KATUTURAN NG SANAYSAY

Ang sanaysay ang isang anyo ng panitikan na ipinahahayag sa isang paraang tahas ngunit masining. Tahas -
sapagkat ang inilalahad dito ng manunulat ay ang kanyang kaisipan, pala-palagay at damdamin hango sa personal
niyang karanasan kundi man ayon sa iniisip niyang katotohanan. Walang hangganan ang maaaring paksain dahil
walang balakid sa mga posibilidad ng pakikisangkot at pakikipagtunggali ng manunulat bilang miyembro ng lipunan.
Kung pag-aaralan ang “essay” sa Ingles na hango sa Latin ay nangangahulugan ng “to try out” o subuk-subuking
ihayag ang mga ideya sa isang masining na paraan. Ito’y isang anyo ng paglalahad na kung minsa’y may layuning
makakuha ng anumang pagbabago, bagaman maaaring manlibang din.
Ikalawang Grupo
Sanaysay at Talumpati

I. MGA ANYO NG SANAYSAY

II. PARAAN SA PAGSULAT NG SANAYSAY
III. MGA BAHAGI AT PAMAMARAAN SA PAGSULAT NG SANAYSAY
IV. KATANGIAN NG ISANG MANANALAYSAY
I. MGA ANYO NG SANAYSAY
PAGLALARAWAN O DESKRIPTIBO
-isang anyo o paraan na nagpapahayag ng mga kaisipan o pala-palagay

Layunin ng Paglalarawan
•Makapagpamalas sa isip ng tagapakinig o mambabasa ng isang malinaw at buong larawan
•Makapagbigay ng impormasyon
•Makapanggising ng damdamin

Salik at Elemento ng Paglalarawan

•Paggamit ng Wika
•Pagiging Organisado ng Paglalarawan
•Mga ginamit na detalye
•Pananaw o Punto de vista
•Naiiwang kakintalan o impresyon 

Hakbang sa Paglalarawan 
•Pangangalap o pagkuha ng datos
a. Pandama
b. Isang Midyum
c. Imahinasyon o isipang mapanlikha

•Pagbuo ng isang pangkalahatang impresyon 

Uri ng Paglalarawan
1. Karaniwang Paglalarawan
-ibinibigay lamang nito ang karaniwang anyo ng inilalarawan ayon sa pangmalas ng
pangkalahatan

2. Masining na Paglalarawan 
-Maaari magbigay ng impormasyon na higit sa likas lamang ba katangian ng nilalarawan

3. Teknikal na Paglalarawan
-Eksaktong representasyon ng mga bagay-bagay at pangyayari. 
PAGSASALAYSAY/NARATIBO
-Layunin nitong magkuwento ng isang pangyayari o kawil ng pangyayari

Mga Kailangan sa Isang Pagsasalaysay

•Paksa - kung ano ang gusto mong sabihin o malaman ng iyong mambabasa
•Banghay - balangkas o estruktura ng salaysay
-tinatawag din itong Sistemang Kronikal
•Tauhan- buhay at gumagalaw ang salaysay sapagkat may taong buhay ang nagpapagalaw nito
•Tagpuan- ganapan o lugar na pinangyarihan ng salaysay

Mga Uri ng Pagsasalaysay

•Salaysay na nagpapaliwanag
•Salaysay ng mga pangyayari
•Salaysay na pangkasaysayan
•Kathang pangkasaysayan
•Saysayin at Alamat
•Pabula at Parabula
•Salaysay na pantalambuhay
•Salaysay ng nakaraan
•Salaysay ng pakikipagsapalaran
•Salaysay ng paglalakbay
•Kathang Salaysay
•Maikling Kuwento

Katangian ng Epektibong Narasyon

•Orihinal at kawili-wiling paksa
•Mapanghikayat na pamagat
•Mapagganyak na panimula
•Kapana-panabik, 'di maligoy, magkakaugnay na daloy ng pangyayari
•Angkop at interesanteng wakas 
•Makabuluhang karanasan ng tao
•Angkop na bokabularyo o pananalita
•Malinaw at tiyak na punto de vista sa pagsasalaysay o paningin

Elemento ng Isang Pagsasalaysay

•Panahon
•Kahulugan 
•Kaayusan
•Pananaw
•Dayalogo

Gabay sa Pagsulat ng Isang Pasalaysay

•Masusing pamimili ng detalye
•Katatagan sa pananaw
•Tamang pagsasaayos ng mga bahagi ng salaysay
•Malinaw na transisyon

PAGLALAHAD O EKSPOSITORI
Mga katangian ng mahusay na paglalahad
1. Kalinawan
2. Katiyakan
3. Kaugnayan
4. Diin
Mga bahagi ng paglalahad
1. SIMULA- nakatatawag-pansin; nakakaakit; nakapupukaw; nakagaganyak at nakahahatak ng
kuryosidad.
a. Pagtatanong
b. Pagkukwento o Pagsasalaysay
c. Pagsipi o paghalaw ng isang saknong
d. Paggamit ng siniping pahayag
e. Dayalogo o usapan
f. Makatawag pansing pangungusap.

2. KATAWAN O GITNA- binubuo ng talatang kinapalooban ng mga pangunahin at pantulong na

kaisipan upang maibigay ang detalye sa isang paksa

3. WAKAS-nag-iiwan ng isang impresyong titimo sa damdamin at kikintal sa isipan ng

mambabasa.

MGA URI NG PAGLALAHAD

1. Pagbibigay Katuturan- napalilinaw nito ang pag-uunawa sa kahalagahan ng isang bagay, tao,
pangyayari, dinarama o konsepto.
2. Pagsunod sa Panuto/Pamamaraan- halimbawa nito ang pagsunod sa isang recepi o paraan
ng paglaro ng isang uri ng laro.
3. Pangulong Tudling/Editoryal- nagpapahayag ng ipinyon o palagay ng editor sa isang
pahayagan o magasin tungkol sa napapanahong isyu. 
4. Sanaysay- anyong panitikan na naglalahad ng kuro-kuro, pananaw, paniniwala at damdamin
ng manunulat, hango sa kanyang karanasan at sa inaakalang palagay niya sa katotohanan.
5. Balita- naglalaman ng mga pang-araw-araw na pangyayari sa loob at labas ng bansa.
6. Pitak- karaniwang makikita sa mga pahayagan o magazine. Naglalaman ng reaksyon, kuro-
kuro at pansariling pananaw hinggil sa isang napapanahong isyu o pangyayaring nagaganap sa
kanyang paligid o sa iba pang pook. Tinatawag din itong kolum.
7. Tala- paglilista ng mga bagay-bagay na dapat gawin o tandaan.
8. Ulat- paglalahad ng mga kaisipan o kaalamang nakuha, natutunan o nasaliksik mula sa binasa,
narinig, nakita o naranasan. 

PANGANGATWIRAN/ ARGUMENTATIBO
Dahilan ng Pangangatwiran
1. Upang mabigyang-linaw ang isang mahalagang usapin o isyu
2. Maipagtanggol ang sarili sa mali o masamang propaganda laban sa kanya.
3. Makapagbahagi ng kanyang kaalaman sa ibang tao;
4. Makapagpahayag ng kanyang saloobin
5. Mapanatili ang magandang relasyon sa kanyang kapwa

Kasanayang Nalilinang sa Pangangatwiran

1. Wasto at mabilis nap ag-iisip
2, Lohikong paghahanay ng mga kaisipan 
3. Maayos at mabisang pagsasalita
4. Maingat na pagkilala at pagsusuri ng tama at maling katwiran
5. Pagpapahalaga sa kagandahang asal gaya ng pagtitimpi o pagpipigil ng sarili at pag-unawa sa
mga karaniwang inilahad ng iba o pagtanggap sa nararapat na kapasyahan.

Uri ng Pangangatwiran
1. Pangangatwirang Pabuod o Induktibo- nagsisimula sa mga halimbawa o partikular na
kaisipan o katotohanan at nagtatapos sa pangkalahatang simulain o katotohanan.

2. Pangangatwirang Pasaklaw o Pedaktibo-sinisimulan ang pangangatwiran sa pamamagitan

ng paglalahad ng pangkalahatan o masaklaw na pangyayari o katotohanan at mula rito ay iisa-
isahing ilalahad ang maliliit o mga tiyak na pangyayari o katotohanan. 

•Argumentatibong Nakaiimpluwensya sa Opinyon ng Awdyens

-Argumentong naglalayong baguhin ang opinyon ng awdyens ay may kaunting pagsasangkot sa
kanila.

•Argumentatibong Humihingi ng Suporta

-Sa paghingi ng suporta ng mga awdyens sa pamamagitan ng isang argumento, hindi lamang
natin hinihiling ang kanilangpagsang-ayon gayundin ang pagkakaroon nila ng paninindigan hinggil
sa paksa. 

•Argumentatibong Nagmumungkahi ng Ilang Pagkilos

-Ang ganitong argumento ay ginawa para magbigay ng mga solusyon. Ang mga sinuring
argumento ay naghahayag ng direktang pagkilos ng awdyens

•Argumentatibong Nakapagpapabago ng Pag-uugali ng Awdyens

-Hikayating magbago ng pag-uugali ang mga Awdyens marahil ang pinakamalaking hamon ng
isang argumento.
II. MGA PARAAN SA PAGSULAT NG SANAYSAY

Paano gumawa ng sanaysay o essay? Heto ang ilang guide at tips kung paano gumawa ng
sanaysay:

1. ISULAT ANG IYONG PANGALAN AT MAHAHALAGANG IMPORMASYON

Kadalasang nagbibigay si Teacher ng format na dapat mong sundin, sundan mo ang format ng
maayos ag isulat ang iyong pangalan kung saan nararapat. Kung required ang date at iyong
section, isulat ito. Minsan naman, kung ikaw ay contestant sa isang contest, pakinggang maiigi
ang instructions ng mga dapat mong ilagay sa iyong papel.

2. TAMANG PALUGID AT BANTAS

Teka, teka. Bago ka magsulat ng isang salita, kailangan mo munang pansinin ang mga bantas at
palugid sa papel. Dapat malinis ang papel na pagsusulatan mo at tuwid ang iyong palugid. Kung
nahihirapan kang magsulat na
tuwid ang palugid, itupi ang papel o kaya naman ay gumamit ng lapis at ruler upang markahan
ang iyong palugid. Sa iyong unang talata, dapat nakaurong ang unang pangungusap mo.
Matapos mong masigurado na malinis ang iyong papel at tama ang iyong mga bantas, pwede mo
nang gawin ang susunod na step.
3. SIMULAN SA PAMAGAT

Isulat mo ang iyong pamagat sa gitna ng iyong papel, o kung sa MS Word mo ito isinusulat,
siguraduhing naka-gitna ang iyong pagsulat. Ang iyong pamagat ay dapat may kinalaman sa
ibinigay na paksa, dapat itong kaagaw-agaw ng pansin at ang malakas dating nito. Kumbaga sa
isang tao, ang pamagat ay ang mukha ng iyong sanaysay. Ito ang unang makikita ng mga taong
babasa ng iyong sanaysay kaya’t dapat pamagat pa lang, panalo na!

4. ISIPIN ANG TEMA

Kadalsang nagbibigay sila ng team o paksa na iyog isusulat. Minsan rin naman free-choice lang
paksa at mayroon kang kalayang pumili ng iyong isusulat, pag-isipan itong mabuti, pag-aralan at
suriin. Kung ang iyong paksa ay isang napapanahong isyu tulad ng pantaas ng mga bilhin o
environmental concerns (tulad ng nga bagyo at climate change) makabubuting magsulat ng nga
impormasyon na may layuning turuan ang iyong mga mambabasa. Kung ang iyong paksa naman
naman ay naglalayong magpahayag ng iyong opinyon (Halimbawa: pagka-upo ng bagong
pangulo, pagtaas ng sahod ng mga guro). Kung ang iyong paksa naman ay nangangailangan ng
creative writing ( Halimbawa: magandang lugar sa bansa, festivals).

5. GUMAWA NG MABUTING PANIMULA

Sa paggawa ng sanaysay, ang unang salita o pangungusap sa iyong sanaysay ay dapat ay

kaagaw-pansin rin. Ito ang pambungad ng iyong sanaysay at magbibigay ng impresyon sa iyong
mambabasa. Siguraduhing kawili-wili at hindi nakakainip ang iyong unang pangungusap. Ito kasi
ang unang papansin ng iyong mga mambabasa kaya’t dapat ito ay kaagaw-agaw pansin talaga.

6. ISULAT ANG MGA MAHAHALAGANG IMPORMASYON

Sa katawan ng iyong sanaysay nakapaloob ang mga mahahalagang impormasyon at bagay na

dapat mong banggitin. Iwasan mong pahabain at hilain ang iyong pagpapaliwanag dahil magiging
nakakabagot ang pagbabasa ng iyong mga
mambabasa. Siguraduhing ang iyong mga pagpapaliwanag ay straight to the point at hindi
paligoy-ligoy, lalo na kung ang iyong sanaysay ay naglalayong magbigay-impormasyon.

Kung ang iyong sanaysay naman ay may halong kwento, siguraduhing ang bawat pangyayari sa
kwento ay nakakasabik ng mga mambabasa.

7. TAPUSIN SA KAAYA - AYANG WAKAS

Bukod sa iyong pamagat, isang bahagi ng iyong sanaysay na sadyang mahalaga ay ang wakas.
Dahil ito ang huling bagay na mababasa ng iyong mambabasa bago niya ilapag ang iyong
sanaysay, ito rin ang isa sa mga madaling maalala na bahagi ng sanaysay. Kaya't kailangan
mong pahalagahan ang opurtunidad na ito at mag - iwan ng marka sa iyong mambabasa.

Maaaring pamamaraan upang mag - iwan ng isang tumatagal na impresyon sa iyong mambabasa
gamit ang iyong wakas. Maaari ka ring gumamit ng isang kasabihan o alegorya/metapor na may
magandang kahulugan. Maaari mong balikan ang iyong panimula at idugtong dito ang iyong
wakas. Maaari kang mag-iwan ng isang tanong na talaga namang pag-iisipang mabuti ng iyong
mambabasa ang sagot. Sabi nga nila may dalawang bahagi kung paano gumawa ng sanaysay
ang kailangan mong matutunan nang tama, ang panimula at pangwakas.

III. MGA BAHAGI AT PAMAMARAAN SA PAGSULAT NG SANAYSAY

Simula o introduksyon, katawan o gitna, wakas o konklusyon. Ito ang mahahalagang
bahagi ng isang sanaysay o sulatin. Ang bawat bahagi ay kailangang may malinaw, makabuluhan
at kawili-wiling nilalaman at may sapat na haba. Ang haba ng simula ay nararapat na proporsyonal
sa haba ng katawan at ng wakas.
A. SIMULA O INTRUDUKSYON
Ang magandang simula ay tumatawag ng pansin ng mambabasa, nagbibigay pahiwatig sa
nilalaman ng sanaysay at humihikayat sa mambabasa na alamin ang paksa. Sa pamamagitan ng
panimula, maaaring magpasiya ang mambabasa kung itutuloy niya o hindi ang binabasa. Kung
ganoon, sa simula pa lamang ay kailangang makuha ang kawilihan at interes ng bumabasa. Para
maisakatuparan ito, kasama niya ang pangunahing ideya o thesis ng sanaysay o hinuha lamang
ng thesis na nakapaloob dito, Kailangan umisip ng mabisang paraan sa pagbuo ng panimula.
Narito ang ilang paraan;
1. Pasaklaw na Pahayag- sa panimulang ito, ang resulta o kinalabasan muna ang mauuna bago
isa-isahin at pagsunud-sunurin ang mga detalyeng mahalaga tungo sa pinakamahalaga.
Karaniwan itong nakikita sa simula ng balita bilang pamatnubay o lead.
Mga Halimbawa:
a. Tinataya ng World Health Organization na mahigit sa isang milyong tao ang namamatay
dahil sa hepatitis-B taon-taon.
 b. “Ang tubig sa botelya ay napakapopular, gayunman sa maraming kaso, ang pagkakaiba
lamang ng mahal na tubig sa botelya at tubig sa gripo ay ang lalagyan.” Ulat ng The New York
Times.
2. Pagsasalaysay- ang panimulang ito’y anyong malumanay na pagkukuwento.
Mga Halimbawa:
“Hindi ko talaga maintindihan kung bakit umalis ang aking ama. Ang alam ko lamang kung
ano sinabi ng aking Ina.” ang pagkukuwento ng 14-na taong gulang na si James.
Kapag nagimpake ang isang ama at umalis ito ng tahanan, kadalasan ay nag-iiwan siya ng
nakaliligalig na sakit ng damdamin at isipan.
3. Pagbanggit ng kasaysayan o pangyayaring nasa Likuran ng Paksa
Halimbawa:
Noong unang panahon bago mag-1840 ang mga pasyenteng dinadala sa silid ay pinag-
ooperahan ay hindi lamang balsa kundi takot na takot sapagkat noon ay walang anestisya.
4. Pagtatanong
Mga Halimbawa:
a. Mga pamahiin, gaano kalaganap ngayon?
b. Sino ang dapat magpasiya sa laki ng pamilya?
5. Makatawag-pansing pangungusap- ito’y isang mapanggitnang panimula dahil di karaniwang
sinasabi o naririnig sa araw-araw ang pananalitang ginagamit dito.
Mga Halimbawa:
a. Ang daigdig ay tumatanda na!
b. Mapanganib ang kumain!
6. Tuwirang sinabi- ang panimulang ito ay karaniwang nakapanipi sapagkat ito’y mula sa isang
taong kilala, dalubhasa, awtoridad, at maaaring sa karaniwang tao kung ang sinabi’y naghahayag
ng mahahalagang bagay na magagamit na lunsaran ng paksa.
Halimbawa:
a. Ganito ang sabi ng Romanong estadistang si Magnus Aurelius Casslodorus: “Ang ina ng
krimen ay karalitaan.”
7. Pagbubuod- ang panimulang ito ay naghahayag muna ng pinakadiwa bago tuntunin ang
sadyang talakay
Halimbawa:
a. Karalitaan ang pinakamahigpit na kalaban ng kaligayahan ng tao.
8. Analohiya- ang panimulang ito ay nagtutulad o nagwawangis.
Halimbawa:
a. Ang wika ay parang tubig. Ang hugis ng tubig ay kung ano ang hugis ng sisidlan. Ang
sisidlan ng tubig ay bayan … taumbayan.
9. Paglalarawan- maaaring magsimula sa pamamagitan ng paglalarawan ng tao, hayop, bagay,
lugar, kaibigan, panahon atbp.
Halimbawa:
Tinatawag na ginintuang lupain ng unang mga naninirahan dito maraming kayamanan. Ang
Myanmar: Langis at gas, tanso, lata, pilak, tungsten, at iba pang mineral: Gayundin ang
mahahalagang bato tulad ng sapiro, Esmeralda, Rubi, at Jade. Kabilang sa iba pang mga
kayamanan nito ang tropikal na maulang mga kagubatan na may mga kahoy na bihirang Makita
tulad ng teak, rosewood at narra. Ang mga kagubatang ito ay tahanan din ng maraming hayop sa
ilang: mga unggoy, tigre, oso, kalabaw at elepante, ang ilan sa mga ito. Ngunit ang tunay na
kayamanan ng Myanmar ay ang mga mamamayanan nito.
10. Panlalahat na Pahayag- isang uri ng panimula na nagtatagalay ng kahalagahang unibersal
na maaaring hanguin sa mga salawikain, kawikaan, at maging sa mga pamilyar at pang-araw-
araw na makatotohanang kaalaman.
Halimbawa:
a. "Nasa Diyos ang awa, nasa tao ang gawa."
11. Diyalogo- ito ay dinaraan sa usapan o dyalogo na ayon kay Rufino Alejandro ay mas
mabuting gamitin bilang lunsaran ng paksa hinggil sa pagkatao.
Halimbawa:
a. PUMATAY KA BA? "Hindi po".
b. MAY BARIL KA BA? "Mayroon po"
c. ITINUTOK MO BA ANG BARIL? " Opo".
d. ANO ANG NANGYARI? " Basta na lang po sila nabuwal".
Ang nakapangingilabot na usapang ito sa pagitan ng isang sosyal worker at ng isang
batang sundalo sa Africa ay nagsisiwalat ng kalituhan ng isang murang isipan. Ang mga batang
mandirigma ay mga biktima rin ng pagsasamantala ng nga nakatatanda.
12. Sambitla- maikli lamang at karaniwang binubuo ng isang salita, masorpresa itong parang
suntok kung tumimo sa kyuryositi ng mga mambabasa.
Halimbawa:
a. LUHA! Salitang may apat na titik lamang datapwat naglalaman ng isang libo't isang kahulugan.
13. Anekdota - isang panimulang pag-iistorya para pasiglahin ang babasa o kaya'y bilang
lunsaran ng paksang tatalakayin.
Halimbawa:
Narinig ko ang anekdotang ito na may kaugnayan sa nais kong ipahayag sa inyo. May isa
raw matandang nakapag-asawa ng isang batambatang babae. Napangasawa niya ito dahil sa
pakikipagkasundo niya sa magulang ng babae. Pumayag ang babaeng pakasal sa isang
kondisyon na may sarili itong kwarto at hindi maaaring pumasok ang matanda hangga't di pa siya
nakahanda para rito. Pumayag naman ang matanda dahil naniniwala siyang maganda rin ang
kahahantungan noon.
Kinagabihan ng araw ng kasal, buong pagsuyong kumatok ang matanda sa silid ng
magandang asawa. Binuksan naman ng babae ang pinto ngunit humarang ito sa daanan at
sinabing mayroon silang kasunduan ng matanda. Kahit na ano ang pakiusap ng matandang lalaki,
ayaw itong papasukin ng babae. Iiling-iling na lamang itong lumayo upang tumungo sa sariling
silid na bubulong-bulong ng:
"Tyempo, tiyempo itong kalaban ko sa aking magandang misis. Sayang ang mga tiyempong
lumipas sa akin. Kung kami ba'y magkatiyempo ng aking asawa, wala akong problema. Marami na
kasing tiyempo ang lumipas sa aking buhay. "
Dahil matanda na nga siya, di nagtagal ang buhay niya. Nabalo ang kanyang batambatang
asawa nang hindi man lamang siya nakapiling. Palibhasa'y maganda't mayaman ang biyuda, di
naglaon nagkaroon siya ng maraming manliligaw. Pagkalipas ng ilang panahon may napusuan
siya ngunit binigyan niya rin ito ng isang kondisyon. Katulad ng kondisyong ibinigay niya sa
matanda ang nais niyang tuparin na kasingbata niyang mapapangasawa. Dahil talagang minahal
siya ng binatang simpatiko, pumayag ito sa kagustuhan nito at nagpakasal nga sila. Kinagabihan
ng araw ng kasal tulad ng dapat asahan kumatok ang asawa sa silid ng babae. Nais lamang daw
siyang makausap sandali. Palagay naman ang loob ng asawa kaya binuksan ang pinto at hinawi
ng lalaki ang nasa daanan upang ipatupad ang kanilang kasunduan. Biglang hinawi ng lalaki ang
nasa may pintuan at dali-daling pumasok, sabay susi sa pinto. Bubulong-bulong ito nang
pumasok:
"Sabi ko nga kailangan lamang dito sa asawa ko ang tiyempo, eh. Maaari ba siya sakin? Tiyempo
lang ang kailangan. "
14. Pasalungat - ang binibigyang diin dito ay ang pagkakaiba; mas matindi ang pagkakaiba, mas
matindi ang bisa sa mambabasa.
Halimbawa:
Ang kalungkutan ay isang normal at nakabubuting emosyon, ang paglulumo ay isang sakit.
Ang problema ay nasa pag-unawa at pagkilala sa pagkakaiba nito.

B. KATAWAN O GITNA
Ang gitnang bahagi ang pinakakatawan ng sanaysay. Nakapaloob dito ang pangunahing
kaisipan at mga pantulong na detalye na maayos na pinaghanay-hanay o pinagsunod-sunod o
pinag-uri-uri para sa ikaliliwanag ng paksa.
Iba't ibang pamamaraan sa pagsasaayos ng katawan ng sanaysay. Si Arrogante (1962) ay
nagrekomenda ng iba't ibang paraan kung paano isasaayos ang katawan ng sulatin, depende sa
paksa, layunin, at pinag-uukulan nito.
1. Pamamarang Kronolohikal- ito ay pagsasaayos ng mga suportang ideya ayon sa tamang
pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari.
2. Pamaraang Paanggulo- ito ay ginagamit kung may bagay-bagay o isyung pinag-uusapan.
Ang mga personal na sinasabi o reaksyon ayon sa anggulo ng mga taong kasangkot ang
isinasaayos dito.
3. Pamaraang Espesyal o Paagwat- ito ang pagsasaayos ng mga ideya mula sa alam na
patungo sa mga hindi pa masyadong alam o kilala.
4. Pamaraang Pahambing- dito ang pagpapaunlad ng mga ideya ay binabahagi sa dalawang
seksyon. Sa unang seksyon, tinatalakay ang pagkakaiba at sa ikalawang seksyon, ang
pagkakatulad.
5. Pamaraang Palamang/Pasahol- dito, ang mga mahahalagang bagay muna ang inuuna bago
ang di gaanong mahalaga o vice versa.
6. Pamaraang Patiyak/Pasaklaw- dito, inuuna ang mga tiyak na detalye tungo sa
pangkalahatang detalye o vice versa.
7. Pamaraang Papayak/Pasalimuot- inuuna ang mga payak na ideya sa pamaraang ito tungo sa
mas komplikadong bagay o vice versa.

C. WAKAS/KONKLUSYON
Hindi kailangan ng mahaba at maligoy na pagwawakas. Nakababawas ito sa bisa ng
sanaysay. Sapat na ang isang impresyong titimo sa damdamin at makikintal sa isipan sa
pamamagitan ng alinman sa mga kaparaanang ginagamit din sa panimula tulad ng: pagbibigay na
lagom, pagganyak sa bumabasang humaka ng kahihinatnan, gumamit ng mga salita ng mga
tanyag na tao na may kaugnayan sa paksa, isang mapanghamong tanong, o isang pag-uulit sa
sinabi sa panimula.

IV. MGA KATANGIANG DAPAT TAGLAYIN NG ISANG MANANAYSAY

1. Mabilis mag-isip
2. Sensitibo sa kapaligiran
3. May laging tugon at hinuha sa interes ng buhay, ng tao, at mga bagay-bagay
4. May kakayahang manuklas ng mga bagay-bagay na hindi nakikita ang panlabas lamang
5. Malkhain at orihinal sa isip at damdamin
6. May mapiling panlasa
7. May kalugurang mapagkakatiwalaan
8. May kabatiran sa mga kaalamang makabago hinggil sa makataong kapakanan
9. Pamilyar sa mga mabubuting panitikan at iba pang sining
Sanggunian:
 Ligaya T. Rubin, Kasanayan sa KOmunikasyon at Sulating Pananaliksik, REX
PRINTING COMPANY. INC. P. Florentino Sta. Mesa Heights, Lungsod ng Quezon. p.
78
 Panitikang Pilipino: Interaktibo at Integratibong talakay alinsunod sa OBE Ni.
Servillano T. Marquez Jr. et.al

PAKSA TAGA-ULAT
I. Mga Anyo ng Sanaysay Roshell Alipio
(Paglalarawan o Deskriptibo)
I. Mga Anyo ng Sanaysay Ruby Joy Caasi
(Pagsasalaysay o Naratibo-Gabay
sa pagsulat ng isang Pasalaysay)
I. Mga Anyo ng Sanaysay Anna Marie Taguibao
(Paglalahad o Ekspositori-Bahagi ng
Paglalahad)
I. Mga Anyo ng Sanaysay Camille Joy Bajo
(Mga Uri ng Paglalahad)
I. Mga Anyo ng Sanaysay Rosvelinda Omana
(Pangangatuwian/Argumentatibo)
I. Mga Anyo ng Sanaysay Angela Parayaoan
(Uri ng Pangangatuwiran)
II. Paraan ng Pagsulat ng Sanaysay Nelbert Quintos
Nelbert Jhon Paz
III. Mga Bahagi at Pamamaraan sa Jolina Arenas
Pagsulat ng Sanaysay (1-3)
III. Mga Bahagi at Pamamaraan sa Chloe Ann Inacay
Pagsulat ng Sanaysay (4-7)
III. Mga Bahagi at Pamamaraan sa Arah Gumabon
Pagsulat ng Sanaysay (8-10)
III. Mga Bahagi at Pamamaraan sa Lara Danica Abad
Pagsulat ng Sanaysay (11-14)
 III. Mga Bahagi at Pamamaraan sa Reann Vargas
Pagsulat ng Sanaysay (Katawan o
Gitna 1-4 )
III. Mga Bahagi at Pamamaraan sa Brisha Eryka Faye F. Recto
Pagsulat ng Sanaysay (Katawan o
Gitna 5-7 at Konklusiyon
I. Mga Katangian ng isang Angelo Cabic
Mananalaysay (1-4)
IV. Mga Katangian ng isang Regilyn Talania
Mananalaysay (5-9)

Nagmula ito sa mga pariralang pagsasalaysay ng isang sanay sa pagsasalaysay o paglalahad ng mga
pangyayari o karanasang may kaugnayan sa kronolohikal na paraan. Laging sangkap nito ang mga impormasyon at
detalyeng sasagot sa mga katanungang sino, saan, kailan, at ano. Ang mahalaga sa anyong ito ay ang pagbabahagi
ng manunulat ng kanyang karanasan at di pa namamalayang pananaw tungkol sa nagbabago niyang paligid. Dahil
dito, ang sanaysay ay itinuturing na isang makabagong anyo. Kung ang bisa ng panulaan ay nasa lakas at tindi ng
paggamit ng wika, sa nobela ay sa masalimuot na talambuhay ng mga tauhan, nasa pagtingin, sa pag-unawa, at
pagdama ng mga manunulat sa kaniyang mundo ang kahalagahan at kabuluhan ng anyong sanaysay.

IBA PANG PAGPAPAKAHULUGAN NG SANAYSAY AYON SA IBA’T IBANG PANTAS

Ang salitang sanaysay ay hango sa salitang Pranses na essayer na ang ibig sabihin ay “sumubok” o
“tangkilikin”.

PILIPINO

Alejandro G. Abadilla (1904-1969)

Siya ang nagbinyag ng pangalang “sanaysay” na hinango sa mga salitang “sanay” (mahusay) at salaysay
(pasalaysay). Ayon pa sa kanya, ang sanaysay ay nakasukat na karanasan ng isang sanay sa pagsasalaysay.
Ang sanaysay ay salitang likha ni Alejandro G. Abadilla na hango sa sugnay na sanay ang nagsasaysay.
Naglalahad ito ng matalinong kuro, ng makatwirang komentrayo sa buhay, ng mga personal at pansariling pananaw
ng manunulat, ng kanyang mga pagmumuni-muni tungkol sa isang tanging paksang kanyang hinugis at nilinang.
Kaya’t hindi maiwasang masilip ang kakayahan ng manunulat, ang kanyang estilo at pamamaraan ng pagsulat, ang
kanyang personalidad

Adlous Huxley
Ang sanaysay ay isang pampanitikan daan sa pagpapahayag ng halos lahat tungkol sa kahit anumang bagay
ay maaaring paksain sa pagsulat ng sanaysay.
Ang sanaysay ay isang pampanitikang daan sa pagpapahayag ng halos lahat tungkol sa kahit anuman.

Rubin, et.al.,
Ang sanaysay ay isang anyong pampanitikan na naglalahad ng mga kontemporaryong usapin at paksain sa
nagbabagong mundo. Ang mahalaga sa anyong ito ang pagbabahagi ng manunulat ng kanyang karanasan at hindi pa
namamalayang pananaw ukol sa mga nagbabago niyang paligid kaya maituturing ito na makabagong anyo.

Belvez (1985)
Ang sanaysay ay isang komposisyong pampanitikan sa isang natatanging paksa na higit na maikli at pormal
kaysa alinmang akda. Sa kasalukuyang komposisyon ay naglalaman ng maikling pag-aaral na naglalaman ng sariling
pananaw at kaisipan ng sumulat.

Semorlan, et.al., 1999

Ang sanaysay ay isang akdang naglalayong maglahad o maglarawan ng isang buhay sa makatotohanan at
masining na paraan. Maaaring talakayin sa buhay ang inilalahad dito. Maaring talakayin o paksain ang anumang
tema- karaniwan o di-karaniwan, magaan o seryoso- sapagkat ukol sa buhay ang inilalahad dito.
Genoveva E. Matute
Ang pagtalakay sa isang paksa sa paraang tuluyan at sa malayang paraang naglalantad ng kaisipan, kuru-
kuro, palagay at ng kasiyahan ng sumusulat upang umaliw, magbigay-kaalaman o magturo.
Ang sanaysay ay maikakapit sa anumang sulating hindi tula, dula, o maikling katha. Sakop nito ang lathalain,
pitak, artikulo, panunuri, paliwanag, pangangatwiran, panghihikayat, pag-aaral, tesis, monograf (isang detalyadong
pag-aaral hinggl sa isang espesyal na paksa o maliit na erya ng karunungan), at maraming pang katawagan.

Paquito Badayos
Binanggit niya sa kanyang aklat na Retorika Susi sa Masining na Pagpapahayag, naglalahad ang sanaysay
ng matalinong kuro at makatwirang paghahanay ng kaisipan. Naglalahad rin ito ng mga personal at pansariling
pananaw ng manunulat tungkol sa isang paksa. Sa madaling salita, ito ay isang paglalahad ng sariling opinion o kuro-
kuro ng sumulat tungkol sa isang bagay o paksa.

Rogelio Sicat
Sumasang-ayon sa katuturan ni Michael de Montaigne

MULA SA BANYAGA

Michael de Montaigne (1533-1592)

Siya ang nagpa-uso ng katawagang “essae”. Hiniram ito ng mga manunulat sa Ingles at ginawang “essay”.
Ang ibig sabihin ng salitang Pranses “essai” ay “tangkain”.

Dr. Samuel Johnson

Ang sanaysay ay isang malayang igpaw ng pag-iisip. Ayon sakanya para ka lamang nakikipag-usap sa isang
taong may kawili-wiling pananaw, may mayamang karanasan at matayog na kaisipan. Kaya, sa pagtatapos ng
usapan, makabubuo ka ng bagong opinyon, nababago o nagkakaroon ng modipikasyon ang dati mong pananaw, o
kaya’y nagkakaroon ng lugar ang ilang kaisipan.
Ang sanaysay ay isang pagtatangka, isang panggalugad sa paksa na hindi naglalayong magbigay ng ganap
at puspusang paliwanag. Para ka lamang nakikipag-usap sa isang taong may kawili-wiling pananaw, may mayamang
karanasan at matayog na kaisipan. Kaya, sa pagtatapos ng usapan, makabubuo ka ng bagong opinion, nababago o
nagkakaroon ng modipikasyon ang dati mong pananaw, o kaya’y nagkakaroon ng lugar ang ilang bagong kaisipan

Francis Bacon
Isang maliit na literal na bagong komposisyon na katotohanan.
Ang sanaysay ay isang kasangkapan upang isatinig ang maikling pagbubulay-bulay at komentaryo sa buhay

Basil Blackwell
Isang komposisyon na karaniwang na sa anyo ng prosa na maaaring naglalaman ng ilang daan-daang salita
na nagtatalakay ng isang paksa o maraming mga paksa.

Ayon sa diksyunaryo
Ang sanaysay ay may natatanging paksa na higit na maikli at pormal kaysa sa alinmang akda; pagtataglay ng
paniniwala, pananaw, at kaisipan ng sumulat.

Sa madaling pagpapakahulugan, ang sanaysay ay isang malayang paraan ng paglalahad ng kaisipan, kuro-
kuro, palagay at damdamin ng manunulat upang makaaliw, magbigay-kaalaman, manghikayat, magturo, magbigay-
linaw, o magpaandar ng isipan
.

KATANGIAN NG SANAYSAY

1. May kaisahan. (Unity)

2. May isang paksa na kung saan ang simula katawan at wakas ay magkaugnay.
3. Iba't ibang uri sa paglalahad ang ginagamit sa pagpapahayag ng ideya.
4. Kawili-wili ang introduksyon.
5. Malinaw, tama at angkop ang mga batayan.
6. Malinaw at madaling maunawaan ng mga mambabasa.
7. Angkop ang mga salitang teknikal na ginamit.
8. May paglilinaw sa mga bagay-bagay
9. Naglalatatag ng paninindigan upang humikayat o kumumbinsi sa iba ukol sa isang punto.
10. Naglalaman ng pagsusuri at pagmumuni, pag-uulat at pagpapaliwanag o pangangaral at sermon.

URI NG SANAYSAY
Sa sanaysay, tahasang nakikita o nababanaagan ang personalidad ng sumulat. Dito nakatatak ang kanyang
kakayahan, ang kanyang estilo. Ang kanyang katauhan ay nakikita habang binabasa ang kanyang akda. Ito ay
salamin ng katauhan ng sumulat.
Dalawang Anyo ng Sanaysay
1. PORMAL O MAANYO
 Kung akademiko o propesyonal ang paksang tinatalakay ng sanaysay na masusing pananaliksik.
 Kailangan patibayin ng may akda ang mga datos na inilalahad niya sa ganitong uri ng sanaysay sa
pamamagitan ng pagbanggit ng mga resulta ng pag-aaral, pahayag mula sa awtoridad, datos mula sa
nailimbag na mga saliksik, at iba pa.
 Maingat din ang ganitong sanaysay sa gamit ng salita at mahigpit na sumusunod sa takdang ayos ng
Modern Language Association para sa mga akademikong sanaysay na pangwika.
 Ilan sa mga halimbawa ng sanaysay na nabibilang sa ganitong anyo ang mga sanaysay na nasa
batayang aklat, ang mga sanaysay na nilalaman ng mga tesis o artikulo sa dyornal, mga talumpating
binibigkas ng Pangulo ng Pilipinas sa SONA, at iba pa.

KARAGDAGAN:
 Ang pormal/maanyo na sanaysay ay kinakailangang may mga tiyak na tuntunin na sinusunod. Seryoso ang
paksa, pati na ang mga pamamaraan ng pagkakasulat, hindi nagpapaligoy-ligoy at tuwiran ang mga pahayag,
hindi nagbibiro bagama’t maaaring magpasaring o mangutya, kotrolado ang emosyon, definit ang tono,
malinaw ang istruktura at binibigyang-diin ang katotohanan. Kritikal ang pagkatalakay. Sa uri ng sanaysay na
ito, kailangang mailahad ang pangunahing ideya at paunlarin hanggang makarating sa lohikal na konklusyon.
Dito mahigpit na isinasaalang-alang ang mga tuntunin ng kaisahan, diin at kaugnayan.
 Ang ganitong anyo ng sanaysay ay naglalayong magbigay katuturan, magpatunay o magpasubali sa
katotohanan ng isang bagay o ideya. Nagbibigay ito ng kaalaman at masusing sinusuri ang mga kaalamang
napapaloob sa paksang tinatalakay. Higit itong nakatuon sa mga ideya at ang binibigyang diin ay katunayan.
 Palibhasa’y may layuning magpaliwanag, magbigay-linaw, humimok o magturo, ang tema ay dinidevelop sa
pamamagitan ng lohikal na kaayusan na kadalasa’y may suportang mga patotoo at istadistika. Maayos at
malinaw ang kabuuan nitong nagbabahagi sa simula, katawan, at wakas.
 Kung minsa’y tinatawag din itong impersonal o siyentipiko sapagkat ito’y binabasa upang makakuha ng
impormasyon.

2. IMPORMAL
 Kung ang sanaysay ay karaniwan namang tumatalakay sa personal o kaswal na paksa na maaaring
nakabatay lamang sa pansariling damdamin o kaisipan ng may-akda.
 Magaan ang pagkakabuo ng ganitong anyo na maaaring isulat sa paraang tila nakikipag-usap lamang.
 Maaari ding hindi nakaayon sa matataas na pamantayan ng pormal na wika ang anyo nito, gaya ng
pagpapasok ng mga salitang dayuhan o kahit pa mga salitang balbal.
 Ilan sa mga halimbawa ng sanaysay na nabibilang sa ganitong anyo ang mga sanaysay na tumayalakay
sa pansariling karanasan, gaya ng paglalakbay sa isang pook o paboritong mga bagay.

KARAGDAGAN:
 Sa isang banda, ang ‘di pormal ay magaan lamang ang pamamaraan. Hindi ito kailangang sumunod sa
mga mahihigpit na tuntunin ng pagsulat. Pamilyar ang pamamaraan ng pakikipagtalastasan. Kumbaga,
parang nakikipagkuwentuhan lamang ng kaibigan sa kaibigan. Hindi nito taglay ang lantarang
pangangaral ni panenermon na gaya ng pagtayo sa isang pulpit.
 Karaniwang awtobiograpikal ang anya kaya nasusulat sa unang panauhan na “ako”. Dito nakapaloob ang
personal na ideya ng manunulat. Sa ‘di pormal na sanaysay, malayang makakapili ang manunulat ng
estilong inaakalang maalwan para sa kanya. Naipapakita rito ang sariling kakayahan at sariling
personalidad.

KARAGDAGAN:
Sa sanaysay, tahasang nakikita o nababanaagan ang persoanlidad ng sumulat. Dito, nakatatak ang kanyang
kakayahan, ang kanyang estilo. Ang kanyang katauhan ay nakikini-kinita habang binabasa ang kanyang akda.
Kumbaga ang sanaysay ay salamin ng katauhan ng sumulat nito.

May tatlong uri ang sanaysay ito ay ang mga:

1) Patalinhaga –binubuo ng mga kasabihan o mga sakawikain na siyang nagiging sangkalan ng mananaysay para
talakayin ang ano mang nasasaisip na kaugnay ng mga kasabihang ito.
2) Personal o Pamilyar –tumutukoy sa mga nararamdaman tungkol sa mga bagay-bagay. Umaayon ito sa kung
ano ang mararamdaman ng manunulat sa kanyang mga nakikita o naoobserbahan.
3) Didaktiko o kritikal - higit na mabigat sa naunang dalawa. Dito isinasaad ng mananaysay ang kanyang
mapanuring pala-palagay. Hindi na lamang nakatuon sa kung ano ang kanyang nararamdaman kundi paghatol na
mismo sa mga dahilan o epekto ng kanyang mga naoobserbahan.
 12 na Uri ng Sanaysay

MGA TIYAK NA URI NG SANAYSAY

May labindalawang natatanging uri ng sanaysay: (1) nagsasalaysay, (2) naglalarawan, (3) mapag-isip o ‘di
praktikal, (4) kritikal o mapanuri, (5) didaktiko o nangangaral, (6) nagpapaalala, (7) editoryal, (8) makasiyentipiko, (9)
sosyo-poltikal, (10) sanaysay na pangkalikasan, (11) sanaysay na bumabalangkas sa isang tauhan, at (12) mapagdili-
dili o replektibo.

1. Sanaysay na nagsasalaysay (Pasalaysay) – ang sanaysay na ito ay katulad din ng pormal na sanaysay dahil ito
ay nagsasanay na gumamit ng mga salitang pormal. Uri ng paglalahad na may pagkakasunod sunod ng
pangyayari. Maaring ito ay base sa totoong pangyayari o gawa gawa lamang.
2. Sanaysay na naglalarawan – ang sanaysay na ito ay nagpapahayag ng mga pangyayari sa buhay. Inilalarawan
niya lahat ng detalye. ito ay ang paraan ng paglalahad ng kilos, pisikal na katangian ng isang bagay, tao o
pangalan.
3. Mapang-isip o di praktikal – ang sanaysay na ito ay naghahayag ng mga salita na nagbibigay sa mga
mambabasa na mapag-isipan ang kanilang binabasang sanaysay.
4. Kritikal o mapanuri – nangangailangan ng malalim na pag-aaral ng isang paksa at inilalantad nito ang malakas
at mahinang tampok. Iyon ay kung bakit ang may akda ay hindi kinakailangan na pumuna. Ang kanyang gawain
ay ang pag-evaluate sa paksa ng pag-aaral at magpasya kung pinuna ito o sinusuportahan. Ito ay ang paraan ng
pag-susuri o paglalahad sa isang bagay at binabase sa mga bagay o pangyayari na may batayan
5. Didaktiko o nangangaral – nagpapahayag ng sariling karanasan na nagbibigay pangaral o inspirasyon sa mga
mambabasa. Ito ay ang sanaysay na pumupuna sa mga bagay-bagay o isyu na kasalukuyang pinag-uusapan.
6. Nagpapaalala – ang sanaysay na ito ay nagpapahayag ng kanyang sariling opinyon upang makapag-paalala sa
mga mambabasa. Ito ay ang sanaysay na kalimitan ay naglalaman ng mga impormasyong mahalaga sa
bumabasa. Kalimitan ay ganitong uri ang gamit ng sangay ng gobyerno upang maghatid ng impormasyong may
kinalaman sa kalusugan, krimen at kalamidad na maaring dumating.
7. Editoryal – ang sanaysay na ito ay ginagamit sa mga balita at may mga paksa tungkol sa mga namgyayari na
trahedya sa kapaligiran. Ito ay sanaysay na kalimitan ay makikita sa mga pahayagan o newspaper. Ito ay
naglalaman ng kuro-kuro sa kasalukuyang pamahalaan o nangangasiwa ng isang organisasyon.
8. Maka-siyentipiko – sa sanaysay na ito ay sinasanaysay ang mga maka-agham na mga pangyayari o naglalahad
tungkol sa kalusugan. - Ito ay sanaysay na naglalaman ng mga kaisipang hango sa siyensya. Ang mga salitang
madalas gamitin dito ay teknikal.
9. Sosyo-politikal – ang sanaysay na ito ay nagpapatungkol sa politika na mga gawain tulad ng paksa sa mga
tauhan ng gobyerno o kaya naman ay naglalahad ng mga pangyayari sa loob ng politika. Ito ay ang sanaysay na
pinaghalong bahagi ng dalawang bahagi ng lipunan, ito ay ang politikal at ang sosyal na kalimitan ay tumatalakay
sa buhay ng pamayanan
10. Sanaysay na pangkalikasan – ang sanaysay na ito ay pumapaksa sa kapaligiran tulad ng paksa patungkol sa
kagubatan. - Ito ay ang sanaysay na tumutukoy sa sa isyung pangkapaligiran tulad ng kalamidad at iba pa.
11. Sanaysay na bumabalangkas sa isang tauhan – nakapukos lamang sa isang tauhan. Inilalahad nito ang
tungkol sa tauhan. - Ito ang sanaysay na naglalaman ng pinakamahahalagang kaisipan lamang na ayon sa
paksa, tao, o bagay na tinatalakay.
12. Mapangdilidili o replektibo – isang masining na pagsulat na may kaugnayan sa pansariling pananaw at
damdamin sa isang partikular na pangyayari. Ito ay ang pag-iisip sa mga bagay-bagay bago gumawa ng isang
desisyon.

LAYUNIN NG SANAYSAY

Bawat sanaysay ay kailangang may layunin, at ang layunin ng isang sanaysay ay tinutukoy sa pamamagitan
ng layunin ng manunulat, pati na rin ang paksa ng sanaysay. Maraming uri ng sanaysay ang maisusulat ng isang tao,
ngunit sa pangkalahatan, kailangang may layunin sa sanaysay na: magbigay impormasyon (to inform), manghikayat
(to persuade), magpaliwanag (to explain) o maglibang (to entertain).

Magbigay impormasyon (to inform)

Ang sanaysay na ito ay para magbigay impormasyon, ang layunin ay upang ipakilala ang isang paksa na
maaaring hindi pamilyar sa iba o mambabasa, subalit sila ay maaaring magkaroon na ng ilang mga impormasyon o
kaalaman patungkol sa paksa. Sa kasong ito, ang manunulat ay magtatala ng mga katotohanan, hindi ibigay ang
sariling mga ideya o opinyon tungkol sa paksa. Nararapat na pumili ng mga katiwala-tiwalang sanggunian na
nagbibigay ng mga katotohanan, hindi opinyon. Ang isang halimbawa ng isang impormatibong sanaysay ay maaaring
nakatuon sa tatlong uri ng lahi ng aso.

Manghikayat (to persuade)

Ang sanaysay na nanghihikayat, ang layunin sa sanaysay na ito ay para sa mga mambabasa na kumilos o
gawin ang isang bagay — o kung paano gawin - batay sa kung ano ang iyong isinulat. Ang layunin nito ay gawing
aksyon ng mga mambabasa ang tinutukoy ng paksa sa panghihikayat. Ang ganitong sanaysay ay dapat gumawa ng
malawak na pananaliksik upang lubos na masuportahan ang pahayag nito. Ang isang halimbawa ng isang
nakahihikayat na sanaysay ay kung saan hinihikayat mo ang iyong mga tagapakinig na bumoto para sa iyong piniling
kandidato sa pampanguluhan kandidato.

Magpaliwanag (to explain)

Ang sanaysay na magpaliwanag, ang mithiin ng sanaysay na ito ay tulungan na maunawaan ang proseso o
sitwasyon ng isang bagay. Naglalaman ng kasimplehan ng prosesong pinili na karaniwang nahihirapan ang
mambabasa. Ang isang halimbawa ay maaaring isang sanaysay kung saan ipinaliliwanag mo sa iyong mga
mambabasa kung paano magbake ng cake para sa isang kaarawan, paano mag-download ng software sa iyong
computer o kung paano magrehistro bilang botante. Kung hinilingan kang sumulat para sa layunin ng
pagpapaliwanag, laging magandang ideya na piliing ipaliwanag ang isang bagay na pamilyar na sa iyo.

Maglibang (to entertain)

Ang sanaysay na naglilibang, ang mithiin ng sanaysay na ito ay magbigay ng emosyonal na karanasan. Ang
libangan ay magagawa sa pamamagitan ng pagtawa, luha, o kahit takot mula sa mga mambabasa. Ang isang
halimbawa ng pagsusulat upang libangan ay maaaring isang sanaysay kung saan ikinukuwento mo ang tungkol sa
iyong pinaka-nakakahiyang sandali, isinalaysay ang iyong pinakadi-malilimutang bakasyon o pag-uusap tungkol sa
isang paghihirap na naranasan mo sa iyong buhay.

ANG KASAYSAYAN NG SANAYSAY

Ang Sanaysay sa Daigdig

Ang pagsulat ng sanaysay ay nagsimula sa France noong 1571. Si Michel de Montaigne, isang abogado at
retiradong iskolar ang nagpasimuno nito. Nakapaglakbay siya sa maraming lugar at naging palabasa. Sa kawalan ng
ksaiyahan sa sistema ng Korte ng France, naging kasiyahan niya ang maging mapagmasid sa buhay-buhay ng mga
tao. Kanyang nasaksihan ang maraming pagkakamali at problema sa buhay at kanya itong pinuna at sinuri sa
pamamagitan ng pagsusulat. Ang kanyang dalawang libro ng mga sanaysay na tinapos sa loob ng siyam (9) na taon
na pinamagatang “Essais” ay ipinalimbag noong 1580. Ang mga sanaysay na ito na impormal sa anyo ay
ipinapalagay ng marami na kasama sa mga pinakamagaling na katha sa buong daigdig. Patunay ito na ang mga
“pagtatangka” nu Montaigne ay hindi nawalan ng saysay.

Ang sumunod na nakilala sa pagsulat ng sanaysay ay si Francis Bacon. Ipinanganak siya sa London at siya
ang tinaguriang “Ama ng Sanaysay sa Ingles.” Ang kanyang mga akda na pinamagatang Essays ay lumabas noong
1597. Maaaring impluwensyado siya ni Montaigne sa anyo sapagkat magkapareho ang pamagat ng kanilang mga
akda subalit sa pamamaraan at nilalaman, kahit na magkapareho sila ng paksa, ay nagkakaiba naman ng hagod at
anyo. Ang mga akda ni Bacon ay kinikilala ng iba na “pinakamagaling na babasahin ng matatalinong mga tao.”

Noong 1603, ang Essais ni Montaigne ay isinalin sa Inles ni John Florio, isang Italian at naging palasak na
babasahin sa England. Inimpluwensiyahin nito ang pagsulat ng sanaysay sa Ingles.

Mangilan-ngilan lamang na sanaysay ang nasulat sa mga unang taon ng ikalambimpitong siglo.
Gayunpaman, sa paglipas ng panahon, ang mga manunulat na British ay unti-unting nagkainteres sa pagsulat nito.
May ilang di lubhang kilalang mananaysay ang lumabas, kabilang dito sina John Dryden at Abraham Cowley. Ang huli
ay tinaguriang “prinsipe ng mga makata” at isa sa pinakamagagaling na manunulat ng prosa. Si John Dryden naman
ay kinilala bilang “Ama ng Makabagong Prosang Ingles” sa kanyang tahasan, malinaw at payak na estilo.
Gayunpaman, higit siyang naging magaling sa pagsulat ng tula at drama.

Ang mga manunulat sa siglo 17 ay nalulong sa pagsulat tungkol sa personalidad ng mga tao. Naging palasak
ito kaya’t halos lahat ng mga akda ay sa ganitong paksa lumabas. Naaliw sila rito.

Ang ganitong sanaysay ay hindi naman lantarang larawan o deskripsyon ng tao kundi pagsusuri, na
karaniwa’y lumalampas sa aktwal o normal na kalagayan at nagbibigay-diin sa pangkalahatan sa halip na sa
indibidwal.

Isa sa mga mananaysay sa panahong ito ay isang obispong kilala sa kanyang mga relihiyosong panulat at
mapanuyang pagmamasid. Kanyang ipinalabas ang unang pangkatauhang libro sa England noong 1608 na
pinamagatang Character of Virtue and Vices.

Si Sir Thomas Overbury ay nakilala dahil sa kanyang misteryosong pagkamatay sa pamamagitan ng

pagkakalason habang nakakulong sa tore. Hindi na nalutas ang kanyang kaso. Ang kanyang mga sinulat na
pinamagatang Characters ay nalathala pagkaraang siya’y mamatay. Karaniwa’y mga mapangutya at nasa anyong
salitaan o dayalogo ang kanyang mga sinulat.

Bagamat hindi agad sumunod sa mga yapak ni Montaigne ang ibang manunulat sa France, nakahabol din sila
sa panahon. Ang ikalabimpitong siglo ang siyang naging Gintong Panahon ng Literaturang Franses. Ang anyo ng mga
sanaysay ay mga kasabihan sa prosa. At sa anyong ito ng sanaysay nanguna ang mga Frances.
 Ang ikalabingwalong siglong mga sanaysay ay pinasigla ng pag-usbong ng mga peryodikal. Nagkaroon ng
bagong anyo ng sanaysay na tinawag na “peryodikal na sanaysay,” na inilathala sa mga pahayagan. Ang mga
nanguna nito ay sina Richard Steele at Joseph Addison.

Ang anyong peryodikal ng sanaysay ay kaiba sa mga sanaysay ng ikalabimpitong siglo. Ang pag-unlad nito
ay natali sa pag-unlad ng peryodikal na siyang naging babasahin ng mabilis na dumaraming mga nasa gitnang uri. Sa
halos lahat ng panig ng daigdig, naging popular ang peryodikal na sanaysay sapagkat kumalat din sa buong daigdig
ang pag-unlad ng peryodiko.

Ang mga pahayagan at jornal ay naging palasak noong ikalabingwalong siglo samantalang sumulpot naman
ang mga magasin at mga rebyu sa ikalabingsiyam na siglo. Nabawasan ang mga sanaysay na may estilong
mapangutya ngunit nauso ang pagiging indibidwalistiko ng manunulat.

May kakaibang bagay na napansin sa mga bagong babasahin. Ang mga ito’y naglathala ng mga pnaunuri,
surbey, at talakayan tungkol sa sining, politika, siyensya, at literature sa halip na mga orihinal na mga akda sa mga
larangang ito.

Ang mga mananaysay na sina Charles Lamb, William Hazlitt, Thomas Quincey, Babington Macaulay, Thomas
Carlyle, Matthew Arnold, John Ruskin, George Elliot (Mary Anne Evans sa tunay na buhay) ar Robert Louis
Stevenson ay nagsipagsulat ng mga sanaysay sa mga peryodikal sa iba’t ibang panahon.

Kinakitaan ang mga mananaysay sa mga panahong ito ng isang malalim na kamalayang panlipunan. Naging
tampok ang nadarama nila ukol sa bayan at sa kanilang mga kababayan. Nais nilang matamo ang mga pagbabagong
dulot ng pag-unald ng demokrasya at ng industriyalisasyon. Umigting din ang epekto ng pag-unlad ng siyensiya
kaugnay ng relihiyon. Nais nilang mapabuti ang kabuhayan ng mga tao sa pamamagitan ng pagtuligsa sa mga
kasamaan at kamalian ng lipunan, sa paghihirap at pagkakapagod ng mga tao.

Kaiba ang mga manunulat na sumunod sa nangunang mananaysay. Kung nakasentro sa mga personal na
bagay ang mga sinusulat ng mga naunang mananaysay, yaong mga sumunod ay nagsipagsulat nang di gasinong
pinapansin ang pansariling damdamin. Isinakripisyo nila ang sariling pala-palagay sa mga bagay, na sa palagay nila
ay mas seryoso, at anyong palagiang nangangaral ang kanilang pagkatha. Ipinalagay nilang ang pagsulat ay tawag
ng tungkulin, isang pamamaraan upang mapabuti ang buhay.

Sa huling kalahati ng ikalabinsiyam ba siglo, waring bumalik sa pamilyar na anyo ng paglalahad ang
sanaysay. Gayunpaman, naroon pa rin ang pagiging seryoso. Isa sa mga kilalang mananaysay sa panahong ito ay si
Robert Louis Stevenson, na matagumpay na naisangkap ang romantisismo sa panahon ng realism at naturalism.

Si Matthew Arnold naman ang sumulat na mga sanaysay na kritikal. Ang kanyang Essays in Criticism ay
inakalang halimbawa ng mga magagaling na suring-basa sa makabagong panahon.

Sa panahong ito, ginamit ng mga manunulat ang sanaysay bilang kasangkapan para magbigay ng
impormasyon, magturo, at magbigay ng pahayag tungkol sa literature, sining, lipunan, at relihiyon.

Ang mga mananaysay naman ng ikadalawapung siglo ay sina Max Beerbohm, Hilario Belloc, at iba pa.
Sa Estados Unidos, dalawandaang taong kanilang ipinadron ang mga kathang mula sa England, halimbawa,
sa Sketch Book ni Washington Irving na nalimbang noong 1819 ay kahawig ng maraming nasulat sa England
bagamat may tanda rin ito ng kanyang sariling estilo.

Ang Sanaysay sa Asya

Bago pa man isilang si Kristo, ay nagsimula na rin ito sa Asya sa pangunguna ni Confucius na sumulat ng
Analects at ni Lao-Tzu na sumulat naman ng Tao Te Ching. Noong namang ika-14 na dantaon, nakilala su Yushida
Kenko ng Hapon na may katha ng “Tsurezuregusa” o “Mga Sanaysay sa Katamaran.”

Ang Sanaysay sa Pilipinas

Sa Pilipinas, naging kilala ang pangalan nina Jose Riza, Marcelo H. Del Pilar, Graciano Lopez-Jaena, Jose A.
Burgos at iba pa sa kanilang mga sanaysay na karaniwang pagsusuri o pagtuligsa sa lipinan at/o pamahalaan, at
nasusulat sa Wikang Espanyol. Sa sanaysay na “Sobre La Indolencia de los Filipinos,” binatikos ni Rizal ang mga
sanhi ng katamaran ng mga Pilipino. Idiniin niya rito na ang mga Kastila ang pangunahing dahilan ng katamaran ng
mga Pilipino bukod sa klima ng bansa. Sa kanyang sanaysay naman na “Filipina, Dentro de Cien Aῆos,” inilahad niya
ang maaaring mangyari sa Pilipinas pagkaraan ng isandaang taon kung hindi magbabago ang pamamalakad ng mga
mananakop na Kastila.
 Ang pagsakop ng mga Amerikano sa Pilipinas ay naging dahilan ng maraming pagbabago sa buhay ng mga
Pilipino. Nagbukas ng mga eskuwelahan ang mga Amerikano na siyang naging daluyan ng makabayang damdamin
ng mga Pilipino. Ingles gayunman ang iginit na wika sa eskuwelahan.

Noong una, ang ilang mananaysay tulad nina Claro M. Recto, Rafael Palma, Epifanio delos Santos at iba pa,
ay nagpatuloy pa rin sa paggamit ng Kastila sa kanilang pagsusulat. Ang pahayagang El Renacimiento ang
pinaglathalaan ng kanilang mga sulatin. Sumunod ang mga magasin tulad ng Free Press noong 1905. Dahil na rin sa
mabilis na paglaganap ng Wikang Ingles sa kapuluan, unti-unting nabawasan din ang bilang ng mga mananaysay sa
Wikang Espanyol.

Ang mga sanaysay sa Ingles sa Pilipinas ay unang nabasa sa College Folio at Literary Apprentice sa
Unibersidad ng Pilipinas. Sa mga babasahing ito lumabas ang mga pampanitikang akda ng mga estudyante sa UP.

Noong una, ang mga sanaysay na ito ay kahawig ng mga sinusulat ng mga Amerikano at British ngunit
habang nagiging matatas ang mga Pilipino sa Wikang Ingles, nakapagpapaunlad sila ng mga sariling estilo kaya hindi
na lamang sa mga pahayagang pampaaralan nakapaglalathala kundi sa mga lathalaing tulad ng Philippine Magazine
at Philippine Free Press. Karaniwang naging paksain ng mga ito ang larawan ng buhay ng Pilipino sa iba’t ibang
larangan – sa pulitika, literature, kultura.

Ilan sa mga Pilipinong mananaysay sa Ingles ay sina Francisco Icasiano, Salvador P. Lopez, Federico
Mangahas, Carmen Guerrero Nakpil, Teodora Valencia, at Doreen Fernandez.

Sanaysay sa Wikang Filipino

Noong panahon ng pananalakay ng mga Hapon sa Pilipinas, bagamat maraming napinsalang kabuhayan ng
mga Pilipino, nagkaroon ng isang malaking ambag ang mga Hapones sap ag-unald ng sanaysay na Pilipino.
Magugunitang apat na taon bago magkadigma, ang sanaysay sa wikang Tagalog (ito noon ang Wikang Pambansa)
ay halos walang puwang sa mga babasahin. Sapagkat ang patakaran ng mga Hapones ay “Pilipinas para sa mga
Pilipino,” ipinag-utos na wikang Tagalog ang gawing wikang pambansa. At upang tuluyang mabura ang alaala ng
kabihasnang Amerikano sa gunita ng mga Pilipino, ipinagbawal ang paggamit ng Wikang Ingles. Itinagubilin na dapat
manaig ang wikang Tagalog, lalo na sa panulat.

Ang magandang pagkakataong ito ay sinamantala ng mga Pilipino. Nagsisulat sila sa mga dahoon ng
magasing Liwayway. “Ang sigla ng kabataan ay walang pagkasiyahan,” sang-ayon kay Alejandro G. Abadilla,
“hanggang pati na ang mahihilig sa Ingles ay nagsisulat na rin sa Tagalog, isang pakikisalong higit sanang napag-
anihan kung hindi nagsipamitiwang kasabay rin halos ng paglayas ng mga Hapones.”

Ang Termino at Anyo ng Sanaysay sa Filipino

Ang terminong sanaysay ay binuo ni Alejandro G. Abadilla noong 1938. Hinalaw niya ito sa mga salitang
“pagsasalaysay ng isang sanay o nakasulat na karanasan ng isang sanay sa pagsasalaysay.” Ito ang itinumbas sa
essay sa Ingles na ang orihinal na terminong ESSAIS ay galing sa salitang Frances at nangangahulugang
“pagtatangka.” Ibig sabihin, ang manunulat ay nagtatangkang ipahayag sa madla ang nasasaisip sa noo’y bagong
larangan ng panulat.

Ang sanaysay, gayunpaman, ay may kahirapang bigyan ng tiyak na katuturan. Sa lahat ng uri ng katha, ang
larangang ito ang pinakamalawak ang saklaw. Hindi ito maaaring limitahan sa anyo at sa nilalaman. Ni hindi tinitiyak
kung kanino nakatuon. Pati haba ay walang katiyakan. Noong una’y binabansagan itong isang maikling prosa subalit
ngayon, puwede na rin itong isang mahabang sulatin.

Sa madaling sabi, ang sanaysay ay tumatalakay sa ano mang uri ng paksa, mabigat man o magaan. Ang
manunulat ay nabibigyan ng pagkakataon na malayang maipamahagi sa madla ang lahat ng kanyang nadarama at
naiisip tungkol sa buhay. Inihahain niya ito kanino man, bata o matanda, mahirap o mayaman, babae o lalaki at sa
ano mang pamamaraang nais.

Hindi nilalayon ng mananaysay na gawing masaklaw ang pagtalakay sa ano mang paksa. Behikulo lamang
ito upang maisatinig at maibahagi nang walang gatol ang napakaraming pananaw sa buhay. Nais niyang maipadama
sa kinauukulan ang mga karanasang maaaring makatulong o mapakinabangan.

Gaano man kaigsi ang sinusulat, kahit na sa mga kaibigan lamang o sa mga pahayagan, naroon ang element
ng pagtatangka.

Madaling maibukod ang sanaysay sa iba pang mga katha. May personal na katangian ang pamamaraan ng
pagsulat nito. Inihahayag nito ang katauhan, kaisipan, at damdamin ng isang manunulat. Totoong napakasaklaw at
tunay ngang mahirap ibigay ang isang katuturan ng sanaysay. Ngunit nagkakaisa ang maraming mananaysay sa
isang bagay: “ito ay laging kaakibat ng ‘personal na pananaw’ ng manunulat.” Inilalahad ng mananaysay kung ano
ang tunay na naiisip o nadarama sa mga samu’t saring pangyayari sa kanyang paligid. Kung natutuwa siya, kanyang
ipinadarama ito. Kung naiinis o nababagot, binabatikos ang kinaiinisan o kinababagutan.

Sa ganitong kapayakan ng pagkakapahayag, madaling mababasa ang mga sanaysay. Tuwiran ang mga
pahayag at nangangaral subalit hindi naghahangad na ang pangangaral ay gawing sermon. Layunin ng mananaysay
na magbigay-impormasyon ay magpaliwanag sa mga mambabasa sa abot na kanyang makakaya.

MGA BAHAGI AT PAMAMARAAN SA PAGSULAT NG SANAYSAY

Simula o introduksyon, katawan o gitna, wakas o konklusyon. Ito ang mahahalagang bahagi ng isang
sanaysay. Ang bawat bahagi ay kailangang may malinaw, makabuluhan at kawili-wiling nilalaman at may sapat na
haba. Ang haba ng simula ay nararapat na proporsyonal sa haba ng katawan at ng wakas.

A. SIMULA O INTRODUKSYON

Ang magandang simula ay tumatawag ng pansin ng mambabasa, nagbibigay pahiwatig sa nilalaman ng

sanaysay at humihikayat sa mambabasa na alamin ang paksa. Sa pamamagitan ng panimula, maaaring
magpasiya ang mambabasa kung itutuloy niya o hindi ang binabasa. Kung ganoon, sa simula pa lamang ay
kailangang makuha ang kawilihan at interes ng bumabasa. Para maisakatuparan ito, kasama niya ang
pangunahing ideya o tesis ng sanaysay o hinuha lamang ng tesis na nakapaloob dito, Kailangan umisip ng
mabisang paraan sa pagbuo ng panimula. Narito ang ilang paraan;

1. PASAKLAW NA PAHAYAG – sa panimulang ito, ang resulta o kinalabasan muna ang mauuna bago isa-isahin at
pagsunud-sunurin ang mga detalyeng mahalaga tungo sa pinakamahalaga. Karaniwan itong nakikita sa simula ng
balita bilang pamatnubay o lead.

Mga Halimbawa:
a) Tinataya ng World Health Organization na mahigit sa isang milyong tao ang namamatay dahil sa hepatitis-B
taon-taon.
b) “Ang tubig sa botelya ay napakapopular, gayunman sa maraming kaso, ang pagkakaiba lamang ng mahal
na tubig sa botelya at tubig gripo ay ang lalagyan” Ulat ng The New York Times.

2. PAGSASALAYSAY – ang panimulang ito’y anyong malumanay na pagkukwento.

Mga Halimbawa:
“Hindi ko talaga maintindihan kung bakit umalis ang aking ama. Ang alam ko lamang kung ano sinabi ng
aking Ina”. Ang pagkukuwento ng 14-na taong gulang na si James.
Kapag nag-impake ang isang ama at umalis ito ng tahanan, kadalasan ay nag-iiwan siya ng nakaliligalig na sakit
ng damdamin at isipan.

3. PAGBANGGIT NG KASAYSAYAN O PANGYAYARING NASA LIKURAN NG PAKSA

Halimbawa:
Noong unang panahon bago mag-1840 ang mga pasyenteng dinadala sa silid ay pinag-ooperahan ay hindi
lamang balisa kundi takot na takot sapagkat noon ay walang anestisya.

4. PAGTATANONG

Mga Halimbawa:
a. Mga pamahiin, gaano kalaganap ngayon?
b. Sino ang dapat magpasiya sa laki ng pamilya?

5. MAKATAWAG-PANSING PANGUNGUSAP – Ito’y isang mapanggitnang panimula dahil ‘di karaniwang sinasabi o
naririnig sa araw-araw ang pananalitang ginagamit dito.

Mga Halimbawa:
a. Ang daigdig ay tumatanda na!
b. Mapanganib ang kumain!
6. TUWIRANG SINABI – ang panimulang ito ay karaniwang nakapanipi sapagkat ito ay mula sa isang taong kilala,
dalubhasa, awtoridad, at maaaring sa karaniwang tao kung ang sinabi’y naghahayag ng mahahalagang bagay na
magagamit na lunsaran ng paksa.

Halimbawa:
a. Ganito ang sabi ng Romanong estadistang si Magns Aurelius Cassiodorus “Ang ina ng krimen ay
karalitaan”
7. PAGBUBUOD – ang panimulang ito ay naghahayag muna ng pinakadiwa bago tuntunin ang sadyang talakay.

Halimbawa:
Karalitaan ang pinakamahigpit na kalaban ng kaligayahan ng tao.

8. ANALOHIYA – ang panimulang ito ay nagtutulad o nagwawangis.

Halimbawa:
a. Ang wika ay parang tubig. Ang hugis ng tubig ay kung ano ang hugis ng sisidlan. Ang sisidlan ng tubig ay
bayan .. taumbayan.

9. PAGLALARAWAN – maaaring magsimula sa pamamagitan ng paglalarawan ng tao, hayop, bagay, lugar,

kaibigan, panahon at iba pa.

Halimbawa:
Tinatawag na ginintuang lupain ng unang mga nanirahan dito maraming kayamanan. Ang Myanmar; langis at
gas, tanso, lata, pilak, tungsten, at iba pang mineral. Gayundin ang mahahalagang bato tulad ng Sapiro,
Esmeralda, Rubi, at Jade. Kabilang sa iba pang mga kayamanan nito ang tropikal na mauling mga kagubatan na
may mga kahoy na bihirang makita tulad ng teak, rosewood, at narra. Ang mga kagubatang ito ay tahanan din ng
maraming hayop na ilang mga unggoy, tigre, oso, kalabaw at elepante, ang ilan sa mga ito. Ngunit ang tunay na
kayamanan ng Myanmar ay ang mga mamamayan nito.

10. PALAHAT NA PAHAYAG – isang uri ng panimula na nagtataglay ng kahalagahang unibersal na maaaring
hanguin sa mga salawikain, kawikaan, at maging sa mga pamilyar at pang-araw-araw na makatotohanang
kaalaman.
Halimbawa:
a. Nasa Diyos ang awa, nasa tao ang gawa.

11. DIYALOGO- ito ay dinaraan sa usapan o diyalogo na ayon kay Rufino Alejandro ay mas mabuting gamitin bilang
lunsaran ng paksa hinggil sa pagkatao.

Halimbawa:
a. PUMAYAT KA BA? “Hindi po”
b. MAY BARIL KA BA? “Mayroon po”
c. ITINUTOK MO BA ANG BARIL? “Opo”
d. ANO ANG NANGYARI? “Basta na lang po sila nabuwal”
Ang nakapangingilabot na usapang ito sa pagitan ng isang sosyal worker at ng isang batang sundalo sa Africa ay
nagsisiwalat ng kalituhan ng isang murang isipan. Ang mga batang mandirigma ay mga biktima rin ng
pagsasamantala ng mga nakatatanda.

12. SAMBITLA – maikli lamang at karaniwang binubuo ng isang salita , masorpresa itong parang suntok kung tumino
sa kyuryositi ng mga mambabasa.

Halimbawa:
a. LUHA! Salitang may apat na titik lamang datapwat naglalaman ng isang libo’t isang kahulugan.

13. ANEKDOTA – isang panimulang pag-iistorya para pasiglahin ang babasa o kaya’y bilang lunsaran ng paksang
tatalakayin.

Halimbawa:

Narinig ko ang anekdotang ito na may kaugnay sa nais kong ipahayag sa inyo. May isa raw matandang
nakapag-asawa ng isang batambatang babae. Napangasawa niya ito dahil sa pakikipagsundo niya sa magulang
ng babae. Pumayag ang babaeng pakasal sa isang kondisyon na may sarili itong kwarto at hindi maaaring
pumasok ang matanda hangga’t ‘di pa siya nakahanda para rito. Pumayag naman ang matanda dahil naniniwala
siyang maganda rin ang kahahantungan noon.
 Kinagabihan ng araw ng kasal, buong pagsuyong kumatok ang matanda sa silid ng magandang asawa.
Binuksan naman ng babae ang pinto ngunit humarang ito sa daanan at sinabing mayroon silang kasunduan ng
matanda. Kahit na ano ang pakiusap ng matandang lalaki, ayaw itong papasukin ng babae. Iiling-iling na lamang
itong lumayo upang tumungo sa sariling silid na bubulong-bulong ng:
“Tiyempo, tiyempo itong kalaban ko sa aking magandang misis. Sayang ang mga tiyempong lumipas sa
akin. Kung kami ba’y magkatiyempo ng aking asawa, wala akong problema. Marami na kasing tiyempo ang
lumipas sa aking buhay.”
Dahil matanda na nga siya, ‘di nagtagal ang buhay niya. Nabalo ang kanyang batambatang asawa nang
hindi man lang siya nakapiling. Palibhasa’y maganda’t mayaman ang biyuda, ‘di naglaon nagkaroon siya ng
maraming manliligaw. Pagkalipas ng ilang panahon may napusuan siya ngunit binigyan niya rin ito ng isang
kondisyon. Katulad ng kondisyong ibinigay niya sa matanda ang nais niyang tuparin na kasingbata niyang
mapapangasawa. Dahil talagang minahal siya ng binating simpatiko, pumayag ito sa kagustuhan nito at
nagpakasal nga sila. Kinagabihan ng araw ng kasal tulad ng dapat asahan kumatok ang asawa sa silid ng babae.
Nais lamang daw siyang makausap sandali. Palagay naman ang loob ng asawa kaya binuksan ang pinto at hinawi
ng lalaki ang nasa may pintuan at dali-daling pumasok, sabay susi sa pinto. Bubulong-bulong ito nang pumasok:
“Sabi ko nga kailangan lamang dito sa asawa ko ang tiyempo, eh. Maaari ba siya sakin? Tiyempo lang ang
kailangan.”

14. PASALUNGAT – ang binibigyang diin dito ay pagkakaiba; mas matindi ang pagkakaiba, mas matindi ang bisa sa
mambabasa.

Halimbawa:
Ang kalungkutan ay isang normal at nakabubuting emosyon, ang paglulumo ay isang sakit. Ang problema
ay nasa pag-unawa at pagkilala sa pagkakaiba nito.

B. KATAWAN O GITNA

Ang gitnang bahagi ang pinakakatawan ng sanaysay. Nakapaloob dito ang pangunahing kaisipan at mga
pantulong na detalye na maayos na pinahanay-hanay o pinagsunod-sunod o pinag-uri-uri para sa ikaliliwanag ng
paksa.

Iba’t ibang pamamaraan sa pagsasaayos ng katawan ng sanaysay. Si Arrogante (1962), ay nagrekomenda

ng iba’t ibang paraan kung paano isasaayos ang katawan ng sulatin, depende sa paksa, layunin at pinag-uukulan
nito.

1. Pamaraang Kronolohikal – Ito ay pagsasaayos ng mga suportang ideya ayon sa tamang pagkakasunod-sunod
ng mga pangyayari.

2. Pamaraang Panggulo – Ito ay ginagamit kung may bagay-bagay o isyung pinag-uusapan. Ang mga personal na
sinasabi o reaksyon ayon sa anggulo ng mga taong kasangkot ang isinasaayos dito.

3. Pamaraang Espesyal o Paagwat – Ito ang pagsasaayos ng mga ideya mula sa alam na patungo sa mga hindi pa
masyadong alam o kilala.

4. Pamaraang Pahambing – Dito ang pagpapaunlad ng mga ideya ay binabahagi sa dalawang seksyon. Sa unang
seksyon, tinatalakay ang pagkakaiba at sa ikalawang seksyon, ang pagkakatulad.

5. Pamaraang Palamang/Pasahol – Dito ang mga mahahalagang bagay muna ang inuuna bago ang ‘di gaanong
mahalaga o vice versa.

6. Pamaraang Patiyak/Pasaklaw – Dito inuuna ang mga tiyak na detalye tungo sa pangkalahatang detalye o vice
versa.

7. Pamaraang Papayak/Pasalimuot – Inuuna ang mga payak na ideya sa pamaraang ito tungo sa mas
komplikadong bagay o vice versa.

B. WAKAS/KONKLUSYON

Hindi kailangan ng mahaba at maligoy na pagwawakas. Nakababawas ito sa bisa ng sanaysay. Sapat na
ang isang impresyong titimo sa damdamin at makikintal sa isipan sa pamamagitan ng alinman sa mga
kaparaanang ginagamit din sa panimula tulad ng: pagbibigay ng lagom, pagganyak sa bumabasang humaka ng
kahihinatnan, gumamit ng mga salita ng mga tanyag na tao na may kaugnayan sa paksa, isang mapanghamong
tanong, o isang pag-uulit sa sinabi sa panimula.
 MGA KATANGIAN NG ISANG MANANALAYSAY

Sa pagsulat ng sanaysay, may mga bagay na isinasaalang-alang upang matamo ang layunin sa pagsulat. Sa
kabilang banda, kinakailangan rin na ang isang mananaysay ay may katangi-tanging katauhan na dapat taglayin.
Narito ang ilan sa mga katangiang dapat taglayin ng isang mananaysay.

Mga Katangiang Dapat Taglayin ng Isang Mananaysay

 May kalugurang mapagkakatiwalaan.

 May kabatiran sa mga kaalamang makabago hinggil sa makataong kapakanan.
 Pamilyar sa mga mabubuting panitikan at iba pang sining.
 Mabilis mag-isip.
 Sensitibo sa kapaligiran.
 May laging tugon at hinuha sa interes ng buhay.
 May kakayahang manuklas ng mga bagay-bagay.
 Malikhain at orihinal sa isip at sa damdamin.
 May mapiling panlasa.
 May malawak na kaalaman o karanasan sa paksa.
 Nagagamit ang wika nang wasto at mabisa.
 Nakapipili ng mabuti at mabisang istilo ng paglalahad ng ideya.
 Malinaw at hindi madamot o matipid sa pagpapaliwanag ng kaisipan at kaalaman ukol sa paksa.
 May kakayahang pumukaw o manghikayat ng mambabasa.

MGA ANYO AT PARAAN NG PAGSULAT NG SANAYSAY

Ligaya Tiamson-Rubin

May apat na tradisyunal na anyo ng pagpapahayag sa pagsulat ng isang komposisyon o sanaysay. Ang mga
ito’y ang paglalahad, paglalarawan, pagsasalaysay, at pangangatwiran. Maaaring gamitin ang apat na ito nang sabay-
sabay sa isang sanaysay. Gayunpaman, sa pagsasama-sama ng mga anyong ito, may isang higit na dominante o
luting at ang ibang mga anyo ay ginagamit na lamang bilang suporta o pantulong sa kabuuan ng sanaysay.

1. Ang Paglalahad

Ang pangunahing layunin ng paglalahad ay pagpapaliwanag. Nagbibigay impormasyon o kaalaman ito

tungkol sa isang usapin, bagay o proseso. Ginagamit ang pagpapaliwanag sa paglilinaw ng isang paraan o proseso o
kaya’y sa pagsasakatuparan ng isang layunin o simulain.

Sa bias ng paglalahad, naipaliliwanag ang kahulagan ng isang ideya, at ang katuturan ng isang salita;
gayundin, nakikilala o nakikilatis pang lalo ang isang bagay, tao o pangyayari. Natutugunan ng paglalahad ang mga
tanong tungkol sa isang usapin.

Sinasaklaw ng paglalahad ang malawak na bahagi ng sinusulat at binabasa ng mga karaniwang tao.
Halimbawa, paglalahad ang ginagamit na anyo ng paglilinaw sa mga diksiyunaryo, manwal, ensayklopedya.
Gayundin, paglalahad ang ginagamit upang himay-himayin ang istruktura ng pilosopiya at ng iba’t ibang kaisipan,
teorya, o oryentasyon. Madalas ring gamitin ang paglalahad sa mga panunuri, artikulo sa diyaryo o magasin,
komposisyon, programa sa radyo at telebisyon.

Sa araw-araw na buhay, ang paglalahad ay lubhang mahalaga. Ang ina halimbawa ay madalas naglalahad
tungkol sa mga pagpapahalaga sa buhay para sa kanyang mga anak. Ang guro ay naglilinaw ng mga aralin. Ang
estudyante ay nagpapaliwanag ng kanyang mga sagot sa guro o sa isang eksaminasyon. Ang abogado ay kailangang
magpaliwanag sa korte at kanyang mga kliyente. Ipinaliliwanag ng editor ang kanyang editorial. Samakatuwid, bawat
tao, anuman ang istasyon sa buhay ay gumagamit ng paglalahad upang siya’y lalong maintindihan ng kapwa.

Mga Uri ng Paglalahad

Pagbibigay-katuturan

Mabilis at malawak ang nagaganap na pagbabago sa mfa bagay-bagay sa buhay dahil sap ag-unlad ng
daigdig. Napakaraming lumilitaw na bagong salita sa halos lahat ng sangay ng kaalaman ng tao.

Bawat larangan ng karunungan ng tao ay may mga tanging salitang kailangang bigyan ng katuturan o
pagtiyak ng abot at saklaw nito. Ang pagbibugay-katuturan o depinisyon ay naglilinaw sa pag-unawa sa kahulugan ng
isang bagay. Ibinibigay ang hangganang abot nito, ang mga katangian at mga kondisyong nagluluwal dito.
 Sa diksyunaryo, kadalasang may tatlong bahagi ang pagbibigay-katuturan. Ang kataga, salita, o pariralang
nais bigyang kahulugan, ang kasarian o kaisipang kinabibilangan, at ang kaibahan o katangiang ikinaiiba ng kataga,
salita o bagay na ipinaliliwanag. Binabanggit din ditto kung ang isang bagay ay bahagi ng isa pang mas malaking
kabuuan.

Paglilinaw o pagsasakonkreto ng mga abstraktong kaisipan

Maraming iba’t ibang paraan ng paglalahad na ang layunin ay higit na bigyang katuturan at paglilinaw ang
ilang terminong abstrakto. Kasama na rito ang paghahalimbawa, paghahambing at pagtatambis, pag-uulit,
pagpapahindi, pagsusuri, pagpapakilala ng pinagmulan, sanhi at bunga.

Ang paghahalimbawa ay naglalarawan ng kahulugan ng salita o paksang ipinapaliwanag sa paraang

nagbibigay ng mga tiyak na kasangkot o nasa ilalim ng uring ito.

Ang paghahambing o pagtatambis naman ay kadalasang nagbibigay kahulugan sa isang paksa o kataga sa
bisa ng paghahanap ng isang bagay na katambal o kahawig ng bagay na ipinakikilala. Sa ganitong paraan, nagiging
higit na madali ang pag-unawa.

Sa pag-uulit, ang katuturan ng salita o paksa ay inuulit-ulit ngunit sa iba’t ibang salita o pananaw upang
bigyan ng lalo pang diin, linaw ar bigat ang naunang kahulugan.

Sa pagpapahindi, binabanggit ang mga bagay o sangkap na karaniwang ipinagkakamali sa salita o paksang
tinuturan. Iniisa-isa ang mga ipinagkakamaling ito at ipinakikitang hindi kaugnay ng tunay na kahulugan ng salita o
paksang tinuran. Sapagkat baka hindi ganap na naunawaan ng babasa, kailangan din ang pagbibigay ng wastong
kahulugan upang lalong linawin.

Sa pagsusuri naman, pinaghihiwa-hiwalay ang mga sangkap na bahaging binubuo ng isang bagay,
konsepto, palagay, at teorya upang ang bawat isa’y mapag-aralan sa kanyang kaugnayan sa kabuuan at sa ibang
bahagi o aspekto at dito’y lalong nililinaw ang mga masalimuot na bagay-bagay, sanhi o layunin.

Sa pagpapakilala ng pinagmulan, sanhi at bunga, ipinaliliwanag ang pinanggalingan ng isang bagay o

paksa, kung bakit nagkakagayon, at ano ang maaaring mapakinabangan dito. Dapat na ito’y nababatay sa
katotohanan dahil ang pinagmulan, sanhi at bunga ang ipinaliliwanag. Kailangan din kung gayon na sumangguni sa
mga aklat o mga dalubhasa upang hindi lumabas na panghuhula lamang ang ginagawang paglalahad.

Patnubay sa paggawa ng isang bagay

Lubhang mahalaga ang pagpapaliwanag kung paano ginagawa ang isang bagay sapagkat sa paraang ito
maibabahagi sa mga taong gustong matuto ang isang kaalamang pakikinabangan.

Dalawang bagay ang dapat bigyan ng bigat sa pagpapaliwanag ng isang proseso – ang nilalaman at
pamamaraan. Magkaugnay ang dalawang ito. Ang nilalaman o paksa ay nililimita at tinatalakay ng pamamaraan.
Mahalagang malinaw ang paglalahad ng mga hakbang sa paggawa ng isang bagay.

Maaaring gawing kronolohikal ang pagpapaliwanag upang maiwasan ang pagiging magulo o nakalilito.
Maraming hakbang na sinusunod sa paggawa ng isang bagay at ang bawat isa ay dapat na buong linaw na
ipaliwanag. Kung kailangan ay bigayn ng katuturan ang ilang salitang ginagamit. Payak at madaling maintindihan ang
mga salitang dapat gamitin. Ang makukulay at mabibigat na pananalita ay lalo pang magdudulot ng kalabuan at hindi
pagkakaunawaan.

Pag-uulat

Mahalagang matutuhan ang mabisa at masinsing pag-uulat upang maging mahusay na tagapaglahad ng
kahit na anong bagay na isinasagawa. Kailangan ang maingat na pagsusuri at pagpapakahulugan sa mga ideya at
kaalaman at ang pagpili ng angkop na pananalita. Ito’y inuuri sa tatlo: ulat sa pananaliksik, ulat na tekniko, at ulat ukol
sa panayam o pagbabasa.

Panunuri
Ang panunuri ay isang uri ng paglalahad na nagtitimbang, nagpapahalaga, nagpapasya at kumikilatis ng mga
bagay na may malaking kaugnayan sa kanyang pang-araw-araw na buhay. Gumagawa ng panunuri sa mga anyo ng
panitikan tulad ng sanaysay, maikling katha, tula at nobela, mga palatuntunang pangradyo, pantelebisyon at
pantanghalan at pelikula, mga konsiyerto at iba pang uri ng palabras pangmadla.

Ang mabuting panunuri ay makatarungan. Ito’y hindi lamang basta pumipintas o pumupuri kundi nagsasaad
ng iba’t ibang panig at aspekto ng isang anyo, palabas o pagtatanghal. Unang-una, ito’y batay sa kaalaman ng
sumulat. Kung magsusuri siya ng pelikula, dapat ay alam na alam niya pati detalye ng pelikulang susuriin.
Kinakailangang ito’y kanyang lubos na pinag-isipan, may matapat siyang layunin, walang pagkiling o negatibong
damdamin at higit sa lahat makatwiran siya sa kanyang pagtataya at pagpapahalaga.

2. Ang Pagsasalaysay

Ang pagsasalaysay ay isa sa pinakagamitin sa pang-araw-araw na pakikipagtalastasan ng tao sa kanyang

kapwa. Ang layunin nito’y magkuwento ng isang pangyayari o kawil ng pangyayari.

Ang tao’y likas na mahilig sa kuwento. Labis siyang nasisiyahang isalaysay sa iba ang sariling karanasan,
ang isang nasaksihan, nabasa o napakinggan. Kung minsan pa, ang salaysay ay likhang-isip lamang, nais lamang
magkuwento upang magpalipas ng oras o makapagbigay lugod sa nakikinig o mambabasa.

Ang pagsasalaysay ay madalas ihalo sa ibang uri ng pagpapahayag tulad ng paglalahad, paglalarawan, at
pangangatwiran. Ito’y mabisang pamukaw sa isip ng mambabasa. Gusto ng mambabasa na makaranas sa kanyang
binabasa ng galaw at ito’y napagtatagumpayan ng salaysay. Sa kamay ng isang mahusay na mananalaysay,
nakikintil sa isipan ng mambabasa ang isang tiyak na larawan. Higit na gumagaan ang pag-unawa sapagkat ang mga
konsepto ay nadadamitan ng isang tiyak na insidente.

Sa pagbanggit sa mga tiyakang nagaganap sa buhay ng isang nilikha, nagkakaroon ng ibayong bisa ang
pahayag. Lumilinaw ang mga kaisipan at napananartili ang interes ng bumabasa.

Mga Kailangan ng Isang Pagsasalaysay

Paksa

Ang nagsusulat at may gustong sabihin. Ito ang kanyang pinapaksa. Isinasaalang-alang sa pagpili ng paksa
hindi lamang iyong alam na alam ng sumulat at may kinalaman sa kanyang buhay kundi lalo na iyong gustong
malaman ng mambabasa at may kinalaman sa kanilang buhay

Ang mga paksa ng isang salaysay ay nasa paligid lamang. Hindi na kailangang magpakalayo sa paghahanap.
Ang mga ito’y nasa pang-araw-araw na karanasan ng tao; nasa karanasan ng iba na ikinukuwento nila, napakinggan
at kinapulutan ng mga kaisipan; nasa mga pahayagan, magasin at libro na kung dadamputin at bibihisan ng naiibang
uri ng pagsalaysay ay kawili-wili pa ring basahin. Kung minsan nama’y nasa guni-guni ng manunulat na ibinatay sa
realidad ng buhay.

Banghay

Ang banghay ay istruktura o balangkas ng salaysay. Ito ang pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari na
tumutungo sa direksyon ng pagbuo ng salaysay. Kadalasang kronolohikal ang sistemang ginagamit sa
pagsasalaysay. Bago sumulat ng sanaysay, mahalagang buuin munan nang maayos at malinaw ang kawil ng mga
pangyayaring ito upang hindi maging magulo sa isipan ng mambabasa ang nilalandas ng salaysay.

Ang pinakapayak na uri ng pagsasalaysay ay kadalasang tumutukoy sa iisang pangyayari sa isang tiyak na
panahon. Ang ganitong uri ng salaysay ay nang-iiwan ng isang malinaw na kakintalan sa isipan ng mambabasa.

Tauhan

Ang salaysay ay buhay at gumagawa sapagkat may mga taong buhay at nagpapagalaw rito. Ang mga
tauhang ito’y may kaisipang ginagamit sa paghanap ng solusyong tugon sa mga kinakaharap na suliranin. Sila’y may
mga damdaming reaksiyon sa mga nagaganap sa kanila. Sila’y kumikilos ayon sa hinihingi ng sitwasyon at
nagsasalita sa isa’t isa upang magkaunawaan. Ang mga pagsusumikap, pagpupunyagi, at pakikipagsapalaran ng
mga tauhan ay pumupukaw sa sarili nilang mga pagsusumikap, pagpupunyagi at pakikipagsapalaran.

Tagpuan

Ang lugar na kinagaganapan ng salaysay ay nararapat bigyan ng mahalagang pansin sapagkat ito’y
tumutulong sa pagbibigay linaw sa paksa, sa banghay at sa mga tauhan. Kung ang tagpuan halimbawa ay tukoy at
malinaw na mga barung-barong sa gilid ng estero o maharlikang palasyo ng hari, higit na maiintindihan ng
mambabasa ang takbo ng mga pangyayari sa salaysay. Higit na malinaw sa kanya kung bakit ang mga tauhan ay
ganito kung kumilos, mag-isip at magpasya.
 May mga salaysay na sumesentro sa uri ng tagpuan. May mga salaysay na sumesentro sa banghay o tauhan
at sa mga ganitong pagkakataon, pantulong lamang ang tagpuan sa pagbibigay-linaw sa maraming bagay.

3. Ang Paglalarawan

Ang paglalarawan ay isang anyo ng pagpapahayag na nagpapakita o nagpapamalas ng isang kabuuan sang
ayon sa kanyang mga katangian at kapintasan, halaga at kawalang-halaga, kagandahan at kapangitan. Ang
pangunahing layunin nito ay ipakita ang tao, bagay o pangyayaring naiiba sa mga katulad o kauri nito sang-ayon sa
mga taglay na kalikasan, kakanyahan, kakayahan, kahalagahan, at katangian.

Mahalagang batayan ng mabisa at masining na paglalarawan ang mga pandama ng tao. Nakabubuo ng
makatotohanan at ganap na paglalarawan sa pamamagitan ng paningin, pandinig, panlasa, pang-amoy at panalat.
Dahil ditto, itinatampok ang mga may kinalaman sa pagbuo ng pangkalahatang anyo ng tao o bagay na tinutukoy: ang
laki, taas, kulay, bigat, hilatsa o teksto, timbang, halaga, gamit, lapad, kitid, lasa, gulang, amay, kaangkupan, ang
kabuuang hitsura.

Sa paglalarawan, pag-aralan munang mabuti ang paksa. Nasa kamay ng naglalarawan kung paano ito
gagawing kawili-wili, makatotohanan, may malalim na pananw, at kapaki-pakinabang sa nagbabasa.

Suriing mabuti ang bagay, tao, lugar o pangyayaring ilalarawan. Kailangang kilalang-kilala niya ito kahit na
pagbali-baligtarin pa. mahalaga hindi lamang ang panlabas na anyo kundi pati ang panloob. Dahil dito’y dapat na
tinitingnan niya ito mula sa lahat ng aspekto pati na sa pananaw ng ibang tao. Maaari ding ibatay ang pananaw sa
agwat o layo ng isang bagay at kung saang punto de bista tinitingnan. Ang isang bahay ay maaaring Malaki o maliit
sang-ayon sa pagpapahalagang taglay ng tumitingin. Iba ang kaanyuan ng isang bagay kung tinitingnan sa harapan,
tagiliran, sa likuran at sa pangkalahatan.

Mga Uri ng Paglalarawan

• Karaniwang o Obhetibo

Ang layunin dito’y ipakilala lamang ang isang bagay o pangyayari sa payak o karaniwang pamamaraan. Dito’y
hindi kailangan ang mabigat na pagtukoy sa damdamin o emosyon. Sapat nang maipaalam ang mga katangian,
kakanyahan, kalikasan, kapintasan, at kaanyuan ng isang bagay. Ang ganitong uri ng paglalarawan ay kadalasang
ginagamit sa mga teknikal na komposisyon tulad ng mga sulating pananaliksik, manipesto, resolusyon,
pagsasalaysay ng nasaksihan o naranasan, papel na nagpapahayag ng posisyon at iba pang anyong pampanitikan.

• Subhetibo o Masining

Ang paglalarawang ganito ay humihingi ng maayos at maingat na pagpili ng paksa, pananalita at

pamamaraan ng paglalarawan. Ang pagtukoy sa mga kaangkinan at katangian ng paksa ay batay sa guni-guni,
pananaw at damdamin ng naglalarawan. Sa ganitong paraan ay nagkakaroon ng bigat at halagay sa buhay ng tao
ang paksa. Higit na popular ang subhetibong paraan ng paglalarawan sa malikhaing pagsulat gaya ng kathambuhay,
maikling katha, drama, sanaysay at tula.

Mga Elemento ng Paglalarawan

May mahahalagang elemento ng paglalarawan na dapat pag-ukulan ng diin sa pagsusulat: ang maingat na
paggamit ng wika, organisadong detalye, tiyak na kakintalan o impresyon at malinaw na pananaw o punto de bista.

• Wika

Ang wika sapagkat nagpapakita ng kaanyuan at kabuuan ng tao, bagay, sitwasyon, insidente o senaryo,
lubahang mahalagang pag-ukulan ng pansin ang maingat na paggamit ng wika. Sa pagbuo ng larawan, mga salitang
may hindi mapasusubaliang kahulugan ang kasakangkapan. Hindi angkop ang walang pakundangang paggamit ng
kahit na ano na lamang salita. Mahalaga ang kaangkupan ng paggamit ng mga salita, iyong mga nagpapalinaw at
hindi nagpapalabo, iyong tumitiyak at hindi nagpapalito.

• Organisadong Detalye

Sa paglalarawan, kailangang maayos ang pagbibigay ng lahat-lahat tungkol sa paksang inilalarawan. Ang
mga detalyeng bubuo sa kaanyuan at mga katangian nito ay kailangang nakatutulong sa halip na nakasisira sa
kaisahan ng impresyon. Inaayos ang mga detalye sa paraang nagiging malinaw ang paglalarawang ginagawa.

• Tiyak na Kakintalan o Impresyon

 Mahalaga ang pagkakaroon ng kaisahan ng inilalarawan, maging ito ay tao, bagay o sitwasyon. Dapat sikapin
ng naglalarawan na makapag-iwan ng tiyak na kakintalan o impresyon sa isip ng mambabasa. Higit na epektibo kung
ang kakintalan ay hindi lamang sa panlabas na kaaanyuan o mababaw na kahulugan kundi maging sa pagpapaisip ng
mensahing ibinibigay nito kaugnay ng buhay. Maaaring ilarawan ang tungkol sa kapayapaang inihahatid ng
kalmanteng dagat subalit dapat na hindi nakaliligtaan ang nakakubling mukha nito ng panganib at kapinsalaang
idinudulot sa tao.

• Pananaw o punto de bista

Mahalagang isaalang-alang ang pagtingin ng taong naglalarawan sa bagay o paksang kanyang inilalarawan.
Ang anggulo o puntong ginagamit sa pagtingin sa isang inilalarawan ay apektado ng maraming bagay na alam ng tao
tungkol sa paksa, ang kanyang mga nagging magaganda at pangit na karanasang kaugnay nito ang kanyang
panlasa. Ang paksang panlipunan halimbawa ay maaaring ilarawan mula sa punto de bista ng isang pulitiko, isang
guro, isang ina ng tahanan, isang pulubi, isang alagad ng simbahan, isang artista, isang estudyante, o isang pinuno
ng bayan. Makikitang Malaki kaagad ang pagkakaibang mangyayari sa pagalalarawan batay sa pagkakaiba ng mga
pananaw o punto de bista ng bawat isa.

4. Ang Pangangatwiran

Sa lahat halos ng sandal ng kanyang pakikipamuhay sa kanyang kapwa, ang tao’y nagpapasya at pumipili,
nakikilahok at namumuno, nag-iisip at nagwawari. Tuwina’y gumagawa siya ng mga desisyon, maliliit man o malalaki,
mahahalaga man o hindi. Sa ayaw niya’t sa gusto, ang mga desisyong ito’y siyang humuhugis sa kanyang pagkatao,
nagbibigay-direksyon sa tinatakbo ng kanyang buhay at lumilikha ng kanyang kapalaran sa kinabukasan. Dito
pumapasok ang kahalagahan ng paglinang sa kakayahan sa kritikal na pag-iisip, mahusay na paninindigan at
mahusay na pangangatwiran.

Ang buhay ng tao’y lagging kaugnay ng mga taong nasa kanyang pailgid – ang kanyang mga magulang at
kapatid, ang mga kamag-anak, ang mga guro at kaeskwela, mga kapitbahay at kaibigan at kung may sariling pamilya,
ang kanyang asawa at mga anak. Ang mga taong ito’y iniimpluwensiya siya at iniimpluwensiyahn naman niya. Dahil
dito’y lubhang mahalaga na ang tao’y marunong gumawa nang maingat ng mga kaisipang makakaakit sa kanya mga
kinukumbinsing maniwala sa kanyang sinasabi.

Bukod sa mga taong nasa paligid niya, Malaki rin ang papel na ginagampanan ng mass media sa pagbuo
niya ng mga desisyon sa buhay mula sa pagkaing isusubo, sabong ipanlilinis ng katawan, sa mga artistang
hahangaan, mga pulitikong paniniwalaan at mga simulating papanigan.

Kung siya’y taong medyo tangayin, madali siyang matatangay ng desisyon ng iba. Natatalo siya sa mga
pangangatwiran, sa mga panindigan, sa mga desisyon. Subalit kung siya’y taong may matibay na paniniwala sa
kanyang sariling pasya at mahusay siya sa larangan ng pangangatwiran, siya ang makatatagay sa halip na siya ang
matangay.

Dahil dito, ang pag-aaral ng sining ng pangangatwiran ay lubhang napakahalaga. Ito’y ginagamitan ng lohika
upang mabisang makakumbinsi sa iba, upang mapagtibay ang mga dating paniniwalaan, at upang makabuo ng mga
bagong kaisipan at saloobin.

Ang mahusay at mabisang pangangatwiran ay iyong nagbibigay ng mga konklusyong nasasalig sa

katotohanan. Ang isang nangangatwiran ay nagbibigay-diin sa kanyang panig sa pamamagitan ng mga argumentong
batay sa lohikal na paraan ng pagkumbinsi sa kausap.

Ang lohika ay isang uri ng agham na nagtuturo ng sistematikong pangangalap at pagsusuri ng kaalaman at
ng pag-unawa sa mga ito. Ang lohika’y lubhang mahalaga sa pangangatwiran sapagkat sa pamamagitan nito
nabubuo ang mga malilinaw, kongkreto at makatwirang pananalitang batay sa mga pinag-isipang ideya. Ang layunin
ay mapaniwala at mapakilos ang iba tungo sa pinangangatwiranang mga layunin. Ang lohika’y nasa ilalim ng agham
samantalang ang pangangatwiran ay nasa ilalim ng sining. Batay rito, ang pangangatwirang lohikal ay
makatotohanan, sistematiko, organisado, kapani-paniwala at kawili-wiling pakinggan.

Mga Hakbang sa Pangangatwiran

Bilang paghahanda at pagsasanay sa larangang ito, kailangan munang alamin ang iba’t ibang paksang
nangangailangan ng pangangatwiran. May mga paksang higit na angkop ang makatwirang pagtalakay samantalang
may iba naman na madamdaming estilo ang higit na mabisang gamitin.

Dapat na suriing mabuti ang proposiyon upang higit na mapagpasyahan ang pinakamabubuting argumentong
magagamit sa isang paksa. Sa ganito ibinabatay ang pag-aaral sa mga paraan ng pangangatwirang gagamitin.
 Dapat ding suriing mabuti ang mga argumento at ang inipong ebidensyang susuporta sa mga argumentong
ito. Tandaang higit na madaling makakumbinsi kung may mga ipinakikitang katibayan na konkreto at malinaw sa
isipan ng iba.

Mga Bahagi ng Pangangatwiran

Karaniwang may dalawang bahagi ang isang pangangatwiran: una, ang proposisyon at pangalawa, ang
ebidensya.

4.1 Ang Proposisyon

Ang proposisyon ay tinatanggap bilang isang uri ng paninindigang nilalaman ng isang buong pangungusap na
ang layunin ay patunayan ito sa pamamagitan ng mga ipinahahayag na argumento. Bagamat ito’y nagsasaad ng mga
ideya na posibleng tutulan o pagtalunan kaya naman handa ang nangangatwiran na gumamit ng mga paraang pang-
akit sa kanyang mambabasa upang siya’y paniwalaan at panigan.

Mga Uri ng Proposisyon

Pangyayari

Ito’y humihingi ng maingat na pagsusuri, pagpapatotoo o pagpapabulaan. Masusukat ang katotohanan nito
ang kabulaanan sa iba’t ibang paraan tulad ng pagsusuri sa mga ulat, nasusulat man o hindi; pag-iinterbyu sa mga
taong may kinalaman o tuwirang nakasaksi; at sariling pagtuklas at paghatol sa tunay na nangyari.

Halimbawa: Maraming nasugatan sa nagaganap na pagbomba sa Philippine Military Academy sa Baguio.

Maaari itong patunayan sa pamamagitan ng pagpunta mismo sa kinaganapan ng pangyayari. Ito’y kung
posible para sa nag-iimbistigang gawin ito. Kung hindi, magtatanong siya sa mga tuwirang nakasaksi, magbabasa
siya ng iba’t ibang ulat tungkol dito, o gagawa siya ng sariling pag-aaral batay sa mga materyales na nasa kamay
niya.

Kahalagahan

Pinaninindigan nito ang kahalagahan o kabuluhan ng isang bagay, ng isang palakad, isang patakaran, isang
gawain o isang simulain. Ito’y kadalasang lumilitaw sa paglulunsad ng mga gawaing pambayan tulad ng mga
proyektong sangkot ang pagtutulungan ng maraming tao. Halimbawa, bakit dapat makisangkot sa proyekto ng
Barangay, ng Alay-lakad, ng organisasyong pambayan o pampook. Sa mga gawaing pampaaralan, mahalaga ito lalo
na sa panig ng isang namumuno na hangad mapakilos ang kanyang mga kasapi.

Patakaran

Inihaharap sa ganitong uri ng proposisyon ang isang paraan ng pagkilos o mga iminumungkahing kalutasan o
solusyon ng isang problemang kinakaharap. Ginagamit dito ang salitang dapat at madalas gamitin ito sa
pampublikong pagatatalo.

Mga Katangian ng Mahusay na Proposisyon

Ang unang dapat pag-isipan ng sumusulat ng isang proposisyon ay kung paano niya gagawing kawili-wili ang
kanyang pagtalakay upang ang interes ng mambabasa ay kanyang makuha o mapanatili. Kahit mahuhusay ang
kanyang mga argumentasyong ginagamit, kailangang ito’y iharap sa paraang aakit sa mambabasa.

Piliin ang mga napapanahong paksa, lalo na ang paksang may tuwirang kinalaman sa lalong nakararaming
tao. Interesado ang tao sa mga bagay na siya’y may kinalaman. Hangad niyang makinig sa mga argumentong
tutulong sa kanya sa pagbuo ng isang desisyon tungkol sa mga napapanahong isyu.

Ang isang malinaw at tiyak na proposisyon ay pinatutunayan ng mga matitibay na ebidensya. Kailangan ding
ipakita sa mambabasa na ang mga na ang proposisyong ibinibigay ay matapat at walang kinikilingan.

Higit sa lahat, iwasang maging sabog ang mga argumento. Sikaping malinaw ang pagkakaugnay-ugnay ng
mga ideya para sa bawat argumento.

Pagsusuri ng Proposisyon

Ang matagumpay na pangangatwiran ay batay sa isang proposisyong malinaw, tiyak at ganap na

mauunawaan. Sapagkat ang layunin ay makakumbinsi kaya’t mahalagang ang proposisyon ay maingat na sinuri at
maayos na inilahad.
 Upang maging higit na sistematiko sa pagsusuri ng proposisyon, kailangang itala muna ang lahat ng
maaaring maging argumento. Alamin kung ito ba’y saklaw ng paksa, nauulit baa ng ilang katwiran, nagtataglay ba ito
ng higit sa isang isipan at matibay ba itong saligan.

Kailangang malinaw kung ano ang isyung pinagtatalunan. Tingnan kung may mga kailangan pang
pagbabago. Ang pagbabagong isinasaad sa proposisyon ay kailangang mabisa, makahulugan, kapani-paniwala at
tunay na kailangan.

4.2 Ang Ebidensya

Tinatawag na ebidensya ang mga ideyang ginagamit na pantulong sa mga proposisyon. Kinakailangang
pagkatapos na masuri ang proposisyon at ang mga argumento ay linawin naman ang ebidensya.

May apat na uri ang ebidensya

1. ang datos o pangyayari;
2. ang opinion o obserbasyon;
3. ang pagbibigay-katwiran ng mga dalubhasa o awtoridad
4. ang pananampalataya o paniniwala.

Ang mga datos o pangyayari ang itiuturing na pinakakonkreto, obhetibo at matibay na ebidensya. Ang
obserbasyon at opinion ay batay sa mga nasaksihan, napakinggan, naamoy, naramdaman, at napagwari-wari. Ang
mga saksi ay mga mapagkakatiwalaang tao na siyang nagpapatotoo sa nangyari. Ang mga dalubhasa, may pinag-
aralan at mapagkakatiwalaang mga tao ang pinagkukunan ng mga ebidensyang mapaniniwalaan sapagkat sinuri’t
pinag-aralan nila ang mga pangyayari, pinag-isipan nilang abuti ang mga katibayan at maingat sila sa pagbuo at
pagbibigay ng kanilang mga konklusyon.