Pagbasa at Pagsulat

Tungo sa
Pananaliksik
(Binagong Edisyon)

Carmelita T. Alejo
Eriberto R. Astorga
Josefina C. Mangahis
Elizabeth M. Nuncio
Mga May-akda

Lilia F. Antonio
Koordineytor

1
Talaan ng Nilalaman
Unang Bahagi
Pagbasa sa Iba’t Ibang Disiplina

 Prosesong Sikolohikal ng Pagbasa: Teoryang Schema

 Ang Teoryang Schema
 Tatlong Yugtong Estratehiya sa Pagbasa
 Mga Uri ng Pagbasa
 Interaktibong Pagdulog sa Pagbasa
 Metakognitiv na Pagbasa
 Mga Elemento sa Pagbasa
 Pagbasa sa Tekstong Akademiko at Propesyunal
 Pagbasa ng Tekstong Pang-Agham Panlipunan at Pangkasaysayan
Ang Pagtuturo sa Filipino ng Agham Panlipunan II
ni Malaya C. Ronas
 Pagbasa ng Tekstong Pangmatematika at Pang-agham
Ang Kemistri Bilang Agham
ni L.F. Vergara
 Set
nina Jaime D.L. Caro at iba pa
 Pagbasa ng Tekstong Pambatas
Mga Tiyak na Tadhana sa mga Kapangyarihang Magpataw ng Buwis at
Lumikha ng Mapagkakakitaan ng mga Pamahalaang Lokal
ni Fidel C. Ibanez III
 Pagbasa ng Tekstong Panghumanidades
Mga Monumentong Pampubliko
ni Patrik D. Flores
Ang Sayaw Bilang Ritwal ng Buhay Pilipino
nina Patrick D. Flores at Cecilia Sta. Maria Dela Paz

2
  Pagbasa ng Tekstong Pangmedisina
Pilay (Sprain)
ni Ma. Lucia-Mirasol Magallona
 Tekstong Ekspositori o Pahlalahad
 Mga Huwaran ng Organisasyon ng Teksto: Uri at Katangian
 Depinisyon
 Enumerasyon o Paglilista
 Pagsusunud-sunod (Sekwensyal, Kronolohikal at Prosejural)
 Paghahambing at Pagkokontrast
 Problema at Solusyon
 Sanhi at Bunga
 Pitong Anyo ng Tekstong Ekspositori
 Mga Kasanayan sa Akademikong Pagbasa
 Pagkuha ng Pangunahing Ideya
 Pagkilala sa Paksa
 Pagtukoy sa Layunin ng Teksto
 Pagtiyak sa Damdamin at Tono ng Teksto
 Paghinuha at Paghula sa Kalalabasan ng Pangyayari
 Pagbuo ng Lagom at Kongklusyon
 Pagbibigay ng Interpretasyon sa Grap, Mapa at Talahanayan

Ikalawang Bahagi
Pagsulat sa Iba’t Ibang Disiplina

 Kahulugan at Kalikasan ng Pagsusulat

 Sosyo-kognitibong Pananaw sa Pagsusulat
 Mga Layunin sa Pagsulat (Ekspresiv o Transaksyunal)
 Mga Uri ng Pagsulat
(Teknikal, Referensyal, Jornalistik, Akademiko)
 Mga Kasanayan sa Akademikong Pagsulat
3
  Pagbuo ng Konseptong Papel
 Ang Paggawa ng Balangkas
 Pagkuha, Paggamit at Pagsasaayos ng mga Datos
 Lohikal at Mapanghikayat na Pagsulat
 Katangian ng Mabuting Pangangatwiran
 Pagsulat ng Pangangatwiran
 Pasaklaw na Pangangatwiran
 Pabuod na Pangangatwiran
 Mga Lihis na Pangangatwiran

Ikatlong Bahagi
Pananaliksik
 Mga Batayang Kaalaman sa Pananaliksik
 Kahulugan ng Pananaliksik
 Mga Katangian ng Pananaliksik
 Tungkulin at Responsibilidad ng Mananaliksik
 Mga Bahagi ng Pananaliksik
 Kaligiran ng Pananaliksik
 Paglalahad ng Suliranin
 Layunin at Kahalagahan
 Batayang Konseptwal/ Teoretikal
 Saklaw at Limitasyon ng Pag-aaral
 Kahulugan ng mga Katawagan
 Mga Kaugnay na Literatura at Pag-aaral
 Pamamaraan
 Pagsusuri, Paglalahad at Interpretasyon ng mga Datos
 Paglalagom, Kongklusyon at Rekomendasyon
 Mga Hakbang at Kasanayan sa Pananaliksik
 Pagpili at paglilimita ng Paksa
 Paggamit ng Iba’t Ibang Sistema ng Dokumentasyon
4
  Gamit ng Dokumentasyon
 Pagsulat ng Burador
 Pagsulat ng Pinal na Pananaliksik
 Halimbawa ng Isang Sulating pananaliksik
Ang Partisipasyon ng Kababaihan sa Digmaang Pilipino- Amerikano
ni Ronaldo B. Mactal, Ph. D.
Bibliograpiya

Unang Bahagi
Pagbasa sa Iba’t Ibang Disiplina
Prosesong Sikolohikal ng Pagbasa: Teoryang Schema

Ang pagbasa ay sinasabing unang hakbang sa pagtatamo ng kaalaman. Ito ay may

kaugnayan sa pagkatuto at sa pagsulat. Ang pagbasa rin ay tumutukoy sa kognitibong
proceso ng pag-unawa sa mensahe ng wikang nakasulat. Bilang karagdagan,
matatag
puan sa ensayklopidia ang kahulugan ng pagbasa. Ito ay proceso ng pagkuhang muli
at
pag-nawa sa ilang anyo ng nakaimbak na mga impormasyon o mga ideya. Ang
ideyang
ito ay karaniwang kinakatawan ng wika bilang simbolo na sinisuri ng mga mata panda
ma gaya ng Braille. Ang ibang uri ng pagbasa ay hindi batay sa wika gaya ng mga
nota
sa musika o pictogram. Ang ilang eksperto sa pagbasa ay nagbigay rin ng depinisyon.
Ito raw ay teritoryo ng katatasan sa wika na sumasaklaw kung paano
ginagawa,nagbibigay ng interpretasyon at tinatasa ang nakasulat na wika, simbolo at
texto nang may pag-unawa. Tunay na ang kalidad ng pagsulat ay laging nakaugnay sa
kalidad ng pagbasa.

Mahalaga ang pagbasa kaya kailangang linangin ng mga mag-aaral ang

kanilang kasanayan dito. Batay sa resulta ng pananaliksik na ginagawa ng mga edu-
kador, natuklasan nila na may malapit na ugnayan ang pagbasa at ang natamong ta-
5
gumpay na pang-akademiko ng mga mag-aaral. Sa madaling sabi, ang isang mag-
aaral
na mahusay bumasa ay marunong din sa paaralan at nakapapasa sa pagsusulit kaysa
sa mag-aaral na mahinag bumasa.

Ang mahusay bumasa ay nakauunawa ng mga pangungusap at kung paano

nabuo ang isang textong isinulat. Nauunawaan niya ang ideya, nakasusunod sa
argumento o pangangatwiran at nababatid ang implikasyon ng kanyang mga binabasa.
Karamihan sa mga salita ay alam na niya ngunit matutukoy pa rin ang kahulugan ng
maraming salitang di-pamilyar sa kanya ayon sa pagkakagamit nito sa texto. Sa
madaling sabi, ang mga mag-aaral na may malawak na talasalitaan ay karaniwang
mahusay magbasa. Ito ang daan upang maging matagumpay sa mga pang-akademi-
kong gawain.

Ang mga mata natin ay tulad ng kamera ng utak. Kinukunan nito ng larawan ang
mga bagay-bagay pero ang utak ang nagbibigay ng interpretasyon. Ang pagbasa ay
isang proceso ng palipat-lipat na pagtingin mula sa kaliwa pakanan ngunit nakapokus
pa rin sa mga mata sa ginagawa. Katulad ito ng kamera na nakapokus sa bagay bago
makita ang image.

Ang pagbasa ay isang procesong sikolohikal kaya makikita rito ang simpleng
ekstensyon ng ating utak. Sa sikolohikal na antas nasusulat ang bilis ng pagbasa ng
isang tao at ito’y nakasalalay sa tatlong salik:

a. ang pagiging pamilyar sa materyal;

b. ang antas ng kahirapan; at

c. ang layunin sa pagbasa.

Tinatalakay ni Roldan (1993) sa kanyang aklat ang dalawang salik na kailangan

sa mabisang pagbasa na tinatawag din niyang sikolohikal na pagbasa. Ang dalawang
ito ay tinatawag na nakikita o namamalas at di-nakikita o di-namamalas. Kasama sa
salik na nakikita o namamalas ang pisikal na katawan gaya ng mabuting paningin,
pandinig at mabuting pangangatawan;kapaligirang pisikal (wastong pag-iilaw,
bentilasyon at tahimik na kapaligiran) gayundin ang kalinawan at ang pormat ng
materyal na babasahin. Kasama naman sa salik na di-nakikita o di-namamalas ang
wastong lagay ng pag-iisip (pag-iisip na positibo) at ang determinasyong matuto sa
pagbasa. Sa salik na di-nakikita o di-namamalas makikita ang pagtitiwala sa sarili,
derterminsayon ng layunin bago bumasa at konsentrasyon.

6
 May mga pagtatalo sa isyu ng wastong pagdulog sa pagtuturo ng pagbasa at isa
sa mga isyung ito kung paano sisimulan ang pagtuturo ng pagbasa. Dito lumitaw ang
dalawang modelo na maaaring magamit sa pagtuturo ng pagbasa. Ang una ay
tinatawag na modelong “baba-pataas” (bottom-up) na nagpapaliwanag sa proceso ng
pagbasa at ang ikalawa naman na sumasalungat sa una ay tinatawag na modelong
“taas-pababa” (top down).

Nagbigay ng panukala si Gough (1972) kung paano maaaring iklasipika o hati-

hatiin ang proceso ng pagbasa sa modelong batay sa palabigkasan o baba-pataas.
Inilalarawan ng prosesong ito ang sunod-sunod hakbang mula sa mga letra, mga salita
at ang kahulugan. Makikita sa Pigura blg. 1 ang papaunlad na pagtatamo ng kaalaman
sa pagbasa ng mga bata.

Antas III Kahulugan

(Malalim na
struktural)

Antas II Mga Salita

(Leksikal na antas)

Letra/ Tunog
(Antas ng uri ng mga tunog)
Antas I

Pigura Blg. 1. Modelong “Baba-pataas” (Bottom-up)

7
 Bilang paglilinaw, ang teoryang baba-pataas ay:

1. ang mga letra na ginawang representasyon ng mga ponema;

2. ang mga ponema bilang makabuluhang tunog na pinagsama-sama para

makabuo ng salita;

3. ang salita na binigyan ng kahulugan;

4. mga salita na pinagsama-sama upang makabuo ng makabuluhang

pangungusap;

6. nakabuo ng impormasyon.

Ipinakikita naman sa modelong taas-pababa ang daloy ng impormasyon na

nagsisimula sa itaas patungo sa baba nang sa ganoon ang proseso ng pagkilala sa
salita ay nakabatay sa kahulugan nito. Sa ganitong paraan, ang mataas na antas ng
pagproseso ay nakapaloob sa nakaraang karanasan (semantika, na ang ibig sabihin
ay sangay ng linggwistika na may kinalaman sa katangian, kayarian at lalo na ng
pagbabagu-bago ng mga kahulugan ng salita). Sa kabilang banda, ang kaalaman ng
mambabasa sa modelo o pardron ng wika (sintaks, na ang ibig sabihin ay wasto o
maayos na pagkakasunod-sunod ng mga salita sa loob ng isang pangungusap) ay
nakakatulong sa tuwirang pagdaloy ng impormasyon (Stanovich, 1980) habang ang
mga tagapakinig ay naghihintay sa salitang sasabihin ng tagapagsalita. Ang Pigura
blg. 2 sa kabilang pahina ay naglalarawan ng kagalingan ng mambabasa sa
pagbibigay ng hinuha o pagsubok sa hinuha habang nagbabasa ng texto.

Ang Pigura blg. 2 ay tumutukoy sa pagbasa bilang uri ng psycholinguistic

guessing game (Goodman, 1970).

Makikita sa Pigura blg. 2 na ang daloy ng impormasyon ay nagmumula sa

teoryang taas-pababa upang ang proseso ng pagkilala sa salita ay nakasalalay sa
kahulugan nito.

1. Halimbawa ng nakalimbag na teksto

2. Paggawa ng hinuha na pinagbatayan ang salita sa pamamagitan ng dating

kaalaman sa paksa at sa makabuluhang pangungusap.

3. Pagbasa para mapatunayan ang hinuha

8
 4. Pagbuo ng kahulugan

5. Pag-unawa sa bagong kaalaman

Antas III
Kahulugan
(Malalim na istruktura)

Antas II Sintaks
(Modelo o Padron ng Wika)

Pag-uugnay ng mga
Antas I Letra sa Alfabeto/
Ponema
(Ugnayan ng
mga Letra/
Tunog)

Pigura Blg. 2.Modelong “Taas-pababa” (Top-down) o Pagsubok sa Hinuha

Ang Teoryang Schema

Maraming edukador ang nakikipagtalo na ang kaalaman o pagkatuto ay nabubuo
mula sa karanasan at ito’y naiimbak sa memorya. Lahat ng tao ay may kakaibang-uri
ng pagiimbak ng kaalaman na nakukuha sa mga karanasan. Tinatawag na schemata
ang ang sistema ng pag-iimbak ng impormasyon. Dito isinasalansan sa utak ang lahat
ng impormasyon na alam ng isang tao. Ang terminong schemata ay ginagamit sa
anyong pang-isahan ng schema na tumutukoy sa malaking bahagi ng kaalaman o
karanasan ng tao. Kasama rin dito damdamin o emosyon na kaugnay ng karanasan sa
oras ng pag-iimbak ng impormasyon.

Halimbawa:

9
 Ang isang mag-aaral na nakarinig ng salitang “pagsusulit,” ay
magsisimulang maghagilap sa kanyang utak ng mga kaugnay na impormasyon
na nakaimbak sa kanyang memorya.

Ang impormasyong ito ay maaaring kasama ng tiyak na impormasyon na

maaaring natutuhan sa pagsusulit, damdaming kaugnay sa pagsusulit o mga
tunog na kaugnay sa kanyang memorya.

Ang mag-aaal na ito na kakaunti ang nalalaman o walang schema

(kaligirang kaalaman o dating kaalaman) sa salitang “pagsusulit” ay
magkakaroon ng problema sa pag-unawa. Hindi niya ito mauunawaan dahil sira
ang kanyang pang-unawa. Wala siyang alam sa salitang pagsusulit o hindi niya
nararanasan ang kumuha ng pagsusulit.

Ang schema ay tinatawag ding maayos na sistema ng pagsasalansan ng

kaalaman na kahawig ng katalog ng impormasyon na pinaghuhugutan ng utak
ng kabatiran. Inihahambing din ang schema sa klase ng pagsasalansan ng mga
impormasyon sa kompyuter. Organizadong nakaayos ang mga impormasyon sa
memorya ng kompyuter.

Pinatunayan ng teoryang schema na ang unang kailangan sa pag-unawa

sa binasa ay ang dating kaalaman na may kaugnayan sa pag-intindi ng teksto.
Ang pagkatuto ay humahalili kapag ang bagong impormasyon ay naiuugnay sa
umiiral na schema.

Tatlong Yugtong Estratehiya sa Pagbasa

Ipinaliwanag ni Vicki A. Jacobs ng Harvard Graduate School of Education ang
tatlong yugtong estratehiya sa pagbasa. Ang mga yugtong ito ay bago bumasa,
pinatnubayang pagbasa at pagkatapos bumasa. Nagmula ang mga yugtong ito sa
modelo ng pagkatuto na tinatawag na teoryang schema.

 Bago Bumasa

Isa sa mga layunin ng panimulang paghahanda sa pagbasa ay

maisaalangalang ang iba’t ibang kontexto, karanasan, pagkiling at mga dating
nimpok na kaalaman ng mga mag-aaral na makaiimpluwensya sa kanilnangtuto
mula sa bagong texto. Ang mga guro ay maari ring maging tulay o supporta sa
pagitan ng dati at bagong kaalaman sa pagbasa sa pamamagitan ng pagtuklas
kung ano ang nalalaman ng mga mag-aaral sa paksang tatalakayin sa pagbasa
bahaging ito, nililinaw rito ng guro ang mga salitang hindi pamilyar sa mag-aaral,
10
 mga konsepto at nagdaragdag din ang guro ng mga kailanagang kaalaman. Ang
mga gawain sa yugtong bago bumasa ay nangangailangan ng sapat na panahon
para maihanda ang mga mag-aaral na maunawaan ang bagong teksto.

Bago basahin ang teksto, maaaring magsimula ang guro sa malayang

talakayan. Ang mga tanong na maaaring ibigay ng guro o sabihin ng mga mag-
aaral sa pamamagitan ng tuwirang pagsulat o interaktibong talakayan ay, “ Ano
ba ang mga bagay na alam ko na at ano ang dapat kong malaman bago
magsimulang bumasa?” at “ Ano sa palagay ko ang tatalakayin sa bahaging ito
kaugnay ng pamagat ng teksto, grap at mga larawang kasama sa mga pahina ng
aklat?”
 Pinatnubayang Pagbasa

Ang yugto ng pinatnubayang pagbasa ay may layuning magabayan ang

mga mambabasa na malagom ang mga impormayong nasa teksto. Kailanagan
sa yug-tong ito ang malalim na pagsusuri sa teksto at makabuo rin ang
mambabasa ng iba’t ibang pananaw kaugnay sa tekstong binabasa. Sa yugtong
ito, ang mga mag-aaral ay dapat na bigyan ng pagkakataong mabago ang
kanilang panimulang mga tanong, magsaliksik ng mga pansamantalang sagot,
magtipon, bumuo, magsuri, magbuod ng mga ebidensya at magsimulang
gumawa ng kongklusyon tungkol sa bagong pagunawa sa tekstong binasa.

Isa pa ring paraan ng paggabay sa mga mag-aaral sa mas malalim na pag-

unawa ng teksto ay ang pagbabago ng mga tanong na “Ano” sa hilihan ng
kabanata at gawin itong mga tanong na “Paano” o “Bakit.” Sa ganitong paraan
malilinang ang kakayahan ng mga mag-aaral na bumuo ng mga tanong,
manaliksik o mangalap ng mga posibleng sagot at iba pa.

 Pagkatapos Bumasa

Sa bahaging ito, binibigyan ng guro ng iba’t ibang paraan o estratehiya

ang mga mag-aaral kung paano maipahayag ang kanilang pagkaunawa sa
binasa at mataya o patibayan ang katotohanan, kahinaan o kamalian ng kanilang
ideya.
Sa pamamagitan ng pagbibigay at pagsasagawa ng mga gawain sa tatlong
yugto ng pagbasa, ang guro ay hindi lamang nagbibigay ng suporta sa pag-
unawa ng materyal bagkus nagbibigay pa ng oportunidad na mahasa ang
kasanayan sa pag-unawa, talasalitaan at sa pag-aaral nang walang sagabal sa
pagkatuto ng nilalaman. Sa kabilang banda, ang mga mag-aaral ay natututo
kung paano at kung hanggang saan ito gagamitin. Kapag ganito ang nangyari,
11
 ang mga guro ay magkakaroon ng ng tiwala na ang kanyang mga mag-aaral ay
naunawaan pareho ang salita at diwa ng teksto.

Mga Uri ng Pagbasa

Upang malinang ang kasanayan sa pagbasa, narito ang iba’t ibang uri ng
pagbasa.

1. Skimming – Ito ay isang paraan ng pagkuha ng nilalaman ng teksto o materyal sa

mabilisang paraan. Kinukuha ng mambabasa ang pangunahing punto ng teksto sa
pamamagitan ng sistematikong pagsasagawa ng sarbey sa materyal o teksto nang
hindi gaanong pinapansin ang mga detalye nito. Nilalaktawan nito ang ilang mga salita
o detalye upang mabasa ng mabilisan ang teksto o materyal. Ginagawa ito upang
makabuo ng pangkalahatang impresyon sa buong teksto.

May apat na lawak ng impormasyon ang ibinibigay ng estratehiyang skimming:

1. ang kahalagahan ng materyal;

2. pangangailangan ng materyal;

3. kahirapan at kasalimuotan ng materyal; at

4. ang istruktura ng materyal.

Ang apat na lawak na binanggit ay nakatutulong sa mambabasa na makatipid sa

oras sa paggalugad ng materyal dahil makikita agad kung kailangan and materyal,
kung organisado ito, kung mahirap unawain o kung mahalaga ang materyal.

Nagbigay si Roldan ng ilang paalala sa pagsasagawa ng estratehiyang

skimming.

a. Basahin ang pangunahing seksyon ng materyal gaya ng pamagat, pantulong na pa-

magat, simula sa wakas ng talata, pamaksang pangungusap at buod bago
masusing
basahin ang materyal.

b. Iwasan ang mga detalye.

c. Ituloy lang ang pagbasa.

12
d. Magpasya kung mahalaga sa iyo ang materyal.

2. Scanning – Isinasagawa ito ng mambabasa upang matukoy o mahanap agad ang

partikular na impormasyon. Ipinakikita sa estratehiyang ito ang paghanap sa tiyak na
impormasyon gaya ng salita, bilang at ideya. Sa pagsasagawa ng scanning, ayon kay
Roldan (1993), mahalaga na maging tiyak kung ano ang iyong hinahanap at kung ano
ang pangalan ng tao, lugar, bilang at iba pa.Nakakatulong din ang mga biswal na
palatandaan para matukoy agad ang hinahanap.

3. Pagbasa para sa Pag-aaral – Ito’y mas mabagal, malalim at paulit-ulit na pagbasa

para maunawaang ganap ang nilalaman ng teksto.

4. Magaan na Pagbasa – Ginagawa ito ng maraming tao kung nais na magpalipas ng

oras gaya ng pagbabasa ng nobela, komiks, magasin, pahayagan at iba pa na hindi
nangangailangan nang malalim na pagsusuri. Karaniwan ito’y mabilis at paimbabaw na
pagbasa lamang.

5. Salita-sa-Salitang Pagbasa – Karaniwan itong ginagamit sa mga dayuhang wika,

teknikal, o siyentipikong terminolohiya at mga pormulang matematikal.

Pag-unawa sa Paksa

1. Bakit sinasabing ang pabasa ang unang hakbang sa pagtatamo ng kaalaman?

Ipaliwanag ang sagot.

2. Ano ang nabuong resulta sa pananaliksik ng mga edukador hinggil sa pagbasa?

3. Ayon kay Roldan, paano nagkakaiba ang dalawang salik sa mabisang pagbasa

4. Ibigay ang dahilan kung bakit hindi sang-ayon ang ilang awtoridad sa teoryang
baba-pataas na proseso ng pagbasa?

5. Ayon kay Jacob, ano ang tatlong yugtong estratehiya sa pagbasa?

6. Paano nagkakaiba ang tatlong yugtong estratehiya sa pagbasa na ibinigay ni Vicki

A. Jacobs?
7. Anu-ano ang mga uri ng pagbasa? Ipaliwanag ang bawat isa.
Interaktibong Pagdulog sa Pagbasa

13
Si Rummelhart (1977) ay nagbigay ng panukala sa interaktibong modelo sa pagbasa.
Inihambing ni Rummelhart ang modelong ito sa isang kompyuter at binigyan niya ng
katawagan ang bahaging ito na message board. Sa modelong ito, ang pagbasa ay
hindi tinitingnan bilang teorya ng “baba-pataas” o “taas-pababang” proseso. Sa halip,
ito’y tinitingnan bilang padron ng pagbubuo na nananawagan sa aplikasyon o
integrasyon ng lahat ng dating kaalaman na ipinakikita ng dayagram.

Kaalamang Kaalamang
Sintaktiko Semantiko

Ortograpiya Malamang
(Most Probable)

Message Board
(Padron ng
Pagbubuo)
Impormasyon Pattern Synthesis Interpretasyon

___________ ____________

Ipinakikita sa message board ni Rummelhart o tinatawag na padron ng

pagbubuo ang kaalaman sa ortograpiya o mga letra at katumbas na tunog, kaalamang
leksikal o kaalaman kung paano nabuo ang salita at kung ano ang kahuligan nito at
kaalamang sintaktiko at semantiko na pinagsama-sama kasabay ng pagpapadali sa
pagkilala sa salita. Nagbigay ng teorya na ang sentro ng mensahe ay patuloy na nag-
tatala ng mga hinuha tungkol sa kalikasan ng mga impormasyong ipinapasok at
binabasa nang mabilisan sa message board para sa pagkuha ng hinuha na may ka-
ugnayan sa saklaw ng sariling kaalaman. Pagkatapos nito ay tinataya ang hipotesis na
maaaring napatotohanan o hindi. Ayon pa kay Rummelhart, ito’y sintesis ng dalawang
teorya ng pagbasa na “baba-pataas” o “taas-pababa.”

Sa kabuuan, sinabi ni Spiro (1980) na ang:

Pagbasa ay isang multilevel na interaktibong proseso na ang teksto ay

kailangang suriin sa iba’t ibang antas mula sa letra patungo sa kabuuan ng
teksto.Bilang karagdagan, sa pagpoproseso ng malinaw na.larawan ng teksto,
14
 ang mambabasa ay kailangang magbigay ng dating kaalaman sa pag-unawa sa
pagbasa. Ang interaksyonng proseso batay sa teksto at batay sa kaalaman
gayundin ang mga antas sa bawat proseso ay mahalaga...

Narito ang ilang pagsasanay sa interaktibong pagbasa na ibinahagi ni Roger

Nunn (2002) ng Kochi University of Japan.

Mag-aaral A: Taong Tumawid ng Hangganan – Gandhi

Minsan ang karanasan sa ibang bansa ay nakatutulong para maunawaan ang
sariling identidad. Si Mahatma Gandhi ay ipinanganak noong (kailan?)___________ sa
Portandor sa Kanlurang India. Pagkatapos mag-aral sa India, nangarap siyang
pumunta sa (saan?) ___________para mag-aral. Sinabihan siya na hindi
pinahihintulutang maglakbay ang mga may pananampalatayang Hindu. Ganunpaman,
determinado si Gandhi at umalis siya papuntang Britanya noong 1887. Noong una
pinagsikapan niyang mamuhay katulad ng mga lalaking Ingles subalit natanto niyang
mas mabuti namaging totoo siya sa kanyang sarili. Nag-aral siya ng batas sa London a
nakapasa noong (kalian?)____________. Nag-aral din siya ng ibang relihiyon. Bumalik
siya sa India at nagtrabaho bilang abogado nang (gaano
katagal?)____________Pagkaraan ng ilang problemang naranasan, inalok siyang
magtrabaho sa Timog Afrika. Naranasan niya rito ang deskriminasyon bilang
miyembro ng komuidad ng India. Nagpasya siya na ipaglaban ang karapatan ng India
na ginagamit ang “mahinahong paglaban.” Mayroon siyang tatlong paniniwala: walang
karahasan, pananalig sa pananampalataya At (ano?)_____________. Nang bumalik
siya sa India noong 1915, siya ay nagging isang dakilang lider. Noong panahon na
siya’y nakikipaglaban para sa kalayaan ng India, madalas siyang mabilanggo subalit
hindi nagbago ang kanyang paninindigan.

Nag-aral si Gandhi sa Britanya kaya naunawaan niya ang British kaysa sa pag-
unawa ng mga ito sa kanya. Ang pamumuno ni Gandhi ay nagbunga ng
(ano?)___________ ngunit sa Araw ng kalayaan, Agosto 15, 1947, tumanggi si
Gandhi na magdiwang. Sang-ayon siya sa pagkakaisa ng Hindu at ngMuslim subalit
hindi nagkasundo ang Muslim at Hindu kaya nagkaroon ng hiwalay na estado ang
Muslim at ito’y nabuo sa Pakistan. Noong 1948, nagsimulang magsagawa ng pag-
aayuno si Gnadhi bilang protesta sa (bakit?)_____________ ng India at Pakistan.
Pinatay siya ng pataksil ng panatikong Hindu noong ika 30 ng Enero 1948. Ang
pakikipaglaban para sa kalayaan ay mahirap ngunit hindi ito kasinghirap ng
pakikipaglaban para sa walang karahasan, pananalig sa pananampalataya at
katotohanan.

Mag-aral B: Taong Tumatawid sa Hangganan

15
 Minsan ang karnasan sa ibang bansa ay nakatutulong para maunawaan ang
sariling identidad. Si Mahatma Gandhi ay ipinanganak noong 1869 (saan?)_________
Sa Kanlurang India. Pagkatapos mag-aral sa India nangarap siyang pumunta sa
Britanya (bakit?)__________. Sinabihan siya na hindi pinahihintulutan maglakbay ang
mga may pananampalatayang Hindu. Ganunpaman, determinado si Gandhi at umalis
siya papuntang Britanya noong (kalian?)___________. Noong una pinagsikapan
niyang mamuhay na katulad ng mga lalaking Ingles subalit natanto niyang mas mabuti
na maging totoo siya sa kanyang sarili. Nag-aral siya ng (ano?)___________ sa
London at at nakapasa noong 1891. Nag-aral din siya ng ibang relihiyon.Bumalik siya
sa India at nagtrabaho bilang abogado nang dalawang taon.Pagkaraan ng ilang
problemang naranasan, inalok siyang magtrabaho sa Timog Afrika. Naranasan niya
rito ang deskri minasyon bilang miyembro ng komunidad ng India.Nagpasya siya na
ipaglaban angkarapatan ng India na ginagamit ang “mahinahong paglaban.” Mayroon
siyang tatlong paniniwala, (ano?)_____________, pananalig sa pananampalataya at
katotohanan. Nang bumalik siya sa India noong 1915, siya ay nagging isang dakilang
lider. Noong panahon na siya’y nakikipaglaban para sa kalayaan ng India, madalas
siyang mabilanggo subalit hindi nagbago ang kanyang paninindigan.

Nag-aral si Gandhi sa Britanya kaya nauunawaan niya ang British kaysa sa

pag-unawa ng mga ito sa kanya. Ang pamumuno ni Gandhi ay nagbunga ng kalayaan
ngunit sa Araw ng Kalayaan, Agosto 15,1947, tumanggi si Gandhi na
(ano?)_________ Sangayon siya sa pagkakaisa ng Hindu at Muslim subalit hindi
nagkasundo ang Muslim at ang Hindu kaya nagkaroon ng hiwalay na estado ang
Muslim at ito’ynabuo sa Pakistan. Noong (kalian?) ______________nagsimulang
magsagawa ng pag-aayuno si Gandhi bilang protesta sa labanan ng India at
Pkistan.Pinatay siya ng nang pataksil ng panatikong Hindu noong ika-30 ng Enero
1948. Ang pakikipaglaban para sa kalayaan ay mahirap ngunit hindi ito kasinghirap ng
pakikipaglaban para sa walang karahasan, pananalig sa pananampalataya at
katotohanan.

Tandaan na ang proseso ng interaktibong pagbasa ay nangangailangan ng

masalimuot na koordinasyon ng pinagmulan ng maraming impormasyon:

 Ang teksto ng pahina

 Nilalaman mula sa naunang teksto

 Dating kaalaman

 Layunin sa pagbasa
16
Pag-unawa sa Paksa

1.Talakayin kung bakit isang multilevel na interaktibong proseso ang pagbasa.

2.Ano ang message board na tinutukoy ni Rummelhart sa pagbasa? Palawakin ang

Sagot.

3. Bakit mahalaga ang koordinasyonng pinag-mumulan ng mga impormasyon sa

interaktibong pagbasa?

4. Talakayin ang interaktibong pagbasa sa pananaw ni Spiro.

Aplikasyon

Isulat ang salitang Tama kung wasto ang diwa ng pangungusap at ang salitang
Mali kung hindi ito wasto.
______1. Ayon kay Nunn, may mga salitang inalis sa pangungusap na nilakipan
ng tanong para matukoy ng mag-aaral ang salita.
______2. Ayon kay Spiro, multilevel ang proseso ng interaktibong pagbasa.
______3. Ayon kay Nunn, kailangang may kapareha sa interaktibong pagbasa dahil
magkaiba ang mga salitang inalis sa una at ikalawang pagsasanay.
______4. Sinabi ni Spiro na kailangan suriin ang teksto sa iba’t ibang antas mula sa
letra patungo sa kabuuan ng teksto.
______5. Mahalaga ang dating kaalaman sa pagpoproseso ng interaktibong
pagbasa.
______6. Tinawag ni Rummelhart na message board ang interaktibong pagbasa sa
Paghahambing niya sa kompyuter.
______7. Ipinakikita sa message board ni Spiro o tinatawag na pardon ng pagbubuo
ang kaalaman sa ortograpiya o mga letra at katumbas na tunog, kaala-
mang leksikal o kaalaman kung paano nabuo ang salita.
______8. Tiniyak ni Nunn na pang-isahan lamang ang pagsasanay sa interaktibong
Pagsasanay.
______9. Isang halimbawa ng pagsasanay sa interaktibong pagsasanay ay pagbuo
ng diwa ng pangungisap upang makumpleto ito.
______10. Sa pagpoproseso ng malinaw na larawan ng teksto, ang mambabasa ay
kailanagang magbigay ng dating kaalaman sa pag-unawa sa pagbasa.

1. Aling Salita?

17
Kasanayan sa Pagkilala ng Salita

Pumili ng isang kabanata o teksto sa Filipino. Magtala ng limang “mahirap na

salita” sa napiling kabanata sa teksto. Isulat ang mga ito sa isang papel at pagkatapos,
pahuaan sa iyong kamag-aral ang mga salitang itinala. Magbigay ng palatandaan
tungkol sa lokasyon ng salita sa teksto.

Halimbawa: Nag-isip ako ng salita sa pahina 50.

Sa halimbawang ito, ang mga mag-aaral ay magtatanong sa kapwa nila mag-

aaral. Pahuhulaan ang mga salita sa pahina 50 ng librong Filipino. Magtatanong ang
klase sa kanilang kamag-aral ng tanong na maktutulong sa kanila para matukoy ang
salitang pinahuhulaan. Ang tanong ay kailangang masagotng Oo o Hindi.

Halimbawa ng tanong: Ang salita bang ito ay nauuna sa salitang “panahon”?

2. Paghahanap ng Salita

Kasanayan sa skimming at biswal na pagkilala sa salita

Pumili ng isang seksyon ng teksto na maaaring talata o pahina. Maghanda ng

papel na pasusulatan. Magtala ng mga apat na salita sa pisara at angtatlong salita rito
ay kailangang hango sa napiling bahagi ng teksto. Ipahanap sa klase ang apat na
salita at kung matukoy nila ang isang salita na wala sa teksto ay isulat ito sa papel.
Alamin kung ilan ang nakakuha ng tamang sagot.

Metakognitiv na Pagbasa

Isa sa mahahalagang konsepto sa paglinang ng kahusayan sa pagbasa ay

tinatawag na kamalayang metakognitiv.Nagbigay sina Baker at Brown (1980) ng
depinisyon sa metakognitiv na kasanayan ng mga estudyante. Ayon sa kanila, ito ay
tumutukoy sa kaalaman at pagkontrol sa sariling pag-iisip at mga gawain sa pagkatuto
ng mga estudyante.

Hinati naman nina Jacobs at Paris (1987) sa dalawang kategorya ang

metakognisyon: (1) sariling pagtataya at (2) sariling pamamahala. Katulad ito ng
kategorya nina Baker at Brown na tinatawag na kaalaman at kontrol. Kasama sa
sariling pagtataya ang pagpapahayag ng kaalaman tungkol sa kognisyon. Kasama rin
dito ang kaalaman tungkol sa kognisyonal na kaalaman o kaalaman kung bakit at
kailan mahalaga ang partikular na estratehiya. Ang sariling pamamahala naman ay
18
tumutukoy sa pagpaplano pagtatasa at pag-aayos ng estratehiya. Ang
pinakamahalagang proseso sa kamalayang metakognitiv na ginagamit ng mambabasa
upang makuha ang kahulugan ay ang pagmomonitor ng sariling pagunawa para
malaman kung tagumpay o bigo siya. Alam ng mahusay na mambabasa kung
naintindihan nila o hindi ang kanilang binasa at alam din nila kung ano ang kanilang
gagawin kung hindi nila ito naintindihan. Kasama rin sa paggunita sa pagbasa ang
sadyang pagpili ng proseso sa muling pag-alala gaya ng pagbubuod, pag-aayos at
pagpapabuti ng paglalapat ng maraming proseso na tradisyunal na tinatawag na
kasanayang pampag-aaral: pagkuha ng mga tala, pagsasanay at pagbabalik-aral.

Ang batayan ng metakognitiv na estratehiya ay:

1. pag-uugnay ng bagong impormasyon sa dating kaalaman;

2. sadyang pagpili ng estratehiyang pangkaisipan; at

3. pagpaplano, pagmomonitor at pagtataya sa prosesong pangkaisipan.

Ang pagkatuto sa tiyak na impormasyon at paggamit ng impormasyong ito para

magawa ang ilang gawain ang nagiging hangarin o layunin ng pagbasa. Ang ganitong
uri ng pagbasa ay kasama sa ilang masalimuot na gawain gaya ng pag-unawa at
paggunita sa pangunahing ideya ng seleksyon, pagmomonitor sa pagunawa at
pagkatuto at pagalam kung kailan at paano gagamitin ang metakognitiv na estratehiya
kapag hindi naunawaan ang binasa.

Ang metakognitiv na estratehiya ay binigyan ng kahulugan na “pinatnubayang

pamamaraan ng pagkatuto para maisaloob ang bagong impormasyon magampanan
ang pamamahala sa pinakamataas na antas ng kaisipan” (Ciardiello 1998).

Si Morrow at iba pa (1999) ay nagmungkahi ng metakognitiv na estratehiya sa

paglinang ng pag-unawa sa tekstong binasa. Gumamit dito ng kwento at pinatnubayan
ang pagbasa. Maliban dito, ipinakilala rin ang iba’t ibang estratehiya sa mga mag-aaral
gaya ng muling pagpapakwento ng kwentong binasa, muling pagpapabasa ng kwento,
muling pagtingin sa teksto, pagbibigay ng hinuha, pagbuo ng kongklusyon at
pagpapakita ng kaalaman sa estruktural na elemento o sangkap ng kwento.

Si Maclellan (1997) ay nagmungkahi na nakatutulong sa mga mag-aaral sa

kanilang metakognitiv na pagbasa ang mga estratehiyang gaya ng muling pagsasaad
ng pangungusap, paglalagom, pagtatala at pagsagot sa mga tanong. Ayon pa kay
Maclellan, kung hindi pa rin makaunawa ang mag-aaral sa kanyang binasa, kailangan

19
niyang gumamit ng metakognitiv na pagbasa gaya ng paglikha ng sariling mga tanong,
muling pagtingin sa teksto, pagbibigay ng hinuha at iba pang metakognitiv na
estratehiya.

Ang pagbuo ng mga tanong ay hindi madali dahil may mga elemento na
kailangang isaalang-alang dito. Si Bloom (1984) ay gumawa ng kategorya sa paraan
ng pagbuo ng mga tanong na saklaw ng kognitibong kaalaman. Ito ay pagkilala, pag-
unawa, aplikasyon, pagsusuri, sintesis at ebalwasyon. Ginagamit na gabay ng mga
guro ang ibinigay na paraan ni Bloom sa pagbuo ng mga tanong dahil natutulungan
nito ang mga mag-aaral na maunawaan ang teksto.

Ang pag-unawa sa binasa ay isang masalimuot na proseso. Nililinang nito ang

kasanayang pangkaisipan ng mga mambabasa na maging metakognitiv at maging
aktibo sa proseso ng pagbasa para sa sariling pagkatuto.

Mga Elemento sa Pagbasa

Ang pagbasa ay sinasabing susi sa pagtatagumpay sa buhay kaya mahalagang

malinang sa mga mag-aaral ang kasanayang ito.

Ang Steck-Vaughn na tagapaglimbag ng mga materyales sa larangan ng

edukasyon (sa pamamagitan ng software) ay nagbibigay ng mga elemento sa pagbasa
na makatutulong sa mga bata na maging matagumpay na mambabasa. Ang mga
elementong ito sa pagbasa ay:

 Bokabularyo o Talasalitaan
 Kahusayan
 Pag-unawa
 Palabigkasan at Palatanungan

Ang bokabularyo o talasalitaan ay mga salitang nalalaman ng isang tao. Kailangan

ng bata na magkaroon ng malawak na talasalitaan para maging mahusay na
mambabasa. Mas maraming alam na salita ang bata ay mas makabuti sa kanya
sapagkat malaki ang tsansa na maunawaan niya kung ano ang kanyang binabasa.
Ang pagkakaroon ng malawak na talasalitaan ay nakatutulong sa bata na maging
matagumpay sa loob at labas ng paaralan.

Ang kahusayan sa pagbasa ay tumutukoy sa kakayahan ng bata na magbasa nang

mabilis at wasto sa teksto. Alam ng isang mahusay na mambabasa kung paano
magagawang masigla ang isang kwento, kung saan hihinto sa kuwit, tuldok at pag-
iiba-iba ng tono sa mga tanong o iba pang uri ng mga pangungusap. Ang isang
20
mahusay na mambabasa ay nakuunawa kung ano ang kanyang binabasa. Isang
paraan para maging mahusay na mambabasa ang isang bata ay ang pagsasanay
nitong magbasa nang malakas.

Ang pag-unawa ay ang pag-intindi sa kahulugan ng teksto o sa mga susing salita

nito. Maaaring gumamit ng iba’t ibang paraan ng pagtuklas ng kahulugan ang
mambabasa gaya ng paglikha ng magagandang tanong at pag-uugnay nito sa ibang
materyal na nabasa ng mag-aaral.

Ang palabigkasan at palatunugan naman ay pag-aaral kung paano nagiging tunog

ang mga letra. Sa pamamagitan din ng palabigkasan at palatunugan natututong
magbasa at magbaybay ng mga salita ang bata. Ang palatunugan ay ang kakayahang
makarinig at magamit ang iba’t ibang tunog ng mga salita. Sa madaling sabi, ito’y
tumutukoy sa wastong pagkabigkas ng mga salita. Natutuhan ng bata na ang mga
salita ay binubuo ng mga tunog na may kaayusan.

Pag-unawa sa Paksa

1. Ipaliwanag ang sumusunod na mga pahayag:

a. Ang pagbasa ay susi sa pagtatagumpay sa buhay
b. Alam ng mahusay na mambabasa kung naintindihan nila o hindi ang kanilang
binasa
c. Ang pag-unawa sa binasa ay isang masalimuot na proseso.
d. Kailangan ng bata na magkaroon ng malawak na talasalitaan para maging mahusay
na mambabasa.
2. Ayon kay Mclellan, ano ang mga estratehiyang magagamit ng mga mag-aaral para
malinang sa kanila ang metakognitiv na pagbasa?
3. Paano nakatutulong sa mambabasa ang metakognitibo na estratehiya?
4. Bakit mahalaga sa mga mag-aaral na katulad mo na matutuhan ang ilang
metakognitiv na estratehiya sa pagbasa?
5. Anu-ano ang mga elemento sa pagbasa na tinalakay sa teksto?

Aplikasyon

Isulat ang T sa patlang kung tama ang ipinahahayag ng pangungusap at M kung

mali.

_________ 1. Ang pagkakaroon ng malawak na talasalitaan ay nakakatulong sa bata

na maging matagumpay sa loob at labas ng paaralan.
21
_________ 2. Gumawa si Bloom ng kategorya sa paraan ng pagbuo ng mga tanong
na saklaw ng kognitibong kaalaman.

_________ 3. Ang pag-unawa ay ang pag-intindi sa kahulugan ng teksto o sa mga

susing salita.

_________ 4. Nagmungkahi si Macmellan na nakatutulong sa mga mag-aaral sa

kanilang metakognitiv na pagbasa ang mga estratehiyang gaya ng muling pagsasaad
ng pangungusap, paglalagom, pagtatala at pagsagot ng mga tanong.

_________ 5. Hindi nakatulong sa mga mag-aaral sa pag-unawa ng teksto ang gabay

na ginamit ng mga guro na paraan ni Bloom

_________ 6. Ang kamalayang metakognitiv ang isa sa paglinang ng kahusayan sa

pagbasa.

_________ 7. Ang kakayahang makarinig at magamit ang iba’t ibang tunog ng mga
salita ay tinatawag ng mga palatunugan.

_________ 8. Ang palatunugan ay tumutukoy sa wastong pagbigkas ng mga salita.

_________ 9. Ayon kay Ciardello, kailangang gumamit ng metakognitiv na pagbasa

kung hindi makaunawa ang mag-aara sa kanyang binasa.

_________ 10. Ang pagmomonitor g sariling pag-unawa para malaman kung

tagumpay o bigo siya ay kamalayang metakognitiv na ginagamit ng mambabasa.

Karagdagang Gawain

A. Pumili ng isang artikulo sa isang babasahing Filipino. Isulat ang pamagat nito sa
papel at tukuyin ang batayan ng metakognitiv na estratehiya:

1. pag-uugnay ng bagong impormasyon sa dating kaalaman;

2. sadyang pagpili ng estratehiyang pangkaisipan at

3. Pagpaplano, pagmomonitor at pagtataya sa prosesong pangkaisipan.

22
B. Bumuo ang klase ng tatlong pangkat. Magpalabunutan kung anong kasabihan
tungkol sa bayan ang lalapatan ng interpretasyon ng bawat pangkat.

1. Naparito ako sa Amerika para pag-aralan ang siyensya ng pagtatayo ng tulay,

hindi upang maging bantog, o kaya’y magtamo ng “doktor,” “propesor” o kung
anu-anong titulo. Nais kong matutuhan ang mga teorya’t kaalaman hinggil sa
pagtatayo ng mga makabagong tulay, upang pagkaraa’y umuwi sa sariling bayan
at magtayo ng maraming-maraming tulay.
- Mao Yi Xeng
Inhinyero

2. Aling pag-ibig pa ang hihigit kaya sa pagkadalisay at pagkadakila, gaya ng

pag-ibig sa tinubuang lupa? Aling pag-ibig pa? Wala na nga, wala.

- Andres Bonifacio

3. Kung ako’y may labing-isang anak, nais kong ang bawat isa’y mamatay para
sa karangalan ng bayan. Hindi ko gusto na isa man sa kanila’y walang ginawa sa
maghapon kundi magpasarap lamang.

- Shakespeare

C. Subukan ang inyong kakayahan sa pag-unawa sa kasabihan at tulang ibinigay sa

gawain B. Sundin ang sumunod na hakbang sa pag-unawa ng teksto.

1. Unawaing mabuti ang mensahe ng teksto.

2. Itala ang kaisipang nakuha sa binasang teksto.

3. Iguhit sa isang manila paper o kartolina ang sariling interpretasyon sa

binasang teksto.

4. Ipaliwanag sa klase ang mga simbolong ginamit sa paglalapat ng

interpretasyon.

Pagbasa sa Tekstong Akademiko at Propesyonal

Ang pagbasa ng tekstong akademiko at propesyonal ay nangangailangan din ng

masusing pag-aaral sapagkat may ginagamit na natatanging wika sa iba’t ibang
disciplina. Ang mga tekstong ito ay may sariling register na wika na kailangang
23
maunawaan mga mambabasa. Isa rin ito sa mga dahilan kung bakit gumagawa ng
paraan ang ilang manunulat na maintindihan ng mambabasa ang kanilang teksto.

Ang ilang paraan ditto ay paglalagay ng glosaryo sa hulihang bahaging aklat,

paggamit ng talababa, illustarayon, dayagaram, grap, pagbibigay ng depinisyon ng
salita, o kaya’y pagbibigay ng pahiwatig sa kahulugan ng salita batay sa paggamit nito
sa pangungusap. Mahalaga ang mga nabanggit na praan ng at makakatulong sa
mambabasa na maunawaan ang mga teknikal na salita at mga terminolohiya na
gianagamit sa teksto.

A. Pagbasa ng Tekstong Pang-Agham Panlipunan at Pangkasaysayan

Ang agham panlipunanay isang disiplina na nagsusuri sa ugnayan ng mga tao

sa lipunan at kung paano sila nakikitungo sa isa’t isa at sa kanilang kapaligiran. Ang
agham panlipunan ay batay sa pag-aaral ng batay sa pag-aaral at pagsusuri ng mga
relasyong ito mula sa iba’t ibang larangan gaya ng antropolohiya, archeolohiya,
ekonomiks, agham, pampolitika o pamahalaan, sikolohiya at sosyolohiya.

Ang mga kurso sa agham panlipunan ay nangangailangan ng malaking

panahon sa pagbabasa. Ang mga teksbuk sa ekonomiks ay may tambak-tambak na
impormasyon na kailangang basahin nang maingat ng mga estudyante at siguruhing
naunawaan ang mga naunang aralin bago magpatuloy sa pagbasa.

Ang agham panlipunan ay tinatawag na “mga agham” dahil ang mga

propesyonal sa larangang ito ay nagtitipon ng mga datos sa pamamagitan ng
eksperimentasyon, obserbasyon at sarbey; nagsusuri ng mga datos; at bumubuo ng
kongklusyon mula sa mga sunuri. Inihaharap sa mga propesyonal sa larangang ito ang
resulta ng kanilang pananaliksikupang ang proyekto ay muling masubok o pagtuunan
pa ng ibayong pag-aaral.

Ang Pagtuturo sa Filipino

Ng Agham Panlipunan II
Malaya C. Ronas
(Piniling Bahagi ng Artikulo)

Ang Agham Panlipunan II ay isa lamang sa labing-apat na kursona kabilang sa

programang malawakang edukasyon ng Unibersidad ng Pilipinas. Layunin nito na
ilahad at suriin ang mga pangunahing tradisyonng kanluran tungkol sa panlipunan,
pang-ekonomiya, at pampulitikang kaisipan. Bilang malawakang sarbey, ang kurso ay

24
sumasaklaw sa sinauan, medyibal, at modernong panahong ng sibilisasyong
kanluran…..

Hindi na lubos na tinatanggap ang pananaw na ito sa ating modernong

Panahon. Sa katunayan, ito ay tinalikuran na ng sosyolohiya. Ayon kay Alvin Gouldner,
ang pananaw na pansosyolohiya ay nakatuon sa kabuuan ng lipunan. Ang lipunan ay
itinuturing na may identidad na iba sa mga indibiduwal. Sa ganitong pananaw, ang
lipunan ay humuhubog ng mga paniniwala ng indibiduwal sa pamamagitan ng pamilya
, simbahan, paaralan, at pamahalaan.

Ang kakanyahan ng lipunan ay idiniindin ni Emile Durkheim na:

Ang metodong pansosyolohiya na aming ginamit ay buung-buong nakatayo

sa batayang prinsipyo na, ang mga kaganapang sosyal ay dapat pag-aralan
bilang mga bagay; bilang mga realidad na bukas sa indibidwal. Hindi
nauunawaanna hindi maaaring magkaroon ng Sosyolohiya kung walang mga
lipunan, at hindi maaaring umiral ang mga lipunan kung mayroon lamang mga
indibidwal.

Samakatuwid, nakatuon ang pansin ng sosyolohiya sa buong lipunan at hindi

sa buong lipunan at hindi sa indibidwal o sa kalikasan ng tao. Gayon pa man, mahirap
na sabihing lipunan na lamang ang dapat pag-aralan. Sa katunayan, patuloy na pinag-
aaralan ang kalikasan ng indibidwal sadisiplinang sikolohiya. Ang sikolohiya ng mga
sinaunang pilosopo na tulad ni Plato ay makikita sa kanilang metapisika. Ayon sa
kanya ang kalikasan ng tao ay nakasalalay sa element na nangingibabaw sa kanyang
kaluluwa. Kung katwiran ang nangingibabaw, siya ay marunong: kung katapangan,
siya ay matapang; at kung pagnanasa, siya ay mapag-angkin. Ang kalikasang ito ng
tao ay
makikita rin sa kalikasan ng bayan, dagdag ni Plato.

Ang aspeto ng sikolohiya ay makikita rin sa mga modernong pilosopong nag-

aaralng ekonomiya na tulad nina Adam Smith at Alfred Marshall. Ayon kay Smith, ang
pagkamakasarili ng tao ay nagdudulot ng pangkalahatang pakinabang para sa lipunan.
Lumihis si Smith sa tradisyon ng kaisipan na kailangang itakwil ang pagkamakasarili
kung nais ng tao na maging mabuti. Ayon naman kay Marshall, ang kilos ng tao sa
pamilihan ay mauunawaan kung siya ay itinuturing na homo economicus, isang tao na
naghahanap ng mas malaking kasiyahan bilang mamimili, o mas malaking gantimpala
bilang tagagawa ng mga produkto.Sa katunayan ay iginiit ni Joseph Schumpeter na
ang ekonomikong pagsusuri ay hindi pangunahing aspeto ng kaisipang kanluran
noong panahong klasiko. Ang modernong pagsusuri ng ekonomiya ay nagsimula
noong huling bahagi ng siglo 17 nang talakayin ni Locke ang konseptong “halaga” at
25
ang patakaran tungkol sa pananalapi. Itinuloy ni Smith nang suriin niya ang iba pang
aspeto ng ekonomiya tulad ng “presyo,” “produksyon,” “distribusyon,” kalikasan ng
pamilihanat ang kaugnayan nito sa estado.

Ang ugnayan ng pamilihan at estado ay isa sa mga pangunahing isyu ng pam-

pulitikang ekonomiya. Sa pananaw na ganap ang kapangyarihan ng estado, itinuring
sa mahabang panahon na ang lakaran sa pamilihan ay sakop ng kapangyarihan ng
estado. Ang kalakalan sa ibayong dagat ay kasangkapan ng estado upang
pagyamanin ang kaban ng estado. Ang layunin ay ang pagkalap ng ginto at pilak sa
pamamagitan ng kalakalan at kolonyalismo. Ang patakarang ito ay tinawag na
merkanlilismo, isang patakarang kumikilala sa kapangyarhan ng estado na
pamahalaan at pakialaman ang lakaran sa pamilihan.

Mahigpit ang pagtutol ni Smith sa merkantilismo. Naniwala siya na dapat mag-

Karoon ng kalayaan ang pamilihan mula sa estado sapagkat ito ang paraan upang
higit pang lumaki ang produksyon ng ekonomiya.Tinawag niya ang patkarangito na
laissez faire. Ang patuloy na paglaki ng ekonomiya ang daan tungo sa kabutihan ng
pamumuhay ng mga taong doon ay naninirahan. Ipinaliwanag niya na ang paglaki ng
ekonomiya ay nakasalalay sa paglago ng capital sapagkat mula lamang sa mga
namumuhunan nanggaling ang panibago at dagdag na capital nagmula sa kanilang
tubo.

Ayon sa pagsusuri ni Karl Marx, ang sistemang laissez faire ay

mapagsamantala sa produkto ng mga manggagawa. Itinuring ni Marx na ang lahat ng
halaga ay galing sa paggawa, na ang paggawa lamang ang tunay na batayan ng
kayamanan ng bayan. Ang tubo na napupunta sa mga namumuhunan, ang may-ari ng
mga instrumento ng produksyon, ay galing din sa mga mangagawa. Ang mga
mangagawa ay hindi binabayaran ng sapat na sahod na dapat sana ay batay sa
kanilang produksyon, manapa’y ang kanilang sahod ay nasa antas lamang ng kung
tawagin ay subsistence wage.

Ang pagwasak sa buong sistema ng laissez faire o kapitalismo ang tanging

paraan upang mawala ang “pagsasamantala ng tao sa kanyang kapwam tao.” Ito ay
mangyayari, wika ni Marx, sa pamamagitan ng mga tunggalian ng mga uri. Lulupigin
ng uring proletaryo ang uring burgis upang itatag ang isang makatarungang lipunan –
isang lipunang pantay-pantay na wala nang mapagsamantalang uri. Sa makatarungan
lipunan ni Marx, ang mapanikil na estado ay unti-unting maglalaho.

Bukod sa pagkakapantay-pantay, marami pang ibang prinsipyo ang nagging

batayan ng konseptong “katarungan” sa sbilisasyon kanluran. Sa mga Griyego, ang
armonya ng mga uri sa bayan ang kahulugan ng katarungan. Ibig sabihin nito na ang
26
bawat tao ay may natural na gawain na dapat gampanan sa bayan at tungkulin niyang
manatili sa kanyang uri upang gampanan ang gawaing ito.Maari siyang maging
pinuno,
Mandirigma, o manggagawa. Ngunit ang kanyang papel sa bayan ay dapat na
nakasalalay sa kanyang likas na kakayahan na maaaring alamin sa pamamagitan ng
sistemang edukasyon. Ang prinsipyong pagkakapantay-pantay ng proporsyon ay
ginamit ding batayan para sa konseptong “katarungan.” Ibig sabihin nito na ang mga
taong nagtataglay ng kabutihan (virtue) ang dapat na mamuno sa bayan. Ito ang
nararapat na daan tungo sa minimithing “mabuting buhay”

Ang espiritwal na mithiin ng buhay ay hindi kailanman makakamit ditto sa lupa.

Ito ang paninindigan ng mga pangunahing pilosopong Kristiyano. Sa Kristiyanong
pananaw ang tunay na katarungan ay matatagpuan sa kaharian ng Tagapagligtas.
Ang
kahariang ito ay wala sa ibabaw ng lupa kundi nasa kalangitan. Walang makalupang
bayan ang maaaring magdala sa tao sa pangakong buhay na walang hanggan. Ang
pagtalikod sa kanyang makasariling interes, at ang ganap na pagpapasailalim sa mga
utos ng Diyos, ang tanging daan tungo sa mithiing espiritwal ng buhay.Nangingibabaw
ang Kristiyanong pananaw na ito sa Europa mula nang huling bahagi ng sibilisasyong
Romano hanggang sa panahong medyibal...

Santos, Benilda S.,

Mula saAng Wikang Filipino sa Loob at Labas ng Akademya’t Bansa,
patnugot. Lungsod Quezon: UP Sentro ng Wikang Filipino, 2001, p. 205-209.

Pag-unawa sa Paksa

1. Pumili ng sampung salita mula sa teksto at ipaliwanag.

2. Ibigay ang pangunahing paksang tinalakay sa tekstong binasa?
3. Paano nagkakaiba ang pananaw nina Smith at Marshall sa aspekto ng sikolohiya?
4. Ano ang laissez faire at paano inilahad ni Karl Marx ang kanyang paniniwala rito?
5. Ano ang nakapaloob sa teksto na binanggit tungkol sa Kristiyanong pananaw?
Palawakin ang sagot.

Aplikasyon

Bilugan ang letra ng tamang sagot.

1. Sinabi ni (a. Alvin Gouldner b. Alfred Marshall c. Karl Marx d. Adam Smith) na ang
sistemang laissez faire ay mapagsamantala sa produkto ng mga manggawa. Ayon pa

27
sa kanya, ang pagwasak sa buong sistemang laissez faire o kapitalismo ang tanging
paraan upang mawala ang “pagsasamantala ng tao sa kanyang kapwa tao.”

2. Si (a. Adam Smith b. Emile Durkheim c. Karl Marx d. Alfred Marshall) ang
tinaguriang “Ama ng Sosyolohiya.”

3. Ayon kay (a. Alvin Gouldner b. Emile Durkheim c. Karl Marx d. Alfred Marshall) ang
pananaw na pansosyolohiya ay nakatuon sa kabuuan ng lipunan.

4. Ipinahayag ni (a. Adam Smith b. Emile Durkheim c. Karl Marx d. Alfred Marshall) na
ang pagkamakasarilli ng tao ay nagdudulot ng pangkalahatang pakinabang para sa
lipunan.

5. Itinuturing ni (a. Alvin Gouldner b. Adam Smith c. Karl Marx d. Alfred Marshall) na
ang lahat ng halaga ay galing sa paggawa, na ang paggawa lamang ang tunay na
batayan ng kayamanan ng bayan.

6. Ayon kay (a. Plato b. Socrates c. Aristotle d. Shakespeare) ang kalikasan ng tao ay
nakasalalay sa elementong nangingibabaw sa kanyang kaluluwa.

7. Ipinilit naman ni (a. Plato b. Socrates c. Joseph Schumpeter d. Locke) na ang

ekonomikong pagsusuri ay hindi pangunahing aspekto ng kaisipang kanluran noong
panahong klasiko.

8. Ang (a. estado b. bansa c. komunidad d. lipunan) ay humuhubog ng mga

paniniwala ng indibidwal sa pamamagitan ng pamilya, simbahan, paaralan at
pamahalaan.

9. Ipinaliwanag ni Smith na dapat magkaroon ng (a. katarungan b. kalayaan c.

karapatan d. karunungan) ang pamilihan.

10. Batay sa Kristiyanong pananaw, ang tunay na (a. katarungan b. kalayaan c.

karapatan d. karunungan) ay matatagpuan sa kaharian ng Tagapagligtas.

Karagdagang Gawain

Magpangkat sa tatlo ang klase. Talakayin ang mga paksa na ibinigay sa bawat
pangkat.

28
 Pangkat I – Itala ang mga terminolohiya o salitang teknikal na ginamit ng may-
akda sa teksto. Kung may mga malalaim na salita na hindi maintindihan, itala
rin ito at hanapin ang kahulugan. Iulat sa klase ang mga nailistang salita at ang
kahulugan ng mga ito.

Pangkat II – Suriin ang wikang ginamit sa teksto at talakayin ang pagkakaiba

nito sa wikang ginagamit sa agham at panitikan. Bumuo ng sariling panindigan
ang grupo kung nararapat gamitin ang wikang Filipino sa disiplina ng Agham
Panlipunan.

Pangkat III – Itala ang mga impormasyong nakuha sa tekstong binasa at

magbigay ng reaksyon.

B. Pagbasa ng Tekstong Pangmatematika at Pang-agham

Lahat ng kurso sa agham at matematika ay nakasalalay sa mga

pangunahing teksbuk gaya ng teksbuk sa agham na produkto ng ilang taong
pagsasagawa ng eksperimento at paghahanap ng kasagutan. Isinulat ang
isang teksbuk upang ituro at ibigay sa mga estudyante ang pinakabagong
kaalaman sa isang disiplina. May mga pagsasanay rito at pahiwatig sa pag-
aaral. Ang manwal na panlaboratoryo o kahawig na kagamitan na inihanda ng
propesor ay nagbibigay ng buod ng paksa, impormasyon na gagawin sa
eksperimento at direksyon kung paano ito gagawin.

Ang mga teksbuk sa matematika at agham ay ginawa upang maintindihan

ng mga estudyante. Binibigyang-linaw rito ang mga pamagat at pantulong sa
pag-aaral tulad ng mga grapikong pantuong, ilustrasyon at mga
pagpapaliwanag sa teksto.

Sa pagbasa ng mga teksbuk, makikita na may paunang tanong na

nagbibigay ng unang mahalagang ideya at pagkatapos, tinatalakay na ang mga
detalye. Ang layunin sa pagbasa ang tutulong sa mambabasa kung paano
babasahin ang materyal.

Pagbasa ng Tekstong Pang-agham

Ang Kemistri Bilang Agham

nina L.F. Vergara at iba pa

29
 Sa pag-aaral natin ng kemistri, dapat bigyang-pansin ang kabuuan at kaanyuan
ng matter at ang pagkakaiba ng mga uri, gaya ng langis, tubig, asukal, asin, ginto,
naylon at bakal. Iba-iba ang mga anyo nila sa isa’t isa. May iba’t ibang anyo ang
matter. Kagaya ng gasolina. Kapag ito’y nasusunog, ang kalalabasan ay tubig, at
carbon dioxide. Ang maputing asukal kapag nasunog ay magiging tubig at maya-
maya’y magiging gas. Ang buhay natin ay isang malaking pagbabago ng matter sa
iba’t ibang anyo. Sa madaling salita, ang agham na kemistri ay isang pag-aaral ng
kabuuan, kaanyuan, mga kakanyahan ng matter at kung paanong ang isang anyo ng
matter ay nagbabago sa ibang anyo at ang energy na kaugnay sa pagbabago nito.

Mula saBatayang Kemistri, Vergara, L. F. atbp., mga may-akda, Lungsod Quezon: UP Sentro ng
Wikang Filipino, 1997, p. 2-3.

Pagbasa ng Tekstong Pangmatematika

Set

nina Jaime D. L. Caro at iba pa

Sinasabi ng mga psychologist na may tendensiya ang tao na pagpangkat-

pangkatin sa isip ang mga nakikitang bagay na may iisang katangian. Halimbawa, sa
halip na tingnan na labindalawang magkakahiwalay na bagay ang labindalawang
prutas, tinitingnan ito sa isip ng tao na isang pangkat o tumpok ng prutas na bumubuo
ng isang dosena. Kung ang laki ng ating populasyon noong 1994 ang siyang pag-
uusapan naman, masasabi natin na binubuo ang populasyon ng isang set ng 62
milyong tao o 62 set ng tig-iisang milyong Pilipino. Isang matematikong Aleman, si
George Cantor (1845-1918), ang kilala sa paggawa ng unang pormal na pag-aaral ng
set. Inilathala niya ang kanyang kasulatan ukol sa set noong 1874.

Ginagamit ang terminong set upang makapagpakita ng koleksiyon o grupo ng

mga bagay-bagay na maaaring magkakaiba ng uri subalit may isang katangian. Ang
iisang katangiang ito ng mga elemento ng set ang nagbibigay sa set ng depinisyong
tiyak, kung tumutupad ang mga kasapi sa set sa isang katangiang siyang basehan ng
pagiging elemento o di-elemento ng mga ito. Halimbawa, mayroon tayong set ng mga
degree program sa UP, set ng mga kursong pangmatematika na makukuha ngayong
semestre, set ng mga pamilyang nakatira sa LUngsod Quezon at set ng mga
numerong pares (even) na di-hihigit sa 100. Ngunit walang tiyak na set ng masarap na
pagkain sa kantina. Hindi kasi gaanong maliwanag ang salitang “masarap” na naging
kondisyon sa pagiging miyembro ng set. Mayroong maaaring masarap sa ilan ngunit
hindi naman masarap sa iba.

30
 Maaaring finite o infininte ang set. Kung finite, pwedeng ilista ang lahat ng
miyembro nito. Kung hindi pwede, infinite ang set. Halimbawa, finite ang set ng mga
estudyanteng pumapasok ngayong semestre, o ang set ng mga salita sa diksiyonaryo.
Samantala, infinite ang set ng mga numerong pares.

Mga Simbolo Para sa Set

Mga karaniwang simbolo na ginagamit sa pagtalakay ng set ang mga

sumusunod:

1. Ang malalaking letrang A, B, C, ... ay ginagamit para sa “set A,” “set B,” “set
C,” atbp.

2. Sa paglalarawan ng set:

a) Ipinaloloob ng mga brace ang mga elemento ng set gaya ng

A = {0, 1, 2, 3}

B = {a, e, i, o, u}

C = {, , 0)

b) Isinusulat ang iisang katangiang taglay ng lahat ng elemento.

B = {x | patinig ang x}

Binabasa ito na “B ang set ng lahat ng patinig x.”

A = {y | positibong integer na di-hihigit sa 3 ang y}.

3. Para ipakita na elemento ng set ang isang bagay ginagamit ang simbolong “ϵ,”
binabasa na “elemento ng;” ang ϵ naman ay binabasa na “hindi elemento ng.”
Kaya para sa mga set sa #2 sa itaas, αϵB, ϵC ngunit, yϵB, at 7ϵA.

4. May set na walang laman o walang elemento, na tinatawag na hungkag,

basyo, o null set at ang simbolong ginagamit ay { } o . Phi ang basa sa
simbolong ø.

31
 5. May set na universal, na naglalaman ng lahat ng mga bagay na pinag-
uusapan sa isang partikular na talakayan. Simbolo nito ang U. Galing kay
Augustus de Morgan ang ideya ng set na universal. PInagyaman naman nito
nang husto ni John Venn (1834-1923) na isang logician.

Mga Operasyon ng Set

Ipalagay na set sa U ang A, B, C. Ang sumusunod ang mga operasyon ng set:

1. Union

Ipapakahulugan natin sa “A union B” ang set ng mga elemento na nasa A

lamang, o nasa B lamang o parehong nasa A at B. Gagamitin nating simbolo ng
union ang . Kaya,

AB = {xϵ U | xϵ A o xϵ B}.

2. Interseksiyon

Ang interaksiyon ng A at B ang siyang set ng mga elementong nasa U na

pawang mga elemento ng A at ng B. Gagamitin natin ang simbolong  para sa
interseksiyon. Kaya,

AB = {xϵ U | xϵ A at xϵ B}.

3. Difference

Ang set difference ng A at B ang siyang set ng mga elementong nasa U na

elemento ng A ngunit wala sa B. Gagamitin natin ang simbolong

A-B = {xϵ U | xϵ A at xϵ B}.

4. Complement

Ang complement ng A ang siyang set ng mga elementong nasa U at wala

sa A. Gagamitin natin ang simbolong

A ‘= {xϵ U | xϵ A}.

Halimbawa:

32
 Ipalagay na ang U = {a, b, c, d, e, f}

A = {a, c, d}

B = {b, d, e}

Ang AB = {a, b, c, d, e}

A-B = {d}

A-B = {a, c}; B-A = {b, e}

A’ = {b, e, f}; B2 = {a, c, f}

Maari nating ipakita ang mga set at ang mga operasyon sa set sa pamamagitan
ng tinatawag na Venn Diagram (na inimbento ni John Venn). Parihabang na nasa loob
ng parihaba ang mga set. Makikita sa Pigura 1, Pigura 2, Pigura 3, at Pigura 4 ang
diagram ng apat na opersyon ng mga set na nabanggit. Ang initimang rehiyon ay
nagpapakita ng isinagawang operasyon.

U U

A B
A B

AB AB

Pigura 1 Pigura 2

U U

A B A
33
 A-B A’

Pigura 3 Pigura 4

Subukang ipakita ang A-B sa pamamagitan ng set interaksiyon at

komplementasyon. Ipakita rin ang Venn diagram para sa B-A.

Pag-unawa sa Paksa
1. Ipaliwanag sa sariling pangungusap ang kahulugan ng set na ibinigay sa
teksto.
2. Anu-anong simbolo ang ginagamit para maipakita ang set?
3. Maliwanag ba ang paglalahad ng paksa tungkol sa set? Naiintindihan ba nang
mabuti ang aralintungkol sa set? Magbigay ng sariling reaksyon sa paggamit
ng wikang Filipinosa tekstong Matematika.
4. Sa iyong palagay, bakit hindi na binigyan ng katumbas na salita sa wikang
Filipino ang ilang salitang nasusulat sa wikang Ingles?
Kung ikaw ang papipiliin, anong salita wika ang mas gusto mong gamitin sa
pagsulat ng tekstuk sa Matematika? Pangatwiranan ang iyong sagot.
5. Ipaliwanag kung ano ang agham na kemistri.
6. Ano ang nangyayari kapag nasusunog ang gasoline?
7. Ipaliwanag kung ano ang pagbabago sa putting asukal kapag ito’y nasusunog.
8. Anong paghahambing ang ginamit ng may akda para lalong maintindihan ang
matter?
Magbigay ng sariling palagay kung mas naiintindihan sa wikang Filipino ang
aralin sa Kemistri.

Aplikasyon

1. Piliin ang ideya na tinutukoy sa tekstong binasa.

o a. Si George Cantor ay kilala na unang pormal na nagsasagawa ng pag-
aaral ng set.
34
 o b. Kinilala na unang pormal na nagsagawa ng pag-aaral ng set si Goltfried
Leibniz .
o c. Natuklasan ni Karl Frederick Gauss ang pagawa ng set.
o d. Ang unag pormal na gumawa ng pag-aaral sa set ay si Daniel Hilbert.
2. Anong pahayag ang hindi angkop sa mga pahayag na ibinigay sa letrang a-d?
o a. Ang agham na kemistri ay isang pag-aaral ng matterat ang pagbabago
ng matter.
o b. Tumutukoy sa pgbabago ng kabuuan at ng kaanyuanng matter ang
agham na kemistri.
o c. Ang agham na kemistri ay isang pag-aaral ng kabuuan, kaanyuan, mga
kakanyahan ng matter at kung paanong ang isang anyo nito ay nag-
babago.
o d. Inilalarawan sa agham na kemistri ang pagbabago ng matter gayundin
ang kabuuan, kakanyahan at kaanyuan nito pati ang pagbabagong
energy.
3. Ano ang layunin ng paggamit ng terminong set?
o a. Upang mailarawan nang magkahiwalay ang pagkakaiba ng mga bagay.
o b. Upang maipakita ang pagtitipon ng grupo ng mga bagay-bagay na
magkakauri.
o c. Upang makapagpakita ng mga bagay-bagay na maaaring magkakaiba
ng uri subalit may isang katangian.
o d. Upang mapagsama-sama ang magkakagrupong bagay na maaaring
magkakaiba ng uri subalit may isang katangian.
4. Anon g ang nangyayari kapag nasunog ang maputing asukal?
o a. Ito ay tumitigas.
o b. Nagkukulay tsokolate ito.
o c. Ang substance nito ay nagiging arnibal
o d. Ang asukal ay nagiging maitim na substance.
5. Piliin ang wastong pagpapahayag na may kaugnayan sa yelo.
o a. .Ang yelo kapag natutunaw ay magiging malapot na tubig.
o b. Kapag natunaw ang yelo, ito ay nagiging tubig at mayamaya’y nagiging
gas.
o c. Ang yelo kapag natunaw ay nagiging gas.
o d. Ang yelo ay nagiging gas kapag natunaw.
6. Alin sa mga pahayag ang nagsasabi ng katotohanan?
o a. Ang mga set ay lagging walang laman kaya tinatawagna hungkag.
o b. Nilalagyan din ng laman ng mga bagay ang set at ang simbolong
ginagamit ditto ay { } o f.
o c. May set na walang laman o walang element na tinatawag na hungkag,
basyo, o null set.
o d. May set na may laman at may element.
35
 7. Kanino galing ang ideya ng set na universal?
o a. John Venn
o b. Augustus de Morgan
o c. David Hilbert
o d. George Cantor
8. Ano ang simbolong ginagamit sa operasyo ng set na interseksyon?
o a.
o b.
o c.
o d.
9. Alin ditto ang may tamang pagpapahayag?
o a. Maaaring finite o infinite ang set.
o b. Limitado lamang sa finite ang set.
o c. Walang limitasyon ang infinite na set.
o d. Maaaring ilista ang lahat ng miyembro sa infinite na set.
10. Ano ang sinabi ng psychologist tungkol sa set?
o a. Tinitignan daw ng tao ang bagay na magkakahiwalay.
o b. Iniisip daw ng tao na kailangang tignan ang bagay na magkakapangkat.
o c. May tendensiya raw na ang tao na pagpangkat-pangkatin sa isip ang
mga nakikitangbagay na may iisang katangian.
o d. May tendensiya raw ang tao na pagpangkat-pangkatin sa isip ang mga
nakikitang bagay na may maraming katangian.

Karagdagang Gawain

A. Magpangkat sa apat ang klase. Pumili ng isang lider. Gawin ang mungkahing
gawin na ibinigay sa bawat pangkat.

Pangkat 1 – Magtala ng 20 teknikal na salita sa larangan ng matematika at

isalin ang mga ito sawikang Filipino. Pagkasunduan ng pangkat ang
tatanggaping salin ng salita at pangatwiran kung bakit ito ang tinanggap
na termino

Pangkat 11- Magtala ng 20teknikal na salita na ginagamit sa biyolohiya at

hanapan ito ng katumbas sa wikang Filipino. Pagkasunduan ng pangkat ang
tatanggaping salin ng salita at pangatwiranan kung bakit ito ang tinanggap na
terminong salita.

Pangkat 111 – Magtala ng 20 teknikal na salita sa kemistri at gawaing ibinigay

36
 sa Pangkat 1 at 11.

Pangkat 1V – Magtala ng 20 teknikal na salita sa larangan ng pisika. Sundin

ang ipinagawa sa Pangkat 1 at 11.

B. Bumuo ng kongklusyon ang klase tungkol sa naranasang pagsasalin ng mga

teknikal na salita sa wikang Filipino. Isulat sa mga patlang ang sagot.
C. Pagbasa ng Tekstong Pambatas

Halimbawa

KABANATA 11. MGA TIYAK NA TADHANA SA MGA KAPANGYARIHANG

MAGPATAW NG BUWIS AT LUMIKHA NG MAPAGKAKAKITAAN NG MGA
PAMAHALAANG LOKAL

ARTIKULO 1. MGA LALAWIGAN

SEKSIYON 6. SAKLAW NG KAPANGYARIHAN – Maliban kung may ibang
Itinatakda sa Kodigong ito, ang lalawiagn ay maaaring magpataw, bukod sa iba pa,
ng mga buwis, bayarin o butaw na tiyakang tinutukoy sa Artikulong ito.

SEKSYON 7. BUWIS SA PAGLILIPAT NG PAGMAMAY-ARI NG ARI-

ARIANG DI-NATITINAG – Ang lalawigan ay maaaring magpataw ng buwis sa
pagbibili, donasyon, palitan o iba pang paraan ng paglilipat ng pagmamay-ari o titulo,
ng ari-ariang di-natitinag sa halagang hindi lalampas sa ikaapat na bahagi (1/4)ng
isang porsiyento ng kabuuang halagang napaloob sa pagkuha ng ari-arian o ng
tinayang halaga nito, alinman ang mataas, o kung walang tiyak nahalaga, ang tianyang
halaga ng ari-arian.

Ang paglipat ng pagmamay-ari ng ariariang di-natitinag alinsunod sa Batas

Republika Bilang 3844, na sinusugan, ay hindi kasama sa buwis na ito. Ang Tagatala
ng Kasulatan ng kinauukulang lalawigan ay dapat humingi ng katibayan ng
pagkabayad ng buwis na ito bago itala ang anumang kasulatan. Sa mga angkop na
kalgayan, ang Tagatayang Panlalawigan ay dapat ding humingi nito bago kanselahin
ang isang lumang deklarasyon sa buwis at magbigay ng panibago na kapalit noon.
Ang mga Notaryo Publiko ay dapat magbigay sa Ingat-yaman ng lalawiagan sa loob ng
tatlumpong araw mula sa araw ng pagkaka-notaryo niya ng anumang kasulatan na
naglilipat ng pagmamay-ari o titulo ng anumang ari-ariang di-natitinag ang isang sipi ng
kasulatang iyon.

37
 Ang ari-ariang di-natitinag, sa mga layunin ng buwis na ito, ay tumutukoy
lamang sa mga lupa, gusali at makinaryang gagamitin ng may-ari ng lupa o gusali ukol
sa isang industriya o gawain na isasagawa sa isang gusali o sa isang sukatng lupa at
tuwirang kakalilanganin ng naturang industriya o gawain. Ang mga gusali ay tumutukoy
sa lahat ng uri ng kayarian, maliban sa mga ipinatong lamang sa lupa.

Katungkulan ng bumili, pinagbigyan, tumanggap o sa araw ng pagsasagawa

ng kasulatan tungkol sa bilihan, palitan o donasyon o iba pang paraan ng paglilipat ng
pagmamay-ari o mula sa araw ng pagkamatay ng nagpamana kung pamanang salin.

SEKSIYON 8. Maaring magpataw ng ng buwis sa negosyo ng mga taong

nag-imprenta at / o naglilimbag ng: (a) anumang pahayagan, magasin, babasahin o
bulitin na paagiang lumalabas na may takdang halaga ng suskrisyon at pagbili at
inilalathala sa lalawigan; (b)mga aklat, kard, poster, polyeto, hanbil, sertipiko, resibo,
pamphlet at iba pang katulad nito, sa halagang hindi lalampas sa kalahati ng isang
porsiyento ng kabuuang kinita sanakaraang taon.

Sa mga bagong nagsisimulang negosyo, ang halaga ay hindi lalampas sa

isang daang piso para sa nag-iimprenta, limampung piso sa naglilimbag, at isang daan
at limangpung piso pas sa isang kapwa nag-iimprent at naglilimbag.

Ang kinita mula sa pag-iimprenta at / o paglilimbag ng mga aklat o ibang baba-

sahin na itinakda ng Ministri ng Edulasyon at Kultura bilang mga araling-aklat
osanggunian ng paaralan ay hindi isasama sa kabuuang kita na sasailalim sa buwis na
ipinataw ukol dito.

SEKSIYON 9. BUWIS SA PRANGKISA. – Sa kabila ng anumang tadhana ng

mga tanging batas na salungat ditto, ang lalawigan ay maaaring magpataw ng buwis
sa mga negosyong may prangkisa, batay sa kabuuang kinita sa teritoryong
nasasakupan nito, ng halagang hindi lalampas sa kalahati ng isang porsiyento ng
kabuuang kinita sa nakaraang taon.

*Paalala: Snaggunihan ang pasubaling dugtong na susog ng Atas ng Pangulo

Bilang 863.

Sa mga bagong nagsisimulang negosyo, ang halaga ay hindi lalampas sa

tatlong libong piso bawat taon. Ang animnapung porsyento ng malilikom na buwis ay
mauukol sa pangkalahatang pondo nglalawigan at ang apatnapung porsiyento ay sa
pangkalahatang pondo ng munisipyo na kinaroroonan ng negosyo batay sa kabuuang
tamang kita rito ng may hawak ng prangkisa. Sa mga bagong nagsisimulang negosyo,

38
ang apatnapung porsiyento ng nalikom na buwis aypaghahahtian ng mga bayanng
pinaglilingkuran ng negosyo.

SEKSIYON 10. BUWIS SA BUHANGIN AT GRABA. – Ang lalawigan ay

maaaring magpataw at maningil ng buwis na hindi lalampas sa pitumpu’t limang
sentim, bawat metro kubiko ng ordinaryong bato, buhangin, graba, lupa at iba pang
materyalesna kinuha sa mga lupang publiko at pribado ng pamahalaan osa mga lunas
ng dagat, lawa, ilog, sapa,batis at iba pang katubigang pmabayan na sakop ng
lalawigan. Ang Bayan na pinagkunan ng mga materyales ay may kahati sa nalikom na
buwis ukol dito na ipinahintulot na halagang hindi bababa tatlumpung porsiyento nito
na itatakda ng Lupong Panlalawigan.

Ang permiso sa pagkuha ng mga materyales ayibibigay ng Direktor ng Minahan

o ng karampatang kinatawan nito at ang pagkuha nito ay sasailalim sa mga
alituntuning pinalabas ng Direktor ng Minahan.

Mula sa Ang Kodigo sa Buwis Lokal at Ang Kodigo sa Buwis ng Ari-arian (Unang Edisyon 1985),
Fidel C. Ibañez 111, may-akda. Lungsod ng Cavite: Ministri ng Pananalapi.
Pag-unawa sa Paksa

1. Ano ang nakapaloob sa Batas Republika Bilang 3844?

2. Ilahad ang kapangyarihan ng lalawigan tungkol sa pagpatwa ng buwis.
3. Saan napupunta ang buwis na ibinabayad sa prangkisa?
4. Anu-ano ang saklaw ng mga ari-ariang di-natitinag?
5. Kailan dapat magpataw ng buwis an gating pamahalaan sa mga ari-ariang
di-natitinag?
6. Paano ipinatutupad ang buwis sa negosyo ng imprenta at palimbagan?
7. Magbigay ng sariling paninindigan?

Aplikasyon

Bilugan ang letra ng tamang sagot.

1. Ang Bayan na pinagkukunan ng mga (a.puno b. kahoy c. materyales d. sang-

kap) ay kahati sa nalikom na buwis ukol dito na ipinahintulot na halagang hindi
Bababa sa tatlumpung porsiyento nito naitatakda ng Lupong Panlalawigan.
2. Sa mga nagsisimula pa lamang magnegosyo, ang halaga ay hindi lalampas sa

39
 ( a. limangpung piso b. isang daang piso c. dalawangdaang piso d.
dalawandaan at limampung piso) para sa nag-iimprenta.
3. Ang lalawigan ay maaaring magpataw ng buwis sa mga negosyong may ( a.
prangkisa b. permiso c. seguro d. gusali).
4. Ang (a. pagbebenta b. donasyon c. paglilipat d. pagkakawanggawa) ng
pagmamay-ari ng ari-ariang di-natitinag alinsunod sa Batas Republika Blg.
3844 na sinusugan, ay hindi kasama sa buwis na ito.
5. Ang ( a.Direktor b. Tagatala ng Kasulatan c. Ingat-yaman d. Auditor) ng
kinauukulang lalawigan ay dapat humingi ng katibayan ng pagkabayad ng
buwis na ito bago itala ang anumang kasulatan.
6. Ang mga ( a. lupa b. makinarya c. bahay d. gusali ) ay tumutukoy sa lahat ng
uri ng kayarian, maliban sa mga ipinatong lamang sa lupa.
7. Ang mga Notaryo Publiko ay dapat magbigay sa Ingat-yaman ng lalawigan ng
sa loob ng ( a. sampung b. dalawangpung c. tatlumpung d. apatnapung) araw
ng pagkanotaryo nia ng anumang kasulatan na naglilipat ng pagmamay-ari o
titulo ng anumang ari-ariang di-natitinag ng isang sipi ng kasulatang iyon.
8. Ang ( a. donasyon b. kinita c. pera d. buwis ) mula sa pag-iimprenta at / o
paglilimbag ng mga aklat o ibang babasahin na itinakda ng Ministri ng Edukas-
yon at Cultura bilang mga araling aklat o sanggunian ng pag-aaral ay hindi isa-
sama sa kabuuang kinita na sasailalim sa buwis na ipapataw ukol ditto.
9. Ang ( a. apatnapung b. limangpung c. animnapung d. pitumpung ) porsiyento
ng malilikom na buwis sa prangkisa ay mauukol sa pangkalahatang pondo ng
lalawigan.
10. Samantala, ( a. apatnapung b. limampung c. animnapung d. pitumpung )
porsiyennto ng buwis sa prangkisa ay mapupunta sa pondo ng munisipyo na
kinaroroonan ng negosyo.

Karagdagang Gawain

1. Magsaliksik ng mga sampung terminong ginagamit sa batas at hanapin ang

katumbas nito sa wikang Filipino.
2. Ibahagi sa klase ang nakuhang impormasyon at pagsama-samahin ang mga
natipong termino sa batas.

3. Gumawa ng isang pamphlet sa mga natipong termino sa batas. Ayusin ang

mga ito sa paraang paalpabeto.

D. Pagbasa ng Tekstong Panghumanidades

40
 Ang humanidades ay sangay ng pagkatuto na may kinalaman sa pag-iisip ng tao
at kultura na kinakatawan ng panitikan, pilosopiya at ang iab’t ibang sining gaya ng
musika, sayaw, pelikula at potograpiya.

Kagaya rin ng pagbasa sa natural na agham at agham panlipunan ang

pagbasang mga teksto sa humamnidades. Kasama rin sa tekstong humanidades ang
pagkilala sa layunin ng manunulat at pagtataya sa katibayan gayundin ang kanyang
pangangatwiran. Mahalaga sa tekstong humanidades ang kritikal na pagbasa
sapagka’t karamihan ng mga nasusulat ditto ay nangangailangan ng interpretasyon.
Ang mga tekston rito ay pansarili o personal na may layuning hikayatin ang
mambabasa na paniwalaan ang mga ideya ng manunulat. Samakatwid, kailangan din
ang pagtataya ng mga ideya ng manunulat kung paano niya sinusuportahan at
pinangangatwiranan ang kanyang ideya.

Halimbawa

Mga Monumentong Pampubliko

ni Patrick D. Flores

Kahit dinadaan-daanan na lamang natin, nagsisilbing mga tanda o marka ng

lugar ang mga monumentong pampubliko. Tinitignan ang mga ito bilang
direksyon,senyal kung malapit na tayo sa ating paroroonan, hudyat kung tayo ay
naliligaw o pananda kung saan tayo bababa o saan tayo maghihintay ng sakayan. Ang
monument kung ito man ay nasa harap, likod, o tabi n gating dinaraanan – ay isang
muhon sa mahaba at maligoy na buhay n gating mga peregrinasyon.

Ang mga monumentong ito ay sining, at binibigyang-halaga ng marami bilang

simbolo ng kolektibong karanasan. Ang mga monumentong pampubliko ay sinadyang
ipakita sa lahat, maging bukas para sa lahat, atmatangkilik sinuman. Ito ang pakay ng
monumento hindi katulad ng mga obrang pansining na ikinakahon sa loob ng museo at
galeriya, ang monumentong ay nasa espasyong pampubliko , nasa labas, nasa gitna
ng kalsada at daloy ng trapiko, nasa gilid ng daan, abot kamay at sulyap ng
pangkaraniwang mamamayan.

Ang mga monumentong pagtutuunan ng pansin dito ay ang mga monumentong

may kinalaman sa rehimeng Marcos at sa naganap na “pag-aalsa” sa EDSA.

41
 Maaaring hatiin ang mga ito sa tatlong grupo: ang mga rebulto nina Marcos sa
La Union at Ninoy Aquino sa Tarlac (dati sa Paseo de Roxas sa Makati); ang
pagdambanasa karanasan sa EDSA sa pamamagitan ng Our Lady of EDSA sa
Ortigas at ang People Power Monument sa Gate 5 sa Kampo Aguinaldo; at panghuli,
ang Bantayog ng mga Bayani sa Quezon Avenue.

Tinatampukan ng diskurso ng kabayanihan ang unang grupo. Ang pangunahing

adhikain ng mga rebulto nina Marcos at Aquino ay ang pagsasabayani sa dalawang
pampulitikang lider. Pagmasdan na lamang ang pagbibigay-diin ng mga ito sa simbulo
ng kanilang pagmamalasakit at pag-aalay ng buhay sa bayan. Isinasaad ng pag-usli
ng napakalaking sementong mukha ni Marcos mulasa isang bundok sa La Union ang
kagalingan ni Marcos bilang Da Apo ng Hilagang Luzon kung saan siya nagharing
maraming taon; hanggang ngayon ang kanyang alaala at pamana ay dinarakila ng
mga Ilokano lalo nan g mga tradisyunal na pulitiko at warlord sa buong rehiyon ng
Norte. Ang pagbaba ni Aquino sa eroplano at ang pagbaril sa kanya ang siya
namangsentral na hulagway ng monument sa Makati: ang pagkamartir ni Aquinoat ang
hangarin niyang pairalin ang kapayapaan sinisimbolo ng kalapating saksi sa kanyang
pagpaslang-ito ang mensaheng isinasambulat sa lahat ng may panahong pumansin.

Layon naman ng mgamonumento sa Gate 5 at Ortigas na gunitain at ipagbunyi

ang EDSA bilang rebolusyon at milagro. Mapapansin na sa dalawang lugar na ito
idinaraos ang mga pagdiriwang tuwing anibersaryo ng EDSA. Ang People Power
Monument na yari sa bronze ay mistulang altar ng Inang Bayang humuhulagpos sa
tanikala ng rehimeng Marcos, tumitilapon ang ulo sa hangin, nagwawagayway ang
buhok; nakapalibot sa paanan ng mounmento ang 33 taong nakakapit bisig at
sumamampala-taya habang nakikibaka.

Nakatuntong sila sa limang baytang at tila binabalot sa likod ng mala-bandilang

telon. Dapat marahil pansinin na karugtong ng monument ang isang eksibit ng
kasaysayan ng Pilipinas na nagkamit diumano ng ginintuang kaganapan sa EDSA, at
siyempre pa, sa proyektong Philippines 2000 ni Pangulong Fidel Ramos, isa sa mga
sundalong ipinagkanulo ang kanyang padrino noong Febrero 1986. Nagsisimula at
nagtatapos ang monumento at eksibit sa isang kampong militar.

Ang hulagway naman ni Birheng Maria na napapagitnaan ng flyover at Mallay

ang simbolo ng pakikiksangkot ng simbahan sa naganap na pag-aalsa at ng
pasasalamat.

42
 Sa pamamagitan ni Maria sa naganap na milagro. Hindi mukhang banyaga ang
hulagway na ito: masasabing siya ay katutubo o Asyano; tila pinalibutan ng mga
kalapati; may kalakihan ang mga kamay at puso sa dibdib ngunit sa pangkalahatan ay
manipis ay “manipis;” ang Birhen ay nabihisan ng kasuotang mala-ginto at pinutungan
ng korona. Sa paanan niya, may isang entabladong madalas pinagmimisahan tuwing
anibersaryo. Isang kapilya naman ang nasa ilalim nito.

Ang Bantayog ng mga Bayani sa Quezon Avenue ay monument ng mga

nangamatay sa ngalan ng demokrasya. Nakatala sa pader ang mga pangalan ng
tinaguriang mga bayani. Isang ekspresyonistag pigura ng Ina at Anak ang nagiging
simbolo ng pagkasadlak at pagbangon, sakripisyo, at pagbubunyi. Tinatangananng ina
ang ulo ng anak na tila nakalugmok at lupaypay, at hinuhugot niya ito sa kaliwanagan
at buhay. Ipinapahayag ng monumentong ito na ang kabayanihan ay isang kolektibong
adhikain at dumaranas sa isang prosesong pangkasaysayan.

Naitayo ang mga monumentong ito sa pamamagitan ng pondo mula sa estado,

at dahil ditto, maaaring itayang may pampulitikang interes ang kinauukulan sa
pagtustos ng proyekto. Ang mga monument samakatwid ay representasyon ng
ideolohiyang nagtatalaga ng ilang ikonograpiya ng kabayanihan, kagitingan,
katanyagan, kapangyari-han, kabuluhan ng isang tao o kaganapan. Ang mga ito ay uri
rin ng paggunita sa ka-saysayan at pagpukaw ng kolektibong tadhana: isang bansa,
isang diwa; kapit-bisig; Philippines 2000.

Paano natin ngayon susuriin ang mga monumentong ito? Mga larawan ng
opisyal na diskurso na namamayaning ideolohiya at ikonograpiya ng kapangyarihan na
hindi nala-layo sa mga larawang matatagpuan sa mga teksbuk sa lahat ng antas ng
edukasyon? Propaganda? Mga demokratikong liwasan ng sining?

Dagdag pa, maaari ring ang malalaking korporasyon ang responsible sa

pagpapagawa ng mga sining pampukliko. Ngunit hindi natin dapat hayaang ang estado
at negosyo na lamang ang umangkin sa mga espasyong pampublikong ito. Ayon sa
mga Griyego, ang ekolohiya ay tahanan: Gawin nating tahanan ang mga espasyong
pampubliko – mga pader, lansagan, poste, parke, at iba pa- at doon buhayin muli ang
mga interaksyong pantao sa isang siyudad na sinasakal ng krimen, polusyon, at
pagwawalang-bahala. Doon natin pag-usapan ang mga isyung panlipunan tulad ng
pabahay, katarungang panlipunan, pagdarahop at iba pa. Doon natin bigyan ng
bagong kahulugan ang mga espasyong ito at ang sining na kinukupkop nito. Panahon
nang linangin natin ang isang kulturang pampublikong nakabatay sa sining publiko.
43
 Mula sa Sining at Lipunan nina Patrick D. Floresat Cecilia S. de la Paz. Lungsod Quezon: Sis-
temang Unibersidad ng Pilipinas UP Sentro ng Wikang Pilipino.

Ang Sayaw Bilang Ritwal ng Buhay Pilipino

Itinuturing ang sining ng sayaw bilang “Ina ng mga Sining” dahil sa pangunahing
material na ginagamit dito- ang katawan ng tao. Wika ng musikerong si Edru Abraham,

“Sadyang ang pagsasayaw ay hindi mapipigilan ng tao, dahil para sa kanya, ito ay
katumbas na rin ng kanyang buhay at ng kanyang pagiging tao. Bago pa man niya
naunawaan ang kahulugan ng mga salita, naunawaan na niya ang kahulugan ng
galaw.”

Ang pagtibok n gating puso, paghinga, pagdanas ng ligaya, lungkotat galit, ay

nagtutulak saa ating gumalaw, ipahayag ang saloobin at ibahagi an gating nadarama.

Maraming syaw ang mga Pilipino na kamamalasan ng matalik na ugnayan sa ritwal

ng buhay, at sapagsamba sa Diyos na hinihingan sa tuwi-tuwina ng mga pabuya o
pina-

sasalamatan.kaya. Sa pamamagitan ng galaw ng katawan, may mga sayaw na

nagpapahiwatig ng pag-asa sa mabiyayang ani, pag-aasawa, pagpapagaling ng
maysakit, pangangaso, selebrasyon ng buhay, pagdadalamhati, o kaya ay
matagumpay na pakikidigma.

Sa mga sayaw ng grupong etniko sa Cordillera, namamayani ang konsepto ng

animismo sa pakikitungonila sa kanilang kapaligiran. Para sa kanila, itinuturing na may
espiritung nakatira sa mga puno, bato, tubig, hangin, at kalangitan na kanilang kasama
sa pamumuhay sa kabundukan. Maraming grupong etnikong naninirahan ditto na
binansagang Igorot at naniniwala sila na kailangang pakitunguhan ang mga anito ng
kalikasan at kabahayan na maaaring makatulong sa kanilang pamumuhay. Sa
kanilang mga sayaw, mamamalas ang lapit ng mga galaw sa lupa;tila tiklop ang mga
tuhod habang lumulukso. Prominenteng ginagamit ang mga kamay at braso, na kung
minsan naman ay tila pakpak na nakaliyad. Ibinigay na halimbawa ni Abraham ang
mga sayaw

44
pampestibal sa Benguet, at mga sayaw-ritwal ng pagliligawan ng mga Kalinga tulad ng
turayan, tuppaya at pinanyowan. Sa Bontok ay may sayaw na alay sa diyos ng mga
ulan: sa Ifugao, may takiling na sayaw ng tagumpay; at sa mga Kalinga, may sayaw na

naglalayong bigyang-buhay ang espiritu ng mga patay.

Mahalaga ang sayaw ng katutubong Pili[ino sapagkat nakatutulong ito sa ideya ng

etnisidad natinbilang bahagi ng Timog Silanagn Asya. Ang ating mga katutubong
sayaw ay maaaring ihambing sa mga sayaw na matatagpuan sa Indonesia, Thailand
at Malaysiana nagpapakita rin ng pagpapahalaga sa animism o mga espiritu ng
kalikasan. Napanaliti n gating mga ninuno ang mga katutubong sining dahil sa kanilang
pagtanggi sa mga nanakop na Espanyol. Ganito rin ang nagging karansan ng mga
sayaw ng mga grupong etniko sa Mindanao kung saan ang kanilang kultura ay hindi
nakaugnay sa relihiyong Islam. Nariyan ang genum ng mga Bagobo na nagpaparangal
sadiyos o ang saut, sayaw pandigmaan ng mga Manobo na gumagamit ng sibat,
espada, at panangga nanagpapakita ng kabangisan, kabagsikan, at karahasan.

Sa sayaw ng mga Muslim, kilala ang pangalay sa indayog ng galaw ng daliri na

halwa sa galaw ng iba’t ibang hayop. Laganap ito sa Mindanao; sa Sulu, Tawi-tawi,
Basilan at Zamboanga. Ang sayaw ay pag-aalay sa mga bisita, kamag-anak, at
kaibigan. Para sa kalalakihang Muslim, namumukod-tangi ang sayaw na kuntao ng
mga Tausug dahil isa rin itong uri ng martial arts. May dalawang bahagi ng kuntao-
ang langka at ang bunuan.

Sa langka, ipinakikita ang banayad na kilos ng kamay na ayon kay Abraham Sakili
ay may ipinararating na mga simbolismo: ang pagtaas ng kamay sa hangin ay papuri
sa diyos; maaaring pagbati sa kalaban ang pagdait ng mga palad sa dibdib; habang
ipinahahayag ng mabilis na pagsasalpukanng mga kamao ang pagkakalayo ng
magkaibigan dahil sa pakikipaglaban. Mas mabilis naman ang bunuan na nagpapakita
ng pagsugod at pag-iwas sa kalaban. Maaari itong mauwi sa totohanang pag-aaway
kung hindi mapipigilan ng mga nakatatanda.

Sa panahon namam ng mga Espanyol, napaloob sa konteksto ng Katolisisimoang

mga katutubong sayaw, ngunitnaglalayon pa ring maipahayag ng mga ito ang mga
saloobin ukol sa buhay. Nariyan ang ritwal sayaw sa Obando, Bulacan ng
kababaihang humihiling kay Sta. Clara na mabigyan sila ng anak. Pinagkakaguluhan
ang sayaw sa pista ng Birheng Turumba sa Pakil upang mapagaling ang sakit. Sa
Gasan, Marinduque, isinasagawa pa rin ang putungan para pag-aalay sa mga bisita at
45
may kaarawan. Hango ito sa pagpuputong ng korona sa Birheng Maria at nagging
tadisyon sa baying ito upang magpasalamat sa magagandang biyaya o pagbati kaya.

Samantala isa ring halimbawa ng panata sa Mahal na Pook ng Sta. Cruz ang subli
sa Batangas. Sa pagsasayaw ng subli, mmaaaring hilingin ang kaligtasan sa mga
sakunang dulot ng lalikasan tulad ng bagyo o lindol. Ayon kay Elena Mirano, para sa
mga manunubli, hindi nila itinuturing na estriktong sayawlamang ang kanilang
ginagawa. Sa halip, isang panata ito at laro na pinaniniwalaan nilang ikasasaya ng
Mahal na Poon ng Sta. Cruz.

Karaniwan sa Pilipinas ang ganitong artikulasyon ng pananampalataya na

pinagsanib na konseptong ispiritwalidadat material na pangangailangan. Sa
pamamagitan ng mga ritwal na isinasagawa ng mga tao sa bawat henerasyon,
makikita natin na laganap ang iba’t ibang bersiyon ng espiritwalidad at pamamaraan
ng pananampalataya. Halimbawa na rito ang benerasyon sa mga popular na icon tulad
ng Kristong Nazareno ng Quiapo, Sto. Niño ng Cebu, Birhen ng Peñafrancia at ang
mahigit na isandaan pa na popular na santong dinudumog ng mga tao. Idagdag pa
natin ang mga nasa pribadong na may sariling altar, ditto natin makikita na hindi
lamang simpleng santo ang mga ito o pawang mga modelo lamang ng Kristiyanong
buhay, kundi mga talisman o agimat ng bawat pamilya na may papel sa pagbibigay na
simbolikal na kapangyarihan ng nagmamay-ari nito gayon din sa mga namamanata
rito.

Para sa ikabubuti ng pag-aaral sa kulturang Pilipino, ang konsepto ng panata ay

kailangang maunawaan at hindi lamang isantabi bilang superstisyonat irasyonal. Sa
halip, may sariling lohika ang pamamanata ayon sa pagkakaunawa ng mga tao ng
pisikal na kondisyon ng kanilang buhay. Ang mga icon na ito ay tinatawag na “mahal
na poon” at itinuturing na buhay – umiimik, lumilibot, at nagpapagaling –kasa-kasama
sa pang-araw-araw na buhay, lalo na sa panahon ng kahirapan at sakuna. At sa lohika
ng anitismo na hindi nabuwag ng mga dayuhang Espanyol,maituturing natin na patuloy
na nangungusap sa atin ang mga espiritu ng kalikasan sa pamamagitanng mga poon
natin ito. Ang mga sayaw na isinasagawa sa pangalan nila ay hindi estriktong sayaw
ng pang-aliw kundi dasal at may layuning praktikal-pampagaling sa mga sakit,
kahilingan ukol sa kabuhayan o kaya ay pasasalamat sa mga biyaya.

Samantala sa modernong lipunan sa kalunsuran, pinahahalagahan ang mga sayaw

na nagmumula sa mass media at kulturang pinalaganap ng industriya ng musika at
broadcast dahil na rin sa kapangyarihan ng mga dayuhang ito na payabungin at
46
gawing popular ang mga usong sayaw. Nariyan ang sayaw ng mga kabataan na
nagsasaad ng kaliksihan ng kanilang pagkabata sa pamamagitan ng pagsirko at pag-
unat ng katawan. Mabilis ang mga musika rito na sinasabayan ng katawang tila plastic
at tila pinasisigla pa ng tilian ng mga tagahanga na umiidolo sa mga mananayaw.
Mayroon na ring katumbas ang pagsayaw na tila videoke, binabasa, atsinusundan na
lamang. Sa pamamagitan ng dancing pads at makina ng play station, ang ritmo at
pwesto ng mga paa ay kinatutuwaang panoorin sa mga mall, telebisyono sariling
bahay kasabay ng paghuhusga ng makina kung ikaw ay magaling sumunod o hindi.
Ibang estetika ang nabubuo sa mga sayaw na ito at hindi na lamang katawan at
musika ang batayan ng pagtataya kundi ang numeradong score ng makina. Naging
popular naman ang ballroom dancing, lalung-lalo na sa may-edad. Nakapagbibigay ito
ng ginhawa sa katawan at pinahihiwatig ang ideya ng elegansiya sa mga mananayaw
nito, habang ang kulturan Pilipino ay nilalako bilang katutubong sayaw sa mga cabaret
sa Japan at Europe.

Ang dikotomiya ng mga porma ng sayaw kung sino, saan, at kailanito itinatanghal ay
mahalagang pag-aralan dahil tinutumbok nito ang isang relasyong panlipunan batay sa
kasarian, edad, class, at etnidad. Sa ating pag-nawa sa sayaw ng Pilipino,
mahalagang itanong kung “sino” at “saan” nangyari ang isang sayaw. Dapat isaalang-
alang na nagaganap ang sayaw sa isang uri ng espasyo at iba-iba ang espasyo ng
Pilipinas. Nagaganap ba ang sayaw sa ritwal ng pagsamba, sa kalye, sa pista, sa
bahay, sa disco house, sa telebisyon, o sa mga bahay-aliwan? Sino ba ang
sumasayaw at ano ang kanilang dala-dalang kultura- etniko, Muslim, Kristiyano, bata,
matanda, amateur o propesyonal? Sa pangkalahatan, maaaring ipinakita ng sining ng
sayaw ang iba’t ibang mukha at galaw ng lupunan. Ang paghulma ng tao ng kanyang
katawan sa isang espayo ay pagpapahayag din ng kanilang pagtanggap at pagtangi
sa kulturang nagisnan.
Mula sa Sining at Lipunan, Patrick D. Flores at Cecilia S. De La Paz, mga may-akda. Lungsod
Quezon: Sistemang Unibersidad ng Pilipinas at UP Sentro ng Wikang Pilipino.

Pag-unawa sa Paksa

1. Bakit itinuturing na isang sining ang mga monument?

2. Isa-isahin ang mga monumentong pinagtutuunan ng pansin sa teksto. Ilahad ang
kaligirang pangkasaysayan ng mga monumentong ito.
3. Ano ang mungkahi ng may-akda na dapat gawin sa mga espasyong pampubliko?
47
4. Makatwiran ba ang mungkahi ng may-akda? Ipaliwanag ang sagot.
5. Patunayan na isang sining ang pagsayaw.
6. Anong konsepto ang namamayani sa mga sayaw ng grupong etniko sa Cordillera?
7. Bakit mahalaga ang sayaw ng mga katutubong Pilipino?
8. Ipaliwanag ang konsepto ng sayaw ng mga katutubong Pilipino.
9. Paano inuugnay ng may-akda ang sining ng sayaw sa konteksto ng Katolisismo?
10. Bakit ang pinahahalagahang sayaw ng mga Pilipino ngayon ay ang sayaw n
nagmumula sa mass media?

Aplikasyon

Tama o Mali. Isulat sa patlang ang iyong sagot.

______1. Ang monumento ay tinitingnan natin bilang gabay sa direksyon kung

malapit na tayo sa ating paroroonan.

______2. Ang mga monumentong pampubliko ay sinadyang ipakita sa lahat upang

Masabing masabing may mahuhusay tayong algad ng sining.

______3. Sumisimbulo ang Bantayog ng mga Bayani sa Quezon Avenue sa mga

nangamatay sa ngalan ng demokrasya.

______4. Ang mga monumento ay representasyon ng ideolohiyang nagtatalaga ng

ikonograpiya ng kabayanihan, kagitingan, katanyagan, kapangyarihan o

kaganapan.

______5. Ang mga espasyong pampubliko ay huwag daw nating gawing tanghalan

ng mga siningna gawa ng mga alagad ng sining natin.

______6. Namamayani ang konseptong animism sa mga sayaw ng grupong etniko

sa Cordillera na nagpapakita ng pakikitungo nila sa kanilang kapaligiran.

______7. Ang mga sayaw ng mga katutubong Pilipino ay hindi gaanong mahalaga

sapagkat kilala na an gating etnisidad sa Timog Silangang Asya.

48
 ______8. Sa sayaw ng mga Muslim, kilala ang pangalay sa indayog ng galaw ng

daliri na halaw sa galaw ng iba’t ibang hayop.

______9. Ayon kay Edru Abraham, “Sadyang ang pagsayaw ay hindi mapipigilan

ng tao, dahil para sa kanya, ito ay katumbas na rin ng kanyang buhay at

ng

kanyang pagiging tao.”

______10. Ang paghuhulma raw ng tao ng kanyang katawan sa isang espasyo ay

paghahayag din ng kanyang pagtanggap at pagtanggi sa kulturang

nakagisnan.

Karagdagang Gawain

1. Pumiling tatlong monument sa Pilipinas. Itala kung saan makikita ang mga ito

gumawa ng pananaliksik hinggil sa kasaysayan ng nabanggit na monument.

2. Pumunta sa isang museo. Pumili ng limang iginuhit na larawang katutubo. Itala

ang pangalan ng gumuhitpati na ang pagsusuri sa nabanggit na larawan.

E. Pagbasa ng Tekstong Pangmedisina

Halimbawa

Pilay
(Sprain)

Ma. Lucia-Mirasol Magallona, MPH, PTRP

1. Kahulugan

Ang sprain ay nangyayari sa isang tao kung ang litid ng kalamnan ay nahati,
49
 Nasira o nabanat sa iba’t ibang kadahilanan.

11. Dadilan

1. Sobrang paggamit ng mga kalaaman, halimbawa, pagmamartsa nang matagal

2. Biglaan at di-inasahang paggalaw, halimbawa, biglaang pagtayo mula sa

pagkaka-
tingkayad

3. Sobrang pagbanat ng litid, halimbawa kapag natapilok

111. Mga Palatandaan o Sintomas

 Matinding pananakit sa bahaging napilayan

 Pamamaga sa paligid ng apektadong bahagi at pag-iinit ng apektadong bahagi

 Limitasyon sa paggalaw

 Pamumula ng apektadong bahagi

 Pag-iinit ng apektadong bahagi

1V. Mga Pagbabagong Dulot ng Karamdaman

Magkakaroon ng sumusunod ang mga nahigit na litid:

 Pamamaga

 Pag-iinit

 Matinding sakit

 Limitasyon sa paggalaw

V. Programa ng Therapy

A. Layunin

 Upang mabawasan hanggang mawala ang pamamaga

 Upang mawala ang pananakit

50
  Upang maibalik ang pangkaraniwang galwa ng kasukasuan

B. Pamamaraan ng Therapy

1. Sa loob ng 24 oras:

a. Lagyan ng yelo (cold compress o clod pack) ang bahaging namamaga at

makirot.

b. Balutin ang napilayang bahagi ng isang elastikong benda o ng pinagdugtong-

dugtong na ginupit na lumang kamiseta upnag mapahinga ito sa paggalaw at

mabawasan ang lalong pamamaga.

c. Itaas ang parteng napilayan nang mas mataas sa puso sa loob ng 5 hanggang

10 minuto.

d. Alisin ang ballot na benda upang kusang maigalaw nang dahan-dahan ang

kasukasuan habang nakataas ito.

2. Kung lampas ng 24 oras:

a. Gamitin ang hot compress sa halip na cold compress. Kung ang sakong ang

may pilay pwedeng ilubog ang paa sa isang palangganang may mainit na
tubig

habang iginagalaw ang paa.

b. Itaas ang parting may pilay sa pamamgitan ng paglalagay ng mga unan (mas

mataas sa puso) habang ikinikilos ito ayon sa pangkaraniwang galaw ng

kasukasuang naapektuhan.

c. Bilangan ang pagkilos hanggang 10 beses kada galaw.

d. Kapag hindi kayang igalaw nang kusa ang napilay na parte dahil sa sakit,

pwedeng tulungan ng KMK na igalaw ito nang dahan-dahanmatapos ang hot

51
 compress o paglubog sa mainit na tubig.
Mula sa: Manual para sa mga CBR Worker at Caregiver, Magllona, Ma. Lucia Mirasol, MPH, PRTP, may-
akda. Lungsod Quezon: C&E Publishing Inc. 2004, p 146-147.

Pag-unawa sa Paksa

1. Ipaliwanagkung ano ang ibig sabihin ng pilay.

2. Paano nagkakapilay ang isang tao?

3. Isa-isahin ang mga sintomas o palatandaan ng pagkakaroon ng pilay?
4. Paano malulunasa ang pilay?
5. Magbigay ng sariling paninindigan kung kailanagan na ring gamitin ang wikang

Pilipino sa larangan ng medisina. Maaaring magpalitan ng argumento sa isyung

ito.

Aplikasyon

Isulat ang salitang Tama kung wasto ang diwa ng pangungusap at ang salitang Mali

kung hindi ito wasto.

______1. Isa sa palatandaan ng pagkakaroon ng pilay ang pag-iinit ng apektadong

bahagi.

______2. Nangyayari ang pagkakaron ng pilay sa pabigla-biglang kilos ng isang

tao.

______3. Napuputol ang bahagi ng litid ng tao kapagnapipilayan.

______4. Napipilayan ang isang tao kapag ang litid ng kalamnan nito ay nasira o

nabanat saiba’t ibang kadahilanan.

______5. Nakararanas ng matinding pananakit sa bahaging napilayan ang isang

tao.

______6. Upang mawala ang pananakit, kailangang ipahilot agad ang bahaging

napilayan.
52
 ______7. Mahalaga na lagyan ng yelo (cold compress o cold pack) ang bahaging

namamaga at makirot.

______8. Kung lampas nang 24 oras, gamitin naman ang hot compress sa halip na

cold compress.

______9. Hindi na kailangan pang bendahan ang napilayang bahagi ng paa.

_____10. Mahalagang itaas ang parteng napilayan nang mas mataas sa puso sa

loob ng 30 minuto hanggang isang oras.

Karagdagang Gawain

1. Pumili ng isang paksang nakatala na may kaugnayan sa larangan ng medisina.

Sumulat ng isang artikulo tungkol dito o kaya’y magsalin sa Filipino ng mga

artikulong nakasulat sa Ingles.

Mga paksa:

a. Sakit na Kanser

b. Autism

c. Pananakit ng Likod (Lumbago)

d. Sakit sa Baga (Bronchitis, Pulmonya, Hika, Tuberkulosis)

e. Mental Retardation

2. Gumawa ng sariling pamphlet na maganda ang pagkakaayos tungkol sa napiling

paksa. Layunin ng gawaing ito na makapagbigay ng impormasyon sa mga taong

kulang sa kaalaman sa napiling sakit.

3. Iulat sa klase ang impormasyong nakuha at magpalitan ng opinion sa mga datos

53
 na nakuha.

Tekstong Ekspositori o Paglalahad

Ang tekstong ekspositori o paglalahad ay nagbibigay ng impormasyon. Hinihikayat nito

ang mga mambabasa na basahin ang teksto sa pamamagitan ng pagpapaliwanag sa
paksa. Makikita sa tekstong ekspositori ang paggamit ng iba’t ibang awtoridad sa
pagtalakay ng paksa. Sinusuportahan nito ang ideya na sinasabi ng manunulat upang
maging kapanipaniwala ang teksto. Hindi ito katulad ng tekstong nagsasalaysay na
may tauhang sinusundan kung ano ang mangyayari. Sa tekstong ekspositori, ang
sinusundan ng mambabasa ay ang pagpapaliwanag ng manunulat sa ibinigay na
impormasyon. Makikita rin dito ang paggamit ng mga grapikong pantulong gaya ng
grap, ilustrasyon, larawan at iba pa. May iba’t ibang huwaran ng teksto ang anyong
ekspositori at ito ay pagbibigay ng depinisyon, pag-iisa o enumerasyon, pagsusunod-
sunod (sekwensyal, kronolohikal at prosejural); paghahambing at pagkokontrast;
problema at solusyon; at sanhi at bunga.

Mga Huwaran ng Organisasyon ng Teksto: Uri at Katangian

1. Depinisyon

Ang depinisyon ay isang anyo ng pagsulat na ginagamit ng mga manunulat

kung gusto nilang bigyan ng pagpapakahulugan ang isang paksa. Ang pagbibigay ng
depinisyon ay isang malaking bahagi ng anumang uri ng pagsulat at ito’y mas lalong
mahalaga sa tekstong ekspositori o paglalahad. May mga salita na nakukuha ang
kahulugan sa diksyunaryo ngunit minsan, may mga kahulugan naang layunin ay
magpatawa. Isa pa ring uri ay iyong tinatawag nating pinalawak na depinisyon na
mahaba at may detalyadong pagpapaliwanag tungkol sa paksa. Ang mga sanaysay na
may pagpapalawak na depinisyon na mahaba at may detalyadong pagpapaliwanag
tungkol sa paksa. Ang mga sanaysay na may pagpapalawak na depinisyon ay
karaniwang ginagamit ng mga manunulat dahil:

1. ito’y nagbibigay ng interpretasyon sa Malabo, kontrobersiyal at hindi maintindihang

termino;

2. Ito’y nagpapaliwanag ng abstraktong termino o konsepto;

3. ito’y nagbibigay ng kahulugan sa bago o di-karaniwang termino na karaniwang

matatagpuan sa jargon ng particular na disiplina o industriya; at

54
4. ito’y nagbibigay ng kasiyahan sa mambabasa sa pamamagitan ng kawili-wiling
kasaysayan, gamit, epekto o halimbawa ng mga karaniwang salita o ekspresyon.

Halimbawa ng Pagbibigay ng Depinisyon

Depinisyon ng Kahoy

Ang xylem ayang bahagi ng katawan ng punungkahoy, o ng sanga at ng ugat

na naiiwan kapag binalatan ang mga ito. Sa malakihang kalakalan, tanging ang kahoy
na galing sa katawan ng puno ang kinukuha at ginagamit sa paggawa ng mga
produkto.

Balat
Nasa pinkalabas na bahagi ng katawan ng puno ang balat. Ang teknikal na
tawag dito ay phloem. Ang phloem ang naghahatid ng mga pagkain na produkto ng
photosynthesis sa mga dahon patungo sa iba’t ibang bahagi ng punungkahoy.
Nagsisilbiitong pananggalang na puno laban sa pagkatuyo at sa mekanikal na
kapinsalaan na maaaring mangyari sa katawan ng punungkahoy.

Mula sa Mga Produktong Gubat at Agham Kahoy, Razal, Ramos A., may-akda.Lungsod Quezon: UP
Sentro ng wikang Filipino, 1998, p. 7-8.

2. Enumerasyon o Paglilista
Ang modelo ng enumerasyon o paglilista ay tumutukoy sa talaan o listahan ng
mga ideya, katotohanan o detalye tungkol sa pangunahing ideya. Ang kaayusan ng
mga ideya o detalye ay maaaring magkapalitan na hindi mababago ang kahulugan.
Ang paglilista ay ang tuwirang pag-aayaos ng tiyak na detalye na sususporta sa
depinisyon, pagpapahayag o ideya.

Halimbawa ng Paglilista
Katangian ng mga Arthropod

Kabilang ang mga insekto sa malalaking pangkat ng mga hayop na tinatawag

na Phylum Arthropoda o arthropod. Nagtataglay ang mga ito ng bahabahaging
pangangatawan tulad ng alimango o alimasag, gagamba, alakdan, tungaw o hanip,
garapata, alupihan, atmaliliit na hayop tulad ng anay. Gayunpaman, makikilala ang
mga insekto batay sa mga kamag-anak nito sa pamamagitan ng pagkakaroon ng
tatlong bahagi ng katawan- ulo, dibdib, at tiyan. Nagtataglay ang dibdib ng tatlong
pares ng paa, at karaniwang nagtataglay rin ang mga ito ng dalawang pares ng
pakpak kapag sumapit na sa hustong gulang. May isang pares ng pakpak ang ilan sa
55
mga insekto gaya ng langaw at lamok ngunit wala naman ang iba tulad ng surot at
pulgas.

Ang bawat hati ng katawan ng mga insekto ay katulad ng kabilang bahagi nito
kaya masasabing salamin ito ng bawat isa. Kapag nakahanay nang radial fashion ang
mga bahagi, katulad ng radial symmetry. Karaniwang matatagpuan ang ganitong
kaayusan sa espongha, dikya, starfish, sea urchin, at iba pang mabababang uri ng
hayop. Samantala, sinasabing asymmetrical ang amoeba sahil wala itong tiyak na
sukat.

Mula sa Insekto sa Pilipinas, (Salin sa Filipino ni Lilian A. delas Llagas) C. Baltazar at N. Salazar.
Mga may-akda, Lungsod Quezon: Sentro ng Wikang Filipino, 1999, p. 1.

3. Pagsusunod-sunod (Sekwensyal, Kronolohikal at Prosejural)

a. Sekwensyal – Kasama rito ang mga serye ng mga pangyayari na patungo sa

kongklusyon oang sekwens ng mga pangyayari na may kaugnayan sa partikular na
pangyayari. Makilala sa dayagram ang pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari.

Pag-aralan ang dayagram sa pagbuo ng pagkakasunud-sunod ng mga

pangyayari.

Signal/ Mga Pahiwatig na Salita Simula

Una kasunod

Unang Pangyayari

Ikalawa hanggang

Panghuli samantala

Ikalawang Pangyayari

Pagkatapos sa madaling

56
panahon

Noong mga ngayon Pangwakas na Pangyayari

panahon

Sa panahon agad-agad

b. Kronolohikal na Kaayusan – Kapag inayos ng manunulat sa kronolohikal na

kaayusan ang materyales, inililista niya ang hakbang o pangyayari ayon sa
pagkapangyayari ng kasaysayan, ng kwento at iba pa. Ang bawat hakbang o
pangyayari ay laging may kaugnayan sa nauuna o sa sumusunodna pangyayari. Ang
kronolohikal na kaayusan ay karaniwang ginagamit sa pagkukwento at sa mga
tekstong pangkasaysayan.

c. Prosejural – Kapag nagpapaliwanag ng isang proseso ang manunulat, ang mga

hakbang ay kailangang ayusin din. Sa paglalarawan ng isang proseso, ang manunulat
ay kailangang mag-ingat sa pagpapakita ng bawat hakbang at siguruhin na walang
makaliligtaang hakbang. Ang halimbawa nito ay karaniwang matatagpuan sa mga
teksbuk sa kemistri. May sinusunod ditong pamamaraan sa laboratory na kailangang
sundin nang maingat upang makakuha ng magandang resulta. Kasama rin dito ang
pagbibigay ng direksyon o tuntunin

Halimbawa ng Pagbibigay ng Direksyon

Turuan ang Ina Kung Paano Magbigay ng Gamot na Ipaiinom sa Bahay

Sundin ang tuntunin sa ibaba sa bawat pagbibigay ng gamut na ipaiinom sa

bahay.

 Alamin ang angkop na gamut at tamang dami ng gamot na kailangan sa edad o

timbang ng bata.
57
  Sabihin sa ina ang dahilan kung bakit kailangang ibigay ang gamot sa bata.

 Ipakita kung paano sinusukat ang gamot na ipaiinom sa bata.

 Tingnan kung paano sinusukat ang gamot na ipaiinom sa bata.

 Tingnan kung paano sinusukat ng ina ang dami ng gamot na ipaiinom sa anak.

 Sabihin sa ina na siya ang magbigay ng unang dosis ng gamot sa kanyang

anak.

 Ipaliwanag ng mabuti sa ina kung paano magbigay ng gamot. Pagkatapos,

ibalot ito at lagyan ng leybel.

 Kung mahigit sa isang gamot ang ibinibigay, tipunin ito, bilangin at ibalot nang
hiwahiwalay ang bawat gamot.

 Ipaliwanag na kailangang ipainom ang lahat ng tabletang gamot o sirup para

matapos ang panahon ng paggagamutan, kahit nakaramdam na ng kaunting
ginhawa ang bata bago pa man maubos ang mga gamot.

 Alamin kung naunawaan ng ina ang iyong mga tagubilin bago siya umalis ng
health center.
Hango sa Integrated Management of Childhood Illness ng World Health Organization, Unicef,
Kagawaran ng Kalusugan ng Pilipinas at APSOM.

4. Paghahambing at Pagkokontrast

Sa paghahambing, ipinaliliwanag ng manunulat ang pagkakatulad sa pagitan

ng dalawa o mahigit pang ideya, tao, lugar, pangyayari, bagay at iba pa. Sa kabilang
dako, sa pagkokontrast, ipinaliliwanag naman ang pagkakaiba. Sa katotohanan, ang
paghahambing at pagkokontrast ay makikita bilang pundasyon ng pag-unawa,
pagkatuto at pagpapasya. Gumagamit din ng paglalarawan ang manunulat sa mga
bagay na pinaghahambing para Makita ang pagkakatulad at pagkakaiba ng mga ito.

Halimbawa ng Paghahambing at Pagkokontrast

Pagkakaiba-iba ng Kultura

58
 Sa kabila ng mga pagkakatulad sa kultura sa buong daigdig, may malawak ba
pagkakaiba-iba sa iba’t ibang bahagi ng kultura at organisasyong panlipunan. Ang mga
ito ay madali nating makikita sa mga aklat at mga pelikula. Sa aming sariling mga
paglalakbay, o sa aming mga pagbabasa o mga pag-aaral etnograpiko. Ang mga Intsik
at Hapones ay gumagamit ng chopstick sa pagkain, ang mga Hapones at Thai ay
yumuyukod nang mababa sa pagbati, ang mga Indyan ay hindi kumakain ng karne ng
baka, ang mga Muslim ay hindi kumakain ng karne ng baboy, ang mga siyentipikong
Kristiyano ay mahilig sa gulay. Sa komunistang Tsina, ang mga bata ay maagang
inihahanda mula sa kindergarten upang makalahok sa pambansang kaunlaran. Isa sa
kanilang mga gawaing pampaaralan ay ilagay sa maliit na bombilya ng flashlight sa
inihandang maliit na mga butas ng maliliit na mga kahon upang ipadala sa mga
pagawaan.
Mula sa Sosyolohiya at Antropolohiya, Panopio, Isabel S. at Realidad S. Rolda, mga may-akda.
Lungsod Quezon: Ken Incorporated, 1992, p. 66.

5. Problema at Solusyon

Ang manunulat ay nagpapahayag ng isang problema at nagtatala ng isa o

mahigit pang solusyon sa problema. Ang pag-iiba ng ganitong huwaran ay ang pormat
na tanong at sagot na nagbibigay ng tanong ang manunulat at sinasagot ang tanong
na ito.

Halimbawa ng Problema at Solusyon

Mga Paraan ng Pagdiretso ng Ulo ng Bata

A. Problema: Di-Maitaas ang Ulo.

Ang ibang bata ay hindi kayang itaas o panatilihing nasa gitna ang kanilang ulo.

Solusyon: Pagtataas ng ulo mula sa pagkakadapa.

Habang nakadapa, hawakan ang kanyang balikat at ilapat ang hinlalaki mo sa

kanyang dibdib. Sa pamamagitan nito, matutulungan siyang ituwid ang kanyang ulo.
Hawakan ang balikat habang ang hinlalaki ay nakalapat sa dibdib.

B. Problema: Ang balikat ay nakataas paharap.

59
Ang ibang mga bata ay itinutulak ang kanilang ulo palikod at itinataas ang kanilang
balikat. Ang ulo ay itinutulak patalikod.

Solusyon: Hawakan ang ulo sa magkabilang bahagi at itulak pataas ang ulo.

Habang nakatihaya, ilagay ang mga kamay mo sa magkabilang tabi ng ulo ng bata at
itulak ito paitaas samantalang itinutulak ng iyong mga braso ang kanyang balikat at
dibdib.

C. Problema: Huwag itulak ang bata paharap.

Kung itinutulak ng bata ang kanyang ulo, balikat, at mga kamay palikod habang
nakaupo sa iyong kandungan, huwag mo siyang itulak paharap katulad ng nasa
larawan.

Solusyon: Ilagay ang braso sa likod ng leeg at itulak ng kamay at braso ang kanyang
balikat paloob at paharap.

Sa halip ay ilagay ang iyong braso sa likod ng kanyang leeg jabang itinutulak ang
iyong mga kamay at braso ang kanyang balikat paloob at paharap, at nagsusubo
naman ng pagkain ang isang kamay.

Nagmungkahi si Nancy Livingston (2004) ng dayagram sa proseso ng pagpapakita ng

problema at solusyon.

Signal/Pahiwatig na Salita Balangkas ng Problema/

Problema at Solusyon Solusyon

Sapagkat Sino

Dahilan Problema Ano

Magmula pa noon Saan

Buhat Kailan

Bilang resulta Bakit

Paano

60
 
Pagtatangkang Resulta

Solusyon

1. 1.

2. 2.


Pangwakas na Resulta

6. Sanhi at Bunga

Ang manunulat ay nagtatala ng isa o mahigit pang sanhi at epekto ng

pangyayari. Ang sanhi ay nagsasaad ng kadahilanan ng mga pangyayaring naganap
at ang epekto ng pangyayaring ito ay tinatawag nating bunga. Dito makikita ang
ugnayan ng sanhi at bunga.

A. Halimbawa ng Tekstong Sanhi at Bunga

Pagdagsa ng Balang sa Gitnang Luzon

Naibalita sa pahayagang Philippine Daily Inquirer (Agosto 14, 1995) na

dumagsa ang mga balang (locust) sa daan daang ektarya ng bukid sa Pampanga,
Bataan, Tarlac, Zambales at Nueva Ecija.

Bunga nito, nagging malaking suliranin ng pamahalaan ang pananalanta o

paninira ng mga balang sa mga pananim kaya apektado ang ekonomiya n gating
bansa. Karagdagan nito, tumanggap ng iba’t ibang kritisismo ang pamahalaan na wala
61
itong kakayahan sa paglutas ng suliranin sa balang maging sa teknolohiya at sa lakas
ng tao kaya pinangunahan ni Dr. Candida Adalla, propesor sa Departamento ng
Entomolohiya sa Unibersidad ng Pilipinas Los Banos (UPLB) ang pananaliksik
pagsugpo ng balang sa Gitnang Luzon.

Ayon sa pag-aaral na ginawa ni Dr. Adalla, ang bulubundukin ng Mt. Pinatubo

ang pinamumugaran ng balang at ang isang balang na babae ay nangingitlog ng halos
500 itlog. Dumarami raw ang balang sa Gitnang Luzon dahil sa pagkaubos ng mga
damong makakain at dahil na rin sa paglawak ng mabuhanging lupain na sanhi ng
pagsabog ng Mt. Pinatubo.

Natuklasan ni Dr. Adalla na sa Pampanga ay hinuhuli mg mga magsasaka ang

balang sa pamamagitan ng bitag o pain at kulambo kaya may karagdagan silang
pinagkakakitaan sapagkat pinagbibili nila ang mga balang. Sa Tarlac naman, gumamit
sila ng lasong pamatay peste kaysa hulihin ang balang sapagkat mas mabilis at
madaling mapatay ang balang. Ang iba naman, dahil sa pagdami ng balang, sinunog
nila ang kanilang taniman ng tubo pagkatapos umani para mamatay ang mga nasa
ilalim ng lupa.

Inirekomenda ni Dr. Adalla na sugpuin ang mga balang sa mga lugar na

diandaluyan ng tubig tulad ng ilog at sapa sa kahabaan ng bulubundukin ng Mt.
Pinatubo.
Sanggunian: Balang sa Gitnang Luzon nina Candida Adalla, PH.D.at Ma. Belle Arieta, Agriculture at
Los Banos, Tomo1, Blg. 5, Enero-Marso 1998.

B. Halimbawa ng Dayagram ng sanhi at bunga

Makikita sa dayagram na kung minsan ang isang sanhi ay ang nagkakaroon ng

ilang epekto o bunga.

Paggamit ng Asukal

.... Kawalan ng balanse ng asukal sa

dugo (blood sugar)

.... Pagkasira ng ngipin

Labis-labis na
paggamit ng
62
asukal
 .... Sobrang pagkasigla ng mga bata
(hyperactivity)

.... Pagtaas ng timbang

Pitong Anyo ng Tekstong Ekspositori

Nagbigay rin sina Montgomery at Moreau (2003) ng pitong anyo ng pagbasa at

pagsulat ng tekstong ekspositorio o paglalahad. Tingnan ang talahanayan sa ibaba.

Anyo Paglalarawan Karaniwang Aplikasyon

Paglalarawan Tinipong katibayan sa Saklaw ang lahat ng

paksa.Paggamit ng pang-akademikong
pang-uri at pang-abay. gawain, sining musika,
P.E.

Pagtatala Pag-iisa-isa ng mga Agham, Matematika

halimbawa na may
kaugnayan sa paksa.

Pagsusunod-sunod Pagpapahayag ng Agham, Matematika

kaayusan ng mga
hakbang, proceso o
pamamaraan

Sanhi/Bunga Pagpapaliwanag kung Kasaysayan

bakit nangyari ang
isang bagay. May
naunang pangyayari at
may sumunod na
63
 pangyayari.

Problema/Solusyon Pagbibigay ng Agham

problema na maaring
malutas nang mahigit
sa isang solusyon.
Kailangang ipahayag
ang problemaat
magmungkahi ng plano
kung paano ito
malulutas.

Panhhihikayat Tulungan ang iba na Sitwasyong panlipunan,

makita ang iyong sanaysay
pananaw at
sangayunan ito.
Makipag-ayos sa
katibayan, katotohanan
at mga ideya. Gamitan
ng teorya ng pag- iisip
upang maunawaan
kung ano na ang
nalalaman at naiisip ng
iba.

Paghahambing at Pagpapkita ng Agham,Panlipunan,

Pagkokontrast pagkakatulad o Heograpiya
pagkakaiba ng dalawa
o mahigit pang sangkap
o bahagi. Kagalingan at
kahinaan, sang-ayon at
di-sang-ayon, sinang-
ayunan at sinalungat na
pananaw.

Pag-unawa sa Paksa
64
 1. Ipaliwanag sa sariling pangungusap ang tekstong ekspositori o paglalahad.

2. Paano nakakatutulong ang tekstong naglalahad ng depinisyon sa mga

mambabasa? Magbigay rin ng reaksyon sa tekstong ibinigay sa halimbawa.
3. Suriin ang tekstong “Katangian ng mga Arthropod” at ipakita ang paglilista o
enumerasyonna ginamit ng manunulat.
4. Ilahad kung paano ginagawa ang paghahambing at pagkokontrast.
5. Subuking magbigay ng paksa na magagamit ang istilong problema at
solusyon.
6. Paanomakikilala sa teksto angugnayan ng sanhiat bunga? Magbigay ng
reaksyon sa ibinigay na halimbawa.
7. Mangalap ng balita o artikulona nagpapakita ng anyo ng tekstong ekspositori
o paglalahad. Ibahagi ito sa klase at suriin kung anong anyo ng tekstong
ekspositori ang ginamit ng manunulat.

Aplikasyon

A. Piliin at bilugan ang letra ng tamang sagot sa bawat bilang.

1. Ang makabagong Olympics ay hindi katulad noong sinaunang Olympics. Kakiba ang
mga indibidwal na paligsahan. Walang paligsahan sa paglangoy noon subalit may
paligsahan sa pabilisan ng karwahe.

Anong anyo ito ng tekstong ekspositori?

a. problema at solusyon
b. sanhi at bunga
c. depinisyon
d. paghahambing at pagkokontrast

2. Isa sa problema ng palarong Olympics ang malaki at napakamahal na gastos sa

paghahanda ng lugar na pagdarausan ng palaro. Kadalasan, ang bansa na napipiling
pagdarausan ng palaro ay nalulugi nang malaking halaga. Kailangan kasing maging
maayos ang lahat ng kagamitan at ang mga tutuluyan ng mga manlalaro. naisip ng
mga opisyales na nangangasiwa ng palaro na magpabayad sila sa mga kompanya na
naghahangad na maging opisyal ba tagapagtaguyod sa palaro ng Olympics.

Piliin kung anong anyo ito ng tekstong ekspositori.

65
 a. problema at solusyon

b. sanhi at bunga

c. depinisyon

d. paghahambing at pagkokontrast

3. Ang palarong Olympics ay nagsimula bilang pistang palaro na nagbibigay-parangal

sa mga diyos at diyosang Griyego. Ipinagdiwang ang pinakamahalagang pista sa
lambak ng Olympic bilang parangal kay Zeus, ang hari ng mga diyos at diyosa. Ang
pistang ito ang ginawang palarong Olympics noong 776 B.C. Tinapos ang ganitong
palaro noong A.D. 394 ng Emperor na Romano na naghari sa Gresya. Walang
palarong Olympics na ginawa sa loob ng 1,500 taon. Nagsimula ang makabagong
Olympics noong 1896. Magmula rito ang palarong Olympics ay ipinagpatuloy na at
ito’y ginagawa tuwing ikaapat na taon.

Anong anyo ito ng tekstong ekspositori?

a. pag-iisa-isa o enumerasyon

b. kronolohikal na kaayusan

c. depinisyon

d. paghahambing at pagkokontrast

4. Ayon sa Commonwealth Act No. 46 na naamyendahan ng Republic Act 7394 ng

Pilipinas, ang tamang label ng produkto ay dapat maglaman ng mga sumusunod.

 pangalan ng produkto

 tatak ng produkto

 pangalan at kumpletong direksiyon ng gumawa

 metrikong timbang

 bansang pinanggalingan

66
  pisikal o kemikal na komposisyon ng produkto
Mula sa Batayang Proseso sa Produksyon ng Isda, Peralta, Jose P. atbp., mga may-akda, Lungsod
Quezon: UP Sentro ng Wikang Filipino.

Anong anyo ng tekstong ekspositori ang ginamit dito?

a. pag-iisa-isa o enumerasyon

b. pagsusunod-sunod

c. depinisyon

d. paghahambing at pagkokontrast

5. Ang singsing-ita o singsing-pari (millipedes) ay tila mahabang uod ngunit maraming

paa; halos lahat ay nagtataglay ng tatlumpu o higit pang paa; halos lahat ay
nagtataglay ng tatlumpu o higit pang paa. Binubuo ng ulo at tiyan ang katawan at ang
huling parte naman ay binubuo ng magkakasunod na magkakaparehang bahagi na
kalimitang bilog na may dalawang pares ng paa. Katulad ng ipinahihiwatig ng pangalan
nito, ang singsing-ita o singsing-pari ay madalas magpaikut-ikot o umiikid na tila
singsing at nananatiling hindi gumagalaw kahit ginagambala na ang mga ito ng kapwa
hayop o ng tao.

Mula sa Insekto sa Pilipinas, (Salin sa Filipino ni Lilian A. delas Llagas) C. Baltazar at N. Salazar,
mga may-akda Lungsod Quezon: UP Sentro ng Wikang Filipino.

Piliin kung anong anyo ng tekstong ekspositori ang ginamit dito ng manunulat.

a. pag-iisa-isa o enumerasyon

b. kronolohikal na kaayusan

c. depinisyon

d. paghahambing at pagkokontrast

67
B. Suriin ang mga sumusunod na pangungusap. Isulat sa patlang ang sanhi at bunga
ng mga pangyayari.

1. Nagkaroon ng malawakang rally ang mga magsasaka sa Batangas upang hilingin

sa pamahalaan ang pagmamay-ari ng lupang kanilang sinasaka.

Sanhi:________________________________________________________________

Bunga:_______________________________________________________________

2. Nanganganib na gumuho ang Rice Terraces dahil sa mga natagpuang malalaking

uod sa paanan ng bundok.

Sanhi:________________________________________________________________
Bunga:_______________________________________________________________

3. Tumaas na naman ang presyo ng gasolina kaya umapila na naman ang mga
drayber na taasan ang pamasahe.

Sanhi:________________________________________________________________
_

Bunga:_______________________________________________________________
_

4. Nagbabanta ang krisis sa bigas. Ito ang dahilan ng mahabang pila sa Kamaynilaan
at kalapit na mga lugar para mabili ng murang NFA na bigas. Bunsod ito ng
kakulangan ng produksyon ng bigas.

Sanhi:________________________________________________________________
_

Bunga:_______________________________________________________________
_

68
5. Ayon sa ilang mananaliksik, ang problema sa pagbaha ng ating bansa ay
magpapatuloy pa sa mga sumusunod pang mga taon kaya lahat ay daranas pa ng
mga paghihirap.

Sanhi:________________________________________________________________
_

Bunga:_______________________________________________________________
_

C. Iulat ang paghahambing at pagkokontrast ng:

1. Pananamit noon at ngayon

2. Makaluma at makabagong musika

3. Kaugalian noon at ngayon

Karagdagang Gawain

1. Sumulat ng sariling sanaysay tungkol sa isang napapanahong paksa. Isaalang-

alang ang sumusunod sa tekstong ekspositori na isusulat.

a. target na mambabasa

b. layunin sa pagsulat

c. organisasyon sa teksto

d. pagbibigay ng paniniwala at pangwakas na pangungusap

2. Gumupit ng isang napapanahong balita at tuklasin ang mga bahagi na nagsasaad

ng mga iba’t ibang uri ng tekstong ekspositori at iulat ito sa klase.

a. depinisyon

b. enumerasyon o paglilista

c. pagsusunud-sunod
69
d. paghahambing at pagkokontrast

e. problema at solusyon

f. sanhi at bunga

Mga Kasanayan sa Akademikong Pagbasa

Pagkuha ng Pangunahing Ideya

Ang katawagang pangunahing ideya ay tumutukoy sa pagkilala kung ano ang

mahalaga. Ito ang karaniwang inuugnay sa tekstong ekspositori ngunit mahalaga rin
ito sa tekstong naratibo na nagsasaad kung ano ang tema at aral na makukuha sa
kwento o tula.

Laging napagkakamalang paksa ang pangunahing ideya. Upang makilala ang

pangunahing ideya, kailangang unawain ng mambabasa ang mahahalagang ideyang
inilahad ng manunulat sa teksto. Ang pagkilala sa pangunahing ideya ay
nangangailangan ng pagtatanong kung aling bahagi ng teksto ang binibigyang-diin ng
manunulat.

Sa pagsusuri kung paano matutukoy ang pangunahing ideya, ang mambabasa

ay may dalawang proseso na kailangang sundin: (1) interaktibong pagtatanong kung
ano ang mahalaga sa isinulat ng may-akda at (2) pangangangatwiran kung paano
pinagsama-sama ang mga ideya para maipahatid ang pangunahing ideya.

Pagkilala sa Paksa

Ang paksa ay pangkalahatang tema o mensahe. Ito ay tinatawag ng iba na

sabjek. Upang makilala ang unang paksa, ang unang kailangang gawin ay makuha
muna ang pangunahing ideya ng teksto. Ang pagbuo ng isang simpleng tanong na,
“Tungkol saan ito?” ay isang estratehiya sa pagkilala ng paksa. Ipagpatuloy ang
pagtatanong sa sarili habang binabasa ang teksto hanggang malinaw ang sagot sa
binuong tanong.

Pagtukoy sa Layunin ng Teksto

Mahalagang matukoy ng mambabasa ang layunin ng may-akda sa pagsulat ng

teksto. Dito makikita kung ano ang punto ng teksto. May mga teksto na ang layunin ay
magbigay ng impormasyon, manghikayat, magbigay ng payo, magturo at iba pa.
70
Pagtiyak sa Damdamin at Tono ng Teksto

Ang tono ay isang paraan kung paano ipinahahayag ang mga ideya.
Tumutukoy ito sa saloobin ng manunulat sa paksa ng teksto. Mahihinuha ng
mambabasa kung anong tono ng manunulat sa teksto ay galit, malungkot, masaya,
nanunudyo, nagpapatawa, natatakot at iba pa. Malalaman din ng mamababasa ang
damdaming umiiral sa teksto sa pamamagitan ng mga salitang ginamit ng manunulat.

Paghihinuha sa Kalalabasan ng Pangyayari

Nagbigay ng depinisyon sina Collins at Smith (1980) sa salitang paghinuha. Ito

ay pagbibigay ng hipotesis tungkol sa kung ano ang mangyayari. Ang pagbibigay ng
hinuha ay makatutulong sa mambabasa na masubaybayan ang antas ng kanilang pag-
unawa at tuwirang pagtuunan ng pansin ang mahalagang impormasyon sa teksto.

Roleta ng Hinuha
Gumawa sina Dr. Vicky Z. Coe at Catherine Glass (2004) ng Roleta ng Hinuha na makatutulong sa
paglinang ng kasanayan sa pagbibigay ng hinuha.

Ang mambabasa ng tekstong ekspositori ay nagbibigay rin ng hinuha. Ang mga

hinuhang ibinibigay nila ay may kinalaman sa dati nilang kaalaman sa paksa.
Nakatutulong din ang pangkatang talakayan sa pagbibigay ng hinuha dahil nasasanay
rito ang mga estudyante sa pangangatwiran.

Pagbuo ng Lagom at Kongklusyon

Ang pangwakas na bahagi ng isang aklat, kabanata o artikulo ay

napakahalaga. Ang wakas at positibong impresyon ng isang artikulo ay
nakaiimpluwensiya sa desisyon ng mambabasa na tanggapin ang isinasaad ng
artikulo.

Ang nilalaman ng wakas ay kailangang may kaugnayan sa panimula. Kapag

ang nilalaman ng wakas ay pagbubuod o paglalagom, ang pangunahing punto na
kinatatawan ng pamagat at ng panimula ay kailangang katulad ng pagbubuod. Kapag
ang pagwawakas ay pagbibigay ng kongklusyon, ang pamagat at ang panimula ay
kailangang may kaugnayan sa suliranin o paksa na pinagbatayan ng kongklusyon.

Ang buod ay paglalagom ng pangunahing punto o ideya ng isang manuskrito.

Walang panibagong ideya na makikita sa pagbubuod samantalang sa kongklusyon ay
may panibagong punto o ideya na maihaharap sa mambabasa.
71
 Ang buod ay ganap na pang-uulit ng ideya. Binabago lamang ng kaunti ang
pagpapahayag sa bagong pananaw sa pangunahing ideya subalit pinananatili pa rin
ang mahahalagang punto o ideya at mga konsepto sa binasang teksto.

Ang kongklusyon ay kailangang maikli at matatagpuan din dito ang

impormasyong nakapaloob sa artikulo. Magbigay lamang ng isang pangunahing
konklusyon sa pagwawakas ng manuskrito.

Pagbibigay ng Interpretasyon sa Grap, Mapa at Talahanayan

Isang mahalagang bahagi ng atin buhay ang pagtingin at pag-unawa sa mga
impormasyong ipinahahatid ng grap, mapa at talahanayan. Nakikita natin sa grap kung
ano ang nangyayari sa ating paligid gaya ng pagtaas at pagbaba ng halaga ng piso,
pagdami ng mga Pilipinong walang trabaho, katanyagan ng isang pulitiko, pagtaas ng
bilang ng populasyon ng isang bansa at iba pa. Nakakatulong din ang paggamit ng
mapa sa paghahanap ng isang lugar at palapag ng isang gusali gaya ng pagtungo sa
isang shopping mall na hindi mo kabisado, sa mga gusaling pampubliko at iba pa.
Nalalaman din natin ang kalagayan ng panahon sa pagbasa ng mapa. Ginagamit din
natin sa iba’t ibang bagay ang talahanayan gaya ng pagpapakita ng pagbabago ng
mga halaga ng bilihin, halaga ng buwis at iba pa.
Ang grap, mapa, talahanayan at tsart ay karaniwan ding pinag-aralan sa
matematika, agham, teknolohiya, agham panlipunan, wika, pananaliksik at iba pa. Ang
ilang kasanayang nalilinang dito ay pagkilala, pag-unawa, pagsusuri at pagtugon sa
impormasyong ipinahahatid sa mambabasa.

A. Grap – May iba’t ibang uri ng grap: bar grap, pabilog na grap, talangguhit na grap at
pictograp. Nagpapakita ito ng dalawa o mahigit pang magkakaugnay na ideya.

1. Bar Grap – Ginagamit ito sa paghahambing o pagpapakita ng kalakaran ng

sukat. Nagpapakita ito ng kaugnayan ng dalawang ideya o paghahambing ng
dalawang magkaugnay na bagay. Ang bar grap ay maaaring patayo o
pahalang.

Halimbawa:
Batay sa ipinalabas na resulta ng NSO (National Statistics Office),
ipinakikita ng grap na ang pamahalaan natin ay may magandang trabahong
naibibigay sa ating mga kababayan. Umaabot lamang ng sampung persentahe
ang walang trabaho samantalang umaabot ng trabahong lihis sa kanilang
pinag-aralan.

2. Talangguhit na Grap – Ito ay isa pang uri ng grap na gumagamit ng linya

72
 para maipakita ang pagkakaugnay ng mga bagay o datos na pinaghahambing.
Ipinakikita ng linya kung paano nagbabago ang bilang, dami o sukat ng mga
bagay o datos na ipinakikita sa grap.

Ang mga datos sa bar grap ay maari ring gamitin sa talangguhit na grap.

Halimbawa:

Ipinakikita ng grap na ito ang bahagdan ng mga tumugon sa

isinasagawang sarbey ng NSO. Mapapansin na karamihan ng mga tumugon ay
may trabaho at kaunti lamang ang walang trabaho. Sinasabi ng grap na ito na
ang bilang ng partisipasyon sa bawat kategorya (trabaho, kawalan ng trabaho
at trabahong lihis sa kanilang pinag-aralan) ay malaki ang naging epekto sa
resulta ng naunang grap. Gaya ng inaasahan, magiging malaki talaga ang
bilang ng mga may trabaho dahil ang kinuhang tagatugon ay nagmula sa
sektor na ito.

3. Pabilog na Grap – Ito ay tinatawag ding pie grap dahil ang pagkakahati-hati
ng pabilog na grap ay kahawig ng isang pie. Ang kabuuan ng isang bilog ay
kumakatawan sa 100 bahagdan o isang buong pie.

Halimbawa:
4. Pictograp – Gumagamit ito ng larawang kumakatawan sa mga bagay na
pinaghahambing. Katulad din ito ng mapa na gumagamit ng leyenda (legend)
na nagsasaad kung ano ang kahulugan ng simbolong ginamit sa grap.
Halimbawa:
Ang grap na ito ay nagpapakita kung magkano ang naibentang iced tea ni
Piolo sa isang mall sa loob ng isang linggo.

B. Talahanayan – Makikita sa talahanayan na nakaayos ang mga datos sabawat

kolum. Ipinakikita rin dito ang paghahambing sa mga datos na nakuha na may
kaugnayan sa paksang pinag-aralan.

1 galong iced tea

Linggo

Lunes

Martes
73

Miyerkules

Huwebes
Halimbawa: Turismo

Ipinakikita sa talahanayan ang pagdating sa ating bansa ng mga turistang

nagbuhat pa sa iba’t ibang bansa mula noong Mayo 2004, Abril 2005 at Mayo 2005.
Makikita rito ang pagdami at pagbaba ng bilang ng mga turistang dumarating sa ating
bansa.

May 2004 Apr 2005 May 2005

Bisitang dumating at 189,904 209,381 215,929
bansang pinanggalingan
ASEAN 11,992 14,381 16,022
East Asia 82,005 94,343 95,124
South Asia 2,410 2,699 2,796
Middle East 1,638 2,145 2,043
North America 48,630 50,587 56,430
South America 168 270 185
Western Europe 6,266 9,058 7,383
Northern Europe 5,666 7,113 6,788
Southern Europe 1,145 1,871 1,426
Eastern Europe 233 1,102 1,036
Australiasia/Pacific 10,473 11,128 11,393
Africa 116 202 167
Iba pa na hindi sinabi ang 1,592 2,455 2,173
pinagmulan
Mga Pilipinong nasa ibang 10,570 12,017 12,963
bansa
Turismo (Sanggunian: Departamento ng Turismo)
74
Pag-unawa sa Paksa

1. Paano mo makikilala ang pangunahing ideya ng isang teksto?

2. Bakit mahalaga na matukoy ang layunin ng isang teksto?
3. Ano ang ibig sabihin ng tono sa isang teksto?
4. Bakit magkaugnay ang tono at damdamin sa isang teksto?
5. Paano nagkakaiba ang opinion sa katotohanan? Magbigay ng sariling halimbawa sa
bawat kategorya.
6. Ilahad sa sariling pangungusap ang kahulugan ng paghihinuha. Paano nakatulong
ang Roleta ng Hinuha sa mga mag-aaral?
7. Ano ang pagkakaiba ng pagbibigay ng buod sa pagbibigay ng kongklusyon?
8. Bakit mahalaga na mapag-aralan ang pagbibigay ng interpretasyon sa mga datos
na ipinakikita ng grap, mapa at talahanayan?

Aplikasyon

I. Kilalanin ang mga sumusunod na mga pahayag at punan ng wastong sagot ang
patlang.

_______________ 1. Tumutukoy sa pagkilala kung ano ang mahalaga sa teksto.

_______________ 2. Pangkalahatang tema o mensahe.

_______________ 3. Tamutukoy sa saloobin ng manunulat o ng tagapagsalaysay.

_______________ 4. Makikita ang punto ng teksto.

_______________ 5. Nagpapahayag ng paniniwala o saloobin ng isang tao tungkol sa

isang paksa.

_______________ 6. Pagpapahayag ng hula sa kalalabasan ng isang pangyayari,

proseso o eksperimento.

_______________ 7. Paglalagom ng pangunahing punto o ideya ng isang teksto.

_______________ 8. Gumagamit ng larawan o simbolo na kumakatawan sa mga

bagay na pinaghahambing.

75
_______________ 9. Kumakatawan sa 100 na bahagdan o isang pie.

_______________10. Batay sa tuwirang ebidensiya, aktwal na karanasan o

obserbasyon.

II. Ipakita sa iba’t ibang uri ng grap (bar, talangguhit, pabilog, pictograp, talahanayan)
ang impormasyong nakasaad sa balita ng IRRI tungkol sa sampung pangunahing
bansa sa Asya na umaani ng bigas. Ipaliwanag ito.

BANSA SA ASYA MILYONG TONELADA

1. Tsina 182
2. India 137
3. Indonesia 54
4. Bangladesh 44
5. Vietnam 36
6. Thailand 29
7. Myanmar 25
8. Pilipinas 15
9. Hapon 11
10. Cambodia 08

Karagdagang Gawain

1. Pumili ng isang artikulo sa iyong kursong pinag-aaralan. Suriin ang artikulo batay sa:
a. Pangunahing Ideya
b. Pagkilala sa paksa
c. Layunin sa Teksto
d. Damdamin at tono ng teksto
e. Kongklusyon ng teksto

2. Sumulat ng isang artikulo tungkol sa isang naibigang paksa. Isaalang-alang ang

mga mahalagang bagay na tinalakay sa aralin. Basahin at iulat sa klase ang teksto.

76
 Ikalawang Bahagi
Pagsulat sa Iba’t Ibang
Disiplina
Kahulugan at Kalikasan ng Pagsusulat

Ang pagsusulat ay sinasabing may dinaraanang proseso bago ito mabuo at

maipahatid ang mensahe sa kanyang mambabasa. May iba’t ibang pagpapakahulugan
din sa salitang pagsulat at narito ang ilang depinisyon nito.

 Ang pagsulat ay gawa ng isang manunulat o anumang pagpapahayag na gamit

ang mga letra ng alfabeto.
 Ang pagsulat ay may letra o mga simbolo na nakasulat o nakalimbag sa ibabaw
ng papel para katawaninang mga tunog at ang mga salita ng isang wika.
 Ang pagsulat ay isang proseso na pagtatala ng mga karakter sa isang midyum
na may layuning makabuo ng mga salita.

Nasasakop din ng pagsusulat ang lahat ng natutuhang kaalaman na nakapaloob

mula sa nabasa at sa sa narinig. Kailangan dito ang pagsasanay upang malinang nang
husto ang kasanayan sa pagsususlat. Bago magawa ito, mahalaga na magkaroon ka
muna ng kaalaman sa iba’t ibang pananaw sa proseso ng pagsusulat.

Sosyo-Kognitibong Pananaw sa Pagsususlat

Ayon kay R.T. Kellog (1994), ang pag-iisip ay kasama ng set ng mga
kasanayang pampag-iisip na lumikha, magmanipula at makipagtalastasan sa iba ng
personal na simbolo ng isip. Halos ganito rin ang depinisyon ni Gilhooly (1982, p. 1) at
sinabi niya na sa pag-iisip bilang set ng mga proseso, ang mga tao ay bumubuo,
gumagamit at nagbabago ng panloob na simbolikong modelo.

Sinabi pa ni Kellogg na ang pag-iisip at pagsusulat ay kakambal ng utak. Ang

pag-aaral ng pagsulat ay may bentahe kaysa sa pag-aaral ng paglutas ng mga
problema, pagbuo ng pagpapasya at gawain sa pangangatwiran. Isang bentahe nito
ay ang mayamang produkto na ginagawa ng mga manunulat.

77
 Binanggit pa ni Kellogg na may ilang argumento sa pag-aaral ng pagsulat. Una,
ang kalidad ng pagsulat ay hindi matatamo kung walang kalidad ng pag-iisip. Ang pag-
iisip na mabuti ay maaaring hindi sapat na kondisyon para makasulat nang maganda
subalit tiyak na lilitaw pa rin ang kinakailangang kondisyon. Ikalawa, ang pagsulat ay
isang instrumento para mag-isip. Sa pagsulat ng isang paksa natututong mag-isip ang
isang tao tungkol sa kanyang paksa. Ikatlo, kasama sa pagsulat ang apat na
kognitibong operasyon na gumaganap ng tungkulin sa lahat ng gawaing pampag-iisip.
Bilang pangwakas, ang tatak ng pag-iisip ay ang pagsisikap o pagpupunyagi na mag-
isip.

May mga sumunod pang modelong kognitibo at ang pinakamakabuluhan ay ang

modelo nina Bereiter at Scardamalia (1987). Nagbigay sila ng dalawang panukala sa
pagbuo ng pagsulat. Ang isang modelo ay nakatuon sa baguhang manulat na
isinusulat lamang ang nalalaman gaya ng simpleng pagsasalaysay at ang ikalawang
modelo ay nakatuon sa mga bihasang manunulat na ang layunin ay mailapat ang
nalalaman gaya ng ekspositoring pagsususlat. Nagkaroon din ng problema rito kung
paano maipakikita ang proseso ng pagsulat at kung kailan nagsisimulang magsulat
ang manunulat.

Nagkaroon ng pag-aaral si Halliday noong 1980 tungkol sa sosyolinggwistika at

edukasyonal na etnograpiya. Binatikos niya rito ang mga estratehiya o pamamaraan
sa proseso ng pagsulat dahil nakaligtaan daw sa mga prosesong ito ang aspektong
panlipunan. Binigyang-diin ng kilusang pang-edukasyon sa Amerika na ang mga
manunulat ay hindi kumikilos nang isahan bilang indibidwal bagkus kasapi ng isang
pangkat na pangkultural at panlipunan.

Ang komunidad ng diskurso ay nabuo mula sa pananaw na ang pagsulat ay isang

gawaing panlipunan. Ang hinuha ng mambabasa at ang genre na pundamental dito at
ang pag-unawa ay nakatuon sa pagsulat sa antas pantersyarya na humiling na ang
mga mag-aaral ay kailangang magsulat ng katanggap-tanggap sa komunidad na pang-
akademiko. Bumuo sina White at Arndt (1991) ng dayagram sa proseso ng pagsulat.
Ipinakita sa dayagram ang balangkas ng paulit-uit, at hindi palinya 0 pahabang
kalikasan ng pagsulat. Narito ang dayagram nina White at Arndt sa proseso ng
pagsulat.

Paggawa
ng
Burador

78
 Paggawa Pagpopokus
ng
estruktura

Muling
Pagtingin

Pagtataya
Paglabas o
ng Ebalwasyon
Ideya

1. Paglabas ng mga Ideya

May iba’t ibang gawain para matulungan ang manunulat na lumabas ang ideya sa
paksang tatalakayin sa pagsulat. Isa na rito ang pagsasagawa ng malayang talakayan
sa paksang napili. Ang tanong na maaaring sagutin dito ng manunulat ay “Ano ang
masasabi ko sa paksang ito?”

2. Paggawa ng Estruktura

Ipinakikita rito ang pag-oorganisa at muling pag-ayos ng teksto at sinasagot nito ang
tanong na “Paano ko mailalahad ang aking ideya sa paraang katanggap-tanggap sa
aking mga mambabasa?”

Nakatutulong din dito ang iba’t ibang uri ng tekstong nabasa na magagamit para
makagawa ng sariling modelo.

3. Paggawa ng Burador

79
Ang burador ay nangangahulugan ng pansamantalang pagbuo ng komposisyon o
anumang isinulat na aayusin at lilinisin pa. Sa bahaging ito pa lamang sisimulan ang
pagbuo ng teksto.

4. Pagpopokus

Tumutukoy ito sa mabilisang pagsulat na ang gabay na tanong ay “Ano ang kabuuang
layunin ko sa pagsulat ng paksang ito?”

5. Pagtataya o Ebalwasyon

Ang pagbuo ng talatanungan na magagamit sa pagkuha ng reaksyon o puna ay isang

paraan ng pagtataya o ebalwasyon sa isinulat na teksto.

6. Muling Pagtingin

Ito ay muling pagbabasa ng teksto at pagtingin kung tama ang ginawa. Ang kabuuang
layunin nito ay makalikha ng makabuluhan at mabisang teksto. Kailangan dito ang
pagtutulungan ng mga mag-aaral at guro upang maging maganda ang resulta ng
produkto ng pagsulat.

Mga Layunin sa Pagsulat

(Ekspresiv o Transaksyunal)

Ang anumang bagay a isinusulat ay may tyak na layunin. Iba-iba nga lamang
ang mga layunin sa pagsulat ng bawat manunulat.

May dalawang uri ng layunin sa pagsulat, ang tinatawag na ekspresiv at

transaksyunal. makikita sa talahanayan ang pagkakaiba ng ekspresiv at transaksyunal.
Makikita sa talahanayan ang pagkakaiba ng ekspresiv at transaksyunal na pagsulat.

Mga Layunin sa Pagsulat

Ekspresiv
 Isa itong impormal na paraan
ng pagsulat.
 Gumagamit ito ng unang
panauhan na ako, ko, akin, at
iba pa, sa pagsasalaysay.
Transaksyunal
 Ito ay isang pormal na paraan
na pagsulat na may tiyak na
target na mambabasa, tiyak na
layunin at tiyak na paksa.
 Karaniwang ginagamit dito ang
ikatlong panaunahan na siya,
sila, niya, nila, at iba pa sa
paglalahad ng teksto.
80
  Sarili ng manunulat ang target  Ibang teksto ang target nitong
nitong mambabasa. mambabasa.
 Naglalarawan ito ng personal  Hindi ito masining o
na damdamin, saloobin, ideya malikhaing pagsulat bagkus
at paniniwala. ito’y naglalahad ng
katotohanan na sumusuporta
 Nakapaloob din dito ang sa pangunahing ideya.
sariling karanasan ng  Nagbibigay ito ng
manunulat at palapalagay sa iterpretasyon sa panitikan,
mga bagay bagay na nagsusuri, nagbibigay ng
nangyayari sa paligid. impormasyon, nanghihikayat,
nangangatwiran, nagtuturo o
kaya’y nagbibigay ng mensahe
 Malaya ang paraan ng sa iba.
pagsulat dito at walang
sensura. Hindi gaanong  Kontrolado ang paraan ng
mahalaga rito ang gramatika pagsulat dahil may pormat o
at pagbaybay ng mga salita istilo ng pagsulat na
bagkus mahalaga rito na kailanganag sundin.
mailabas kung ano ang
talagang naiisip at
nararamdaman ng isang tao.

 Halimbawa nito ay dyornal,

talaarawan, personal na liham
 Halimbawa nito ay balita,
at pagtugon sa ilang isyu.
artikulo, talambuhay,
patalastas, liham sa
 Layunin nito na maipahayag pangangalakal, papel sa
ang sariling pananaw, kaisipan pananaliksik, ulat, rebyu,
at damdamin sa pangyayari. sanaysay na pampanitikan,
sanaysay na nanghihikayat,
sanaysay na nangangatwiran,
interbyu, editoryal,
dokumentaryo at iba pa.

Pag-unawa sa Paksa

1. Ilahad sa sariling pangungusap kung ano ang kahulugan ng pagsulat.

81
2. Bakit sinasabing magkakambal ang utak at ang pagsulat?
3. Ilahad ang argumento na binanggit ni Kelly sa pag-aaral ng pagsulat.
4. Ipaliwanag sa sariling pangungusap ang proseso ng pagsusulat na iminungkahi nina
White at Arndt.
5. Ano ang pagkakaiba ng ekspresiv sa transaksyunal na pagsulat?

Aplikasyon

A. Pagtapat-tapatin:

Isulat ang titik ng wastong sagot mula sa hanay B.

A B

_____ 1. Gawa ng isang manunulat na gamit ang mga titik a. Halliday

_____ 2. Kakambal ng pagsulat b. utak

_____ 3. Nagsabi na may ilang argumento sa pag-aaral ng c. Paglabas ng

mga pagsulat ideya

_____ 4. Nagbigay ng panukala sa pagbuo ng pagsulat d. Transaksyunal

_____ 5. Bumabatikos sa mga estratehiya ng pagsulat dahil e. Kellogg

nakaligtaan ang aspetong panlipunan
f. Ekspresiv
_____ 6. Bumuo ng dayagram sa proseso ng pagsulat
g. Pagsulat
_____ 7. Pagsasagawa ng malayang talakayan sa paksang
napili h. Paggawa ng
burador
_____ 8. Pansamantalang pagbuo ng komposisyon
i. White at Arndt
_____ 9. Pagbuo ng talatanungan sa pagkuha ng reaksyon
j. Pagtataya o
_____ 10. Impormal na paraan ng pagsulat Ebalwasyon

k. Bereiter at
Scardamalia

82
B. Sumulat ng sariling talata tungkol sa isang babaing nag-aayos ng sarili habang
sakay ng LRT o MRT gamit ang ekpresiv na layunin sa pagsulat.

Karagdagang Gawain

1. Sumipi ng isang artikulo tungkol sa iyong kursong pinag-aaralan at talakayin kung

ano ang nilalaman nito. Punahin ang estilo at layunin ng manunulat.
2. Sumulat ng talata tungkol sa isang masayang karanasan sa pagbibiyahe.
a. Ang unang talata ay nagpapahayag ng sariling damdamin at pag-iisip sa mga
nangyayari.
b. Ang ikalawang talata ay pagsulat tungkol sa isang taong may kaugnayan sa
nangyari.
c. Sa ikatlong talata, magbigay ng kongklusyon tungkol sa karanasang naganap.

Mga Uri ng Pagsulat

(Teknikal, Referensyal, Jornalistik, Akademiko)

Teknikal na Pagsulat

Ang teknikal na manunulat ay isang tao na lumilikha ng dokumentasyon para sa

teknolohiya. Malaki ang kanyang pananagutan sa pagsulat ng teksto, sapagkat
kailangang ito ay tama, nababasa, nauunawaan at nakatutulong sa target na
mambabasa. Ang teknikal na pagsulat ay isang praktikal na komunikasyong ginagamit
sa pangangalakal at ng mga propesyunal na tao upang maihatid ang teknikal na
impormasyon sa iba’t ibang uri ng mambabasa. Karaniwan itong naglalaman ng mga
paksang panteknikal. Ito ay naguugnay sa pagsulat ng mga manwal at gabay sa pag-
aayos halimbawa, ng kompyuter, pagbuo ng kompyuter o anumang bagay na may
kalikasang teknikal.

Ang teknikal na pagsulat ay isang uri ng tekstong ekspositori na nagbibigay ng

impormasyon para sa teknikal o komersyal na layunin. Hangarin nitong maibahagi ang
impormasyon tungkol sa isang paksa sa paggawa ng isang bagay. Kasama rito ang
mga ulat panlaboratorya, proposal at iba pang uri ng propesyunal na dokumento.

Referensyal na Pagsulat

Ang refernsyal na pagsulat ay may kaugnay sa malinaw at wastong

presentasyon ng paksa. Ito ay isang uri ng pagsulat na nagpapaliwanag, nagbibigay
ng impormasyon o nagsusuri. Ang ilang halimbawa nito ay teksbuk, balita, ulat
panlaboratoryo, manwal ta pagsusuring pangkasaysayan.
83
 Ang layunin ng referensyal na pagsulat ay maiharap ang impormasyong batay sa
katotohanan o kaya’y makabuo ng kongklusyon batay sa katotohanang ito. Ang anyo
ng impormasyon ay kailangang totoo o tunay, tamang-tama, obhetibo at
komprehensibo.

Sa pagsulat ng tekstong referensyal, isaalang-alang ang mga sumusunod:

1. Sumulat ng tesis na nagpapahayag ng kabuuang impormasyon na nais iharap

sa mambabasa.

2. Iharap ang wasto at komprehensibong katibayan na susuporta sa tesis.

3. Upang maging komprehensibo, ang impormasyon ay kailangang sumasagot

sa mga tanong na sino, ano, kailan, saan at paano. Sa pagbibgay ng interpretasyon,
ang kongklusyon ay kailangang sumasagot sa tanong na bakit.

4. Huwag magbigay ng haka-haka o pala-palagay.

5. Sikaping maging obhetibo at walang kinikilingan.

6. Huwag gumamit ng panghalip sa una at ikalawang panauhan sa paglalahad

ng impormasyon.

7. Maaaring gumamit ng pormal at di-pormal na wika.

Jornalistik na Pagsulat

Ang isang balitang pamperyodiko ay sumasagot sa lahat ng mga tanong na

pangjornalistik na sino, ano, saan, kailan at bakit. Kailangan din ditong sagutin ang
tanong na paano.

Naiiba ang pagsulat na jornalistik sa iba pang uri ng pagsulat. Ang pagsulat ng
balita ay tuwiran at hindi paliguy-ligoy. Ang pangunahing punto ay inilalagay sa unahan
at ang ibang impormasyon ay isinisiwalat mula sa pinakamahalaga patungo sa di-
gaanong mahalaga. Pinipili nang maingat ang mga salita at pinananatiling simple at
tuwiran ang istilo ng pagsulat.

Sa jornalistik na pagsulat, isaalang-alang ang mga sumusunod na mungkahi ni

Jami Cameron:

84
  Kunin agad ang punto ng istorya.

Huwag magpaikut-ikot sa isyu bagkus pagtuunan agad ng pansin kung ano ang
nais mong sabihin.

 Huminga

Iwasan ang mahahabang pangungusap hangga’t maaari. Nakapapagod ito sa

mata. Kung may mahabang pangungusap, gawin itong dalawang pangungusap.

 Sumulat nang malinaw.

Basahin ang isinulat at tingnan kung nailagay ang mahahalagang impormasyon

na kailangang malaman ng mambabasa. Ang balitang pamperyodiko ay
kailangan maliwanag, tama ang mga impormasyon at maikli ngunit malaman.

Akademikong Pagsulat

Kung bago ka sa daigdig na pang-akademiko, kailangan mong maunawaan ang

akademikong pagsulat. Ito ay may sinusunod na partikular na kumbensyon na
kailangan mong malaman. Isa sa pinakamahalaga rito ay ang pagbigay ng suporta sa
mga ideyang pinangangatwiranan. Ang layunin ng akademikong pagsulat ay maipakita
ang resulta ng pagsisiyasat o ng pananaliksik na ginawa.

Narito ang mga katangian ng akademikong pagsulat:

 Pormal
Ang akademikong pagsulat ay talagang pormal. Sa pagsulat ng sanysay, iwasan
ang mga kolokyal na salita at mga ekspresyon. Ang paggamit dito ng wika ay
pormal din.

 Obhetibo
Ang pagsulat dito ay obhetibo at hindi personal o pansarili. Kaunti lamang ang
salitang tumutukoy sa manunulat at sa mambabasa. Binibigyang-diin dito ang
impormasyon na gustong ibigay at ang argumento sa mga ideya na sumusuporta
sa paksa.

 Maliwanag
Ang paglalahad ng mga ideya ay dapat na malinaw. Isang pananagutan ng
manunulat na gawing malinaw ang pagkakaugnay-ugnay ng iba’t ibang bahagi
ng teksto. Magagawa ito sa pamamagitan ng paggamit ng mga signal na salita.
85
  May Paninindigan
Sa anumang uri ng akademikong pagsulat kailangang may sarili kang
pagpapasya at paninindigan sa partikular na paksa na iyong isinulat.
Mapangangatwiran mo kung anuman ang resulta ng panananaliksik na iyong
ginawa. Huwag kang pabagu-bago ng pasya o kaya’y urung-sulong sa ginagawa
mong pagsisiyasat.

 May Pananagutan
May pananagutan ang manunulat sa pagkilala sa mga awtoridad na ginamit na
sanggunian sa papel na pang-akademiko. Kailangan mo ring ilatag ang ginamit
mong katibayan at ang pangangatwiran na iyong ginawa.

Pag-unawa sa Paksa

1. Ano ang layunin ng akademikong pagsulat?

2. Bakit kailangang suportahan ang mga ideya sa akademikong pagsulat?
3. Magbigay ng sariling reaksyon kung ano ang kaibahan ng ginagawang pagsulat sa
haiskul at sa kolehiyo.
4. Ipaliwanag sa sariling pangungusap ang referensyal na pagsulat.
5. Paano makikilala ang teknikal na pagsulat? Ano ang layunin nito?
6. Ilarawan ang jornalistik na pagsulat. Ibigay ang pagkakaiba nito sa akademik na
pagsulat, refernsyal na pagsulat at teknikal na pagsulat.

Aplikasyon

Isulat sa patlang kung anong uri ng pagsulat ang tinutukoy sa bawat bilang.

______________ 1. Pagbuo ng kompyuter

______________ 2. Teksbuk
______________ 3. Pamanahong papel
______________ 4. Lathalain
______________ 5. Tesis
______________ 6. Balita
______________ 7. Editoryal
______________ 8. Pagsusuring pangkasaysayan
86
______________ 9. Ensayklopidya
______________ 10. Ulat panlaboratoryo

Karagdagang Gawain

A.

1. Gumupit ng mga halimbawang sulatin na tutugon sa iba’t ibang uri ng pagsulat.

Ilagay ito sa isang folder.

2. Pagkatapos magpalitan ng mga nakuhang halimbawa at suriin ang mga teksto kung
tama ang mga ito.

B.

1. Magpangkat at magpalitan ng kuro-kuro hinggil sa napapanahong paksa na

mapagkakasunduang talakayin ng inyong grupo o pangkat.

2. Sumulat ng isang sulatin na may tatlo o higit pang talata sa paksang

napagkasunduan.

3. Makipagpalitan ng gawain sa ibang pangkat at alamin ang mga puna o reaksyon

hinggil sa isinulat na sulatin.

Mga Kasanayan sa Akademikong Pagsulat

Pagbuo ng Konseptong Papel

Ang konseptong papel ay tinatawag na prospektus, panimulang pag-aaral o

panukalang pananaliksik. Nakatutulong ito sa paglilinaw at pag-oorganisa ng mga
ideya sa pasulat na anyo. Bilang isang mag-aaral sa kolehiyo o unibersidad,
mahalagang matutuhan mo ang iba’t ibang paraan ng pagsulat gaya ng akademikong
pagsulat. Ang konseptong papel o panimulang pag-aaral ay mas maikli kaysa sa
pormal na panukalang pananaliksik. Maikli rin ang panahong ginugugol sa paggawa ng
konseptong papel ang kailangan sa paggawa ng pormal na panukalang pananaliksik.
Karaniwang ginagamit ng mag-aaral sa kolehiyo o unibersidad at ng mga indibidwal
ang konseptong papel na naghahangad na magbigay ng panukalang proyekto para sa
kanilang kompanya, organisasyon o institusyon. Ipinaliliwanag din sa papel na ito kung
paano gagawin ang paksang napiling pag-aralan o ang proyektong gagawin gayundin
ang halagang magagastos sa proyekto. Hindi dapat lumampas sa limang pahina ang
konseptong papel.
87
Pagsulat ng Konseptong Papel

Isang Paghahanda sa Pagbibigay ng Pormal na Panukalang Pananaliksik

Ang Hampton University ay nagmungkahi ng mga hakbang na magagamit na

gabay sa paggawa ng pananaliksik.

Hakbang Blg. 1

Magpasya kung ano ang gusto mong pag-aralan o gawing proyekto. Isaalang-
alang sa pagpapasya ang iyong kakayahan, interes, karanasan at mga materyales at
instrumento na gagamitin.

Hakbang Blg. 2

Isiping mabuti ang paksang pag-aaralan. Bumuo ng konseptong papel na

nagbibigay ng buod sa gagawing proyekto. Upang makabuo nito, kumpletuhin ang
sumusunod na mga pangungusap.

Ang Pamagat ng aking pag-aaral ay _________________.

Ang suliranin ng pag-aaral na pagtutuunan ko ay ________________.

Hangarin ng pag-aaral na ito na _______________.

Ang mga layunin ng pag-aaral na ito ay _______________.

Ang inaasahan kong resulta sa pag-aaral na ito ay ______________.

Gagamitin kong mambabasa o tagatugon sa aking pag-aaral ang

_______________.

Ang batayang konseptwal/teoretikal na pagbabatayan ng aking pag-aaral ay

_______________.

Hakbang Blg. 3.

Magtipon ng ilang sangguniang tumatalakay sa pinaghanguan ng batayang

konseptwal/teoretikal na nagpapakita ng pinakabalangkas ng pag-aaral na iyong

88
gagawin. Ang mga sangguniang ito ang magiging pinakapangunahing sanggunian sa
mga kaugnay na literatura sa paggawa ng pormal na panukalang pananaliksik.

Mga Sanggunian:

1.

2.

3.

Hakbang Blg. 4

Alamin ang proseso na pinaiiral sa inyong unibersidad o koloheiyo para sa

pagpapahintulot o pagsang-ayon sa proseso sa iyong konseptong papel.

Bilang karagdagan, ang konseptong papel ay binubuo rin ng apat na bahagi:

rasyunal, layunin, metadolohiya at inaasahang resulta (Constantino, Zafara at Open
University, 1997).

Pag-unawa sa Paksa

1. Bakit mahalagang isulat muna ang konseptong papel bago ang sulating
pananaliksik?
2. Ano ang pagkakaiba ng konseptong papel sa pormal na panukalang pananaliksik?
3. Itala ang mga impormasyong kailangang isama sa konseptong papel na tinalakay sa
tekstong binasa.
4. Anu-ano ang apat na bahagi ng konseptong papel na binanggit sa hulihang bahagi
ng aralin na hango kina Constantino at Zafra?
5. Magsaliksik sa inyong kolehiyo o unibersidad ng istilo ng paggawa ng konseptong
papel at ibahagi ito sa klase. Sumulat ng sariling reaksyon sa pagkakabuo ng papel na
ito.

Aplikasyon

A. Basahin at unawain ang mga magkakatambal o magkakarugtong na pahayag. Sa

iyong sagutang papel, isulat ang:

A. Kung ang diwa ng dalawang pahayag ay TAMA;

B. Kung ang diwa ng unang pahayag ay TAMA ngunit ang ikalawa ay MALI;
C. Kung ang diwa ng unang pahayag ay MALI ngunit ang ikalawa ay TAMA;
89
 D. Kung ang diwa ng dalawang pahayag ay MALI.

1. a. Ang konseptong papel ay isang mahalagang hakbang tungo sa pagbuo ng

sulating pananaliksik.
b. Ang konseptong papel ay dapat tanawin na isang panukalang pananaliksik.

2. a. Pagkaraang matiyak ang paksa, sikaping maunawaang mabuti ang kauuang

ideya.
b. Ginagamitan ng balangkas ng paksa ang nabuong ideya.

3. a. Maikli ang panahong ginugugol sa paggawa ng konseptong papel.

b. Mahabang panahon ang kailangan sa paggawa ng pormal na panukalang
pananaliksik

4. a. Ang paksa ay nararapat na ilahad sa isang lohikal na kaparaanan.

b. Kailangang maglaman lamang ito ng mga wasto at mga napapanahong
impormasyon.

5. a. Alalahanin ang tamang paglilimita ng paksa.

b. Kailangang masalamin na ang papel ay bunga ng isang masinop na
pananaliksik.

B. Salungguhitan ang tamang salita na angkop sa diwa ng pangungusap.

1. Ang konseptong papel ay nakatutulong sa (lipunan, paglilinaw, paglalarawan,

pagpasa) at pag-oorganisa ng mga ideya sa pasulat na anyo.

2. (Matagal, Mahaba, Madalang, Maikli) ang panahon ng paggawa ng konseptong

papel kaysa pormal na panukalang pananaliksik.

3. Ginagamit din ng mga indibidwal ang pagbuo ng (ulat, pamanahong papel,

konseptong papel, panukalang pananalikasik) sa pagbibigay ng panukalang proyekto
sa isang kompanya.

4. Nakapaloob din sa konseptong papel kung paano (isulat, gagawin, ilalarawan,

ituturo) ang paksang napiling pag-aralan.

5. Hindi dapat lumampas sa (apat, lima, anim, pito) pahina ang pagsulat ng
konseptong papel.

Karagdagang Gawain
90
 Bumuo ng isang grupo na gagawa ng konseptong papel hinggil sa isang
paksang pananaliksik na mapagkakasunduan sa loob ng klase. Tandaan ang mga
bahagi ng konseptong papel na ibinabahagi nina Constantino, Zafra sa Open
University, 1997 sa pagsulat ng paksang napili.

a. Rasyunal
b. Layunin
c. Metodolohiya
d. Inaasahang Resulta

Ang Paggawa ng Balangkas

Ang pagsulat ng anumang sulatin ay may dinaraanang proseso. Pagkatapos na

makapili ng paksang susulatin, maaari nang gumawa ng plano para sa pagbuo ng
balangkas. Ito ang pinagbabatayan ng manunulat sa pagtalakay ng paksang napili.
Ang balangkas ay nagbibigay ng direksiyon sa manunulat kung paano tatalakayin ang
paksang napili niya.

Pansamantalang Balangkas

Ang pansamantalang balangkas ay nakatuon sa kaayusan at sa nilalaman kaysa

sa anyo at paralelismo. Dito makikita ng manunulat ang mga nakaligtaang
impormasyon o kaya naman, ang sob rang dami ng impormasyon. Nakatutulong din
ang ganitong uri ng balangkas sa manunulat sa pagsusuri ng plano.

Halimbawa ng Pansamantalang Balangkas

 Ang plano bang ginawa ay masusundan ng target na mambabasa?

 Kailangan bang bawasan o palawakin ang paksang tatalakayin?
 Ilang materyales ang kailangang kolektahin?
 May panahon ba sa pangongolekta ng materyales?
 May materyales bang magagamit?

Kung lumabas sa pagsusuri na kulang ang materyales, maaaring magsaliksik muli

sa aklatan at sa iba pang sangguniang nasa aklatan nang makakuhang muli ng iba
pang paksa na gagamitin sa sulating pananaliksik. Huwag aksayahin ang oras sa
paggawa ng paksang di-kayang gawin.

Pormal na Balangkas

91
 Isa pa ring paraan ng paggawa ng balangkas ay tinatawag na pormal na
balangkas. Dalawa ang karaniwang pormat na ginagamit dito: balangkas sa paksa
at balangkas sa pangungusap.

Ang balangkas sa paksa ay gumagamit ng mga salita o kataga samantalang

ang balangkas sa pangungusap ay binubuo ng mga pangungusap. Bilang
karagdagan, ang balangkas sa paksa ay maaaring magsilbing talaan ng nilalaman.

Bukod sa dalawang uri ng paksa, gumagamit din ng numero ang manananaliksik

para maipakita ang pagkakaugnay ng mga bahagi ng paksang pag-aaralan. Ito ay
tinatawag na tradisyunal na sistema (may numerong Romano, numerong Arabiko at
mga titik) samantalang ang isa ay tinatawag na sistemang desimal.

Mga Halimbawa

Balangkas Desimal

1. Kasanayan sa Pagsulat

1.1 Iba’t ibang uri ng pagsulat

1.1.1 Pormal

1.1.2 Di-Pormal

1.2 Anyo ng pagsulat ayon sa layunin

1.2.1 Paglalahad

1.2.1.1 Halimbawa ng pagluluto ng Bola-bola

1.2.1.2 Mga sangkap ng Bola-Bola

1.2.1.3 Paraan ng pagluluto

2. Proseso ng Pagsulat
2.1 Pagtatanong at pag-uusisa

2.2 Pala-palagay

92
 2.3 Inisyal na pagtatangka

Balangkas Romano at Arabiko

Paksa: Edukasyon

Tesis: Ang Pagkamulat at Pagkatuto sa Edukasyong Mapagpalaya ni Elizabeth

Morales-Nuncio

I. Panimula

A. Kritikal na Pedagohiya

B. Ang Pitong Talino ng Mag-aaral

1. Lohikal

2. Spatial

3. Musikal

4. Praktikal

5. Pisikal

6. Intrapersonal

7. Interpersonal

II. Ang Pedagohiya ng Pagmumulat

A. Paraan ng Pagtingin sa Lipunan

B. Layunin ng Pedagohiya ng Pagkamulat

Pagkuha, Paggamit at Pagsasaayos ng mga Datos

Ang Pagkuha, paggamit at pagsasaayos ng mga datos ay kailangan sapagkat

malaki ang naitutulong nito sa paksang pag-aaralan. Kailangang malaman mo kung
anu-ano ang mga uri ng sangguniang gagamitin at kung paano ito inayos.
93
 May dalawang uri na mapaghahanguan ng mga datos na magagamit sa
pananaliksik: ang tinatawag na pangunahin at sekundaryong datos.

1. Pangunahing Datos

Ang mga datos na matatagpuan dito ay nagmumula sa tuwirang

pinanggagalingan ng impormasyon na maaaring indibidwal na tao, iba’t ibang
organisasyon pribado man o pampubliko. Magagamit din sa bahaging ito ang mga
sulat, talaarawan, talumpati, akdang pampanitikan, talambuhay, dokumento, batas,
kontrata at lahat ng uri ng orihinal na talaan.

2. Sekundaryong Datos

Tumutukoy ito sa mga datos na kinalap mula sa mga aklat, diksyunaryo,

ensayklopidya, almanak, tesis, disertasyon, manuskrito at mga artikulong mababasa
sa mga pahayagan at magasin.

Pagkuha ng mga Datos

1. Konsiderasyon sa pangalan at paggamit ng mga datos

Ang pagkilala sa ideya ng isang tao ay mahalaga. Nakatutulong ito sa

kredibilidad ng isang teksto o anumang sulating pananaliksik. Hindi pwedeng angkinin
ng isang indibidwal ang ideya ng ibang tao. Dapat kilalanin kung kaninong ideya ang
impormasyong gagamitin sa pananaliksik. Magagawa ang pagkilala sa taong
pinaghanguan ng ideya sa pamamagitan ng paglalagay nito sa talabababibliograpiya
at parentetikal-sanggunian. Matatagpuan ang pagpapaliwanag dito sa bahagi ng
sistema ng dokumentasyon.

2. Direktang sipi

Ginamit ang direktang sipi kapag nais bigyang-diin sa sulating pananaliksik ang
ideya at pagkakapahayag ng manunulat. Bukod dito, nais ng mananaliksik o mag-aaral
na mapanatili ang kaisipang kailangan niya sa isinasagawang pag-aaral. Nakagugulo
rin ang sobrang dami ng direktang sipi sa anumang sulatin kaya piliin lamang ang
talagang may kaugnayan sa isinasagawang pag-aaral. May ilang pahayag na
magagamit sa pagkuha ng direktang sipi gaya ng sang-ayon kay, batay kay, sinabi ni,
ipinaliwanag ni, ayon kay at iba pa. Nailalagyan ng panipi (“”) ang tuwirang ipinahayag
ng isang tao.

94
 Halimbawa:

Sang-ayon kay R. Recto, “Makikita rin sa lehislatibong sangay ng pamahalaan

ang kahalagahan ng wikang pambansa. Lahat ng mamamayan ay nakapaloob at
dapat sumunod sa sistema ng batas ng Pilipinas.”

3. Paggamit ng elipsis (...)

Ang elipsis ay karaniwang gumagamit ng tatlong tuldok na sunud-sunod na

nagpapakitang may bahaging hindi na sinipi sa isang pangungusap o talata.
Nangyayari lamang ito kapag hindi na gaanong mahalaga o kailangan ang bahaging
inalis sa pangungusap o talata.

Halimbawa:
Ani P.B.P. Pineda, “Ang pananaw kong ito’y bunsod ng ating matamang
pagmamasid sa galaw ng Filipino sa sentro ng umiiral na kalagayan. Habang panahon
na lamang ba tayong iikot sa sining ng komunikasyon, retorika at semantika; sa
pagsasalin ng mga alamat at kwentong-bayang nasusulat sa ating iba’t ibang etnikong
wika?... binibigyan ko lamang ng karapatang kapamigatan ang kahingian ng mga
hakbangin tungo sa intelekwalisasyon ng Wikang Pambansa.”

Ipinakikita ng halimbawa na may bahaging nawala sa sinabi ni Dr. Pineda.

4. Sinopsis (buod)

Ang sinopsis ay isang maikling buod ng isang paksa. Ito’y nasa anyong patalata
at hindi sa anyong pabalangkas. Maikling buod ito subalit malaman. Karaniwan itong
ginagamit na panimula sa mga akdang pampanitikan para maipakita ang pangunahing
daloy ng banghay sa simpleng pamamamaraan. Ginagamit din ito sa nobela sa
pamamagitan ng pagpapaikli ng buong nobela mula sa simula hanggang sa wakas
gayundin sa manuskrito at sa anumang aklat.

5. Presi (precis)

Ang presi ay isang maikling pagbubuod o paglalagom ng mahahalagang ideya

ng isang mahabang teksto. Binibigyang-diin ito ang pinakamahalagang detalye. Ang
layunin ng preci ay muling maipahayag ang pinakaimportanteng detalya lamang para
malaman ng mambabasa ang pangunahing nilalaman ng akda. Sa pagsulat ng presi,
pinaiikli ang orihinal na isinulat nang may kaunting pagbabago. Kailangang mapanatili
ang pagkakaayos at pagkakasunod-sunod ng orihinal. Mahalagang tukuyin agad sa

95
simula ng presi ang pangalan ng mga tauhan at mga lugar bago talakayin ang
mahahalagang detalye ng pangyayari.

6. Parapreys (paraphrase)

Ang parapreys ay muling pag-uulit ng talata sa sariling pangungusap na hindi

gaanong teknikal subalit kasinghaba rin ng orihinal na talata. Dapat makita rito ang
sariling istilo ng paggamit ng salita. Kumakatawan sa orihinal na ideya ang muling
pagsasaad ng pangungusap.

Mahalagang maunawaan ang teksto upang hindi mabago ang kaisipang

ipinahihiwatig ng orihinal. Isang mabisang paraan ng pag-iwas sa pagkakamali ang
paulit-ulit na pagbasa ng orihinal. Pagkatapos, isulat sa sariling pangungusap ang
ideya na hangga’t maaari ay tama. Ihambing ito sa orihinal at gumawa ng pagwawasto
kung may nakitang kamalian sa paghahatid ng kaisipan.

7. Abstrak

Ang abstrak ay isang maikling buod na inilalagay sa unahan ng panimula o

introduksyon ng isang tesis o disertasyon. Nakatutulong ito sa mambabasa na
malaman agad ang mga layunin sa isinagawang pag-aaral. Ang abstrak ay ginagamit
din sa mga papel na inihaharap sa isang kumperensiya. Ginagawa ito dahil hindi
naman inilathala ang buong teksto ng papel na inihaharap sa kumperensya. Isa rin
itong maikling buod na naglalarawan sa pangunahing ideya o nilalaman ng teksto gaya
ng artikulo, aklat, tesis o disertasyon.

Halimbawa

Husay sa Pakikinig sa
Tatlong Kontekstong Filipino

nina Alejandro J. Casambre at Ruby G. Alcantara

Nilalayon ng pag-aaral na ito na malaman ang husay sa pakikinig sa Filipino at

Ingles ng mga Pilipino sa haiskul sa tatlong iba’t ibang tagpuang panlingguwistika.
Hinahangad din nito na maunawaan ang korelasyon ng mga kakayahan sa pakikinig
sa mga saloobin sa pasalitang komunikasyon at saloobing siyentipiko.

96
 Ginamit sa pag-aaral na ito ang sumusunod na tagpuang panlingguwistika: (1)
mula sa probinsyang Tagalog ang unang wika at Ingles ang pangalwang wika
(monolingguwal na Tagalog); (2) mula sa probinsyang kapwa ginagamit ang Ingles at
Filipino bilang pangalawang mga wika (monolingguwal na di-tagalog); at (3) mula sa
lungsod na katutubo ang wikang Tagalog at umiiral kasama nang marami pang ibang
mga wika sa Pilipinas (multilingguwal na Tagalog).

Ginamit na learning stimulus ang isang set ng walong maikling panayam. Bawat
panayam ay mula sa dalawa hanggang tatlong minuto lamang. Nahahati sa dalawang
paksa ang mga panayam C, apat sa mga paksa sa siyensiya at apat sa mga paksa sa
humanidades. Kasunod ng bawat maikling panayam ang isang serye ng anim na
multiple choice na mga katanungang sumusukat sa pagkaunawa. Naka-tayp sa Ingles
at Filipino ang learning stimulus at ang pagsusulit sa pagkaunawa.

Ginamit ang disenyo ng pretest-posttest upang masukat ang dami ng dating

kaalaman, natutuhan mula sa pakikinig, at bilis ng pagkatuto mula sa pakikining ng
mga subject o respondent. Ginamit din itong sukatan ng husay sa pakikinig. Ginamit
ang F-test para masuri ang datos sa pakikinig.

Ipinakikita ng datos ang di-pantay na kakayahan sa pakikinig ng mga estudyante

sa tatlong tagpuang panlinggwistika. Samantala, tila walang kabuluhan ang mga
variance sa mga dati nang alam ng mga estudyante na nakuha sa dalawang wika,
makabuluhan naman ang variance sa mga dati nang alam ng mga estudyante na
nakuha sa dalawang wika sa loob at sa pagitan ng mga tagpuan.

Kahalagahang pang-ekonomiya at pedagohikal ang empirical na pagkatuklas ng

mga non-listener o mga di-nakaririnig, at mga negatibong respondent ang pagkatuto
mula sa pakikinig. Lumalabas na may mga di-nakikinig kapwa sa Ingles at Filipino;
ngunit mas marami ang bilang ng di-nakikinig sa lugar na unang wika ang isa at
pangalawang wika ang isa pa.

Sa lahat ng tatlong tagpuan, mula sa napakahabang negatibo hanggang sa

napakataas na positibo, ang mga correlation coefficient para sa resulta ng pakikinig at
saloobing siyentipiko, wlang nakitang pattern ng paglitaw ng napakataas o
napakababang ugnayan dahil sa wika, kasrian, uri ng pamamahala sa paaralan o laki
ng paaralan, maliban sa dalawang kaso. Sa tagpuang monolingguwal na di-Tagalog,
mas mataas sa Ingles kaysa sa Filipino ang korelasyon o mga correlation coefficient
(p.05) sa pagitan ng kinalabasang ng husay sa pakikinig at saloobin siyentipiko sa mga
paaralng pribadong sekretaryan kaysa sa mga paaralang publiko at pribadong di-
sektaryan.

97
 Ipinakikita ng pananaliksik ang pangangailangan at mga posibilidad na
ipagpatuloy ang pag-aaral ng konsepto ng mga antas o level ng pakikinig batay sa
panlingguwistikang kompleksidad (idea density o dami ng mga idea) hindi lamang ng
learning stimulus o paanong napalitaw para suriin at sukatin ang pagkaunawa sa
pinakinggan.

Mula sa Husay sa Pakikinig, Casambre, Alejandro J. at Alcantara, Ruby G., mga may-akda. Lungsod
Quezon: UP SEntro ng Wikang Filipino, 2001, pahina 1-2.

8. Sintesis
Ang sintesis ay isang ebalwasyon o pagsusuri sa ebidensiya ng isang
pananaliksik at sa opinyon ng isang eksperto sa isang partikular na paksa na ginamit
upang makatulong sa pagpapasya sa pagbuo ng mga patakaran. Ito rin ang pagbuo
ng paglalahad sa iba’t ibang paksa na nabasa o narining. Kasama rin dito ang
pagsusuri ng mga datos na natuklasan ganoon din ang pagbuo ng kaalaman,
konsepto o interpretasyon. Tumutukoy rin ito sa kakayahang mapagsama-sama ang
iba’t ibang bahagi para makabuo ng isang bagong anyo ng kaalaman.

Halimbawa Pagsasama-sama at paglalahat nf mga paksang tinalakay sa isang araw

ma seminar.

9. Pagsasalin sa Filipino ng mga Sipi

Sinabi ni Peter Newmark (2003) na ang diwa ng pagsasain ay ang paglilipat ng

buong kahulugan ng teksto mula sa orihinal na wika patungo sa ibang wika. Ayon pa
sa kanya, hangga’t maaari isaalang-alang ng tagsalin ang uri ng kanyang mambabasa
o target na mambabasa sa pagsasalin.

Malaki ang naitutulong ng pagsasalin lalo na sa pagbibigay ng mga

impormasyon at iba pang kaalaman. Kung walang salin ng orihinal na teksto sa target
na wika, ang mga impormasyong makukuha natin ay magiging limitado. Lumalawak
ang kaalaman natin sa tulong ng mga salin ng teksto na ating nababasa kaya
mahalaga sa isang mag-aaral a magkaroon ng kaalaman sa wastong pagsasalin.

Narito ang ilang gabay na magagamit sa pagsasalin ng anumang teksto.

a. Basahin ang buong teksto nang dalawang beses hangga’t maari. Ang unang
pagbasa ay masaklaw at pangkalahatan. Gawin ito upang maging pamilyar sa paksa
at maunawaan ang nilalaman ng orihinal na teksto.

98
 b. Ang ikalawang pagbasa ay mas malalim na pagbasa. Lagyan ng marka o
isulat sa isang papel ang mga terminong hindi alam. Isipin agad kung ano ang gagawin
sa mga salitang hindi maunawaan. Magbasa ng mga gabay sa pagsasalin para
malaman kung anong angkop na solusyon o pamamaraan ng salin ang gagamitin sa
mga terminong hindi maintindihan.

c. Isalin ang diwa ng orihinal na teksto sa target na wikang pagsasalinan. Iwasan

hangga’t maari ang literal na salin dahil hindi nito nakukuha ang diwa ng orihinal ng
teksto.

d. Alamin ang kultura ng bawat wika. Mahalag ito sapagkat may kanya-kanyang
katangian ang bawat wika. Mahalaga ito sapagkat may kanya-kanyang katangian ang
bawat wika na magagamit na gabay sa pagsasalin ng orihinal na teksto.

e. Panatilihin ang diwa ng orihinal na teksto.

Halimbawa:

Mga Idyomatikong Pagpapahayag na may salin sa wikang Filipino:

Ingles Filipino

Thorny path Matinik na landas

Tamed dove Maamong kalapati
To be truly a woman Magpakababae
The mouth is bad Masama ang bibig

f. Gamitin ang mga letrang C, Ñ, Q, X, F, J, V, Z kapag ang salita ay hiniram

nang buo ayon sa sumusunod na mga kondisyon:

1. Kung ang salita ay pantanging ngalan

Halimbawa:

Christine Vancouver Quezon

Zeus Niño

2. Kung ang salita ay teknikal o siyentipiko

Halimbawa:
99
 Xerox quartz

X-ray zoom

3. Kung ang salita ay may natatanging kahulugang kultural.

Cañao (Ifugao) – pagdiriwang

Señora (Kastila) – ale
Hadji (Maranao) – lalaking Muslim na nakapunta sa Mecca

4. Kung ang salita ay may iregular na ispeling o gumagamit ng dalawang letra o

higit pa na hindi binibigkas o ang mga letra o higit pa na hindi binibigkas o ang mga
letra ay hindi katumbas ng tunog.

Halimbawa:

Bouquet

Rendezvous

Laissez faire

5. Kung ang salita ay may internasyonal na anyong kinikilos at ginagamit.

Halimbawa:

taxi

exit

fax
Pag-unawa sa Paksa

1. Paano makatutulong ang pagbabalangkas sa paghahanda sa pagsusulat ng papel

na pananaliksik?
2. Talakayin ang pagkakaiba ng mga uri ng balangkas. Ipaliwanag ang bawat isa.
3. Kailan kailangan ang paggawa ng balangkas? Talakayain ito.
4. Ano ang presi at parapreys? Ibigay ang pagkakaiba at pagkakatulad nito.
5. Lahat ba ng mga teksto ay maaaring iparapreys? Pangatwiranan ang sagot.

100
6. Talakayin ang abstrak ng papel na “Husay sa Pakikinig sa Tatlong Kontekstong
Filipino.” Ipaliwanag kung ano ang abstrak.
7. Ayon kay Peter Newmark, ano ang kahulugan ng pagsasalin? Ipaliwanag ang mga
dapat isaalng-alang sa paggawa nito.
8. Anu-ano ang mga teksto na magagamit sa pagsasalin?

Aplikasyon

1. Isalin sa Filipino ang mensaheng nasa ibaba. Isulat ang salin sa kanang bahagi ng
papel (Tandaan: diwa ang isasalin at hindi salita sa salita).

Tekstong Ingles Salin sa Filipino

1. If a man hadn’t discovered
something that he could die for, he
isn’t fit to live.

-Martin
Luther King

2. Common sense is not so

common.

-
Voltaire

3. I never give answer. I lead on

from one qustion to another. That is
my leadership.

-Rabindrath
Tagore

4. He who knows others is learned;

he who knows himself is wise.

-
Lao-Tzu

5. Death is not the greatest loss in

life. The greatest loss is what dies
inside us while we live.
101
 -Norman
Cousins

2. Panuto: Basahin nang tahimik ang mga sumusunod na pahayag. Sa patlang sa

unahan ng bawat bilang, iguhit ang tatsulok () kung Tama ang diwa ng pahayag.
Kung ang diwa ng pahayag ay Mali, iguhit ang parisukat ().

_____ 1. Ang isang tagapagsalin ay nararapat na magkaroon ng spat na kaalaman sa

dalawang wikang kasangkot sa pagsasalin.

_____ 2. Sapat nang malaman ng tagapagsalin ang kultura ng isang bansang kaugnay
sa pagsalin.

_____ 3. Ang isang mabuting salin ay kailangang maunawaan at tanggapin ng pinag-

uukulang pangkat na gagamit nito.

_____ 4. Kung magkakroon ng ibang pakahulugan sa itutumbas na salita sa salin,

kailangang humanap ng ibang maaaring ipalit dito.

_____ 5. Ang bawat salita sa isang wika ay may katumbas sa ibang wika.

Karagdagang Gawain

1. Gumawa ng balangkas bilang paghahanda sa pagsulat ng sulatin hinggil sa

paksang itatakda ng inyong guro.

2. Batay sa napiling paksa sa mga nakaraang aralin, gumawa ng sariling balangkas

nito.

3. Humanap ka ng halimbawa ng isang balangkas nito at suriin ito ayon sa mga

batayang kaalaman tungkol sa balangkas.

4. Kumopya ng dalawang saknong sa alinmang tula at gawan ito ng hawig na

pagsasalin.

102
5. Mag-isip ng dalawang kasabihan at iparapreys.

6. Pumili ng isang kuwentong napag-aralan na. Isalaysay sa klase ang buod ng

napiling kuwento.

7. Gumawa ng sariling talumpati at irekord ang talumpati sa tape. Ipasulat ang lagom
ng talumpati.

8. Magsalin ng isang awiting Ingles sa wikang Filipino. Iparinig sa mga kamag-aral ang
orihinal at saling bersyon sa pamamagitan ng pag-awit sa harap ng klase o
pagpaparinig ng nairekord sa tape.

Lohikal at Mapanghikayat na Pagsulat

Ang mapanghikayat na pagsulat ay isang uri ng teksto na naglalayong hikayatin ang

kanyang mambabasa na paniwalaan o sang-ayunan ang ibinigay na pangangatwiran.
Nangyayari ang pagbibigay ng pangangatwiran kapag may mga taong hindi
sumasang-ayon o kumokontra sa sinasabi ng isang tao. Ang sa kani-kanilang opinyon
ay nagbibigay ng mga katibayan para mapatotohanan ang kanilang paninindigan. Ang
isang halimbawa ng isyu na maaaring pagtalunan ay ang pagtatapon ng mga
nakalalasong kemikal na nangyari sa Clark, Pampanga at sa Lungsod ng Olongapo na
dulot ng pananatili noon ng base militar ng Estados Unidos. Maaaring manindigan na
kailangang kontrolin ang pagtatapon ng mga nakalalasong kemikal na nagiging sanhi
ng polusyon. Maaaring gamitin sa pagtatalakay ang mga sanhi o epekto ng pagtatapon
ng kemikal na ito ganoon din ang pagbibigay ng mga halimbawa ng epekto nito sa
ating kapaligiran.

Ang anumang paraang mapili sa pagbibigay ng suporta sa isang posisyon ay

maaaring gamitin subalit kailangan ng mga katibayan mula sa kasaysayan, siyensiya,
estadistika at iba pa na tinatanggap ng nakararami.

Katangian ng Mabuting Pangangatwiran

May apat na katangian ang mabuting pangangatwiran.

1. Ang proposisyon ay kailangang may katotohanan. Dapat itong nakabatay sa

nangyayari sa mundo.
103
 2. Ang argumento o pangangatwiran ay kailangang lohikal. Makatutulong dito
ang pagbibigay ng suporta at katibayan na magagamit sa pagbibigay ng kongklusyon.
Dapat na may sapat na dahilang maibibigay para paniwalaan ang kongklusyon.

3. Ang pangangatwiran o argumento ay kailangang may kaugnayan sa paksang

pinag-uusapan. Hindi kailangang umiwas sa paksa bagkus ang pangangatwiran ay
dapat na angkop sa isyung pinag-uusapan o sa nilalaman ng paksa.

4. Kailangang maliwanag ang pangangatwiran o argumento. Iwasang

magpaliguy-ligoy sa pagpapahayag ng katwiran nang hindi maligaw ang mambabasa o
tagapakinig.

Pagsulat ng Pangangatwiran

Sa anumang uri ng sulatin, mahalagang matukoy kung sino ang iyong target na
mambabasa. Tandaan na ang layunin ng iyong pagsulat ay mahikayat ang iyong
mambabasa na maniwala sa iyong paninindigan.

May paraan ng pagkuha ng ebidensiya o katibayan na magagamit na pansuporta

sa pagbibigay ng pangangatwiran. Narito ang ilang paraan ng pagkuha ng ebidensiya
o katibayan.

1. Sarbey

Ang isang paraan ng pagkuha ng ebidensiya o katibayan ay ang paggamit ng

sarbey. Binubuo ito ng mga tanong na may kaugnayan sa paksang pag-aaralan. Dito
malalaman ng manunulat ang pananaw ng mga tagatugon sa ibinigay niyang paksa.

Samakatwid, pipili lamang ng partikular na tagatugon ang manunulat sa mga

tiyak na tanong na kanyang binuo. Kung gagamiting instrumento sa pananaliksik ang
pagsasagawa ng sarbey, kailangan ipaliwanag ng manunulat ang metodolohiya o
pamamaraang gagamitin maging ang estadistika na angkop sa sulating pananaliksik.
Ginagawa ito upang mapatotohanan ang resulta ng isang pag-aaral.

Madalas gamitin ang pagsasagawa ng sarbey lalo na sa mga isyung may

kinalaman sa nangyayari sa ating bayan. Halimbawa nito ay kung gustong malaman
ng manunulat ang opinyon ng nakararami hinggil sa pagbibitiw sa tungkulin ng isang
pinunong bansa gaya ng nangyayari ngayon na pinagbibitiw sa tungkulin ang ating

104
Pangulo. Malalaman agad sa sarbey ang pulso ng bayan, kung sang-ayon o hindi ang
nakararami sa isyung pagbibitiw sa tungkulin ng isang pinuno ng bansa.

2. Pagmamasid

Ang pagmamasid ay nangangahulugan ng panonood o pagtingin sa isang bagay.

Itinatala kung ano ang mamamalas sa naoobserbahang bagay. Isa rin itong anyo ng
pananaliksik na tumitingin sa kasalukuyang gawi o kilos ng napiling paksa at
inihahambing sa nakaraang kilos o gawi at pagkatapos, itinatala ang anumang
naobserbahan.

Halimbawa:

a. Pagmamasid ng malapitan sa isang partikular na hayaop para mapagmasdan

ang gawi at kilos nito.

b. Pagmamasid sa isang pasyenteng may tumor at inoobserbahan ang paglaki

ng tumor.

c. Pagmamasid sa paglaki ng sanggol.

3. Paggamit ng Opinyon

Ang opinyon ay isang personal na paniniwala o paghuhusga na walang

pagpapatunay o katiyakan. Tumutukoy rin ito sa sentimyento ng isang tao tungkol sa
isang bagay. Ang iba pang pagpapakahulugan nito ay pagtataya, paghuhusga o
ebalwasyon ng bagay. Sa pang-akademikong termino, ito ay paghatol o kuru-kuro ng
mga pangangatwiran, pag-aangkin at pagpapatunay. Ang pang-akademikong opinyon
ay obhetibo tulad ng isang hukom na nagsuri at nagtimbang-timbang ng mga
katibayan bago nagbigay ng hatol.

Sa paggamit ng opinyon ng isang eksperto o taong mapananaligan, siguruhin na

gamitin ang eksaktong sinabi o ipinahayag ng taong nabanggit sa pamamagitan ng
tuwirang sipi at paglalagay ng panipi (“ ”) rito. Kung magkakaltas ng pahayag, ingatang
hindi masisira ang kahulugan ng pahayag. Kailangang kilalanin ang taong nagpahayag
ng isang ideya nang hindi maparatangang nagnakaw ng ideya.

4. Lohikal na Pangangatwiran

105
 Ang terminong lohikal ay kasingkahulugan ng pagiging makatwiran. Ginagamit
ang lohika ng pangangatwiran sa pagbibigay ng makatwirang kongklusyon sa
proposisyong ipinahayag ng isang manunulat. Ang pangangatwiran o pagmamatuwid
ay nanganaghulugan ng paglalahad o pagsasabi ng mga katwiran o paliwanag. Ito’y
nagsasaad din ng dahilang ibinigay tungkol sa anumang paniniwala, ginawa, sinabi,
pangyayari, at iba pa. Ang pagbibigay ng pangangatwiran ay maaaring pasaklaw o
kaya’y pabuod.

Pasaklaw na Pangangatwiran

Ayon kay Trochin (2002), ang pasaklaw na pangangatwiran ay nagsisimula sa

pangkalahata patungo sa tiyak na at detalyado. Minsan, tinatawag din itong pagdulog
na “pataas-pababa.” Sa pangangatwirang ito, ang manunulat ay maaaring
magsimulang mag-isip ng teorya tungkol sa paksang nais niyang pag-aralan. Maaaring
limitahan ng manunulat ang paksa sa pamamagitan ng paglalagay ng mas tiyak na
hipotesis na susubukin sa pag-aaral na gagawin. Ang paksa ay maaari pa ring
limitahan kapag natipon na ang mga obserbasyon na sasagot sa mga binuong
hipotesis. It ang magbibigay-daan para masubok ang hipotesis na may tiyak na datos
na magpapatunay o magpapatotoo (o hindi) sa orihina na teorya.

Narito ang dayagram na nagpapakita ng proseso sa pasaklaw na

pangangatwirang ibinigay ni Trochin.

Teorya

Hipotesis

Obserbasyon

Pagpapatunay/pagpapatotoo

106
Pabuod na Pangangatwiran

Kasalungat ng pasaklaw na pangangatwiran ang pabuod na pangangatwiran.

Nagsisimula ito sa mga tiyak na obserbasyon o pagmamasid patungo sa paglalahat o
pagbibigay ng pangkalahatang kongklusyon o teorya. Tinatawag din itong pagdulog na
“baba-pataas.”

Ang pabuod na pangangatwiran ay nagsisimula sa tiyak na pagmamasid at

pagtataya patungo sa pagtuklas ng padron at kaayusan. Magmula rito, ang manunulat
o mananaliksik ay bubuo ng pansamantalang hipotesis na sususbukin at sa
katapusan, ang pagbuo ng kongklusyon o teorya sa isinagawang pag-aaral.

Narito ang dayagram na ibinigay ni Trochin na nagpapakita ng roseso sa

pagbibigay ng pabuod na pangangatwiran.

Teorya

Pansamantalang Hipotesis

Padron

Obserbasyon

Mga Lihis na Pangangatwiran

Ang lihis na pangangatwiran (logical fallacy) ay tumutukoy sa maling

pangangatwiran ng isang tao. Kailangang pag-aralan ang lihis na mga pangangatwiran
dahil hindi maiwawasto ng isang tao ang kamalian ng iba. Hindi rin masasalungat ang
maling pangangatwiran kung walang sapat na kaalaman sa pagtukoy ng mga lihis o
maling pangangatwiran.

107
 Ang lihis na pangangatwiran ay isang uri ng maling pagmamatuwid o
pagpapaliwanag.Ito’y binubuo ng dalawnag kategorya. Ang isang kategorya ay pag-
apela sa masamang pagpapalagay opinyon ng mga tagapanood o mambabasa na
nagsasangkot sa paglilipat ng tunay na isyu patungo sa emosyon gaya ng pag-apela
sa tradisyon, walang kaugnayang ebidensiya o katibayan, pagtuligsa sa tao (ad
hominem), pagsira sa posisyon o paninindigan ng oposisyon (straw man position),
taktika ng paglihis sa totoong isyu (red herring) paggamit ng salitang may dalawang
kahulugan o mahigit pa (ambiguity of terms/equivocation), paggamit ng alinman sa
dalawang pangangatwiran at pag-apela sa katanyagan. Ang ikalawang kategorya ay
tinatawag na pagputol sa kadena ng lohika. Ang ilang uri nito ay pangangatwirang post
hoc, labis na pagpapadali ng sanhi o kadahilanan, padalus-dalos na paglalahat, maling
analohiya, ipinanlilimos ang tanong at non sequitur (hindi sumunod).

I. Paglilipat ng Tunay na Isyu

A. Pag-apela sa Tradisyon

Ito’y isang paraan ng paglilipat ng totoong isyu sa tradisyyon, kaugalian o

namamanang kaugalian ng mga tao.
Halimbawa ng Isyu:
Dapat gawing sapilitan ang pagkuha ng ROTC ng mga estudyanteng
babae sa kolehiyo.

Sa pagbibigay ng pangangatwiran sa nasabing isyu, maaaring gamitin ang

matagal na nating kaugalian na hindi natin pinapayagang mag-ROTC ang mga
babae dahil hindi naman natin sila ipinadadala sa digmaan. Maaari din nating
gamitin dito ang aral sa Bibliya na binibigyan ng proteksyon ang mga
kababaihan. Dito makikita ang paglihis ng pangangatwiran sa tunay na isyu na
ginagamit na batayan ang tradisyon o kaugalian ng isang grupo ng tao.

B. Walang Kaugnayang Ebidensya o Katibayan

Ang anumang paggamit ng opinyon ng mga dalubhasa nang walang

kaugnayan sa paksa o isyung pinag-uusapan ay hindi katanggap-tanggap sa
pang-akademikong gawain. Kailangang may kaugnayan ang katibyaang
inihaharap sa paksang pinag-uusapan.

C. Pagtuligsa sa Tao (ad hominem)

108
 Ang salitang ad hominem ay isang terminong Latin na nangangahulugang
“sa tao.” Ito’y tumutukoy sa personal na pambabatikos sa pagkatao ng isang tao
kaysa sa posisyong taglay ng taong binabatikos. Ang ganitong istilo ng
pagtuligsa ay karaniwang ginagamit ng mga pulitiko sa kanilang kalaban sa
pulitika upang makuha ang simpatya ng mga botante.

D. Pagsira sa Posisyon ng Oposisyon

Hindi inaatake ng manunulat ang ibinigay na argumento ng oposisyon

bagkus tinutuligsa nila ang isa sa argumento ng oposisyon na para bagang ito
ang kabuuang argumento. Sinisira at ginagawang eksaherado ang mga pahayag
ng oposisyon na humantong sa panunudyo o pang-uuyam sa mga oposisyon.

E. Paggamit ng Salitang may Dalawang Kahulugan

Nangyayari ang kalabuan ng salita o pangungusap kapag may ekspresyon

o salita na nagkakaroon ng mahigit sa isang kahulugan. Bunga nito,
nagkakaroon ng kalituhan at kalabuan sa ipinahahayag na argumento kaya mali
ang kongklusyong nakukuha ng mambabasa o tagapakinig.

F. Taktika ng Paglihis sa Totoong Isyu (red herring)

Ang taktika ng paglihis sa totoong isyu (red herring) ay ginagamit upang

malito o maguluhan ang tagapakinig o mambabasa sa isyung pinag-uusapan.
Ito’y ginagawa sa pamamagitan ng pagbibigay ng panimulang walang
kaugnayan sa tunay na isyu. Karaniwan itong nangyayari sa pagtatalo na may
tiyak na paksang pinag-uusapan subalit naililigaw sa paksa ang tagapakinig o
mambabasa.

G. Paggamit ng Alinman sa Dalawang Pangangatwiran

Ang lihis na pangangatwirang ito ay nagbibigay lamang ng dalawang

alternatibo kaya walang ibang pagpipilian. Nabibiktima rin kung minsan dito ang
mga manunulat dahil sa sobrang simple ng isyu.

Halimbawa:

Pumasok ka o huminto ka ng pag-aaral

Tanggapin mo ang aking alok o magbitiw ka sa tungkulin.
Kunin mo o umalis ka.

109
 H. Pag-apela sa Katanyagan

Ang pag-apela sa katanyagan ay tinatawag ding pag-apela sa damdamin.

Ang istilong ito ay nakaaakit sa nakararami kaya ito ang madalas gamitin sa pag-
eendorso ng mga produkto. Pumipili sila ng mga popular o tanyag na tao na
magrerekomenda ng produkto. Sa ating bansa, halimbawa ang madalas nating
makita na nag-eendorso ng produkto ay sina Sharon Cuneta at Kris Aquino.
Natural na bibilhin ng mga tao ang produktong inirerekomenda nila dahil isang
tanyag na tao ang gumagamit ng nasabing produkto.

Makikita rin natin ang pag-apela sa katanyagan sa larangan ng pulitika.

Marami tayong pulitiko na nahalal sa kanilang posisyon dahil popular sila at hindi
na tinitingnan ng mga botante ang kanilang kwalipikasyon.

II. Pagputol sa Kadena ng Lohika

A. Pangangatwirang Post Hoc

Ang post hoc ergo propter hoc (pagkatapos nito kaya dahil dito) ay isang
lihis na pangangatwirang nakabatay sa maling hinuha na kaya nangyari o
naganap ang ikalawang pangyayari ay dahil sa naganap na unang pangyayari.
Pinagbabatayan din ng maling akala ang maraming pamahiin natin at mga
maling paniniwala. Maraming sunud-sunod na nagaganap sa ating lipunan na
wala namang kaugnayan sa isa’t isa at kung mayroon man ay masasabing
nagkataon lamang. Malinaw na ipinakikita sa pangangatwirang ito na ang unang
pangyayaring naganap ay hindi sapat na batayan para sabihin na ang sumunod
na pangyayari ay bunga ng unang pangyayari. Samakatwid, kailangan ang
masusing pag-aaral para maipakita kung may kaugnayan sa isa’t isa ang una at
ang sumunod na pangyayari.

B. Labis na Pagpapadali ng Sanhi/ Dahilan

Ang labis na pagpapadali ng sanhi o dahilan ay tinatawag ding nag-iisang

sanhi o magkakarugtong na epekto. Ang lihis o maling pangangatwiran ng sanhi
ay tumutukoy sa isang naganap na pangyayari na ipinagpalagay na may iisang
dahilan o simpleng dahilan. Subalit sa katotohanan ay may ilang talagang sanhi
kaya nangyari ang isang bagay. Halimbawa, ang isang tao ay biglang nahulog sa
mataas na gusali na ikinamatay niya. Maraming katanungan ang mabubuo sa
isipan ng mga tao sa naging sanhi ng kanyang pagkamatay.

Halimbawa:
110
1. Nagpakamatay kaya siya?

2. May nagtulak kaya sa kanya?

3. Nasisiraan kaya siya ng isip?

4. Nadulas kaya siya? Bakit siya nasa itaas ng gusali?

5. Iniisip kaya niyang makalilipad siya?

Kung talagang pag-aaralan ang kaso ng taong nahulog sa gusali,

kailangang gamitin dito ang mga batas ng tao. Iimbestigahan kung siya’y
sadyang nagpakamatay, pinatay, may sira ang isip o dahil sa kapabayaan. Dito
lilitaw ang katotohanan kung ano ang talaga ang nangyari o sanhi ng
pagkamatay ng tao.

C. Maling Analohiya

Ang manunulat ay gumagamit ng paghahambing sa kanyang

pangangatwiran sa paksang pinag-uusapan. Subalit ang ginagamit na
paghahambing sa analohiya ay walang tuwirang kaugnayan sa paksa kaya
nagkakaroon ng kamalian sa kongklusyon. Kailangang ang analohiya ay
magkatulad at may tuwirang kaugnayan sa aktwal na paksang tinatalakay para
maging matibay ang pagmamatuwid.

Halimbawa:

Isang Sitwasyon sa Unibersidad

Nabigla at nalungkot ang ilang coach at administrator sa ipinahayag ng

pangulo ng unibersidad na ipatatanggal ang programmang basketbol dahil
nagiging sanhi ito ng bisyong sugal sa unibersidad.

Isang coach ang nagwika na, “Sa tingin ko kailangang mag-isip sila ng
solusyon sa problema kaysa tanggalin nila ang basketbol. Kung nangyari ito sa
departamento ng Filipino, aalisin din kaya nila ang asignaturang ito?”

Kung susuriin ang sitwasyong ito, ang unang bahagi ng pahayag ay

makatwiran dahil ang pagtatanggal ng programang basketbol ay may sapat na
dahilan. Ito ang nagiging instrumento ng paglaganap ng sugal sa unibersidad.
111
Subalit sa ikalawang pahayag ay makikita ang maling paggamit ng analohiya o
paghahambing kaya naging mahina ang pangangatwiran. Ang departamento ng
Filipino ay isang pang-akademikong departamento na hindi maaaring basta na
lamang tanggalin. Gumagamit ng maling paghahambing ang coach sa ibinigay
na sitwasyon.

D. Padalus-dalos na Paglalahat

Ang padalus-dalos na paglalahat bilang isang lihis na pangangatwiran ay

sinasabi ring “kulang sa estadistika,” “pagbibigay ng kulang na halimbawa,”
“paglundag agad sa kongklusyon.” Ito’y lihis na pangangatwiran na nagbibigay
ng pabuod na paglalahat batay sa kaunting ebidensiya. Bilang karagdagan, ang
sampol na ginagamit dito ay maliit kaya hindi nito kinakatawan ang sapat na
bilang na kailangang gamitin pa sa isang pananaliksik. Halimbawa, kailangang
makuha ang opinyon ng publiko sa isang partikular na isyu. Sa sitwasyong ito,
mahalaga ang pagkakaroon ng sapat na bilang ng mga tagatugon para wasto
ang makukuhang kongklusyon sa pangkalahatang pananaw sa ibinigay na isyu.
Samakatwid, ang padalus-dalos na paglalahat ay kulang sa masusing pag-aaral
dahil sa kakulangan ng mga ebidensyang magagamit sa pagbuo ng
kongklusyon.

E. Paikot na Pangangatwiran

Ang uring ito ng lihis na pangangatwiran ay isang magandang halimbawa

ng maling pagpapalagay sapagkat tuwiran itong nagbibigay ng kongklusyon na
unang-unang pinag-aalinlanganan ng kabilang panig. Tinatawag itong paikot na
pangangatwiran dahil makikita ang kongklusyon sa isyung pinagtatalunan sa
unahan at sa katapusan ng pangangatwiran. Lumilikha ito ng paikut-ikot na
pangangatwiran na halos walang nagagawang matino. Tinatawag din itong
“ipinanlilimos ang tanong.” Sa Latin, tinutukoy nito ang “tanong” sa isang pormal
na pagtatalo na ang talagang binabanggit ay ang isyung pinagtatalunan. Sa
pagtatalong ito, pakikiusapan ng isang panig ang kalaban na tanggapin na ang
kanilang pangangatwiran para maging mabilis ang proseso ng pagtatalo na
labag sa batas ng pagtatalo.

Halimbawa:

Isyu: Aborsyon

Sa isyung aborsyon, may naninindigan na ito’y pampribadong bagay

sapagkat naniniwala sila na isang tao lamang ang sangkot dito at iyon ay ang
112
 babae. Ang katwiran nila, personal at pribadong desisyon ng babae na ipalaglag
ang bata.

Mali ang pangangatwirang ito dahil kung tutuusin ito ay pampublikong

bagay at isa pa, hindi pinapayagan ng ating batas ang aborsyon dahil
nakasalalay rito ang buhay ng isang nilalang.

F. Non Sequitur

Ang katawagang non sequitur, isang salitang Latin, ay nangangahulugan

na “hindi sumunod” ang kongklusyon ay maaaring totoo o hindi at kaya lamang
mali o lihis pa rin ang pangangatwiran sapagkat hindi sumunod sa proposisyon
ang kongklusyon.

Halimbawa:

1. Tanggap na proposisyon: Ang sinumang estudyante na lumiban ng sampung

beses nanag walang pahintulot sa dekana ay babagsak sa kanyang kurso.

Tanggap na proposisyon: Bumagsak si Erlinda sa kanyang kurso.

Hindi balidong kongklusyon: Samakatwid, nakaliban ng sampung beses nang

walang pahintulot mula sa dekana si Erlinda.

Kung susuriin ang sitwasyong nabanggit, si Erlinda ay maaaring bumagsak

sa kanyang kurso dahil sa mababang marka na kanyang nakuha at hindi dahil sa
pagliban sa klase.

2. Nangyari ang pagtaas ng bilang ng mga isinilang na sanggol sa panahon ng

kabilugan ng buwan.

Kongklusyon: Ang kabilugan ng buwan ang naging sanhi ng pagtaas ng bilang

ng mga isinilang na sanggol.

Ang kongklusyong ito ay hindi maaaring tanggapin dahil may iba pang sanhi
kung bakit tumaas ang bilang ng mga isinilang na sanggol.

Pag-unawa sa Paksa
1. Anu-ano ang mga mabubuting katangian ng pangangatwiran? Bakit mahalagang
malaman ang mga ito?

113
2. Isa-isahin ang mga instrumentong magagamit sa paglalatag ng ebidensiya.
Ipaliwanag sa sriling pangungusap kung paano magagamit ang mga ito sa pagbibigay
ng ebidensya o katibayan.
3. Paano naiiba ang pasaklaw na pangangatwiran sa pabuod na pangangatwiran?
4. Ilahad sa sariling pangungusap ang kahalagahan ng pag-aaral ng mga lihis o maling
pangangatwiran.
5. Anong lihis na pangangatwiran sa unang bahagi ang hindi mo sinasang-ayunan?
Bakit?
6. Ipaliwanag at magbigay ng halimbawa ng pangangatwirang post hoc. Kung maaari,
isang napapanahong isyu.
7. Ano ang pagkakaiba ng labis na pagpapadali ng sanhi sa post hoc?
8. Bakit hindi maaasahan o mapniniwalaan ang kongklusyon sa padalus-dalos na
paglalahat?
9. Bakit hindi magandang gamitin sa pangangatwiran ang pag-apela sa emosyon?

Aplikasyon

A. Isulat sa patlang ang salitang ABANTE AKO kung ang pahayag ay TAMA. Isulat
naman ang ATRAS AKO kung ang pahayag ay MALI.

__________ 1. Ang lohikal na pangangatwiran ay nangangahulugang naaayon ito sa

mga makatwirang dahilan na kaugnay ng mga tiyak na sitwasyon o pangyayari.

__________ 2. Sa akademikong pagsulat, napakahalagang maging lohikal sapagkat

isa itong batayan ng ating panghikayat sa ating mga mambabasa.

__________ 3. Ang lohika ay tumutukoy sa agham at sining ng tamang pag-iisip.

__________ 4. Ang ebidensiya ay kailangang mahalaga, matibay at nauugnay sa

argumento.

__________ 5. Ang pangangatwirang pabuod ay nagsisimula sa maliliit na halimbawa

o kaya’y sa mga partikular na bagay at katotohanan na nagtatapos sa isang panlahat
na tuntunin, kaisipan o konsepto.

__________ 6. Ang pangangatwirang pasaklaw ay maaaring magawa sa

pamamagitan ng pag-uugnay ng sanhi sa pangyayari, pagtutulad at paggamit ng mga
katibayan.

114
__________ 7. Ang pasaklaw na pangangatwiran ay nagsisimula sa panlahat na
tuntunin, konsepto o ideya na sinusundan ng mga partikular na bagay na sumusuporta
o nagpapatotoo sa inilahad sa una.

__________ 8. Ang pabuod na pangangatwiran ay madalas na gumagamit ng

silohismo.

__________ 9. Isa sa pangangatwirang post hoc ang paggamit ng pamahiin at maling

paniniwala.

__________ 10. Sa pagbibigay ng analohiya, kailangang may magkatulad at may

tuwirang kaugnayan sa paksang tinatalakay ang inihahambing para maging matibay
ang pangangatwiran.

Karagdagang Gawain

1. Maghati ang klase sa apat na pangkat. Magsagawa ng pagtatalo sa klase hinggil sa

mga mapagkakasunduang makabuluhan at napapanahong proposisyon. Bago ito,
magtala muna sa pisara ng mga napapanahong proposisyon at pagkatapos, pumii ng
paksa.

2. Itala ang mga katwiran o ebidensyang magagamit bilang pagtatanggol ng iyong

panig sa pagtatalong gagawin sa loob ng klase.

3. Ilahad ang mga pangunahing teknik sa pagsulat ng pangangatwiran. Ipaliwanag ang

bawat isa. Magbigay ng halimbawa kung kinakailangan.

4. Magsagawa ng pagtatalo sa klase sa paksang napiling pagtalunan.

115
 Ikatlong Bahagi
Pananaliksik
Mga Batayang Kaalaman sa Pananaliksik

Ang pananaliksik bilang isang disiplina ay mahalaga sa pag-unlad ng isang bansa. Ito
ay may malaking papel na ginagampanan sa pag-unlad ng ating komunidad,
kalakalan, edukasyon, pulitika at iba pa. Nakatutulong ang resulta ng pananaliksik sa
pagbabago ng sistema o kalakaran sa isang institusyon o organisasyon kaya
mahalaga na matutuhan ng mga taong nasa akademya gaya ng mga mag-aaral sa
antas tersyarya at gradwado ang disiplina ng pananaliksik. Ang gawaing ito ay
maaaring pang-isahan o kaya’y panggrupo.

May prosesong sinusunod ang paggawa ng pananalaiksik kaya ang gawaing ito
ay nangangailangan ng mahaba-habang panahon at paghahanda para maisulat. Sa
kasalukuyan, maraming mag-aaral ang nahihirapan sa pagsulat ng papel sa
pananaliksik at isa ito sa dahilan kaya masusi itong tinatalakay. Sa katunayan, ang
proseso sa pagbuo ng maayos , maganda at iskolarling papel ay hindi naman totoong
mahirap unawain kung susundin lamang ang mga hakbang sa paggawa ng
pananaliksik.

Kahulugan ng Pananaliksik

Maraming manunulat at mga eksperto ang nagbigay ng iba’t ibang interpretasyon

at pagpapakahulugan sa pananaliksik. Narito ang ilang kahulugan ng pananaliksik.

Ayon kay Aquino (1974), ang pananaliksik ay isang maingat at sistematikong

paghahanap ng kaukulang impormasyon o datos sa tiyak na paksang pinag-aralan.
Batay sa kahulugang ito ang mananaliksik ay magsisimulang magbasa at magsuri ng
datos bilang paghahanda sa pagsulat ng papel sa pananaliksik.

Ipinahayag naman nina Manuel at Medel (1976) na ang pananaliksik ay isang

proseso ng paglilikom ng mga datos o impormasyon para malutas ang isang partikular
o tiyak na suliranin sa isang siyentipikong paraan.

116
 Si Parel (Sanchez, 1980) ay nagbigay ng kahulugan sa pananaliksik bilang
sistematikong pag-aaral o pagsisiyasat bilang pagsagot sa mga tanong na ginawa ng
mananaliksik.

Sina Treece at Treece (1997) ay nagbigay ng puna na ang pananaliksik ay isang

pagtatangkang makahanap ng mga solusyon sa mga suliranin. Ito ay tinipong mga
datos sa kontroladong sitwasyon para sa pagpapaliwanag at pagbibigay ng
prediksyon.

Sina Atienza at iba pa (1996) ng Unibersidad ng Pilipinas ay bumuo ng isang

praktikal na depinisyon ng pananaliksik ay ang matiyaga, maingat, sistematiko,
mapanuri at kritikal na pagsisiyasat o pag-aaral tungkol sa isang bagay, konsepto,
kagawian, problema, isyu o aspekto ng kultura at lipunan.

Batay naman sa kahulugang matatagpuan sa ensayklopidya, ang pananaliksik

ay isang aktibo, matiyaga at sistematikong proseso ng pagsisiyasat para makatuklas,
makapagbigay ng interpretasyon o baguhin ang katotohanan, pangyayari, asal, teorya
o makagawa ng praktikal na aplikasyon sa tulong ng mga makatotohanang
pangyayari, batas o teorya. Ang terminong pananaliksik ay ginagamit din sa
paglalarawan ng mga tinipong impormasyon tungkol sa isang partikular na paksa.
Bukod dito, ito ay nangangahulugan din ng pagsisiyasat o eksperimentasyon na may
layuning makatukalas ng mga bagong teorya at batas na tinanggap na.

Bilang kongklusyon, ang pananaliksik batay sa binigay na iba’t ibang kahulugan

ay isang sistematiko at siyentipikong proseso na pangangalap, pagsususri, pag-aayos,
pag-oorganisa at pagpapakahulugan ng mga datos tungo sa paglutas ng suliranin,
pagpatotoo ng prediksyon at pagpapatunay sa imbensyong nagawa ng tao.

Mga Katangian ng Pananaliksik

Upang lalong maintindihan ang konsepto ng pananaliksik, iisa-isahin ang mga

katangiang taglay nito.

 Ang pananaliksik ay sistematiko. Ito’y sumusunod sa maayosat

makabuluhang proseso na nagbubunsod sa pagtuklas ng katotohanan, solusyon
sa suliranin o anuman na naglalayong matuklasan ang bagay na hinahapan ng
kasagutan.
 Ang pananaliksik ay kontrolado. Ito’y hindi isang ordinaryong problema na
madaling lutasin. Pinaplano itong mabuti at ang bawat hakbang ay pinag-iisipan
kaya hindi pwedeng manghula sa resulta ng pag-aaral na isinagawa. Ang
117
 napiling suliranin ay binibigyan ng pagpapaliwananag, kinikilala at pinipili ang
mga baryabol. Pinipili ang instrumentong gagamitin sa pananaliksik at
hinahanap ang kongklusyon mula sa nakuhang datos. Sa kabilang banda,
nakasalalay sa resulta at kongklusyon ang mga rekomendasyon sa isinagawang
pag-aaral.
 Ang pananaliksik ay empirikal. Ipinakikita rito na kapag ang lahat ng mga
datos ay kompleto na, ang ebidensiya ay handa na upang mapatunayan o
mapasinungalingan ang binuong hipotesis sa umpisa pa lamang ng
pagsisiyasat. Ang mga empirikal na datos ay magsisilbing batayan sa pagbuo ng
kongklusyon.
 Ang pananaliksik ay pagsuri. Ito’y masusing pag-aaral sa mga datos na
kwantitibo at kwalitatibo. Sinasabing kwantitatibo kapag ang pagsusuri ay
nakatuon sa pagkalkula ng mga bilang na ginamit samantalang ang kwalitatibo
ay tumutukoy sa malinaw at tiyak na pagbibigay ng kuru-kuro o interpretasyon.
Dito makikita ang kritikal na pagsususri sa mga dokumentong nakuha na
magiging batayan sa pagbibigay ng kongklusyon. Ang mga datos na sinusuri sa
isang pananaliksik ay karaniwang hango sa talatanungan, pakikipanayam,
sarbey, at iba pa. Ang mga dokumentong ito ang sinasayasat nang mabuti
upang mabigyan ng interpretasyon.
 Ang pananaliksik ay obhetibo, walang kinikilingan at lohikal. Ipinakikita sa
pahayag na ito na ang anumang resulta ng pag-aaral ay may sapat na batayan
at hindi salig sa sariling opinyon ng mananaliksik. Isa pa, ang mananaliksik ay
dapat na walang pinapanigan o kinakampihan at dapat itala anuman ang maging
resulta ng pag-aaral. Isang krimeng matatawag ang pagmamanipula sa resulta
ng anumang pag-aaral kaya dapat sikapin ng mananaliksik na maging obhetibo.
 Ang pananaliksik ay ginagamitan ng hipotesis. Ayon kay Gay (1976), ang
hipotesis ay pansamantala o temporaryong pagpapaliwanag sa isang tiyak na
kaasalan, bagay na hindi pangkaraniwan, pangyayaring naganap na o
magaganap pa lamang. Ang hipotesis ay tumutukoy sa tiyak na pagpapahayag
ng suliranin sa isasagawang pag-aaral. Ipinakikilala ng hipotesis ang kaisipan ng
mananaliksik sa simula pa lang ng pag-aaral. Nakatutulong din ito sa pagbibigay
ng pormat sa presentasyon, pagsususri at interpretasyon ng datos sa
isasagawang pag-aaral. Ang ibang mga tesis ay hindi na gumagamit ng mga
tanong sa simula ng kabanata at sa halip, gumagamit ng kwantitatibo o
estadistikang pamamaraan. Mahalagang matukoy ang angkop na pagsusulit na
pang-estadistikang gagamitin sa paksang pag-aaralan sapagkat nakasalalay rito
ang obhetibong resulta ng pananaliksik.

Tungkulin at Responsibilidad ng Mananaliksik

118
 Ang mananaliksik ay may mga tungkulin at responsibilidad na dapat isaalang-
alang upang maging matagumpay sa gagawing pananaliksik. Kailangan din niyang
magtaglay ng mga katangiang makatutulong para maging maayos at organisado ang
gagawing pananaliksik.

A. Katangian ng isang mananaliksik

 Ang isang mananaliksik ay masigasig. Napakaraming impormasyong

makukuha sa gagawing pananaliksik subalit kailangang pagtiyagaan at
pagsikapang makuha ang mga aklat, dyornal, magasin, tesis at disertasyon na
makatutulong sa paksang pag-aaralan. Maliban dito, mahalaga at nakatutulong
din ang iba’t ibang institusyon, media, at mga taong may kaalaman sa paksang
pag-aaralan. Kung hindi masigasig ang isang mananaliksik sa paghahanap ng
tamang impormasyon, maaaring mahilaw ang pagtalakay sa gagawing
pananaliksik. Samakatwid, ang pagpupunyagi sa pagkuha ng mga datos ay
malaking bagay tungo sa ikatatagumpay ng gagawing pananaliksik.
 Ang mananaliksik ay masinop. Pagkatapos na makuha ang lahat ng
impormasyong kailangan sa gagawing pananaliksik, sikaping maging maayos at
organisado ang pagtatala ng mga impormasyon. Pag-ingatan ang mga talang ito
para hindi maaksaya ang panahaon sa muling paghahanap kung sakaling
mawala ang mga dokumentong kailangan.
 Ang mananaliksik ay masistema. Mahihiwatigan sa kilos at gawi ng manunulat
kung nakaprograma ang lahat ng gagawin niya sa pananaliksik. May talatakdaan
siya kung kailan ang pagkuha ng mga datos, pakikipanayam sa taong napili na
makapagbibigay ng impormsayon, pagsusuri ng mga datos, pagsulat ng unang
burador ng sulating pananaliksik at iba pa. Kung walang sistema ang
mananaliksik, malabong matapos niya sa itinakdang panahon. Maraming
manunulat ng tesis at disertasyon ang walang sistema sa pag-oorganisa ng
pananaliksik kaya hindi kaaagad nakatatapos.
 Ang mananaliksik ay mapamaraan. Kailangang marunong dumiskarte sa sarili
ang mananaliksik. Kung hindi niya mahanap ang impormasyon, kailangang
gumawa siya ng paraan para makita o makuha ito. Sa bahaging ito,
mapatutunayan ang pagiging mapamaraan ng isang mananaliksik. Dapat handa
at marunong gumawa ng paraan ang mananaliksik upang malutas ang mga
problemang duarating habang isinasagawa ang pananaliksik.
 Ang mananaliksik ay magaling magsiyasat. Ang mga impormasyong nakuha
ay tinitimbang na mabuti kung nararapat o di-nararapat isama. Sinusuring mabuti
ang interpretasyon ng mga datos kung ito’y may kaugnayan o may kabuluhan sa
paksang pinag-aaralan. Hindi lahat ng datos ay magagamit kaya pinipili lamang
ang may kaugnayan sa isinasagawang pananaliksik. kinikilala

119
 Ang mananaliksik ay may pananagutan. Ang mga awtoridad o eksperto at ang
mga manunulat na ginamit sa pananaliksik ay dapat kinikilala. Mahalagang isulat
ang pangalan ng mga taong ito upang hindi maparatangan ng pangongopya
lamang sa isinulat ng ibang tao. Bukod dito, responsable rin ang mananaliksik sa
bawat datos na kinuha hanggang sa mabuo ang isinasagawang pag-aaral.
Pinanindigan niya na ang lahat ng pagpapatunay na ginamit sa pananaliksik at
mga ebidensiya ay balido.

B. Responsibilidad ng Isang Mananaliksik

Ang bawat pagkilos o anumang gawain at responsibilidad. Hindi sapat na

matapos at mabuo lamang ang sulating pananaliksik nang walang obligasyon ang
mananaliksik Narito ang ilang responsibilidad na kailangan niyang isaalang-alang.

 Huwag mangopya ng mga impormasyong gagamitin sa sulating pananaliksik.

May batas tayo na nagpaparusa sa tuwirang pangongopya ng impormasyon
na hindi kinikilala ang tunay na sumulat nito. Tinatawag na plagiarism ang
tuwirang pangongopya ng mga impormasyon. Ayon kay Atienza at iba pa, ang
plagiarism ay:
 Tuwirang paggamit ng orihinal na termino o salita na hindi ginamitan ng
bantas na panipi at hindi binaggit ang pinaghanguan;
 Panghiram ng mga ideya o pangungusap at pinalitan lamang ang
pagkakapahayag ngunit hindi kinilala ang pinaghanguan;
 Pamumulot ng mga ideya mula sa iba’t ibang mananaliksik o manunulat
at pinagsama-sama lamang ang mga ito subalit hindi itinala ang
pinaghanguang datos;
 Pagsasalin ng mga termino na nasa ibang wika na inangkin at hindi
itinala na salin ang mga ito; at
 Pagnanakaw ng bahagi ng isang disenyo, banghay, himig nang hindi
kinikilala ang pinagbabatayan ng ibang mananaliksik subalit inangkin na
siya ang naghagilap ng mga datos na ito.
 Humingi ng permiso o pahintulot sa manunulat ng akdang gagamitin sa
pananaliksik. Isa itong pagkilala sa awtoridad ng nasabing manunulat.

120
  Isulat ang pangalan ng manunulat at ang taon ng pagkakalathala ng tekstong
pinaghanguan ng ideya o mga impormasyon. Nagpapakita ito na kinikilala mo
ang taong orihinal na nagbigay ng gayong ideya.
 Gumawa ng bibliograpiya sa mga ginamit na sanggunian bilang
pagpapatunay na may sapat na batayan ang ginawang pananaliksik.
 Sikaping maging matapat sa paglalahad ng resulta ng isinagawang pag-aaral.
Isang malaking kamalian ang pandaraya sa resulta ng pananaliksik.
 Sundin ang prosesong inaprubahan ng tagapayo sa paggawa ng
pananaliksik. Sa ganitong paraan, maiiwasan ang anumang pagtatangka na
manipulahin at dayain ang isinasagawang pag-aaral.

Pag-unawa sa Paksa

1. Bakit itinuturing na isang disiplina ang pananaliksik? Ilahad at ipaliwanag ang mga
katangian na nagpapatunay na ito’y isang disiplina.
2. Paghambingin at ipaliwanag ang mga salitang kwantitatibo at kwalitatibo. Magbigay
ng mga halimbawa ng mga ito na matatagpuan sa pananaliksik.
3. Ano ang kahulugan ng pagiging obhektibo? Paano ito makikita sa paraan ng
pananaliksik?
4. Ipaliwanag ang kahulugan ng sistematikong pananaliksik. Maglahad ng mga
hakbang na maaaring isagawa upang maging sistematiko ang isang pananaliksik.
5. Tukuyin kung anu-ano ang mga katangian ng isang mananaliksik. Sa paanong
paraan mahahasa ang mga katangiang ito?
6. Bigyang-kahulugan ang terminong plagiarism. Magbigay ng tatlong halimbawa ng
kasong maituturing na plagiarism.

Aplikasyon

Suriin ang dalawang pangungusap sa bawat bilang at isulat ang letrang A, kung
tama ang unang pangungusap; B, kung tama ang ikalawang pangungusap; C, kung
parehong tama ang dalawa; at D, kung parehong mali ang mga pangungusap.

__________ 1. Isinasaad ni Parel na ang pananaliksik ay sistematikong pag-aaral

bilang pagsagot sa mga tanong na ginawa ng mananaliksik. Ibig sabihin ay sabhektibo
ang pananaliksik dahil sa tinatangkang sagutin nito ang tanong na mula sa mismong
mananaliksik.

__________ 2. Nakatutulong ang resulta ng pananaliksik ng sistema ng isang

institusyon. Samakatuwid, kinakailangang sistematiko rin ang pagsagawa ng isang
pananaliksik.

121
__________ 3. Ang pananaliksik ay nangangailangan ng sandaling panahon para
maisulat. May opsyon ang mananaliksik kung susundin ang proseso sa pananaliksik.

__________ 4. Dapat panindigan ng mananaliksik na ang lahat ng ebidensya ay

balido.Kinakailangan nagmula ang mga ito sa mapagkakatiwalaang sanggunian.

__________ 5. Sabhejtibo ang pananaliksik at may opinyong kinikilingan. Maaaring

gamitin dito ang sariling opinyon ng mananaliksik.

__________ 6. Maaaring gamitin sa pananaliksik ang mga isinaling termino. Hindi na

kinakailangang itala na ito’y mga salin lamang.

__________ 7. Ayon kina Manuel at Mendel, ang pananaliksik ay isang proseso ng

paglilikom ng mga datos o impormasyon para malutas ang isang suliranin. Bunga nito,
kinakailangan na maging lohikal ang daloy ng pananaliksik.

__________ 8. Sinabi ni Gay na ang hipotesis ay isang permanenteng

pagpapaliwanag sa isang tiyak na kaasalan o pangyayari. Samakatuwid, tumatayo na
itong panghuling kongklusyon sa pananaliksik.

__________ 9. Ang pamumulot ng mga ideya mula sa ibang manunulat ay maituturing

na paglilikom ng mga datos. Hindi na kinakailangang kilalanin pa ang mga manunulat
na pinagmulan ng mga ideya.

__________ 10. Kinakailangang maparaan ang mananaliksik. Hindi lahat ng datos ay

madaling malikom o makuha.

Karagdagang Gawain

1. Hindi hilig ni Hannah ang magsulat ng maga papel sa bawat asignatura. Sa kanilang
klase sa Filipino, pinagagawa sila ng kanilang guro ng isang sulating pananaliksik.
Kinausap ka niya at sinabing babayaran ka kung gagawa ka ng isa pang sulating
pananaliksik. Ano ang iyong gagawin sa sitwasyong ito?
2. Bahagi ng inyong aktibidad sa panitikan ang pagsulat ng isang maikling
pagsasalaysay. Nalaman mong binayaran ni Clara ang isa ninyong klase upang igawa
siya ng isang salaysay. Ilahad ang inyong opinyon hinggil dito.
3. Sumulat ng isang artikulo sa Filipino ang inyong kaibigan. Kumuha siya ng iba’t
ibang ideya mula sa mga kilalang manunulat. Ipinag-ugnay-ugnay niya ang mga ito at
ipinasa niya ang papel bilang sariling akda niya. Hindi niya binanggit ang mga

122
manunulat na pinaghugutan niya ng mga ideya. Magbigay ng reaksyon kung tama ang
ganitong gawain.
4. Nanalo sa isang patimpalak ang kuentong sinulat ng iyong klase. Matapos basahin
ang akda, napanasin mong may pagkakatulad ito sa isang akdang sinulat sa Ingles ng
dayuhang manunulat. Ipaliwanag ang iyong pananaw hinggil sa ginawa ng iyong
kaibigan.

5. Kinakailangang magsagawa ng sarbey sa una hanggang ikaapat na lebel sa

sekundaryong paaralan para sa inyong pananaliksik. Binanggit ng iyong mga kagrupo
na gawin na lang ang sarbey sa unang lebel para maging mabilis ang pagkalap ng
mga datos. Magbigay ng reaksyon kung tama na ipagpatuloy ang mungkahi ng iyong
mga kagrupo.

Mga Bahagi ng Pananaliksik

Ang sulating pananaliksik ay may sinusunod na mga bahagi na ginagamit na gabay ng

mga mananaliksik. Kontrolado ang sulating ito kaya hindi magagawa ng manunulat na
manipulahin ito.

Narito ang mga bahagi ng isang sulating pananaliksik.

Kaligiran ng Pananaliksik

A. Panimula

Mambabasa sa panimula ang presentasyon o paglalahad ng suliranin.

Kabahagi ng presentasyon ang kaligirang pangkasaysayan ng paksang napili.
Nilinaw rin ang sanhi ng pagpili ng paksa at ang kahalagahan nito. Binabanggit
din sa bahaging ito ang saklaw ng pag-aaral sa paksang pagtutuunan ng pag-
aaral.

Narito ang isang halimbawa ng panimulang tesis ni Dr Josefina C.

Mangahis na may pamagat na “Katangian ng Wikang Filipinong Gamit sa
Komunikasyong Pasalita ng mga Mag-aaral sa Unang Taon, Antas Tersyarya:
Isang Pagsusuri.”

Sa pagsilang ng bata sa mundong ito, kakambal na niya ang pisikal at

mental na potensyal sa wika. Ang kakayahan sa wika ay ipinakikilala ng
123
 kakayahang intelektwal at ng sangkap ng pangangatawan. Napasok siya sa
isang kalinangang gumagamit ng isang istruktura ng simbolo.

Ang ina ang may malaking bahagi sa pagkatuto ng wika ng bawat nilalang
(Crystal 1986:54). Siya ang matiyagang nakikipag-usap sa anak sa lahat ng
oras.

Ang pag-unlad ng wika ng isang tao ay maipaliliwanag sa pamamagitan ng

dalawang dahilan. Una, ang katangian ng utak na umisip at gumamit ng mga
simbolo at ikalawa, ang pangangailangan sa pakikipagtalastasan (Javier,
1979:19).

Ang wika ay kasangkapang binibigkas ng tao upang magamit sa

pakikipagunawaan sa loob ng isang pamayanan o bansa, sa palitan ng
pagkukuro, balitaan, pagpapahayag ng damdamin, pag-aaral, pagtitipon at
pagtuturo ng karunungan, pagsusuri at pagsisiyasat sa hiwaga ng kalikasan at
talinghaga ng buhay.

Ang wika ay kasangkapan ng pakikipagtalastasan. Tunay, ngunit hindi

kasangkapang mekanikal lamang. Higit dito ang kalikasan at kagamitan ng isang
wika. Ito’y tagapagdala ng ideya. Iniimpluwensyahan nito ang ugali ng tao, ang
isip at damdamin nito. Ang wika’y instrumento ng paglikha ng makabuluhan at
malikhaing pag-iisip. Upang magamit sa sukdulang kagamitin ang wika, dapat
itong mahawakan nang buong husay at angkining ganap. Ang mahina at di-
ganap na bunga ng paggamit ng naturang wika (Santiago, 1986).

Pinakamabisang ugnayan ng damdamin ang wika. Sa pakikipagtalastasan

naipahahayag ang kinikimkim na damdamin tulad ng galit, saya, at marubdob na
pagmamahal. Di man naipakikita sa kilos, mamumutawi pa rin sa labi ang nais
na maibulalas na nararamdaman.

Nakahihigit ang tao sa iba pang nilikha ng Diyos dahil sa mataas na

kaisipan at kakayahan sa wikang ginagamit sa pangaraw-araw na
pakikipagtalastasan. Sa pakikisalamuha sa kapwa, gumagamit siya ng apat na
sangkap ng komunikasyon – ang pakikinig, pagsasalita, pagbasa at pagsulat...

Inayon ang pag-aaral sa Kautusang Pangkagawaran Blg. 52, s. 1987 ng

Departamento ng Edukasyon, Kultura at Isports na tumutukoy sa patakaran sa
Edukasyong Bilinggwal. Ito’y tumutukoy sa paglinang at pagpapayaman ng wikang
Filipino.
124
 Layon ng pag-aaral na masuri at mapaunlad ang kakayahan ng mga mag-aaral
sa pagkatuto ng wika sa pasalitang paraan at ito’y maisasagawa sa pagbibigay ng
isang paksa na tatalakayin ng bawat mag-aaral.

Ipinakita lamang dito ang bahagi ng panimula sa tesis ni Dr. Mangahis para
magkaroon ka ng ideya sa paglikha.

Tandaan na sa panimula ay mahalaga na maglagay ng mga pananaliksik na

natapos at nasubok na upang makita ng mambabasa na may sapat na
pinagbabatayan at ebidensya ang manaaliksik sa paksang napiling gamitin sa pag-
aaral. Makikita ito sa tesis ni Dr. J.C. Mangahis.

B. Paglalahad ng Suliranin

Ipinaliwanag sa bahagi ng panimula ang kahalagahan ng paksang pag-aralan at

ang kaligirang kasaysayan nito kaya sa bahagi ng paglalahad ng suliranin ay makikita
ang pangkalahatang suliranin ng paksang pag-aaralan. Bukod dito, makikita rin ang
mga tiyak na katanungan na kailangang masagot sa sulating pananaliksik.

Pag-aralan ang paglalahad ng suliranin na ginamit sa tesis ni Dr. Josefina C.

Mangahis.

Halimbawa: (Sipi mula sa “Katangian ng Wikang Filipinong Gamit sa

Komunikasyong Pasalita ng mga Mag-aaral sa Unang Taon, Antas Tersyarya: Isang
Pagsusuri” tesis ni Dr. Josefina C. Mangahis)

Sa pag-aaral na ito ay sinuri ang katangian ng wikang Filipinong gamit sa

komunikasyong pasalita ng mga mag-aaral sa unang taon ng antas tersyarya sa
Philippine Women’s University sa taong panuruan 1993-1994.

Dalawang seksyon ang mga respondent. Isang pang-agham at di- pang-

agham. Ang kabuuan ng bilang ay limampu’t walo (58).

Sa pag-aaral na ito, sisiskaping sagutin ang sumusunod na katanungan:

125
 1. ano ang katangian ng wikang Filipinong ginamait sa komunikasyong pasalita
kaugnay ng katangian ng pananalita?

1.1 purong Filipino

1.2 magkahalong Filipino at Ingles

2. Sa anong aspekto ng wika may suliranin ang mga mag-aaral sa pang-agham

at di-pang-agaham na kurso?

2.1 pagbigkis

2.2 talasalitaan/terminolohiya

2.3 pagbuo ng pangungusap

3. May makabuluhang kaugnayan ba ang suliranin ng mga mag-aaral sa

pasalitang Filipino sa mga katangiang personal na:

3.1 gulang?

3.2 seksyon/kurso?

C. Layunin at Kahalagahan ng Pag-aaral

Tinalakay sa bahaging ito ang kahalagahan ng buong pag-aaral at kung ano ang
magiging kontribusyon nito sa larangan ng edukasyon at siyensiya. Binabanggit din
kung sino ang makikinabang at ang posibleng implikasyon ng pag-aaral na gagawin sa
mga taong tinutukoy na makikinabang.

Pag-aralang muli kung ano ang layunin at ang kahalagahan ng tesis ng Dr. J.C.
Mangahis.

Isa sa mga mahalagang sukatan upang masuri ang kasanayan sa

komunikasyong pasalita ay sa pamamagitan ng pagbibigay ng paksa na
tatalakayin ng bawat mag-aaral sa paraang pasalita. Ang mga pagbabago ng
mga saloobin, gawa, kilos at ugali ng mga kabataang Pilipino ay
makapagpapaunlad at makapagpapayaman ng ating pambansang kalinangan at
magandang kasanayan sa pagsasalita.

126
 Minarapat na maging paksang pag-aaralan ang mga mag-aaral sa PWU
sapagkat nakikita at nadarama ng mananaliksik na ito ay magsisilbing sukatan
sa mga pagwawasto sa mga mag-aaral tungo sa epektibong pakikipagtalastasan
sa paraang pasalita. Maitataas din ang antas ng wika, maisasaayos at
maihahanda ang mga kagamitang panturo sa hinaharap tungo sa mabilis at
maayos na pagkatuto ng mga mag-aaral sa pasalitang paraan.

Para sa mga namamahala ng paaralan, ang pag-aaral na ito ay

makatutulong ng malaki sa pagpaplano, pagsasagawa sa pagkaalam sa pagtaya
ng kakayahan at katangian ng kasalukuyang kurikulum para sa lalong ikabubuti
nito. Ito rin ang magiging simula ng pag-unlad at intelekwalisasyon ng wika.

D. Batayang Konseptwal/Teoretikal

Ipinaliwanag ni Kerlinger (1973) na ang teoretikal o konseptwal na balangkas na

kailangan sa isang sulating pananaliksik ay tumutikoy sa set ng magkakaugnay na
konsepto, teorya, kahulugan at proporsyon na nagpapakita sa sistematikong pananaw
ng penomena sa pamamagitan ng pagtukoy sa relasyon o kaugnayan ng mga
baryabol sa paksang pag-aaralan.

Batay sa kahulugang ibinigay ni Kerlinger, ang mananaliksik ay kailangang uo ng

sariling balangkas o modelo ang kaugnayan ng mga konsepto at teorya sa paksang
pag-aaralan. Maihahambing natin ito sa paggawa ng plano ng isang bahay na
sinusundan ng inhinyero sa pagbuo ng bahay. Ang konseptwal o teoretikal na
balangkas ang sinusundan ng mananaliksik sa pagpapatunay/ pagpapatotoo sa
binuong hipotesis o pagsagot sa mga tanong na binuo sa panimula ng sulating
pananaliksik.

E. Saklaw at Limitasyon ng Pag-aaral

Inilalahad ng mananaliksik sa bahaging ito kung sino ang tagatugon na

gagamitin sa isasagawang pag-aaral, saan at kailan ito gagawin. Ipinaliliwanag din ng
mananaliksik ang limitasyon at hangganan ng kanyang pag-aaral. Nakatutulong ang
paglalagay ng limitasyon at hangganan ng kanyang pag-aaral. Nakatutulong ang
paglalagay ng limitasyon at hangganan ng pag-aaral para maging kapanipaniwala ito
sa mga mambabasa. Ipinaliwanag nina Sevilla at iba pa. (1992) na ang limitasyon ay
isang bahagi o aspekto ng pagsisiyasat na makaiimpluwensya sa resulta ng pag-aaral
na maaaring makasama subalit hindi na ito kontrolado ng mananaliksik.

127
 Halimbawa ng saklaw at limitasyon ng pag-aaral sa tesis ni Dr. J. C. Mangahis.

Ang pag-aaral na ito ay tungkol sa pagsusuri ng mga katangian ng wikang

Filipinong ginamit sa komunikasyong pasalita ng mga mag-aaral sa unang taon
sa PWU taong panuruan 1993-1994.

Ang mga mag-aaral na kalahok sa pag-aaral na ito ay nabibilang sa

dalawang seksyon. Isang pang-agham at ang isa ay di-pang-agham na seksyon.
May dalawampu’t siyam naman ang ikalawa. Napapaloob sa pang-agham na
seksyon ang mga sumusunod na kurso: Medical Technology, Nutrition, Food
Technology at Pharmacy. Ang di-agham na seksyon ay kinapapalooban ng mga
kursong AB Masscom, AB Psychology at BSSW. Kalakip sa pag-aaral ang naka-
rekord na tinig ng bawat mag-aaral. Susuriin ng mananaliksik ang mga ito upang
mabigyan ng nararapat na interpretasyon ang mga nalikom na datos.

F. Kahulugan ng mga Katawagan

May mga salita o konseptong ginamit sa pag-aaral na kailangang isa-isahin at

ipaliwanag ang kahulugan upang maunawaan ng mambabasa kung paano ginamit ang
salita o konsepto sa paksang pag-aaralan.

Ang pagbibigay ng kahulugan ay may dalawang paraan. Ayon kina Sevilla at iba
pa (1992), ang isa ay tinatawag na konseptwal na pagpapakahulugan na matatagpuan
sa mga diksyunaryo. Ito ay isang akademiko at unibersal na kahulugan ng salita o
grupo ng mga salita na nauunawaan ng maraming tao. Tinatawag namang
operasyonal (operational) na pagpapakahulugan ang ikalawang pagbibigay ng
kahulugan. Nagbibigay si Kerlinger ng katumbas na salita sa kahulugang ito na
tinatawag niyang eksperimental at nasusukat. Pumapasok sa bahaging ito ang mga
konseptong ginamit sa pag-aaral para sa masiyasat at masukat ang epekto o
katotohanan nito sa isinasagawang pag-aaral. Sa makatwid, ipinaliliwanag o binibigyan
ng kahulugan ang salita batay sa pagkakagamit nito sa paksang pinag-aralan.

Mga Kaugnay na Literatura at Pag-aaral

Isa sa mahalagang bahagi ng pananaliksik ang pag-aaral sa mga kaugnay na

literatura. Dito ginagawa ang paghahanap ng mga aklat, dyornal, magasin, tesis,
disertasyon at iba pang sanggunian na magagamit na batayan sa pagsusuri ng mga
teorya. Nakatutulong ang mga kaugnay na literatura sa pagpaplano ng paksang pag-
aaralan.
128
 May iba’t ibang sistema sa pag-aayos ng mga kaugnay na literatura. Ang ibang
mananaliksik ay gustong kronolohikal ang pagkakaayos ng mga ito. Ang iba naman ay
inihihiwalay ang lokal na sanggunian o kaya’y nakabukod ang mga tesis at disertasyon
sa mga aklat.

Narito ang ilang pamantayan sa paghahanap ng mga datos na kailangan sa

pananaliksik.

a. Sikaping makabago at napapanahon ang mga sangguniang gagamitin sa

pananaliksik.

b. Dapat na may kaugnayan sa isasagawang pananaliksik ang mga kukuning

sanggunian.

c. Kailangang may sapat na bilang ng mga sanggunian na makatutugon sa paksang

pag-aaralan.

Pamamaraan

Ipinaliliwanag ng mananaliksik sa bahaging ito ang disenyo o metodolohiya sa

pagsasagawa ng pananaliksik na maaaring palarawan, historikal o kaya’y
eksperimental. Ipinakikita rin dito ang paraan ng pagkuha ng datos gaya ng pagbuo ng
talatanungan, pagsasagawa ng sarbey, pagmamasid o case study. Nakapaloob sa
bahaging ito kung sino ang target na populasyon at ang mga gagamiting tagatugon sa
paksang sinisiyasat, gayundin ang uri ng estadistika na angkop sa paksa.

Pagsusuri, Paglalahad at Interpretasyon ng mga Datos

Tinatalakay sa bahaging ito ang resulta ng pananaliksik. Makikita ang paglalahad

ng mga datos, paraan ng pagsusuri nito at pagbibigay ng interpretasyon. Inilalatag din
sa bahaging ito ang paggamit ng talahanayan at mga grap sa pagpapakita ng mga
datos.

Paglalagom, Kongklusyon at Rekomendasyon

Hindi lahat ng ginawa sa pananaliksik ay isinasama sa bahaging ito. Pinipili

lamang ang mahalagang bahagi na punto ng pag-aaral na ginawa. Sa madaling salita,
ang buod ay dapat na maglaman lamang ng pinakamahalagang bahagi ng
pananaliksik.
129
 Sa kabilang banda, dapat na maipakita ng mananaliksik ang kaibahan ng
pagbibigay ng resulta sa pagbibigay ng kongklusyon. Kinukuha ang kongklusyon sa
buod ng resulta ng pananaliksik at iuugnay ito sa mga tanong/hipotesis na sinisiyasat o
inimbestigahan. Malinaw na inilalahad sa bahaging ito ang bunga o kongklusyon sa
isinagawang pag-aaral. Ang bahaging ito’y karaniwang sumasagot sa mga tanong o
hipotesis na ibinigay sa panimula ng sulating pananaliksik.

Ipinapahayag sa rekomendasyon ang mga obserbasyon sa ginawang pag-aaral

at nagbibigay ng mga mungkahi ang mananaliksik sa paksa o porsyon ng pananaliksik
na maaaring ipagpatuloy na hindi nagawa dahil sa limitasyon ng pag-aaral.

Pag-unawa sa Paksa

1. Sa paanong paraan makatutulong ang pagsasagawa ng pananaliksik sa pagbibigay

ng solusyon sa mga suliranin ng bansa?
2. Sa iyong opinyon, ano ang nararapat na nilalaman ng panimula ng isang
pananaliksik?
3. Sa pananaw mo bilang isang mag-aaral, bakit kinakailangan ang layunin at
limitasyon ng pag-aaral sa pananaliksik?
4. Ano ang kahulugan ng konseptwal at teoretikal na balangkas? Sa anong bahagi
nagkakatulad at nagkakaiba ang dalawa?
5. Ipaliwanag kung ano ang dapat na maging daloy ng kongklusyon?
6. Bakit mahalagang matukoy ang mga gagamiting metodo sa pananaliksik?
7. Bilang mananaliksik, paano mo hahatiin ang bahagi ng magkakaugnay na literatura?
(Hal. sekundaryang sanggunian, aklat, lokal na sanggunian)
8. Saan huhugutin ang mga suliranin para sa pananaliksik? Paano ito magsisilbing
gabay sa pagbuo ng layunin ng pag-aaral?

Aplikasyon

A. Magpangkat sa lima ang klas. Magsagawa ng isang pag-aaral sa mga game shows
na nagiging popular o tanyag sa sambayanang Pilipino. Sundin ang mungkahing
populasyon o bilang ng kalahok sa bawat pangkat na gagamiting tagatugon sa
talatanungang binuo sa pag-aaral na ito.

Pangkat 1 – Pumili ng 20 mag-aaral sa elementarya at hatiin ito mula sa ikatlo

hanggang sa ikaanim na baitang.
130
Pangkat 2 – Pumili ng 20 mag-aaral sa hayskul at hatiin ito mula sa unang taon sa
kolehiyo hanggang sa ikaapat na taon.

Pangkat 3 – Pumili ng 20 mag-aaral sa kolehiyo at hatiin mula sa unang taon sa

kolehiyo hanggang sa ikaapat na taon.

Pangkat 4 – Pumili ng mga sampung dalaga at sampung binata na nasa edae na

ibinigay.

Pangkat 5 – Pumili ng 20 magulang na nasa edad 30-45. Hatiin ang bilang na ito sa
edad na ibinigay.

B. Gamitin ang sumusunod na talatanungan sa pagkuha ng mga impormasyon sa

napiling tagatugon sa bawat pangkat.

Talatanungan

Pangalan_____________________________________________________________
_

Panuto: Lagyan ng tsek () ang tamang impormasyon na angkop sa iyo bilang

tagatugon ng sarbey na ito.

Kasarian (di-sapilitan) ___________ Babae ____________ Lalaki

Katayuan sa buhay:

Estudyante________

May trabaho________ Walang trabaho_________

Wala pang asawa________ May asawa_________

Magulang_____________________________________________________________
_

Edad:

____ 9 – 12 taon

131
____ 13 – 16 taon

____ 17 – 20 taon

____ 21 – 30 taon

____ 31 – 45 taon

Mga tanong:

1. Nanunood ka ba ng game show sa telebisyon?

2. sinu-sino ang kasama mo sa panonod? Saan kayo nanonood?
3. Bakit ka nanonood ng game show?
4. Ano ang pamagat ng game show na iyong pinanood sa telebisyon? Sino ang host
sa naturang game show?
5. Maayos ba ang daloy ng game show na iyong pinapanood? Madali bang
maunawaan ang patakaran sa pinapanood mong game show?
6. Mahusay bang mamhala ang host ng game show? Nakaaaliw ba siya sa palabas?
7. Ano ang gusto at ayaw mo sa pinanonood mong game show?

C. Batay sa ibinigay na paksa at talatanungan sa pananaliksik, maaari nang

makagawa ng simpleng pananaliksik ang bawat pangkat. Sundin ang pagbuo ng
pananaliksik.

Karagdagang Gawain

1. Gumawa ang klase ng paghahambing ng mga datos at opinyon sa pag-aaral na

isinagawa sa mga napanood na game shows.

2. Bumuo ang klase ng kongklusyon at rekomendasyon tungkol sa pagiging popular at

hindi pagiging popular ng isang game show. Ilahad din ang mga kadahilanan kung
may epekto sa popularidad ng host ang game show na kanyang pinamamahalaan.

Mga Hakbang at Kasanayan sa Pananaliksik

Sa kasalukuyan, patuloy ang pagsasagawa ng iba’t ibang uri ng pananaliksik lalo na

sa larangan ng medisina, agham at teknolohiya. May suporta ng pamahalaan ang
ginagawang pananaliksik sa mga larangang nabanggit dahil layunin ng mga pag-aaral
na makatulong sa pagpapabuti ng kalagayan ng mga tao sa ating bansa. May mga
132
unibersidad at ilang organisasyon o institusyon din na nagbibigay ng suporta sa mga
pananaliksik na inaakala nilang malaki ang magiging kontribusyon nito sa isang
lipunan.

Malaki ang partisipasyon ng mga mag-aaral sa pagsulong ng larangan ng

pananaliksik. Mahalaga lamang na matutuhan ang mga prosesong sinusunod sa
pagbuo nito.

Narito ang ilang hakbang na makatutulong sa paggawa ng pananaliksik.

Pagpili at Paglilimita ng Paksa

Laging problema ng mga estudyante ang pagpili at paglilimita ng paksa. Malimit

itanong sa guro kung ano ang paksang mainam na pag-aralan samantalang kung
mapagmasid lamang ang estudyante ay maraming paksa na maaaring pagpilian.
Dapat isaalang-alang ng estudyante o mananaliksik na makatutulong at
mapkikinabangan ang paksang mapipiling pag-aralan.

Ayon kina Atienza at iba pa, mahalaga na sa simula pa lamang ay limitahan na

ang napiling paksa upang hindi maging masyadong masaklaw ang pag-aaral at
pagtatalakay na gagawin dito.

Narito ang ilang batayan sa paglilimita ng paksa.

1. Panahon.

Dapat na maging malinaw sa mananaliksik ang saklaw ng panahon ng pag-aaral

sa paksang napili. Isaisip na ito’y matatapos sa loob ng isang semestre. Humingi
ng payo sa propesor o tagapayo kung nahihirapang limitahan ang paksa.

2. Edad.

Isaalang-alang kung ano ang edad ng populasyon o tagatugon na gagamitin sa

paksang pag-aaralan upang magkaroon ng direksiyon at maging obhetibo ang
resulta ng pananaliksik.

3. Kasarian.
133
 Mahalaga ito dahil nakaapekto sa resulta ng pananaliksik ang kasarian ng
tagatugon kaya kailangang matiyak ang mga kasarian ng populasyong gagamitin
sa isasagawang pag-aaral.

4. Pangkat na Kinabibilangan.

Tukuyin ang pangkat na kinabibilangan ng iyong populasyon kung ito ba ay

estudyante, propesyunal, bata, matanda, walang hanapbuhay, may hanapbuhay
at ang kalagayang pang-ekonomiko ng mga taong pagtutuunan ng pansin sa
pag-aaral.

5. Anyo/Uri.

Kung pananaliksik pampanitikan, kailangang tukuyin ang uri o genre na susuriin

sa pag-aaral. Maaari itong sanaysay, tula, dula, nobela at iba pa. Para sa
mananaliksik sa ibang disiplina, maaaring ito ay ang kalagayang panlipunan,
istruktura at iba pa.

6. Perspektibo.

Ito ay tumutukoy sa iba’t ibang pagtingin o pananaw sa paksang pag-aaralan.

Tinitiyak dito kung hanggang saan lamang ang punto o perspektibo ng pag-aaral
na gagawin.

7. Lugar.

Binabanggit din ang lugar o pook na napiling gamitin sa pananaliksik.

Halimbawa, maaaring pag-aralan ang partikular na kultura ng isang pook, Dapat
puntahan ang lugar na gagamitin sa pag-aaral upang magmasid at mapatunayan
ang konsepto o teorya na pinag-aralan.

Paggamit ng Iba’t Ibang Sistema ng Dokumentasyon

Napakahalaga ng dokumentasyon sa sulating pang-akademiko gaya ng

pananaliksik. Ang pagkuha ng ideya o impormasyon sa isang sanggunian ay dapat
kinikilala bilang paggalang sa mga manunulat na pinagkunan ng mga tala.

Gamit ng Dokumentasyon
134
May iba’t ibang gamit ang dokumentasyon sa pananaliksik.

1. Pagkilala sa pinagkunana ng datos o impormasyon.

Lahat ng datos, ideya at impormasyong hinalaw sa iba at ginamit sa pananaliksik

ay nangangailangan ng dokumentasyon. Subalit kung ang datos o impormasyon
ay karaniwang kaalaman na o bahagi ng pampublikong kaalaman, hindi na ito
nangangailangan ng dokumentasyon. Ngunit kung may pagdududa, sundin ang
pinakaligtas na payo at gumamit na rin ng dokumentasyon. Ngunit kung may
pagdududa, sundin ang pinakaligtas na payo at gumamit na rin ng
dokumentasyon. Sa kaso ng dokumentasyon, mas madaling lumabis kaysa
magkulang. Sa pamamagitan ng ganitong pag-iingat, hindi lamang nabibigyan
din ng proteksyon ang mananaliksik.

2. Paglalatag ng katotohanan ng ebidensya.

Ang pagbanggit sa mga impormasyong bibliyograpikal, sa puto-de-bista ng

mambabasa, ay nakatutulong nang malaki para tiyakin ang katotohanan ng mga
datos, maaaring tingnan ang orihinal na sanggunian para sa beripikasyon.

3. Pagbibigay ng cross-reference sa loob ng papel.

Tinutukoy nito ang pagbanggit sa kaugnay na impormasyong makikita sa ibang

bahagi ng papael. Dalawa ang na ang nagiging silbi nito:

a. una, naiiwasan ang pag-uulit ng ideya o impormasyong nabanggit na sa ibang

bahagi ng papel;

b. ikalawa, mas madaling mapag-uugnay-ugnay ng mambabasa ang iba’t ibang

bahagi ng pananaliksik.

4. Pagpapalawig ng ideya.

Ang dokumentsyong iniuukol sa pagpapalawig ng ideya ay karaniwang tinatawag

na talang pangnilalaman (content notes) o talang impormasyonal (informational
notes). Ginagamit ito kapag may nais talakayin na hindi naman kailangang isama
135
 pa sa mismong teksto. Kabilang na rito ang pagbibigay ng depinisyon dagdag na
impormasyon, pagtutugma ng magkakasalungat na ideya, at iba pa. Timbanging
mabuti ang halaga ng ipapasok na ideya sa kabuuan ng pananaliksik. Kung
mahalaga, isama sa loob ng teksto at kung dagdag o pantulong na ideya
lamang, suriin kung sa tala na lamang dapat banggitin.

Mga Sistema ng Dokumentasyon

May dalawang pangunahing sistema ng dokumentasyon: ang sistemang

talababa-bibliograpiya (footnote-bibliography) at sistemang parentetikal-sanggunian
(parenthetical-reference list).

A. Talababa-bibliograpiya

Ang sistemang talababa-bibliograpiya ay isinasagawa sa pabanggit ng

impormasyong bibliograpikal sa talababa at bibliograpiya. Maaari rin itong tawaging
sistemang tala-bibliograpiya kung sa halip na talababa ay mga tala sa dulo ng papel
ang gagamitin. Karaniwang ginagamit ang sistemang ito sa pananaliksik sa larangan
ng humanidades at agaham panlipunan.

Pormat ng Talababa

Halimbawa:

Pinakamalaking kontribusyon natin bilang guro ang bigyan ang kabataan

ng kakayahang maging panghabambuhay na mag-aaral, pagkat masasabing
nagtagumpay tayo kung kaya na nilang humanap ng solusyon sa mga suliranin,
umangkop sa mga pagbabago at tumaklas ng bagong katotohanan.

Bukod pa rito, sa isang artikulong sinulat ng Freedman ay sinabi niyang,

“ang guro ay di-dapat na umaasa sa iisang aklat lamang, sa iisang pamamaraan
at sa iisang karanasan na mag-aakay sa mga mag-aral sa iisang landas ng
paglaki.”2
136
 ________________________
1
Paraluman R. Giron. Wikang Filipino: Mga Isyu at Hamon ng Pagbabago, Istratehiya sa
Paglinang ng Pag-unawa sa Binasa (Papel na inilahad sa ika-29 ng Pambansang Gawaing
Kapulungan sa Filipino ng (PASATAF), Teachers Camp, Baguio City, April 17, 2001).
2
Morris Freedman. Need For Full-Time Audio Visual Specialists in Every School. Audio Visual
Instruction. XII:10 (December, 1997), 1090.

Pansining mabuti ang mga sumusunod:

1. Paglalagay ng Superscript

Ang superscript ay isang nakaangat na numerong Arabiko. Kalahating espasyo

ang taas nito sa karaniwang pagkakasulat ng mga teksto. Nilalagay ito pagkatapos
(walang espasyo) ng salita, grupo ng salita, pangungusap o talatang naglalaman ng
hinalaw na ideya o nais bigyang diin. May katapat itong superscript sa ibabang bahagi
ng pahina kaya tinatawag na talababa.\

2. Pagnunumero ng Tala

Sunod-sunod lamang ang pagnunumero ng mga tala at nagsisimula ito sa bilang

na isa hanggang sa matapos ang papel. Sa mahabang pananaliksik, tulad ng tesis o
disertasyon, nagsisimula ang pagbilang tuwing nag-uumpisa ng bagong kabanata.

3. Pagbabantas

Inilalagay rin ang superscript pagkatapos ng anumang bantas tulad ng tuldok,

panipi, tandang padamdam, at iba pa, maliban sa gitling (kung nasa loob ng
pangungusap ang superscript). Hindi rin ito sinasalangguhitan, binibilugan o
tinutuldukan.

4. Indensyon

Sa talababa, may indensyong limang espasyo sa kaliwa; sunod ang superscript,

sunod ang isang espasyo at kasunod ang mga impormasyong bibliograpikal.

137
Unang Pagbanggit sa mga Sanggunian

Sa unang pagbanggit ng sanggunian sa talababa, ibinibigay ang kumpletong

impormasyong bibliograpikal. Iba-iba ang kailangang impormasyon para sa iba’t ibang
uri ng sanggunian.

Para sa dokumentasyon ng mga aklat, karaniwang isinasama ang mga

sumusunod:

 kumpletong pangalang ng awtor/mga awtor (nasa karaniwang ayos ang

pangalan)
 pamagat ng aklat (nakasalangguhit o nakaitalisado)
 editor o tagasalin (kung antolohiya o salin)
 edisyon (maliban sa una)
 bilang ng tomo (kung maraming tomo)
 lungsod o bansa ng publikasyon
 tagapaglimbag
 petsa ng publikasyon (taon lamang)
 bilang ng tiyak na tomo na ginamit
 pahina

Halimbawa:
3
Antonio, Lilia at Ligaya Tiamson-Rubin. 2003. Sikolohiya ng Wikang Filipino. Lungsod Quezon: C & E
Publishing Inc., p. 73.

Muling Pagbanggit sa Sanggunian

1. Sa muling pagbanggit ng isang sanggunian, gumamit ng mas maikling pormat.

Karaniwan, binabanggit na lamang ang (1) huling pangalan ng awtor at (2) pahina.

Halimbawa:
4
Antonio, Lilia at Ligaya Tiamson-Rubin. 2003. Sikolohiya ng Wikang Filipino. Lungsod Quezon: C & E
Publishing Inc., p. 73.
5
Antonio at Rubin, p. 73-74.

2. Kung may dalawa o higit pang sangguniang ginamit na nagmula sa iisang awtor,
binabanggit ang (1) huling pangalan ng awtor, (2) pinaikling pamagat at (3) pahina.
138
Halimbawa:
6
Antonio, Lilia at Ligaya Tiamson-Rubin. 2003. Sikolohiya ng Wikang Filipino. Lungsod Quezon: C & E
Publishing Inc., p. 73.
7
Antonio at Rubin, p. 73-74.

Kaugnay nito, mahalagang ipaliwanag ang ilang bagay tungkol sa pagpapaikli ng

pamagat.

a. Kailangan taglay ng pinakamaikling pamagat ang mahahalagang salita ng orihinal.

b. Hindi dapat mabago ang pagkakaayos ng mga salita.

c. Karaniwang hindi na pinaiikli ang pamagat na lilimang salita lamang maliban sa

pagtanggal ng kataga (pantukoy, pang-ukol at iba pang anyong walang semantikong
kahulugan).

d. Mayroon ding nagpapaikli hanggang iisang salita lamang, ang unang salita ng
pamagat maliban sa kataga.

e. Inaalis na ri ang mga pantulong na pamagat o subtitles.

3. Kung walang nakalagay na awtor, banggitin na lamang ang pamagat ng aklat o

artikulo (paikliin kung mahaba) at ang pahina.

4. Kung mahigit sa isang awtor, banggitin ang hanggang sa tatlong pangalan ng awtor.
Kung may apat o higit pang awtor, banggitin ang unang pangalan at isunod ang et.al.
(ibig sabihin, ay mga kasama) sa mga sumusunod na pagbanggit.

5. Kung may mga wtor na magkatulad ang huling pangalan, banggitin ang unana
pangalan o inisyal na pangalan sa mga sumusunod na pagbanggit.

6. Kung ang babanggitin ay bahagi ng akdang may maraming tomo, tulad ng

ensayklopidya, kailangang isama ang bilang ng tomo na pinagkunan ng impormasyon.

Pagdadaglat na Latin

Bagaman hindi na gaanong ginagamit sa pagsusulat ang mga daglat na Latin,

mahalagang ipaliwanag na rin ang gamit nito dahil matatagpuan pa rin ito sa maraming
139
babasahin. Ginagamit ang ibid., op. cit., at loc. cit. para sa muling pagbanggit ng mga
sanggunian.

Ibid.

Ginagamit ang ibid sa magkasunod na banggit ng iisang sanggunian. Kung ang

kasunod na banggit ay nasa parehong pahina, ibid lamang ang ginagamit. Kung nasa
ibang pahin, banggitin ang pahina pagkatapos ng ibid.

Halimbawa:
10
Antonio, Lilia at Ligaya Tiamson-Rubin. 2003. Sikolohiya ng Wikang Filipino. Lungsod Quezon: C & E
Publishing Inc., p. 73.
11
Ibid.
12
Ibid, 90.

Op. cit.

Ginagamit ang op. cit. kung babanggiti muli ang isang sanggunian (ngunit hindi
magkasunod ang banggit o may pumapagitnang ibang sanggunian) at nasa ibang
pahina ang hinalaw na ideya.

Ang pormat ay binuo ng:

 apelyido ng awtor (isama ang inisyal kung may dalawang awtor na

magkapareho ang apelyido)
 op. cit.
 pahina

Halimbawa:
12
Antonio, Lilia at Ligaya Tiamson-Rubin. 2003. Sikolohiya ng Wikang Filipino. Lungsod Quezon: C & E
Publishing Inc., p. 73-74.
13
Magallona, Ma. Lucia Mirasol. 2004. Manual Para sa mga CBR Worker at Caregiver. Lungsod
Quezon: C & E Publishing, Inc. p. 79-40.
14
Antonio at Rubin, op. cit., p. 73-74.

140
 Loc. cit.

ginagamit ang loc. cit kung babanggiting muli ang isang sanggunian at pahina
(ngunit may pumapagitnang ibang sanggunian).

Ang pormat ay binubuo ng:

 apelyido ng awtor (isama ang inisyal kung may dalawang awtor na

magkapareho ng apelyido)
 loc. cit.

Halimbawa:
12
Antonio, Lilia at Ligaya Tiamson-Rubin. 2003. Sikolohiya ng Wikang Filipino. Lungsod Quezon:C & E
Publishing Inc., p. 73.
13
Magallona, Ma. Lucia Mirasol. 2004. Manual Para sa mga CBR Worker at Caregiver. Lungsod
Quezon: C & E Publishing, Inc. p. 79-40.
14
Alonzo, Rosario. 2005. Raya II. Lungsod Quezon: C & E Publishing, Inc. p. 123.
15
Antonio at Rubin, op. cit., p. 73-74.
Mula “Talababa” Tungo sa “ Mga Tala”

Gaya ng nabanggit na, ang mga talababa ay maaaring hindi na ilagay sa

ibabang bahagi ng bawat pahina at sa halip ay pagsama-samahin sa katapusan ng
papel. Kung gayon, tinatawag na itong mga tala (endnotes). Madalas, ginagawa ito
kapag nahihirapang pagtapatin ang superscript sa loob ng teksto at ang mga tala sa
mismong pahinang kinalalagyan ng superscript. Karanian ding hindi ginagamit ang
talababa sa mga artikulong inilalathala sa dyorna o magasin.

B. Parentetikal-sanggunian

Ang isa pang sistema ng dokumentsayon ay ang talang parentetikal-sanggunian.

Isinasagawa ito sa pamamagitan ng paglalagay ng mga impormasyong bibliograpikal
sa loob ng parentesis na nasa teksto mismo. Kakambal nito ang isang alfabetisadong
listahan ng sanggunian sa katapusa ng papel. Karaniwag ginagamit ito sa larangang
agham ngunit ginagamit na rin sa humanidades at agham panlipunan.

Pormat ng Talang Parentetikal

141
 Ang bibliograpikal na datos sa sistemang ito ay ipinaloloob sa parentesis at
inilalagay sa loob mismo ng teksto pagkatapos ng salita o ideyang hinalaw. Kumpara
sa talababa o mga tala, limitado ang binabanggit na impormasyon dito: (1) apelyido ng
awtor o (pinaikling) pamagat at (2) pahina. Matipid ang impormasyong bibliograpikal na
inilalagay sa parentesis upang hindi makasira ng daloy ng teksto sa pagbabasa.

May iba pang alituntunin tungkol sa gamit ng parentetikal-sanggunian.

1. Pahina na lamng ang banggitin kung nabanggit na ang awtor sa mismong

teksto.

2. Kung higit sa isa ang awtor (ngunit hindi sobra sa tatlo), banggitin ang
pangalan ng lahat ng awtor.

3. Kung may apat o higit pang awtor, banggitin na lamang ang apelyido ng unang
awtor at sundan ng et. al. at pahina.

4. Kung may babanggiting dalawa o higit pang awtor na pareho ang huling
pangalan.

5. Kung pamagat lamang ang naibigay, banggitin ang pinaikling bersyon ng

pamagat at sundan ng pahina.

6. Kung ang babanggitin ay bahagi ng akdang may higit sa isang tomo, banggitin
ang tomo: tutuldok ang maghihiwalay ng tomo at pahina. (Hal: Antonio 2004,200:
65)

7. Kung may babanggiting dalawa o higit pang akda ng iisang awtor, banggitin na
lamang ang akda. Paikliin kung kailangan.

Posisyon at Pagbabantas

1. Inilalagay ang talng parentatikal pagkatapos ng salita o ideyang hinalaw.

2. Ipinoposisyon ito bago ang iba pang bantas tulad ng tuldok, tandang
pananong, kuwit, kolon at semi-kolon.

142
 3. Gayunman, kungbabanggitin ang talang parentetikal pagkatapos ng isang
maikling tuwirang sipi (at kung gayon ay gagamit ng panipi), inilalagay ang talang
parentetikal.

Pagsulat ng Burador

Ang mananaliksik ay handa nang magsulat ng unang burador ng sulating

pananaliksik kung ang mga datos at mga materyales ay kumpleto na.

Isaalang-alang ang mga sumusunod na paalala.

1. Ihanda ang mga talaang pinagsulatan ng mga mahahalagang ideya o konsepto na

hango sa mga kaugnay na literatura.

2. Isaayos ang mga datos na nakuha sa tagatugon na ginamit sa paksang pinag-

aralan.

3. Suriin mabuti ang mga datos na nakuha at bigyan ito ng interpretasyon.

4. Itala ang mga ideya o konseptong natuklasan sa isinagawang pananaliksik.

5. Itala ang mga hinakbang ginamit sa pananaliksik.

6. Sundin ang ginawang balangkas sa pagsulat ng sulating pananaliksik.

7. Sa pagsulat, hayaan lamang na lumabas ang mga ideyang maiisip at huwag

munang pansinin ang kamaliang nagagawa.

8. Balikan at basahing muli ang ginawang sulating pananaliksik. Tingnan kung ano ang
dapat na idagdag at ibawas sa sulating pananaliksik.

Pagsulat ng Pinal na Pananaliksik

Ang pgsulat ng burador ay paghahanda pa lamang sa aktwal at totoong pagsulat

ng sulating pananaliksik.

Narito ang ilang gabay sa pagsulat ng pinal na pananaliksik.

1. Pag-isipang mabuti ang mga ideya o konsepto na kailangan isama sa sulating

pananaliksik.

143
2. Balikan at basahing muli ang nilalaman ng sulating pananaliksik para matiyak na
tama ang mga impormasyong nakapaloob dito.

3. Pagtuunan ng pansin ang pormat ng sulating pananaliksik. Ayusin at baguhin ang

pormat kung inaakalang hindi ito nasunod.

4. Suriin ang mga ginamit na pangungusap kung inaakalang hindi ito gaanong maayos
gayundin ang mga bantas nito.

5. Bilang panghuli, basahing mabuti ang buong sulating pananaliksik at gumawa ng

pagwawasto sa mga kamalian pang makikita.

6. Gumawa ng bibliograpiya sa mga ginamit na sanggunian sa pagbuo ng sulating

pananaliksik.

7. Ipalimbag ang sulating pananaliksik at iharap ito sa iyong tagapayo.

Pag-unawa sa Paksa

1. Ibigay ang sariling pangungusap ang mga kailangang tandaan sa pagsulat ng

burador.
2. Bakit mahalaga na gumawa muna ng burador ang isang manunulat/mananaliksik?
3. Ipaliwanag ang pagkakaiba ng pinal na burador sa pagsulat ng unang burador.
4. Sa iyong palagay, ano ang dapat mong gawin para makita pa kung ano ang
kailangang baguhin sa iyong pananaliksik?

Aplikasyon
Isulat sa patlang ang letrang T, kung tama ang diwa ng pangungusap at M, kung
mali ito. Pagkatapos, iwasto ang maling salita na ginamit sa pangungusap.

___________ 1. Hindi na kailangang ihanda ang mga talaang pinagsulatan ng mga

ideya o konsepto na nakuha sa mga kaugnay na literatura.

___________ 2. Ayusin ang mga datos na nakuha sa tagatugon na ginamit sa pag-

aaral.

___________ 3. Alamin kung ano ang dapat na idagdag at ibawas sa isnulat na

burador.

144
___________ 4. Kailangang tingnan agad ang mga kamaliang nagagawa habang
isinusulat ang unang burador.

___________ 5. Hindi na kailangang sundin pa ang ginawang balangkas sa pagsulat

ng burador.

___________ 6. Mahalagang pag-isipan ang mga ideya o konsepto na kailangang

isama sa sulating pananaliksik.

___________ 7. Siguruhing tama ang mga impormasyong ibinigay sa sulating

pananaliksik.

___________ 8. Ang bibliograpiya ay inilalagay sa huling pahina ng sulating

pananaliksik.

___________ 9. Ipalimbag agad ang sulating pananaliksik at huwag na itong basahing

muli at ipas ito sa iyong tagapayo.

___________ 10. Ang pormat ng sulating pananaliksik ay hindi na gaanong mahalaga.

Karagdagang Gawain

1. Pumili ng isang paksa na maaaring gamitin sa pananaliksik.

Halimbawa:

a. Paksa tungkol sa kursong kinukuha na maaaring pag-ukulan ng pag-aaral

b. Epekto ng teleserye sa industriya ng pelikula

c. Paghahambing ng teleseryeng dayuhan sa teleseryeng Pilipino

d. Pagsusuri ng mga maikling kwentong isinulat ng isang manunulat

e. Wikang ginagamit sa paghahatid ng mensahe sa cellphone

2. Itala ang mga sangguniang magagamit sa paksang napiling pag-aralan.

145
3. Humanap ng kapareha at magkaroon ng talakayan sa mga paksang napili.

4. Pag-usapan sa klase ang mga ideya kung ano ang kagalingan at kahinaaang nakita
sa paksang napili. Ibahagi ito sa klase.

5. Gumawa ng pansamantalang balangkas sa paksang napili.

6. Magbasa at magsaliksik ng tesis at disertasyon na may kaugnayan sa paksang pag-

aaralan.

7. Mangalap ng mga datos na kailangan sa paksang napili.

8. Pumili ng uri ng pananaliksik na angkop sa napiling paksa at ipaliwanag ito sa klase.

Halimbawa ng Isang Sulating Pananaliksik

Cyberkultura ng Kabataan sa Kamaynilaan:

Isang Empirikal at Kwalitatibong

Pag-aaral sa Penomenon ng Internet

ni Rhod V. Nuncio, Ph.D.

Abstrak

Ang pag-aaral na ito’y tungkol sa pag-unawa sa penomenon ng Internet na

tumatalakay sa demograpiya ng gumagamit nito, at sa usapin ng kapangyarihang
nagpapabago sa ugnayang domestiko’t panlipunan ng kabataan. Layunin ng pag-aaral
na ito na maitala ang empirikal na datos mula sa masusing imbestigasyon ng
penomenon hinggil sa Internet o cyberspae, at kritikal na masuri ito gamit ang iba pang
metodong kwalitatibo tulad ng interbyu, at focus-group discussion. Mahalaga na
makakalap o makatala ng datos mula sa administrasyon ng sarbey sa piling tagasagot
sa dahilang walang malinaw at tiyak na demograpiya o profayl na magagamit sa kung
sinu-sino, ilan at kung nasaan ang gumagamit ng Internet. Sa ganitong dahilan,
gustong pukawin ng pananaliksik ang profayl ng mga “estudyanteng gumagamit ng
Internet” (EGI). Mula rito, ilalapat ang isang sosyo-kultural na lapit sa pagbibigay-diin
146
sa partikular na karanasan at pananaw-mundo ng mga kabataang gumagamit ng
email, chat, website, at ibang nahuhumaling sa online games.

Kaligiran ng Pag-aaral

Umiikot sa Internet ang tutok ng pananaliksik na ito. Ang Internet ay likha ng

makabago at mabilis na panahon ng pagyakap sa teknolohiya ng impormasyon at
komunikasyon ng maraming bansang maunlad at papaunlad pa lamang. Bahagi ito ng
pandaigdiganag estruktura at relasyon ng pagdaloy ng impormasyon na nakakabit sa
pagsulong ng agham at teknolohiya sa mundong nakaugat di-umano sa global na
pamayanan. Sa pamayanang ito ipinalalagay na wala na ang dating hangganang
heograpikal at pulitikal ng mga nasyon-estado. Global na ang pananaw na umiikot at
popular na tinatanggap ng maraming tao kahit na hindi pa lubos na nalalaman ang
implikasyon nito sa karanasan ng mga Pilipino. Gamit ang pananaw-Pilipinong
pananaliksik, sisikapin ng pananaliksik na ito na alamin at unawain ang karanasan ng
mga kabataang nagiging unang tagatangkilik ng teknolohiya ng Internet. Buhat sa
pagsusuring kritikal na isinagawa ng ibang pag-aaral, isasakonsekto ang empirikal na
datos na malilikom hinggil sa penomenon ng Internet sa mga kabataang nasa
Kamaynilaan habang bitbit at isaalang-alang din ng mananaliksik ang Pilipinong
paradaym ng pag-aaral ng nabanggit na penomenon.

Ang konteksto ng pag-unlad ng teknolohiyang ito ay nakaugat sa kasaysayan

nag mainit na iringan at walang patumanggang alitan ng dalawang makapangyarihang
bansa, Estados Unidos at dating USSR, matapos ang ikalawang digmaang
pandaigdig. Tinawag itong Cold War. Nauwi sa paranoia sa isa’t isa ayon kay Marcuse
(1964), isang iskolar ng Frankfurt na napadpad sa Amerika, ang hidwaan sa pagitan
ng demokratiko at komunistang pulitiko-ideolohikal na paniniwala. Nabingit sa takot at
walang katiyakan ang bantang digmaang nukleyar ng dalawang makapangyarihang
bansa. Noong 1969 itinatag ang ARPANET (US Department of Defense’s Advanced
Research Projects Agency) na may layuning tiyakin ang patuloy na komunikasyon ng
militar sa panahon ng digmaang nukleyar (Dery 1996). Ang ARPANET ang proto-type
ng Internet. Nang humupa ang tinaguriang Cold War nahati da dalawang dibisyon ang
ARPANET: MILNET at Arpa Internet, ang una’y para sa militar at ikalawa’y para sa
sibilyan na gamit. Hindi nagtagal, ayon kay Dery, ang US National Science Foundation
ang humalili kasama ang partisipasyon ng mga unibersidad sa E.U. para ipagpatuloy
ang sibilyan na gamit ng ARPANET. Nalansag noong 1990 ang ARPANET at unti-
unting nakilala ang Internet na ang ibig sabihin ay “internetworking” o network ng mga
computer network.
147
 Sa Pilipinas, noong Marso 29, 1994 pa lamang nagsimula ang kauna-unahang
koneksyon ng bansa sa Internet sa pamamagitan ng Philippine Network Foundation na
binubuo ng pribado, publiko at akademikong sektor. Sa kasalukuyan, may tinatayang
4.5 milyong gumagamit ng Internet sa bansa ayon sa datos ng CIA World Fact Book.

Kung jaya’t dalawa ang pangunahing layunin ng pag-aaral na ito. Una, kakalap
ng primaryong datos ang mananaliksik sa pamamagitan ng pananaliksik-sarbey, at
ikalawa, uunawain gamit ang interbyu at focus-group discussion ang penomenon ng
Internet sa mga kabataang nasa pamantasan. Layunin na makatukoy ng tiyak na
populasyon ng FGI upang makahugot ng impormasyon at datos para sa pag-unawa ng
paggamit ng Internet na may implikasyon sa pagbabagong nililikha nito sa pagkatao at
relasyong domestiko’t panlipunan.

Rebyu ng Kaugnay na Literatura

Nitong 2004 may nilabas na pag-aaral ang Center for Research on Information
Technology and Organzation (CRITO) ng University of California sa Irvine tungkol sa
malawak na impluwensya ng Internet sa buhay ng mga Amerikano. Lumabas sa pag-
aaral na ito ni Hoffman, Nova at Venkatesh na pawang mga estudyante ang madalas
gumamit ng Internet. Binanggit nila na gamit ang Internet sa lahat ng aspekto ng
kanilang buhay akademiko at panlipunan (2004: 38). Noong 2008 may 47 milyon at
nang sumapit ang 2003, may 63 milyong gumagamit ng Internet para sa edukasyon at
pananaliksik. Sa nabanggit din na pag-aaral noong 2000 halos 77% ng tirahang may
kompyuter ang may koneksyon sa Internet, at pagdating ng 2003, umakyat na ito sa
94%. Pangunahing gamit ng Internet sa mga Amerikano ang sumusunod: email,
games at libangan, balita at impormasyon, paglalakbay at pagpaplano ng bakasyon,
online na pamimili at paghahanap ng impormasyon sa kalusugan. Ayon sa pag-aaral
na ito, mula sa pag-aakawnt ng datos mula sa naisagawang sarbey, mailulugar ang
maykro-sosyolohikal na implikasyon ng Internet sa ugnayan ng mga tao at unti-unting
pagbabago ng asal at kinagawian na pumapaimbabaw sa kani-kanilang pagkatao at
pananaw sa mundo. Sa kongklusyon nila, iginiit na muunawaan ang relasyon ng
Internet sa usapin ng identidad, panlipunang integrasyon at interaksyon at iba pa sa
pagsasakonteksto ng empirikal na datos sa panlipunang pagkalikha ng mga
panibagong kahulugan at karanasan ng mga taong gumagamit ng Internet. Tungkol sa
epekto ng Internet sa asal at kilos ng tao, noong 1998 nagkaroon ng mainit na debate
tungkol sa lumabas na pagsusuri sa tinaguriang “paradokso ng Internet” (sa Jakson
atbp. 2004:43). Ayon dito sa ginawang pag-aaral sa Carnegie-Mellon University, ang
pagkahilig o minsa’y pagkagumon na nga sa Internet ay nagdudulot ng pagkawala ng
interes nang unti-unti sa pakikipag-ugnayang panlipunan. Kung kaya’t naglunsad ng
ikalawang pag-aaral para ma-validate ang pananaw kung mas matimbang nga ang
148
negatibong epekto ng Internet sa mga tao. Sa muling pag-aaral sa epekto sa
psychological/ social well-being, napatunayan na sa mga Apro-Amerikano ay hindi
natitinag ang relasyong domestiko’t panlipunan. Nakabuklod sa grupo, pamilya’t
kaibigan ang mga ito kaysa sa mga Caucasian (White American). Patunay nga na mas
marami ang mga kaibigan at mas maraming panahon ang inilalaan sa mga kaibigan at
kamag-anak kaysa sa mga puti (45). Mahihinuha ngang may kinalaman din ang lahi at
grupo ng tao sa epekto ng Internet.

Sa Pilipinas, hindi pa hinog ang mga pag-aaral para makapagsagawa ng

malalimang pagsusuri kung talaga ngang malaki ang epekto ng Internet sa buhay-
estudyante. Sa naitatalang rebyu ng literatura tanging deskriptibong pananaliksik pa
lang ang nararating tulad halimbawa sa pagiging kontento sa trabaho ng mga
webdesigner (Cabral 2001), ang persepsyon ng mga estudyante sa kainaman ng
Internet sa pag-aaral at pananaliksik (Eugenio 2001, Buenaventura 2001, Veloso
2003). Kadalasan syempre, sa unang bugso ng pag-aaral ng Internet matatagpuan
ang mga pananaliksik na tumutukoy lamang sa implementasyon ng online website
para sa iba’t ibang gamit nito sa edukasyon, bangko at pananalapi, pagbebenta,
serbisyong teknikal, webhosting at iba pa (Tung 1998, Silva 1999, Miller 2000, Bantug
2000, Chu 2002, Kanindot 2002 at Reynoso 2002). Subalit malaki rin naman ang
naiambag ng mga pag-aaral na ito para sa susunod pang imbestigasyon. Ang
disertasyon ni Buenaventura (2001) ay nagsasaalang alang- ng pagtukoy sa maraming
isyung naidudulot ng computer-mediated communication sa larangan ng edukasyon.
Nagbigay siya ng hinuhanag nalilikha ang isang pamayanang nakapook sa cyberspace
at binabago ng kompyuter at Internet ang takbo ng pagtuturo, pagkatuto at
pananaliksik (130-139). Subalit ayon din sa kanya, hindi kayang palitan ng online
education ang tradisyunal na pamamaraan ng pagtuturo at pagkatuto. May limitasyon
nga lamang ang pag-aaral hinggil sa populasyon at sample ng pananaliksik. Purposive
sampling ang ginamit na paraan para matukoy ang pagkukunan ng datos at dalawang
eksklusibong paaralan lamang ang sinuyod na gamit ang kwalitatibong metodo ng
interbyu. Pawang kulang ang saklaw para makapaghugot ng mainam na suri ng
penomenong pinag-aralan. Ang pag-aaral ng “Cyberlove” ni de Luna (2001) ay
nakapaghain ng perspektiba ukol sa dimensyon ng pakikipagrelasyon na gamit ang
Internet. Gamit din ang purposive sampling, nakakuha ng 15 pares (babae’t lalaki) sa
ginawang pananaliksik. Siguro’y taliwas sa “paradokso ng Internet” ang resulta ng pag-
aaral ni de Luna ay nagpatunay na malaki ang naitulong ng Internet para magkaroon
ng maaayos at masayang karelasyon ang mga tao. Ginamit niya ang teoryang “Stages
of Interaction Model” nina Knapp at Vangelista (1996) upang lapatan ng suri ang datos.
Subalit mas maraming banyaga ang mga pares na tagasagot kaysa samga Pilipino;
mayroon lamang naitalang dalawang pares na Pilipino sa kabuuang 15. Kung kaya’t
sinundan ni de Luna ng isang FGD na pawang kalahok ay mga Pilipino para ma-
validate kung posibleng magkatuluyan sa isang seyosong relasyon ang paggamit ng
149
Internet. Lumalabas sa kanyang pag-aaral na may pag-aalinlangan pa rin sa pagiging
epektibo ng online communication sa pagkakaroon ng relasyong totoo at
pangmatagalan.

Dalumat ng Pag-aaral

Bahagyang binatay ang modelong ito kina Hoffman (2004) sa ginawa nilang pag-
aaral hinggil sa “indispensability” ng Internet sa buhay ng mga Amerikano.

Ipinaliliwanag ng eskimang ito ang basehan ng penomenon na tumatayong mga

batayang kailangan sa pagkakaroon at pagsasama ng tatlong elemento: estudyante
(wetware), kompyuter (hardware), at Internet (software).

Ang konsepto ng paggamit ng Internet ay iikot sa mahahalagang konsepto ng

interaktibiti at konektibiti na ipapaliwanag nang maigi sa teoretikal na dalumat at
kasama rito ang konseptuwalisasyon ng medyasyon ng teknolohiya sa pagnanais na
makakuha ng kaalaman, impormasyon at pakikipagtalastasan ng tao sa kanyang
kapwa.

May tatlong posibleng lokasyon ang paggamit ng Internet ng mga kabataan: sa

kanilang bahay bilang “subscriber,” sa paaralan at sa labas (cafes at kiosks) bilang
“users.”

Batay sa disenyo ng pananaliksik, tutukuyin ang madalas na gamit ng Internet at

tatangkaing sagutin kung may nararanasang dualismo ang mga estudyante sa
paggamit at di-paggamit ng Internet. Sa ganitong dahilan, ilulugar ang pagbabagaong
nagaganap sa buhay ng estudyante na maaaring pangmatagalan at panandalian
lamang ang epekto sa wika, relasyon, pagkatao, gawi at pananaw.

Isang paradaym ng pananaliksik na gagamitin sa pag-aaral ang tinatawag ni

Blaike (2000) na abduction. Sa kanyang paliwnag ang ganitong dulog ay naglalayong
humango ng kaaalaman, konsepto at pananaw higgil sa konstruksyon ng kahulugan
ng mga sangkot sa penomenon (114). Tungkilin ng mananaliksik na unawain ang
interpretasyon ng lokal na kasangkot sa pinag-aaralang karanasan/ panlipunang
penomenon.

Paglalahad ng Problema

1. Sa anong mga pagkakataon at sitwasyon nagiging kailangang-kailangan ang

paggamit ng Internet sa mga kabataang nasa pamantasan sa Kamaynilaan?
150
 2. Anu-ano ang pangunahing gamit at katuturan ng Internet sa buhay ng mga
estudyante sa loob at labas ng pamantasan?

3. Ano ang makabuluhang relasyon ng mga datos ukol se edad, kasarian,

paaralang pinapasukan, taon ng pag-aaral, tirahan sa ispesipikong praktika/ mga
praktika ng paggamit ng Internet?

4. Sa anong mga karanasan nababago ang personal at relasyong panlipunan at

nabubuo ang bagong wika, pananaw, asal, at gawi sa madalas at malawakang
gamit ng Internet?

Kahalagahan ng Pag-aaral

Mahalaga ang pananaliksik na ito sa magiging ambag nito para ilugar at

ikonteksto ang empirikal na datos sa mga karanasan at sitwasyon ng mga kabataang
nahaharap sa mabilisang pagbabago sa kanilang pananaw, pagpapahalaga,
paniniwala at gawi dulot ng makabagong teknolohiya.

Mahalaga na nasa wikang Filipino nakasulat ang pananaliksik. Nagnanais na

maging mananaliksik na maging tulay ang lahat ng ginagawang pananaliksik para sa
kapakanan ng nakararaming Pilipino. Ang diseminasyon, talastasan at debate tungkol
sa kaalamang panlipunan ay dapat na maisangkot ang publiko at hindi ang mga
komunidad ng iskolar lamang. Ang lahat ng pananaliksik ay may panlipunang
pananagutan. Nararapat na malaman ng madla ang pinagkakaabalahan ng akademya
tungo sa intelektuwalisasyon ng wika at kaalamang Filipino na patungo sa
pambansang kaunlaran.

Sakop at Limitasyon

Ang pag-aaral ay nakapokus sa kabataan sa Kamaynilaan na gumagamit ng

Internet. Ipopook ang imbestigasyon ng datos sa piling pribado at publikong
pamantasan sa dahilang nakatitiyak na ang karamihan ng kabataan ay gumagamit ng
Internet para sa kani-kanilang gawain sa paaralan o pampersonal. Kabataan din ang
tinarget na sampol ng populasyon dahil sila ang masasabing bukas sa teknolohikal na
pagbabago tulad ng paggamit ng Internet. Kung kaya’t sa loob ng siyam na buwan
mula Enero hanggang Setyembre 2005, gugugulin ng mananaliksik kasama ang
tatlong katuwang niya ang malawak at masaklaw na pagkalap ng datos sa anim na
pribado at apat na publikong pamantasan sa Kamaynilaan. Sinikap na pumili ng mga
pamantasan na nasa Maynila, Las Pinas, Caloocan, at Quezon City para katawanin
ang Kamaynilaan. Isa pa, magiging matapat sa datos ang magiging kongklusyon ng
151
pag-aaral na nakalimita sa Kamaynilaan lamang dahil tiyak na manggagaling sa iba’t
ibang lokasyon ng Kamaynilaan ang tirahan ng mga mag-aaral o kung hindi man sa
karatig na probinsya ng Kamaynilaan. Bukod sa tirahan, tutukuyin ang profayl ng
kabataang ito: edad, kasarian, relihiyon, estado , at wikang ginagamit. Iuugnay ang
demograpikong datos sa kung saan gumagamit ng Internet sa pamantasan, kung para
saan, at iba pa na papaloob sa pormularyong ihahanda ng mananaliksik at kanyang
mga katuwang.

Mahalaga ang datos, subalit hindi na isasama kung ano ang salary range ng
mga magulang ng mga kabataang ito dahil mahihinuha naman ito sa paaralang
pinapasukan. Kaugnay nito, hindi rin tatangkaing tukuyin ang uring panlipunang
kinabibilangan ng kabataan. Masalimuot na baryabol ito dahil maramig salik ang
kailangang suriin kung ang isa’y mahirap o mayaman. Sapat na ang indikasyon na
nagsasabing maaaring nakakaangat sila dahil nasa pribadong pamantasan o di kaya’y
makakaahon tila sa kahirapan dahil nakapag-aaral sila. Muli, masalimuot ito dahil
maaaring may iskolarsyip ang estudyante kung kaya’t nasa Pamantasang De La Salle
siya.

Metodolohiya

A. Pagpook ng Pananaliksik

Pangunahing populasyon ng pag-aaral na ito ang mga estudyanteng nasa mga

pamantasan sa Kamaynilaan. Ang mga pamantasan ang may agresibong programa
para s kompyuterisasyon ng kanilang paaralan. Kasama tiyak dito ang paggamit ng
Internet. Dahil nakatambad sa mga estudyante ang teknolohiyang ito malaki ang
demand ng paggamit, kung kaya’t pinapalagay ng mananaliksik na maraming mga
computer shops at internet cafes ang nakapaligid sa mga pamantasang ito. Kung hindi
man, lalo na sa mga pribadong pamantasan, may sariling kompyuter at koneksyon sa
Internet ang mga estudyante.

Private Universities State Universities

AMA Computer University-Q.C. Pamantasan ng Lungsod ng Maynila
Ateneo de Manila University-Q.C. Pamantasan ng Makati
University of the East -Manila Polytechnic University of the
Philippines, Sta. Mesa, Manila
De La Salle University-Manila University of the Philippines-Diliman,
Q.C.
Manila Central University-Caloocan
152
University of Perpetual Help, Las
Pinas

B. Disenyo ng Pananaliksik

Gagamit ang pag-aaral ng magkahalong metodo ng kwantitatibo at kwalitatibo.

Sa pananaliksik-panlipunan, kilala rin itong triangulation method. Sa unang
bahagi ng pag-aaral, gagamit ng deskriptibong pananaliksik na sarbey para
maimapa ang demograpiya at profayl ng tagasagot. Sa ikalawang bahagi,
gagamitin ang interbyu at focus group discussion (FGD) para maunawaan ang
malalim at makabuluhang karanasan ng mga estudyante sa paggamit ng
Internet.

C. Sampling ng populasyon

Walong pamantasang pribado at apat na pamantasang publiko ang tututukang

populasyon ng pag-aaral. Gamit ang mananaliksik ng purposive sampling
technique. Ayon kay Neuman (1997: 206) maaaring gamitin ito sa sitwasyong
kailangang imbestigahan nang malaliman ang isang penomenon. Mainam na
gamitin ito sa kwalitatibong pag-aaral na gumagamit ng interbyu at FGD
(Gamson 1992 at Useem 1984 sa Neuman 1997).

Sa anim na pribadong unibersidad, kukuha ng tig-30 tagasagot. Sa publikong

pamantasan naman, tig-20 tagasagot. Sa kabuuan may 360 na tagasagot sa
unang bahagi ng pananaliksik. Para naman sa ikalawang bahagi, mag-iinterbyu
ng 20 estudyanteng mula sa sinarbey at 10 naman para (ibang set) sa FGD.

D. Instrumento

Maghahanda ng pormularyo (questionnaire) sa unang bahagi. Lahat ng tanong

ay masasagot ng oo at hindi; o di kaya’y batay sa iskalang 1-5. Tatangkain ng
pag-aaral na ito na makakalap ng datos hinggil sa: (1) edad ng gumagamit, (2)
kasarian, (3) relihiyon, (4) paaralang pinapasukan, (5) dalas ng paggamit, (6)
taon ng pag-aaral, (7) tirahan, (8) lokasyon ng akses sa Internet: bahay, iskuwela
o iba pa, (9) function ng Internet sa paggamit nila: email, chat, social network,
pananaliksik, gaming, atbp. __________ Para naman sa panayam, gagawa ng
nakaistrukturang pagtatanong. Gayundin sa FGD, may inihandang set ng mga
tanong para rito.

E. Analisis ng Istadistika

153
 Sa unang bahagi ng pag-aaral, gagamitin ang deskriptibong istadistika. Bubuo
ng mga tsart, grap at talahanayan para maipakita ang relasyon ng mga baryabol sa
ginawang pag-aaral. Mainam din ito para sa ginawang pag-aaral. Mainam din ito para
maipakita ang resulta ng sarbey ayon sa mga relasyon ng mga datos sa isa’t isa.

Pag-unawa sa Paksa

1. Ano ang tema ng nabasang sulating pananaliksik?

2. Sa paanong paraan lumikom ng datos ang mananaliksik?
3. Anong metodo ang ginamit ng mananaliksik upang mapatunayan na may tinatawag
na cyberkultura?
4. Tumukoy ng isang kahalagahan ng pag-aaral sa pananaliksik. Ipaliwanag ito.
5. Sa paanong paraan pinag-ugnay ang kultura at Internet?
6. Ano ang limitasyon ng pananaliksik?
7. Magbanggit ng isang tanong sa pag-aaral. Nasagot ba ito ng pananaliksik?

Aplikasyon
1. Kritikal na basahin ang sulating pananaliksik
2. Maglahad ng sariling opinyon ukol sa

a. abstrak

b. katawan

c. paksa

3. Sang-ayon ka ba sa naging kongklusyon ng mananaliksik? Ipaliwanag.

4. Tumutukoy ng isang katibayan na balido ang isinagawang pananaliksik.

Karagdagang Gawain

1. Pumili ng isang paksang naiibigan. Subuking bumuo ng isang maikling

sulating pananaliksik ukol dito.

2. Magsagawa ng pangangalap ng mga datos.

3. Sundin ang daloy at mga bahagi ng halimbawang sulating pananaliksik.

154
155