Bafataa

Mataa dureeFulaa
1. Seensaa-------------------------------------------------------------------------------------------------------- 1
2. Halaa waliigalaagaheefi hangoo Mana hijichaa---------------------------------------------- 2
3. Ciminaa hanqina rawwii Darban_------ -------------------------------------------------------------3
4. Cimina----------------------------------------------------------------------------------------------------------5
5. Hanqina--------------------------------------------------------------------------------------------------------5
6. Haala alaa (carra fi Sodaa) ------------------------------------------------------------------------------5
7. Ergamaa, Mu’lataa, fi Duudhallee----------------------------------------------------------------------6
8. Ergamaa--------------------------------------------------------------------------------------------------------6
9. Mu’lataa-------------------------------------------------------------------------------------------------------6
10. Duudhallee--------------------------------------------------------------------------------------------------7
11. Kayyoo Karoorichaa--------------------------------------------------------- --------------------------8
12. Kayyoo gooroo------------- --------------------------------------------------------- --------------------9
13. Kayyoo gooree-------------------------------------------------------------------------- -----------------9
14. Hojiwwan Gurguddoo bul- garii Bara 2012-------------------------------------------------------18
15. Tarsimoo Rawwii-------------------------------------------------------------------------------------------17
16. Sirna deggrsaafi Rawwii gamagamaa--------------------------------------------------------------29
17. Kaayoolee safartuulee ,maaniifi tarkaanfiiwwaan Tarsiimoo’aa ----------------------28
18. Kaayyolee Taarsima’aa kallaatti madalii arfan ----------------------------------------------30
19. Hojiiwwaan Gurguddoo Saagantaa idilee -----------------------------------------------------32
20. Hojiiwwaan gurguddoo Saagantaa idilee bara 2012----------------------------------------33
21. Faayinaansii ProjeektotaaSagantaa idilee ----------------------------------------------------
22. Sagantaa Raawwii Hojiilee Gurguddoo ---------------------------------------------------------35
23. Karoora Baasii idilee Bara 2012-------------------------------------------------------------------38

1
 I. SEENSA
Imaamataa fi Tarsiimoo Mootummaan akka biyyaatti qopheesse irratti hundaa’uun
bulchiinsa Mana qopheesaa Kiiramuu bulchiinsa gaarii fi misooma ariifachiisaa itti fufiinsa
qabu Magaalicha keessatti mirkaneessuu, akkasumas; rakkoolee hawaas-dinagdee
uummataa sadarkaa ganda 01 kiiramuu keessa jiran hiikuuf rifoormiiwwan kanneen akka
JBHA,SMBKT,CHL,PBG,TFK,TMGB fi TQO itti fayyadamuun gahee fi aangoo hojii kennameefi
itti fayyamuun hojiiwwan bal’aa gaggeessaa tureera..
Haa ta’u malee hanqinaaleen waggottan darban kana keessatti mul’atan ,kanneen akka
TMGB bifaa fi akkaataa barbaadamuun babal’achuu dadhabuu,Raayyaa Qindaa’anii
hojjechuudhaan rakkoolee kanneen akka Kirasassabdummaa hiikuu fi misooma arifachiisaa
fiduun bakka hundatti wal-fakkataa ta’een deemuu dhabuu,fi Rakkoo bulchiinsa gaarii
Hundee irraa dhabmsiisuu dadhabuu fa’i. .
Bu’uuruma kanaan milkaa’ina hojiiwwanwaajjira industirii fi misooma magaalaadaran
dabaluun sadarkaa yaadamu irraan gahuuf bara 2012 kanatti man qopheessaa Siree
dooroo,nageenya,hawaasummaa,mirkaneessuu,Bulchiinsa,gaarii
dhugoomsuu,tajaajila.Arifachiisaa kennuu ,Kiraasassabdummaa lafa magaalaa fi tajajilan
walqabatee jiru xiqqeesuun magalicha keessatti Magaalaa hammayyeessuun,carraa hojii
babal’isuu, Magaalaa G/gala hawwata investmeentii akka ta’an gochuu ,walitti hidhatinsa
ganda badiyaa dabaluun jiruu fi jireenya uummata magaalaa akka jijjiramuf akkasumas
Magarisummaa magalaa keenyaa akka dabalu fi Investiriiwwaan akka babal’atan
gochuun, guddinaa fi misooma magaalaa ariifachiisuun,dhimmoota gurguddoo manaa
qopheessaa irratti xiyyeeffatee hojjetu ta’a.
Kanaafuu, ka'umsi karoora bara 2012 kuni raawwii hojii bara 2011 ka’umsa
godhachuudhaan hojiilee ijoo fi gurguddoo irratti xiyyeeffannoo guddaan itti kennamuun
karaa qindoomina qabuun akka hojjetamuuf karoorfamee jira.
2. HAALA WALIIGALAA
Magaalaan siree dooroo Godinni wallagga Bahaa Magaalaa Godinichi qabu 46 keessaa isa
tokko yommuu ta’u magaalaa finfinnee irraa gara lixa Oromiyaatti KM 507 irratti faggaatee
kan argamu fi godina irraa 175km fagaatee argamti Aanaa kiiramuu irraa 37km fagaatti
waligalli isaa kan uwwisu ta’ee baay’ina uummataa Dhi 1878 Dha 2856 W/g 4734 dha..
kana keessaa abbaa warraa dhi.395 du 117 w/t 512

3. Bakka Argama Magalcichaakan magaalaa siree dooroo

Olika’insi lafa magaalichaa garba irraa g/galeessaan ____ hanga ____m gidduutti kan argamu
yeroo ta’u oromiyaa lixaa latitiwudii 8031’52 hanga100 19’44’Nfi loongitiwudii
360037’51hanaga 37011’52E Baha keessatti kan argamu dha.
4. Daangaa Bulchiinsa Magaalaa siree dooroo
 Kaabaan----Ganda margaa jireenyaa
 Kibbaan-----Ganda margaa jireenyaa
 Bahaan-----Ganda margaa jireenyaa
 Lixaan------Gandamargaa jireenyaa
5. Haalaa Qilleensaa
 Gammoojii

Mana qopheessaa magaalaa siree dooroo 2

6. G/Galeessaa Rooba magalichaa ilaalchisee
Rooba olaanaa_______ mm
Rooba gadi-aanaa ______ mm

7. Haala Waliigalaa Mana qopheessaa Magaalaa siree dooroo

Bulchiinsi Mootummaa Naannoo Oromiyaa Labsii Lakk. 162/2003 baheen gurmaa'ina
qaama raawwachiistuu irra deebi'ee gurmeesse keessaa tokko Mana qopheessaa Magaalaa
ti.Kanuma irratti hundaa’uun Mana qopheessaa siree dooroo Magaalaa haaluma kanaan
kan gurmaa’e ta’ee caasaan mana hojii kanaaf eeyyamame 43Yommuu ta’u Mani
Qopheessaa siree dooroo humna namaa Dhi3 dha 0 w/g_3n ,sadarkaa barnootaan dip dhi 2
dha 0 w/t 2, Dig dhi 1 ,dha 0 w/t 1 ,BA dhi 1,dha 0 w/t 1 , hojii isaa gaggeessaa kan jirudha.
Haaluma kanaan, humna namaa gahumsaa fi qulqullinni isaa mirkanaa’e oomishuun, sochii
hojii dhabdummaa fi hiyyummaa hir’isuuf taasifamu keessatti fayyadamtootni misoomichaa
deeggarsa si’aayina qabu argatanii bu’a qabeessaa fi dorgomtoota tahuun akka guddatu
taasisuudhaan giddu-galeessa guddinaa ta’anii pilaaniin akka hogganaman taasisuunii fi
oomishaa fi oomishtummaa Magaalichaa keessatti taasifamu akka daldala hammayyaa’aa
fi seera qabeessa qabuun deeggaramee, misooma invesittiimeentii babal’ate,karoorri
guddinaa fi tiraanisfoormeeshinii akka biyyaatti qophaa’e galma gahuuf dinagdee qonnaan
gaggeeffamaa ture irraa gara dinagdee industiriitti ce’umsa taasifamuuf keessatti
qindoominni keenyaa gahee guddaa kan qabuudha.

Sakatta'insa Naannoo

1.1. Aangoofi Gahee Hojii Mana Hojichaa

Akkaataa aangoo fi gahee hojii qaamolee raawwachiiftuu mootummaa naannichaa

fooyyessuuf labsii Lakk. 163/2003 labsameen Biirichi Sadarkaa I/A Pirezidaantiitti kan
hoogganamu ta’ee hojii irra tureen aangoo fi itti gaafatamummaa 37 ture Labsii 170/2004
irra deebi’amee fooyya’ee baheen aangoon mana hojichaa gara 40 tti akka ol guddatu ta’ee
jira. Biirichi dameelee gahee qindeessummaan seektara 10 isaanis
CHUWNM,WBLTO,WALQO, WMMLM, ATG, ATGe, WKO WDMGEBID qabaatee argama.

1. Industiriin Magalicha keessatti akka babal’atu fi dhimoota misooma industrii saffiisuuf

gargaaran sakata’uu haalassan mijawaan akka uumaman ni taasisa.

2. Magalicha keessatti industriiwwaan xixxiqaan,giddu-galessaa fi gurguddoon

babal’atanii ce’umsi dinagdee gara industriitti saffinaan akka taasifamuu cimee ni
hojjetaa.

3. Gosoota Industirii tarsiimoo’aa ta’aanif xiyyeeffannoo kennuudhaan deeggarsa adda ni

kenna

4. Waldaalee Ogummaa gama adda addaagurmaa’an ni jajjabeessa, deeggarsa

barbaachisaa ta’es ni kenna

5. Imaammata , tarsiimoo fi sagantalee misooma fi bulchiinsa lafa magaalaa ni

qophessaa,yoo hayamamee akka hojii irraa olchuu taasiisa

Mana qopheessaa magaalaa siree dooroo 3

6. Sirna’aa amayyaa misoomaa fi bulchiinsa lafa magalaa akka diriiruu ni taasiisaa,ni
deggaraa,ni to’ataa,ni hordofaa.

7. Laftii magaalaa pilaanii magaalaa eeggee qusannoo fi fayidaa ol’aanaaf akka oolu
qajeelfamootaa fi hojiimaataa ni qopheessaa, akka hojii irraa ooluu ni taasiisa, ni
to’ataa,ni hordofaa.

8. Magalichi dorgomaa,jiruu fi jireenyaa mij’aa,magariisaa fi qulqullinaa hawatootaa akka

tanii ni hojjetaa,ni deggaraa.

9. Magalicha keessatti fi daangaa magaalootaa irratti ijaarsii seeraan ala akka hin
babal’annee qamnii dhimmii ilaaluu waliin ykn ofi isatti qajeelfamaa fi hojjimataa
qopha’ee hojii irraa olmaa isaa ni hordoffaa,ni to’ataa.

10. Magalicha keessatti haalaa qabiinsaa ragaa lafaa fi qabeenyaa lafaan wal qabatee jiru
sirnaa kadastratiin akka qabamuu fi gurma’uu sochii hojii gama kanaan magaala
keessat gaggeeffamuu ni qindeessaa,ni to’ataa,hojii irraa akka ooluu ni taasiisaa.

11. Qophii fi rawwii karooraa hojii fi baajataa Magalicha yeroo yeroodhaan ni hordoffaa, ni
gamagammaa,ni qindeessaa.

12. Misoomaa Magalicha dizayionii fi ijaarsaa gamowwaannii fi kan biroo ilaalchisee

imaammataa, tarsiimoo fi seeroonni mootummaan bahaan hojii irraa ooluu isaanii ni
hordofaa,ni to’ataa.

13. Mirgi ofiin of bulchuu Magalichaf kenname haala itti cimurratti qorannoo ni adeemsisa
;daandeettii raawwannaa isaanis akka guddisaniif deeggarsa ni kenna,

14. Magalicha keessatti misooma ariifachisaa fiduu fi demokiraasiif bulchiinsa gaarii

dhugoomsuuf tattaaffii taasisuuf deeggarsa barbaachisaa ta’ee ni kenna

15. Rakkinni mana jireenyaa Magalicha keessa jiru haala itti salphaatu qoraachuudhaan
qaama oli beeksisuun yaada furmaata akka ni dhiyyeessa; yommuu heyyamamuus
hojirra ni oolcha

16. Nammoota mana jireenyaa ijaarachuuf waldaan gurmaa’aan ni galmeessa; ni

gurmeessa; waraaqa ragaa qaama seerumma ni kenna; mannen jireenya qusannan
ijaaraman ilaalchisee qoraanna ni gaggeessa; yommu heyyamamuus hojiirra ni oolcha.

17. Taajaajiloonni bu’uura misooma adda addaa kan akka ibsaa, sarara dhangaala’aa fi kkf
Magalicha keessatti akka babal’ataniif qaamolee dhimmi ilaalu waliin ni hojjeta; haala
ni mijeessa

18. Magalicha humna galii isaanii akka cimsaatan qaama dhimmi ilaalu waliin yeroo yeroon
quunnamtii taasisuun haala mijaa’aa ni uuma, ni hordofa, ni qorata deeggarsa
barbaachisaa ta’ees ni kenna

19. Magalicha humna taajaajilaa fi bu’uura misooma diriirsuuf dandeettii cimsaachuuf kan
isaan dandeessisuu deeggarsa akka argatan dhaabbilee Mit-mootummaa fi qaamota
gargaarsa biroo waliin quunnamtii ni taasisaa; haala ni mijeessa; qaama ilaalu waliin ni
hojjeta

Mana qopheessaa magaalaa siree dooroo 4

20. Magalicha keessaatti rakkoon dinagdee, hawaasummaa fi siyaasaa haala furmaata itti
argachuu danda’u ilaalchisee qaama mootumma dhimmi ilaalu waliin ni qorata; tooftaa
ni baasa; akka hojiirra oolus ni taasisa

21. Dandeetti raawwanna Magalicha cimsuuf leenjiiwwaan adda addaa kennamu

fudhachuun hojiiti nijijjira.

22. Magalicha Magaala fi Gandeen baadiyaa gidduutti walitti dhufeenyi fi wal-gargaarsi

akka jiraatu ni qindeessa; ni hordofa

23. Gudd inni magaalaa fi baadiyyaa akka wal deeggaree deemu qaama dhimmi ilaalu waliin
ni hojjata

24. Magalicha halaa hamayyuummaa qabuun pilanii magaalaa eeganii demuu isanii ni
hordofaa,ni to’ataa, pilanii magaalaa sadarkaa isaa eegeessii akka qopha’uuf deggarsaa
barbaachiisaa ni gaafata.

25. Damee ijaarsaa keessatti haalaa hirmannaa hawaasaa itti babalatuu ni qorataa, hojii
irraa ni oolchaa.

26. Piroojaktoota bajaata mootummaatiin gaggeeffamanif waliigalteewwan hojii ijaarsaa

akka qophaa’an ni taasisa; gafachuun akka hprdofamu gochuu ta.

27. Jijjirammaa ykn dabalata hojii ijaarsaa, jijjiraama gatii, waldidaa piroojaktoota ijaarsa
irratti uumamuu fi gaaffilee kannen irratti dhiyyaatan xiinxalee furmaata akka argatan
haala ni mijeessa.

28. Sadarkaa calbasii,ijaarsaa fi wal-harkaa fudhiinsaa gamoowwanii ilaalchisee yeroo

barbachiisaa ta’etti to’annoo ni gaggeessasirreeffamaas ni fudhata.a

Ergama ,Mul’ataa fi Dudhaalee

Ergama

Magaalaa kiiramuu keessatti misoomni IMX fi investimantii babal’atee daldalaa fi gabaa

waliin waldeeggaree hojii dhabdummaa fi hiyyummaa hir’isuu fi magaalaa
hammayyeessuun dinagdeen industiriin akka hogganamu gochuun guddina hawaas-
dinagdee fi bulchiinsa gaarii mirkaneessuun jiruu fi jireenya uummataa fooyyeessuu dha.

Mul’ata (Vision)

Bara 2017 tti Baha Wallaggaa keessatti misoomni industirii fi magaalaa dagaagee, jiruu fi
jireenyi uummataa fooyya’ee gara biyyoottan galii gidduugaleessa argatanitti akka
guddattu gochuu dha.

Duudhaalee
1. Ittigaafatamumma
2. Iftoomina
3. Tajaajila gahumsa qabu
4. Hirmaachisummaa

Mana qopheessaa magaalaa siree dooroo 5

 5. Jijjiiramaaf hojjechuu
Xiinxala Haala Keessaa fi Alaa (SWOT Analysis)
Xiinxala Haala Keessaa (ciminaa fi Dadhabbina)
Cimina (Strength)
 Rakkoowwan bulchisa gaarii addaan ba’ee bekamuu
 Karoora guddinaa fi tiraanisfoormeeshiini fi karoorri waggaa qophaa’ee jiraachuu
 Sirni hordoffii fi gamaaggamaa sadarkaa adda addaatti diriiree jirachuu;
 Kennii tajaajilaa fedhii maammilaa guutuuf taasisfamu jajjabeessaa ta’uu;  
Dadhabina (Weakness)
 Malaanmaltummaa fi kiraa sassaabdummaan bifa dhokfatee jiraachuu
 Dambii fi qajeelfama alaa hojjechuun ammallee jiraachuu
 Hanqina loojistikii irraan kan ka’e caasaa sekterchaaf leenjii kennuudhaan ga’umsaa
fi dandettii cimsuu irratti qaawwi jiraachuu
Raawwii hojii tarsiimoo bu’aa guddaa galmeessisuu danda’an dagachuun hojii xixiqqaa fi
formalitii gabaasaa irratti xiyyeeffachuu

 Muuxannoowwan gaggaarii jiraan addaan baasuudhaan qindeessuun babal’isuu

dhabuu;
 Karoora qabamu galmaan ga’uuf hojjetaan kutannoon wal-qixa dhabuu.
 Sirnni hordoffii fi gamaaggama ciccitaa ta’uu
 sirna qabinsa ragaa jiru amayya’uu dhabuu
 Kenni tajaajila istaanderdii taa’een ta’uu dhabuu
 Magalicha maddoota galii adda addaa fayyadamanii galii isaanii guddisuu dadhabuu
Qo’annoo fi qorannoo irraatti hundaa’uudhaan si’aayinaa fi saffina kenna tajaajilaa
foyyeessuufhojjatamuudhabu, Uwwisni fi qulqullinni tajaajila bu’uura misoomaa fedhii
hawaasaa waliin kan walhinsimne ta’úu

Mana qopheessaa magaalaa siree dooroo 6

 Hanqina baajataa fi loojistikiin jiru bal’ina hojii waliin wal simuu dhabuu ni
danda’a.
 Hanqinni humna namaa keessattuu ogeessotaa rakkoo uumuu ni danda’a

Ka’umsa karoorichaa
Tooraa fi Imaammatoota Misoomawaa Biyya Keenyaa Biyyi keenya erga
mootuummaa dimokiraatawaa fi misoomawaan hogganamuu fi buluu egaltee
imaammatoota, tarsiimoowwaan fi sagantaaleen misooma baadiyyaa fi magaalaa
bahanii hojiirra olaaniiru. Imaammatni Misoomaa Magaalaa haadhoo fi
imaammatootin xixxiqqaan kan akka Imaammataa fi Tarsiimoo Misoomaa fi
Manajimeentii Lafaa Magaalaa, Imaammata Misooma Industirii Konistraakshiinii,
Imaammatootaa fi fireemworkiin misooma magaalaa kunis, akka biyyaa fi
naannootti kan bahan yoo ta’u, akka Magalichis walsimsiisuun ittiin hojjatamaa jira.

Tarsiimoowwanii fi fireemworkiin adda addaa jiran keessaa fireemiworkii bulchiinsa

gaarii misoomawaa fi ijaarsaa dandeettii magaalaa fooyya’ee fi tooftaa raawwii,
taarsiimoo qophii pilaanii magaalaa fi raawwii, taarsiimoo bu’uura misooma
magaalaa , tarsiimoo eegumsa naannoo qulqullinnaa fi bareedina magalaa,
taarsiimoo misooma magariisaa magalaa fi dhabamsiisa balfa gogaa, qajeelfama
ijaarsa raayyaa misoomaa, dha. Kanarraa ka’uudhaan, imaammatoota,
tarsiimoowaanii fi fireem workii fi sagantaalee misooma magaalaarratti bahanii
hojiirraa jiran ka’umsa karoora kanaa akka ta’an ta’ee jira.

Mul’ata Yeroo Giddu galeessaa fi Yeroo Dheeraa Biyya keenyaa qabatee jirtu
Akka biyyaatti,Nageenyaa, misooma fi bulchiinsa gaarii irratti waliigaluun guddina
diinagdee ariitiin fiduun fayyaadamummaa ummataa mirkaneessuuf akkaasumas
sirna dimokiraasii keenyaa ijaaruuf imaammataa fi tarsiimoowwan sektaraalee itti
fuufsiisuuf murteen darbee waan jiruuf akka ka’uumsaattii fudhatameera. Ummatni
biyya keenyaa mul’ata yeroo giddugaleessaa fi dheeraa qaban irratti waliigaluun
KGT2 (2008-2012) haroomsa biyya keenyaa saffisiisuun bara 2017tti biyyoota galii
giddugaleessaa cinaa hiriirsuuf mul’ata qabame akka ka’umsaatti fudhatameera.
Mul’atni biyya keenyaa yeroo gabaabaa keessatti biyya guddatte kan galii calqabaa
doolaaraa (USD) 1,000, yeroo giddu galleessaatti 1,500 irraan gahuuf karoorri
ce’umsaa bahee hojjatamaa jira. Kun hojii cimaa kan nu gaafatu, hiixatanii
karoorsuu, ciminaan raawwaachuu fi kutannoo kan gaafatu waan ta’eef raayyaan
ijaaramnee hojjachuu akka gaafatu beekamee ka’uumsaa karoora kanaa ta’ee jira.

Raawwii hojii Bara 2011

Sosochii hawaasa dinagdee magaalaa keenyaa bu’uura godhachuun akkaataa
magaalaa fi baadiyyaan waldeggaranii waliin guddachuu danda’anii fi kenna
tajaajilaa sadarkaa barbaadamuun hawaasaan ga’uuf karaa mijatuun magaalotni
keenya akkataa tarsiimoo walitti hidhaminsaan qindomanii hojjetaa turaniiru.
raakkoowwan bulchiinsa gaarii magaalaa keessatti haaromsa gaggeeffameen adda
bahanii beekaman araarama tokko malee kutannoon hiikaa demuun murteessa

1
ta’uun hubatamee sochii jalqabameen rakkowwan kanneen akka Kenna Tajaajilaa ,
Dhiyeessii bu’uuraalee misoomaa ,Kiraasassaabdummaa lafaa fi mana gandaa
irraatti raawwatu fi Hojimataa walitti qabinsa galii mootummaa adda baasuu,
tajaajila uumata magaalaafi baadiyyaa keessatti kennamu, meeshaalee riifoormii
hojii irra oolchuun tajaajila argachuu qabu karaa iftoominaa fi ittigafatamummaa
qabuun kennuu fi hirmaannaa uummataatiin hiikuu fi furmaataa kennaa
deemuurratti bara kanaa ciminaan hojjetamaa tureera.

Haaluma kanaan raawwiin hojiiwwanii bara darbee xiinxalamuun ciminoonni,

hanqinooleen, harcaatii fi rakkooleen raawwii karoora bara 2011 keessatti mul’atan,
karoora bara 2012 keessatti akka ka’uumsaatti fudhatamanii jiru.

Fedhiiwwan, Komeewwanii fi Gaaffiiwwan Uummatni Keenya Qabu

Ummatni keenya magaalaas ta’e baadiyaa waltajjii uumamu kam-irrattuu sodaa
tokko malee, cimina, hanqinaa, komiiwwan qaban fi rakkoolee jiran sadarkaa ifatti
dubbachuu irra gahee jira. Bu’aan kun bu’aa sirnichi goonfachiise waan ta’eef ifaa fi
bilisa ta’ee komiiwwan bu’uura misoomaa fi rakkoo bulchiinsa gaarii jiran kaasaa
jira. Rakkoolee kaasaa jiru keessaa magaalaa keessatti keenniinsi tajaajila jijjirama
qabaatus, ammallee haala riifoormii irra ta’een raawwatamaa akka hin jirree fi
abbaa dhimmaa deddeebisuun kan jiru ta’uu, bu’uura misoomaa kanneen akka ibsaa,
daandii fi bishaan irratti hanqinni bal’aan akka jiru, daandii cirrachaa, ijaars sheedii
IMX, Ijaarsa bo’oo lolaa(dich),Qophii fi dabarsa ijaarsa waldaa mana jireenyaa
J/magaalaa fi Barsiisotaa fi kanneen biroos ilaalchisee hojiin gaariin jiraatus, gama
piroojaktiitiin rakkooleen qulqullinnaa, harkifannaa fi baajata ka’ameen yeroon
xumuramuu dhabuun akka jiru, galii walitti qabuurrattis harcaatiin kan jiruu fi
misooma magaalaa fi bulchiinsa gariin walqabatee komiiwwan adda addaa akka
jiran hubatamee jira. Dhimmoonni caqasaman kun deebii gahaa fi hatattamaa kan
barbaadan waan ta’eef ka’uumsa karooraa ta’anii jiru.

Carraa Bal’aa (Potentional) magalaa Keenya Qabdu

Magalichi qabeenyaa qabu keessaa humna oomishaa gahaa ta’e/ Productive Labor
Force/ kan qabdu yoo ta’u humna namaa bal’aa qabnu kana hubannoo isaa cimsuu,
faayyaan isaa eeguu, carraa hojii uumuufiin akka hojiitti bobba’u taasisuu, lafa
bal’aa qabnu karooraan hojiirra oolchuu, Kanaaf, caarraawwan qabnu kana yoo itti
fayyadamte galma akka biyyaa fi naannootti kaa’ame Magalicha keenyaas mula’ina
fiduu keessatti gahee guddaa waan qabnuuf akka ka’uumsaatti fudhatamee jira.
Xinxala Raawwii hojiiIjoo fi GurguddooBara2011 HojiiwwaanGama ijaarsa
raayyaatiin hojjetaman
Gurmaa’insa sivil sarvaantii Magalichabara kanaa yommuu ilaalamu GAd =1, GRJJ = 1
Baay’ina 1:5 = 4 (Dhi =4 Du= -- w/t= 4) fi adda duree dhi 3 dha 0 w/g 3 tiin gurma’uun
hojii isaa kan gaggeessaa ture ta’u. Kan Gurmaa’insa J/ magaalaa Baay’ina Ganda
magaalaa 1, Baay’ina Zoonii Gandaa 3, Baay’ina Garee Misoomaa 11, Baay’ina 1:5 =
55 baayina 1/5 Dhi =395 Du =117 w/t =512 fi Adda duree J/magaalaa keessaa Adda
bahe dhi= 60 dub =39, w/t =99 tiin gurmaa’ee hojii isaa gaggeessaa tureera.

2
Haaluma kanaan Bu’aalee Gurmaa’insa kanaanargaman S/Sarvaantiin Magalicha
harcaatiin haa jiraatuyyuu malee haala gurmaa’een hojjechuu fi karaa idilaa’een
hojii waliin ilaalaa deemuun waan jiruuf komiin kenniinsa tajaajilaan walqabatee
uummata biraa ka’aa ture yeroo ammaa fooyya’ee jira.Jiraataan magaalaas
rakkoolee ofiin hiikkachuu danda’u kanneen akka daandii keeessa keessaa, daandii
suphuu, riqicha waliin ijaarrachuu, toora bishaanii fi ibsaa diriirsuun babal’ifachuu,
bo’oo lolaa haaraa baasuu fi qulqulleessuu akkasumas hojiiwwan manneen
barnootaa olguddifachuu irratti dammaqinaan haalli itti socho’aa jiran ni mul’ata.
Gama biraatiin hojiiwwan nageenyaa keessatti koree mataa isaa dhaabbachuudhaan
qaama nageenyaa waliin hiriiruun sochiin bakka baay’eetti mul’atu gaarii dha.
RAKKOOWWAAN BULCHIINSA GAARII ADDA BAHANII FURAMAN ILAALCHISEE’
Sochii jalqabameen rakkowwan kanneen akka Kenna Tajaajilaa, Dhiyeessii bu’uura
Magalichaalee misoomaa, Kiraasassaabdummaalafaa irraatti raawwatu fi Hojimataa
walitti qabinsa galii mootummaa adda baasuu, karaa iftoominaa fi
ittigafatamummaa qabuun kennuu fi hirmaannaa uummataatiin hiikuu fi furmaataa
kennaa deemuurratti bara kanaa ciminaan hojjetamaa tureera. Keessumaa
haaromsa gadi-fagoo gaggeeffameen komee hawaasni bal’aan kaasaa ture karoora of
danda’een akka magaalaatti hiikuuf hojii hojjetameen jijjirama bal’aan dhufaa jira.
Ta’us rakkoowwan bulchiinsa gaarii magaalaa keessatti mul’atan fedhii fi gaaffii
bu’uuraalee misoomaa, Dhiyeesssii meeshaalee bu’uraa fi kenna tajaajilaa keenya
g/galeessa kan godhate irraa kan maddu ammallee xiyyeeffannoo kan barbaadudha.
Haaluma kanaan rakkoowwaan bulchiinsa gaarii haaroomsa keessatti adda bahan
deeggarsaa fi hordoffii wal-irraa hin cinne gaggeessuun furmaata kennuuf yaalamaa
ture.
Fedhii fi gaaffii bu’uuraalee misoomaan walqabatee kan humna magaalaa fi
hirmaannaa uummataan hiikamuu danda’u adda baasuun irratti hojjetamaa tureera.
Raawwii hojii bu’uraalee misoomaa fi sirna foyya’insa faayinaansii magalaa
Kiiramuu
Daandii keessa keessaahaaraa km. -----karoorfamee Rawwii km ------- (> %--),
Ijaarsaa Daandii Cirrachaa km -------raawwii km ------ (%----),
Daandii ciccarchaa suphuu karoora km----- raawwiin --- (----),
Ijaarsa sheedii waldalee IMX karoora lakk -----raawwii ---- (%----),
Ijaarsa qeeraa xixiqqaa karoora lakk. ----Raawwii---- (%--),
Sararaa bishaanii diriirsuu km ----- karoorfamee km ---(> %----),
Boonoo Bishaanii ijaaruu karoora lakk ------ raawwii------- (%----)
Bol’oo lolaa suphuu km ----- raawwiinkm -- (%-----),
Ijaarsa Mana FincaaniiUummataa lakk.----- Karoofamee keessaa Kanraawwartame
lakk ----- (> %----),
Riqichaa suphame lakk.----Karoorfame keesaa raawiin lakk. ---- (>%----),
Galii mana qopheessaa Qar.481082 karoorfannee keessaa Qr.220,000 Raawwii
keenyaadha.raawwii 46% raawwanneera.
Hojii Gurma’insa Magaalaa fi Alwalta’insaa

3
Qindoomina Magaalaa fi Magaalaa ,Magaalaa fi Baadiyaa akkasumaas magaalaa fi
dhaabbilee adda addaa uumuudhaan hojiiwwaan bu’uuralee misoomaa,Nageenyaa,fi
kkf irratti magalotni keenya waligaltee uumuun hojjetamaa kan ture yommuu ta’uu
karoora bara kanaaf qabame keessaa walitti hidhaminsa magaalaa fi Magaalaa
karoora ------ raawwiin -------,(----%),Magaalaa fi Badiyyaa 14 raawwiin ----- (>%-----)
rawwatamee jira
Dabarsaa fi Raawwii Hojii Bulchinsa Manneenii
Waldaa Barsiisota ____ miseensa____kan qaban qarshii, _____ qusachuun gara
ijaarsaatti galuuf sochii keessa kan jiranidha...
Raawwii hojii Qulqullinaa fi magarisummaa magaalaa
Hojii qulqullinaa fi magarisummaa magaalaa irratti balfa gogaa fi dhangala’aa
maqsuu ---------------karoorfamee keessaa raawwiin----------- (---- %), biqiltuu biyya
keessaa fi alaa dhaabuu fi kunuunsuu --------- karoorfamee, raawwiin --------
(%---------), to’annoo jaarmiyaalee adda addaa taasisuu lakk.------Karoorfamee
raawwii lakk -----(--- %) fi kkf irratti hojiin bal’aan hojjetamaa tureera.
Raawwii hojii Hirmaannaa ummataa
Hirmaannaan uummataa hojiiwwan bu’uuraalee misoomaa adda addaa fi
Qulqullinaa fi magarisummaa magaalaa irrattis bal’inaan hojjetamaa kan ture
yommuu ta’u hojii daandii keessa keesssaa, daandii cirrachaa, bo’oo lolaa
qulqulleessuu , sarara bishaanii, poolii ibsaa dhaabuu, ijaarsa riqicha haaraa fi kkf
keessatti namota1000hirmaachiisuuf karoorfameeraawwiin 376 (%82 oli) kan
rawwatame yommuu ta’uHumni namaa kun tilmama mallaqqaanKaroori Qar.23000
Raawwii Qar.1880.(82%oli), himaannaa mallaqa calla Qar_____.sassabuuf
karoorfamee raawwiin Qar.______ (%) uummatni magaalaa ga’ee bakka bu’umsa hin
qabneen raawwataa tureera.
Akka waliigalaatti rakkoowwaan haaromsa keenya gadi-fageenyaan gaggeeffame
keessatti addaa hahanii fi xiyyeeffannoo barbaadan jedhamee ilalame kessaa
raayyaa misoomaa magaalota irra deebiin ijaaramanii sochii keessa galanii jiran
hordofuu fi deeggaru, gaaffii fedhii bu’uuraalee misoomaa uummata hirmaachisuun
deebisaa deemuu,ilaalchaa fi gocha k/sassaabdummaa fi rakkoo bulchiinsa gaarii
magaalota keessatti bifa adda addaatiin mul’atu kutannoon hirmaannaa uummataa
fi qooda fudhattootaan sirreessuu barbaada.

Rakkoolee Adda Bahan

Rakkoo Misoomaa
Magaala keenya keessatti bu’urri misoomaa ga’aa ta’e dhibuu kanneen jiranis yoo
ta’e feedhii jiru waliin Kan wal hin madaallee fi qulqullina kan hin qabne waan
ta’eef abbootii qabeenyaa ofitti harkisuu irratti rakkoo ta’uu.
Rakkoo mana jireenyaa waan jiruuf ,namootni gaaffii lafa mana jireenyaa
bul.magaalaf dhiyeessanis ,lafti yeroon adda bahee dhiyaachuu dhabuu
Rakkoon iddoo olmaa dargaggootaa fi qulqullina magaalaa waliin wal qabatee
jirus guddaa dha. Magaala keenya keessatti haalli ittiin kosii gogaa kaasan
ammallee rakkoo ta’ee kan jiruu fi iddoon magarisuu ga’aa ta’ee kan hin jirree
ta’u dha;

4
 Imaammati misooma magaalaa keenya walitti hidhamiinsa magaalaa fi baadiyaa
kan jajjabeesu ta’us, Magaala keenya keessatti iddoo itti kennanii irratti
karoorfatanii hojjechuun rakkoo guddaa ta’ee jira

Rakkoowwan Bulchiinsa Gaaarii

 Kenninsa tajaajilaa waliin wal-qabatee ammallee Magaala keenya karaa
iftoominaa fi gafatamummaa qabuun tajajila kennuu irratti rakkoon jiraachuu ;
 Qabeenya magaalaa haala qulqullina qabuu fi kiraasassaabdummaa irraa bilisa
ta’een fayyadamuu dhabuu;
 Haalli qabinsa herregaa fi itti fayyadama baajataa Magaala baay’ee iftoominaa fi
itti gaafatamummaa kan qabu ta’uu dhabuu
 Magaala keenya hoggansa abbaa qabeenyaa misoomawaa itti fufiinsaan
deggeruu danda’u dhabuu;
Rakkoo Raayyummaa dhabuu
 Hawaasnis yeroo ammaa kana fayidaa ijaarsa raayyaa kana haaluma hubateen
nageenya naannoo ofii egsiisuu, bu’uraalee misoomaa irratti abbummaan
hojjechuu fi kiraa sassaabdummaa magaalaa keessatti babal’atee jiru ifatti
irraatti qabsaa’uun dhabamsiisuuf karaa wal-fakkaataa ta’een qabsaa’uu
dhabuu.
 Ijaarsii Rayyaa Ilaalcha fi gocha kiraasassabdummaa dhabamsisuun Misoomaa fi
Bulchiinsa Gaarii Magaala keessatti mirkaaneessuuf gahee bakka hin bu’amne
qabaatus ammayyuu kan hafu ta’uu .
 Qajeelfama ijaarsaa raayyaa jijjiiramaa bu’uuraa godhaachuun gurma’insii 1:5 fi
gareen misoomaa akka cimuuf hojjechuun ammallee kan hafu ta’uu .
Walumaagalatti erga ijaarsi kun lafa qabatee qindoominni jiru cimuun
rakkooleen bulchiinsa gaarii magaalaa keessatti mul’atan ni dhabamsiifamu
Kallatii Galama Ga’iinsa Karoorichaa
 Raawwataa Qopheessuu (Raawwataa abbumaan qophii karoorichaa keessatti
hirmaate raawwatu uumuu);
 Raayyaa siviil sarvisii cimsuun: Ijaarsa Gurmaa’insa Qamolee sadanii (Dhaaba,
Mootummaa fi Uummata) jajjabeessuun Qaamolee sadan gara ilaalcha tokko
fiduun Misooma Jalqabame kana itti fufsiisuu;
 Qindoomina hojii manneen hojii sekterichaa keessatti uumuun;
 Hojiiwwan hunda rifoormiiwwan meeshaalee jijjiiramaa ta’aniin(JBAH, SMBKT fi
chaarterii lammilee) akka deeggeramu gochuudhaan;
 Kiraa sassaabdummaa qabsoo gitaan dadhabsiisuun;
 Humna dandeettii raawwachiisummaa leenjiin cimsaa deemuun;
 Gama dhiyeessiin hoggansi, raawwatootaa fi haawwaasni ga’ee adda durummaa
guutuu ta’e bahuun harcaatii tokko malee hojjachuu;

5
 Hojiiwwan hojjetamu hundi hojimaataa fi qajeelfamoota mootummaa
kabajuudhaan karaa iftoomina qulqullinaa fi itti gaafatamummaa qabuun
hojjechuu itti gaafatamummaa, akkasumas miira abbumma dagaagsuun
hojjechuun;
 sirna hordoffii fi deggersaa sadarkaa sadarkaan jiru cimsuun

KUTAA LAMA
6. Toora Xiyyeeffannoo Tarsiimoo fi Bu’aa Toora Xiyyeeffannoo

6.1. Toora Xiyyeeffannoo Tarsimawoo

Toorri xiyyeffannoo tarsiimoo’aan utubaa milkaa’inaa ti. Magaalichi Mul’ataa fi

Ergama isaa Gama bu’aa qabeessa ta’een galmaan gahuuf dhimma murteessoo ta’an
addaan baasuun, gufuuwwan furmaata barbaadanii fi dandeessistootni guddinaa fi
misoomaaf gumaacha ol’aanaa qabaniif kan akka carraa fi cimina jiru duguuganii
fayyadamuudhaan gufuuwwan jiran hiikuu irratti xiyyeeffachuun ni hojjatama..
Dhimmootni akka Magaalichaatitoora xiyyeeffannoo ta’anii filataman hundi
guutummaa guutuutti yoo hojjataman ergamaa fi mul’anni waajjirichaa galma ni
gahu, rakkooleen ijoon furmaata ni argatu. Kunis cehumsa diinagdee gara
industiriitti godhamu waliin jiruu fi jireenyi uummata akka fooyya’u ni taasisa.
Misooma industirii fi magaalaa itti fufiinsa qabuu fi hawaasni sadarkaa sadarkaan
irraa fayyadamaa ta’u mirkaneessuuf GTP II keessatti toorawwan xiyyeeffannoo
sadan armaan gadii irratti xiyyeeffachuun ni hojjatama.

Isaanis:
1. Misooma Industirii
2. Misooma Magaalota Hammayyaa’aa fi
3. Gahumsa Odeeffannoo Gabaa Hojii fi Humna Misoomaa

6.2. Ibsaa fi Bu’aa Toora Tarsimoo

6.2.1. Misooma Industirii

Diinagdee qonnaan durfamu irraa gara diinagdee industiriin hogganamuutti cehuuf

bu’uura industirii naannicha keessatti kaa’uun hojii murteessa dha. Haaluma kanaan,
naannoo keenya keessatti industiriiwwan xixiqqaa, giddugaleessaa fi gurguddoon
akka hundeeffamanii fi babal’ataniif pooteenshaala industirii qorachuu fi beeksisuu,
teeknooloojii industirii biyya keenyatti barbaadaman addaan baasuu fi qindeessuu,
gurmaa’insi IMX sadarkaa olii hanga gadiitti jiru bifa iftoomina qabuun akka
raawwatamu gadi fageenyaan hubannoo argatee misooma itti fufiinsa qabuu fi

6
uummatni irraa fayyadamu galmeessisuu fi hiyyummaa dhabamsiisuu, hoji
dhabeeyyii bifa hammachuu danda’uun gurmeessuu fi akka hojitti galan gochuun
qaamoleen adda addaa misooma IMX cimsuudhaaf qooda qaban akkaataa ittiin
tumsa gochuu qaban hubachiisuun hirmaachisuu dha.

Haaluma kanaan muuxannoowwan gaggaarii sektericha keessatti

galma’an/argaman/ qindeessuun babal’isuu fi teeknoloojiiwwan bu’aa qabeessa
ta’an sadarkaa hundaatti yeroo muraasa keessatti hojirra oolchuudhaan
Intarpiraayizoota Maaykiroo fi Xixiqqaa keessumattuu dubartootaa fi dargaggoota
baay’inaan akka keessatti hirmaatan deeggaruun qabeenya horatanii gara
invastimantii xixiqqaa, giddugaleessaa fi gurguddaatti akka ce’an taasisuun, jiruu fi
jireenyi isaanii akka jijjiiramuu fi guddina hawaas-dinagdeef gumaachuu akka
danda’an taasisuu dha.

Gama biraatiin qorannoo adda addaa gaggeessuun carraa fi qabeenya investmantii

jiru addaan baasuun abbootiin qabeenyaa fedhii horatanii gara invastimantii akka
dhufan odeeffannoo sirrii ta’ee qopheesuun, bifa hammayyaa fi bu’a qabeessaa ta’een
tamsaasuun invastimantiin akka babal’atu taasisuun, magaalaa fi baadiyyaa walitti
hidhamuun akka guddatan hojjechuu dha. Akkasumas, bu’aa qabeessummaan
invastimantii akka mirkanaa’uuf deeggarsii fi hordoffii itti fufiinsa qabu gochuun
invastaroonni hojii qabatamaa keessa akka galan haala mijeessuun carraa hojii
bal’aa hoji-dhabdootaaf akka uumamu taasisisuu yoo ta’u, industiriiwwan oomisha
alatti-ergan (export) sadarkaa isaanii eeguun gabaa addunyaa keessatti dorgomaa
ta’uun sharafa biyya alaa argamsiisanii fi al-galtee bakka bu’u (import substitution)
irratti hojjetan jajjabeessuu dha.

Walumaagalatti industiriiwwan guddina diinagdee ariifachisaa fiduuf shoora

olaanaa akka taphatan gochuun nageenya industirii irratti hojjechuun murteessaa
dha. Kanaafuu industiriiwwaan xixiqqaa Godina keenya keessa jiran hunda keessatti
walitti dhufeenyii hojjetaa fi hojjechisaa gidduu jiru cimee nageenyii fi qunnamtii
industirii gaarii akka uumaamu taasisuuf seeroota dhimma hojjetaa fi hojjachisaa
irrattii hubannoo fi leenjii kennuu, waldaatiin akka ijaaramaniif haala mijeessuu fi
bakki hojii balaa industurii fi dhibee sababa hojiitiin dhufan irraa bilisa akka
ta’uhordoffii wal irraa hin cinnee sadarka sadarkaan gaggeessuun fayyummaa fi
nagummaan hojjetootaa akka mirkanaa’u haala hojii fi bakka hojii mijaa’aa ta’e akka
uumaamu taasisuun Magalota Godinichaa keessatti nageenyi industirii eegamee
ce’umsa diinagdee gara industiriitti taasifamu milkeessuu dha.

Bu’aa Toora xiyyeeffannoo: Industiriwwan guddina diinagdeef bu’uura ta’anii

uummanni irraa fayyadame.

6.2.2. Misooma Magaalaa Hammayyaa’aa

Hojiin misooma magaalaa hojii misooma waliigalaa kallattii hawaas-diinagdee fi
naannoo (Industirii, Daldala, Gabaa, Bu’uura Misoomaa, Miidhaginaa fi Qulqullina
Eegumsa Naannoo Magaalaa, Qonna Magaalaa fi Tajaajilaa Hawaasummaa) kan of

7
keessatti hammatuu fi qindoomina qooda fudhattootaa fi walitti hidhamiinsa hojii
kan gaafatuu dha. Guddinnii fi saffisni misooma magaalaa kan hundaa’u kallattii
si’oomina misooma baadiyyaa irratti waan ta’eef, guddinni misooma baadiyyaa
guddina misooma magaalaa keessatti gahee guddaa qaba. Kanaafuu, walitti
hidhamiinsi lamaan isaanii misooma biyyaa kan mirkaaneessu ta’a.

Akkasumas, giddugaleessa guddina baadiyyaa qopheessuun gandoolee baadiyyaa

gara magaalummaatti guddataa jiran qorachuun ulaagaalee magaalaa warra
guutaniif qaama seerummaa kennuu, akkasumas sadarkaa magaalotaa fooyyessuu fi
pilaanii magaalaa ammayyeessuun guddina magaalaa pilaaniin hoogganuun
misooma magaalaa keessatti gaggeeffamu haala ammayyaa’een akka raawwatamu
taasisuu dha.

Haaluma kanaan, sagantaa raawwii bulchiinsa gaarii magaalota keessatti diirirsuu fi

kenniinsa tajaajilaa fooyyessuun aadaan dimokraasii akka dagaagu humna
raawwachiisummaa mana maree bulchiinsa magaalotaa cimsuun xiyyeffannoon
hojjachuu dha. Bu’uuraalee misoomaa sadarkaa sadarkaan diriirsuu keessatti rakkoo
mana jireenya magaalotaa haala qorannoo irratti hundaa’een hiikuu, gamoowwan
mootummaa sirna hammayyaa’een bulchuu fi tajaajila hawataa fi dorgomaa ta’e
akka kennuu danda’an taasisuu, magaalonni naannicha keessatti argaman hundi
wiirtuleen misoomaa hawaas-dinagdee akka ta’an ijaarsaalee sadarkaa isaanii
eeganii akka ijaaramanii fi naannicha keessatti industirii konistiraakshinii akka
babal’atu kontraaktarootaa fi gorsitoota ulaagaa guutaniif heyyama ijaarsaa kennuu
fi gahumsa isaanii cimsuu, haala heyyama isaniitiin akka hojjetan too’annoo fi
hordoffii gochuu, sadarkaa isaanii guddisuu, ijaarsaaleen naannicha keessatti
gaggeeffaman qulqullinaa fi sadarkaa isaa eeggatee akka hojjetamuu fi jiruu fi
jireenyaa hawaasaatiif mijaa’aa akka ta’u ni hojjetama.

Walumaagalatti sochii toora kanaa milkeessuu keessatti magaalonni galii isaanii

akka dabaluuf hirmaannaa uummataa gama hundaan cimsuun hordoffii fi deggarsa
walirraa hin cinne gochuun magaalota hammayyaa’anii fi bulchiinsi gaariin keessatti
mirkanaa’ee iddoo misoomni hawaasuummaa (social development) fi dinagdeen itti
dagaage, rakkooleen jireenya hawaasummaa (social problems) xiqqaatee fi wabiin
nageenya hawaasummaa itti mirkanaa’u gochuu irratti ni hojjetama.

Bu’aa Toora xiyyeeffannoo: Magaalota bulchiinsi gaarii keessatti mirkanaa’ee jiruu fi

jireenyaaf mijawaa ta’an.

6.2.3. Gahumsa Odeeffannoo Gabaa, Hojiifi Humna Misoomaa

Qorannoo fedhii gabaa hojii fi sadarkaa ogummaa qulqullina isaa eeggate akka
qophaa’u gochuudhaan leenjii gahumsa (skill, knowledge and attitude) qabu kennuu
fi madaallii gahumsa ogummaa kennuudhaan humna misooma gabaa hojii keessatti
dorgomaa ta'e qopheessuun barbaachisaa dha. Haluma kanaan, hojii dhabeeyyii
keessumattuu dargaggoonnii fi dubartoonnii akkasumas namoonni harka qalleeyyii

8
ta’anii rakkoolee hawaasummaa adda addaa keessa jiraataniif carraa leenjii
ogummaa fi gorsa adda addaa akka argatan gochuudhaan gahumsa horatanii
gurmaa’uunis ta’ee dhunfaadhaan hojii ofii uummachuun hirmannaa fi itti
fayadamummaa sochii diinagdee keessatti qaban ol guddisuudhaan qooda
fudhattoota akka ta’an gochuu dha. Akkasumas, Barnootaa fi Leenjii Teeknikaa fi
Ogummaa irraa dandeettii fi gahumsa horatanii misoomni IMX hojii irra oolee
ce’umsa gara industirii giddu-galeessaa fi gurguddaatti taasifamuuf bu’uura akka
buusuu fi invastimantii naannicha keessatti gaggeeffamuuf galtee gahumsa humna
namaa gaafatu deebisuun lammiilee hoji dhabdoota ta’an fayyadamtoota taasisuu
irratti xiyyeffatamee ni hojjatama.

Haaluma kanaan tajaajila industirii ekisteenshinii ilaalchisee Intarpiraayizoota

Maaykiroo fi Xixiqqaa hojiirra jiran qaawwa ogummaa isaan qaban qorachuun leenjii
fi gorsa gahumsa isaan gonfachiisu kennuu, akkasumas paakeejii deeggarsa
sadarkaa seektarichaan hojjetamanii fi qindoominaan hojjetaman adda baasuu fi
qindeessuun hojiirra oolchuun bu’aa qabeessummaan gabaa hojii keessatti qaban
cimee dorgomaa ta’uun akka hojjetan ni taasifama. Dabalataanis dandeettiin itti
fayyadama teeknooloojii humna misoomaa/IMX kun akka cimuu fi qooda teeknoloojii
waraabuu, kuusuu, kalaquu fi fooyyessuu keessatti gahumsa kanaaf barbaachisu
horatanii akka hojjetanii fi teeknoloojii ceesisuudhaan dorgomaa cimaa akka ta’anii fi
galiin ofdanda’anii gabaa keessa akka turan taasisuu irratti xiyeeffatamee ni
hojjetama.

Gama biraatiin, gahumsa raawwachisummaa karoora misooma magaalaa, ‘Urban

Management’ fi ‘Urban Engineering’ haala ittifufiinsan cimsuu fi magaalonni ofiin
ofbulchuu keessatti mana marii magaalotaa cimsuuf leenjii fi gorsa qorannoo irratti
hundaa’e qaamolee qooda fudhatan hundaaf kennuurratti xiyyeeffatamee ni
hojjetama.

Ragaa fi odeeffannoon qabeenya humna namaa, fedhii humna namaa gabaan

barbaaduu fi humna namaa hojii irratti bobba’e akka naannootti jiru beekuun haala
qulqullina qabuun qindaa’ee jiraachuun isaa karoora misoomaa bahu qaama
imaammataa fi tarsiimoo misoomaa biyyaa baasuuf waan gargaaruuf adda baasuun
qindeessuu; tajaajila ejansiiwwan dhuunfaa hojii fi hojjetaa wal-qunnamsiisan
babal’isuun, aadaa hojii fi gorsa ogummaa irratti hubannoo guddisuu hojii fi hojjetaa
akka walqunnaman taasisuun dhimma xiyyeeffannoo barbaadu dha.

Walumaagalatti, seektara kana keessatti qindoominaa fi gurmaa’ina adda addaatiin

odeeffannoo gabaa hojii fi humna misoomaa cime hundeessuun raayyaa misoomaa
gahumsa qabu uumuudhaan mul’ataa fi ergama galmaan gahuu irratti
xiyyeefatamee ni hojjatama.

Bu’aa Toora xiyyeeffannoo: Humna namaa gahumsaan horatamee, dinagdee dabale   

Gabatee: Bu’aa Tarsiimo’aa

9
T Toora Xiyyeeffannoo
Bu’aa Toora Xiyyeeffannoo
L Tarsiimoo’aa
Industiriwwan guddina dinagdeef bu’uura
1 Misooma Industirii
ta’anii ummanni irraa fayyadame.
Misooma Magaalaa Magaalota bulchiinsi gaariin keessatti
2
Hammayyaa’aa mirkanaa’ee jiruu fi jireenyaaf mijawaa ta’an.
Gahumsa Odeeffannoo
Humna namaa gahumsaan horatamee,
3 Gabaa Hojii fi Humna
dinagdee dabale
Misoomaa

4.Kaayyoo Tarsimo’aa Sadarkaa Mana Hojii

Kaayyoon tarsiimoo’aa toora xiyyeeffannoo galmaan ga’uuf (milkeessuuf) kan

qophaa’anii fi toora xiyyeeffannichaa gara hojiitti jijjiiruuf kan dandeessisan
gochoota gurguddoo dha. Kaayyoon tarsiimo’aa safaramuu kan dandaa’anii fi
bu’aalee tarsimoo’aa kan mirkaneessisan raawwii fooyya’insa itti fufiinsa qaban yoo
ta’u, tarsiimoon mana hojii kan ittiin ijaaramu burqaa sanyii (utubaa) (DNA) dha.
Akkasumas, kaayyoon tarsiimo’aa toora xiyyeeffannoo gara gochaatti gadi
caccabsuun gara bu’aa toora xiyyeeffannootti kan geessuu dha. Toora xiyyeeffannoo
tarsiimo’aa fi safartuulee raawwii gidduutti akka riqichaatti tajaajilu. Kaayyoon
tarsiimo’aa jechoota adeemsa, fooyya’insaa fi itti fufiinsa argisisaniin
kanxumuramaniidha. Haaluma kanaan, tokkoo tokkoo toora xiyyeeffannoo armaan
gadiif kaayyooleen tarsiimo’aa kaa’amanii jiru

4.1. Gabatee: Kaayyoo Tarsiimoo’aa mana qopheessaa Magaalaa Kiiramuu

Kallattii Kaayyoowwaan Tarsiimo’aa

1. Amantaa uummataa guddisuu
Lammii

2. Itti quufinsa maammiltootaa dabaluu

15%

3. Fayyadamummaa uummataa guddisuu

4. Gahumsaa fi bu’a qabeessummaa baajataa guddisuu
Addeemsa Keessaa Faaynansii

5. Itti fayyadama maallaqaa fi qabeenyaa foyyeessuu

20%

6. Galii magaalaa guddisuu

7. Qo’annoo fi qorannoo baballisuu

8. Uwwisaa fi qulqullina tajaajiloota bu’uuraalee misoomaa
guddisuu
45%

9. Qulqullina konistiraakshinii foyyeessuu

10. Gurma’insa magaalaa fi waldaalee fooyyessuu
11. Gahumsa dargaggootaa fi dubartootaa guddisuu
12. Hojmaata bulchiinsa garii fi kenniinsa tajaajilaa fooyyessuu
13. Hirmaannaa ummataa, ijaarsa raayyaa misoomaa fi

10
Kallattii Kaayyoowwaan Tarsiimo’aa
qindoomina qooda fudhattootaa guddisuu
14. Muuxannoowwan gaggaariii qindeessuudhaan babal’isuu
15. Sirna hooggansa odeeffannoo fi ragaa fooyyessuu
16. Misooma, eegumsaa fi kunuunsa naannoo foyyeessuu
17. Sirna karoora, hordoffii, deggarsaa, to’aannoo fi
gammaagamaa fooyyessuu
18. Ilaalchaa fi gocha kiraa sassaabdummaa dhabamsiisuu
19. Sirna mirgoota dimokiraasii babal’isan guddisuu
20. Bulchiinsa gamoowwanii fi galmoota mootummaa fooyyessuu
IjaarsaDande

21. Dhiyeessaa fi itti fayyadama teeknooloojii guddisuu

ettii 20%

22. Dandeettii raawwachiisummaa hoggantootaa fi

raawwattootaa fooyyeessuu
23. Aadaa fi naannoo hojii fooyyeessuu

KAAYYOOLEE, SAFARTUULEE, MANII FI TARKAANFIIWWAN TARSIIMOO’AA

KAAYYOO WALIIGALAA;
Dandeettii raawwachiisummaa cimsuudhaan misoomni fi bulchiinsi gaariin akka
mirkana’u sirna hojiimaataa iftooma qabu hojii irra olchuu guddinni dinagdee
xumura bara karoorichaatti misoomni damee industirii guddina Godinichaaf
bu’uura akka ta’u haala mijeessuu dha.
1: Amantaa uummataa guddisuu
1. Amantaa ummataa 78 % irra jiru gara %85ol guddissuu;
. Itti quufinsa maamilaa fooyyessuu
Itti quufinsa maamilaa 78% irra jiru gara % 85 tti ol gudddisuu;
1. Sagantaa Hordoffii, Gamagama, Deegarsaa fi Dubdeebii Jijjiiramaa
1. Unkaalee fi galmeewwan yaada uummataa ittiin guutamu qopheessuun maamilli
tajaajila kennamurratti yaada akka kennu taasisuu,
2. Sadarkaa itti quufinsa maamiltootaa fi dhimmamtootaa beekuudhaaf yeroo
yerootti yaadoota dhiyyaatan qindeessuu fi gamaaggamuu, akkasumas
sakatta’iinsa sadarkaa itti quufiinsaa gaggeessuun duub-deebiin yeroo isaa
eeggate kennaa demuu;
3. Kenniinsa tajaajilaa irratti sirni ittiin odeeffannoon tajaajilamtootaaf kennamuu
fi sirni ittiin komiin keessummeeffamu diriirsuu fi tajaajilawwan kennaman
ragaan akka deggaraman tasissuu;
4. Maniiwwan galmaan ga’uuf haala istaandardii kaa’ameetiin raawwachuu,
raawwii isaanii sagantaan gamaaggama deemuu;
. Itti Fayyadamummaa Uummataa Guddisuu
Hojiidhabdummaa magalaakeessaa 20% irra jiru gara % 15 tti gadi xiqqeessuu
Fayyadamummaa uummataaf hojimaata hirmaachisummaa uummataa diriirsuun
hojiiwwan misooma magaalaa keessatti gaggeefamu irraa uummanni keessumattuu
dargaggootaa fi dubartootaaf xiyyeeffannoo addaa kennuun carraalee hojii

11
bu’uuralee misoomaa, qulqullinaa fi magarisuu magaalaa babal’ina industirii
konistraakshinii keessatti uumamu irraa kallattii fi al-kallattiidhaan akka
fayyadaman gochuun galiin isaanii akka guddatu gochuu fi walumaagalatti
uummanni hawaas-dinagdee irraa akka fayyadamu gochuu.
Gahumsaa fi Bu’aa Qabeessummaa Baajataa Guddisuu
1. Gahumsa itti fayyadama baajataa % 80 irra jiru gara % 85 tti ol-guddisuu;
Itti fayyadama Maallaqaa fi Qabeenyaa Fooyyessuu
1. Qisaasama qabeenyaa % 20 irra jiru gara % 15tti gad-xiqqeessuu
2. Raawwii hojii % 80 irra jiru gara % 90 tti guddisuu;
2. Sagantaa Bulchiinsa Baasii Mootummaa fi Qabiinsa Qabeenyaa
Qabeenya dhaabbataa fi dhumataa tajaajila adda addaatiif bitamanii fi gargaarsaan
argamanii fi maallaqa jiru bu’aa qabeessummaa itti fayyadamaa qabeenyaa
mirkaneessuuf qabeenya muraasa jiru dambii fi qajeelfama jiru bu’uureffachuun
qusannoo fi hojii barbaadame irra akka oolu hordoffii wal irraa hin citne gaggeessuu,
meeshaalee dhaabbii galmeessuun eegumsa nagummaa mirkaneessuun ka’uu, rakkoo
meeshaalee yeroo yeroon sakatta’uu, adda baasuun kununsuu fi kan laasha’an
suphuun itti fayyadamuu fi sirna odiitii keessaa akka cimu gochuu fi itti fayyadamni
qabeenyaa akka mirkanaa’u hojjechuu.
. Galii Magaalaa Guddisuu
 Magaalotni raawwii Bara 2011 Qr.200,000 irraa galii isaanii gara qarshii Qr
352000tti guddisuu
 Madda galii baajataa 1 adda baasuun akka magaalaa itti fayyadaman
taasisuudha.
3. Sagantaa Babal’insa Galii Magaalaa
 Moodeellii taarifa galii mana qopheessaa guutumaan guutuutti akka hojii irra
oolu gochuu fi rakkoo modeela dambii kana duraa adda baasu, magaaloonni
magaalichaa hundinuu modeela dambii kana akka fayyadaman gochuu,
 Walitti dhufeenyi manneen qopheessaa fi waajjiraalee galii akka cimuu fi galiin
manneen qopheessaa sadarkaa barbaadamuun akka guddatu Abbaa Taayitaa
Galiiwwanii waliin walitti dhufeenyaan hojjachuu,
 Abbaa Taayitaa Galiiwwanii waliin ta’uun kaffalaan tajaajila mana qopheessaa
sadarkaa fedha guutuun kanfaluu danda’u irratti hubannoo uumuu irratti
magaalota deeggaruu,
 Kanfaltii tajaajila manneen qopheessaa seeraan hojii irra olchuuf (enforcement)
qaawwa jiru qorachuudhaan yaada furmaataa dhiyeessuu,
 Sassaabbii galii tajaajila manneen qopheessaa waliin walqabatee muuxannoo
Godina biroo ilaaluun haala qabatamaa keenya waliin dimmoota gaarii
fudhachuu (A/T Galiiwwanii waliin) hojjachuu,
 Rakkoowwan sassaabbii (komii) magaalaa irratti qaban sirreessuu
 Istiraatejii galii manneen qopheessaa akka biyyaatti qophaa’aa jiru gara
magalichaa keenyaatti fiduun magaalonni akka hubannoo argataniif ittiin
hojjatan gochuu
Qo’annoo fi Qorannoo Babal’isuu

12
Rakkoo Bulchiinsaa gaarii fi maddaa kiraa sassabdummaa irratti B/Magaalootaa 2
irratti qorannoo gaggeessuu
4. Pirojektii Qorannoo fi Qo’annoo
Bulchiinsa magaalootaa Godina keenyaa kanneen isaan ilaalatu hunda keessatti
haala itti fayyadama meeshaalee ijaarsaa naannoo qophaa'u haala qabatamaa
Godina keenyaa waliin fooyyeessuun hojiirra oolchuu; ragaa/data/ fi sanada
proojeektotaa qopheessuu; meeshaalee ijaarsaa naannoo keessatti argaman
qorannoo gochuuf yuniivaarsiitii Wallaggaa waliin waliigaltee uumuu
Uwwisaa fi Qulqullinaa Tajaajiloota Bu’uuraalee Misooma Guddisuu
Safartuulee fi Maniiwwaan:
Ijaarsa Daandii Dhagaa Bocamaa (Coblestone) KM ----,Daandii Cirrachaa haaraa
Hojjechuu KM ---, Daandii Keessa Keessa haaraa hojjechuu KM 1,dandii cirachaa
suphuu km 0.5, saraara Bishaanii diririsuu km0.5, saraara ibsaa diririsuu km1,
Boonoo Bishaanii hojjeechu lakk.--, Bo’oo Lolaa(dich)KM ---,Qeera ijaaru lakk.1,
gamoo wajirichaa ijaruulakk.1 ijaaru, mana fincaanii uummataa hojjeechuu lakk.1,
riqichaa haara lakk.3, Riqichaa suphuu lakk.3, Dirree ispoortii lakk.1 hojjechuu,
Sheedii IMX ijaaruu lakk.------, Buufata konkolaata lakk.-----hojjeechuu, fi bollaa kosii
gogaa lakk.2, hojjeechuu.
Carraa hojii ijaarsa bu’uuraalee misoomaa garaa garaa keessatti dhaabbii fi yeroon
dubaraa fi dhiiraan walumaa galatti namoota 15 tiif uumuu.
6. Piroojaktii Babal’ina Bu’uura Misooma Magaalaa
Galii manneen qopheessaa magaalaa akka dabalu gochuuf hojimaata ammaya’aa ta’e
sirn qabiinsa faayinaansii amayya’aa ta’e diriirsuun hojii hojjatamuu qabu dha. Kan
gochuuf humna raawwii magaalotaa cimsuun kan hojjatamu ta’a kanaafuu galii
manneen qopheessaan walqabatee magaalota hundumaa/rifoormii/ IBEXn akka hojii
irra ooluuf ni hojjatama, maddi galii manneen qopheessaas yeroo gara yerootti akka
dabalaa deemuuf ni qoratama, murtee magaalotaatinis akka hojiirra oolu ni
taasifama
 Uummanni of danda’ee qofaatti hojii hirmaannaa uummataan bu’uuraalee
misoomaa akka hojjatu karoora ofdanda’een akka hoogganamu gochuu
 Muuxxannoo magaalota gurguddoo irratti fi hojiimaata hammayyaa’aa
magaalota xixiqqoo keesssatti babal’isuuf leenjii adda-addaa qopheessuu,
 Bulchiinsi Magaalaa uummata waliin ta’uun hojii bu’uuraalee misoomaa akka
hojjatu hordoffii fi deeggarsa gochuu
Gurmaa’insaa Magaalaa fi Waldaalee Foyyeessuu
Gurmaa’insa magaalaa fi waldaalee 65% irraa gara 80% tti ol guddisuu
Qorannoo walitti hidhamsa magaalaa fi magaalaa 4gaggeessuun walitti hidhuu
Qorannoo walittihidhamiinsa magaalaa 4fi baadiyyaa 6 gaggeessuun walitti
hidhuu
8. Sagantaa Fooya’insa Hirmaana Uummataa fi Bulchiinsa Alwaaltessaa
Qorraannoo, hawaas-diinagdee wiirtuu gandoota baadiyyaa amala magaala
qabaan Qorachuun qaama seerumma akka argatan gochu. Kan ulaagaa guutanii
qaama seerumaa argatan waraqaa qaama seerumaa fi caasaa sadarkaa isaanin
waligittu qopheessanii qaama dhimmi ilaalatuun mirkanneessan kennuu.

13
 Qorrannoo hawaas-diinagdee magaala qorachuun , ulaagaa qajeelfamee,
07/2000, bu’urrefachuun xinxaala gaggeessuun, kan ulaagaa guutan, sadarkaa
isaanii akka foyya'uu taasisuu,
Kana sadarkaa guddinaa argataaniif xalayyaa sadarkaa isaanii foyya’uu
agarsissu fi caasaa sadarkaa magaalichaa waliin walgittuu akka qophaa'uu
qaama dhimmi ilaalatun mirkaneessun kennuu.
Magaalonni gandootaa baadiyyan marfamanii argamaan dhimmotaa walin irrati
hojjachuu danda’aan qorannoon adda baasun akka waliin hojjatan mariisisuu
Dhimmotaa gandaa baadiyyaa fi magaalaa walin irratii hojjachuuf walii galamee
sandii waligaltee mallateessuun akka irrati hojjataan gochuudha.
11: Gahumsa Dargaggootaa fi Dubartootaa Guddisuu
1. Gahee dubartoota sivil sarvantti keessatti %43 irraa turee gara %50 guddisuu
2. Hirmaannaa dubartootaa fi dargaggoota damee ijaarsaa irratti %50 n ol
guddisuu
3. Dargagoota fi dubartoota hojii dhabeeyyii %10 gad xiqqeessuu
9. Sagantaa Koorniyaa Idileessuu, Misooma Dargaggootaa fi Dubbartootaa
Sadarkaa Godinaa irraa hanga caasaa gadii jirutti seeronni, qajeelfaamoonni fi
danbiileen mirga dubartootaa kabachiisuuf mootummaan baase hojii irra akka
oolaan taasissuun rakkoo hawaasummaa dubbartoonii fi dargaggoonni qaban hiikuf
fedhii leenjii adda baasuun sadarkaa adda adda irra dubbartootafii fi dargaggoota
jiraniif leenjii kennuu. Akkasumas, rakkoo manaa jireenya dubbartoota mudatuu fi
dhiibbaa gama kanaan jiru salphiisuuf carraa jiru kamuu keessatti dubbartootni fi
dargaggoonni akka fayyadammoo ta’aniif hojeechuu fi dubbartoota hojii dhabbeyyiin
IMX fi waldaa adda addan akka gurma’aniif jajjabessuu.
Hojimaata Bulchiinsa Gaarii fi Kenna Tajaajilaa Fooyyeessuu.
 Kennaa tajaajila %75 irraa turee gara %80 olgudisuu
 Dhaabbanni BLTO leenjii akka keennu haala mijeessuu,
: Hirmaannaa Uummataa Ijaarsa Raayyaa Misooma fi Qindoomina Qooda
Fudhaatoota Guddisuu
Baay’inaa ummataa hojii misoomaa irraatti hirmaachisuuf %65 irra ture gara
%70 ol-guddisuu
11. Sagantaa Qindoomina Qaamolee Misoomaa, Fooyya’iinsa Hirmaannaa Uummataa
fi Bulchiinsa Alwaalta’aa
Sadarkaa hundatti sochii ummataa fi jijjiiramaaf sochii taasifamuuf qophii gahaa fi
gamaaggama raawwii cimaa taasisuun yeroo yeroon jiraattota magaalaa waliin
waltajjii marii uumuu;hooggantootaf leenjii gaggeessumma/leadership/ irratti
leenjii itti fufiinsan kennuu; akkasumas,imaammataa, taarsimowwan mootummaa fi
yaadota haaraa irratti waggaatti yeroo lamaaf hubbannoo cimsu kennuu hojii
xiyyeffanoon hojjeetamudha.
Muuxannoo Gaarii Qindeessuudhaan Babal’isuu
1. Baay’ina muuxannoo gaarii 3 qindeessuun ni babal'ata.
Kaayyoo 15. : Sirna Hoggansa Odeeffannoo fi Ragaa Fooyyeessuu
Qulqulina ragaa %70 irraa gara % 85 olguddisuu
12. Sagantaa Misooma Teeknolojii fi Bulchiinsa Ragaa fi Odeeffanno (Data Base)

14
Ragaa piroofaayilii magaalotaa fi ragaalee adda adda bifa ammayyaa'aa ta'een
qindaa'ee akka qabamu taasisuudha.
Misooma, Eegumsa (To’annoo) Ittifayyadamaa fi Kunuunsa Naannoo Guddisuu
Magaalaa keenya qulqullinni fi miidhaginni isaanii dabalee jiru fi jireenya
uummataaf mijaawaa akka ta’an gochuu dha.
Qulqulinna Magaalaa %55 irra ture gara %65 akka olguddatu gochuu;
Iddoowwan buufata biqiltuu (nursery site) lakn 1 karaa saayinsaawaa ta’een akka
qopheeffatan taasisuu
Magaalaan biqiltuu lakn 20000ta’e dhaabbiif akka qopheeffatan gochuu.
Magaalaanbiqiltuu gosa adda addaa lakn 20000ta’e akka dhaaban gochuu.
Magaalaan biqiltuu lakn 20000ta’u akka kunuunsan gochuu.

Sagantaa Fooya’iinsa Midhaginaa fi Qulqullinna Magaalaa

 Dhimma leenjii fi carraa hojii uumamuun walqabatee dhaabbilee BLTOfi IMX
waliin hojjachuu;
 Magaalaan hanga jaarmiyaaleefi dhabbilee, manneen nyaataafi kanneen biroo
magaalaa keessatti argaman akka adda baafatan deeggarsa gochuu
 Magaalaan haaldureewwan biqiltuu dhaabuu fi kunuunsuuf barbaachisan akka
qopheeffatan taasisuu;

17: Sirna Karoora, Hordoffii, Deggarsa ,To’annoo fi Gamagammaa Foyyeessuu

 Hojii irra oolmaa karooraa %85 irraa gara %90 dabaluu,
 Fooya'insa raawwii hojii %80 irraa gara %85 dabaluu,
 Uwwiisa duubdeebii % 80 irraa gara % 85 fooyyessuu,
 Uwwisa deegarsa, hordoffii fi Gamagama %75 irraa gara %80 ol guddisuu
Sagantaa Qophii Karooraa, Bajaata , Hordoffii fi Gamaggama Immaammata fi
Raawwii
 Qophii ka’umsa karoora misoomaa kan bara 2011 dokmantii tokko qopheessu;
 Karoora seektara qindaa’aa alligment naannoon walsimuu dokimantii tokko
qopheessuu
 Hordoffii fi gamaaggama yeroo 4 kennuu;
 Raawwii karoora bara 2011 ilaalchisee duub deebii yeroo 2 kennuu;
Ragaalee bu’uraa qophii karooraaf barbaachisan walitti qabuu fi qindeessuu;
ragaalee raawwii karoora misoomaa waliitti qabuun ka’umsa qopheessuu fi qaama
itti fayyadamu hundaaf kennuu; akkasumas gamaggama taasifamuun ji'a 6tti
hudhaalee gurguddoo adda baasuun gamaggama isaan hiikuu nama dandeessisu
gaggeessuudhaan rakkoo dandeettii rawwachiisummaa jiru qorrannoon addaa
baasuun leenjii hubannoo cimsuu wal irraa hin cinne kennuun humna seektarichaa
cimsaa deemuu.
Hojii riifoormii akka seektara magaalaatti gaggeeffamaa jiru caalmaatti lafa
qabsiisuuf qindoominaan hojjechuu keessattuu karoora tarsiimawaa bu’aa irratti
xiyyeeffate /SMBKT/ (BSC) sadarkaa hundatti hojii irra oolchuu fi bu’aa argamu yeroo
yeroon madaaluun foyyeessaa deemuun hojiiwwan misoomaa fi bulchiinsa gaarii

15
magaalaa keessatti gaggeeffaman hunda keessatti karoora irraa eegalee hanga
gamaggama raawwiitti uummatni abbummaan akka hirmaatu taasiisuudhaan
jiraatan magaalaa fayyadamaa misoomaa akka ta’u, sochiilee magaalaa keessatti
gaggeeffaman hunda irratti gahee ol’aanaa akka qabaatu yeroo yeroon hubannoo
isaa cimsaa deemuu;
Miidhaa Ilaalchii fi gochaa kiraa sassabdummaa gama siyaasaan , dingdee fi
Hawaasummaa fidu danda'uu Uummataa Magaaalatiif hubannoo uummu
Sagantaa Barnoota Lammummaa fi Naamusa Gaarii
Magaalota keessatti sochii ummataa uumuun ilaalchi kiraa sassaabdummaa
ilaalcha siyaas- diinagdee misoomawaan bakka buusuun, magaalota ilaachaa fi
gochi kiraa sassaabdummaa hundee gadi fageeffate keessatti sochii ummataa
uumuu kan nu dandeessisu hojii qunnamtii ummataa cimsuun kiraa
sassaabdummaa dhabamsiisuu irratti akka qabsaa’an hojjechuu..
Uummata magaalaa hojmaata qaamota mootummaa irratti hubannoo argatan
%65 irra ture gara 75 % itti ol- guddisuu;
Mirgoota dimokiraasii fi namummaa mootummaan kennamani uummanii magaalaa
beeke fayyadamaa mirgoota kanaa akka ta’uuf hawaasa magaalaa hubbannoo isaani
cimsuu,akkasumas kennaa tajaajilaa manaa qopheessaa hordoffuu fi deggaruun
dhimmoota mirgoota hawaasa sarbaan irrattii tarkaanfii sirreeffamaa fudhachuun
jiruu fi jireenyii hawaasaa magaalaa akka foyya’uuf hojeechuu.
 Magaalaan Godinichaa keessatti Waldaa gamtaa ijaarsa mana jireenyaa 30
waldaan tokko miseensota 12-24 kan qabte giddugalaan waldaan tokko nama 18
ta’ee namoota 360 abbaa manaa kan taasisu kanneen rakkoo manaa qabaniin ni
gurmaa’a.
 Ragaalee bu’uuraa (piroofaayilii) manneen mootummaa teeknoolojii
ammayyaatiin akka qabamuuf “soft ware” akka biyyaatti misoomeen “data base”
manneen mootummaa akka bulchinsa magalota godina keenyaatti jiran qinda'anii
ni qabamu
 Seera, dambii fi qajeelfama manneen mootummaa bulchuuf bahan irratti leenjiin
hubannoo cimsuu ogessotaa fi oggantoota magaalaa 46 f namota 138 ta'aniif
waggaatti yeroo lama ni kennama,
 Manneen mootummaa kaartaa abbaa qabeenyummaa hin qabne, magaalotaa fi
gandaan bulaa jiran saayit plaanii fi kaartaa abba qabeenyummaa magaalotaa
hojjetamuusaanii horddoffii fi deeggersi ni taasifama.
 Rakkoolee bulchiinsa manneen mootummaa qorachuun yaada furmaataa
dhiyeessuu,,
 Manneen mootummaa magaalota ,ganda magaalaatiin bulaa jiran 1995 irraa
kiraan manaa Qarshii 186,988 akka sassaabamu, bulchiinsi isaanii kiraa
sassaabummaa irraa bilisa akka ta’u deeggersii fi hordoffii taasisuu
15. Sagantaa Misooma Manneen Jireenyaa, Ijaarsaa fi Bulchiinsa Manneen
Mootummaa
 Magaalota rakkoo dhiyeessii manaa qabanii fi gosa manaan adda baasuu,
 Haala gurmaa’iinsaa irratti magaalotaaf qajeelfama gurmaa’iinsa waldaa
irratti hubannoo uumuu,

16
  Unkaalee adda addaa waldaaleen guutuu qaban qophii gochuun magaalotaa
erguu,
 Jiraattonni magaalaa gurmaa’anii mana ijaarrachuu akka danda’an
magaalotaan haalli mijaa’uusaa (galmeessuu, gurmeessuu, fi qaama seeraa
kennuu ...) isaanii mirkaneeffachuu,
 Manneen mootummaa haala ammayyaatiin akka qinda'anii qabaman
taasisuu,
 TOR Qopheessuu,Dookumantii leenjii qopheessuu dhiyeessuu,
 Labsiiwwan dabarsaa fi bulchiinsa manneenii irratti leenjii kennu,
 Hojiirra oolmaa labsii, dambii, fi qajeelfa bulchiinsa manneen mootummaa
irratti gufuu ta’an adda baasuun waajjiraf dhiyeessuu
 Raawwii sassaabbii kiraa manaa magaalotaa taasifamu hordofuu, deeggeruu
Uwwisa teknooloojii% 65 irra ture gara %75 itti guddisuu;
16. Sagantaa Fooyya’insa Tajaajila, Dhiyeessaa fi Ittifayyadama Teeknoloojii
Teknooloojii bahanii jiranis ta’e kan haaraa bahan diriirsuu fi baayina dhiyeessa
isaanii dabaluun dandeetti itti fayyadama teeknoloojii cimsuu, hojii hojjatamu
keessatti gaheen teeknoloojii ammayyaa kan yeroo wajjin deeman qixa sirriitti ta’een
yeroo barbaadamutti itti fayyadamuuf leenjii yeroo gaggabaaboo hoggantootaa fi
hojjettoota sadarkaa adda addaa irraa jiraniif kennuun dandeettii isaanii guddisuu
dha.
Raawwiin hojii raawwatoota 80 % irraa gara 85%tti dabalu gochuu
23. Aadaa fi Naannoo Hojii Fooyyessuu
Itti quufinsa hojjetoota %85 irraan geessisu
17. Sagantaa Misooma Humna Namaa
Humni misoomaa akka cimuu bu’a qabeessummaa siiviil sarvaantii fi hoggansaa
dabaluuf caasaalee sadarkaa sadarkaan jiru keessatti naannoo hojii mijaawaa
uumuu. Sagantaa leenjii fi hubannoo uumuu qopheessuun dandeettii cimsuu fi
ilaalcha duubatti hafaa keessaa bahee hojii raawwatu hundumaa kan kooti jedhee
fudhachuun garee fi dhunfaan eeggatummaa keessaa bahee aadaa gareen hojjechuu,
naamusa hojii gaarii, kutannoo hojii fi jijjiiramaaf akka hojjetamu gochuu,
akkasumas, sirna onnachiftuu diriirsuun naannoo hojii hojjataa fi hoggansa
hawwachuu, tursiisuu fi hamilee hojjataa eeguu fi meeshaalee hojiif gargaraan
guutuun naannoo hojii mijjawa’a ta’e uumuun kaka’uumsaa fi aadaa hojii hojjetaa fi
hoggantoota keessatti uumamee kenniinsa tajaajilaa fedhii irratti hundaa’e uumuun
saffina mirkaneessuu.
Karoora hojii Kutaa Meeshaa
Qabeenya Galmeessuu Fi Qabeenya Tajaajila Hojii barbadameef oolchuu
Tooftaa Raawwii
 Qabeenya waajjirichaa haala qusannaa fi seera qabeessa ta’een tajaajilaaf akka
ooluu gochuu;
 Qabeenya galmeessuu;
 Meeshaalee bitaman galii taasisuu;
 Meeshaalee bitaman haala barbaachisummaa isaatiin raabsuu;

17
 Konkolaataa jiru yeroon sarvisii fi suphaa akka galuu taasisuu, suphaa
meeshaalee waajiraa keessaa raawwachuu, bolloo konkoolaata haaromisiisuu,
kaffaltii insuraansii konkoolaataa raawwachuu,.
Karoora hojii Qondaala Dagagina Naamusaa
 Hojjettota waajjiraa namoota 17ta’aniif Qajeelfama naamusaa maalummaa
Malaanmmaltumma fi Tooftaa qabsoo farra malaammaltummaa irratti
hubannoon leenjii akka kennamu gochuu
 Hojii qabeenya galmeessisuu fi beeksisuu hogganuu, qindeessun raawwachuu
 Gabaasa firii bu’aa Oodiitii keessaa irratti hundaa’udhaan tarkaanffiin sirreessaa
akka fudhatamu hordoffii gochuu
 Eeruu dhiyaatu irratti hundaa’udhaan yakki malaammaltuummaa kamiyyuu
rawwatamuun isaa erga galmaa’een booda akka qulqulla’u qaama ilaallatu
wojjiin hordoffii gochuu
 Barreeffamoota adda addaa naamusa gaarii horachuu fi qabsoo farra
Malaammaltummaaf kan gargaaru haala amala hojii waajjirichaa g/galeessa
godhachuun qopheessuu
 Sochii dhimma naamusa gaarii irratti hojjetoota WMMM fi Bul. magaalotaa
wajjiin muxxannoo gaggaarii waliijijjiiruu irratti too’annoo fi hodoffii gochuu
 Hojjattoota Hanqina Naamusaa qaban yeroo quunname adda baasuun gorsa
kennuun akka fooyya’an taasisuu
 Seeronni, Dambiiwwan fi Qajeelfamoonni hojiin ittin hojjatamu Mana Hojii keessa
akka jiraatan, kan hin-jirre akka guuttaman fi hojiirra oolan taasisuu
 Hojimaata Malaammaltummaa fi hojimaata badaaf qaawa banan irratti
qo’annoon 1 akka gaggeeffamu hordofuu
A/H Qophii Karoora, Baajataa ,Gamaagama Raawwiii fi Hordofii
Haala kallatii karoora misooma motummaa /target plan/ irratti kennameen
karoora mana hojiichaa facaatiin qopheessuun qaama ilaalatuuf dabarsu.
Kaaroora mirkannaa’ee irratti hundaahun sagantaa hoijii karooraa fizikaalaa fi
faayinaansii /action plan/ qopheesssuun qaama ilaalatuuf dabarsu.
Haala baaxii baajataa keennamen karooraa fizikaalaa fi faayinaansii waliin
walsimu qopheessuun yeroo kaa’amee keessatti qaama dhimmi ilaaluuf dabarsu,
Hordofii fi gamaagama raawwii karooraa kurmaana kurmaanaan gaggeessu.
Gabaasa raawwi hoijii karooraa fizikaalaa fi faayinaansii /bajataa/ qulqulinaa fi
yeroon qopheesssuun qaama ilaalatuuf dabarsu.
Seeraa fi qajeelfama jiru eegee jijjirama bajataa yeroo barbaachisu qopheesssuun
qaama ilaalatuuf dabarsu.
Bu’aa gamaagama raawwii karooraa ilaalchiisee Godina keennu irraatti
hundaahun hojjiiwwan sirreeffamaa hojjechuu.
Seektaroota Qindoominaa waliin ta'uun karoora seektara qindaa'aa akka
seektara magaalaatti qopheessuu
Magaalaa keessatti raawwii karoora waggaa irratti hordoffii yeroo 2 taasisuu
Waltajjii gamaggama raawwii qopheessuun Duub-deebii yeroo 4 kennuu
Bara karoorichaa kessatti hordoffii fi deeggarsi yeroo 4 ni taasifama

18
 Garee bu’ura misoomaa fi hirmaannaa uummataa waliin ta’uun Muuxanno gaarii
2 qidessuun akka babal’atu tasisuu.
Cheek-listii marsaa 12 ‘n qopheessuun hordoffii fi deeggarsi akka gaggeeffamu
taasisuu
Baajetaa heyyamamee hojii irra oolchuuf maallaqni mootummaa karaa qusannaa
guddaa argamsisuu fi bu’aa qabeessa ta’een akka hojiirra ooluu hordofuu,
Kaffaltii piroojektoota gama karaa waajjira keenyaatiin raawwataman haala
gaaffii Adeemsa Dizaayiinii Fi Bul.kontiraataa irraa mirkaana’ee dhiyaatuun
raawwachuu,
Mindaa jinii galee guyyaa 10 (kudhan booda ) gaaffii Waajjira MWD Godinaatti
dhiyeessuun akka kaffalamu taasisu
Kaffaltii adda addaa (Kaffaltii Leenjii, Hojii Dirree fi kkf) haala gaaffii
dhiyaateetiin TOR qophessisuun baajetaa hayyamamee waliin ilaaluun
raawwachuu,
Kaffaltii bittaa meeshaalee fi tajaajilaa raawwachuu,
Herrega galii fi baaasii galmeessuun gabaasaa herregaa ji’a ji’aan qopheessuun
Hogganaaf dhiyesuu.
16. Safartuulee fi Manniiwwan
WaltajjiiSosochii uummataa sadarkaa sadarkaan uumuudhaan dhuma bara
karooratti hojjettoota waajjirichaa keessaa % 91 humna jijjiiramaa fi raayyaa
misoomaa akka ta'an gochuu ,
wajjiricha keessatti sagantaa jijjiiramaa fi misoomaa raawwachuu humna
dandeessisu fedhii humna namaa %80 akka guutamu ni taasifama
Riiformii hundaa Hubannoo hoggaansaa fi hojjattootaaf JBAH , SMBKT ,
Chaarteeri Lammii, GRJJSS, PB ,TQO fi Qajeelfamoota riiformii irratti sadarkaa
Godinaa ,Magaala fi Gndatti leenjii kennuu.
Hojiiwwan Sektera Hundaa /Cross Cutting Issues/
Hojiirra Oolmaa Seerotaa fi Qajeelfamoota Mirga Dubbartootaa Fooyyessu
Sadarkaa hundatuu wal-qixummaan saalaa mirkanaa’ee dubartooni dhimma
dinagdee, hawasummaa fi siyyaasaa keessatti hirmachuu fi fayyadamtoota ta’uu
isaanii mirkanessuu;
1. Karoora seektarichaa bahu keessatti Dhimma Korniyaa akka of keessatti
hammatame qophaa’uf hubbannoo uumuun irratti hojeechuu %40 irraa gara %
50tti guddisuu.
2. Ragaalee dhimma korniyaattin wal qabatan sassabuu, foyyeessuu %40 irraa gara
% 50tti guddisuu.
3. Carraa Waldaa mana jireenyaa gurmaa'u keessatti fayyadamummaa dubartootaa
%30 ol guddisuu;
4. Guyyaa Ayyaana Dubartoota Aduunyaa akka wajjira keenyatii fi bul.magaalaatti
hojjetootaa hundaa wajjin kabajuu fi dhimma kana ilalchiisee leenjii keennuu;
5. Qulqullinaa fi magariisuu magaalaatiin carraan hojii uumamu keessa 50%
dubartootaa hirmaachisuun carraa hojii uumuu.
6. Hirmaanna dubartoota hojiiwwaan misoomaa fi Bulchiinsa gaarii keessaatti
cimsuun % 50 irraan ga’uu

19
Wal-qixuummaa koorniyaa dhugomsuun dubartoonni dinagdeen cimanii
eeggattummaa irraa akka biliisa ta’an gochuu. Hirmanan dubartoota gama
dinagdee, hawaasuma fi siyaasan akka fooya’u hojechuu;; hojii misoomaa fi
bulchiinsa gaarii irratti hirmaanaa dubartootaa cimsuun ijaarsa raayyaa misoomaa
fi qooda fudhatootaa dabaluun korniyyaa idileessu mirkaneessuu.
Karoora hojii bahu keessatti dhimma koorniyaa akka of keessatti hammatamee
qophaa’u hubbannoo ummuun irratti hojechuu; carraa hojiiwwan adda addaa
seektarichaa keessatti uumaman irratti dubartootni fi dargaggoonni hojii dhabeeyyii
ta’an fayyadamoo akka ta’an haala mijeessuu
Fayyadamummaa Darggogootaa fi To’annoo “HIV/AIDS”
 Dhimma HIV/AIDS irraatti dargagootaa 4000 ’f hubannoo uummu
 Dhimma HIV/AIDS qo’annoo fi qorannoo adda adda 1 geggeessuu
 Deegarsa fi kunuunsa daa’imman fi namoota HIV/AIDS Dhigaa isaan keessa
jiruuf taasiisuu baajata 2% qabamu hojii irra oolchuu
 Dargaggoo Carran hojii uumamuu keessatti 50% faayyadamoo akka taaniif
hojeechuu
 Fayyadamumma dargaagoota gama hundaan 50% mirkaanneessuuf
hojeechuu
Karoora Hojii Koominikeeshinii
Karoora hojii kominikeshinii bu’aa qabeessa ta’uu kan danda’u ergaa/odeeffannoo/
lammiin hundi hubachuu danda’u diriirsuun jijjiramni akka dhufu yoo taasifame
dha.Yeroo ammaa Rakkoo bulchiinsa gaarii, ilaalchii fi gochi kiraasabsabdumaa
magaaloota keenyaa keessatti hidda gadi fageeffatee jirachuun isaa ni beekama.
Kanaafuu, Rakkoo bulchiinsa gaarii, ilaalchaa fi gocha kiraa sabsabdumaa
magaalootaa keessatti hidda gadi fageefatee jiru dhabamsiisuuf sochii taasifamaa
jiru uwwisa miidiyaa akka argatu taasisuun murteessaadha.
Fedhii yaada ummata bal’aa magaaloota yeroo afur (1) qoraachuun addaan
baasuu
Magaaloota hojii gaariin fakkeenyummaa qaban miidiyaati yeroo afur(1)
akka bahan gochu.
Barruulee 1 qopheessuu
Birooshara kooppii 50qopheessuu
poostara 20 qopheessuu
Sagantaa raadiyoo yeroo 1 hojjechuu
Maxxansaalee garaagaraa dhaaf artiikilii1 erguu
Egizibiishinii suuraa foddaa 0 qopheessuu
Dokimantarii Filmii 1 Qopheessuu
Haalawwan (event) qophaa’e irratti marsaa 1’n Ergaa dabarsuu
Suuraa fi fiilmii (suura-sagalee) warabame 1 dokimantii gochuu ol ka’uu
waajjiraa fi qaama ilaallatuuf dhiyeessu,
KUTAA SADII
SIRNA HORDOFFII FI DEEGGARSAA
Qophii karooraa

20
 Karoora waliigalaa bara 2010 irratti qooda fudhattoota waajjirichaa hunda
mariisisuudhaan, iftoominni, kaka’umsi, ilaalchi abbummaa fi itti
gaafatamummaan akka cimu taasisuu.
 Gaggeessitootnii fi hojjetootni wajjirichaa karoora qophaa’e irratti mari’achuun
hubannoo guutuu argatanii akka hojii irra olchan taasisuu.
 Hojjetootni wajjira MMM Godinaa fi Bul. magaalootaa karoora bara 2010 irratti
mari’atanii akka gabbisan gochuu;
Hordoffii fi Deeggarsa Raawwii Karooraa irratti taasisuu

Karoora waajjira misooma magaalaafi manneenii qindaa’aa ta’e qopheessuun

galmoota kaa’aman dhugoomsuun sirna hordoffii, deeggarsaa fi gamaaggamaa
cimaa ta’e diriirsuu gaafata. Kunis adeemsota hojii waajjira kana jalatti of
danda’anii gurmaa’anii jiran hojii abbummaan geggeessan hunda hooggansa
tokko jalatti fiduudhaan karaa walsimateen gaggeessuun gumaacha olaanaa qaba.
Akkaatuma kanaan sadarkaa godinaa, fi Bul. magaalatti hordoffii, deeggarsaa fi
gamaaggamaa karoorichaa akka armaan gadiitti kan raawwatamu ta’a.
Adeemsaaleen hundi raawwii karoorichaafi hordoffii fi deeggarsa sagantaa idilee
qabatanii akka raawwatan taasisuu. Kanaafis meeshaaleen hordoffii kanneen
armaan gaditti ibsaman hojii irra kan oolan ta’u
Sirna Gabaasaa
Unkaaleen hordoffii hojii agarsiisaan ykn cheekliistiin hordoffii fi gamaaggama
hojii Adeemsalee hundaanuu qophaa’ee iddoo tokkotti walittiqabamee hanga
caasaa gadii jirutti hojiirra oolchuu ;
Sirna hojimaataa hordoffii fi gamaggamaa cheeklistii Ademsalee hunda waliin
qopheesssuudhaan hojii hordofuu;
Gabaasni dhiyaate bifa qindaa’een cuunfamee manajimentii waajiraf ni dhiyaata;
Gabaasni raawwii karoora hojii waliigalaa adeemsota fi bul.magaalaa bakka
tokkotti qindaa'ee dhiyaata;
Gabaasichi galma karoora waggaa irratti kaa’ame kan fizikaalaa fi baajataa
(faayiinaansii) mata duree hojiwwan hojjataman waliin madaaluudhaan hangam
akka milkaa’ee fi yoo milka’uu baates sababni isaa ibsamuu qaba.
Ciminnii fi hanqinaaleen mul’atan, muuxannoowwan gaarii argaman fi itti fufinsa
isaanii mirkaneessuu fi barbaachisaa ta’ee yoo argamus gara birootti dabarsuuf
dhimmoota raawwatamuu qabani fi xiyyeeffannoo barbaadan kan qabate ta’uu
qaba.
Sadarkaa , godinaa fi magaalotaatti wa’ee raawwii hojii ragaa fi gabaasa raawwii
dhabbataan eerguu isaanii ni hordofa. Sirni hordoffii qaamoolee kana waliin jirus
waltajjii marii fi daawwannaa dirreettin kan deggaramu yoo ta’u, ragaaleen
haalaa kanaan sassabamanis walitti

21
. XiinxalaHaala Keessaa fi Alaa (SWOT Analysis)
3.1. Cimina (Strength)
Ergamni,mul’atni,Galmii fi kaayyoon waajirichaa jiraachuu isaa fi jalqabbiin
raawwii hojii jiraachuu
Rakkoowwan bulchisa magaalaa fi bulchisa gaarii addaan ba’ee bekamuu
Tarsiimoo Industirii fi misooma magaalaa irratti hundaa’uun paakeejotaa fi
sagantaalee qophaa’ee jiraachuu;
Karoora guddinaa fi tiraanisfoormeeshiini fi karoorri waggaa qophaa’ee
jiraachuu;
Sirni hordoffii fi gamaaggamaa sadarkaa adda addaatti diriiree jirachuu;
Hojimaatni tajaajiloota walfakkaatu iddoo tokkootti haala kennuu danda’uun
gurmaa’ee jiraachuu;
Meeshaalee walquunamtii kan akka bilbila, Magaalichaa jiraachuu
Hojjataa kutannoo fi kaka’umsaa hojii qabuu hanga tokko jiraachuu;
Kennii tajaajilaa fedhii maammilaa guutuuf taasisfamu jajjabeessaa ta’uu;  
Istaandaardiin kenna tajaajilaa jiraachuu;
A. 3.2. Dadhabina (Weakness)

 Malaanmaltummaa fi kiraa sassaabdummaan bifa dhokfatee jiraachuu

 Sadarkaa sadarkaan Eeggattummaan hoggasaa fi hojjetaa bira jiraachuu
 Rakkoo naannummaa fi firoomaan hojjetamu darbee darbee jiraachuu
 Dambii fi qajeelfama alaa hojjechuun darbee darbee jiraachuu
 Oggansi Imammataa fi tarsiimoo biyyaa fi naannoo jiru hubachuu fi
hubachiisuun hojiirra oolchuu irratti qaawwi jiraachuu
 Hanqina loojistikii irraan kan ka’e caasaa sekterchaaf sadarkaa sadarkaan
leenjii kennuudhaan ga’umsaa fi dandettii cimsuu irratti qaawwi jiraachuu
 JBAH akka barbaadamutti hojii irra olchuu dadhabuu
 Hojiin dhiyeessa/hordoffii fi deeggarsi cicitaa ta’uu
 Meeshaaleen TQO akka barbachisaa isaatti dhiyaachuu dhabuu

22
  Ergamna, mul’ata , galma fi kaayyoo jiru qaamni hogganuu fi raawwatu
walqixa hubachuun hojii irra oolchuurratti hir’inni jiraachuu
 Aadaan hojii fi ilaalchi tajaajiltummaa uummataa rawwaattoota biratti
sadarkaa barbaadamutti jiraachuu dhabuu;
 Humna namaa teeknolojii quunnamtii odeeffannoo faayadamuu irratti
hanqinni jiraachuu;
 Hanqinni ogeessaa yoo dhibeyyuu kartaan magaalichaa qulqullq’ee
dhiyaachuu jiraachuu.
 Haalli naannoo hojii mijaawaa seekitarichaa keessaatti jiru rakkisaa ta’uu;
 Qo’annoo fi qorannoo irraatti hundaa’uudhaan si’aayinaa fi saffina kenna
tajaajilaa foyyeessuuf hojjatamuu dhabuu;
 Uwwisni fi qulqullinni tajaajila bu’uura misoomaa fedhii hawaasaa waliin kan
walhinsimne ta’úu

3.3. Xiinxala haala alaa (Opportunities and Threats)

3.3.1. Carraa (Opportunities)

 Kutannoo siyaasaa dimokiraasii, misooma ittifufiinsa qabuu fi bulchiinsa gaarii
mirkaneessuu jiraachuu;
 Imaammataa fi tarsiimoo hojii industirii fi misooma magaalaa hojjechiisuu
danda’u jiraachuu;
 Nageenyi tasgabaa’aa jiraachuu;
 Xiyyeeffannaan seektara industirii fi magaalaaf kenname guddaa ta’uu;
 Humni namaa misooma irratti hirmaachuu danda’u Magalicha keessaa jiraachuu
 Humni dubartootaa fi dargaggoota misoomaaf ooluu danda’u Magalicha keessaa
jiraachuu;
 Fedhiin hirmaannaa haawaasaa misooma irraatti qabu jiraachuu;
 Dinagdeen akka Aanaa fiMagalichatti ittifufiinsaan guddachaa jiraachu
 Qabeenyi uumamaa misoomaaf ooluu danda’u bal’inaan Magalicha keessaa
jiraachuu;
 Carraa invastimantii jiraachuu;

23
 Carraan gabaa bal’inaan jiraachuu;
 Imaammaatni gabaa biliisaa jirachuu;
 Teknoloojiiwwaan hammayyaa fi bu’aa qabeessa ta’an jiraachuu;
 Mootummaan teeknoloojii hammayyaa kana babali’suuf xiyyeeffannaan kennaa
jiru ol’aanaa ta’uu;

3.3.2. Sodaa (Threats)

 Fedhii misoomaa uummatni qabu guutuu dadhabuun rakkoo bulchiinsa gaarii
ta'uu danda'a.
 Ilaalchi kiraasassaabdummaa misooma naannoo deeggaruu irratti rakkoo
uumuu danda’uu isaanii
 Baayyinni uummataa fi guddinni hawaas-diinagdee wal-simmuu dhabuu;
 Baa’inni uummataa baadiyya irra gara magaalaatti dhufuu dabaluu humna
dinagdee magaalaan ol ta’uu
 Aadaan hojii laafaa ta’uun irra kan ka’ee eeggatummaan jiraachuu
 Sadarkaa guddina dinagdee seektarichaan dhufuu malu sadarkaa hoji
dhabdoota waliin wal simuu dhabuu;
sodaakeenyaaisaaguddaadha.

24
 2. UNKAALE KAROORAA

Karoora Hojii Fiizikaalaa

Maqaa Mana Hojii Magaalaa siree dooroo
Karooraa Bara 2012
1 K Gabatee Kaayyyolee tarsima’oo kallatti madaallii arfaniin
Kall Kaayyolee Safartuu Kar. Raawwi Tarkaanfiiwwan

Kar.bara 2012
atii Tarsiimawaa Wagg i bara Tarsiimoo/Piroojeektii

Kurm4ffaa
Kurm1ffaa

Kurm2ffaa

Kurm3ffaa
Mad aasha 2011ha Sagantaalee Gurguddoo
dall nii(20 ngawax.
ii 08- 30
2012)
1. Amantaa Amantaa 95 90 92 90.5 91 91.5 85 Sagantaa hordoffii,
uummataa ummataa dabale gamagama, deegarsaa fi
guddisuu(8) %dhaan dubdeebii jijiiramaa
2. Itti Itti quufinsa 95 90 92 91 - 91.5 85
quufinsa dabale (%dhaan)
maammilaa (5)
Maamila

dabaluu(5)
3. Carraa hojii 3 4 4 3.5 3.7 3.9 15 Sagantaa sakkata’inaa
Ittifayyadam uumameen hojii hojii dhabdummaa
ummaa dhabeeyyii
uummataa xiqqaate
guddisuu(7) (%dhaan)(3)
  Qusannoo dabale 45 39 38 37.5 37.7 37.9 55
%dhaan(2)
Faayinaansii

4. Gahumsaa Gahumsa itti 96 90 92 90.5 91 91.5 85 Sagantaa bulchiinsa

fi bu’aa fayyadama baasii mootummaa fi
qabeessumm baajataa dabale qabiinsa qabeenyaa
aa baajataa (%dhaan)(5)
guddisuu(4)
5. Itti Raawwii hojii 95 91 91 88 89 90 90
fayyadamum dabale (%n)(2)
maa Qisaasama 3 4 3 6 5 4 3
qabeenyaa qabeenyaa
fooyyessuu(5 hir’ate (%n)(3)
)
1
 116667

116667
116667

350000
6. Galii Galii dabale 2.2 Sagantaa babal'ina galii

200’000

350’000
magaalaa (qarshii magaalaa
guddisuu(6) milliyonaan) (1)

Madda galii 5 10 5 6 6 8 7.5 

haaraa qoratame
(lakk.)(2)
7. Qo’annoo Qorannoo fi 3 10 3  4 4  1 2 Pirojektii qorannoo fi
fi qorannoo qo'annoo qo’annoo
babal’isuu(1. gaggeeffame
9) keessaatti kan
hojii irra oole
%'n(1.9)
8. Babal'inna Baay'ina --- ---- ---- --- ---- ---- --- Sagantaa misoomaa fi
industrii piroofaayilii babali’na industrii
foyyeessuu(2. industrii
35) qopha’an lakk(1)
Zoonii industrii --- ---- ---- --- ---- ---- ---
misoome (lakk)
Adeemsa Keessaa

(1.35)
9.Uwwisa, Uwwisa daandii --- ---- ---- --- ---- ---- ---  
qulqulinaa magaalaa
tajaajiloota dabalee (km)
Bu’uura (0.5]
misoomaa Ijaarsa Daandii --- ---- ---- ---  ---- ---- --- Piroojeektii babal'ina
foyyeessuu(5. Dhagaa Bocamaa bu'uraa misoomaa
9) KM(0.55)  
Dandii Cirrachaa 5 0 1 - - 1  
KM(0.35)  
Dandii Asfaaltii  - - - - - --  -  -  -   
KM(0.45)
Suphaa Daandii - - - - -  -  - - 
Asfaaltii
KM(0.45)
Dandii Cirrachaa 2 0 1 - - 1 -
Suphuu KM(0.3)
Uwwisa 1 0.1 0.5 0.5  
2
 bishaanii
magaalaa km 0.5
keessatti (%n)
(0.15)
Sararaa Bishanii 5 0 1 1  
Dirirsuu KM(0.5)
Sarara Ibsa a 0 0.5 - - 0.5  
Keessaa Keessaa
( KM)(0.45)
Bo'oo Lolaa 5 0.5 2 1 1  
Ijarame KM
(0.35)
Iddo balfi gogan 0 3000  2000  500  1000  500     
itti gatamu
xixiqqaa
qopheessuu
lakk(0.15)
Iddo balfi 0  4000  3000   10 1000  500  500   
dhangala'aa itti 00
gatamu xixiqqaa
qopheessuu
lakk(0.15)
Mana Fincanii 3 0 2 1 1  
Uummataa
Ijaaruu(0.25)
Ijaarsa Qeeraa 2 1 - 1 -  
Lakkofsaan(0.4)
Daandii Keessaa   2  1    1       
Keessaa Ijaaruu
K.M(0.35)
Iddoo Olmaa 1    
Dargaaggootaa
Ijaaru(0.15)
ijaarsa sheedii 15 2 2  
IMXlakkn(0.35)
10.Qulqullin Qulqullina 100 60 - - - - Sagantaa ijaarsa
akonistiraak ijaarsa dabalee dandeettii industirii
3
shinii (%)(0.5) konistiraakshinii fi
fooyyessuu Hojii 100 70 - - - - rigulaatoorii
(5.5) inispekshinii
raawwate (lakkn
pirojaktoota)(1)
Ijaarsa haala 100 - - - - -
waliigalteetiin
raawwate
(%dhaan)(0.5)
Qorannoo
walittihidhamiin
sa magaalaa fi
baadiyyaa
lakk(0.5)
12.Gahumsa Gahee 30 50 30 35 35 40 90 Sagantaa koorniyaa
dargaggoota dubbartoota sivil idileessuu
a fi sarvantti
dubartootaa keessatti
guddisuu (2) dabalee(0.75)
Hirmaannaa 30 50 30 35 35 40 90 Sagantaa misooma
dubbartootaa fi dargaggootaa
dargaggoota
damee ijaarsaa
irratti dabale (1)
Dargagoota fi 35 5 35 20 20 18 17
dubartoota hojii
dhabeeyyii
xiqqaate
(%)n(0.25)
13. Hojiimata Hojmaatabadaa,s 100 80 90 85 87 89 90 Paakeejii bulchiinsa gaarii
bulchinsaa irreefaman magaalaa
garii fi kenna %n(0.5)
tajaajjila Kenna tajaajjila 90 80 85 80.5 81 84 85
foyyeessuu(3 fooyya'e
) %n(1.15)
Koomii uumataa 5 7 4 3.7 3.8 3.9 4
xiqqate%n(1.2)
4
 Humna raawwii 0 1 2 1 1
magaalaa
cimsuuf
hooggantoota
hojjettoota
magaalotaa
leenjii yeroo
dheeraa fi
gabaabaa
fudhatan lakk’n
(0.6)
14. Baay'ina 50 43 47 44 45 46 47 Sagantaa fooyya’iinsa
Hirmaannaa uummataa hojii hirmaannaa ummataa fi
uummataa misooma irraatti bulchiinsa alwaalta’aa
ijaarsa hirmaate
raayyaa %n(1.25)
misooma fi Karoora 20 1 4 2 1 1  
qindoomina misooma
qooda qindaa’aa
fudhaatoota seektara
guddisuu (3) barnootaa waliin
ta’uun ogummaa
hirmaannaa
uummataa
irratti leenjii
kenname (Lakk)
(0.75)
Hirmaannaa 85 70 75 74 74.5 74.9 75 Sagantaa qindoomina
uummata fi qaamolee misoomaa
qooda fudhatota
dabale %(0.5)
Manneen hojii -- - - - - -- -  
seekterichaa
dhimmoota
seektera hundaa
idileessan
(%)n(0.5)

5
15. Baayina -- - - - - -- - Sagantaa tarsiimoo
Muuxannoo muuxannoo muuxannoo gaarii
gaarii qida,e (Lakk) babal'isuu
qindeessuud (0.25)
haan Manneen - - -  -  -  -  - - - 
babal’isuu(1. qopheessaa
5) tajaajila
‘codified’ ta’e
hinqabne
muuxannoo
gaarii jiru
qindeessuun
babalissuu (lakk)
(0.25)
Magaalotaa of - - - - - - -
dhaadheessuu
keessa galan
lakk.(0.5)
Muxannoo garii 5 1 1 1
babal'atan(0.25)
Baay’ina  10 1  2   1   1 
muuxannoo
gaarii qindaa’an
(lakk)(0.25)
16.Sirnahogg Odeeffanno 55 65 75 72 73 74 75 Sagantaa babal'insa
ansaodeeffan yeroodhaan ragaa fi odeeffannoo
noo fi ragaa dhiyaate
fooyyessuu(1 %n(0.75)
.7) Qulqullinna 80 65 70 66 67 69 70
odeeffannoo
dabale (%)(0.25)
Qulqulina ragaa 80 65 70 66 67 69 70
dabalee%n(0.7)
17. Iddoo 5 0 0.25 0.25 -- - Sagantaa fooyya’insa
Misooma magaarisuu miidhaginaa fi qulqullina
,eegumsa(to’ magaalaa magaalaa
annoo) itti hojjatamee

6
fayyadama fi hek(3.5)
kunuunsa Qulqulinnaa fi 75 0 45 41 42 43 45
naannoo magaarisumaa
gudiisuu(4.7 magaalaa dabale
5) %n (1.7)
18. Sirna Hojii irra oolmaa 65 70 66 67 69 70 92 Saganta karoora, hordoffii
karoora karooraa fi gamaggammaa raawwii
hordoffii, dabale(0.65)
deggarsaa, Fooya'insa 65 70 66 67 69 70 92
to,aannoo fi raawwii hojii
gammagam dabale
ma (%)n(0.75)
foyyeessuu(2. Uwwiisa 65 70 66 67 69 70 92
35) duubdeebii
kenname
%n(0.2)
Uwwiisa 65 70 66 67 69 70 92
deegarsa,
hordoffii fi
Gamagama
%n(0.75)
19. Ilaalcha fi Hojjatoota 0 8 3 3 Sagantaa barnoota
gochaa kiraa barumsa lammummaa fi amala
sassabdumm namusaa gaarii
aa argataan (lakk)
dhabamsisuu (2.25)
(2.25)
20. Kenniinsa 100 50 80 55 70 75 80 Sagantaa misooma
Bulchiinsa tajaajila fooyya’e manneen jireenyaa,
gamoowwani (%) (1.5) ijaarsaa fi bulchiinsa
i, galmoota fi gamoowwan mootummaa
manneen Mana jireenyaa 0 0 3 1 1 1  
mootummaa waldaan
fooyyessuu(3 ijaaraman (lakk)
.5) (0.5)
21. Sirna Uummata 100 85 95 92 93 94 95 Paakeejii Bulchiinsa
mirgoota magaalaa Gaarii
7
 dimokiraasii hojmaata
babal’isan qaamota
guddisuu(2.4 mootummaairrat
5) ti hubbanoo
argatan
%'n(2.45)
22.Dandeettii hojetoota leenjii Yer.g 13 0 13 6 7 Sagantaa misooma human
raawwachiis yeroo dheeraa fi aba namaa
ummaa gababaa Yer 2 0 2 1 1
hoggantoota fudhatan;%(4) Dhe
a fi Raawwii 90 70 78 74 76 77 78 sagantaa Manajiimeentii
raawwattoot hoggantootaa fi tarsiimoo muxannoo
aa raawwatoota gaggarii babal'isuu
fooyyessuu(1 dabale%n(3)
0) Gahee hojetoota 3 0 1 - - - -
digrii 1ffaa fi
isaa ol qaban
dabale %n(3)
Ijaarsa dandeetti

23. Itti Uwwisni 70 40 50 47 48 49 50 Sagantaa misooma

fayyadama teeknolojii teeknolojii fi bulchiinsa
teeknoloojii dabale %n(1.5) ragaa fi odeeffanno (Data
guddisuu(6) Humna namaa 70 39 50 47 48 49 50 Base)
teeknolojiitti
fayyadamu
%n(1.75)
Waajjiraalee  60 50  - - - - -
seekteericha
MIS’n keessatti
dirire%(1.25)
24. Aadaa fi Itti quufinsa 85 79 85 82 83 84 85 Sagantaa misooma human
naannoo hojjetoota namaa
hojii dabale (%n)(2.5)
fooyyesuu(4) Gad-lakkisa hojii - - - - - - -
ogeessota
xiqqaate%(1.5)

8
 Gabatee2: Karoora Tarkaanfiiwwan Tarsiima’aa (Hojiiwwan Grguddoo Idilee ) bara 2012
Gabaatee 2: Hojiiwwan Gurguddoo sagantaa Idilee
Lak Tarkaanffiwwan Tarsiimoo (Hojiiwwan Safartuu Ra.Wag Kar. Karoora Kaayyoo
Gurguddoo) 2011) (2008 2012 Tarsimo'aa
- Galma Ga'u
2001
2)
1 Sagantaa Hoggansa jijjiiramaa fi Raayyaa Misoomaa
1 Waltajjii Sosochii uummataa sadarkaa % 85 100 90
sadarkaan uumuudhaan dhuma bara kGTtti
hojjettoota sekterichaa Humna jijjiiramaa fi
raayyaa misoomaa akka ta'an gochuu,
2 Sektericha keessatti sagantaa jijjiiramaa fi % 60 80
misoomaa raawwachuu humna dandeessisu

fedhii humna namaa akka guutamu ni

taasifama
3 Gurmaa’insa raayyaa siivil sarviisii Wajjira Nama 23 115 40
IMM'fi Bul.Magalotaaf leenjii
gaggeesitootaa gurmaa’insaatiif fi adda
durootaaf kennuu
A Hojiiwwan Hirmaannaa Ummataa
1 Haala raawwii hirmaanna uummataa Dok. 1 5
keessatti rakkowwan jiran adda baasuu
2 Maanuwalii hirmaanna uummataa irratti Lakk 180 600
hoggansaa fi ogeessa magaalaaf hubannoo
uumuu
4 Ragaalee hirmaanna uummataa wagga Dok 1 5
waggaan qindeessuun xiinxala qopheessuu
Gosa Hirmaanna taasifamu
1 Hirmaannaa humnaa Lakk 500 800
2 Hirmaanna humnaa maallaqatti yoo tilma Qar. 5000 8000
3 Maallaqa calla sassabame Qar. 9000 1200
0
9
Lak Tarkaanffiwwan Tarsiimoo (Hojiiwwan Safartuu Ra.Wag Kar. Karoora Kaayyoo
Gurguddoo) 2011) (2008 2012 Tarsimo'aa
- Galma Ga'u
2001
2)
4 Hirmanna meeshaa tilmaama qarshiin Qar. 5000 1500
0
B Hojiiwwan Bulchiinsaa Gaarii
Paakeejjii Bulchiinsa Gaarii Magaalaa
1 Maanuwwaalii Bulchiinsa Gaarii irratti Lakk 200 600 120
hojiilee hubannoo uummuu Magalootaa fi
Gandootaakeessatti uummataa fi qaamoota
biro dhimmi leenjii ilaallatu cimsuu kennuu
2 Uummatni misooma Naannoo isaanii irratti Lakk 200 800 300
yaada burqisisuu irra kaasee karoora
qopheessuu keessatti hirmaannaa guutuu
akka qabataan leenjii kennuu
3 Hojjiirraa oolmaa raawwii karoora irratti marsaa 1 16 2
hordoffii fi deegarsaan gahee isaanii akka
bahan leenjii fi deeggarsa barbaacchisaa
taasisuu,
4 Muuxannoowwaan gaarii raawwii Lakk 1 2 3
Qajeeltoowwan bulchiinsa gaarii keessatti
argaman qindeessuun , B/Magaalootaatiif
akka babalatu taasisuu
5 Rakkoolee adda bahaan furmaataa marsaa 4 20 6
kennamaa jirachuu gamaggamaa wali irraa
hin cinnee gaggeessuu (
6 Gurmaa'insaa sadarkaa sadarkaan marsaa 4 5 7
ijaaraman jiran keessatti bulchiinsi gaarii
lafaa qabachuu isaa keessatu tokko shannee
rakkoo hiikaa jirachuu ishii waltajjiin
mirkanneessuu
7 Maanuwwalii rakkoo bulchiinsaa gaarii Dok 1 5 6
hiikuu danda'uu akka amala wajjira
keenyatti qopheessuu
8 Qajeeltoowwan Bulchiinsaa gaarii 8n Marsa 4 5 4
10
Lak Tarkaanffiwwan Tarsiimoo (Hojiiwwan Safartuu Ra.Wag Kar. Karoora Kaayyoo
Gurguddoo) 2011) (2008 2012 Tarsimo'aa
- Galma Ga'u
2001
2)
xiyyeeffannoo kennuun hojjatamuu hojii
irraa olchuun Misoomaa fi Dimookiraasi akka
galmaa guhuuf jiraachuu isaa hordofuu
9 xiinxalaa hojii irraa olmaa bulchiinsaa gaarii Dok 2 5
gaggeessuu sadarkaa irraa jiruu addaa
baasuun dokomeentii qopheessuu
C Pirojektii qorannoo fi qo’annoo
1 Rakkoo Bulchiinsaa gaarii fi maddaa kiraa Baay'inaa 50 200
sassabdummaa irratti ummata magalaa B/Magaal
leenjisuu
D Hojiiwwan Riiformiiwwan
1 Riiformii hundaa Hubannoo hoggaansaa fi Marsaa 2 6
hojjattootaaf JBAH , SMBKT , Chaarteeri
Lammii, GRJJSS, SMB fi Qajeelfamoota
riiformii irratti sadarkaa , Godinaa fi
Magaalatti leenjii kennuu hangaa Gadittii
leenjii kennuu.
2 JBAH bakka haqinaa qabuu (adeemsaa Marsaa 1 5
haaraa fi walittii makamee )qorachuun
adeemsaan irraa deebii’uu (Recalbreti )
akka ta’uu gochuu.

H Sagantaa Ilaalchaa fi gochaa kiraa sassabdummaa

xiqqeessuu hojii hojjataman
1 Rakkoolee Ilaachaa fi kiraa sassabdumaa Marsa 1 5
jiran qorachuun adda baasuu
2 Rakkoolee adda bahan irratti leenjii Dok 1 5
kallaatiin qaamoolee ilaaluu waliin akka
kennamuuf leenjiif dokomeentii qopheessuun
raabasuu
3 Miidhaa Ilaalchii fi gochaa kiraa marsaa 1 5
sassabdummaa gama siyaasaan , dingdee fi
11
Lak Tarkaanffiwwan Tarsiimoo (Hojiiwwan Safartuu Ra.Wag Kar. Karoora Kaayyoo
Gurguddoo) 2011) (2008 2012 Tarsimo'aa
- Galma Ga'u
2001
2)
Hawaasummaa fidu danda'uu Uummataa
Magaaalatiif hubannoo uummu
4 Hudhaalee qoratmee adda bahee sakkata'uun kurmaan 4 20
marii fi waltajjiin akka hiikatuu hoggansaa
waliin marii gaggeessuu
5 Gurmaa'insaa GRJ, Tokko shannee hoggansaa baay'inaa 9 15
fi gaggeessaa fi adeemsootaaf leenjii kennuu namoot
2 Sagantaa Uwwisa fi qulqulinaa tajaajiloota bu’uuraalee
misooma guddissuu
1 Ijaarsa Daandii dhagaa bocamaa(coble Km
stone)
2 Suphaa daandii magaalaa hojjechuu Km 500m 3

3 Riqicha haaraa ijaaruu Lakk 2 4

4 Daandii haaraa haxa’uu Km 58 290
5 Daandii cirachaa hojjechuu Km 1.5 3
6 Bonoo bishanii ijaruu lakk 1 15
7 Sarara bishaanii dirirsuu Km 1 3
8 Burqaa bishanii gabbisuu Lakk 2 4

9 Galma walga’ii ijaaruu Lakk

11 G/gala Bakka olmaa dargaggotaa ijaaruu Lakk
12 Riqicha suphuu Lakk 3 16
13 Bo’oo lolaa haaraa hojjechuu Km 1.5 3
14 Bo’oo lolaa suphuu Km 50m 10

15 Mana fincanii uummataa ijaruu Lakk 2 6

16 Sarara ibsaa diriirsuu Km 2 10

12
Lak Tarkaanffiwwan Tarsiimoo (Hojiiwwan Safartuu Ra.Wag Kar. Karoora Kaayyoo
Gurguddoo) 2011) (2008 2012 Tarsimo'aa
- Galma Ga'u
2001
2)
17 Sheedii IMX ijaruu Lakk 8 18
4. Piroojektii Ijaarsa Sirna Gurma'iinsa Hojimaata
Magaalotaa(Alwaltessa)
3.1 Baay’ina magaalaa qaama seerummaa magaala
argatanii
3.2 Baay’ina magaalota sadarkaa guddinaa magaala
magaalummaa argatanii
3.3 walittihidhamiinsa magaalaa fi baadiyyaa lakk 0 7
lakk
3.4 Qorannoo walitti hidhamsa magaalaa fi lakk 0 4
magaalaa gaggeessuu
3.5 Daataa bu'uuraa (pirofaayilii) magaalaa lakk - -
qindeessuu irraa deedeebii dhan
3.6 Qoranno walitti hidhaminsa baadiyyaa fi nama 0 200
magaalaa akkasumas magaalaa fi magaalaa
taasisuu hojjatota fi oggansa leenji kennu
5 Sagantaa Fooyya’insa Miidhaginaa fi Qulqullina Magaalaa
4.1. Qulqullinaafi magariisuu magaalaatiin Lakk. 0 100
irratti hooggantootaa, ogeessotaafi hawaasa nama
magaalaa leenjii hubannoo uumamu
kennuu
4.2. Qulqullinaafi magariisuu magaalaatiin Lakk.nam 0 100
irratti hooggantootaa fi ogeessotaaf leenjii aa
hubannoo uumamu kennuu
4.4. Balfi gogaa magaalota keessaa m3 kaasuu m3 2000 7000 3000
4.5. Balfi dhangala’aan magaalota keessaa m3 m3 3000 8000 3000
kaasuu
4.6. Bo’oo lolaa, diichiifi daandii KM.ulqulleessuu. m 50 100
4.7. To’annoo qulqullina jaarmiyaaleefi lakk 30 212
dhabbilee, manneen nyaataafi kanneen
gaggeessuu
4.9. Sirna qabinsaafi dhabamsiisa balfa Maagaalot 6 31
13
Lak Tarkaanffiwwan Tarsiimoo (Hojiiwwan Safartuu Ra.Wag Kar. Karoora Kaayyoo
Gurguddoo) 2011) (2008 2012 Tarsimo'aa
- Galma Ga'u
2001
2)
goggogaafi dhangala'aa fooyyessuuf seerota, a
staandardootaafi qajeelfamoota bahan
hojiirra oolmaa isaanii magaalota keessatti
hordofuufi deeggarsa kennuu
4.1 Qulqullina magaalaa (sanitation) irratti lakk 30 180
0. barnoota ogummaafi teeknikaatiin namoota leenjitoota
leenjii kennuu. a
4.1 Qabiinsaafi dhabamsiisa kosii gogaafi nama 40 240
1. dhangala’aatiin magaalota keessatti carraa
hojii uumama (5 ዐ% dubartoota fayyadamoo
taasisuu).
4.1 Iddoowwaan bufataa biqiltuu / nursery site / lakk 18 43
5 karaa saayinsaawaa ta’een magaalota
keessatti ni qophaa'a
4.1 Iddoowwan magariisuu magaalaatiif lakk 11523 4635
6 plaaniidhaan adda ba’e irratti biqiltuu 6
mukaa, margaafi abaaboo adda addaa
dhaabuu
4.7. Biqiltuu mukaa, margaafi abaaboowwan lakk 600 3600
1 adda addaa magaalaa keessa dhaabbatan
kunuunsuu
4 Bareedinaafi magariisuu magaalaa irratti Baay’ina 3 60
barnoota teeknikaafi ogummaatiin namoota leenjitoota
leenjin ni kennama (50% dubartootaaf.) a
4,1 Misooma miidhaginaa fi magariisummaa carraa 55 60 58
8. magaalaa irratti namootaf carr aan hojii ni hojii
uumama. uumame
Lakk 16 20 18
Gorsaa
6 Hojjettootaa B/Magaalaa fi dhimma Lakk 210 350 300
waldaalee fi abbootii qabeenyaaf Dandeettii
cimsuuf leenjiiwwan kennuu.
14
Lak Tarkaanffiwwan Tarsiimoo (Hojiiwwan Safartuu Ra.Wag Kar. Karoora Kaayyoo
Gurguddoo) 2011) (2008 2012 Tarsimo'aa
- Galma Ga'u
2001
2)
7 Waldalee IMX xixiqqaa irraa gara Lakk 25 30 28
g/galessaatti (manifakcheriingiin) ce’an
deggarsa akka argatan taasisuu
8 MGO Ogeessota konstiraakshinii irratti Lakk 45 50 48 Sagantaa
gaggeessuun akka madaalaman taasisuu misooma
9 Madaalamtoota madaalli gahuumsa Lakk 45 50 48 humna
oggumaa madaalamanni ogeessota namaa
konistiraakshinii milkaa’an keessaa
10 madaaltota baasuu godina keenya keessa
Qe'eewwan industirii lakk. 3 5 4
jiran qaamolee dhimmichi ilaallatu waliin
ta'uudhaan sakata'iinsaa fi hordoffii taasisuu
11 Yaadawwan pirojektii indutiriiwwanii Lakk. 10 15 12
addaan baasuu
12 Ogeessota konstiraakshii MGO fudhatanii hin Lakk. - 100 -
milkoofneef karaa BLTO leenjiin kubbaniyya
akka kennamu taasisuu
13 Ogeessota konstiraakshii MGO fudhatanii Lakk - 20 -
dursanii leenjii BLTOn akka argatan taasisuu
14 Hojiiwwan deggersa hordofii fi gamaagama Yeroon 4 10 8
gaggeessuu
8 Sagantaa Koominikeeshinii Mootummaa
7 Hojjiwwan suuraa fi sagalee waraabamani Lakk. - 30 1
kaa’aman
8 Baruulee qophaa’e lakkoofsaan Lakk - 15 10
9 birooshara qophaa’e lakkoofsaan Koopii - 20 2
10 poostara qophaa’e lakkoofsaan Lakk - 2
11 Hojjettoota fi maamiltootaa fi Waltajjii Lakk
kallatti gaggeefame lakkoofsaan

12 Baay’ina hoggantoota fi raawwattootaa Lakk 10 30 18

15
Lak Tarkaanffiwwan Tarsiimoo (Hojiiwwan Safartuu Ra.Wag Kar. Karoora Kaayyoo
Gurguddoo) 2011) (2008 2012 Tarsimo'aa
- Galma Ga'u
2001
2)
leenjii kennamu.
13 Sagantaa raadiyoo hojjechuu Lakk
14 Hojii gaariin fakkeenyummaa qaban Yeroo - 40 10
midiyaati akka bahan gochu.
15 Maxxansaalee garaa garaa dhaaf artiikilii Lakk - 30 5
erguu
16 Suuraa fi fiilmii (suura-sagalee) warabame Lakk - 20 1
dokimantii gochuu ol ka’uu
17 Dawwanaa projektootaa ijaarsa fi magaalaa Yeroo - 10 2
muuxannoo gaarii qaban hojjetootaa waliin
akka daawwachun muxxaannoo wal jijjiira
taasisu
19 CaasaakeenyaMagaalaahojiiisaanikominikee Lakk -
shiin akka deeggaraan hubaannoo
magaalaaf kennu

20 Humna qilleensa midiyaa bitachuun hojii Daqiqaan -

IMMGodinaa beeksisuu
21 Dokimantarii Filmii Qopheessuu Lakk. - 10 1
22 Fedhii yaada ummata bal’aa qoraachuun Yeroo 3 20 5
addaan baasuu

16
 Gabatee 3: Sagantaa Raawwii Hojiiwwan Gurguddoo Sagantaa Idilee2012
Hojiiwwan gurguddoo Safar kar.2 Karoora Kurmaana 1ffaa Karoora Karoora Karoora Kur
sagantaa idilee 010 Kurmaana 2ffaa Kurmaana 3ffaa
Gurma'insaa Adol Hag Fulb Ida Onk Sad Mu Ida Am G B I E Ca W Ida
d j u it d bl a a
r o a x
1 Waltajjii Sosochii % 94 91 91 91 91 92 92 92 92 93 9 9 9 9 94 9 94
uummataa sadarkaa 3 3 3 4 4
sadarkaan uumuudhaan
dhuma bara KGTtti
hojjettoota sekterichaa
Humna jijjiiramaa fi
raayyaa misoomaa akka
ta'an gochuu,
2 Sektericha keessatti % 64 61 61 61 6 62 62 62 62 63 6 6 6 6 64 6 64
sagantaa jijjiiramaa fi 3 3 3 4 4
misoomaa raawwachuu
humna dandeessisu fedhii
3 waltajjii gamaggama Yero 12 1 1 1 3 1 1 1 3 1 1 1 3 1 1 3
haala itti fufinsa qabuun
4 1 1 1 1
ji'atti al tokko gaggeessuun
hudhaa yeroo adda baasuu
fi hiikuu dandeessisu irratti
gamaggama adeemsisuu
4 Gurmaa’insa raayyaa siivil Nama 4 4 4 4 4
17
 Hojiiwwan gurguddoo Safar kar.2 Karoora Kurmaana 1ffaa Karoora Karoora Karoora Kur
sagantaa idilee 010 Kurmaana 2ffaa Kurmaana 3ffaa
sarviisii Magaalaa leenjii
hojjetootaa
gurmaa’insaatiif fi adda
durootaaf kennuu
Hojiiwwan hirmaanna
uummataa
1 Haala raawwii hirmaanna Dok. 4 1 1 1 1
uummataa keessatti
rakkowwan jiran adda
baasuu
2 Maanuwalii hirmaanna Lakk 13 13 13 1 13
uummataa irratti 3
hoggansaa fi ogeessa
magaalaaf hubannoo
uumuu
3 Ragaalee hirmaanna Dok 1 1 1 1 3 1 1 1 3 1 1 1 3 1 1 1 3
uummataa ji'aa fi
4 1 1 1 1
kurmaanaan qindeessuun
xiinxala qopheessuu
Gosa Hirmaanna taasifamu
1 Hirmaannaa humnaa Nama 800 200 200 20 20
0 0
2 Hirmaanna humnaa Qar. 4000 1000 100 10 10
maallaqatti yoo tilma
0 0 00 00 00
0 0

18
 Hojiiwwan gurguddoo Safar kar.2 Karoora Kurmaana 1ffaa Karoora Karoora Karoora Kur
sagantaa idilee 010 Kurmaana 2ffaa Kurmaana 3ffaa
3 Maallaqa calla sassabam Qar. 3000 100 100 1
0 0 0
0
0
4 Hirmanna meeshaa Qar. 2700 6750 675 67 67
tilmaama qarshiin
0 0 50 50
B Paakeejjii Bulchiinsa Gaarii Magaalaa
1 Maanuwwaalii Bulchiinsa lakk 1000 250 250 2 2
Gaarii irratti hojiilee
5 5
hubannoo uummuu
Gandootaa 1 sadarkaa 0 0
2 Uummatni misooma Lakk 4 1 1 1 1
Naannoo isaanii irratti
yaada burqisisuu irra
kaasee karoora qopheessuu
keessatti hirmaannaa
guutuu akka qabataan
uummataa magaalaa
maraaf sadarkaan hangaa
gaditti marsaan leenjii
kennuu
3 Hojjiirraa oolmaa raawwii marsa 2 1 1
karoora irratti hordoffii fi
a
deegarsaan gahee isaanii
akka bahan leenjii fi
deeggarsa barbaacchisaa
taasisuu,
4 Muuxannoowwaan gaarii lakk 2 1 1
raawwii Qajeeltoowwan
bulchiinsa gaarii keessatti
argaman qindeessuun, akka
babalatu taasisuu
5 Rakkoolee adda bahaan marsa 4 1 1 1 1
19
 Hojiiwwan gurguddoo Safar kar.2 Karoora Kurmaana 1ffaa Karoora Karoora Karoora Kur
sagantaa idilee 010 Kurmaana 2ffaa Kurmaana 3ffaa
furmaataa kennamaa a
jirachuu gamaggamaa wali
irraa hin cinnee gaggeessuu
6 Gurmaa'insaa sadarkaa marsa 4 1 1 1 1
sadarkaan ijaaraman jiran
a
keessatti bulchiinsi gaarii
lafaa qabachuu isaa
keessatu tokko shannee
rakkoo hiikaa jirachuu ishii
waltajjiin mirkanneessuu
8 Qajeeltoowwan Bulchiinsaa Marsa 4 1 1 1 1
gaarii 8n xiyyeeffannoo
kennuun hojjatamuu hojii
irraa olchuun Misoomaa fi
Dimookiraasi akka galmaa
ga'aa jiraachuu isaa
hordofuu
9 xiinxalaa hojii irraa olmaa Dok 2 1 1
bulchiinsaa gaarii
gaggeessuu sadarkaa irraa
jiruu addaa baasuun
dokomeentii qopheessuu
C Pirojektii qorannoo fi qo’annoo
1 Rakkoo Bulchiinsaa gaarii fi Ga 1
maddaa kiraa
nd
sassabdummaa irratti
ganda magalichaa irratti a
gaggeessuu
2 Haala hirmaannaa Ga 1
uummataa sochii
nd
misoomaa,nageenyaa fi
Dimookirsummaan a
hirmaannaa jiru fi haala itti
gaggeeffamaa jiru
samuudaa fudhachuun
20
 Hojiiwwan gurguddoo Safar kar.2 Karoora Kurmaana 1ffaa Karoora Karoora Karoora Kur
sagantaa idilee 010 Kurmaana 2ffaa Kurmaana 3ffaa
gaggeessuu
3 Hojiirraa olmaa riiformii M 4 1 1 1 1
sadarkaa maali irraa jiru
ar
bifa qorannoo gabaabaa
ta'ee ganda/Magaala irratti sa
gaggeessuu
a
4 Fayyadamummaa Ga 1
uummataa magaala hojii
dn
hirmaachiisummaa
uummataa irra argaman a
irratti qorannoo ganda
magaalaa mursaa
filachuun irratti gaggeessuu
5 Rakkoo bulchiinsaa gaarii Ku 4 1 1 1 1
Ganda 01 qoratamee adda
rm
bahee deebii argachaa
jirachuu isaa aa
mirkanneessuu
na
6 Rakkoo Bulchiinsaa gaarii Ku 4 1 1 1 1 -
adda baheef duub-deebbii
na
kennuu
Uwwisa fi qulqulinaa tajaajiloota bu’uuraalee misooma guddissuu

1 Daandii haaraa haxa’ame Km 3 - - - - - - 1 - - - 2 - - - - -

2 Daandii cirachaa Km 1 1

3 Bonoo bishanii ijarame La 4 1 1 - - - 1 - - - 1 - - -

k
4 Sarara bishaanii dirirsuu Km - - - - - - - - 1 - - - - - - -
1
5 Burqaa bishanii gabbisuu La - - - - 1 - - - 1 - - - - - - -
k 2

21
 Hojiiwwan gurguddoo Safar kar.2 Karoora Kurmaana 1ffaa Karoora Karoora Karoora Kur
sagantaa idilee 010 Kurmaana 2ffaa Kurmaana 3ffaa
6 Galma walga’ii ijaaruu La - - - - - - - - - - - - - - -
k 1
7 G/gala Bakka olmaa La - - - - - - - - - - - - - - -
dargaggotaa ijaarame k -
8 Ijaarsa Daandii dhagaa Km - - - - - - - - - - - - - - -
bocamaa(coble stone) km -
9 Suphaa daandii gaggessuu Km 1 - - - - 1 - - - - - - - - - - -
(km)
1 Riqicha haaraa ijaaruu La 1 - - - - 1 - - - - - - - - -
lakkn k
0
1 Riqicha suphuu lakkn La 2 - 1 - 1 - - - - - - - - - - -
k
1
1 Bo’oo lolaa km Km 0. - - - - - - - - - - - - - - -
2 0.5 5
1 Bo’oo lolaa suphame Km 0. - - - - - - - - - - - - - - -
3 0.5 5
1 Mana fincanii uummataa La 1 1
ijarame
5 k 2
1 Sarara ibsaa km Km 1
6 1
1 Sheedii IMX Kut 1
7
II Sagantaa Misooma fi Bulchiinsa manneenii
2. Magaalotaa keessatti W - - - - - - - - - - - - - - - -
Waldaa gamtaa ijaarsa
1 a
mana jireenyaa (baayyina
2 ummata magaalichaa l
ka’umsa godhachuun
d
waldaan 42 miseensota 10-
24 kan qabte ta’ee) namoota a
, waldaadhaan gurmeessuu
22
 Hojiiwwan gurguddoo Safar kar.2 Karoora Kurmaana 1ffaa Karoora Karoora Karoora Kur
sagantaa idilee 010 Kurmaana 2ffaa Kurmaana 3ffaa
2. Seera, dambii fi qajeelfama l - - - - - - - - - - -
manneen mootummaa
1 a
bulchuuf bahan irratti
4 leenjiin hubannoo cimsuu k
ogessotaa fi oggantootaatiif
k
leenjii kennuu

n
a
m
a
a
2. Manneen mootummaa L - - - - - - - - - - - - - - - - -
kaartaa abbaa a
1
qabeenyummaa hin qabne , k
5 magaalotaa fi gandaan k
bulaa jiraniif saayit plaanii k
fi kaartaa abba /
qabeenyummaa ni m
hojjetama, a
n
a
2. Seera, dambii fi qajeelfamni D - - - - - - - - - - - - - - - - -
dabarsaa fi bulchiinsa
1 o
manneen mootummaa
7 magaalota hunda keessatti k
hojiirra ooluusaa hordofuu,
.
rakkoolee hojiirratti gufuu
ta’an qorachuu, qaama
ilaaluuf yaada furmaataa
dhiyeessuu,

23
 Hojiiwwan gurguddoo Safar kar.2 Karoora Kurmaana 1ffaa Karoora Karoora Karoora Kur
sagantaa idilee 010 Kurmaana 2ffaa Kurmaana 3ffaa
2. Manneen mootummaa Q - - - - - - - - - - - - - -
magaalota fi ganda
1 a
magaalaatiin bulaa jiran
8 irraa kiraan manaa akka r
- -
sassaabamu, bulchiinsi
III Piroojektii Ijaarsa Sirna .
Gurma'iinsa Hojimaata
Magaalaa

3. Baay’ina magaalaa qaama m - - - - - - - - - - - - - - - -

seerummaa argatanii
1 a
g
a
a
l
3. Baay’ina magaalota M - - - - - - - - - - - - - -
sadarkaa guddinaa
2 a
magaalummaa argatanii
g
a
a
l - -
3. walittihidhamiinsa m 2
magaalaa fi baadiyyaa
3 a
taasisuu
g
a
l
a
B 4
24
 Hojiiwwan gurguddoo Safar kar.2 Karoora Kurmaana 1ffaa Karoora Karoora Karoora Kur
sagantaa idilee 010 Kurmaana 2ffaa Kurmaana 3ffaa
a
d
i
y
a
3. Qorannoo walitti hidhamsa l - - - 1 - - - 1 - - - - - -
magaalaa fi magaalaa
4 a
gaggeessuu
k
k
2
3. Daataa bu'uuraa l - - - - - - - - - - - - - -
(pirofaayilii) magaalaa
5 a
qindeessuu irraa deedeebii
dhan k
k
-

1 Balfa gogaa maqe(m3) M3 2000 1 - - - 100 - - - 100 - - - - -

0
0
3 3
2 Balfa dhangala’aa maqe(m ) m 3000 10 - - - - - - 1000 - - - - -
00
3 Carraa hojii magariisuu Lak - - - - - - - - - - - - - -
mag.irratti umame(lakk)
k. -
4 Carraa hojii qulqullina mag. “ - - - - - - - - - - - - - -
Irratti uumame(lakk) -

25
 Hojiiwwan gurguddoo Safar kar.2 Karoora Kurmaana 1ffaa Karoora Karoora Karoora Kur
sagantaa idilee 010 Kurmaana 2ffaa Kurmaana 3ffaa
5 Leenjii dhimma qul.fi magariisuu “ - - - - - - - - - - - - - -
mag.irratti BLTO’n akka kennamu
ta’e(lakk) -
6 Bo’oo lolaa qulqull’e (km) Km 2 1
7 Qulqullina magaalaa (sanitation) lak - - - - - - - - - - - - - -
irratti barnoota
k
ogummaafiteeknikaatiin namoota
1f leenjii kennuu. lee
njit
oot
aa 1
Piroojektii Fooyya’insa Baaredinaafi magariisuu magaalaa

10 Magaalota keessatti - - - - - - - - - - - - - - - -
seerotaafi staandardoonni
magariisuu irratti ba'an
sirnaan hojiirra ooluu
isaanii ni hordofama,
11 Iddoowwaan bufataa - - - - - - - - - - - - - - - -
biqiltuu / nursery site /
karaa adda baasuu
12 Iddoowwan magariisuu - - - - - - - - - - - - - - - -
magaalaatiif plaaniidhaan
adda ba’e irratti biqiltuu
mukaa,akka dhaabatu
taasisuu
13 Carraa hojii - - - - - - - - - - - - - - - -
magarisummaa irratti
uumuu
VII Sagantaa Misoomaa fi Babal’ina Konistiraakshinii fi Qorannoo Teeknolojii Ijaarsaa
1 Ijaarsa haala Lakk - - - - - - - - - - - - -
waliigalteetiin
raawwachuu isaa
26
 Hojiiwwan gurguddoo Safar kar.2 Karoora Kurmaana 1ffaa Karoora Karoora Karoora Kur
sagantaa idilee 010 Kurmaana 2ffaa Kurmaana 3ffaa
inspeekshinii geggeesuu
Sagantaa Hojii Kominikeeshinii

1 Erumsa Miidiyaa kenname L 1 1

a
k
k
2 Egizibiishinii suuraa foddaa L 1 1
qophaa’e
a
k
k
3 Ragaa Miidiyaaf kenname L 2 1
a
k
k
4 Miidiyoota afeeraman L 1 1
a
k
k
5 Haalawwan (event) qophaa’e Y 1 1
irratti Ergaa darbee
er
o
o
7 Hojjiwwan suuraa fi sagalee L 2 1
waraabamani kaa’aman
a
k

27
 Hojiiwwan gurguddoo Safar kar.2 Karoora Kurmaana 1ffaa Karoora Karoora Karoora Kur
sagantaa idilee 010 Kurmaana 2ffaa Kurmaana 3ffaa
k.
8 Baruulee qophaa’e L 3 1 1
a
k
k
9 birooshara qophaa’e K 1 1
o
o
pi
10 poostara qophaa’e L 2 1
a
k
k
11 Hojjettoota fi maamiltootaa fi L 6 1 1 1 1 1
Waltajjii kallatti gaggeefame a
k
k
12 Baay’ina hoggantoota fi L 23 23
raawwattootaa leenjii kennamu. a
k
k
13 Sagantaa raadiyoo hojjechuu L 2 1
a
k
k
14 Magaalaa hojii gaariin Y 8
fakkeenyummaa qaban er
midiyaati akka bahan gochu. o
o
15 Maxxansaalee garaa garaa L 6 1 1 1 1 1
dhaaf artiikilii erguu a
k
k
16 Suuraa fi fiilmii (suura-sagalee) L 4
warabame dokimantii gochuu ol a
28
 Hojiiwwan gurguddoo Safar kar.2 Karoora Kurmaana 1ffaa Karoora Karoora Karoora Kur
sagantaa idilee 010 Kurmaana 2ffaa Kurmaana 3ffaa
ka’uu k
k
17 Dawwanaa projektootaa ijaarsa Y 2 1 1
fi magaalaa muuxannoo gaarii er
qaban hojjetootaa waliin akka o
daawwachun muxxaannoo wal o
jijjiira taasisu
19 Caasaa keenya Magaalootaa L
hojii isaani kominikeeshiin akka a
deeggaraan hubaannoo k
magaalootaaf kennu k
20 Humna qilleensa midiyaa D
bitachuun hojii WIMMGWB a
beeksisuu qi
q
a
a
n
21 Dokimantarii Filmii Qopheessuu L
a
k
k.
22 Fedhii yaada ummata bal’aa Y
magaaloota qoraachuun addaan er
baasuu o
o

4:Karoora Faayiinaansii/Baajataa Tarkaanfiiwwan Tarsima’aa(Pirojektootaa ykn sagantaalee)bara 2012

- Piroojaktii babal’ina bu’uura misooma Magaalotaa

La Hojiiwwan Gurguddoo Sagaanta Idilee Safartuu Manii Wagga Tilmaam Karoora
kk   shanii(2008-2012) a 2012
  Piroojektii Harawaa        
1 Daandii Cirraachaa KM
29
2 Ijaarsa Dandii Dhagaa/Cobble stone/ KM
3 Bo'oo Lolaa KM
4 Sarara Ibsaa Diriirsu KM
5 Sarara bishaanii diriirsuu KM
6 Daandii keessa keessaa Haaraa KM
7 Suphaa daandii cirrachaa KM
8 Ijaarsa qeera Lakk
9 Riqicha xixiqqaa ijaaruu Lakk
10 Ijaarsa sheedii IMX Lakk
11 Iddoo olma dagagoo Lakk
12 Buufata konkolataa Lakk
13 Mana fincaanii uummataa lakk
14 Boonoo bishaanii Lakk
15 Iddoo kosii gogaa hojjechuu Lakk
16 Daandii suphuu km
17 Bo'oo Lolaa suphuu lakk
18 Galma walgahii ijaaruu lakk
19 Burqaa gabbisuu lakk
20 Riqicha suphuu lakk

Gabatee 1.2.Faayinaansii Pirojeektotaa

Tarkaanfiiwwan Tarsiimoo/Piroojektii/ Safartu Tilmaama Baasii Karoora Baasii
  Sagantaalee Gurguddoo u Waligalaa Baajataa
  hanga bara 2009 /Gatii Caalbaasii 2012
Piroojektii Harawaa      
1 Daandii Cirraachaa Qar
2 Ijaarsa Dandii Dhagaa/Cobble stone/ Qar
3 Bo'oo Lolaa Qar
4 Sarara Ibsaa Diriirsu Qar
5 Sarara bishaanii diriirsuu Qar
6 Daandii keessa keessaa Haaraa Qar
7 Suphaa daandii cirrachaa Qar
8 Ijaarsa qeera Qar
30
 9 Riqicha xixiqqaa ijaaruu Qar
10 Ijaarsa sheedii IMX Qar
11 Iddoo olma dagagoo Qar
12 Buufata konkolataa Qar
13 Mana fincaanii uummataa Qar
14 Boonoo bishaanii Qar
15 Iddoo kosii gogaa Qar
16 Daandii suphuu Qar
17 Bo'oo Lolaa suphuu Qar
18 Galma walgahii ijaaruu Qar
19 Burqaa gabbisuu Qar
20 Riqicha suphuu Qar
Gabatee 2. Qulqullinaa fi magariisuu magaalaa ilaachisee
La Hojiiwwan Gurguddoo Sagaanta Idilee Safart Kar.Wagg Tilmaam Karoora
kk uu a shanii a 2012
(2008- Raawwii
2012) bara
2009
 I Pirojeektii : Sirna Fooyya’iinsa Kosii Gogaa fi Dhangala’aa        
1 Qulqullinaafi magariisuu magaalaatiin irratti hawaasa magaalaaf Lakk      
2 Balfi gogaa magaalota keessaa kaasuu m3      
3 Qulqullina magaalaa (sanitation) irratti barnoota ogummaafi lakk      
teeknikaatiin leenjii kennuu. lenj.
4 Sirni balfa goggogaafi dhangala’aa (waste reuse) deebisanii itti magaa      
fayyadamuu hojii irra olchuu lota
5 Qabiinsaafi dhabamsiisa kosii gogaa fi dhangala’aatiin carraa hojii nama      
uumuu (5 ዐ% dubartoota fayyadamoo taasisuu
 II Pirojeektii : Sirna Fooyya’iinsa Bareedinaafi Magariisuu Magaalaa      
6 Magaalata keessatti gosa bu'uura misooma magariisummaa (Green baay’i      
Infrustructure Components) tiif iddoo adda baasuu na
7 Iddoowwaan bufataa biqiltuu / nursery site / iqopheessuu lakk      
buufat
a
8 Iddoowwan magariisuu magaalaatiif plaaniidhaan adda ba’e irratti lakk      
biqiltuu mukaa, margaa fi abaaboo adda addaa dhaabuu

31
 9 Bareedinaa fi magariisuu magaalaa irratti barnoota teeknikaafi Baay’i      
ogummaatiin leenji kennuu (50% dubartootaaf.) na
leenjit
ootaa
Gabatee 3- Sagantaa Bulchinsaa fi Misooma Dabarsaa Manneenii

Lak Hojiiwwan Gurguddoo Sagaanta Idilee Safartuu Kar. Tilmaam Karoora

k (2008- a 2012
1 Kaartaa fi Pilaanii mana mana mootummaaf hojjechuu lakk 2012)
  Raawwii
   

2 Magaalataa keessatti Waldaa gamtaa ijaarsa mana jireenyaa gurmeessun lakk walda      
Namootni mana jireenyaa hin qabne akka abba mana ta’an ni tasifama, bay'.nama      
3 Ragaalee bu’uuraa (piroofaayilii) manneen mootummaa qindeessuun hard lakk      
cophy fi soft copy'n qabachuu
4 Mana gandaa dullooman suphuuu lakk
5
6 Manneen mootummaa seeraan ala qabatame Deebisiisu lakk
7 Ahaadii /waligaltee mana gandaa guuchisuu/haaressuu lakk
8 Taariifa kiraa manneetii qorachuu fi sirreessuu Qar.
9 Galmee Haadhootti mana mootummaa galmeesuu lakk
10 Kira manneetii Gandaa sassaabuu Qar.
11 Ragaalee manneen Jireenyaa Dhuunfaa fi Mootummaa qindeessuu lakk
12 Dambii fi Qakjelfma menneen mootummaa fi ijaarsa manaa waldaa irraatti yeroo
leenjii hawwasaaf kennuu leenjii

Gabatee 4- Sagantaa Misooma Humna Namaa fi Istaandardaayizeeshinii Tajaajiloota Mana Qopheessaa

Lak Hojiiwwan Gurguddoo Sagaanta Idilee Safartu Kar.wagga Raawwii Karoora 2012
k u shanii bara 2011
(2008-2012)
1 Ogummaa magaalaa irratti namoota leenjii ‘level I-VI’ Lakk      
kennuu
Level I Lakk      
Level II Lakk      
Level III Lakk      
Level IV Lakk      
32
 Level V Lakk      
2 Sadarkaa qophaa’ee fi qophaa’u irratti leenjii kennuu Lakk      
3 Tajaajiloota mana qopheessaa kodifaayid ta’an 12 Lakk      
madaaltota duraa qopheessuu
4 Tajaajiloota mana qopheessaa 12 f wiirtuu leenjii Lakk      
qopheessuu,

Gabatee 4.1 -Piroojaktii ijaarsa sirna gurmaa’insa hojmaataa magaalotaa

La Hojiiwwan Gurguddoo Sagaanta Idilee Safart Kar.(2008- Tilmamaa Karoora 2010
kk uu 2012) Raawwii
bara 2009
1 Walitti Hidhaminsa Magaala fi Baadiyaa uumuu Lakk.      
Mag
2 walitti hidhamsa Magaalaa fi Magaalaa waaliin uumuu Lakk.      
Mag
3 Daataa bu'uuraa (pirofaayilii) magaalata irraa deedeebii Lakk      
qindeessuu qabachuu
4 Walitti hidhaminsa magaalaa ,induustirii fi dhaabbilee      
barnootaa waliin gaggeesssu

Gabatee 5.Sagantaa xiqqaa fooyya’iinsa hirmaannaa ummataa fi Sagantaa qindoomina qaamolee misoomaa

Lak Hojiiwwan Gurguddoo Sagaanta Idilee Safartuu Kar. waggaa Tilmaama Karoora
k shanii Raawwii 2010
(2008-2012) Bara 2009
Hojiilee Hirmaana Ummataa qofan Hojjataman      
1 Sarara bishaan dirirsuu Km      
2 Daandii biyyee haaraa saaquu Km      
3 Burqaa gabbisuu Km      
5 Bo’o lolaa “Ditch” hojjechuu Km      
6 Bo’o lolaa biyyee haaraa baasuu Km      
7 Riqicha xixiqqaa “culvert” hojjechuu Km      
33
8 Sarara ibsaa /ifaa/dirirsuu Km      
9 Bonoo bishaanii galchuu Lakk      
10 Bo’oo loolaa suphuu Lakk      
11 Riiqicha suphuu lakk
12 Dandii keessa keessaa biyyee suphuu Lakk      
13 Waajjira gandaa/gooxii ijaaruu lak      
14 M/Barumsaa ijaaruuu Lak
15 Bo’o lolaa qulqulleessuu M3
17 Biqiltuu dhaabuu lakk
18 Biqiltuu dhaabuu lakk      
Gosa Hirmaanna taasifamu        
1 Hirmaannaa humnaa Dhi      
Dha
Ida'ama
1 Hirmaannaa humnaa tilmama mallaqaan Qar.      
3 Maallaqa callaa Walitti Qabame Qar.      
4 Hirmanna meeshaa/maashinii tilmaama qarshiin Qar.      
Ida'ama

34
 Gabatee6- Yeroo Raawwii Hojiiwwaan Gurguddoo
Lak Hojiiwwan Gurguddoo Sagaanta Idilee Safa Baasii Karoora kur. Karoora Karoora Karoora Kur.
k   rtuu Walig 1ffaa kur. 2ffaa Kur. 3ffaa 4ffaa

ma Ida'a

ma Ida'a

ma Ida'a

ma Ida'a
    alaa

Cam.
Wax.
Mud.
Hag.

Onk.

Amj.

Ebla
Gur.
Sad.
Ado

Ful.

Bit.
2010
 
Piroojektii Harawaa  
1 Daandii Cirraachaa KM
2 Ijaarsa Dandii Dhagaa/Cobble stone/ KM
3 Bo'oo Lolaa KM
4 Sarara Ibsaa Diriirsu KM
5 Sarara bishaanii diriirsuu KM
6 Daandii keessa keessaa Haaraa KM
7 Suphaa daandii cirrachaa KM
8 Ijaarsa qeera Lakk
9 Riqicha xixiqqaa ijaaruu Lakk
10 Ijaarsa sheedii IMX Lakk
11 Iddoo olma dagagoo Lakk
12 Buufata konkolataa
13 Mana fincaanii uummataa Lakk
14 Boonoo bishaanii lakk
15 Iddoo kosii gogaa Lakk
16 Daandii suphuu Lakk
17 Bo'oo Lolaa suphuu
18 Galma walgahii ijaaruu Lakk
19 Burqaa gabbisuu Qar
20 Riqicha suphuu Qar

35
 KUTAA GAAFII BAAJATAA BUL/MAGAALAA S/DOOROO KAN BARA 2012
Lak GAN IBSA MAQAA GULANTAA BAAJAT BAAJAT TILMAA MADDA FAAYINAANSII
A MA GARGAARSAA
k TAA A
BARANN BAASII
HER GAAFA AA BARA
REG TAME BAAJAT
AA AA

MANA GALII HAMMA Koodii

KUUSAA KEESSAA QAR.
Qar.
1 6111 MIINDAA HOJJETTOTA DHAABBIIF 120556 ----- ----- ----- ----- ----- ----- -----

2 6112 MIINDAA TOLA HOOLTOTAA 12000 ----- ----- ----- ----- ----- ----- -----

3 6113 MIINDAA HOJJETOOTA KONTORATAA 9700 ----- ----- ----- ----- ----- ----- -----
4 6114 GATII HUMNAA 20000 ----- ----- ----- ----- ----- ----- -----

5 6123 DURGOO HOJJETOOTA KONTORAATA 3000 ----- ----- ----- ----- ----- ----- -----

6 6131 BUUSII SOORUMA HOJJETOOTAA DHAABBIIF 13500 ----- ----- ----- ----- ----- ----- -----
MOOTUMMAA BUUSUU
7 6212 MEESHAALEE DHUMAA KEESSAAF 7000 ----- ----- ----- ----- ----- ----- -----

8 6213 MAXXANSAAF 7500 ----- ----- ----- ----- ----- ----- -----
9 6217 BOBA’AAFI DIBATAALEEF 4000 ----- ----- ----- ----- ----- ----- -----

10 6218 MEESHAALEE DHUMA BIROOF 4000 ----- ----- ----- ----- ----- ----- -----

11 6231 DURGOO OOLMAAF 50000 ----- ----- ----- ----- ----- ----- -----

12 6232 KAFFALTII GATII GEEJIBAAF 7000 ----- ----- ----- ----- ----- ----- -----
13 6233 KEESSUMMEESSUUF 2000 ----- ----- ----- ----- ----- ----- -----

14 6244 HAAROMSA/ SUPHAA/DALLAA 5000 ----- ----- ----- ----- ----- ----- -----

15 6255 FE’ISAAF 2300 ----- ----- ----- ----- ----- ----- -----
16 6271 LEENJII BIYA KEESSAAF 6000 ----- ----- ----- ----- ----- ----- -----

17 6323 BU’URAALEE MISOOMAATIIDHAAF 70000 ----- ----- ----- ----- ----- ----- -----

18 6415 OF EEGGANNOOF 3000 ----- ----- ----- ----- ----- ----- -----

IDA’AMA

36
 Kutaa gaaffii Baajatni itti dhiyyaatu kan Bulchiinsa Magaalaa siree dooroo

Koodii
Lak Waamama Gita Baajata Bara 2012 Garaagarumma
k hojii Baajata Bara 2012 a
Maqaa Guutuu hojjettootaa Miindaa
Waggaa
Miindaa
Mii Miindaa
ji’aa Miindaa ji’aa Miindaa
Waggaa Waggaa

1 Hojii geggeessa 6111 Gabayyoo Nagaroo 5304 63648 5304 63648

mana
qopheessa
2 Qabaa 6111 Margaa Alamuu 1387 16644 1387 16644
mallaqaa
3 Ogeessaa 6111 Akiluu Fiqaaduu 2404 28848 2404 28848
serveyii
4 ----- -- --- --- --- --- ---

Ida’ 109140
am
a
Baajata qabnu irratti humna Namaa 1(t0kkoo)bara 2012 kanatti ramadachuuf kan karoorfanedha
12 Karoora Mana x 2404 28848
hojii
13 Sasabaa galii X 2404 28848
guyyaa
57696
IDA’AMA

37
 Gabatee 6: Sagantaa Raawwii Hojiiwwan Piroojaktoota/Sagantaalee(Baajata kaappitaalaatiin Gaggeeffaman)bara
2012

Tarkaanffiiwwa
n Saf Mani Karoora kurmaana Karoora Kurmaana Karoora Kurmaana Karoora Kurmaana
Tarsiimoo(Hojii . i 1ffaa 2ffaa 3ffaa 4ffaa
wwan Wag
Gurguddoo)Sag ga
antaalee

Ad Ha Fu Ida’a Onk Sa M Ida’a Am Bit G Ida’a Eb Ca Wa Ida’a

ol g l ma d u ma j u ma l m x ma

1.Pirojektoota / 1
sagantaalee
Adeemsifama
turan

2.Pirojektoota /
sagantaalee
Haaraa

38
 7:Sagantaa Raawwii Baasii Piiroojaktoota/sagantaalee(Baajataa kaappitaalaa)bara 2012(Birri’000’n)

Tarkaanffii Karoor
wwan a Karoora kurmaana 1ffaa Karoora Kurmaana Karoora Kurmaana Karoora Kurmaana 4ffaa
Tarsiima’aa Wagga 2ffaa 3ffaa

Adol Ha Ful Ida’ Onk Sa Mu Ida’ Amj Bi Gu Ida’a Ebl Cam Wax Ida’ama
g am d am t ma
a a
1.Pirojektoo ---
ta
/sagantaal
ee
Adeemsifa
ma turan

Ida’ama

Tarkaanffii Karoor Karoora kurmaana 1ffaa Karoora Kurmaana Karoora Kurmaana Karoora Kurmaana 4ffaa
wwan a 2ffaa 3ffaa
Tarsiima’aa Wagga
Ad Ha Ful Ida’a On Sa Mu Ida’a Am Bit Gu Ida’a Ebl Cam Wax Ida’ama
o g ma k d ma j ma

39
2.Pirojektoo
ta
/sagantaal
ee Haaraa
Waliigala

Gabatee 8:Karoora Raawwii Baasii Idilee bara .2012(Birri ‘000’n)

Mata Duree Baasii

k.Waggab
aajeta Karoora kurmaana Karoora Kurmaana Karoora Kurmaana Karoora Kurmaana
ffaa ffaa ffaa
gaafatame 1 2 3 4ffaa
Bara 2012
Adol Hag Ful Onk Sad Mu Amj Bit Gu Ebl Cam Wax

120556 10046 10046 10046 10046 10046 10046 10046 10046 10046 10046 10046 10046
6111
6113 9700 808 808 808 808 808 808 808 808 808 808 808 808
6131 13,500 1125 1125 1125 1125 1125 1125 1125 1125 1125 1125 1125 1125
6112 12,000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000
6213 6000 -- --- 2000 --- --- -- 2000 -- --- --- 2000 ---
6217 4000 --- --- --- -- 2000 -- -- -- -- 2000 --- --
6218 2000 --- ---- ---- 500 ---- ---- 500 ----- ---- ---- 1000 ---
6231 60,000 5000 5000 5000 5000 5000 5000 5000 5000 5000 5000 5000 5000
6232 7000 583.3 583.3 583.3 583.3 583.3 583.3 583.3 583.3 583.3 583.3 583.3 583.3
6233 2000 ---- 500 ---- ---- ---- 500 --- --- 500 --- 500 --
6253 ------ ----- ----- ----- ----- ----- ----- ----- ----- ----- ----- ----- -----
40
6255 2000 ----- ----- ----- 500 ----- ----- 1000 ----- ----- ----- 500 -----
6259 --- ----- ----- ----- ----- ----- ----- ----- ----- ----- ----- ----- -----
6271 4000 ----- ----- ----- 1200 ----- ----- 800 ----- ----- 2000 ----- -----
6114 20;000 ----- ----- ----- ----- 10’000 ----- ----- ----- 10’000 ----- ----- -----
6323 70;000 ----- ----- ----- ----- ----- 35’000 ----- ----- ----- 35’000 ---- ----

332756
Waliig
ala

Koroora Galii bara 2012

safartuu

Karoora bara 2012

Karoora kurmaana Karoora Kurmaana Karoora Kurmaana Karoora Kurmaana
T/L Gosa hojii Ijoo 1ffaa 2ffaa 3ffaa 4ffaa

Adol Hag Ful Onk Sad Mu Amj Bit Gu Ebl Cam Wax

1. Galii dabarsa abbummaa Qr: 50,000 4167 4167 4167 4167 4167 4167 4167 4167 4167 4167 4167 4167

2. Kafaltii galmeefama fudhachuu Qr: 1000 83.3 83.3 83.3 83.3 83.3 83.3 83.3 83.3 83.3 83.3 83.3 83.3

3. Tajaajila haaromsa pilaanii Qr: 30,000 2500 2500 2500 2500 2500 2500 2500 2500 2500 2500 2500 2500

4. Kafaltii fe’uu fi buusuurraa Qr: 70,000 5833 5833 5833 5833 5833 5833 5833 5833 5833 5833 5833 5833
. . . . . . . . . . . .
5. Beeksisarra Qr: 500 42 42 42 42 42 42 42 42 42 42 42 42

41
6. Ashuuraarraa Qr: 500 42 42 42 42 42 42 42 42 42 42 42 42

7. Kiraa lafa mana jireenyaarraa Qr: 61,000 5083 5083 5083 5083 5083 5083 5083 5083 5083 5083 5083 5083

8. Kiraa bakka gurg.gabaarraa Qr: 40,000 3333 3333 3333 3333 3333 3333 3333 3333 3333 3333 3333 3333

9. Kiraa dallaaf taskiirraa Qr: 65,000 5417 5417 5417 5417 5417 5417 5417 5417 5417 5417 5417 5417

10. Eyyama ijaarsaarraa Qr: 30,000 2500 2500 2500 2500 2500 2500 2500 2500 2500 2500 2500 2500

11. Raga abbaa qabiyyuumaarraa Qr: 4000 333 333 333 333 333 333 333 333 333 333 333 333

12. Ida’ama 352,000

42