Unang bahagi: Sino ang Pilipino sa Pilipinong Sosyolohiya?

Sino nga ba ang Pilipino sang-ayon sa tatlong intelektuwal (Virgilio G. Enrequez,

Prospero Covar, Zeus A. Salazar)? Sapagkat hindi nila tahasang sinagot ang
katanungang ito, gagamitin natin ang palagay ni  Dennis Erasga sa mga kapuwa buod
ng Sikolohiyang Pilipino, Pantayong Pananaw, at Pilipinolohiya bilang pahiwatig ng
kanilang konseptuwalisasyon.
Sa punto-de-bista ni Enriquez, ang pagiging isang Pilipino ay nauugat sa diwang
makabayan, sapagkat nakatutok ito sa kalidad ng kamalayan.
Aniya:
Given the colonial background of the Philippine psychology, and
considering the Great Cultural Divide as East meets West in the
development of psychological thought in the Philippines, a psychology
movement has evolved in the country emphasizing: 1. Identity and
national consciousness, specifically looking at the social sciences as the
study of (hu)man and diwa (consciousness and meaning), ore the
indigenous conception and definition of the psyche as a focus of
psychological reseach; 2. Social awareness and involvement as dictated
by an objective analysis of social issues and problem 3. National and ethic
cultures and languages, including the study of early or traditional
psychology called kinagisnang sikolohiya…; 4. Bases and application of
indigenous psychology… but also including the psychology of behavior
and human abilities demonstrated in Western psychology and found
applicable to the Philippine setting. (Enriquez 1992:24)
Ang tatlong yugto ng kasaysayan ng kapilipinuhan naman ang pinakamalapit na
simbolo ng pagkataong Pilipino ni Salazar. Ang pamayanan, bansa, at bayan ay
sumasalamin sa tatlong proseso ng kalinangang hinubog ng karanasang
pangkasaysayan. Ang pagiging isang Pilipino ay isang uri ng kalinangan na hango sa
karanasang pangkasaysayang ito. Ito ang diin ng siping halaw sa ibaba:
Ang buod ng Pantayong Pananaw ay nasa panloob na
pagkakaugnay-ugnay at pag-uugnay ng mga katangian, halagahin,
kaalaman, karunungan, hanagrin, kaugalian, pag-aasal, at karanasan ng
isang kabuoang pangangailangan—kabuong nababalot sa, at
ipinapahayag sa pamamagitan ng isang wika; ibig sabihin, sa loob ng
isang nagsasariling talastasan/diskursong pangkalinangan o
pangkabihasnan. Isang realidad ito sa loob ng alinmang  grupong
etnolingguwistikong may kabuuon at kakanyahan, sa ating at sa ibang
dako man ng mundo. ( Salazar 2000:45)
Ano ang tatak-Pilipinong Sosyolohiya?
Ang Sosyolohiyang may Pilipinong tatak, kung gayon ay kakakakitaan ng talaban
ng disiplina at kultura. Ang Sosyolohiyang namomook sa lipunang Pilipino ay hindi
umiiral sa makipot na mundo ng pananaliksik o pag-aaral lamang katulad ng kalakaran.
Bagkus, ito ay magiging isang pagpapatibay sa paglinang ng ating kultura, at pag-
unawa ng kaniyang realidad. Kung gayon, ang ating kasaysayan, kultura at karanasan
ang magiging padron ng paghuhulma ng Sosyoohiyang inaasam. Sasalungat ito sa
kagawian ng paggamit ng disiplinang Sosyolohiya bilang lente sa pag-aaral at pag-
unawa ng ating pagiging Filipino.

Ikalawang Bahagi: Pag-usabong ng Malayang Sosyolohiya

Ang katangian ng Pilipinong Sosyolohiya na bahagyang isinasalarawan sa itaas
ay katawang nasasangkot sa kasalukuyang pandaigdigang talakayan tungkol sa
pagsusulputan ng maliit na sosyolohiya mula sa umuusbong na Silanagan (emerging
South_) (Brawoy 2004). Sa isang malakihang pagtanaw, ang kaganapang ito bunsod
ng mga naiipon at lumalaking pagbatikos sa nosyon ng modernismo na kalimitang
pinaghihinalaan bilang maka-Kanluran. Ayon sa pananaw na ito, lahat ng uri ng pag-
iisip at repleksyon sa loob ng bakuran ng modernism ay may pagkiling sa diskurso ng
Kanluran (Seth 2016). Samaktuwid, lahat ng karunungang malilikha at lilikhain ay
nakakulong sa mga pagpapahalaga ng Kanluran (Connell, Collyer, Maia, at Morrell
2017); at sa kabilang banda, lahat ng pag-iisip at pagkilos sa labas ng modernisasyon
ay palaging may kudlit ng paghihinala (de Sousa Santos 2014; bhambra 2014;
Chakrabarty 2002).
May mga kritikal na pagtatangka na linawin ang krisis na ito. Ang “multi
modernities” ni Taylor (1999), bilang isang halimbawa, ay hindi nagtatatwa sa
katotohanan ng modernism. Para sa kanya ang mga tinatawag na “pagbabagong-
kalagayan” (transitions) na nagaganap at laganap sa iba’t ibang kabihsnan ay
naglulunsad ng iba’t ibang resulta na tawagin itong “isang modernismo,” dapat itong
kilalanin bilang “mga alternatibong modernism” (alternative modernities) (Taylor
1999:161). Sa larangan ng kasalukuyang internasyonal na talastasan sa Sosyolohiya,
iminumungkahi ang konsepto ng “global sociology” bilang kinapapalooban na kaisipan
ng “multi modernities.” Inaasahan na matutugunan ng “global sociology” ang panganib
na kaakibat ng modernism bilang konteksto ng diskurso ng Sosyolohiya.
Hindi sang-ayon si Bhambra sa kasapatan ng global sociology bilang sagot sa
talaban ng modernism at Sosyolohiya. Sa kanyang aklat, Connected Sociologies
(2014), tinutukan ni Bhambra ang mga usaping ito tungkol sa moderniso, ang pagkaka-
kaladkad ng Sosyolohiya sa mga usaping ito, at ang kawalan ng kasaptan ng inaaalok
na posisyon. Batikos biya:
“Global sociology” has been proposed as a way to redress the
previous neglect of those represented as “other” in dominant “Eurocentric”
construction of modernity within sociology—and as a path towards a
rejuvenated sociology for a new-global aged. This path involves three
main components: 1. A shif to a multiple modernities paradigm; 2. A
callfor a multicultural global sociology; and 3. An argument in favor of a
global cosmopolitan approach. Whule these approach ostensibly take “
 the rest of the world” into consideration, I suggest that they do so under
terms which are inadequate. (Bhambra 2014:23)
Sa halip na “ global sosciology,” inialok niya ang “connected sociologies” na nakasalig
sa post-kolonyal at dekolonyal na pagsusuri sa eurosentrismo bilang mas angkop na
lapit sa pag-unawa sa ating pandaigdigang kasalukuyan (global present). Ang
pangunahing alalahanin ng “connected sosciologies” ni Bhambra ay ang pagbabalik-
suri sa kaluluwa ng Sosyolohiya na may diin sa mga kasaysayan ng pangangamkam,
pananakop, pang-aalipin, at apropriyasyon (Bhambra 2007). Tanging sa pagkilala sa
kahalagahan ng global na kolonyal maaaring unawain at talakayin ang post-kolonyal.
Sa ganitong paraan, diin niya, maipupuwesto ang Europa bilang bahagi ng talstasan at
hindi ang naghabi ng talastasan para sa sinakop at nasasakupan. Sa ganitong paraan,
ang dugtungan ng mga kasaysayan ang magiging isang taal  na hugis ng diyalogo
ng ,mga sosyolohiya.

Ikatlong Bahagi: Lakbayin ng Sosyolohiya sa pilipinas: Isang Kritikal na

Pagbabalik-Suri
Sa pagrerepaso ni Dennis Eraga ng mga susing publikasyon hinggil sa naging
takbo ng Sosyolohiya sa bansa mula sa pagpasok nito sa Pilipinas noong 1896
hanggang sa kasalukuyan, isang tema ang higit na kumintal sa kanyang pagninilay, Ito
ay ang tila pagkalibang ang atensiyon ng mga Pilipinong tagapagtaguyod ng disiplina
sa usapin ng kaunlaran (modernization) at sa ang pambasang pakinabang ng nasabing
kaunlaran (national development).
Nagsimula ang oryentasyong ito sa suhestiyon ni Benicio Catapusan. Sa
kaniyang seminal na artikulo noong 1957 na pinamagatang “The Development of
Sociology in the Philippines, ganito ang kanyang pagtataya sa pagpupunyagi ng
sosyolohiya na kapapasok pa lang sa mga pinto ng akademya sa Pilipinas.
In 1939, Macaraig’s Introduction to Sociology appeared in
response to a long-felt need for a local approach to sociology. The tretise
revolved around the Filipino culture and it’s belief; it’s further elaborated
on the the general sociological prinsiples of the Occident as applied in the
Philippines. The book remained in demand for almost 10 years. At about
this time, subjects in Social Work also appeared in the State University
curriculum. Meanwhile, the need for more up-to-date social data was
again felt. Western Sociology books provided the answer once again, but
lack of locally written Sociology texts inevitably gave way to ill-prepared
outlines based on textbooks fron the west. Although the Western
textbooks helped filled the needs then, this measure did not help to enrich
our sociological “tool-kit” nor the development of social thoughts in this
country. In most cases, Sociology was taught as purely normative subject,
and the analysis of sosciological principles was oftentimes, if not totally,
overlooked. (Catapusan 1957:53) 
 Dahil sa kawalan ng lokal na saligang aklat sa Sosyolohiya,  napilitang mag-
angkat ng mga aklat na isinulat sa kanluran. Lihis sa kanilang kamalayan, hindi lamang
mga literal na aklat ang kanilang inangkat; kinupkop din nila pati ang bias at
pagpapahalaga ng mga nagsulat ng aklat. Sa pagtatapos iginigiit ni Catapusan ang
pagbubuo ng isang pilosopikal na pagmumuni para sa Sosyolohiya na magiging
matatag na gabay sa paghahanda sa kinabukasan at susi sa pagbubuo ng bansa
(Catausan 1957).
Tila nagdilang anghel si Catapusan. Ayon sa mga kritikal na pagtataya nina
Castillo (1994), De Guzman (1975), Abad at Eviota (1982), David (1982), Talledo
(1993),  at Banzon-Bautista (2000), ang “kaunlaran” at “kapakanan ng bansa” ang
dalawa sa matingkad na tema ng pangkalahatang direksiyon ng mga  Agham
Panlipunan sa mga sumusunod na dekada. Kasama ng Sosyolohiya, kanilang
mabusising nirepaso ang pag-usad ng Atropolohiya, Sikolohiya, at Ekonomiks sa
Pilipinas sa larangang pagtuturo, pananaliksik, at publikasyon. Sa kaso ng sosyolohiya,
mapapansin na ang litanya at latag ng kanilang pagtatlakay sa paglago ng disiplina sa
larangang paglikha ng karunungan sa loob at labas ng akademya ay hindi
pagsusubaliang nananawid sa pangkalahatang landasin patungo sa pambansang
kaunlaran (David et al. 1982). Ang Sosoyolohiya bilang disiplina ay pinakinabang bilang
kasangkapan at kapamaraanan sa pagsusulong ng minimithing kaunlaran.
Ang kapaki-pakinabangang ito ay ipinapalagay bilang indikasyon ng pasimula sa
pagsasarili ng Pilipinong Sosyolohiya kalakip ng mga sumusunod na palatandaan: (i)
pagsulpot ng maraming asignatura at programang sosyolohikal bunsod ng lumalagong
intereres dito; (ii) pagkatatag ng mga maimpluwensiyang institusyon at sentro ng
pananaliksik, (iii) tuloy-tuloy na publikasyon ng mga seminal na pag-aaral sa
kondisyong ekonomiko at political ng bansa (lalo na sa panahon ng Martial Law)
(Banzon-Bautista 1994; Porio 2009); (iv) pagyabong ng mga pambansang
kumperensiya; (v) pagte-teorya at sopistikasyon sa metodolohiya (Antonio 1999;
Brazon-Bautista 1994); (vi) pagsasakatutubo (Abad at Eviota 1982); (vii) at ang
agresibong panghihikayat sa mga potensiyal na kasapi ng kalipunang sosoyolohikal
(Lamug 1998; Porio 2009).
Ang tanong ni Erasga: Katunayan nga bang maituturing ang mga ito ng paglabas
ng Sosyolohiyang Pilipino sa sinapupunan ng Sosyolohiya ng Kaunlaran? Minarapat
niyang busisiin ang usaping ito gamit ang isang uri ng pang-uungkat-suri-
(thermatization) sa dioreksiyon ng praktis ng Sosyolohiya sa bansa. Dahil ang praktis ay
maaring ipapalagay  bilang gawi ng pagsasakatuparan at paggamit, minarapat  niyang
bigyang-anyo ang mga pagtatangkang ito ng kalipunan ng mga Pilipinong sosyolohista.
Hinagilap rin ni Prof. Eragsa ang mga Generikong ingklinasyon ng mga gawi at
pangkalahatang tendensiya ng mga hirati na ipinapahiwatig ng mga praktis upang
mapalitaw ang mga angkop na tema.
Ikaapat na Bahagi: Isang Kritikal na Pag-uungkat-suri sa Praktis ng Sosyolohiya
sa Pilipinas. 
Sa Talahanayan 1, inisa-isa ni Dr. Erasga ang tatlong anyo ng kasalukuyang
praktis o tangka ng paggamit sa Sosyolohiya. Tinatawag niya itong: (i) linang na
paggamit (asimilasyon), (ii) taal na pagtatapat (indigenization), at (iii) usbong na
pagtataya (emergence). Ang katangian ng bawat isang tangka ay sumasalamin sa
tatlong anyo ng pagtuturing sa Sosyolohiya: Bilang isang disiplina, pananaw, at
karanasan.  Isinama rin ang aspekto ng pagtuturing sa Sosyolohiya ang deskripsiyon ng
tangka na sumasalamin sa bawat isa. 
Talahanayan 1. Pagtuturing sa Sosyolohiya, Tangka sa Pagpapalawig, at tanging Gawi

Pagtuturing Tipo ng Tangka sa Katangiang Gawi

sa Sosyolohiya Paglilinang
Sosyolohiya
Ang Sosyolohiyang Ang Linang na Pagtangkilik
Sosyolohiya Pilipino Sosyolohiyang paggamit Tapat na pag-aangkat
ay disiplina umiiral sa mga susing
konsepto, prinsipyo, at
kategorisasyon na
bantog sa Sosyolohiya
bilang isang unibersal
na Agham Panlipunan
Aang Pilipinong Ang Taal na Pagsasa-katutubo
Sosyolohiya Sosyolohiya Sosyolohiyang paglalapat Masugid na pagtatapat
ay Pananaw maaari ng mga lokal na
konsepto, prinsipyo, at
kategorisasyon sa
linang na
epistemolohiya ng
Sosyolohiya sa  pag-
usisa sa mga usapin at
alimuom ng lipunang
Pilipino
Ang Pilipinong Ang Usbong na Pag-aangkop
Sosyolohiya Sosyolohiya Sosyolohiyang Pagtataya Mapagnilay na
ay Kailangan paghamon hindi
Karanasan lamang sa kaangkupan
/ kasapatan ng mga
panuntunang
konsepto, pinsipyo, at
kategorisayon sa
kontekstong Pilipino.
Kalakip din ang
paghamon sa
simplistiko at
mekanikal na
paglalapat ng mga
nauna sa usapin ng
relasyon at kaayusan
ng kulturang Pilipino
Group 5: Ano ang maaaring gampanin ng Sosyolohiyang Pilipino sa aspekto ng kaunlaran?