Klinička farmacija

Uloga kliničkog farmaceuta u praćenju pravilne

upotrebe opioida u bolnicama

PODGORICA 2014/2015

1
Sadržaj

Skraćenice u tekstu......................................................................................3

Predgovor......................................................... ..........................................4

Sažetak.........................................................................................................5

Uvod............................................................................................................6

1.Terapija bola.............................................................................................7

2.Terapija opioidima..................... ..............................................................8

3.Uloga kliničkog farmaceuta.....................................................................12

4. Bezbedna upotreba opioida u bolnici......................................................13

5. Predoziranje opioidima...........................................................................15

6. Uloga farmaceuta u predoziranju opioidima...........................................16

Zaključak ....................................................................................................18

Literatura.....................................................................................................19

Biografija.....................................................................................................20

2
Skraćenice u tekstu

CNS – centralni nervni sistem

REMS- Risk Evaluation and Mitigation Strategy

ICBN- International Narcotics Control Board

3
Predgovor
Farmaceuti su pacijentima najdostupniji zdrastveni radnici. Aktivnosti i odgovornosti
farmaceuta u domenu prevencije, terapije, edukativne i savjetodavne uloge su prepoznate u
svijetu. Nova uloga farmaceuta podrazumijeva obavljanje različitih farmaceutskih djelatnosti i te
novine zahtjevaju povećan obim rada tako i veću angažovanost bolničkog farmaceuta.
Potencijala farmaceuta je iskorišćen u smislu bolje usluge pacijentima, kao i pomoći ljekarima.

Budući da farmaceut tokom studija najviše uči o lijekovima i zahvaljujući svom znanju on
može mnogo da pomogne pacijentu kao i ljekaru da donese bolju odluku o tom kako da se liječi
pacijent. Sprečavanje neracionalane primjene lijekova i negativnih posledica povezanih sa tim
zadatak je kliničkih farmacuta.

4
Sažetak
Uvod :

Uloga kliničkog farmaceuta u bolnici je velika, kako u njezi pacijenta i odredjivanju

odgovarajuće terapije za istog, tako i u praćenju neželjenih dejstava koje lijek može da
prouzrokuje i interakcijama u koje lijek može da stupi ako pacijent prima višestruku terapiju.

Cilj rada :

Cilj ovog seminarskog rada je bio da svoje kolege, buduće zdrastevene radnike upoznam sa
radom farmaceuta u bolnici, naročito kada govorimo o terapiji opioidima.

Materijal i metod rada:

Ovaj seminarski rad pisan je u toku novembra 2014 na osnovu pregleda dostupne literature
(udžbenici, terapijski vodiči, internet pretraga).

Rezultati i diskusije :

Pružanje odgovarajuće terapije opioidima je izazov kako za ljekare tako i za kliničke

farmaceute, naročito u bolnicama. Terapija mora da se propisuje pažljivo jer nije rijetko da
opioidi izazivaju zavisnost ali i toleranciju. Najbolja praksa liječenja zahtijeva da se uskladi potreba
za naučnim dokazima i umijeća kliničkog odlučivanja. Rad kliničkof farmaceuta u bolnici omogućava
uštedu od 10-20 % rashoda za tu svrhu.

Zakljčak:

Farmaceut kao najbolji poznavalac lijeka, kako sa hemijskog tako i sa fiziološkog aspekta,
trebalo bi da ravnopravno uz ljekara utiče u propisivanju terapije za pacijenta. U savremenom
svetu medicine farmaceut je skoro najmanje zaštićen među medicinskim radnicima. Rastući broj
pritužbi zbog nepravilnog izdavanja lekova se može sprečiti zajedničkim radom lekara i
farmaceuta, u kome je uloga kliničkog farmaceuta da pomogne kako lekaru da pravilno prepiše
lek, tako i pacijentu da ga pravilno koristi.

5
 Uvod
Jedan od razloga nepovjerenja u profesionalizam ljekara u oblsti farmakoterapije je
propisivanje zastarelih preparata, nepoznavanje novih preparata, pravila upotrebe lijekova,
korišćenje uputstava u prisustvu pacijenta, nemaran odnos prema savjetovanju i pisanju recepata,
propisivanje lijeka po principu „ nije pomogao ovaj, pa cemo probati neki drugi“ i sl. Zbog toga
su značajno porasli značaj i odgovornost farmaceuta. Učešće kliničkog farmacuta u liječenju
povećava kvalitet medicinske pomoći, smanjuje greške ljekara i smanjuje učestalost i težinu
neželjenih efekata koji su danas veoma rasprostranjeni.

Tradicionalna uloga farmaceuta u pripremi, distribuciji i izdavanju ljekova značajno se

promijenila i pomjerila ka pružanju kvalitetne farmaceutsko terapijske usluge, a ekspertsko polje,
primarno utemeljeno na hemiji ljekova, pomjereno je ka njihovoj upotrebi-farmakoterapiji. Od
farmaceuta,kao stručnjaka za lijek, očekuje se aktivnije učešće u praćenju propisivanja,
izdavanja, primjeni ljekova i praćenju efikasnosti i bezbjednosti terapije, što podrazumijeva
ravnopravne uloge farmaceuta i ljekara u pstizanju krajnjeg cilja-optimalnog liječenja bolesnika.

Savremena uloga farmaceuta u zdravstvenom sistemu definisana je u okviru navedenih

zadataka pružanja kvalitetne farmaceutsko-terapijske usluge.

Sprovodjenje racionalne (efikasne,bezbjedne,ekonomski opravdane) terapije definiše

profesiju farmaceuta. U cilju pružanja kvalitetne farmaceutsko-terapijske usluge razvijena je
nova koncepcija farmaceutske prakse, koja je fokusirana na direktan odnos farmaceuta i
bolesnika.

Individualni pristup bolesniku je osnova racionalne farmakoterapije u cilju postizanja

maksimalnog terapijskog efekta uz minimalne neželjene efekte. Pojedini ljekovi (male terapijske
širine) i odredjene populacije pacijenata (pedijatrijski, gerijatrijski, trudnice, dojilje, pacijenti sa
oslabljenom funkcijom jetre i bubrega) zahtijevaju posebnu pažnju pri izboru doze.

Identifikovanje faktora rizika vezanih za bolesnika i/ili lijek umanjuje ili u potpunosti uklanja
rizik da lijek ispolji neželjeno dejstvo. Ljekove prvenstveno treba upotrebljavati samo kada
očekivana korist nadmašuje rizik od primjene.

Povećanje stepena saradnje bolesnika sa zdravstvenim stručnjacima. Farmaceut,kao

stručnjak za lijek posjeduje znanja i vještine da identifilkuje moguć(e) razlog(e) niskog stepena
komplijanse, ako i da u saradnji sa ljekarom pruži podršku bolesniku u rješavanju zdravstvenog
problema.

6
1. Bol

Bol je najčešći simptom koji pacijenta dovodi kod ljekara. Ukoliko je visokog inteziteta ili
dugotrajan, bol značajno narušava kvalitet života Zato je ublažavanje bola jedan od najhumanijih
ciljeva savremene medicine Obično predstavlja direktan odgovor na štetnu pojavu koja prati
oštećenja tkiva, kao što su povreda, upala ili karcinom. Bol nastaje i usled oštećenja mozga ili
nerava. Bol se najčešće javlja kod primarnih tumora kostiju i metastaza tumora u kostima,
tumora organa za varenje, pluća, dojke, prostate, jajnika i grlića materice. Bol se javlja u svim
fazama maligne bolesti, s tim da se učestalost i jačina bola povećavaju kako bolest napreduje.
Oko 25-30% bolesnika ima jake bolove.
Kancerski bol je najčešće izazvan direktno tumorskim rastom, ali može da se javi i kao
posledica  onkološkog lečenja ili zbog drugog, pridruženog oboljenja. Bol nastaje kada oštećenje
tkiva aktivira receptore za bol koji se nalaze u koži, sluzokoži, potkožnom tkivu, kostima,
mišićima ili unutrašnjim organima (tzv. nociceptivni bol) ili kada su nervi koji prenose impulse
od periferije do mozga oštećeni (tzv. bol nerva ili neuropatski bol).
Lečenje kancerskog bola obuhvata: lečenje uzroka bola odnosno lečenje tumora i primenu lekova
protiv bola (tzv. analgetika). Cilj je da se bol otkloni i da se spreče tzv. proboji bola.

Kada se leči dugotrajan bol lekove bi trebalo uzimati oralno (u vidu kapi, kapsula ili tableta).
Bol treba staviti pod kontrolu i sprečiti ga da se pojavi, umesto da se suzbija kada se pojavi.
Uzimanje ljekova po potrebi savetuje se samo za slučajeve kada bol "probije" odnosno nadjača
kontrolu koja je uspostavljena primenom analgetika u redovnim dozama.
Jačina bola određuje jačinu lijeka protiv bola. Liječenje blagih bolova započinje se ljekovima
neopioidima. Za umjereno jake bolove koriste se tzv. slabi opioidi ili male doze jakih opioida. Za
liječenje jakih bolova (7-10/10) koriste se jaki opioidi. Ljekovima protiv bola mogu da se dodaju
i drugi lekovi tzv. koanalgetici (ljekovi koji pomažu analgeticima da djeluju, na primjer u
liječenju bola nerva, koštanog bola ili bola porekla unutrašnjih organa npr. crijeva). Opioidni
analgetici su ključni i nezamjenjivi ljekovi, bez kojih uspješna terapija umereno jakog i jakog
kancerskog bola nije moguća.

7
 Plan liječenja pravi se za svakog bolesnika ponaosob uzimajući u obzir fazu maligne bolesti,
prisustvo drugih simptoma, godine starosti, funkciju unutrašnjih organa, na prvom mestu
bubrega. Efekat ljekova se takođe razlikuje od osobe do osobe i ponekad je potrebno promijeniti
nekoliko analgetika dok se ne nađe lijek koji najbolje djeluje na bol i najbolje se podnosi.

Ljekar će takođe preporučiti i ljekove za bolje podnošenje ljekova protiv bola. Bolesnicima
kojima je propisan opioid ljekar će preporučiti i ljekove protiv opstipacije odnosno protiv
mučnine.

2. Terapija opioidima

Opioidni analgetici su najefikasniji analgetici kojima danas raspolaže savremena medicina.

Koriste se u terapiji bolova umjerenog do jakog inteziteta, kako akutnih (opekotine, akutni
infarct miokarda), tako i hroničnih (kancerski bol). Opioidni analgetici su ljekovi koji ublažavaju
bol kao simptom.Oni ne djeluju na uzrok nastanka bola već na mehanizme nastanka i modulacije
bola. Opioidni analgetici otklanjaju bol pri potpuno očuvanoj svijesti bolesnika. I mnogi drugi
centralni depresori otupljuju osjećaj bola ali pri tome prouzrokuju izrazitu opštu derpesiju
centralnog nervnog sistema. Poteškoće u u terapijskoj primjeni opioida predstavljaju neželjena
dejstva, a od manje značaja su tolerancija i zavisnost. Pravilna primjena ovih ljekova je usko
povezana sa profesionalnom odgovornošću ljekara, ali je ona takodje regulisana posebnim
zakonom.

U opioidne analgetike spadaju:

 Alkaloidi opijuma i njihovi polusintetski derivati: morfin,kodein,diacetil morfin (Heroin)

 Sintetski analgetici (zamjena za prirodne alkaloide iz opijuma) : petidin, metadon,
pentazocin i dr.

Izbor opioidnog analgetika najviše zavisi od njegove analgetičke efikasnosti, odnosno jačine
bola koji treba ublažiti. Manje efikasni predstavnici (slabi opioidi) kao što su tramadol, kodein i

8
dihidrokodein, koriste se za liječenje umjerenih do jakih bolova i često se kombinuju sa
neopioidnim analgeticima. Visoko efikasni,jaki opioidi: morfin, kao lijek prvog izbora i njegove
alternative (fentanil, hidromorfon, metadon, oksikodon, petidin i dr) koriste se u terapiji jakih
akutnoh i hroničnih bolova. Opioidni analgetici daju se oralno i parenteralno zavinso od
intenziteta bola, dok je fentanil dostupan i u obliku transdermalnog terapijskog sistema (flastera),
indikovanog kod kancerskog bola stabilne jačine jer ostvaruje dugotrajno dejstvo.

Indikacije za upotrebu opioida

Oni se koriste za ublažavanje jakih i najjačih visceralnih bolova koji nastaju u unutrašnjim
organima i traumatskih bolova kod ranjavanja, kod opekotina, teških fraktura, infarkta miokarda,
šoka, malignih oboljenja, kod bubrežnih i žučnih kolika, akutnog edema pluća, kao i u
preanestetičkoj pripremi za psihičko umirivanje bolesnika.

Suzbijanje bolova zahtijeva visok nivo profesionalnosti i znanja. Potrebno je razmotriti

sledeća pitanja :

 Da li je opioid uopšte potreban

 Ako je potreban,da li će zamračiti ili promijeniti simptome bolesti do te mjere da će
dijagnoza biti otežana
 Da li opioidi mogu pogoršati postojeću bolest
 Da li neželjeni efekti opioida predstavljaju veliki rizik
 Da li postoji mogućnost interakcije sa ljekovima koje bolesnik već prima
 Da li postoji mogućnost razvoja tolerancije i zavisnosti

9
Doziranje opioida

Doziranje opioida mora se obaviti na pažljiv način, naročito kod pacijenata koji po prvi put
primaju opioide. Jako je važno individualizovati dozu, zato što svaki pacijent ima različitu
strukturu gena ,pa ce i ljekovi na svakog pacijenta djelovati na drugačiji način.Takodje je važno
stalno praćenje stanja pacijenta kako bi se u slučaju neodgovarajućeg ishoda, promijenio lijek ili
doza lijeka.

Klinički farmaceut bi trebalo da ravnopravno učestvuje u odredjivanju terapije zajedno sa

ljekarom, jer on kao ekspert za lijek,najbolje će znati koji analgetik i u kojoj dozi primijeniti.
Ono o čemu klinički farmaceut koji prati terapiju opioida hospitalizovanog pacijenta mora da
vodi računa je doziranje terapije, interakcije opioida sa drugim ljekovima kao i neželjena dejstva
koja mogu da se jave usled primjene ovih medikamenata.

Osim što klinički farmaceut mora voditi računa o doziranju opioida , takodje mora imati u
vidu interakcije koje se mogu javiti ako pacijent osim opioida prima neku drugu terapiju.

Interakcije opioida

Važnije interakcije opioida

 opioidni analgetici + alkohol= izražena (ponekad fatalna) depresija disanja

 petidin+MAOI= CNS ekscitacija ili depresija

Primjena morfina zajedno sa nekim od ljekova iz grupe sedativa i hipnotika prouzrokuje

pojačanu depresiju CNSa, koja se prije svega manifestuje depresijom disanja.

Sa antipsihoticima istovremena primjena vodi depresiji disanja i poremećajima srčanog

rada..

Primjena MAO inhibitora je relativna kontraindikacija za davanje opioida, jer kao rezultat
interakcije nastaje hiperpireksija sa komom moguća je i hipertenzija.

10
Neželjena dejstva opioida

Gotovo su sve nuspojave opioida povezane s njihovim doziranjem. Najčešća su: mučnina,
povraćanje, opstipacija, prekomjerna sedacija, depresija disanja. Ova neželjena dejstva posebno
su izražena u iicijalnoj fazi terapije I nerijetko zahtijevaju primjenu lijekova za njihovo
ublažavanje ( antiemtika, laksativa) ili smanjenje doze lijeka. Vremenom se na ova neželjena
dejstva razvija tolerancija, osim na opstipaciju, koja zahtijeva liječenje sve dok traje terapija
opioidima.

Tolerancija- potreba za povećanjem doze lijeka i cilju održavanja istog nivoa

analgezije.Danas se smatra da je potreba za povećanem doze posledica intenzivnijeg bola usled
progresije maligdne bolesti ,a ne samo adaptacije organizma na lijek. Iskustva kliničara govore
da kada se

jednom podesi optimalna doza lijeka (ona koja postiže maksimalnu analgeziju sa minimumom
neželjenih efekata) ona obično ostaje nepromijenjena tokom dužeg vremenskog perioda.

Fizička zavisnost- manifestuje se pojavom sindroma obustave pri prekidu terapije.Razvija se

ako se opioidi redovno koriste 3-4 nedelje. U slučaju prestanka potrebe za opioidima ,da bi se
izbjegao apstinencijalni sindrom ,terapija se prekida postepeno,smanjenjem doze za 10-
20%,svakog drugog dana sve do potpune obustave lijeka.Smatra se da morfin I opioidi u
terapijskoj primjeni ne izazivaju psihičku zavisnost okarakterisanu neodoljivom potrebom za
uzimanjem lijeka. Ona se može javiti samo kod pacijenata koji imaju zloupotrebu ljekova u
anamnezi

11
3. Uloga kliničkog farmaceuta

Klinički farmaceut prateći terapiju hospitalizovanog pacijenta daje smjernice o daljim

postupcima na osnovu stanja pacijenta. Prvi dio smjernica pomoći će primarnoj zdravstvenoj
zaštiti u propisivanju opijata odraslima na bezbjedan način kod: bolova usled postojanja kancera
kao i kod hroničnog ne-kancerskog bola. Opioidi su rezervisani za odabrane bolesnike sa srednje
jakom i jakom boli koja značajno utiče na kvalitet života. Uloge kliničkog farmaceuta bi bile:
 Farmaceut treba da procijeni stanje pacijenta i zajedno sa ljekarom donese odluku o
upotrebi opioida
 Bezbjedna upotreba opioida u bolnicama (voditi računa o neželjenim reakcijama kao što
su: depresija disanja, sedacija, hipotenzija, halucinacije, respiratorna pneumonija,
delirijum, konstipacija, nauzeja, povraćanje,I dr)
 Obavjestiti pacijenta o koristi i mogućim nuspojavama kod liječenja opioidima
 Stalno praćenje bolesnika koji su na terapiji
 Procjena bola kako bi se izbjeglo predoziranje opioidima
 Pažljivo povećavati dozu (razvoj tolerancije, zavisnost)
 Prepoznavanje rizika od zloupotrebe opioida ili lošeg liječenja
 Kreiranje i sprovodjenje politike i procedure za kliničko praćenje pacijenata koji primaju
opioidnu terapiju (procjenjivati adekvatnost disanja i dubinu sedacije)
 Kreiranje i sprovodjenje politike i procedura kod liječenja visoko rizičnim opijatima kao
što su metadon ,fentanil, hidromorfon i meperidin
 Kreiranje i sprovodjenje politike i procedura za praćenje i analizu neželjenih reakcija koji
se mogu desiti upotrebom opioida, zbog potrebe unaprijedjenja kvaliteta
 Ako je moguće, koristiti informacione tehnologije za praćenje propisivanja opijata
 Voditi dobru zdrastvenu dokumentaciju
 Obavezna stalna edukacija i treninzi kako farmaceuta tako i ostalog medicinskog osoblja

Dugotrajna upotreba opioida za liječenje hronične nekarcinomske boli jeste kontraverzna, pa

treba procijeniti je li nužna. Terapija opioidima se sužava ili prekida ako ako opioid ne pomaže u

12
otklanjanju bola. Postoji probni period tokom kojeg se ispituje da li su ciljevi funkcionalnosti i
smanjenja bola ispunjeni. Poboljšanje stanja pacijenta, tj prestanak bola trebalo bi da se javi pri
liječenju sa dugodjelujućim opijatima.

Najbolja praksa liječenja zahtijeva da se uskladi potreba za naučnim dokazima i umijeća

kliničkog odlučivanja.

Za poboljšanje terapije smjernice bi bile:

-bezbjednost i efikasnost terapije opioida kod bolova uzrokovanih kancerom ne bi trebalo da

bude rutinski procijenjena

-procjenja efikasnosti terapije opioidima treba da obuhvati dokumentovanje i praćenje

-ako postoje dokazi čestih neželjenih efekata ili nedostatak odgovora na terapiju treba se
konsultovati sa ljekarom specijalistom i kliničkim farmaceutom kako bi se promijenio lijek ili
korigovala doza, ili čak prestati sa korišćenjem opioidnih analgetika.

Kako bi se poboljšala terapija i propisivao odgovarajući lijek u odgovarajućoj dozi

neophodno je stalno laboratorisko testiranje pacijenta. Testiranje mokraće važna je stavka
procjene rizika i treba se izvršiti kod svih pacijenata koji primaju hroničnu terapiju opioidima.
Potrebna je analiza urina na opioide svakih šest mjeseci. Prije testiranja, pacijent mora biti
infirmisan o razlozima za testiranje, mogućem ponavljanju ispitivanja kao i mogućim
neodgovarajućim rezultatima.

4. Bezbedna upotreba opioida u bolnicama

Dok je upotreba opioida generalno bezbedna za većinu pacijenata, opioidni analgetici mogu
biti povezani sa negativnim efektima, najozbiljniji je respiratorna depresija. Ostala neželjena
dejstva povezana sa terapijom opioida su: vtroglavica, mučnina, povraćanje, konstipacija,
sedacija, halucinacije. Neželjena dejstva se mogu javiti upotrebom bilo kog opioida. Opioidni
analgetici su rangirani među lijekovima koji su najčešće povezani sa neželjenim događajima.

13
Jedna studija je pokazala da je većina neželjenih događaja usledila zbog interakcije lijek-lijek,
najčešće uključujući opioide i benzodiazepine.

Neki od razloga za neželjene događaje usled primjene opioida su: nepravilno propisivanje,
neadekvatno nadgledanje pacijenata na opioidnoj terapiji…

Potrebna je procjena bola kako bi se izbjeglo nenamjerno predoziranje opioidima. Potrebno je

osoblje koje će biti svjesno sledećih faktora i aktivnosti koje mogu pomoći da se izbjegnu
slučajna predoziranja opioidima.

 Praćenje pacijenata sa faktorima rizika od respiratorne depresije

 Procjeniti pacijentovu istoriju upotrebe i zloupotrebe opioidnih analgetika
 Dodatni rizik sa pacijentima koji su ponovo počeli da koriste opioide ili su novi u
opioidnoj terapiji. Treba dozvoliti da prođe dovoljno vremena da bi se procijenio odgovor
pacijenta na početnu dozu prije povećanja doze ili propisivanja dugodjelujućih opioida.
 Obratiti se farmaceutu ili ekspertu za kontrolu bola (ako je na raspolaganju) prilikom
konvertovanja jednog opioida u drugi.
 Izbjegavati naglo povećanje doza opioidnih analgetika iznad rutinskih doza kod
pacijenata tolerantnih na opioide.

Savjeti ljekara koji propisuju analgetike pacijentima da koriste farmakološke i

nefarmakološke alternative, uključujući multimodalnu adjuvantnu terapiju ( npr.fiziklana
terapija, akunpuktura, masaža). Ne narkotični analgetici kao što su acetaminofen, NSAID,
antidepresivi, antikonvulzivi i miorelaksantni, mogu se koristiti prije propisivanja opioida.

Edukacija i pružanje pisanih uputstava pacijentima koji sun na opioidnoj terapiji o:

 Različitim genericima i zaštićenim imenima, načinima primjene opioida kako bi ne bi

došlo do zabune i kako bi se smanjilo slučajno dupliranje opioidnih recepata
 Neželjenim dejstvima opioida uključujući vjerovatnoću opstipcije, mučnine i povraćanja.
 Uticaj opioidne terapije na psihomotorne i kognitivne funkcije ( koje mogu uticati na
vožnju i zaštitu na radu)
 Mogućnostima ozbiljnih intrakcija sa alkoholom i depresivima CNS a.
 Riziku od razvoja tolerancije i zavisnosti.

14
  Posebna opasnost kao rezultat pojačanog efekta kada se opioidi koriste u kombinaciji kao
što su oralni i transdermalni ( fentanil flasteri)
 Sigurno i bezbedno skladištenje opioidnih analgetika u kući.

5. Predoziranje opioidima : Šta klinički farmaceut treba da zna

Predoziriranje opioidima nastavlja da se javlja u zapanjujućim stopama u SAD, postavljajući

brojne izazove ljekarima. Upotreba opioidnih analgetika u medicinske i nemedicinske svrhe
značajno je povećana u poslednjih nekoliko godina. Farmaceuti u svim vidovima zdrastvene
zaštite će vjerovatno biti izloženi slučajevima namernog i nenamernog predoziranja opioidima i
treba da budu u stanju da prepoznaju faktore rizika kao i znake predoziranja.
Statistika pokazuje rast smrtnih slučajeva izazvanih predoziranjem opioida. Između 1999. i
2006 .godine broj smrtnih trovanja posebno koja uključuju opijoide se utrostručio, sa približno
40 % od svih trovanja se odnose na opioide. Opioidi prouzrokuju više smrtnih slučajeva usled
predoziranja nego heroin i kokain kombinovani.
Povećana učestalost pedoziranja opioidima je u korelaciji sa porastom njihove upotrebe. U
2009. godini apoteke su izdale 257 miliona recepata sa opioidima, povećanje od 48% u odnosu
na 2000.godinu. Problem je rast upotrebe opioida za nemedicinske svrhe. Opioidni analgetici
korišćeni u nemedicinske svrhe su povezani sa približno 300.000 posjeta odjeljenju hitne.
Imperativ je da klinički farmaceuti prepoznaju faktrore rizika, znake i simptome predoziranja
opioidima i budu svjesni rizika koji prati upotrebu opioida, kako bi se pozicionirali u profesiji da
vode napore za ublažavanje budućih rizika za pacijente.
Postoji veliki broj pacijenata kod kojih je od ključnog značaja da se identifikuju visoko
rizična ponašanja upotrebe opioida da bi se izbjegla opasna predoziranja. Opioidi se obično
propisuju zajedno sa benzodiazepinima i sedativima a Paulozzi i saradnici su napmenuli da
kombinacije ovih lijekova se često navode u toksikološkim izvještajima ljudi koji su umrli od
predoziranja. Važno je prepoznati i razmotriti ne samo opioide i dozu koju pacijent dobija, nego i
druge lijekove koji mogu negativno uticati na respiratornu funkciju. Dodatni faktori rizika koji su

15
se pojavili kroz istraživanja su : muški pol, niska primanja, istorija sa bolestima zavisnosti,
mentalno oboljenje i geografska lokacija u ruralnom području.
Farmaceut koji može da prepozna simptome predoziranja može da olakša paravilnu
medicinsku pomoć na vrijeme za rizične pacijente. Američka vlada je doživjela veliki pritisak da
prizna ovu rastuću epidemiju i obrati važnost na značaj ovih trendova. Obrazovne strategije
uključuju informisanje javnosti o rizicima povezanim sa zloupotrebom opioida i edukaciju
nalogodavaca o bezbednom korišćenju, skladištenju i odlaganju ovih lijekova

6. Uloga farmaceuta u predoziranju opioidima

Farmaceuti u svim oblastima zdravstvene zaštite i bolničke apoteke mogu igrati krucijalnu
ulogu u identifikaciji rizičnih grupa pacijenata, preispitivanju profila ljekova, praćenju
pacijenata, edukaciji propisivača, i pružanju savjeta o ljekovima da bi povećali svijest o rizicima
mogućih interakcija i predoziranja opioidima. Farmaceuti mogu da budu uključeni u sprečavanje
predoziranja opioidima na sledeće načine:

 Izvršiti procjenu profila pacijenta kroz intervju da bi saznali o njegovoj istoriji korišćenja
i zloupotrebe opioida, riziku od respiratorne depresije, istovremenoj primjeni
konkurentnih ljekova i da li je ili ne pacijent neiskusan u korišćenju opioida,
 Procijeniti profil svakog lijeka da bi se identifikovali konkurentni ljekovi kao što su drugi
opioidi, benzodiazepini ili sedativi,
 Obezbjediti da propisivač bude svjestan svih ljekova koje pacijent prima kod kuće, i da
potvrdi da je terapija potpuno usklađena i da su sve doze zabilježene,
 Ako se opioidi konvertuju iz jednog ekvivalenta morfina u drugi, obezbjediti da se počne
sa najnižom terapijskom dozom i da se ona pažljivo i sporo titrira ka većim dozama tek
nakon pažljivog nadzora pacijenta,
 Izvršiti korekciju doze, naročito ako je promjenjen lijek ili način primjene lijeka.

.
Farmaceuti u zdrastvenim ustanovama mogu biti uključeni u kreiranje ili unapređenje politike
i procedure vezane za propisivanje opioida i praćenje ili prijavljivanje neželjenih dejstava
lijekova. Farmaceuti mogu imati značajan uticaj analizirajući prijavljene neželjene događaje, da
procijene moguće strategije za poboljšanje bezbednosti pacijenta.

16
 Farmaceuti treba da preuzmu odgovornost za unapređenje edukacije ljekara i pacijenata.
Savjetovanje pacijenata u bolnici posebno o REMS opijoidima kao što su proizvodi fentanila I
dugodjelujućim opioidima, je još jedna prilika da se pojača edukacija pacijenata
Farmaceuti u bolnici i zdrastvenim sistemima mogu da odigraju ključnu ulogu u prepoznavanju
različitih oblika opioidnih trovanja i u sprečavanju neprikladnog propisivanja opioida.

Globalna potrosnja opioida, 2011

Tabela pokazuje globalnu potrošnju u 2011 godini, svakog lijeka u miligramima po stanovniku i
ekvivalenata morfina, kao što je prijavljeno ( INCB).

17
Zaključak

Uloga farmaceuta u liječenji hospitalizovanih pacijenata koji primaju analgetsku terapiju je

veoma značajna. Osim propisivanja odgovarajućeg lijeka, on će na najpogodniji način odrediti
doziranje,ali i voditi računa o interakcijama koje lijek može imati ako bolesnik prima još neku
terapiju.

U našoj zemlji, farmaceutima još uvijek nije dato mjesto koje zasluzuju, kada govorimo o
bolnicama i klinikama, ali na nama je da se svojim znanjem i upornošću izborimo za mjesto koje
nam pripada. Treba da ostvarimo što bolji odnos sa ljekarima, sve u korist poboljšanja stanja
pacijenta- što je naš glavni cilj.

18
Literatura

1. Tomislav Kažić - Klinička farmakologija, Integra 2004

2. Nenad Ugrešić, Radica Stepanović-Petrović,Miroslav Savić- Farmakoterapija za

farmaceute, (Farmaceutski fakultet Beograd 2011)

3. http://www.uspharmacist.com/

4. http://www.hdlb.org/wp-content/uploads/2014/09/Smjernice-o-uporabi-opioida-za-
lijecenje-kronicne-nekarcinomske-boli.-pdf.pdf
5. http://www.uspharmacist.com/content/d/web_exclusive/c/40386/

6. http://www.jointcommission.org/assets/1/18/SEA_49_opioids_8_2_12_final.pdf

19
20