SOSYOLOHIYANG PILIPINO approach to sociology.

The treatise revolved around the

Filipino culture and it’s belief; it’s further elaborated on
SINO ANG PILIPINO SA PILIPINONG SOSYOLOHIYA?
the the general sociological principles of the Occident as
 Sa punto-de-bista ni Vergilio G. Enriquez, ang pagiging
applied in the Philippines. “
isang Pilipino ay nauugat sa diwang makabayan,
 Dahil sa kawalan ng lokal na saligang aklat sa
sapagkat nakatutok ito sa kalidad ng kamalayan.
Sosyolohiya, napilitang mag-angkat ng mga aklat na
isinulat sa kanluran. Lihis sa kanilang kamalayan, hindi
ANO ANG TATAK - PILIPINONG SOSYOLOHIYA?
lamang mga literal na aklat ang kanilang inangkat;
 Ang sosyolohiyang may Pilipinong tatak, kung gayon
kinupkop din nila pati ang bias at pagpapahalaga ng mga
ay kakakakitaan ng talaban ng disiplina at kultura. Ang
nagsulat ng aklat. Sa pagtatapos iginigiit ni Catapusan
sosyolohiyang namomook sa lipunang Pilipino ay hindi
ang pagbubuo ng isang pilosopikal na pagmumuni para
umiiral sa makipot na mundo ng pananaliksik o pagaaral
sa Sosyolohiya na magiging matatag na gabay sa
lamang katulad ng kalakaran. Bagkus, ito ay magiging
paghahanda sa kinabukasan at susi sa pagbubuo ng
isang pagpapatibay sa paglinang ng ating kultura, at
bansa (Catausan 1957).
pag-unawa ng kaniyang realidad. Kung gayon, ang ating
kasaysayan, kultura at karanasan ang magiging padron
ISANG KRITIKAL NA PAG-UUNGKATSURI SA PRAKTIS
ng paghuhulma ng Sosyohiyang inaasam. Sasalungat ito
NG SOSYOLOHIYA SA PILIPINAS.
sa kagawian ng paggamit ng disiplinang Sosyolohiya
inisa-isa ni Dr. Erasga ang tatlong anyo ng kasalukuyang
bilang lente sa pagaaral at pag-unawa ng ating pagiging
praktis o tangka ng paggamit sa Sosyolohiya. Tinatawag
Filipino.
niya itong:
 linang na paggamit (asimilasyon)
PAGUSABONG NG MALAYANG SOSYOLOHIYA
 taal na pagtatapat (indigenization)
 Ang katangian ng Pilipinong Sosyolohiya na bahagyang
 usbong na pagtataya (emergence)
isinasalarawan sa itaas ay katawang nasasangkot sa
Ang katangian ng bawat isang tangka ay sumasalamin sa
kasalukuyang pandaigdigang talakayan tungkol sa
tatlong anyo ng pagtuturing sa Sosyolohiya: Bilang isang
pagsusulputan ng maliit na Sosyolohiya mula sa
disiplina, pananaw, at karanasan. Isinama rin ang
umuusbong na Silanagan (emerging South_). Sa isang
aspekto ng pagtuturing sa Sosyolohiya ang deskripsiyon
malakihang pagtanaw, ang kaganapang ito bunsod ng
ng tangka na sumasalamin sa bawat isa.
mga naiipon at lumalaking pagbatikos sa nosyon ng
modernismo na kalimitang pinaghihinalaan bilang
”ANG SOSYOLOHIYANG UMIIRAL”: Ang Angkat na
maka-Kanluran.
Paggamit at ang Hirati sa Pagsalok sa Batis ng
 Ayon sa pananaw na ito, lahat ng uri ng pag-iisip at
Unibersal na Gawi ng Pananaliksik
repleksyon sa loob ng bakuran ng modernismo ay may
 Sa konsepto ng Sosyolohiya, ito ay tumutukoy sa bigat
pagkiling sa diskurso ng Kanluran. Samaktuwid, lahat ng
ng mga saligang konsepto, prinsipyo, at metodo ng
karunungang malilikha at lilikhain ay nakakulong sa mga
disiplina na nalinang sa pagdaan ng panahon at
pagpapahalaga ng Kanluran at sa kabilang banda, lahat
pinagyaman ng kaniyang mga supling. Ang bigat ay
ng pag-iisip at pagkilos sa labas ng modernisasyon ay
nararamdaman at nakikita sa kanilang pamamayani
palaging may kudlit ng paghihinala
bilang nangungunang sanggunian o building blocks—sa
lahat ng pananaliksik at anyo ng pag-aaral ay
LAKBAYIN NG SOSYOLOHIYA SA PILIPINAS: ISANG
kinakailanagang magsimula sa kanila at paglaruan ang
KRITIKAL NA PAGBABALIK-SURI
kaniyang hayag (manifest) at tagong (latent) gamit.
 Sa pagrerepaso ni Dennis Eraga ng mga susing
 Ang angkat na paggamit bilang antas ng pagtataya ay
publikasyon hinggil sa naging takbo ng Sosyolohiya sa
hindi tumutukoy o nagtatapos sa pananaig ng mga
bansa mula sa pagpasok nito sa Pilipinas noong 1896
linang na konsepto ng Sosyolohiya. Ito ay kumikiling
hanggang sa kasalukuyan, isang tema ang higit na
higit sa lahat sa gawi at hirati ng pagsangguni sa mga
kumintal sa kaniyang pagninilay, Ito ay ang tila
teorya, kategorisasyon, at metodo mula sa kalakhan ng
pagkalibang ang atensiyon ng mga Pilipinong
linanangan o sa tinawag na unibersal na batis ng
tagapagtaguyod ng disiplina sa usapin ng kaunlaran
karunungan ng disiplina.
(modernization) at sa ang pambasang pakinabang ng
 Ang batis ay isang bukal ng kaalaman at pinagyaman
nasabing kaunlaran (national development)
ng samot-saring pag-aaral ng mga sosyolohiya sa apat
 Nagsimula ang oryentasyong ito sa suhestiyon ni
na sulok ng mundo. Ang hirati ay bunsod naman ng
Benicio Catapusan. Sa kaniyang seminal na artikulo
puwersa ng tradisyon ng pananaliksik at pinaiigting ng
noong 1957 na pinamagatang “The Development of
mga kalakaran, protocol, at panuntunan ng makaagham
Sociology in the Philippines, ganito ang kanyang
na pag-aaral. Kaakibat ng gawi ang pagsasaalang-alang
pagtataya sa pagpupunyagi ng sosyolohiya na
sa mga panuntunang ito bilang gabay sa katanggap-
kapapasok pa lang sa mga pinto ng akademya sa
tanggap na kapamaraanan ng paglulunsad ng pag-aaral
Pilipinas.
ng lipunan.
 “In 1939, Macaraig’s Introduction to Sociology
appeared in response to a long-felt need for a local
 “ANG SOSYOLOHIYANG MAAARI”: Ang Taal na
Paglalapat at ang Pagigib sa Balon ng Lokal na
Karunungan
 Ang taal na paglalapat bilang isang anyo ng
pagtatangka ay tumutukoy sa pagsalok sa batis ng lokal
na karungan (local knowledge). Ang batis ang
nagbibigay ng mga konseptong maaari
itapat/ipangtapat sa mga angkat na karunungan. Ang
mga katungkong konsepto ay halaw sa iniinugang
etnolingguwistikong kultura ng mananaliksik.
 Ang batis ng karungan sa konteksto ng tangkang ito ay
pinayayabong ng mga lokal na pananaliksik at pag-aaral
sa mga usaping lumiligalig sa pinag-uugatang lipunan at
kultura. Samakatuwid, ang lundo ng mga kaisipan at
mga tema ng pananaliksik ay labis na nakakiling na
aspekto ng buhay panlipunan na ginagalawan ng
sosyolohistang mananaliksik. Dahil dito, mapapansin
ang pahapyaw na pag-aambag sa laman at kalidad ng
batis ng unibersal na karungan.
“ANG SOSYOLOHIYANG KAILANGAN” Ang Usbong na
Pagtataya at ang Pagaangkop ng Disiplina na
Karanasan at Kasaysayang Pilipino
 Ang “usbong na pagatataya” ay hindi tumutukoy sa
usapin kung anong mga teorya, konsepto, at
metodolohiya ang gagamitin mula sa kalakaran ng
praktis at tradisyon. Hindi rin ito tumutukoy sa pagsalok
bilang gawi. Ang “usbong na pagtataya” ay nagsisimula
sa pilosopiya ng paggamit. Ito ay kakaiba sa dalawang
naunang anyo ng praktis sapagkat ang “likas ng
pagpapasya” kung gagamit o mag-aangkop ay may
kaakibat na “paninimbang” sa pangangailangan at
porma ng mga ito.
 Ang konsepto ng deviance ay isang malinaw na
halimbawa ng aplikasyon ng pag-aangkop. Sa
kontekstpo ng “usbong na pagtataya” ang “lusot” o
“paglusot” ay hindi maaaring lapatan bilang katumbas
na penomenon ng deviance sa kanluraning perspektibo.
Ang paglusot sa kultura ng Pilipinas ay hindi tinitingnan
bilang isang lantay na balintunang pagkilos ng isang
Pilipino ( a pure deviant act) kagaya ng sa kanlurang
pagtanaw.
UDYOK NG PANANALIKSIK (ETHOS OF RESEARCH)
 Ang taal na saloobin ng anomang uri at antas ng
pananaliksik ay nagsisimula sa adhikain na ungkatin ang
karanasan ng mga Pilipino sa kanilang sariling paningin
(reflexive gaze) bilang Pilipino at sa paningin ng iba sa
kanila (reflective gaze) bilang isang kultura
 Sa ibang salita gagawing sentro ng pananaliksik ang
udyok na ito gamit ang mga istratehiyang may
kapasidad na magbigay ng pagkakataong usisain ang
mga penomenong may ganitong katangian at
idyosingkrasiya
KAPOOKAN NG USAPIN (NICHE OF ISSUES)
 Karugtong ng unang kondisyon, ang uungkating usapin
ay iyon lamang may kaugnayan at nagsasangkot sa: (i)
idyosangkrasiya ng ugnayang Pilipino, (ii) ang enigmang
kabuntot ng mga idyosingkrasiyang ito, at (iii) ang
paniniwalang ang mga usaping kaladkad nila ang
tanging dahilan ng kakaibang hugis, kulay, at taludtod sa
kabuoan ng karanasang Pilipino
INOG NG TALASTASAN (AMBIT OF DISCOURSE)
 Ang galaw ng talastasan ay namimintuhong
pagyamanin hindi lamang ang konseptong hinihiram (o
mga unibersal at linang na kaisipan ng sosyolohiya
bilang disiplina), kundi na rin sa paglinang ang mga
usbong at tatak-Pilipinong kaisipan.
 Mapapansin na ang wika sa kontekstong ito ay hindi
eksklusibong pumapatungkol sa aktuwal na wika (o
lengguwahe), bagamat elemento ito nito. Isinasalamin
ng wika sa sitwasyong ito, higit sa lahat, ang aspekto ng
nuwans (nuances), daloy (flow) at kaukulang kasanayan
(competence) na kaakibat nito at kailangang ipakita at
patunayan ng mga sosyolohistang yayapos sa
sosyolohiyang ito.
PANLIPING SOSYOLOHIYA—isang Sosyolohiyang may
paggalang sa kalaliman o kababawan ng karanasan ng
isang kalipunan (o bansa) at ng kanilang isinabubuhay
na kultura (Aquino 2013).
 Isang sosyolohiya na nananatiling tapat sa pundasyon
ng dalumat na nagsasabing ang lipunan ay puwersang
nagbibigay ng kahulugan sa buhay at karanasan ng mga
kasapi nito. Isang maka-indibiduwal na sosyolohiya na
ipinangangalandakan ang kapangyarihan ng bawat tao
(agency) na gumawa upang magbuo para sa
pangkalahatan ng maraming "alternatibo at posibleng
lipunan" (alternative at possible societies).
 Isang sosyolohiya na lumilikha ng karunungan hindi
upang makapagbigay lamang ng mga pagsusuri
(analyses) at paliwanag (explanations), kundi may
kaakibat na adhikaing lumikha ng kabuluhan
(meaningmaking) at pagkakaunawaan (to foster
understanding).
 Manapa't isang sosyolohiya na may bakas ng kaluluwa
ng pagiging isang Pilipino. Maaangkin nang buong-buo
ang ganitong uri ng sosyolohiya sa paglinang ng mga
wikang ginagamit sa bansa, pasimula sa Pilipino patungo
sa iba pang wika na tunay na makapagbibigay ng ibang
panlasa at linamnam sa Pilipinong pananaliksik
BLAAN FILIPINO
Bong nawah Mapagmahal/Maawain
Fanggal nawah Tatagan ang loob
Fye nawah Mabuti
Kaksasatu nawah Pagkakaisa
Kalnawah Saloobin
Kam di nawah Isaisip/Alalahanin
Nde nawah Patay
Mne di nawah Nasa alaala
Taha nawah Mahabang buhay
Tase nawah Masama
 Ang nawáh (kabutihan, kalooban, alaala) ng blaan ay
mahalaga kung paano nakikipagtalastasan at nakikipag-
ugnayan sa mga danas sa social media. Ang nawáh ay
identidad ng kultura at lipunang blaan. Ito ay mananatili
sa isip, puso, at gawa bilang indibidwal na kasapi ng
isang etno-lingguwistikong pangkat.
SIKOLOHIYANG PILIPINO
 Sa isang panimulang pagsusuri sa sikolohiyang Pilipino
(Enriquez 1974) batay sa kultura at wikang Pilipino,
nakita kaagad na ang sikolohiya ay tungkol sa
 kamalayan na tumutukoy sa damdami't kaalamang
nararanasan; sa ulirat na tumutukoy sa pakiramdam sa
paligid; sa isip na tumutukoy sa kaalaman at
pagkaunawa; sa diwa na tumutukoy sa ugali, kilos o
asal; sa kalooban na tumutukoy din sa damdamin ; at sa
kaluluwa na siyang daan upang mapagaralan din ang
tungkol sa budhi ng tao, Kung gayon, malawak ang
nasasakop ng sikolohiyang batay sa mga konseptong
malilinang sa wikang Pilipino. Dahil dito, masasabi na
ang pakahulugang batay sa pagsusuri sa Wika at
kulturang Pilipino ay higit na masaklaw kaysa sa palasak
na pakahulugang ang sikolohiya ay ang agham ng
pagkilos ng mga organismo.
MGA ANYO NG SIKOLOHIYA SA KONTEKSTONG
PILIPINO
 Ang mga anyo ng sikolohiya sa kontekstong Pilipino ay
maaaring mahati sa tatlo. Ang una o ang kabuoang anyo
nito ay ang Sikolohiya sa Pilipinas mismo. Ano pa nga
ba ang sikolohiya sa Pilipinas kundi ang Pinakamalaki o
ang kabuoang anyo ng sikolohiya sa kontekstong
Pilipino. Bagamat may mga siyentipiko ng lipunan at
sikolohistang inat may mga Pilipinong nasa ibang bansa
na interesado sa Sikolohiya ang Pilipinas pa rin ang
pinåkaangkop na lugar na pinagtutuunan ng sikolohiya
sa kontekstong Pilipino. Ang Sikolohiya sa Pilipinas ay
bunga ng sunod-sunod na kaalamang may kinalaman sa
sikolohiya sa bansang Pilipinas.
 Ang ikalawa, o ang palasak na anyo sapagkat
pinakakaraniwan o madalas makita, ay ang tinatawag na
Sikolohiya ng Pilipino o Sikolohiya ng mga Pilipino.
Maituturing na isang Sikolohiya ng mga Pilipino ang
bawat teoryá ng sinumang nais mag-aral tungkol sa
kalikasang sikolohikal ng mga Pilipino, maging Pilipino o
dayuhan ang sinasabing mag-aaral. Kapuwa mahalaga
ang pananaw ng dayuhan at ng Pilipino. Maaaring ang
pananaw ng isang dayuhan ay mabahiran ng kaniyang
pagkadayuhan, subalit ang pananaw ng bawat Pilipino
ay tiyak na may tatak ng pagka-Pilipino, maka-Pilipino
man siya o hindi kaya't ang bawat pananaw ay
parehong magagamit tungo sa pag-unlad ng
pagkaunawa sa sikolohiya ng mga Pilipino
 Ang ikatlo o nilalayong anyo ng sikolohiya sa
kontekstong Pilipino ay ang Sikolohiyang Pilipino na
pansamantalang bibigyan ng pakahulugan bilang
sikolohiyang þunga ng karanasan, kaisipan at
oryentasyong Pilipino. Ang Sikolohiya sa Pilipinas ay
may mga aspektong maihahalintulad sa tao sa bahay na
dalaw lamang samantalang ang Sikolohiyang Pilipino ay
kahalintulad ng taong bahay, sapagkat dapat na kusang
tanggapin muna o pag-isipan upang mabuo o malinang
ang mga aspektong teoretikal, metodolohikal at
empirikal ng nasabing sikolohiya.
 Maaaring makita ang kabuoang anyo ng Sikolohiya sa
Pilipinas sa kasaysayan hindi lamang ng sikolohiya bilang
disiplina kundi sa sikolohiyang nakikita sa tao na rin
 Upang umunlad ang Sikolohiyang Pilipino, hindi ito
dapat kumiling sa pagka-partikular o kaya'y sa pagka-
unibersal. Sa halip, dapat pahalagahan nito kung ano
ang unibersal at magpahalaga rin sa kung ano ang
partikular.
 Ang Sikolohiyang Pilipino ay hindi dapat makisangkot
at pumanig sa alinman sa pagka-maka-unibersal o
maka-partikular; sa nomotetiko o sa ideograpiko
bagamat ang iba't ibang paksa o larangan sa
Sikolohiyang Pilipino ay maaaring antasin ayon dito.
PANTAYONG PANANAW
 ang lipunan at kultura natin ay may “pantayong
pananaw” lang kung tayong lahat ay gumagamit ng mga
konsepto at ugali na alam natin lahat ang kahulugan,
pati ang relasyon ng mga kahulugang ito sa isa’t isa. Ito
ay nangyayari lamang kung iisa ang “code” -- ibig
sabihin, may isang pangkabuoang pag-uugnay at
pagkakaugnay ng mga kahulugan, kaisipan at ugali.
Mahalaga (at pundamental pa nga) rito ang iisang wika.
 bawa’t isa sa mga grupong etniko ay may sarili nang
“pantayong pananaw,” o sariling kabuoan na
nakasalalay sa pagkakabit-kabit ng mga elementong
kultural at panlipunan sa isa’t isa, na naipapamahagi at
naiintindihan ng taga grupong etniko sa iisang wika: ang
sarili
 Sa ganitong pagkakaunawaan, ang pantayong
pananaw kadalasan ay hindi hayag sa mga tao kung buo
ang lipunan at kalinangan, pagka’t iyon na ang
kinagisnan nila at wala nang iba pang kulturang
natututuhan, maliban sa mga elementong nakakapasok
sa (at inaangkin ng) kanilang batayang kalinangan.
Nakikita ito sa kanilang mga ugali, kilos at gawain na
nakasalalay sa iisang wika.