‫روانسیاست‪‌ :‬‬

‫‌‬
‫فناوریهای‌جدید‌قدرت‬
‫‌‬ ‫نئولیبرالیسم‌و‌‬
 :‫از همین نویسنده در نشر لوگوس‬
)8931( ‫ ترجمۀ محمد راسخ مهند‬،‫اندوه اروس‬

Psychopolitics:
Neoliberalism and New Technologies of Power
Byong-Chul Han

Persian Translation published by

© Logos Publications 2019
 ‫روانسیاست‪‌ :‬‬
‫‌‬
‫های‌جدید‌قدرت‬
‫نئولیبرالیسم‌و‌فناوری ‌‬
‫‌‬

‫بیونگ‪-‬چ‌ول‌هان ‌‬

‫ترجمۀ‬
‫مصطفی‌انصافی ‌‬
 ‫هان‪ ،‬بیونگ‪-‬چول‪ - 83۹3 ،‬م‪Han, Byung-Chul .‬‬ ‫سرشناسه‬
‫روانسیاس ت ت تتت‪ :‬نئولیبرالیس ت ت تتو و فناوریه ت ت تتای جدیتت ت تتد‬ ‫عنوان و نام پدیدآور‬
‫قدرت‪/‬بیونگ‪-‬چول هان؛ ترجمۀ مصطفی انصافی‪.‬‬
‫قو‪ :‬لوگوس‪.8931 ،‬‬ ‫مشخصات نشر‬
‫‪88۱‬ص‪.‬‬ ‫مشخصات ظاهری‬
‫‪371-۱88-۱811-81-3‬‬ ‫شابک‬
‫فیپا‬ ‫وضعیت‬
‫عنوان اصلی‪Psychopolitik.:‬‬ ‫فهرستنویسی‬
‫کت تتاب راض تتر از م تتین انگلیس تتی ب تتا عن تتوان ‪Psychopolitics :‬‬ ‫یادداشت‬
‫‪ Neoliberalism and New Technologies of Power, 2017‬بتته فارستتی‬ ‫یادداشت‬
‫برگردانده شده است‪.‬‬
‫نئولیبرالیسو و فناوریهای جدید قدرت‪.‬‬ ‫عنوان دیگر‬
‫نوآزادیخواهی ‪Neoliberalism‬‬ ‫موضوع‬
‫تکنولت ت تتوعی ا عت ت تتات‪--‬جنبت ت تتههای اجیمت ت تتاعی ‪Information‬‬ ‫موضوع‬
‫‪technology--Social aspects‬‬
‫انصافی‪ ،‬مصطفی‪ ، - 89۱۹ ،‬میرجو‬ ‫شناسنامۀ افزوده‬
‫‪HB3۹‬‬ ‫ردهبندی کنگره‬
‫‪983/۹89‬‬ ‫ردهبندی دیویی‬
‫‪۹1۹9۹33‬‬ ‫شماره کتابشناسی ملی‬

‫‪‌:‬نئولیبرالیسم‌و‌فناوریهای‌جدید‌قدرت ‌‬
‫‌‬ ‫روانسیاست‬ ‫‌‬
‫بیونگ‪-‬چول هان‪ ،‬ترجمۀ مصطفی انصافی‬
‫ویراسیار مهدی پریزاده‬
‫راح جلد مهدی پرسیار شهری‬
‫چاپ اول ‪8931‬‬
‫شمارگان ‪۹33‬‬
‫شابک ‪371-۱88-۱811-81-3‬‬
‫قیمت ‪ 8۹333‬تومان‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫تمامی رقوق این اثر محفوظ است‪ .‬تکثیر یا تولید مجدد آن ک یا جزئا‪ ،‬به هر‬
‫شکل اعو از چاپ‪ ،‬فیوکپی‪ ،‬اسکن‪ ،‬صوت‪ ،‬تصویر یا انیشار الکترونیک بدون اجازه‬
‫مکتوب از نشر لوگوس ممنوع است‪.‬‬
‫ایمیل‪info@irlogos.com :‬‬
‫تماس با مرکز پخش‪3338 8۹1 3318 :‬‬
‫فروشگاه‌برخط‌لوگوس‪‌ www.irlogos.com‌:‬‬
 ‫فهرست ‌‬

‫مقدمۀ‌مترجم‌ ‪1‌.................... ................................‬‬

‫‪‌.1‬بحران‌آزادی‌ ‪7‌.................. ................................‬‬

‫اسیثمار آزادی ‪7 .................. ................................‬‬
‫دیکتاتوری سرمایه ‪88............. ................................‬‬
‫دیکتاتوری شفافیت ‪81 ........... ................................‬‬

‫‪‌.2‬قدرت‌هوشمند ‌ ‪27‌ ............ ................................‬‬

‫‪‌.3‬موش‌ کور‌و‌مار‌ ‪31‌.............. ................................‬‬

‫‪‌.4‬زیستسیاست ‌ ‪33‌ ............ ................................‬‬

‫‪‌.3‬معضل‌فوکو ‌ ‪33‌ ................ ................................‬‬

‫‪‌.‬درمان‌بهمثابه‌ کشتار ‌ ‪47‌ ......................................‬‬

‫‌‬ ‫‪6‬‬

‫‪‌.7‬شوک‌ ‪33‌ ...................... ................................‬‬

‫دوستداشتنی‌ ‪33‌ ...................................‬‬

‫‌‬ ‫‪‌.8‬ناظر‌کبیر‌‬

‫هداری‌هیجانی‌ ‪63‌ .......................................‬‬

‫‪‌.3‬سرمای ‌‬

‫یگونگی ‌ ‪73‌ ................ ................................‬‬

‫‪‌.11‬باز ‌‬

‫‪‌.‬دادههای‌بزرگ ‌ ‪83‌............ ................................‬‬

‫‌‬ ‫‪11‬‬
‫تخو مر غ کلمب ‪19............... ................................‬‬
‫دادهمحوری ‪1۹ ................... ................................‬‬
‫نفس کمیتیافیه ‪13 .............. ................................‬‬
‫زندگی کام ثبتشده ‪38 .........................................‬‬
‫ناخودآ گاه دیجییالی ‪31 .......... ................................‬‬
‫تجارت بزرگ ‪37 ................... ................................‬‬
‫فراموش کردن ‪33 ................. ................................‬‬
‫روح ‪833 ............................ ................................‬‬
‫رخداد ‪83۹......................... ................................‬‬

‫‪‌.12‬فراسوی‌سوژه ‌ ‪111‌ ............. ................................‬‬

‫‪‌.13‬تجاهل‌ورز یدن‌ ‪113‌ ........... ................................‬‬

‫نوشتها‌ ‪123‌.................. ................................‬‬

‫‌‬ ‫پ ‌‬
‫ی‬

‫نمایه‌ ‪133‌......................... ................................‬‬

 ‫مقدمۀ‌مترجم ‌‬

‫مرا از آنچه میخواهو‪ ،‬رفظ کن‪.‬‬

‫جنی هولزر‬

‫آثتار بیونتگ‪-‬چتول هتان‪ ،‬اندیشتمند کتترهایتبتار مقتیو آلمتتان‬

‫(وی از دهۀ ‪ 8313‬به بعد در آلمان به تحصیل و تدریس پرداخیه‬
‫استتت) و استتیاد هنتتر دانشتتگاه بتترلین کتته هوا کنتتون در آستتیانۀ ‪۱3‬‬
‫سالگی به سر میبرد‪ ،‬در رال تبدیل شدن بته وزنتهای قدرتمنتد‬
‫در منظومۀ اندیشۀ انیقتادی استت‪ .‬هتان بتهواستطۀ دغدغتههای‬
‫ویت ت هاش بت تتدون اغتتتراق امروزیتت تترین و بتتتهروزتتتتترین اندیشتتتتمند‬
‫انیق ت ت تتادی اس ت ت تتت‪ .‬او ب ت ت تتهخا رنق ت ت تتدهای توفنتتتتتتتده از جامعتتتتتتتۀ‬
‫دیجییتتالیشتتدۀ دوران راضتتر کتته تتی آن اینیرنتتت و شتتبکههای‬
‫اجیمت تتاعی همچت تتون فیست تتبو و اینست تتیا گرام‪ ،‬روان انستتتتانها را‬
‫دس تتت کاری و بازتولی تتد می کنن تتد‪ ،‬ش تتناخیه میشتتتود‪ .‬نقتتتد او از‬
‫جامعۀ دیجییتالیشتدۀ معاصتر کته درونمایتههای قتوی هایتدگری‬
 ‫‪ / 8‬روانسیاست‬
‫دارد (هان رسالۀ دکتتری ختود را در ‪ 8331‬بتا موضتوعی مربتو بته‬
‫های تتدگر دفتتتا کتتترد) ب تته نقتتتد امتتتری بنیتتتادیتر‪ ،‬یعنتتتتی بتتتته نقتتتتد‬
‫سرمایهداری میأخر و نئولیبرالیسو میرسد‪.‬‬
‫ا گتتتر بختتتواهیو جایگتتتاه هتتتان را در منظومتتتتۀ تفکتتتتر انیقتتتتادی‬
‫کنت تتیو‪ ،‬بیدرنت تتگ بایت تتد او را در گتتتتتروه اندیشتتتتتمندان‬ ‫مشت تتخ‬
‫پست ت تتافوکویی معرفت ت تتی کنت ت تتیو‪ .‬پیشتتتتتتوند «پستتتتتتا» در اصتتتتتتط ح‬
‫(پستتافوکویی) میتترادا اصتتط ح هگلتتی ‪ ،aufhebung‬بتته معنتتای‬
‫فرایند همزمان رذا‪ ،‬رفظ و تعالی (ترفیع) در نظر گرفیه شتده‬
‫است‪ .‬به ایتن معنتا کته هتان در رتین عبتور از پتروعۀ فکتری فوکتو‪،‬‬
‫مؤلفت تتههای خاصت تتی از آن‪ ،‬همچت تتون بحتتتتت از زیستسیاستتتتت‪،‬‬
‫جامعۀ انضبا ی‪ ،‬رکومتمندی‪ ،‬قدرت و زیستقدرت را رفظ‬
‫و ریی آنها را ارتقتا میدهتد‪ .‬در ایتن گتذار از فوکتو‪ ،‬هتان بته دلتوز‬
‫متیگرایتتد کتته در مقالتۀ «پینوشتتت بتتر جوامتع کنیرلتتی» نخستتیین‬
‫‪1‬‬

‫گام برای عبور از فوکو را برداشیه بود‪ .‬فوکو پروعۀ ختود را بته نتوعی‬
‫مطالعتتۀ «تتتاریخ بتتدنها» مینامیتتد‪ .‬او «بتتتدن» را عرصتتتۀ اعمتتتال‬
‫قت تتدرت میدانس ت تتت کت تته ب ت تته موجت تتب فناوریهتتتتتایی همچتتتتتون‬
‫سراسربین‪ ،‬تنبیه و نظتارت‪ ،‬رام شتده‪ ،‬جهتت بهترهوری و تولیتد‬
‫‪2‬‬

‫ردا کثری‪ ،‬بهینهسازی میشتد‪ .‬ایتن ترح اصتلی فوکتو در آثتاری‬

‫همچون مراقبت و تنبیته بتود کته تی آنهتا از نتوعی زیستتقتدرت‬
‫رونمایی کرد؛ قدرتی که بهواسطۀ تکنیکهایی مرئتی و از ریت‬

‫‪ .8‬دلتتوز‪ ،‬عی تل (‪ .)891۱‬پ تینوشتتت بتتر جوامتتع کنیرل تی‪ .‬در بازگشتتت بتته آینتتده‪.‬‬
‫ترجمۀ رضا نجفزاده‪ .‬تهران‪ :‬گام نو‪.‬‬
‫‪2. Panopticon‬‬
‫مقدمۀ میرجو \ ‪9‬‬
‫نهادهایی عینی همچون مدرسه‪ ،‬زندان‪ ،‬بیمارسیان و پادگان بر‬
‫بتتدنها نظتتارت رتتدا کثری دارد‪ .‬امتتا فوکتتو در ستتهگانتتههای تتتاریخ‬
‫جنست ت تتیت و همچنت ت تتین درسگفیارهت ت تتای موستتتتتتتوم بتتتتتته تولت ت تتد‬
‫زیستسیاس ت ت تت از ایت ت تتن مررلت ت تته عبت ت تتور ک ت تتترد و درگیتتتتتتر پتتتتتتروعۀ‬
‫زیست تتتسیاس ت تت شت تتد؛ بت تته ایت تتن معنت تتا کت تته قتتتتدرت دیگتتتتر ابتتتتزار‬
‫بهنجارسازی افراد نابهنجار و یا آنچته کته توستر برختی از نهادهتا‬
‫همچتتون مدرستته و بیمارستتیان اعمتتال می گتتردد‪ ،‬نیستتت؛ بلکتته‬
‫قتتدرت سراستتر عرصتتۀ زیستتت انستتان را تحتتت ستتیطرۀ ختتود قتترار‬
‫میدهد‪.‬‬
‫هان به مدد دلوز‪ ،‬اندیشۀ فوکو را یک گتام بته پتیش میرانتد‪.‬‬
‫عرصتتۀ اعم تتال ق تتدرت دیگ تتر ب تتدن نیس تتت‪ ،‬بلکتتته روان استتتت‪ .‬در‬
‫سرمایهداری میأخر که نئولیبرالیستو نمتود عینتی آن استت‪ ،‬روان‬
‫افتتراد استتیثمار میشتتود؛ بتته نحتتوی کتته دیگتتتر ستتتوعهها قتتتادر بتتته‬
‫اسیثمارشدگی نیسیند و ریی مهوتر از ایتن‪ ،‬ستوعهها‪،‬‬ ‫تشخی‬
‫خویشتتتین را است تتیثمار می کننتتتد‪ .‬بت تته عقیت تتدۀ او امتتتتروز بتتتته متتتتدد‬
‫فناوری هت تتای دیجییت تتالی نیت تتازی بت تته رصت تتد شتتتتهروندان توستتتتر‬
‫عت تتاتی نیستتتتت؛ چتتتترا ک تتته‬ ‫ستتترویسهای پیچیتتتده و پرهزینتتتۀ ا‬
‫شهروندان به نام «شتفافیت» و «آزادی» همتۀ روزههتای زیستیی‬
‫ختتود و ریتتی خصوصتتیترین ابعتتاد آن را در صتتفحات مجتتازی بتتا‬
‫می گذارند تتا از ایتن ریت «الیتک»‪ 1‬بیشتیری‬ ‫دیگران به اشیرا‬
‫را نص تتیب خ تتود بگردانن تتد‪ .‬ه تتان‪ ،‬نئولیبرالیستتتو را ستتترمایهداری‬
‫«الیکها» میداند‪.‬‬
‫‪1. like‬‬
 ‫‪ / 1‬روانسیاست‬
‫بیونگ‪-‬چول هان معیقد است در دورۀ غلبتۀ نئولیبرالیستو‪،‬‬
‫ً‬
‫آزادی صرفا معنای تغییر به خود گرفیه است؛ تغییری دائمی که‬
‫ستتوعه‪ ،‬همتتواره بایتتد بتترای لمتتس آزادی بتته آن تتتن دهتتد‪ .‬امتتا ایتتن‬
‫تعبی تتر از آزادی‪ ،‬اب تتزار نئولیبرالیس تتو بتتترای سوعهستتتازی دائمتتتی و‬
‫تبدیل سوعه به موجودی مصراکننتده استت و بتهختا ر مصترا‬
‫است که میتواند خود را تغییر داده‪ ،‬سپس ارساس آزادی کند‪.‬‬
‫در واقع‪ ،‬آزادی منو بته تغییتر و تغییتر مشترو بته مصترا شتده‬
‫اس تتت‪ .‬در دورۀ غلب تتۀ نئولیبرالیس تتو ستتتوعه دیگتتتر یتتتکبتتتار بتتترای‬
‫همیشتته در بنتتد نمتتیمانتتد‪ ،‬بلکتته فتترد از وضتتعیت ستتوعه بتته پتتروعه‬
‫دگردیستتی مییابتتد‪ .‬وضتتعیت پتتروعه‪ ،‬وضتتعییی استتت کتته تتی آن‬
‫انسان به دلیل مصرا زدگی رو به ستوی بازستازی و تغییتر دائمتی‬
‫خویش دارد‪ .‬اغلب افراد میپندارند این فرایندی خودخواستیه و‬
‫اخییاری است؛ در صورتی که این روند القائات رعیو روانسیاسی‬
‫نئولیبرال است که با غلبه بر روانها‪ ،‬میدانهای تصمیو گیری و‬
‫انیخ تتاب آزادان تته را قبض تته ک تترده اس تتت‪ .‬ازایتتتنروستتتت کتتته هتتتان‬
‫ً‬
‫می گویتتتد در دورۀ راضتتتتر آزادی صتتترفا نشتتتتانگر ‪ interlude‬شتتتتده‬
‫استتت‪ ،‬یعنتتی نشتتانگر «گتتذار» و «تغییتتتر از یتتتک رالتتتت بتتته رتتتالیی‬
‫دیگر»‪ .‬در صورتی که آزادی وضعییی هسییشناخیی است‪ ،‬یتک‬
‫‪2‬‬
‫ارساس‪ 1‬پایتدار از تعلت بته خویشتین ختویش و نته یتک هیجتان‬
‫زودگذر و موقیی که در فرایند تغییر دائمی در میشود‪.‬‬

‫‪1. feeling‬‬
‫‪2. emotion‬‬
‫مقدمۀ میرجو \ ‪۹‬‬
‫در جامعتۀ کنیرلتتی دیجییتتالی و پساصتتنعیی امتتروز‪ ،‬نیتتازی بتته‬
‫قواعد خشک و سرسخیانۀ انضبا ی نیست‪ ،‬بلکته شتهروندان بتا‬
‫تشت تتوی هت تتر چت تته بیشت تتیر بت تترای ابت تتراز و هویتتتتتدا کتتتتتردن زنتتتتتدگی‬
‫خصوصیشان‪ ،‬قابل رصدتر و به تبع آن قابل کنیرلتر میشوند‪.‬‬
‫روانسیاستت نئتتولیبرال‪ ،‬نتتوعی ارستتاس آزادی و بیقیتتدی را بتته‬
‫شهروندان القا می کند و از روزنۀ این ارساس‪ ،‬همۀ سارتهای‬
‫زیسیی آنها را اسیثمار میکنتد‪ .‬هتان بته پیتروی از والیتر بنیتامین‪،‬‬
‫سترمایهداری را رعیمتی الهیتاتی میدانتد کته بتر مبنتای میتافیزیکی‬
‫مشتتابه کتتار می کنتتد‪ .‬از ایتتن منظتتر‪ ،‬گوشتتیهای هوشتتمند را بتتته‬
‫تستتبیت تشتتبیه می کنتتد کتته در واقتتع دال لتتت بتته ابتتزاری دستتیی بتتا‬
‫محیوای دینی دارد که عاملی در جهت مراقبۀ دائمی و نظارت بر‬
‫خویشتتین استتت‪ .‬همچنتتین‪ ،‬او الیتتک را بتته آمین گتتویی در فراینتتد‬
‫نیتتایش و فضتتای مجتتازی را بتته کلیستتای جتتامع تشتتبیه می کنتتد‪.‬‬
‫هان همچون بنیامین تصتریت می کنتد کته سترمایهداری وجتهای‬
‫رادیکتتالتر از م تتذهب دارد چتترا ک تته در م تتذهب بتتترای هتتتر گنتتتاهی‬
‫عقوبت و در پتی آن بخشتش و عفتو وجتود دارد؛ امتا نئولیبرالیستو‬
‫تنها رعیو الهیاتی است که واجد مؤلفته بخشتش و کفتاره نیستت؛‬
‫به این معنا کته کستی نمیتوانتد ختود از زیتر بتار دیتن و بتدهی بته‬
‫ایتتن رعیتتو رهتتا کنتتد‪ .‬یعنتتی همگتتان تتتا ابتتد متتدیون ستترمایهانتتد و‬
‫محکوم به بدهکار بودن در برابر این رعیو‪ ،‬تا جائیکه این رعیو بر‬
‫تمامی گییی رخنه کند‪.‬‬
 ‫‪ / ۱‬روانسیاست‬
‫رجوع به آثاری از قبیل تألیفات هان برای جامعۀ امروز ایرانی‬
‫ک تته ب تته ش تتدت درگی تتر «مس تتئلۀ» فضتتتای مجتتتازی استتتت‪ ،‬امتتتری‬
‫ضروریستتت و بتته ختتا ر همتتین ضتترورت داشتتت کتته فکتتر برگتتردان‬
‫فارستتی کتتتاب راضتتر شتتکل گرفتتت‪ .‬در زمانتتهای کتته بتتا خیتتتزش‬
‫شتبکه های مجتتازی‪ ،‬ارتبا تتاتی از جتنس دیگتتر‪ ،‬فضتتای انستتانی را‬
‫درنوردیده‪ ،‬ناچار از تأمل بر این پدیدهها و فهو نسبتمان با آنها‬
‫هسییو‪.‬‬