nham chong lai nha tham
van. T ro n g tn rd n g h p p nay, nha tham van co the bien H ve cac
nguyen tac dao dtfc cua H iep hpi T h am van d toa an.
V i d y , q u y dieu tron g phan A .7.b. cua A C A cd tu yen bo rin g :
“Cdc nha tham va n khdng d itp c dinh liu den q u an h$ tinh due
rieng tit v& i than chu cu trong vdng tdi thieu h a i nam sau k h i ket
thuc m di q u an he tham v a n ” (ACA , 1995a). M ac du cac q u y dieu
dao dtfc cua n ghe th a m van kh on g phai la tai lieu phap li, nhung
ldi tu yen bo n ay co th e ngam giup cho viec to ty n g b ao ve nha
tham van.
M at khac, u y vien cong to se khong the van lai dirpc vd i ldi tuyen
bo tiep theo cung dirQc tim th ay trong nguyen tac dao dtfc nghe tham
van rang: “N h tin g nha tham van co lien quan den n h tin g m di quan
he tinh due sau 2 nam cham d tit tham van co trach nhi$m cung cap
tu lieu ch tin g m inh rd n g nh tin g quan he nhu: the khdng co ban chat
Iqfi du n g .” (ACA, 1995a, Q u y dieu A.7.b.)
N h u vay, nhtfng n gu yen t i c dao dtfc co th e cu n g cap chtfng ctf
co tac dpng m an h doi vd i viec tfng hp h oac ch on g lai nha th am van
trudc toa an. T u y n h ien , can luU y r in g cac q u y dieu dao dtfc nghe
tham van k h o n g p h ai la nhtfng tai lieu p h ap li nen ch u n g d u d n g
nhir co trpn g lirpng d p h ien to a dan stf hQn la p h ien to a h in h stf.
• B ao v f th a n chu
• C u n g cap stf h u d n g dan ve dao dtfc de ho trp nhtfng hpi vien
tron g vi?c xay dtfng m pt tien trinh han h dpng chuyen nghiep
vd i m y c dich p h y c v y tot nhat cho nhtfng n gudi stf d yn g dich
v y th a m van de nan g len mtfc cao nhat nhtfng gia tri, vi the cua
cac to chtfc va n ghe th am van chuyen nghiep.
- G iti b i m a t
Thao lu^n trirdng hQp
M oi ca n h an co q u yen - Nha tham van co dwac phep noi v&i
sd htfu nhtfng va n d'e thuQC tham chii la: "Toi se giit bi mat tuyet
ve b an th a n m in h , vi v a y ddi cho ban". Hay dwa ra nhitng li le
th o n g tin cu a th a n ch u noi ra gidi thich vi sao co hoac khdng?
cho nha th a m va n p h a i dtfQc - Nhitng loai thong tin nao ban se ,
dam b ao gitf bi m at va th an cho than chii biet la kho cd the dam
chu cd q u y en tro n g dQi m pt bao dwac tinh bi mat?
m oi q u an h e tin tu d n g gitfa
- Hay chuan bj ba phwang an de
th an ch u v a n h a th am van trao doi v&i than chii ve nhitng van
dtfa tren cac ch u an m tfc dao de lien quan den vi$c bao dam tinh
dtfc ngh'e n gh iep . bi mat. Ban phai truyen dat nhw the
nao de than chii hieu ro day la van
V i? c g it fb i m at ch o th an
de thuoc ve luat nghe nghiep?
chu th e hi£n stf to n trQng
tin h rien g tu , stf b ao v£ va
C H U O N G 5: Dao du'c trong th am van tam If 245
- C u o c th a m van d u o c bo tri d
Thao luan trucmg hgfp
noi kin d ao , n g u d i k h a c k h o n g nghe
th ay v a k h o n g q u a y ray. Ban cd nghi rdng tat cd cdc
hinh thu'c cua quan he hai
- LUu giir ho s o th an chu an
chieu giifa than chii vd nhd
toan, tra n h d e m at du1 lieu h o a c lo
tham van trong quan he
dur lieu tre n m&y tin h. N hirng th o n g
tham van la khong dung v&i
tin ve th a n ch u k h o n g lien q u an den
dgo dire? Ban se lam gi neu
m yc d ich th a m v a n thi k h o n g liru.
quan he cd nhan hai chieu
- G iai th ich ch o th a n chii n gay
nay chac chan xay ra vd
tir dau cu o c th a m v a n nhirng th u t\ic
khdng the tranh dxrctc?
va q u y trin h th a m van , van de giir bi
Dieu gi se xay ra khi van de
m^t va nhirng n go ai le lien q u an den
ciia than chii khdng phai la
tinh b ao m at.
trong tam trong m oi quan
T ro n g T ieu ch u a n D ao du’c cua
he tham van?
H iep h oi T h a m v a n v a P h at trien
H oa Ki (A A C D ), P h an G Di'eu 10 co ghi: "N g a y k h i b at d'au dat
m oi q u an h e th a m v a n th i n h a th a m va n p h a i th o n g b ao ro rang
cho th an chu b ie t n hirn g gid i h an n ao tro n g viec d am b ao tin h bi
m at cu a q u a n h e th a m van . D on g th d i n ha th a m va n cu n g phai
th on g b a o ch o th a n ch u b iet la n ha th a m va n lu o n ch iu sir kiem
soat doi vcri v ie c d am b ao bi m at nhirng th o n g tin cu a th a n chu
tron g q u a trin h th a m van ". V i vay, g iir b i m at la m ot trach n h iem
dao du’c ciia n g u d i la m co n g tac th am van . N h a th a m va n chi dirge
tiet lo bi m at khi:
+ Khi nha th am van bi goi ra toa chat van ve chinh van d'e nay.
246 Giao trinh T h a m van tam li
V i? c n h a th a m v a n ca n h b a o ch o th a n ch u b ie t v e stf han
c h e cu a tin h b a o m a t la th u ’c h ie n n g u y e n t i c p h a p li trong
m o i q u a n h e th a m v a n .
- T h a n ch u tr o n g tam
D a y la n g u y e n ta c dU dc d a t le n h a n g d'au tr o n g m oi quan
h e th a m v a n , th a n ch u tr o n g ta m th e h ie n n h a th a m van
k h o n g th e c o n g thu'c h o a v a n de cu a b a t ki th a n ch ii nao (co
th e c o n g th u ’c h o a stf k ie n , ch tf k h o n g c o n g th tfc h o a n h an cach
ctfa th a n ch tf). K h o n g th e co m o t ca ch th tfc c h u n g , k i thuat
c h u n g ch o th a n ch u k h i d en la m th a m v a n , v i m o i m ot than
ch u la m o t tr u d n g h o p d a c b ie t. T ie n tr in h th a m van phy
th u o c v a o m tfc d o th a n ch u y th tfc v e v a n de cu a m in h va kha
n a n g th a n chtf la m ch u ca m x u c. N g u y e n ta c th a n ch u trong
ta m k h o n g ch o p h e p n h a th a m v a n d e c a c ca m x u c ciia minh
bi cu o n th e o stf k ie n cu a th a n ch u . N h a th a m v a n p h ai du
m a n h d e b ie t la p d u o c vcri co n ngiTcri v a v a n de ciia th a n chii,
c u n g n h u du la m ch o th a n ch ii an ta m d e tr a n h le th u o c vao
n h a th a m v a n .
- C h a p n h a n th a n chii
M o i ngirdi d eu co q u y en lira ch o n
Thao luan truefng
v a ch iu tr a c h n h ie m ve ca c q u y e t d jn h
h<?p
cu a m in h . N h a th a m v a n lu o n y th u’c
La nha th a m v a n , ban
r i n g m o i th a n ch u co h o a n ca n h rie n g
se n o i g i v & i c a c th a n
b i? t, k h o n g l i p la i of ngirdi k h a c. Q u a
chii khi nhan th a y hq
tr in h k h a m p h a n hirn g n g u y e n n h an
co bieu h ien le t huQC
ta o n en v a n de cu a th a n ch u p h y th u o c
vaoban?
ra t n h ie u of k in h n g h ie m v a stf h ieu b iet
va n d'e cu a th a n ch ii va d u y n h a t chi co th a n chu m d i lam dtfQc
v ie c n a y. N h a th a m v a n co th e co u y tin v a g ia u k in h nghiem
cu n g k h o n g du k h a n i n g g ia i q u y e t d iroc va n d'e ciia th a n chii.
M ^t k h a c , th a n ch ii can d irge tra o q u y e n t y q u y e t de d am bao
s y tr u d n g th a n h v a d o c lap .
Q u a n d ie m c u a C. R o g e rs ch o r i n g th a n ch u la ch u y e n gia
g io i n h a t v'e lin h v y c cu a h o . V i v a y , th a n ch ii co k h a n in g cao
n h a t tr o n g v ie c d y a ra ca c q u y e t d in h ciia m in h . P h a m ch at tin
tu d n g v a o k h a n a n g g ia i q u y e t v a n d'e cu a th a n ch ii th e hien 0
v ie c n h a th a m v a n d at ra n hirn g cau h o i v'e ca m n g h i ciia than
ch u tr o n g v ie c g ia i q u y e t v a n d'e. C a ch h o i n a y da d at th a n chii
v a o m o t h o a n c a n h c y th e v a th a n ch u p h a i t y la p tr o n g cach
h a n h d o n g g ia i q u y e t v a n d'e. T h a i do tin tu d n g ciia n h a tham
v a n se g iu p th a n ch ii n h a n ra g ia tri rie n g cu a b a n th a n , de roi
th a n ch u b i t d'au g a n h la y to a n b o tra c h n h ie m ly a ch o n viec
to n ta i v a p h a t tr ie n ciia m in h . N h irn g s y ly a ch o n d o se trd nen
tu o n g h o p v d i ti'em n a n g t h y c s y cu a c h in h th a n chii.
V e n g u y e n t i c , n h a th a m v a n k h o n g d y a ra ld i k h u yen
m a n g tin h ap d a t d o i v d i th a n ch ii, tu y n h ie n n eu th a n chii bj
ro i lo a n ta m th a n , s u y n h tfd c th a n k in h , k h o n g la m ch ii dtfdc
h a n h v i ciia m in h h o a c co xu h tfd n g h u y h o a i b a n th a n hay
n g tfd i k h a c ... th i n h a th a m v a n va n co th e ch ii d o n g dtfa ra
m o t v a i h tfd n g d e g ia i q u y e t ciin g v d i th a n ch ii. C u n g ca n ltfu y
m g t so th a n ch ii k h i d en th a m va n h o co xu h tfd n g le th u o c
C H l f O N G 5: Da o dufc trong th am van tam li 249
v a o n h a th a m v a n , m o n g d g i n h a th a m va n k h u y e n b a o di'eu
ca n la m . H q thu'c s u tin tu d n g va o k h a n a n g g ia i q u v e t v a n de
cu a n h a th a m v a n . N eu hQ k h o n g n h a n d irge n h u n g d ie u m o n g
dQi co th e h o se k h o n g tr d la i lan sau. V i v a y k i n a n g ch o lefi
k h u y e n v a k i n a n g tro c h u y e n la m g ia m s u le th u g c cu a th a n
ch u v a o n h a th a m va n la h e t sure can th ie t d oi v d i n h u n g
tr u d n g hQp n a y.
- N h a th a m v a n k h d n g g a n m in h vao m o i q u a n h e cd n han
v&i th a n chu
th a m v a n co m o i q u a n h e k h a c vcri
th an ch u - du la q u a n h e h a n h c h in h , tr e n d u d i th i n h a th a m
v a n v a n p h a i d a m b a o tin h k h a c h q u a n d o i v d i s u lu a chQn
th a m v a n c u a th a n c h u ... Q u a n h e h a i c h ie u (b a n b e , h o
h a n g ...) v d i th a n ch u cd th e la m a n h h u d n g d en tin h k h a c h
q u a n c u a n h a th a m v a n k h i thu'c h ie n h a n h v i th a m v a n . V i
v^y, n h a th a m v a n p h a i tr a n h h o a c k e t th u c q u a n h e th a m v a n
n a y b a n g c a c h g id i th ie u th a n ch u d en n h a th a m v a n cd k h a
n a n g p h ii h g p .
K h i g a p k h o k h a n tr o n g v ie c g iu p d d, n h a th a m v a n p h a i cd
tr a c h n h ie m ca n h b a o ch o n h u n g n g u d i cd lie n q u a n h o a c th a m
k h a o v k ie n cu a n g u d i g ia m sat v a d o n g n g h ie p . ^Th a th a m v a n
ca n th u d n g x u y e n ch u v d en v a n de lu a t p h a p , q u y e n co n g d an
v a q u v e n co n n g u d i ciia th a n chu.
250 Giao trinh T h a m van tam li
I I I . G I & I T H I E• U C A C T I E U C H U A N D A• O D t f C T R O N G
NGANH TH AM VAN
- P h a n A: M oi q u an h e th am van
l. Ve m oi qu an he tham van
Phan nay bao gom m ot so m uc lien quan den trach nhiem cua
nha th am van va quyen cua than chu. Doi vcfi nha th am van, nhtfng
yeu cau nhu: ton trong pham gia va th uc day quyen lQi cua than chu,
ton tron g stf k h ac b iet va tinh da dang ciia than chii; kh ong dtfQc
th am van cho ngtfdi quen biet; kh d n g dtfQc quan he tinh cam , tinh
due vd i than chii? N h a tham van y thu'c dtfQc nhu cau va gia tri ban
than de kh dn g ap dat len than chii va kh dn g duQc bo rcri than chu
khi dan g tron g qua trinh th am van. T ron g trtfdng h d p nha tham van
nh£n th ay m inh kh dn g dii kh a nang giup dd than chii thi phai gidi
thieu ho tdi nha th am van kh ac cd kh a nang giup dd ho va can
chuan bi tinh th an cho than chii khi cd stf th ay doi nay. N goai ra,
nha th am van kh o n g dtfQc cd nhtfng han h \i phan biet doi xir vdi
than chii do stf k h a c b iet v e ch im g tQC, m au da, van hoa, nhom dan
toe, stf o'm yeu tan tat, gidi tinh, ton giao, dinh htfdng tinh due. tinh
trang hon nhan, vi the kinh t e xa hoi.
- 5% n h a th a m va n k h o n g giir bi m at
• A p d a t g ia trj cu a m in h ch o th a n chu
• K h d n g th o n g b a o ch in h xac k e t q u a cu a q u a tr in h th a m
v a n ch o th a n ch u
• K h d n g to n tr o n g ca c n h a th a m v a n k h d n g cu n g ch u y en
n g a n h v d i m in h
• K h d n g ch ap n h a n stf d an h g ia th a m v a n (d a n h g ia cu a
ngirdi g ia m sat).
Phan tich tinh huong nhay cam dao dub trong tham van
Chi H, 24 tuoi, lap gia dinh khi con la sinh vien nam thtf II. Chj
noi rang: "Chung tdi phai ctf&i nhau, luc do tdi khong dam nao
thai vi tru’&c do 5 thang toi da nao thai mot lan. Chau gdi toi
nam nay 2 tuoi. Sau 1 nam nghi hoc de trong con, hien nay toi
chuan bi hoc nam thit III. Chong tdi cung la sinh vien nam thit
IV. A nh ay chi cdn mot nam nita la ra trtf&ng, hy vong v&i
nghe cong an, anh dy cd the chu cap kinh ph i cho tdi tiep tuc
hoc. Tien nong ddi v&i chimg tdi hien nay rat eo hep. Tuan vita
rdi tdi m&i di kham site khoe vd dtfefe biet minh lai cd thai. Tdi
bdrig hoang vi dd la dieu tdi khdng mong ch&. Chong tdi de' tdi
quyet dirih chuyen nay. Tdi cam thay minh gay xop han di.
Theo chj, tdi nen sinh con hay bo thai di de d itoc tiep tuc di
hoc?".
258 Giao trinh T h a m van tam li
1 Tom luVc theo ED. N ew krug, The gi&i cua nha tham van, Sach da dan.
CHLTONG 5: Oa o dure trong th am van tam If | 261
7. Thay ddi viec chan doan de tu'o’ng itng v&i tieu chuan bao
hiem
C ap g ia y p h ep h a n h n gh e la b ien p h ap d am b ao ch o khach
h a n g hirdn g mQt tieu ch u an giao due - dao tao toi th ieu m a ngirdi
h a n h ngh'e p h a i co de b an d ich v y cua m in h ra xa h<?i kh i ho hanh
ngh'e d o c lap . T u y n h ien , v ie c kiem soat m a n g tin h p h a p li ve viec
cap b a n g va to chirc n ao diTQc p h ep cap b a n g la rat k h ac nhau.
Nhi'eu ncri tren th e g id i - n g a y ca d H oa Ki h a y d P h ap , n gudi ta co
th e h a n h ngh'e n h u mQt “n ha th a m v a n ” h a y “n h a tri lieu tam li”
m a k h o n g can ch im g n h an h o a c b a n g cap k h o n g d at yeu cau, ho?c
lam v ie c tren cac lin h v u c m a hQ da k h o n g dUQc d ao tao chuyen
sau h a y p h u hQp.
1 ThS. Mai Thi Vi£t Thang, Chuang trinh dao tao tham van tai Tru&ng £>ai hoc
Tong hgp New Orleans, Hoa Ky, tuvantamly.com.vn, 19/06/2007.
C H U O N G 5: D a o du'c trong th a m van tam li 265
- N h d tri lieu hon n han gia din h th tfd n g dtfpc goi la n ha tri
lieu ta m li. H o cu n g cap cac n gu yen tac, p h u o n g p h ap va ki th u at
trj h eu ch o cac ca n h an , gia dinh, cac cap, h o a c cac to chirc de giai
q u y et n h im g x u n g dpt cam xuc. C on g viec cua ho lien q u an den stf
d ieu ch in h n h an thirc va h an h vi ciia th an ch ii, cai th ien giao tiep
268 Giao trinh T h a m van tam li
1 Hoi thao ve thu'c trang cong tac tham van 0 Vi£t Nam, Hoi Khoa hoc Tam li -
Giao due TP.HCM. to chut 2/2006 tai Thanh pho Ho Chi Minh.
CHITONG6
Ki NANG THAM VAN TAM Lj
Giong nhu" viec Tan dau tap di xe dap hoac cheo thuyen, viec hoc
cdc ki nang tham van ban dau bao gid cung cam thay lung
tung. Tuy nhien, ban se thay rdng cang thu’c hanh thi ban cang
ttf nhien vd ban se cam thay de dang... Kinh nghiem cd nhan,
trinh dQ dao tao, doc sach vd trao doi chuyen mon - tat cd da
giup toi hod hcfp tot hcfn cdc ki nang tham van ciia minh. M ac
dii tdi tin la mot so ngitdi cd ttf cha't ciia nhd tham van, nhtfng
tdi ngd rdng ngtfdi ta dtfpc sinh ra vdi kha nang tham van, md
phai hoc cach dp dung cdc ki nang tham van. Tren thtfc te,
ngay cd nhtfng ngtfdi cd kha nang ttf nhien ve giup d d cung
cdn du’Q'c dao tao de trd thanh cdc bac thay trong cong viec ho
dang lam.
(E. Neukrug)
I. k i n A n g l An g n g h e
tinh ch at q u y et d in h d oi v d i hieu
qua th a m van .
E.D . N e u k ru g da d ien ta viec l i n g n gh e cu a n ha th a m van
nhir sau: T r y d c h et la l i n g n gh e b in g tai vd i tat ca k h a n an g cua
m inh v a l i n g n g h e k h o n g phai b in g tai, m a la m pt tra n g th ai nhu1
m pt cai ao h o p h in g la n g . N d h oan to an y e n tin h v a k h i ta n em
m pt v ie n da x u o n g do, no se tao nen n h im g g p n so n g nhd v a b ien
m at. T o i n g h i s y l i n g n g h e b en tro n g la s y l i n g n g h e k h o n g phai
b an g tai, m p t tr a n g th ai nPi m a tin h th an h o a n to an yen tin h va
khi m p t cau h o i x u a t h ien tro n g tam tirdng, cau tra ld i se la m pt
g p n so n g nho.
T ro n g th a m v a n , l i n g nghe la di vao npi tam cua th a n chu,
hieu hp tro n g k h u n g can h , quan diem cu a hp. L in g n gh e cu n g la
s y tap tru n g chu y v a o th a n chu, k h d n g de b j chi p h oi b d i nhirng
gi x a y ra x u n g q u a n h va tro n g ch in h lo n g m in h. K i n a n g li n g
n gh e th e h ien d ch o n h a th a m van p h a i b iet dieu ch in h m in h,
d im g noi, d im g su y n gh i, tap tru n g vao cac tu* ngir m a th a n chu
2 76 Giao trinh T h a m van tam li
th an chu. M §t khac, doi khi nhutig cau chuypn cua than chu n ay co
the nhu" dao s i c cura vao noi dau da dirpc vu i ldn neu nha tham van
da tu n g la nan nhan cua b$o hanh gia dinh va tron g th am tam nha
th am van sp gp i len qua khir dau buon cua m inh. V i v § y nha tham
van co th e rpi vao trying thai "nghe m a kh on g thay". H oac, nha tham
van da co nhirng cach hanh xir bieu hipn s y ne tran h m oi quan tam
cua kh ach han g, nhiT: noi lang chii de, trcT nen lu n g tung, h a y vo ve
than chu lam yen lo n g be ngoai... Nhirng dieu n ay lam han che vi$c
lang nghe ciia hp...
T ro n g trird n g h p p ngirpc lai, doi khi n h a th a m va n cam th a y
cd trach n h iem p h a i g iu p th an chu giai q u yet va n d'e nen da dira
ra ld i k h u y en , dira ra giai p h ap , d$t n h ieu cau h o i v a n ve o de thau
tom n h ieu n h a t va n de ciia th a n chu, ho£c ca n h b ao n g u y cP th eo
xu hirdn g "d p a d im " vd thu'c de th an chu cd h a n h d p n g di den
ch am dirt cu p c h o n n h a n m a n ha th am van ch o la n g u y h iem dd.
H o ic cd th e k h i n h a th a m va n cam th a y cach h a n h x y ciia th an
chu k h d n g p h u h p p v d i gia tri va n iem tin cu a m in h nen da cd
thai dp ho$ c b ie u hipn v e s y p h an xet, chi trich , len ld p v e dao du’c
vd i th a n chii. T a t ca nhirng b ieu hi?n tren d eu can trd vipc nha
th am v a n la n g n g h e ca c th a n chii noi ve van de ciia hp.
L in g n ghe se kem hipu qua khi: 1/ N ha th am van kh dng kien
nhan ch d ddi ngirdi noi; 2/ T hon g tin tir than chu dira ra qua nhieu
va g a y n h ieu cho sir t§p trun g lin g nghe ciia nha tham van; 3/ N ha
tham van d an g b an tam vd i vipc kh ac vi va y khdng co kh a nang tap
trung li n g nghe; 4/ N h a th am van cho r in g nhirng dieu d an g nghe
khdng cd gia tri gi vi v a y s y lin g nghe t y dpng bi dap tit ; 5/ N ha
tham van vpi v a n g rut ra ket luan vi cho r in g m inh da ro nan de cua
than chii; 6/ N h a th a m van co thanh kien tirtn rd c; 7/ N h a th am van
thieu d on g cam cim g dan den sir kem lin g nghe; 8/ N h a th am van
cd th ai dp tieu eye vd i than chii va van de ciia hp; 9/ N h a th am van
bi p h an tan do n goai canh gay ra nhir tieng on, nhi?t dp kh d n g phu
hpp: 10/ H oac do cach noi chuyen kem ciia than chu.
C u p c th a m v a n chi d em lai hipu qua khi th a n chii cam nh^n
dirpc s y q u a n ta m ciia n h a th am van th o n g q u a ki n an g l i n g nghe.
S y l i n g n g h e ciia n h a th am va n giu p th an chii cam th a y dirpc
d p n g v ie n de tiep ty c ch ia se. D o dd hp noi n h ieu h p n , ch ia se cam
2 78 Giao trinh T h a m van tam li
1 Katheryn Geldard va David Geldard, Cong tac tham van tre em (2000) va Tham
van thanh thieu nien (2002) - Nguyen Xuan Nghia va Le Lqc djch va bien tap.
D^i hpc mcf ban cong TP Ho Chi Minh.
2 Barry Neil Kaufman, Hay de’ l&p tre tit Itfa chQn hay nghe thuat yeu thu'crng
(Doan Hoan bien dich), NXB Thanh nien, 1998.
C H U O N G 6: Ki nan g t h a m van tam If 2 79
- C h a u k h o n g m u o n n oi
T u y m a t lon g, m a t cau khdng the hien g ia n du" th a t sit. Cau
dam tay tro n g m a y p h u t. Tdi n g oi xu o n g gan, b a t ch it& c cau.
D a v id n g h i ng& n hin to i rdi thdi dam . Tdi cu n g lam the. K h i cau
lai d a m , tdi cu n g la i lam the. Cau liec m a t q u a n s a t tdi. B o n g
nhien ca u d itn g len noi...
N h a th a m v a n co th e
Tham van trite tiep co cai Icti la ngitdi
g£t d'au k h i co n g nh$n dieu
lam tham van co the quan sat anh
th an ch u n oi, h o § c b a y to
mat, giQng noi, cit chi, tay chan, tit the
net m §t p h u hqfp vcri ta m ngoi cua than chu, tit do doan biet
trying cu a th a n ch u cu n g d u gc phan nao tam trang cua than
the hi^n m u’c d o h o a nh£p chii. Toi da trite tiep thay khi than chii
cua n h a th a m va n . T h u ’c te phdng ve, e de thi cau ta xoay but rat
cho th a y v ie c n h a th a m nhieu, rung chan va ngoi sat mep ghe,
va n h o a n h ip v d i to e dQ ld i ngU&i thu lai. Khi buoi tham van tien
noi v a giQ ng n o i cu a th a n hanh d u gc mot liic cau ta trd nen
chu, n h u 1 k h i th a n ch u n o i thoai mdi hon, ngoi nga ra phia sau
n h an h , n h a th a m v a n d ap mot chut, khdng cdn rung chan nita,
u ng n h a n h , co n k h i th a n tay tha long hon. NgUcfi lam tham
chu dang buon va noi van tinh y se biet d u g c cach thitc minh
ch$m th i nha th a m van tien hanh cd tac dong the nao den than
chii. (HTH, K49, 2007).
cu n g nen noi ch a m ch o
th a y co a n h h u ’d n g ra t ld n
k h i n h a th a m v a n b a y to stf th a u h ieu . T h o n g th tfd n g n gtfdi hQC
khi b a t d au lu y e n ki n a n g th a u h ieu , hQ t£p tr u n g v a o "co n g
thu’c" de n o i sa o ch o d u n g , m a k h o n g de y d en stf h o a n h jp va o
giQng n o i h a y to e d<? n oi cu a m in h v d i th a n chu. V i v£y, cau n oi
cu a hQ du d u n g n h tfn g k h i n g h e th a n ch u va n k h o n g co ca m g ia c
dtfQc th a u h ie u , dtfQc v a i di noi lo n g . D ieu n a y la do to e d<? va
giQ ng n o i cu a n gtfd i hQC k h o n g b at n h ip dtfQc v d i ta m tra n g cu a
th a n ch u.
V ie c h o a n h ip tro n g m tfc d<? tiep x u c th ich hQp b a n g m at cho
th a y rat q u a n trQng v a d em lai hieu qua rat ro ran g tro n g k h i tro
ch u y e n v d i th a n ch u. V i m oi th an chu co mQt m u’c dQ tiep xuc
b a n g m at k h a c n h au . D ieu n ay p h y thuQC vao van h oa, th o i quen,
280 Giao trinh T h a m van tam If
Stf n han m an h ciia nha tham van chi nham m u c dich khuyen
kh ich th an chii tiep ty c cau chuyen ciia m inh va the hien stf im g hp,
stf nhiet tinh tro n g dam thoai cua nha tham van v'e van de dtfpc noi
C H l/ O N G 6: Ki nan g th a m van tam li 281
den, m a kh on g co y ggfi y h ay dan dat than chu theo cach nhin cua
nha th am van.
- S it d u n g s it p h a n hoi
S. N iren b erg (1987) cho rang: V iec nha th am van lang nghe
khien than chu cam th a y dtfQc an tfi, chia se va anh ta co the dtfQc su1
chu y lan g nghe cua n ha tham van “vu ot ve ninh bgc" nhutig lat sau
anh ta co the b y e tu t neu nha tham van kh on g cho lai anh ta thtf gi.
Dieu n ay co nghia la, neu nha tham van chi biet nghe (khai thac) tat
ca nhtfng tin ttfc htfu ich ttf than chu va kh ong co mQt stf phan anh
gi ca, than chu co the se cam th ay nhir m inh bi lQi dung. K i nang
lang n ghe doi hoi n ha th am van phai cho th an chu b iet mQt cach
thtfefag xu yen xem nha th am van nhin nhan van de ctfa than chtf
nhu* the nao th eo cac th o n g tin m a than chu cung cap. V i v a y nha
tham van can p h an anh lai nhtfng gi m inh cam n han cu n g nhtf than
chu cam nhan de th an chu co kh oang thcri gian yen lan g de xem xet
nhtfng gi m in h noi ra. L in g nghe tich ctfc con the hien Q viec nha
tham van d an g quan tam to i rnpi dung va chi tiet cau chuyen cua
than chu, b ieu h ien qua ki nang dat cau hoi. V ie c dat cau hoi di
trung vao v a n de cu a th an chtf va phan anh lai ro rang chinh xac
cam xu c cu n g nhtf n<?i dung van de cua than chtf cung the hien mQt
stf lin g n gh e tich ctfc, chu dQng. Phan anh cung giup than chtf y thtfc
ve stf h ien htfu cac v a n de tron g b an than m inh mQt cach tot hon.
M y c d ich cua tom tat la dtfa toan b(j phan cau chuyen cua
than chu vao mQt trQng tam, q u a do de tao da thao lu$n nhirng
khia canh khac cua van d'e. D e tom tat, nha tham van co the noi:
“N h tin g y ch in h m a ban da neu ra la ...” , hay “N e u tdi hieu khong
sa i thi ba.n n h in n h a n van d e nay la ....” .
L an g n g h e tr o n g th a m v a n th y c ch at la mQt n gh e thuat -
N g h e th u a t la n g n gh e. KI n a n g la n g n gh e tro n g th a m v a n diTQc coi
la mQt tr o n g n hirn g ki n a n g q u an trQng b a c n h at, cQ b an nhat, no
dUQc coi la b i q u y et d an tcfi th a n h co n g tro n g th a m van . Ling
n gh e tich eye la mQt h o a t dQng rat kh o, vi xu hirdn g ciia con
n g u d i la k h i n g h e lu o n doi ch ieu vd i h ieu b ie t ciia m in h . lu on lay
k in h n g h ie m ciia m in h la m th u d c do cho mQi v a n d'e (n g a y ca khi
hQ k h o n g n o i), v i v a y n g u d i ta th u d n g "n gh e" m a k h o n g "th ay".
( H l f O N G 6: Ki nan g t h a m van tam If 285
Hoi la cach thu'c trong do ngtfdi hoi m uon khai thac thong tin tir
ngtfdi dtfQc hoi, nham m y c dich nao do. Hoi trong tham van khong
chi khai th ac nhirng thong tin be noi co lien quan den sy" kien cua
than chu, m a qua do lam toat len nhung thong tin du'Q'c an chira dang
sau s y ki^n do. U”u the cua k i nang nay trong tham van la kh on g chi
lam cho than chu noi ra nhirng dieu m inh biet m a con kh ien cho than
chu noi ra ca nhirng dieu da bj quen trong qua khir.
- Cau hoi lam ro nhan thiic, - Cau hoi theo thang diem
xuc cam va hanh vi. . hoi phong dai ket qua
- Cau hoi phan hoi _ QaU hoi co ldi canh bao
- Cau hoi chuyen tiep . Cau hoi ngoai 1?
- C a u h o i m & n h in ch ung
Khi xem xet lai ca tham van toi
dtfQc d an h gia cao h a n n h ieu so nhan thay & nua dau cua buoi
vcri cau h o i d on g. C au h oi m d doi trd chuyen v&i than chu cdc cau
hoi th a n ch u tra ld i th eo nhieu hoi cua tdi kha on, nd tap trung
cach k h a c n h au , m a k h o n g chi la xoay quanh van de cua than chu.
"co" h a y "k h o n g ". C au hoi m d Nhirng cang ve cuoi buoi tham
kh u yen k h ich th a n ch u noi ve van, khi tdi da duac nghe than
m inh n h ieu h o n v d i stf da d$ng chu chia se nhieu thong tin han
ve tu" ngtf va cach m o ta. D ieu n a y thi tdi thay cdc cau hoi tdi dat ra
cho p h ep th a n ch u b a y to nhtfng mang tinh phdng doan chu quan.
Nhung khi dang tham van tdi
cam x u c h a y su y n g h i cua m in h
khdng he cam nhan duac thuc te
ve va n de d an g x a y ra. C au hoi
nay. (CTL, *£49,2007)
m d cho p h ep n h a th a m va n kh ai
thac v a n de d m tfc d<? sau hern v a cu n g t$o d ieu k i? n ch o n h a th am
van giu p th a n chu di sau va o cac tin h h u o n g cu a n an de. C au hoi
m d rat p h u hQp v d i giai do$n tim h ieu va n de v a Itfa chQn giai
phap h a n h dQng.
xoay quanh nay rat phu hop trong tham van tre em va thanh thieu
nien, hoi cho nhim g ngudi co hQe van thap, hoac nhimg ngtfdi co
kha nang dtfQng dau han che.
- C a u h d i c h u y e n t i e p g iu p cho th an chu lien th o n g m ach
ttf duy, cdn n h a th a m van tap tru n g vao nhtfng v a n de h ien htfu
cua th a n ch u v a tra n h cho n ha th am van di la c va n de h o a c kh ai
th ac th o n g tin th eo y cu a n ha th am van . C au h oi ch u yen tiep
kh u yen k h ich th a n chu tich ctfc trd ch u yen , no k h o n g nhtfng
"ngat" dtfpc stf la c m ach cua th an chu m a con g iu p ch u y en tiep
van de mQt cach lin h hoat.
+ L u c trit& c an h co n o i ve vi$c m ? an h khd n g h a i Idng v& i VQf
anh, th e v Q a n h n g h i g i ve ch u y en n a y ?
+ Nhu" vay la an h da chu y en ccf q ua n h a i Tan, ca h a i Tan do
anh deu ca m thay k h o n g h a i Idng v&i ngW&i trti& n g p h d n g , cdn
Tan ch u y en n a y a n h la i n o i "tranh vd dwa g a p vd d ita ", vgy y
anh la g i?
+ L a n trit& c a n h cd n o i rang anh khd n g the ch a p n han vi$c
trong g ia d in h da cd ba n g it& i p h u nu: m d v& an h van n u o i m Q t
O shin, vay ba y gi& a n h ca m thay the nao ve vi$c n a y ?
- C a u h d i n g o y i I£ g iu p th an chu ttf d u y k h o n g th eo k h u o n
m au co d jn h , m a n h in n h an va n de th eo k h ia can h k h a c cu a mQt
hanh vi xau . C au h o i h tfd n g th an chu td i h a n h v i n goai 1? giu p
than ch u k ie m so a t to t b a n th an . C au h o i n go ai 1? ch i n en stf d y n g
khi n h a th a m v a n co h ieu b iet to t ve th a n ch u, n am to t nhtfng
han h vi g a y h a n ch e stf th a y d oi d th an ch u. C au h o i n go ai 1?
th tfd n g b a t d au ttf m £nh de "Co bao gi&", "Cd k h i n ao", "Li$u cd
t h e V i d y:
+ Cd khi nao chong chi nau an cdn chf n ghi ngcfi hoac xem ti vi?
+ Lieu em cd th e n g itn g can nhan m oi khi chong em ve m u Q n ?
+ L a m ca ch n a o an h g iit dw&c binh tinh kh i sa y n t& u ?
- C a u h d i t u & n g tu q tn g thtfdng buQC than chu phai ttfdng
ttfQng, phai gia dinh. Chung giup cho than chu ttf duy sau hQn ve
nhtfng thir chtfa xav ra, giup bQC 1q nhtfng m ong m uon tham kin
va giiip th ay doi cach nhin. 6 mQt goc dQ nao do no giup than chu
chuan bj mQt tinh than s in sang cho nhtfng th y c te'se xay ra. Cau
hoi ttfdng ttfQng thtfdng bat dau vdi ttf "neu".-
292 Giao trinh Tham van tam li
3. L u y $ n k i n a n g d a t ca u h d i
KI nan g hdi kh dng chi d a n thuan la b iet cac cach dat cau hdi nhtf
cau hdi dong, m d, chat van; nhan biet cau hdi do n ham khai thac cam
xuc, n han thu’c, h a y h anh vi; biet dtfQc tfu nhtfQc diem cua tim g loai
cau hdi... Di'eu quan trQng la phai nhan biet n<?i d ung can hdi. Dieu
nay cd nghia la n ha th am van phai ton trQng trat ttf logic cua cac tinh
tiet cau chuyen; cac cam xu c h ay nhan thu’c hien dang ngtf tri trong
than chu. C ac cau hdi dat ra phai giup cho than chu nhin dtfQc van de
CH UO N G 6: Ki nang tham van tam li 295
nhir no dang ton tai. Khi cau hoi dira ra di theo logic va m oi quan tam
cua nha tham van thi du ki thuat hoi rat tot, than chu noi co nhi'eu,
nhim g lam xao trpn van de va tam can cua than chu la khong tranh
khoi. Di'eu nay co the lam than chu "quen quen", "nhd nhd" hay dao
lpn th ong tin, cam xuc. Hoi n h u the khong goi la than chu trong tam
trong kh ai th ac th ong tin. M ot trong nhim g m uc tieu dau tien cua
tham van la giup than chii nhin nhan dirpc nhim g cam xuc "tai day",
"ngay b ay gid" - cai dang ngtf tri trong long than chii can dtfpc "loi ra"
mot cach co ki thuat de than chu doi mat. De bieu thi Id nang hoi
chung toi xin phan tich hai vi d y sau:
V i d y 1: “N a m , 13 tuoi, hoc ldp 7. E m da bd hoc tit m ot tuan
nay. Su: viec la cach day m ot tuan, co giao chu nhiem p h a t hien ra
bj m at w o .o o o d . M o t vai ban trong ldp noi rang trong g id gidi
lao da nhin thay N a m d itn g canh tiii xach ciia co. M o t vai ban
khac noi la da nhin thay N a m an qua ngoai c h a sau buoi hoc hdm
do. Cd giao da ga p rieng N a m de hdi nhwng em n hat q u y et noi
minh bi oan. B a n be n ghi n g d em la ke an cap. D w ac biet la N am
da bj b d d an h m o t tran ddn n h it tit khi nha trWdng thong bao cho
gia dinh ve chuyen n a y ”. T ron g vai tro la ngtfofi giup dp thieu ki
nang, ch un g ta dtfa ra so cau hoi dong chtfa dung k i th uat co the la:
a. Co bao gid em bi nghi la lay tien ciia ngtfdi nao do chtfa?
b. Em co lay tien cua co giao khong?
c. Gitfa em va cac ban trong ldp co mau thuan gi khong?
d. Co giao chu nhi?m co tin em khong lay tien cua co khong?
e. Vi sao cac ban lai nghi ngd em an cap?
f. Trong gid giai lao horn xay ra mat cap, em co dtfng gan tui xach
cua co giao khong?
g. Tien an qua em lay d dau ra?
h. Tai sao bo em danh em?...
C h iin g ta cd th e p h a n tich cac cau hdi th ieu k y th u a t n h tf sau:
cau hdi th ir n h a t - cau a - de th a y dtfpc stf su y lu a n chu quan, doi
khi vd thirc d ien tien n h tf the nao tro n g d au nha th a m van , neu
nha th a m v a n d at ra n h im g cau h oi x u a t p h at tir su y n gh i chu
q u an ciia n h a th a m va n va cau h oi th ieu k i th u a t de kh ai th ac
th o n g tin ., cd th e p h a n tich cau hoi a nhtf sau:
296 Giao trinh Tham van tam li
N htfng neu than chu tra ldi la “E m titn g bj n ghi n gd >\ nha tham
van cd th e su y lu an r in g “N a m cd the lien quan den chuyen mat
tien” cach n gh i n a y dan nha th am van den viec khai thac them
th on g tin tu' nhtfng stf kien khac, nhtf: L i do n ghi h o c? Tai sao co
tien an q u a ? T ai sao cdc ban khong n ghi n g itd i khac m a lai nghi
N a m ? N htfng cau hdi n ay cd the lam cho N am tra ldi lu n g tung vi bj
hdi n hieu va cd th e vd tinh N am bj xep vao dien "nghi van". V d i nha
th a m v a n d tfp c d ao tao , hQ se m o h in h h o a van de cu a N am de
th a y dtfdc v a n de trQng tam can hdi n htf sau:
T ru& ng th o n g b&o
c h u y e n m a t tien cho
gia dinh N am
V A N D& C U A N A M:
Bj c&c ban nghi ngfr
lay tien cua co gi£o
C h u n g ta se p h an tich vi du 2: T h an chu (C h i H .) bi ch on g
danh g a y thiTPng tich ke vofi nha th am van rang: Horn kia d i lam
co ve, tdi cd d itn g n o i chu y en v& i anh trit& n g thon m o t lu c ve
viec to c h itc n gay 8 /3 cho ch i em . C hon g tdi th it& n g g h en bong
ghen gid. K h d n g b ie t n g h e h a n g xo m x u i bay g i a n h ay da x o n g
vao tdi d a n h tan n h a n m a khdng cho tdi th a n h m in h. L u c do
nhitng n g it& i h a n g x o m nhin thay the m a k h d n g a i va o can
ngan. Tdi khd n g cdn b iet p h a i lam gi?".
kh on g noi gi thi cau h oi dau tien co the la: Tdi co the g iu p gi cho
c h j? ” h oac "Chi co chuyen gi m uon chia se v&i to i? ”... Vcri mpt cau
hoi mcf, kh ai quat th an chu se tra ldi theo tam trang, su y nghi cua
m inh, q ua do nha th am van xac djnh cau hoi tiep theo.
III. K i n An g t h a u h i e u
rrl '* • •a , i 1
l . K h a i n i e m t h a u h ie u
T h a u h ieu (E m p a th y - con goi la th au cam ) la cam nhan dieu
m a th a n ch u d a n g cam nhan. D o la k h a n an g h ieu b a n g cam xuc,
h ieu b ie t ch in h x a c cai th e gid i cam x u c cu a th a n chii (C. Rogers).
T ru a x va C a r k h u ff (19 6 7) cho ran g th au h ieu n g h ia la h ieu ngirdi
k ia b a n g tin h ca m cu n g nhiT b an g ttf duy. D e sir d u n g dtfpc ki
n an g n ay, n h a th a m va n p h ai d at dtfpc m in h va o vi tri ciia than
ch u de h ie u th a n chu n h an th ifc th e n ao? C am n h an stf viec ra
sao? H .J. H ass ch o ra n g n h a th a m va n th a u h ieu kh i cam thay
cach thirc cu a m in h di va o n h an thirc cu a th a n chu va trtfdn vao
tro n g th e g id i cu a th a n chu de h ieu sau xa h o n cach thtfc than chu
cam , cach thirc th a n chu n gh i va cam dtfpc dieu th a n chu dang
k in h n g h iem .
Cd th e noi, th a u h ieu la k h a n an g n h an b ie t, cam n h an , hieu
cam x u c cu a n gtfdi k h a c th o n g q u a ctf chi, ld i noi, h a n h vi ciia
n gtfdi do v a la k h a n a n g giao tiep d im g m tfc de h ieu ngtfdi do.
T h a u h ieu k h o n g chi la m pt k i n an g m a la m p t to h p p cac ki nang.
D e dtfa ra m p t cau tra ld i th a u h ieu d oi h o i n h a th a m va n phai sir
d u n g cac k i n a n g la n g n gh e, im lan g, ca c k i n an g p h an h oi tot...
th i m d i n a m b a t d tfpc ch in h x a c npi d u n g va n de cu a th a n chu,
p h a n h o i d tfpc ca m x u c cu a th a n ch u. N h tfn g d au h ieu cho thay
n h a th a m v a n co stf th a u h ieu , dd la:
- C o k h a n a n g d at m in h vao h o a n can h ciia th a n chii va danh
gia d im g v a n de cu a th a n chu,
- L a n g n g h e to t, k h o n g chi b e m at cua n gon tir m a n htfng bieu
cam dtfdi n g o n ttf,
- C o k h a n a n g cam n h an va hieu nhtfng cam xu c, n htfn g dieu
m a th a n ch u da trai qua,
CH U O N G 6: Ki nang tham van tam li 301
T om l^i, thai do ton trong nhan cach va nhtfng trai nghiem cua
than chu doi hoi or nha tham van (xuat phat tu* ban tinh va stf ren
luyen) phai co d t f Q c mQt tinh cam gan gui va trac an doi vod than
chu. T in h cam n ay xu at phat ttf viec than chu tin ttfQng hoan toan
vao n ha th am van va than chu m ao hiem ttf b oc lo m inh trong stf noi
loan va roi loan tinh than cua anh ta.
C o th e noi k i n an g th au
Tren giang ducfng chung toi
hieu ch o p h ep n h a th a m van
luy$n kha tot ve ki nang thau hieu
lan g n gh e sau sa c hQn y n g h i
hay ki nang dtfcfng dau... N hung
va cam g ia c cu a th a n c h u ..Q u a
khi thitc hanh ca & ccf sd, chung
do, n ha th a m va n co th e tra ld i
toi vd cung lung tung trong vi?c
than chu v e nhtfng d ieu h o noi
thitc hi§n hod chung. Tdi nhan ra
theo nhtfng cach k h a c nhau.
rang cdi md chung tdi cd van chi
T heo E.D . N e u k ru g , th au hieu la H thuyet vd thudng be nhu
la m ot p h a m ch at n h a n cach nguyen nhung gi minh hqc vao
cua n h a th a m va n , dtfQc n an g ca thitc te. Viec li thuyet cd van
len th a n h m Q t k i th u at. Khi dung vao thitc te d ita c hay khdng
nha th a m v a n d at d en stf th au phu thuQC vao cach ban sit dung
hieu la da la n g n g h e nhtfng chimg trong nhin nhan nhitng
quan d iem cu a th a n ch u, chap van de ciia cuoc song hang ngay.
nhan nhtfng g ia trj ttf tai n oi (BTTM, K49, 2007)
con ngtfofi h o m Q t cach vo dieu
kien, n h a th a m v a n h o a n h ap vcri cach n h in n h an cu a th a n chu de
giu p h o di th eo htfcm g phu hQp nhat vcri tin h cach v a cuqc son g
cua ho, ch u y en tcri th a n chu b u t th o n g d iep rang: "V iec a n h /ch j
nghi k h a c tdi la k h d n g sa o cd". V ie c h ieu b ie t sau sac v a th a u h ieu
ve th a n ch u dtfQc o n g gQi la "M o t dan g d a c b iet ciia lang nghe".
3. L u y e n ki n an g thau hieu
het noi kho tam ciia ch j (thau cam b a c cao, th an chu co cam giac
dirpc n an g dd, giai th o at vi co ngudi hieu ndi lon g m inh).
V iec nha tham van dira ra m ot cau thau cam khi nhan thay than
chu cd cam xu c "thieu tich cUc" ve m ot van de nao dd chi dem thuan la
b ay to sir lang nghe, nhan biet va m ong m uon dong hanh vdi nhirng
trai nghiem cua than chu. V i vay khi b ay to s y thau cam , nha tham van
can sir d yn g tir dung dj, gan gui vd i van phong cua than chii va phai
b ay to m ot cach ty* nhien.
M . D aign eau lt cho rang, b an g cac cau tra ldi th au hieu, nha
th am van da kh ien th an chii cam nhan rang an h /ch i ta dirpc ton
trong tro n g n h im g trai n ghiem v a n him g gi an h /ch i ta d an g co. Tir
do, th an chu tin tirdng nha th am van va cam th a y m u on tiep tyc bQC
lo m inh. V ie c cam nhan dupe ngtfdi k h ac la n g n ghe v a hieu minh
cho phep th an chu cam th ay dd kh o chiu h o n , d d cd dpc h on va do
ndi cau h o n khi ro i vao tam tran g xau. T h a n chii cu n g de dang tiep
ty c cdi m d cam xuc, y ttfdng h a y la phan im g cu a hp.
Carl Rogers cung canh bao rang, nhirng cau thau hieu nha tham
van du’a ra cho than chu mQt cach cong thu’c, m ay moc, kho cimg,
khong t y nhien, thieu cam xuc theo kieu “dau ludi” thinh thoang cung
bj phat hien. Tuy nhien, cimg vcri viec thyc hanh nhfeu Tan, nha tham
van se ket hQp phu hQp gitfa nhtfng dieu anh ta dang cam thay vcri
nhtfng bieu cam phi ngon ngtf, dan dan nhtfng loi thau hieu se bdt kho
cirng va t y nhien hQn, va lam cho than chu de chap nhan hQn.
IV. k i n An g p h An h o i
l. K h a i n iem ve p h a n hoi
Phan hoi la ndi lai bang tir ngtf cua m inh hoac nhac lai ldi cua
than chu mQt cach cd dQng hay lam sang to dieu than chu cam
thay va dat dtfQc s y tan thanh cua than chu.
Trong tham van, phan hoi dat dtfQc mQt stf khach quan khi
nha tham van chi don gian ndi lai nhtfng dieu m inh quan sat thay
ma khdng gan vd i suy luan, danh gia ve van de va con ngtfdi than
chu. V i vay, phan hoi chi nen lien quan den cac cau hdi: the nao?
cai gi? m a khdng nham giai thich tai sao.
Y nghia cua phan hoi la giup cho than chu cam thay cd ngtfdi
dang lang nghe va hieu dieu minh ndi, lam cho than chu dtfQc khich
1$, giup than chu y thu’c dtfQc di'eu hQ vira ndi va cd trach nhiem vdi
ldi ndi do.
Phan hoi lam cho than chu cd cam giac dtfQc quy trQng, cdn nha
tham van biet c M c chan dieu minh hieu la khdng sai, khdng suy
dien. Trong trtfdng hQp neu nha tham van dien dat sai se dtfQc than
chii giai thich va dieu chinh kip thdi.
D ac diem cua niQt phan hdi tot, cd hieu qua dtfQc trinh bay
dtfdi day trong stf so sanh vdi phan hoi kem hieu qu a1.
1 Nguyen Thi Oanh chii bien, Tam li ti'uyen thong va giao tiep, Dai h<?c Md - Ban
cong, TP. HCM, 1995. co chinh sira cho phu hgfp.
3 10 Giao trinh Tham van tam li
P h a n h o i m a n g la i h ie u qua. P h a n h o i k e m h ie u q u a
k h i: k h i:
l. Than chu sin sang, co nhu cau 1. Than chu chua sin sang
hieu ro van de. nghe.
2. Mo ta khach quan dieu than chu 2. Mang tinh phe phan hay
bay to, khong phai y kien nhan danh gia: “Anh da that
dinh rieng cua nha tham van: h ya”.
2. Cd c loai p h a n hoi
T h o n g th u d n g tron g cau chuyen cua th an chu bao g id cung bay
to su1 kien, th e hien d n<?i d un g cau noi va cac cam xuc, tinh cam
chira d y n g d an g sau cau noi do. V i v a y kh i p h an hoi, nha tham van
co the lap lai noi d u n g cau noi h oac lap lai cam xuc, n ghia la n M c lai
cho th an chu y thu'c h o n ve n<?i d un g tin h cam trong ngon tu ciia hQ.
Co b a loai p h an hoi.
- L a p la i cau n o i ciia than chii (sit n h a c lai)
T h o n g th u d n g khi than chu den tham van hQ th u d n g d trong
tinh tran g boi roi lo lin g nen nhung gi ho noi ra co the von g vo
kh on g th eo m ot trat ty , logic nao. N ha tham van su d u n g phan hoi
lap lai noi d u n g de tom lu p c cau chuyen, sap xep n h u n g d iem chinh
trong do. N h d cach n ay than chu doi m at d u o c vdi dien chinh vpij
CH U O N G 6: KI nang tham van tam li 3 11
N h a th a m va n th u d n g p h an h oi la i nhirng ca m g ia c m an h ma
nh a th a m v a n ca m n h an la th an chu m u o n noi v'e cam gia c nay
h a n ca - n h u cau n a y co th y c v a no noi len ra n g neu n h a th a m van
k h o n g tap tru n g v a o no, m a b o q u a th i n h u n g n h u cau n a y se con
q u a y t r a lai.
V i dy, nha tham van co the noi: “ Tdi thay m a t anh th it ra m oi lan
nhac d eh ten cha u ”. Hoac: “D ieu do da de lai trong anh m ot ndi
buon”. Hoac: “A n h cam thay boi roi khi biet sit that ve cau chuyen”.
T h tfd n g th a n ch u se co tran h kh am p h a n h im g ca m n g h i vi ho
m uon tran h stf d au d d n di kem vd i cam x u c m a n h n h tf b u o n ba,
that vp n g, gia n dtf, lo au. D oi m at vd i y n gh i ay co n co n g h ia la
tien td i ca m th a y de ch iu hem ve cam xuc, de roi co th e ch on
nhtfng q u y et d jn h k h o n n goan . T u y nhien, n h a th a m v a n van
tranh n h a c la i ch in h x a c d en m u’c th o th ien nhtfng tir noi ve cam
xuc cu a th a n ch u, vi co th e no g a y ra cam g ia c “d au dem ”, th ieu
chan th a t h o a c “n h ai la i” .
Thu'c su" la n h a th a m van khd n g nhan thay dirpc sir tire gian
cu a th a n chu kh i noi cau nay. N hir vay, khi th an ch ii dira ra thong
d iep th e h i?n cam xu c, tam tran g , n h a th a m va n can phan hoi
cam x u c va o d ieu “n h a th a m van d an g cam th a y P th an chii”.
N hirng cam x u c n a y th ird n g an dtfc/i cau n oi ciia th a n chii, doi hoi
n h a th a m v a n p h a i “lo i ch im g le n ”. P h an h o i k ieu n a y se giup cho
th a n chii v a ca n ha th a m van th a u h ieu dirpc va n de hp d an g noi
den. V a n vi du tren :
C ach p h an h oi tren giir cho cau tra lcfi cua nha tham van vira du
de kh on g xen lan qua dang vao cac qua trinh noi tam cua than chu.
Doi kh i n ha th a m van co the th a y dirpc noi b u o n sau sac h a y sir
tire gian cu a th a n ch u va phan anh lai cho th an chu. T u y nhien,
neu th a n ch ii chira san san g de ch ap n h an cam x u c n a y th i cau
p h an h o i cam x u c dira ra qua s6 m la k h o n g th a n h co n g va doi khi
con th a t b ai do th a n ch u d'e kh an g, ch o n g doi.
- P h a n h d i s o i scing
T h a n ch u d a n g co b u t xu c
m u o n d u p e ch ia se. N h u n g ve y Phan tich doan doi thoai
thu'c, th a n ch u la i sp n oi ra k h o n g
- Than chii: Va chong toi dang
dupe ch ia se vi ch u a tin tUcfng vao
co nhtfng bat dong. A, theco
nha th a m van . Y ng'am an cu a
dd co gia dinh chtfa?
th an chu co th e la: T o i d an g phan
- Toi chtfa lap gia dinh va
v a n lieu co co h ieu di'eu to i sap
chtfa co con. Tuy nhien, toi co
noi k h o n g ? N hifrig n g u d i tre tu oi
nhtfng hieu biet ve mau thuan
n h u co th i k h o m a h ieu dupe stf
gia dinh. Toi dd tting lam vi$c
p h ifc ta p cu a cu p c so n g v p chong!
v&i khach hang ve chii de nay
Co co th e noi h a n g d o n g li th u yet
dupe hpc tro n g tru d n g nhung vd dd cd nhting thanh cong
nhat dinh, vi vay ngtf&i quan
ch u a b a o g id la m vp ! M in h co nen
li ciia tdi m&i tin ttf&ng giao
m at th d i g id v d i co ta k h o n g ?
cho tdi giiip d a chi.
N eu n h a th a m va n co kin h
n g h iem , h a y n h a y cam se d ieu ch in h d u p e m o i q u a n ta m ng'am an
cu a th a n ch u b a n g ca ch soi san g n h u n g d au h ieu ng'am an, gian
tiep b en tro n g . C o n g h ia la n h a th a m v a n se h o a g ia i tam trang
ng'am an cu a th a n ch u, ch u y en h o a n h u n g ca m xu c, s u cam nh|n
ng'am an doi k h i la vo th ifc th a n h ld i noi:
N h a th a m va n cu n g co th e p h a n h o i b a n g cach ch ia se mpt
p h an cam x u c cu a m in h v'e m oi q u an ta m cu a th a n ch u tro n g gidi
h a n ch o p h ep .
1 Vi dy 1 va 2 lay tur vi dy cua Corey, trong Theory and Practice o f Counseling &
Phsychotherapy, Books/Cole Publishing Company, 1991.
3 18 Giao trinh Tham van tam li
3. Phan hoi t r y t tiep nhim g dieu b an cam nhan dtfpc tir nhufng
th on g tin th an chu dtfa ra: D u d n g n h it chj dan g tran n gap trong
s it co dcfn va tu yet vong v&i cam giac trong rong ve s it tiep dien vo
vj ciia cu o c son g m a ch ita biet lam the'nao d e c d i thien chim g.
4. Q uan sat phan im g cua than chu de co stf phan hoi tir phia
than chu.
M . D a ig n ie a u lt (2 0 0 2) tro n g kh i do lai ta p tru n g noi ve stf
p h an h o i th a u h ieu ciia ngtfefi trgf giu p (n h a th a m va n ). T h e o ong,
co nam each p h a n h o i th au hieu k h a c nhau:
1. G iiip than chii nhan th itc lai cam x iic m a than chii vita boc
lo: De th an chu ttf do kh am pha ban than, nha th am van can giup
than chu n h an thu'c dtfpc cam xu c cua hQ. V i d y, nha th am van noi:
- Co ve n h it a n h khd n g cam thay h a i Idng
- D it& n g n h it an h cd ve khd n g vui
- H in h n h it a n h d a n g cam thay m a t binh tinh
C ach p h a n h oi n a y g iu p th an chu n h an thirc d tfp c ca m xuc ma
m in h d a b a y to ra h o a c nhtfng cam x u c bi d e n en tro n g vo thufc
m a th a n ch u co tin h ne tran h .
2. G iiip tha n chii lam sd n g to n g u y en n h a n ciia s it trai
n g h iem ca m xiic: N h a th a m van p h an h o i tin h ca m ciia th an chii
k em vcfi npi d u n g g a y ra tin h cam do. C h a n g h an , neu th a n chii lo
sp v e d ieu gi do d an g de d oa anh ta; n eu th a n chii b u o n rau co
lien q u an d en d ieu gi do la m anh ta to n th tfP n g; n eu th a n chii tire
gian do d ieu gi do n gan can anh ta v.v.. K hi p h a n h oi n h a tham
va n chi ch o anh ta th a y "d ieu gi do" la n g u o n g o c sin h ra cam xuc
do. V i du n h a th a m va n noi:
V. KI n A n g d i e n g ia i
rrl / • •a va i •X • •> •
l. Khai niem ve dien giai
D ien g ia i la s u p h a n tich h a n h vi, y n g h ia v a cam xu c ciia than
ch u tir q u a n d iem tiep can cu a n h a th a m v a n va d at d u p e s y hai
lo n g , ch ap th u a n cu a th a n chu. L di d ien giai k h o n g p h ai la "n hik
lai ld i ciia m p t con ve t", m a b a n g n gon tir cu a n h a th a m va n the
h ien npi d u n g cot lo i cu a th o n g d iep (k h o n g th em b d t) n h am cung
cap ch o th a n ch u m p t cach n h in v'e tin h tra n g ciia hp.
H ien v a n eon to n tai q u an d iem tran h cai v'e s y tru n g lap giua
ki n a n g d ien giai v a ki n a n g th au hieu. Ca hai k i n a n g n a y deu la
k et q u a cu a s y la n g n gh e sau sac va tap tru n g cao dp v'e p h ia nha
th a m va n . C h iin g d eu d y a tren m pt s y th au h ieu sau sac lo g ic npi
tai cu a th a n ch u . C h u n g deu doi hoi n ha th a m va n p h a n hoi
CH UO N G 6: Ki nang tham van tam li 321
thu’c vtfng van g ve mQt li thuyet trj lieu nao do. C h u n g toi cho
rang ki nang dien giai co the dem lai hieu qua tron g cac nen van
hoa co su" ton trQng "ton ti trat ttf", ton trQng stf day bao cua
"ngUcfi tren" doi vcfi "ngtfdi dtfdi".
ngan g(?n va ro ran g hern th on g tin th an chu noi (lu u y sir d y n g lai
mQt so tir "d at" m a th an chu da dim g). T h o n g d iep cu n g b a t dau
vdi cac m en h de: d u d n g nhu, doi khi, co v e n h u ... (xem th em
chUcfng 8, p h a n p h a n hoi).
4. Im la n g , la n g n gh e s y p h an hoi cu a th an ch u.
Khi dien giai luu y kh on g ndi giQng khang dinh m a ldi dien giai
can m an g tinh Udm thir. Dien giai the hien s y th on g cam cua nha
tham van, vi va y giQng ndi kh on g to, kh on g nhanh, toe dQ ndi theo
nhjp ciia than chu.
NQi d u n g cu a cau d ien giai co the la cac s y k ien m a th an chu
de cap g a y cam x u c ch o th a n chu. N h a th am va n p h a i xem s y kien
ay dUQc th a n chu q u y ch ieu vao cam x u c gi? Ldi dien giai h o a c tap
trun g va o cam x u c cu a th a n chu tron g, va sau s y kien ay - V an de
cua th an chu la gi? C u n g co th e n ha th am va n to m I u q c lai nhirng
m oi q u an ta m m a k h a ch h a n g the hien . C au tru e cau m d dau
th u d n g duQc s y d y n g tro n g dien giai la: "Ban cam thay...",
"D tfdng n h tf...", “D ie u m a tdi vira n ghe ban n oi la ...”, “B an vita
noi v&i tdi la ...”, “T om la i...” V\ d y, nha th a m van co th e dien giai
van de cu a th a n ch u n h u sau:
T han chu: Tdi vita bj cau em ho ben chong lira tien. K hi tdi ndi
cho ong xa nha tdi b iet ong ay cha ndi gi cd. R o la d ac m ot giong !
N h a th a m van ; la n g n ghe sau do p h an tich s y kien:
- S u k ien g a y ra cam x u c tire gian d th an chu: Bi n g u d i em hQ
ben ch o n g lira tien .
- T h a n ch ii q u y ch ieu loi do vao n gu d i ch on g.
- C am x u c h ien tai: T h a y m in h bi ton th u o n g .
- V an de ciia th an chu: Dd loi cho chong tron g khi n gu di gay ra
s y kien lam th an chii bi ton th u an g la mQt ngudi em hQ ciia chong,
chong cua th an chii kh o n g he biet gi ve chuyen lam an cua hQ.
N h a th a m v a n d ie n g ia i van de cua th an chii:
- C h j ca m th a y tire g ia n kh i ngtf& i em ho ben ch o n g ch i lira
tien ciia chj. B a y gi& ch i cam thay m inh bj ton th tfo ’ng vd chon g
ch j la n g tf& i p h a i cd trach nhiem trong v iec bao ban cau em trd
lai tien ch o chi.
324 Giao trinh T h a m van tam li
- N o i ra sp n h a th a m va n h ieu lam .
- C h o ra n g g iu im la n g se to t h o n ndi ra.
- C am g ia c k h o n g an toan ; h o a c k h o n g d u p e an ta m ; h o a c nghi
n g d d p n g cP cu a n g u d i g iu p dd; h o a c sp b j lp ch u y en .
- Q u a n n iem ra n g ch u y en ca n h an , k h o n g n en v a k h o n g the
noi ra.
- Im la n g de th a m do h a y k ie m ch im g gi do.
- C h o ra n g do la so p h a n v a cam ch iu , ch ap n h an .
Than chu cung co the bay to su that VQng hay tu t gian vcfi nha
tham van, nhung stf yen lang thudng xuyen trong ca tham van co
the phan anh sy" b$c 1q mQt cach th y dQng su that VQng hay tu t
gian cua than chu. Vi du, trong dQt danh gia nang ly c tham van cua
cac tham van vien thuQC cac trUcfng giao dudng trong ca nude,
chung toi da du cac ca tham van true tiep cua cac tham van vien.
Co the trich ra day mQt doan tro chuyen cua nhan vien tham van
va than chu la mQt hQe sinh cua trudng giao dudng so 4 Dong Nai.
- T h a n chu: E m dd g o i dien cho bo m e em d e bao la 6 thang
nWa em se du'Q'c ra tra i va em m uon hdi bd' xe m em se ve que
hay d la i T h a n h p h o H o C h i M in h v&i chu em . Cir m di Fan nghe
g iong em la cd nhd d a p m ay, em khdng lam sa o lien he d w ac v&i
ho. E m lo q u a k h d n g b iet ra trw&ng se d i ve dau. C hu em ch a c
khdng m u o n em ve & nhd chu ay. B o m e em thi khdng b iet the
nao. K h d n g co ch o & em s& lai bi rii re rdi lai q u a y tr& ve trw&ng
m at thdi.
- T h am van vien: The em da tim cach khac lien lac chwa? N eu
goi dien khdng dw ac thi em viet thw cho bo m e xin loi bo me. (im
lang dai 1 phut)
- T h a n chu: V dng.
- T h a m v a n vien : N e u em nhan dw ac thw cua gia d in h thi
bao cho thciy b iet n he, thay trd m inh se tim ca ch g& tiep. (im
lan g hQn 2 p h u t)
- T h a n chu: V dng.
- T h a m va n vien : Cdn gi nWa k h d n g ?
- T h a n chu: K h d n g a. ( im lang m ot luc) em cha o thay em ve.
Q u an sat ca th a m van tren chiing toi n h an th a y tron g ca n ay ca
than chii va nha tham van deu la nhim g ngudi co kha nang giir im
lang kha lau. T u y nhien sU tinh lang nay khong he nham m uc dich
giiip than chii trai nghiem sau van d'e cua cau ta hay su im lang nay
dUQc hieu nhu mQt phan hoi tich cu t ciia than chii. Mat khac, su
im lang ciia than chii cung khong phai la di'eu kien cho s y suy
ngam ciia nha tham van de dua ra thong tin tiep theo co lQi cho
328 Giao trinh Tham van tam li
2. N eu n h a th a m va n ch o ran g th a n ch ii im la n g vi sQ noi ra
se bi coi th irdng, ch e trach h o a c la m to n th y o n g d en ngirdi khac,
n h a th a m v a n co th e noi: Tdi b iet la k h d n g d e d a n g d e cd the tam
su" n h u n g ch u y en tha m kin ciia m in h v& i ngU & i n g o a i, nhat la
kh i ch u y en do lai lien q u a n d en ch o n g m in h (h o a c bait ke ai dd).
Tuy n h ien , neu k h i nao ch i cam thay m u o n trd ch u y en cho khuay
khoa, thi tdi ludn san sd n g lan g n ghe tam s u ciia chi.
T ron g mQt so khoa tap huan ve tham van bao hanh cho cac
tinh nguyen vien CQng dong cho can bQ phu nir, can b$ phong
giao dye, y te huyen D ong Hy, tinh Thai N guyen (2005-2006),
khi luyen ki nang im lang, cac anh chi da dira ra nhirng cach noi
khac nhau nhu1sau:
4. E m r a t m u o n g iu p d a ch i n h u n g ch j c it im lang n h u the
thi em khd n g b ie t g iu p ch i the nao. N h in thay ch i c it dm ndi buon
trong lon g m d em thay m inh khdng the gid v& n h u khd n g cd
chuyen g i x a y ra v& i chi. E m hi vong s&m cd d u a c long tin de chi
san se b& t ch o em n d i bu on p h ien cua chj.
V II. K I N A N G T H O N G D A T
tham van th a y du'Q'c va nghe dtfQc va stf bieu dat van de cua than
chu co the phat trien trong qua trinh tro chuyen. N h a th am van chi
can lan g n ghe stf b oc 1 q cua than chu va dat cho m inh mQt cau hoi:
"Than chu m uoi noi gi vcfi toi ve ban than va van de cua anh ta, khi
anh ta noi ve nhtfng viec da lam ?"
Khi th o n g dat, n h a th am v a n co gan g bQC 1 q no mQt cach nong
hau de th an chu cu n g kh ai th o n g dtfQc va n de cu a hQ. Y eu to n on g
hau b ao g o m tro n g no mQt stf te nhj. T at ca dieu n a y chi co the
xay ra kh i n h a th a m va n th au hieu d u n g n htfng trai n gh iem ve
van de v a n hu cau cu a th an chu. T ro n g qua trin h th am van , co
nhtfng lu c th a n ch u rat x u c dQng nen b a y to n htfng cam xu c cua
m inh k h o n g dtfQc ro ran g, th tfdn g lan lQn. N htfng chi tiet, stf kien
co th e cu n g bi d ao l(m va dan xen vao n htfng cam xuc. Stf th o n g
dat d im g cu a n h a th a m va n giu p th an chu th a y ro n$i d u n g cac stf
kien v a cam xiic ciia hQ. T ro n g trtfd n g hQp ngtfQc lai, n ha th am
van se p h ai ch iu d im g nhtfng stf dan vat, stf lo la n g h a y b u o n rau
cua th an ch u mQt cach b at ltfc.
M . D a ig n ie a u lt (2 0 0 1) ch o ra n g , th o n g d a t la mQt stf p h at
b ie u tin h te. V i v a y n o d o i h o i n h a th a m va n p h a i co n h tfn g k h a
n a n g sau:
1. To ch tic tot n h tin g thong tin thu nhan ditcfc: D ieu n ay doi
hoi nha th a m va n phai Ling nghe va quan sat each than chii im g xtf,
tap trun g vao th e gid i n<?i tam ciia than chii h on la nhtfng dieu b ay
to ben ngoai.
2. Van d u n g cd c kien thtic da co: N ha tham van stf d ung nhtfng
kien thu'c va kin h n gh iem de lam sang to van de co lien quan cua
than chu.
3. Tcich ba ch d it a c van de chinh: Khi n gh e th a n chii noi, nha
th a m va n p h a i co k h a n an g nam va n de ch in h tro n g mQt m d
th o n g tin ciia th a n chii.
V i du, th an chii noi: Docin d itd n g tit nha tdi den c a quan kha
tdi, n gay nao cu n g tac d itd n g khien tdi hay bi den c a quan m uon.
N h a th a m v a n th o n g dat: Van de ciia an h Id thu x ep th d i gian
vd o b u o i sd n g d e d i lam trong tinh hudn g ludn cd k e t xe.
334 Giao trinh T h a m van tam li
ung n h u n g trai n ghiem cua than chu qua cac hien ttfpng co thyc.
Khi m u on th o n g dat van d'e cua than chu, nha th am van (ngtfdi hoc)
can xac dinh nhtfng kh ia canh kh ac nhau m a m inh cam th a y muon
khai th on g cho th an chu ro. T heo Linehan (19 9 7)1, ki n an g th ong dat
dtfpc stf d u n g vd i nhtfng ki thuat kh ac nhau, nhtf: stf ket luan v'e
nhtfng gi m a than chu the hien; stf giai thich tinh h u o n g ttf goc dQ
tam li, stf phat b ieu trtfc giac vdi nhtfng kin h n ghiem ttfpng ttf ma
nha th am van da co kin h nghiem tir trtfdc.
D e th o n g d at d tfpc tot, n ha th am van can ttf tap cach phat
b ieu m a ch la c th eo kieu: "Tdi cd cam g ia c ra n g van d e cu a anh ta
la ..... ". D tfdi d ay la m pt so kh ia can h m a n h a th a m van thtfdng
th o n g d at va n d'e cu a th a n chu:
- T h o n g d a t su" kien h a y cam x u c ?
T ro n g cu p c trd ch u yen , neu sau m pt th d i g ia n dai than chu
trin h b a y va n d'e cu a m inh, tro n g do n ha th a m va n n h an th ay co
stf lo n g va o n h au gitfa stf kien va tin h cam , th i kh i th a n chu ngim g
ndi, n ha th a m va n p h ai q u yet d in h gan n h tf ttf d p n g la m in h phai
th o n g d at stf k i?n h a y tin h cam . Di'eu q u an trp n g h p n la xac dinh
dtfpc stf k ien h a y tin h cam nao tro n g rat nhi'eu v a n d'e k h a c nhau
dtfpc th a n ch u ndi d en can th o n g d at trtfdc. V i du:
- T h an chii: N h a tdi hau nhu: giao p h o toan bo trach nhiem day
con cho toi, anh ay hiem khi trd chuyen hdi han con, nhw ng he bat
cu" chu yen gi khdng hay xa y ra v&i chau, chwa biet dung sai anh
ay cu n g trach m oc rang tdi la ngW&i m e khdng biet day con.
V d i cau ndi tren n ha th a m va n cd th e can th o n g dat lam sang
to cac stf k ien nhtf: "tra ch n h iem d ay c o n ” , "nhw ng ch u y en khdng
hay v& i c o n ”, h a y th o n g d at vao k h ia can h x u c cam ciia th an chii:
"khd n g h d i lo n g vi ch o n g khd n g q u a n tam t&i c o n ”, hay cd the
"khong h d i lon g ve sW th& a cu a ch o n g d o i v& i than ch u ", va cd
th e "Sw titc g ia n vi hay bf ch o n g trach m oc", th a m chi cd the
"K hon g h d i lo n g v& i cd ch in h ban than m in h k h i k h d n g kiem
s o a t d w a c van d e x a y ra v&i c o n ”...?
1 Dan theo M. Daignieault, Giao trinh mdi quan he tra giup , (Nguyen Phirong
Hoa va LuU Song Ha djch), V .1 Tam li hQC, 2001.
CHLTONG 6: Ki nang t h a m van tam li 337
- T r a n h n d i n h ie u v e ba n th a n k h i th o n g d a t
C a c n h a th a m v a n la o lu y e n tr o n g n g h e n h ir L .E .T y le r, C.
R o g e rs, E .D . N e u k r u g d a ca n h b a o ra n g : T r o n g k h i th o n g dat
v a n d'e, nhi'eu n h a th a m v a n m d i v a o ngh'e la i de b i b a y to niem
ca m th o n g c u a m in h v d i th a n ch u , b a n g ca ch ndi v'e b a n than.
N hi'eu n gird i k h d n g tr a n h d y p c sy th d i th u c n d i v'e n h im g bien
co tr o n g d d i s o n g ciia m in h de ch o th a n ch u th a y m in h hieu
nh irn g tr a i n g h ie m cu a hp. C a ch la m n a y c u n g cd k h i thanh
co n g . T u y n h ie n ca n h a n ch e to i da v ie c n h a th a m v a n g ia i bay
ta m sy cu a m in h . V i di'eu n a y se g a y sy m p h o d th a n ch u , lam
la n lp n v a n d'e ciia th a n ch u v a n h a th a m v a n , la n lp n giira van
d'e d a n g th a m v a n v a v a n d'e d d i th ird n g. T r o n g th a m v a n , chi
n e n d a t tr p n g ta m v a o m p t ngirdi - dd la th a n ch u . V ie c nha
C H U O N G 6: Ki nang th a m van tam If 330
th a m v a n b a y to v e m in h la m ch o th a n ch u co ca m ttfcfng th a t
b ?i v a ch o ra n g n h a th a m van k h o n g h ieu m in h , “ d n g ta cho
v iec cu a m in h d a n g ia n nhu: vi$c cu a o n g ay h a y s a o ? ” . D<5ng
th d i k h i th a m v a n , n h a th a m v a n k h o n g n en dira trird n g h d p
m pt th a n ch u trird c v a o cau ch u y e n , vi d ieu n a y de n a y ra d
th an ch u p h a n ufng t y v e v a lo sp ch u y e n cu a m in h se b j 1q ch o
ngirdi k h a c b ie t.
- D a p itn g n ha y ca m theo tinh hu o n g tham van
T u y va o s y n h a y cam p h an doan va kin h n g h iem th y c ti§n cua
nha th am va n m a an h ta b iet phai lam gi. C h a n g han:
N eu th an chu ndi anh ta kh d n g b iet b at dau cau ch u y en cua
m inh tir d au, n ha th a m va n co the ndi m pt cach ch u n g chung:
“A n h m uon b a t d a u tit d a u cu n g ditQ c, chuy$n con g vi§c, gia
dinh, b a t k e d ie u g i an h m uon n d i” .
N eu th an chu cam th a y viec den th am va n la b at b u p c, kh d n g
th ay th o ai m ai, n h a th a m va n co th e ndi “ C h a c a n h k h d n g thay
thoai m di k h i d en d a y n h i” .
N eu th an chu kh d n g cam th ay hai lon g ve n ha th am van d m pt
diem gi do: T re qua? K hac gidi tinh? N ghi n gd chuyen m on?... N ha
tham van cd the ndi ve kinh nghiem nghe n ghiep cua m inh, hoac
ndi: “N eu a n h /ch i m uon doi m ot n g itd i tham van khac, tdi se co
gang tim cho a n h /ch j m o t ngitcfi n h it y m u o n ”.
T h am chi n ha th am van cd the ndi: "Tdi chi cd the giiip d d anh
/ch i tot khi g iita chiin g ta cd d ita c s it tin tit d n g lan nhau, trong
tn td n g h a p n g ita c lai, chj cd the tim m ot nhd tham van k h a c”.
T ro n g trird n g h p p th an chii im lan g, n ha th a m van cu n g nen
b ay to th a u h ieu trirdc khi th o n g dat van de ciia th a n ch u. N h a
th am va n cd th e ndi: “ T di biet khdng de g i ch u n g ta chia se van
de tha m kin ciia m in h v d i n g itd i ngodi. Tuy n hien tdi n g o i day
la d e g iiip a n h / ch j. V iec ciia ch i ch i cd tdi vd ch i b ie t” .
H oac n h a th a m va n cd the ndi: “ C h i dd d en d ay ch a c la co
ch u y en q u a n tro n g m u o n chia se v d i tdi. N eu ch i ch ita the ndi
d ita c ba y g id thi ch iin g ta se d e b u o i sau, tdi cd th d i g id d e n g h e
c / if.v .v ...
340 Giao trinh T h a m van tam li
VIII. k i n An g c u n g c a p t h o n g t i n
n u o i. C a p c h a m e n a y lo la n g v e v ie c s e tr o c h u y e n n h u 1 th e n a o vcfi
co b e n e u sa u n a y c o b e h o i v'e b o m e th a t c u a m in h . Hq sQ r a n g n e u
k h o n g c h u d Q n g n o i th i c o th e d e n lu c n a o d o tr e p h a t h ie n d o n g h e
h a n g x o m n o i v a n h ir v a y s e ra t d d c h o h Q . V i v a y c a p c h a m e n u o i
d a g a p c h u n g to i "x in y k ie n " .
- T h an chu: Theo chi, chung toi nen noi nhw th e'n a o neu sau
nay d ita tre hdi chung toi ve cha m e that cua no, h o a c no hdi chung
toi co p h a i la cha m e n uoi khdng thi chung tdi nen trd l&i the'nao?
- N ha th am van: M d i gia dinh cd n hitn g cach trd l&i cua m inh
ve cau hdi ciia tre. Chiing ta cdn nhieu th&i gian de' suy n ghi ve
cach trd l&i d ita tre cho thoa dang. Tuy nhien trd l&i tre th e'n a o
phu thuoc nhieu vao cach anh chf se nuoi day chau. B a y gi& chim g
ta se thao luan ve viec anh chj cam nhan ve chau. A n h chj cam thay
dita tre nay n h it la con n u oi hay coi chau la con de ciia anh chf?
N hir v a y , c u n g c a p t h o n g t in b a n g c a c h m d rQ n g v a n d'e trir d c
m a t d e t h a n c h u x e m x e t s e t o t h Q n n h i'eu s o v d i v i e c c u n g c a p
t h o n g t in la u d a i m Q t c a c h t r y c tie p , h a y d ira r a ld i k h u y e n m a n g
tin h k in h n g h ie m c u a n h a t h a m v a n . K h i c u n g c a p t h o n g t in n h a
th a m v a n t o n trQ n g y k ie n c u a t h a n c h u , d § c b ie t k h i c o y k ie n b a t
d o n g q u a n d ie m .
cap thong tin, nha tham van se giup than chii chju trach nhiem vcfi
nhim g quyet djnh cua hp.
Xem xet nhtfpc diem cua vi$c cung cap thong tin va cho than
chu ldi khuyen dirpc N eukrug chi ra rang du chung it nhieu se
chuyen trpng tam cua buoi tham van tir than chii sang nha tham
van va co kha nang chira dyn g nhtfng tieu c y t ti'em tang doi vdi
moi quan h? tham van. Bang dtfdi day (dan theo N eukrug 1999)
cho thay s y cung cap thong tin va cho lcfi khuyen co kha nang gay
hai tiem an cho than chu nhtf the nao.
Kha ndng gay hai ti§m 3n cua su* cung c ip
thong tin va cho lai khuyen
Hinh
thu'c dap Dinh nghia Kha n&ng gay hai tiem an
urng
C u n g cftp Mot dap ung cung Cho rang nhi tham van co mQt
th o n g t in cap cho than chu s5 thong tin dang gia ma than
thong tin “khach chu can va dtfa nha tham van
quan” co gia trj m i len tam mQt chuyen gia, chi lim
than chu khfing biet ting k h i nang phy thuoc cua
ve no, thong tin nay than chu vio moi quan he tham
se tao dieu kien van. Sy no ltfc ciia nhi tham
thuan lpi cho stf hieu van doi khi khong thanh cong,
biet va stf ldn len ciia khong chira dyng gia trj vi
than chu. thtfcfng thi than chu da biet cac
thong tin dtfpc cung cap.
^ |
Cho MQt d ip ung gpi y Dtfa nha trj lieu len nh tf mQt |
l& i cho than chu rang chuyen gia. Cho ring nhi trj
khuyen nha tham van la li?u co giai phap va cung vdi no
mQt chuyen gia v i la kha nang cho viec phat trien
dang nim giir giai mQt moi quan he phu thuQC C6
phap ciia van de. the li nhirng van de k iem soat
bat chudc co n gu o n g o c ttf gia
dinh (vi du vi£c cho ld i khuyen
ciia cha me). La mQt dap tfng
co gia tri.
C H U O N G 6: Ki nang t h a m van ta m If 343
c a m n h $ n d o i vofi t h a n c h u s e n a n g c a o t in h t h a n p h a n c h a n v i stf
tie n b o c u a t h a n c h u dtfQ c th ira n h $ n of n h a t h a m v a n .
X . K I N A N G D lT O N G D A U
M y c d ic h cu a v ie c stf d y n g k i n a n g la g iu p th a n ch u tap
tr u n g v a o n h tfn g "d ie m m d " m a hQ k h o n g n h a n ra, ho$ c h<?
q u e n k h d n g n h a c td i, n h a th a m v a n ld i nd ra a n h s a n g de nhin
n h a n ch o rd, ch ir k h d n g p h a i de p h e p h a n h a y ch i ld i ciia hQ. Vi
v a y n h a th a m v a n p h a i sir d y n g mQt ca ch ca n trQ ng, can nh&c
ld i ndi v a cd tr a c h n h ie m .
Ki n an g dtfQng dau chi cd the sir d yn g cd hieu qua khi nha tham
van sir d u n g tot ki nan g lang nghe, thau hieu, dat cau hdi, dien giai
va p h an hoi de la m rd th on g tin tron g m di cau ndi ciia than chu. Ban
ch at ciia k i n an g dtfQng dau la chi ra dtfQc m au th u an tron g cau n6i
ciia th an chii, m u c d ich la giiip than chii th a y doi cach nhin cho co
hieu qua d oi vd i nan de ciia hQ, m oi quan h e tron g cuqc son g ciia hQ,
h o ac k h a c p h u c nhtfng rao can trong m oi quan h e th am van.
hay to m tat lai n h u n g di'eu th an chu noi vofi stf th ach thu’c tinh
kh ong th o n g nhat, p hi li, de th an chu h ieu sau sac hern van de cua
chinh anh ta.
N h a th a m va n noi: A n h n oi rang m inh lo lang rat nhieu ve
chuyen khd n g du tien d o n g h o c se lam an h hw&ng den v iec tiep
tuc h o c len cao. C h i nhirng n g ird i co trach nhiem v&i tirefng lai
cua m in h m & i co n hirn g lo lan g nhir vay N h irn g dw&ng n h it anh
lai noi ra t n han h va v ita ndi v ita cit&i.
e. Stf d y n g cau noi h ai htfdc, stf ch am b iem , m ia m ai. C ach
nang cao m au th u a n n a y g a y nen stf dtfofng dau n hieu hofn, lam
noi b a t stf vo li cu a m au th u an . V i v a y n h a th a m van p h ai thtfc
hi?n no m pt cach th a n trp n g, neu b at len stf m au th u an , vo li cua
than chu nhtfng k h o n g lam th a n chu p h o n g v§.
V a n tin h h u o n g tren , n h a th am van noi: "Se th a t tien lQi khi
anh r&i g ia n g d it& n g d a i h o c den ca c nha h a n g .”
H oac, n h a th a m v a n co th e noi: D it& n g n h it a n h ca m thay cd
nhtin g m a u th u a n g itia nhan th tic ve gid tri ciia mQt tam bang
dai h o c vd v iec v u i ve v& i ban be cho k h u a y khoa. Tdi hieu p h a n
nao s it d a n vat, tit trach ban than trong con n g it& i anh, kh i anh
chita b iet lam ca ch n a o d e b ie h v iec hoc h a n h tr& nen n he nhang
nhit d i dw tiec.
S ti d y n g k i n a n g dtfofng d'au phu h p p n h at k h i m oi quan he
tham va n trof n en th a n thi<?n, tin ttfd n g v a th a n h th at; kh i nha
tham va n h ieu d tfp c co n ngtfofi th an ch u v a kh i n h a th a m van
nhan th a y th a n ch u m u o n dtfPng dau vd i v a n de cu a m inh. Co
m pt so tin h h u o n g th a m van phu h p p v d i vi?c sir d y n g k i nang
dtfPng d au , n h tf th a n ch u cd nhtfng cau ndi m au thuSn; ndi vdng
vo cau ch u y e n cu a m in h h a y d an g la n g tra n h m p t va n de quan
trpng; k h i th a n ch u ch iu trach n h iem v'e h au q u a h a n h dpng h ay
kh d n g n h a n ra h a n h v i cd n g u y cP g a y to n h ai cu a m in h. Ki th u at
dtfPng d au cu n g d tfp c stf d y n g kh i m oi q u an h£ gitfa n ha th am
van v a th a n ch u cd a n h h tfd n g xau td i q u a trin h tham van . Khi
th a n ch u chtfa sSn sa n g cho m pt m di q u an h ? th am van, chtfa sSn
sa n g ttf m in h giai q u y et v a n de cua m in h th i vi£c sir d y n g k i nang
dtfP n g d au cd th e se lam cho van de cu a th an chu t? h p n th eo cac
h tfd n g cd th e sau day:
354 Giao trinh T h a m van tam h'
Hoat dong tham van khong bat buoc phai tuan theo mot quy trinh bat bien,
nen viec phan chia qua trinh tham van thanh nhieu giai doan chi mang tinh
twang ddi nham ndi len ban dang a dau trong viec kham pha mot van de cu
the cung than chu. Khi ban dang trong mot giai doom nao cua qua trinh
tham vein, neu cd thong tin m&i xuat hien doi hdi cdn lam rd lai nhung thong
tin cua giai doan tnvac do, ban cd the quay trd lai bat ke a giai doan nao
cua qua trinh tham van de bat dau vai nhimg van de mai nay sinh. Truong
hap khi than chu rai vao trang thdi phdng ve thi qua trinh tham van cung bi
ngimg tre va bat dau lai tir chinh "diem cam chot" do.
ChtfQng nay se trinh bay cac mo hinh tham van tiep c£n tu"
goc dQ than chu va tu1 goc dQ nha tham van theo cac giai doan
kham pha va giai quyet van d'e. Tren ca sd nam dtfQc cac giai
dogn cua qua trinh tham van, chung toi se phan tich sau ki nang
danh gia trtfdng hQp cua nha tham van va dtfa ra minh hQa cu the
ve stf bien doi tam li trong qua trinh tham van (tri lieu). Tir cac
thong tin thu dtfQc chung toi se trinh bay cac thao tac thtfc hign
ke hoach xtf li van d'e cua nha tham van va cuoi chtfang la phan
gidi thieu tom tat cong tac giam sat trong tham van - mQt cong
vi^c cd tinh bat buQC trong hoat dQng tham van.
Cho tdi nay, qua trinh tham van du dtfQc tiep can theo
phtfQng phap nao va thtfc hien theo md hinh cd bao nhieu giai
dogn, thi nd cung ddi hoi nha tham van phai lam rd cac van d'e
thuQC v'e chuyen m on cua nha tham van. Trong buoi tham van
d'au tien cac nha tham van khdng the khdng ndi den thdi gian gap
gd, dQ dai cua cac buoi tham van, kinh phi... Tat ca cac nha tham
356 Giao trinh T h a m van tam If
1 M. Daignieault, Moi quan he trcr giup, tap bai giang do Tien si Nguyen Song Ha
va Tien si Nguyen PhiTcfng Hoa djch, Vi£n Tam li hpc, 2003.
358 Giao trinh Tham van tam li
minh tot hon. Foa va cac tac gia khac (1995) nghien cun trong linh
vtfc phy n tfb i bao hanh ve tinh dye da phat hien ra rang: Trong giai
doan tu bQC lp, neu nhung than chu nao bay to s y sp hai khi ke l$i
chuyen m inh bj ham hiep nhu the nao hp se de dUPng dau vcri van
de cua m inh tot hpn la nhung than chu bay to s y gian dtf1.
De lam sang to giai doan nay,
M . D a ig n ie a u lt da d u a ra m pt vi Thao luan tnrcrng hgfp
du m in h h p a v e m p t cu p c tro N hitng van de nao ban can
ch u y en g iu a h ai co ch au , tro n g do thong bao cho than chu ngay
b p c lp ca 3 g ia i d oan cu a m oi tit buoi dau lam djch vu tham
q u an h e tr p giup. van de than chu hieu rd ban
G iai d oan t y bp lp tro n g cau chat ciia tham van?
ch u y en cu a n gtfdi co n h u sau: Trong trwdng hcfp ban lam
• Co: T it k h i chu chau n g h i tham van cho than chu a tuoi
hWu, cd lu on p h a i theo sa t vf thanh nien, thi ban se bao v?
on g ay & nha. C o n g hi th e'to t quyen lcfi ciia ho nhit the'nao?
cho ca. hai... Ban co trach nhiem g: v&i cha
• C hau: Co co ve hcfi th a t me ho va ban li gidi nhw the
v o n g ... nao ve nguyen tac bao mat cho
than chii?
• Co: If. Hcfn th e 'n ita , chu ay
n o i lu c n ao cu n g thay buon . Cdn cd, cd ga n nhw khdng cdn
ra k h d i n ha nWa...
V ie c ngUc/i ch au stf d u n g k i n an g th a u cam kh i n oi rang "Co
cd v e h a i th a t v o n g ..." da k h ie n n g u d i cd tu b p c lp cam xuc, suy
n gh i cu a m in h v a n h in n h an lai va n d'e cu a m in h .
- G iai doan than chu dw ac hieu vd thau hieu van de cua minh
Sau kh i th an chu bpc lp dupe cac cam xuc cua m inh. than chu co
nhu cau dupe th au hieu, dupe hieu va tu hieu. N ha th am van can
giup th an chu to c h u t lai stf nhan thu'c, quan niem cua chinh ban
th an m inh; giu p th an chu nhan b iet chinh xac dieu gi tao nen van de
cua anh ta v a n gu yen nhan gay ra chung. V an cupc trd chuyen cua
hai cd chau tro n g giai doan hai dupe the hien n h u sau:
1 Dan theo M. Daignieault, Giao trinh mo: quan he tra giup, Nguyen Phirong Hoa
va Liru Song Ha bien dich, Vien Tam li hoc, Ha Noi, 2001.
(H lfO N G 7 : Quy trinh tham van tam If 359
Giai do^n 3 doi hoi than chu dtfa ra dtfQc cac giai phap. Nha
tham van can ban bac cung than chu cac giai phap Itfa chQn ma than
chu cho la tot nhat voi minh, can xac dinh cac tfu diem va han che cua
mdi quyet dinh.
- C hau: Cd dd n d i ch u y en v&i chu c h ita ?
- Co: Cd p h a i q u y e t d jnh thdi. Cd cdn qua tre de n g itn g lam
viec vd cd cd q u y en tiep tuc h o a t dong.
Bang stf lang nghe day ton trQng va higu qua ngtfefi chau da
giup cho co m inh nhan thu'c lai van de cua m inh va tim ra phai
phap. 6 giai doan kham pha cac giai phap, than chu phai tra lcfi
dtfQc cau hoi: Toi lam gi vcri van de cua toi?
Theo M. Daignieault, trong nhieu trtfcmg hQp cuqc tham van chi
dimg lai Q giai doan 2 - Ttf bQC Iq va thau hieu, do than chu khong co
nhu cau kham pha cach giai quyet van de ma Iiq chi can dat dtfQc stf
giai bay tam stf de thau hieu van de cua minh. Dieu nay phu thuQC
360 Giao trinh Tham van tam li
vao m y c tieu d§t ra cua than chu khi di th am van. D aignieault cho
r in g , m o h in h th am van 3 giai do^n cho phep n ha th am van xac
djnh nhu cau cua th an chu:
- A n h ta co n hu ca u bo c Iq hay k h o n g ?
- A n h ta cd m u o n thau hieu van d e cu a m in h h a y k h o n g ?
- A n h ta co m uon tim kiem gidi p h a p cho van de cua minh hay
khdng?
N ha th am van co the d y a vao s y djnh htfcmg nay de tim cach
khich le than chu trong viec tham do va giai quyet van de cua minh.
M o h in h th a m va n sau giai
do^n dtfdi d a y d tfpc nhi'eu n gan h V&i mQt sinh vien thitc tgp
tr p g iu p tren th e g id i d un g. M o nhit tdi, dieu kho khan nhat la
h in h n a y d tfp c ch u n g to i th o n g thiet lap sw tin tw&ng ban
h p p tir ca c m o h in h th a m va n dtfpc dau v&i than chu. Chinh vi$c
trin h b a y tro n g ca c tai lieu th am chWa tao bau khdng khi yen
v a n k h a c n h a u .1 D a y la stf ket hp p
tam ma lai hdi ngay vao van
co ch p n lp c dtfa tre n p h a n tich tai
de ciia than chii vi nghi rang
lieu h P n la dtfa va o th y c tien th a m
lam nhw vay la quan tam t&i
va n cf V ie t N a m .
van de ciia than chii dd khien
- G ia i d o a n 1: X a y d itn g q ua n
cho ho cd sit phdng ve. Dieu
h e vd s it tin tit& n g g iita nhd tham
nay da lam cho tdi gap nhieu
van vd than chu
kho khan trong nhitng buoi
D a y la g ia i d o a n x a y d y n g m oi lam viec sau dd.
lien h e m a t th ie t v a lo n g tin ttfdng.
(CTL, K49, 2007)
T h a n ch u d en th a m va n vd i m pt
noi b a n k h o a n ld n : “ T d i cd the tin txt&ng nhd tham van de ndi
v&i an h ta ve d ieu tham kin ciia to i”?. Lan g§p g d d au tien rat
q u a n trp n g v i do la th d i d iem ca n ha th a m van va th a n chii co
nhtfn g an ttfp n g b a n dau v e ngtfdi kia; th d i d iem th ie t lap m oi
1 Tai li£u t^p huan ve cong tac tham van” (UNICEF VN, 2000), “The gioi cua nha
tham van” (E.D. Neukrug, 1999) va trong “Tai li<?u ho trgr tam li xa hoi cho nhirng
ngudi de bj ton thuong” (CFSI, MOLISA, COLISA, UNV, 1996).
CH UONG 7: Quy trinh tham van tam If 361
- T han chu: N h d tham van md tdi gap Tan tn t& c, anh ay that
tuyet v&i.
- N h a th a m van: D it& n g n h it ch j th itc s it h d i Idng ve n git& i
dong n g h iep ciia ch im g tdi. C hi co the chia se m o t v d i d ieu ve
anh ay d a k h ien ch f ca m thay tu y et v& i? Tdi co the khd n g ditcfc
nhu" an h ay vi tdi khd n g p h a i la anh ay. N h itn g n h itn g d ieu m d
chf h d i Idng ve c u o c tham van trit& c d ay se g iu p tdi b iet d ita c
dieu m d ch j m on g m u o n & tdi trong lan tham van nay.
D ay la mQt stf ch ia se trtfc tiep doi vd i dau h ieu gian tiep lien
quan den stf hai lo n g h a y kh on g hai lon g cua th an chu ve m oi quan
he th am va n trtfd c day. N htfng dau hieu gian tiep n a y co the p h on g
chieu va o m oi q u an h e tin ttfdng h a y kh on g tin ttfdng cua than chu
doi vd i n ha th a m va n h ien hanh. V i vay, th ao lu an ve m oi quan he
qua khir cu a th a n ch u se giup than chu doan tu yet vd i qua khir de
tap tru n g vao m oi q u an h e "tai day", "b ay gid". D ay la diem kh d i
dau cho v ie c tao lap m di quan h e m d i vd i th o n g diep n gam an
rang: "Chi d a n g lam v iec cung tdi ch it khdng p h a i lam viec v&i
anh t a ".
T ron g giai d oan x a y dim g m oi quan he va lon g tin n ha th am van
sir d ung n hieu h o n k i nang lan g nghe tich ctfc va k i nan g th au cam .
N ha th am van can liru y mQt cach cham chu, can th an kh i th an chii
ndi ve nhtfng kh ia canh xuc cam , tinh cam ; gitf bin h tinh, kien tri khi
than chu k h o n g hQp tac; theo ddi than chu qua giQng noi, bieu hien
net m at, dieu bQ, cach ngoi, cach dim g tir. V iec trd ch u yen nhtfng
van de ch u n g de tim stf thoai m ai, tin ttfdng kh dn g n am n goai m uc
tieu th a m van - T h a n chii cd van de gi? Can giiip gi?
G iai do^n thiet lap stf tin ttfdng lan nhau khdng co nghia chi goi
gQn trong mQt, h ai buoi dau tien, m a co the mat mQt so buoi. V i va y
364 | Giao trinh Tham van tam li
nha th am van can nam bat va hin h dung dtfgfc van de cu a than chu.
Khi cac th o n g tin th an chu ke ra da dtfgfc xac dinh, nha tham van
can stf d y n g ki n an g phan hoi va ki nang dat cau hoi de hieu van de
cua th an chu n htf th an chu cam nhan. Di'eu nay k h o n g co nghia la
nha th am van tan th an h vcfi nhan dinh cua th an chu.
N h a th a m va n can noi vcri th an chu tro n g b u o i gap m at d'au
tien v e th d i gia n g a p gd, d g dai cua b u o i gap , va n d'e p h ap ly, kinh
phi v a la m h p p d o n g n eu th an ch u d on g y th a m gia va o qua trinh
th am van . So lan g a p phu th u g c vao d an h gia b an dau cua nha
th a m v a n v'e n an d'e cu a th an chu v a cu n g p h y th u g c vao cach
n h in n h an v a n d'e cu a n h a th a m van v a phtfOng p h a p / li th u yet hQ
tiep can v a n d'e cu a th a n chu. V i d y: K hi th a n chu co n htfng roi
lo a n ta m li can p h a i trj ligu, th d i gian doi h o i p h a i k e o dai, doi khi
den 2, 3 n am . C on n h tfn g v a n d'e x a y ra tr o n g sin h h o a t hang
n g a y ch i ca n m g t h a i tu an .
T h e o k in h n g h ig m cu a ch u y en gia th a m v a n n gtfd i M y, giao
stf T o m a s S h a ffe r (ch u y e n g ia ta p h u a n cu a U n ic e f, 2002-
2 0 0 3 )1, cd th e x a c d in h th d i g ia n m g t ca ch ttfO ng d oi tu y theo
v a n d'e cu a th a n ch u n h tf sau:
- T h a m v a n la m d u n g tin h due:
Tir 6 th a n g tdi k h o a n g m g t nam , tru n g b in h 2, 3 la n / itu a n . T h am
v a n la m d y n g k h o n g nen la m q u a m g t n am . N eu m g t dtfa tre bi
lam d u n g tin h d ue tir ch in h tro n g gia d in h th i rat k h o so n g on
d in h tro n g gia d in h v a cu g c so n g gia d in h th tfd n g bi d ao lg n . Vi£c
th a m va n ch o tre la rat k h o k h a n v a k h o n g h i?u qua.
1 Tai li£u khoa tap huan ve tham van tre em do Unicef va UBDSGD Vi<jt Nam (ten
cu) to chuc tai Dong Nai, 2002.
CH UO NG 7 : Quy trinh tham van tam If 365
V i d y , cd th e to m ta t m o i q u a n h e cu a th a n ch u th e o tin h
h u d n g v a b ie u do d u d i d a y n h u sau:
T in h h u o n g : T h a n ch u la m o t em tr a i 14 tu o i, la co n iit
trong m o t g ia d in h co 5 th a n h vien : bo, m e, a n h va ch j. T ro n g
gia d in h , th a n ch u k h d n g d u cfc a i y eu q u y n g o a i ngU cfi m e. M e
cua th a n ch u m & i 3 7 tu o i, ba d o i x it to t v& i c d c co n tr o n g gia
dinh, d a c b ie t la q u a n tam t&i tha n chii. N g U & i bo 4 2 tu o i
(m a c dii d a li h o n v& i m e n h u n g van so n g tro n g m o t n hd).
N gU & i bo n a y th u & n g co m au th u a n , x u n g d o t v& i th a n chii,
v&i ch j g d i vd k h o n g q u a n tam t&i a n h tra i. T om lai, n g u & i bo
khd n g h e co tin h y e u th u cfn g h a y m o i q u a n ta m t&i cd c th a n h
vien k h a c tro n g g ia d in h .
TririrnghQC
nam
Chinh
1 XH
Chinh quyen
dia phircrnq
To chirc
Joan the
Cac ki hieu
- Chet ’ Li h° n
- Li t h a n
N h a th a m van k h o n g nen
dtfa ra cac giai p h ap cho th an
chu. T ro n g tru d n g h p p th an chu
kh ong du k h a n a n g dtfa ra giai
phap thtfc hi$n, n h a th a m van
ggfi y cho hp Itfa ch p n giai p h ap
qua v ie c cu n g cap th o n g tin,
ho^c g iu p th a n ch u x a c d jn h cac
nguon ho trp v a nhtfng gid i han
de co dtfpc g ia i p h a p p h u hpp.
N ha th a m va n co th e g p i y giai
phap n h tf sau: w w w .m y .o p e r a .c o m
- N e u an h k h o n g d i th it m au thi se co Itfi/hai n a o ?
ldi noi dua, noi hai htfdc vofi m u c dich dpng vien th an chu m a
kh ong g a y ap ly c th a y doi of than chu.
Lien q u an den v ie c trien kh ai giai q u yet van de cua th an chu,
trong m pt b u o i th ao lu a n ve kin h n gh iem lam tri h eu (20 0 7) giira
Giao s u A la in S avet, n h a tam li h p c lam san g n g u d i P hap vcfi can
bo K hoa T a m li hpc, D ai h p c K h o a hpc X a h p i v a N h a n van , T hS.
Ph^m M an h H a d at cau h o i ch o giao su:
N h a th a m v a n cd th e tao d y n g
m oi q u an h£ x a hdi v d i th a n ch u sau
k h i ch am d u t m d i q u a n h£ th a m van .
T u y n h ien ca c q u y di'eu dao du’c can h
b ao r i n g sau 2 n am ch am d u t th a m
va n n eu n h a th a m v a n tao d u n g m oi
q u an h<? v d i th a n ch u , n go ai q u an he
th a m v a n (vi du q u a n h ? tin h cam ) thi
p h ai cd tra c h n h iem k iem tra m ot
cach can th a n tin h tra n g cua th an chu
w w w .vie tcn n .co m
v a cu n g cap tu lieu ch u n g m in h r in g
n h u n g q u a n h e n h u th e k h o n g cd b an ch at lo i d u n g - neu nha
C H U O N G 7 : Q u y trinh th am van tam If 375
tham van bi than chu kien cao. (Hiep hpi Tham van Hoa Ky,
1995a, Tieu chuan A. 7. b).
6 V ie t N am , v ie c sir d u n g ket h p p n h im g k! n an g th a m van
vdi n h au v a tUPng im g vcri tim g giai d oan cua m pt q u a trin h th am
van la va n d'e ch u a d u p c q u an tam . C ac ca th a m va n h ien n a y do
cac can bp th a m va n V ie t N am tien h an h ch u a h o a ch din h d u p c
phUPng p h ap m a hp ta c d pn g len th an chu, xac d in h so lan gap gp
giua th an chu va n h a th a m va n tro n g gid i h an thcfi gian la bao
lau... C ac cupc th a m va n h a u n h u tp1 phat, th a n ch ii co van d'e va
den gap n h a th a m v a n h a y gpi dien cho n ha th a m van co khi chi
mpt lan, neu th a m v a n q u a th u thi cu n g rat h iem k h i h oi am nen
nha th a m van k h o n g th e tin h to an den giai d oan th a m va n nao thi
sir d y n g k i n a n g nao.
II. L A P H O S O D A N H G l A B A N D A U
1. T ho n g tin cd nhan
V ie c th a o lu a n v d i n ha th a m van ve n h u n g n g u y cP m a ca
nhan ca m th a y, v i du, n h u n g n g u y cP cu a s u tan ra gia d in h lien
q u an d en vi th e ca n h a n ciia th a n chu, th iet ve tin h cam , k in h te,
van de co n cai... N h u n g th u a n lp i, kh o kh an tro n g cac tin h h u o n g
n av la gi?
Sau kh i p h an tich n h u n g diem lQi hai, can xac djn h giai phap it
rai ro nhat, giai phap tot h o n ca. V iec dan h gia va ly a chQn giai phap
can n im tro n g tin h kh a thi cua ca nhan, n h u kh a nang, dieu kien
kh ach quan v a chu quan cho viec th y c hign, thcri gian, nguon lyc...
1 Kathiyn Geldard & David Geldard (Nguyen Xuan Nghia va Le Lqc dich). Cong tac
tham van tre em - Gi&i thieu va thuc hanh - Tap 1, NXB DH Md ban cong Thanh
pho Ho Chi Minh, 2000.
C H K O N G 7 : Q u y trinh th a m van tam li 381
3. T r e b a t d a u t h u a t c h u y e n c u a m i n h . T ro ch u yen vofi
nha th a m van , tre ke ch u yen ve n gu d i ch a tro n g gia dinh. N h u n g
ki niem g iu a h ai bo con co lien q u an den n h u n g n g u d i k h a c tron g
gia dinh, n h u n g d ieu to t dep. B an g k i n an g la n g n gh e, dat cau hoi,
thau cam n h u n g cam x u c d u p c la n g xu o n g, tre ke ve n h u n g
chuyen x a y ra tru d c k h i dng ay m at, ke n h ieu h o n ...
4. N h a n th u 'c c u a t r e v e c d c v a n d e c u a m i n h g i a
t a n g . K hi cau ch u y en gia ta n g vd i n h ieu tin h tiet m d i, d a y cd the
la lu c tre b a t d au cam th a y b at on khi ndi ve m in h h a y ve cha
m inh. V i du, tre k h d n g m u on n hac den n h u n g q u a kh ir lien quan
den ch a m e m in h . S u ch o n g doi vd thu’c da n gan can k h d n g cho
tre b a y to n h u n g x u n g dot, s u phan u at bj de nen b en tro n g b p c Iq
ra ngoai. D a y la giai d oan q u an trQng cua q u a trin h th a m van b d i
luc n a y tre y thirc v e cac s u kien x a y ra vd i cac cam x u c th u’c.
T h o n g th u d n g th a n chu phai dUQng d au v d i cac cam xuc
m gnh, n h u n g su y n gh i lech lac. De tron th o a t n h u n g tin h cam , y
nghi k h d n g h ay, d th a n chu cd th e xu at h ien cac cQ ch e t y v e cai
tdi vd thifc. D a p h a n th a n chu se ne tran h th a o lu a n b at cir di'eu gi
gay ra d au d d n b i n g cach g iu im lin g , di le ch v a n de h o a c th u
m inh, d oi p h o v d i s y de kh an g. V d i n h u n g va n d'e dau d d n rat
hiem k h i th a n ch ii trd nen on ao, h u n g h an . O giai d oan n a y neu
nha th a m v a n ep th a n chu dUQng d'au tro n g k h i th a n chu ch u a
s in san g th i chi la m ta n g len mire dQ lo au cu a th a n ch u. Di'eu n ay
cd th e d an d en s y ch a m dirt giao tiep cd y nghia. M a t kh ac, gap
khi th an ch u b e t i c , n h a th a m va n cu n g k h d n g nen lam ngQ, “cho
q u a ”. N h a th a m va n can nhan d ien dUQc tin h ch at ciia s y p h d n g
ve, d'e k h a n g de p h a n h o i th a u cam vd i th a n chu. V i du, n h a th a m
van cd th e ndi: "K h i ch u n g ta sQ (ta d au d&n ve..., ta buon
v e ......... ), ta th tfd n g k h o n g m uon n h a c t&i ch u y en do, ta ch i
m uon q u en no d i v .v ...” . C ach th au cam n h u v$y th u d n g la m cho
th an ch u ca m th a y an tam , cam th a y dUQc th o n g cam , v i v a y cd
the th a n ch ii la i m u o n tiep tuc. K hi tre da thu m in h, d i chech
h tf& n g va co bieu hien qua cd c ccf ch e ttf ve cd i to i k h a c n hau , de
k h d n g . N h u v a y tien trin h th a m va n bi "giat lu i" (th e h ien qua
4.1, 4 .2 ). L u c n a y cd th e tre tiep ty c d oi p h o v d i s y de k h a n g , ne
tra n h .v .v ... K hi tre tiep tu c ne tran h (4.3, 4 .4 ), n eu dUQc n h a th am
v a n h o trQ tich eye, tre se th a y doi y d in h v a lai hQp ta c v d i n ha
382 Giao trinh T h a m van tam If
Khi lira chQn hanh vi, can de cho than chu lirdng thay cac mat diTQc
va han che ciia phirong an lira chQn. Than chu can lirdng thay diTQc
nhung kho khan cd the cd trong vigc tao lap nhim g mdi lien hg mdi.
384 Giao trinh Tham van tam li
9. Tre dat t&i sir quyet tam vd thuc hi$n cdc hoqit
dQng thich nghi. T re b p c Iq co n g kh ai su y n g h i v a cam xu c cua
m in h , t y g ia i q u y et ca c m oi q u an h ? cu a m in h.
N h in va o s o do trQ giu p ch u n g ta th a y n h im g b ieu h i?n chong
doi vo th u’c do th an chu k h o n g difOng dau d u p c vcri s y th£t va s y
xu at h i?n cac cO ch e p h o n g v? of th an chu dien ra th u d n g xuyen
kh ien n h a th a m va n m at nhieu th d i gian va tri tu ? de g iu p than chu
v u p t q u a d u p c cac cam giac b at on de n hin van de n h u nd von co,
qua dd ly a chpn giai p h ap v a th y c hi£n de cim g co h an h vi m di.
G iam sat (hay doi khi cdn gpi la huan luyen, kiem huan) la mpt
hoat dpng trp giup cho cac nha tham van m di vao nghe, cac chuyen
gia h a y cac sinh vien cuoi kh oa nham m y c dich giup dd hp ngay cang
vung van g hpn. T ron g qua trinh trp giup, nha giam sat tap trung vao
vi$c giup cho cac nha tham van
Khi lam viec v&i ttf van vien
s y d yn g nan g lu c cua hp hi<?u qua
giam sat & ccf s& toi nhan ra
h o n de dan tien tdi s y dpc lap
minh chtfa the hien nhieu stf thau
trong cong vi£c.
cam v&i than chii. Neu dtfpc tien
G ia m sat d u p c x em la m pt hanh lai ca tham van do tdi se sit
lo a i h in h t u v a n d ac b i?t. Cd th e dung ki nang thau cam nhieu
ndi n o m na co n g v i§ c cu a n g u d i hern de than chii co cam giac
g ia m sat n h u sau: T di (nha dtfpc chia se sau hefn vao nhtfng
g ia m sat) v a b a n (n h a th a m ndi dau vd mat mat ciia ho. Qua
va n ) d a n g ndi v e hp (th an chu giam sat toi nhan ra dtfpc rang
cu a b a n ) v d i m u c d ich n a n g cao khi tom tat van de ciia than chii
k ien th u ’c, k i n a n g de b a n giu p tdi ndi cdn ddi lam than chii kho
d d th a n ch ii cu a m in h to t h on . nam dtfpc van de chinh md ho
T h e o d in h n g h ia cu a H iep h o i G iao d y e v a G ia m sa t N h a
tham va n , n h a g ia m sa t tro n g th a m va n la nhirn g n h a th a m van
dtfQc b o n h iem tr o n g p h a m vi trtfd n g dai h o c h o a c to chu’c th y c
h anh th a m v a n (m a n g tin h p h ap ly) de q u a n sa t trtfc tie p co n g
viec ch u y e n m o n cu a ca c n h a th a m van . N h a g ia m sa t cu n g cd
the la n h tfn g n gtfd i ch iu tra c h n h iem g ia m sat cac sin h v ie n thtfc
t^p th a m v a n tr o n g th d i g ia n th y c tap n gh e, h o a c g ia m sat cho
cac n h a th a m v a n d a n g m u o n cd ch u n g chi h a n h n g h e cap q u o c
gia va h o cu n g cu n g ca p s y g ia m sat ch o ca c to chu’c b e n n goai.
G iam s a t k h o n g p h a i la:
• T ri lieu tam ly
• Tham van
• P h an x et b an th a n n h a th a m van
• K iem so a t co n g v ie c cu a n h a th a m v a n
• Cd tin h b a n g htfu
• C h e tra c h ldi cu a n h a th am van
• D a n h gia p h a m chat, nan g ly c to t xau cu a n h a th a m va n de
sap xep \ i tri la m viec
• C hi d an h ch o n h a th am van m d i va o n gh e
• C hi vi lQi ich cu a to chu’c
386 Giao trinh Tham van tam li
1. B an (n h a th a m v a n ) u d c la b a n da n o i d u g c d ie u gi vdi
an h ta / co ta (th a n ch u )?
2. B an n g h i la an h ta / co ta se p h a n ufng l?ii n h u th e nao neu
b a n d a n o i n h u th e?
3. Li^u se co n h u n g ru i ro gi tr o n g vi£c n oi n h u n g gi bgn
m u o n n o i?
4. N e u b a y g id b a n cd co hQi, b an cd th e ndi n h u th e n ao vdi
a n h ta / cd ta v'e n h u n g gi b an d a n g n g h i v a ca m th a y?
5. L i?u cd b a t ki su y n g h i nao k h a c x u a t hi<?n tr o n g d au bgn?
6. B an m u o n n g u d i k h a c n h a n th a y b an n h u th e n ao ?
7. N h u n g ca m x u c do b an cd cam n h a n dUdc tre n m Q t so b Q
p h a n cu a c o th e b a n k h d n g ?
8. Li£u b a n cd n h a n th u ’c duQc b a t ki cam x u c n ao khdng?
C a m x u c do cd y n g h ia d ac b i? t nao v d i b an k h d n g ?
9. B an m u o n an h ta/ cd ta ndi gi v d i b a n ?
10. B an n g h i an h ta/ cd ta m u o n gi turban?
11. A n h ta / cd ta cd gQi ch o b an n h d d en ai do tr o n g cuqc
so n g cu a b a n k h d n g ?
N ha tham van, dac bi?t la nhung ngudi m di vao nghe, thudng
dUQc nha giam sat theo ddi va cong vi£c cua hQ ludn dUQc danh
gia. V i vay, d mQt goc dQ khac cac nha tham van th u d n g roi vao
hoan canh de bi ton thu ong, de phdng v$ va ddi khi cd su chong
doi ng'am hoac cong khai vdi ngudi giam sat. Di'eu n ay phu thuQC
vao hang loat nhan to, nhu: dac diem cua ngudi giam sat nhu:
phong cach giam sat, tuoi tac, chung tQC, thai dQ v'e vai trd gidi va
gidi tinh, cac van d'e v'e quyen lu c va nhung dQng luc cua cac moi
quan h? khac; p hong cach ca nhan cua ngudi dUQc giam sat; sy
phu hQp giua p hong cach cua nha giam sat va nha tham van va
hang loat sU phdng v£ m a ngudi dUQc giam sat m ang theo khi den
vdi m oi quan h? do.
Vi£c giam sat sinh vien tot nghiep va nha tham van dang
hanh ngh'e tron g cac nganh trQ giup nhin chung dUQc dieu hanh
bdi cac giao sU, va/h oac cac nha tham van lanh nghe duQc chi
dinh. H inh thu’c giam sat dUQc thu’c hi?n qua cac ban g ghi am,
bang v id e o hoac cac buoi tham van tryc tiep vdi phong duoc
C H U O N G 7: Q u y trinh th am van tam If 389
M an hinh vi tinh hudng ve phia nha tham van vdi ban phim
dupc dat tren canh doi di?n cua tam gUOng mQt chieu, nha giam
sat va/ ho§c cac sinh vien cung khoa (ngudi quan sat ca thtfc
hanh cd the danh m ay thong tin phan hoi qua ban phim den m ay
tinh, nhtfng thong tin se dtfpc nha tham van nhin de dieu chinh
cupc tham van cua m inh.
Stf d y n g th tf di£n ttf dtfpc xem la ti£n lpi, v i nd tao cP hpi cho
ngtfdi dtfpc d ao ta o la m vi£c vd i nha giam sa t d m pi npi, m pi luc.
V iet p h u c trin h b u o i th a m van m pt cach can th a n , ti m i cu n g la
cach g iu p ch o ca c sin h vien d an g tro n g giai d oan thtfc t$p cd
nhtfng th o n g tin xtf li sau cac b u o i th a m va n v a g iu p ch o n h a giam
sat q u an li d tfpc co n g v i? c cu a sinh vien.
C ach thtfc g ia m sa t th a y doi th eo stf tien bp cu a ngtfdi dtfpc
giam sat. V d i n h tfn g ngtfdi lan dau tien thtfc h a n h tren th a n chu
(du thi|t h a y sa m va i), ngtfdi giam sat cu n g h tfd n g d an cho sinh
vien n h tf m p t q u y trin h de giu p sinh vien b ie t dtfpc can p h ai lam
gi vd i th a n chu. K h i sin h vien / nha th am v a n tre it nhi'eu da cd
nhtfng k in h n g h ie m , th i stf ch ia se v d i ngtfdi g iam sat th tfd n g t£p
tru n g va o v a n d'e cu a th an chu, cach thtfc n h a th a m va n tiep can
vd i th an ch u , h a y cach nha th am van cam n h an ve co n g vi£c va
ket q u a th u d tfpc cu a m inh. N gtfdi g iam sat k h d n g chi g iu p d d cac
nha th a m v a n n a n g cao nhtfng kien thtfc v a n an g ltfc th a m van
cua hp, m a q u a n trp n g h p n , cac p h am ch at cu a ngtfdi g ia m sat
n htf stf tin c£y, an to a n , kin dao, th o n g cam ... cd th e g iu p n ha
th am v a n b p c lp b a n th a n m a kh d n g sp bi d an h gia.
Hi£n n a y co nhi'eu y
k ien ch o ra n g ca c d ich v y Chung tdi trao doi ve cdc van de trong
th am va n h o a t d o n g m ot hai thir dd lam buoi dau tien, nhirng
cach tra n la n m a k h o n g kho khan khi thu’c hien trd l&i thir.
Ngir&i giam sat danh gid, nhan xet cu
chu y d en vi£c “ can , do,
the titng diem manh, diem yeu cua
d on g, dem ” ch at ltfOng
titng thw vd nhitng dieu cdn thieu phai
cu a d ich v y . T h tfc te d H a
bo sung. Trong buoi lam thit nay, cd
N oi, m o t so to chtfc h o a t
hai ben deu thang than vd c&i m& trao
d o n g tre n lin h vtfc th a m
doi moi van de, toi dd manh dan dita ra
v a n da co g ia m sat ch u y en nhitng y kien, nhan djnh cung nhw
m on ttf "b en n g o a i", nhtf nhitng thac mac ciia ban than. Vd nhw
Phong ch at cu a C IH P , vay, & nhwng buoi sau cam la thw tren
p h o n g th tfc h a n h trj li£u tay toi cam thay d& b& ng& hern rat
cu a Vi£n T a m li h o c, C o n g nhieu, toi da biet minh se phai lam gi
ty T h a m v a n S h a re, T ru n g khi tien hanh trd l&i thw. Song, tdi van
ta m T h a m v a n h o trqf T am cdn gap kho khan trong viec dinh hinh
li - G iao d u e v a P h at trien bo' cuc thw trd l&i, khong biet nen dwa
C o n g d on g, p h o n g th am van de gi ndi trW&c, van de gi ndi sau.
T r a c n g h ie m : Su" h ie u b ie t c u a b a n v e g ia m s a t th a m v a n
(K hoanh trdn vao cau tWPng ting)
1. D S Tat cd tham van vien phai dwpc ho tro' giam sat ca.
2. D S Giam sat tham van giong v&i tham van
3- D S Cung cap giam sat tham van la cung cap nhting lcfi ich
trWc tiep cho tham van vien vd lpi ich gian tiep cho
khach hang.
4. D S Giam sat tham van khdng cdn cdc ky nang.
5 •£> S Giam sa t tham van khong cdn ke hoach vd sit chuan
bj trit&c.
6. D S Giam sat tham van phai la mot chuyen gia co vi tri cao
hpn ngw&i quan ly giam sat.
394 Giao trinh T h a m van ta m li
C AU HOI ON TA P CHlATNG 7
C au 1: Phan tich m o hinh tham van tiep can tu" goc do than chu
va m o hinh tham van tiep can tir goc do nha tham van.
Cau 2: H ay phuc trinh ban ho so danh gia b an dau van d'e cua
than chu.
Cau 3: Phan tich s y b ie n doi tam li cua than chu trong qua trinh
th am van/trj li?u.
Cau 4: T rin h b a y cong tac giam sat trong h oat d on g th am van.
CHUtTNG 8
Cdc nhan vien & phdng tham van da giup toi nhan ra mot so
han che cua minh khi thu'c hanh lam viec v&i than chu, nhir
giong noi cua toi chua thu’c sit tit tin. Dieu nay se lam cho
than chu kho dat mem tin vao toi. M ot han che khac ma tdi
mac phai la cdn ctf&i mot cach khdng y thu’c trong khi lap ho
stf tam li cho cdc than chu la hoc sinh. Dieu nay cd the lam cho
than chu cam thay khdng thoai mdi neu trong long ho dang cd
chuyen buon vd lam giam tinh nghiem tuc khi tham van. Cdn
rat nhieu dieu khac nita md chi thong qua thitc hanh tdi m&i
nhan biet d u a c ban than minh vd cam nhan nghe tham van
ddi hdi sit thanh thao ve ki nang vd thdi do n h u the nao.
(HTH, K49, sinh vien thtfc tap tai Phong Tham van Hoa Stfa)
ChtfOng nay cung cap cho sinh vien nhtfng tinh h u on g va bai
tap thtfc hanh ttfOng tfng vdi phan li thuyet cua cac chtfOng trtfcrc.
Nhtfng bai tap nay dtfdc rut ra ttf hoat dQng tham van thtfc te cua
chung tdi va stf tham khao nhtfng kinh nghiem cua cac nha tham
van tren the gidi. Tren c0 sd thao luan, phan tich tinh huong, sam
vai hoac ttf luyen, sinh vien se dtfdc tang ctfdng va bd sung nhtfng
kien thtfc thtfc hanh nham hi?n thtfc hoa va chuyen sau hoa kha
nang tham van cua hQ.
i. h i n h A n h b A n t h A n v o i t i / c A c h l A m q t c A
n h A n v A l A M 0T n h A t h a m v a n
Dien vao cac cau hdi dtfdi day nhtfng quan ni?m , thai dQ, cam
xuc cua ban than, sau dd chia se vdi ngtfdi khac de nhan biet rd
h o n ve m inh.
396 Giao trinh T h a m van ta m If
Toi la ai?
Tdi thirdng
du’Q’c khen ve
N g u d i khdc
lam tdi khdm
T di th u d n g p huc nhat khi
cam thay
vu i k h i.......
C H U O N G 8: Luyen thu’c hanh th am van tam If 397
N gtfd i
khac biet 2. Vung md 1. Vung mu
ve toi
1. V u n g m u: la v u n g m a ca n h an k h d n g b ie t ve m in h n h u n g
n g u d i k h a c lai n a m b ie t ve ca n h an do. V i d y mQt sd b ieu hi?n
tro n g g ia o tiep p h i n gon ngtf m a ca n h a n k h d n g y th tfc dUdc
n h u n g n g u d i k h a c la i n han ra duqrc, nhtfng cau chuv£n lien quan
d en b a n th a n d oi k h i cac ca nhan k h d n g b ie t n h u n g n g u d i k h a c lai
b ie t rd v e hQ ...
2. V u n g m d : la v u n g m a cac ca n h an b ie t v e b a n th a n m in h va
n gitd i k h a c cu n g b ie t v e ca nhan do. V i du g id i tin h , cac b ie u hi£n
b e n n g o a i, mQt sd xu h u d n g tfng xtf q uen thuQC cu a ca n h an .
398 Giao trinh T h a m van tam li
De trd th an h mQt nha tham van, m di ngtfdi, trtfdc tien can phai
hieu chinh m in h ve tin h cach, xu htfdng, gia trj... vd i ttf cach la mpt
ca nhan va vd i ttf cach la m pt nha tham van. N htfng cau hdi sau day
se giu p nha th am van hieu hem ve ban than m in h vd i ttf cach la mpt
ca n h an 1.
1. T d i d an h gia n h tf th e nao ve q u a trin h p h a t trie n cho tdi
th d i d iem n a y cu a cuqc ddi m in h ?
2. Khi n ao tdi b at dau nhan ra m in h la mQt ngtfdi trtfdng
th a n h ? T di da k iem soat stf trtfd ng th a n h cu a m in h n h tf th e nao?
3. N a m p h a m ch at tot n h at cua tdi la gi? N a m d iem m a tdi
can cai th i? n v d i ttf cach la n ha th am va n ?
2 0 0 4 , T u v a n ta m ly .c o m .v n , 0 4 /0 7 / 2 0 0 7 (n g u y e n goc co 3 0 cau , c h u n g to i c h in h su a . th e m
bcrt c h o p h u hgfp vcfi n gutri h o c).
CHLTONG 8: Luyen thi/c hanh th a m van tam If 399
9. Toi co phan tfng nhu1the nao vofi nhim g ngtfofi kh ac bi<?t vcfi toi?
12. T oi d o i m a t n h t f t h e n a o vofi c a c t h a c h t h u ’c v a s a n g c h a n
tro n g cuqc so n g?
14. T o i nam of d au tro n g tr y c tir stf hgfp ta c tofi stf dau tran h ?
22. Nhtfng niem tin tam linh cua toi la gi? N o tac dQng tofi toi
nhtf the nao vofi ttf cach la mQt ca nhan?
23. T o i co nhtfng bieu ttfQng ca nhan cho vi£c trof thanh mQt
nha tham van gioi khong? C y the chung la gi?
Ban ttf kiem nghiem nay dtfQc thiet ke nham m y c dich lam
sang to nhtfng suy nghi ciia ban doi vofi nhtfng van d'e co lien quan
den li thuyet ve tham van. Ban co the Itfa chQn nhieu hofn mQt y
tra lcfi trong moi cau. Dong ke cuoi cimg de cho bat ki cau tra lcfi
400 Giao trinh Tham van tam li
• C a c k i n a n g v a cac k i x a o cu a n h a th a m van .
• D jn h h tfd n g trj li<?u c y th e cua n h a th a m van .
• K ieu n h a n ca ch cu a n h a th a m van.
• K in h n g h ie m so n g cu a n ha th a m van .
•
• T oi se nhan ra la toi chtfa bao gid phu hQp vd i cong vi£c tham
van.
•
• K hi hQ d oi h o i di'eu do h o a c k h i to i cam n h a n r i n g d ay la
di'eu m a hQ can.
publishing Company pacific Grove, California, 1992, bien dich l^i cho phu hop voi hoan
4. Noi lo sQ ldn nhat cua ban la gi khi ban bpc bach vofi cac than chu cua
m inh?
9. V d i t tf c a c h la m Q t n h a t h a m v a n , t o i m o n g r a n g n h t f n g g ia trj
cu a to i se cd an h h tfd n g td i q u a trin h th a m van:
• Khi m a toi co nhtfng gia tri bat dong m anh m e doi vd i than chii.
• V ao b at ki lu c nao, vi toi kh on g the tach rdi cac gia tri cua toi
ra kh oi con g vi^c cua m inh vd i ttf cach la mQt nha th am van.
CHUONG 8: Luyen thiic hanh tham van tam If 403
• K hi to i co n h u n g p h an t a g m an h tofi mQt so h a n h vi c y th e
h a y n h im g gia tri c y th e cua th an chu.
•
10. DQng ccf tot nhat the hien li do tai sao toi m uon tham gia vao
cong viec trQ giup nay la:
• Gitf chung cho ban than minh va hy VQng rang chung se dan
mat di.
• B qc Iq nhtfng cam xuc cua m inh vd i mQt dong nghiep tin
ttfdng nhat.
• C h ap n h a n nhtfn g cam x u c cu a m in h n h tf mQt ta t ye u (trtf
p h i ch u n g bat d au can trd m oi q u an h e tro n g th a m va n ).
•
• G id i thieu than chu cua minh tdi mQt nha tham van khac.
5 . N h u n g Uu d ie m v a n h u p c d ie m c u a b a n th a n k h i la
m q t n h a th a m v a n
6. Cau hdi kiem nghiem thdi dip, gid tri cd nhan trong
tham van
1. Ba p h a m ch at n ao cu a b an m a b an n gh i se la n htfn g dieu
htfu d u n g k h i b a n la m p t n h a th a m va n ?
3. M p t so th o n g tin ca n h an m a b an se h ai lo n g b d c lp ra cho
cac k h a ch h a n g cu a m in h neu hp h oi d en ?
1 Theo Corey, 1992, da thay doi mot so cau va tom ltfgfc cho phu hop vcri hoan canh tham van
0 Yi£t Nam.
C H U O N G 8: Luyen thi/c hanh th am van tam li 405
4. M p t so th o n g tin ca n h an m a b an k h o n g sSn lo n g b o c 10
ch o ca c k h a ch h an g cu a m inh?
r ■
> ^
5 . M o t vai m oi quan tam cu the cua ban hay noi so hai cua
ban khi ban tra thanh nha tham van ?
6. B an se cam thay the nao neu ban d u o c de nghi phai trai qua
qua trinh tham van/trj lieu trudc khi tro thanh nha tham
van ?
7 . K h i tham van , nhirng gia tri ca nhan nao m a ban nghi la ban
co the cho ldi kh u yen hay thuyet phuc than chu cua ban?
C h i d an : D = D u n g . S = Sai.
D 1. C ac n ha th am van, tri lieu nen chi lam viec vcfi
n h im g kh ach h an g m a hQ thtfc stf thich v a quan tam .
S
D 2. K hi th a m v a n cho ngtfefi k h a c, to i n en lu o n luon
co i do n h tf la v ie c tri lieu ch o b a n th a n m in h .
S
1 Theo Corey, 1992, da thay doi m<?t so cau va tom luXfc l^i cho phu hcrp vai hoan canh tham
D 8. Stf ttf hoan thien va stf sang suot tri tu e cua nha
th am van cd the la nhtfng yeu to quan tron g nhat
S quyet dinh th an h bai trong th am van.
D 13 Kieu ngtfdi cua toi la quan trong hem stf dinh htfdng li
th uyet cua tdi v a vice sir d un g cac la th u at cua tdi.
S
D 14 H ieu b ie t n en ta n g va n h o a cu a ch in h b an than
m in h cu n g q u a n tro n g n h tf vi$c h ieu b ie t nen tang
S v a n h o a cu a k h a ch h an g .
D 20 V i stf dtfOng dau co the gay dau ddn h oac kho chiu
cho khach hang nen tdi cho rang thtfdng th i khong
S nen dung phtfOng thtfc nay.
C HL/ONG 8: Luyen thiic hanh tham van tam li' | 409
D 34 D p n g ch am va o n g u d i k h a ch h a n g la k h d n g dudc
p h ep , tro n g m pi h o a n canh.
S _________________________________________
D 35 T d i k h o n g ch ap n h an m pt k h a ch h a n g k h o n g co
ch u d ich (kh ach h a n g th y dpng, le th u p c).
S
8. H oa gidi nhitng xung dqt gid tri mang tinh dao du’c 1
a = C hac chan toi kh on g the lam viec dUdc vd i kieu ngirdi nay.
1 Theo Corey, 1992, da thay doi mot so cau va tom Urt?c l?i cho phu hcfp vcri hoan canh tham
van a Vi£t N am .
CH lfO NG 8: Luyen thuc hanh tham van tam If 4 11
b = Toi biet chac la lam viec vdi kieu ngirdi nay that kho khan.
c = C hac chan toi se lam viec dtfQc vdi kieu ngtfdi nay.
1. K ieu ngtfdi lu dn co xu htfd n g chi ra nhtfQc d iem cu a ngtfdi
kh ac.
2. K ieu ngtfdi q u an n iem ran g sdng tren d di can p h ai b iet b o n
chen.
3. K ieu ngtfdi lu o n m a n g nhtfng cau ch u yen cu a kh a ch h a n g
ra la m trd ctfdi.
4. K ieu ngtfdi lu o n b ien m in h cho cac h a n h vi k h ie m k h u yet
cu a m inh.
5. K ieu ngtfdi th tfd n g k h o n g rd ran g ve va n d'e tien nong,
nhtfng lu d n k h o ch ju ve xir stf so n g p h a n g cu a d on g
n gh iep .
6. K ieu ngtfdi lu o n coi th tfdn g nhtfng ngtfdi q u a tin ttfd ng vao
ngtfdi kh ac.
7. K ieu ngtfdi cd ttf ttfd n g cho ran g ta t ca ca c va n de cu a anh
ta se g ia i q u y et to t n eu dtfQc th u trtfd n g q u an tam .
10. K ieu ngtfdi son g vd i niem tin rang n ghe nghiep la niQt stf
canh tranh. V i v a y can phai de p hong de kh o n g bj th u a thiet.
b. Ban co the dira ra nhtfng cach thirc nao de ngan chan hien
tUQng tinh d ye tham nhap vao m oi quan he khach han g va nha
tham van?
- T in h h u o n g 2: C a c a n h ch i b ie t r a n g tr u n g ta m tu1v a n ciia
ch iin g ta to n ta i dirpfc h a y k h o n g la p h y th u p c v a o so lirgfng va
th d i g ia n k h a c h h a n g g p i d en n h d c h u n g ta g iu p d o . V i v a y , viec
ca c a n h ch i th a m v a n n h ir th e n a o de k h a c h h a n g ca m th a y hai
lo n g la tr a c h n h ie m cu a ta t ca m p i n gird i tr o n g c h u n g ta. T o i hi
v p n g ca c a n h ch i p h a t h u y to t n h tfn g k ie n th tfc v a k i n a n g d up c
h p c tr o n g tr u d n g de n g a y c a n g co nhi'eu k h a c h h a n g n h d den
ch u n g ta.
B 1 2 . K hi n h a th a m v a n co m oi q u a n h e k h a c v d i k h a ch
h an g - du la q u a n h e h a n h ch in h , tre n d tfdi th i n h a th a m van
van p h a i d am b a o tin h k h a c h q u a n d o i v d i stf Itfa ch o n th a m
van cu a k h a c h h a n g . N eu n h a th a m v a n k h o n g du k h a n a n g
th am v a n th i k h o n g dtfQc th tfc h ie n h a n h v i th a m v a n m a p h ai
gid i th ie u k h a c h h a n g d en n h a th a m v a n cd c h u y e n m o n phu
h d p v d i v a n d e cu a k h a c h h a n g . C hi tr o n g trtfd n g h d p k h a n cap
m a stf th a y th e b a n g n h a ch u y e n m on p h u hQp la k h o n g th e
thtfc h ie n dtfQc th i n h a th a m v a n m d i n e n th a m g ia q u a n he
th am v a n . Q u a n h e h a i ch ie u (b a n b e, hQ h a n g ...) v d i k h a ch
h an g cd th e la m a n h h tfd n g d en tin h k h a c h q u a n ciia n h a th a m
van k h i th tfc h ie n h a n h vi th a m va n . V i v a y n h a th a m v a n p h a i
tran h h o a c k e t th u c q u a n h e th a m va n n a y b a n g ca c h g id i th ie u
den n h a th a m v a n cd k h a n a n g p h u hQp.
Toi rat han hanh dtfQc chQn la ngirdi tham van cho quy khach.
Ban hQp dong nay dtfQc soan thao de cung cap cho quy khach nhtfng
thong tin ve ban than toi cung nhtf de quy khach hieu rd quan h?
nghe nghiep gitfa toi va quy khach khi tham van.
Toi dtfQc cong nhan la ngtfdi lam tham van d .....(Ten quoc gia).
Ngoai ra, toi con dtfQc ....(To chtfc, Hiep hpi tham van?) cong nhan.
414 Giao trinh Tham van tam li
Toi la ngirdi chuyen tham van cho ...(loai than chu?) la chu yeu.
BSng cap, hoc ham cua toi l a .... , bao ve t a i ......Toi da hanh nghe
tham van tir n a m ..... Toi chi dong y Id ket hop dong vcfi than chu nao
ma ho cam ket ty giai quyet van de cua ho vdi s y try giup cua toi. Toi
kM ng djnh rin g than chu nao ma dam chap nhan, nhin nhan ho thi hQ
cang co kha nang tim lai diryc hanh phuc va s y thoa man ddi vdi cu qc
song. Tuy nhien de dat duyc m yc tieu nay, doi khi phai mat mot thdi
gian dai mdi co the dat diryc. Co than chu chi can mot vai buoi tham
van da dat diryc muc tieu nay, nhung cung co than chu can nhfeu thang,
tham chi nhfeu nam mdi co the dat diryc. Khi than chu hoan toan kiem
soat duyc ban than thi day cung la thdi diem de ket thuc nhung quan he
tham van. Va day cung la thdi diem de ket thuc hyp dong tham van.
Tham van thanh cong nghia la than chu cam thay rin g ho co the dirong
dau, doi mat diryc vdi nhimg thu thach trong cuoc song sau nay ma
khong can s y can thiep cua nha tham van.
M ac du trong cac buoi tham van co mdi quan he rat gan gui giira
than chu va nha tham van. Nhimg ban can phai biet ro dd la moi
quan he nghe nghiep chtf khdng phai la moi quan he ca nhan. Chung
ta chi lien lac tiep xuc vdi nhau d cac buoi tham kham ma ban da tra
chi phi. Xin ban dung tang tdi qua hay mdi tdi tdi nhirng noi dong
ngudi tu tap (nhu tiec timg...) hoac yeu cau tdi quan he vdi ban vtfyt
ra khdi quan he nghe nghiep. Ban se duyc quan tam chu dao neu
quan he cua chim g ta tuyet doi chi la quan he nghe nghiep va trong
nhung buoi tham van chung ta chi tap trung duy nhat vao nhirng moi
quan tam cua ban. Ban se duyc tdi gyi y cho nhirng ki nang de t y giai
quyet nhirng van d'e ban gap phai trong suot qua trinh tham van. Tuy
nhien, di'eu quan trong ban phai nhd rang nhung ki nang nay chi
mang tinh chu quan nghe nghiep ciia tdi.
Tdi cam ket giu bi mat tuyet doi bat cir dieu gi ma ban ndi cho tdi
biet, trir nhung trudng hyp sau thi tdi duyc phep khdng can giu bi mat:
2. Tdi phai quyet dinh ndi ra, neu khdng se nguy hiem den ban
hoac den nhung ngudi khac.
Vao bat cur thdi diem nao hay do bat ctf nguyen nhan nao ma
ban khdng hai long vdi viec tham van ciia tdi thi xin hay cho tdi duyc
C H lfO N G 8: Luyen thuc hanh tham van tam li 4 15
biet. Neu toi khong co kha nang giai quyet duyc nhirng van de ma
ban quan tam, ban hay thong bao s y khong hai long cua ban den hgi
dong quan trj trung tam tham van cua toi. Try sd dat t a i .... , So di?n
th o a i......
Toi dong y tham van cho ban vdi chi phi cho mdi buoi tham van la
.... (sd tien). Mdi buoi tham van keo dai k h o a n g .....(phut). Chi phi cho
moi buoi tham van can duyc thanh toan ngay va du'Q 'c tra sau khi ket thuc
buoi tham van. Ban cd the thanh toan bang tien mat hay sec ca nhan. Ban
se nh^n duQc bien lai chi phi cho tung buoi tham van. Mat khac, ban
khdng duyc nQ chi phi qua 24 tieng ke tu" khi tdi thong bao. Neu ban
khdng thyc hi?n dieu nay, ban phai chiu hoan toan trach nhiem.
Ban yen tam la nhirng ki nang tham van tot nhat cua tdi se dtfQc
dng dyng tham van cho ban va hoan toan phu hQp vdi cac tieu chuan
dao du'c nghe nghiep. Nhtfng xin ban nhd rang dieu nay cung cd the
khdng dam bao dat dtfQc m yc tieu nhtf ban mong muon. Tuy nhien,
chung ta se cung lam vigc vdi nhau de dat dtfQc ket qua tot nhat cho
ban. Neu ban muon tra tien chi phi bang tien cua cong ty bao hiem y
te thi tdi cung hoan toan dong y, nhtfng van phai dam bao chi phi
phai tra sau mdi buoi tham van.
Mgt vai cong ty bao hiem se tra tien chi phi cho trung tam tham
van nhtfng cung cd cong ty khdng tra. Vi vay, ban can tra cho trung
tam tham van trtfdc mgt khoan tien quy dinh va chi mgt phan nhd
chi phi la tien bao hiem tra. Va ban la ngtfdi di lien h? vdi cong ty bao
hiem ve van de nay.
Mat khac, cac cong ty bao hiem y te thtfdng yeu cau phai ngp ban
chain doan b?nh trtfdc khi hg dong y tra tien bao hiem, nen tdi se co
gang chan doan cho ban trtfdc khi d? trinh nd cho cong ty bao hiem.
Neu ban cdn thac mac dieu gi, mdi ban cd hdi chung tdi. Xin
mdi ban ki va ghi ngay, thang, nam vao ban hgp dong nav.
Ten va chtfky
Nha tham van Than chu
c. T h in h th o a n g to i th a y de.
2. K hi n g h e mQt ngirdi ke ve ch u yen cu a hQ (cau ch u y en do tu o n g
t y nhir cu a b gn , ho%c cu a n gu d i k h a c m a b^n b iet), ban co
cam thay la m in h m u o n n gu d i do ket th u c de b$n co th e ke
cho ngirdi a y cau ch u y e n cu a ch in h m in h k h o n g ?
a. C o, to i th u d n g cam th a y n h u v£y.
b. T h in h th o a n g to i cam th a y n h u v$y.
c. HQa h o a n la m to i m d i th a y n h u v§y.
3. N eu b^n th a n cu a b$n k e ve mQt cau ch u y en m a ch on g, vqt co /
anh a y d an g la m n g u d i dd dau lon g, b^n se:
a. M u on cuti b$n m inh. V i dy: B$n den ndi ch u yen vd i ch on g /
vQ cua hQ, de hQ kh on g tiep ty c lam cho b$n m in h dau long.
b. C o g a n g k h u y e n b a n m in h de b$n v d i di n o i dau. V i d y : Chi
ra n h im g Uu d iem cu a vQ /ch on g hQ.
c. Cu" de ch o b^n cu a m in h noi, sau do h d i x em b a n m inh
m u o n gi.
4. H a y tu d n g tUQng rnQt tin h h u o n g sau: B$n la mQt n h a tu van
ch u y e n n g h iep , niQt k h a ch h a n g den p h an n an v d i b^n ran g con
gai ciia an h ta d$o n a y h a y di ch o i ve k h u ya , hQC h a n h be tr§.
B an ca m th a y n h u c n h o i \ i ch in h con cua b$n cu n g n h u v a y va
b^n d a n g ch u a b ie t xir li n h u th e nao vd i con m in h . B$n co n gh i
ra n g m in h se:
4 18 Giao trinh T h a m van ta m If
D u d i d a y la vi du v e mQt so cau h oi m d k h a ch q u a n . C h u n g
toi d u a ra n h a m g iu p sin h vien co th e de d an g lu y e n ca ch d a t cau
C H U O N G 8: Luyen thiic hanh th a m van tam If 4 19
2. K i n an g d a t cau hdi
Chuyen cac cau hoi chua "la thuat" thanh cac cau hoi "cd ki thuat"
1. A n h / C h i cd th ich di ch ua k h o n g ?
2. A n h / C h j cd h ai lo n g ve vi£c m ot vai ngirdi th u d n g d u a co t
tr o n g d am d o n g k h o n g ?
7. C a c co n cu a ch j th u d n g gan gu i v d i ch i h a y v d i ch o n g chi?
8. C hi cd m o i q u a n h£ to t v d i ca c co n k h d n g ?
9. M ? ch o n g ch i cd h a y x et n et con d au k h d n g ?
3. H ay dat cdc cau hdi giup than chu sdng to van de ciia hq
- C au h o i cu a b an
- C au h o i cu a b an
- C au h d i cu a b an
C H U O N G 8: Luyen thiic hanh th am van tam If | 421
5. Bo m e chau lu c nao cung n hac n h d chau, doi hoi chau het cai nay
den cai kia, co khi vi tu t mQt chuyen gi do lai noi chau la do an
bam . Nhi'eu khi chau chi m uon chuyen ra ngoai 0 cho th oai m ai.
Nhtfng chau lai chtfa co viec lam nen danh phai of lai cai nha nay
m a n ghe h(? chui.
- C au h o i cu a b an
• D u d n g n hir la ....
• T d i cd ca m nh^n ran g ....
• N h u v£y, b a n m u o n ran g ....
• H in h n h u b ^ n ...
• L ieu tdi cd n h a m k h i h ieu y b$n vura n oi la ....
• T o i cam th a y n h u tig b u t x u c cu a b a n cd lien q u a n t d i ....
• Cd v e n h u b a n d an g ca m t h a y ....
• V a n de ch in h b a n m u o n noi la...
• T d i da co g a n g h ieu di'eu b a n ndi, y b$n la ...
• D e x e m tdi cd h ie u y b a n kh d n g, co p h a i b$n nd i la....
- P han hoi
- T h a n chii: H au n h tf anh ay k h o n g m u o n n h ac n h d
con gai vi sQ n o p h a t y, n gay ca khi no lam sai.
- P han hoi:
1. Ban trai toi rii tdi ve nha anh ay sau buoi sinh nhat ban. Toi rat
vu i vi toi rat q u y anh ay. N him g toi biet rang m e tdi kh on g dong y
ch u yen nay.
Company, 1991.
C HI/0 NG 8: Luyen thuc hanh th am van tam li | 425
3 . Phan hoi true tiep nhung dieu minh cam nhan d u g c tir nhung
thong tin than chu dua ra:
2. Bgn cam nh£n d tfdc ttf nhirng th o n g tin th a n chu dtfa ra:
D. K i n an g thau cam
1. C hi ra n h tfn g gia tri tich ctfc nam dtfdi nhtfng cam xuc,
h an h vi tieu ctfc b im g p h at cua th an chu. H a y p h a t b ie u th a n h cau
b a y to stf ch ap n h an , k h d n g phan xet th an chu.
B a ci:
B ac 2:
B ac 3:
B ac 4
C H U O N G 8: Luyen thiic hanh th am van tam li 427
B£c l:
B ac 2:
B ac 3:
B ac 4:
B gc 1:
428 | Giao trinh Tham van tam li
Bac 2:
B ac 3:
B ac 4
4. Toi cam thay that vong vao ban than vi th&i gian ctf troi
qua m a chu!a lam d u p c gi n htf m inh m on g m uon, du toi da co
gang rat nhieu.
B ac 1:
B ac 2
B ac 3
1. Sau khi xem vi du, h a y viet can g n h ieu can g tot cac cach bay
to k h ac n hau cua ki nang d u o n g <fau sau m 6 i cau noi cua th an chu:
- T hau cam d mu’c dQ cao: Chi da suy nghi la ve hon nhan cua
m inh va cung th ay li hon la con dudng kho tranh khoi, tu y nhien
khong de gi chi co the cat bo n gay duQc vd i ngudi da tung dau goi tay
ap, vi v£y chi cam th ay dau kho khi nghi den vi£c li hon. N hieu ngudi
trong h oan canh cua chi hQ cung cam thay dau kho n h u vay.
a. T h an chu: "Lan tham van tn t& c chf noi rang chi khong
m uon nhin m a t anh ay, Tan nay chj lai bao chj khong the song
thieu chong m in h ”.
- C hi ra s y k h o n g th o n g nhat:
- T h a u ca m d m u’c dQ cao:
- S u d y n g s y ch am b iem , m ia m ai:
- T h a u ca m d m u’c do cao:
- Sir d y n g sy ch am b ie m , m ia m ai:
- T h a u ca m a m u’c dQ cao:
C H UO N G 8: Luyen thiic hanh tham van tam If 431
- C hi ra s y k h o n g th o n g nhat:
- T h a u ca m d m ire dQ cao:
- Sir d y n g s y ch a m b ie m , m ia m ai:
d. T h a n chu: “ Toi thi tdi rat yeu cd ay, nhirng khd n g hieu sao
m e tdi la i k h d n g tfa co ay. Cu cu n g cha n g son g d w a c bao lau
nWa vi vay tdi k h d n g m uon lam cu b u o n ” .
- C hi ra s y k h o n g th o n g nhat:
432 | Giao trinh Tham van tam li
- T h a u ca m d m u’c dQ cao:
- Sir d u n g s y ch am b ie m , m ia m ai:
- C h i ra su1k h o n g th o n g nhat:
- T h a u ca m d m u’c dQ cao:
CHLTONG 8: Luyen thi/c hanh tham van tam If 433
- V a n d'e cu a th a n chu:
- D ien giai:
- V a n d'e cu a th a n chu:
- D iin giai\y
CH UO N G 8: Luyen thuc hanh tham van tam If 435
- V a n de cu a th a n chu:
- D ien giai:
Khi th an chu im l£ng nha tham van phai phan d oan n gay
nguyen n han cu a stf im lang. Sau do co the b at dau b an g m pt so cau
vi d y n h u sau:
- V i vay, anh/chi co the noi bat cu" dieu gi dan g ch g t den trong
dau. K hong nhat thiet anh/chj phai ke n gay van de burc xu c cu a minh.
b. T h a n ch u k h d n g cd k h a n an g b a y to n g i ta m , h o a c la ngtfdi
n h u t n h a t k h o n g q u en tam stf.
d. T h a n ch u s g ndi ra k h o n g d u g c th o n g cam .
g. T h a n ch u n oi ra s g n h a th a m v a n h ieu lam .
k. Than chu cho rang do la loi cua ban than nen khong muon
nhac lai.
1 . Than chu khon g hieu ve qua trinh tham van nen chi noi khi
nha tham van hoi.
CH UO N G 8: Luyen thuc hanh tham van tam If 437
- N h a th a m va n ch o ld i kh u yen
- N h a th a m va n cu n g cap th o n g tin
b. T han chu: “D a o nay tdi cam thay site khoe cua m inh bj sa sut.
Tdi nghi m inh bi nhiem H IV do lay nhiem tit ngtf& i anh trai cimg
dim g chung kim tiem . Tdi m uon di xet nghiem H IV, n htfn g tdi lai sa
neu ket qua la ditcfng tinh thi tdi khdng the chiu dtfng d ita c ” .
- N h a th a m va n ch o ld i kh u yen
438 | Giao trinh T h a m van ta m li
- N h a th a m v a n ch o ld i k h u yen
- N h a th a m v a n cu n g cap th o n g tin
- N h a th a m v a n cu n g cap th o n g tin
TV. p h A n t i c h m o i q u a n h e GIUA n h a n t h u ’c -
xuc cA m - h A n h VI
l. Danh gid mute cang thang cua cdc sitki$n
Bang danh gia mu’c do cang thing cua cac sir kien
Cap Cap
C ac s y ki£n Diem C ac su 1k i?n D iem
bac bac
Con trai hoac con
1 Chong/vgf chet 100 23 29
gai rcri gia dinh
G$p rac roi vcri bo
2 Ly hon 73 24 29
me chong/vqf
Tinh trgng Thanh tyu ca nhan
3 65 25 28
ly than xuat sac
Ket hon 50 29
Sira doi nhimg thoi
7 24
quen ca nhan
440 Giao trinh T h a m van ta m If
- T oi lu o n lu o n
- T o i k h o n g b a o gic/
- Toi phai
- T o i n h a t d in h
- T o i k h o n g th e
Nhtfng niem tin tu" huy Nhtfng niem tin xay du*ng
hoai
- Cac ban lam dtfpc toi cung - Toi la mpt ca the dpc lap, toi lam
phai lam dtfpc. dtfpc nhieu viec cua minh, toi khong
nhat thiet phai giong ngirdi khac.
442 Giao trinh T h a m van ta m If
day da titn g lam tiep vien nha han g lai co the lien q u a n den cdi
b$nh t h e k i dd.
- D ap u n g 2:
- D ap u n g 2:
444 Giao trinh T h a m van ta m li
- D ap u n g 2:
- D ap tin g 2:
- D ap u n g 2:
C H U O N G 8: Luyen thi/c hanh th a m van tam If | 445
- H ay liet ke n h iin g con g v iec can lam trong b u o i tham van dau
tien: Vi d y: C h ao hoi; gid i th ieu v'e b an th an; gid i th ieu v e cO
quan; G id i th ieu v'e th am van.
- B^n ndi, hdi nhirng cau nhir th e nao de d an d at su" gid i th ieu v'e
th am van?
l .............................................................................................................................
2 .................................................................................................................
3 ........................ ......................................... ; ..... ................... .............•••••;............
- Ban ndi nhir th e n ao v'e tin h bao m at v a stf n go ai le de th a n chii
yen tam ch ia se ch u y en rien g tu1cua h(? (dira ra b a cach ndi k h a c
nh au )?
l ..............................................................................................................................
2 .......................................................................................................................
3
- N eu phai soan thao mQt h gp dong tham van thi ban dinh trinh
bay nhirng van d'e nao?
- Gidi thi?u bang cap, - Noi ve nguyen tic tham van,
Bw&c 3: Liet ke cdc thuan lcfi vd bat lpi trong moi gidi phap.
Bw&c 5: Dwa ra nhwng yeu cdn cdn trey giup de gidi quyet van de
21. Khi anh chi th y c su1doi pho dtfgfc van d'e cua m in h m a kh on g
can tdi stf trgf giup ben ngoai thi coi n h u m y c tieu th am van da
thanh cong. V i v a y toi luon trong d yi kh a nang t y ra quyet djnh cua
anh chi. V e van d 'e ......anh/chi dinh giai quyet nhtf the nao?
4. Phan tich cdc ki nang dittfc sit dung trong doan tham
van duoi day
- Nha tham van: Doc ho scf cua em cd thay em thich nghe nau an.
Tuy nhien bay gid em lai dang hoc IPp buong phdng. Em cam
thay the nao ve dieu nay?
- Than chu: Em cam thay rat buon vi em khong dtfpc hoc nghe
md em thich.
- Nha tham van: Bay gid em mong muon dieu gi?
- Than chu: Em mong se dtfpc thay ddi nghe em dang hoc,
chuyen tit ldp buong phdng sang ldp nau an chau A.
- N ha tham van: Em nghi minh cd the chuyen dtfpc khdng? Em
dd lam gi d eth a y ddi nd?
- Than chu: Em khdng biet, em chtfa lam gi cd.
- N ha tham van: N goai viec mong muon chuyen sang ldp nau
mon an chau A thi em cdn mong muon dieu gi ntfa?
- Than chu: Em mong muon lam dtfpc dieu phu hpp.
- N ha tham van: Dieu phu hpp md em muon lam la gi?
- Than chu: Em muon nau an trd thanh dau bep.
- N ha tham van: Em cho rdng trd thanh dau bep vd dtfpc nau an
la dieu phu hpp vdi em?
- Than chu: Vdng a.
- N ha tham van: Em cd hay na'u an khdng?
- Than chu: Cd a, d nhd em rat hay nau an, mdi ngay hai Fan cdn
btfa sdng thi khdng.
- Nha tham van: Dtfdng nhtf em la dau bep trong gia dinh. moi
ngtfdi danh gid em nau an nhtf the'nao?
- Than chu: Cimg dtfpc a.
t A i l i e• u t i e n g v i e• t
1. Anders Dahl, Ki nang ttf van qua internet, Tai li?u h$i thao,
thang 2/2003.
2. Anthony Yeo (Lan Khue dich), Ban tay giup dd - Cach doi pho
v&i rian de, NXB Tre, 2005.
3. Dang Danh Anh, T u van chon nghe cho hoc sinh pho thong,
Tap chi Giao dye, 9/2005.
4. Vo Van Ban, Thuc hanh dieu tri tam li, NXB Y h(?c, 2002.
5. Bao lu c v&i phu ntf trong gia dirih va vai trd ciia truyen thong
dai chung trong s u nghiep phat trien phu ntf, Trung tam
nghien ciru gidi, gia dinh va moi trudng trong phat trien, Ky yeu
hpi thao, 6/2001.
6. Baryneil Kauf Man (Doan Hoan bien dich), Hay de l&p tre ttf
Itfa chon hay nghe thuat yeu thtfcfng, NXB Thanh nien, 1998.
7. Bradon Marian, Gillian Schofield, liz Trinder, Cong tac xa hoi
v&i tre em (Ngudi dich: Nguyen Thi Nhan), Ban xuat ban DH
Md - Ban cong TP. HCM, 2001.
8. Dainow va Bailey, Tai lieu tap huan tit phap vi thanh nien
(Phan cac ki nang cung cap dich via).
9. David Stanfford - Clark (Le Van Luyen va Huyen Giang dich),
Freud dci thtfc stf noi gi, NXB The gidi, 1998.
10. Daigniault Michel (Nguyen PhtfOng Hoa va Liru Song Ha dich),
Giao trinh mdi quan he trp giup, Vi£n Tam li hQC, 2001.
11. Quang Duong (tong hgfp va bien soan), Ttf van htf&ng nghiep,
NXB Tre, TP HCM, 2002.
12. Tran Thi Minh Dire, Quan. niem ve tit van tam li, T/C
DH&GDCN so 6/2000, tir trang 42-44.
13- Tran Thj Minh Du'c, Truong Phuc Hung, M pf so cam xiic tieu
cwc & ngwdi nhiem HIV/AIDS va cach thitc ho tra, Tap chi
Tam li hgc, so 6/2000, trang 43-46, 67.
14. Tran Thi Minh Du'c, TrtfOng Phuc Hung, N hitng kho khan trong
cong tac tit van cho ngitcfi nhiem HTV/AIDS & cong dong, T/C
DH&GDCN so 8/2000, tu1trang 46-47.
15. Tran Thi Minh Du'c, Quan ni£m ve ttf van tam li, Tap chi Dai hoc
va Giao due chuyen nghiep, thang 6/2000.
16. Tran Thi Minh Du'c, chu tri de tai: M ot so van de ccf ban trong tit
van tam li, de tai co ban cap DHQG, ma so CB.01.14, 2002-2003.
17. Tran Thi Minh Du’c, Ban ve hieu qua ciia tit van tren bao, T/C
Tam li hoc, so 10/2002, trang 56-60,63.
18. Tran Thi Minh Du’c, Thitc trang tham van cf Viet N am ; Tit li
thuyet den thitc te, Tap chi TLH so 2/2003.
19. Tran Thi Minh Du’c, Tit van vd tham van - thuat ngit vd cach tiep
can, Hpi thao Tam li hQe, thang 2/2003, trang 293 - 299.
20. Tran Thi Minh Du'c, Do Hoang, Tham van hoc dw&ng - nhin tit
giic do Gi&i, Tap chi Tam li .hoc, so 11/2006, tr. 45-51.
21. Tran Thi Minh Du'c, Sit dung trac nghiem tai cdc ccf s& tham
kham tam li - y te& Ha Noi, Tap chi Tam li hpc, so 3/2007, tr. 1-6.
22. Tran Thi Minh Du'c, Chii tri de tdi: sit dung trac nghiem tam li
trong cdc dich vu tra giiip con ngit&i, de tai cap Dai hoc Quoc
gia, Ha Noi, ma so QTTPN. 06.01, 2006- 2007.
23. Tran Thi Minh Du'c, Hitng thu ciia sinh vien doi v&i mon hoc
tham van, Tap chi Tam li hoc, so 11/2007.
24. Tran Thi Minh Du'c, Giam sat sinh vien thu’c tap thu'c te: M ot cong
viec cd tinh chuyen nghiep, Tap chi Tam li hoc, so 2/2008.
25. Tran Thi Minh Du’c, K i nang dat cau hdi trong tham van: Quan
niem vd cach tien hanh, Tap chi Tam li hoc, so 2/2009.
26. Tran Thi Minh Du'c, Thu’c trang dao tao tham van tai cdc ca s&
cung itng djch vu tra giup tam li, Tap chi Tam li hoc, so 3/2009.
27. Tran Thi Minh Du'c, Anh hw&ng ciia dao tao nghe tam li hoc
den hieu qua hoat dong tham van & Viet Nam . Tap chi Tam li
hoc, so 4/2009.
28. Tran Thj Minh Du'c, Chu tri de tai: Thitc hanh tham van va trj
lieu tam li - Thitc trang va gidi phap, De tai cap Dai hoc Quoc
gia, Ha Noi, Ma so QX.2007.
29. Erik J. Van Slyke (Thu Nhi djch), Nghe thuat lang nghe de xu1 li
xung dot, NXB Tre. 2004.
30. Freud S. (Nguyen Xuan Hien dich), Phan tam hoc nhap mon,
NXB DHQG 2002
31. Fesse N irenberg (nhom Anh Duong bien soan), Ban cd hap ddn
khdng, NXB Tre, 1996.
32. Forgey Mary Ann, Carol S. Cohen, Thitc hanh cong tac xa hoi
chuyen nghiep 2, Tai li?u tap huan do khoa Phu ntf hoc va DH
Fordham Hoa Ki phoi hop to chu’c, 8/8 den 13/8/1997.
33. G. E.Rald, Gorey, Li thuyet vd thitc hanh ve tham van vd trj
lieu, chuong Cac tieu chuan dao du’c cua Hi£p hoi tham van Hoa
Ky, Books/Cole Publishing, Company Pacific, Grove California,
1991 (tieng Anh).
34. N gu yln Thi PhUOng Hoa, Ve tam li hoc tit van, Tap chi Tam li
hoc, so 2/1999.
35. Nguyen Thi PhtfOng Hoa, M ot so nhan xet bit&c dau ve tit van
tam li & nW&c ta, Tap chi Tam li hoc, so 4/2001.
36. Jo.Godefroid, Nhitng con dw&ng tam li hoc, tap 3, NXB Pierre
M ardage Liege - Bruxelles, 1987, Trung tam nghien ctfu Tam li
tre em, tu sach NT 1998.
37. Kathryn Geldard va David Geldard (Nguyen Xuan Nghia va Le
Loc dich), Cong tac tham van tre em - Gi&i thieu vd thitc hanh -
Tap 1, 2, NXB DH Md ban cong Thanh pho Ho Chi Minh, 2000.
38. Kathryn Geldard va David Geldard (Nguyen Xuan Nghia va Le
Loc dich), Tham van thanh thieu nien, DH Md ban cong Thanh
pho Ho Chi Minh, (tai li£u noi bo), 2002.
39. Nguyen Cong Khanh, Tam li trj lieu, NXB DHQG HN, 2000.
40. D6 N goc Khanh, Cdc phan itng tit van ccf ban, Tap chi Tam li
hoc, so 8, 9/2002.
41. Kien Van, Li Chu Htfng, Tw van tam li hoc dw&ng, NXB Phu ntf,
2007.
42. Pham Minh Lang, Phan tam hoc, NXB Van hoa Thong tin, 2000.
43. Bui Thi Xuan Mai (chu bien), Nguyen Thi Thai Lan, Lim Shaw Hui,
Giao trinh tham van, NXB Lao dQng - Xa h$i, 2008.
44. Bui Thi Xuan Mai, Tham van - M ot dich vu xa hoi can dwqfc
phat trien & Viet Nam, Tap chi Tam li hgc, so 2/2005, trang 49-
53-
45. M athew Grace, Nhap mon cong tcic xa hoi ca nhan (Le Chi An
dich), DH Md - Ban cong, TP HCM, 1999.
46. Phuong Hoai Nhan, M uc vu tw van, NXB Chan ly, 2000.
47. Pamella Klein Pdhner (Nguyen Vi£t Nga dich), Gi&i thieu thitc
hanh cong tac xa hoi, t£p bai giang, 1998.
48. Nguyen Thi Oanh chu bien, Tam li truyen thong va giao tiep,
Dai hoc M d - Ban cong, TP. HCM, 1995, co chinh sira cho phu
hdp.
49. Nguygn Thi Oanh, Sai Gdn - Thanh pho Ho Chi M inh 300 nam
hinh thanh va phat trien, 1698 - 1998, phan "Cac hoat dQng xa
h$i va Cong tac xa h§i chuyen nghiep".
50. Nguyen Thi Oanh, Tit van hoc dit&ng, Tuyen tap cac bai bao
dang tren bao Phu ntf chu nhat, TP. Ho Chi Minh, 2003.
51. Patricia H. M iler (Vu Thi Chin dich), Cdc thuyet ve tam li hoc
phat trien, NXB Van hoa - Thong tin, 2003.
52. Paul Bennett, Tam li hoc dj thit&ng va lam sang, Ban dich cua
Nguyen Sinh Phuc, Khoa Tam li hQ C , Trudng DH KHXH&XV,
Ha NQi, 2006.
53. Hoang Phe, Tit dien tieng Viet, NXB Da Nang, 2000.
54. Le Van Phu, Cong tac xa hoi, NXB Dai hQC Quoc gia Ha NQi,
2004.
55. Rogers Calr (Tien si To Thi Anh va Vu TrQng Lrng dich), Tien
trinh thanh nhan, NXB TPHCM , 1992.
56. Nguyen Tho Sinh, Tw van tam li can ban, NXB Lao dQng. 2006.
57. Tai li?u Tam li hoc lam sang, chtfOng trinh hQp tac dao tao.
khoa Tam li hQC va Dai hQC Toulouse, Phap.
58. Bui Thj Hong Thai, Hoc thu’c hanh tham van cua sinh vien, Tap
chi Tam li hoc, so 3/2009.
59. Thomas Piere Felix, Huan luyen tinh cam (Nguyen Hien Le
luge dich), NXB Thanh nien, 2000.
60. Hoang Huyen Trang, Romeo T. Yap, Bui Thi Xuan Mai, Tai li£u
tap huan cong tac xa hoi, To chtic quoc tep h u c vu cong dong va
gia dinh - Trudng Can bo Lao dong va Xa hoi, 1996.
61. Tai li?u tap huan ve cong tac tham van, tap I va II, UNICEP Ha
Noi, 6/2000.
62. Tai li£u tap huan ve Tham van, Ban thao Unicef HN, thang
6/2000.
63. Tai li?u dung cho ldp tap huan, Trung tam Ttf van tam li - Giao
due & tinh yeu - Hon nhan va Gia dinh, Thanh pho Ho Chi
Minh, 2002.
64. Chu'o’ng ti'inh ki nang tw van, Trung tam ttf van SKHPGD, Tai
li£u tap huan, Dtf an Vie/oo/P63, 8/2002.
65. Nguyen PhtfOng Thai, Hw&ng ve khach hang, NXB Btfu di?n,
Ha Noi 9/2001.
66. Vu Kim Thanh, Tw van tam li - mot nhu cau xa hoi cdn dwcfc
dap itng, Tap chi Tam li hoc, so 2/2001.
67. Mai Thanh The, Ve ki nang tim hieu trong tw van tam li trWc
tiep, Tap chi Tam li hoc, so 1/2000.
68. Nguyen Trong The, Tw van quan ly, NXB Lao dong, Ha Noi, 1995-
69. Tinh yeu - Hon nhan gia dinh, Van phong Ho tro Gia dinh, Tp
HCM, Thang 2/2001.
70. Trung tam ttf van TLGD va Tinh yeu - Hon nhan - Gia dinh:
Nang cao chat lW<Jng - hieu qua Tw van TLGD vd tinh yeu -
hon nhan - gia dinh, Ky yeu h$i thao, 7/2002.
71. Uv ban bao v f va cham soc tre em Vi£t Nam, Quy che hoat dong
van phdng tit van Bao ve cham soc vd Giao due tre em, Tai lieu
bai giang ldp tap huan htfdng dan cong tac ttf van cho tre em,
Ha Noi 5 / 1997 -
72. Nguyen Khac Vi£n, Tit dien tam li hoc, NXB Van hoa - Thong
tin, 2001.
73. Nguyen Vi<?t, Tam than hoc, NXB Y hoc, Ha Noi. 1984.
t Ai l ie u t ie n g a n h
16 H a n g C h u o i - H ai Ba T ru n g - H a N o i
D ien thoai: P h o n g K in h d o a n h (04 ) 39724770
T o n g b ien tap: (04 ) 39714891 , Fax: (04 ) 39714899
G ia m doc: P h u n g Q u o c Bao
Bien tap: H o n g N g a
M a so: 2 L - 91 D H 2012
In 1.000 cuon, kho 16x24, tai C o n g ty T N H H In T M & D V N g u y e n Lam
So xuat ban: 339 - 2012/CXB /07 - 56/D H Q G H N n gay 22/3/2011
Q u yet dinh xuat ban so: 90 LK-XH/QD - NXB D H Q G H X
In xong va nop luu chieu q uv II nam 2012 .