‫ﻣﺎﻫﯿﺖ اﻧﺴﺎن‬

‫‪1‬‬
‫ﻣﻨﺎﻇﺮة ﺗﻠﻮﯾﺰﯾﻮﻧﯽ ﻧﻮام ﭼﺎﻣﺴﮑﯽ و ﻣﯿﺸﻞ ﻓﻮﮐﻮ‬

‫ﺑﺨﺶ دوم‬

‫ﻣﺠﺮي‪ :‬ﻓﻮﻧﺲ اﻟﺪرز‬ ‫•‬

‫‪ o‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬ﻓﺮزان ﺳﺠﻮدي‬

‫‪ 1‬ﺑﺮاي ارﺟﺎع ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ ﻋﻤﻞ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬

‫اﻟﺪرز‪ ،‬ﻓﻮﻧﺲ )‪".(1380‬ﻣﺎﻫﯿﺖ اﻧﺴﺎن‪ :‬ﻣﻨﺎﻇﺮة ﺗﻠﻮﯾﺰﯾﻮﻧﯽ ﻧﻮام ﭼﺎﻣﺴﮑﯽ و ﻣﯿﺸﻞ ﻓﻮﮐﻮ" )ﺑﺮﮔﺮدان ﻓﺮزان ﺳﺠﻮدي(‪ ،‬ﺑﯿﺪار ﺷﻤﺎرة ‪ ،6‬ﺻﺺ ‪.10 -4‬‬
 ‫ﻣﺎﻫﻮي اﻧﺴﺎن را ﺗﺎ ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﻣﻤﮑﻦ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﮑﻮﺷﺪ ﺑﺮ‬ ‫اﻟﺪرز‪ :‬ﺑﺴﯿﺎر ﺧﻮب؛ ﺣﺎل اﺟﺎزه ﺑﺪﻫﯿﺪ ﺑﻪ ﺑﺨﺶ دوم‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﺮﮐﻮب‪ ،‬ﻇﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺮﯾﺐ‪ ،‬اﺳﺘﺒﺪاد و زورﮔﻮﯾﯽ ﮐﻪ در ﻫﺮ‬ ‫ﺑﺤﺜﻤﺎن‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ »ﺳﯿﺎﺳﺖ« ﺑﭙﺮدازﯾﻢ‪ .‬اول ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿﻢ از آﻗﺎي‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪاي از ﺟﻤﻠﻪ ﺟﺎﻣﻌﮥ ﺧﻮد‪ ‬ﻣﺎ‪ ،‬در ﺷﮑﻞ ﯾﮏ رﺳﻮب ﺗﺎرﯾﺨﯽ‬ ‫ﻓﻮﮐﻮ ﺑﭙﺮﺳﯿﻢ ﮐﻪ ﭼﺮا اﯾﺸﺎن اﯾﻦ ﻗﺪر ﺑﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ‬
‫وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻏﻠﺒﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﺳﺖ؟ ﭼﻮن ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺳﯿﺎﺳﺖ‬
‫ﺣﺎل‪ ،‬ﻫﺮ ﻧﻮع ﺳﺮﮐﻮب و اﺳﺘﺒﺪاد‪ ،‬ﻫﺮﻧﻮع ﮐﻨﺘﺮل دﯾﮑﺘﺎﺗﻮرﻣﺂﺑﺎﻧﮥ‬ ‫را ﺑﺴﯿﺎر ﺑﯿﺶ از ﻓﻠﺴﻔﻪ دوﺳﺖ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻗﻠﻤﺮوﻫﺎي وﺟﻮد‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﺮ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ‪ ،‬ﯾﺎ ﮐﻨﺘﺮل دوﻟﺘﯽ‬
‫ﻓﻮﮐﻮ‪ :‬اﺻﻮﻻً ﻣﻦ ﻫﯿﭻ وﻗﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻓﻠﺴﻔﻪ ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪام‪ .‬اﻣﺎ‬
‫ﺑﺮﺧﯽ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي زﻧﺪﮔﯽ اﻧﺴﺎن؛ اﯾﻦ ﻧﻮع اﻋﻤﺎل ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎي‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪاي ﻧﯿﺴﺖ )ﻣﯽﺧﻨﺪد(‪ .‬ﺳﺆال ﺷﻤﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﺮا ﻣﻦ‬
‫زورﻣﺪاراﻧﻪ ﺑﺮ ﺣﻮزهﻫﺎي ﺗﻼش و ﮐﺎر اﻧﺴﺎن را ﻓﻘﻂ ﻣﯽﺗﻮان )اﮔﺮ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪم؟ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻢ ﺧﯿﻠﯽ ﺳﺎده ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺪﻫﻢ‬
‫اﺻﻮﻻً ﺑﺘﻮان( ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﯿﺎز ﺑﻪ اداﻣﮥ ﺣﯿﺎت‪ ،‬ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺑﻘﺎء ﯾﺎ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻢ‪ :‬ﭼﺮا ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﻢ؟ ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﮐﺪام‬
‫دﻓﺎع در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﺮﻧﻮﺷﺘﯽ دﻫﺸﺘﻨﺎك ﯾﺎ ﭼﯿﺰي از اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ ﺗﻮﺟﯿﻪ‬
‫ﻧﺎﺑﯿﻨﺎﯾﯽ‪ ،‬ﮐﺪام ﻧﺎﺷﻨﻮاﯾﯽ‪ ،‬ﮐﺪام ﺗﯿﺮﮔﯽ و اﺑﻬﺎم اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺮا از‬
‫ﮐﺮد‪ .‬ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺑﺮاي ﺳﺮﮐﻮب‪ ،‬ﺗﻮﺟﯿﻪ داﺧﻠﯽ ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮ آن‬
‫ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪﺷﺪن ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺷﺎﯾﺪ ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮعِ وﺟﻮد ﻣﺎﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻏﻠﺒﻪ ﮐﺮد و از ﺻﺤﻨﻪ ﺑﯿﺮوﻧﺶ راﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎزداﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﮐﻪ در آن زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬رواﺑﻂ‬
‫و ﻣﻦ ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﻢ دﺳﺖ‪‬ﮐﻢ‪ ،‬در ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻓﻨﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﮥ‬
‫اﻗﺘﺼﺎديِ ﺟﺎري در آن ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬و ﻧﻈﺎم ﻗﺪرت ﮐﻪ ﺻﻮرتﻫﺎي‬
‫ﻏﺮب‪ ،‬ﻣﺎ اﻻن ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ در وﺿﻌﯿﺘﯽ ﻫﺴﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻪ ﮐﺎر‬
‫ﻣﺘﻌﺎرف و ﻣﺠﺎزﻫﺎ و ﻣﻤﻨﻮعﻫﺎ را در زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺎ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺮزﺣﻤﺖ و ﺑﯽﻣﻌﻨﯽ ﯾﺪي و ﺟﺴﻤﯽ ﺧﺎﺗﻤﻪ دﻫﯿﻢ و آن ﺣﺪي را ﮐﻪ‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﻦ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻢ ﺑﻪ ﺳﺆال ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻨﮑﻪ »ﭼﺮا‬
‫ﻻزم اﺳﺖ ﻧﯿﺰ ﺑﯿﻦ اﻋﻀﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﻨﯿﻢ؛ درﺣﺎﻟﯽﮐﻪ ﮐﻨﺘﺮل‬
‫ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪم؟« ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺪﻫﻢ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻦ ﻃﺮح ﭘﺮﺳﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‬
‫ﺗﻤﺮﮐﺰﯾﺎﻓﺘﮥ ﻓﺮدي )اﺗﻮﮐﺮاﺗﯿﮏ( در درﺟﮥ ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﻧﻬﺎدﻫﺎي‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﺮا ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﻢ؟‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪداري ﺧﺼﻮﺻﯽ و ﺗﻮﺗﺎﻟﯿﺘﺎرﯾﺴﻢ دوﻟﺘﯽ ﯾﺎ‬
‫اﻟﺪرز‪ :‬ﻣﺠﺒﻮرﯾﺪ ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻃﻮر ﻧﯿﺴﺖ؟‬
‫اﻧﻮاع ﺷﮑﻞﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪداري دوﻟﺘﯽ ﮐﻪ اﯾﻨﺠﺎ و‬
‫ﻓﻮﮐﻮ‪ :‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮم دﺳﺖﮐﻢ در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ ﻧﺎﻣﺘﻌﺎرف و‬
‫آﻧﺠﺎ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از آﺛﺎر ﻣﺨﺮب ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺠﯿﺒﯽ دﯾﺪه ﻧﻤﯽﺷﻮد ﮐﻪ ارزش ﺳﺆال و ﭘﺎﺳﺦ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻨﻬﺎ ﻫﻤﻪ آﺛﺎري ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻓﺮورﯾﺨﺘﻪ ﺷﺪه و از ﻣﯿﺎن‬
‫ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪﻧﺒﻮدن ﺑﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪآﻓﺮﯾﻦ اﺳﺖ و‬
‫ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ در ﻗﺎﻟﺐ ﺷﻮراﻫﺎي‬
‫ﺳﺆالﺑﺮاﻧﮕﯿﺰ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﺟﺎي ﭘﺮﺳﯿﺪن از ﻣﻦ ﺑﺎﯾﺪ از ﮐﺴﯽ‬
‫ﮐﺎرﮔﺮان ﯾﺎ دﯾﮕﺮ ﺷﮑﻞﻫﺎي ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺧﻮد‪ ‬اﻓﺮاد ﺑﺎ ﻫﺪف‬
‫ﻣﯽﭘﺮﺳﯿﺪﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻋﻼﻗﻪاي ﻧﺪارد‪ .‬آن وﻗﺖ ﺳﺆاﻟﺘﺎن ﺑﺠﺎ‬
‫ﺑﻘﺎي زﻧﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﮐﺎر ﺧﻼﻗﻪ ﻃﺮح ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪﮐﻠﯽ ﮐﻨﺎر‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬و آﻧﺠﺎ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺣﻖ داﺷﺘﯿﺪ ﺑﭙﺮﺳﯿﺪ‪» :‬ﻋﺠﺐ ﭼﻄﻮر ﺷﻤﺎ ﺑﻪ‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ ﻧﯿﺴﺘﯿﺪ؟« )ﻫﻤﻪ ﻣﯽﺧﻨﺪﻧﺪ(‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﻣﻦ آﻧﺎرﮐﻮ‪ -‬ﺳﻨﺪﯾﮑﺎﻟﯿﺴﻢ‬
‫اﻟﺪرز‪ :‬ﺧﺐ؛ ﺑﻠﻪ‪ ،‬ﺷﺎﯾﺪ‪ .‬آﻗﺎي ﭼﺎﻣﺴﮑﯽ! ﻣﺎ ﻫﻤﻪ ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ﻧﺎﻣﯿﺪهام‪ ،‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﯾﮏ ﻧﻈﺎم ﻓﺪراﻟﯽ و ﻓﺎﻗﺪ ﻣﺮﮐﺰ ﮐﻪ از‬
‫ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪﯾﻢ اﻫﺪاف ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺷﻤﺎ را ﺑﺪاﻧﯿﻢ‪ ،‬ﺑﻪﺧﺼﻮص در‬
‫اﻧﺠﻤﻦﻫﺎي آزاد ﻣﺘﺸﮑﻞ از ﻧﻬﺎدﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ‬
‫ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ آﻧﺎرﮐﻮ‪ -‬ﺳﻨﺪﯾﮑﺎﻟﯿﺴﻢ ﻣﻌﺮوﻓﺘﺎن ﯾﺎ‪ ،‬آن ﻃﻮر ﮐﻪ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ اﯾﻦ ﺷﮑﻞ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺳﺎزﻣﺎن اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪاي اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ ﻓﻨﺎوري ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و در آن ﻻزم‬ ‫ﺧﻮدﺗﺎن ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﺪ ﺳﻮﺳﯿﺎﻟﯿﺴﻢ آزاديﺧﻮاه‪ .‬ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ اﻧﺴﺎنﻫﺎ را ﺑﻪ زور ﺑﻪ اﺑﺰار ﯾﺎ ﭼﺮخدﻧﺪهﻫﺎي دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎ ﺗﺒﺪﯾﻞ‬ ‫اﻫﺪاف اﯾﻦ ﺳﻮﺳﯿﺎﻟﯿﺴﻢ آزاديﺧﻮاه ﭼﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ؟‬
‫ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬دﯾﮕﺮ ﻫﯿﭻ ﺿﺮورﺗﯽ ﻧﺪارد ﮐﻪ ﺑﺎ اﻧﺴﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﮑﺎﻧﯿﮑﯽِ‬ ‫ﭼﺎﻣﺴﮑﯽ‪ :‬ﻣﻦ ﻣﺎﯾﻠﻢ ﺳﺆال ﻗﺒﻠﯽِ ﺷﻤﺎ را ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮم ﺑﺴﯿﺎر ﺟﺎﻟﺐ‬
‫ﯾﮏ ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪي ﺑﺮﺧﻮرد ﺷﻮد؛ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺮ اﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ ﻏﻠﺒﻪ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫آﻣﺪ ﭘﺎﺳﺦ دﻫﻢ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﺑﺎز ﻣﯽﮔﺮدم ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع‪.‬‬
‫و ﻣﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺘﻮاﻧﯿﻢ ﺑﺎ اﯾﺠﺎد ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻫﻤﮑﺎريِ آزاداﻧﻪ‪،‬‬ ‫اﺟﺎزه ﺑﺪﻫﯿﺪ اﺷﺎره ﮐﻨﻢ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻼً درﺑﺎرهاش ﺑﺤﺚ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﮐﻪ در آن ﻣﯿﻞ ﺑﻪ ﺧﻼﻗﯿﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﻣﻦ در ﻓﻄﺮت‬ ‫ﮐﺮدﯾﻢ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ اﮔﺮ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ )ﮐﻪ ﻣﻦ ﻣﻌﺘﻘﺪم اﯾﻦ ﻃﻮر اﺳﺖ( ﮐﻪ‬
‫اﻧﺴﺎن اﺳﺖ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻫﺮ آن ﻃﻮر ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ ﺗﺤﻘﻖ ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻓﮑﺮ‬ ‫ﻋﻨﺼﺮ ﺑﻨﯿﺎدي ﻓﻄﺮت اﻧﺴﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺧﻼﻗﻪ ﯾﺎ ﺟﺴﺖوﺟﻮي‬
‫را‪ -‬ﻓﮑﺮ اﻧﺴﺎن ﺑﻪﻣﺜﺎﺑﮥ ﯾﮑﯽ از اﺑﺰارﻫﺎي ﺗﻮﻟﯿﺪ‪ -‬رﯾﺸﻪﮐﻦ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬ ‫ﺧﻼﻗﻪ‪ ،‬ﯾﺎ آﻓﺮﯾﻨﺶ آزاد ﺑﺪون اﺛﺮات ﻣﺤﺪودﮐﻨﻨﺪة ﻣﺴﺘﺒﺪاﻧﮥ‬
‫ﺳﺮﮐﻮﺑﮕﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ اﻟﺒﺘﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﺑﺤﺚ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌﮥ‬
‫ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ و ﻣﻌﻘﻮل ﺑﺎﯾﺪ اﻣﮑﺎﻧﺎت ﺗﺤﻘﻖ اﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺑﻨﯿﺎدي و‬

‫‪1‬‬
‫ﭘﯿﺮوي ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ ﺗﻨﺒﯿﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﻣﻦ ﻗﺪرت ﺳﯿﺎﺳﯽ از‬
‫ﻃﺮﯾﻖ ﻧﻬﺎدﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ ﻫﯿﭻ وﺟﻪ ﻣﺸﺘﺮﮐﯽ ﺑﺎ‬
‫ﻗﺪرت ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻧﺪارﻧﺪ ﻧﯿﺰ اﻋﻤﺎل ﻣﯽﺷﻮد؛ ﻧﻬﺎدﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻣﯽراﻧﻨﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﯽﮐﻪ اﺳﺘﻘﻼل ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻮاده اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺸﻬﻮد اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﮐﻪ‬
‫داﻧﺸﮕﺎه و ﺑﻪﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﮐﻠﯿﮥ ﻧﻈﺎمﻫﺎي آﻣﻮزﺷﯽ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ‬
‫ﻓﻘﻂ در ﮐﺎر اﻧﺘﺸﺎر ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ درﺳﺖ ﺷﺪهاﻧﺪ‬
‫ﺗﺎ ﯾﮏ ﻃﺒﻘﮥ ﺑﺨﺼﻮص را در ﻗﺪرت ﺣﻔﻆ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و اﺑﺰارﻫﺎي ﻗﺪرت را‬
‫از دﺳﺖ ﻃﺒﻘﮥ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽِ دﯾﮕﺮ ﺧﺎرج ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﻬﺎدﻫﺎي داﻧﺶ‪،‬‬
‫ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ و ﻣﺮاﻗﺒﺖ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﭘﺰﺷﮑﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺣﻤﺎﯾﺖ از‬
‫ﻗﺪرت ﺳﯿﺎﺳﯽ ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻮارد ﺑﺨﺼﻮﺻﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫روانﭘﺰﺷﮑﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﺎ ﺣﺪ رﺳﻮاﯾﯽ ﻣﺸﻬﻮد‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﮐﺎر ﺳﯿﺎﺳﯽِ اﺻﻠﯽ در ﺟﻮاﻣﻌﯽ ﻣﺜﻞ ﺟﺎﻣﻌﮥ ﻣﺎ اﻧﺘﻘﺎد‬
‫از ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﮐﺎرﮐﺮد ﻧﻬﺎدﻫﺎﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ ﺑﯽﻃﺮف‬
‫و ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﺎﺷﻨﺪ؛ اﻧﺘﻘﺎد و ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻘﯽ ﮐﻪ ﻧﻘﺎب از‬
‫ﺧﺸﻮﻧﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﮐﻪ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﭘﻮﺷﯿﺪه و ﻣﺒﻬﻢ و از ﻃﺮﯾﻖ‬
‫آﻧﻬﺎ ﻋﻤﻞ ﮐﺮده اﺳﺖ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺘﻮان ﺑﺎ آن ﻣﺒﺎرزه ﮐﺮد‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻧﻘﺪ و اﯾﻦ ﻣﺒﺎرزه از ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﺑﻪ دﻻﯾﻞ ﻣﺘﻔﺎوت ﺿﺮوري‬
‫اﺳﺖ‪ :‬ﻧﺨﺴﺖ؛ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ آﻧﮑﻪ ﻗﺪرت ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﻋﻤﯿﻖﺗﺮ از آﻧﭽﻪ‬
‫ﮔﻤﺎن ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﭘﯿﺶ ﻣﯽرود‪ .‬ﻣﺮاﮐﺰ و ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ و ﭘﻨﻬﺎن‬
‫ﺣﺎﻣﯽِ ﻗﺪرت ﺳﯿﺎﺳﯽ وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ اﺻﻠﯽِ آن‪ ،‬اﻧﺴﺠﺎم و‬
‫اﺗﺤﺎد ﺣﻘﯿﻘﯽِ آن‪ ،‬در ﺟﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺻﻼً ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺷﺎﯾﺪ ﮐﻔﺎﯾﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ ﺻﺮﻓﺎً ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ در ﭘﺲ دوﻟﺖﻫﺎ و در ﭘﺲ‬
‫دﺳﺘﮕﺎه ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ‪ ،‬ﯾﮏ ﻃﺒﻘﮥ ﺣﺎﮐﻢ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ ﮐﺎﻧﻮن ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬
‫آن‪ ،‬ﻣﺤﻞﻫﺎ و ﺷﮑﻞﻫﺎي اﻋﻤﺎل ﺳﻠﻄﻪ را ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬و ﭼﻮن اﯾﻦ‬
‫ﺳﻠﻄﻪ ﺻﺮﻓﺎً ﺗﺠﻠﯽِ وﺟﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﺘﺜﻤﺎر اﻗﺘﺼﺎدي ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ اﺑﺰار‬
‫و ﺷﺮاﯾﻄﯽ را ﮐﻪ ﺳﻠﻄﻪ را ﻣﻤﮑﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ .‬ﺳﺮﮐﻮب ﯾﮑﯽ از‬
‫ﻃﺮﯾﻖ ﺑﺼﯿﺮت و ﺧﺒﺮﮔﯽ دﯾﮕﺮي ﻣﻤﮑﻦ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺧﺐ؛ اﮔﺮ ﻧﺘﻮاﻧﯿﻢ‬
‫اﯾﻦ ﮐﺎﻧﻮنﻫﺎي ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﻗﺪرت ﻃﺒﻘﺎﺗﯽ را ﺑﺸﻨﺎﺳﯿﻢ‪ ،‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ‬
‫ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﻣﮑﺎن اداﻣﮥ ﺣﯿﺎت ﻣﯽدﻫﯿﻢ و آﻧﮕﺎه ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ‬
‫اﯾﻦ ﻗﺪرت ﻃﺒﻘﺎﺗﯽ ﺣﺘﯽ ﭘﺲ از اﻧﻘﻼبﻫﺎي دوﺑﺎره ﺧﻮد را ﺑﺎزﺳﺎزي‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﺎﻣﺴﮑﯽ‪ :‬ﺑﻠﻪ؛ ﻣﻦ ﻗﻄﻌﺎً ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﻮاﻓﻘﻢ‪ ،‬ﻧﻪ ﺻﺮﻓﺎً در ﺳﻄﺢ‬
‫ﻧﻈﺮي‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ در ﻋﻤﻞ ﻧﯿﺰ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ روﺷﻨﻔﮑﺮان دو وﻇﯿﻔﻪ دارﻧﺪ‪ :‬ﯾﮑﯽ و‬
‫اﯾﻦ ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻦ در ﻣﻮردش ﺑﺤﺚ ﻣﯽﮐﺮدم‪ ،‬ﮐﻮﺷﺶ ﺑﺮاي‬
‫اﯾﺠﺎد اﻧﮕﯿﺰة ﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌﮥ آزاد و ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻋﺪاﻟﺖ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺪوﯾﻦ ﯾﮏ‬
‫ﻧﻈﺮﯾﮥ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﻧﺴﺎﻧﯽ )اوﻣﺎﻧﯿﺴﺘﯽ( ﮐﻪ در ﺻﻮرت اﻣﮑﺎن ﻣﺒﺘﻨﯽ‬
‫ﺗﺼﻤﯿﻤﺎت را اﺑﻼغ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﮥ اﺟﺮا ﺑﮕﺬارﻧﺪ و ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ‬
‫‪2‬‬
‫و ﺑﺎز ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻗﺎي ﻓﻮﮐﻮ‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﻤﯽﻓﻬﻤﻢ ﭼﻄﻮر ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﻧﺴﺎﻧﯽ‬
‫وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻋﻼﻗﻪاي ﻧﺸﺎن ﻧﺪﻫﺪ )ﻓﻮﮐﻮ‬
‫ﻣﯽﺧﻨﺪد(‪.‬‬
‫اﻟﺪرز‪ :‬آﻗﺎي ﻓﻮﮐﻮ! آﯾﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪﯾﺪ ﮐﻪ ﭘﺲ از ﺷﻨﯿﺪن اﯾﻦ‬
‫ﺑﯿﺎﻧﯿﮥ آﻗﺎي ﭼﺎﻣﺴﮑﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺟﻮاﻣﻊﻣﺎن را ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ رو‬
‫ﺟﻮاﻣﻌﯽ دﻣﻮﮐﺮاﺗﯿﮏ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ آن ﻓﺮا ﺑﺨﻮاﻧﯿﻢ؟‬
‫ﻓﻮﮐﻮ‪ :‬ﻧﻪ؛ ﻣﻦ اﺻﻼً ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻧﯿﺴﺘﻢ ﮐﻪ ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺎ دﻣﻮﮐﺮاﺗﯿﮏ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ )ﻣﯽﺧﻨﺪد(‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻣﻘﺼﻮد ﻣﺎ از دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ‪ ،‬اﻋﻤﺎل ﻣﺆﺛﺮ ﻗﺪرت ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺮدﻣﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻃﺒﻘﺎت ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻧﻪ در ﯾﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪﻣﺮاﺗﺐ‬
‫ﻃﺒﻘﺎﺗﯽ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺗﺎ دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﻓﺎﺻﻠﮥ‬
‫ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎدي دارﯾﻢ‪ .‬و ﻫﻤﯿﻦ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻼً ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ دارﯾﻢ‬
‫ﺗﺤﺖ ﯾﮏ ﻧﻈﺎم دﻣﻮﮐﺮاﺗﯿﮑﯽ ﻃﺒﻘﺎﺗﯽ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ؛ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﮐﻪ‬
‫در آن ﯾﮏ ﻃﺒﻘﻪ‪ ،‬ﻗﺪرت ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺧﺸﻮﻧﺖ اﻋﻤﺎل ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺘﯽ در‬
‫ﻣﻮاردي ﮐﻪ اﺑﺰارﻫﺎي اﯾﻦ ﺧﺸﻮﻧﺖ ﺟﻨﺒﮥ ﻧﻬﺎدي و ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﻪ ﺧﻮد‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ اوﺻﺎف ﻣﺴﺌﻠﮥ دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ اﺻﻼً ﺑﺮاي ﻣﻦ ﻣﻄﺮح‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺧﺐ؛ وﻗﺘﯽ از ﻣﻦ ﭘﺮﺳﯿﺪﯾﺪ ﮐﻪ »ﭼﺮا ﺑﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻋﻼﻗﻤﻨﺪم؟«‬
‫ﻣﻦ از ﭘﺎﺳﺦ ﻃﻔﺮه رﻓﺘﻢ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﺷﺎﯾﺪ ﺳﺆال ﺷﻤﺎ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ »ﭼﻄﻮر«‬
‫ﻣﻦ ﺑﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪم؟‬
‫و اﮔﺮ اﯾﻦ ﺳﺆال را از ﻣﻦ ﭘﺮﺳﯿﺪه ﺑﻮدﯾﺪ‪ -‬و ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ ﺷﺎﯾﺪ‬
‫ﺑﺘﻮان ﮔﻔﺖ ﺷﻤﺎ ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺆال را ﭘﺮﺳﯿﺪﯾﺪ‪ -‬ﻣﻦ ﻣﯽﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻣﻦ در‬
‫راﻫﻢ ﭼﻨﺪان ﭘﯿﺶ ﻧﺮﻓﺘﻪام‪ ،‬ﻧﻪ آﻧﻘﺪر ﮐﻪ آﻗﺎي ﭼﺎﻣﺴﮑﯽ ﭘﯿﺶ‬
‫ﻣﯽروﻧﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﯽﺧﻮاﻫﻢ ﺑﮕﻮﯾﻢ‪ :‬اﻋﺘﺮاف ﻣﯽﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻢ‬
‫اﻟﮕﻮي ﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌﮥ آرﻣﺎﻧﯽ را ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﻢ و ﺑﻪ دﻻﯾﻠﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺤﮑﻢﺗﺮ‬
‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻢ ﭼﻨﯿﻦ اﻟﮕﻮﯾﯽ را ﺑﺮاي ﺟﺎﻣﻌﮥ ﻓﻨﯽ و ﻋﻠﻤﯽ ﺧﻮدﻣﺎن‬
‫ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﮐﻨﻢ‪.‬‬
‫از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از ﮐﺎرﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﻋﺎﺟﻞ و‬
‫اﺿﻄﺮاري ﻣﯽرﺳﺪ‪ -‬ﻗﺒﻞ از ﻫﺮ ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮ‪ -‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﮐﻞ‬
‫رواﺑﻂ ﻗﺪرت ﺳﯿﺎﺳﯽ را ﮐﻪ در واﻗﻊ ﺑﺪﻧﮥ اﺟﺘﻤﺎع را ﮐﻨﺘﺮل ﻣﯽﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺳﺮﮐﻮب ﻣﯽﮐﻨﺪ و واﭘﺲ ﻣﯽراﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺎن داده و ﺑﺮﻣﻼ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺣﺘﯽ‬
‫اﮔﺮ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ رواﺑﻂ ﭼﻨﺪان آﺷﮑﺎر ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﯽﺧﻮاﻫﻢ ﺑﮕﻮﯾﻢ‪ ،‬دﺳﺖﮐﻢ در ﺟﻮاﻣﻊ اروﭘﺎﯾﯽ رﺳﻢ‬
‫آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺪرت را ﻣﺤﻠﯽ و در دﺳﺖ دوﻟﺖ ﺗﻠﻘﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ از‬
‫ﻃﺮﯾﻖ ﺗﻌﺪادي ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﺧﺎص از ﻗﺒﯿﻞ دﺳﺘﮕﺎه اﺟﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﭘﻠﯿﺲ‪،‬‬
‫ارﺗﺶ و ﮐﻞ ﻣﺎﺷﯿﻦ دوﻟﺘﯽ اﻋﻤﺎل ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﻫﻤﮥ اﯾﻦ‬
‫ﻧﻬﺎدﻫﺎ درﺳﺖ ﺷﺪهاﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﻠﺖ ﯾﺎ ﮐﺸﻮر ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ و آن‬
 ‫ﻣﻦ ﻣﺜﺎﻟﯽ ﻣﯽزﻧﻢ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ آن را ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺎده ﮐﺮدهام‪ .‬ﺳﻮﺳﯿﺎﻟﯿﺴﻢ‬
‫در ﯾﮏ دورة ﺑﺨﺼﻮص‪ ،‬در ﭘﺎﯾﺎن ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ و آﻏﺎز ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ ﮐﻪ‬
‫در ﻋﻤﻞ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد در ﺟﻮاﻣﻊ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪداري اﻧﺴﺎن در ﻧﻈﺎم‬
‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪداري ﻣﻨﺰوي و ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬و رؤﯾﺎي آزادي ﻏﺎﯾﯽِ‬
‫ﻣﺎﻫﯿﺖ و ﻓﻄﺮت اﻧﺴﺎن را در ﺳﺮ ﻣﯽﭘﺮوراﻧﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ اﻧﺪﯾﺸﻪ از ﭼﻪ اﻟﮕﻮﯾﯽ ﺑﺮاي درﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻓﺮاﻓﮑﻨﯽ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم‬
‫ﺗﺤﻘﻖ ﻣﺎﻫﯿﺖ اﻧﺴﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد؟ در ﻋﻤﻞ اﻟﮕﻮي اﯾﻦ اﻧﺪﯾﺸﻪ‪،‬‬
‫اﻟﮕﻮي ﺑﻮرژواﯾﯽ ﺑﻮد‪.‬‬
‫در اﯾﻦ دﯾﺪﮔﺎه‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﮥ ﻣﻨﺰوي ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‬
‫ارزش واﻻﯾﯽ ﺑﺮاي ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻫﻤﮕﺎن ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻮد؛ ﺑﺮاي ﺟﻨﺴﯿﺖ از ﻧﻮع‬
‫ﺑﻮرژواﯾﯽ و ﺑﺮاي ﺧﺎﻧﻮاده از ﻧﻮع ﺑﻮرژواﯾﯽ‪ .‬واﻗﻌﯿﺖ آن اﺳﺖ ﮐﻪ در‬
‫اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي و در دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽﻫﺎي ﻣﺮدﻣﯽ ﺷﺎﻫﺪ آن ﺑﻮدﯾﻢ ﮐﻪ از‬
‫دل ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﻮرژواﯾﯽ ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ ﺑﺎ ﯾﮏ ﭘﺮده ﺗﻐﯿﯿﺮ‪ ،‬ﺟﻮاﻣﻊ ﺗﺎزهاي‬
‫درﺳﺖ ﺷﺪ‪ .‬ﺟﻬﺎﻧﯽﺑﻮدنِ اﻟﮕﻮي ﺑﻮرژواﯾﯽ‪ ،‬اﺗﻮﭘﯿﺎﯾﯽ از آن ﺳﺎﺧﺖ ﮐﻪ‬
‫در ﺗﺸﮑﯿﻞ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي ﺗﺠﻠﯽ ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻫﻤﺎن ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﻦ ﺑﻪ آن‬
‫ﭘﯽﺑﺮدهاﯾﺪ؛ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺸﮑﻞ ﺑﺘﻮان ﮔﻔﺖ ﻣﺎﻫﯿﺖ اﻧﺴﺎن ﭼﯿﺴﺖ؟ آﯾﺎ‬
‫ﺧﻄﺮ ﻟﻐﺰش و ﺑﻪ ﺧﻄﺎ در ﻏﻠﺘﯿﺪن وﺟﻮد ﻧﺪارد؟ ﻣﺎﺋﻮﺗﺴﻪ داﻧﮓ از دو‬
‫ﻧﻮع ﻓﻄﺮت اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺣﺮف ﻣﯽزد؛ ﻓﻄﺮت ﺑﻮرژواﯾﯽ و ﻓﻄﺮت‬
‫ﭘﺮوﻟﺘﺎرﯾﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ او ﮐﺎﻣﻼً از ﻫﻢ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﺎﻣﺴﮑﯽ‪ :‬ﺧﺐ؛ ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﻢ ﮐﻪ در ﻗﻠﻤﺮو ﻓﮑﺮي‬
‫ﻋﻤﻞ ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻗﻠﻤﺮو ﮐﻮﺷﺶ ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺖ ﺗﺼﻮﯾﺮي از ﺟﺎﻣﻌﮥ‬
‫ﻋﺎدﻻﻧﻪ و آزاد ﺑﺮﻣﺒﻨﺎي اﻧﮕﺎرهاي از ﻣﺎﻫﯿﺖ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺎ ﻫﻤﺎن‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪاي روﺑﻪرو ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ ﮐﻪ در ﻋﻤﻞ ﺑﺎﻟﻔﺼﻞ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﺎ آن‬
‫ﻣﻮاﺟﻬﯿﻢ؛ ﯾﻌﻨﯽ اﻟﺰام و اﺿﻄﺮار ﺑﻪ آﻧﮑﻪ ﮐﺎري ﺑﺎﯾﺪ ﮐﺮد‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻬﻢ و ﺟﺪي اﺳﺖ‪ .‬در ﻋﯿﻦ آﻧﮑﻪ ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﻫﺮ ﮐﺎري ﮐﻪ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و دﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻋﻤﻠﯽ ﻣﯽزﻧﯿﻢ‪ ،‬ﺑﺮ ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﻣﺤﺪود از‬
‫واﻗﻌﯿﺖﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و واﻗﻌﯿﺖﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣﺒﺘﻨﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬اﺟﺎزه ﺑﺪﻫﯿﺪ ﯾﮏ ﻣﻮرد ﻣﻠﻤﻮس را ﺑﯿﺎن ﮐﻨﻢ‪.‬‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﺧﻮد‪ ‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ وﯾﺘﻨﺎم ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و‬
‫ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪهاي از اﻧﺮژيِ ﺧﻮد را ﻫﻢ در ﻣﺒﺎرزات داﺧﻠﯽ ﺻﺮف‬
‫ﮐﺮدهام‪ ،‬ﻣﯽداﻧﯿﺪ ﮐﻪ در اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺷﺮﮐﺖ در اﯾﻦ ﻧﻮع‬
‫ﻣﺒﺎرزات اﻗﺪاﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﺮدﯾﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاي ﮐﻪ در‬
‫ﻣﻮرد ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎي آن وﺟﻮد دارد ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺷﺎﯾﺪ‬
‫ﻓﻮﮐﻮ‪ :‬و اﮔﺮ آن را ﺑﭙﺬﯾﺮﯾﻢ‪ ،‬ﻓﮑﺮ ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ در ﺗﻌﺮﯾﻒ‬
‫ﺑﺘﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﻮع ﻣﺒﺎرزات‪ ،‬ﻧﻈﻢ را ﻃﻮري ﺑﺮﻫﻢ ﻣﯽزﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﺖ اﻧﺴﺎﻧﯽ‪ -‬ﮐﻪ در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل آرﻣﺎﻧﯽ و واﻗﻌﯽ اﺳﺖ و‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻓﺎﺷﯿﺴﻢ ﻣﻨﺠﺮ ﺷﻮد؛ و ﺧﻮب ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﺗﺎ ﮐﻨﻮن ﭘﻨﻬﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ و ﺳﺮﮐﻮب ﺷﺪه اﺳﺖ‪ -‬در‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺪي ﺑﺮاي آﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬ﺑﺮاي وﯾﺘﻨﺎم‪ ،‬ﺑﺮاي ﻫﻠﻨﺪ و ﺑﺮاي ﻫﺮ ﮐﺠﺎي‬
‫ﭼﺎرﭼﻮب ﻣﻨﺎﺳﺒﺎﺗﯽ ﮐﻪ از ﺟﺎﻣﻌﻪﻣﺎن‪ ،‬از ﺗﻤﺪن و از‬
‫دﯾﮕﺮ ﺑﺴﯿﺎر ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻮب ﻣﯽداﻧﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﮐﺸﻮر ﺑﺰرﮔﯽ‬
‫ﻣﺜﻞ اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺣﻘﯿﻘﺘﺎً ﺑﻪ ﻓﺎﺷﯿﺴﻢ رو ﺑﯿﺎورد‪ ،‬ﻣﺸﮑﻼت ﺑﺴﯿﺎري‬
‫‪3‬‬
‫اﺳﺖ ﺑﺮ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺤﮑﻢ و اﻧﺴﺎﻧﯽِ ﺟﻮﻫﺮ اﻧﺴﺎن و ﯾﺎ ﻣﺎﻫﯿﺖ اﻧﺴﺎن‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﯾﮏ وﻇﯿﻔﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫وﻇﯿﻔﻪ دوم ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺷﻨﺎﺧﺖ واﺿﺢ ﻣﺎﻫﯿﺖ ﻗﺪرت و‬
‫ﺳﺮﮐﻮب و وﺣﺸﺖ و ﺗﺨﺮﯾﺐ در ﺟﺎﻣﻌﮥ ﻣﺎ‪ .‬و اﯾﻦ ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ ﺧﻮد‪‬‬
‫ﻧﻬﺎدﻫﺎﯾﯽ را ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ذﮐﺮ ﮐﺮدﯾﺪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﻬﺎدﻫﺎي اﺻﻠﯽِ ﻫﺮ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﮥ ﺻﻨﻌﺘﯽ را‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻧﻬﺎدﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺗﺠﺎرﺗﯽ و ﻣﺎﻟﯽ و‬
‫ﺑﺨﺼﻮص در آﯾﻨﺪة ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﺑﺰرگ ﭼﻨﺪ ﻣﻠﯿﺘﯽ را در ﺑﺮ‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫اﯾﻨﻬﺎ ﻧﻬﺎدﻫﺎي اﺻﻠﯽِ ﻗﺎﻧﻮن ﺳﺮﮐﻮب و زورﻣﺪاري و اﺳﺘﺒﺪاد‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﻠﯽرﻏﻢ ﻫﻤﮥ آﻧﭽﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﯿﭻ ﻋﻨﻮان ﺧﻨﺜﯽ و‬
‫ﺑﯽﻃﺮف ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﺐ؛ ﻣﺎ ﺑﻨﺪة دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽِ ﺑﺎزار ﻫﺴﺘﯿﻢ و ﺑﺎﯾﺪ دﻗﯿﻘﺎً‬
‫در ﭼﺎرﭼﻮب ﻗﺪرت زورﻣﺪاراﻧﮥ آﻧﻬﺎ از ﺟﻤﻠﻪ ﮐﻨﺘﺮل ﻣﺴﺘﺒﺪاﻧﻪاي ﮐﻪ‬
‫ﻧﺎﺷﯽ از ﺳﻠﻄﮥ ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﺑﺎز در ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﻣﺴﺎواتﻃﻠﺐ اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ‬
‫ﻧﮑﺘﻪ را درك ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ ﻣﺎ ﻧﻪﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎﯾﺪ اﯾﻦ واﻗﻌﯿﺖﻫﺎ را درك ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ‬
‫آﻧﻬﺎ ﻣﺒﺎرزه ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﺎوﺟﻮداﯾﻦ ﻣﻦ ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﻢ ﻣﺎﯾﮥ ﺷﺮﻣﻨﺪﮔﯽ اﺳﺖ‬
‫اﮔﺮ وﻇﯿﻔﮥ اﻧﺘﺰاﻋﯽﺗﺮ و ﻓﻠﺴﻔﯽﺗﺮ ﮐﻮﺷﺶ ﺑﺮاي ﺗﺮﺳﯿﻢ ارﺗﺒﺎط ﺑﯿﻦ‬
‫ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ از ﻣﺎﻫﯿﺖ اﻧﺴﺎن ﮐﻪ ﻃﯿﻒ ﮔﺴﺘﺮدهاي از آزادي‪ ،‬ﻋﺰت و‬
‫ﺧﻼﻗﯿﺖ را ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآورد و دﯾﮕﺮ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺑﻨﯿﺎديِ اﻧﺴﺎن و‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻂﮐﺮدن آن ﺑﻪ ﭘﻨﺪاﺷﺘﯽ از ﺳﺎﺧﺘﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﮐﻪ آن‬
‫ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ در آن ﺗﺤﻘﻖ ﯾﺎﺑﺪ و زﻧﺪﮔﯽ ﻣﻌﻨﺎدار‬
‫اﻧﺴﺎن ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ در آن ﺷﮑﻞ ﺑﮕﯿﺮد را ﺑﻪﮐﻠﯽ ﮐﻨﺎر ﺑﮕﺬارﯾﻢ‪.‬‬
‫و در ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﺗﺤﻮل اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﯾﺎ اﻧﻘﻼب اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻓﮑﺮ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﻮﺷﺶ ﺑﺮاي اراﺋﮥ ﺗﺼﻮﯾﺮي ﺗﻔﺼﯿﻠﯽ‬
‫از ﻫﺪف ﻧﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻣﯿﺪ دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ آن را دارﯾﻢ ﭘﻮچ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺪاﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﺠﺎ دارﯾﻢ ﻣﯽروﯾﻢ؟ و ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪاي ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺗﺼﻮﯾﺮي از ﻫﺪف را ﺑﺮاي ﻣﺎ روﺷﻦ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻓﻮﮐﻮ‪ :‬ﺑﻠﻪ؛ اﻣﺎ آﯾﺎ اﯾﻨﺠﺎ وﺟﻮد ﺧﻄﺮي را ﺣﺲ ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﺪ؟‬
‫اﮔﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻓﻄﺮت و ﻣﺎﻫﯿﺖ ﺑﺨﺼﻮص اﻧﺴﺎﻧﯽ‬
‫وﺟﻮد دارد‪ ،‬و اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﺖ اﻧﺴﺎﻧﯽ در ﺟﻮاﻣﻊ واﻗﻌﯽ اﻣﮑﺎن و‬
‫ﺣﻖ ﺗﺤﻘﻖ ﺧﻮد را ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ...‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮم ﻫﻤﯿﻦ را ﮔﻔﺘﯿﺪ‪،‬‬
‫ﻧﻪ؟‬
‫ﭼﺎﻣﺴﮑﯽ‪ :‬ﺑﻠﻪ‪.‬‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻤﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪاﯾﻢ‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ دﭼﺎر ﻟﻐﺰش ﺷﻮﯾﻢ؟‬
‫اﺳﺖ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎﻻ‪ ،‬ﺣﮑﻮﻣﺖ اﯾﻦ ﻗﺪرت را دارد ﺗﺎ ﻣﻔﻬﻮم‬ ‫ﺑﻪ وﺟﻮد ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪ ،‬ﭘﺲ اﯾﻦ ﯾﮑﯽ از ﺧﻄﺮات واردﺷﺪن ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﻮع‬
‫ﺑﺨﺼﻮﺻﯽ از آﻧﭽﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﺳﺖ را ﺗﻘﻮﯾﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻗﺪرت اﻟﺰاﻣﺎً ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺒﺎرزات و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽﻫﺎي ﻣﺪﻧﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻌﻨﺎي ﻋﺪاﻟﺖ ﯾﺎ ﺻﺤﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﭼﯿﺰي‬ ‫از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻋﺪم ﺣﻀﻮر در اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺒﺎرزات ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ‬
‫را در ﺣﮑﻢ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﻣﺪﻧﯽ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﺪ و ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در اﯾﻦ ﻣﻮرد‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎي ﺧﻄﺮﻧﺎﮐﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ اﮔﺮ اﯾﻦ ﻣﺒﺎرزات ﻧﺒﻮد‬
‫ﺧﻄﺎ ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﺪرت آﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﮥ ﻫﻨﺪوﭼﯿﻦ را ﻣﺘﻼﺷﯽ ﮐﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎوﺟﻮداﯾﻦ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬در اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه از رﯾﻞ ﺧﺎرجﮐﺮدن ﻗﻄﺎري را‬ ‫ﺗﺮدﯾﺪﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ آدم ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﮕﯿﺮد ﮐﻪ ﭼﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮐﻪ ﻣﻬﻤﺎت ﺑﻪ وﯾﺘﻨﺎم ﻣﯽﺑﺮد‪ ،‬ﻧﻮﻋﯽ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﻣﺪﻧﯽ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬و‬ ‫ﺧﺐ؛ در ﻗﻠﻤﺮو ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻓﮑﺮي ﻧﯿﺰ ﻫﻤﯿﻦﻃﻮر اﺳﺖ؛ ﺗﺮدﯾﺪﻫﺎﯾﯽ‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ در اﯾﻨﮑﻪ ﭼﻨﯿﻦ اﻗﺪاﻣﯽ را ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ و ﺗﻤﺮد از ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﺪﻧﯽ‬ ‫وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪدرﺳﺘﯽ ﻣﻄﺮح ﮐﺮدﯾﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﻣﺎ از ﻣﺎﻫﯿﺖ‬
‫ﻣﯽداﻧﺪ‪ ،‬اﺷﺘﺒﺎه ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭼﺮاﮐﻪ اﯾﻦ اﻗﺪام ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ و درﺳﺖ اﺳﺖ و‬ ‫اﻧﺴﺎن در ذﻫﻦ دارﯾﻢ ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ ﻣﺤﺪود اﺳﺖ‪ ،‬و ﺗﺎ ﺣﺪي ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺮدم دﺳﺖ ﺑﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎرﻫﺎﯾﯽ ﻣﯽزدﻧﺪ‪ ،‬دﺳﺖزدن ﺑﻪ اﻗﺪاﻣﺎﺗﯽ‬ ‫ﺷﺮاﯾﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﻘﺺﻫﺎي ﺷﺨﺼﯿﺘﯽ ﺧﻮد‪ ‬ﻣﺎ و‬
‫ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻊ از اﻋﻤﺎل ﺟﻨﺎﯾﺘﮑﺎراﻧﮥ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬درﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎن‬ ‫ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮓ روﺷﻨﮕﺮي )‪ (intellectual‬ﮐﻪ در آن زﻧﺪﮔﯽ‬
‫ﻃﻮر ﮐﻪ ﺗﺨﻄﯽ از ﻗﻮاﻧﯿﻦ راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ و راﻧﻨﺪﮔﯽ ﺑﺮاي ﭘﯿﺸﮕﯿﺮي از‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ آن را ﻣﻘﯿﺪ و ﻣﺤﺪود ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎوﺟﻮداﯾﻦ و در ﻋﯿﻦ‬
‫ﺟﻨﺎﯾﺖ‪ ،‬ﻋﻤﻠﯽ ﺑﺠﺎ و درﺳﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺣﺎل‪ ،‬ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺪاﻧﯿﻢ اﮔﺮ اﻣﯿﺪوارﯾﻢ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﯽ اﻫﺪاف ﻣﻤﮑﻦ‬
‫اﮔﺮ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﭼﺮاغ ﻗﺮﻣﺰ ﺑﺎﯾﺴﺘﻢ و ﺑﻌﺪ ﭼﺮاغ ﻗﺮﻣﺰ را رد ﮐﻨﻢ ﺗﺎ‬ ‫دﺳﺖ ﺑﯿﺎﺑﯿﻢ‪ ،‬ﻣﯽﮐﻮﺷﯿﻢ ﺑﻪ ﭼﻪ اﻫﺪاف ﻧﺎﻣﻤﮑﻨﯽ ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺟﻠﻮي ﮐﺴﯽ را ﺑﮕﯿﺮم ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺮدم را ﺑﻪ رﮔﺒﺎر ﺑﺒﻨﺪد‪،‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺎﯾﺪ آن ﻗﺪر ﺷﺠﺎع ﺑﺎﺷﯿﻢ ﺗﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾﻦ داﻧﺶ ﺟﺰﺋﯽ‪،‬‬
‫ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ دﺳﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻠﯽ ﻏﯿﺮﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻧﺰدهام‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﮐﺎري درﺳﺖ و ﺑﺠﺎ‬ ‫در ﻧﻈﺮﯾﻪﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺗﺄﻣﻞ ﮐﻨﯿﻢ و ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪاي را ﻃﺮح‬
‫اﻧﺠﺎم دادهام‪ ،‬و ﻫﯿﭻ ﻗﺎﺿﯽِ ﻋﺎﻗﻠﯽ ﻣﺮا ﺑﺮاي ﭼﻨﯿﻦ اﻗﺪاﻣﯽ ﻣﺤﮑﻮم‬ ‫ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬و در ﻫﻤﺎن ﺣﺎل اﯾﻦ اﺣﺘﻤﺎل ﻗﺮﯾﺐ ﺑﻪ ﯾﻘﯿﻦ را‪ ،‬و اﯾﻦ‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﻋﻤﺪة آﻧﭽﻪ از ﻧﻈﺮ ﺣﮑﻮﻣﺖ‪،‬‬ ‫اﺣﺘﻤﺎل ﺗﻮاﻧﮑﺎه را ﻧﯿﺰ ﺑﭙﺬﯾﺮﯾﻢ ﮐﻪ دﺳﺖِﮐﻢ از ﺑﺮﺧﯽ ﺟﻬﺎت از ﻫﺪف‬
‫ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﻣﺪﻧﯽ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬در واﻗﻊ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ :‬در‬ ‫ﺧﯿﻠﯽ دورﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﺳﺖ‪ ،‬رﻓﺘﺎري اﻟﺰاﻣﯽ اﺳﺖ در ﻧﺎدﯾﺪهﮔﺮﻓﺘﻦ‬ ‫اﻟﺪرز‪ :‬ﺑﺴﯿﺎر ﺧﻮب؛ ﺷﺎﯾﺪ ﺑﺪ ﻧﺒﺎﺷﺪ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ‬
‫دﺳﺘﻮرات ﺣﮑﻮﻣﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﺧﻮد ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﯾﺎ ﻏﯿﺮﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ را ﮐﻤﯽ ﻋﻤﯿﻖﺗﺮ ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﮔﻤﺎن ﻣﻦ آن‬
‫ﭘﺲ اﺟﻤﺎﻻً ﻫﺮ دادﮔﺎه دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺰ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺗﺤﺖ ﭼﻨﯿﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﭽﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﺎﻣﺶ را »ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ« ﯾﺎ »ﻣﺒﺎرزة‬
‫ﺷﺮاﯾﻄﯽ در ﭘﯿﺶ ﺑﮕﯿﺮد؛ ﯾﻌﻨﯽ ﮐﻮﺷﺶ ﺑﺮاي ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ« ﻣﯽﮔﺬارﯾﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ اﻗﺪام‬
‫در ﻣﺤﺪودﺗﺮﯾﻦ زﻣﯿﻨﮥ ﻣﻤﮑﻦ‪ .‬ﻣﻦ ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﻢ در ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﻮارد‪،‬‬ ‫ﻓﺮاﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﯽ )‪ (extraparlimentary‬ﻫﻢ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫اﻗﺪام ﻋﻠﯿﻪ ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﺑﺠﺎ و ﻣﻌﻘﻮل اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻃﻮر ﻧﯿﺴﺖ؟‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﯾﻦ اﻗﺪام در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﺒﺎرزه ﻋﻠﯿﻪ ﻣﺮاﮐﺰ اﻋﻤﺎل ﻗﺪرت و‬
‫ﭼﺎﻣﺴﮑﯽ‪ :‬ﻧﻪ؛ ﺑﻪ ﻧﻈﺮم ﭼﯿﺰي ﻓﺮاﺗﺮ از آن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ‬
‫ﺳﺮﮐﻮب در آن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ در ﺣﺪ زﯾﺎدي ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﻮﺟﻮد‬
‫اﻗﺪام ﻓﺮاﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﯽ ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﺷﺒﯿﻪ ﻣﺜﻼً ﺗﻈﺎﻫﺮات ﺗﻮدهاي ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‪،‬‬
‫ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﺑﺮﺧﯽ ارزشﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﯽاﻧﺪ؛ ارزشﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﮥ‬
‫اﻣﺎ ﻣﺒﺎرزه و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﯽ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﻣﺪﻧﯽ‪ ،‬از ﻫﻤﮥ اﻗﺪاﻣﺎت در ﺑﺮاﺑﺮ آن‬
‫اﺣﺘﺮاﻣﻨﺪ و ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﻮﺟﻮد اﮔﺮ ﺑﻪ درﺳﺘﯽ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮِ آن‬
‫ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﺣﮑﻮﻣﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﺎدرﺳﺘﯽ ﻧﺎم »ﻗﺎﻧﻮن« ﺑﺮ‬
‫اﻗﺪاﻣﺎﺗﯽ را ﮐﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ‪ ،‬ﺷﻤﺎ را از آن ﻣﻨﻊ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺠﺎز ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫آن ﻧﻬﺎدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻤﺮد‪ .‬و ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﻢ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﮐﻨﯿﻢ از اﯾﻦ واﻗﻌﯿﺖ ﮐﻪ ‪...‬‬
‫اﻟﺪرز‪ :‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬در ﻣﻮرد ﻫﻠﻨﺪ ﻣﺎ ﺳﺮﺷﻤﺎري‬
‫ﻓﻮﮐﻮ‪ :‬ﺑﻠﻪ‪.‬‬
‫دارﯾﻢ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ آﻣﺎر ﺟﻤﻌﯿﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﻪ ﻧﺎﭼﺎرﻧﺪ‬
‫ﭼﺎﻣﺴﮑﯽ‪ ... :‬ﻣﻬﻢ اﺳﺖ از آن ﺣﻮزهﻫﺎﯾﯽ از ﻗﺎﻧﻮن ﮐﻪ ﺑﻪ درﺳﺘﯽ‬
‫ﻓﺮمﻫﺎي رﺳﻤﯽ را ﭘﺮ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت‪ ‬ﻣﻄﺮحﺷﺪه ﭘﺎﺳﺦ‬
‫ﺻﻮرتﺑﻨﺪي ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﮐﻨﯿﻢ و ﺑﻌﺪ ﺷﺎﯾﺪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎً ﺑﻪ‬
‫ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ آن ﺣﻮزهﻫﺎﯾﯽ از ﻗﺎﻧﻮن ﺑﭙﺮدازﯾﻢ ﮐﻪ ﺻﺮﻓﺎً ﺗﻮﺟﯿﻪﮔﺮ ﻧﻮﻋﯽ‬ ‫دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎل اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﺗﻦ ﺑﻪ ﭘﺮﮐﺮدن اﯾﻦ ﻓﺮمﻫﺎ ﻧﺪﻫﺪ‪ ،‬دﺳﺖ‬
‫ﻧﻈﺎم ﻗﺪرت اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﻣﺪﻧﯽ زده اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﻃﻮر اﺳﺖ؟‬
‫ﻓﻮﮐﻮ‪ :‬اﻣﺎ‪ ،‬اﻣﺎ‪ ،‬ﻣﻦ‪ ،‬ﻣﻦ‪...‬‬ ‫ﭼﺎﻣﺴﮑﯽ‪ :‬درﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ در ﻣﻮرد اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﮐﻤﯽ ﺑﺎ‬
‫ﭼﺎﻣﺴﮑﯽ‪ :‬اﺟﺎزه ﺑﺪﻫﯿﺪ‪...‬‬ ‫اﺣﺘﯿﺎط ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﮑﺘﮥ ﻣﻬﻤﯽ ﮐﻪ آﻗﺎي ﻓﻮﮐﻮ‬
‫اﺷﺎره ﮐﺮدﻧﺪ؛ آدم اﻟﺰاﻣﺎً اﺟﺎزه ﻧﻤﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ آﻧﭽﻪ را ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‬

‫‪4‬‬
‫ﻣﯽداﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻠﯿﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ دﺳﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺑﺰﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ رو ﭼﻨﯿﻦ‬ ‫ﻓﻮﮐﻮ‪ :‬ﺳﺆال ﻣﻦ‪ ،‬ﺳﺆال ﻣﻦ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ‪ :‬وﻗﺘﯽ ﺑﻪوﺿﻮح‬
‫ﺷﻬﺮوﻧﺪي دارد ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻫﻢ‬ ‫دﺳﺖ ﺑﻪ اﻗﺪاﻣﯽ ﻏﯿﺮﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﯽزﻧﯿﺪ‪...‬‬
‫ﺗﻬﺪﯾﺪ ﯾﺎ اﺳﺘﻔﺎدة زور را در اﻣﻮر ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﻨﻊ ﮐﺮده اﺳﺖ ﻣﮕﺮ در‬ ‫ﭼﺎﻣﺴﮑﯽ‪ ... :‬ﮐﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ آن را ﻏﯿﺮﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﯽداﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ ﺧﺎﺻﯽ‪ ،‬ﮐﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﺟﻨﮓ وﯾﺘﻨﺎم‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﺑﯿﺶ از ﻣﻮارد‬ ‫ﻓﻮﮐﻮ‪ :‬ﺑﻠﻪ؛ ﮐﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ آن را ﻏﯿﺮﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﯽداﻧﺪ‪.‬‬
‫دﯾﮕﺮ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﮑﻮﻣﺖ آﻣﺮﯾﮑﺎ در اﺳﺘﻌﺪاد‬ ‫ﭼﺎﻣﺴﮑﯽ‪ :‬درﺳﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪاش وارد ﻋﻤﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬و ﻣﺮدم ﺣﻖ دارﻧﺪ ﺟﻨﺎﯾﺘﮑﺎر را از‬ ‫ﻓﻮﮐﻮ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﮏ ﻋﺪاﻟﺖ آرﻣﺎﻧﯽ دﺳﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر‬
‫ﻋﻤﻞ ﺟﻨﺎﯾﺘﮑﺎراﻧﻪ ﺑﺎز دارﻧﺪ‪ .‬اﯾﻨﮑﻪ ﺧﻮد‪ ‬ﻣﺠﺮم و ﺟﻨﺎﯾﺘﮑﺎر‪ ،‬اﻗﺪام ﺷﻤﺎ‬ ‫ﻣﯽزﻧﯿﺪ ﯾﺎ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ آﻧﮑﻪ ﻣﺒﺎرزة ﻃﺒﻘﺎﺗﯽ‪ ،‬ﺿﺮورت‪ ،‬اﻗﺪام ﺷﻤﺎ‬
‫را ﺑﺮاي ﻣﺘﻮﻗﻒﮐﺮدن او‪ ،‬ﻏﯿﺮﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﯽداﻧﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ‬
‫را اﻟﺰاﻣﯽ ﮐﺮده اﺳﺖ؟ ﺳﺆال ﻣﻦ اﯾﻦ اﺳﺖ‪ ،‬آﯾﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻋﺪاﻟﺖ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ اﻗﺪاﻣﺎﺗﯽ واﻗﻌﺎً ﻏﯿﺮﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫آرﻣﺎﻧﯽ ارﺟﺎع ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ؟‬
‫ﭘﺲ در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﯽﮐﻮﺷﺪ ﻣﺮدم را ﺑﺮاي اﻓﺸﺎي‬
‫ﭼﺎﻣﺴﮑﯽ‪ :‬ﺑﺎز ﺑﺮ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﻢ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ﮐﺎري را‬
‫ﺟﻨﺎﯾﺎﺗﺶ ﻣﻮرد ﺗﻌﻘﯿﺐ ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬ﺧﺐ؛ ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﭘﻮچ و‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﻢ ﮐﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ‪ ،‬ﻏﯿﺮﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﯽداﻧﺪ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﺧﻮدم آن ﮐﺎر‬
‫ﺑﯽﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ و ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻫﯿﭻ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﺑﻪ آن ﮐﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه ﻣﻦ ﻓﮑﺮ‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ در آن ﻣﻮرد‪ ،‬ﺣﮑﻮﻣﺖ را ﻣﺠﺮم و ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻢ ﺣﺘﯽ ﺧﻮد‪ ‬ﻧﻈﺎم ﺣﻘﻮﻗﯽِ ﻣﻮﺟﻮد ﻫﻢ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ‬
‫ﻣﯽداﻧﻢ‪ .‬اﻣﺎ در ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻮارد اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﮕﺬارﯾﺪ ﮐﺎﻣﻼً ﻋﯿﻨﯽ و‬
‫روش ﺣﮑﻮﻣﺖ ﭼﻘﺪر ﭘﻮچ و ﺑﯽﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺣﺘﯽ اﮔﺮ ﻧﻈﺎم‬
‫ﻣﻠﻤﻮس ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﯾﻢ و از ﺣﻮزة ﺟﻨﮓ ﻃﺒﻘﺎﺗﯽ ﺑﻪ ﺣﻮزة ﺟﻨﮓ‬
‫ﻗﻀﺎﯾﯽ و ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻫﻢ ﭘﻮﭼﯽِ آن را ﻧﺸﺎن ﻧﺪاد‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﻧﻈﺎم ﺣﻘﻮﻗﯽ‬
‫اﻣﭙﺮﯾﺎﻟﯿﺴﺘﯽ وارد ﺷﻮد؛ ﺣﻮزهاي ﮐﻪ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ آن ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻠﻤﻮسﺗﺮ و‬
‫ﻫﻢ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﮐﺮد‪.‬‬
‫روﺷﻦﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﻮﮐﻮ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﯾﮏ ﻋﺪاﻟﺖ‪ ‬ﻧﺎبﺗﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﮐﺎرﮐﺮد‬
‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﯽداﻧﯿﻢ‬
‫اﯾﻦ ﻋﺪاﻟﺖ را ﻧﻘﺪ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ؟‬
‫ﺳﻨﺪي ﺑﺴﯿﺎر ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻫﺮ رو ﺳﻨﺪي اﺳﺖ ﮐﻪ اﺻﻮﻟﯽ در‬
‫ﺳﺆال ﻣﻬﻤﯽ دارم‪ .‬واﻗﻌﯿﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻫﻤﮥ ﻣﺒﺎرزات و‬
‫ﺧﻮرِ ﺗﻮﺟﻪ را در ﺧﻮد ﺟﺎ داده اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺐ؛ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ از‬
‫ﮐﺸﻤﮑﺶﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﺴﺌﻠﮥ »ﻋﺪاﻟﺖ« ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﯿﺎن‬
‫ﺑﺴﯿﺎري ﺟﻬﺎت اﺑﺰار ﻗﺪرت اﺳﺖ‪ ،‬و آﻓﺮﯾﺪة ﺣﮑﻮﻣﺖﻫﺎ و ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن‬
‫دﻗﯿﻖﺗﺮ‪ ،‬ﻋﺰل ﻗﻀﺎت‪ ،‬اﯾﺠﺎد ﺗﺤﻮل در دادﮔﺎهﻫﺎ‪ ،‬ﻋﻔﻮ ﻋﻤﻮﻣﯽ‬
‫آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬در ﺗﺪوﯾﻦ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﺟﻨﺒﺶ ﺗﻮدهايِ‬
‫ﻣﺤﮑﻮﻣﺎن و ﺑﺎزﮐﺮدن درﻫﺎي زﻧﺪانﻫﺎ‪ ،‬ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﺨﺸﯽ از‬
‫دﻫﻘﺎﻧﺎن ﻫﯿﭻ ﻧﻘﺸﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎي ﻣﺮدم در ﺗﺤﻮﻻت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﮐﻨﻮن در‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺑﺎزﺗﺎب اﯾﻦ واﻗﻌﯿﺖ اﺳﺖ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﺣﻘﻮق‬
‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻋﻤﻠﮑﺮد ﻋﺪاﻟﺖ )دادﮔﺴﺘﺮي( و ﭘﻠﯿﺲ‪ ،‬آﻣﺎج ﺑﺴﯿﺎري از‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در ﺣﺪ ﮔﺴﺘﺮدهاي ﻣﺪاﺧﻠﮥ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ زور و ﺧﺸﻮﻧﺖ را در‬
‫ﺣﻤﻼت ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ آﻧﺎن را »ﭼﭗﮔﺮا« ﻧﺎﻣﯿﺪهاﯾﻢ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ‬
‫ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﻗﺪرت ﻣﺠﺎز ﻣﯽداﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺪرتﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ در ﻣﺒﺎرزة اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ از اﺑﺰار ﻗﺪرت اﺳﺖ؛ و‬
‫ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﺣﮑﻮﻣﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺗﻮدهﻫﺎي ﻣﺮدم ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و از‬
‫ﻧﻪ اﯾﻦ اﻣﯿﺪ ﮐﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم اﯾﻨﺠﺎ ﯾﺎ آﻧﺠﺎ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﯾﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪاي‬
‫ﻗﻀﺎ اﯾﻦ ﻫﻤﺎن ﻣﺮدﻣﻨﺪ ﮐﻪ در ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﮑﻮﻣﺖﻫﺎ ﺳﺎزﻣﺎن‬
‫دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺮدم ﺑﺮاﺳﺎس ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽﻫﺎﯾﺸﺎن ﭘﺎداش ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ و ﺑﺮاﺳﺎس‬
‫ﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻄﺎﻫﺎﯾﺸﺎن ﺗﻨﺒﯿﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺟﺎي آﻧﮑﻪ ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزة اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺗﺄﮐﯿﺪ‬
‫ﺧﺐ؛ اﯾﻦ ﯾﮏ ﺿﻌﻒ ﺑﻨﯿﺎدي ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ اﺳﺖ و ﻣﻦ ﻓﮑﺮ‬
‫ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻢ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺟﻨﺒﻪ از ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻣﻮﺟﻪ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا‬
‫ﭼﺎﻣﺴﮑﯽ‪ :‬ﺑﻠﻪ؛ اﻣﺎ ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ ﺷﻤﺎ اﻋﺘﻘﺎد دارﯾﺪ ﮐﻪ ﻧﻘﺶﺗﺎن در‬
‫از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻓﺎﻗﺪ اﻋﺘﺒﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﻫﻤﺎن ﻗﺪر‬
‫اﯾﻦ ﻣﺒﺎرزه ﻧﻘﺸﯽ ﻋﺎدﻻﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺷﻤﺎ در ﺟﻨﮕﯽ ﻋﺎدﻻﻧﻪ‬
‫ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﺣﻖ ﺷﺎﻫﺎن ﺑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ‪ ،‬ﺣﻖ اﻟﻬﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ و ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻦ‪ ،‬اﯾﻦ ﺧﯿﻠﯽ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﻓﮑﺮ‬
‫ﭘﺲ از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ اﺑﺰاري اﺳﺖ در دﺳﺖ‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﯾﺪ ﮐﻪ در ﺟﻨﮕﯽ ﻧﺎﻋﺎدﻻﻧﻪ درﮔﯿﺮ ﺷﺪهاﯾﺪ‪ ،‬آن وﻗﺖ‬
‫ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪان ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﻗﺪرﺗﺸﺎن‪.‬‬
‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﯿﺪ آن ﺧﻂ اﺳﺘﺪﻻل را ﺑﻪ ﭘﯿﺶ ﺑﺒﺮﯾﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ در واﻗﻊ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ از ﻫﻤﻪ ﺟﻬﺖ اﯾﻦ وﺿﻌﯿﺖ را ﻧﺪارد‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﻫﻢ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﮔﻔﺘﯿﺪ در ﻗﺎﻟﺒﯽ اﻧﺪك ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﯿﺎن‬
‫و ﺑﻪ واﻗﻊ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺟﺎﻟﺒﯽ ﻫﻢ در آن دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‬
‫ﮐﻨﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﺗﻔﺎوت ﺑﯿﻦ ﻣﺴﺌﻠﮥ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽﺑﻮدن )ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ( و‬
‫آﻧﭽﻪ در اﺻﻮل ﻧﻮرﻧﺒﺮگ آﻣﺪه اﺳﺖ ﯾﺎ در ﻣﻨﺸﻮر ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ آرﻣﺎﻧﯽ ﻧﯿﺴﺖ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﯿﻦ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽﺑﻮدن و ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﺷﻬﺮوﻧﺪي اﺟﺎزه ﻣﯽدﻫﺪ ﯾﺎ ﺑﻬﺘﺮ ﺑﮕﻮﯾﻢ ﻫﺮ ﺷﻬﺮوﻧﺪي را ﻣﻠﺰم‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺷﯿﻮهﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﻪ ﻏﻠﻂ و ﮐﺎذب ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ‬

‫‪5‬‬
‫ﮔﻤﺎن ﻣﻦ ﺗﻨﻬﺎ دﻟﯿﻞ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺑﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺤﻮﻟﯽ آن اﺳﺖ ﮐﻪ آدم‪-‬‬ ‫ﻣﻦ ﻣﻮاﻓﻘﻢ ﮐﻪ ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ ﻣﺎ در وﺿﻌﯿﺘﯽ ﻧﺒﻮدﯾﻢ ﮐﻪ ﻧﻈﺎم ﻋﺪاﻟﺖ‬
‫درﺳﺖ ﯾﺎ ﻏﻠﻂ‪ -‬ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﺎ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽِ ﻗﺪرت ﺑﺮﺧﯽ ارزشﻫﺎي‬ ‫آرﻣﺎﻧﯽ را ﺑﻪ وﺟﻮد آورﯾﻢ‪ ،‬درﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن دﻟﯿﻞ ﮐﻪ در وﺿﻌﯿﺘﯽ‬
‫ﺑﻨﯿﺎديِ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻓﺮﺻﺖ ﺗﺤﻘﻖ ﭘﯿﺪا ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﻧﺒﻮدﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﯿﻢ آن ﺟﺎﻣﻌﮥ آرﻣﺎﻧﯽ را ﮐﻪ در ذﻫﻦ دارﯾﻢ ﺑﺮﭘﺎ‬
‫ﻓﻮﮐﻮ‪ :‬وﻗﺘﯽ ﭘﺮوﻟﺘﺎرﯾﺎ ﻗﺪرت را ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﯿﺮد‪ ،‬اﯾﻦ اﺣﺘﻤﺎل‬ ‫ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺎ در وﺿﻌﯿﺘﯽ ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ ،‬و در اﯾﻦ وﺿﻌﯿﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪﻣﺜﺎﺑﮥ‬
‫ﮐﺎﻣﻼً وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﭘﺮوﻟﺘﺎرﯾﺎ ﺑﺮ ﻋﻠﯿﻪ ﻃﺒﻘﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ‬ ‫اﻧﺴﺎنﻫﺎﯾﯽ ﺣﺴﺎس و ﻣﺴﺌﻮل ﻋﻤﻞ ﮐﻨﯿﻢ‪ -‬ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﯿﻢ ﺟﺎﻣﻌﻪاي‬
‫ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﯽﺷﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺧﺸﻮﻧﺖآﻣﯿﺰ و‬ ‫ﺑﻬﺘﺮ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻋﺪاﻟﺘﯽ ﺑﻬﺘﺮ و ﻧﻈﺎم ﻗﻀﺎﯾﯽ ﻋﺎدﻻﻧﻪﺗﺮ را در ﺳﺮ‬
‫دﯾﮑﺘﺎﺗﻮري ﺑﺰﻧﺪ و ﺣﺘﯽ ﻗﺪرت را ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﺧﻮﻧﯿﻦ ﺑﻪﮐﺎر‬ ‫ﺑﭙﺮوراﻧﯿﻢ و ﺑﻪ ﺳﻮي آن ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺣﺎل‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﻈﺎمِ ﺑﻬﺘﺮ‬
‫ﮔﯿﺮد‪ .‬ﻣﻦ ﻧﻤﯽﻓﻬﻤﻢ ﭼﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﺑﺎ آن ﮐﺮد؟!‬ ‫ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ ﻋﯿﺐ و ﻧﻘﺺﻫﺎي ﺧﻮد را ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﮐﺴﯽ‬
‫ﻧﻈﺎمِ ﺑﻬﺘﺮ را ﺑﺎ ﻧﻈﺎمِ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﯽ آﻧﮑﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻓﮑﺮ ﮐﻨﺪ‬
‫اﻣﺎ اﮔﺮ از ﻣﻦ ﺑﭙﺮﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬اﮔﺮ ﭘﺮوﻟﺘﺎرﯾﺎ ﻗﺪرت‬
‫آن ﻧﻈﺎمِ ﺑﻬﺘﺮ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻧﻈﺎمِ آرﻣﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ ،‬آن وﻗﺖ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ‬
‫ﻏﯿﺮﻋﺎدﻻﻧﻪ و ﻣﺴﺘﺒﺪاﻧﻪ و ﺧﻮﻧﯿﻦ را ﻋﻠﯿﻪ ﺧﻮد ﺑﻪﮐﺎر ﮔﯿﺮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻣﻦ‬
‫ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺤﺜﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺤﺚ زﯾﺮ را ﭘﯿﺶ ﮐﺸﯿﺪ‪:‬‬
‫ﺧﻮاﻫﻢ ﮔﻔﺖ ﻓﻘﻂ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﻪ واﻗﻊ ﭘﺮوﻟﺘﺎرﯾﺎ ﺑﺮاي ﮐﺴﺐ ﻗﺪرت وارد‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﻗﺎﻧﻮﻧﯽﺑﻮدن )ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ( و ﻣﻔﻬﻮم ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﺮ ﻫﻢ ﻣﻨﻄﺒﻖ‬
‫ﻋﻤﻞ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﻇﻠﻤﯽ ﺑﻪ ﺧﻮد ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﮐﺎﻣﻼً ﻫﻢ ﺑﯽرﺑﻂ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎداﻣﯽ ﮐﻪ‬
‫ﭼﺎﻣﺴﮑﯽ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﻪ دﻻﯾﻞ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺎ اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﮥ اﺗﻘﻼب ﻣﺨﺎﻟﻔﻢ؛‬
‫ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﺑﺎ ﻋﺪاﻟﺖ )ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎي ﻋﺪاﻟﺖ‪ ‬ﺑﻬﺘﺮ و ﺟﺎﻣﻌﮥ ﺑﻬﺘﺮ( در‬
‫دﻻﯾﻞ ﺗﺎرﯾﺨﯽ و ﻏﯿﺮه‪ .‬اﻣﺎ ﺣﺘﯽ اﮔﺮ ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﭘﯿﺸﺒﺮد ﺑﺤﺚ اﯾﻦ‬
‫ﻫﻢ ﺑﯿﺎﻣﯿﺰد و ﺗﻠﻔﯿﻖ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ از ﻗﺎﻧﻮن ﭘﯿﺮوي ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬و ﺣﮑﻮﻣﺖ را‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪ را ﺑﭙﺬﯾﺮﯾﻢ‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ ﭘﺮوﻟﺘﺎرﯾﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﻧﯿﺰ وادارﯾﻢ ﺗﺎ از ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺒﻌﯿﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﺎت ﺑﺰرگ را‪ ،‬و ﭘﻠﯿﺲ را‬
‫ﻗﺪرت را در دﺳﺖ ﺑﮕﯿﺮد و از آن ﺑﻪ ﺷﯿﻮهاي ﺧﺸﻮﻧﺖﺑﺎر‪ ،‬ﺧﻮﻧﯿﻦﺑﺎر‬
‫ﻧﯿﺰ وادار ﺑﻪ ﭘﯿﺮوي از ﻗﺎﻧﻮن ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻗﺪرت‪ ‬اﻧﺠﺎم آن را‬
‫و ﻏﯿﺮﻋﺎدﻻﻧﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭼﺮاﮐﻪ ادﻋﺎ ﻣﯽﺷﻮد‪ -‬و ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﻣﻦ و‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ ﻏﻠﻂ‪ -‬ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ اﻗﺪاﻣﺎﺗﯽ ﺑﻪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﻋﺎدﻻﻧﻪﺗﺮ‬
‫اﻟﺒﺘﻪ در ﺣﻮزهﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻧﻈﺎم ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﻌﺮف ﻋﺪاﻟﺘﯽ ﺑﻬﺘﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪،‬‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ اﻧﺠﺎﻣﯿﺪ‪ ،‬ﮐﻪ در آن دوﻟﺖ از ﻣﯿﺎن ﻣﯽرود‪ ،‬و ﭘﺮوﻟﺘﺎرﯾﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺑﻠﮑﻪ در واﻗﻊ ﻗﺎﻧﻮن اﺑﺰار ﺳﮑﻮت اﺳﺖ‪ ،‬اﺑﺰاري ﮐﻪ در ﻧﻈﺎم‬
‫ﻃﺒﻘﻪاي ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ و ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﺪل ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﭼﻨﯿﻦ و ﭼﻨﺎن‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻪ‬
‫اﺳﺘﺒﺪادي ﻣﺪون ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬آن وﻗﺖ اﻧﺴﺎن ﻋﺎﻗﻞ ﺑﺎﯾﺪ آن ﻗﺎﻧﻮن را‬
‫ﺧﺎﻃﺮ اﯾﻦ ﺗﻮﺟﯿﻪ آﯾﻨﺪه ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮم ﯾﮏ دﯾﮑﺘﺎﺗﻮري ﺧﺸﻦ و‬
‫ﻧﺎدﯾﺪه ﺑﮕﯿﺮد و دﺳﺖِﮐﻢ در اﺻﻮل ﺑﺎ آن ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺮﺧﯿﺰد‪.‬‬
‫ﺧﻮﻧﯿﻦ ﭘﺮوﻟﺘﺎرﯾﺎي ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ ﻏﯿﺮﻋﺎدﻻﻧﻪ ﻣﯽﺑﻮد‪ .‬ﺧﺐ؛ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪاي‬
‫دﯾﮕﺮ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻦ در ﻣﻮرد اﯾﻦ ﻓﮑﺮ ﺑﻪ ﺷﺪت ﺗﺮدﯾﺪ دارم و ﮔﻤﺎن‬ ‫ﻓﻮﮐﻮ‪ :‬اﻣﺎ ﻣﻦ ﻓﻘﻂ ﻣﯽﺧﻮاﻫﻢ ﺑﻪ ﺟﻤﻠﮥ اول ﺷﻤﺎ ﭘﺎﺳﺦ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻢ ﮐﻪ دﯾﮑﺘﺎﺗﻮري ﺧﺸﻦ و ﺧﻮﻧﯿﻦ ﭘﺮوﻟﺘﺎرﯾﺎ‪ ،‬ﺑﻪﺧﺼﻮص‬ ‫ﺑﺪﻫﻢ ﮐﻪ در آن ﮔﻔﺘﯿﺪ اﮔﺮ ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﺮدﯾﺪ ﻣﺒﺎرزهاي ﮐﻪ ﺑﺎ‬
‫وﻗﺘﯽﮐﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮدﺧﻮاﻧﺪة ﯾﮏ ﺣﺰب ﭘﯿﺸﺘﺎز ﺑﯿﺎن ﺷﻮد‪ -‬ﮐﻪ‬ ‫ﭘﻠﯿﺲ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬در آن ﺷﺮﮐﺖ ﻧﻤﯽﮐﺮدﯾﺪ؟‬
‫در ﻣﻮردش ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺑﺴﯿﺎر دارﯾﻢ‪ -‬ﭼﯿﺰي ﺟﺰ ﺣﺎﮐﻤﺎن‬ ‫ﻣﯽﺧﻮاﻫﻢ ﭘﺎﺳﺦ ﺷﻤﺎ را ﺑﺮاﺳﺎس آﻧﭽﻪ اﺳﭙﯿﻨﻮزا ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫ﺗﺎزة ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺪﻫﻢ و ﺑﮕﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﭘﺮوﻟﺘﺎرﯾﺎ وارد ﺟﻨﮓ ﻋﻠﯿﻪ ﻃﺒﻘﮥ ﺣﺎﮐﻢ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪،‬‬
‫ﻓﻮﮐﻮ‪ :‬ﺑﻠﻪ؛ اﻣﺎ ﻣﻦ در ﻣﻮرد ﻗﺪرت ﭘﺮوﻟﺘﺎرﯾﺎ ﺳﺨﻦ ﻧﮕﻔﺘﻢ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ دﻟﯿﻞ آﻧﮑﻪ آن ﺟﻨﮓ را ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﻣﯽداﻧﺪ‪ .‬ﭘﺮوﻟﺘﺎرﯾﺎ ﺑﺎ ﻃﺒﻘﮥ ﺣﺎﮐﻢ‬
‫ﮐﻪ ﺧﻮد ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ ﻗﺪرﺗﯽ ﻏﯿﺮﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؛ ﺣﻖ ﺑﺎ‬ ‫ﻣﯽﺟﻨﮕﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر در ﺗﺎرﯾﺦ‪ ،‬ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ ﻗﺪرت را‬
‫ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ .‬ﻣﯽﺧﻮاﻫﻢ ﺑﮕﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﻗﺪرت ﭘﺮوﻟﺘﺎرﯾﺎ در دورهاي‬ ‫ﮐﺴﺐ ﮐﻨﺪ‪ .‬و ﭼﻮن ﻗﺪرت ﻃﺒﻘﮥ ﺣﺎﮐﻢ را ﻓﺮو ﻣﯽﮐﺸﺪ‪ ،‬آن ﺟﻨﮓ را‬
‫ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﻣﯽداﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺨﺼﻮص ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺧﺸﻮﻧﺖ و ﺟﻨﮕﯽ درازﻣﺪت را ﺑﺮ ﻋﻠﯿﻪ‬
‫ﭼﺎﻣﺴﮑﯽ‪ :‬ﺧﺐ؛ ﻣﻦ ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﯿﺴﺘﻢ‪.‬‬
‫ﻃﺒﻘﻪاي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻋﻤﻞ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﻫﻨﻮز از ﭘﯿﺮوزي ﮐﺎﻣﻠﺶ ﺑﺮ‬
‫ﻓﻮﮐﻮ‪ :‬اﻧﺴﺎن در ﻣﺒﺎرزه ﺷﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﭘﯿﺮوز ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪ‬
‫آن اﻃﻤﯿﻨﺎن ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﺎﻃﺮ آﻧﮑﻪ آن ﻣﺒﺎرزه ﻋﺎدﻻﻧﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﺎﻣﺴﮑﯽ‪ :‬ﺧﺐ؛ ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ‪ ،‬ﻣﻦ اﺻﻼً ﻣﻄﻠﻖﮔﺮا ﻧﯿﺴﺘﻢ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪،‬‬
‫ﭼﺎﻣﺴﮑﯽ‪ :‬ﻣﻦ ﺷﺨﺼﺎً ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﯿﺴﺘﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺘﻮاﻧﻢ‬
‫ﻣﻦ ﻫﻢ ﺑﻪ اﻧﻔﻌﺎل ﻣﻄﻠﻖ اﻋﺘﻘﺎد ﻧﺪارم‪ .‬ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻧﯿﺴﺘﻢ ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﻫﺮ‬
‫ﺧﻮد را ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﮐﺴﺐ ﻗﺪرت ﺗﻮﺳﻂ ﭘﺮوﻟﺘﺎرﯾﺎ ﺑﻪ ﺗﺸﮑﯿﻞ‬
‫ﺷﺮاﯾﻄﯽ اﺳﺘﻔﺎده از ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻏﻠﻂ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ اﻋﻤﺎل ﺧﺸﻮﻧﺖ از‬
‫ﯾﮏ ﺣﮑﻮﻣﺖ وﺣﺸﺖ ﭘﻠﯿﺴﯽ ﻣﯽاﻧﺠﺎﻣﺪ‪ ،‬ﮐﻪ در آن آزادي و ﺷﺄن‬
‫ﺟﻬﺎﺗﯽ ﻏﯿﺮﻋﺎدﻻﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﻣﻌﺘﻘﺪم ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻋﺪاﻟﺖﻫﺎي ﻧﺴﺒﯽ را‬
‫اﻧﺴﺎن و رواﺑﻂ ﺷﺎﯾﺴﺘﮥ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻧﺎﺑﻮد ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬آن وﻗﺖ اﺻﻼً ﻣﺎﯾﻞ‬
‫ﺑﺮآورد ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﻢ ﺑﻮد ﮐﻪ ﭘﺮوﻟﺘﺎرﯾﺎ ﻗﺪرت را ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﯿﺮد‪ .‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﻪ‬

‫‪6‬‬
‫ﻓﻮﮐﻮ‪ :‬اﻣﺎ در ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﺑﯽﻃﺒﻘﻪ‪ ،‬ﻣﻦ ﭼﻨﺪان ﻣﻄﻤﺌﻦ ﻧﯿﺴﺘﻢ‬ ‫اﻣﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺧﺸﻮﻧﺖ و اﯾﺠﺎد ﺣﺪي از ﺑﯽﻋﺪاﻟﺘﯽ را ﻓﻘﻂ‬
‫ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﻋﺪاﻟﺖ اﺻﻼً ﮐﺎرﺑﺮدي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺮاﺳﺎس اﯾﻦ ادﻋﺎ و ﺑﺮآورد ﺗﻮﺟﯿﻪ ﮐﺮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﺧﺸﻮﻧﺖ‬
‫ﭼﺎﻣﺴﮑﯽ‪ :‬اﯾﻨﺠﺎ واﻗﻌﺎً ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﯿﺴﺘﻢ‪ .‬ﻣﻦ ﮔﻤﺎن ﻣﯽﮐﻨﻢ ﻧﻮﻋﯽ‬ ‫اﻋﻤﺎل ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬زﯾﺮا ﭘﯿﺎﻣﺪي ﺑﺴﯿﺎر ﻋﺎدﻻﻧﻪﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‬
‫ﺑﻨﯿﺎد ﻣﻄﻠﻖ وﺟﻮد دارد‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺮا ﺑﺴﯿﺎر ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﻗﺮار دﻫﯿﺪ‪ ،‬دﭼﺎر‬ ‫ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﺎﯾﺪ در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺑﺴﯿﺎر ﺟﺪي و ﺑﺎ ﺷﮏ و ﺗﺮدﯾﺪ ﻋﻤﻞ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﻣﺸﮑﻞ ﺧﻮاﻫﻢ ﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻧﻤﯽﺗﻮان ﻃﺮﺣﯽ از آن ﺑﻪدﺳﺖ دﻫﻢ‪ -‬ﮐﻪ‬ ‫اﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ زﻣﯿﻨﻪاي ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﻣﻦ ﺑﻪﮐﻠﯽ ﻏﯿﺮاﺧﻼﻗﯽ‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم در ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﺑﻨﯿﺎدي اﻧﺴﺎن ﺟﺎ دارد‪ ،‬و ﻣﻔﻬﻮم ﯾﮏ‬ ‫و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ »واﻗﻌﯽ« ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ آن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮم اﯾﻨﮑﻪ ﻧﻈﺎمﻫﺎي‬ ‫ﻓﻮﮐﻮ‪ :‬اﻣﺎ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻫﺪف ﭘﺮوﻟﺘﺎرﯾﺎ در ﻣﺒﺎرزة ﻃﺒﻘﺎﺗﯽ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد ﻋﺪاﻟﺖ را ﺻﺮﻓﺎً ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﺳﺮﮐﻮب ﻃﺒﻘﺎﺗﯽ ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪،‬‬ ‫ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻦ اﯾﻦ ﻃﻮر ﻓﮑﺮ ﻧﻤﯽﮐﻨﻢ‪ .‬ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ‬
‫روﯾﮑﺮدي ﺷﺘﺎﺑﺰده اﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ اﯾﻦ ﻃﻮر ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮم اﯾﻦ‬ ‫اﯾﻦ ﺧﻮد ﻋﺪاﻟﺘﯽ ﺑﺰرگﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺑﯿﺮون راﻧﺪن ﻃﺒﻘﻪاي ﮐﻪ‬
‫ﻧﻈﺎمﻫﺎ ﺗﺠﻠﯽ ﺳﺮﮐﻮب ﻃﺒﻘﺎﺗﯽ و دﯾﮕﺮ اﻧﻮاع ﺳﺮﮐﻮب ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ‬ ‫اﮐﻨﻮن در ﻗﺪرت اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﻪدﺳﺖﮔﺮﻓﺘﻦ ﺧﻮد‪ ‬ﻗﺪرت‪،‬‬
‫در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﻧﻮﻋﯽ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻮرﻣﺎل ﺑﻪﺳﻮي ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ اﻧﺴﺎﻧﯽ و‬ ‫ﭘﺮوﻟﺘﺎرﯾﺎ ﺑﻪ واﭘﺲراﻧﯽِ ﻗﺪرت ﻃﺒﻘﺎﺗﯽ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﮐﻠﯽ آن‬
‫ارزﺷﻤﻨﺪ ﻋﺪاﻟﺖ‪ ،‬اﺣﺘﺮام و ﻋﺸﻖ‪ ،‬ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﯽ و ﻫﻤﺪﻟﯽ ﻧﯿﺰ در ﺧﻮد‬ ‫دﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫دارﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ واﻗﻌﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﺎﻣﺴﮑﯽ‪ :‬اﻣﺎ اﯾﻦ ﺧﻮد ﺗﻮﺟﯿﻪ دﯾﮕﺮي اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﻣﻦ ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﻢ ﮐﻪ در ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﮥ آﺗﯽ‪ ،‬ﮐﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﻫﯿﭻﮔﺎه‬ ‫ﻓﻮﮐﻮ‪ :‬اﯾﻦ ﺗﻮﺟﯿﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﯾﻨﺠﺎ دﯾﮕﺮ ﺻﺤﺒﺖ از ﻋﺪاﻟﺖ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﮥ آرﻣﺎﻧﯽ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﯽ را ﺧﻮاﻫﯿﻢ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺻﺤﺒﺖ از ﻗﺪرت اﺳﺖ‪.‬‬
‫داﺷﺖ و اﻣﯿﺪوارﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ دﻓﺎع از ﻧﯿﺎزﻫﺎي ﺑﻨﯿﺎديِ اﻧﺴﺎن ﻧﺰدﯾﮏﺗﺮ‬
‫ﭼﺎﻣﺴﮑﯽ‪ :‬اﻣﺎ ﺻﺤﺒﺖ از ﻋﺪاﻟﺖ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻫﺪف ﻏﺎﯾﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺷﻮﯾﻢ؛ ﻧﯿﺎزﻫﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺲ ﻫﻤﺪﻟﯽ و ﯾﮑﭙﺎرﭼﮕﯽ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل آن‬
‫دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ آن ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺪﻓﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﺮوﮐﺎر‬
‫ﻧﻈﺎم آﺗﯽ ﻫﻨﻮز ﻫﻢ در ﺧﻮد ﺑﺮﺧﯽ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﺮﮐﻮب دارد‪ .‬در ﻫﺮ‬
‫دارد‪ ،‬ﻫﺪﻓﯽ ﻋﺎدﻻﻧﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ آﻧﭽﻪ ﺷﻤﺎ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ در ﻣﻮرد‬
‫ﻫﯿﭻ ﻟﻨﯿﻨﯿﺴﺘﯽ ﯾﺎ ﻫﺮﭼﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ ﺟﺮأت ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫ﻣﻮﻗﻌﯿﺘﯽ ﮐﺎﻣﻼً ﻣﺘﻔﺎوت ﺻﺎدق اﺳﺖ‪.‬‬
‫»ﻣﺎ؛ ﭘﺮوﻟﺘﺎرﯾﺎ ﺣﻖ دارﯾﻢ ﻗﺪرت را ﺑﻪ دﺳﺖ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‪ ،‬و ﺑﻌﺪ دﯾﮕﺮان‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬اﺟﺎزه ﺑﺪﻫﯿﺪ ﻣﻮردي از ﮐﺸﻤﮑﺶ ﻣﻠﯽ را در ﻧﻈﺮ‬
‫را ﺑﻪ ﮐﻮرهﻫﺎي آدمﺳﻮزي ﺑﯿﻨﺪازﯾﻢ«‪ .‬اﮔﺮ ﭘﯿﺎﻣﺪ ﮐﺴﺐ ﻗﺪرت ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‪ .‬در ﭼﻨﯿﻦ ﺣﺎﻟﺘﯽ دو ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ ﻣﯽﮐﻮﺷﻨﺪ‬
‫ﭘﺮوﻟﺘﺎرﯾﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﭼﯿﺰي ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ درﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫دﯾﮕﺮي را ﻧﺎﺑﻮد ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﺻﻼً ﻣﺴﺌﻠﮥ ﻋﺪاﻟﺖ ﻣﻄﺮح ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺴﺌﻠﮥ‬
‫ﻓﮑﺮ اﺻﻠﯽ اﯾﻦ اﺳﺖ‪ -‬و ﺑﻪ دﻻﯾﻠﯽ ﮐﻪ ذﮐﺮ ﮐﺮدم‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﺷﺪت‬
‫ﻣﻄﺮح اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﮐﺪام ﺳﻮ ﺗﻌﻠﻖ دارﯾﺪ؟ آﯾﺎ ﺑﻨﺎ دارﯾﺪ از‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن ﻣﺸﮑﻮﮐﻢ و ﺗﺮدﯾﺪ دارم‪ -‬ﮐﻪ وﺟﻮد ﯾﮏ دورة‬
‫ﺟﺎﻣﻌﮥ ﺧﻮد دﻓﺎع ﮐﻨﯿﺪ و آن دﯾﮕﺮي را ﻧﺎﺑﻮد ﮐﻨﯿﺪ؟‬
‫دﯾﮑﺘﺎﺗﻮريِ ﺧﺸﻮﻧﺖﺑﺎر ﺗﻮﺟﯿﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﺳﺘﻢ‬
‫ﻣﻨﻈﻮرم ﻫﻤﺎن وﺿﻌﯿﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺮﺑﺎزان در ﺟﺒﻬﻪﻫﺎي ﺟﻨﮓ‬
‫ﻃﺒﻘﺎﺗﯽ از ﻣﯿﺎن ﻣﯽرود و ﭘﺎﯾﺎن ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺧﻮد ﻫﺪﻓﯽ اﺳﺖ‬
‫اول ﺟﻬﺎﻧﯽ و ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺑﻪ رﮔﺒﺎر ﻣﯽﺑﺴﺘﻨﺪ دﭼﺎرش‬
‫درﺧﻮر در زﻧﺪﮔﯽ اﻧﺴﺎن؛ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻧﻬﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﻞ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﻫﯿﭻ ﻣﯽﺟﻨﮕﯿﺪﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﺣﻖ ﻧﺎﺑﻮديِ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‬
‫ﺟﺮﯾﺎن را ﻣﯽﺷﻮد ﺗﻮﺟﯿﻪ ﮐﺮد‪ .‬اﯾﻨﮑﻪ اﯾﻦ ﻃﻮر ﻫﺴﺖ ﯾﺎ ﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻣﯽﺟﻨﮕﯿﺪﻧﺪ‪ .‬و در ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺮاﯾﻄﯽ اﺻﻼً ﻣﺴﺌﻠﮥ ﻋﺪاﻟﺖ ﻣﻄﺮح‬
‫دﯾﮕﺮي اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻓﻮﮐﻮ‪ :‬اﺟﺎزه ﺑﺪﻫﯿﺪ در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﮐﻤﯽ ﻧﯿﭽﻪاي ﻓﮑﺮ ﮐﻨﯿﻢ؛‬
‫و اﻟﺒﺘﻪ آدمﻫﺎي ﺧﺮدﻣﻨﺪي ﻫﻢ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﯿﺸﺘﺮﺷﺎن ﻫﻢ در‬
‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﻓﮑﺮ ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﻪ ﺧﻮديِ ﺧﻮد ﻓﮑﺮي‬
‫زﻧﺪان ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﮐﺎرل ﻟﯿﺒﮑﻨﺨﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ واﻗﻌﯿﺖ اﺷﺎره ﮐﺮد و‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ در واﻗﻊ اﺑﺪاع ﺷﺪه اﺳﺖ و در ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺘﻔﺎوت‬
‫آﻧﻬﺎ ﺑﻪ زﻧﺪاﻧﺶ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ ﯾﺎ ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪاي از ﺟﺒﻬﮥ‬
‫دﯾﮕﺮ‪ ...‬اﯾﻦ اﻓﺮاد را دﯾﻮاﻧﻪ و ﻣﺠﺮم و ﺟﻨﺎﯾﺘﮑﺎر ﺟﻠﻮه دادﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در‬ ‫ﺑﻪﻣﺜﺎﺑﮥ اﺑﺰار ﯾﮏ ﻗﺪرت ﺑﺨﺼﻮص ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﻗﺘﺼﺎدي و ﯾﺎ در‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻨﻬﺎ آدمﻫﺎي ﻋﺎﻗﻞِ آن دوره ﻫﻤﯿﻦﻫﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﮑﻢ ﺳﻼﺣﯽ ﻋﻠﯿﻪ آن ﻗﺪرت ﺑﻪﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ‬
‫و ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺮاﯾﻄﯽ‪ ،‬ﺷﺒﯿﻪ ﺷﺮاﯾﻄﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﮐﺮدﯾﺪ؛‬ ‫ﻧﻈﺮ ﻣﻦ در ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬ﺧﻮد‪ ‬ﻣﻔﻬﻮم ﻋﺪاﻟﺖ‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﮐﻪ در آن ﻣﺴﺌﻠﮥ ﻋﺪاﻟﺖ ﻣﻄﺮح ﻧﯿﺴﺖ‪ ...‬و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ در‬ ‫در ﺟﺎﻣﻌﮥ ﻃﺒﻘﺎﺗﯽ ﮐﺎر ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﮑﻢ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪاي از ﺳﻮي‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺮاﯾﻄﯽ واﮐﻨﺶ اﻧﺴﺎن ﻋﺎﻗﻞ اﯾﻦ اﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﭘﺎﯾﺎن‬ ‫ﻃﺒﻘﮥ ﺳﺘﻤﺪﯾﺪه و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﻪﻣﺜﺎﺑﮥ ﺗﻮﺟﯿﻬﯽ ﺑﺮاي آن ﺳﺘﻢ‪.‬‬
‫ﭼﺎﻣﺴﮑﯽ‪ :‬ﻣﻦ ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﯿﺴﺘﻢ‪.‬‬

‫‪7‬‬
‫ﻓﻮﮐﻮ‪ :‬ﺑﯿﻤﺎري و دﯾﻮاﻧﮕﯽ ﻃﻮري ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪهاﻧﺪ و دﯾﻮاﻧﮕﯽ‬ ‫دﻫﯿﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺮوزي در ﻣﯿﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺳﻌﯽ ﮐﻨﯿﺪ ﺟﻨﮓ را ﻣﺘﻮﻗﻒ‬
‫ﻃﻮري ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺨﺸﯽ از ﻣﺮدم را از ﺟﺎﻣﻌﮥ‬ ‫ﮐﻨﯿﺪ‪...‬‬
‫ﻣﺎ ﮐﻨﺎر ﺑﮕﺬارد‪ .‬اﮔﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺧﻮد را دﯾﻮاﻧﻪ ﺑﺪاﻧﺪ‪ ،‬آن وﻗﺖ‬ ‫اﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ وﺿﻌﯿﺖ در ﻣﺒﺎرزة ﻃﺒﻘﺎﺗﯽ ﯾﺎ اﻧﻘﻼب اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬
‫ﺧﻮد را ﻧﻔﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﺻﻼﺣﺎت داﺧﻠﯽ ﺗﻈﺎﻫﺮ‬ ‫اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﻢ در اﯾﻦ وﺿﻌﯿﺖﻫﺎ آدم ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻫﯿﭻ ﮐﺲ ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﮐﺎرﺗﺮ از آن‬ ‫اﺳﺘﺪﻻل ﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﻧﻘﻼب اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺗﺤﻘﻖ آن ﻫﺴﺘﯿﺪ‬
‫در راﺳﺘﺎي ﻫﺪف ﻋﺪاﻟﺖ اﺳﺖ‪ ،‬در راﺳﺘﺎي ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﯿﺪن ﺑﻪ‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ دﻧﯿﺎي ﻣﺪرن ﮔﺮﻓﺘﺎر‬
‫ﻧﯿﺎزﻫﺎي ﺑﻨﯿﺎديِ اﻧﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﻪ ﺻﺮﻓﺎً اﯾﻨﮑﻪ ﮔﺮوه دﯾﮕﺮي ﻗﺪرت‬
‫اﺿﻄﺮاب ﻋﺼﺒﯽ ﯾﺎ ﺷﯿﺰوﻓﺮﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ در ﺣﻘﯿﻘﺖ روش‬
‫را ﺑﻪ دﺳﺖ ﺑﮕﯿﺮد ﭼﻮن اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺣﯿﻠﻪﮔﺮاﻧﻪاي اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻧﺎدﯾﺪه ﮔﺮﻓﺘﻦ و ﮐﻨﺎرﮔﺬاﺷﺘﻦ‬
‫ﻓﻮﮐﻮ‪ :‬ﺧﺐ؛ وﻗﺖ دارم ﮐﻪ ﺟﻮاب ﺑﺪﻫﻢ؟‬
‫ﮔﺮوﻫﯽ از ﻣﺮدم ﯾﺎ ﺑﺮﺧﯽ اﻟﮕﻮﻫﺎي رﻓﺘﺎري ﺑﺨﺼﻮص‪.‬‬
‫اﻟﺪرز‪ :‬ﺑﻠﻪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻣﻦ ﻓﮑﺮ ﻧﻤﯽﮐﻨﻢ ﺑﻪ ﺟﺰ در ﻣﻮارد اﺳﺘﻌﺎري ﯾﺎ ﺑﺎزي‪ ،‬ﮐﺴﯽ‬
‫ﻓﻮﮐﻮ‪ :‬ﭼﻘﺪر؟ ﭼﻮن‪...‬‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﮕﻮﯾﺪ ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﮥ ﻣﺎ دﭼﺎر ﺷﯿﺰوﻓﺮﻧﯽ ﯾﺎ‬
‫اﻟﺪرز‪ :‬دو دﻗﯿﻘﻪ )ﻓﻮﮐﻮ ﻣﯽﺧﻨﺪد(‪.‬‬
‫ﭘﺎراﻧﻮﺋﯿﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﮐﺴﯽ اﯾﻦ واژهﻫﺎ را ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ‬
‫ﻓﻮﮐﻮ‪ :‬اﻣﺎ اﯾﻦ اﺻﻼً ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﻧﯿﺴﺖ )ﻫﻤﻪ ﻣﯽﺧﻨﺪﻧﺪ(‪.‬‬
‫ﻏﯿﺮﺗﺨﺼﺼﯽ و ﻏﯿﺮرواﻧﮑﺎواﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪﮐﺎر ﺑﺒﺮد‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿﺪ ﻣﻦ را‬
‫ﭼﺎﻣﺴﮑﯽ‪ :‬ﻗﻄﻌﺎً ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﻗﺮار دﻫﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮕﻮﯾﻢ ﺟﺎﻣﻌﮥ ﻣﺎ از ﯾﮏ ﺑﯿﻤﺎري ﺧﯿﻠﯽ‬
‫ﻓﻮﮐﻮ‪ :‬ﻧﻪ؛ اﻣﺎ ﻧﻤﯽﺧﻮاﻫﻢ در ﭼﻨﯿﻦ زﻣﺎن ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ ﭘﺎﺳﺦ‬
‫ﻋﺠﯿﺐ و ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ رﻧﺞ ﻣﯽﺑﺮد ﮐﻪ ﻫﻨﻮز ﺑﺮاي آن ﻧﺎﻣﯽ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪاﯾﻢ‪،‬‬
‫و اﯾﻦ ﺑﯿﻤﺎري رواﻧﯽ ﻧﺸﺎﻧﮥ )ﺳﻤﭙﺘﻮم( ﺑﺴﯿﺎر ﻋﺠﯿﺒﯽ دارد‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ‬ ‫ﺑﺪﻫﻢ‪ .‬ﻓﻘﻂ اﯾﻦ را ﺑﮕﻮﯾﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﮥ »ﻣﺎﻫﯿﺖ اﻧﺴﺎﻧﯽ«‪،‬‬
‫ﺧﻮد‪ ‬اﯾﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪ )ﺳﻤﭙﺘﻮم( اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺑﯿﻤﺎري رواﻧﯽ را ﺑﻪوﺟﻮد‬ ‫وﻗﺘﯽ ﺻﺮﻓﺎً در ﭼﺎرﭼﻮب ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﻧﻈﺮي ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺷﻮد‪،‬‬
‫آورده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺤﺜﯽ را ﺑﯿﻦ ﻣﺎ ﺑﻪوﺟﻮد ﻧﻤﯽآورد؛ ﻣﺎ در زﻣﯿﻨﮥ آن ﻣﺴﺎﺋﻞ‬
‫اﻟﺪرز‪ :‬ﺧﺐ؛ ﺧﺎﻧﻢﻫﺎ و آﻗﺎﯾﺎن‪ ،‬ﺑﯿﻨﻨﺪﮔﺎن ﻋﺰﯾﺰ! ﻣﺎ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن اﯾﻦ‬ ‫ﻧﻈﺮي ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺧﻮب درك ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺑﺤﺚ رﺳﯿﺪهاﯾﻢ‪ .‬آﻗﺎي ﭼﺎﻣﺴﮑﯽ! آﻗﺎي ﻓﻮﮐﻮ! از ﺷﻤﺎ ﺑﺮاي ﻣﺒﺎﺣﺚ‬ ‫از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﻣﺴﺌﻠﮥ ﻣﺎﻫﯿﺖ اﻧﺴﺎن و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺳﯿﺎﺳﯽ را‬
‫ﻧﻈﺮي و ﻓﻠﺴﻔﯽ ﮐﻪ ﻣﻄﺮح ﮐﺮدﯾﺪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﮐﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﻣﯽﮔﺬارﯾﻢ‪ ،‬اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺑﯿﻦ ﻣﺎ ﺧﻮد را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬و ﺑﺮ‬
‫ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار دادﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر ﺗﺸﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﻢ‪.‬‬ ‫ﺧﻼف آﻧﭽﻪ ﺷﻤﺎ ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ اﯾﻦ اﻋﺘﻘﺎد را در ﻣﻦ از‬
‫ﺑﯿﻦ ﺑﺒﺮﯾﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ »ﻣﺎﻫﯿﺖ اﻧﺴﺎن«‪» ،‬ﻋﺪاﻟﺖ« و »ﺗﺤﻘﻖ‬
‫ﺟﻮﻫﺮ وﺟﻮدي اﻧﺴﺎن«‪ ،‬ﻫﻤﮥ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ﭘﻨﺪارﻫﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در‬
‫درون ﺗﻤﺪن ﻣﺎ ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬در داﺧﻞ ﻧﻮع داﻧﺸﯽ ﮐﻪ ﻣﺎ دارﯾﻢ‪،‬‬
‫ﻧﻮع ﻓﻠﺴﻔﻪاي ﮐﻪ ﻣﺎ دارﯾﻢ‪ ،‬و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺨﺸﯽ از ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﻃﺒﻘﺎﺗﯽِ‬
‫ﻣﺎ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺑﺮاي ﺗﻮﺻﯿﻒ ﺟﻨﮕﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻨﯿﺎنﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﮥ ﻣﺎ را ﺑﺮاﻧﺪازد ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪﮔﯿﺮياي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﺗﻮﺟﯿﻪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺑﺮاي آن ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻢ‬
‫ﭘﯿﺪا ﮐﻨﻢ‪ .‬ﻧﮑﺘﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﺎﻣﺴﮑﯽ‪ :‬روﺷﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻟﺪرز‪ :‬آﻗﺎي ﻓﻮﮐﻮ! اﮔﺮ ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻮدﯾﺪ ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ آﺳﯿﺐﺷﻨﺎﺧﺘﯽ از‬
‫ﺟﺎﻣﻌﮥ واﻗﻌﯽِ ﻣﺎ‪ ،‬آنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻫﺴﺖ اراﺋﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﮐﺪام ﯾﮏ از‬
‫دﯾﻮاﻧﮕﯽﻫﺎي آن ﺷﻤﺎ را ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺘﺄﺛﺮ ﻣﯽﮐﺮد؟‬
‫ﻓﻮﮐﻮ‪ :‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﮕﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﮥ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻣﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﭼﻪ‬
‫ﻧﻮع اﺧﺘﻼﻟﯽ اﺳﺖ؟‬
‫اﻟﺪرز‪ :‬ﺑﻠﻪ‪.‬‬

‫‪8‬‬