USHTIME TE ZGJEDHURA

Lëvizja në një përmasë

Nëntor 2020
Shpejtësia skalare, Zhvendosja dhe Shpejtësia vektoriale

1 Një atlet vrapon 2.5 km, në vijë të drejtë, për 9.0 min dhe pastaj i duhen
30 min për tu kthyer pas deri në pikën e nisjes duke ecur. (a) Sa është shpejtësia
vektoriale mesatare e atletit për 9.0 min e para? (b) Sa është shpejtësia vektoriale
mesatare për kohën e kthimit duke ecur? (c) Sa është shpejtësia vektoriale mesatare
për të gjithë udhëtimin? (d) Sa është shpejtësia skalare mesatare për të gjithë
udhëtimin?

ZGJIDHJE Në këtë problem atleti udhëton në vijë të drejtë por jo me shpejtësi

skalare konstante - fillimisht ai vrapon, pastaj ecën. Zgjedhim një sistem
koordinativ në të cilin drejtimi fillestar i lëvizjes merret si drejtimi pozitiv x.
(a) Duke përdorur përcaktimin e Δx 2.5 km
shpejtësisë vektoriale mesatare, v mes= = = 0.28 km / min
Δt 9.0 min
llogarisim shpejtësinë vektoriale
mesatare për 9 min e para:

(b) Duke përdorur përcaktimin e Δx − 2.5 km

shpejtësisë vektoriale mesatare, vmes= =
Δt 30 min
llogarisim shpejtësinë vektoriale
mesatare të tij për 30 min e = − 83 m / min
shpenzuara në ecje:
Δx round trip 0
(c) Shprehim shpejtësinë vektoriale vmes= = = 0
Δt Δt
mesatare të tij për të gjithë
udhëtimin:
distanca e përshkuar
vsk mes =
kohën e shpenzuar
(d) Përfundimisht, shprehim
shpejtësinë e tij skalare mesatare 2(2.5 km)
=
për të gjithë udhëtimin: 30 min + 9.0 min
= 0.13 km / min
2 Leopardi mund të vrapojë me shpejtësi deri në 113 km/h, skifteri mund
të fluturojë me shpejtësi deri në 161 km/h, dhe peshku mund të notojë me
shpejtësi deri në 105 km/h. Që të tre garojnë me njëri tjetrin duke përshkuar një
distancë L me shpejtësi maksimale. Sa është shpejtësia skalare mesatare e kësaj
skuadre për të gjithë stafetën? Krahasoni këtë shpejtësi skalare mesatare me
mesataren numerike të tre individëve. Spjegoni pse shpejtësia skalare mesatare e
skuadrës stafetë nuk është e barabartë me mesataren numerike të shpejtësive
skalare të individëve.

ZGJIDHJE Mund të gjejmë shpejtësinë skalare mesatare të skuadrës stafetë

nga përcaktimi i shpejtësisë skalare mesatare.

Nga përcaktimi, lidhim

v mes= distanca e përshkuar
shpejtësinë skalare mesatare me
koha e shpenzuar
distancën totale të përshkuar dhe
kohën e shpenzuar:
L L
t Leopardit = , t Skifterit =
Shprehim kohën e kërkuar nga v Leopardit v Skifterit
secila kafshë për të përshkuar
dhe
distancën L:
L
t Peshkut =
v Peshkut

⎛ 1 1 1 ⎞
Δt = L⎜⎜ + + ⎟⎟
Shprehim kohën totale Δt: ⎝ vLeopardit vSkifterit vPeshkut ⎠

Përdorim distancën totale të përshkuar nga skuadra dhe kohën e shpenzuar për të
llogaritur shpejtësinë skalare mesatare:

3L
vmes= = 122.03 km/h = 122 km/h
⎛ 1 1 1 ⎞
L⎜⎜ + + ⎟⎟
⎝ 113 km/h 161 km/h 105 km/h ⎠

Llogarisim mesataren e tre shpejtësive:

113km/h + 161km/h + 105 km/h

Mesatarja tre shpejtësive = = 126.33 km/h = 126 km/h
3
= 1.04v mes

Shpejtësia skalare mesatare e stafetës nuk është e barabartë me mesataren

numerike të shpejtësive skalare të tre individëve sepse ″vrapuesit″ nuk vrapojnë
për të njejtin interval kohor. Shpejtësia skalare mesatare duhet të jetë e barabartë
me 1/3 e shumës së të tre shpejtësive skalare kur secili vrapon për të njejtin
interval kohor dhe jo për të njejtën distancë.
3 Një makinë që udhëton me shpejtësi skalare konstante 20 m/s kalon një
kryqëzim në kohën t = 0. Një makinë e dytë që udhëton me shpejtësi skalare
konstante 30 m/s në të njejtin drejtim kalon të njejtin kryqëzim 5.0 s më vonë. (a)
Vizatoni funksionet e pozicionit x1(t) dhe x2(t) për të dy makinat për intervalin 0 ≤
t ≤ 20 s. (b) Përcaktoni se kur makina e dytë do ta parakalojë të parën. (c) Sa larg
prej kryqëzimit do jenë dy makinat kur ato takohen? (d) Ku është makina e parë
kur e dyta kalon kryqëzimin?

ZGJIDHJE Një mënyrë për të zgjidhur këtë problem është përdorimi i

llogaritjes grafike për të plotuar pozicionet e secilës makinë në funksion të
kohës. Plotimi i këtyre pozicioneve në funksion të kohës na lejon të paraqisim
lëvizjen e dy makinave në lidhje me tokën. Për më tepër, kjo na lejon të
shohim lëvizjen e dy makinave në lidhje me njëra tjetrën. Mundemi, psh, të
tregojmë sesa larg janë dy makinat në cdo cast të dhënë nga përcaktimi i
gjatësisë së një segmenti vertikal nga njëra kurbë tek tjetra.

(a) Duke zgjedhur origjinën e sistemit x1(t) = 20t

tonë koordinativ në kryqëzim, ku x1 është në metra nqs koha t është
pozicioni i makinës më të ngadaltë, në sekonda.
x1(t), jepet nga:

Meqë makina më e shpejtë po lëviz x2(t) = 30t + b

gjithashtu me shpejtësi konstante, dimë
që pozicioni i saj jepet nga një
funksion i formës:

Dimë që kur t = 5.0 s, makina e dytë

b = −150 m
është në kryqëzim (dmth, x2(5.0 s) =
0). Duke përdorur këtë informacion
bindemi që:
Kështu që, pozicioni i makinës më x2 (t ) = 30t −150
të shpejtë jepet nga:
Përdorim një llogaritës grafik, letër milimetrike, ose ecxel për të përftuar
grafikët e mëposhtëm të x1(t) (vija e nxirë) dhe x2(t) (vija e ndërprerë):
450

400

350

300

250
x, m

200

150

100

50

0
0 5 10 15 20
t, s
(b) Përdorim koordinatën kohore të Nga ndërprerja e dy vijave, shihet që
ndërprerjes së dy vijave për të makina e dytë do parakalojë të parën
përcaktuar kohën në të cilën makina në:
e dytë parakalon të parën: t = 15 s.

(c) Përdorim koordinatën e pozicionit Nga ndërprerja e dy vijave, shohim

të ndërprerjes së dy vijave për të që distanca nga kryqëzimi është:
përcaktuar distancën nga kryqëzimi 300 m.
të makinave kur takohen:

(d) Vizatojmë një vijë vertikale nga t = 5 s tek vija e nxirë dhe lexojmë
koordinatën e pozicionit të ndërprerjes së vijës vertikale me vijën e nxirë për të
përcaktuar pozicionin e makinës së parë kur makina e dytë kalon nëpër
kryqëzim. Nga grafiku, kur makina e dytë kalon kryqëzimin, e para është:

100 m përpara.
Nxitimi

4 Një objekt lëviz përgjatë boshtit x. Në t = 5.0 s, objekti ndodhet në x =

+3.0 m dhe e ka shpejtësinë +5.0 m/s. Në t = 8.0 s, ai ndodhet në x = +9.0 m
dhe shpejtësia e tij vektoriale është është –1.0 m/s. Gjeni nxitimin e tij mesatar
gjatë intervalit kohor 5.0 s ≤ t ≤ 8.0 s.

ZGJIDHJE Nga informacioni i dhënë mund të gjejmë ndryshimin e

shpejtësisë dhe kohën, pastaj përdorim përcaktimin për nxitimin mesatar.

Nxitimi mesatar përcaktohet si Δv

a mes=
raporti i ndryshimit të shpejtësisë Δt
me kohën:

Zëvendësojmë vlerat numerike dhe

a mes=
(− 1.0 m/s) − (5.0 m/s)
gjejmë aav: (8.0 s ) − (5.0 s )
= − 2.0 m/s 2
5 Pozicioni i një grimce varet nga koha sipas ekuacionit x(t) = t2 – 5.0t +
1.0, ku x është në metra dhe t në sekonda.
a) Gjeni zhvendosjen dhe shpejtësinë vektoriale mesatare për intervalin kohor
3.0 s ≤ t ≤ 4.0 s.
b) Gjeni një formulë të përgjithshme për zhvendosjen në intervalin kohor nga t
në t + Δt.
c) Përdorni procesin e limitit për të përftuar shpejtësinë vektoriale të castit në
një kohë cfarëdo t.

ZGJIDHJE Shpejtësinë vektoriale të castit mund ta gjejmë duke bërë limitin

e shpejtësisë vektoriale mesatare kur intervali kohor zvogëlohet. Kjo është
e rëndësishme sepse gjithcka që përftojmë nga matjet është shpejtësia
vektoriale mesatare, vmes, të cilën e përdorim për të gjetur shpejtësinë vektoriale
të castit v.
(a) Zhvendosja e grimcës gjatë Δx = x(4.0 s ) − x(3.0 s ) (1)
intervalit 3.0 s ≤ t ≤ 4.0 s jepet nga:

Shpektoriale mesatre jepet nga: Δx

vmes= (2)
Δt

Gjejmë x(4.0 s) dhe x(3.0 s): x(4.0 s) = (4.0)2 – 5(4.0) + 1 = –3.0 m

dhe
x(3.0 s) = (3.0)2 – 5(3.0) + 1 = −5.0 m

Zëvendësojmë vlerat numerike në

ekuacionin (1) dhe gjejmë Δx: Δx = (− 3.0 m ) − (− 5.0 m ) = 2.0 m

Zëvendësojmë vlerat 2.0 m

numerike në ekuacionin (2) vmes= = 2.0 m/s
1.0 s
dhe gjejmë vav:
x(t + Δt) = (t + Δt)2 − 5(t + Δt) + 1
(b) Gjejmë x(t + Δt): = (t2 + 2tΔt + (Δt)2)
– 5(t + Δt) + 1

Shprehim x(t + Δt) – x(t) = Δx: Δx = (2t −5)Δt + (Δt )2

ku Δx është në metra kur t është në sekonda.

(c) Nga (b) gjejmë Δx/Δt kur Δt → 0: Δx (2t − 5)Δt + (Δt )

2
=
Δt Δt
= 2t − 5 + Δt
dhe
v = lim Δt→0 (Δx / Δt ) = 2t − 5
ku v është në m/s kur t është sekonda.

Alternativisht, mund të dx(t ) d

derivojmë x(t) në lidhje me v(t ) =
dt
=
dt
(
at 2 + bt + 1)
kohën për të përftuar = 2at + b
shpejtësinë vektoriale të castit.
= 2t − 5
Nxitimi konstant dhe rënia e lirë

6 Një objekt që lëviz përgjatë boshtit x me nxitim konstant e ka

shpejtësinë vektoriale +10 m/s kur ai ndodhet në x = 6.0 m dhe +15 m/s kur ai
ndodhet në x = 10 m. Sa është nxitimi i tij?

ZGJIDHJE Meqë nxitimi i objektit është konstant atëherë përdorim

ekuacionet për nxitim konstant për të përshkruar lëvizjen e tij.

Përdorim ekuacionin për nxitim v 2 − v02

konstant, lidhim shpejtësinë v 2 = v02 + 2 a Δx ⇒ a =
2 Δx
vektoriale me nxitimin dhe
zhvendosjen:
a=
(15 − 10 2 )m 2 s 2
2
= 16 m s 2
Zëvendësojmë vlerat numerike 2(10 m − 6.0 m )
dhe gjejmë a:
7 Një ngarkesë me tulla është duke u ngritur nga një vinc me shpejtësi
vektoriale konstante prej 5.0 m/s kur një tullë bie nga lartësia 6.0 m mbi tokë. (a)
Vizatoni pozicionin e tullës y(t) kundrejt kohës nga momenti kur del nga
ngarkesa deri kur godet tokën. (b) Sa është lartësia më e madhe që tulla arrin mbi
tokë? (c) Sa kohë do ti duhet tullës për të goditur tokën? (d) Sa është shpejtësia e
saj skalare menjëherë para se të godasë tokën?

ZGJIDHJE Në mungesë të rezistencës, tulla do lëvizë me nxitim konstant

dhe mund të përdorim ekuacionet për nxitim konstant për të përshkruar
lëvizjen e saj. Nxitimi konstant implikon një varësi parabolike të pozicionit nga
koha.

(a) Përdorim ekuacionin për nxitimin y = y0 + v0 t + 12 (− g )t 2

konstant, lidhim pozicionin e tullës
me pozicionin e saj fillestar,
shpejtësinë vektoriale mesatare,
nxitimin dhe kohën e saj gjatë rënies:

Zëvendësojmë vlerat numerike dhe

marrim:
y = 6.0 m + (5.0 m s )t − (4.91m s 2 )t 2 (1)

Grafiku i mëposhtëm i y = 6.0 m + (5.0 m s )t − (4.91m s )t është plotuar duke përdorur

2 2

MS excel:
8

5
y, m

0
0.0 0.5 1.0 1.5
t, s

(b) Lidhim lartësinë më të madhe që h = y0 + Δymax (2)

arrin tulla me lartësinë e saj kur
shkëputet nga ngarkesa dhe lartësinë
shtesë që fiton Δymax :

Përdorim ekuacionin për nxitim 2

vmajë= v02 + 2(− g )Δymax
konstant, lidhim lartësinë e tullës me ose, meqë vmajë = 0,
nxitimin e saj dhe shpejtësinë
v02
vektoriale fillestare të saj: 0 = v02 + 2(− g )Δymax ⇒ Δymax =
2g

Zëvendësojmë vlerat numerike dhe

Δy max =
(5.0 m s ) 2
gjejmë Δymax :
(
2 9.81m s 2 ) = 1.3m
Zëvendësojmë vlerat h = 6.0m + 1.3m = 7.3m
numerike në ekuacionin (2)
dhe gjejmë h: Shënojmë që grafiku konfirmon
këtë rezultat.
(c) Vendosim y = 0 në ekuacionin ( )
0 = 6.0 m + (5.0 m s )t − 4.91m s 2 t 2
(1):

Përdorim ekuacionin e gradës së t = 1.7s and t = –0.71 s.

dytë ose llogaritësin grafik dhe
përftojmë: Vlera negative e t jep (nga
v = v0 − gt ) v = − 12 m/s dhe kështu nuk ka
kuptim fizik.

(d) Përdorim ekuacionin për

nxitim konstant, lidhim shpejtësinë v2 = v02 + 2gh
skalare të tullës para impaktit me ose, meqë v0 = 0,
nxitimin e saj dhe zhvendosjen e v 2 = 2gh ⇒ v = 2gh
saj:

Zëvendësojmë vlerat numerike dhe ( )

v = 2 9.81 m/s 2 (7.3 m ) = 12 m/s
gjejmë v:
8 Një gur hidhet vertikalisht poshtë nga maja e një shkëmbi 200 m të lartë.
Gjatë gjysmës të sekondës së fundit të fluturimit të tij, guri përshkon një distancë
prej 45 m. Gjeni shpejtësinë skalare fillestare të gurit.

ZGJIDHJE Në mungesë të rezistencës së ajrit, nxitimi i gurit është konstant.

Zgjedhim një sistem koordinativ me origjinë në fund të trajektores me kah
pozitiv për nga lart. Le të jetë vf -1 2 shpejtësia skalare gjysmë sekonde para
impaktit dhe vf shpejtësia skalare në impakt.

Përdorim ekuacionin për nxitim vf2 = v02 + 2aΔy ⇒ v0 = vf2 + 2 gΔy (1)
konstant, shprehim shpejtësinë
skalare përfundimtare të gurit të
terma të shpejtësisë së tij skalare
fillestare, nxitimit dhe
zhvendosjes:

Gjejmë shpejtësinë skalare vf -1 2 + vf Δxgjysmë sek fundit 45 m

mesatare në gjysmën e sekondës vmes= = =
2 Δt 0.5 s
së fundit:
= 90 m s
dhe
vf -1 2 + vf = 2(90 m s ) = 180 m s

Duke përdorur ekuacionin e

nxitimit konstant, shprehim
ndryshimin e shpejtësisë skalare të
gurit në gjysmën e sekondës së Δv = vf − vf -1 2 = gΔt
fundit në terma të nxitimit dhe
kohës së kërkuar dhe gjejmë (
= 9.81 m s 2 (0.5 s ))
ndryshimin e shpejtësisë së tij: = 4.91 m s

Mbledhim ekuacionet që shprehin 180m s + 4.91m s

shumën dhe diferencën e vf – ½ dhe vf = = 92.5m s
2
vf dhe gjejmë vf:

Zëvendësojmë vlerat numerike në ekuacionin (1) dhe gjejmë v0:

v0 = (92.5 m s)2 + 2(9.81 m s 2 ) (− 200m ) = 68 m s

9 Në një demostrim në klasë, një objekt lëviz përgjatë një rrafshi të pjerrët
pa fërkim, me nxitim konstant. Ai lëshohet nga fundi i poshtëm i rrafshit me një
shpejtësi fillestare. Pas 8.00 s, ai ndodhet 100 cm nga fundi i poshtëm dhe është
duke lëvizur përgjatë rrafshit me shpejtësi –15 cm/s. Gjeni shpejtësinë fillestare
dhe nxitimin. (shpejtësi vektoriale = shpejtësi)

ZGJIDHJE Nxitimi i ojektit mbi rrafsh është konstant. Nxitimi i tij mesatar
është i barabartë me nxitimin e castit (konstant). Zgjedhim një sistem koordinativ
në të cilin drejtimi fillestar i lëvizjes së objektit është drejtimi pozitiv.

Duke përdorur përcaktimin e Δv

nxitimit, shprehim nxitimin mesatar a = ames=
Δt
të objektit në terma të ndryshimit të
shpejtësisë së objektit dhe kohës
gjatë së cilës ndodh ky ndryshim:

Duke përdorur ekuacionin për Δx v0 + v 2Δx

nxitim konstant, shprehim vav = = ⇒ v0 = −v
Δt 2 Δt
shpejtësinë mesatare të objektitnë
terma të zhvendosjes së objektit
dhe kohës së kërkuar:

Zëvendësojmë vlerat numerike dhe 2(100 cm )

v0 = − ( −15 cm/s) = 40 cm/s
gjejmë v0: 8.00 s

Nxitimi mesatar i objektit është: − 15 cm/s − (40 cm/s)

a=
8.00 s
= − 6.9 cm/s 2
10 Gjatë frenimit, një makinë, humbet shpejtësinë me ritëm rreth 7.0 m/s2;
koha tipike e reagimit për të aktivizuar frenat është 0.50 s. Një bord shkollor
lokal përcakton kufirin e shpejtësisë në një zonë shkollore, të tillë që të gjitha
makinat të jenë në gjendje të ndalojnë në 4.0 m. a) Çfarë shpejtësie maksimale
nënkupton kjo për një automjet në këtë zonë? (b) Cila pjesë e 4.0 m është për
shkak të kohës së reagimit?

ZGJIDHJE Supozojmë që nxitimi i makinës është konstant. Distanca totale që

përshkon makina deri kur ndalon është shuma e distancës që lëviz gjatë kohës së
reagimit ndaj frenimit dhe gjatë kohës së frenimit. Zgjedhim një sistem koordinativ
në të cilin drejtimi pozitiv është në drejtim të lëvizjes së makinës dhe zbatojmë
ekuacion për nxitim konstant për të përftuar një ekuacion kuadratik për
shpejtësinë fillestare të makinës v0.

(a) Përdorim ekuacionin për nxitim v 2 = v02 + 2aΔxfr

konstant, lidhim shpejtësinë e ose, meqë shpejtësia përfundimtare është zero,
makinës me shpejtësinë e saj
fillestare, nxitimin, dhe zhvendosjen v2
0 = v02 + 2aΔxfr ⇒ Δxfr = − 0
gjatë frenimit: 2a

Shprehim distancën totale të

përshkuar nga makina si shumë të Δxtot = Δxreag + Δxfr
distancës së përshkuar gjatë kohës së
v02
reagimit dhe distancës së përshkuar = v0 Δtreag −
gjatë ngadalësimit: 2a

Rregullojmë ekuacionin kuadratik

dhe marrim: v02 − 2aΔtreag v0 + 2aΔxtot = 0

Zëvendësojmë vlerat numerike dhe

pas thjeshtimeve marrim: v02 + (7.0 m/s)v0 − 56 m 2 / s 2 = 0

Përdorim llogaritësin grafik ose

formulën kuadratike për të zgjidhur
ekuacionin kuadratik për rrënjën v0 = 4.76 m/s
pozitive:
⎛ 1mi/h ⎞
Konvertojmë këtë shpejtësi në mi/h: v0 = (4.76 m/s)⎜⎜ ⎟⎟ = 11mi/h
⎝ 0.4470 m/s ⎠

(b) Gjejmë distancë e kohës së Δxreag = v0 Δt reag

reagimit: = (4.76 m/s)(0.50 s) = 2.38 m

Shprehim dhe vlerësojmë raportin e Δx reag 2.38 m

distancës së regimit me distancën = = 0.60
totale: Δx tot 4.0 m
11 Nëse do të ishte e mundur që një anije kozmike të ruante një nxitim
konstant pafundësisht, udhëtimet tek planetët e Sistemit Diellor mund të kryheshin
në ditë ose javë, ndërsa udhëtimet drejt yjeve më të afërt do të kërkonin vetëm disa
vjet. (a) Duke përdorur të dhëna nga tabelat në pjesën e pasme të librit, gjeni kohën
që do të duhej për një udhëtim në një drejtim nga Toka në Mars (në afërsinë
maksimale të Marsit me Tokën). Supozoni se anija kozmike fillon nga prehja,
udhëton përgjatë një vije të drejtë, përshpejton gjysmën e rrugës me 1g, rrotullohet
dhe ngadalësohen me 1g për pjesën tjetër të udhëtimit. (b) Përsëriteni llogaritjen
për një udhëtim 4.1 × 1013 km tek Proxima Centauri, fqinji ynë më i afërt yjor
jashtë diellit.
ZGJIDHJE Shënim: asnjë trup material nuk mund të udhëtojë me shpejtësi
më të madhe se drita. Kur dikush merret me probleme të këtij lloji, formulat
kinematike për zhvendosjen, shpejtësinë dhe nxitimin nuk janë më të vlefshme
dhe duhet ti referoheni teorisë speciale të relativitetit për t'iu përgjigjur pyetjeve
të tilla si këto. Tani për tani, injoroni këto hollësi. Megjithëse formulat që po
përdorni (d.m.th., ekuacionet e nxitimit konstant) nuk janë mjaft të sakta,
përgjigja juaj për pjesën (b) do të jetë e gabuar me rreth 1%.

(a) Shënojmë t1/2 kohën që duhet për t = 2 t1/2 (1)

të arritur deri në gjysmë të rrugës.
Atëherë koha e udhëtimit të plotë
është:

Përdorim ekuacion e nxitimit

konstant për të lidhur gjysmën e
distancës nga Marsi Δx me Δx = v0t + 12 at12 2
shpejtësinë fillestare, nxitimin dhe
kohën e gjysmë-udhëtimit t1/2 :
2Δx
Meqë v0 = 0 dhe a = g: t1 / 2 =
a

Zëvendësojmë në ekuacionin (1) dhe 2Δx

marrim: t=2 (2)
a

Distanca nga Toka në

t round trip = 2
(
2 3.9 × 1010 m)= 18 × 10 4 s
Mars në afërsinë maksimale është 9.81 m/s 2
7.8 × 1010 m. ëvendësojmë vlerat
numerike dhe gjejmë t : ≈ 2.1 d

(b) Dimë që: d Proxima = 4.1×1013 km

Centauri

Zëvendësojmë vlerat
numerike në ekuacionin (2) t round trip = 2
(
2 4.1×1013 km )
= 18 × 10 7 s
2
dhe marrim: 9.81m/s
≈ 5.8 y
12 Një kundravajtës që udhëton me shpejtësi konstante prej 125 km / h
kalon tej një tabele. Një makinë patrullimi e ndjek duke startuar nga prehja me
nxitim konstant prej (8.0 km / orë) / s derisa të arrijë shpejtësinë maksimale
prej 190 km / orë, të cilën e ruan derisa të arrijë kundravajtësin. (a) Sa kohë i
duhet makinës së patrullës për të kapur kundravajtësin nëse fillon të lëvizë
sapo si kalon? (b) Sa larg udhëton secila makinë? (c) Vizatoni x (t) për secilën
makinë.

ZGJIDJE .\sVKWsQMsSUREOHPQ[LWLPLNRQVWDQWPHG\VWDGH. =JMHGKLPQMs

VLVWHPNRRUGLQDWLYQsWsFLOLQGUHMWLPLLOsYL]MHVVsPDNLQDYHsVKWsGUHMWLPL
SR]LWLv. Paraqitja pikturale përmbledh ato që dimë për lëvizjen e
kundravajtësit dhe makinës së patrullës.

xS,0 = 0 xS,1 xS,2

vS,0 = 125 km/h vS,1 = 125 km/h vS,2 = 125 km/h

t0 = 0 t1 t2
aS,01 = 0 aS,12 = 0
x
aP,01 = 2.22 m/s 2 aP,12 = 0
0 1 2

xP,0 = 0 xP,1 xP,2

v P,0 = 0 v P,1 = 190 km/h v P,2 = 190 km/h

.RQYHUWRMPsVKSHMWsVLWsHPDNLQDYH km km 1h
8.0 = 8.0 × = 2.2 m/s 2 ,
GKHQ[LWLPLQHPDNLQsVVsSROLFLVs h ⋅s h ⋅ s 3600 s
në sistemin SI:
km km 1h
125 = 125 × = 34.7 m/s ,
h h 3600 s
dhe
km km 1h
190 = 190 × = 52.8 m/s
h h 3600 s
(a) Shprehim konditën që përcakton
se kur makina e policisë arrin ΔxP,02 = ΔxS,02
kundravajtësin; që është, që
zhvendosjet e tyre duhet të jenë të
njejta:

Duke përdorur ekuacionin e nxitimit

konstant, lidhim zhvendosjen e ΔxP,02 = ΔxP,01 + ΔxP,12
makinës së policisë me zhvendosjen e
saj kur përshpejton dhe zhvendosjen = ΔxP,01 + vP ,1 (t 2 − t1 )
e saj pasi arrin shpejtësinë
maksimale:

Përdorim ekuacionin e nxitimit

konstant, lidhim zhvendosjes e
kundravajtësit me shpejtësinë e tij ΔxS,02 = vS,02 Δt02
konstante dhe kohën që i duhet = (34.7 m/s) t 2
makinës së policisë që ta arrijë atë:

Llogarisim kohën gjatë së cilës

ΔvP,01 vP ,1 − vP, 0
makina e policisë përshpejton: Δt P,01 = =
aP,01 aP,01
52.8 m/s − 0
= = 24 s
2.2 m/s 2

Shprehim zhvendosjen e makinës së

policisë: ΔxP,01 = vP,0 Δt P,01 + 12 a P , 01Δt P2, 01
(
= 0 + 12 2.2 m/s 2 (24 s ) ) 2

= 630 m

Barazojmë zhvendosjet e dy ΔxP,02 = ΔxP,01 + ΔxP,12

makinave: = ΔxP,01 + vP ,1 (t 2 − t1 )
= 630 m + (52.8 m/s )(t 2 − 24 s)

Zëvendësojmë ΔxP,02 dhe marrim: (34.7 m/s) t2 = 630 m

+ (52.8 m/s)(t2 – 24 s)

Koha e arritjes është : t 2 = 35.19 s = 35 s

(b) distanca e përshkuar është

zhvendosja, Δx02,S, e kundravajtësit ΔxS,02 = vS,02 Δt 02 = (35 m/s)(35.19 s )
gjatë ndjekjes: = 1.2 km
(c) Grafiku i xS dhe xP paraqiten më poshtë. Vija e drejtë e pandërprerë paraqet
xS(t) dhe parabola me vijë të ndërprerë paraqet xP(t).
1400

1200
kundravajtësi
1000 Policia

800
x, m

600

400

200

0
0 5 10 15 20 25 30 35 40
t, s
Integrimi i ekuacioneve të lëvizjes
13 Shpejtësia e një grimce jepet nga vx(t) = (6.0 m/s2)t + (3.0 m/s). (a)
Vizatoni v kundrejt t dhe gjeni sipërfaqen nën kurbë për intervalin t = 0 në t =
5.0 s. (b) Gjeni funksionin e pozicionit x(t). Përdoreni atë për të llogaritur
zhvendosjen gjatë intervalit t = 0 në t = 5.0 s.

ZGJIDHJE Integrali i një funksioni është i barabartë me "sipërfaqen" midis

kurbës për atë funksion dhe boshtit me variabël të pavarur.

(a) Grafiku i mëposhtëm është plotuar duke përdorur një program llogaritës:

35

30

25

20
v, m/s

15

10

0
0 1 2 3 4 5
t, s

Distanca gjendet nga përcaktimi i Anën = (36 blloqe )(2.5 m/blok )

sipërfaqes nën kurbë. Ka afërsisht 36 kurbë

blloqe secili me sipërfaqe = 90 m

(5.0 m/s)(0.5 s) = 2.5 m.

Këtë rezultat mund ta konfirmoni nga ⎛ 33 m/s + 3 m/s ⎞

A=⎜ ⎟(5.0 s − 0 s )
formula për sipërfaqen e një ⎝ 2 ⎠
trapezoidi: = 90 m

(b) Për të gjetur fuksionin e t

pozicionit x(t), integrojmë fuksionin x(t ) = ∫ v(t ) dt

0
e shpejtësisë v(t) përgjatë intervalit
[( ) ]
t
kohor në shqyrtim: = ∫ 6.0 m/s 2 t + (3.0 m/s ) dt
0

dhe

Tani vlerësojmë x(t) në 0 s dhe 5.0 s ( )

x(t ) = 3.0 m/s 2 t 2 + (3.0 m/s )t
respektivisht dhe zbresim për të Δx = x (5.0 s ) − x (0 s ) = 90 m − 0 m
përftuar Δx:
= 90 m
14 Figura tregon një plot të x kundrejt t për një trup që lëviz përgjatë një vije
të drejtë. Për këtë lëvizje, ndërtoni grafikët (duke përdorur të njejtin bosht të t) e
(a) vx në funksion të t, dhe (b) ax në funksion të t. (c) Përdorni grafikët për të
krahasuar kohët kur objekti është në largësinë më të madhe nga origjina me kohët
kur shpejtësia e tij është maksimale. Spjegoni pse ato nuk ndodhin në të njejtën
kohë. (d) Përdorni grafikët për të krahasuar kohën kur objekti lëviz më shpejt me
kohën kur nxitimi i tij është maksimal. Spjegoni pse ato nuk ndodhin në të njejtën
kohë.

ZGJIDHJE Meqë pozicioni i trupit nuk përshkruhet nga një funksion parabolik,
nxitimi nuk është konstant.

(a) Zgjedhim një seri pikash mbi grafikun e x(t) (psh, vlerat ekstreme dhe ku
grafiku pret boshtin t), ndërtojmë vijat tangente në këto pika, dhe masim
pjerrësinë e tyre. Në këtë mënyrë, po gjejmë v = dx/dt në këto pika. Plotojmë
këto pjerrësi mbi kohët për të cilat matëm pjerrësitë. Grafiku që përftojmë duhet
të ngjajë shumë me grafikun më poshtë.
8

v 0
-2

-4

-6

-8
0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2 1.4
t

(b) Zgjedhim një seri pikash mbi grafikun e v(t) (psh, vlerat ekstreme dhe ku
grafiku pret boshtin e t), ndërtojmë vijat tangente në këto pika, dhe masim
pjerrësitë e tyre. Në këtë mënyrë, jemi duke vlerësuar a = dv/dt në këto pika.
Plotojmë këto pjerrësi mbi kohët në të cilat matëm pjerrësitë. Grafiku që
përftojmë duhet të ngjajë shumë me grafikun më poshtë.
15

10

a 0

-5

-10

-15
0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2 1.4
t

(c) Pikat në largësi maksimale nga boshti i kohës korespondojnë me pikat e

kthimit. Shpejtësia e trupit në këto pika është zero.

(d) Trupi lëviz më shpejt kur kalon nëpër origjinë. Në këto kohë shpejtësia nuk
ndryshon dhe kështu që nxitimi është zero. Nxitimi maksimal gjendet në
distancat maksimale ku shpejtësia është zero por ndryshon menjëherë
drejtim.
15 Në intervalin nga 0.0 s në 10.0 s, nxitimi i një grimce që udhëton në
vijë të drejtë jepet nga ax = (0.20 m/s3)t. Le të jetë djathtas drejtimi +x. Një
grimcë ka fillimisht shpejtësi nga e djathta 9.5 m/s dhe ndodhet
5.0 m majtas origjinës. (a) Përcaktoni shpejtësinë në funksion të kohës, (b)
përcaktoni pozicionin në funksion të kohës përgjatë intervalit, (c) përcaktoni
shpejtësinë mesatare midis t = 0.0 s dhe 10.0 s, dhe krahasojeni atë me shpejtësitë
mesatare dhe të castit në kohët e fillimit dhe përfundimit. A janë të barabarta këto
mesatare? Spjegojeni.

ZGJIDHJE Nxitimi është funksion i kohës, pra nuk është konstant.

Shpejtësia e castit mund të përcaktohet nga integrimi i funksionit të
nxitimit dhe shpejtësia mesatare nga shprehja e përgjithshme për vlerën
mesatare të një funksioni jo-linear.

(a))XQVLRQLLVKSHMWsVLVHVHFDVWLWv(t)
v(t ) = ∫ a x dt = ∫ b t dt = t 2 + C1
b
sVKWsLQWHJUDOLNRKRULIXQNVLRQLWWs
2
Q[LWLPLW:
NX b = 0.20 m/s3

.RQGLWDWILOOHVWDUHMDQs:  x(0)=−5.0 m
GKH
 v(0)=9.5 m/s

3sUGRULPNRQGLWsQ ILOOHVWDUH 2) GKH v(0) = 9.5 m/s = C1

PDrrim:
( )
v(t ) = 0.10 m/s 3 t 2 + 9.5 m/s (1)
=sYHQGsVRMPsWHNv(t) b GKH C1 GKH
PDUULP:
x(t ) = ∫ v(t )dt = ∫ (ct 2 + C1 )dt
(b) )XNVLRQL L SR]LFLRQLW Ws FDVWLW x(t)
c
është integrali kohor i funksionit të = t 3 + C1t + C 2
shpejtësisë: 3
ku c = 0.10 m/s3.

Përdorim konditën fillestare 1) dhe x(0) = −5.0 m = C2

marrim:
2
Ztutinëvendësojmë tek x(t) C1 dhe C dhe x(t ) = 1
3
(0.20 m/s ) t + (9.5 m/s) t − 5.0 m/s
3 3

marrim:
(c) Vlera mesatare e v(t) përgjatë 1 2
t

v(t )dt
Δt ∫t1
intervalit Δt jepet nga: v=

Zëvendësojmë dhe gjejmë integralin:

 1 ⎡b 3 ⎞⎤
t t
1 2⎛b 2 ⎞ 1 ⎡b 3 ⎤
2
⎛b
v= ∫ ⎜
Δt t1 ⎝ 2
t + C1 ⎟
⎠
dt = ⎢
Δt ⎣ 6
t + C1 ⎥ =
t ⎢
⎦ t1 Δt ⎣ 6
t 2 + C1t 2 − ⎜ t13 + C1t1 ⎟⎥
⎝6 ⎠⎦
Duke thjeshtuar këtë shprehje marrim:
v=
1 ⎡b 3 3
Δt ⎢⎣ 6
(t 2 − t1 )+ C1 (t 2 − t1 )⎥⎤
⎦

Meqë t1 = 0: 1 ⎡b 3 ⎤
v= ⎢ t 2 + C1t 2 ⎥
Δt ⎣ 6 ⎦

Zëvendësojmë vlerat numerike dhe pas thjeshtimeve marrim:

1 ⎡⎛ 0.20 m/s 3 ⎞ ⎤
v= ⎢⎜⎜ ⎟⎟ (10.0 s )3 + (9.5 m/s)(10.0 s )⎥ = 13 m/s
10.0 s ⎣⎝ 6 ⎠ ⎦

Mesatarja e shpejtësive të castit v(0) + v(10.0 s )

fillestare dhe përfundimtare jepet vmes= (2)
2
nga:

Duke përdorur ekuacionin (1), v(0) = 9.5 m/s

gjejmë v(0) dhe v(10 s): dhe
v(10 s ) = (0.10 m/s 3 )(10.0 s ) + 9.5 m/s
2

= 19.5 m/s

Zëvendësojmë në ekuacionin (2) dhe 9.5 m/s + 19.5 m/s

marrim: vmes= = 15 m/s
2

v mes nuk është e njejtë me v sepse shpejtësia nuk ndryshon linearisht me

kohën. Shpejtësia nuk ndryshon linearisht me kohën sepse nxitimi nuk është
konstant.
Problema të përgjithshme

16 Konsiderojmë një objekt i cili është fiksuar në një piston që lëkundet

horizontalisht. Objekti lëviz me shpejtësi v = B sin(ω t), ku B dhe ω janë konstante
dhe ω matet me s−1. (a) Spjegoni pse B është e barabartë me shpejtësinë maksimale
vmax.
(b) Përcaktoni nxitimin e objektit në funksion të kohës. A është nxitimi konstant?
(c) Sa është nxitimi maksimal (madhësia) në terma të ω dhe vmax. (d) Në t = 0,
pozicioni i objektit njihet të jetë x0. Përcaktoni pozicionin në funksion të kohës në
terma të t, ω , x0 dhe vmax.

ZGJIDHJE Meqë shpejtësia varion jo-linearisht me kohën, nxitimi i objektit

nuk është konstant. Gjejmë nxitimin e objektit nga diferencimi i shpejtësisë së
tij në lidhje me kohën dhe funksionin e tij të pozicionit nga integrimi i
funksionit të shpejtësisë.

(a) Vlera maksimale e funksionit sin (v = vmax sin(ω t)) është 1. Pra koeficienti B
paraqet shpejtësinë maksimale te mundshme vmax.

(b) Nxitimi i objektit është derivati

= [vmax sin (ωt )]
dv d
i shpejtësisë së tij në lidhje me a=
dt dt
kohën:
= ω vmax cos (ωt )

Meqë a varion sinusoidalisht me kohën ai nuk është konstant.

(c) Duke ekzaminuar koeficientin e funksionit cosinus në shprehjen për a

konkludojmë që a max = ω vmax .

(d) Pozicioni i objektit në funksion të

kohës është integrali i funksionit të
∫ dx = ∫ v(t )dt
shpejtësisë:

Duke integruar anën e majtë të

ekuacionit dhe duke zëvendësuar v në x= ∫ vmax sin (ωt )dt + C
anën e djathtë marrim:

Integrojmë anën e djathtë dhe − vmax

marrim: x= cos (ωt ) + C (1)
ω

Përdorim konditën fillestare x(0) = x0 − vmax

dhe përftojmë: x0 = +C
ω

Zgjidhja për C jep: vmax

C = x0 +
ω

Zëvendësojmë C në ekuacionin (1) − vmax

cos (ωt ) + x0 +
vmax
dhe marrim: x=
ω ω
Zgjidhja për x jep:
x = x0 +
vmax
[1 − cos(ωt )]
ω
17 Një gur bie në ujë me nxitim që zvogëlohet vazhdimisht. Supozoni që
nxitimi i gurit në funksion të shpejtësisë ka formën ay = g − bvy ku b është një
konstante pozitive. (Drejtimi +y është për nga poshtë.). (a) Cilat janë njësitë SI të
b? (b) Prooni matematikisht që nqs guri hyn në ujë në kohën t = 0, nxitimi do
varet exponencialisht nga koha sipas ay (t) = ge−bt . (c) Sa është shpejtësia
terminale për gurin në terma të g dhe b?

ZGJIDHJE Meqë nxitimi i gurit është funksion i shpejtësisë së tij, ai nuk

është konstant dhe duhet të integrojmë funksionin e nxitimit për të gjetur
funksionin e shpejtësisë. Zgjedhim një sistem koordinativ në të cilin drejtimi
poshtë është pozitiv dhe origjina është në pikën e lëshimit të gurit.

(a) Të tre tremat në ay = g − bv y duhet të kenë të njejtat njësi në mënyrë që

ekuacioni të jetë i vlefshëm. Pra njësia e bvy duhet të jetë ajo e nxitimit. Meqë
njësitë SI të vy janë m/s, b duhet të ketë njësitë e s−1.

(b) Rishkruajmë ay = g − by si dv y
ekuacion diferencial: = g − bv y
dt

Ndajmë variablat, vy nga e majta, t dv y

nga e djathta: = dt
g − bv y

Integrojmë anën e majtë të këtij vy

dv y t

ekuacioni nga 0 në vy dhe anën e ∫ g − bv = ∫ dt

djathtë nga 0 në t: 0 y 0

Integrimi jep: 1 ⎛ g − bv y ⎞
− ln⎜⎜ ⎟⎟ = t
b ⎝ g ⎠

Zgjidhja për vy jep: vy =

g
b
(
1 − e −bt ) (1)

Diferencojmë këtë shprehje në lidhje

me kohën dhe përftojmë një shprehje
ay =
dv y
=
d ⎛g
( −bt ⎞
⎜ 1 − e ⎟ = ge
dt ⎝ b
)−bt

dt ⎠
për nxitimin dhe bëjmë provën:
(c) Marrim limitin, kur t →∞, të dy ⎡g ⎤
lim t →∞ v y = lim t →∞ ⎢ 1 − e −bt ⎥ ( )
anëve të ekuacionit (1): ⎣b ⎦
g
dhe v t =
b

Shënojmë që ky rezultat varet vetëm nga b. Pra b duhet të përfshijë faktorët

gjeometrikë si forma dhe sipërfaqja e prerjes tërthore e objektit që bie, si dhe
vetitë e lëngut si densiteti dhe temperatura.