Lekcja 1: Czym jest filozofia?

Etymologia słowa filozofia.

Metafora igrzysk (Pitagorasa) i postawy filozoficznej

- Pitagoras VI w. p.n.e. (fragment z Cycerona)

Charakter pytań filozoficznych

- ogólność, abstrakcyjność, ostateczne, fundamentalne
- racjonalistyczne, dedukcyjne (a priori) kryteria ich uzasadnienia
- Gedankenexperiment (eksperyment myślowy)
- przykłady szczególne/praktyczne i ogólne/filozoficzne
- Skąd to wiem? (epistemologia)
- Czy jest możliwe aby było inaczej? (logika, metafizyka)
- Co istnieje? Czy istnienie miało początek, czy trwało wiecznie? Czym to
. ostatecznie jest? (ontologia, metafizyka)

Źródła i motywacja postawy filozoficznej

- zdziwienie i niekoniecznie praktyczna motywacja dociekań filozoficznych
(Arystoteles)

- Ćwiczenie, przykłady
- jakiś ciekawy eksperyment myślowy (metafizyka, etyka, psychologia)
- hipoteza symulacji

Kilka słów o olimpiadzie filozoficznej.

Lekcja 2: Działy filozofii
- metafizyka i ontologia (teoria bytu)
- epistemologia (teoria poznania)
ZAKRES FILOZOFII. Odkąd istnieje nauka, nie ustają wysiłki, aby wyjść poza
rozważania częściowe i objąć w jednej nauce wszystko, co istnieje; nie ustają
próby, by obok nauk specjalnych zbudować naukę, która da pogląd na świat: ta
nauka była i jest nazywana filozofią. To nauka, której zakres jest zatem z
wszystkich nauk najobszerniejszy i pojęcia najogólniejsze.
Jeśli zdarza się, że filozofia ze swego wielkiego zakresu wybiera jakąś część i o
niej traktuje specjalnie, to dzieje się to ze względu na tej części szczególną wagę
i wartość. Jest to nauka o tym, co dla ludzkości najważniejsze i najcenniejsze.
I tylko tyle można powiedzieć o przedmiocie filozofii.
~ Władysław Tatarkiewicz

Dodatkowe czytanie: rozdział 2 – Myślenie filozoficzne, potoczne, naukowe.

Metafizyka (ontologia)
• Metafizyka klasyczna albo filozofia pierwsza – dziedzina wiedzy
ukonstytuowana przez Arystotelesa, rozważająca byt jako byt oraz jego
istotne własności i ostateczne przyczyny. (natura wszechrzeczy)
• Ontologia (teoria bytu) – (etymologicznie słowo wywodzi się z języka
greckiego. "Onto" oznacza „to, co jest”, a więc „ontologia” może
oznaczać „naukę o wszystkim, co jest”). Podstawowy dział filozofii
starający się badać strukturę rzeczywistości i zajmujący się problematyką
związaną z pojęciami bytu, istoty, istnienia i jego sposobów, przedmiotu i
jego własności, przyczynowości, czasu, przestrzeni, konieczności i
możliwości.

Metafizyka (zagadnienia)
• Co istnieje? (ontologia)
• Czym jest rzeczywistość?
 • Czy żyjemy w symulacji?
• Czy istnieje Bóg?
• Czym jest osoba (podmiot)? Jakie są warunki koniecznie do bycia osobą?
(ćwiczenie 1: osobiste pojęcie tożsamości)
• Tożsamość osobista – np. co sprawia że jesteście sobą?
• Czy świat składa się wyłącznie z materii? Czy wszystkie zjawiska w
świecie da się sprowadzić do procesów fizycznych?
• Czy wszechświat miał początek, czy istniał zawsze?
• Czy ludzie mają umysły, i w jakiej relacji są one do ciała?
• Czy człowiek ma wolną wolę?
• Co to znaczy dla jednego wydarzenia powodować inne wydarzenie
(natura związku przyczynowo skutkowego)?

Epistemologia
• Epistemologia (od stgr. ἐπιστήμη, episteme – „wiedza; umiejętność,
zrozumienie”; λόγος, logos – „nauka; myśl”), teoria poznania lub
gnoseologia – dział filozofii, zajmujący się relacjami między
poznawaniem, poznaniem a rzeczywistością. Epistemologia rozważa
naturę takich pojęć jak: prawda, przekonanie, sąd, spostrzeganie, wiedza
czy uzasadnienie. "Co to jest poznanie i czym jest poznawanie?
Wyjaśnianie praw dotyczących zarówno poznawania i tego, co jest
poznane".
tzn. zdanie „Ala ma kota” jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy Ala rzeczywiście
posiada jakiegoś kota.
Epistemologia (zagadnienia)
• Czym jest wiedza?
Definicja wiedzy (Platon). Definicję wiedzy podał Platon w dialogu Teajtet,
gdzie Sokrates w rozmowie z Teajtetem dochodzi do wniosku, że
Wiedza to prawdziwe, uzasadnione przekonanie.
Przykłady – omamy, wierzenia dogmatyczne.
Ćwiczenie:
1. Biorąc pod uwagę powyższą definicję, na którym z jej elementów pojęcie
pewności najbardziej się opiera?
2. Podaj dwie zasadnicze różnice pomiędzy wiedzą a wiarą. Podaj
przykłady, które ilustrują te różnice.

Wiedza a priori a wiedza a posteriori. Względność rodzaju uzasadnienia w

zależności od kontekstu poznawczego (kategorii poznawczej). Np. matematyka,
a nauki przyrodnicze.

• Czym jest prawda?

Definicja prawdy (Arystoteles)
Powiedzieć, że istnieje, o czymś, czego nie ma, jest fałszem. Powiedzieć o tym, co
jest, że jest, a o tym, czego nie ma, że go nie ma, jest prawdą.
Definicja ta (zwana dziś korespondencyjną definicją prawdy) oznacza, że:
dane zdanie A jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy stan faktyczny opisany przez
zdanie A ma rzeczywiście miejsce.

• Czym jest poznanie (zdobycie wiedzy) i czym jest poznawanie (proces

zdobywania wiedzy)?
• Czy w ogóle wiemy cokolwiek?
• Skąd wiemy że coś wiemy?
• Jak uzasadniamy naszą wiedzę?
• Czy istnieją prawdy których nie znamy? To znaczy, czy wiemy że czegoś
nie wiemy?
 • Czy wszystkie prawdy są poznawalne? To znaczy, czy dla wszystkich
prawd, jeśli X jest prawdą, to czy możemy poznać X?
• Czy zawsze wiem że coś wiem? Przykład: pamięć motoryczna związana z
hasłem wprowadzanym na klawiaturze.
• Czy poniższe zdanie jest prawdziwe, czy jest fałszywe?
„To zdanie jest fałszywe.”
Dla każdej hipotezy matematycznej H, jeśli nie posiadamy dowodu na H (co by
było równoznaczne z tym że H jest twierdzeniem) to nie możemy powiedzieć że
H jest prawdziwe ani fałszywe.

Paradoks Śpiącej Królewny Jaki stopień przekonania ma królewna że wynik

był reszką?
(kolejny przykład rozumowania antropicznego)
Paradoks Fitch’a
Jeśli wszystkie prawdy są poznawalne, to wszystkie prawdy są znane.

Wszystkie pojęcia z zakresu ontologii lub epistemologii możemy poddać

formalnej analizie logicznej w logice modalnej.
Przykłady postulatów:
Jeśli wiem że A, to A jest prawdą.
Jeśli wiem że A, to wiem że wiem że A.
Jeśli nie wiem że A, to wiem że nie wiem że A.

Jeśli A jest prawdą, to jest prawdą możliwą.

Jeśli A jest prawdą konieczną to jest prawdą możliwą.
Jeśli A jest prawdą, to konieczną prawdą test to że A jest prawdą możliwą.

Ćwiczenie: zformułowanie postulatu (zasady)

Two friends, Sam and Terry, are walking down the street when they are
surprised by a mugger. He whips out a gun and says, “give me all your money.”
The two of them reluctantly take out their wallets. As they’re about to relinquish
them, Sam pulls out a twenty dollar bill and hands it to Terry, saying “oh, here’s
the twenty bucks I owe you.”

So… the main question is whether Sam has paid back Terry. Getting the
students to articulate a principle that explains why or why not, and which
also gets us what seem to be the right answers in other cases, is trickier than they
think it will be.

PRACA DOMOWA:
1.Wasza pierwsza myśl filozoficzna, jeśli ja pamiętacie, lub jakakolwiek z
dzieciństwa. Po czym ustal do jakiej dziedziny filozofii to zagadnienie należy.
2. Dla osób które nie pamiętają, co dziś was najbardziej dziwi, coś czego nie
możecie do końca zrozumieć, a ciekawi was dlaczego tak jest a nie inaczej? Po
czym ustal do jakiej dziedziny filozofii to zagadnienie należy.
Lekcja 3: Działy filozofii – etyka
- etyka
- logika

ETYKA
- etyka opisowa
- etyka normatywna
- metaetyka

Etyka (z stgr. ἦθος ethos „zwyczaj”) – dział filozofii, zajmujący się badaniem
moralności i tworzeniem systemów myślowych, z których można wyprowadzać
zasady moralne.
Celem etyki jest dochodzenie do źródeł powstawania moralności, badanie
efektów, jakie moralność lub jej brak wywiera na ludzi oraz szukanie
podstawowych przesłanek filozoficznych, na podstawie których dałoby się w
racjonalny sposób tworzyć zbiory nakazów moralnych.
Moralność to całość zasad, wartości i przekonań oraz postaw i zachowań
dotyczących postępowania jednostki lub grupy, ujmowana z punktu widzenia jej
związku z szeroko rozumianym dobrem i złem.
Moralność zajmuje się wartościami i postępowaniem człowieka wobec nich.
Mówi co jest wartością wyższą, a co niższą. Nakazuje realizować jedno przed
drugim , chronić jedno bardziej od drugiego. Wartościami są: książka, zdrowie,
pomoc drugiemu. Moralność ustala powinności wobec świata i hierarchizuje
nasze działania.
ETYKA OPISOWA – Nauka ta opisuje różne systemy etyczne, powstałe w
różnych okresach historycznych i różnych społecznościach. Przygląda się ich
kształtowaniu, starając się dotrzeć do jego przyczyn.

Przykłady zagadnień z zakresu etyki opisowej:

• Jakie systemy etyczne istniały w historii ludzkości?

• Geneza powstania moralności – wytłumaczenie ewolucyjne.

Przykład:
Dekalog jest zbiorem podstawowych nakazów moralnych, obowiązujących
pierwotnie wśród wyznawców judaizmu, a następnie przyjęty przez chrześcijan.
Bliskim odpowiednikiem dekalogu w Taoizmie jest dziesięć wskazań, a w
Buddyzmie Mahayana, pięć szkodliwych działań oraz dziesięć złych uczynków.
W kulturze i mitologii starożytnego Egiptu, 42 wyznań bogini Maat stanowi
zasady etyczne, które każdy obywatel egipski był oczekiwany naśladować w
swoim codziennym życiu.

ETYKA NORMATYWNA – jeden z działów etyki, który wskazuje jak należy

postępować, jakie są kryteria oceny działań i ich uzasadniania.
W zależności od tego, jakie pojęcia uznają za centralne, można wyróżnić
następujące rodzaje etyk normatywnych:

• aksjologiczne – stawia w centrum uwagi pojęcie wartości,

• deontologiczne – stawia w centrum uwagi pojęcie powinności (obowiązku),
• odpowiedzialności – stawia w centrum uwagi pojęcie odpowiedzialności,
• aretologiczne – stawia w centrum uwagi pojęcie cnoty (Areté).

Warto nadmienić że klasyfikacja teorii etycznych, Rudolfa Carnapa jest

znacznie bardziej rozbudowana.
• Ze względu na zakres obowiązywania norm moralnych:
o teorie obiektywistyczne – zakładają one, że normy etyczne mają charakter uniwersalny i
można je wywieść z ogólnych założeń, a następnie zastosować do wszystkich ludzi.
o teorie subiektywistyczne – zakładają one, że normy etyczne są wytworem
poszczególnych ludzi. Prowadzi to do wniosku, że jeśli istnieją jakieś wspólne normy, to
są one wynikiem podobnej zawartości umysłów większości ludzi, lub nawet że nie ma
czegoś takiego jak wspólne normy i każdy posługuje się swoim prywatnym systemem
nakazów moralnych.
• Ze względu na źródło pochodzenia norm moralnych:
o naturalizm – systemy takie próbują wywodzić normy moralne z nauk przyrodniczych i ew.
społecznych.
 o antynaturalizm – systemy takie starają się dowodzić, że normy moralne muszą pochodzić
z „góry”, np. od Boga lub z przesłanek ściśle racjonalnych bez odnoszenia się do danych
eksperymentalnych
o emotywizm – systemy te traktują nakazy moralne jako wyraz i przedłużenie ludzkich
emocji, lub bardziej ogólnie jako efekt działania ludzkiej psychiki i w związku z tym nie
ma sensu szukać ani naturalistycznych, ani antynaturalistycznych źródeł tych nakazów, a
moralność jest po prostu jednym ze zjawisk psychologicznych.
• Ze względu na ocenę zachowań ludzi:
o motywizm – systemy motywistyczne zakładają, że o moralnej ocenie danego czynu
decyduje przede wszystkim motyw. Według tych teorii nie można uznać czynu za
moralnie słuszny, niezależnie od jego końcowego efektu, jeśli nie został podjęty z dobrą
intencją.
o efektywizm – systemy efektywistyczne zakładają, że o moralnej ocenie danego czynu
decyduje wyłącznie jego efekt. Jeśli czyn został dokonany bez intencji lub nawet ze złą
intencją ale przyniósł dobry efekt, to można go uznać za moralnie słuszny.
o nominalizm – systemy takie abstrahują zarówno od motywu jak i efektu. Traktują
one dobro i zło jako niedefiniowalne pojęcia pierwotne. Dobre w obrębie danego systemu
moralnego jest po prostu to, co jest zgodne z nakazami tego systemu. Wobec tego ani
motyw, ani efekt nie mają znaczenia w ocenie moralnej danego czynu, lecz po prostu
zgodność tego czynu z nakazami moralnymi.

Przykład:

W teoriach konsekwencjalistycznych, zaledwie i jedynie konsekwencje danego

czynu stanowią/uzasadniają i są wystarczalne do jego oceny moralnej.

Z kolei w teoriach deontologicznych, jedyną miarą/uzasadnieniem moralnym

danego czynu jest jego konformizm z obowiązującymi nakazami lub zakazami.
Przykłady zagadnień z zakresu etyki normatywnej:
• Jak powinienem postąpić (postępować)?
• Czy zdolność rozróżnienia dobra od zła wystarczy aby dobrze
postępować?

• Jeśli wiem że coś powinno być dokonane, to czy powinienem chcieć aby
to coś zostało dokonane?

• Czy eutanazję da się moralnie uzasadnić?

• Czy karę śmierci da się moralnie uzasadnić?

• Czy eksperymentowanie na zwierzętach da się moralnie uzasadnić?

METAETYKA – Problematyka metaetyki jest bardzo obszerna. Obejmuje ona

nawet takie zagadnienia jak wolność woli, odpowiedzialność moralna i
przedmiot oceny etycznej, lecz włącza je przede wszystkim od strony znaczenia
uwikłanych w te zagadnienia podstawowych pojęć, poddając te pojęcia subtelnej
analizie logicznej.
W węższym sensie metaetyka zajmuje się pewnymi wyodrębnionymi
zagadnieniami, z których dwa – od czasu ukształtowania się jej w odrębnych
działach etyki – wysunęły się na czoło. Pierwsze z tych zagadnień dotyczy
znaczenia orzeczników etycznych (dobry, zły, słuszny, podły). Drugim z
podstawowych problemów jest kwestia, czy sądom etycznym przysługuje
wartość logiczna i czy wolno je traktować jako fałszywe lub prawdziwe.

Przykłady zagadnień z zakresu metaetyki:

• Czym jest dobro/zło? Jak mogę odróżnić dobro od zła?
• Czy zasady moralności są obiektywne czy subiektywne?
• Czy rozum jest podporządkowany woli, czy wola rozumowi?
PRACA DOMOWA
Czy waszym zdaniem jest moralnie dopuszczalne świadome wpływanie na los innych,
wbrew ich woli?
Kategorycznie nie?
To zależy?
Odpowiedz na pytanie i uzasadnij swoją odpowiedź. Wyższa ocena wymaga
uwzględnienia jednej i drugiej strony odpowiedzi i jej uzasadnienia na podstawie
podanych przez Ciebie przykładów.
To pytanie zakłada najlepsze intencje oraz przekonanie o korzystnych konsekwencjach
takiej ingerencji. Tutaj oczywiście są uwzględnione pragnienia i aspiracje osoby, na
los której wpływamy – innymi słowy, wbrew ich woli, działamy z przekonaniem
zwiększenia prawdopodobieństwa osiągnięcia tych pragnień i aspiracji.
(Pytanie pomocnicze: Czy zezwalanie aby inni popełniali poważne błędy (życiowe),
które im szkodzą, w sytuacji gdy moglibyśmy im zapobiec (nawet wbrew woli danych
osób) nie wydaje się moralnie wątpliwe?)
Lekcja 4: Działy filozofii – logika 1
LOGIKA
- definicje
- funkcje wypowiedzi
- zdania syntetyczne, analityczne
- prawdy konieczne, możliwe, przygodne (przypadkowe)

Zagadka logiczna 1
Cztery osoby mają na głowie kapelusze. Powiedziano im że jest ich czworo i że
są dwa czarne i dwa białe kapelusze. Mają odgadnąć kolor swojego kapelusza.
Która osoba pierwsza odgadnie kolor swojego kapelusza?
Zagadka logiczna 2
Trzej Mistrzowie Logiki chcieli dowiedzieć się, kto był najmądrzejszy spośród
nich. Zwrócili się więc do swojego Wielkiego Mistrza, prosząc o rozwiązanie
sporu. „Spokojnie”, powiedział stary mędrzec. „Sporządzę sprawiedliwy test

aby to ustalić.”

„Zawiążę wam oczy i każdemu namaluję czerwoną lub niebieską kropkę na

czole. Jest jedna zasada: kiedy zdejmę wam opaski, jeśli zobaczycie
przynajmniej jedną czerwoną kropkę, to należy unieść rękę. Ten, kto pierwszy
zgadnie kolor kropki na swoim czole, wygrywa.”
I tak zostało powiedziane, i tak się stało. Wielki Mistrz zasłonił oczy trzem
zawodnikom i pomalował czerwone kropki na czole każdego z nich. Kiedy zdjął
opaski, wszyscy trzej mężczyźni podnieśli ręce zgodnie z obowiązującymi
przepisami i siedzieli chwilę w milczeniu, zastanawiając się.
W końcu jeden z nich powiedział: „Mam czerwoną kropkę na czole!”.
Jak się domyślił?

• Logika (gr. λόγος, logos, rozum, słowo, myśl) nauka o

• Sposobach jasnego i ścisłego formułowania myśli, oraz
• Regułach poprawnego rozumowania i uzasadniania twierdzeń.
Definicja definicji:
Definicja (z łac. definitio; od czas. definire: de + finire, „do końca, granicy”; od
finis: granica, koniec) – wypowiedź o określonej budowie, w której informuje
się o znaczeniu pewnego wyrażenia przez wskazanie innego wyrażenia
oddającego sens sformułowania.

Za zakres nazwy „definicja” uważa się sumę zakresów wszystkich nazw, które
można utworzyć ze słowa „definicja” wzbogaconego następującym po nim
przymiotnikiem (np. kontekstowa, równościowa, cząstkowa, w stylizacji
przedmiotowej, w stylizacji językowej).

Definicja jest narzędziem, które:

- wzbogaca język o nowe zwroty
- chroni wypowiedzi przed wieloznacznością
- uściśla znaczenia wyrazów i zwrotów
- pogłębia rozumienie wyrazów i zwrotów.

Biorąc za przykład następującą definicję:

Okrąg to zbiór wszystkich punktów na danej płaszczyźnie oddalonych o daną
odległość od danego punktu.
można zauważyć, że wszystkie definicje równościowe i niektóre cząstkowe
zawierają następujące elementy:
definiendum – wyrażenie definiowane, a więc to, co ma być zdefiniowane. W
podanym przykładzie: pojęcie „okrąg”
definiens – wyrażenie definiujące, a więc wyrażenie, za pomocą którego
definicja informuje o znaczeniu wyrażenia definiowanego. W podanym
przykładzie: wyrażenie „zbiór wszystkich punktów na danej płaszczyźnie
oddalonych o daną odległość od danego punktu”
łącznik definicyjny (spójka definicyjna) – definicyjny znak równości: „jest”,
„to”, „oznacza”, „jest to” i tym podobne albo myślnik (półpauza lub pauza).
Rodzaje wypowiedzi
Wypowiedzi, które formułujemy w codziennej komunikacji, służą wielu celom:
Jeśli charakteryzują otaczający nas świat, mają funkcję opisową.
Np. Ten królik jest biały.
Jeśli wyrażają uczucia nadawcy, mają funkcję ekspresywną.
Np. Ten królik jest cudny!
Jeśli usiłują skłonić odbiorcę do określonego zachowania, ich funkcję
nazywamy perswazyjną.
Np. Podpiszcie petycję przeciwko eksperymentom na królikach.
Jeśli wypowiedź lub tekst wywołują zmiany w rzeczywistości, np. są przyczyną
zmiany statusu danej osoby w życiu społecznym, mają funkcję sprawczą.
Np. Sąd uznaje oskarżonego o znęcanie się nad królikami.

Niektórymi z tych wypowiedzi zajmuje się logika. Zasadniczo logika bada tylko
wypowiedzi, które można uznać za prawdziwe lub fałszywe, czyli te którym
można przypisać wartość logiczną.
Zdania analityczne – ich wartość logiczna wynika z treści zawartej w zdaniu,
i.e. ze znaczenia słów weń występujących.
Przykłady:
Kawaler nie jest żonaty.
Trójkąt ma cztery boki.
Babcia jest płci żeńskiej.

Zdania syntetyczne – ich wartość logiczna wynika z tego jaki jest świat (fakty).
Przykłady:
Mamy teraz lekcję filozofii.
Dziś jest niedziela.
Proszę zauważyć bliską zależność pomiędzy zdaniami analitycznymi a wiedzą a
priori oraz pomiędzy zdaniami syntetycznymi a wiedzą a posteriori.
Zagadka Pewien złodziej mówi prawdę w poniedziałki, środy i piątki, a kłamie w
pozostałe dni. Pewnego dnia, złodziej mówi: „Jutro Powiem prawdę”. Jakiego dnia
złodziej wypowiedział to zdanie?

Zagadka W pewnej partii politycznej mamy 100 polityków. Każdy polityk jest
prawdomówny lub skorumpowany, i nie wszyscy są tego samego typu – to
znaczy co najmniej jeden jest prawdomówny i co najmniej jeden jest
skorumpowany.
Jeśli wybierzemy losowo dwóch polityków z tej partii to co najmniej jeden z
nich będzie skorumpowany. Ilu prawdomównych polityków jest w tej partii?

Logika modalna (zarys głównych pojęć)

– podział prawd na ich status ontologiczno-logiczny.
Prawda możliwa: sąd jest możliwy wtedy i tylko wtedy, gdy jest prawdziwy w
jakiejś możliwej sytuacji.
Prawda przygodna (przypadkowa): sąd jest przygodny wtedy i tylko wtedy,
gdy jest faktycznie prawdziwy a jego fałsz jest możliwy.
Konieczność: sąd jest konieczny wtedy i tylko wtedy, gdy jest prawdziwy w
każdej możliwej sytuacji.
Niemożliwość: sąd jest niemożliwy wtedy i tylko wtedy, gdy nie jest prawdziwy
w żadnej możliwej sytuacji.

Lekcja 5: Działy filozofii – logika 2, 3

WNIOSKOWANIE
Ogólny schemat wnioskowania:
Przesłanka 1
Przesłanka 2
…
Przesłanka n
-------------------
Konkluzja (wniosek)

𝐴1 , 𝐴2 , … , 𝐴𝑛 , więc 𝐵.

Przykład niezawodnego schematu wnioskowania – sylogizm (Arystoteles)

Sylogizm (z stgr. συλλογισμός – konkluzja, wniosek) – schemat wnioskowania
na podstawie dwóch przesłanek, które zawierają wspólny element, a każdy
element wniosku zawarty jest w dokładnie jednej przesłance.

PRZYKŁAD SYLOGIZMU
Przesłanka 1: Wszystkie ptaki składają jaja.
Przesłanka 2: Bociany są ptakami.
Wniosek: Więc, bociany składają jaja.

Podobne do dedukcyjnej zasady Modus Ponens:

Jeśli A, to B.
A
Więc, B.
Prawa logiki sformułowane przez Arystotelesa:
Zasada tożsamości (identyczności):
- każdy byt jest tym, czym jest.
- każdy przedmiot jest identyczny z samym sobą
- dla wszystkich przedmiotów x: x = x.
Zasada niesprzeczności:
- niepodobna, ażeby coś zarazem było i nie było.
Zasada wykluczonego środka:
- dla dowolnego zdania A, albo A albo nie A jest prawdziwe.

Inne przykłady niezawodnych (poprawnych) form wnioskowania:

AiB A A
------- B ---------
Więc, A ------ Więc, A lub B
Więc, A i B

IMPLIKACJA

Jeśli A, to B
(czytamy: jeśli A jest prawdą, to B jest prawdą)
A→B
poprzednik następnik
Inne przykłady poprawnych schematów wnioskowania (z implikacją):

Jeśli A to B Jeśli A to B A lub B Jeśli A to C

A Jeśli B to C nie A Jeśli B to C
--------------- -------------- ----------- A lub B
Więc, B Więc, jeśli A to C Więc B ---------------
Więc, C

IMPLIKACJA (nasze intuicje)

Poniżej są cztery karty z zestawu, w którym każda karta ma z jednej strony literę
a z drugiej cyfrę (w zestawie karty mogą się powtarzać).
Pytanie:
Które karty trzeba obrócić, aby sprawdzić słuszność poniższego twierdzenia
dotyczącego tych kart?
„Każda karta, która ma P z jednej strony ma 3 po drugiej stronie.”
(lub) „Jeśli karta ma P z jednej strony, to ma 3 po drugiej stronie.”
RODZAJE IMPLIKACJI
Rodzaje implikacji – indicative, subjunctive. Możemy myśleć o implikacji,
zakładając prawdziwość poprzednika w sensie faktycznym, hipotetycznym (na
przykład wbrew faktom, np. gdyby LXXXI LO mieściło się w Krakowie, to …)

W pokoiku na stoliku,
Stało mleczko i jajeczko.
Przyszedł kotek wypił mleczko
A ogonkiem stłukł jajeczko.
Przyszła mama, kotka przytuliła,
a skorupki wyrzuciła.

Gdyby mama nie widziała że kotek stłukł jajeczko, mogła by rozumować

następująco (zakładając że w domu jest wiele dzieci i zwierzaków):
Jeśli kotek nie stłukł jajeczka, to zrobił to ktoś inny.
If the cat didn’t break the egg, then someone else did it.
Wydaje się to całkiem sensowne.
Ale teraz wsłuchajmy się w brzmienie następującej implikacji, gdy mama
wieczorem, w zadumie filozoficznej rozważa metafizyczne możliwości
minionego dnia:
Gdyby kotek nie stłukł jajeczka, to zrobił by to ktoś inny.
If the cat had not broken the egg, then someone else would have done it.
To nie wydaje się takie oczywiste – więcej, jest to fałsz, dlatego że wykluczenie
kotka jako odpowiedzialnego za stłuczenie jajka nie koniecznie zakłada że jajko
musiałoby w ogóle być stłuczone. Równie dobrze, gdyby kotek go nie stłukł, to
jajko mogłoby pozostać niestłuczone. Dlaczego? Dlatego że w przeciwieństwie
do sytuacji faktycznej, gdy mamy do czynienia ze stłuczonym jajkiem, ktoś inny
musiał je stłuc. Natomiast w sytuacji hipotetycznej (chyba że zostało to
wyraźnie zaznaczone) nie wszystko to co miało faktycznie miejsce pozostaje
prawdziwe.
Lekcja 5: Działy filozofii – logika 2
- wnioskowanie dedukcyjne
- wnioskowanie indukcyjne

DEDUKCJA/INDUKCJA
Wnioskowanie dzieli się na kilka podstawowych klas:

- dedukcyjnego (od ogółu do szczegółu, np. sylogizm)

Wnioskowania dedukcyjne to te, w których wniosek wynika z przesłanek
w sposób pewny. O samym wniosku mówi się też, że jest niezawodny lub
konieczny.

- indukcyjnego (od szczegółu do ogółu, np. wszystkie zaobserwowane

łabędzie są białe, więc wszystkie łabędzie są białe)
Przez wnioskowanie indukcyjne rozumiemy przechodzenia do ogólnego
twierdzenia na podstawie szczególnych jego przypadków.

Dedukcja
Wszystkie kulki w tej misce są zielone. Wyciągnąłem z niej kulkę, więc ona
musi być zielona.

Indukcja
Wyciągnąłem kilka kulek z tej miski i każda z nich była zielona. Więc wszystkie
kulki w misce są zielone.
PRZYKŁADY DEDUKCJI
Przykład 1. Wnioskowanie Sherlocka Holmesa. Ktoś rzucił w ofiarę stolikiem
nocnym. Takiego morderstwa mógł dokonać tylko ktoś bardzo silny. George jest
słaby, więc George odpada.
P1: Ktoś rzucił w ofiarę stolikiem nocnym.
P2: Takiego morderstwa mógł dokonać tylko ktoś bardzo silny.
P3: George jest słaby.
------------------------------------------------------------------------------
W: to nie George popełnił zbrodnię.

(Dedukcja) Przykład 2. Wykonanie dedukcji w celu rozwiązania problemu.

INDUKCJA (WNIOSKOWANIE INDUKCYJNE)
PRZYKŁADY INDUKCJI

Przykład 1
P1: Kruk 1 w moim ogrodzie jest czarny.
P2: Kruk 2 w moim ogrodzie jest czarny.
…
P10: Kruk 10 w moim ogrodzie jest czarny.
-----------------------------------------------------
W: Więc, wszystkie kruki są czarne.

Jak możemy powyższą argumentację poprawić, ulepszyć?

- Omówić wszystkie parametry wzmacniające przesłanki i osłabiające wniosek.
Na tym etapie, intuicyjne przykłady wzmocnionych przesłanek, lub osłabianego
wniosku aby zwrócić uwagę jak argument mógłby być ulepszony.

Przykład 2 (co nam ta forma przypomina?)

40% procent ankietowanych obywateli preferuje produkt P.
Więc, 40% wszystkich obywateli preferuje produkt P.

Przykład 3
Prawie wszyscy koszykarze mają ponad 180cm wzrostu.
Alek jest koszykarzem.
Więc, Alek ma ponad 180cm wzrostu.

Zagadka: Kto kłamie? A mówi że B kłamie. B mówi że C kłamie, a C mówi że

A i B kłamią.
PODSUMOWANIE
Kontrasty pomiędzy poprawnym wnioskowaniem dedukcyjnym a
wnioskowaniem indukcyjnym.
1. Indukcja rozszerza wiedzę zawartą w przesłankach, a w dedukcji wniosek
jest zawarty w przesłankach.
2. Indukcja jest wnioskowaniem o całości z części, dedukcja zaś –
odwrotnie.
3. W poprawnym wnioskowaniu dedukcyjnym, prawdziwość przesłanek
gwarantuje prawdziwość wniosku, a we wnioskowaniu indukcyjnym
żadna ilość prawdziwych przesłanek nie jest w stanie zagwarantować
prawdziwości wniosku.

Kryteria poprawności wnioskowania - w następnej lekcji (lekcja 6?)

Dla wnioskowania dedukcyjnego (poprawność/validity; cytat Bolzano, oraz
współczesna truth-preserving definition),
Jedna z definicji poprawnego wnioskowania dedukcyjnego (Bernhard
Bolzano, 1781-1848):
Wnioskowanie jest poprawne wtedy i tylko wtedy gdy nie jest możliwe aby
wniosek był fałszywy gdy przesłanki są prawdziwe.
Lub, innymi słowy:
Wnioskowanie jest poprawne wtedy i tylko wtedy gdy jeśli przesłanki są
prawdziwe to wniosek też jest prawdziwy.
Wiedząc że każda, dedukcyjnie poprawna argumentacja ma właściwość
przechowywania prawdy, we wcześniej opisanym sensie, aby dowieść
niepoprawności danej argumentacji – uzurpującej dedukcyjnie poprawną –
wystarczy znaleźć możliwą sytuację, w której przesłanki są prawdziwe ale
konkluzja jest fałszem.

Przykład niepoprawnego wnioskowanie dedukcyjnego

Jeśli p to q
nie p
Więc, nie q
 Jeśli będzie padało, mecz zostanie odwołany.
Nie pada.
Więc mecz nie zostanie odwołany.
(Ale może być odwołany z wielu innych przyczyn, np. lot drużyny gościnnej
został opóźniony; nagła choroba członków jednej z drużyn.)

Przykład niepoprawnego wnioskowanie dedukcyjnego

Jeśli p to q
q
Więc p
Jeśli coś jest kotem to jest zwierzęciem.
Burek jest zwierzęciem.
Więc Burek jest kotem.
(Ale Burek jest psem!)

Dla wnioskowania indukcyjnego (strength – gradual strength of argument)

Zagadka 3. Kuba, Kamil, i Paweł są identycznymi braćmi (trojaczkami). Kuba i
Kamil zawsze kłamią, a Paweł zawsze mówi prawdę. Kamil jest Ci winien
pieniądze i chcesz mu o tym przypomnieć gdy go spotkasz.
Pewnego dnia spotykasz jednego z nich na spacerze i chcesz sprawdzić czy to
Kamil. Jakie trzy słowne pytanie możesz zadać napotkanemu bratu aby ustalić
czy jest Kamilem?

Pozostałe notatki są nieistotne – nie musicie nic o nich wiedzieć.

Rachunek zdań (logika zerowego rzędu) – zdania i spójniki logiczne
Zdania A, B, C, …
Funkcje zdaniowe – i, lub, jeśli … to …, negacja
Przykłady zdań złożonych:
Jeśli A to B,
A i B,
nie A,
A lub B

Przykłady praw
Jeśli A to B Jeśli A to B A lub B
A Jeśli B to C nie A
--------------- -------------- -----------
Więc B Jeśli A to C Więc B
AiB A A
------- B ---------
A ------ A lub B
AiB

Rachunek predykatów (logika pierwszego rzędu) – kwantyfikacja elementów

dziedziny dyskursu.
Kwantyfikatory:
(uniwersalny): czytamy dla wszystkich x, ∀𝑥𝑃(𝑥)
(egzystencjalny) czytamy istnieje x, ∃𝑥𝑃(𝑥)

Wprowadza pojęcie elementów indywidualnych, dziedziny dyskursu, oraz

kwantyfikatorów. Czyli możemy formalizować następujące zdania:
Pewien kot jest postrachem wszystkich mysz
Z tego logicznie wynika że:
Wszystkie myszy boją się co najmniej jednego kota

Logika drugiego rzędu – kwantyfikacja zbiorów elementów dyskursu

(predykatów) – przykład: intuicyjny przykład – prawo Leibniza:
Zasada nierozróżnialności przedmiotów identycznych
∀𝑥∀𝑦(∀𝑃(𝑃(𝑥) ⟷ 𝑃(𝑦)) ⟶ 𝑥 = 𝑦)
Zasada identyczności przedmiotów nierozróżnialnych

∀𝑥∀𝑦 (𝑥 = 𝑦 ⟶ ∀𝑃(𝑃(𝑥) ⟷ 𝑃(𝑦)))

Logika modalna
Formalizacja i teoria analizy pojęć takich jak możliwość, konieczność, oraz
postaw intencjonalnych np. Wiem że …, Wierzę że …, Chciałbym aby …, itp.

Kilka tez systemu logiki modalnej S5:

– jeśli X jest konieczne, to X zachodzi rzeczywiście.
– jeśli X jest możliwe, to jest konieczne, że X jest możliwe.
– jeśli konieczna jest zarazem implikacja i jej poprzednik, konieczny jest też jej
następnik.
– teza ta mówi, że co jest prawdziwe, jest zarazem możliwe.
– co jest konieczne, jest też możliwe.
– jeśli zachodzi X, to jest konieczne, że X jest możliwe
– co może być konieczne, zachodzi rzeczywiście.
– jeśli coś jest konieczne, to jest konieczne, że jest to konieczne.
– jeśli jest możliwe, że coś jest możliwe, to jest to możliwe.

- filozofia przyrody
- antropologia filozoficzna
- teologia filozoficzna
- filozofia piękna i sztuki (estetyka)
- filozofia polityki