Д-р Живко АТАНАСОВСКИ

Д-р Јованка БИЉАНОСКА

ЦАРИНСКИ СИСТЕМ И ПОЛИТИКА

 Кратка содржина
ПРЕДГОВОР.....................................................................................13

Царинска политика........................................................................15

Царинска политика како елемент на трговска политика................19

Инструменти на царинска политика.................................................51

ЦАРИНСКИ СИСТЕМ......................................................................109

Правни извори на царински ситем.................................................113

Институти на царински систем........................................................165

Царинска служба...............................................................................179

Царинска вредност............................................................................191

Царинска тарифа................................................................................211

Потекло на производ.........................................................................229

Царински надзор................................................................................237

Царинско дозволено постапување или употреба на стока.............255

Слободни царински зони...................................................................317

Царински повреди..............................................................................331

КОРИСТЕНА ЛИТЕРАТУРА.............................................................339

2
 СОДРЖИНА

ПРЕДГОВОР.....................................................................................13

ПРВ ДЕЛ
ЦАРИНСКА ПОЛИТИКА...................................................................15
Глава 1: ЦАРИНСКА ПОЛИТИКА КАКО ЕЛЕМЕНТ НА ТРГОВСКАТА
ПОЛИТИКА...................................................................................19
1.Поим за царинска политика.....................................................19
2. Аргументи за царинска заштита..............................................21
Заштитата и светските користи....................................................21
Заштитата и националните користи............................................23
Заштитата и користите за одреден фактор на п-во....................24
3. Цели на царинската политика..................................................26
Динамично и рамноправно вклучување на меѓународната размена и
соработка..........................................................................................26
Промена на стопанската стрруктура и националната економија.28
Супституција на тековите на извоз и увоз на стоки и фактори на
производство....................................................................................30
Остварување на економски раст и развој на националната
економија............................................................................................31
Социјални и политички цели.............................................................33
Детерминанти на царинската политика............................................34
Објективни фактори на националната конкурентност....................34
Меѓународна регулатива...................................................................37
Политички фактори............................................................................40
Критериуми на царинската политика.................................................43
Квалитативен критериум.....................................................................43
Инструментален критериум................................................................46
Временски критериум..........................................................................47
ГЛАВА 2: ИНСТРУМЕНТИ НА ЦАРИНСКАТА ПОЛИТИКА......................51
Царина....................................................................................................51

3
 Поим за царина...................................................................................51
Видови на царини................................................................................52

Ефекти на царините.....................................................................................55
Ефеткти на царините врз цените.............................................................56
Ефекти на царините вез односите на размена.......................................58
Заштитни ефекти на царините..................................................................59
Фискални ефекти на царините.................................................................62
Ефекти на царините врз реалокација на производните ресурси...........62
Ефекти на царините врз вработеноста.....................................................63
Редистрибутивни ефекти на царините.....................................................64
Платно-билансни ефекти на царините......................................................65
Царински ослободувања и повластици.........................................................67
Безусловно ослободување од плаќање на царина и царински
повластици.........................................................................................................67
Видови на царински повластици................................................................69
Царински кинтигенти.............................................................................69
Безцарински увоз на опрема ко дел од странски влог........................72
Повластици за највисоки странски претставници..................................73
Повластици за домашни и странски патници..........................................73
Повластици за државни,хумантиарни,културни, образовни и други
институции............................................................................................................76
Други повластици........................................................................................77
Индикатори за мерење на интезитетот на царинска заштита..........................79
Стапки на номинална царинска заштита....................................................79
Стапки на реална царинска заштита...........................................................81
Стапки на ефективна царинска заштита.....................................................82
Пресметување на стапките на ефективна царинска заштита според
моделот на W.M. Corden.....................................................................................85
Eкономска интерпретација на стапките на ефективна царинска заштита.88
Други давачки и инструменти...................................................................91
Увозни и извозни такси.......................................................................................91
Данок на додадена вредност и акцизи..............................................................92
4
Антидампингшки и компензаторни давачки.....................................................96
Други нецарински инструменти.........................................................................97
Инструменти за поттикнување на извозот.......................................................97
Забрана за увоз и извоз..................................................................................98
Увозни и извозни контигенти.........................................................................99
Дозволи за увоз и извоз.................................................................................101
Санитарни,ветеринарни и фитосанитарни мерки........................................103
Стандарди за квалитет....................................................................................104
Царински и административни процедури.....................................................105
ВТОР ДЕЛ
ЦАРИНСКИ СИСТЕМ.....................................................................................109
Глава 3:ПРАВНИ ИЗВОРИ НА ЦАРИНСКИОТ СИСТЕМ...................................113
Поим за царински систем.............................................................................113
Автономно национално право.....................................................................115
Конвенционално трговско право.................................................................118
Билатерални трговски договори и спогодби................................................118
Регинални економски интеграции.................................................................122
Видови регионални економски интеграции..................................................123
Ефекти на регионалните економски интегации............................................124
Трговските односи на Р.Македонија со Европската унија............................127
Мултилатерални трговски договори и спогодби...........................................129
Светска трговска организација........................................................................130
Основни принципи на WTO.............................................................................132
Основни спогодби на WTO..............................................................................135
Светска царинска организација.........................................................................142
Меѓународни трговски обичаи и узанси......................................................146
INCOTERMS……………………………………………………………………………………………..146
Клаузули Е..................................................................................................147
Клаузули F...................................................................................................148
Клаузули C..................................................................................................150
Клаузули D………………………………………………………………………………………………152
Глава 4:ИНСТИТУТИ НА ЦАРИНСКИОТ СИСТЕМ............................................165
Царинско подрачје........................................................................................165
5
Царинска линија...........................................................................................166
Царински патишта ........................................................................................166
Царински премини.......................................................................................167
Време на преминување преку царинска линија.........................................168
Царински пограничен појас..........................................................................168
Царински пограничен промет......................................................................170
Царинска стока..............................................................................................171
Царинска обврска и царински должник......................................................173
ГЛАВА 5: ЦАРИНСКА СЛУЖБА НА Р.М..........................................................179
Надлежности и организација на царинската служба..................................179
Права на цариснките службеници...............................................................183
ГЛАВА 6: ЦАРИНСКА ВРЕДНОСТ...................................................................191
Поим за царинска вредност.........................................................................191
Методи на утврдување на царинска вредност............................................192
Трансакциска (договорена) цена....................................................................192
Трансакциска(договорена) цена на идентична или слична стока...............194
Дедуктивен метод............................................................................................195
Метод на пресметковна вредност...................................................................197
Примена на расположливи податоци..............................................................197
Елементи на царинската вредност на увезените стоки...................................199
Транспортни трошоци......................................................................................201
Трошоци за осигурување од транспортни риџици.........................................203
Трошоци за амбалажа......................................................................................203
Стоки и услуги што купувачот му ги обезбедил на продавачот....................204
Други трошоци што се засметуваат во царинската вредност на увезените
стоки....................................................................................................................206
Други трошоци што не се засметуваат во царинската вредност на увеџените
стоки....................................................................................................................207
ЦАРИНСКА ТАРИФА.............................................................................211
Поим за царинска тарифа...................................................................211
Видови на царински тарифи.......................................................................212
Елементи на царинска тарифа.................................................................215
Номенклатура како елемент на царинска тарифа................................215
6
 Царински стапки.....................................................................................219
ГЛАВА 8: ПОТЕКЛО НА ПРОИЗВОД............................................................229
Правила за утврдување на потекло на производ.....................................229
Методи з аутврдување н апотекло на производ.......................................223
ГЛАВА 9:ЦАРИНСКИ НАДЗОР И КОНТРОЛА.................................................237
Поим за царински надзор и контрола.........................................................237
Мерки за царинска контрола.......................................................................238
Видови на царински надзор.........................................................................241
Специфичности на царинскиот надзор во различни видови меѓународен
транспорт..................................................................................................243
Царински надзор во патен сообраќај......................................................243
Царински надзор во железнички сообраќај..............................................243
Царински надзор во воздушен сообраќај..................................................245
Царински надзор во сообраќајот по воден пат..........................................247
Царински надзор во поштенски сообраќај..................................................248
Царински мерки за заштита на права од интелектуална сопственост........249
ГЛАВА 10: ЦАРИНСКИ ДОЗВОЛЕНО ПОСТАПУВАЊЕ ИЛИ УПОТРЕБА НА
СТОКА..........................................................................................................255
Постапка со стоките пред определување на царинско дозволено
постапување или употреба на стока..........................................................255
Документи во царинските постапки..........................................................258
Стокови документи.......................................................................................259
Транспортни документи..................................................................................259
Царински документи.......................................................................................261
Други документи..............................................................................................264
Царински постапки...........................................................................................270
Царинење на стоки по вообичаена постапка.................................................271
Пополнување и прием на царинска декларација..........................................272
Формално-документарна контрола.................................................................273
Преглед на стоките и други царински мерки за проверка на декларација..274
Пуштање на стоката..........................................................................................277
Царинење на стоките во поедноставена постапка во врска со царинската
декларација.........................................................................................................278
7
Поедноставена постапка со скратена царинска декларација.........................279
Локално царинење.............................................................................................281
Царинење на стоки по скратена постапка во меѓународниот патнички
промет........................................................................................................287
Транзитна царинска постапка..................................................................287
Царински постапки со економски ефект.................................................288
Царинско складирање...............................................................................289
Постапка за отварање на царински склад..............................................290
Редовна постапка со стоките што се сместуваат во царинските
складови.......................................................................................................293
Специфични постапки со стоката предмет на царинско складирање....295
Извоз заради облагородување.................................................................309
ГЛАВА 11:СЛОБОДНИ ЦАРИНСКИ ЗОНИ.................................................317
Поим за слободни царински зони..........................................................317
Основање и работа на слободни зони....................................................319
Отварање на слободни зони...................................................................319
Дејности што се обавуваат во слободна зона............................................322
Царински надзор во слободна зона...........................................................325
Престанок со работа во слободна зона.....................................................326
ГЛАВА 12: ЦАРИНСКИ КАЗНИВИ ДЕЛА....................................................331
Царински кривични дела.........................................................................332
Криумчарење............................................................................................332
Царинска измама......................................................................................334
Прикривање на стоки што биле предмет на криумчарење и царинска
измама........................................................................................................335
Царински прекршоци...............................................................................336

КОРИСТЕНА ЛИТЕРАТУРА........................................................................339

8
 ПРЕДГОВОР
Перманентното усовршување на студиските програми на насоката Царина и
шпедиција на Факултетот за туризам и организациони науки-Охрид и на
насоката Финанскиски менаџмент на Економскиот факултет-Скопје, изнудува
квалитетно подобрени програми по предметите Царински систем и Царинска
политика,респективно. Оттука произлезе потребата од нов комплетен
учебник во кој ќе бидат сублимирани сите нови теоретски и практичнии
сознанија од областа на царинскиот систем и царинската политика. Токму
затоа и книгата доби назив Царински систем и политика.
Материјата во книгита е структуирана во два дела. Во првиот дел, во две
глави се обработени царините и царинската политика, царинските
ослободувања и повластици, што претставува основа за пресметување на
индикаторите за мерење на интезитетот на царинската заштита. Во вториот
дел од оваа глава се обработени другите давачки и инструменти на
нецаринска заштита.
Вториот дел на книгата е посветен на царинскиот систем. Најпрво се
обработени основите на царинскиот систем, правните извори и институциите
на царинскиот систем. Во рамките на овој дел се обработени и прашањата
поврзани со царинската вредност, царинската тарифа и потекло на
производите. Потоа се обработени и следните тематски порачја: Царинските
документи, царинските надзор, царињето, царинските постапки со
економски ефект и заринските казниви дела.
Теоретската разработка на царинскиот систем и царинската политика е
проширена со анализа на одредбите во законските и подзаконските акти во
Република Македонија што се однесуваат на анализираните прашања.
Книгата, во основа е наменета за студентите кои го слушаат предметот
Царински ситем на насоката Царина и шпедиција на Факултетот за туризам и
организациони науки-Охрид и за студентите кои го слушаат предметот
Царинска политика на насоката финанскиски менацмент на Економскиот
факултет-Скопје. Исто така, книгата е наменета и за пошироката стручна и

9
научна јавност, особено за лицата кои се интересираар или се занимаваат со
цаинските аспекти на надворешната трговија.

Благодарност за ова акнига им должиме на многумина. Најпрво им се

заблагодарувам на поќитуваните рецензенти проф. Д-р Миладин Крстаноски
и проф. Д-р Михаил Петкоски, за нивната стручна помош и дадените сугестии
за подобрување на квалитетот на оваа книга.
Посебна благодарност им изразуваме на членовите на нашите
семејства за нивната сестрана поддршка што ни ја даруваа при изработка на
оваа книга.
Благодарност им должиме и на нашите студенти, кои со својата желба за
знаење и учење, ни даваат дополнителен поттик за натамошна работа. Токму
затоа оваа книга им ја посветуваме на нашите студенти, сегашни и идни.

Охрид,Скопје,2006 год. Од авторите

10
Прв дел
ЦАРИНСКА ПОЛИТИКА

Глава 1: Царинската политика како елемент на

трговската политика

Глава 2: Инструменти на царинската политика

11
Глава 1:
ЦАРИНСКАТА ПОЛИТИКА КАКО ЕЛЕМЕНТ
НА ТРГОВСКАТА ПОЛИТИКА

Поим за царинска политика

Аргументи за царинска заштита
Цели на царинската политика
Детерминанти на царинската политика
Критериуми на царинската политика

12
Глава 1: ЦАРИНСКАТА ПОЛИТИКА КАКО ЕЛЕМЕНТ НА
ТРГОВСКАТА ПОЛИТИКА

ПОИМ ЗА ЦАРИНСКА ПОЛИТИКА

Трговската размена и соработка, како примарен вид на меѓународните
екомномски односи претставуваат condito qau sine non за развојот на
националните економии. Функционалната поврзаност помеѓу надворешната
трговија и економскиот раст и развој на националните економии особено
максимирањето на нето развојните ефекти,отсекогаш претставувало
предизвик за интерполираер на државната власт во оваа сфера на
економското живеење. Всушност, од појавата на националните држави до
денес, државата повеќе или помалку ги регулора односите на субјектите во
сферата на надворешната трговија, притоа водејќи трговска политика за
заштита на домашното стопанство во функција на остварување на
националните развојни цели.
Националните држави, во основа се заинтересирани за два меѓусебно
зависни аспекти на надворешната трговија и тоа: прво реализација на
потенцијалните економски користи од надворешната трговија( подобро
задоволување на потребите на потрошувачите, подобро користење на
расположливите производни фактори, поголема вработеност на
производните капацитети, подигнување на конкурентската способност на
домашното произвидство на меѓународен план, зголемување на реалниот
доход, забрзување на стопанскиот развој и друго), и второ, анализа на
влијанието на странската конкуренција врз просперитетот на домашното
стопанство и можностите за помагање на домашните субјекти во
конкуренската борба со странските субјекти на домашниот и на странските
пазари. Подобрување на конкурентската способност на домашните субјекти
заради рамноправно и динамично вклучување во меѓународната поделба на
13
трудот, всушност, преставува основна цел на трговската политика, но и на
царинската политика како нејзин најзначаен интегрален дел. Царинската
политика претставува свесна активност на националните власти насочена кон
остварување на царинска заштита на домашното стопанство.

Царинската политика како најзначаен подсистем на трговската политика,

поаѓа од нејзините цели, детерминанти и критериуми. Имено, трговската
политика претставува основа за утврдување на целите, детерминантите и
критериумите на царинската политика. Од друга страна царинската политика
се јавува како средство за остваеување на целите на трговската политика.
Применувајќи го својот инструментариум во насока на остварување на
поставените цели на царинската политика, се остваруваат и целите на
трговската политика. Ваквата причинско-последична спрега помеѓу
царинската и трговската политика налага детална разработка на нивната
улога и значење во меѓународната трговија.

14
АРГУМЕНТИ НА ЦАРИНСКА ЗАШТИТА

Теоријата за царинската заштите ( Theory od Tariff Protection) теоретски ги

разработува аргументите за потребата од воведување на царинска заштита
на националните економии. Воедно, оваа теорија ги разработува видовите
на инструменти и меркина царинската политика и нивните ефекти врз
националната економија. Особен акцент се става на прашањето дали со
царинската заштита на националните економии може да дојде до
зголемување на користите од трговијат. Синтетизирајќи ги размислувањата
на приврзаниците на оваа теорија, може да се констатира дека
воведувањеро на царинската заштита може да влијае кон:
-зголемување на светските користи од трговијата
-Зголемување на користите на националната економија; и
-кон зголемување на користите на одреден фактор на производство.
Во продолжение ќе бидат обработени поделните аргументи.

Заштита и светските користи

Царинската заштита ќе влијае кон зголемување на користите од

трговијата во светот во целост, единствено ако со нејзиниот
инструментариум се штити “младата индустрија”. Теоретската разработка на
аргументот штита на младата индустрија први ја започнаа протекционистите,
особено Fridrich List, но со овој аргумент, генерално се согласуваат сите
економисти,дури и оние кои се залагаат за либертизам, на пример Paul
Sumuelson, Paul Krugman и други.
Осноовната поента на аргументот за заштита на младата индустрија е дека
некои производни гранки би можеле да стекнат конкурентски предности,
само кога на истите,во почетниот периот, би им се обезбедила царинска
заштита. Овој аргумент вели дека земјата има компаративна предност на
долг рок, но таа предност не може да ја реализира на краток рок, па затоа и

15
треба заштита. Растот на нова производна гранка во една земја може да
биде спречен со ефтин увоз од странство, бидејќи таквото производство во
друга земја започнало порано, односно производството вопрвата земја има
задоцнет старт Во такви услови се воведува царинска заштита, на пример,
воведување увизни царини. Со воведените увозни царини се врши
поскапување на странската понуда на домашниот пазар. Теретот од
воведените царини олцетворен во порастот на цените, паѓа врз
потрошувачите, додека користите од истите ги чувствуваат производителите
на заштитениот производ. Всушност, потрошувачите преку плаќањето на
поголема цена за увозниот производ, ја финансираат долгорочната
експанзија на младата индустрија. Бенефициите од воведените царини ќе се
увидат кога индустријата ќе успеее да реализира економија на обем,со што
ќе ја подобри својата конкуренскта способност и на домашниот и на
странските пазари. Покрај тоа, индустриската гранка може да генерира
екстерни економии, на пример, преку обучување високопродуктивни
работници кои може да бидат ангажирани и во други сродни ундустриски
гранки, што генерално позитивно ќе влијае врз економскиот развој на
националната економија.
Основни прашања што се поставуваат при аргументацијата на потребата
од надворешно-трговска заштита на младата индустрија, особено се:
прво, изборот на индустријата што треба да добие заштита. Фенерално, не
смее да се дозволи секоја млада индустрија да добие заштита. Заштите треба
да им се обезбеди само на оние индустрии што имаат потенцијално
можности да остварат економија на обем и да станат конкурентно способни
на светскиот пазар; и
Второ, времетраењето на заштитата. Fridrich List, смета дека заштитата на
младата индустрија треба да биде временски ограничена додека да се
анулира разликата меѓу увизната цена и домашната цена на заштитениот
производ. За разлика од него, Мanoilesco, смета дека заштитата може да
биде и тројна мерка. Практиката покажува дека воведената заштита скоро
секогаш е трајна, при што единствено може да дојде до промена на
интезитетот на заштитата.

16
Заштитата и националните користи

Царинската политика може да влијае кон зголемување на користите од

трговијата само за националната економија што вовела заштитни мерки, во
случаите кога воведените заштитни мерки влијаат кон подобрување на
одмосите на размена ( terms of trade ) на земјата. Овој аргумент влијае кон
зголемување на користите само во една земја и претставува типичен моедел
на политиката на осиромашување на соседот( beggar-my-neighbor policy).
Односите на размена претставуваат однос на извозните и на увозните цени,
од што произлегува дека земјата ќе ги зголеми користите од надворешната
трговија, само ако оствари поголеми цени во извозот и помали цени во
увозот. Воведената царина на увоз, како мерка што влијае врз цените,
генерално ја поскапува увозната стока на домашниот пазар. Овој генерален
заклучок нема да се исполни, ако износнот на царината го преземе
странскиот партнер( извозникот) на сметка на својот профит. Во такви случаи,
земјата ќе обезбеди увоз по пониски цени, што ќе влијае кон подобрување
на нејзините односи на размена и зголемување на нејзините користи од
надворешната трговија.
Големите земји можат да влијаат врз светските цени, па затоа тие можат да
ги зголемат своите користи од трговијата, односно да ги подобрат своите
односи на размена преку воведување на увозни царини. Всушност, увозните
царини преку зголемување на цената, влијаат кон намалување на светската
побарувачка, и во услови на непроменета светска понуда, доаѓа до пад на
цените на светскиот пазар, со што се овозмоува поефтин увоз. Со цел
подобрување на своите односи на размена секоја голема земја ќе воведува
царини за дда го штити своето домашно стопанство од странската
конкуренција. Ваквата состојба во меѓународната трговија најчесто е причина
за воведување контра мерки од страна на другите земји тнр. Царинска
одмазда. Затоа кога сите големи земји би вовеле оптимална царина, како
збир на воведени царини што ги максимираат користите од трговијата за

17
поединечна голема земја ,заради големите пречки во трговијата ќе дојде до
намалување на користит за сите големи земји.
Во горенаведениот контекст малите земји како price-taker, не можат да
влијаат врз светските цени, и исто така тие не се во можност да ги подобрат
своите односи на размена преку воведување надворешно-трговска заштита
на своето стопанство.

Заштита и користите за одреден фактор на производство

Трговската заштитна политика може да влијае кон зголемување на

користите само на одреден фајтор на производство во нациналната
економија.
Земја што е релативно побогата со капитал во однос на трудот, генерално,
ги извезува производите од капитал-интензивните гранки, а увезува
производи од трудо-интензивните гранки. При воведување на царини,
земјата ќе ги штити домашните трудо интензивно гранки( како увозни
гранки), и во случаи кога доаѓа до зголемување на релативната цена на
производите, ќе дојде и до релативно зголемување на заработките од труд,
односно на платите. Всушност, од воведување на царина, што ја зголемува
домашната релативна цена на производот, релативно добива факторот што
интензивно се користи во производството на таа стока, а релативно губи
другиот фактор, што би требало да доведе до конфронтирање на двата
фактори во рамки на производство на еден ист производ, во услови кога
производот е заштитен од странска конкуренција. Заклучок е дека трудот и
капиталот треба да заземат спротивни страни во лобирањето за и против
заштита, но тоа ретко или воопшто не се случува.
Во услови кога производителите на текстилни производи, на пример,
бараат царинска заштита и ако воведената царина влијае кон зголемување
на домашната цена, тогаш од воведената царина релативно повеќе користи
трудот, бидејќи тоа е трудо-интензивна гранка, а релативно помалку добива
капиталот, како фактор што помалку се користи во производството на
тексстилни производи. Имено, доаѓа до релативно зголемување на
заработките на вложениот труд( платите) во однос на повратокот од
18
вложениот капитал. Воедно, порастот на релативната цена на заштитениот
текстилен производ ќе влијае кон пораст на побарувачката за работна сила,
што во услови на полна вработеност, ќе влијае кон пораст на платите и тоа
пропорционално повеќе одколку порастот на цената на производот.

При аргументирањето на ефектите од воведените царински мерки врз

користите на одреден фактор на производство, посебно внимание се
посветува на нивното влијание врз вработеноста во националната економија.
Агументот за зголемување на вработеноста преку трговската заштита,
особено истакнуван од страна на интервенционалисите, поаѓа од фактот дека
преку заштитата на селектираните домашни стопански гранки се овозможува
задржување или во одредени случаи зголемување на нивото на нивната
активност, на пример,нивото на производство, што создава потенцијални
можности за одржување или во одредени случаи за зголемување на нивото
на вработеност. На краток рок, заштитните мерки може да влијаат позитивно
врз вработеноста бидејќи доаѓа до зголемување на вработеноста во
заштитните стопански гранки. Но, на долг рок тие имаат особено негативни
импликации и влијаат кон намалување на вработеноста особено во
извозните сектори. Всушност, во услови на ниска продуктивност на трудот
зајакната со нови вработувања, не се овозможува постигнување на
конкурентност за настап на странските пазари, со што доаѓа до намалување
на производството и отпуштање од работа на вработените во извозните
сектори.
Во теоретските и практичните анализи за оправдување на царинската
заштита се наведуваат и други различни аргументи, и тоа: заштита од
политиката на дампинг на земјата-извозник, заштита од одобрените
субвенции на увозната стока во земјата на извозникот, заштита од политички,
еколошки и други причини.

19
ЦЕЛИ НА ЦАРИНСКАТА ПОЛИТИКА

При конципирањето на царинската политика најпрво треба да се

дефинираат целите, што генерално треба да бидат усогласени со целите на
трговската политика на земјата. Царинската политика не треба да се усмери
кон остварување на било која цел што истата може да ја исполни, туку само
кон одредени цели ( избор на цели) што во дадена економско-политичка
ситуација на земјата може најдобро да се остварат преку нејзиниот
инструментариум. Тешко е да се изврши рангирање на целите, бидејчи во
зависност од бројни фактори, со текот на времето, интересот за остварување
на едни цели опаѓа, а за други расте. Воедно, голем проблем претставува
исполнувањето на целите онака како што се зацртани.
Царинската политика треба да создаде услови за подобрување на
конкурентската моќ на домашните производители со што ќе се овозможи
динамично и рамноправно вклучување на домашните производители во
меѓународната размена и соработка; за создавање на поволна производна
структура на националната економија; и за супституција на тековите на извоз
и увоз на стоки; а економија, односно остварување на економски раст и
развој. Во одредени случаи, инструментите и мерките на царинската
политика се усмеруваат кон остварување на социјални и политички цели.

Динамично и рамноправно вклучување во меѓународната

размена и соработка
Зголемувањето на користите на националните економии од
меѓународната трговија се во директна корелација со динамичното и
рамноправното вклучување на домашните субјекти во меѓународната
размена и соработка. Пресудна улога во овој процес има конкурентскаа
способност на домашните производители за настап на меѓународните
пазари. Суштината на конкурентските предности лежи во способноста да се
воочаи и да се искористат дадените компаративни предности.

20
Според теоријата на компаративните предности секоја земја ќе се
специјализира за производство и за увоз на оние добра кои може да ги
произведе со релативно пониски трошоци ( во кои е релативно поефикасна
од другите земји); и обратно секоја земја ќе ги увезува оние добра кои ги
произведува со релативно повисоки трошоци ( во кои е релативно помалку
ефикасна одколку другите земји)”. Во практиката “постојат силни
рамнотежни сили кои обично на секоја земја и обезбедуваат.. да биде
способна за продажба на цел асортиман на производи на светскиот пазар, и
на долг рок да ја зајакне својата меѓународна размена на просечно ниво,
дури и тогаш кога нејзината продуктивност, технологија и квалитет на
производи се послаби од оние кои ги нудат другите земји”.
Секоја земја има асортиман на стоки во чие производство има
компаративни предности, а автоматските сили помалку или повеќе, ќе
обезбедат земјата да биде конкурентна во стопанските гранк во кои таа
предност може да се согледа.
За разлика од компаративните предности кои се дадени, своите
конкуренстки предности земјата треба да ги создаде. Во основа земјите
стекнуваат конкурентски предности во овие гранки во кои што имаат
компаративни предности. Проблем претставуваат случаите кога заради
влијание на одредени услови, земјите пропуштаат да ги создадат оние
стопански гранки во кои долгорочно би стекнале конкурентски предности.
Значајна улога врз остварувањето на меѓународната кконкурентност на
домашните стопански субјекти имаат:
- Објективните услови- природно –географски услови за производдство
на поединечни добра и услуги.
- Произведените услови- општествено-историските услови и развојот на
производните сили што допринеле за фаворизирање на одредена
специјализација во производтвото, и
- Вештачко стимулирање на националната конкурентност- улогата на
државата.
21
Правилната улога на државата во однос на создавањето конкурентски
предности, се огледува во нејзината способност да води адекватна
царинска политика. Преку ефектите на инструментите и мерките на
царинската политика за заштита на домашното стопанство ичли по пат
на ограничување на слободата на изборот на специјализација на други
народи со примена на различни видови на принуда- политички,
финанскиски и други видови притисоци, државите по вештачки пат ј
аподобруваат конкурентската способност на домашните субјекти на
меѓународните пазари, вклучително и на домашниот.
Царинската политика поаѓајќи од објективните услови и од
произведените околности во националното стопанство, со својот
инструментариум треба да бидат насочени кон заштита на домапните
стопански гранки со цел да се подобри нивната конкурентска моќ.

Промена на стопанската структура на националната економија

Царинската политика преку воведување на царини и други

инструменти и мерки на вонцариска заштита, врши диференцирање на
стопанските гранки во националната економија. Всушност, преку
привилегирање на едни, како заштитени, на сметка на други, како
незаштитени стопански гранки, царинската политика влијае врз
стопанската структура на националната економија. Воведените
инструменти и мерки, во основа, преку влијанието врз пазарните
механизми и врз економските критериуми на стопанисување,
создаваат услови за промена или за одржување на постојната
стопанска структура на националната економија.
Со мерките у унструментите на царинската политика се врши
прераспределба на националнит доход во корист на заштитените за
смтка на незаштитените стопански гранки, особено преку прелевање
на доходот од потрошувачите кон производителите на заштитните
производи. “ Проблемот на прераспределба на доходот е еден од
основните чинители на меѓународната размена во стварниот свет.
Промените во структурата на меѓународната размена влијаат кон
22
прераспределба на доходот, притоа во исто време создавајќи
губитници и добитници во националната економија”. Со мерките и
инструмените на царинската политика, генерално, се влијае кон
зголемување на цените на производите на домашниот пазар, со што
потрошувачот плаќа повисока цена за истиот отколку во услови без
заштита. Всушност, потрошувачот со дел од својот доход преку
плаќање на повисока цена за производот, го финансира развојот на
заштитениот домашен производ.
Прераспределбата на националниот доход од незаштитените кон
заштитените гранки, влијар во наока на зголемување на атрактивноста
на заштитените гранки и кон реалокација на производните ресурси од
незаштитените во заштитени производни гранки. Привилегираната
положба на заштитените гранки, реално им обезбедува моѓност за
зголемување на нивната конкурентнодт на домашните или странските
пазари, со што се овозможува нивна доминација во националната
производна структура, односно во услови на отворено стопанство да
бидат носители на извозот и на економскиот развој на земјата
воопшто. Која производна грамнка, на кој начин и на кој интезитет ќе
биде заштитена зависи од детерминатите, критериумите и
применетите инструменти на царинската политика. Задача на
царинската политика, е во согласност со развојната сратегија на
земјата, да изврши оптимален избор на стопански гранки што ќе
добијат третман на заштитени гранки. Генерално, заштита треба да им
се обезбеди на стопанските гранки што би можеле или би требало да
стекнат меѓународна конкурентност.
Во развиените земји преку царинската политика, генерално се врши
одржување на постојната структура, додека во земјите во развој ср
влијае кон промени во националната стопанска структура. Дури и во
една иста земја, во периодот на развој, со царинската политика се
влијае кон промени во стопанската структура во корист на
селектираните гранки што имаат реална можност да станат
конкурентни на светскиот пазар (вклучувајќи го и националниот),
додека во периодор на развиеност се одржува заштита на
23
конкурентските гранки, односно се одржува постојната стопанска
структура на земјата.
Во текот на својот развој ако земјата сака да изврши примени во
својата стопанска структура во корист на селектираните гранки, таа ќе
воведе инструменти со коишто ќе го ограничи увозот на стоки
соодветни на нивните финални производи, од една, и ќе го стимулира
извозот на финалните производи на селектираните гранки, од друга
страна. Во случај на увозна зависност на селектираните гранки, со
мерка на царинската политика може да се изврши корекција на
воведената заштита на увозните инпути, и тоа преку царински
контигенти за суровини и репроматријали, преку drawback и други.
При воведување на заштитни мерки заради промена на постојната
стопанска структура, посебно внимание треба да се посвети на
заштитата на одредени производи што се есенцијално значење за
социјалната, економската и политичката стабилност и безбедност на
земјата. При утврдување на пожелната стопанска структура на земјата
треба да се обезбеди автономија на националната економија во
снабдувањето со основни прехрамбени производи и со лекови за
населението, со стратешки суровини за водечките стопански гранки
како и за одренени средства за воедна одбрана на земјат. Всушност,
гранките што ги произведуваат овие производи треба да имаат
посебен третман при конципирањето на пожелната структура на
земјата и за нив треба да се обезбеди соодветна заштита, независно од
нивото на нивната меѓународна конкурентност и можностите за
нејзино стекнување.

Супституција на тековите на увоз и извоз на стоки

Промените во производната структура на националната економија, непосредно
влијаат кон промена на нејзината тековна извозна и увозна структура. Тоа е
суштината на третата цел на царинската политика за заштита на националното
стопанство наречена супституција на тековите на увоз и извоз.
Царинската политика, преку воведените царини има за цел да изврши
супституција( замена) мна увозните стоки со стоки од омашно производство од ист
вид, односно задоволување на домашната побарувачка со стоки од домашното

24
производство. Но, често сме сведоци на воведување ограничувања за увоз на стоки
што не се произведуваат во земјата. Во вакви случаи, треба да се ума предвид
можноста за супституција на увозните стоки со домачни слични стоки. Имено,
заштитата на производи што не се произведуваат во земјата може да ја сврти
домашната побарувачка кон друг вид домашен производ со што се остваруваат
заштитни и развојни ефекти.
Преку воведување на мерки со кои се врши корекција на воведените
царини (царински контигенти, drawback и др.), со варинската политика
може да се врши супституција на странските со домашните извозни
производи на странските пазари.
Царинската политика преку супституција на увознните и извозните
тековви, генерално, влијае кон намалување на обемот на увоз и кон
зголемување на обемот на извоз. Токму поради тоа,земјите, особено
оние во развој, често применуваат надворешна трговска заштита со цел
да го подобрат салдото на трговскиот биланс, односно салдото на
билансот на плаќање, воопшто.

Остварување на економски раст и развој на националната економија

Целите на царинската политика за остварување на пожелна
производна структура на националната економија и за супституција на
увозните и извозните текови со домашното производство, што
непосредно произлегуваат од примарната цел за рамноправно и
динамичко вклучување на домашните субјекти во меѓународната
размена, не се цели сами за себе. Нивното остварување, генерално,
треба да резултира во долгорочно зголемување на ефикасноста на
националната економија, што ќе генерира нејзин економски раст и
развој. Всушност, царинската политика во начело треба да ги задоволи
не само микро интересите на стопанските субјекти, туку и макро
интересите, олицетворени во економски раст и развој на националната
економија.
Домашните стопански субјекти преку искористување на
погодностите што им ги обезбедува царинската заштита, што
непосредно се согледуваат од прелевањето на доходот во рамки на

25
националната економија, но и од супституцијата на увозните со
домашните стоки и услуги на домашниот пазар, и од замената на
домашните стоки и услуги наменети за извоз со странските стоки на
странските пазари, имаат реални можности за остварување на екстра
приходи. Рационалната употреба на овие приходи подразбира нивно
реинвестирање во функција на остварување на развојните цели на
заштитените стопански субјекти, особено зголемување на обемот на
производство што преку зголемување на степенот на ангажираност на
производните ресурси, ќе овозможи перманентно подобрување на
продуктивноста на трудот, економичноста и рентабилноста од
работењето. Секако дека ваквата состојба ќе им овозможи
зголемување на ивестициите за модернизација и осовремување на
своето работење во согласност со современиот техничко-технолошки
напредок, како и зголемување на бројот на вработените,особено на
високо образовниот кадар. Дополнително остварените резултати,
позитивно корелираат со подобрувањето на нивната конкурентска моќ
на светскиот пазр, вклучувајќи го и националниот пазар. Зголемената
конкурентност на домашните субјекти, директно влијае кон нивно
динамично и рамноправно вклучување во меѓународната размена и
кон зголемување на приходите од остварениот нето извоз. Еднаш
воспоставената специјализација и вклучувањето во меѓународната
поделба на труд врзноснова на истата, генерира понатамошен развој,
особено преку искористување на предностите што ги пружаат
економиите на обем и екстерните економии. Наменувањето на дел од
производството за извоз и врз основа на зголемена кокнурентност,
односно зголемувањето на вкупната вредност на извозот директно и
мултипликативно ќе влијае врз вредноста на националниот доход, што
дополнително го зајакнува економскиот раст и развој на националната
економија.
Заштитените субјекти со зголемената рентабилнос од работењето,
ќе влијаат кон зголемување на ефикасноста на стопанската гранка на
која што и припаѓаат. Развојот на стопанската гранка ќе влијае кон
зголемување на нејзиното учество во стркутурата на националната
26
економија, при што колку е поголемо учеството на ефикасната гранка
во стопанската структура, дотолку е поголемо и нејзиното влијание врз
ефикасноста на националната економија.
Остварениот економски раст и развој на националната економија,
во основа ги оправдува преземените инструменти и мерки на
царинската политика од страна на државата.

Социјални и политички цели

Со трговската, и во нејзини рамки и со царинската политика, иако

надвор од нивниот непосреден омен, чесо се прибегнува кон
решавање на социјални и политички проблеми во земјата:
невработеност, заштита на животната средина, заштита на културно-
историското богатство на земјата, заштита на државната безбедност и
одбраната на земјата и друго.
Царинската полиитика, под одредени услови, може да влијае кон
зголемување на вработеноста. На пример, штитејќи го домашното
производство од странска конкуренција со царини, на заштитените
гранки им овозможува реализација на своето производство на
домашниот пазар со реални можности за одржување или зголемување
на производството. На тој начин, им се овозможува да го задржат
постојното ниво, или во одредени случаи, да го зголемат нивото на
вработеност.
Во услови на политички разбранувања и во услови на
потенцијалното загрозување на безбедноста и мирот на земјата,
националните власти секогаш прибегнуваат кон преземање на бројни
мерки за заштита на државната безбедност и одбраната на земјата.
Најчесто се воведуваат инструменти и мерки за ограничување на
извозот на стратешки материјали и на стоки сврзани со одбраната на
земјата.Националните власти, па дури и некои меѓунарони институции,
на пример ООН, во одредени случаи, се обидуваат политичките
проблеми во односите со земјите да ги решаваат преку

27
инструментариумот на царинската политика, на пример преку
воведување на прохибитивни царини.
ДЕТЕРМИНАНТИ НА ЦАРИНСКАТА ПОЛИТИКА
Детерминанти на царинската политика се разгледуваат како
комплексни резултанти на појавите што условуваат разлики во
условите на стопанисување во различните национални економии, а
потоа и условите под кои националните економии взаемно се
поврзуваат.
При креирањето на царинската политика за заштита на домашното
стопанство треба да се појде од едно продлабочена анализа на
националното стопанство со цел да се согледа дејството на факторите
што условуваат пониска конкурентска способност на домашните во
однос на странските производители како на домашниот така и на
странските пазари.
Одредбите на меѓународното конвенционално право, и тоа
одредбите на меѓународните договори и спогодби ко земјата ги
пропишала и ратификувала или се стреми кон нивно пропишување,
претставуваат особено значајни детерминанти на нејзината царинска
политика. Воедно, особено внимание треба да се посвети и на
меѓународните трговски обичаи и узанси. Политичкиот Фктор во
голема мера влије врз царинската политика, туку и вкупната политика
на земјата. Лобирањето на влијателните-интересни групи за
обезбедување на заштита од странска конкуренција, и нивните
интеракции со политичката гарнитура на власт, играат голема улога во
креирањето на царинската политика на една земја.
Политичкиот фактор во голема мера влијае врз царинската
политика. Всушност, политичката гарнитура на власт, преку
обезбедениот национален сувернитет, има можност да ја креира не
само царинската политика, туку и вкупната политика на земјата.
Лобирањето на влијателните-интересни групи за обезбедување на
заштита од странска конкуренција, и нивните интеракции со
политичката гарнитура на власт, играат голема улога во креирањето на
царинската политика на една земја.
28
ОБЈЕКТИВНИ ФАКТОРИ НА НАЦИОНАЛНАТА КОНКУРЕНТНОСТ
Основен проблем на креаторите на царинакта политика претставува
одредувањето на факторите што условуваат постоење на разлики во
конкурентноста меѓу различни земји, односно факторите што
условуваат поницка конкурентност на домашните во однос на
странските производители на меѓунароните пазари.
Разликите во конкурентската моќ, односно пониската конкурентска способност
на домашните во однос на странските производители, особено се детерминирани
од: прво, разликите во ефикасноста на националното производство во различни
земји, второ, системот на девизен курс; трето, оддалеченоста на националните
економии, и четврто, степенот на флексибилност на националното стопанство кон
промените во окружувањето. Значи кога се разгледува конкуренстака способност
на домашните производители потребно е да се изврши комплексна анализа на
сите фактори на микро и макро план.
Ефикасноста на националното производство како комплексен принцип на
работење подразббира остварување на производни резултати со помали
производни трошоци. Остварувањата на поголема ефикасност во работењето на
домашните производитеки е тесно поврзан со степенот на искористување на
расположливите ресурси. Затоа особено внимание треба да с посвети на
зголемување на степенот накористење на расположливите производни
капацитети, преку воведување на техничко-технолошки иновации и реализации во
производството, преку искористување на предностите на модерната организација
на труд и друго. Зголемената ефикасност во работењето на домашните
производители, непосредно се согледува во остварувањето на пониска цена на
чинење на производот, што претставува основа за подобрување на ценовната
конкурентност на производот.
Неценовните фактори на конкурентноста, добиваат се поголемо значење, во
современи услови на стопанисување. Спрецифичноста на производите ( квалитет,
дизајн, нови производи, прилагоденост на производите на специфичните потреби
на потрошувачите и друго) и разните услови на купопродажба ( кредитни услови,
обезбедување сервиси, гаранција на квалитет, и друго) се фактори кои стануваат се
порелативни за конкурентноста на домашните производители. Секако дека и
промоцијата на домашните производи има свое влијание врз успешниот насттап на
домашните производители на меѓународните пазари. Квалитетот на производите,
претставувуа еден од доминантните фактори на меѓународната конкурентснот на
домашните производители. Во современи услови, придружувањето кон
меѓународните стандарди за квалитет ( ISO 9000) претставува имплератив за

29
вклучување во меѓународната трговија, независно дали соочувањето на
производите се врши на домашниот или на странските пазари.
Девизниот курс во голема мера влијае врз цените на
производите на меѓународните пазари. Избраниот систем на девизен
курс, како и промените на истиот, од една, и реалната апресираност
или депресираност на националните валути, од друга страна, различно
влијаат врз ценовната конкурентност на домашните производи на
домашниот и странските пазари.
Оддалеченоста на националните економии, како природни,
економски и општествено-политички фактори што влијаат кон
ограничување или стимулирање на економските односи помеѓу
националните системи, претставува група фактори кои влијаат врз
конкурентноста на домашните производители. Влијанието на
оддалеченоста на националните економии врз нивната конкурентска
способност се анализира преку влијанието на нивната географска,
економска и општествено политичка оддалеченост.
Географската оддалеченост на националните економии се
манифестира преку зголемување на транспорните трошоци и
трошоците за осигурување при транспортот, што дополнително ја
обременуваат цената на производот. При тоа доаѓа до намалување на
конкурентноста на домашните производители на географски
подалечните пазари, независно од остварената ефикасност во
домашното производство. Економската оддалеченост на националните
економии се израазува преку воведените инстриументи и мерки на
трговската и економската политика воопшто, за ограничување или
стимулирање на економските односи помеѓу земјите.
Општествено-политичка оддалеченост на националните
економии се согледува преку интензитетот на економските и
политичките односи помеѓу државите во функција на нивните
меѓусебни трговски односи.
Степенот на флексибилност на националните услови на
стопанисување кон промените во глобалното опкружување, влијае врз
однесувањето на домашните субјекти, односно врз степенот на нивно

30
динамично прилагодување кон новите услови. Националните системи
што брзо реагираат и се прилагодуваат кон општите трендови во
светската економија, непосредно овозможуваат брзо и ефикасно
прилагодување и на домашните субјекти и нивен поефикасен настап на
меѓународните пазари.

МЕЃУНАРОДНА РЕГУЛАТИВА
Царинската политика на една земја во основа се темели на
нејзиниот национален суверенитет, односно на неприкосновеното
право на националната власт да ги регулира односите на субјектите во
сферата на царинската заштита во меѓународната трговија. Под
влијанието на бројни фактори на меѓународното окружување, во
услови на глобализација на светското стопанство и растечката
меѓузависнот на националните економии, автономијата на
националната власт да креира сопствена надворешно-тргобска, и во
нејзини рамки царинската политика, е значително ограничена.
Всушност, одреддбите на конвенционалното трговско право и на
меѓународните трговски обичаи и узанси, покрај автономното
национално законодавство, се јавуваат како важни извори на правото
за регулирање на односите во сферата на царинската заштите на
меѓународната трговија.
Конвенционалното трговско право ги опфаќа одредбите на
меѓународните трговски договори и спогодби. Генерално, тоа се
правилата во меѓународната трговија договорени во рамките на
Општата спогодба за царини и трговија ( General Agreement on Tariffs
and Trade-GATT ), односно сега Светската трговска организација ( World
Trade Organization – WTO); директивите на Европската Унија, како и
одредбите на други потпишани и ратификувани меѓународни
билетерални трговски договори и спогодби.
Најзначаен извор на конвенционално право за регулирање на
трговската заштита претставуваат спогодбите потпишани во рамките на
Светската трговска организација.

31
 Во рамките на GATT, до завршувањето на осмата Уругвајска
рунда-преговори, беа пропишани одредби, правила и насоки за
регулирање на трговијата со индустриски производи, освен текстилни,
но денес со правната регулатива на WTO се опфатени и правилата и
нормите на трговските политики во сферата на заштитата на
текстилните и земјоделските стоки, на услугите, на страските
вложувања, како и на заштитата на правата од интелектуална
сопственот.
Oсновни обврски на земјите членки на WTO , се практичната
реализација на тарификацијата на нецаринските инструменти ( особено во
трговијата со текстилни и земјоделски производи) и намалувањето на
царинските стапки договорени во рамки на мултилатералните рунди
преговори, и тоа врз основа на репроцитет и на безусловна клаузула за “
најповластена нација”.
Лимитираното значење на царините како инструмент на царинската
заштита на националните економии, особено поради нивното значително
намалување во рамки на рундите на мултилатерални-преговори во GATT,
ги навело земјите кон примена на други нецарински инструменти за
заштита, и тоа стандарди за квалитет, технички норми, санитарни,
ветеринарни и фитопатолошки мерки, донесени во рамки на осмата
Уругвајска рунда-преговори, секоја земја-членка на WTO, може да пропише
технички стандарди, постапки и норми заради заштита на животот и
здравјето на луѓето, животните и билките, но истите не смеат да бидат
дискриминаторни, односно не смеатт да претставуваат пречки во
одвивањето на меѓународната трговија. Поради тоа, во рамки на
спогодбите, WTO се повикува на хармонизација преку усогласување на
националните мерки со меѓународните стандарди, насоки и препораки
донесени од страна на меѓународни организации, односно со ISO
стандардите.
Импементацијата на трговијата со услуги во регулативата на WTO,
преку пропишување на GATS, ги обврзува земјите-членки кон проширување
на одредбите на клаузуата за “најповластена нација” и на принципот на
национален третман, и во меѓусебната трговија со услуги. Одредбите на
оваа спогодба влијаат кон недикриминација и либерализација, и секако кон
поголема транспарентност на националните политики во оваа сфера.
Почитувањето на одредбите на Спогодбат за инвестиционите мерки што
влијаат врз трговијата претставува обврска за водење на доследна
национална политика за недискриминација на странските вложувачи во
однос на домашните субјекти( принцип на национален третман).
32
 Правилата и одредбите договорени во рамки на Апогодбата за
трговските аспекти на правата од интелектуална сопственост, всушност
претставуваат обврски на земјите-членки за креирање на адекватна
трговска политика за заштита на авторските права, трговските марки и
жигови, индустриски мостри и модели и сл.
Непочитувањето на одредбите на спогодбите пропишани во рамки на
WTO, повлекува санкции. Решавањето на споровите помеѓу земјите-членки
се врши според точно утврдена постапка, во рамки на посебно
конституиран одбор.
Вклучувањето во меѓународните трговски текови неспорно подразбира
почитување на мултилатералното утврдените правила, независно дали
земјата е членка или не е членка на Светската трговска организација. Од
тоа произлегува потребата од инкорпорирање на мултилатерално
утврдените правила во националните трговски политики на сите земји.
Формирањето регионални економски интеграции претставува
реалност во современиот свет. Припадноста кон одредена интеграција и
почитувањето на заеднички договорените одредби, претставуваат
детерминанта на националните надворешно-трговски политики на земјите
што се стремат кон членство во истата. Секако, дека нејзините правила
претставуваат детерминанти и на трговските политики на земјите што се
стремат кон членство во истата. Во овој контекст, Директивите на
Европската Унија како законска регулатива пропишана од страна на
Советот на Европската Унија задолжително за примена во сите земји-
членки, во исто време претставуваат детерминанти на економските, и во
тие рамки и на трговските политики на европските земји кои се надвор од
оваа интеграција, бидејќи скоро сите се стремат кон членство во истата.
Остварувањето членство во ЕУ, согласно правилото “accuse communotaire”,
подразбира ex ante целосна хармонизација на правниот систем на земјата
кандидат со правните одредби на ЕУ.
Одредбите на другите пропишани и ратификувани меѓународни
трговски договори и спогодби, исто така, претставуваат извори на право
за регулирање на трговските текови меѓу земјите-потписнички. Во оваа
група особено значење имаат потпишаните меѓународни конвенции(
Конвенцијата за слобода на транзитот, Виенската конвенција за
дипломатски односи, Виенската конвенција за конзуларни односи,
Царинската конвенција за меѓународен превоз на стоки врз основа на TIR
карнетот, Царинската конвенција на карнетот на ATA за привремен увоз на

33
стоки и други ) како и билетатералните трговски договори договори и
спогодби за регулирање на прашањата од сферата на меѓусебната размена
( стокови, царински, платни и друго )
Меѓународните трговки обиаи и узанси претставуваат специфични
извори на право за регулирање на односите на субјектите во меѓународната
трговија.

Меѓународните трговски обичаи се непишшани правила за добро

однесување на субјектите во меѓународната трговија( лојална конкуренција,
чесност итн.), чие непочитување го санкционираат самите субјекти преку
бојкот или објавување во тнр.”црни листи”.

Меѓународните трговски узанси претставуваат систематизирани,

непишани и пропишани правила за однесување на субјектите во
меѓународната трговија од страна на професионални организации и
институции ( општи узанси) или од страна на специјализирани општи
меѓународни трговски узанси се Меѓународните трговски термини –
INCOTERMS (Internationak Commercial Terms), пропишувани од страна на
Меѓународната трговска комора и меѓународните стандарди за квалитет
(ISO), пропишани од страна на Меѓународната организација за
стандардизација.

ПОЛИТИЧКИ ФАКТОРИ

Царинската политика во практтиката многу често се детерминирана

од барањата на специјални-влијателни интересни групи (пооделни
субјекти или групи субјекти) за заштита на нивното производство.

Политички влијателните интересни групи, со цел да ги искористат

погодностите што ги овозможува трговската заштита, лобираат кај
нациналните власти за воведување инструменти и мерки за заштита на
своите производи. Националните власти, водени од своите, пред се,
политички интереси (обезбедуваер дополнителни политички поени, како и
гласови за следните парламентарни избори), најчесто ги исполнуваат
барањата на влијателните интересни групи, овозможувајќи им
редистрибуција на доходот во нивна корист.

34
 Основно прашање е дали членовите на влијателните интересни групи кои
лобираат за заштита, имаат не само тесни (лични), туку и пошироки
(општествени) интереси. Имено,прашањето се однесува на степенот на не
совпаѓање помеѓу индивидуалните барања на влијателните интересни
групи и поширокитеопштествени потреби за царинската заштита. Иако на
краток рок преовладува задоволувањето на интересите на влијателните
интересни групи, на долг рок може да се очекува постигнување на ефекти и
за целото стопанство. Тоа се особено случаи кога барањата на
влијателните интересни групи се однесуваат за заштита на сектори што
имаат можности за стекнување на конкурентската предност, односно
сектори што и без лобирање, економски оправдано би добиле царинска
заштита.

Деловните политики на транснационалните компании, исто така,

се јавуваат како детерминанти на царинската политика на една земја. Овие
компании што дејствуваат на територијата на повеќе земји, претставуваат
концентрација на економска и политичка моќ и често делувајќи како
монополи\монопсони или олигополи\олигопсони, ги диктираат условите на
соодветниот пазар. Неможноста за корегирање на условите што ги
диктираат транснационалните компании, особено во услови кога две
третини од вкупната светска трговија се остварува преку нив, ја принудува
државата за прилагодување на царинската политика,воопшто, кон истите,
секако во согласнот со националните потреби и можности.

Транснационалните компании покрај тоа што влијаат врз обемот и

стрултурата на меѓународната трговија на матичните земји (генерално
развинеите земји) и земјите во кои се лоцирани нивните филијали
(влијанието се остварува преку системот на интерни цени), тие како
финансиски, производни и научно технолошки гиганти, со цел да ги
заштитат своите интереси, често се мешаат и во националните политики на
земјите.

35
 Неопходноста од политување на одредбите на комерцијалните
политики на транснационалните компании е особено зајакната во случаите
на земјите во развој, бидејќи истите во неможност да обезбедат домашна
акумулација, ниту пак поволни кредитни аранжмани за финансирање на
својот економски развој, се свртени кон увоз на капитал преку странски
директи инвестиции, joint venure и други форми на трансфер на технологија,
како и меѓународен лизинг, франшизинг, врзана трговија и друго, кои
мултинациналните компании, во своето работење се повеќе ги
применуваат. Всушност, земјите во развој, создаваат поволна политичка и
економска клима за привлекување на филијали на транснационалните
компании на своја територија. Условите за нивно основање и дејствување,
за трансфер на добивката во странство, за трансфер на капиталот во
странство по затворањето на филијалата, начинот на организација и
управување и слично, во националното законодавство се регулираат
согласно деловните политики на транснационалните компании. Имајќи
предвид дека земјите во развој глобално се конкурираат меѓу себе, тие
значително го либерализираат увозот на капитал и разните форми на
трансфер на технологија, што секако генерира дополнителни позитивни
ефекти на транснационалните компании.

Меѓународното политичко окружување, исто така, може да биде

детерминиранта на царинската политика на една земја. Општо познато е
дека трговските ограничувања (најчесто во форма на ембарго) воведените
од страна на ООН,како казна кон една земја за нејзината политичка
‘’непослушност’’ претставуваат обврска за сите зејми-трговски партнери на
“казнетатa” земја.

36
КРИТЕРИУМИ НА ЦАРИНСКАТА ПОЛИТИКА

Конкретните активности коишто се преземаат при концепирањето на

царинскта политика на една земја, произлегуваат од утврдените цели и
детерминанти на истата, од една, како и почитувањео на определни
објективни критериуми, од друга страна.

Критериумите на царинската политика даваат конкретен одговор на

прашањата: прво, што да се штити(квантитативен критериум);второ, колкав
интезитет треба да се штити(квантитативен критериум); трето, со што да се
штити(инструментален критериум); и четврто, колку долго да се штити
(временски критериум).

КВАЛИТАТИВЕН КРИТЕРИУМ

Квалитативниот критериум упатува на потреба од селективност во

царинската политика. Оовој критериум дава одговор на прашањето “што
треба да се штити”, односно да се изврши избор на оправданите
деерминанти на царинската политика.

При утврдувањето на квалитативниот критериум потребно е во

целост да се почитува принципот на селективност, односно заштитата да
биде насочена кон овие видови домашно производство кои имаат услови да
се развијат и конкурентно да се оспособат.

Заштитата на целокупното домашно производство може да има две

основни негативни негативности: прво, тоа би влијаело дестимулативно врз
стопанските претпријатија да ја зголемуваат продуктивноста и
економичноста поради лажната претстава за продуктивноста и економската
ефикасност на заштитеното домашно производство, што инаку нема
објектибни услови за развој врз здрави економски критериуми: и второ, тоа
би довело до ригорозни противмерки на партнерските земји.

Селективноста во царинската политика не мора да се однесува

единствено кон непосреден избор на производствена гранка или видови
производи што ќе се штитат. Селективноста на царинската политика во

37
областа на заштитата може да се днесуваат на посреден избор на промени
што се сакаат да се остварат на производствената и трговската структура,
како и решавање на одредени проблеми за поголемо ангажирање на
домашните производни ресурси(вработување, поголемо искористување на
производните капацитети и сл.)

Квалитативниот критериум е директно врзан за развојната политика

на националната економија. Имајќи предвид дека соразвојната полтика се
определуваат стратешките гранки за развој на националното стопанство, од
неа се добиваат неопходни податоци за избор на гранките што треба да
добијат третман на заштитени.

Повратно влијание на царинската политика врз развојната политика

се согледува во фактот дека квалитативниот критериум по економски пат
врши насочување на развојот кон оние гранкиили видови производи во кои
домашното стопанство може успешно да се вклучи во меѓународната
поделба на трудот. Имено, заштитните гранки имаат реални можности да
остварат поголеми добивки одколку во услови без заштита, што влијае кон
реалокација на производните ресурси од незаштитените во заштитените
гранки и кон остварување на нивен побрз развој. Нивниот развој, од друга
страна, претставува позитивен имплус врз развојот на националната
економија во целост.

Квантитативен критериум

Квантитативниот критериум на царинската политика за заштита дава

одговор на прашањето “колку да се штитат” селектираните гранки одредени
со квалитативниот критериум, односно колку да се заштитува увозот, а
колку да се стимулира извозот.

При утврдување на интезитетот на царинската заштита се поаѓа од

принципот за правилна димензионираност, што укажува дека заштитата
треба да биде димензионирана он она ниво што ќе ги неутрализира
разликите меѓу пониската конкурентност на домашните иповисоката
конкурентност на странските производители во одредена производствена
гранка.

38
 Нивото на заштита треба да биде така димензионирано да обезбеди
ефикасна заштита на домашните производители, од една, но и економски
да ги стимулира на поголеми усилби за повисока продуктивност и
економичност, од друга страна. Само на тој начин преку царинската
политика, може реално да се обезбеди зголемување на конкурентноста на
домашните производители како на домашниот, така и на странските пазари.
Зголемената конкуренсност на домашните заштитени гранки ќе влијае кон
зголемување на нивната ефикасност, што од своја страна ќе го стимулира
развојот на националната економија, воопшто.

Во теоретските анализи конкретно се обработува проблемот на избор на

појдовните основи за утврдување на интерзитетот на заштита, односно
дали интезитетот на заштита да се одреди преку (1)споредување на
продажните цени или (2) на трошоците на производство на домашните и
странските производи.

Механичкото споредување на нивоата на продажните цени на

домашниот и странскиот производ не е прифатлив како квантитативен
критериум за примена на инструментите што дејствуваат на процесот на
формирање на цените или на нивото на цените, бидејќи конкурентноста се
разгледува само од аспект на цените и влијанието на пазарот, што
генерално подлежат на чести промени.

Утврдувањето на нивото на заштита преку квантификацијата на

елементите во структурата на трошоците на производство што непосредно
влијаеле врз диференцирање на конкурентската способност на домашните
и странските производители на одреден произвоф, тежиштето го става
единствено во производната сфера, со што се елиминира можноста како
квантитативен критериум, да се земат во предвид елементите на пониска
конкурентност што се генерираат надвор од производната сфера(условите
во економскиот систем и политика; слаба организација на меѓународната
трговија; неадекватно спроведување на маркетинг активности во
меѓународната трговија).

Преудицирањето само на продажните ценни или само на трошоците

на производство како појдовна основа за утврдување на интезитетот на
заштита претставува комплексен проблем, односно дека не постои
автоматизам за одредување на квантитативниот критериум за заштита,
изнудува интердисциплинарен приод при избор на појовните основи за
одредуање на овој критериум.

39
Инструментален критериум

Инструменталниот критериум дава одговор на прашањето “со што или

како да се штитат” селектираните гранки. Во сферата на теоријата на
трговската заштита се разбработени бројни инструменти и мерки кои во
различни фази на развој на стоковото производство имале поголемо или
помало значење.

Успешно селектираните активности со квалитативниот критериум, како

и прецизноста во определувањето на нивото на заштита со
квантитативниот критериум, даваат солидна основа за оптимален избор на
инструментите со кои најуспешно ќе се остварат целите на царинската
политика.

Во функција на утврдените цели и почитување на детерминантите,

секоја земја презема одредени мерки заради прилагодување на својата
надворешно-трговска размена. Прилагодувањето може да се изврши на два
начини: прво, дефанзивно, односно со мерки за рестрикција на различните
видови размена и економска соработка со странство, при што со
намалувањето на обемот и видовите на економска соработка со странство
би се наалило странското влијание врз националната економија и второ,
офанзивно кога мерките на царинската политика се поставуваат така што
во согласност со општите економски можности на земјата, позитивно
делуваат, односно го стимулираат извозот на стоки и услуги, непосредно
помагајќи им на субјектите за што поофанзивен настапн на странските
пазари.

Согласно одредбите на GATT\WTO, царините претставуваат основен

легитимален инструмент на заштита на националното стопанство, но
слободно може да се каже дека во современи услови не може да се сретне
држава која покрај царините, не применува и други квантитативни и
квалитативни инструменти на трговската политика.

Секоја национална власт врз основа на квалитативниот и

квантитативниот критериум, од една, како и врз осноа на тероетските
основи за видовите, ефектите и полето на дејствување на различните
видови инструменти и мерки, од друга страна, при утврдување на

40
стратегијата на развој на меѓународните економски односи, треба да
направи оптимален избор на оние инструменти и мерки кои во дадените
услови ќе обезбедат остварување на целите на царинската, трговската и
економската развојна политика во целост.

Временски критериум

Временскиот критериум давајќи одговор на прашањето “колку долго да

се штитат” селектираните гранки, го определува времетраењето на
примената на избраните инструменти или навкупната политика за трговска
заштита на домашното стопанство. Тоа не значи дека треба грубо да се
определи периодот во кој ќе се применуваат одредените инструменти на
царинската политиа, со определеното ниво и во селектираните гранки.
Напротив, овој критериум, почитувајќи го принципот на временската
ограниченост, ја наложува потребата за постојно следење на промените
што настанубаат во тековите на увоз и извоз на стоки, услуги и фактори на
производство, како и на сите индикатори што може да влијаат врз
промената на целите и детерминантите на царинската политика. Впрочем,
како неопходност се поставува барањето за преиспитување на промените
на детерминантите на царинската политика, и согласно со утврдените
состојби да се предложи преземање на нови правци на дествување заради
остварување на целите на царинската политика.

Економската реалност укажува на фактот дека еднаш воведената

заштита продолжува да трае до бесконечност. Единствено може да дојде
до промена на селектираните гранки или производи што ќе се штитат или
до промена на инструментите со коишто се обезбедува заштитата и слично.

При креирањето на царинската политика, од аспект на временскиот

критериум, посебно внимание треба да се посвети на можноста за
воведување на привремени мерки. Привремените мерки се воведуваат
заради елиминирање на последиците од вонредно настанатите состојби,
како на пример: елементарни непогоди, епидемии, војни и слично. Од
аспект на временскиот критериум на заштита, треба да се истакне дека
воведувањето на овие мерки е условено од штетните причинети од
вонредните состојби, и дека тие се применуваат определен оптимален
временски период, односно додека не се нормализираат условите за
стопанисување.

41
ПОШИРОКА ЛИТЕРАТУРА
1.Аdamovic d-r Ljubisa, Teorija medunarodne trgovine, Trece izdanje,
Savremena administracija I Institut za ekonomska istrazivanja, Beograd 1976
2. Appleyard R.Dennis, Field J. Alfred, International Economics, IRWIN Boston,
1992
3.Babic Mate, Medunarodna ekonomija META, Zagreb, 1995
4.Биљаноска А.Јованка, Надворешно-трговска политика како елемент на
развојната стратегија на националните економии, со посебен осврт на
Република Македонија, докторска дисертација, Економски факултет,
Скопје,2000
5.Биљаноска Јованка, Царински ситем и царинско работење, ФТУ Охрид
2003
6. Вељковиќ Проф. Д-р Душан, Надворешно трговски и девизен систем.
‘’Партнер инвест’’ Скопје, 1991
7.Vousden Neil, The Economic of Trade Protection, Cambrige University Press,
1990
8. Gorcic D-r Jovan, Spoljnotrgovinsko poslovanje I spoljna trgovina-savremene
tendencije, Institut za unapredzenje organizacija rada I usavrsavanje kadrova,
Beorad 1983
9.Grimwade Nigel, International Trade- New Patterns of Trade, Production and
Investment, Routlage, London,1989
10. Живков проф. ДрАритон, Меѓународни економски односи, економски
факултет Скопје,1976
12. Јоvanovic Dr.Predrag I drugi, Medunarodni ekonomski odnosi, cetvrto
izdanje, Ekonomski fakultet Beograd 1999
13. Krugman R.Paul, Obstfeld, Maurice, International Economics-Theory and
Policy, Third edition, Harper Collins College Publishers, New York,1994
14.Loncaric-Horvat Olivera, O carinama, o ekonomskim argumentima carine I o
argumentima slobodne trgovine u novijoj teoriji, doktorska disertacija,
Zagreb,1973
15.Samuelson Paul, William Nordhaus, Ekonomija, Cetrnaesto izdanje, ‘’MATE’’
Zagreb, 1995
16.Тодоровиќ Томислав, Царински систем и полтика, Виша пословна школа,
Београд 2001
17.Фабинац Д-р Иво, Заштитна полтика у меѓународни економским
односима, Информатор, Загреб 1970 год.

42
ГЛАВА 2
ИНСТРУМЕНТИ НА ЦАРИНСКАТА ПОЛИТИКА

Царина

Царински ослободувања и повластици

Индикатори за мерање на интезитетот на царинската

заштита

Други давачки и инструменти

43
44
Глава 2: Инструменти на царинската политика

ЦАРИНА

Поим за царина

Царината претставува еден од основните инструменти за надворешно-трговска

заштита на националните економии, што е признаен од страна на Општата
спогодба за царини и трговија (General Agreement on Tariffs and Trade- GATT) и
Светската трговска организација (World Trade Organization-WTO).

Еднообразно дефинирање на поимот царина е релативно тешко, особено

поради фактот што под овој поим во различни историски периоди се
подразбирале различни видови давачки. Диференцирањето на дефинициите за
царините, главно, произлегувало од различните цели што требало да се остварат
со нив, како и од улогата и значењето што го имале националните економски
политики во различни историски периоди, односно дали акцентот бил ставен на
нивната фискална или на заштитната функција.

Царините, првобитно имале фискална функција, односно нивна основна цел

била да обезбеда приходи на владетелот. Тие служеле како постојан и изобилен
приход на владетелот, поради што се дефинирале како приход од стоките што се
увезувале во или се извезувале од територијата на владетелот.

Подоцна, царините добиваат карактер на давачка што државата ја наплаќала

заради одрржување на безбедноста на своите граѓани за премин преку мостови
(мостарина), преку патишта (патарина), за продажба на стока на панаѓури и
слично. Оттука произлегува дефинирањето на царината како плаќање за
индивидуалните погодности што државата им ги обезбедувала на своите граѓани.

45
 Појавата на национални држави со самостојни царински системи влијаела врз
квалитативното ново третирање на царините. Од меркантализмот наваму, Утака
што, поради проширувањето на нивните функции нивното дефинирање станува
покомплексно. Нивната фискална функција (какоприход во државниот буџет)
добива секундарно значење, додека примарно значење попримаат заштитната и
развојната функција. Посебно внимание се посветува на влијанието на царините
врз промените на релативните цени, а со тоа и на промените во вредностите на
увозот и на извозот, на рамнотежата на трговскиот биланс, на развојот на
одредена гранка и на националното стопанство во целина, на прераспределбата
на националниот доход, врз вработеноста итн.
Во современи услови царината се дефинира како јавна давачка што
државата ја наплаќа при надворешно-трговски промет, главно при увоз на
стоки, со цел преку заштита на домашното стопанство да се оствари
економски раст и развој на националната економија.

Видови на царини

Царините можат да се класифицираат според бројни критериуми, меѓу кои како

најчесто споменувани се: насоката на движење на стоките; начинот на
пресметување на царините, начинот на нивно пропишување; интезитетот на
заштитата; економските функции на царините и друго.

-Според насоката на движење на стоките, царините можат да бидат:

увозни, извозни и провозни, одосно транзитни.

Увозни царини се оние кои се наплатуваат при увоз на стоки во едно

царинско подрачје. Современите царински системи базираат на примена на
увозни царини.

Извозни царини се наплатуваат при извоз на стоки од едно царинско

подрачје. Овој вид царини, во современи услови претставуваат реткост. Истите
евентуално се воведуваат при позначајни пореметувања во снабдувањето со
суровини и репроматијали на домашното стопанство и при пореметување во
снабдувањето на населението со основни животни намирници.

46
 Транзитни царини се оние кои се наплатуваат при превоз на стоки низ
едно царинско подрачје. Во современиот меѓународен промет, согласно со
одредбите на Конвенцијата за слобода на транзиот пропишана во Барцелона во
1921 годин, земјите, дури и оние кои не ја пропишале Конвенцијата, воопшто не
применуваат транзитни царини.

- Според начинот на пресметување на царините разликуваме: царини по

вредност,специфични царини и комбинирани царини.
-
Царини по вредност, односно ad valorem царини се оние кај кои основица за
пресметување на износот на царината, претставува царинската вредност на
стоката. Имено износот на царината се утврдува како производ на царинската
вредност на стоката. Имено, износот на царината се утврдува како производ на
царинската вредност на стоката и царинската стапка утврдена за соодветниот вид
стока.

Основните предности на царините ад валорем во основа се состојат во тоа што

тие сразмерно го оптоваруваат увозот на одделните стоки, односно
пропорционално на нивната вредност. Исто така, треба да се нагласи дека кај
голем бтој стоки царините можат да се утврдат единстввено преку примената на
овој начин на пресметување.

Оснобвен проблем при примената на царините ад валорем претставува

реалното утврдување на царинската вредност на стоката. Утврдувањето на
царинската вредност на стоката е релативно сложена активност, која е условена
од комплетната информираност и од способноста на царинските органи.
Утврдувањето на реалната царинска вредност на стоките изнудува големо
ангажирање на царинските органи. При тоа,особен проблем претставува
веродостојноста на придружната документација според која се утврдува точноста
на елементите на царинската вредност на стоката. Други недостатови на овој
начин на пресметување на царините се: прво, преку пропорционалното
оптоварување на увозните стоки може да се стимулира увоз на стоки од низок,
односно сомнителен квалитет, и второ; се овозможува увозна инфлација и нејзино
пренесување врз сите стоки, што ќе влијае врз општиот пораст на цените на
домашниот пазар.

Специфични царини се оние кај кои основица за пресметување наизносот на

царината претставува единицата мерка на соодветната стока. Износот на
царината претстаува соодветен дел по единица мерка од одредена стока.

47
 Основната предност на специфичните царини претставува релативно лесниот
начин на нивно пресметување. Царинска основица за пресметување претставува
количината на стоката по единица мерка, што лесно и точно се утврдува, без
поголемо ангажирање на царинските органи.

Комбинирани царини се оние кај кои царината, се пресметува и по вредност и

по единица мерка на стоката. Комбинирањето може да се врши на три начини.

Првиот начин на комбинирање се случаите кога во царинската тарифа за

одредени тарифни ставови се предвидени специфични, а за други царини по
вредност.

При вториот начин на комбинирање за ист вид стока (за ист тарифен став)
се предвидува делумно пресметување на царината по вредност, а делумно по
единица мерка изразњна во паричен израз.

Третиот начин на комбинирање се врши на тој начин што за одредени стоки,

во Царинската тарифа се утврдува царина по вредност, но под услов износот на
утврдената царина (производот на царинската вредност и царинската стапка на ад
валорем) да не е помал од одреден износ по единица мерка на стоката, исто така
утврден во Царинската тарифа. Доколку износот на царината по вредност е помал
од износот по единица мерка на стоката предвиден во Царинската тарифа, тогаш
за разликата меѓу нив се наплатува специфична царина.

- Според начинот на прошување разликуваме автономни и конвенционални

царини
-
- Автономни царини се оние што земјите ги воведуваат, менуваат,
укинуваат или ги дополнуваат, самостојно, врз база на својот царински
суверенитет.
-
- Конвенционални царини се воведуваат, менуваат, укинуваат, или
дополнуваат врз база на одредбите на меѓународни договори и спогодби.
-
Според економските функции на царините, разликуваме заштитни,
фискални, одбрамбени, прохибитивни, преференцијални, диференцијални и
други.

48
 Заштитни се оние царини чија основна функција е заштита на домашното
стопанство. Со овие царини се врши компензирање на разликата помеѓу
пониската цена на увозниот производ и повисоката домашна цена на
соодветниот домашен производ.

Фискални се оние царини чија основна цел е обезбедување на приходи

во државниот буџет.

Одбрамбените царини се воведуваат со цел да се неутрализираат

погодностите што увозната стока ги добила во здмјата на извозникот.
Всушност, тие се противмерка за одбрана од вештачки зголемена
конкурентност на увозната стока.

Прохибитивни се оние царини што се утврдуваат на толку високо ниво

што делуваат како директна забрана.

Преференцијалните царини претставуваат снижување на царинското

ниво врз унилатерална основа во размената со една или со група земји или
врз основа на трговски договори или спогодби во размената со земјите-
потписнички.

Диференцијалните царини, обратно од преференцијалните,

претставуваат зголемено царинско оптоварување за увоз на стоки од одредена
земја или од група земји.

Ефекти на царините

Економското дејство на царините( ефекти на царините) претставува

промена во вредносните параметри и во односите што ги предизвикуваат овие
инструменти во националниот процес на репродукција и во процесите на
репродукција во другите земји. Ако промените се рефлектираат на потесно
подрачје на примена зборуваме за примарни ефекти, а ако се исполнуваат на
целокулното подрачје на делување се нарекуваат деривирани ефекти.

Царината, во основа, претставува инструмент на трговската политика со

што преку додавање на изностот на платената царина на увозната цена, се
поскапува странската стока на домшниот пазар. Всушност, со износот на
царината треба да се изврши анулирање на разликата помеѓу увозната цена и
нормалната цена на соодветниот производ на националниот пазар на

49
увозникот. Со плаќањето на оваа давачка при увоз, износот на царината ја
оптоварува цената на увозниот производ, со што на домашниот пазар тој
производ може да се продава по повисока цена. На тој начин, им се
овозможува на домашните производители да ги продаваат своите производи
на домашниот пазар.

Ефектите на воведените царини врз националната економија се сепак, многу

комплексни па затоа треба аналитички да се разаботуваат. Како најзначајни
ефекти на царините особено се наведуваат: ефекти врз цените, врз односите
на размена, заштитниот ефект, фискалниот ефект, ефектот врз реалокација на
производните ресурси, врз вработеноста, редистрибутивните ефекти,
плановнобилансните ефекти и други ефекти.

Ефекти на царините врз цените

Царините, генерално, влијаат на порастот на цената на увозниот

производ на домашниот пазар, од што произлегува дека товарот на царините
паѓа врз потрошувачите на заштитниот производ. На пример, ако увозната
цена на одреден производ изнесува 10 п.е., а истиот домашен производ на
домашниот пазар се продава за 12 п.е., во услови без царини, увозниот
производ ќе го истисне соодветниот домашен производ од домашниот пазар,
односно домашната побарувачка во целост ќе биде задоволена со странска
понуда, односно од увоз. Со воведување на 20% ad valorem царина, увезениот
производ ќе поскапи за износот на платената царина и на домашниот пазар ќе
се продава по цена од 12 п.е., што е еднаква на цената на соодветниот
домашен производ на домашниот пазар. Преку изедначување на цените на
увозниот и на домашниот производ на домашниот пазар, со воведената
царина, на домашниот производител му се овозможува пласман на
сопствениот производ, но домашниот потрошувач е тој кој ги плаќа трошоците
од платената царина, преку плаќање на повисока цена за соодветниот
производ од увоз.

При утврдувањето на влијанието на ацарините врз цените постојат четири

групи случаи, и тоа кога увозната царина:
(1) Не влијае на домашните цени
(2) Влијае врз цените за износ помал од износот на царината
(3) Влијае врз цените точно за износот на царината, и
(4) Влијае врз цените за износ поголем од износот на царината

50
Увозната царина нема да влијае врз домашните цени во случаите кога
странскиот извозник во целост го презема износот на царините(
префрлање на ефектите на царините на други лица). Во услови на силна
конкуренција и отежнат пласман на стоки, а со цел опстојување или
освојување на одреден пазар, странскиот извозник може преку
намалување на продажната цена да го преземе целиот износ на царините
за сметка на намалување на својот профит. Увозната царина, исто така,
нема да влијае врз домашните цени во случаите кога таа е воведена за
одредени стандардизирани производи (најчесто берзански стоки) кои се
јавуваат и на страната на увозот и на страната на извозот во земјата.

Увозната царина може да ја зголеми цената на увозниот

производ за износ помал од износот на царината, во случаите кога
странскиот пизвозник презема само дел од царините за сметка на
намалување на својот профит. Увозната царина ќе ја зголеми цената на
увозниот производ за износ помал од износот на царината, и во случаите
кога царината е поголема од разликата помеѓу домашните и странските
трошоци на производство. Цената на соодветната стока на домашниот
пазар ќе се формира според домашните трошоци на производство.

Увозната царина ќе ја зголеми цената на увозниот производ

точно за полниот износ на царината кога царината е одредена на ниво
помало од разликата меѓу домашните и странските трошоци на
производство. Во такви случаи, цената на соодветна стока на домашниот
пазар ќе се формира според странските трошоци на производство
зголемени за износот на царината.

Увозните царини влијаат кон зголемување на цените на

увозниот производ на домашниот пазар за иснос поголем од износот
на царината во случаите кога производот не е увезен од крајниот
корисник, туку е увезен преку еден или повеќе посредници. Секој
посредник ја надоградува цената на увозниот производ (зголемена за
износот на царината) за износот на својата посредничка провизија,
такашто крајниот корисник ќе го плати увозниот производ по многу
повисока цена, при што се мултиплицирал износот на платената царина.
Цената на увозниот производ за крајниот корисник ќе биде повисока
доколку е повисока посредничката провизија и доколку има повеќе
посредници. Ваквата појава во практикат се нарекува царинска пирамида.

51
 Воведените царини, влијаат не само на зголемување на цените на
увознитепроизводи, туку преку кумулирање на ефектите влијаат и кон
зголемување на цените на домашните готови производи за чие
производство се користат увозно оцаринети инпути. Платената царина при
увоз на инпути во домашното производство, како елемент на набавната

вредност на импутот, ја оптоварува цената на чинење на готовиот

производ. Исто така, преку воведување на царини при увоз на стоки за
широка потрошувачка може да дојде до зголемување на нивните цени, и
до намаување на животниот стандард на населението. Во такви услови,
под притисок на вработенитеможе да дојде до зголемување на платите,
што индиректно повторно ќе влијае кон оптоварување на цената на
чинење на готовите домашни производи (платите како инпут во
производството). Состојбата станува покомплексна кога домашното
производство е извозно ориентирано, бидејќи повисоките цени непосредно
ја намалуваат неговата конкурентност на меѓународните пазари.

Ефекти на царините врз односите на размена

Увозните царини генерално влијаат врз подобрување на односите на

размена(terms of trade) на земјата- увозник во случаите кога извозникот
презема дел или целиот износ на воведената царина. На тој начин,
земјата увозник преку воведување на увозни царини добива поефтини
увозни производи, односно има помал одлив на девизи за остварување на
иста количина на увозни производи во однос на состојбата без увозни
царини.
Ефектите на царините врз подобрување на односите на размена, во
основа, можат да ги искористат само големите земји. Големата земја, по
дефиниција, може да влијае на нивото на светската цена. Со воведување
на увозна царина ќе дојде до зголемување на цената на увозниот
производ на домашниот пазар. Зголемената цена ќе влијае кон
намалување на побарувачката за тој вид производ на светскиот пазар.
Намалената побарувачка, пак, при неизменета понуда на светскиот пазар,
ќе ја намали цената на производот и ќе овозможи поефтин увоз. Со тоа се
подобруваат односите на размена и се зголемуваат користите од
надворешно-трговската размена. Нормално е дека секое ниво на царини
не може да ги максимира користите преку подобрување на односите на
размена. Нивото на царини што ги максимира користите од надворешно-
трговската размена преку подобрување на односите на размена на една
земја се нарекува оптимална царина. Оптималната царина за голема

52
земја е секогаш позитивна и е помала од нивото на прохибитивната
царина.
Во услови кога една земја, стремејќи се кон максимирање на своите
користи од надворешно-трговска размена, воведува царини на оптимално
ниво, постојат реални можности за одмазда, односно од воведување на

увозни царини и во другите земји. Поради тоа, доаѓа до намалиување на

користите од надворешно-трговската размена во сите земји, односно до
влошување на нивните односи на размена.

Мала земја не може да влијае на светската цена, односно таа е

price-taker. За неа светската цена е дадена, и е секогаш помала од
рамнотежната цена на домашниот пазар. Увозот се врши по светски цени,
при што доаѓа до намалување на цените на домашниот пазар и
зголемување на побарувачката. Мала земја, значи не може преку
воведување на царини да ги подобри своите односи на размена, односно
нејзината оптимална царина е еднаква на нула. Впрочем, согласно овој
ефект на царините, за мала земја најдобро е прифаќањето на либеризам
во размената.

Заштитни ефекти на царините

Заштитните ефекти на царините се согледаат преку дејство врз

зголемување на цената на увозниот производ, па се намалуваат
можностите за пласман на странските стоки, додека на домашните
производители им се овозможува пласман на домашниот пазар. На
пример, ако увозната цена на одреден производ изнесува 10 п.е., а истиот
домашен производ на домашниот пазар се продава за 12 п.е., тогаш во
услови без царини,увозниот производ ќе го истисне домашниот производ
од домашниот пазар, што значи дека ќе изостане домашното
производство. Преку воведување на 20% ад валорем царина, увозниот
производ ќе поскапи за износнот на платената царина, и на домашниот
пазар ќе се продава за цена од 12 п.е., што е еднаква на цената на
домашниот производ на домашниот пазар. Преку изедначување на цените
на увозниот и домашниот производ на домашниот пазар,со воведената
царина, домашниот производител се заштитува и му се овозможува
пласман на сопствениот производ и одржување на нивото на
производство. Секако дека невозможно е точно да се утврди разликата

53
помеѓу цените на увозниот и на домашниот производ и на тоа ниво да се
воведе царина. Впрочем, во практиката има случаи кога царината во
целост ја анулира оваа разлика, но по правило таа е поголема или помала
од разликата помеѓу цените на увозниот и на домашниот производ на
домашниот пазар.

Во случаите кога царината е утврдена на ниво пониско од разликата

помеѓу цените на увозниот и на домашниот производ на домашниот
пазар, тогаш цената на увозниот производ на домашниот пазар ќе биде
пониска од цената на домашниот производ на домашниот пазар. На рој
начин се намалува конкурентската способност на странскиот
производител, но не се изедначува со конкурентската моќ на домашниот
производител.

Утврдувањето на царините на ниво поголемо од нивото на

разликата помеѓу цените на увозниот и на домашниот производ на
домашниот пазар, ќе влијае кон пораст на цените на увозниот птоизвод
над цените на домашниот производ на домашниот пазар. Во такви случаи
домашните производители можат да ги продаваат своите производи по
цени пониски од цените на увозните производи и да се најдат во
поповолна положба од странските производители. Исто така, домашните
производители можат да ги продаваат своите производи по цени повисоки
од нивните продажни цени пред воведувањето на царини, но се уште под
цените на увозните стоки. Ако така остварената разлика во цените
домашните производители ја инвестираат во модернизација и
зголемување на своето производство ќе се оствари позитивен развоен
ефект. Тоа ќе резултира во зголемување на продуктивноста на трудот и за
оспособување за рамноправна конкурентска борба на националниот
пазар. Остварениот позитивен развоен ефект од воведените царини во
извозно ориентирани сектори, ќе создаде потенцијални можности за нивно
динамично и рамноправно вклучување во меѓународната размена.

Заштитните царини, сепак, не смеат да бидат утврдени на високо

ниво бидејќи ќе се оневозможи увоз на странски стоки, одосно ќе се
оневозможи создавање одсноси на конкуренција на домашниот пазар.
Високо утврдените заштитни царини може да придонесат кон погрешна
проценка на конкурентските можности на домашните производители, со
што ќе влијаат на стимулирање на психологијата на паратизам.

54
 Особено важно прашање при анализа на заштитниот ефект на
царините е елестичноста нс странската понуда на порастот на цените.
Доколку странската понуда е нееластична, односо ако и покрај воведените
или зголемените царини увозот и понатаму продолжува, тогаш царините
нема да имаат заштитен ефект врз домашното производство. Тоа се
случаите кога странскиот извозник, делумно или целосно, ги презема

царините на своја сметка. Но, ако странската понуда е доволно

еластична, воведувањето или зголемувањето на царините ќе влијае кон
елиминирање на увозот и задоволување на фомашната побарувачка со
домашното производство. Во овој случај станува збор за прохибитивни
ефекти на царините. Во практиката, ефектите на царините се помеѓу овие
две естремни случаи.

Увозните царини не секогаш влијаат на зголемување на домашното

производство. Тие можат да имаат негативни ефекти врз домашнотто
производство, и тоа особено во случаите на царинска заштита во услови
на висока увозна зависност на домашното стопанство, кога може да дојде
во прашање нормалното снабдување со суровини и репроматријали на
увозно-зависните производни гранки. Ако се штити домашното
производствона полуфрабикати, кое не е во можност да ги задоволи
потребите на домашните производни гранки што истите ги користат како
инпути, тогаш нивниот увоз е неизбежен. Платените царини при увоз на
инпутите ќе ги зголеми трошоците на производство на домашните увозно-
зависни производствени гранки. Покрај зголемувањето на конкурентската
моќ на домашните производни гранки, воведената царина може да влијае
да се намали домашното производство.

Во услови кога финалните производи на домашните производители

се заштитени со високи увозни царини, тие можат да одлучат наместо да
извезуваат, стоките да ги пласираат на домашниот пазар. Побарувачката
на домашниот пазар, пак може да ја лимитира понудата, одонсно да го
намали домашното производство и негативно да влијае врз развојот на
домашното стопанство. Во случаи кога производните субјекти и покрај
намаленото производство, сепак работат во рамки на оптимална
искоистеност на капацитетите, државата ќе биде принудена да
интервенира во правец на зголемување на домашното производство. За

55
таа ел, би требло приходите од наплатените царини државата да ги
употреби за стимулирање на домашните производители за извоз на
нивните производи.

Фискални ефекти на царините

Царината како јавна давачка што се наплатува при надворешно-

трговски промет, се јавува како значаен приход во државниот буџет. Како и
со сите видови даноци, така и со царините се врши повлекување на
финансиски средства од стопанството во корист на државниот буџет.
Сепак, од аспект на домашното стопанство, ваквата состојба не треба a
priori да се квалификува како негативност, особено ако средствата од
буџетот се искористат за развојни цели или како потпора на активната
трговска политика.
При анализа на фискалните ефекти на царините посебно внимание се
посветува на фискалните царини. Фискални царини се царините што се
воведени за увоз на стоки што не се произведуваат во земјата. Тие,
генерално, се воведуваат со единствнена цел- обезбедување приходи во
државниот буџет.
Сепак, фискалните царини, во одредени случаи, можат да креираат
заштитни ефекти кај домашното производство на супститути, односно да ја
свртат домашната побарувачка кон домашните супститути на увозната
стока.
Исто така, воведените царини на стоки што не се произведуваат во
земјата можат да придонесат за активирање на механизмот на
доменстација. Имено, преку согедување на побарувачката на одреден вид
производи чиј увоз е оптоварен со царина, домашните субјекти може да
отпочнат со нивно производство.

Ефекти на царините врз реалокација на производните

ресурси

Кога се разгледува дејството на увозните царини врз реалокацијата на

производните ресурси, се доаѓа до една парадоксална состојба.
Производните ресурси се движат од незаштитените кон заштитените
гранки, односно ги напуштаат оние гранки што се поконкурентни и што
работат со пониски трошоци на производство и се селат во

56
понеконкурентните но заштитените производни гранки, што се
привелигирани во распределбата на националниот доход.

Ефектите на воведените увозни царини врз реалокацијата на

производните ресурси, што во основа се манифестираат на долг рок, може
да имаат изразено негативно влијание врз националната економија и со
тоа може да ги надминат сите позитивни ефекти. Токму затоа треба да се
воспостави добра координација помеѓу царинската политика, од една, и
развојната политика на земјата, од друга страна. Успешната координација
ќе овозможи со царините да се оствари реалкоација на производните
ресурси кон селектираните гранки во стопанството во согласност со
развојната стратегија на земјта.

Ефекти на царините врз вработеноста

Со царините, преку заштитата на домашното производство, се овозможува

заштитните гранки да го реализираат своето производство на домашниот
пазар, и на тој начин да го задржат или и во одредени случаи да го
зголемат нивото на вработеноста. На пример, ако е воведена царина за
заштита на одредена производна гранка, тоа значи дека цените на
увозните производи од ист вид на домашниот пазар ќе пораснат во однос
на цените на домашните производи и побарувачката ќе се насочи од
увозниот кон домашниот производ. Како резултат на тоа, ќе дојде до
пораст на домашното производство и до потреба на нови вработувања.
Царините од овој аспект имаат позитивен ефект врз вработеноста во
одредена заштитена производствена гранка.

Царините, сепак, најчесто имаат негативни ефекти по агрегатната

вработеност во домашната економија, особено во извозните сектори.

Воведувањето увозни царини значи дека меѓудругото намалување на

обемот на увоз во земјата. Но, тоа повратно може да доведе до
намалување на обемот на извоз во други земји. Ваквата состојба се
манифестита како политика на осиромашување на соседот (beggar-mu-
neighbor policy). Имено, другите земји можат да применат мерки на
царинска одмазда преку воведување на увозни царини со цел нмалување,
односно укинување на увозот на стоки од првата земја. На тој начин ќе
дојде до намалување на извозот од првата земја, што ќе резултира во
намалување на обемот на производство и отпуштање од работа на
работниците во извозните гранки.

57
 Намалувањето на бтојот на вработените во извозните домашни сектори
може да дојде и поради тоа што воведените увозни царини, блиаејќи на
намалување на увозот, непосредно влијаат врз намалување на извозот на
дуги земји. Намалениот извоз во другите земји, мултипликативно ќе
влијае кон намалување на нивниот национален доход и на потрошувачка
на домашни и увозни стоки. Впрочем, намалениот увоз во другите земји
непосредно значи намалување на извозот од домашната земја, што ќе се
одрази на намалување на обемот на производството и следствено на тоа
и на намалување на вработеноста во извозните гранки.

Поради тоа проблемот на агрегатната невработеност не треба да се

решава со воведување царини, туку со примена на друго мерки на
економската политика.

Редистрибутивни ефекти на царините

Редистрибутивните ефекти на царините се согледуваат преку

прелевањето на доход од потрошувачите кон производителите на
заштитните производи. Воведените царини во основа влијаат кон
зголемување на цените на увозниот производ на домашниот пазар со што
потрошувачот плаќа повисока цена за увозниот производ, го финансира
развојот на заштитеното фомашно производство.

Воведената царина на прехрамбени производи, на пример, претставува

заштитна мерка за производителите на овие производи и во исто време
дополнителен трошок на населението, како потрошувач на истите. Значи
доаѓа до редистрибуција на доходот на населението во корист на
производителите на прехрамбените производи.,

Редистрибуцијата на доходот, како резултат на воведените увозни

царини, е особено комплексна кога производители и потрошували на
одреден производ се производни гранки во националното стопанство. Во
вакви случаи, покрај правилната редистрибуција на доходот на
потрошувачите во корист на производителите, доаѓа и до кумулирање на
ефектите на царините на штета на потрошувачите на заштитениот
производ. Воведената царина на еден производ (суровина или
репроматеријал) ја заштитува производната гранка што го произведува тој
вид производ, но во исто време претставува трошок (давачка) за

58
производствената гранка што истиот го користи како инпут во своето
производство. Првично, доаѓа до намалување на доходот на производната
гранка – потрошувач во корист на производната гранка – произведувач на
заштитениот производ. Потоа доаѓа до кумулирање на ефектите на
царините, што се согледува во фактот дека увозната царина преку
зголемување на цената на инпутот, ќе предизвика зголемување на

трошоците на производство во соодветната гранка, односно до пораст на

цената на чинење на готовиот производ. Ваквата состојба мошне
неповолно се изразува во случаите кога производните гранки што користат
оцаринети увозни инпути едновремено се извозни сектори. Затоа
територијата на царините препорачуа повисока царинска заштита за
производи од повисока фаза на финализација, а пониска за суровини,
репроматријали и полуфабрикати. Нивото на заштита на готовите
домашни производи, за чие производство се користат заштитени увозни
инпути, се мери преку стапките на ефективна царинска заштита.

Платно-билансни ефекти на царините

Разработка на платно-билансните ефекти ан царините, всушност се

сведува на влијанието што истите го имаат врз увозот на стоки во
домашното производство. Современите царини примарно се воведуваат
заради заштита на домашното стопанство, така што во извесна мера преку
поскапување на увозната стока, треба да влијаат на намалување на
увозот. Поради тоа се смета дека воведените царини ќе влијаат кон
подобрување на трговскиот биланс на земјата.

Влијанието на царините врз промените во обемот на увозот, зависи

од еластичноста на домашната побарувачка за странски стоки и од
еластилноста на странската понуда.

Воведната увозна царина, во зависнот од еластичноста на

домашната побарувачка за странски стоки, има различно влијание врз
обемот на увозот. Генерално, воведените увозни царини преку
зголемување на цените на увозниот производ на домашниот пазар влијаат
да се намали домашната побарувачка за странски стоки, поради што се
намалува и увозот. Но, во случај на низок коефициент на еластичност на
домашната побарувачка за странски стоки, и при високи царини, може
сепак да дојде до зголемување на увозот.

59
 Во услови на нееластиност на странската понуда, странските
понудувачи ќе преземат дел или целиот износ на царините на сметка на
својот профит, за да не се намали нивниот извоз во земјата која вовела
или ги зголемила царините. Во вакви случаи подобрените односи на
размена евентуално можат да го подобрат трговскиот биланс на земјата.

Платно-билансниот ефект има економско значење единствено под

претпоставка дека царините не предизвикуваат промени во насока на
намалување на извозот. Но, како што и претходно споменавме,
воведувањето увозни царини не секогаш влијае на намалување на увзот
без влијание врз извозот, и тоа кон негово намалување. Како основни
реперкусии врз извозот на една земја од воведувањето увозни царини,
особено може да се набележат:

1) Царинска одмазда од страна на земјите-трговски партнери, односно

воведување на контра-мерки за ограничувањ на увозот од земја која
веќе вовела царина;
2) Намалување на домашниот увоз, што истовремено значи
намалување на извозот на дуги земји, што доведува до намалување
на нивниот доход, а со тоа и до намалување на способноста да
купат стоки од домашната земја;
3) Воведување увозни царини на стоките што претставуваат инпути во
производството за иззвоз, доведува до поскапување на домашниот
извоз;
4)Со воведувањето царини доаѓа до преценување на домашната
национална валута, што резултира во зголемување на увозот и
намалување на извозот;

(5) Во услови на полна вработеност, воведувањето на увозни цсрини

може да влијае на порастот на инфлацијата. Намамениот увоз и
зголемувањето на цените на странските во однос на домашните стоки, ќе
предизвикаат поместување на побарувачката од странските кон
домашните стоки. Поголемата побарувачка од понудата, ќе го поттикне
зголемувањето на цените, што дополнителни ќе ја влоши конкурентската
способност на домашните производители и во земјата и во странство, и
др.

60
Воведувањето на ивозни царини поради нивното комплексно
влијание врз увозот и извозот, не мора да го подобри трговскиот
биланс на земјата. Нерамнотежа во трговскиот биланс не може да
се решава единствено со царинска политика, туку како комплекстен
проблем треба да се решава со инструменти и мерки на вкупната
економска политика на земјата.

ЦАРИНСКИ ОСЛОБОДУВАЊА И ПОВЛАСТИЦИ

Безусловно ослободување од плаќање на царина и царински

повластици

Сите стоки кои се предмет на надворешно-трговска размена,

генерално, подлежат на плаќање царина. Од овој основен царински
режим има бројни отстапувања, и тоа пос основ на безусловно
ослободување и царински повластици, како и по основ на
потпишани и ратификувани трговски договори и спогодби со други
земји.
Безусловно ослободување од плаќање на царини се
однесува на одредени видови стоки, независно од тоа кој се јавува
како царинсски обврзник. Во современи услови, од плаќање царина
безусловно се ослободени: прво, стоките што не се царински стоки;
второ, стоките што се превезуваат и што се извезуваат од едно
царинско подрачје; трето, личен багаж на патниците; четврто,
горивото и мазивото што се наоѓаат во резервоарите на превозните
и преносните средства; петто, предметите во дипломатските
вализи; и др.
Царинските повластици претставуваат целосно или делумно
ослободување од плаќање на царина во случаеви на исполнување
на законски утврдени услови и критериуми. Специфицираните
услови и критериуми можат да се однесуваат како на стоките, така и
на царинските обврзници, а многу често и на едните и на другите.
Во рамките на националните царински системи се утврдени
видовите царински повластици, како и условите и критериумите под
кои истите се применуваат. Секоја национална власт, утврдува кои
царински повластици и под кои услови и критериуми ќе ги
применува во рамките на својот царински систем.
Во теоријата и практиката се издиференцирале голем број
видови царински повластици. Меѓу нив спаѓаат и следниве:
царински контигенти; единствена царинска стапка; безцарински увоз

61
на опрема како дел од странски влог; како и ослободување од
плаќање на царина за највисоки странски претставници; повластици
за домашни и странски патници; повластици за државни,
хуманитарни, културни, образовни и други институции и повластици.
Утврдените предмети врз основа на царинска повластица, во
утврден рок ( од 3 и 6 години) од денот на увозот, не смеат да се
оттуѓат или отстапат на друго лице. Исто така, таквите предмети не
смеат да се дадат во залог, да се изнајмат или да се дадат како
осигурување за други обврски. Во спротивно, корисникот на
царинската повластица е должен, рпед истекот на рокот, тоа да го
пријави на царинскиот орган, односно да се поднесе барање и да
побара други дозволени постапки со стоката. Царинскиот орган при
дозволување на друга употреба на стоката врши утврдување на
царински долг, пришто како момент за настанување на царински
долг е денот на поднесување на барање од корисникот на
царинската повластица.

Во случај кога корисникот на царинската повластица не пријави

и не побара друга дозволена употреба на стоката царинскиот орган
покренува царинска постапка по службена должност. Царинскиот
орган врши утврдување на царински долг, прифаќање на
царинската декларација врз основа на која стоката била ослободена
од плаќање увозна царина.

Посебен вид царински повластици се одобруваат за субјектите

кои делуваат во рамките на ослободените царински зони.
Слободните царински зони претставуваат ограден и обележан дел
од царинското подрачје на една земја, во којашто се обавуваат
стопански дејности под посебен царински режим, односно со
користење на царински повластици. Увозот на стоки во слободна
царинска зона е ослободен од плаќање царини и други увозни
давачки, како и од рестриктивните стокови форми ( на пример
контигенти), под услов истите во променетата или непроменетата
состојба да се извезат во трети земји.

Стоките внесени во слободната царинска зона се наменети за

извоз во трети земји, и тоа независно дали во иста или во
променета состојба. Но, истите можат да с епласираат и на другиот
дел на домашното царински подрачје при што се врши пресметка и
наплата на царина и други увозни давачки.

62
 Во современи услови, кога е очевиден забрзан процес на
регионализација, посебно внимание се посветува и на царинските
повластици при што произлегуваат од склучените договори и
спогодби. Согласно утврдените одредби, земјите-договорнички ги
повлекуваат делумно или целосно цаините во меѓусебна расмена.

Карактеристично е дека во размената со трети земји, истите

продолжуваат да ја применуваат сопствената царинска тарифа.
При функционирање на регионални економски интеграции, и тоа
од царинска унија до економска интеграција, меѓусебната размена
на земјите-членки се врши без ограничувања, па со тоа и без
плаќање на царина. Додека во размената со трети земји, се
применува единствена царинска тарифа.

Видови на царински повластици

Царински контигенти

Царинските контигенти престставуваат посебен вид контигенти,

со кои се овозможува увоз на ограничена количина или вредност на
стока без плаќање царина или со плаќање царина по пониски
царински стапки од утврдените во Царинската тарифа. По
искористување на одредената количина или вредност на стока,
натамошниот увоз се оцаринува согласно царинскиот третман што
таа стока го има во трговката политика на земјата. Во својата
суштина, царинските контигети имаат карактеристики и на царините
и на контигентите. Но, и царините и контигентите го огранучуваат
увозот на стоките, додека царинските контигенти влијаат кон
попуштање на стегите, односно кон либералицација на
меѓународната трговија.

Во трговската политика на Република Македонија се

применуваат неколку видови царински контигенти.

Според начинот на пропишување на царинските контигенти

разликуваме: автономни и конвенционални царински контигенти.

63
 Автономните царински контигенти ги пропишува Владата на
Република Македонија во посебни одлуки со кои што се наведува
видот и количината на стоките, повластена царина, рокот на увоз и
условите за добивање на повластен царински третман. Согласно
последната одлука на македонската влада, се утврдени царински
контигенти при увоз на суровини и репроматријали за потребите на
преработувачката индустрија. Притоа е предвиден увоз на
определени количини на суровини и репродуктивен материјал без
плаќање на царина, со плаќање на повластена царинска стапка од 5
% и со повластена царинска стапка од 10% за претпријатија од
прехрамбената, хемиската и текстилната индустрија.
Конвенционалните царински контигенти се пропишани во
договорите и спогодбите за слободна трговија што Република
Македонија ги има пропишано со одредени земји, како и во
Времената спогодба за трговија и трговски прашања меќу кои се
предвидени царински контигенти се објаувуваат во Службен весник
на Република Македонија периоднично во секои шест месеци од
тековната година во согласност со договорите за слобона трговија.

Според начинот на распределба на стоките во рамките на

царинските контигенти разликуваме: царински контигенти што се
распоредуваат во системот прв дојден, прв корисник, и царински
контигенти што се рљазликуваат по аукциски пат.

Царински контигенти што се распределуват во системот прв

дојден, прв корисник: Распределбата на стоките во рамките на
царинските контигенти согласно Протоколот за пристапување на
Република Македонија во Светската трговска организација, ја врши
Царинската Управа на Република Македонија врз основа на
принципот првб дојден, прв корисник ( first come, first served).
Заинтересираните увозници во Царинската управа ( преку
надлежната царинска испостава) оиднесуваат писмено барање за
распредлување на царински контигент. Барање се поднесува само
доколку стоката е ставена на увид на царинските органи и ако за
неа е поднесена царинска декларација ( ЕЦД за увоз), пришто за
секоја поединечна царинска декларација и за секоја поединечна
тарифна ознака ( на десет цифри) се поднесува посебно барање.
Сите поднесени барања во текот на еден календарски ден
подеднакво конкурираат за распределбата на царинскиот контигент.
Ако вкупната количина на соодветна стока од барањата по

64
поединечен ден ја надминува преостанатиот дел на царионскиот
контигент, распределбата на царинскиот контигент се врши во
сразмерни делови за секое поединечно барање во зависност од
количината што била барана.

Во случаите кога се исполнети аите предвидени услови,

Цариснката управа издава потврда за распределен царински
контигент, во која покрај општите податоци, се наведува видот,
тарифната ознака и количината на стоката што може да се увезе со
повластен царински третман.

Царински контигенти што се распределуваат по аукциски

пат: аукциската распределба на стоките во рамки на царинските
контигенти се врши со наддавање на учесниците по пат на
прибирање на затворени писмени понуди, а врз основа на објавен
јавен повик за прибирање на истите од страна на Министерството за
економија.

Право на учество во наддавањето имаат сите трговски друштва

регистрирани за вршење на надворешно трговски-промет со стоките
што се предмет на распределбата.

Постапката за аукциска распределба на стоките во рамки на

царинските контигенти ја води Министерството за економија, преку
посебна Комисија за спроведување на наддавањето, а истата се
одвива во неколку фази:

1. Министерството за економија во дневните весници објавува

наддавање за распределба на стоките во рамки на
царинските контигенти. Во објавата треба да видат содржани
следните податоци: вид на стоката и количина на царинскиот
контигент; динамика на распределување на стоките;
минимален број на учесници; износ нс котизацијата за
учество; сметка на која треба да се плати котизацијата; рок за
извршување на увозот; рок и начин на доставување на
затворените понуди, и друго.
2. Заинтересираните субјекти, до Министерството за економија,
испраќаат затворени писмени понуди и тоа во затворено
плико во коешто има уште две затворени и запечатени плика.
Едното внатрешно плико ја содржи понудата, а другото ја

65
 содржи потребната докумантација, и тоа: доказ дека субјектот
е регистриран за надворешно-трговски промет; доказ за
бонитетот на понодувачот, и докази за уплатени средства за
административна такса и котизацијата.
3. Комисијата за спроведување на наддавањето врши
отварање на добиените писмени понуди. Стоката утврдена во
рамки на царинските контигенти се распоредува на
понудувачите кои во наддавањето понудиле највисок износ.
Резултатите од наддавањето се објавуваат на огласната
табла на Министерството за економија.
4. Во рок од 10 дена по спроведувањето на постапката за
наддавање, субјектите треба да го уплатат понудениот износ
на сметка на Буџетот на Република Македонија.

Безцарински увоз на опрема како дел од странски влог

Повластицата безцарински увоз на опрема како дел од странски влог

претставува мерка за стимулирање на прилив на странски капитал на домашната
еконимја. Таа се однесува на ослободување од плаќање на царина при увоз на
опрема која што е дел од влог на странски лица во случаевите кога тие
инвестираат и вложуваат во домажни претпријатија.

Според Царинскиот закон на Република Македонија, увознот на

опрема и резервни делови, освен на автомобили и канцелариски мебел, може да
биде предмет на повластицата безцарински увоз на опрема како дел од странски
влог. За да се искористи оваа повластица треба да бидат исполнети одреднеи
услови. Опремата и резервние делови не смеат да бидат употребувани и истите
треба да служат за вршење на претежната дејност на друѓтвото. Странското
вложување треба да е биде подолго од три години, додека странскиот влог треба
да изнесува 20% од вкупно вложениот траен капитал под услов обврзникот кој го
користел ослободувањето да работи уште три години по истекот на последната
година во која користел ослободување од плаќање царина.

Опремата и резервните делови во рок од шест години од денот на увозот, не

можат да се отуѓат, да се дадат на користење на друг, во залог, да се позајмат, да
се дадат за осигурување за други обврски или поинаку да се користат за други

66
цели, а не за оние за кои биле ослободени од плаќање царина, пред да бидат
платени давачките.

Повластици за највисоки странски претставници

Повластицата за највисоките странски претставници се однедува на

ослободување од плаќање царина на :
1. Шефови на странски држави и претставници на шефови на странски
држави во посебни мисии, како и членовите на нивната придружба, за
предмети наменети за нивни службени потреби и лична употреба;
2. Меѓународни и меѓудржавни организации со седиште во Република
Македонија осносно нивни представништа во Република Македонија во
време на вршење на својата дејност во Република Македонија – за
предмети наменети за нивни службени потреби, како и странските
граѓани вработени во овие организации – за предмети наменети за
нивна лична употреба;
3. Дипломатски и конзуларни претставништва на државите во Република
Македонија за предмети наменети за нивни службени опотреби и
4. Шефови на странски дипломатски претставништва во Република
Македонија и членовите на нивните потесни семејства- за предмети
наменети за нивна лична употреба.

Правото за ослободување од плаќање на царина се остваува врз

основа на потврда од Министерството за надворешни работи, во која се
наведуваат лицата и увезените предмети. Врз основа на потврдата,
царинарницата донесува решение за ослободување од плаќање
царина.

Повластици за домашни и странски пазари

Во меѓународниот патнички промет се пропишани одредени царински

повластици. Основна царинска повластица во меѓународниот патнички

67
 промет е ослободување од плаќање на царина и други давачки за личен
багаж и за некомерцијална стока со мала вредност. Увозот на
некомерцијална стока со вредност поголема од утврдената мала
вредност е предмет на повластицата- единствена царинска стапка.

Македонските и странските државјани при пристигнување во

Република Макеодонија имаат царински повластици ( ослободување од
плаќање царина, ДДВ и акцизи) за следните видови стоки:

1. Стоки за лична употреба за време на патувањето (личен багаж);

2. Тутунски производи (200 цигари или 100 цигарлоси или 50 пури
или 250 грама тутун за пишење или сразмерна колиина на
различни наведени преработки од тутун);
3. Алкохол и алкохолни пијалови ( 2 литри вино и 1 лтар жесток
алкохолен пијалок)
4. Парфем( 50мл ) или тоалетна вода (250мл)

Патниците помлади од 18 години не можат да користат царинска

повластица за тутунски производи и алкохолни пијалоци.

Државјаните на република Македонија, покрај горенаведените,

имаат право на брзцарински увоз на предмети чија вредност не надминува 50
евра, под услов тие предмети да не се наменети за препродажба, односно ако се
наменети за лична употреба, за семејна употреба или како подарок. Оваа
повластица не се применува за производи од тутун, алкохолни пијалоци, парфеми
и тоалетни води што ги надминуваат горенаведените количини.

Единствената царинска стапка се применува при увоз на стока што со

себе ја носи патникот, како и при внесувањето на стока што едно физичко лице по
пошта му ја доставува на друго физичко лице. За да се иакористи оваа
повластица треба да бидат исполнети одредени услови, (1) стоката да не е
комерцијална природа и (2) вредноста на поединечната пратка или стока што
патникот ја носи со себе да не ја надминува пропишаната вредност.

Согласно Царинскиот закон на Република Македонија висината на

единствената царинска стапка изнесува 15% а основицата за утврдување на оваа
давачка е царинската вредност на стоката. Вкупната вредност на поединечната
пратка не смее да надминува противвредност од 60.000.00 денари. При
утврдување дали вредноста на одделна пратка или стока што патникот ја носи со

68
себе ја надминува пропишаната вредност, не се зема предвид вредноста на
стоката, за која во Законот за царинска тарифа е пропишана стапка ‘слободно’ и
стоката која, согласно Царинскиот закон, е ослободена од плаќање на царина.
Единствената царинска стапка од 15% не може да се применува за тутун,
преработки од тутун, алкохол, алкохолни пијалоци, погонско гориво, и парфеми.

Домашните и странските патници користат и други царински повластици во

повеќе случаи и во повеќе основи. Имено, од плаќање царина се
ослободуваат:

1. Државјани на Република Македонија и странски државјани- за лекови за

лична употреба што ги носат со себе или ги добиваат во пратки од
странство;
2. Иналиди- за специјална опрема и технички помагала што ги користат
непосредно за живор и работа, како и резервни делови за користење на
таквата опрема и помагала, освен патнички автомобили, доколку ги
донесат или добијат од странство заради лична употреба.
3. Инвалиди од I и II категорија, кои по спроведената професионална
рехабилитација се оспособени за одредена дејност, за опремата за
вршење на таа дејност, доколку истата не се произведува во Република
Македонија;
4. Возачи за гориво и мазиво кое се наоѓа во нормалните резервоари на
моторните возила и мотоцикли;
5. Државјани на Република Македонија и странски државјани кои имаат
одобрен престој во Република Македонија за лични предмети кои ги
наследиле во странство;
6. Државјани на Република Македонија кои живеат во пограничното подрачје-
за растителни и сточарски производи добиени на нивните имоти во
пограничното подрачје на соседната држава, како и за подмладок и други
поризводи стекнати од стоката што ја имаат на тие имоти заради полски
работи, паша ил презимување;
7. Државјани на Република Македонија- студенти и учесници кои се школуват
во Република Македонија – за учеби помагала што за сопствената
употреба ги донесуваат од странство;
8. Државјани на Република Македонија и странски државјани за одликувања,
медали, споменици, спортски и други трофеи или предмети од

69
 симболината вредност, пто ги добиваат во странство на натпревари,
изложби и приредби од меѓународно значење;
9. Научници, книжевници и уметници за сопствените дела што ги внесуваат
од странство и др.

Повластици за државни, хуманитарни, културни, образовни и други

институции

Во царинскиот закон се предвидени повластици за хуманитарни,

културни, образовни и други институции. Од плаќање царина се
ослободени:

1. Државните органи или регистрирани хуманитарни или добротворни

организации – за стока која е наменета за бесплатна поделба на
жртвите од природни или други непогоди или за стока која останува во
сопственост на тие организации а е наменета за бесплатно ставање
на располагање на жртвите во тие непогоди;

2. Регистрирани хуманитарни или добротворни организации - за стока

што ја увезуваат од странство за извршување на нивните хуманитари
задачи;

3. Противпожарни организации и други спасувачки служби- за техничка

противпожарна опрема и резервни делови непосредно наменети за
вржење противпожарна и спасувачка дејност;

4. Јавни музеи и уметнички галерии за збирки и уметнички предмети;

5. Јавните библиотеки за библиотекарски материјал;

6. Јавни архиви за репродуцирано архивско гориво;

7. Фармацевските производи за здравствена, односно ветеринарна

намена, што се употребуваат при меѓународни спортски
манифестации организирани во Република Македонија;

70
8. Документи кои бесплатно се исплатени до државните органи;

9. Службени печатени материјали испратени до Народната банка на

Република Македонија и

10. Разни видови печатени материјали и снимени медиуми за точно

утврдени намени.
Други повлатици

Во групата други повластици се вбројуваат ослободувањата од

плаќање на царина по различни основи не споменати во другите
групи. Имено, од плаќање царина се ослободени:

1. Мостри на стока со незначителна вредност;

2. Печатени работи како што се каталози, ценовници, упатства за
употреба и брошури на рекламен материјал;
3. Предмети што странски излагачи кои учествуваат во
меѓународни саеми и трговски изложби на Република
Македонија ќе ги внесат или примат од странство заради
вообичаена распредела и потрошувачка за време на
одржувањето на саемот, односно изложбата;
4. Производи увезени заради проба, истражување, анализирање
или тестирање што целосно ќе се употребат при пробите,
истражувањата, анализирањето или тестирањето, или при тоа
целосно ќе бидат уништени, на начин што повеќе немаат
употребна вредност;

5. Туристичка информативна документација, ако е наменета за

бесплатно делење и чија главна цел е претставување на
странска туристичка понуда; странски хотелски листи и
проспекти, што ги издаваат странски официјални туристички
агенции, ако се наменети зс бесплатно делење, рекламен
туристички материјал наменет за овластени застапници или
коресподенти на национални туристички агенции, пто не е
наменет за натамошно делење;
6. Стоковни марки, патенти, модели и придружни докуметни, како и
поднесоци за признавање на патените или иновациите, што им
се доставуваат на организациите за заштита на авторската и
индрустриската сопственот;

71
7. Храна за животни во транспорт, материјални потреби за
заштита на стоката во транспортот;
8. 8. Материјали за поставување, одржување или украсување на
спомен обележја, гробови или гробишта на жртвите од војните,
крстови, урни и погребни артикли;
9. Стоките што како подарок се добиени од странски донатори како
и увезените стоки купени со паричните средства добиени како
подарок, на државни органи, единиците на локалната
самоуправа и на јавно правни субјекти;

10. Претходно извезена домашна стока која се враќа во домашното

царинско подрачје во рок од три години одкако била извезена;

11. Странски професори, предавачи и други научници кои рабоат во

Република Македонија, за образовна и професионална опрема,
а кои подлежат на одобрение на Владата на Република
Македонија, и
12. Други повластици.

72
ИНДИКАТОРИ ЗА МЕРЕЊЕ НА ИНТЕЗИТЕТОТ НА ЦАРИНСКАТА ЗАШТИТА

Стапки на номинална царинска заштита

Царините претставуваат основа на сите национални трговски политики, без

исклучок. Утврдувањето на вистинското ниво на царинска заштита на едно
национално стопанство, претставува едно од основните прашања, со кои се
соочуваат креаторите на царинската политика. Одговор на ова прашање се
добица преку пресметување и економска интерпретација на стапките на
номинална, реална и ефективна царинска заштита.
Потребата од сумирани концизни податоци со цел да се донесат рационални
одлуки при водењето царинска политика, од една, како и заради потребата од
меѓународни споредби на ова поле, од друга страна, ја наложуваат агрегацијата
на податоците за поединечните номинални, реални, и ефективни царински стапки.
Агрегирањето се врши преку пресметување на аритметички процеси за одредена
група производи на различно ниво, и тоа: по групи производи, по глави, оддели
или вкупно за Царинската тарифа; како и по гранки, дејности или за целото
национално стопанство.

Секоја национална власт врз основа на својот царински суверенитет, а во

согласост со превземените обврски од потпишаните и ратификувани меѓународни
трговски договори и спогодби, креира сопствен царински систе. Во тие рамки,
согласно нивото на економската развиеност, производна структура на земјата,
вклученоста во меѓународната поделба на трудот, прифатената развојна
стратегија на земјата и друго, по пат на утврдување на увозни царински стапки за
одделни водови стоки распоредени во Царинската тарифа, се одредува
номиналното царинско ниво на заштита. Нивото на номиналните царински стапки
треба, пред се, да ги изразува заштитната, развојанта и фискалната функција на
царините, со посебен акцент врз првите две функции.

Секој вид на стока нема подеднакво значење за сопанството на една

национална економија, особено во нејзината надворешно-трговска размена. Со
цел да се согледа на влијанието на разликите во вредноста на увозот на
пооделните видови стоки врз нивото на царинската заштита на националното
стопанство потребно е да се пресметаат пондерирани номинални царински
стапки агрегирани согласно со потребите на анализата.

73
 Пондерираната номинална царинск стапка, се пресметува кога секоја поединечна
номинална царинска стапка се множи со поединечната вредност на пондерот за
секој вид стока во групата, а потоа збирот на добиените производи се дели со
вкупната вредност на пондерот во групата. Изборот на пондер најмногу зависи од
целта на анализата, а врз основа на применетиот пондер можат да се пресметаат
следните видови стапки:

1. Просечни царински стапки пондерирани со вредноста на увозот за секој

производ во групата;
2. Просечни царински стапки пондерирани со вредноста на домашното
производство за секој вид производ во групата;
3. Просечни царински стапки пондерирани со вредноста на домашата
побарувачка за секој вид производ во групата;
4. Просечни царински стапки пондерирани со вредноста на светската
трговија за секој производ во групата.

Економската интерпретација на простите и пондерираните

номинални стапки на царинска заштита укажува дека еден сектор е
позаштитен во однос на друг ако неговата проста и пондерирана
номинална стапка е поголема, и обратно. Просечната пондерирана
номинална царинска стапка, најчесто пондерирана со вредноста на
увозот со секој вид стока во групата, се разликува од соодветната
просечна проста номинална царинска стапка во зависност од соодносот
на вредноста на увозот по тарифни ставови за кои се пропишани
различни царински стапки. Всушност, пондерираните номинални стапки
ни кажуваат дали во рамки на остварениот увоз доминираат стоки за кои
во Царинската тарифа се пропишани поголеми (кога пондерираните
номинални стапки се поголеми од простите номинални стапки) или
помали (кога пондерираните номинални стапки се помали од простите
номинални стапки) номинални царински стапки. Во случаите кога
пондерираната просечна номинална стапка на една група е поголема од
простата просечна номинална стапка, тоа значи дека вредноста на
увозот на стоките распоредени во тарифни ставови за кои е пропишана
поголема царинска стапка е поголема од вредноста на увозот на стоките
распоредени во тарифни ставови за кои е пропишана помала царинска
стапка, и обратно.

74
Стапки на реална царинска заштита

При анализа на царинската заштита на националното стопанство,

неопходно е да се утврдат и стапките на реална царинска заштита.

Нивото на стапките на реална царинска заштита се утврдува врз

основа на вредноста на наплатените царини и вкупно остварениот увоз.
Всушност, при пресметување на овие стапки, поединечните номинални
царински стапки се множат со вредноста на увозот што подлежи на
плаќање царина за секој вид стока во групата посебно (тоа е всушност
вредноста на наплатените царини), е збирот на добиените производи се
дели со вредноста на вкупно остварениот увоз. Добиените податоци ни
покажуваат по која стапка реално е оцаринет вкупно остварениот увоз.

Суштината на концептот на реална заштита лежи во фактот дека

секоја царинска власт пропишува разни царински повластици, од една, и
спроведува одредби од потпишани и ратификувани билатерални и
мултилатерални трговски договори и спогодби, од друга страна, со шшто
се корегира сликата за нивото на царинска заштита на домашното
стопанство добиена со анализата на номиналните царински стапки.

Економската интерпретација на стапките на реална царинска

заштита поаѓа од фактот дека еден сектор е позаштитен во однос на друг
ако неговата реална царинска стапка е поголема, и обратно.

Стапките на реална царинска заштита по правило се помали од

соодветните просечни пондерирани номинални царински стапки кај кои
како пондер е земена вкупната вредност на увозот по производи. Тоа
произлегува од фактот дека вредноста на наплатените царини на еден
сектор, на пример за одредена индустриска гранка, може да се движи во
распон од нула до вредноста на збирот на производите помеѓу износот
на увозот и утврдената номинална стапка во Царинската тарифа, за
секоја стока во гранката посебно. Вредноста на наплатените царини ќе
биде еднаква на нула во случаите кофа со царински режими или врз
основа на договори за слободна трговија е овозможен вкупен
безцарински увоз на стоките во соодветната гранка, независно што во
Царинската тарифа е утврдена позитивна номинална царинска стапка.
Секако дека горен лимит на вредноста на наплатените царини е збирот

75
на производите помеѓу вредноста на вкупниот увоз и утврдената
царинска стапка во Царинската тарифа за секоја стока во гранката
посебно. Тоа е состојба кога вредноста на вкупниот увоз е еднаква на
вредноста на увозот што подлежи на плаќање царина, односно со
тековната царинска политика не се овозможени царински намалувања
или ослободувања.

Стапки на ефективна царинска заштита

Правилно димензионираните номинални царински стапки утврдени

селективно, ќе влијаат врз националното стопанство согласно
утврдените критериуми при креирање на надворешно-трговска политика.
Поаѓајќи од концептот дека еден сектор е заштитен ако неговата
просечна номинална царинска стапка е позитивна, можеме да заклучиме
дека факторите на производство ќе се селат од секторите со пониска во
секторите со повисока просечна номинална заштита ( ефект на царините
врз реалокација на производните ресурси.)

Се поставува прашања дека позитивните номинални царински стапки

и практично значат дека одреден сектор или производ се навистина
заштитнени?

Концептот на номинална заштита може да даде перфектно точни

заклучоци, под предпоставка дека во светот се произведуваат само
финални производи, односно стоки за финална потрошувачка, и
следствено на тоа дека истите се произведени со користење на домашни
природни фактори на производство, како инпути се користат и другите
стоки, домашни или странски.

Националното стопанство всушност, претствува комплексни

економски активности и процеси при што секоја од нив ги користи како
инпути готовите производи на други активности независно дали истите се
произведени во земјата или надвор, од една, и произвеува аутпути што
служат како инпути во други активности во или вон земјата, од друга
страна. На тој начин вкупното производство претставува синџир од алки,
при што на секоја алка се надоврзува друга, односно повисока фаза на
обработка. Нормално е дека производителите на секоја поединечна алка

76
на тој синџир, за својот финален производ, ќе бараат заштита со
воведување, на пример на увозна царина.

Ако еден производител е заштитен со увозна царина на својот аутпут,

а таа иста стока е инпут во производството на друг производител, чиј
аутпут е исто така заштитен со увозна царина, се поставува прашањето
дали номиналната увозна царинска стапка за готовиот производ на
другиот производител го изразува вистинското ниво на нргова царинска
заштита? На пример, ако во домашното производство на ткаенина се
користи памук како увозна компонента, со учеството од 30%, се
поставува прашање дали воведена царина за увоз на ткаенина од 8% е
вистинското ниво на заштита, во услови кога и за увоз на памук е
воведена царина од 2%?

Концептот на номинална заштита не може да даде одговор на ова

прашање. Одговор може да даде концептот на ефективна заштита преку
пресметување на стапките на ефиктивна заштита (Еffective Prodetection
Rate EPR).

Teoретската разработка на концептот на ефективна царинска заштита

започна во 1960-тите години. Во основата на концептот лежи
утврдувањето на нивото на царинска заштита на додадената вредност на
аутпутот на еден сектор, за чие производство се употребувани увозни
инпути, и тоа во услови на царинска заштита и на инпутите и на аутпутот
на одреден сектор.

Особен придонес за теоретското дефинирање и пресметувањето на

стапките на ефективната царинска заштита има еминентниот англиски
теоретичар W.M. Corden. Своите поставки за ефективната царинска
заштита концизно ги изнесол во својот труд Структурата на царинскиот
систем и стапката на ефективна заштита’’.

На прашањето кога еден сектор е заштитен од странска

конкуренција, Corden истакнува дека постојат четири концепти што нудат
различни одговори, и тоа: номинална, ефективна, нето ефективна и
вкупна заштита.

Првиот концепт е стариот приод односно дека еден сектор е

заштитен ако номиналната царинска стапка на истиот е позитивна.

77
Според концептот на ефективна заштита еден сектор е заштитен, не
само ако неговата номинална царинска стапка е позитивна, туку само ако
е позитивна неговата ефективна царинска стапка. Според англискиот
теоретичар W.M.Corden ‘’ефективната царинска стапка е процентуално
зголемување на додадената вредност по единица производ во еден
сектое во услови на царини во однос на состојбата без царини, но при
ист девизен курс’’.

Номиналната царинска заштита поаѓа од концептотт на вкупна

вредност на производот, додека ефективната заштита поаѓа од
заштитата на дел од вредноста на стоката додадена во одредена фаза
на производство во одреден сектор. Затоа стапките на ефективна
заштита уште се нарекуваат и стапки на заштита на додадена вредност
(rates of protection of value added).

Koнцептот на ефективна царинска заштита поаѓа од фактот дека

воведената царина на одреден вид увозна стока претставува
компензација на поголемите домашни од странските трошоци во
секторите што ја произведуваат таа стока, од една, а од друга страна,
таа иста царина претставува давачка за секторите што таа стока ја
користат како инпут во своето производство.

Познато е дека промената на вредноста на домашната валута во

однос на другите валути влијае врз нивото на заштита на домашното
стопанство. Имено, депресијацијата има исти ефекти како и
зголемувањето на увозните царини, додека апресијацијата, обратно, има
ефект како на нивно намалување. Со корекцијата на ефективната
заштитна стапка за степенот на промена на девизниот курс на
националната валута се добиваат стапките на нето ефективна заштита (
Net Effective Protection Rate). Според третиот концепт еден сектор е
заштитен ако неговата нето ефективна стапка е позитивна.

Поентата на претходните концепти бење дека во секторите со

позитивни номинални, ефективни и нето ефективни стапки постои прилив
на производни ресурси од секторите во кои истите се негативни. Но, дали
во секторот во кој тие стапки се позитивни постои одлив на ресурси,
односно каков е односот на приливот и одливот на ресурси во еден
сектор? Одговор на овие прашања дава четвртиот концепт – концептот
на вкупна заштита ( Total Protection), според кој еден сектор е
заштитен само ‘’ако нето резултатот од заштитната структура

78
комбинирана со соодветното прилагодување на девизниот курс ја
зголемува додадената вредност во тој сектор.’’ Значи дека еден сектор е
вистински заштитен само ако приливот е поголем од одливот на
производни ресурси во истиот.

Пресметување на стапките на ефективна царинска заштита според

моделот на W.M.Corden

Утврдувањето на вистинското ниво на заштита на еден сектор, кој за

производство на својот финален производ користи определен процент на
увозна компонента како инпут( согласно податоците од инпут-аутпут
табелите), во услови кога е воведена царинска заштита и за инпутот и за
финалниот производ, може да се изврши само ако преку пресметување
на стапката на ефективна царинска заштита. Моделот на W.M.Corden ќе
ни послужи за теоретско објаснување на постапката за утврдување на
формулата за пресметување на стапките на ефективна царинска
заштита.

Обележувањето на потребните податоци е како што следи:

Под претпоставка дека: прво, физичките инпут-аутпут коефициенти се

фиксни; второ, еластичноста на побарувачката за извоз и еластичноста
на понудата за увоз се бесконечни; трето, сите разменливи стоки
(tradeable goods) остануваат такви и по воведувањето на царини и
субвенции, така што внатрешната цена на секоја увозна стока е еднаква

79
на меѓународната цена зголемена за износот на царината; четврто,
целосна вработеност, и петто, царините и другите такси и субвениите
не се дискриминаторни за земјите, може да се извршат следниите
пресметувања:

80
81
Економска интерпретација на стапките на ефективна царинска
заштита

Намалувањето, особено укинување на царинските стапки на

увозните инпути, резултира во зголемување на стапката на ефективната
заштита на аутпутот на одреден производствен сектор. Овој заклучок на
концептот на ефективна царинска заштита, земјите ги применуваат при
креирање на националните трговски политики, и особено при преземање
на обврски во рамки на меѓународното царинско договарање и
спогодување.

Општо познато е дека во рамките на своите трговски политики,

земјите секогаш пропишуваат пониски царински стапки за увоз на
суровини и репроматеријали, а повисоки царински стапки за производите
со повисок степен на финализација. Тоа е во согласност со концептот на
ефективна царинска заштита, кој тврди дека воведената царина за увоз
на суровини и репроматеријали претставува инструмент за заштита на
домашните сектори што ги произведуваат истите, а во исто време
претставува дополнителен трошок, односно давачка, за секторите што во
производството ги користат истите како инпути од увоз. Значи,
воведените царини на инпутите ја намалуваат ефективната царинска
заштита на аутпутот произведен со истите.

Во услови кога аутпутот на еден сектор, во чие производство се

употребни увозно-оцаринети инпути, се пласира и во странски пазари,
националната власт, со цел да ги надомести трошоците за царина може
да донесе одлука за drawback. Со овој инструмент се врши
компензирање на трошоците за платената царина при увоз на инпутите,
во случаите кога истите се употребени за производство на извозни
производи. На тој начин се овозможува зголемување на конкурентската
способност на домашниот сектор на странските пазаи. Но, воедно се
зголемува и ефективната царинска заштита на секторот на домашниот
пазар. Ова лесно може да се изведе ако воведената царина на инпутите
е фискална, додека за креаторите на трговската политика е потешко кога
станува збор за заштитни царини на увозните производни инпути. Секако
дека домашните производители на производни инпути ќе бараат
доследно спроведување на утврдената долгорочна царинска заштита (
согласно утврдените царински стапки во Царинската тарифа), без нејзино

82
корегирање со царински мерки на тековната политика, меѓу кои и
drawback.
Состојбата во земјите во развој, е особено компликувана кога станува
збор за заштита од увоз на суровини и репроматеријали. Овие земји
својата индустријализација ја потпираат врз политиката на заштитата
преку супституција на увозот, со цел да ги ангажираат домашните инпути
(изобилство на природно богатство и неквалификувана работна сила) во
домашното производство. Впрочем, воведените царини за увоз на
суровини и репроматеријали во земјите во развој, имаат заштитен
карактер. Затоа, креаторите на трговската политика во овие земји не се
во можност да ги искористат погодностите од компензирање на
трошоците за платена царина на инпутите преку drawback, како и
погодностите од снижување, односно укинување на царинските стапки на
инпутите. Во тој случај, зголемувањето на стапката на ефективна
царинска заштита на одреден сектор, би влијаела кон дополнителна
прераспределба на националниот доход на сметка на намалуваер на
доходот во секторите што во рамки на националната економија
произведуваат производни инпути.
Креаторите на трговските политики посебно внимание обрнуваат на
фактот дека зголемена ефективна заштита на домашното производство
се обезбедува, и кога во билатералните и мултилатералните
спогодби и договори ќе преземат обврски за реципрочно намалување, па
дури и укинување на царинските стапки за увоз на суровини и
репроматеријали. Ова посебно им помага на владите при меѓународни
дооварања во рамките на мултилатералните рунди преговори за
рецепрично снижување на царините.
Преку намалувањето или воопшто укинувањето на царинското
оптоварување на инпутите, државата го стимулира увозот на суровини,
репроматеријали или полупроизводи. Потоа преку нивна доработка,
обработка или преработка ( финална продукција) при што се
употребуваат и домашни компоненти, се произведува финален производ,
кој пак од своја страна е заштитен со соодветна номинална царинска
стапка, со што државата ги одвраќа домашните субјекти од увоз на овој
вид стоки од странство. Преку зголемување на вработеноста, порастот на
домашното производство и друго, дополнително се чувствуваат ефектите
од намалувањето на царините на инпутите. Всушност станува збор за
ескалирачка царинска структура( escalated tariff structure), кога
царинските стапки на суровините и репроматеријалите се пониско во
однос на истите на производите од повисоките фази на обработка (
финално производство).

83
 Разликите во производните структури, од што произлегуваат и
разлики во царинските структури помеѓу развиените и земјите во развој,
мошне неповолно се одразуваат врз земјите во развој при меѓународно
договарање и спогодување за реципрочно снижување на царините.
Истакнавме дека земјите во развој својот стопански развој, го темелат
врз исобилство од природни ресурси ( природно богатство и
нискоквалификувана работна сила), и дека во нивната производна
структура доминира производството на производи со помизок степен на
финализација( полупроизводи). Во рамки на билатерални или
мултилатерални преговори на реципрочно снжување на царините за
одреден вид производ се доаѓа до контрадикторност, на пример,
соодветен производ е полуфабрикат за равиените земји, и се јавува како
увозен инпут, додека за земјите во развој тој е финален производ. Преку
намалување на царините на одредениот производ, развиените земји ја
зголемуваат ефективната царинска заштита на секторот што истиот го
користи како увозен инпут, додека кај земјите во развој доаѓа до
намалување и на номиналната и на ефективната царинска заштита на
секторот што го произведува односниот производ.

Наведените примери, како парцијално, укажуваат на комплексноста

на прашањата сврзани со креирање и со водење ефективна и
рационална трговска политика во земјите во развој, особено во услови на
глобализација на светското стопанство.

84
ДРУГИ ДАВАЧКИ И ИНСТРУМЕНТИ

Увозни и извозни такси

Административните увозни и извозни такси претставуваат

нецарински инструменти чија што примена започнала во релативно
поново време. Генерално, истите претставуваат продолжение на
дејстворо на увозните и извозните царини, репроспективно. Имајќи ја во
вид оваа нивна карактеристика, како и со поогранилената примена на
извозните царини, во современи услови, и извозните такси се воведуваат
многу ретко. За разлика од нив примената на увозните такси во
надворешно-трговската политика на современите држави е ралативно
чиста. Всушност, перманентниот процес на константно намалување на
општото царинско ниво спроведуван особено во рамки на GATT, влијаел
кон се поголемата примена на увозните такси. Тие се наплатуваат во
комбинација со увозните царини или посебно кај стоките за кои не се
наплатува царина.

Увозните такси во основа имаат заштитен карактер, односно се

воведуваат како и увозните царини заради заштита на националната
економија. Истите се пресметуваат врз основа на царинската вредност
на увозните производи и нивниот износ се додава на увозната цена со
штос е зголемува и продажната цена на ѕвозните производи на
домашниот пазар. Иако имаат директно дејство врз цените на стоките,
тие сепак претставуваат поптикриен вид на заштита што потешко се
открива ( царинските стапки се содржани во Законот за Царинска тарифа
и се предмет на намалување и контрола преку спроведуваер на
комплексна процедура за донесување и изменување на закон, додека
таксите се утврдуваат со одлука на надлежниот орган и полесно се
менуваат).

Покрај заштитен, увозните такси можат да имаат и фискален карактер,

и тоа особено кога се воведуваат за производи што не се произведуваат
во земјата и кога се комбинираат со други административни такси како
надомест за извршената услуга од страна на царинските органи. Имено,
со нивниот износ се оптоварува цената на увозната стока и со тоа се
дестимулира увозот на тие стоки, како и извозот на истиот вид стоки,

85
затоа што домашните производители можат да остварат повисоки цени и
на домашниот пазар. Имајќи во вид дека таксите влијаат врз увозот на
една земја можеме да заклучиме дека тие имаат ефекти и врз платно-
билансната позиција на земјата, особено врз намалување на увозот.
Дистимулирајќи го увозот за да се намали одливот на девизи, со
увозните такси се влијае и кон обезбедување на рамнотежа во трговскиот
или во платниот биланс.

Данок на додадена вредност и акцизи

Меѓусебните односи на државите во даночната сфера се решаваат

главно врз два основни принципа: принципот според кој правото на
одданочување на добрата (стоките) во меѓусебната размена го има само
земјата извозник, кој е познат како принцип наземја на потекло и
принципот според кој правото на оданочување го има земјата увозник,
што значи примена на принципот на земја на дестинација.

Суштината на принципот на земја на дестинација е во преземањето

на низа фискални мерки со кои добрата во извозот се ослободуваат од
даноците со кои се оптоварува прометот во земјата, додека при увозот,
добрата се одданочуваат со данокот на додадена вредност ( ДДВ), со
кој во земјата увозничка се оданочуваат домашните добра. Според тоа,
со ДДВ не се дискриминираат добрата oд увоз, туку се одданочуваат со
истите даночни стапки како и прометот на домашните добра.

Предметот на оданочување кај ДДВ е широко дефиниран ( примет

на добра и услуги во земјата) и во тоа смисла, на оданочување
подлежи и увозот на добра.

Под увоз на добра(стоки) се подразбира:

1. Внесувањето на добра преку царинската линија на Република

Македонија, остварено со сите видови на транспорт, вклучително и
внесувањето на стоки од страна на патниците при влез во земјата и
2. Внесувањето на добра од слободните зони, царинските зони и
царинските складови во земјата, односно нивното пуштање во
слободен промет.

86
Даночна основа на која се пресметува ДДВ на увозот на добра е
вредноста на увезеното добро утврдена според царинските
прописи. Ако увезеното добро не подлежи на прописите за
царинење, или на плаќање на царина, даночната основа се
утврдува според надоместокот што е платен, или што би требало
да се плати. Кога надоместокот не е познат, или кога е нерално
искажан, вредноста која ќе претставува даночна основа ја утврдува
надлежниот царински орган. Во даночната основа се вклучуваат
царината, даноците односнон акцизите, таксите и други увозни
давачки, освен провизии, пакување, превоз, осигурување и сл., кои
настапуваат до првото место на крајната дестинација на добрата во
земјата.
Во случај на привремен извоз на добро во странство заради
поправка, ремонт или облагодарување, при повторно внесување на
доброто во земјата, даночна основа претставува платениот
надоместок, или вредноста што се утврдува според царинските
прописи, вклучувајќи ги погоре споменатите давачки и зависните
трошоци.
ДДВ не се плаќа на увозот на добра чиј промет е ослободен од
данокот во земјата, добрата во транзит, добрата што се внесуваат
во слободните зони, царинските зони и царинските складови,
добрата под режим на привремен увоз и реекспорт, повторниот
увоз на привремено извезено добро, добрата кои спаѓаат под
дипломатските и конзуларните аранжмани, добрата што ги
внесуваат физичките лица до одредена вредност (личен багаж)
итн.
Освен ослободувањета од ДДВ при увозот, постојат даночни
ослободувања со право на добивка на предходниот данок.
Првенствено значење во оваа категорија ослободувања има
ослободувањето на извозот на добра, односно испораката на
добра кои се превезуваат или се испраќаат во странство од страна
на даночниот обврзник на ДДВ, од примателот на доброто или од
трето лице во нивно име, ако примателот на доброто е со седиште
во странство. Во врска со ова, од ДДВ се ослободени и услугите
што се поврзани со извозот и транзитот, како и меѓународниот
превоз на добра за извоз.
Врз целокупниот увоз, освеносвен на увозот кој се оданочува со
повластена даночна стапка, се применува општата (стандардна)
даночна стапка, која моментално изнесува 18%. Повластенада
даночна стапка (моментално 5%) се применува само на увозот на

87
одредени добра утврдени според номенклатурата на царинската
тарифа.
При увозот на добра ДДВ го пресметува надлежниот орган на
царинската управа, кој ја спроведува постапката за царинење. За
време на настанување на даночниот долг се смета:
1. Денот на настанување на обврската за плаќање на царината и
другите увозни давачки, или денот на внесување на добрата во
земјата, кога не се плаќа царина.
2. Моментот кога доброто од слободни зони, царински зони и
царински складови, при транзит или привремен увоз, се пушта
во слободен промет.

Даночен обврзник при увозот е лицето кое ги увезува

добрата, односно лицето кое е наведено во соодветната
рубрика од ЕЦД.

Акцизите се плаќаат, освен на прометот во земјата, на

увозот на одредени специфични производи, како:
-деривати на нафта
-преработки од тутун,
-алхолни пијалоци и
-патнички автомобили
Обврзник на акцизата при увоз на дадените добро е
увозникот.
Акциза не се плаќа на наведените добра при извоз,
реекспорт и транзит, при увоз од страна на дипломатски и
конзуларни претставништва, кога се внесуваатво земјата во
слободни економски зони, царински зони и консигнациони
складови, заради подгоотовка за извоз, итн.
Акцизата се пресметува во апсолутен износ, односно како
специфична акциза, или во процент од даночната основа, во
зависност од видот на доброто. Основа за плаќање на акциза
при увоз може да биде % vol алкохол по литар, количествоти во
литри, количество во килогрими, или вредноста утврдена според
царинските прописи, во зависност од видот на доброто.
Обврската за пресметување и плаќање на акцизата
настанува во моментот на настанувањето на обврската за
плаќање на царина и увозни давачки за производите што се
предмет на увоз. Доколку увезените производи се ослободени
од плаќање на царина, обврската за плаќање на акциза

88
настапува во моментот на преминување на цариснката линија.
Обврската за плаќање на акцизата при увоз на преработки од
тутун и алкохолни пијалоци настанува во моментот на
купувањето на контролни марки од Управата за јавни приходи
од страна на обврзникот.
Платената акциза се враќа на извозникот за реализираниот
извоз на акцизни добра, на странски дипломатски и кнзуларни
претставништва и функционери,во случај на повеќе платена
акциза при увоз на акцизни добра, итн.
Сите активности во врска со пресметувањето, наплатата и
враќањето на акцизата при увоз, односно извоз на акцизни
добра, ги обавува надлежната царинарница која ја спроведува
постапката за царинење.
Додека царините претставуваат инструмент на заштита на
домашното производство од конкуренцијата на увозните
производи на домашниот пазар, ДДВ и акцизите не може да се
квалификуваат како инструменти со таква улога. Нивната задачи
превенствено се поврзуваат со постигнувањето на саканите
фискални ефекти, поради нивната финансиска издашност и
ефикасната наплата при увозот. Меѓутоа, ДДВ и акцизите како
индиректни даноци (односно даноци на потрошувачка ) ја
зголемуваат цената на добрата од увоз, исто како и царините.
Во оваа смисла, многу важно е дали ДДВ односно акцизата ќе
бидат наплатени во реален износ, односно на објективна и
реално утврдена даночна основа( царинска вредност), како и да
се елиминираат случаите на евентуално внесување на добра во
земјата без плаќање на ДДВ и акцизите.
Реалното определување на висината на овие давачки и
елиминирањето на појавите на шверц преку државната граница
има пресудно значење, заедно со наплатата на царината ( и
посебно кога не се плаќа царина на некој увоз), за
воспоставување на рамноправни услови за стопанисување на
домашниот пазар и за елиминирање на нелојалната
конкуренција преку увоз на неоданочени или недоволно
оданочени добра од странство. Таквата појава може да биде со
деструктивно влијание врз домашното стопанство и пазарните
позиции на стопанските субјекти, поради што се заклучува дека
ДДВ и акцизите немаат исклучиво фискална улога, туку може да
влијаат на меѓнародната размена и на воспоставувањето на
еднакви услови за стопанисување.

89
Антидампингшки и компензаторни давачки

Дампингот претставува полтика на ниски цени за продор на

одреден пазар. Политиката на дампинг може да биде
спроведена од страна на стопанските субјекти – извозници, или
од страна на државата- извозник. Државниот дампинг може да
се јави како социјален и како валутен дампинг. За социјален
дампинг зборуваме во случаите кога државата води политика на
ниски плати, па преку тоа овозможува остварување на пониски
цени на чинење на готовите производи (плаите како производен
инпут). Додека валутен дампинг има во случаите кога
монетарните власти на една држава вршат девалвација на
националната валута за степен повисок од степенот на
депресираност на истата.
Во случаите кога увозот од некоја земја се остварува по
дампишки цени, земјата-увозник може да покрене постапка за
воведување одрамбени мерки преку антидампишката давачка.
Комплексната постапка за утврдување на дампинг и за
воведување на анти-дампишка давачка, е регулирана со членот
VI од GATT 1994. Според овој член, дампинг постои во случаите
кога еден производ на домашниот пазар на една земја се
увезува по цена пониска од неговата нормална цена и кога тој
увоз предизвикува ил може да предизвика штета во домашното
производство.
Постапката за утврдување на дампингот и за воведување на
антидампишка давачка, што е унифицирана во сите земји,
опфаќа неколку фази: поднесување на барање за воведување
антидампишка давачка; разгледување на барањето, односно
утврдување на нивото на разликата меѓу нормалната и увозната
цена, како и причините за постоењето на таа разлика;
воведување на привремени мерки; и воведување на
антидампишка давачка. Ако се исполнети сите услови согласно
одредбите на GATT, при утврдувањето на нивото на оваа
давачка треба дас се внимава бидејќи таа не смее да е
поголема од дампишката маржа. Дампишката маржа
претставува процентуална разлика на увозната и нормалната
цена на увозниот производ, во случаите коа извозната цена е
пониска. (Ако нормалната цена изнесува 100USD,а извозната
90USD, тогаш дампишката маржа изнесува 11.1%, односно (
100-90)/90x100). Постапката се запира ако дампишката маржа е

90
минимална и изнесува помалку од 2% од извозната цена и кога
обемот на увозот е незначителен. Обемот на дампингшкиот увоз
се смета за незначителен ако учеството на дампингшкиот увоз
од одредена земја е под 3% во вкупниот увоз на слични
производи во домашната земја, освен ако дампингшкиот увоз од
различни земји поединечно помал од 3% од вкупниот увоз на
сличен производ, заедно изнесува повеќе од 7% од вкупниот
увоз на слични производи во домашната земја.
Компензаторните давачки се воведуваат како
дополнително царинско оптоварување, во случаите кога
увозните стоки користат извозни поттикнувања во земјата-
извозник. Заради анулирање на разликите во цените
предизвикани од одобрените извозни поттикнувања, земјата-
увозник може да воведе компензаторна давачка. Постапката за
воведување компензаторна давачка е исто така комплексна и
целосно регулирана со членот VI од GATT 1999, пришто как
оособен проблем се јавува докажувањето дека увозната стока
била предмет на извозни погодности во земјата на извозот.
Примената на антидампиншките и компензаторните давачки е
алтернативна, односно при увозот на одредена стока од
одредена земја може да се наплатува или едниот или другиот
вид давачка.

Други нецарински инструменти

Инструменти за поттикнување на извозот

Инструментите за поттикнување на извозот се збир на
мерки чија цел е одвишокот на домашното производство да го
пренасочи кон извоз, односно дејствуваат во правец домашната
стока да стане поконкурентна на странските пазари. Преку
компензирањето на повисоките домашни трошоци за
производство, овие мерки ги сведуваат повисоките цени на
домашните стоки на ниво на светските цени, со што непосредно
влијаат кон олеснување на пласманот на домашните стоки на
странските пазари. Мерките за поттикнување на извозот, преку
намалување на цените на извозните производи на странските
пазари, ја подобруваат конкурентската способност на
домашните производители на странските паари. Во оваа група
инструменти особено значајни се премиите и преференциите.

91
 Премиите претставуваат најшироко применуван инструмент
за стимулирање на извозот. Во зависност од тоа дали се
утврдуваат врз основа на остварениот извоз или врз основа на
обем на производство, премиите можат да бидат директни и
индиректни.
Директни или отворени премии се паричен износ во
домашна валута што од државниот буџет или од посебен фонд
им се исплатува на извозниците на определени стоки, а износот
се утврдува врз основа на однапред позната стапка и вредноста
на остварениот извоз. Висината на стапката се утврдува врз
основа на разликата меѓу домашната и цената на стоката на
странските пазари, и на тој начин преку намалување на
продажната цена на домашните стоки на странските пазари
овие премии непосредно влијаат кон зголемување на
конкурентската способност на домашните извозници на
странските пазари.
Индиректните или прикриените премии се доделуваат во
паричен износ во домашна валута од државниот буџет или од
посебен фонд, за остварено производство или остварен
квалитет во одредено производство. Затоа овие премии
најчесто се нарекуваат производствени премии, премии за
квалитет и друго. Значи во основа индиректните премии не се
извозни премии, но бидејќи влијаат кон намалување на
производната цена на одреден производ, посредно создаваат
услови за поголема конкурентска моќ и поголем извоз.
Преференциите се инструменти на трговската политика што
влијаат врз извозните цени и тоа преку компензирањето на
повисоките производни трошоци или на дел од транспортните
трошоци, како елементи на цените на стоките наменети за
извоз. Основна разлика меѓу преференциите и премиите е во
тоа што врз извозните цени, првите дејствувааат а приори преку
намалување на трошоците- елементи на извозната цена, а
вторите, пост ериори преку зголемување на приходот од веќе
остварениот извоз.

Забрана на увоз и извоз

Забраната на увоз и извоз претставува најригорозен
рестриктивен инструмент, којшто по своето економско дејство се
изедначува со профибитивните царини. Со овој инструмент,
трајно или привремено, се забранува извозот или увозот на

92
 определени стоки. Иако може да биде моривирана и од
здравствени, морални, безбедносни, или други причини,
забраната на увоз и извоз често се воведува и од трговски
причини
Забраната на увозот или извозот, како инструмент на трговската политика
претставува еден од најстарите инструменти, но нивната улога во современи
услови е значително стеснета. Всушност, нејзината примена се ограничува на
сосема исклучителни случаи, и тоа особено:
Прво,при забележителна платно-билансна нерамнотежа, се воведува
забрана за увоз на одредени производи, па заштедените девизни средства, се
употребуваат за позначајни надворешно-трговски трансакции (на пример, забрана
на увоз на небитни производи или на луксузна стока, заради увоз на стоки
значајни за репродукција);
Второ, стимулирање на развојот на домашното производство во модерните
индустриски гранки;
Трето, при општи пореметувања во земјата, на пример, за време на војна
или мошне сериозни економски нарушувања најчесто се воведуваат забрани на
увоз или извоз на стратешки производи;
Четврто, од еколошки причини е забранет увоз и превоз на отпадни, опасни,
штетни и радиактивни отпадни материи, како и увоз на технологии, технолошки
линии и лиценци кои во земјите извознички се забранети од еколошки причини и
друго.

Увозни и извозни контигенти

Контигентите или квотите претставуваат одредена количина или вредност на

поединечна стока, утврдена од страна на државната власт, што може да се извезе
или увезе во одреден временски период. Увозот и извозот на стоки во рамки на
стоковите контигенти се врши согласно пропишаниот царински режим. Особено е
значајно да се истакне дека ако дојде до целосно искористување на стоковите
контигенти пред истекот на рокот за кој се пропишани, до истекот на тој рок во
земјата не се врши соодветна трансакција во надворешно-трговскиот промет со
тој вид стока.

Контигентите се класифицираат според насоката на движење на стоката и

според начинот на нивно пропишување.
- Според насоката на движење на предметот на тргување, контигентите можат
да бидат увозни и извозни. Увозните контигенти претставуваат ограничување на
увозот на одредена стока, во услови кофа државната власт ја пропишува

93
количината или вредноста на увозот на одредена стока, во одреден временски
период.
Извозните контигенти претставуваат ограничување на извозот на одредена
стока, во услови кога државната власт ја пропишува количината или вредноста на
извозот на одредена стока, во одреден временски период. Овој вид контигенти се
воведуваат во нестабилни политички и економски услови, заради
оневозможување на извоз на храна и други производи неопходни за потребите на
населението и заради обезбедување на доволен обем на суровини и
репроматеријали за домашното производство.

- Според начинот на пропишување, контигентите се делат на автономни и

конвенционални.

Автономните, односно унилаералните контигенти, ги пропишува

државната власт врз основана својот суверенитет.

Договорните,односно конвенционалните контигенти се воведуваат врз

основа на потпишана и ратификувана спогодба помеѓу де или повеќе земји. Во
основа тоа се стоковите листи за увоз и извоз, што земјите ги договараат при
скчучување на меѓусебните стокови спогодби.
Во рамките на конвенционалните контигенти посебно внимание се посветува
на инструментот ‘’доброволно’’ ограничување на извозот (voluntary export
restraint), односно еднострани извозни контигенти воведени врз основа на
договор. Економски развиените, па и политичките моќните земји, трпејќи штета на
своите национални пазари од извозот на одредена земја, договорно и наложуваат
на земјата-партнер доброволно да го ограничи својот извоз кон неа.

-Според насоченоста на контигентите разликуваме глобални или

недисриминаторни и селективни и дискриминаторни контигенти.
Глобалните или недискриминаторните контигенти се оние со кои што се
ограничува вкупната трговија за одредена стока или услуга на една земја со
светот. По искористувањето на лимитите утврдени со овој вид контигенти,
независно со која земја е извршена размената, понатамошната трговија
престанува.

Селективните или дискриминаторните контигенти се оние со коишто се

ограничува трговијата на одредена стока или услуга на една земја со друга земја.

94
Всушност, овие контигенти се составни делови на билатералните спогодби, па по
нивно искористување, престанува трговијата само помеѓу земјите-договорнички.

Во трговската политика на Република Македонија, од 1996 година наваму, не

се применуваат стокови контигенти под МFN статус. Сепак, во одредени случаи
може да се воведе квантитативно или вредносно ограничување на прометот тнр.
Заштитни мерки. Заштитните мерки за увоз се воведуваат во случаите кога се
утврдува дека зголемениот увоз на определени стоки (1) го нарушува платниот
биланс, или (2) нанесува штета односно постои опасност од нанесување на штета
на домашното производство. Додека во случаите кога се утврдува дека
зголеменито извоз на определени стоки да предизвикува штета или постои
опасност од настанување на штета на необновливи природни богатства во
Република Македонија, тогаш се воведуваат заштитни мерки. Владата на
Република Македонија врши распределба на пропишаното квантитативното или
вредносно ограничување на стоките помеѓу повеќе земји. Исто така, Владата ги
пропишува критериумите, условите и роковите за распредлба на стоките предмет
на квантитативното или вредносното оограничување на извозот и увозот.
Распределбата на стоките по кориници се врши по спроведување на постапка
преку јавен повик.

Дозволи за увоз и извоз

Дозволите претставуваат инструменти за директно регулрање на трговската

размена. Со овие инструменти не се врши ограничување на количината или
вредноста на стоките во увозот или извозот, туку остварувањето на нивниот увоз
или извоз е условено од добивање дозвола од надлежен државен орган.
Надлежниот државен орган, согласно утврдените принципи и правила, одлучува
дали одреден стопански субјект може да увезе или да извезе одредена стока.
Добиената дозвола значи оневозможување на увоз или на извоз, додека
неодобрената дозвола значи забрана за увоз или за извоз на одредена стока за
одреден надворешно-трговски субјект.

Инструментот дозволи се воведува за контрола и ограничување на

надворешно-трговска размена на одредени видови стоки, и тоа:

95
-стоки што се од витално значење за здравјето на луѓето, животните и
растенијата(лекови, опојни дроги, отровни материи, семенски материјал и друго);
- стоки врзани со безбедноста на земјата (оружје и муниција);
-стоки што претставуваат дел од културно-историското богатство на земјата
(предмети од културното наследство (икони) уметнички предмети и друго);
-племенети метали и друго.

Во теоријата и практиката, можат да се сретнат разни видови дозволи,

класифицирани според разни критериуми.

-Според насоката на движење на стоките, дозволитеможат да бидат увозни и

извозни.
Увозните дозволи се применуваат заради контрола и ограничување на
увозот.
Извозните дозволи се применуваат заради контрола и ограничување на
извозот на стоки што се од посебно значење за националната економија, на
пример, суровини, храна, стратешки маеријали и друго.

-Според пропишаното време на примена на дозволите, разликуваме трајни и

повремени дозволи.
Трајните дозволи се пропишуваат со цел подолготрајна примена на
истите, и се однесуваат на стоки чиј увоз и извоз по одредени основи прикриено
се забранува.
Повремените дозволи се воведуваат заради сузбивање на определени
тековни негативни тенденции во трговската размена.

-Според насоченоста на дозволите кон различни земји, разликуваме:

1.дозволи за контрола и огранилување на размената со една земја;
2.дозволи за контрола и ограничување на размената со група земји, и
3.дозволи за контрола и ограничување на размената со сите земји.

Дозволите што се воведени заради контрола и ограничување на размената

со една или со групи земји, имаат за цел регионално да ја насочат трговската
размена на земјата.
Дозволите како инструмент за контрола и ограничување на прометот на
оддделни видови стоки се применува и во трговската политика на Република
Македонија, и тоа и под MFN статус и врз основа на преференцијален статус.

96
 Санитарни, ветеринарни и фитосанитарни мерки

Посебно внимание при меѓународниот промет на стоки се посветува на

спроведување на мерките на здравствено-санитарна , ветеринарна и
фитопатолошка контрола на животни намирници и предмети за општа употреба,
на животни и на растенија, респективно.

Националните законодавства на скоро сите земји, со цел да обезбедат

здравствено-санитарна заштита на своето население, пропишуваат посебни
закони и подзаконски акти со чии одредби се регулира прометот на животни
намирници и предмети за општата употреба (со сите производи што се
употребуваат како исхрана и пијалоци, вода, преработки на прехрамбената
индустрија, мурудии, бои и сите други материи што на животните намирници им се
додаваат заради конвензирање, надворешен изглед, вкус или мирис, збогатување
или остварување на некое друго привлечно својство како животни намирници; и
прометот со садови, прибор и амбалажа за животните намирници; детски играчки;
средства за одржување на лична хигиена, за нега на лице и тело; средства за
одржување хигиена во домаќинствата; тутун и преработки од тутун и други, како
предмети за општа употреба).

При увоз на животни намирници и предмети за општа употреба, царинскиот

обврзник е должен кон царинските документи да приложи и потврда од
надлежниот санитарен органи пазаришен инспекторат дека стоките се
здравствено исправни. Само во тој случај цаинската служба ќе дозволи внес на
тие стоки во земјата и нивно пуштање во домашниот промет. Во спротивно ако
надлежниот санитарен орган и пазаришен инспекторат утврдат дека стоките не се
здравствено исправни, тогаш царинската служба на увозникот ќе му нареди
стоките или да ги врати во странство или истите да се уништат под царински
надзор.

Ветеринарна контрола, се врши при увоз, увоз и превоз на добиток, на

добиточни производи, добиточни отпадоци, на семе за вештачко оплодување,
како и на други производи со кои можат да се пренесат заразни болести, или се
претпоставува дека постои опасност тие да се појават и да се прошират. Овие
видови производи можат да се оцаринат само ако царинскиот обврзник кон
царинските документи приложи ветеринарно уверение за здравствена исправност.

97
Доколку на надлежната царинарница и се пријави пратка на ваков вид стоки без
ветеринарно уверение таа ќе нареди истите да се вратат во странство или да се
уништат под царински надзор.
Цариснката служба ќе одобри меѓународниот промет (извоз, увоз и превоз) со
растенија само ако за нив е издадено уверение за фитопатолошка исправност,.
Во спротивно таа ќе може да побара растението да биде вратено во страснство
или да биде уништено под царински надзор.
Исто така, често се пропишуваат и вонредни мерки. Во вонредни ситуации
заради превентива од внес на болести во земјата надлежни државни органи
можат да пропишат забрана за превоз на живи животни растенија

Стандарди за квалитет

Производите и услугите што се нудат на домашниот пазар, независно дали се

од домашно потекло или се набавени од увоз треба да ги исполнуваат барањата
на наџионалните стандарди.

Стандардите всушност, претставуваат национален акт со кој се регулираат

техничко-технолошките барања, условите и правилата со кои се дефинираат
производите и услугите; работните постапки и процесите во производство на
производи; изведувањето инвестициони работи, односно вршењето на услуги;
постапките, начинот и методите за испитување на производите, односно на
карактеристиките и квалитетот на стоките и услугите; еднообрзовните термини,
дефиниции, симболи и друго.

Прописите за квалитет на производите и услугите, како еден сегмент од

стандардите, ги определуваат нормите на квалитетот, постапките и методите за
обезбедување, испитување и контрола на квалитетот, како и условите и барањата
за постигнување и зачувување на пропишаното ниво на квалитетот на одделните
производи и услуги. Во рамки на прописите за квалитет, се определува и начинот
на декларирање, означување на производите и услугите, како и условите и
барањата во поглед на намената, трајноста, функционалнноста и безбедноста при
употребата на производите. Секој производ што се нуди домашниот пазар
(домашен или увозен) треба да биде амбалажиран на соодветен начин и да има
посебна декларација, во која ќе бидат внесени сите негови карактеристики,
усогласени со барањата на стандардите.

98
 Секоја земја може да пропише национални технички стандарди, но истите
несмеат да бидат пречка на развојот на меѓународната трговија.

Царински и административни процедури

Во оваа група нецарински инструменти спаѓаат оние што ја отежнуваат

царинската постапка поради прибирање и презентирање на разни документи.
Овие постапки добиваат карактер на нецарински инструменти поради можноста за
внесување на субјективни елементи при нивно спроведување, што овозможува
спроведување на одредена зацртана политика од страна на државната власт. Во
основа тоа се: прво, административни согласности, второ, молчење на
администрацијата, трето, бавна царинска процедура и друго.

Издавањето на дозволите, согласностите како и други бројни документи во

надворешноо-трговскиот промет, би требало да се вршат по одреден автоматизам
и во најкраток можен рок. Меѓутоа, во случај кога административната процедура е
комплицирана и бара долго време за да се добијат пропишаните документи, тоа
неминовно се манифестира како дискриминаторна мерка.

Издавањето на административните окументи од страна на државни и други

институции се врши во пропишани рокови во кои треба да се заврши целокупната
процедура( рокови обично се пропишуваат во формулацијата ‘’најдоцна во
рок’’...’’, а по правило тој рок не може да биде подолг од 30 дена). Секако дека за
барателот на документот не е сеедно дали одредена согласност, уверение,
потврда и сл., што ги издаваат надлежните органи, ќе бидат издадени веднаш или
за неколку дена, или пак ќе се чека последниот ден од утврдениот рок. Исто така,
и самата процедура за издавање на документите може да биде едноставна или
компликувана, што непосредно се одразува врз тековите на увозот.

Во вакви случаи надлежните органи можат да го применат тнр. Инструмент

‘’молчење на администрацијата’’. Тоа се случаите кога се оддложува
издавањето на документите, се со цел да се заштити домашното стопанство преку
одвраќање на субјектите од обавување надворешно-трговски работи. Ваквата
евентуална практика може да има особено сериозни последици врз обемот и
динамиката на увозот, а со тоа и врз финансиските ефекти на трговските зделки
кога се работи за стоки од сезонски карактер, за лесно расипливи стоки или за

99
стоки што се точно во одредено време треба да се појават на домашниот пазар,
ззаради што нивниот увоз во некој друг период станува потполно бессмислен.

Посебен вид на нецаринска заштита е и бавната царинска процедура, како

смислена политика на заштита на домашното стопанство преку забавување на
царинските формалности заради одвраќање на странските извозници од пласман
на своите производи на пазарот на земјата. За смислено користење на
царинскакѕа процедура со цел да се забавува меѓународниот промет станува збор
ако царинските органи влегуваат во сите детали и вршат системски преглед на
стоките, без да изразуваат минимална доверба кон изјавите на патниците, или кон
податоците внесени во соодветната царинска декларација и оние што се соржани
во придружните документи; ако царинскиот преглед намерно се врши бавно; ако
на граничниот царински премин се врши ригорозна царинска контрола и на
стоките што инаку се упатуваат на царинење во некоја внатрешна царинарница
ит. Исто така, царинската процедура може силно да влијае и со деталното
проверување на странските документи во поглед на квалитетот и потеклото на
стоките, нивната соодвнетност од аспект на примената на различни прописи за
техничките норми, за нормите за квалитетот, стандардите и сл., уште на самиот
граничен премин или во внатрешните царинарници.

Посебно треба да се подвлече дека борбата против користењето на царинска

процедура во функција на ограничување на увозот тешко може да биде ефикасна
во рамките на меѓународните институции што се грижат за унапредување и за
либерализација на меѓународна трговска размена, бидејќи сите аргументи колку и
да се издржани, можат да се негираат од страна на земјтите што ги применуваат
споменатите практики.

100
101
102
Втор дел

ЦАРИНСКИ СИСТЕМ

Глава 3: Правни извори на царинскиот систем

Глава 4: Институти на царинскиор систем

Глава 5: Царинска служба

Глава 6: Царинска вредност

Глава 7: Царинска тарифа

Глава 8: Потекло на производ

Глава 9: Царински надзор

Глава 10: Царински дозволено постапување или употреба на стока

Глава 11: Слободни царински зони

Глава 12: Царински повреди

103
104
Глава 3

ПРАВНИ ИЗВОРИ НА ЦАРИНСКИОТ СИСТЕМ

Поим за царински систем

Автономно национално царинско право

Конвенционално царинско право

Меѓународни трговски обичаи и узанси

105
106
Глава 3: ПРАВНИ ИЗВОРИ НА ЦАРИНСКИОТ СИСТЕМ

ПОИМ ЗА ЦАРИНСКИОТ СИСТЕМ

Царинскиот систем претставува еден од најзначајните подсистеми на

трговскиот систем. Имајќи го во вид значењето на трговскиот систем во
стопанскиот систем на една земја, можеме и да заклучиме дека развојот на
стопанскиот систем, особено на мала економија воразвој како што е Република
Македонија, е во тесна врска со развојот на царинскиот систе.

Царинскиот систем претставува царински суверенитет на одредена земја,

што конкретно се изразува низ институтите, инструментите,мерките, постапките и
механизмите утврдени во закони и други правни прописи заради остварување на
политиката на заштита на националната економија при размена со странство.
Всушност, врз осноа на потребите за царинска заштита на националната
економија, од една, како и од сознанијата од теоријата за царинската заштита(
Theory od Tariff Protection), oд друга страна, се креира соодветен правен систем на
царинска заштита на националната економија,

Теоријата за царинска заштита врши теоретска идентификација,

дефинирање и елаборирање на институтите и инструментите на царинската
заштита на националната економија при размената со странство. Оттука,
основната задача на оваа теорија е да ги дефинира царинското подрачје,
царинската линија, теоретската разработка на овие елементи произлегуваат и
постапките за ефектите од истите, особено врз тековите на увоз и извоз,
стопанската структура, реалокација на производните ресурси, економскиот раст и
развој на економијата идруго. Ваквите теоретски поставки претставуваат солдна
основа за креирање на ефикасна варинска полтика на одредено царинско
подрачје.

Царинскиот систем на Република Македонија претставува царински

суверенитет на државата да креира, дополнува, изменува и укинува процеси во
сферата на царинската заштита на националната економија при размената со
странство.

107
Основни правни извори на царинскиот ситем на Република Македонија се
Царинскиот закон Законот за царинската тарифа како и бројни подзаконски акти
што произлегуваат од нив. Дел од материјата на царинскиот систем е опфатена и
во меѓународните трговски договори, спогодби и конвенции, пто ги пропиишала и
ратификувала нашата земја. Меѓу нив се истакнуваат: (1) билатералните
договори\спогодби за слободна трговија со Словенија, Хрватска, Бугарија, Турција
и други; (2)Спогодбата за стабилизација и асоцијација со Европската Унија; (3)
спогодбите во рамки на Светската трговкс организација, (4) конвенциите TIR и
ATA и др. Секако дека свое влијание имаат и меѓународните трговски обичаи и
узанси, особено транспортните клаузули INCOTERMS.

108
АВТОНОМНО НАЦИОНАЛНО ЦАРИНСКО ПРАВО

Автономното национално право од областа на царините ги опфаќа одредбите на

законите, подзаконските акти и други видови прописи што националната власт ги
донесува вез основа на својот царински суверенитет.

Одредбите на царинското автономно национално право треба да произлезат

од целите, детерминантите и критериумите на царинската и заштитната политика.
Притоа, трена јасно и прецизно да се дефинираат правата и обврските на
субјектите во царинското работење.

Основното прашање што треба да се реши при концепирањето на

автономното царинско право е да се разграничат надлежностите на
законодавната, од една, и на извршната власт, од друга страна. Ефикасното
реализирање на целите на царинската политика во многу зависат од правилното
разграничување на тие надлежности.

Притоа, треба да се дефинира долготочната царинска политика во која треба

да бидат инкопорирани нејзините цели. Во системските закони од областа на
царините, треба прецизно да се одредат институтите на царинскиот систем,
интезитетот и структурата на царинската заштита за подолг временски период и
да се прецизираат глобалните права и обврски на субјектите во царинското
работење.

Основни закони од областа на царините во Република Македониа се

Царинскиот закон, Законот за царинска тарифа и други.

Царинскиот закон на Република Македонија ( Службен весник на Република

Македонија 39\2005) ја опфаќа регулативата за спроведување на царинската
постапка, како и правата и обврските на улесниците во царинската постапка.
Законот има 267 члена групирани во десет поглавја:
(1) Општи одредби
глава 1: делокруг и основни дефиниции
Глава 2: Општи одредби кои ги регулираат правата и обврските на
лице во поглед на царинските прописи

109
(2) Основи за определување на увозни, односно извозни царини,
како и на други пропишани мерки за трговија со стока
Глава 1: Царинска тарифа и распределување на стока според
Царинска тарифа
Глава 2: Потекло на стока
Глава 3: Вредност на стока за царински потреби
(3) Одредби кои се применуваат на стока внесена во царинското
подрачје до одредување на царински дозволено постапување
или употреба на стока
Глава 1: Внесување на стока во царинското подрачје
Глава 2: Ставање на увид на срока на царински орган
Глава 3: Збирна декларација и истовар на стока ставена на увид на
царински орган
Глава 4: Обврска за одредување на царински дозволено
постапување или употреба на стока ставена на увид на царински
орган
Глава 5:Привремено чување на стока
Глава 6: Одредби кои се применуваат на странска стока во
транзитна постапка
Глава 7: Други одредби
(4) Царински дозволено постапување или употреба на стока
Глава 1: Општи одредби
Глава 2: Царински постапки
Глава 3:Други видови на царински дозволено постапување или
употреба на стока
(5) Стока која се изнесува од царинското подрачје
(6) Повластени постапки
Глава 1: Ослободување од плаќање на увозни давачки
Глава 2: Враќање на извезена стока
(7) Царински долг
Глава 1: Гаранција за покривање на царински долг
Глава 2: Настанување на царински долг
Глава 3: Преметка и наплата на износот на царинскиот долг
Глава 4: Гасење на царинскиот долг
Глава 5: Враќање и простување на давачките
(8) Спроведување на одредбите од овој Закон
(9) Повреди на царинските прописи
Глава 1: Општи одредби
Глава 2: Казнени одредби
(10) Преодни и извршни одредби

110
 Законот за царинска тарифа претставува систематизиран
преглед на сите стоки што се предмет на меѓународна размена и
што подлежат на плаќање царина, со назначување на царинските
стапки. Всушност, царинската тарифа се состои од два релативно
самостојни елементи, и тоа: царинска номенклатура на стоките и
список на царинските стапки. Под номенклатура се подразбира
наименување на стоките што се предмес намеѓународна размена и
што подлежат на плаќање царина, систематизирани според
одредени објективизирани принципи и критериуми, од една, како и
нивните бројчани ознаки( тарифни броеви, тарифни подброеви,
шифри на тарифните ставови), од друга страна. Царинските стапки
претставуваат втор елемент на царинските тарифи, преку кои што се
изазува интезитетот на заштита на домашното стопанство.

Извршените органи, врз основа на овластувања дадени со

закон,донесуваат подзаконски акти за конкретизација на одредбите
во соодветните закони. Извршната власт преку подзаконските акти,
води тековна царинска политика, која базира на долгорочна политика
зацртана со систематските закони и од тековните состоојви во
националната и меѓународната економија.

Најзначаен подзаконски акт во царинскиот систем на Република

Македонија е Уредбата за спроведување на Царинскиот закон. Во
овој акт попрецизно се разработени прашањата за правата и
обврските на учесниците во различните видови на царински
постапки регулирани во Царинскиот закон.

111
КОНВЕНЦИОНАЛНО ЦАРИНСКО ПРАВО

Во групата на конвенционално царинско право спаѓаат одредбите

на меѓународните договои и спогодби кои земјата ги потпишала и
ратификувала. Во зависност од бројот на земјите-договорнички
разликуваме три вида на меѓународни договори и спогодби, и тоа:
1. Билатерални договори и спогодби( потпишани меѓу две земји);
2. Регионални договори и спогодби( потпишани помеѓу три и повеќе
земји при регионално економско интегрирање), и
3. Мултилатерални договори и спогодби ( потпишани помеѓу
поголем број на земји)

Билатерални трговски договори и спогодби

Билатералните трговски договори ги регулираат поопштите

прашања од трговските односи меѓу две земји-договорнички, и
тоа за подолг временски период ( на пример 10 години). Со овие
договори се врши олеснување на меќусебната размена, преку
укинување или ублажување на воведените трговски инструменти
и мерки во земјите-договорнички. Размената меѓу земјите-
договорнички се врши врз основа на одредбите утврдени во
договорот.
Основни прашања што се регулираат со билатералните
трговски договори се: увозот, извозот и превозот на стоки;
царинските повластици и процедури; прашања сврзани со
транспортот на стоките; проблемите со двојното оданочување;
арбитражата и друго.

Билатералните трговски договори, според применетата

клаузула, можат да бидат реципроцитетни, преференцијално и со
клаузула за најповластена нација.

Реципроцитетни билатерални трговски договори се

склучуваат и се спроведуваат врз база на клаузулата на
реципроцитет. Земјата-договорничка се обврзува дека ќе ги
исполнии обврските прземени со потпишување на договорот,
доколку и другата земја го стори истото. Но, согласно клаузулата
за реципроцитет, доколку една земја-договорничка не ги
спроведува преземените обврски, тогаш другата земја-

112
договорничка автоматски има право и таа не ги извршува своите
обврски.
Преференцијални билатерални трговски договори
опфаќаат давање на преференцијален статус на меѓусебната
размена на двете земји-договорнички. Преференцијалите можат
да се однесуваат на царински повластици и на други повластици
во сферата на нецаринските инструменти. На пример, увозот од
земјата- примител на преференцијалите, во земјата- давател се
ослободува од плаќање царина или подлежи на плаќање царина
по поиниски стапки во однос на царинските стапки што важат во
размената со трети земји.
Во зависност од широчината на преференцијалите, се
разликуваат генерални и неограничени ( во услови кога се даваат
преференцијали за сите видови стока во неограничена количина)
и посебни договори( дадените прегеренцијали се однесуваат
само за размената со одредени видови стоки и по контигенти).
Билатералните трговски договори со клаузула за
најповластена нација ги обврзуваат земјите-договорнички сите
повластиви што ги дале, ги дават или во иднина или ќе ги дадат
на трети земји, да ги прошират и кон втората земја-договорничка.
Клаузулата ‘’ најповластена нација’’ може да биде условна,
доколку давањето на повластиците се врзува со добивање на
одредена повластица и безусловна, доколку не се поставува
услов при проширување на повластиците. Дадените повластици
во рамки на обаа клаузуала можат да бидат генерални( ако важат
за сите трансакции меќу двете земји); посебни ( доколку важат
смао за одредени трансакции) и лимитирани( кога се утврдуваат
царински контигенти).
Со билатералните трговски спогодби се регулираат
поспецифични прашања од трговката размена меѓу две земји-
договорнички, и тоа за пократок временски период ( на пример, 3
год.). Со спогодбите, всушност се врши детална разработка на
одредбите утврдени во претходно склученте трговски договори.
Како предмет на билатералните спогодби се систематизираните
листи и спецификации на стоките во извозот и увозот на земјите-
договорнички; начините на увоз и извоз на тие стоки; количините
и вредностите на стоките во увозот и извозот; начинот на
издавање на дозволи во земјите –договорнички; начинот на
издавање на дозволи во земјите-договорнички; начините на
меѓусебно плаќање на обврските и друго.

113
 Во современи услови често доаѓа до изедначување на поимите
договори и спогодби. Во практиката се среќаваат примери една
земја да потпише документи со релативно иста содржина на
одредби со релативно ито времетраење на правата и обврските
што од него произлегуваат, пти што со една земја тој документ
може да се нарече договор а со друга земја спогодба.
Република Македонија има потпишано неколку договори за
слободна трговија, и тоа:
1. Договор за слободна трговија меѓу Република Македонија и
Република Словенија, Службен весник на РМ, бр 48\1996,
51\2002 и 100\2002( одредбите од договорот се пименуваа од
01.09.1996 до 30.04.2004);
2. Спогодба за трговија меѓу Република Македонија и Сојузна
Република Југославија, Службен весник на РМ, бр, 56\1996(
одредбите од спогодбата се применуваат од 01.10.1996);
3. Договор за слободна трговија меѓу Република Македонија и
Република Бугарија, Службен весник на РМ, бр, 28\1997 и
51\2002 и 100\2002 (одредбите од договорот се применуваат
од 08.07.1998);
4. Договор за слободна трговија меѓу Република Македонија и
Република Бугарија, Службен весник на РМ, бр. 83\1999 и
100\2002 (одредбите од договорот се применуваат од
01.01.2000);
5. Договор за слободна трговија меѓу Република Македонија и
Република Турција, Службен весник на РМ бр. 83\1999
(одредбите од договорот се применуваат од 01.11.2001);
6. Договор за слободна трговија меѓу Република Македонија и
Украина, Службен весник на РМ, бр. 53\2001 (одредбите од
договорот се применуваат од 05.07.2003);
7. Договор за слободна трговија меѓу Република Македонија и
Република Албанија, Службен весник на РМ, бр. 53\2001
(одредбите од договорот се применуваат од 15.07.2002);
8. Договор за слободна трговија меѓу Република Македонија и
Босна и Херцеговина, Службен весник на РМ, бр. 45\2002
(одредбите од договорот се применуваат од 01.07.2002);
9. Договор за слободна трговија меѓу Република Македонија и
Романија, Службен весник на РМ, бр. 52\2003 (одредбите од
договорот се применуваат од 01.01.2004

114
 Во овие договори и спогодби е предвиден режим на
слободна трговија со одредени ограничувања заради ззаштита
на националните стопанства, со одредени огранучувања
заради заштита на националните стопанства, кои до
конечното укинување етапно се намалуваат. Потпишаните
договори\спогодби за слободна трговија по правило, треба да
претставуваат само еден чекор кон формираерто на зона на
слободна трговија.
Покрај примарната цел на договорите\спогодбите за
слободна трговија (постепеното формирање на зона на
слободна трговија), во нив се наведуваат и други основни
цели како:
1.проширување на трговијата заради поттикување на
полусогласен развој на меѓусебните на животниот стандард,
подобрување на можностите за вработување и зголемување
на продуктивноста на трудот и на финансискита стабилност;
2. обезбедување чесни услови на конкуренција во трговската
размена меѓу земјите- договорнички;
3. преку отстранување на пречките во трговијата, да се
постигне усогласен развој и ширење на светската на светската
економска размена.
Во основа, овие договори регулираат слична материја која
се однесува на повластиците дадени во сферата на размената
на индустриските и земјоделско-прехрамбените производи,
како и на општите одредби што опфаќаат правила за
утврдрување на потекло на производ, исклучоци од
безбедносни и заштитни причини, меѓусебните плаќања,
државната помош, јавните набавки, заштитата на
интелектуалната сопственост, дампингот и друго.
Во меѓусебната трговија со индрустриски производи
(производите од главите 25 до 97 од Хармонизиранта
номенклатура) земјите договорнички се обврзуваат дека ќе ги
укинат постојните и дека нема да воведуваат нови царински
давачки( основни и посебни) и нови количински ограничувања
како при увозот, така и при извозот во нивната меѓусебна
размена.
Земјите договорнички взаемно разменуваат концесии за
земјоделско прехрамбени производи ( производите од главите
1 до 24 од Хармонизираната номенклатура). Водејќи сметка за

115
карактерот и чувствителноста на овие производи, во
договорите се предвидени исклучоци од примената на
дадените концесии, и тоа во случаите кога увозот на стоки со
потекло од земјите-договорнички предизвикува сериозни
нарушувања на пазарот на другата земја-договорничка. Во
поглед на санитарните и фитопатолошките мерки,
договорните страни ги применуваат своите прописи од
областа на ветеринарство, заштитата на растенијата и
здравството.
Предвидени се исклучоци од безбедносни и заштитни
причини, кои во суштина значат слобода на договорните-стани
да воведат заштитни мерки за ограничувања на тргувањето со
оружје, муниција и воена опрема, промет со нуклеарни
материи и дуго, бидејќи ваквите стоки вообичаено се на режим
на ‘’дозвола’’.
Особено внимание се посветува на прашањето за
утврдување на потеклото на производите. Одредбите за ова
се регуринат во посебни протоколи кон договорите за
слободна трговија.
Спроведувањето на одредбите на договорите\спогодбите
го следат Мешовити комисии, составени од членови на
земјите-договорнички.

Договори и спогодби за регионално економско

интегрирање

Посебна карактеристика на современите меѓународни

економски односи претсавува процесот на регионално
економско интегрирање. Преку овој процес, секоја земја на
специфичен начин спроведува либерализација на својата
трговска политика и тоа преку склучување на трговски
спогодби за укинување на царините и другите инструменти во
разменатамеѓу земјите-потписнички, додека истите во
размената со трети земји се задржуваат.

116
 Видови регионални економски интеграции

Во теоријата и практика се деферинцирале неколку видови

економски регионални интеграции. Карактеристиките на
различните форми на економско регионално интегрирање, во
основа произлегуваат од степенот на отстапување на
националниот суверенитет во корист на соодветниот вид
интеграција. Впрочем, секоја повисока форма на регионална
интеграција значи и поголемо губење на економскиот
национален суверенитет од страна на земјите-членки во
корист на интеграцијата. (Слика бр.1).

Зона на Царинска Заеднички Економска Екномска

слободна зона пазар унија интеграција
трговија
Слободна Слободна Слободна Слободна Слободна
трговија помеѓу трговија трговија трговија трговија
членките помеѓу помеѓу помеѓу помеѓу
членките членките членките членките
Без заеднички Заеднички Заеднички Заеднички Заеднички
ограничувања огранучувања ограничувања ограничувања ограничувања
кон другите кон другите кон другите кон другите кон другите
земји земји земји земји земји
Слободно Слободно Слободно
движење на движење на движење на
факторите на факторите на факторите на
производство производство производство
меѓу членките то меѓу меѓу членките
членките
Координација Координација
на на
економската економската
политика политика
Наднационална
организациона
структура

Слика бр.1: Класификација на регионалните интерации

Најниско ниво на интеграција е зона на слободна трговија

(free-trade zone), при што земјите-членки ги укинуваат сите

117
трговски ограничувања помеѓу мив,но можат, независно, да ја
продолжат својата политика во трговијата кон трети земји.
Во царинската унија (customs union), како повисоко ниво на
интеграција, земјите-членки, покрај тоа што меѓусебните
трговски ограничувања, договараат и заедничка царинска
политика кон трети земји. Имено, тие применуваат единствена
царинска тарифа за трговската размена со земјите што се
надвор од царинската унија.
Третиот вид на регионални економски интегации е
заедничкиот пазар(common market). Покрак карактеристиките
на царинската унија, овој вид интеграција се карактеризира и
со слободно движење на факторите на производство( капитал,
работна сила) помеѓу земјите-членки.
Економската унија (economic union) е повисоко ниво на
интеграција, што покрај карактеристиките на заедничкиот
пазар, претпоставува постоење на заедничка централна
банка, унифициран монетарен и даночен систем и заедничка
надворешна економска политика.
Највисоко ниво на регионално интегрирање претпоставува
економска интеграција (economic integration), при што
земјите-членки ги укинуваат сите меѓусебни ограничувања и
овозможуваат слободно движење на факторите на
производство, потоа применуваат унифицирани социјални и
економски политики и воспоставуваат единствени над-
национални институции, како што се извршни и судски органи
на власт. Овде всушност станува збор не само за економска,
туку и за воено-политичка интеграција, што се остварува преку
пренесување на националниот економски и воено-политички
суверенитет во корист на интеграцијата и нејзините над-
национални институции.

Ефекти на регионалните економски интеграции

Анализата на ефектите од регионалното економско

интегрирање врз развојот на земјите-членки и на светската
економија се врши од статистички и од динамички аспект.

Статичките ефекти од регионалното економско

интегрирање се оние што настануваат непосредно по
формирањето на интеграцијата. Вкупниот статички ефект од

118
регионалната економска интегравија претставува резултанта
на ефектот на создавање на трговијата( користите од
интеграцијата) и ефектот на свртување на трговијата
(трошоците од интеграцијата).
Основањето на регионална економска интеграција значи
укинување на царините и другите трговски ограничувања во
размента помеѓу земјите-членки. Во услови на слободна
трговија, секоја земја-членка ќе ги супституира своите
производи со увоз од друга земја-членка во која истите се
произведуваат со пониски трошоци. На овој начин,
интеграцијата, преку реалоцирање на производтвото од
земјите што имаат пониски тошоци на производство, води кон
поголема специјализација на производството и ги зголемува
користите од трговијата за земјите-членки и за светот,
воопшто. Тоа се нарекува ефект на создавање на трговијата
(trade creation effect) и ги претставува користите од
интеграцијата.
Со основањето на интеграцијата, од друга страна, доаѓа до
дискриминација на производителите од земјите што останале
надвор од интеграцијата, иако тие претходно имале ист
третман со производителите од земјите што се веќе членки на
интеграцијата. Земјите-членки на регионалната економска
интеграција ги задржуваат царината и другите ограничувања
(независно дали врз основа на национална или општа
политика) во размената со трети земји, односно земјите што
останале надвор од интеграцијата. Во такви услови, наместо
да се увезува од поефикасниот производител од земја што не
е членка, се увезуваат поскапи производи од помалку
ефикасниот производител од земја-членка на интеграцијата.
На тој начин доаѓа до намалување на користите од трговијата,
посебно од нејзина либерализација, набљудувано во светски
размери, бидејќи таа (либерализацијата) е спроведена само
во размената на одреден круг на земји, односно
таканаречената либерализација спроведена на
дискриминаторна основа. Тоа е ефектот на свртување на
трговијата (trade diversion effect) што во основа ги
претставуваат трошоците од основањето на интеграцијата.
Покрај ефектот на создавање и ефектот на свртување на
трговијата, како дополнителни статички ефекти од

119
 регионалното економско интегрирање (освен зона на
слободна трговија) се наведуваат:
-намалување на административните трошоци за финансирање на царинска
служба на државните граници помеѓу земјите-членки, бидејќи царинското подрачје
на интеграцијата го сочинуваат теориите на сите земји-членки, додека царинската
линија на интеграцијата претставува линијата што ги поврзува крајните точки на
така дефинираното царинско подрачје:
- подобрување на вкупните односи на размена, во споредба со остварените
односи на размена како индивидуални земји; и
- зголемена преговарачка моќ во трговските преговори со останатиот свет.
Динамичките ефекти од регионалното економско интегрирање, односно
потенцијалните ефекти врз економскиот развој, се разгледуваат како: ефект врз
техничко-технолошкиот напредок (redundancy effect); eфект врз економиите на
обем (scale effect) и ефект врз реалокација на производните ресурси (realocation
effect).
Eфектот на регионалната интеграија врз техничко-технолошкиот
напредок се согледува најпрво преку избегнување на дуплирањето на трошоците
за истражување и развој (R&D) во различни земји. Наместо секоја земја
поединчно да издвојува средства за истражување и развој, тоа го вршат
заеднички во рамки на интеграцијата. Здружувањето на земјите во регионалната
интеграција, претставува потенцијална можност за здружено издвојување на
поголем обем на средства и истражување и развој, што реално би требало да
предизвика техничко-техолошки напредок.
Ефектот на регионалните интеграции врз искористување на предностите
на економиите на обем е во тесна корелација со ефектот врз техничко-
технолошкиот напредок. Техничко-технолошкиот напредок директно би требало
да придонесе за реализацијата на економиите од обем и искористување на
нивните предности, особено при извоз (продажба надвор од интеграцијата).
Зголемениот извоз, директно и мултипликативно ќе влијае врз зголемување на
националниот доход, што генерално ќе влијае кон забрзување на економскиот
развој.
Ефектот на регионалните интеграции врз реалокација на производните
ресурси се согледува во зголемената мобилност на факторите на производство
во поширокиот еконоомски внатрешен простор и нивна оптимална алокација
(освен во зона на слободна трговија и царинска унија), што секако влијае кон
забрзување на економскиот развој.
Долгорочните економски користи од регионална та интеграција, впрочем ќе
бидат поголеми доколку во пократок временски рок преку искористување на
динамичките ефекти на интеграцијата се оствари ескалирички економски развој.
Економскиот развој, генерално, ќе доведе до поголема продукција и зголемување

120
на животниот стандард на населението, што ќе резултира во зголемување на
побарувачката, како од внатре така и од надвор, и до зголемување на продажбата
на третите земји во земјите-членки на интеграцијата. На тој начин регионалната
интеграција поволно ќе влијае врз обемот на светското производство и трговија.

Трговските односи на Република Македонија и Европската Унија

Потпишувањето на спогодбата за соработка претставување прв чекор на

Република Македонија на патот кон интеграцијата во Европската Унија. Следниот
повисок чин беше потпишувањето на Спогодбата за стабилизација и асоцијација
помеѓу Република Македонија и Европските заедници, како дел од потпишаниот
Пакт за стабилност на Југоисточна Европа, и во неговите рамки проектот за
Западен Балкан. До ратификацијата на оваа спогодба од страна на сите земји,
меѓусебната трговија се регулираше со Времената спогодба за трговија и трговски
прашања. Потпишувањето на овие спогодби е во согласност со аспирацијата на
Република Македонија за зачленување во Европската Унија и го потврдува
цврстиот позитивен став по тоа прашање.

Спогодбите што Република Македонија ги потпиша со Европската Унија во

основа се преференцијални, што знали олеснување на трговските односи помеѓу
нив, на начин на т.н асиметрична либерализација.

Покрај примената на преференцијални мерки, во Спогодбата за стабилизација

и асоцијација ссе содржани и други клаузули, како што се:

- Standstill клаузулата, која значи обврска да не се зголемува нивото на

царините и другите увозни давачки кои што се применуваат во моментот на
постигнување на договорот и забрана да се воведуваат нови квантитативни
ограничувања и
-
- Shortage клаузулата, што дава можност од воведување на мерки во
согласност со WTO во случај на критичен кусок на прехрамбени и други
значајни производи за земјата-извозник или при реекспорт во трета земја на
производи земјата-извозник има воведено количински ограничувања,
извозни царини и др.

121
Во спогодбата за стабилизација и асоцијација особено внимание се
посветува на трговијата со индустриски, текстилни и земјоделски производи
и трговијата со железо и челик кои се во потекло од ЕУ и Република
Македонија.

Увозот на индустриски производи ( освен текстилните производи,

железото и челикот ) од ЕУ во Република Македонија треба целосно да се
либерализира во период од 10 години од стапувањето на сила на
Спогодбата за стабилизација и асоцијација со прогресивно намалување на
царините (првата година ќе се наплатува 90% од воведената царина,
втората 80% итн). Додека со стапувањето на сила на Спогодбата, ЕУ
целосно ја укина царината за индрустриските производи по потекло од
Република Македонија , Квантитативните рестрикции во трговијата со
индустриски производи се укинуваат со стапувањето во сила на
Спогодбата.

При трговијата со земјоделски производи, потписничките согласно

спогодбата ги укинат квантитативните увозни ограничувања, додека во
однос на царините даваат меѓусебни концесии кои можат да се ревидираат
во случај на позитивни диспропорции.

Трговијата со железо и челик е регулирана на начин со кој ЕУ ги

укинува царините и квантитативните ограничувања при увоз на производи
од Република Македонија, додека во Република Македонија прогресивно ги
намалува царинските стапки во период од 5 години од стапувањето на сила
на Спогодбата, а веднаш ги укинува квантитативните ограничувања.

Дел од трговијата со текстилни производи се либерализирани веднаш,

а дел сукцесивно во период од пет години.

Согласно со Спогодбата за стабилизација и асоцијација на потеклото на

производот се утврдува по две методи: утврдување на потеклото на
производ во целост произведен во една земја и утврдување на потекло на
производ делумно произведен во една земја, пришто се користат следните
критериуми: последна суштинска тансформација и критериум на
специфична производна процедура или постапка карактеристично за
одредено производство. Предвидено е и кумулрање на потеклото на
производот (билатерално и дијагонално). Како услов за утврдување на
потеклото на стоката е т.н. ‘’директен транспорт на стоката’’, односно не
треба да има реекспорт во трети земји.

122
 Минатата година, Република Македонија поднесе формално барање за
зачленување во ЕУ. Согласно со процедурата следеше пополнување на
прашалникот испратен од ЕУ. По позитивниот одговор, Република
Македонија стана земја-кандидат за членство во ЕУ, но без одреден датум
за отпочнување на преговори.

Мулатерални трговски договори и спогодби

Мулатерални трговски договори и спогодби претставуваат таков вид на

договори и спогодби шро се потпишуваат од страна на поголем број земји.
Нивната основна цел е олеснување на меѓусебната трговија во насока на
зголемување на користите од истата за земјите потписнички. Имајќи во вид
дека опфаќаат поголем број земји, нивната улога и значење за
меѓународната трговија, но и за светската економија се многу големи.

Мултилатералните договори и спогодби можат да бидат општи и

специфични.

Со општите мултилатерални трговски договори и спогодби се регулираат

поширок круг на прашања, додека со специфичните се регулираат само
одредени потесни области.

Најпознати општи мултилатерални спогодби се оние опфатени во

регулативата на Светската трговска организација. Во април, 2003 година,
Република Македонија стана земја-членка на WTO. Со тоа, таа ги стекна
сите права, но и обврските што произлегуваат од одредбите на општите и
специфичните спогодби потпишани од WTO. Од царински аспект
најзначајни се одредбите на Општата спогодба за царини и трговија.

Како специфични мултилатерални спогодби се јавуваат бројни

конвенции како што се: Виенската конвенција за дипломатските односи;
Виенската конвенција за конзуларните односи; Конвенцијата за царински
олеснувања во туризмот; Царинската конвенција за АТА карнетот за
привремен увоз на стока; Царинската конвенција за меѓународен транспорт
на стока врз основа на TIR карнетот и други . Република Македонија е

123
 потписничка на голем број специфични мултилатерални спогодби и
конвенции од сферата на царините.

Светска трговска организација

Светската трговска организација (World Trade Organuzation-WTO)

претставува еден од основните и најзначајните резултати на Уругвајската
рунда мултилатерални трговски преговори одржана во рамки на Oпштата
спогодба за царини и трговија-GATT (General Agreement on Tariffs and
Trade). Всушност, крајот на оваа рунда преговори значење прераснубање
на GATT во WTO (Рамка бр.1)

WTO се раководи од три меѓународни општи спогодби и тоа: Општата

спогодба за царини и трговија и услуги –GATS (General Agreemenr on Trade
of Services) и Спогодбата за трговските аспекти на правата и интелектуална
сопственост- TRIPs (Trade Related Aspects od Intellectual Propety Rights).
GATT се грижи за трговијата со стоки додека ГАТС е спогба потпишана во
рамки на Уругвајската рунда мултирателни трговски преговори, што ги
пропишува правилата во надворешната трговија со услуги. За разлика од
GATT, во која се опфатени сите видови стоки, во рамки на GATS, секоја
земја, унилатерално ги декларира видовите услуги за коишто ќе се почитува
принципот на национален третман и другите правила на WTO. ТRIPs е исто
така спогодба што произлегува од Уругвајската рунда- преговори и ги
пропишува правилата за заштита на правата од интелектуална
сопственост.

Своите функции WTO, воглавно, ги наследила од нејзиниот претходник

GATT, и тоа:
- Да составува и да ја принудува примената на правила и меѓународна
трговија;
- Да дејствува како форум за мултилатерални трговски преговори и за
следење на надворешно-трговската либерализација;
- -да ги решава надворешно-трговските проблеми;
- Да ја унапредува транспарентноста, особено преку публикување на
нацуоналните надворешно-трговски политики.
- Да соработува со Меѓународниот монетарен фонд и Светската банка,
заради постигнување поголема усогласеност во спроведувањето и
политиката на глобална економија.

124
 Рамка бр.1: Од GATT до WTO

Прв чекор при остварувањето на идејата за формирање на институција која ќе

ги регулира односите во меѓународната трговија претставува Хаванската поделба
за основање на Меѓународната трговска организација ( International Trade
Organization – ITO ). ITO за жал, не се основала, бидејќи Хаванската повелба не
била целосо ратификувана од доволен број земји, меѓу кои и од САД.
Ратификувајќи ја Четвртата глава од Нацртот на Хаванската повелба, земјите
ја усвоиле Општите спогодба за царини и трговија (General Agreement on Traffs
and Trade-GATT). GATT претставува основна спогодба во чии рамки се
регулирала меѓународната трговска размена со индустриски производи во
периодот од 1947-1994 година. Во нејзини рамки се одржале осум рунди
мултилатерални трговски преговори, и тоа:
I. 1947 во Женева, Швајцарија (формирање на GATT);
II. 1949 во Анеси, Франција;
III. 1951 во Торкеј, Англија;
IV. 1956 во Женева, Швајцарија
V. 1960-62 Дилал рунда
VI. 1964-67 Кенедиева рунда
VII. 1973-79 Токиска рунда
VIII. 1986-94 Уругвајска рунда
IX. 2001 Доха рунда

Преку воведувањето на правила во надворешната трговија, WTO

овозможува:

- Да се штитат малите и слаби земји од дискриминаторните трговски

политики на големите и силни земји (тоа се обезбедува со принципите на
најповластена нација (MFN) и национален третман )
- Преку одредувањето на царините како единствен легитимен инструмент на
заштита на домашното стопанство е оневозможено воведување на други
инструменти од страна на развиените и големи земји(тоа можат да го
направат врз основа на монопол и слично); и
- Им помагаат на националните влади да се заштитат од влијателните
интересни групи и нивно лобирање.

125
 Основни принципи на WTO

Основни принципи на WTO, како институција на универзалниот трговски

систем се: недискриманација; принцип на реципроцитет; национален третман;
заштита на домашното стопанство преку воведување царини; понатамошно
намалување на царините преку мултилатерални трговски преговори;
тарификација на нецарински инструменти; транспарентност; унификација на
заштните политики; начело на посебен третман на земјите во равојот; посебен
начин на решавање на споровите(dispute settlement).

Недискриминацијата во надворешно-трговските односи е еден од основните

принципи на WTO, чија осмова лежи во широко примеување на безусловната
клаузула за најповластена нација- MFN(most favorite nation). Општо прифтената
безусловна клаузула за најповластена нација во трите спогодби на WTO, ги
обврзува земјите-членки сите повластици што ги дале, ги даваат или во иднина ќе
ги дадат кон една земји, да ги прошират кон сите земји членки на WTO.

Почитувајќи го принципот на реципроцитет, земјата ќе понуди намалување

на трговските ограничувања, доколку другата земја ги намали истите во
меѓусебната размена. Овој принцип се почитува при преговарачките сеанси и ако
една земја, на пример, ги намали царините за увоз од друга земја, тогаш и
втората земја треба да го направи истото.

Успешноста на преговорите во рамки на GATT, сега WTO, во многу се должи на

принципот на реципроцитет и MFN статусот. Впрочем, почитувајќи ги одредбите
на овие принципи, решавањето на проблемите може да се врши земја по земја,
при што дадените повластици меѓу две земји (врз основа на реципроцитет) се
прошируваат кон сите земји- договорнички (MFN статус).

Принципот на национален третман значи странските субјекти во секоја земја-

членка, треба да уживаат еднаков третман како и домашните субјекти. Воедно,
овој принцип се применува и за увезените стоки. По спроведената царинска
постапка, увозната стока се ‘’национализира’’, односно добива еднаков третман
како и домашните стокии. ‘’Национализираната’’ увозна стока не смее да подлежи
на дополнителни даночни оптоварувања, што не важат за домашните стоки.

126
 Заштитата на домашното производство, согласно одредбите на WTO, може
да се врши единствено преку воведување на царини- Tariff-Based Trade Policies
( oсвен под специфични услови), при што треба да се почитуваат границите на
нивото на царинската заштита определени за секоја земја, поединечно.
Тешкотиите сврзани со откривањето и пресметувањето на ефектите на
нецарински инструменти, ја условуваат потребата од нивна замена со царини,
односно потребата за нивна тарификација. Следењето и прегледувањето на
царините во основа е полесно, па затоа преку тарификацијата на нецаринските
инструменти, трговските политики на земјите-членки стануваат потранспарентни.
Воедно, во рамки на идни рунди- преговори, царините можат многу полесно да се
намалат отколку другите инструменти на трговската политика.

Квантитативните ограничуваеа на увозот, согласно одредбите на Финалниот

акт, не се дозволени. Земјите-членки треба да ги конвентираат постојните квоти
во царини, кои од своја страна постепено ќе се намалуваат. Квантитативните
увозни ограничувања се во согласност со одредбите на WTO единствено ако се
воведени да го ограничат увозот што предизвикува или се заканува да
предизвика сериозни нарушувања во домашното стопанство.

Финалниот акт забранува воведување на барања за високо учество на

домашни компоненти при производство во националното царинско пофрачје
(local content), односно не смее да се прави дискриминација против странски
фирми, во корист на домашни претпријатија.

Правилата и постапките за добивање на дозволи треба да бидат објавени.

Постапката за добивање на дозвола мора да биде едноставна и брза, а не
барателите треба да им се обезбедат информации и детални објаснувања во
случај на неодобрување.

Државните претпријатија што се занимаваат со надворешна трговија,

согласно одредбите на WTO, треба да практикуваат комецијални услови во своето
работење.

WTO, со цел зголемување на транспарентноста на националните

надворешно-трговски политики, во рамки на TPRM- Trade Policy Review
Mechanism, публикува извештаи за трендот на трговските реформи и за
проблемите со кои се соочуваат земјите при тие реформи. Земјите-членки имаат
обврска до Секретаријатот на WTO да доставуваат податоци за своите
надворешно-трговски политики. На неразвиените земји-членки, WTO им
обезбедува неопходна техничка помош за изготвување на нивните извештаи.

127
Според TPRM, секои две години се публикува извештај за ЕУ, САД, Јапонија и
Канада, како најголеми учесници во светската трговија; за следните 16 земји се
публикува извештај на секои четири години, додека за другите земји-членки секои
шест години, меѓу кои за најмалку развиените земји и во подолги интервали.

Земјите во развој, врз основа на начелото на посебен третман, во многу

случаи се ослободени принципот на реципроцитет.

Во спогодбите се дадени одредби што ги обелоденуваат усповите под кои

секоја развиена земја-членка може да отстапува од воведените принципи и
обврски при увоз од земјите во развој. На пример, тие можат да понудат
преференцијален третман на увозот од земјите во развој врз основа на Општиот
систем на преференцијали( Generalized System od Preferences-GSP).

Земјите во развој можат да ја задржат заштитата на млада индустрија. Тие

можат да го ограничат увозот во случаите кога се соочуваат со посериозни штети
во домашната индустрија или заради проблеми со платнобилансната рамнотежа.
За земјите во развој, воедно, се применуваат и посебни правила и одредби за
регулирањето на примената на субвенции и компензаторни царини, постапките во
однос на антидампингшки царини, заштита на текстил и земјоделски производи и
др.

Во финалниот акт на Уругвајската рунда- преговори за земјите во развој се

предвидени пониски царински намалувања. Исто така, за нив се предвидени и
подолги рокови за реализирање на преземените обврски. На пример, со
Спогодбата за земјоделство, намалувањето на царинските стапки за увоз на
земјоделски производи кај развиените земји изнесува 36%, а кај земјите во развој
24%, додека периодот за имплементација на договорните обврски за земјите во
развој изнесува 10, а за развиените земји само 6 год.

Во рамки на WTO е основан Одбор за решавање на спорови, во чија

ингеренција спаѓа решавањето на недоразбирањата меѓу земјите-членки во сите
области регулирани со потпишаните спогодби. Секоја земја-членка што трпи
штети од непочитувањето на договорните одредби од страна на друга земја-
членка, може да поднесе жалба до Одборот за решавање на споровите. Одборот,
со цел за мирно решавање на недоразбирањето, најпрво ги повикува земјите-
членки на билатерални консултации. Во случај кога по истекот на предвиденото

128
време, не дојде до мирно решавање на недоразбирањето, тогаш Одборот
формира независна експертска група, чија задача е во рамки на утврден рок, не
подолг од шест месеци, да ги изнесе своите наоди, мислење и препораки по
спорот. Утврдените ставови на експертската група се обврзувачки, а задача на
Одборот за решавање на споровите е да врши надзор над спроведувањето на
препораките од страна на земјата која ги повредила правилата на WTO. Доколку
во предвидениот рок земјата не ги исполни своите обврски, тогаш и се дава
можност, на билатерално ниво, да изврши поеавнување со оштетената страна,
земјите-тужител, до Одборот за решавање на споровите поднесува барање за
искористување на своето право на суспензија на концесиите дадени во тужената
земја. Земјата-тужител има неколку можности во однос на опфатот и локацијата
на суспензиите. Таа може да бара суспензија на концесиите дадени во секторот
што е предмет на спорот или во други сектори во рамките на истата Спогодба.
Најригорозна мерка претставува суспензијата на концесиите дадени во
различните спогодби на WTO.

Oпшти спогодби во WTO

GATT- Oпшта спогодба за царини и трговија: Меѓународната трговија со

индустриски и земјоделски стоки се регулира со одредбите на Општа Спогодба за
царини и трговија. Во рамки на Општата спогодба се потпишани бројни
парцијални спогодби со што детално се разработуваат одредбите во различни
аспекти на стоковата надворешна трговија. Тоа се спогодбите за утврдување на
царинска вредност; за постапката за воведување антидампиншки давачки; за
санитарни и фитопатолошки мерки; за техничките пречки во трговијата и особено
значајните спогодби за земјоделство, за текстил и облека и за инвестиционите
мерки што влијаат врз трговијата.

Спогодба за царинската вредност: Постапката за утврдување на

царинската вредност на увозните стоки е регулирана со Членот VII од GATT
1994. Во надворешно-трговската практика а земјите-членки, во основа, целосно е
унифицирана регулативата за утврдување на царинската вредност согласно

129
одредбите на овој член од GATT. Имено, доколку царинската вредност на
увозните стоки не може да се пресмета врз основа на нивната трансакциска
вредност, тогаш како основа се зема трансакциската вредност на исти или слични
стоки; цената по која на домашниот пазар се продаваат исти или слични
производи; врз основа на пресметковна цена или на друг начин. Наведените
методи се исклучуваат меѓусебно согласно презентираниот редослед.

Слика 2. Основна структура на Светската трговска организација

Спогодба за примена на членот VI oд GATT 1994: Во оваа спогодба е воведена

ригорозна процедура за утврдување на дампинг и за воведување на
адтидампингшки царини. Постапката се запира ако дампингшката маржа е
минимална и изнесува помалку од 2% од извозната цена и кога обемот на увозот
е незначителен. Обемот на дампингшкиот увоз се смета за незначителен ако
учеството на дампингшкиот увоз од одредена земја епод 3% во вкупниот увоз на
слични производи во домашната земја, освен ако дампингшкиот увоз од различни
земји поединечно помал од 3% од вкупниот увоз на сличен производ, заедно
изнесува повеќе од 7% од вкупниот увоз од слични производи во домашната
земја.

130
Спогоба за санитарни и фитопатолошки мерки: Оваа спогодба има за
цел да утврди општи правила за заштита на здравјето на населението,
растенијата и животните. Земјите-членки можат да донесат и свои прописи
од оваа област, но истите не смеат да ги пречокорат основите на WTO и да
се користат како пречки во меѓународната трговија.

Спогодбата на технички пречки на трговијата: Согледувајќи дека

воведувањето на различни технички стандарди, создаваат непотребни
огранилувања на меѓународната трговија, земјите-членки на GATT, во
рамки на Финалниот акт на Уругвајската рунда – преговори ја потпишале
Спогодбата за технички пречки на трговијата. Во Спогодбата се штити
правото на секоја земја да може да преземе мерки со што ќе обезбеди увоз
на квалитетни стоки заради заштита на животот и здравјето на луѓето,
растенијата и живоните, како и заради заштита на животната средина,
воопшто. Залагајќи се за меѓународно унифицирани технички прописи и
стандарди, во Спогодбата се укажува дека различните технички прописи и
стандарди, начинот на пакување, како и означувањето и обележувањето на
стоките, не треба да преставуваат дискриминаторни мерки, односно пречки
во меѓународната трговија.

Спогодба за земјоделство: Меѓународната трговија со земјоделски

производи, се до 1994 година, била исклучувана од дневниот ред на
рундите- преговори во рамки на GATT. Многу земји вовеле увозни
ограничувања или го субвенционирале извозот на земјоделските производи
што довело до дисторзии на цените, предизвикувајќи продукција што не
можела пазарно да се реализира. Врз ваквата состојба особено влијание
имале политиките на САД и ЕУ. Имено, тие со цел да обезбедат
независност во снабдувањето со земјоделски производи, вовеле бројни
инструменти за нивна заштита( царини, контигенти, субвенции, посебни
фондови за развој итн.), што предизвикале значајни нарушувања на пазарот
на земјоделски производи, воопшто. Неопходноста за мултилатерално
решавање на проблемите во трговијата со земјоделски производи, била
основна причина овој вид трговија да биде ставен на дневен ред на
Уругвајската рунда- преговори, што резултирало во потпишување со
Спогодбата за земјоделство, треба да се заменат со царини, односно да се
изврши нивна трансформација.

131
 Спогодба за текстил и облека: Регулативата на меѓународната трговија
со текстилни производи и облека ci до 1994 година, не била инкорпонирана
во GATT, туку се одвивала согласно одредбите на Меѓународната
спогодба за трговија со текстил (Multi-Fibber Agreement- MFA).
Меѓународната спогодба за трговија со текстил претстовува комплекс на
билатерални извозни контигенти за текстил и облека договорени во 1974
година. Треба да се напомене дека во рамките на MFA, извозниците биле
земјите во развој, додека увозници биле високо развиените земји.

Во рамки на Уругвајската рунда- преговори особено внимание е

посветено на проблемот за интеграција на трговијата со текстил и облека
во регулативата на GATT. Таквите напори резултирале во потпишување на
Спогодба за текстил и облека. Со оваа спогодба се утврдени активностите
земјите-членки треба да ги преземат за време на преодниот период до
целосно интегрирање на овој вид трговија во регулативата на GATT.

Спогодба за инвестиционите мерки што влијаат врз трговијата:

Различните национални политики во сферата на странските инвестиции
чии ефекти влијаат врз трговијата, а што ги обесхрабрувале странските
инвеститори за вложување, особено во земјите во развој, биле следен
проблем на дневен ден во рамките на Уругвајската рунда – преговори.

Во Спогодбата за инвестиционите мерки што влијаат врз трговијата (

Trade- Related Investment Measures- TRIMs), поточно во Анексот кон неа,
прецизно се наведени мерките што се неконзистенти со принципот на
национален третман и со обврската за укинување на квантитативните
ограничувања. Имено, со националните законодавства на земјите-членки не
смее претпријатијата на странските вложувањчи да се условуваат со
барањето за задолжителни домашни инпути во нивното производство или
пак со врзување на увозот со извоз. Воедно, на овие претпријатија не смее
да им се ограничува количината или вредноста на увозот или извозот, како
и пристапот до девизни средства.

GATS- Општа спогодба за трговија со услуги: Рапидниот пораст на

учество на трговијата со услуги во вкупната светска трговија, од, една, како
и растечките ограничувања што некои земји ги вовеле, особено за влез на
странски фирми во домашниот сектор на услуги, од друга страна,
претставувале основни причини надворешната трговија со услуги да биде

132
 на дневен ред на Уругвајската рунда- преговори. Преговорите резултирале
во потпишување на Општа спогодба за трговија со услуги- GATS(General
Agreement on Trade of Services). Под поимот услуги за коишто во
меѓународни ремки е надлежна GATS\WTO, се сметаат:
1. Преку гранично давање (cross-border supply)- услуги што од територијата на
една земја се даваат на територијата на друга земја;
2. Потрошувачка во странство (consumption abroad)- услугите што на
територијата на една земја се даваат на корисници од друга земја, на
пример, туристички услуги;
3. Комерцијално пристуство (commercial presence) – услугите што се
обезбедуваат по пат на комерцијално присуство на стопанските субјекти од
една земја на територијата на друга земја ( на пример, банкарски услуги,
основање на преставништва, агенции и друго; и
4. Присуство на физички лица (presence of natural persons)- услуги што ги
даваат физички лица, државјани на една земја, на територијата на друга
земја, на пример: проекти, консултации и друго.

GATS содржи две групи на обврски: прво, генерална обврска, како група на
генерални концепти, приципи и правила што се применуваат на сите мерки
што влијаат врз трговијата со услуги; и второ, спецични договорни обврски
што се применуваат на услужните сектори одредени во листите на концесии
на земјите-членки.

Суштината на генералната обврска на GATS се темели врз примената

на безусловната клаузула за најповастена нација, што значи дека секоја
земја членка е должна повластениот третман што им го одобрила, одобрува
или во иднина ќе им го одобри на услугите и на понудувачите на услуги на
една земја, да го прошири кон услугите и кон понудувачите на услуги од
сите друг земји-членки.

Специфичните обврски се темелат на почитувањето на принципите за

пристап на пазарите и националниот третман, што во основа се
комплементарни со генерална обврска.

133
Принципот на пристап на пазарот( market access) во рамкина GATS е
дефиниран преку одредување на мерките што го отежнуваат пристапот на
пазарот, и тоа: прво, ограничување на бројот на понудувачите на услуги;
второ, ограничување на вкупната вредност на трансакции или на средства;
трето, ограничување на вкупниот број на услужни трансакции или вкупната
количина на аутпутот на услугите;четврто, ограничување на вкупниот број
на физички лица што можат да бидат вработени во конкретен услужен
сектор; петто,мерки со кои се ограничува или се бара посебна законска
организациона форма на правно лице или joint venture преку што на
понудувачот на услугите му се дозволува да ја обавува својата дејност; и
шесто, ограничување на учеството на странскиот капитал како максимално
процентуално учество на странски влог во акции или апсолутната вредност
на поединечните или на вкупните странски инвестиции.

Принципот на национален третман на странските услуги или на

странските понудувачи на услуги е дефиниран како третман еднаков на оној
што им е одабрен на своите домашните услуги и на домашните услуги и на
домашните субјекти-понудувачи и услуги.
Листите на концесии на секоја земја-членка ги содржат секторите во кои
се преземаат специфичните обврски. Во овие листи се наведуваат: прво,
условите,роковите и ограничувањата во оснос на пристап на пазарот;
второ, условите и квалификациите за националниот третман; трето,
преземените дополнителни обврски; четврто, временскиот рок на примена
на тир обврски; и петто, датум на стапување на сила на презементи
обврски.
Улогата на GATS многу зависи од обемот на специфичните обврски што
ги превземаат земјите-членки. Најголем број земји-членки како специфични
обврски одредуваат само дел од услужните сектори и продочжуваат да
применуваат бројни ограничувачки мерки во сферата на трговијата со
услуги, повредувајќи ги принципите на национален третман и пазарен
пристап.
Земјите-членки се должни да ги публикуваат сите релевантни мерки што
ги преземаат во трговијата со услуги. Обврската за публикување на
воведените мерки во трговијата со услуги произлегува од потребата за
спроведување на политиките на различни земји. Публикациите, исто така,
обезбедуваат солидна информациона база за калкулираер на ефектите и
трошоците од страна на субјектите кои делуваат во сферата на
надворешната трговија со услуги.

134
 Со цел да се зголеми учеството на земјите во развој во светската
трговија со услуги, а во согласност со начелото на нивен поповолен
третман, поразвиените земји-членки се должни да воспостават контактни
пунктови (contact points). Преку овие пунктови се овозможува лесен пристап
до листите и концесиите, како и до сите информации сврзани со
комерцијалните и техничките аспекти за давање на услуги; со регистрација,
признавање и добивање на професионални квалификации; и со
расположливоста на услужната технологија.

TRIPs – Спогодба за трговските аспекти на правата од интелектуална

сопственост: Обидот на мултилатералното регулирање на заштитата на
правата од интелектуална сопственост во рамките на Уругвајската рунда-
преговори, резултирал во потпишување на Спогодба за трговските аспекти
на правата на интелектуална сопственост – TRIPs ( Trade Related Aspects of
Intellectual Propety Rights). За разлика од GATT И GATS ЧИЈА СУШТИНА Е
ВО ЛИБЕРАЛИЗАЦИЈАТА НА ТРГОВИЈАТА СО СТОКИ И СО УСЛУГИ
репроспективно, TRIPs се базира на политиката на трговска заштита ана
правата на интелектуална сопственост.
Во Спогодбата за трговските аспекти на правата од интелектуална
сопственост, согласно клаузулата за најповластена нација и националниот
третман, се дадени правила и одредби за: прво, заштита на авторски и
сродни права, во кои спаѓаат компјутерски програми и правото на нивно
изнајмување, заштита на правата на телевизиските куќи и на изведувачите
и произведувачите на звучни записи; второ, заштита на жигови и трговски
марки; трето, заштита на географски ознаки, што имаат особено значење
кај трговијата со вино и алкохолни пијалоци; четврто, заштита на
индустриски модели и мостри; петто, заштита на патенти, шесто, заштита
на шеми( топографии) на интегрирани кола; седмо, заштита на доверливи
пдатоци, односно заштита на трговски тајни и know-how; и осмо, сузбивање
на нелојалната конкуренција со договорите за лиценци.

135
Светска царинска организација

Значајноста на царинските служби на пооделните земји, комплексноста

на активностите што тие ги извршуваат, како и ефектите од тие активности
врз меѓународната трговија, влијаеле кон нивно здружување на светско
ниво. Напорите во здружувањето на националните царински служби
резултирале во основање на Светска царинска организација.

Светската царинска организација како најкомпетентна глобална

интервладина организација во областа на царините, е независно
меѓувладино тело, чија основна задача е да ја подобри ефективноста и
ефикасноста на царинските служби на земјите-членки.
Историската ретроспектива на идејата и развојот на Светската царинска
организација открива неколку клучни моменти:
(1) Во 1947 година, 13 национални влади претставени во Комитет за
Европска економска соработка иницирале формирање на Работна група
за испитување на можноста за воспоставување една или повеќе Интер-
европски царински унии, базирани врз принципите на Општата спогодба
за царини и трговија ( GATT);
(2) Во 1948 година, Работната група формирала два комитета –Економски
комитет и Царински комитет.Европскиор комитет прераснал во
Организација за економска соработка и развој ( Оrganization for Economic
Cooperation and Development- OECD), а Царинскиот комитет во Совет за
царинска соработка(СЦС).
(3) Во 1952 година, стапила во сила Конвенцијата со која што се формира
Советот за царинска соработка.
(4) Во 1994 година, по повеќе-годишен развиток, Советот прераснал во
Светска царинска организација.

Денес во Светската царинска организација членуваат повеќе од 150

земји-членки чии царински управи ги спроведуваат политиките на
нивните влади на сите контигенти. Светската царинска организација е
форум каде делегатите од сите земји членки разговараат за различни
царински проблем на еднакво ниво. Секоја земја има само еден
претставник и еден глас. Преку царинските служби на земјите –членки
на Светската царинска организација се извршува на над 95% од
меѓународната трговија.

136
Слика бр.3: Структура на светската организација

137
 Како форум за дијалог и размена на искуства на цариснките
службеници низ целиот свет, оваа организација работи во прилог на
националното економско богатство и општествена заштита на нејзините
земји-членки со промовирање на чесна, транспарентна и однапред
предвидлива царинска околина. Со ова го потпомага развојот на
меѓународната трговија, транспортот и туризмот, но исто така се
создава и морална основа за ефикасно дејствување против
недозволената трговија што се случува преку царинските граници.
Светската царинска организација за да ја исполни својата мисија,:
1. Изготвува, одржува, поддржува и промовира меѓународни
инструменти за хармонизација и униформа примена на упростени и
ефикасни царински системи и постапки што се однесуваат на
движењето на стоките, луѓето и минувањето преку царинските
граници;
2. Ги охрабрува земјите-членки во нивните напори да обезбедат
примена на законите, со максимизирање на соработката помеѓу
земјите-членки и меѓународните организации во борбата против
царинските и други прекугранични прекршоци, и
3. Им помага на земјите-членки во нивните напори за справување со
предизвиците на современите деловни активности ии прилагодување
кон променливите околности, со промовирање на комуникација и
соработка помеѓу земјите-членки и со други меѓународни
организации, како и преку зајакнување на интегритетот, развојот на
човечките потенцијали, транспарентност, подобрување на
раководењето и работните методи на царинските управи и користење
на најдобри практични искуства.

Една од многу важните функции на Светската царинска

организација, е да им помага на членовите во обуката на царинските
службеници, за да можат успешно да се соочат со рстечкиот број на
предизвици што ги наметнува современото царинско работење.
Секретаријатот на Светската царинска организација располага со
мал тим на специјалисти за обука. Резултат на неговата работа се
ралични обуки и активности за техничка соработка меѓу кои најважни
се следниве:
1. Изготвување на програми за обука, применливи при различни
царински активности, а за употреба од страна на националните
царински управи;
2. Организирање на курсеви за инструктори од националните
царински управи;

138
3. Одржување на курсеви и семинари во врска со примената на
Конвенциите на Светската царинска организација, и
4. Организирање стипендиии за престој во Светската царинска
организација, каде што учесниците имаат можност поблиску да се
запознаат со работата на Светската царинска организација и да
бидат стимулирани за натамошни студии во врска со царинската
активност.

Основни тела за раководење во Светската царинска

организација се Советот и Комисијата за политика (24 члена).
Овие две тела добиваат базични финансиски совети од Комитетот
за финансии (17 члена). Светската царинска организација има и
генерален секретар.

Клучните активности на оваа организација се зацртани во

стратешки план одобрен од страна на Совет. Својата богата
активност, Светската царинска организација ја спроведува
Секретаријат и бројните комитети, и тоа особено: Комитет за
истраги, Постојан технички комитет, Технички комитет за правила
за потекло, Технички комитет за вредност, Комитет за
хармонизиран систем, Комитет за финансии, Подкомитет за
информационен менаџмент, Научен подкомитет, Подкомитет за
ревизија на Хармонизираниот систем и др.

139
МЕЃУНАРОДНИ ТРГОВСКИ ОБИЧАИ И УЗАНСИ

Меѓународните трговски обичаи претставуваат ‘’непишани

правила’’ што се применуваат во деловните односи меѓу
партнерите во меѓународната трговија и во меѓународните
економски односи воопшто.

Во трговски обичаи спаѓаат: чесноста, лојалноста во

конкуренцијата, давање вистинити податоци за себе и за другите
учесници во трговската размена, почитување на дадениот збор,
неоддавање деловни тајни значајни за интересите на партнерот,
извршување на договорно преземените обврски итн.

Во случај на непочитување на наведените и други обичајни

норми, се применуваат најразлични санкции: јавен потсмев,
презир, бојкот, јавно објавување на името и на фирмата на оној
што се однесува спротивно од нормите на деловниот морал,
објавувањето на таканаречени ‘’црни листи’’, осуда од страна на
судовите на честа при коморите и други деловни асоцијации итн.

Под меѓународни трговски узанси се подразбираат оние

трговски обичаи и другите правила на однесување во
меѓународните трговски односи, кои, на соодветен начин, се
формулирани и озваничени од страна на овластени органи и
институции, берзи, трговски или стопански комори, стручни
организации. Најприменувани трговски узанси, кои имаат особено
значење како правни извори на царинскиот систем се
Меѓународни правила за толкување на трговските термини
INCOTERMS.

INCOTERMS

INCOTERMS претставуваат транспортни клаузули изразени

преку кратенки (симболи) ид идредни зборови (најчесто англиски),
со коишто во купопродажниот договор се регулираат основните
прашања сврзани со одредување на моментот, местото и начинот
на испорака на стоката, како и моментите за премин на ризиците и
трошоците во врска со стоката од продавачот на купувачот. Во

140
нив се пропишани минималните права и обврски на продавачот и
на купувачот. Во зависност од своите потреби и желби,
договорните странки можат да договорат и поголеми обврски, на
тој начин што покрај одредувањето на клаузулата според
INCOTERMS, како општа основа на договорот, можат да
договараат и соодветни дополненија и промени.

Транспортните клаузули INCOTERMS се состојат од 2 дела.

Првиот дел претставува кратенка составена од три букви, која

произлегува од англиското изразување на одредбите на
соодветната транспортна клаузула. Користењето на англиски
зборови доаѓа оттаму што Англија, односно Велика Британија,
долго време била најразвиена индустриска, трговска и поморска
сила во светот, па и транспортните клаузули најчесто биле
формулирани на англиски јазик. На пример, кратенката
DAF....доаѓа од англиските зборови DELIVERED AT FRONТIER
што значи ‘’испорачано до граница’’ или ‘’франко граница’’.
Во вториот дел од транспортната клаузула се запишува
местото, односно одредиштето на кое се однесуваат одредбите
од првиот дел. На пример, DAF Македонско-југословенска
граница, односно испорачано до Македонско-југословенската
граница.

Според одредбите на INCOTERMS сите тринаесет транспортни

клаузули се групирани во четити групи, и тоа Е, F,C, и D.

Клаузули Е

Во оваа група спаѓаат клаузули според кои стоката му се става

на располагање на купувачот во просториите на продавачот(
фабричка хала, магацин или друга просторија).
ЕXW- Ex Works…(Франко фабрика...)
Според клаузулата Франка фабрика....., единствена
одговорност на продавачот е да ја стави стоката на располагање
на купувачот во своето претпријатие и воедно за тоа да го извести
купувачот. Продавачот не одговара за натовар на стоката на
возилото испратено од купувачот, освен ако поинаку не е
договорено. Купувачот ги сноси сите трошоци и ризици сврзани за
транспортот на стоката од фабриката до местото на дестинација,

141
како и трошоците на извозно царинење. Доколку купувачот,
директно или индиректно, не може да ги изврши извозните
формалности, тогаш се користи одредбата FCA. Кај оваа клаузула
обврските на продавачот се минимални.

Оваа клаузула може да има и свои варијанти:

EXW натоварено на... Доколку купувачот прецизно ја

формуилира оваа варијанта, тогаш трошоците на натовар и
сложување се товар на продавачот;
EXW извозно оцаринето и натоварено на... што значи дека
трошоците за извозно царинење и трошоците за ризиците на
натовар паѓаат на товар на продавачот.
EXW извозно оцаринето....што значи дека само трошоците за
извозно царинење паѓаат на товар на продавачот; и сл.

Се разбира, овие, како и варијантите кај сите други транспортни

клаузули договорните страни можат да ги утврдат како израз на
нивната заемно изразена волја, а во согласност со нивните
конкретни интереси.

Клаузули F

Основна одредба, односно специфичност на групата клаузули

F е тоа дека продавачот е должен стоката да ја испорача до
превозникот кого го определил купувачот. Имено, овие клаузули
за франкирање спаѓаат во категоријата ‘’договори за испраќање’’.

FCA- Free Carrier….(Франко превозник....)

Купувачот го избира видот на транспортот и превозникот. Тоа
значи дека купувачот ги плаќа превозните трошоци.
Продавачот ги исполнил сите обврски со ставањето на стоката
на располагање на назначениот превозник, или превозникот
избран од купувачот, на назначеното место. Ако тоа место не е
прецизирано, продавачот самостојно го избира ‘’местото на
испорака’’. Трошоците за транспорт и осигурување, како и сите
ризици, преминуваат од продавачот на купувачот во моментот на
предавање на стоката на превозникот или овластениот шпедитер.
Во случај на полн камион, вагон, или контејнер, продавачот ја

142
товари, а купувачот ја истоварува стоката, а секој ги сноси своите
трошоци и ризици. Извозното царинење е товар на продавачот.
Купувачот ги сноси трошоците за обезбедување на увозна
дозвола или друго одобрение, ги врши сите увозни царински
формалности и по потреба, сите формалности за транзит на
стоката низ други земји, односно ги сноси сите трошоци по тој
основ.

FAS-Free Alongside Ship…(Франко до бокот на бродот..)

Обврските на подавачот се извршени кога стоката е поставена
покрај бродот вклопен на кејот или подалеку ( се работи за плитки
пристаништа или за други посебни околности кога бродо не може
да се вкотви непосредно покрај пристанишниот пат. Во тој случај
купувачот закупува помали пловни објекти, најчесто т.н. ‘’маони’’
за да ја пренесе стоката од кејот до бродот). Од тој момент сите
трошоци и ризици минуваат врз купувачот. Купувачот покрај
увозно царинење, за разлика од FOB, врши и извозно царинење.
Купувачот обезбедува брод и ги плаќа трошоците на транспорт и
осигурување.

FOB- Free on Board….(Франко брод....)

Продавачот ја натоварува стоката на бродот обезбеден од
страна на купувачот. Трошоците на поморскиот транспорт и за
осигурување се на товар на купувачот. Момент на премин на
трошоците и ризиците е моментот на премин на стоката преку
бродската ограда. Продавачот го врши извозното, а купувачот
увозното царинење, односно ги плаќаат соодветните трошоци.
Оваа клаузула има свои варијанти. Најчести се варијантите:
FOB натоварено (сложено). Продавачот ги сноси сите трошоци
на товар ( и сложување) на стоката на брод во пристаништето на
натовар. Оваа клаузула најчесто се применува во источните земји
при купување. Посебно внимание треба да се обрне кај неделиви
товари кај кои може да се јави проблемот за зафаќање на поголем
бродски простор, односно трошоците да бидат значително
зголемени.
FОB aмерикански. Во САД постојат 6 различни интерпретации на
FOB според ‘’ Aмериканските надворешни дефиниции’’ од 1941
година. Од разликите во висината на трошоците за транспорт и
осигурување во зависност од избраната варијанта на оваа
клаузула, произлегува потребата за прецизно и јасно наведување

143
дали се работи за американски FOB или за FOB според
INCOTERMS и за која варијанта се работи.

Клаузули С

Во групата С се вбројуваат клаузули со одредби според кои

продавачот е должен да договори превоз или пренос и
осигурување на стоката, но без преземање на ризик од
дополнителни трошоци, кои можат да се јават од било кои
причини, од моментот кога стоката е натоварена и испорачана.
Клаузилите Ц по суштина се исти како и клаузулите F, односно и
тие се ‘’договори за испраќање’’ на стоката, бидејќи продавачот ги
исполнува одредбите од договорот во земјата и товарењето.

CFR – Cost and Freight…(Цена со возарина...)

Продавачот е должен да обезбеди брод и ги плаќа превозните
трошоци од одредишното пристаниште. Сите трошоци и ризици
минуваат од продавачот на купувачот со преминот на стоката
преку оградата на бродот (исто како и кај FOB). Имено продавачот
е должен да ги плати возарината и трошоците за натовар и
растовар неопходни за допремување на стоката до назначеното
одредишно пристаниште, но ризикот од загубување, односно
оштетување на стоката, како и секое зголемување на трошоците
поради настаните до кои дошло по моментот на испорака на
стоката, преминуваат од продавачот на купувачот кога стоката ќе
ја премине оградата на бродот во испратното пристаниште.
Продавачот ги сноси трошоците на извозно царинење.

CIF- Cost, Insurance, Freight….(Цена со осигурување и

возарина...)
Обврските на двете страни се исти како и кај CFR, со таа
разлика што кај оваа клаузула продавачот ги плаќа и трошоците
за осигурување од транспортни ризици. Најмал износ на
осигурување е од посебна хаварија 10% над вредноста на
стоката. Сепак преминот на ризиците од продавачот на кушувачот
е во моментот на преинот на стоката преку бродската ограда( исто
како кај FOB и CFR). Продавачот ги сноси трошоците за извозното
царинење. Токму заради тоа што продавачот ја избира
осигурителната компанија преку која врши осигурување од
транспортните ризици, а сите други трошоци и ризици се на товар

144
на купувачот, во практиката можат да се јават одредени
недоразбирања околу тоа дали е избрана реномирана и солидна
одигурителна компанија. Во тоа е и смислаа на одредбата на оваа
клаузула според која осигурувањето од посебна хаварија мора да
биде на износ за 10% поголем од вредноста на стоката.

И оваа клаузула има свои варијанти.

CIF истоварено. Сите тррошоци на истовар во одредишното
пристаниште се на товар на продавачот, освен трошоците на
осигурување од ризици при истовар на стоката. Оваа клаузула е
опасна за продавачот, бидејќи се можни дополнителни трошоци
во зависност од техничката опременост на пристаништето.

CIF+осигурување, воени ризици. Покрај вообичаеното

осигурување ( од посебна хаварија 110% од вредноста на
стоката), продавачот ги сноси и трошоците на осигурување од
војна, штрајкови, побуни, граѓански немири и други настани. Добро
е продавачот да ги вгради овие трошоци во продажната цена на
стоката, во сите случаи кога постои основната веројатност за
настанување на овој вид ризици, односно кога се работи за
испорака во земји или региони со т.н. зголемен ризик.

CPT-Carriage Paid To…(Возарина платена до...)

Продавачот обезбедува превоз и ги плаќа транспортните
трошоци до местото на договорната дестинација. Трошоците на
осигурување, исто како и сите евентуални зголемувања на
транспортните трошоци во текот на транспортот, преминуваат од
продавачот на купувачот во моментот на предавање на стоката на
првиот превозник, што значи дека не паѓаат на товар на
продавачот.
Сите останати обврски за натовар, истовар и царинење на
стоката се исти како и кај клаузулата FCA.

CIP- Carriage and Insurance Paid To….(Возарина платена до..)

Се исто како и кај CPT, освен што продавачот има пбврска да
плати осигурување од транспортни ризици, односно продавачот
договара и плаќа премија за осигурување на товарот од ризик за
загубена или оштетна стока за време на превозот. Купувачот и
продавачот се договараат за висината на осигурувањето.

145
Продавачот обезбедува превоз, ги плаќа трошоците на транспорт
и осигурување, како и трошоцте за извозно царинење.

Клаузули D

Основна карактеристика на клаузулите од оваа група е

одредбата продавачот да ги сноси сите трошоци и ризикот
поврзан со доставување на стоката во определената земја.
Одредбите на клаузулите од групата D означуваат ‘’ договори за
доставување’’ на стоката.
Клаузулите на оваа група се делат на две посебни категории
во зависност од тоа на чија сметка е увозното царинење. Во
првата категорија спаѓаат клаузулите според чии одредби
продавачот е и DDP. Во втората категорија спаѓаат клаузулите
според чии одредби продавачотне е должен увозно да ја оцарини
стоката. Тоа се клаузулите DAF, DES и DDU.
DAF- Delivered At Frontier….(Испорачано до граница...)
Преминот на трошоците и ризиците од продавачот на
купувачот е во моментот на пристигнување на стоката на
граничниот премин. Продавачот ги плаќа трошоците на
транспортот и осигурување до границата (назначен царинско-
граничен премин). Одредбата ‘’граница’’ треба прецизно да се
дефинира, бидејќи тоа може да биде секој граничен премин, па
дури и границата на земјата од која се извезува.
Учесниците во купопродажбата можат да се договорат
трошоците на осигурувањето во текот на целиот транспорт да ги
плати една од страните. Извозните формалности се на товар на
продавачот, а увозните царини и други давачки се на товар на
купувачот.

DES- Delivered Ex Ship…(Испорачано од брод..)

Продавачот обезбедува брод и ги плаќа транспортните
трошоци и осигурувањето. Тој ја исполнил својата обврска за
испорака кога стоката, увозно неоцаринета, ја стави на
располагање на купувачот, на бродот во договореното одредишно
пристаниште,на договорениот ден или во договорениот рок, на
начин кој овозможува нејзино растоварување од бродот со
средсвата за растоварување приспособени на природата на
стоката.

146
 Воедно, тоа е моментот на премин на трошоците и ризиците од
продавачот на купувачот.

DEQ- Delivered Ex Quay (Duty Paid)…( Испорачано франко

брег-оцаринето)
Според основното решение, продавачот е должен да изнајми
брод или бродски простор, да ја допреми стоката до назначеното
пристаниште, да ја истовари на назначениот гат и увозно да ја
оцарини. Тоа значи дека царинсите формалноси, увозните царини
и други давачки се на товар на продавачот.
Преминор на трошоците и ризиците е во моментот на
ставањето на стоката и располагање на купувачот на кејот( гајтот)
во одредишното пристаниште.
Оваа клаузула има свои варијанти, кои странките можат посебно
да ги договорат:
DEQ увозни давачки на товар на купувачот. Царините и другите
увозни давачки се на товар на купувачот, а не на продавачот.
Оваа опција е пожелна за купувачи од јавниот сектор, бидејќи
обично не плаќаат царина.
DEQ без данок на додадена редност и други увозни давачки. При
оваа варијанта, продавачот ја плаќа увозната царина, но
ослободен е од обврската да плати данок на додадена вредност и
други увозни давачки. Тие се на товар на купувачот.

DDU- Delivered Duty Unpaid…( Испорачано неоцаринето...)

Сите трошоци и ризици се на товар на продавачот до
договореното место на испорака кај купувачот, со тоа што
царинските и други увозни трошоци се на товар на купувачот.
Оваа клаузула е многу пожелна и соофветна секогаш кога
увозното царинење на стоката не преставува проблем, на пример
во рамките на Европската Унија.

И оваа клаузула има свои варијанти.

DDU платен данок на додадена вредност. И при оваа варијанта

продавачот не ја плаќа увозната царина, туку единствено го плаќа
данокот на додадена вредност при увоз на стока.

147
DDP- Delivered Duty Paid..(Испорачано и оцаринето...)

Продавачот ги сноси сите трошоци и ризици, како и трошоците

на увозното царинење во земјата на купувачот, односно царината
и сите други давачки. Моментот на премин на трошоците и
еизиците е моментот кога стоката е увозно оцаринета и ставена
на располагање на купувачот. Оваа клаузула претставува
максимална обврска за продавачот.

Варијанти на оваа клаузула можат да бидат:

DDP без истовар. По оваа варијанта трошоците на истовар од

камион, вагон или авион, се на товар на купувачот. Продавачот
треба да внимава ако знае дека купувачот може со минимални
трошоци да го изврши истоварот.

DDP без данок на додадена вредност. При оваа варијанта

данокот на додадена вредност е на товар на купувачот, а не на
товар на продавачот. Се разбира дека царината и другите увозни
давачки се на товар на продавачот.

148
149
150
Клаузули по групи

151
152
КЛАУЗУЛИ СО ВАРИЈАНТИ

153
ПОШИРОКА ЛИТЕРАТУРА
1. Anderson Kym, ‘’On the Complexities of China’s WTO Accession’’,
The World Economy, September, 1997
2. Appleyard Dennis, Alfred Field, International Economics, IRWIN,
Boston,1992
3. Bela Belassa, The Theory of Economic Integration, Homewood,
IL>Irwin,1961
4. Berry Brajan, J.L., Cinkling, Edgar C., The Global Economy in
Transition, Second Edition,Uper Saddle River,Prentice Hall,1997
5. Биљаноска д-р Јованка, Царински системи царинско работење,
ФТУ-Охрид,2004
6. Blackhurst Richard, ‘’The WTO and the Global Economy’’, Global
Trade Policy, The World Economy, August,1997
7. Вељковиќ д-р Душан, Царински систем, ФТУ-Охрид,1996
8. INCOTERMS 1990, ‘’Веда’’ ДОО МК Публик,Скопје 1994
9. Кандикјан В., В. Пендовска, Т. Грозданоски, Економските
односи на Македонија со Европската унија-тенденции и
перспективи, Скопје 1995
10. Laird Sam, Transition Economies, Business and WTO, World Trade
Organization, Trade Policy Review Division, May, 1998
11. Laird Sam, WTO Rules and Good Practice on Export Policy, World
Trade Organization, Trade policy Review Division, March 1997

154
155
156
Глава 4
ИНСТИТУТИ НА ЦАРИНСКИОТ СИСТЕМ

Царинско подрачје
Царинска линија
Царински патишта
Царински премини
Време на преминување преку царинската линија
Царински пограничен појас
Царински пограничен промет
Царинска стока
Царинска обврска и царински должник

157
158
Глава 7: ИНСТИТУТИ НА ЦАРИНСКИОТ СИСТЕМ

ЦАРИНСКО ПОДРАЧЈЕ

Институтите на царинскиот систем претставуваат една од

најзначајните категории што треба да се утврдат при креирањето
и примената на правните прописи од сферата на царинската
заштита.

Царинското подрачје претставува територијата на која што

важи царинскиот суверенитет на една земја. Под царински
суверенитет на една земја се подразбира неприкосновено право
на таа држава да воведува, изменува и укинува одредби од
областа на царините и тоа они што ги носи самостојно и оние што
се содржани во меѓународните договори и спогодби што ги
потпишала и ратификувала истата.
Најчесто царинското подрачје на една земја се совпаѓа со
нејзината државна територија, но има и случаи на несовпаѓање, а
тоа се: (1) царински исклучок, (2) царински приклучок и (3)
царински унии и повисоките форми на регионалн о економско
интегрирање.

Царински исклучок претставува дел од домашната државна

територија, што од царински аспект и припаѓа на друга земја,
односно за неа тоа е царински приклучок.

Во современи услови, царинското подрачје на една земја не се

совпаѓа со нејзината државна територија во случаите кога таа е
вклучена во царинска унија или во повисока форма на регионално
економско интегрирање. Во тој случај, царинското подрачје на
секоја земја-членка на царинската унија и другите повисоки ноеми
на регионално економско интегрирање претставува вкупната
територија на сите земји-членки.

159
 Царинското подрачје на Република Македонија ја опфаќа
територијата, територијалните води и воздушниот простор над
нејзината територија, државната граница, а по меѓународни
договори може да се протега и на делови од територијата на други
држави.
ВРЕМЕ НА ПРЕМИНУВАЊЕ ПРЕКУ ЦАРИНСКАТА ЛИНИЈА

Времето на преминување преку царинско-граничните

премини е различно во зависност од тоа дали станува збор за
меѓународен или пограничен премин. Пренсувањето на стока,
преминувањето на превозни средстваи патниви преку царинските
премини отворени на меѓународен сообраќај се врши во секое
време од денот и ноќта. Додека преминувањето преку царинско-
граничните премини за пограничен промет се врши само во текот
на денот, во тнр, дневно време. Под дневно време се подразбира:
-во јануари и декември од 07 до 17 часот;
- во февруари и ноември од 06 до 18 часот;
-во март, септември и октомври од 05 до 19 часот;
- во мај, куни и јули од 04 до 20 часот.

Согласно царинската регулатива во Република Македонија,

времето во ке може да се внесе, односно изнесе стока од
царинското подрачје, односно во кое лицата со царинска стока
може да ја преминат царинската линија, го определува и објавува
директорот на Царинската управа.

ЦАРИНСКИ ПОГРАНИЧЕН ПОЈАС

Царинскиот пограничен појас претставува дел од домашното

царинско подрачје што се протега од царинската линија кон
внатрешноста на царинското подрачје, во широчината утврдена со
закон. Основна причина поради што се формира овој појас
претставува објективната неможност на ацаринските работници
да бидат 24 часа присутни на секој дел од царинската линија
заради котрола на евентуални нелегални применувања надвор од
царинските премини. Во рамки на царинскиот пограничен појас,
царинските службеници се овластени да го контролираат
идентитетот на лицата и да проверуваат стока и превозни

160
средства, што влегуваат, излегуваат, или циркулираат низ
царинскиот пограничен појас. За стоката затекната во царинскиот
пограничен појас мора да се поседува документ за легално
внесување во царинското подрачје и за платен царински долг.

Царинските органи можат да ги контролираат лицата кои

влегуваат, излегуваат или се движат низ царинскиот погрничен
појас, да ги задржат оние без соодветни документи и дозволи
потребни за влез во домашното царинско подрачје и да ги
задржат под царински надзор стоките за коишто не може веднаш
да се презентира доказ за легален увоз и за платени царини и
даноци. Таквите стоки се сметаат за криумчарени. Идто така, и
превозните средства користени за транспорт на таквите стоки
може да се задржат од страна на царинските органи.
Царинските службеници кои непрекинато следеле лица кои
минувајќи ја границата избегнале царинска контрола, се
овластени да влегуваат и претресуваат субјекти во кое е
забелешано дека престојувале тие лица.
Во зависност од пределот низ којшто минува царинската линија
разлилуваме царински пограничен појас(1) на копно, на гранични
езера и гранични реки, (3) на мориња, и (4) во воздух.

Царински пограничен појас на копно е дел од царинското

подрачје што се протега од царинската линија на копно кон
внатрешноста на домашното царинско подрачке во широчината
утврдена со закон. Широчината на царинскиот пограничен појас на
копно на Република Македонијаа изнесува 15км од царинската
линија во длабочината на територијата на Република Македонија.
Кога пограничниот појас се протега на дел од месности, тогаш
целата месност се смета како да е внатре во појасот. Царински
погрничен појас може исто така да се утврди околу меѓународни
аеродроми или делови од државната територија што се сметаат
за странска територија.
Царински пограничен појас на гранични езера е дел од
царинското пофрачје што се протега од царинската линија во вода
до брегот на копното, како и одреден број километри од брегот на
езерото кон внатрешноста на домашното царинско подрачје во
широчината утврдена со закон. Царискиот пограничен појас на
гранични езера во Рпублика Македонија ја опфаќа целокупната
водена површина што му припаѓа на домашното царинско

161
подрачје (од царинската линија во вода до брегот) и копнен појас
што се протега од брегот кон внатрешноста во ширина од 5км.

Царински пограничен појас на гранични реки ( за гранична река

зборуваме во случаите кога царинската линија минува по
водотекот на реката) претставува дел од домашното царинско
подрачје што се протега од царинската линија во вода до брегот
на реката и одреден број километри од брегот на реката на
копното во широчина утврдена со закон.

Царински пограничен појас на море се состои од копнен појас,

внатрешен морски појас и надворешен морски појас.

Копнениот појас се протега од брегот кон внатрешноста на

копното во широччината утврдена со закон.

За да се утврдат внатрешниот и надворешниот морски појас

најпрво треба да се дефинира основната линија. Основна линија
претставува линијата што ги поврзува крајните точки на најниската
осека на брегот на копното и островите, потоа линијата што ги
затвора заливите и устијата на реките што се влеваат во морето,
како и линии што поврзуваат точно определени точки.

Внатрешниот морски појас се состои од внатрешни морски води

и од територијалното море. Внатрешните морски води се
протегаат од основната линија кон брегот на копното, односно ги
опфаќа водената површина и островите од основната линија до
брегот на копното. Teриторијалното море претставува воден појас
од основнаta линија кон отворено море во широчина утврдена со
закон, а согласно меѓународното право.

Под отворено море се подразбира водена површина која не

спаѓа во територијалните води на ниту една земја.

ЦАРИНСКИ ПОГРАНИЧЕН ПРОМЕТ

Царински пограничен промет претставува прометот што се

обавува во рамки на царинското пограничено подрачје.
Царинското погрнично подрачје претставува простор што се
протега од двете страни на царинската линија на две соседни

162
земји, и тоа од царинската линија кон внатрешноста на домашното
царинско подрачје во широчината утврдена со билатерален
договор помеѓу соседни земји.

Пограничниот промет е предмет на бројни повластици во рамки на

билатералниот договор меѓу двете соседни земји.
Царинскиот пограничен промет се јавува како
двосопственички и малограничен промет.
Двосопственички промет претставува прометот на стока што
се остварува во рамки на царинското погранично подрачје од
страна на двосопственици. Двосопственици се лица кои се
државјани и имаат постојано живеалиште во една земја, а имаат
имот во друга соседна земја (независно дали имотот е поделен со
царинската линија или целосно е во другата земја во рамки на
пограничното подрачје).
Малограничен промет е прометот на стоки и услуги што се
остварува во рамки на пограничното подрачје од страна на
субјектите што имаат седиште или организациона единица во
пограничното подрачје.

ЦАРИНСКА СТОКА

Царинска стока претствува стоката што е предмет на

надворешно-трговски промет и со свесна човекова активност се
пренесува преку царинската линија, и врз неа се преземаат мерки
на царински надзор и царинење. Покрај основните
карактериситики на секоја стока (вредност и употребна вредност)
царинската стока треба да биде подвижна, да ја премине
царинската линија и да има свое место во царинската тарифа.
Царинската стока всушност е:
(1) Секој предмет што се увезува во царинското подрачје , а не е
пуштен во слободен промет; и
(2) Секој предмет за којшто се поднесува царинска декларација за
извоз од царинското подрачје.

Царинските стоки, во зависност од различните критериуми,

можат да се поделат на повеќе видови.

163
 - Според насоката на движење на царинските стоки, тие се
делат на увозни, извозни и превозни.
Увозни царински стоки се оние стоки што се увезуваат,
односно што влегуваат во домашното царинско подрачје.
Третманот на царинска стока го имаат од моментот на премии
преку царинска линија при влез во домашното царинско подрачје
во завршувањето на постапката на увозно царинење.
Извозни царински стоки се стоките што се извезуваат,
односно што го напуштаат домашното царинско подрачје.
Третманот на царинска стока го имаат од покренувањето на
постапка за извозно царинење до моментот на премин преку
царинска линија при напуштање на домашното царинско подрачје.

Превозни царински стоки се стоките што се провозуваат низ

домашното царинско подрачје. Третманот на провозна царинска
стока овие стоки го имаат од моментот на премин преку царинска
линија при влез во домашното царинско подрачје до моментот на
премии преку царинска линија при излез од домашното царинско
подрачје.

-Во зависност од намената на стоките, царинските стоки се

делат на комерцијални и некомерцијални стоки.

Под комерцијални царински стоки се подразбираат увозните

и извозните стоки наменети за продажба.
Додека некомерцијални царински стоки се стоките што се
наменети за продажба, туку тоа се увозните и извозните стоки во
патничкиот промет, во двосопственичкиот промет и слично.
- Според карактерот и начинот на надвороешно-трговскиот
промет, царинсите стоки се делат на дефинитивно
узевези\извезени и на привремено увезени\извезени стоки.
Дефинитивно увезените\извезените царински стоки се стоки
што по увозот\извозот дефинитивно се задржуваат во царинското
подрачје на увозникот\извозникот. Всушност, дефинитивно
увезената стока по спроведувањето на постапката за конечно
увозно царинење, се национализира односно станува домашна
стока. Додека извознта стока по конечното извозно царинење и
излегувањето од домашното царинско подрачје на извозникот
добива третман на странска стока.

164
 Привремено увезените\извезените царински стоки се такви
стоки што по одреден временски период треба да се вратат во
царинското подрачје на земјата на нивниот сопственик. Имено,
привремено увезената стока останува во сопственост на странско
лице, и по истекот на одреден временски период, а по
спроведување на сктивноста за што се увезени, треба да се врати
односно изнесе од домашното царинско подрачје. Привремено
извезената стока останува во сопственост на домашно лице, кое
имам обврска по истек на одреден временски период и по
спроведување на активноста за што е извезена, да се врати во
домашното царинско подрачје.
-Според обврската за плаќање царина, царинските стоки се
делат на царински стоки што подлежат на плаќање царина и
царински стоки што подлежат на плаќање царина.
Во современи царински системи, генерално, увозните стоки
се царински стоки што подлежат на плаќање царина. Но сепак, во
царинските законодавства, и за одредени увозни царински сроки е
предвидено ослободување врз основа на исполнување на
одредени услови (царински повластиви). Тоа се царински стоки
што не подлежат на плаќање царина.

ЦАРИНСКА ОБВРСКА И ЦАРИНСКИ ДОЛЖНИК

Царинска обврска е обврска на лицето да го плати износот

на увозни давачки (царински долг при увозот) или извозни давачки
(царински долг при извозот). Царински должник е лице
одговорно за плаќање на царинскиот долг.
Царинскиот долг настанува во моментот на прифаќање на
царинската декларација за предвидената постапка од страна на
царинскиот орган.

Прифаќање на царинската декларација е акт со кој царинскиот

орган констатира дека царинската декларација е во согласност со
законските прописи и истата ја евидентира во пропишаната
царинска евиденција.

Денот на прифаќањето на царинската декларација е денот

којшто се користи за примена на сите прописи кои ја регулираат
соодветната постапка.

165
 Царински должник за царинскиот долг е декларантот, а во
случај на посредно застапување, царински должник е и лицето за
чија сметка декларантот ја поднел царинската декларација. Ако
царинската декларација, за некоја од царинските постапки е
поднесена врз основа на податоци што упатуваат на целосно или
делумно неплаќање на царини, лицето кое ги доставило тие
податоци, а кое знаело или морало да знае дека таквите податоци
биле невистинити ќе се смета за царински должник.

Царински долг при увоз на стока настанува и при:

1) Незаконско внесување на стока, и тос при: (1) незаконско

внесување на стока која подлежи на плаќање царина од
слободната зона на преостанатото царинско подрачје; и (2)
незаконско внесување на стока, што подлежи на плаќање
царина на царинското подрачје. Царинскиот долг настанува во
моментот на незаконското внесување на стоката, а царински
должници се лицата кои (1) незаконски внеле стока во
царинското подрачје; (2) соработувале при незаконското
внесување на стоката и кои биле свесни односно морале да
бидат свесни дека таквото внесување на стока и во времето на
стекнувањето, односно чувањето на стоката биле свесни или
морале да бидат свесни дека таквата стока била внесена на
царинското подрачје.
2) Незаконско ослободување на стока од царински надзор и
тоа стока што подлежи на плаќање царина. Момент на
настапување на царинската обврска е моментот на
отстранувањето на стоката од царинскиот надзор. Царински
должник во овој случај лицата кои: (1) ја отстраниле стоката од
под царински надзор; (2) соработувале при незаконското
отстранување на стоката и биле свесниили морале да бидат
свесни дека со таквото дејствие стоката е незаконски
отстранета од под царински надзор; (3) стекнале или чувале
таква стока и во времето на стекувањето или чувањето на
стоката биле свесни или морале да бидат свесни дека таа
стока била незаконски отстранета од под царински надвор и (4)
билд должни да ги извршат обврските што произлегуваат од
привремено чување на стоката, односно од царинската
постапка која била одобрена за таа стока.

166
3) Наисполнување на обврски, и тоа при: (1) неисполнување на
една од обврските во врска со стоката што подлежи на
плаќање царина, произлегува од нејзиното привремено чување
или од нејзината употреба воцаринската постапка, што била
одобрена за таа стока и (2) неисполнување на еден од
условите за ставање на стоката во определена царинска
постапка, или за одобрување царинско ослободување или
олеснување врз основа на крајната употреба на стоката.
Царински долг при увоз на стока не настанува ако се утврди
дека неисполнувањето на обврските немало значајно влијание
врз правилното извршување на привременото чување или
одобрената царинска постапка. Во овие случаи, царинскиот
долг настанува во моментот кога би морала да биде исполнета
обврската, за чие неисполнување настанува царински долг,
или во моментот кога за стоката пуштена во определена
царинска постапка, се утврди дека не е исполнет пропишаниот
услов за пуштање во таа постапка, или за одобрување на
царинско ослободување, или ослеснување заради целта на
нејзината крајна употреба. Царински должник е лицето од кое
се бара да ги исполни пропишаните обврски.
4) Неправилна употреба или користење на стоката во
слободните зони, и тоа при употреба или користење на
стоката, што подлежи на плаќање царина во слободната зона
во спротивност со пропишаните услови. Стоката што ќе се
загуби, а нејзиното губење не е можно на задоволителен начин
да се објасни на царинските органи, се смета како да била
употребена, односно искористена во слободната зона во
спротивност со пропишаните услови. Царинскиот долг
настанува во моментот кога стоката била употребена, односно
еднаш искористена во спротивност со пропишаните услови.
Царински должник е лице кое (1) ја употребило или
искористило стоката и (2) учествувало во употребата, односно
користење на стоката, доколку било свесно или морало да
биде свесно дека стоката била употребена или искористена
спротивно на пропишаните услови. Во случај царинскиот долг
да настане во врска со стока која се загубила и не е можно да
се утврди царинскиот должник, царинскиот должник ќе биде
лицето кое му е познато на царинскиот орган како последен
сопственик на стоката.

167
Обврската за плаќање на извозните давачки настанува при
прием на царинската декларација за извоз на стоката; при
царинско складирање на извозно оцсринета стока; при
привремен извоз на стока за преработка, при изнесување од
царинското порачје на стоката што подлежи на плаќање
извозни давачки, а за неа да бе била поднесена царинска
декларација; како и при неисполнување на условите што би
морале да бидат исполнети, за стоката да биде изнесена од
царинското подрачје и притоа да биде целосно или делумно
ослободена од плаќање извозни давачки. Должник за плаќање
на извозните давачки е царинскиот декларант, а во случај
декларантот да поднел декларација од име на друго лице,
должник за плаќање на извозните давачки е , исто така, лицето
од чие име декларацијата била поднесена, како и лице кое ја
изнело стоката и лице кое соработувало при таквото
изнесување, а притоа било свесно или морало да биде свесно
дека царинската декларација не била поднесена, а морала да
биде поднесена.

Висината на царинскиот долг при увоз или извоз се

утврдува врз основа на прописите што важат на денот кога
настанал царинскиот долг. Ако не е можно точно да се
утврди кофа настанал царинскиот долг, царинскиот орган при
определувњето на висината на царинскиот долг ќе ги има
предвид прописите што важеле на денот на утврдување на
настанувањето на царинскиот долг. Со цел да се оневозможи
стекнување на бесправна финансиска добивка, сметано од
датумот кога настанал царинскиот долг до датумот кога истиот
е пресметан се применуаат компензаторни камати.

168
Глава 5
ЦАРИНСКА СЛУЖБА НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

Надлежности и организација на царинската служба

Права на царинските службеници

169
170
Глава 5: ЦАРИНСКА СЛУЖБА НА РЕПУБЛИКА
МАКЕДОНИЈА

НАДЛЕЖНОСТИ И ОРГАНИЗЦИЈА НА ЦАРИНСКАТА

СЛУЖБА

Царинската служба претставува една од најзначајните

владини институции чија задача е имплементација на широка
лепеза на инструменти и мерки на надворешно-трговската,
девизната, фискалната и други политики. Големото значење на
царинската служба произлегува од значајноста на нејзините
активности тесно врзани со приоритетите на секоја современа
влада, и тоа: прибирање на царински давачки и такси; заштита
на домашното стопанство; заштита на човековата околина;
прибирање на статистички информации; почтување на
трговските закони; олеснување на трговијата; заштита на
правата од интелектуална сопственост, заштита на културното
наследство и друго.

Царинската служба на Република Македонија која е

орфанизирана како Царинска управа, претставува орган
надлежен за проблемите од овласта на царините односно, под
услови утврдени со закон, ги презема сите мерки на контрола
потребни заради правилната примена на царинските прописи.

Основни надлежности на Царинската управа се вршење на

контрола врз стоката, лицата и возилата кога влегуваат,
транзитираат или ја нашуштаат територијата на Република
Македонија, во делот на следниве активности:

171
1. Пресметка и наплата на увозни или извозни давачки,
даноци, акцизи и други давачки утврдени со закон;
2. Водење на управна постапка по царински предмети;
3. Вршење контрола на внесување во Република Македонија
на ефективни домашни и странски пари, чекови, хартии од
вредност и монетарно злато во патничкиот, поштенскиот и
стоковиот промет;
4. Поведување на постапка по прекршоци;
5. Спречување на прекршоци во царинската постапка и
спречување и откривање на девизни прекршоци, во врска со
девизната контрола;
6. Наплата на мандатни казни по прекршоци;
7. Истражување, спречување и откривање на царински
прекршоци и поведување на постапка по истите пред
надлежен суд;
8. Подготвување на нормативни акти од овласта на
царинското работење;
9. Примена на прописите од областа на надворешно-
трговското работење;
10. Обезбедување податоци за извоз и увоз за реализација на
статистички истражувања;
11. Организирање на царинскиот и информациониот систем на
начин што овозможува размена, следење и
стандардизирање на податоци со државни институции во и
надвор од земјата и други работи.

Царинската управа на Р. Македонија е во состав на

Министерство за финансии. Со работата на Царинската
управа раководи директор. Директорот на Царинската
управа го именува и разрешува Владата на Република
Македонија. Владата на Република Македонија го именува
и разрешува и заменикот на директорот на Царинската
управа.

Работите и задачите на Царинската управа се

извршуваат ореку секторите и царинарниците како нејзини
единици.

Во составот на Царинската управа има шест сектори, и тоа:

172
1.сектор за професионална одговорност;
2.сектор за царински систем;
3.сектор за контрола и истраги;
4. сектор за управување со човечки ресурси;
5. сектор за наплата на приходи, финансиско-материјални и
имотно-правни односи, и
6. сектор за информатички и комуникациски технологии.

173
Со секторите раководат понатамошни директори. Покрај помошните
директори кои раководат со шестте горенаведени сектори, во Царинската
управа има уште еден помошник директор кој е задолжен за координирање
на работите со царинарниците.

Во секој сектор има одделенија и служби, како помали организациони

единици. Во организационата шема на Царинската управа има две посебни
одделенија кои се опд директна надлежност на директорот, а тоа се:
Одделението за внатрешна ревизија и Одделението за меѓународна
соработка, проекти и европска интеграција.

Во составот на Царинската управа има пет царинарници:

1. Царинарница Скопје со 14 царински испостави;
2. Царинарница Куманово со 6 царински испостави;
3. Царинарница Штип со 7 царински испостави;
4. Царинарница Гевгелија со 8 царински испостави, и
5. Царинарница Битола со 11 царински испостави.

Со царинарницата раководи управник. Додека со царинските

испостави раководат шефови.

174
 ПРАВА НА ЦАРИНСКИТЕ СЛУЖБЕНИЦИ

Царински службеник е лице вработено во Царинската ушррава кое е

униформирано или пак има посебни овластувања и должности и врш
работи и задачи соглсно со царинските правни акти. Во зависност од
службените задачи кои ги извршуваат, царинските службеници се делат
на: раководни, стручни и административни царински службеници.

Приемот на царинските службеници, како инивното распоредување

на работни места и работни задачи го врши директорот на Царинската
управа.

Рамка бр.1 Царинска заклетва

Лице кое по прв пат се вработува како царински службеник во
Царинската управа, пред директорот, дава и потпишува заклетва, која
гласи:
Изјавувам дека во текот на мојата работа ќе ги почитувам Уставот
и законите на Република Македонија и дека совесно и уредно ќе ја
извршувам мојата должност на царински службеник.

Царинските служби имаат право:

1. Да легитимираат и да го утврдат идентитетот на секое лице кое влегува

во или излегува од царински контролирана зона;
2. Да вршат преглед и претрес на стока, патници, превозни и преносни
средства кои влегуваат во или излегува од царински контролирана зона;
3. Да побараат податоци и документи со коишто располагаат други
државни органи и организации;
4. Да побараат доставување на документи и податоци од учесниците во
постапката, а се однесуваат на постапките на нивните служби;
5. На следење на сторители на царински прекршоци, а во случај на
затекнување на извршување на прекршок имаат право на задржување
на сторителот на прекршокот спглсано со условите предвидени со закон;
6. Да вршат контрола и на контроирани испораки на предмети според
услови определени со овој или друг закон;
7. Привремено да ги одземат ефетктивните домашни и странски пари,
чекови, монетарно злато и хатрии од вредност, ако нивниот износ го

175
надминува дозволениот максимум пропишан со Законот за девизно
работење. За привремено одземените предмети царинскиот службеник
составува записник врз чија основа поведува постапка пред надлежниот
суд, и др.

На службени работни места додека проверуваат лица, превозни

средства или стока царинските службеници носат службена облека. Во
сите други случаи, доколку е потребно за откривање или спречување
прекршоци, царинските службеници можат да работат и во цивилна
облека.

Секој царински службеник има службена легитимација, и е должен,

ако тоа се бара од него, со неа да се идентификува.

Царинските службеници кои непосредно работат на оперативни

задачи или работат на меѓународен премин имаат право на носење и
употреба на огнено оружје. Тие можат да користат огнено оружје при
вршењето на службени должности кога:
-се во ситуација на самоодбрана;
-не постоио друг начин на запирање лица кои маат намера да ја минат
границата и не ги почитуваат повторените наредби од страна на
цариникот да запрат;
-не постои друг начин да се запрат возилата, како и животни, кои имаат
намера да ја мина границата и по повторените наредби од страна на
цариникот да запрат, и
-не можат да спречат намерно оштетување на објекти или средства на
Царинската управа.

Царинските службеници имаат право да побараат помош и заштита

од полициски и погранични воени единици во постапки кои се
однесуваат на иследување, контрола, сузбивање на криумчарење,
откривање на царински прекршоци и други казниви дела.

Поради видот, природата и сложеноста на работите и задачите што

се извршуваат од работниците со посебни должности и овластувања,
како и поради тежината на работите и посебните услови под кои тие се
извршуваат, царинските службеници имаат право на зголемена плата.

176
Износот на средствата наменети за плата за извршување на тие работи
и задачи се зголемува до 30%.

Царинските службеници, кога работат на средства за јавен превоз и

во средство за јавен превоз, имаат право на бесплатен превоз со тие
средства и право на осигурување исто како иправото на осигурување
што го имаат патниците кои го плаќаат превозот со тие средства.

Имајќи во вид дека службениците вработени во Царинската управа

имаат значајни права и обврски при спроведувањето на своите работни
задачи, особено како колекторни на царински и даночни приходи во
државниот буџет, е донесен Царински кодекс(Рамка бр.2).

Царинскиот кодекс претставува узанс во кој се содржани одредби за

добро однесување на царинските работници.

Одредбите од Царинскиот кодекс може да се групираат во три групи, и

тоа:
1. Одредби сврзани со спроведување на законот и подзаконските
акти. Притоа како императив се наведува целосното почиттување на
законот и подзаконските акти кои се однесуваат на спроведување на
царинската постапка.
2. Одредби сврзани со превенција од девијантно однесување на
царинските работници, односно дека царинските работници нема да
бидат инволвирани во примање и давање на поткуп, нема да бидат
вклучени во царински кривични дела и прекршоци и друго. Напротив,
царинските работници нема да ги толерираат, односно ќе ги
откриваат оние кои вршат царински кривични дела и прекршоци.
3. Одредби сврзани со професионалното однесување на царинските
работници, како на пример да имаат стандарден, униформиран
пристап и коректен однос кон сите.

177
Рамка бр.2:Царински кодекс

1) Вработените ќе се однесуваат согласно законските и подзаконските

прописи што се применуваат при вршењето на работите на
работното место и утврдената генерална политика на Царинската
управа.
2) Вработените нема да бидат инволвирани во финансиски интереси
или транскации, во дејствија што според закон претставуваат
кривични дела направено во работата или во врска со работата,
посебно да бидат имуни на давање на поткуп и примање на поткуп,
спротивно на интересите на Царинската управа.
3) Вработените во меѓусебните и во контактите за трети лица нема да
ги злоуоптребат службените простории, опремата и средствата за
работа.
4) Во контактите за трети лица, било да се од јавен или приватен
сектор, вработените ќе имаат стандарден, униформиран пристап, со
еднакво коректен однос, вез давање на вило какви приоритети на
одделни странки.
5) Вработените ќе се воздржуваат од политичко организирање и
дејсвување во рамки на службата.
6) Вработените нема да вршат дејност ниту ќе бидат вклучени во други
здруженија и активности, надвор од службата спротивно на нивните
работни задолженија.
7) Вработените нема да толерираат односно, ќе откриваат и
пријавуваат со посебно внимание секакви злоупотреби,
криумчарење, даночни затајувања, измами и опасности, што можат
негативноо да се реперкуираат на државните интереси и јавната
безбедност.
8) Согласно со работните задолженија вработените ќе го чуваат својот
углед, угледот на раководителите и угледот на Царинската управа.
9) Вработените нема да се однесуваат спротивно на принципите за
расна, верска, полова или национална припадност
10) Вработените со истакната грижа ќе го заштитуваат културното
наследство.

178
Во Царинскиот кодекс има посебна одредба во која е предвидено
царинските работници да го чуваат својот углед, угледот на раководителите
и угледот на Царинската управа. Оваа одредба е многу значајна бидејќо
царинските работници, особено оние кои работат на царинско-граничните
премини, се лица со кои странските државјани го имаат првиот контакт при
влез во нашата земја. Со тоа првата претстава што тие ќе ја добијат за
нашата земја е директно професионално однесување, царинскиот работик е
во позиција да го штити дигнитетот на Република Македонија.

179
ПОШИРОКА ЛИТЕРАТУРА
1. Закон за Царинска управа, Службен весник на Република Македонија,
бр. 46\2004
2. www.customs.gov.mk

180
Глава 6

ЦАРИНСКА ВРЕДНОСТ

Поим за царинска вредност

Методи за утврдување на царинска вредност на увезени стоки

Елементи на царинска вредност на увезени стоки

181
182
Глава 6: ЦАРИНСКА ВРЕДНОСТ

ПОИМ ЗА ЦАРИНСКА ВРЕДНОСТ

Царинската вредност претставува една од основните категории на царинскиот

систем, тесно врзан со пресметувањето на царините ad valorem. Всушност,
царинската вредност е вредноста врз основа на која што преку примена на
царинските стапки утврдени во Царинската тарифа, се пресметува апсолутниот
износ што треба да се плати како царина. Исто така, царинската вредност
претставува основа за пресметување и на другите давачки утврдени во рамки на
царинскиот систем на една национална економија.

Поаѓајќи од неопходноста за точно утврдување на износот на царината како

обврска за плаќање, неодминливо се поставува прашањето за точно утврдување
на износот на царинската вредност. Во исто време, се постаува прашањето за
усогласеноста на националните прописи за утврдување на царинската вредност,
особено поради можноста за водење дискриминаторна царинска политика од
страна на одредените земји. Решавањето на овие проблеми резултирало во
донесување на посебна регилатива во рамки на Општата спогодба за царини и
трговија тнр. Спогодба примена на членот VI од GATT, односно Спогодба за
царинската вредност.

При утврдување на царинската вредност, според одредбите на спогодбата за

царинска вредност, се поаѓа од трансакциската (договорната )вредност што
стоката ја има во моментот на премин преку царинската линија. Во основа,
царинската вредност е вредноста на увезената стока во која што се вклучени сите
трошоци направени надвор од домашното царинско подрачје, односно е
вредноста на извезената стока во којашто се вклучени сите трошоци направени во
домашното царинско подрачје.

Имајќи предвид дека современите принципи се увозни, во понатамошниот

текст ќе ја обработуваме царинската вредност на увезените стоки.

183
МЕТОДИ ЗА УТВРДУВАЊЕ НА ЦАРИНСКА ВРЕДНОСТ НА УВЕЗЕНИТЕ СТОКИ

Царинската вредност на увезените стоки претставува трансакциската односно

договорената цена помеѓу заемно неповрзани продавачии купувачи, а во која што
се вклучени сите трошоци направени надвор од домашното царинско подрачје.

При конкретно утврдување на царинската вредност на увезените стоки се

поаѓа од нејзината вредност прикажана во комерцијалната фактура или дтугите
соодветни документи што ја следнат увозната стока. Утврдувањето на
веродостојноста на вредноста прикажана во овие документи претдтавува еден ос
основните и појдовните активности при определувањето на царинската вредност.
Всушност, царинските обврзници, секако поаѓајќи од желбата да олатат помал
износ на царина и други увозни давачки, во комерцијалните и другите документи
прикажуваат пониска вредност на увозната стока што е предмет на царинење. Со
цел да се оневозможат манипулации од ваков тип, но и со цел да се хармонизира
регулативата во оваа сфера, во националните царински законодавства, а
согласно Спогодбата за царинска вредност донесена во рамките на GATT, се
утврдени пет методи за утврдување на царинската вредност, коишто од своја
страна меѓусебно последователно се исклучуваат. Тие методи се:
(1) Трансакциска (договорена) цена;
(2) Трансакциска (договорена цена) на идентични или на слични стоки;
(3) Метод на дедуктивна вредност;
(4) Метод на пресметковна вредност, и
(5) Примена на расположливи податоци.

Трансакциска (договорена) цена како оосновен метод

Трансакциска (договорена) цена е вистински платената цена или

цената што треба да сеплати за стоките купени заради увоз на Република
Македонија. Под вистински платена цена или цена што треба дас е плати се
подразбираат вкупните плаќања што купувачот ги извршил или треба даму
ги изврши на продавачот или на друго лице одредено од него. Истата ќе
претставува царинската вредност, ако:

184
Прво, во неа се вклучени сите трошоци и други издатоци настанати во
врска со продажбата и испораката на стоката до местото каде што стоката
пристигнува во царинското подрачје;
Второ, се исклучени сите трошоци и давачки што се пресметуваат во
царинското подрачје;
Трето, нема ограничување за купувачите во однос на располагањето или
користењето на стоката, освен огрничувањата утврдени во прописите,
ограничувањата што се однесуваат на забраната за натамошна продажба
во трети држави или ограничувањата што суштински не влијаат на
вредноста на стоката. Како ограничувањата за купувачите што не влијаат
суштествено врз вредноста на увозните стоки се сметаат: (1)
ограничувањето за купувачот во одреден временски период да не може да
врши рекламирање, излагање или препродажба на стоките, и (2)
ограничувањата со коишто се утврдува географското подрачје во рамки на
кое стоката може понатаму да се продава;
Четврто, во договорот за купопродажба нема услови или обврски чија
вредност не може да се утврди по однос на стоката која се царини.
Наопределиви продажни услови и обврски има во случаите: (1) кога
продавачот ја утврдува цената на увозната стока под услов купувачот да
купи и други стоки во определени колчини и (2) кога цената на увозната
стока зависи од цената по која купувачот му продава други стоки на
продавачот на истите;
Петто, продавачот нема непосредно или посредно да добие дел од
приходот од натамошната продажба или било какво друго располагање или
користење од страна на купувачот, и
Шесто, купувачот и продавачот не се заемно поврзани( управувачки,
капитално и роднински), односно доколку се поврзани дека на договорената
ена не влијаел трговскиот, финансискиот или кој било друг однос меѓу
продавачот и купувачот.

Купувачот и продавачот се заемно поврзани ако:

(1) Едниор е член на управата или директор кај другото;
(2) Се правно признати како деловни партнери;
(3) Се во однос на работодавец и вработено лице;

185
(4) Кое било лице, посрено или непосредно, поседува контролира или држи
5% ил повеќе од акциите или емитувани удели со право на глас, кај
едното или другото лице;
(5) Едниот од нив посредно или непосредно го контролира другиот;
(6) Двајцата се директно или индиректно контролирани од трето лице;
(7) Директно или индиректно заедно контролираат трето лице, и
(8) Ако продавачот и купувачот се во сродство до четврт степен.

Во случаи на заемна поврзаност меѓу продавачот и купувачот детално

се испитува влијанието на истото врз договорената цена. Доколку се
утврди (1) дека договорената цена меѓу заемно поврзани субјекти
одговара на договорената цена на идентични или слични стоки увезени
во исто или во приближно време меѓу купувал и продавач за кои се знае
дека не постоела заемна деловна поврзаност и (2) дека договорната
цена одговара на царинската вредност за идентични или слични стоки,
тогаш истата се прифаќа како реална трансакциска цена, односно се
смета дека вез нејзината висина не влијаела заемната поврзаност
помеѓу продавачот и купувачот.

Трансакциска (договорена) цена на идентични и слични стоки

Методот на трансакциска (договорена )цена на идентични и слични

стоки се применува доколку царинската вредност на увезените стоки не
може да се утврди според основниот метод- трансакциска (договорена)
цена.

За објаснување на овој метод најпрво треба да се дефинираат

поимите идентична и слична стока.

Идентична стока е стока произведена во иста земја како стоката чија

царинска вредност се определува, и што во секој поглед е идентична со
неа, вклучувајќи физички својства, квалитет и трговски углед, при што
незначителните разлики се толерираат.

Слична стока е стока произведена во иста земја како и стоката чија

царинска вредност се определува и која и покрја што не е во секој
поглед идентична со стоката чија царинска вредност се утврдува, има

186
слични својства и состав на материјалот со што е овозможено да се
користи за исти намени како и стоката чија царинска вредност се
утврдува и во комерцијалната смисла да ја замени таа стока по исто или
приближно време.

Основен услов за примена на меодот на трансакциска

(договорена)цена на идентични и слични стоки е таквата цена да е
утврдена во иста форма, на купопродажба и во приближно иста
количина и во приближно исто време како и стоките што се увезуваат во
моментот. Во случај да не се располага со податови за договорената
цена за идентични или слични стоки продадени во иста форма на
купопродажба и во приближно иста количина како и стоките што се
увезуваат, тогаш може да се користат и податоците за идентични или
слични стоки продадени во поинаква форма и во поинакви количини ( во
иста форма на купопродажба, а во различни количини; во различна
форма на купопродажба, а во приближно исти количини; во разични
форми на купопродажба и во различни количини). Притоа, договорената
цена може да се корегира за износот на одредени разлики во тошоците
и во другите издатоци.

При примената на овој метод најпрво се зема предвид договорената

цена на идентични и слични стоки што ги произвел производителот на
стоката чија царинска вредност се утврува во моментот, а доколку тоа не
е можно се применува цена на стоките што ги произвел друг
производител во земјата каде што е произведена стоката чија царинска
вредност се определува во моментот.

Во случај да постојат повеќе договорени цени за идентични, односно

за слични стоки, царинската вредност ќе се утврди на ниво на најниската
договорена цена.

Метод на дедуктивна вредност

Третиот метод тнр. Метод на дедуктивна вредност се применува

доколку не може да се примени ниту вториот метод-трансакциска
(договорена) цена на идентични и слични стоки.

Според методот на дедуктивна вредност, царинската вредност на

стоката која што се царини во моментот, се утврдува врз основа на
цената по единица мерка по која увезените идентични или слични стоки

187
се продаваат на домашниот пазар. При примената на овој метод се
разликуваат две состојби:
(1) Кога увезените идентични или слични стоки на домашниот пазар се
продаваат во непроменета состојба, и
(2) Кога увезените идентични или слични стоки на домашниот пазар се
продаваат во променета состојба.

Во случаитте кога увезените идентични или слични стоки на

домашниот пазар се продаваат во непроменета состојба, тогаш се
поаѓа од пазарната цена по единица мерка утврдена при
купопродажба помеѓу заемно неповрзани лицаи тоа во најголема
вкупна количина и во исто или приближно исто време кога се
увезуваат стоките чија што царинска вредност се утврдува во
моментот. Потоа, пазарната цена на идентичните или сличните
увезени стоки на домашниот пазар ќе се намали за следните иноси:
(1) За вообичаените провизии, трошоците во прометот и други
добивки во врска со продажбата на идентични или слични стоки
увезени во домашното царинско подрачје;
(2) Вообичаените трошоци на транспорт, осигурување и други
трошоци направено во домашното царинско подрачје, и
(3) Платената царина и други увозни давачки, како и други давачки и
такси што се наплатуваат при увоз и при продаба на стоки во
домашното царинско подрачје.

Во случаите кога увезените идентични или слилни стоки на

домашниот пазар се продаваат во променета состојба, царинската
вредност на увезените стоки ќе се утврди врз основа на цената по
единица мерка по која што увезените стокои по извршеното
облагодарување им се продаваат во најголема вкупна количина
на лица во домашното царинско подрачје, кои не се поврзани со
лицата од кои тие стоки ги купуваат. Царинската вредност на
увезените стоки претстаавува разликата помеѓу продажната цена
по единица мерка на увезените идентични или слични стоки по
облагодарувањето, од една страна, и износот на вредноста за
извршеното облагодарување и за горенаведените вообичаени
трошоци и царински и други давачки, од друга страна.

188
Метод на пресметковна вредност

Четвртиот метод тнр. Метод на пресметковна вредност се

применува доколку царинската вредност на увезените стока не
може да се утврди ниту според методот на дедуктивна вредност.

Пресметковната вредност на увезената стока во себе ги

вклучува следните елементи:

(1) Вредноста на материјалот и трошоците направени при

производство на увезената стока;
(2) Износот на добивката и општите трошоци еднакви на оние што
обилно се појавуваат при продажба на стока од ист вид и ист
квалитет како што е стоката која што се царини во моментот, а
која што ја произведуваат произведувачите во земјата на
извозникот за извоз во земјата на увозникот;
(3) Износот на сите останати трошоци и други издатоци потребни
за утврдување на царинската вредност (во основа трошоците
направени надвор од домашното царинско подрачје на
увозникот).

Примена на расположливи податоци

Царинската вредност на увезените стоки ќе се утврди

преку користење на разумни средства, како и врз основа на
расположливите податоци во земјата на увозникот, доколку за
нејзино пресметување не може да се примени ниту методот на
пресметковна вредност.

При утврдување на царинската вредност на увезените

стоки со примена на методот на расположливи податоци, како
извори на податоци не може да се користат:
(1) Продажната цена на домашна стока произведена во земјата
на увозот;
(2) Постапката според која е можно за царинската вредност да
се примени повисока од двете алтернативни вредности;

189
(3) Продажната цена на стоките на домашниот пазар на
земјата извозничка;
(4) Трошоците на производство, освен оние што се користат
при примена на методот на пресметковна вредност;
(5) Цената на стоките за извоз во трети земји;
(6) Минимални царински вредности и
(7) Производни или фиктивни вредности

190
ЕЛЕМЕНТИ НА ЦАРИНСКА ВРЕДНОСТ НА УВЕЗЕНИ СТОКИ

При утврдување на царинската вредност, како што напоменавме, се поаѓа од

фактурната вредност на увезената стока. Откако истата ќе биде верифицирана
како реална цена, се преминува на компарирање на елементите на фактурната
цена со елементите на трансакциската (договорена) цена која што претставува
царинска вредност. Ако фактурната вредност во целост ги задоволува условите
наведени како задолжителни за една цена да се емета како царинска вредност,
тогаш исата претставува основица за утврдување на износот на царината и
другите увозни давачки. Но, доколку тоа не е случај, тогаш фактурната вредност
треба да се корегира, осносно нејзината структура треба дас е прилагоди на
барањеата за елементите што треба да ги содржи царинската вредност. Така
корегираната фактурна вредност, ќе претставува царинска вредност, со која ќе се
утврдат износот на царината и другите увозни давачки. Токму поради тоа особено
важно е детално да се разработат поединечните елементи на царинската
вредност на увезените стоки.

Во царинската вредност на увезените стоки, во основа, се засметуваат

следниве трошоци:
(1) Трошоци за транспорт и осигурување на увозната стока направени надвор
од домашното царинско подрачје на земјата на увозникот,
(2) Трошоци за ускладиштување, како и трошоци за утовар и претовар
поврзани со транспортот на увезените стоки направени надвор од
домашното царинско подрачје на земјата на увозникот;
(3) Провизиите на посредниците и другите провизии, освен провизиите за
посредување прри купување на стоки направени надвор од домашното
царинско подрачје на земјата на увозникот;
(4) Трошоци за амбачажа;
(5) Сразмен дел на стоки и услуги коишто купувачот му ги обезбедил на
продавачот;
(6) Надоместоци и трошоци во врска со користењето на правото на
индустриска сопственост, и

191
(7) Средства од натамошна продажба, отстапување или користење на
увезените стоки, што купувачот непосредно или посредно му ги плаќа на
продавачот.

Во царинската вредност не се засметуваат следниве трошоци:

(1) Транспорните трошоци и трошоците за осигурување на стоката
направени во царинското подрачје на земјата на увозникот;
(2) Посредни плаќања, односно потрошоци што можат вредносно да се
изразат, а се настанати како резултат на ограничено право на
располагање со стоките и како резултат на неопределиви продажни
услови и обврски;
(3) Сите давачки и такси што се наплатуваат во царинското подрачје на
земјата на увозникот;
(4) Вообичаените работи и други снижувања ако не се добиени пред
остварувањето на увозот, но ако увозникот дополнително поднесе доказ
дека истите ги остварил при плаќање на стоката;
(5) Трошоците и издатоците за изградба, подигање, монтажа (составување)
и одржување на индустриски постројки, машини и опрема ако се
разграничени и посебно искажани од платената цена;
(6) Финансиски трошоци и камати, и
(7) Други специфицирани трошоци.

Во случај во една пратка да сенаоѓаат повеќе стоки што се

распоредуваат во различни тарифни ставови, целокупниот износ на
трошоците што се однесуваат на продажбаата на стоките, сразмерно се
делат според вредноста на одделни видови стоки.

Фактурната вредност, како и вредноста на сите видови трошоци и

надоместоци во странство, изразени во странска валута, се
пресметуваат во денари, според курсот што важи на денот на
настанувањето на обврската за плаќање царина.

192
Tранспортни трошоци

Во царинската вредност на увезените стоки се пресметуваат сите

трошоци за превоз направени надвор од домашното царинско подрачје,
односно во истата не се пресметуваат трошоците за превоз направени
во домашното царинско подрачје на замјата на увозникот. Всушност,
сите трошоци за превоз на увозната стока од седиштето на извозникот
до царинско-граничниот премин отворен во меѓународен сообраќај во
земјата на увозникот се засметуваат во царинската вредност на
увезената стока, додека сите трошоци за превоз направени од царинско-
граничниот премин отворен за меѓународен сообраќај во земјата на
увозникот до седиштето на увозникот не се засметуваат во царинската
вредност.

Во случај во транспортните исправи врз основа на кои што се

спроведува царинењето на увозната стока, трошоците за превоз се
пресметани до одредено место на испорака надвор од царинското
подрачје на увозникор, делот од трошоците за превоз од местото на
испораката до влезниот царинско-граничен премин, се додадваат на
фактурната вредност. Додека, во случај на транспортните исправи врз
основа на кои се спроведува царинењето на увозната стока, трошоците
за превоз да се пресметани до одредено место на испорака внатре во
царинското подрачје, делот од трошоците за превоз од влезниот
царинско-граничен премин до местото на испораката во внатрешноста,
се одбиваат од фактурната вредност.

За да може да се задоволи горенаведениот основен принцип во

однос на транспортните трошоци и царинската вредност на стоката,
потребно е да се исполни елементарниот услов сврзан со можноста за
разграничување на трошоците за превоз, и тоа на оние направени вон и
во домашното царинско подрачје на земјата на увозникот. Ако во
транспортните документи се искажани вкупните транспортни трошоци од
местото на натовар на стоките во странство, до местото на испорака во
внатрешноста на домашното царинско подрачје и ако не може да се
изврши разграничување на делот на трошоците низ домашната
територија, тогаш вкупните транспортни трошоци се вклучуваат во
царинската вредност на увезената стока. Исто така, ако стоката е
испорачана според единствена цена до место внатре во домашното
царинско подрачје на увозникот, која што одговара на цената до

193
царинско-граничниот премин, тогаш трошоците за превозот внатре во
царинското подрачје не се одземаат.

Кога стоките се превезуваат со ист вид на превоз, транспортните

трошоци се пресметуваат во соодно со оддалеченоста (број на изминати
километри) вони во домашното царинско подрачје на земјата на
увозникот. Имено, вкупните транспортни трошоци се распоредуваат на
дел што се однесува вон, и на дел што се однесува во домашното
царинско подрачје, пропорционално со должината на патот вон и во
домашнотот царинско подрачје на земјата на увозникот. Основен
предуслов да се изврши ваква распределба на трошоците за превоз
претставува поднесувањето на доказ за цената што е платена за
превозот, односно постоењето на посебна транспортна тарифа за
соодветниот вид на транспорт со којашто се превезува увозната стока
(пример, железничка транспортна тарифа). Доколку согласно
договорената транспортна клаузула (паритет), во џената се вклучени и
трошоците за превоз од влезниот царинско граничен премин до местото
на испорака во внатрешноста, тогаш најпрво ќе се одреди должиината
на патот во домашното царинско подрачје. Потоа ако постои
транспортна тарифа за видот на превозот, тогаш согласно бројот на
километрите, ќе се утврди износот на трошоците за превоз направени во
домашно царинско подрачје и истите ќе се одбијат од царинската
вредност.

Во случаите кога транспортот на стоките од странство е извршен

бесплатно или со сопствени транспортни средства на увозникот, износот
на трошоците за делот од патотт до влезот во домапното царинско
подрачје ќе се утврди според превозните тарифи што важат за
соодветниот вид превоз во редовниот сообраќај. Подносителот на
декларацијата е должен да поднесе докази за така пресметаните
трошоци.

Кога домашните претпријатија увезуваат опрема што ја купиле во

странство и ја користеле на градилиштата во странство, тогаш во
царинската вредност на таа опрема се засметуваат трошоциите за
превоз од градилиштето во странство до влезниот граничен премин.

При увоз на бродови или воздухоплови, во царинската вредност се

засметуваат само вистинските трошоци неопходни за допремување на

194
бродот или воздухопловот од странство до влезниот царинско-граничен
премин.

Трошоци за осигурување од транспортни ризици

Во царинската вредност се засметува износот на трошоците

содржани во полисата за осигурување пд ризици при транспорт на
увозната стока до влезот во домашното царинско подрачје на земјата на
увозникот. Имено, трошоците за осигурување од ризици за време на
транспортот во домашното царинско подрачје не се засметуваат во
царинската вредност на увезената стока.

Горенаведеното правило ќе се почитува единствено во случаите

кога од приложените документи при царинење на увезената стока може
да се утврди износот на трошоците за осигурување до и од влегувањето
во домашното царинско подрачје. Впрочем, единствено доколку има две
полиси за осигурување од транспортни ризици, и тоа ако едната се
однесува за осигурувањето на стоката од транспортни ризици надвор од
домашното царинско подрачје, а другата во домашното царинско
подрачје на земјата на увозникот, тогаш може да се примени основното
правило. Во сите други случаи, во царинската вредност се засметува
целиот износ на трошоците за осигурување на увезената стока од
транспортни ризици.

Трошоци за амбалажа

При разработка на трошоците за амбалажа од аспект на нивно

засметување во царинската вредност на увезената стока, разликуваме
три состојби:
(1) Кога увезената стока се доставува во стандардна амбалажа;
(2) Кога увезената стока се доставува во нестандардна амбалажа;
(3) Кога увезената стока се доставува во повратна амбалажа.

Трошоците за вообичаена надворешна и внатрешна, односно

стандардна амбалажа во која што се доставуваат увозните стоки (
сандаци, буриња, картонски кутии, вреќи, кеси и сл.) се засметуваат
во царинската вредност на увезените стоки, дури и во случаите ако
амбалажата е бесплатна за купувачот. Во случаите кога во една
амбалажа се наоѓаат повеќе видови стоки, тогаш трошоците за

195
амбалажата сразмерно се распоредуваат по пооделни стоки (
пооделни наиманувања).
Во случај стоките да се амбалирани во посебно изработена, тнр.
Нестандардна амбалажа од специјално нарачани материјали
(куфери, торби, амбалажа од благородни метали и други скапоцени
материјали, со специјална изработка и сл.) не се засметуваат во
царинската вредност на увозните стоки што се доставени во таа
амбалажа. Таквата амбалажа се царини како посебна увозна стока,
односно се распоредува во соодветни тарифни ставови од
царинската тарифа и се царини според стапките предвидени за таа
стока.

Кога стоките се превезуваат во повратна амбалажа, во

царинската вредност се засметуваат трошоците за превоз,
осигурување, амортизација и други трошоци во врска со враќањето
на амбалажата во странство.

Стоки и услуги што купувачот му ги обезбедил на

продавачот

Во оваа група елементи што се засметуваат во царинската

вредност на увезените стоки, спаѓаат вредностите на:
(1) Суровини, репроматеријали, составни делови и слична стока што
ги содржи увезената стока;
(2) Алати матрици, калапи и слична стока што биле употребени за
производство на увезената стока;
(3) Материјалите што биле потрошени при изработка на увезената
стока, и
(4) Услугите извршени во странство,
Што купувачот ги набавил во странство и истите му ги отстапил
нна продавачот заради производство на увезниот производ.

Вредноста на суровините, репроматеријалите и составните

делови што ги содржи увозната стока, што купувачот ги
набавил во странство (независно дали во земјата на извозникот
или во трета земја), и му ги обезбедил на продавачот, а се
употребени во производството на увезените стоки, се засметува

196
во царинската вредност на увезената стока. Всушност, поради тоа
што доаѓа до зголемување на вредноста на производот , сосем е
нормално овие трошоци да се вградат во царинската вредност на
стоката. При тоа разликуваме неколку ситуации:
Прво, бесплатно отстапување,
Второ, отстапувањето по пониска цена од набавната цена, и
Трето, отстапување по набавна цена.

Набавната вредност на суровините, репрометеријалите и

деловите за вградување што купувачот ги набавил во странство и
бесплатно му ги отстапил на продавачот, целосно се засметува во
царинската вредност на увезената стока.
Во случај кога суровините, репрометеријалите и деловите за
вградување што купувачот ги набавил во странство и му ги
отстапил на продавачот по пониска цена од набавната цена на
истите, во царинската вредност на увезената стока се засметува
само разликата меѓу набавната и цената по која што производите
му се отстапени на продавачот. Имено, во трошоците за
производство на увозниот производ е вкалкулирана пониска
вредносст од набавната вредност на отстапените суровини,
репроматеријали и делови за склопување.
Кога купуувачот, суровините, репроматеријалите и деловите
за вградување што ги набавил во странство, му ги отстапува на
продавачот по набавна цена, тогаш трошоците за нив непосредно
се вклучени во фактурната цена на увозниот производ (преку
нивно вкалкулирање во трошоците за производство на увезениот
производ).
Во практиката често се случува потребата од сразмерна
распределба на вредноста на суровините, репроматеријалите,
составните делови и сличните стоки што купувачот ги набавил во
странство и му ги отстапил на производителот, по пооделни
количини согласно динамиката на испораките на увезниот
производ. Секако дека царинската вредност на првата испорака
не смее да се обремени со вредноста на вкупните трошоци, туку
истите согласно утврдените и договорните критериуми треба
сразмерно да се распоредат по сите испораки. Како критериуми за
распределба можат да се применат: учество на поединечната
вредност на увозните производи во вкупната вредност(на пример:
учество на вредноста на производите од првата испорака, чија
што царинска вредност се утврдува, во вкупната вредност на

197
производите утврдена во купоподажниот договор); учество на
количината на поединечните во вкупните производи и друго.
Вредноста на алатот, калапите, матриците и слични
производи што купуачот ги набавил во странство и му ги
обезбедил на продавачот( бесплатно или по намалена цена), а
што се користени во произвостсвото на увезените стоки се
засметува во царинската вредност на увезената стока. Во овој
случај во царинската вредност се вклучува износот на
пренесената вредност на тие производи врз стоките што се
произведуваат, без оглед во која странска земја се набавени. При
утврдувањето на сразмерниот дел се почитуваат горенаведените
критериуми.
Вредноста на материјалите што биле потрошени при
изработка, а физички не се содржани во увезената стока (горива,
мазива и сл.), што купувачот ги обезбедил бесплатно или по
намалена цена, а се потрошени во производството на увезените
стоки, се засметуваат во царинската вредност, согласно истите
критериуми како и во претходните случаи.
Вредноста на услугите извршени во странство,што
купувачот посебно ги плаќа (односно му ги обезбедува на
продавачот бесплатно или по намалена цена), а што се потребни
за производството на стоките што се увезуваат се засметуваат во
царинската вредност на увезените стоки. Во оваа група спаѓаат:
услугите за инженеринг, равој, уметничка работа, дизајнирање,
планови и цртежи, пришто се иземени трошоците за
истражувањата извршени во странство.

Други трошоци што се засметуваат во царинската

вредност на увезените производи
Во групата други трошоци што се засметуваат во царинската
вредност на увезените производи се наведуваат следните
трошоци: посреднички провизии, трошоци за натовар и претовар,
надоместоци и трошоци во врска со користењето на право од
индустриска сопственост и средствата од натамошна продажба,
отстапување или користење на увезените стоки, што купувачот му
ги плаќа на продавачот.
Посреднички провизии: Сите видови посреднички провизии
во врска со продажбата на стоката( агентска, брокерска,
застапничка, шпедитерска, конигнациона, комисиона и др.), и

198
другите провизии во врска со осигурувањето и доставувањето на
стоките, како и надоместоци за слични услуги што се плаќаат на
посредници во странство, ако не се засметани во цената на
стоката, се засметуваат во царинската вредност на увезените
стоки.

Трошоци за натовар и претовар: Сите трошоци за натовар и

за претовар, дури и во случај кога претоварот се врши од едно во
друго превозно средство заради дефект ли причини на виша сила,
како и од еден во друг вид транспорт, ако не направени надвор од
домашното царинско подрачје на земјата на увозникот, се
засметуваат во царинската вредност на увезените стоки.

Надоместоци и трошоци во врска со користењето на

право од индустриска сопственост: Надоместоците и
трошоците за користење на право од индустриска сопственост(
авторски права, лиценци, патенти, модели, заштитни знаци,
странски трговски или фабрички ознаки) поврзани со увезената
стока, се вклучуваат во царинската вредност единствено ако со
договорот е утврдено купувачот да ги плаќа посредно, или
непосредно, како услов за продажба на увезените стоки.

Средства од натамошна продажба, отстапување или

користење на увезените стоки, што купувачот му ги плаќа на
продавачот: Вредноста на средствата од натамошна продажба,
отстапување или користење на увезените стоки, што купувачот е
должен непосредно или посредно, да му ги плати на продавачот
како услов за натамошна родажба на увезената стока, се
засметува во царинската вредност на увезените стоки.

Други трошоци што не се засметуваат во царинската вредност

Во фрупата други трошоци што не се засметуваат во царинската

вредност на увезените стоки, покрај гореобјаснетите, ќе ги
наведеме:
(1) Сите давачки и такси што се наплатуваат во царинското
подрачје на земјата на увозникот;
(2) Вообичаените работи и други снижувања што се добиени пред
остварувањето на увозор, како и оние што не се добиени пред

199
 остварувањето на увозот, но ако увозникот дополнително
поднесе доказ дека истите ги остварил при плаќање на стоката;
(3) Трошоците и издатоците за изградба, подигање,
монтажа(составување) и одржување на индустриски постројки,
машини и опрема ако се разграничени и посебно искажани од
платената цена;
(4) Трошоците за финанансирање (камата на кредит и трошоци за
обезбедување парични средства во странство) во врска со
плаќањето на увезената стока, не се засметуваат во
царинската вредност, ако е заклучен договор за финансиски
аранжман и ако во него износот на каматата е издвоен од
платената цена, или пак каматата е содржана во цената. Во
случаите кога каматата и другите финансиски трошоци се
содржани во цената на увозната стока, за да може да не се
засметаат во царинската вредност, неопходно е увозникот да
го докаже тоа со приложување на соодветен документ( на
пример, договор за кредитирање);
(5) Плаќање на право на репродукција на увезената стока во
земјата на увозот, плаќање за прикажување на филмови,
театарски и музички дела, како и за умножување на авторски
дела;
(6) Плаќање за податоци или програми за средствата за
автоматска обработка на податоци( софтвер) и
(7) Други специфицирани трошоци.

200
ГЛАВА 7

ЦАРИНСКА ТАРИФА

Поим за царинска таифа

Видови на царински тарифи

Елементи на царинска тарифа

201
202
Глава 7: ЦАРИНСКА ТАРИФА

ПОИМ ЗА ЦАРИНСКА ТАРИФА

Царинската тарифа претставува систематизиран преглед

на сите стоки што се предмет на меѓународна размена и што
подлежат на плаќање царина, со назначување на царинските
стапки.

Поимот царинска тарифа може да се дефинира од два

аспекти и тоа: како научна дисциплина и како интегрален дел
на царинскиот систем на една земја.

Царинската тарифа како научна дисциплина се занимава

со устражување на објективните законитости, принципите,
критериумите и моделите за правилно распоредување на
стоките што се предмет на надворешно-трговската размена на
одделни царински режими и утврдување на научно фундирани
ставови за селективно и правилно дименионирање на
интезитетот на царинската заштита во зависност од
структурата на наџионалното стопанство и структурата на
надворешно-трговската размена на земјата.

Царинската тарифа како интегрален дел на царинскиот

систем на една земја е олицетворена во законската регулатива
за определување на царинските стапки по одделни производи.
Имено, покрај Царинскиот закон, Законот за царинска тарифа
претставува втор суштествен елемент на царинскиот систем.
Во Законот за Џаринската тарифа покрај систематизираниот
преглед на царински стоки составен според одредени
принципи и критеруми, се дадени и номиналните царински
стапки за различните видови царински стоки. Посебен дел на
овој закон се и правилата за распоредување на стоките во
соодветен тарифен став.

203
ВИДОВИ НА ЦАРИНСКИ ТАРИФИ

Во теоријата и практиката се среќаваат разлилни видови на

царински тарифи класифицирани врз основа на одредени
критериуми.

-Според насоката на движење на стоките, царинските

тарифи можат да бидат: увозни, извозни и провозни, односно
транзитни.
Увозните тарифи се они по кои се врши пресметување и
наплата на царина за стоки кои се увезуваат во едно царинско
подрачје. Тие можат да бидат општи, посебни или парцијални.
Општи увозни царински тарифи се оние кои се
применуваат при пресметување и наплата на царина при увоз
на сите видови стоки, независно кој ги увезува, односно таа
сеприменува на сите увозници.
Посебни увозни царински тарифи се они кои се
пресметува и наплаќа царина на сите стоки кои во едно
царинско подрачкје ги увезуваат одредена група увозници.

Парцијални увозни царински тарифи се они кои се врши

пресметување и наплата на царина само за одредени видови
стоки кои ги увезуваат сите увозници.

Извозни царински тарифи се оние по кои се врши

пресметување и наплата на царина на стоки кои се извезуваат
од едно царинско подрачје. Врз база на истите критериуми, и
овие царински тарифи можат да бидат општи, посебни и
парцијални.

Транзитни царински тарифи се оние кои се применуваат

при пресметување и наплата нацарина на стоки кои се
провозуваат низ едно царинско подрачје.

Во современиот меѓународен промет, транзитните царински

тарифи воопшто не се применуваат, додека извозните
претставуваат реткост, заради фактот што ретко која земја
применува извозни царини. Увозните и тоа општите, царински
тарифи се најраспостранети, бидејќи современите царински
системи применуваат единствено увозни царини.

204
-Според начинот на пресметување на царината, царинските
тарифи се делат на царински тарифи по вредност, специфични
царински тарифи и комбинирани царински тарифи.
Царински тарифи по вредност се они кај ои основица за
пресметување на царината претставува единицата мерка на
соодветната стока.
Специфични царински тарифи се оние кај кои основица
за пресметување на царината претставува единицата мера на
соодветната стока.
Комбинирани царински тарифи се оние кај кои царината
се пресметува и по вредност и по единица мерка на стоката.
Постојат три начини за комбинирање на овие два метода:
1. За некои видови стоки, во царинската тарифа е предвидена
пресметување царина по вредност, а за други видови стоки
по единица мерка;
2. За одредени видови стоки, во царинската тарифа фа е
предвидено наплатување и на царина по вредност и по
единица мерка и
3. За одредени стоки, во царинската тарифа е предвидено
плаќање царина по вредност, но под услов износот на така
утврдената царина да не е помал од одреден износ
предвиден во царинската тарифа. Доколку износот на
царината по вредност е помал од износот предвиден во
царинската тарифа,тогаш за разликата меѓу нив се
наплатува специфична царина.
-Според начинот на донесување, царинските тарифи се
делат на автономни, конвенционални и комбинирани.
Автономните царински тарифи се оние кои земјите ги
донесуваат, именуваат, уинуваат или ги дополнуваат,
самостојно, врз база на својот царински суверенитет.
Доколку се донесени со некој подзаконски акт, и се во
важност пократок период на време, се нарекуваат
повремени царински тарифи. Овој вид царински тарифи
најчесто се во важност до донесувањето на трајните
царински тарифи, кои се донесуваат врз база на закон и
имаат траен карактер.
Конвенционални царински тарифи се донесуваат врз
база на одредбите на меѓународните договори и спогодби
кои ги потпишала и ратификувала една земја.

205
Но, најчесто современите царински тарифи се
комбинираните и тоа независно дали одредбите од
меѓународните договори се инкорпорирани во
националната царинска тарифа или непосредно се
применуваат, или пак делумно се инкорпорирани, а
делумно непосредно се применуваат.

-Според бројот на колони на царински стапки царинските

тарифи се делат на едноколони, своколони и повеќе колони.

Едноколони царински тарифи се оние во кои е

пропишана само по една царинска стапа за сеој вид стока.
Тие можат да бидат униформни, доколку за сите видови
стоки се применува само една царинса стапа, или
специјализирани, доколку има по една различна стапа за
различни видови стока.

Двоколони царински тарифи се они во кои се

презентирани по две царински стапки за секој вид стока.
Првата царинска стапка е повисока и се нарекува
максимална, а се применува при пресметувањето и наплата
на царини за стоки кои потекнуваат од семји со кои не е
потпишан трговски договор. Втората царинска стапка е
помала и се нарекува минимална, а се применува и за
пресметување и наплата на царина при увоз на стоки од
земји со кои е потпишан трговски договор.

Повеќеколоните царински тарифи можат да бидат

троколони, четвороколони, петоколони итн. Тие
претставуваат комбинација на автономни и конвенционални
царински тарифи.

206
ЕЛЕМЕНТИ НА ЦАРИНСКА ТАРИФА

Царинската тарифа се состои од два релативно

самостојни елементи и тоа: царинска номенклатура на
стоките и список на царинските стапки.
Покрај овие два дела, царинската тарифа може да
содржи и нормативен дел, во кој со законски одредби се
утврдуваат одредени инструменти, критериуми и постапки,
како што се утврдувањето на царинската вредност на
стоките, царинските режими, царински ослободувања и сл.
Во овој слиучај зборуваме за царинска тарифа во поширока
смисла. Но, најчесто одредбите одо овој нормаативен дел
се регулираат со царинските закони, па според тоа под
царински тарифи, најчесто се подразбираат насоките во
потесна смисла.

Номенклатурата како елемент на царинската тарифа

Номенклатурата на царинската тарифа претставува
наименување на стоките што се предмет на меѓународна
размена, систематизирани според одредени објективни
принципи и критериуми, од една, како и нивните бројчани
ознаки(тарифни броеви, тарифни подброеви, шифри на
тарифните ставови), од друга страна.
Наименувањето на стоките во царинските тарифи
може да биде посебно, доколку истото одговара на
вообичаениот трговски назив на стоката, или општо,
доколку наименувањето на стоката не е соодветно на
нејзиниот трговски назив.
Стоките во царинската тарифа покрај со своето
наименување, се одредени и со тарифни ознаки. Тоа се
тарифни броеви и тарифни подброеви,што можат да бидат
одбележани со различен број на цифри во зависност од
степенот на расчленување на соодветните видови стоки,
како и поединечните шифри на тарифните ставови.
Taарифен број претставува наименување на стоката,
што опфаќа еден или повеќе производи, и што е означен цо
четвореноцифрена стока.
Тарифен подброј е наименување на стоката, што
опфаќа еден или повеќе производи, и е означен со
шестоцифрена ознака.

207
Тарифен став претставува наименување,
тарифна(нумеричка) ознака и пропишана царинска стапка
за стоката сврстана во тарифен подброј.
Основен проблем при израборка на номенклатурата
претставува утврдувањето на принципи и системи шро ќе се
применат пти групирање на стоките, бидејќи прецизното
групирање на стоките во голема мера ја детерминира
правилната примена на царинската тарифа во царинската
постапка. Доколку класификацијата на стокаите е
недоволно прецизна и јасна, тогаш може да дојде до
несоодветно распоредување а стоките во тарифните
ставови и пресметување на несоодветен износ на царина.
Групирањето на стоките при изработка на
номенклатурите се врши со комбинирање на повеќе
принципи, и тоа: потекло на производите; степен на
обработка; стопанска дејност; намена на производот и сл.,
додека означување на групите и поединечните видови стоки
се врши со примена на соодветни системи, и тоа десетен,
стотен, нумерички или комбиниран систем. При десетниот,
односно стотниот, систем сите стоки се делат на 10,
односно 100, подгрупи итн.додека при нумеричкиот систем
сите стоки се делат на потребн број главни групи, а групите
се делат на подгрупи чиј број зависи од стварните потреби
на номенклатурата. Комбинираниот систем подразбира
комбинација на два или повеќе система.
Во периодот кова во меѓународната размена се наоѓале
мал број стоки, нивното групирање, означување и
распоредување во царинските тарифи не претставувало
проблем. Секоја земја имала своја номенклатура, во која
стоките најчесто биле систематизирани по абучен ред. Но,
во услови на брз индустриски развој и зголемен обем на
меѓународната трговска размена, таквите номенклатури
предизвикале сериозни проблеми, посебно при нивната
секојднена практична примена.
Во почетокот се сметало дека сето тоа би решило со
објавување на царинските тарифи на сите земји преку некое
меѓународно тело. За таа цел во 1890 год. Во Брисел, врз
база на претходно потпишаната конвенција, се формирало
Меѓународно биро за преведување и објавување на
царинските тарифи. Основна задача на ова тело било

208
 преведување на националните царински тарифи и нивно
паралелн ообјавување на главните светски јазици.
Но, и со објавувањето на националните царински тарифи, во кои стоките сеуште
биле систематизирани по различни критериуми и принципи, не се создале услови
за согледување на царинското оптоварување на различни видови стоки.Сето тоа
условило на меѓународен план да се отвори процес на меѓународно усогласување
на номенклатурите во националните царински тарифи, односно да се изврши
унифицирање и стандардизирање, како на називите( наименувањето), така и на
шифрарските ознаки на стоките кои се предмет на меѓународна размена.

Како резултат на тој процес, во 1931 год, во Женева е донесена првата

меѓународна царинска номенклатура, наречена ‘’Женевска номенклатура’’. Во
нареднте години следи макотрпна работа на разни меѓународни тела, меѓу кои и
Советот за царинска соработка, чиј труд во 1983 год., резултира со донесување на
‘’Меѓународна конвенција за хармонизираниот систем на називите и шифрарските
ознаки на стоките’’, таканаречена ‘’ Хармонизирана номенклатура’’.

Групирањето на стоките во Хармонизираната номенклатура е извршено со

комбинација на повеќе принципи, а облежувањето на групите е извршено по
нумерички систем. Оваа номенклатура содржи 21 оддел (обележани со римски
броеви I-XXI), 97 глави (обележени со арапски броеви од 01-97, со тоа што
главата 77 е резервирана за нови производи), 1241 тарифен број (обележани со
четирицифрени арапски броеви, на пр. 33.04, при што првата група броеви ја
означуваат главата во која припаѓа, а втората група броеви го означуваат редниот
број на тој тарифен број во соодветната глава) и 5019 тарифни подброеви
(Табела бр. 1).

Меѓународно усогласената царинска номенклатура на стоките во

меѓународната трговија овозможува бројни погодности меѓу кои посебно се
истакнуваат:
(1) Систематична класификација на сите видови стоки со кои се тргува во
меѓународната трговија (tradeables);
(2) Единствена меѓународна класификација на стоките во царинските тарифи
на земјите кои ја прифатиле таквата номенклатура;
(3) Создавање на заеднички меѓународно разбирливв царински јазик, осносно
креирање на царинска терминологија разбирлива за сите учесници во
меѓународната трговија;

209
(4) Унификацијата на номенклатуратта овозможува полесно и побрзо водење
на трговските преговори помеѓу земјите во насока на олеснување на
трговијата;
(5) Создавање меѓународно унифицирана банка на податоци како база за
компаративна анализа на статистичките податоци за меѓународната
трговија, и друго.

Царинската тарифа на Република Македонија се темели на

Хармонизианата номенклатура и на Комбинираната европска
номенклатура. Исто така, во неа е инкорпорирано и расчленување согласно
националните потреби.

Начинот на комбинирање може да се согледа од следниот пример:

Тарифен Тарифен Наименување Царинска

подброј став стапка
6301 30 Ќебиња (освен електични) и слични
покривки, од памук
6301 30 10 00 Платени или кукичани 32
6301 30 90 00 Друго 32

Харомонизирана номенклатура

Комбинирана европска номенклатура

Расчленување на согласно националните

потреби

Десетцифреното обележување на тарифниот став и соодветното

наименување претставуваат комбинација на обележувањара и
наименувањата од Хармонизираната номенклатура, Комбинираната
европска номенклатура и на националните потреби.

210
 Првите шест цифри произлегуваат од Хармонизираната номенклатура (
на пример 6301 30 и тие не можат да бидат предмет на натамошно
расчленување.
Следните две цифри ( седмата и осмата) произлегуваат од
Комбинираната европска номенклатура. Нивната примена зависи од
националните интереси, на пример, дали се од посебен интерес на
македонското стопанство од аспект на надворешно-трговската размена и
друго.
Деветата и десетата цифра од тарифниот став и соодветните
наименувања претставуваат расчленување согласно националните потреби
на стопанството, извозот, увозот и слично.

Царински стапки

Царинските стапки содржани во царинската тарифа го изразуваат

степенот на царинската заштита на националното стопанство од странска
конкуренција. Но колкава стапка ќе се примени при увоз на соодветната
стока е комплексно прашање чиј одговор бара сеопфатна анализа на бројни
чинители и фактори. Царинските стапки на пооделните видови стоки треба
да се одредат на ниво со кое се обезбедува одредена долгоррочна
царинска заштита, која ќе има позитивно влијание врз развојот на
домашното стопанство.
Интезитетот на царинската заштита, односно нивото на конкретните
царински стапки на поединечните видови стоки, треба да поиззлезат од
една сеопфатна анализа на состојбите во националната економија, пред се
имајќи во предвид нивото на економската развиеност, стопанската и
производствената структура, посебно развојот на младите индустриски
гранки, конкурентната способност на домашното стопанство на странските
пазари и сл.
Покрај поконкретните услови во националната економија, при
одредувањето на нивото на конкретните царински стапки, во голема мера
треба да се респектираат целите, детерминантите и критериумите на
царинската политика.
Царини се воведуваат, пред се, само за оние стоки, чие домашно
производство има услови да се развие и да стане конкурентно на светскиот
пазар. Нивото на царинските стапки треба да овозможи ефикасна заштита
на домашното стопанство, од една, и, воедно да претставува стимуативен
фактор за постигнување на повисока економичност и продуктивност, од
друга страна. Но, селективната и правилно димензионирана царинска
заштита мора да биде и временски ограничена, од што произлегува

211
потребата за одредување на оптимален временски период на важење на
конкретните царински стапки.

Taбела бр.1: Оддели и глави на номенклатурата како елемент на

Царинската тарифа на Република Македонија

212
213
214
215
216
217
218
219
Глава 8

ПОТЕКЛО НА ПРОИЗВОД

Поим за потекло на производ

Правила за утврдување на потеклото на производ

Методи за утврдување на потекло на производ

Кумулирање на потекло на производ

220
221
Глава 8: ПОТЕКЛО НА ПРОИЗВОД

ПРАВИЛА ЗА УТВРДУВАЊЕ НА ПОТЕКЛО НА ПРОИЗВОД

Еден од значајните чинители за реално утврдување на износот на

царина што треба да се плати за одредена увозна стока, како и за точно
утврдување на надворешно-трговскиот режим на којшто подлежи одреден
производ, претставува точното одредување на потеклото на производот.
Всушност, еден ист производ којшто потекнува од две различни земји може
да подлежи на различен царински, но и на различен надворешно-трговски
третман, при увоз во одредена земја.

Потеклото на производот се утврдува со цел врз истиот да се применат

преференцијални или непреференцијални мерки на трговска политика.

Правилата за утврдување на потеклото на производот можат да бидат

преференцијални и непреференцијални.

Преференцијалните правила за утврдување на потекло на

производот се утврдуваат во рамките на меѓународните договори и
спогодби. Имено, спроведувајќи трговска политика, државите опмеѓу себе
склучуваат бројни договори и спогодби. Одредбите на овие договори и
спогодби, особено одобрените царински повластици и другите
преференцијали се однесуваат еднствено за произлегува големото
значење на точното утврдување на потеклото на увозната стока.

Непреференцијалните правила за утврдување на потекло на

производот се однесуваат на спроведување на мерки под MFN статус(
статус на најповластена нација), како и спроведување на
непреференцијални мерки што содржат елементи на географска
дискриминација, како на пример: анридампиншки мерки, компензаторни
мерки, економски санкции и други.

222
МЕТОДИ ЗА УТВРДУВАЊЕ НА ПОТЕКЛО НА ПРОИЗВОД

Во теоријата и практиката се диференцирани два основни случаи при

утврдувањето на потеклото на прроизводот, и тоа:
1. Утврдувањето на потекло на производ во целост произведен во една
земја, и
2. Утврдувањето на потекло на производ во доволна мера произведен во
една земја.

Утврдување на потеклото на производот во целост произведен во

една земја е релативно полесно, особено поради фактот што во
националните законодавства и во меѓународната регулатива тие
производи се изрично наведени. Како производи во целост произведени
во една земја се сметаат:
(1) Минералните производи ископани во таа земја;
(2) Растителни производи собрани во таа земја;
(3) Приплод на живи животни одгледани во таа земја;
(4) Производи добиени од живите животни одгледани во таа земја;
(5) Производи стекнати со лов и риболов во таа земја;
(6) Производи добиени од морски риболов и други производи
произведени од морето надвор од територијалните води на таа земја,
со бродови регистрирани во таа држава и кои пловат под нејзино
знаме;
(7) Производи добиени или произведени во бродови-фабрики од
горенаведените производи, доколку бродовите се регистрирани во
таа држава и пловат под нејзиното знаме;
(8) Производи земени од морското дно надвор од територијалните води
на таа земја под услов истата да има ексклузивно право на
искористување на морското дно и тлото под него;
(9) Отпадоци и остатоци од производи што произлегуваат од производни
операции и искористени производи, доколку во таа земја се собираат
исклучително заради добивање на суровини и
(10) Друга неспомната стока произведена во целост во една земја.

223
 Посебен проблем претставува утврдувањето на потеклото на
производот што е во доволна мера произведен во една земја,
односно слуќаите кога делови на производот се произведени во две
или повеќе земји. За точно утврдување на потеклото на производот
во вакви сложени ситуации, односно утврдување од која земја
протекнува вака произведениот производ, постојат четири основни
критериуми, и тоа:
(1) Критериум на последна суштинска трансформација;
(2) Критериум на додадена вредност;
(3) Критериуми на специфична процедура во производството, и
(4) Критериум за промена на тарифниот став (насловот на
производот).

Последна суштинска трансформација се дефинира како

производствена операција со која што се добива поинаков
производ во однос на претходниот, односно производ со различно
име, карактеристики или намена. Како последна суштинска
трансформација не може да се смета:
(1) Пакување или препакување на стоката, без оглед на тоа каде
била изработена амбалажата;
(2) Поделба на поголеми во помали количини или спојување на
помали во поголеми количини;
(3) Сортирање, класирање и поделба на стоката со сечење;
(4) Етикирање и обележување на стоката;
(5) Конзервирање на стоката за транспорт или складирање;
(6) Групирање на стоката, и
(7) Увезениот жив добиток заради колење, заклан пред истекот на
три месеци од денот на увозот.

Овој критериум во голем број земји се применува

единствено како главен критериум, додека за добивање на
конкретно решение се аплицираат следните три критериуми.

Критериумот за додадена вредност значи дека еден

производ мора да содржи одреден процент на новосоздадена
вредност настанат при производството во одредена земја, за
да може да се смета дека потекнува од таа земја.

224
 Според критериумот- специфична постапка во
производстото се утврдува постапка или операција за
специфичен производ чие што спроведување претставува
неопходен услов за утврдување на потеклото на производот.
Според критериумот- промена на тарифен став во рамки
на царинската номенклатура (хармонизираната номенклатура),
производот ќе биде по потекло од една земја, дколку во истата
во процесот на производство дојде до промена на царинската
позиција на тој производ во однос на материјалот од којшто е
истиот овој критериум влијаеле истиот да биде најчесто
применуваат за утврдување на потеклото на производите.

225
КУМУЛИРАЊЕ НА ПОТЕКЛО НА ПРОИЗВОД

Особено важно прашање во рамки на преференцијалното

утврдување на потеклото на производите претставува
можноста за кумулирање на потеклото.
Постојат два начина за кумулирање на потеклото на
производот: билатерално и дијагонално кумулирање.
Билатерално кумулирање на потекло настанува во
случаите кога две земји договорнички ќе утврдат дека
материјалите по потекло од другата земја, но само во случаите
кога истите се употребени за проиводство на производи што ќе
бидат извезени во првата земја. На Република Македонија,
ткаенините по потекло од ЕУ увезени во Република Македонија
заради производство на одела наменети за извоз во ЕУ, се
сметаат како да се по потекло од Република Македонија.
Дијагонално кумулирање на потеклото на производите
настанува кога материјалите по потекло од една земја се
увезуваат во втората земја, и се сметаат како да се по потекло
од втората земја, што ќе бидат извезени во третата земја-
договорничка. Согласно одрредбите на Спогодбите за
асоцијајиа склучени помеѓу ЕУ и одредени земји, ткаенината по
потекло од Бугарија, на пример, ќе се смета како ткаенина по
потекло од Романија, доколку нејзиниот увоз во Романија е
остварен поради производство на одела и нивен извоз во
Европската Унија.
Преку кумулорање на потеклото на производите на
индиректен начин се поттикнува регионалната размена и
соработка помеѓу земјите договорнички. Секако дека
влијанието е со посилен интезитет во случаите кога станува
збор за дијагонално кумулирање на потеклото на производите.

226
227
Глава 9

ЦАРИНСКИ НАДЗОР И КОНТРОЛА

Поим за царински надзор и контрола

Мерки на царинска контрола

Видови на царински надзор

Специфичности на царинскиот надзод во различни видови

меѓународен транспорт

Царински мерки за заштита на правата од интелектуална

сопственост

228
229
Глава 9: ЦАРИНСКИ НАДЗОР И КОНТРОЛА

ПОИМ ЗА ЦАРИНСКИ НАДЗОР И КОНТРОЛА

Царинскиот надзор претставува општи мерки кои ги

презема царинскиот орган со цел да се обезбеди примена на
царинските и други прописи кои се однесуваат на царинската
стока. Царинската контрола, пак, е извршување на конкретни
активности за спроведување на царинскиот надзор.

Синтетизирано, царинскиот надзор и контрола

претставуваат збир на сите мерки што ги преџема царинскиот
орган со цел да се спречи неовластено и недозволено
постапување со царинските стоки од страна на царинските
обврзници, како и да се обезбеди идентичност на царинските
стоки до завршувањето на избраната и одобрената царинска
постапка. Под неовластено постапувањ се подразбира
постапување со царинските стоки од страна на сите субјекти
кои ја пренесуваат, превезуваат, стоката преку царинската,
спротивно на законските прописи. Додека под идентичност на
царинските стоки се подразбира тие да останат потполно во
ист вид, асортиман, количина и квалитет, односно во
соодветен вид, асортиман, количина и квалитет согласно
избраната и одобрената царинска постапка.

230
МЕРКИ НА ЦАРИНСКА КОНТРОЛА

Царинската контрола како сложена активност што ја

преземаат царинските работници, опфаќа бројни мерки меѓу
кои се наведуваат: преглед, чување и спреведување на
царинските стоки, ставање на царински обележја, земањето
мостри, цртежи, проспекти, фотографии и други податоци за
царинските стоки, преглед и претрес на патниците, превозните
и преносните средства, на возачкиот персонал и на посадите.

Преглед на царинските стоки претставува право на

царинските органи да остваруваат постојан увид во состојбата
во која стоките влегуваат во или излегуваат од царинското
подрачје, или пак, прреку него транзитираат, како и постојат
увид во состојбата при движењето на царинските стоки на
целото царинско подрачје, а првенствено во просториите во
кои се сместени.

Чување на царинските стоки подразбира грижа на

царинските органи за царинските стоки: прво, во текот на
превозот, при што превозникот е одговорен стоките што му ги
доверила надлежната царинарница, во текот на превозот да не
бидат оштетени, загубени или уништени; второ, кога се
сместен иво простории и простории за сместување на царински
стоки, вклучително и слободни царински зони, консигнациони
складови и друго,трето, кога се привремено увезени и друго.

Спроведување на царински стоки е посебна мерка на

царинска контрола што се остварува преку ангажирање на
еден ил повеќе царински работници да ги придружуваат
тренспорните средства со кои се превезуваат царинските стоки
на нивниот пат низ царинското подрачје, од влезна па се до
излезна гранична царинарница.

Ставањето на царински обележја (знаци) на царинските

стоки претставува една од најприменуваните мерки на
царинската контрола надзор во стоковиот меѓународен промет.
Царинските обележја се специфицирани знаци, што не смеат
да бидат повредени од страна на царинските обврзници или

231
други лица. Поставувањето и симнувањето на стоковите
обележја е право и обврска на царинските работници.
Царински обележја се царинската пломба, отпечатоците
на царинскиот жиг и на царинскиот печат.
Царинската пломба е плоснато парче од олово или од
друг соодветен материјал, во тркалезна форма, со шуплина во
пречникот што од едната страна за завршува со еден отвор а
од дугата страна со два отвора. Низ пломбата се провлекува
железна жица или канап. При обележувањето на соките,
пломбата се жигосува(пресува) со царински клешти, на кои од
едната страна е втиснат знакот на Царинската управа, а на
другата страна-бројот на клештите, пришто секоја царинска
клешта има посебен број
Царинската пломба се става на транспортно средство, под
услов транспортното средство да:
1. Може да биде пломбирано на лесен и ефикасен начин;
2. Е конструирано таак, да никакви стоки не можат да бидат
извадени или ставени, без да се остават видливи траги, или
без да се оштети или уништи царинската пломба;
3. Нема тајни и скришни места што можат да се искористат за
криење на стоката, и
4. Товарниот простор е лесно достапен за проверка од
царинските органи.
Царинската пломба се става и на самата царинска
стока, на обвивката (амбалажата ) на стоката, на
просторијата или просторот во кои е сместена царинска
стока. При ставање на царинската пломба посебно се
внимава соките да не се оштетат или сторат неупотребливи
аз целите за кои се наменети. Поставуувањето на
царинските пломби мора да биде забележано во
царинските документи а по потреба и во други документи.
Царински жиг е жиг за восок и сув жиг. Жигот за восок
е од месинг, во тркалезна форма, со пречник од 32 мм,
додека сувиот жиг е од челик, во тркалезна форма, со
пречник од 32мм. На царинскиот жиг е втиснат називот на
Царинарницата, Царинска ушрава на Република
Македонија, Министерство за финансии, во концентрични
кругови околу грбот на Република Македонија.
Царинскиот печат е од гума, во тркалезен облик, со
пречник од 32мм, и на него е запишан називот на

232
Царинската испостава, Царинарницата, Царинска Управа,
Република Македонија, Министерство за финансии, во
концетрични кругови околу грбот на РМ.

Царинскиот жиг и царинскиот печат се втиснуваат на

најпогодно место на стоките, на обвивката на стоките, на
транспортното средство, на просторијата или просторот во
којшто е сместена царинската стока, а забелешката за тоа
се внеусва на царинските документи или други документии.
При ставањето на царинскиот жиг и царинскиот печат
посебо се внимава стоките да не се оштетат или сторат
неупотребливи за целите за кои се наменети.
Ако на царинските стоки не може да се стават царински
обележја-пломба, жиг и печат, тогаш царински обележја се
сметаат описот на стоката, списоците, фотографиите,
марката и серискиот број и скици или цртежи со опис на
стоките, заверени од страна на царинскиот орган.

Земањето мостри, цртежи, проспекти, фотографии

и други податоци на царинските стоки е специфична
мерка на царинската контрола. Според оваа мерка, на
почетокот на царинскиот надзор, се врши земање мостра,
како мал, но репрезентативен дел од одредена стока, или
цртежи, проспекти и слично(кога не може да се земе
мостра). Потоа по извршениот транспорт, сместување или
чување на стоката, се врши споредување на мострата,
цртежот, поспектот и слично, со целата царинска стока.

Преглед и претрес на превозните и преносните

средства, на возачкиот персонал и на посадите, како
мерка на царинска контрола подразбира преземање на
потпишани активности: прво, преглед и претрес на
персоналот во тоа средство и личниот багаж што го носат
со себе.

Преглед и претррес на патниците претставува мерка

на цринска контрола што опфаќа два вида дејствија на
царинските органи: прво, преглед на личниот багаж и на
стоките што со себе ги носат патниците во меѓународниот
патнички промет, и второ, личен претрес на патниците.

233
ВИДОВИ НА ЦАРИНСКИ НАДЗОР

Царинскиот надзор претставува општи мерки кои ги

презема царинскиот орган со цел да се обезбеди примена
на царинските и други прописи кои се однесуваат за
царинската стока. Постојат различни видови царински
надзор во зависност од неколку критериуми:
-Според насоката на движењето на царинските стоки
царинскиот надзор се дели на: царински надзор при увоз,
царински надзор при извоз и царински надзор при
превоз на стоки.

Царинскиот надзор при увоз започнува од моментот

кога стоките ќе влезат во домашното царинско подрачје на
увозникот, и трае се до моментот на национализирање на
таа стока, односно до завршувањето на постапката за
нејзино царинење.
Царинскиот надзор при извоз трае од пријавувањето
на стоката за извозно царинење до нејзинито излегување од
домашното царинско подрачје на извозникот.
Царинскиот надзор при превоз на стоки се
спроведува за сето време додека превозната стока е во
домашното царинско подрачје.

-Според начинот на идентификување и евидентирање

на царинските стоки се разликуваат недокументарени
докумантарен царински надзор.
Недокументарен царински надзор се мерките што
царинските органи претежно ги преземаат врз стоките,
патниците и превозните и преносните средства во
меѓународниот промет.
При документарен царински надзор, тежиштето при
надзорот се става врз документите што ја следат стоката.
-Според конкретниот предмет и според времето на
царински надзор, се разликуваат: фактички,
продолжителен и дополнителен царински надзор.

234
 Фактичките царински надзор трае се додека
увозните стоки не се оциринат и не се наплати царина и
другите увозни давачки, односно се додека извозната стока
не го напушти домашното царинско подрачје.

Продолжителен царински надзор со мерките што се

преземаат со цел да се утврди дали царинскиот обврзник ги
почитува условите врз основа на коишто го искростал
правото за ослободување од плаќање царина.

Дополнителен царински надзор се презема по

завржување на постапката заради нови сонанија за
нарушување на условите под стоката е пуштена. Заради тие
нови сознанија, стоките повторно се ставаат под царински
надзор.

235
ЦАРИНСКИ НАДЗОР И КОНТРОЛА ВО РАЗЛИЧНИ
ВИДОВИ НА МЕЃУНАРОРЕН ТРАНСПОРТ

Царински надзор и контрола во патен сообраќај

Царинската контрола кај сите видови превозни средства

во патниот сообраќај се спроведува на местото на кое се
тие ставени на увид. Возачот е должен да му овозможени
на царинскиот орган пристап до сите места во возилото,
каде се наоѓа или може да се најде стоката.

Царинскиот преглед опфаќа преглед на превозното

средство; на стоката што се наоѓа во истото, на патиците
што се превезуваат и на возачкиот персонал. Покрај
преглед, царинскиот орган може да изврши и претрес,
секако доколку има сомнение дека во превозното средство
има скриена стока.
При контрола на автобус, царинските работници имаат
право да побараат, персоналот на возилото и сите патници
со целокупниот багаж да излезат од возилото. За стоката
што не е во сопственост на ниту еден патник, а се наоѓа на
местото што не им е достапно на патниците без дозвола на
возачкиот персонал, одговара возачкиот персонал.
Исто така, и при контролата на патнички автомобил,
царинскиот орган има право да побара од патниците во
својот багаж, да излезат од возилото. За најдена стока што
не е во сопстеност на патниците, одговара возачот на
патничкото возило.

Царински надзор и контрола на железнички сообраќај

Железничките превозни средства и стоките што се

внесуваат во или се изнаесуваат од домашното царинско
подрачје, се ставааат на увид на царинскиот органи кај
пограничната железничка станица. Пограничната
железничка станица е должна да го извести царинскиот
орган за времето на пристигнување и на заминување на

236
возовите, како и за колосекот на којшто ќе застане возот. Во
текот на царинската контрола, во возот е дозволен пристап
само на овластени службени лица и на работниците на
железницата.
Стоков промет: Железницата по пристигнувањето на
возот од странство и негово постапување на железничкиот
царински колосек, до царинскиот орган доставува список на
вагоните и железничките превозни листови (товарни
листови). Врз основа на зависност од тоа дали: (1) џтоките
се истоваруваат на влезната железничка станица; или (2)
стоките се предмет на транзитна постапка (се упатуваат во
приемна железничка станица во внатрешноста или на
излезна гранична железничка станица).
Возовите што заминуваат во странство исто така се
ставаат на увид на царинскиот орган. Имено, железницата
усно го става на увид возот ако во композицијата има само
празни вагони, а доколку само во еден вагон има царинска
стока, ставањето на увид го врши по писмен пат.
Царинскиот орган презема мерки на царински надзор
(преглед на возот, на товарот и на документите), а доколку
се исполнети сите услови за тоа ја известува железницата и
возот може да го напушти домашното царинско подрачје.
Патнички промет: При пристигнувањето на патнички воз
во граничната железничка станица, тој запира на
царинскиот колосек, а граничниот царински орган веднаш го
става под царински надзор. Најпрво ги прегледува
локомотивата, моторните вагони, тендерите, службените
вагони и персоналот, по што персоналот може да го
напушти возот. Потоа царинскиот орган врши преглеед на
личниот багаж на патниците и на стоките што ги носат со
себе. Најчесто прегледот се врши во возот запрен на
царинскиот колосек, но прегледот може да се врши во
просториите на железницата, и тоа: на патници кои
излегуваат на граничната железничка станица и во таа
царинска испостаба се врши дефинитивно царинење; на
патници што носат многу багаж за чиј преглед е потребно
подолго време, и на патници што сториле или за кои има
основно сомнение дека се сторители на царински прекршок.
Во одредени случаи, а со цел возот да не се задржува
долго време на железничката станица, прегледот може да

237
се врши и во текот на движење на возот пришто
железницата е должна да ги обезбеди сите неопходни
услови (да обезбеди просторија за царинските работници;
да обезбеди бесплатен превоз на царинските работници и
сл.).

Царински надзор и контрола во воздушен сообраќај

Воздухопловите што имаат дозвола да летаат преку

домашното царинско подрачје, можат: (1) да летаат низ
воздушните коридори што се опредлен за меѓународен
воздушен сообраќај, и (2) да слетуваат на и да полетуваат
од воздухопловните пристаништа отворени за меѓународен
сообраќај.
Стоков промет: Царинскиот надзор започнува со
поставувањето на воздухопловот на царинската
платформа.
Водачот на воздухопловот што доаѓа од странство е
должен до царинскиот орган да достави стоков манифест во
кој се наведуваат податоци: за воздухопловот, за
воздухопловното пристаниште и државата во која е
регистриран воздухополовот; за местото на товарање и
истоварување на стоката; бројот на превозните исправи;
податоци за товарот што се пренесува со воздухопловот
(вид на стоката, вкупен број пакети, бруто тежина итн.) и др.
По приемот на стоковиот манифест, царинскиот орган
врши преглед на воздухопловот, и тоа особено споредба на
податоците содржани во стоковиот манифест со состојбата
на стоката по количество и обележја на колети. Царинскиот
орган може да изврши и претрес на воздухопловот доколку
постои сомнение дека во него е сместена скриена стока. По
извршениот преглед на воздухопловот, доколку се
исполнети сите услови, царинскиот орган дозволува
истоварувуање на стоката од воздухопловот.
Патнички промет: Компаниите што вршат јавен
превоз во воздушниот сообраќај се должни на царинските
органи на меѓународните пристаништа за воздушен
сообраќај да им достават ред на летање во редовниот
сообраќај, како и благовремено да ги известуваат за
промените во редовниот ред на летање; за специјалните

238
 летови; зас екое доцнење подолго од половина чац и друго.
Дел од воздухопловното пристаниште наменет за
меѓународен воздушен сообраќај се определува како
меѓународен простор, што се состои од: царинска
платформа, чекални за патниците, локали, продавници и
други простории од чекалната; простор за сортирање на
патничкиот багаж и простор за преглед на багажот што со
себе го носат патниците.
Воздухопловите, нивниот екипаж, патниците и патничкиот багаж и стоките,
подлежат на царински надзор, и тоа (1) при доаѓање од моментот на преминување
преку царинска линија до завршување на царинската постапка, и (2) при
полетување од моментот на започнување на царинската постапка до
пеминувањето на царинската линија.
Екипажот на воздухопловот во меѓународниот сообраќај има предност при
царинска контрола, пришто царинскиот орган може да одреди, царинскиот
преглед на стоките и багажот што со себе го носат членовите на екипажот да се
изврши на посебно место.
Влегувањето и излегувањето на патници, како и внесувањето и
изнесувањето на стока во меѓународниот простор се врши под царински надзор.
До започнување на непосредната царинска контрола, патниците се во чекалната,
и по најмалку два приода изелгуваат од меѓународниот простор: едниот приод
(зелен појас) е за патниците кои носат стока што не треба да му се стави на увид
на царинскиот орган, додека другиот приод(црвен појас) е за патниците кои се
должни стоката да му ја стават на увид на царинскиот орган.
При транзитни линии( летовите на воздухоплови преку царинското
подрачје при што воздухопловите слетуваат на меѓународни воздухопловни
пристаништа на царинското подрачје согласно редот на летање или мораат да
следат заради дефект, гориво, атмосферски услови итн), царински преглед на
предметите што со себе ги носат членовите на екипажот и патниците, како и
нивниот багаж, по правило, не се врши, доколку патниците и екипажот не го
напуштаат воздухопловот или доколку се задржат само во меѓународниот
простор.
Багажот што во меѓународниот воздушен сообраќај не пристигнал со
патниците( загубен багаж), превозникот е должен да го пријави на царинскиот
орган веднаш по слетувањето на воздухопловот со кој багажот пристигнал.
Прегледот на овој багаж го врши комисија за преглед составена од еден цариник,
и најмалку еден претставник на превозникот или од него овластено лице. Ако во
загубениот багаж нема стока што подлежи на плаќање царина, тогаш тој му се
става на располафање на овластено лице на аеродромот за понатамошна
достава. Но, доколку загубениот багаж содржи стока што подлежи на плаќање

239
царина тогаш се сместува под царински надзор кај претпријатието за аеродромски
услуги или се упатува до друг царински орган каде ќе се изврши неговото
царинење.

Царински надзор и контрола на сообраќајот по воден пат

Субјектите кои вршат пловидба по воден пат имаат обврска да го известат

царинскиот орган за плобидбениот ред на пловните објекти што сообраќаат со
странство, како и за слободната пловидба со странство.

Царинскиот надзор над пловните објекти што доаѓаат од странство започнува

веднаш по пристигнувањето во царинскиот гат, а по потреба може да се врши и
додека пловниот објект се наоѓа на сидриштето.

Пловните објекти што пловат низ територијалните води на Република

Македонија мораат да поседуваат посебен документ, ннаречен стоков манифест.
Во овој документ се наведуваат податоци за пловниот објект; заповедникот на
објектот; број и вид на колетите, количината и називот на стоките, и слично.

Пловниот објект и стоката натоварена на истиот се пријавува на царинскиот

орган, и при негово пристигнување и при заминување. Документ што се користи за
оваа намена е тнр. Царински манифест, кој во зависност од насоченоста на
ппловниот објект може да биде пристигннувачки и замнувачки царински
манифест.

Царинскиот преглед опфаќа: преглед на сите простории на пловниот објект;

преглед на погонскиот и потрошниот материјал со податоците наведени во
стоковиот манифест; преглед на товарот, односно сравнување на податоците
наведени во стоковиот и царинскиот манифест со состојбата на товарот;
предметите што им припаѓаат на ченовите на посадата; багажот на патниците што
го дале на превоз на пловниот објект; животните намирници, и друго.
Доколку сите услови се исполнети, царинскиот орган дозволува стоката да се
истовари и патниците да го напуштат пловниот објект, при пристигнување,
односно дозволува пловниот објект да го напушти пристаништето, при
заминување.

240
Царински надзор и контрола во поштенскиот сообраќај

Поштата е должна поштенските пратки со стока што подлежи на царинска

контрола, а што се извезуваат од или се увезуваат во царинско подрачје да му ги
стави на увид на царинскиот орган. За потребите на царинската контрола, а со
налог на царинскиот орган, поштата ги подготвува, достаува, отвара и затвара
сите пратки што подлежат на царински надзор. Тежината на пратките се утврдува
врз основа на мерењето на поштата за царинење. При царинската контрола,
освен царинскиот орган и поштенскиот службеник, може да присуствува и
примателот или од него овластено лице.

241
ЦАРИНСКИ МЕРКИ ЗА ЗАШТИТА НА ПРАВАТА ОД ИНТЕЛЕКТУАЛНА
СОПСТВЕНОСТ

Права од интелектуална сопственост се права од индустириска сопственост

и авторски и сродни права. Значи како права од интелектуална сопственост се
сметаат патенти, лиценци, трговски марки, заштитно географско потекло,
авторски права и друго.

Носител на право од интелектуална сопственост е секое домашно и

странско лице( правно и физичко) кое е носител на правото од патент,
индустриски дизајн, трговкс марка, ознака на потекло, географска ознака, авторско
право или сродно право или сродно право. За носители се сметаат и лицата кои
се застапници на носителите на правото или имаат право да користат некое од
правата од интелектуална сопственост.

Како стока со која се повредува правото од интелектуална сопственост се

смета:
- Фалсификувана стока, кај која без согласност на носителот на правото
стои идентична трговска марка со важечката трговска марка регистрирана
за ист вид на стока;
- Пиратска стока, која е направена или која содржи примероци направени
без согласност на носителот на авторското или сродното право, и
- Стока со која се повредува правото на патент, индустриски дизајн, ознака
на потекло или географска ознака.

Во случаите кога постои опрадано сомнение дека со царинската стока

се повредува право од интелектуална сопственост, царинските органи
превземаат дејствија и мерки за заштита на тоа право.

Кога царинскиот орган постапува со стока која е декларирана за

пуштање во слободен промет, за извоз, за транзит, за царинско складирање
или со стока која се внесува во или се изнесува од царинското подрачје на
Република Маедонија, а воедно има основано сомнение дека со таквата
стока се повредува право од интелектуална сопственост, тогаш се
присташува кон одложување на пуштањето на стоката или истата се
задржува под царински надзор.

242
 За да ги поврди своите причини за сомневањето, царинскиот орган
може да побара од носителот на правото да му ги достави сите потребни
податоци.

По потврдувањето на причините за постоење на повреда на право од

интелектуална сопственост, царинскиот орган ги известува декларантот или
сопственикот на стоката и носителот на конкретното право. Носителот на
правото во рок од 3 работни дена до Царинската управа да поднесе
барање, тогаш царинскиот орган го одобрува пуштањето на стоката или
дозволува да се спроведуваат бараните царински формалности.

Во барањето за превземање на дејствија се наведува прецизен и

детален технички опис на стоката; посебни податоци кои носителот на
празвото може да ги има за видот на измамата, и лицето за контакт
назначено од страна на носителот на правото. Кон барањето, се доставува
и доказ дека е носител на правото за предметната стока, како и изјава за
превземање на одговорност. Со изјавата, носителот на правото на
опственост превзема одговорност кон декларантот или сопственикот на
стоката и се соглсаува дека ќе ги сноси сите трошоци настанати за чување
на стоката под царински надзор доколку постапката се прекине заради
негов пропуст или се утврди дека предметната стока не повредува право од
интелектуална сопственост.

Царинската управа го обработува барањето и во рок од 30 работни

дена донесува одлуки. Имено, барањето се отфрла доколку е непотполнно,
а при негово прифаќање Царинската управа го определува рокот во кој
надлежниот царински орган треба да ги превземе соодветните дејствија ( не
подолг од 1 година од прифаќањето).

По приемот на одлуката за прифаќање на барањето, царинскиот орган

го одложува пуштањето на стоката или ја задржува истата под царински надзор.
За своите дејствија, како и за можноста да се спроведе поедносавна постапка за
уништување на стоката го известува декларантот или сопственикот на стоката и
носителот на правото. Носителот на правото во рок од 10 работни дена ( 3
работни дена за лесно расиплива стока) треба да го извести царинскиот орган
дека е почната постапка за утврдување дали е повредено правото од
интелектуална сопственост со подесување на доказ од надлежен суд или друг

243
надлежен орган. Во спротивно, царинскиот орган ќе ја пушти стоката под услов да
се завршат сите царински формалности.
На барање на носителот на правото, царинскиот орган може да го
извести за имињата и адресите на испраќачот, примачот, декларантот или
сопственикот на стоката за која постои сомневање дека го повредува правото од
интелектуална сопственост, само доколку се употребат во постапката за
утврдување на повреда на правото. Исто може да се одобри преглед на стоката и
земање мостра согласно прописите, за анализа и водење натамоѓна постапка, кои
мора да се вратат по завршување на анализата.

Царинскиот орган може да спроведе поедноставна постапка за

уништување на стоката со согласност на носителот на правото без да се утврди
дали некое право од интелектуална сопственост било повредено ако во рок од 10
работни денова( три работни дена за лесно расиплива стока) носителот на право
достави писмена согласност од декларантот или сопственикот на стоката за
отстапување за уништување. Уништувањето се врши на трошок и одговорност на
носителот на правото. Декларантот или сопственикот на стоката може директно
до царинскиот орган да достави согласност за уништување на стоката. Доколку во
предвидениот рок од приемот на известувањето декларантот или сопственикот на
стоката недвосмислено не се спротистават на уништувањето се смета дека дале
согласност тоа да се изврши.

Декларантот, сопственикот на стоката или увозникот може да побара да се

пушти спорната стока под услов да поднесе гаранција откако ќе бидат завршени
царински формалности и доколку не е донесена мерка за привремено одземање
на стоката од надлежен орган. Видот, постапката и начинот на поднесување на
гаранцијата, нејзината наплата и враќање ги потпишува министерот за финансии
и истата мора да биде доволна да ги заштити интересите на носителот на
правото.

Трошоците за чување и одржување на стоката за време на одложување

на пуштањето или задржувањето ги сноси подносителот на барањето за
преземање дејствија.

Стоката за која по завршувањето на постапката е утврдено дека

повредува право од интелектуална сопственост, не смее да се внесе во
царинското подрачје на Република Македонија, да се пушти во слободен промет;
изнесе од царинското подрачје на Република Македонија извезе, повторно извезе,
стави во одложувачла постапка или внесе во слободна зона или слободен склад.

244
ПОШИРОКА ЛИТЕРАТУРА
1. Биљаноска д-р Јованка, Гогоски д-р Ристо, Надворешно-трговско и девизно
работење, ФТУ- Охрид, 2005
2. Биљаноска д-р Јованка, Надворешна трговија-теорија, полтика, практика,
второ издание, ФТОН Охрид, 2005
3. Биљаноска д-р Јованка, Царински систем и царинско работење, ФТУ-
Охрид, 2004
4. Вељановиќ д-р Душан, Надворешно-трговски и девизен систем, Партнер-
инвест, Скопје, 1991
5. Вељковиќ д-р Душан, Царински систем, ФТУ-Охрид,1996
6. Тодоровиќ проф.д-р Томислав, Царинско пословање, Београдска пословна
школа, Београд, 2005
7. Царински закон, Службен весник на РМ, бр. 39\2005
8. Закон за царинските мерки за заштита на правата од интелектуална
сопственост, СЛужбен весник на РМ,бр.38/2005
9. Уредба за спроведување на Царинскиот закон, Службен весник на
Република Македонија, бр.66/2005

245
Глава 10

ЦАРИНСКИ ДОЗВОЛЕНО ПОСТАПУВАЊЕ ИЛИ УПОТРЕБА НА СТОКА

Постапки пред отпочнување на царински дозволено постапување или

употреба на стока

Документи во царинските постапки

Царински постапки

Други видови на царински дозволено постапување или употреба на

стока

246
247
Глава 10: ЦАРИНСКО ДОЗВОЛЕНО ПОСТАПУВАЊЕ ИЛИ УПОТРЕБА НА
СТОКА

ПОСТАПКИ ПРЕД ОТПОЧНУВАЊЕ НА ЦАРИНСКО ДОЗВОЛЕНО

ПОСТАПУВАЊЕ ИЛИ УПОТРЕБА НА СТОКА

Царинско дозволено постапување или употреба на стока се одредува

за стока која влегла во домашното царинско подрачје и за домашна стока
која е декларирана за извоз, без оглед на видот, количината, потеклото,
одредиштето или начинот на отпремување на истата. Под царинско
дозволено постапување или употреба на стока се подразбира:
(1) Ставање на стока во царинска постапка;
(2) Внесување на стока во слободна зона или слободен склад;
(3) Уништување на стоки; и
(4) Отстапување на стока во корист на држава.

Пред да се определи царински дозволено постапување или

употреба на стока, над истата се спроведуваат неколку постапки, и тоа:
(1) Внесување на стока во царинското подрачје;
(2) Ставање на стока на увид на царинскиот орган;
(3) Поднесување на збирна декларација или друг документ;
(4) Пдредување на царински дозволено постапување или употреба на
стока, и
(5) Привремено чување на царинската стока.

Внесување на стока во царинското подрачје: Веднаш по

внесувањето на стоката во царинското подрачје, таа е под царински
надзор и без одлагање се упатува до најблиската царинска испостава
по поминување на царинската линија по најкраткиот вообичаен пат.
Стоката може да се упати и во слободна царинска зона, доколку

248
стоката може директно по преминување на царинската линија да се
внесе во истата( по воден или воздушен пат, или по копнен пат без
преминување во други делови на царинското подрачје). До најблиска
царинска испостава се упатуваат и стоки во туристички, пограничен,
поштенски промет и промет од незначителна економска важност.
Ставање на стока на увид на царинскиот орган: По
пристигнување до одредишната најблиска царинска испостава,
лицето кое ја внело стоката во царинското подрачје има обврска да ја
стави истата на увид на царинскиот орган. Стоката се става на увид
во работниот простор на царинскиот орган во текот на неговото
редовно работно време (директорот на Царинската управа го
утврдува редовното работно време). Царинскиот орган одлучува за
местото на увидот. Доколку царинскиот обврзник побара, а
царинскиот орган дозволи, тогаш стоката може да се стави на увид и
надвор од работниот простор и надвор од редовното работно време
на царинскиот орган. Трошоците за тоа ги сноси царинскиот обврзник.
Во постапката на ставање на увид на царинската стока, стоката
може да биде предмет на претходен преглед и од истата може да
биде земена мостра. Претходен преглед се одобрува по усно барање
на лицето кое е должно да утврди царински дозволено постапување
или употреба на стоката. Царинскиот орган може да побара и
писмено барање за претходен преглед, што е заадолжително за
земањето на мостри.

Писменото барање треба да ги соджи следните податоци:

1. Име и презиме или назив и адреса на барателот;
2. Место каде се наоѓа стоката;
3. Број на збирната декларација доколку е поднесена, или податоци
за претходната царинска постапка или податоци за
идентификација на транспортните средства на кои се наоѓа
стоката;
4. Причини поради кои се бара преглед на стоката и земањето на
мостри;
5. Сите други податоци потребни за идентификација на стоката.

Одобрението се издава во вид на забелешка на барањето.

Притоа царинскиот орган, согласно видот на стоката, го одредува
начинот на кој ќе се изврши прегледот, количината на стоката што
ќе биде земена како мостра и слично. Подносителот на барањето

249
ги сноси ризикот и трошоците за отпакување, мерење, повторно
пакување и секоја друга операција со стоката, како и трошоците за
анализа на стоката.
Поднесување на збирна декларација или друг докумет:
Лицето кое ја внело стоката во царинското подрачје, за стоките
кои се ставени на увид, до царинскиот орган поднесува посебен
царински документ, наречен збирна декларација. Овој документ не
се поднесува за стоките што ги увезуваат патниците и за
поштенските пратки.
Рок за поднесување на збирна декларација е првиот работен
ден по денот кога стоката е ставена на увид. Доколку пред истекот
на овој рок се спроведат сите формалности за одредување на
царински дозволено постапување или употреба на стоката, тогаш
збирната декларација не се поднесува.
Збирната декларација претставува посебен образец во кој се
наведуваат податоци за одговорното лице, за превозното
средство, како и за стоката (ознака и опис на стоката, вид и број
на колети, претходни документи и др). Во практиката, како збирна
декларација може да се прифати и друг комерцијален документ
што ги содржи потребните податоци.
Одредување на царински дозволено постапување или
употреба на стока: Декларантот има обврска да одреди
царински дозволено постапување или употреба на стоката.
Ако стоката е опфатена со збирна декларација, рокот за
одредување на царински дозволено постапување или употреба на
стоката е 20 дена од денот на поднесување на збирната
декларација. Царинскиот орган може да одреди и друг рок за
одредување на царински дозволено постапување или употреба на
стоката.
Привремено чување на царинската стока: Од моментот на
ставање на стоката на увид до одредување на царински
дозволено постапување или употреба, стоката има третман на
привремено чувана стока. Истоварот на стоката, прегледот на
стоката и транспортното средство, како и пресметувањето на
истоварената стока се под целосна надлежност на царинскиот
орган.
Во текот на привремено чување, стоката се сместува во
места одредени од царинскиот орган. Со просториите за
привремено чување на стокаможе да управува царинскиот орган
или друго лице. Во случај кога друго лице управува со овие

250
простории, царинскиот орган може да бара соклучарство
(просторијата да биде заклучена со две брави, пришто клучот од
едната брава го чува царинскиот орган) и водење на посебна
евиденција за привремено чуваната стока.

ДОКУМЕНТИ ВО ЦАРИНСКИТЕ ПОСТАПКИ

Стокови документи

Стокови документи се оние што се сврзани со стоката и

стоковите текови во надворешната трговија. Основни стокови
документи се: фактурата, спецификација на стоката и листата на
пакување.
Фактурата претставува комерцијален документ што се
испраќа до примателот на стоката. Во фактурата прецизно се
наведуваат податоците за испорачаната стока, и тоа: вид,
количина, цена и вкупна вредност, како задолжителни елементи и
други дополнителни податоци, утврдени со купопродажниот
договор. Во случаите кога реализацијата на купопродажниот
договор се врши со една испорака, тогаш фактурата гласи на
вкупната вредност на договорот. Но, доколку реализацијата на
купопродажниот договор се врши со повеќе испораки, тогаш за
секоја испорака се испраќа поединечна фактура. Реализацијата на
договорот, во овој случај, ќе се изврши со етапно фактурурање, а
бројот на фактурите зависи од бројот на испораките. Во
надворешно-трговско работење се јавуваат различни видови
фактури, како што од претходна фактура ( во која се наведувааат
само договорниte елементи, а по утврдувањето и на другите
елементи на испораката се доставува конечната фактура), про-
форма фактура (претставува еден вид понуда, односно се
доставува без да се изврши договарање или испорака на стока, и
оттука не повлекува обврска за нејзино плаќање) и други.
Спецификација на стоките претставува список на
испорачаните стоки по видови. Овој документ претставува прилог
кон фактурата или кон други документи, доколку во истите не
можат да се наведат сите видови стоки.
Листата на пакување е стоков документ сличен на
спецификацијата на стоките. Овој документ е список на стоките по

251
видови пакувања, односно по колети. Листата на пакување се
приложува кон фактурата на стоката.
Транспортни документи

При транспортот на стоките во меѓународниот промет се

издаваат бројни документи за регулирање на односите помеѓу
налогодавачот и превозникот на стоките коишто се нарекуваат
транспортни документи. Овие документи ја придружуваат стоката
за време на нејзиниот меѓународен транспорт независно од видот
на сообраќај. Бројот на транспортните документи за превоз на
стока по одредена надворешно-трговска работа зависи од бројот
на учесниците во таа работа, како и од видот на транспортот,
односно од бројот на пресмерувања на стоката од еден вид во
друг вид на транспорт за време на превозот на стоката од
седиштето на ипорачателот до седиштето на примачот на таа
стока.

Транспортните документи имаат големо значење при

спроведување на царинската постапка и при непосредно
царинење на стоките, особено поради фактот шро од нив се
согледуваат битни елементи на царинската вредност на стоката,
како што се трошоците за транспорт, истовар, утовар на стоката и
др.
Во надворешно-трговската практика се диференцирале две
основи групи транспортни документи, и тоа: прво, општи
транспортни документи, и второ, специфични транспортни
документи.
Општите транспортни документи претставуваат товарните
листови што ги издаваат превозницие при преземањето на
стоките за нивен транспорт во одделните видови меѓународен
сообраќај.
Во зависност од видот на меѓународниот сообраќај со којшто
се врши транспорт на стоката, разликуваме: поморски
коносман(во поморскиот транспорт); авионски товарен лист(во
воздушниот транспорт); железнички товарен лист- CIM( во
елезничкиот транспорт); камионски товарен лист – CMR (во
друмскиот транспорт); речен коносман (во речниот транспорт);
езерски товарен лист(во езерскиот транспорт); мултимодален
транспортен лист (во комбинираниот транспорт); и други
документи:

252
 Специфичните транспортни документи, во основа се оние
чија што примена е пропишана со одредени меѓународни
конвенции. Во оваа група особено се издвојува карнетот TIR.
Kaрнетот TIR , востановен со Царинската конвенција за
меѓународен друмски превоз, претставуваспецифичен
транспортен документ со којшто се овозможува брз проток на
стоки во меѓународниот друмски сообраќај.
Согласно регулативата при издавањето на ТИР карнетите се
јавуваат три лица: IRU, националните здруженија-гаранти и
срумските превозници.
IRU, односно Меѓународната унија на друмски превозници е
организацијата која ТИР карнетите им ги издава на националните
здруженија- гаранти. Меѓусебните права и обврски ги регулираат
со потпишување на посебен докумет тнр. Акт за ангажирање.
Националните здруженија-гаранти се домашни организации
кои, согласно со Актот за ангажирање потпишан со ИРУ, издаваат
ТИР карнети на националните друмски превозници. Тоа го вршат
согласно условите пропишани со Декларацијата за ангажирање
потпишана со превозниците.
Друмските возила што ги исполнуваат условите да
превезуваат стока под режимот на ТИР карнет( да можат лесно да
ставаат царински белези, да нема скриени места, да може лесно
да се спроведуваат царинските мерки и друго), подлежат на
поедноставни мерки на царинска контрола при преминувањето на
царинско граничните премини. Всушност, пи преминувањето на
царинско граничните премини, возилата можне кратко се
задржуваат, бидејќи не се врши целосен царински преглед, туку се
врши преглед само на документите и на царинските стокви
белези, што се поставени во првата царинарница при поаѓање на
друмското возило. Единствено, првата царинарница при поаќање
на друмското возило. Единствено, ако се утврди дека се
повредени царинските белези, тогаш на граничниот царински
премин ќе се изврши преглед и претрес на друмското возило и на
стоката што се превезува. Царинските стокови белези можат да се
повредат само во крајната цацринарница што ќе го спроведе
увозното царинење на стоката.
Со ТИР карнет се превезуваат стоки што можат да бидат
затворени во друмското моторно возило, но и кабасти стоки што
не можат да се затворат во возилото, но само под услов да можат
да се стават царински белези.

253
 Користењето на погодностите на карнетот ТИР е условено со
осдредување на гарант, кој е издавач на карнетите ТИР и
финансиски гарантира за царинските стоки што се превезуваат
под тој режим. Гарантот се обврзува, дека во случај на
неовластено поставување на царинските стоки, нивно оштетување
или исчезнување наместо превозникот, односно сопственикот на
царинската стока, ќе ја плати царината и сите други давачки.

ЦАРИНСКИ ДОКУМЕНТИ

Царинските обврзници се должни до надлежните царински органи

да поднесат документи со коишто ќе се спроведуваат активностите во рамки на
царинската постапка во поширока смисла на зборот. Во оваа група спаѓаат бројни
документи чија што форма, начин на пополнување, начин на издавање и слично
се детално утврдени со нормативните акти на секоја држава. При утврдувањето
на националните акти, особено внимание се посветува и на меѓународните
спогодби, секако поради неопходноста од меѓународна унификација на
царинските документи во меѓународната трговија.

Во групата царински документи спаѓаат царинските декларации од сите

видови чие што задолжително се оиднесуваат до царинските органи при
спроведување на активностите во царинската постапка. Нивната форма,
содржина и начинот на нивно пополнување детално се утврдени во националната
регулатива. Царинските декларации се група на документи во која спаѓаат
Единствениот царински документ, Елементарната декларација и Декларацијата за
царинска вредност на стоките.

Единствениот царински документ- ЕЦД, нашироко применуван во

европската практика, претставува мултинаменски и мултирежимски документ,
односно се применува при сите видови меѓународен промет на стоки и сите
видови царински режими: за дефинитивен увоз наменет за сите видови
потрошувачка; редовен извоз и увоз; за привремен извоз, односно привремен
увоз; за друго. Единствениот царински докумен е самокопирен образец составен
од осум листови, нумерирани од 1 до 8, од кои преку сепарирање се соочуваат
пооделни сетови согласно операцијата во конкретната царинска процедура( во
зависност од видот на надворешно-трговската трансакција и царинскиот режим).

254
ЕЦД за извоз се корити за извозно царинење на стоки, а се состои од следните
листовите:
- Лист нумериран со број 1 (наменет за царинскиот орган што го врши
извозното царинење);

- Лист нумериран со број 2 (во два примероци, од кои еден за статистичкото

одделение на царинската служба, а другиот за Народната банка), и

- Лист нумериран со број 3 (најчесто во два, но по барање може и во повеќе

примероци, наменети за извозникот на стоката).

ЕЦД за увоз се користи за увозно царинење на стока. Сетот на ЕЦД увоз се

состои од следните листови:
- Лист нумериран со број 6 (за царински орган што го врши увозното
царинење на стоката);

- Лист нумериран со број 7 (во два примероци, од кои еден за статистичкото

одделение на царинската служба, а другиот за Народната банка) и

- Лист нумериран со број 8(најчесто во два, но по барање може и во повеќе

примероци, наменети за увозникот на стоката).

ЕЦД за транзит покрај за царинење при превоз на стока низ домашното

царинско подрачје, се користи и за упатување и преупатување на стока во
внатрешни царински испостави. Сетот на овој документ се состои од
следните листови:
- Лист нумериран со број 1( за појдовниот царински орган);

- Лист нумериран со број 4 ( за одредишниот царински орган), и

- Лист нумериран со број 5 (кој оредишниот царински орган оверен го враќа

до појдовниот царински орган, односно врши потврдување на прием на
стоката и/или нејзино изнесување од земјата).

ЕЦД за извозно-транзитна постапка што се применува во случај кога

извозното царинење се врши во внатрешен царински орган и со истиот
документ се упатува до излезен царински орган, се состои од
- Лист нумериран со број 1 (наменет за царинскиот орган што го врши
извозното царинење);

255
- Лист нумериран со број 2 (во два примероци, од кои еден за статистичкото
одделение на царинската служба, а другиот на Народната банка);

- Лист нумериран со број 3 (најчесто во два, но по барање може и во повеќе

примероци, наменети за извозникот на стоката);

- Лист нумериран со број 4 (за одредишниот царински орган), и

- Лист нумериран со број 5 (за потврда на прием на стоката и нејзино

изнесување од земјата).

Користење на Единствениот царински документ реално овозможува

ефикасна контрола при царинењето на стоките, односно дали се извршени
сите неопходни активности пропишани со царински прописи.

Збирна декларација: Збирната декларација се поднесува до

царинскиот орган при ставање на соката на увид, доколку веднаш не се
побара определена царински дозволена употреба или користење на
стоката. Оваа декларација ја поднесува лицето кое ја внело стоката во
домашното царинско подрачје или лицето на кое поминала обврската за
пренесување на стоката по внесувањето во царинското подрачје.

Образецот на збирна декларација се состои од три листа:

- Лист наменет за царинскиот орган;

- Лист наменет за контрола, и

- Лист наменет за одговорното лице на кое му е дадено одобрение од

царинскиот орган за привремено чување на стоката.

Збирната декларација содржи податоци потребни за утврдување на

идентичноста на стоката.

Декларацијата за царинската вредност на стоките претставува

основен царински документ за утврдување на царинската вредност на
стоките( најчесто во увозот), која што претставува основица за
пресметување на износот на царината ad valorem и другите увозни давачки.
Овој документ го пополнува царинскиот обврзник, или од него овластено
лице, додека царинските органи оп извршената контрола на исправност на
податоците, врши негова заверка.

256
 Во декларацијата за царинска вредност на стоките има неколку групи
рубрики: рубрики за нето вредноста на стоката; рубрики за трошоци што се
засметуваат во царинската вредност; рубриките за трошоците штп не се се
засметуваат во царинската вредност на стоката и други. Царинската
вредност се утврдува кога на нето вредноста на стоката ќе се додаде
вредноста на трошоците што се засметуваат (транспортни трошоци,
трошоци за осигурување, трошоци за амбалажа, платени провизии на ино-
посредници, сразмерен дел од вредноста на стоките што купувачот ги
набавил во странство и истите му ги отстапил на извозникот и др.), а ќе се
одземе вредноста на трошоците што не се засметуваат во царинската
вредност на стока (транспортни трошоци, трошоци за осигурување,
трошоци за монтажа, камати и други трошоци на финансирање и др.).

Други документи

Во групата други документи во надворешната рговија спаѓаат

документите сврзани со осигурувањето на стоката, документите џа
потврдување на потекло на производот, документи за одобрување на
надворешно-трговскиот промет и други.
Документи за осигурување на стоката во надворешната трговија се
полисите за осигурување.
Полиса за осигурување е документ издаден ос страна на
осигурителната компанија во кој се наведени начинот и условите на
осигурувањето. Во полисата се наведуаат податоци за стоката, за
превозното средство, ризиците што се опфатени, висината на премијата и
друго.
Документите за потврдување на потеклото на производите се
издаваат по барање на извозникот со цел да се докаже потеклото на
производот заради користење на одредени преференцијали, особено при
увоз (на пример, безцарински увоз), но и во случаи кога тоа е услов за
остварување на продажба на сока на одреден пазар. Најчесто применувани
документи за ваква цел, се документите Цертификат за потекло (ertificate
of origin) и ЕУР.1.
Најголем број на податоците што се внесуваат во Цертификатот за
потекло и во ЕУР.1, во основа, се исти, и тоа: назив, адреса и земја за
извоникот; назив, адреса и земја на примачот на стоката; земјите на
извозникот и примачот на стоката; одредени детали врзани за транспортот

257
на стоката; описот на стоката; вид на амбалажа и број на колеги; бруто маса
на стоката; изјава на извозникот дека наведените стоки се по потекло од
неговата земја и друго.

Цертификатот за потекло и ЕУР.1 ги пополнуваат извозниците, додека

потврдувањето на податоците внесени во нив го вршат царинските органи и
стопанските или трговските комори во земјата на извозникот, респективно.

Во групата на документи за одобрување на надворешно-трговскиот

промет спаѓаат сите потврди, решенија, дозволи и слично издадени од
страна на државните органи заради одобрување за извоз, увоз или превоз
на стоки, кои подлежат на одреден рестриктивен режим.

Решенија за доделен контигент и одобренија се документи издадени

од надлежни државни органи со кои се овозможува увоз и извоз на стоки
што се распоредени на стокови форми контигент и дозвола.

Потврдите за здравствено-санитарна, ветеринарна и

фитопатолошка исправност на животни намирници и предмети за
општа употреба, на животни и на растенија, респективно, се издаваат од
надлежни државни инспекциски служби, со кои се потврдува дека стоките
се здравствено исправни. Со овие потврди се овозможува извоз, увоз и
превоз на стоките. Во спротивно ако надлежниот санитарен орган и
пазаришен инспекторат утврдат дека стоките не се здравствено исправни,
тогаш царинската служба на увозникот ќе му нареди стоките или да ги врати
во странство или истите да се уништат под царински надзор.

258
259
260
261
262
ЦАРИНСКИ ПОСТАПКИ

Стоката се става во царинска постапка преку поднесување на царинска

декларација во која се наведува соодветната царинска постапка, односно дали
станува збор за увоз, извоз, привремен увоз и извоз, транзит, складирање или
друго. Имено, согласно царинската регулатива на Република Македонија, под
царински постапки се подразбираат: пуштање на стока во слободен промет,
транзит, царинско складирање, увоз за облагодарување, преработка под царински
надзор, привремен увоз, извоз за облагодарување и извоз. Впрочем тоа се
царинењето на стоките и царинските постапки со економски ефект.

Царинење на стоки

Царинењето претставува специфична фаза во рамки на царинската

постапка, чија што основна цел е контрола на извршувањето на надворешно-
трговскиот промет и спроведување на мерките на трговската политика. Генерално,
царинењето се спроведува при увоз на стоки (увозно царинење) и при извоз на
стоки (извозно царинење).

Увозното царинење има за цел да овозможи: контрола на увозните текови;

точно утврдување на царината и на другите увозни давачки како обврски што
треба да ги плати царинскиот обврзник; целосно почитување на сите инструменти
и мерки на надворешно-трговскиот и девизниот систем на земјата од страна на
царинцките обврзници; наплата на царината и на сите други давачки во увозот,
итн. Имено, увозното царинење на стоките претставува збир на активности кои ги
вршат царинскиот обврзник и царинскиот орган, се со цел да се спроведе
национализацијата на увозната стока преку доследно почитување на законските
прописи.

Извозното царинење претставуваат сите активности што се преземаат со цел

да се овозможи: контрола на извозните текови; почитување на инструментите на
надворешно-трговскиот и девизниот систем насочени кон извозот; наплата на
извозните давачки и друго. Имено, извозното царинење на стоките претставува
збир на активности што ги вршат царинскиот обврзник и царинскиот орган, се со
цел, преку доследно почитување на законските прописи, стоката да го напушти
домашното царинско подрачје.

263
Активностите што при царинење на стока ги преземаат царинските обврзници и
царинските органи се комплексно и прецизно утврдени во националната
регулатива.

Иницијативата за царинење најчесто потекнува од царинскиот обврзник,

кој преку декларирањето на стоката истата ја пријавува за царинење. Но, во
одредени случаи, иницијативата за царинење може да потекне и од царинскиот
орган, при што станува збор за царинење по службена должност.

Царинскиот обврзник самостојно одлучува при изборот на царинската

испостава каде ќе се изврши царинењето на стоката(месна надлежност). Од ова
генерално право на избор, има и исклучоци, како на пример: царинење на стоки на
царинско-граничен премин во патничкиот промет; царинење на стоки чиј увоз или
извоз е одобрен или условен со решение на надлежна царинарница, и друго.
Притоа, увозното осноано извозното царинење на стоки се врши во различни
места: царинските магацини, царинските стоваришта и царинските терминали во
избраната царинарница, односно царинска испостава, но може да с изврши и
надвор од седиштето на царинската испостава, ако царинскиот обврзник поднесе
такво барање, пришто ги сноси трошоците за патни и дневни трошоци на
цариникот кој го врши царинењето.

Царинењето на стоките може да се изврши по редовна, по поедноставена и

по скратена постапка.

Царинење на стоки по редовна постапка

Царинската постапка за секоја стока започнува со поднесување на

царинска декларација, односно единствен царински докуметн. Царинскиот
декларант ја пополнува царинската декларација, и истата, во утврдени рокови, ја
поднесува до надлежниот царински орган. Царински декларант, согласно
Царинскиот закон, може да биде било кое лице со седиште, односно постојан
престој во Република Македонија, кое му става на увид или може да стави на увид
стока на царинскиот орган, заедно со сите документи потребни за спроведување
на определена царинска постапка. Царинските декларанти можат да поднесат
царинска декларација во свое име и за своја сметка, но и во свое име и за туѓа

264
сметка или во туѓо име и за туѓа сметка, само ако се евидентирани во Царинската
управа. Во овие случаи, царинските декларанти и лицата за чија сметка се
поднесува царинска декларација, солидарно одговараат за точноста на нивните
изјави и декларации, за прифружување кон соодветни царински прописи, како и за
другите права и обврски што произлегуваат од царинските постапки.

Царинењето по вообичаена односно редовно посстапка ги опфаќа следниве

активности:
1. Пополнување и прием на царинската декларација;

2. Формално-документарна контрола;

3. Преглед на стоките и други царински мерки за проверка на царинската

декларација, и

4. Пуштање на стоката

Завршувањето на увозното царинење на стоката, значи момент на

престанување на мерките на царинскиот надзор. Во практиката тоа се
нарекува ‘’национализирање на увозната стока’’, односно од тој момент
увозната стока станува домашна и не смее да подлежи на друг вид давачки,
што не важат за домашните стоки. Извозното царинење на стока завршува
кога стоката го напушта домашното царинско подрачје, а со тоа завршуваат
и мерките на царинскиот надзор при извоз.

Пополнување и прием на царинска декларација

Царинскиот декларант согласно избраната царинска постапка и

одредбите од Правилник за пополнување на царинската декларација и
кодексот на шифри кои се употребуваат врши пополнување на царинската
декларација. Кон царинската декларација, се приложуваат сите документи
потребни за спроведување на бараната царинска политика.

Потоа, царинскиот декларант како покренувач на постапката на

царинење на стоки до надлежната царинска испостава ги поднесува
царинската декларација и сите придружни документи (комерцијална
фактура, товарен лист, полиса за осигурување, документ за потекло на
стоката, документи за извршена ветеринарна, фитопатолоѓка или друга
потпишана контрола и др).

265
 Царинскиот орган иницијално ја проверува царинската декларација, и
во случаите кога е формално-правно исправна, се врши нејзин прием и
заверка, под услов декларираната стока да е достапна за царински преглед.
Еднаш прифатената и заверената декларација од страна на царинскиот
орган, се смета за законски обврзувачки докумант за декларантот, а во
царинската постапка се применуваат прописите што важат на денот на
приемот на декларацијата.
Царинската декларација по барање на царинскиот декларант, може
да биде предмет на дополнувања и измени, како и повлекување.
Имено, царинскиот орган може врз основа на барање на царинскиот
декларант да му дозволи да ја дополни и измени декларацијата, што веќе ја
прифатил со определени податоци, но притоа декларацијата не смее да се
прошири на друга стока, освен на онаа што пробитно се однесувала.
Декларацијата не може да се дополни и измени откако (1) царинскиот орган
ќе го извести декларантот дека има намера да ја прегледа стоката; (2)
откако се утврди дека податоците што декларантот сака да ги дополни и
измени се неточни, или (3) откако стоката била пуштена.

Царинскиот орган по барање на царинскиот декларант ќе го одобри

повлекувањето на веќе примената царинска декларација, доколку
декларантот поднесе доказ дека декларираната стока опфатена во
декларацијата е ставена во погрешна царинска постапка. Во случај кога
царинскиот орган го информирал декларантот за намерата да ја прегледа
стоката, барањето за повлекување на декларцијата нема д се прифатти, се
додека не се изврши преглед на декларираната стока. Царинската
декларација не може да се повлече по пуштање на стоката од под царински
надзор.

Формално-документирана контрола

Во ваа фаза на царинење се врши контрола на примените царински

документи од аспект на тоа дали пополнувањето на истите е извршено
согласно утврдените норми и правила; и дали постои целосно совпаѓање на
податоците наведени во царинската декларација со податоците во
придружните документи.

Царинскиот орган, заради проверка на точноста и правилноста

на прифатената царинска декларација може да бара од декларантот и
други докази з да се провери точноста на наводите во декларацијата, како и

266
 да ја прегледува стоката, зема мостри за анализа, врши подетален преглед
и ги опишува наодите од извршената проверка.
Доколку се констатира формално-документарна исправност се врши
регистрирање на ЕЦД-то, по што може да продолжи царинењето. Во
обратен случај, царинската испостава му наложува на царинскиот обврзник
да изврши корекции во ЕЦД или во придружните документи.

Резултатите од проверката на декларацијата се наменети за примена

на одредбите од царинската постапка што ја побарал декларантот. Доколку
не се изврши проверка на декларацијата, за примена на одредбите од
царинската постапка се земаат податоци што царинскиот декларант ги
навел во декларацијата.

Преглед на стоките и други царински мерки за проверка на

царинската декларација

Следната активност во рамките на царинењето е прегледот на

стоките, односно споредување на податоците наведени во царинските документи
со фактичката состојба. Оваа фаза се спроедува преку фактичко утврдување на
видот, количината, квалитетот и потеклото на конкретната стока што е предмет на
царинење. Напредни активности во оваа фаза се проверка на тарифирањето и на
валоризацијата на стоката, како и проверка на пресметаниот износ на царински
долг во царинската декларација.

Отстранување на царински обележја: На прегледот на стоките му

претходи процес на отстранување или уништување на царинските обележја.
Царинските обележја ставени на стоката или на транспортното средство може да
ги отстрани или унижти само царинскиот орган или друго лице со негова дозвола,
освен ако заради непредвидени околности или виша сила, нивното отстранување
или уништување е неопходно потребно да се заштити стоката или транспортното
средство, за што мора веднаш да се извести царинскиот орган.

Преглед на стоката: Царинскиот орган може да изврши делумен или

целосен преглед на стоките. Исто така, доколку е потребно царинскиот орган
може да побара земање на мостри од стоката што се царини. Царинскиот орган не
е должен на декларантот да му плати надоместок за мострите на стоката доколку
количината, односно вредноста на таа стока е земена како мостра во рамките на
количините пропишани на мостри што овозможуваат нормално спроведување на

267
контролата. Всушност, трошоците за преглед на стоката и за земањето на мостри
се на товар на декларантот. Декларантот има прво да биде прсутен при прегледот
на стоката и земањето мостри.

При вршење на делумен преглед, односно само на дел од декларираната

стока, наодите се однесуваат и на другата стока наведена во истата царинска
декларација. Декларантот може да побара и натамошен преглед на стоката,
доколку смета дека делумниот преглед не е доловен за утврдување на фактите за
остатокот на стоката.

Проверка на тарифирањето на стоката во царинската декларација:

Секоја стока премет на надворешно-трговски промет е наведена во
наименувањето на Царинската тарифа, пришто е одредена со тарифен став,
тарифна ознака и утврдена царинска стапка. Правилното распоредување на
стоките со соодветен тарифен став од износот на царината и другите давачки,
бидејќи за различни стоки се утврдени различни царински стапки. Поради
обврската за точно утврдување на износот на царина и други увозни давачки,
бидејќи за различни стоки се утврдени различни царински стапки. Поради
обврската за точно утврдување на износот на царина и други увозни давачки, во
рамки на оваа фаза од царинење, царинските органи вршат контрола на
тарифирање на стоката (распоредување во соодветен тарифен став) извршено од
страна на царинскиот декларант.

Ако пратката се состои од повеќе видови стоки распоредена во различни

тарифни броеви, царинскиот орган може на барање на декларантот да определи
царината да се пресмета за целата пратка врз основа на распоредувањето во
тарифен број на онаа стока за која што е пропишана највисока царинска стапка,
тнр. Заедничка царинска стапка. Заедничката царинска стапка може да се
примени за стоки распоредени во различни тарифни ознаки, чија вкупна вредност
не надминува 60.000,00 денари, ако пополнувањето на декларацијата со
распоредување и пресметување на царината по секоја од тие тарифни ознаки би
предизвикало толку работа и трошоци што тоа би било во несразмерност со
пресметануот царински долг. Оваа мерка не се применува за видовите на стоки за
коишто при увозот се применуваат рестриктивни форми на увоз, ограничувања
или забрани согласно мерките на трговската политика.

268
 Царинската управа, врз основа на писмено барање на царинскиот
декларант, издава уверение за распоредување на стоката според Царинската
тарифа. Трошоците за издаденото уверение паѓаат на товар на барателот.

Уверението за распоредување на стоката според Царинската тарифа може

да се користи само за определување на висината на увозните или извозните
давачки, како и за определување на висината на извозните стимулации или други
враќања сврзани со водењето на аграрната политика.

Уверението важи една година од денот на издавањето, освен ако се

утврди дека уверението е поништено затоа што се засновува на неточни или
непотполни факти и докази (информации) на подносителот на барањето за
издавање на уверението. Исто така, уверението престанува да важи:
1. Во случај кога заради измена на прописите не веќе во согласност со
важечките прописи;

2. Во случај кога не е веќе во согласност со царинската номенклатура поради

нејзините измени или измените во меѓународните прописи на коишто се
засновува царинската номенклатура, и

3. Ако е поништено или укинато.

Проверка на валоризацијата на стока во царинската декларација:

Износот на царината и другите давачки пто треба да го плати царинскиот
обврзник, покрај од тточното тарифирање на стоката, во голема мера
зависи и од веродостојноста на царинската вредност утврдена во
Декларацијата за царинска вредност. Во оваа фаза, царинскиот службеник
врши контрола на царинската вредност пресметана од страна на
царинскиот обврзник. Оваа контрола опфаќа детална проверка на начинот
на попочнување на Декларацијата за царинска вредност, односно проверка
на релевантноста на утврдените елементи на царинската вредност.

Проверка на утврдениот износ на царинскиот долг: Доколку по

утврдената царинска постапка настанува царински долг, тогаш следна
активност е проверка на пресметаниот износ на давачките. Оваа фаза
опфаќа активности за пресметка на износот на царината со множење на
утврдената царинска вредност со соодветната царинска стапка утвдена во
Царинската тарифа. Исто така, се врши пресметување и на другите давачки
согласно важечките прописи, како на пример: такса за царинско

269
евидентирање; прелевамни за увоз на одредени земјоделски производи, и
друго.

Пуштање на стоката

Царинскиот орган ќе ја пушти стоката веднаш по завршувањето на

проверката на податоците од царинската декларација, односно кога
декларацијата е прифатена без проверка на податоците, ако: (1) се
исполнети условите за избраната царинска постапка и (2) ако за
предметната стока не важат било какви ограничувања или забрани што го
спречуваат спроведувањето на избраната царинска политика.. Ако во една
декларација се опфатени повеќе видови стоки, сите стоки се пуштаат во
исто време.
Ако дошло до создавање на царински долг, стоката не може да се
пушти, се додека долгот не биде намирен или обезбеден со соодветна
гаранција за наплата на царински долг. По извршувањето на уплатата на
царината и дригите давачки, царинскиот обврзник може да ја подигне
стоката и слободно да располага со истата.
Царинскиот орган може да примени посебни мерки, вклучувајќи и
одземање на стоката и нејзина продажба, доколку (1) стоката во рок од
десет дена по нејзиното пуштање, не биде преземана, и (2) доколку стоката
не може да биде пуштена:
1. Затоа што не било можно да се започне или продолжи со преглед на
стоката во рок што го определил царинскиот орган од причини
предизвикани од страна на декларантот;
2. Затоа што документите, што морале да бидат поднесени за одобрување
на избраната царинска постапка, не биле доставени ос страна на
декларантот;
3. Затоа што наплатата или гаранцијата што морала да биде доставена
заради обезбедување на обврските за плаќае на царината, не биле
извршени или доставени во пропишаниот рок или
4. Затоа што за стоката важат забрани или ограничувања, што го
попречуваат спроведувањето на бараната постапка.

Одземената стока, по правило, се продава. Владата на Република

Македонија, по исклучок, може одземената стока бесплатно да ја
отстапи на одредени органи и институции. Доколку одземената стока е

270
потребна за вршење на функцијата, односно дејноста на државни органи
и хуманитарни организации, Владата, истата бесплатно им ја отстапува.
Предметите со историска, археолошка, етнографска, културна,
уметничка или научна вредност, бесплатно му се отстапуваат на
надлежниот орган за заштита на спомениците на културата.

Царинење на стоки во поедноставена постапка во врска со

царинската декларација

Царинење на стоки во поедноставена постапка во врска со

царинската декларација се применуа по три основи:
1. Ослободување од наведување на определени податоци во
декларацијата или ослободување од доставување на определени
документи кон декларацијата;
2. Поднесување на комерцијален и друг службен документ, заедно со
молбата за спроведување на определена царинска постапка, наместо
декларација, и
3. Локално царинење при што се врши декларирање на стоката врз
основа на книговодствените записи на стоката.

Доставените документи мора да ги содржат најмалку оние

податоци што се потребни за евидентирање на стоката и утврдување
на нејзината истоветност.

Поедноставена постапка со непотполна царинска декларација

Поедноставената постапка врз основа на непотполна царинска

декларација, како еден вид на поедноставување на царинската
постапка, опфаќа два вида на ослободување, и тоа (1) ослободување
од наведување на определени податоци во декларацијата, и (2)
ослободување од доставување на определени документи кон
декларацијата.

Писменото барање за прием на непотполна царинска декларација,

што се поднесува за секој случај посебно, се приложува до
царинската испостава каде што стоката е ставена на увид и е
декларирана. Непотполната царинска декларација, мора да ги
содржат најмалку оние податоци што се потребни за евидентирање
на стоката и утврдување на нејзината истоветност.

271
 Царинската испостава, врз основа на добиеното барање како и
во случаите кога се исполнети пропишаните услови, издава
одобрение за секоја поединечно поднесена непотполна царинска
декларација во скратена постапка. Одобрението за прием на
непотполна декларација се евидентира во посебен контролник во
царинската испостава, при што се запишува: (1) реден број; (2)датум;
(3) регистарски број на царинската декларација; (4) рок на
поднесување на документите\податоците; (5) датум на дополнително
поднесување на потполна декларација/документи (се запишува
дополнително како раздолжување); (6) забелешка.
Подносителот на барањето за секое побарано поедноставување,
поднесува инструмент за обезбедување на плаќањето за царинскиот
долг.
Царинскиот декларант е должен, во рокот што ќе го определи
царинскиот орган, да ја дополни или замени непотполната
декларација. Поради тоа, царинскиот декларант поднесува
дополнителна царинска декларација. Дополнителната царинска
декларација иима исти евидентен број како и непотполната царинска
декларација. Доколку непотполната декларација била примена со
некомплетирани документи, декларантот мора на царинскиот орган
во определениот рок да му ги достави комплетираните документи.
Поднесувањето на дополнителната декларација, односно
дополнувањето со документи/податоци се евидентира во посебен
контролник.

Поедноставена постапка со скратена царинска декларација

Декларирањето на стоките со скратена декларација е

поедноставување што му овозможува на имателот на правото за
стоките ставени на увид на царинскиот орган да започне царинска
постапка со комерцијален или друг документ наместо со ЕЦД.

Заинтересираната странка, подесува писмено барање за

одобрување на поедноставена постапка со скратена декларација, до
месно надлежната царинарница. Барањето се состои од три дела:
- Општ дел ,во кој подносителот на барањето ги наведува основните
податоци(фирма, седиште, даночен број);

- Дел кој ги содржи податоците за исполнување на условите за бараното

поедноставување (вид на книговодство, односно начин на водење на

272
 евиденција за поедноставување, предвиден број на пратки, податоци за
предложениот инструмент за обезбедување на царинскиот долг);

- Дел во кој подносителот подетално ги определува своите барања и

начинот на постапување во врска со извршувањето на
поедноставувањето.

По приемот на барањето, надлежната царинарница, формира стручна

комисија, која најпрво го проведува барањето и приложените документи, а
потоа донесува мислење за тоа дали се исполните општите и посебните
услови за одобрување на поедноставена постапка со скратена декларација.

Како општи услови што важат за сите видови на постапки се сметаат:

- Исполнување на обврските во спроведувањето на досегашните царински
постапки;

- Соодветност и вид на водење на евиденцијата;

- Оправданост на издавање на одобрени за поедноставување, и

- Оценка на стручната способност на лицата кои се предложени за

спреведување на поедноставната постапка.

Комисијата ги проверува и посебните услови утврдени за секоја

посебна царинска постапка (пуштање на стока во слободен промет, увоз
заради производство за извоз, привремен увоз, извоз).

Одобрение за поедноставена постапка со скратена декларација издава

Царинската управа врз основа на мислењето на надлежната Царинарница.
По потреба, Царинската управа може да побара дополнителни податоци за
докажување на иполнувањето на општите и посебнитеуслови за
одобрување на поединечната постапка. Царинската управа издава општо
одобрение за декларирање на стоките со скратена декларација за сите
случаи во определен временски период, кај одреден субјект.

По истекот на одобрениот рок, треба да се поднесе дополнителна

царинска декларација.

273
 Локално царинење

Декларирањето на стоките за локално царинење врз основа на книговодствени

записи е поедноставување што му овозможува на царинскиот должник да става
стоки во царинска постапка во простории на својата фирма или на друго место
наведено во одобрението. Оттука произлегува и називот на оваа поедоставена
постапка-локално царинење.
Царинскиот должник до месно надлежната царинарница согласно
неговото седиште и местото на водење на евиденција, поднесува писмено
барање за локално царинење. Барањето се поднесува посебно за увозни и за
извозни царински постапки, но ако подносителот на барањето бара
поедноставување за повеќе царински постапки, барањето го поднесуа
истовремено за сите увозни, односно за сите извозни царински постапки.
Барањето се состои од три дела, исто како и при постапка со скратена
декларација. Во барањето треба да се презентираат сите податоци според
поединечниот вид на поедноставување и да се приложат сите документи што се
потребни за одлучување по барањето за предложената поедноставена царинска
постапка.
По приемот на барањето надлежната царинарница формира стручна комисиј,
која има за задача да го разгледа барањето, да утврди дали се исполнети
општите посебните услови, и да донесе свое мислење.

Како општи услови што треба да ги исполнува барателот се:

1. Исполнување на обврските во спроведувањето на досегашните царински
постапки;

2. Соодветност и вид на водење на евиденцијата;

3. Соодветност на информацискиот систем и програмската опрема;

4. Оправданост на издавање на одобрение за поедноставување, и

5. Оценка на стручната способност на лицата кои се преложени за

спроведување на поедноставената постапка.

Посебните услови се утврдени во зависност од видот на постапката за

коај што се бара поедноставување.

274
Одобрение за локално царинење издава Царинската управа врз основа на
мислењето на надлежната Царинарница, сознанијата на Царинската управа
за доверливоста и исполнувањето на обврските и соодветност на
инструментот за обезбедување на царинскиот долг. Царинската управа, по
потреба, може да побара дополнителни податоци за докажување на
исолнувањето на општите и посебните услови за одобрување на оваа
постапка. Ако подносителот на барањето не ги исполнува предвидените
услови, Царинската управа носи решение за одбивање на барањето.

Имателот на правото мора да го евидентира започнувањето на

постапката и да води соодветна книговодствена евиденција.
Имателот на одобрението за локално царинење е должен на царинскиот
орган определен во одобрението на Царинската управа, по истекот на
одобрениот рок, да му поднесе дополнителна декларација. Дополнителната
декларација мора да се поднесе на образец ЕЦД и тоа во рокот одреден во
одобрението . Дополнителната декларација се поднесува збирно за сите
книговодствени записи и во одредениот рок (месечен или неделен).

Книговоствениот запис има еднаков ефект како и прифаќање во царинска

декларација. Тоа значи дека висината на царинскиот долг во
дополнителната декларација не се утврдува врз основа на прописите што
важат во моментот на поднесување на дополнителната декларација, туку
ссе утврдува врз основа на приписите што важеле за време на периодот во
кој се вршело декларирање врз основа на книговодствени записи (курс,
царински стаки, итн). Кон дополмителната декларација се поднесуваат
копии од сите книговодствени записи за коишто се однесува декларацијата.

275
Царинење на стоки по скратена постапка во меѓународниот патнички
промет

Скратена постапка на царинење се применува во меѓународниот

патнички промет, во случаите кога се врши царинење на стоките што
паникот ги носи со себе.

Патникот усно ја декларира стоката за царинење усно, односно без

поднесување на царинска декларација. Македонските и странските
државјани при влегување во Реплублика Македонија, мора да ги пријават
следните стоки:
1. Стоките што не се за продажба или комерцијална намена, но чија вкупна
вредност надминува 50 евра;
2. Стоки за преопродажба или комерцијална намена, и
3. Стоки што се забранети за увоз или чиј увоз е ограничен.

(1) При внесување на стоки што не се за продажба или комерцијална

намена, но чија вкупна вредност насминува 50 евра, цариникот врши
преглед на стоката, и уврдува дали се исполенти условите за
примена на скратена постапка за царинење, односно условите за
примена на единствена царинска стапка. Доколку се исполнети
условите за спроведување на скратена постапка, цариникот
составува пресметка за царинскиот долг што треба да го плати
патникот. Со плаќањето на царинскиот долг, патникот ја подига
стоката. Со тоа завршува царинската постапка.

При пресметување на царинскиот долг, се применува единствена

царинска стапка. Оваа стапка изнесува 15% од царинската вредност
на стоката и се применува за стока што едно физичко лице по пошта
му ја доставува на друго физичко лице или за стока што патникот ја
носи со себе само под услов таквата стока да не е комерцијална
природа и под услов вредноста на поединечната пратка или стока
што паникот ја носи со себе да не ја надминува пропишаната
вредност. Вкупната вредност на поединечната пратка не смее да
надминува противвредност од 60,000,00 ден. При утврдување дали
вредноста на одделна пратка или стока што патникот ја носи со себе
ја надминува пропишаната вредност, не се зема предвид вредноста
на стоката, за која во Законот за царинска тарифа е пропишана
стапка ‘’слободно’’ и стоката која, согласно со Царинскиот закон, е
ослободена од плаќање царина.

276
 Eдинствена царинска стапка од 15% не може да се применува
за тутун, прерботки од тутун, алохол, алкохолни пијалоци, погонско
гориво и парфеми.
По барање на патникот или примачот на пратката, стоката може
да се царини во редовна постапка со примена на царинските стапки
пропишани во Царинската тарифа. Притоа, пропишаните стапки ссе
применуваат за целата стока, односно пропишаните стапки не може
да се применуваат само за дел од стоката.

Стоката во меѓународен патнички промет што не е од

комерцијална природа, во случаите кога не се исполнети условите за
царинење по скратена постапка, се царини во редовна постапка.

(2) Комерцијалните царински стапки во меѓународен патнички промет

се царинат во редовна постапка.
(3) При внесување на стоки што се забранети за увоз или чиј извоз е
огрничен( дроги, оружје, животни, растенија, семиња, производи од
растително и животинско потекло, и др), царинските органи
постапуваат согласно мерките на трговската политика, односно
проверуваат дали патникот има соодветни дозволи или сертификати
издадени од надлежните државни органи.

Во меѓународниот патнички промет се пропишани

одредени царински повластици.
Македонските и странските државјани при пристигнување во
Република Македонија имаат царински повластици (ослободување од
плаќање царина, ДДВ и акцизи) за следните видови стоки:
1. Стоки за лична употреба за време на патувањето (личен багаж);
2. Тутунски производи (200 цигари или 100цигарлоси или 50 пири
или 250 грама на тутун за пушење или сразмерна количина на
различни наведени преработки од тутун);
3. Алкохол и алкохолни пијалоци (2 литри вино и 1 литар жесток
алкохолен пијалок)
4. Парфем (50мл) или тоалетна вода (250мл.)

Патниците помлади од 18 години не можат да ја користат

царинската повластица за тутунски производи и алкохолни
пијалоци.

277
 Државјаните на Република Македонија, покрај
горенаведените, имаат право на безцарински увоз на предмети
чија вредност не надминува 50 евра, под услов тие предмети да
не се наменети за препродажба, односно ако се наменети за
лична употреба, за семејна употреба или како подарок. Оваа
повластица не се мримернува за производи од тутун, алкохол и
алкохолни пијалоци, парфеми и тоалетни води што ги
надминуваат горенаведените количини.

Царинската служба при влез и излез на патници врши

контрола и на прометот со пари.
Домашните и странските физички лица можат слободно да
внесуваат во и/изнесуваат од Република Македонија ефективни
странски пари и чекови во износ од 2.000 евра (или во
противвредност во друга валута).
Резидентите се должни при патување во странство износот на
ефективни странски пари и чекови од 2.000 до 4.000 евра (или во
противвредност во друга валута) да го пријават на царинските
органи при излегување од Република Македонија. Резидентите ги
изнесуваат ефективните странски пари врз основа на потврда од
овластена банка или менувачница за купените странски пари или
врз основа на потврда од банка за подигнати девизи од девизна
сметка или девизна штедна книшка. Потврдата важи до првото
преоѓање на границата, а најдоцна 90 дена од денот на
издавањето. При службено патување во странство, ефективните
странски пари се изнесуваат во висина на износот содржан во
налогот за извршување на дознака во странство (образец 1450),
утврден врз основа на одлука за патување во странство, во која се
назначени: земјата во која се патува, целта на патувањето, колку
лица патуваат и времето на престој во странство, како и висината
на потребните средства за престој на службениот пат.
Изнесувањето на ефективни странски пари над 4.000 евра (или во
противвредност во друга валута) е забрането.
Нерезидентите се должни при влегувањето во Република
Македонија пред царинските органи да го пријават износот на
ефективни странки пари над 2.000 евра( или во противвредност во
друга валута) што го внесуваат. Износот што го изнесуваат
нерезидентите не може да биде поголем од пријавениот износ при
влегувањето во Република Македонија. При влагувањето во
Република Македонија, нерезидентите од царинските органи

278
задолжително добиваат писмена потврда за износот на
ефективни странски пари што го внесуваат во Република
Македонија. Писмената потврда ја ставаат на увид на царинските
органи при излегувањето од Република Македонија.
Aко патник, домашно или странско физичко лице, (1) се обиде
да изнесе ефективни странски пари и чекови од Република
Македонија без нивно пријавување, (2) ако пријави ефективни
странски пари и чекови за кои нема потврда дека се купени во
банка или менувачница или потврда дека се подигнати од девизн
акнишка или девизна сметка, или (3) изнесе ефективни странски
пари и чекови за кои нема потврда дека ги внел во Република
Македонија, граничната царинцаринца има право привремено да
ги одземе овие девизи со издавање на потврда. Решение за
одземање на привремео одземените девизи се однесуваво
управна постапка за девизен прекршок, против кое решението
патикот може да поднесе жалба до Министерството за финансии.
Резидентите и нерезидените можат во патничкиот промет со
странство да внесуваат во ил иизнесуваат од Република
Македонија, ефективни денари во износ од 20.000,00 денари по
лице. Во пограничниот промет(двосопственички и малограничен),
двосопствениците можат секојдневно да внесуваат односно
изнесуваат од Република Македонија износ до 2,500,00 денари,
акорисните на исправите во малограничниот промет можат да
внесуваат, односно изнесуваат од Република Македонија до
5.000.00 денари.
Работниците кои работат во вагон-ресторани ии бифиња во
возови на македонската железница во меѓународниот сообраќај,
можат да изнесуваат и внесуваат во Република Македонија
ефективни денаеи наплатени од домашни и странски лица на
територијата на Република Македонија за продадена домашна
стока (животни продукти, освежителни алкохолни и безалкохолни
пијалоци, десерти, цигари и др.) во тие ресторани и бифиња.
Граничната царинарница врши контрола над износот и
апоените на денарите што се внесуваат во Република Македонија,
односно се изнесуваат од Република Македонија.
Ако патникот пријави дека носи износ поголем од
дозволениот, односно пријави дека носи денари во недозволени
апоени, граничнатата царинарница привремено ќе ги одземе со
издавање на потврда, но истите, врз основа на потврдата, ќе му
бидат вратени на патникот при неговото влегување од страна на

279
влезната гранична царинатница, независно дали таа е истата која
привремено ги одзела или не.
Во случаите кога патникот, домашно или странско физичко
лице, не ги пријави денарите над износот и во недозволени
апоени за изнесување, односно внесување, граничната
царинатница ќе ги одземе со издавање на потврда. Решение за
одземање на привремено одземените ефективни денари се
донесува во управна постапка за девизен прекршок.

Транзитна царинска постапка

Транзитната постапка претставува постапка за упатување на

царинската стока, од едно до друго место во царинското подрачје
на Република Македонија. Со транзитна постапка се одобрува
движење на:
1. странска стока со ставање на оваа постапка не подлежи на
плаќање на царина и други увозни давачки и не е предмет на
други мерки во надворешно-трговската политика и

2. домашна стока, наменета за извоз, за која што се завршени

соодветните царински формалности

Транзитната постапка започнува со декларирање на

стоката на транзитната постапка, а завршува кога стоката,
заедно со соодветните документи, е ставена на увид на
определениот царински орган. За сето време на траење на
транзитната постапка, стоката е под царински надзор.
Царинскиот орган одлучува кои мерки на царинска контрола ќе
ги примени во соодветен случај а се со цел да се оневозможи
неовластено постапување со стоката, односно да се обезбеди
нејзина идентичност се додека трае транзитната постапка.
Декларантот е должен, на царинскиот орган при
започнувањето на транзитната постапка да му достави
инструмент за обезбедување на плаќањето во случај на
настанување на царински долг, освен ако стоката транзитира
во железнички, поштенски, воздушен и воден сообраќај, како
иза пренесување на стоки низ цевоводи и по проводници на
електрична енергија.

280
 Царинскиор обврзник е должен, во пропишаниот рок,
стоката во непроменета состојба да му ја стави на увид на
царинскиот орган. Со тоа завршува транзитната царинска
постапка.
Одредбите за транзитната царинска постапка се
применуваат и во случаите на превоз на домашна стока од
еден во друг дел на Република Македонија низ странско
царинско подрачје.

Царински постапки со економски ефект

Царински постапки со економски ефект претставуваат

постапките за царинско складирање, увоз за облагодарување,
преработка под царински надзор, привремен увоз на стока, и
привремен извоз на стока заради облагодарување. Овие
царински постапки подлежат на одобрување од страна на
надлежна царинарница, што значи дека царинскиот должник
при поднесување на царинската декларација, го приложува
своето барање за отпочнување на одредена постапка.
Подносителот е одговорен за точноста на податоците,
веродостојноста на документите и почитување на обврските
што произлегуваат од постапката.

Доколку подносителот на барањето за царинска постапка со

економски ефеткт ги исполнува условите за одобрување на
бараната постапка (прво, да има седиште односно регулиран
престој во царинското подрачје на Република Македонија;
второ, да ги даде сите гаранции за исполнување на постапката;
и трето, да ги исполнува сите други пропишани услови),
царинскиот орган ја одобрува постапката донесувајќи решение.
Но, во случаите кога подносителот не исполнува барем еден
од наведените услови, царинскиот орган го одбива барањето.

Имателот на правото на спроведување на постапка со

економски ефект има обврска за:
(1) водење евиденција и книги врз основа на коишто
царинските органи можат да вршат царински надзор и
контрола;

281
(2) вршење производни операции и водење склад што на
царинските органи им овозможува увид во спроведувањето
на царинската постапка; и
(3) доставување на соодветен инструмент за обезбедување на
плаќањето на царинскиот долг.
Царинската постапка со економски ефект завршува кога
царинскиот орган ќе издаде друг вид на царинско
одобрение за употреба на стоката што била декларирана за
постапка со економски ефект, или за добиената или
произведената стока за време на траењето на постапката
со економски ефект. Царинската постапка со економски
ефект завршува и со одземање на одобрението за
спроведување на постапката или со истекот на рокот за
спроведување на постапката, што бил определен во
одобрението.

Царинско складирање

Царинското складирање претставува сместување на

царинска стока во различни видови простори и простории
(сместувалишта) во коишто врз основа на одобрение на
царинскиот орган, се обезбедени услови за спроведување
на мерките на царинскиот надзор.
Царинските складови, генерално, се делат на
јавни(склад во кој може да се складира стока на било кое
домашно или странско лице) и приватни царински
складови (склад наменет за складирање на царинската
стока на држателот на царинскиот склад).
Во поглед на одговорноста и правата на држателот,
односно депозитарот, постојат повеќе типови царински
складови.
Јавните царински складови се делат на:
(1) тип А: јавен склад под одговорност на држателот на
складот;
(2) тип Б: јавен склад под одговорност на секој депозитор;
(3) тип Ф: јавен склад со кој раководи царински орган.

Приватните царински складови кај кои одговорноста е

на држателот на складот, а кој воедно е и корисник на

282
 складот, но не е неопходно да биде и сопственик на
стоката, се делат на:
(1) тип Д: склад каде се сместува стока пуштена во
слободен промет со постапка на локално цаинење
и не може да се одобри врз основа на видот,
царинската вредност и количината на стоката;
(2)тип Е: се одобрува постапка на чување иако стокана не мора да се чува на
место одобрено како царински склад;
(3)типот Ц: типна склад за постапки претходно неспоменати.
Држател на царински склад е лице на кое му е одобреноработење со
царински склад. Тој има обврска да (1) обезбдеди стоката што е сместена во
царинскиот склад, да не биде подигната од под царински надзор; (2) да ги исполни
обврските што произлегуваат од чувањето на стоката во постапката на царинско
складирање; и (3) да ги исоплни посебните услови што поизлегуваат од
издаденото одобрение.
Депозитор е лице кое според декларацијата е должно стоката да ја
предаде во царинскиот склад. Депозиторот е одговорен за исполнување на
обврските што настануваат за времето додека стоката е сместена во царинскиот
склад.

Постапка за отварање на царински склад

Царинскиот склад се состои од простори или простории, на локација

претходно одобрена од царинскиот орган. Царинскиот склад може да се состои од
една или повеќе меѓусебно поврзани заградени простории или простори, што
мора да бидат јасно обележани и соодветно одвоени од останатите простори и
простории.
Постапката за отварање на царински склад започнува со поднесување
на писмено барање до надлежниот царински орган. Во барањето за отварање
царински склад се наведуваат следните податоци:
1. име и место на престој, односно назив и седиште, како и даночен број –
идентификациона шифра на подносителот на барањето, односно идниот
сопственик на царинскиот склад;

2. податоци за видот на царински склад што барателот сака да го отвори;

3. детален опис на просториите и површините што би требало да ги опфаќа

царинскиот склад и нивната локација;

283
4. податоци за исполнување на условите за царински надзор во царинскиот
склад (исто така и начинот на водење на книговодство, ако тоа се користи
како евиденција на стоката во царинскиот склад);

5. наведување на продолжениот царински орган за надзор врз работењето на

складот;

6. опис на економската оправданост на царинскиот склад;

7. податоци за инструмент за обезбедување на плаќање;

8. податоци за видовите стока што сака да ја складира во царинскиот склад,

како и за предвидените претежни намени на складираната стока )реекспорт,
пуштање на стоката во слободен промет, итн)

9. податоци за предвидениот просечен рок на лежење на стоката во

царинскиот склад;

10. податоци за тоа дали во исто време се бара користење на царинскиот склад
џа привремено чување на стока и/или чување на домашна стока наменета
за извоз;

11. податоци за тоа дали во исто време поднесува барање за одобрување на

некоја поедноставена постапка во однос на царинските декларации и
податоци што овозможуваат идентификација на барањето за одобрување
на некоја поедноставена постапка во однос на царинските декларации;

12. список на приложени документи, и

13. датум и потпис.

Кон барањето се приложуваат следниве документи:

1. извод од регистарот на надлежниот суд за предметот на работење на
подносителот на барањето;
2. скица и технички опис на просториите наменети за царински склад, и
3. изјава на подносителот на барањето дека се обезбедени простории и
инвентар неопходни за спроведување на мерките на царинскиот надзор
и за царинење на стоката во царинскиот склад.

284
 Директорот на Царинската управа, врз основа на барањето, во
случаите кога (1)подносителот на барањето ги исполнува предвидените
услови; (2) постои економска потреба од складирање; и кога (3) со
работењето на складот не се предизивикуваат административни
активности за царинскиот орган несоодветни за економскиот ефект од
складирањето, издава одобрение за отварање на царински склад. Во
одобрението се определува царинскиот орган што ќе биде одговорен за
надзор над царинскиот склад и правилно спроведување на одобрените
дејности во истиот.
Одобрението за отварање царински склад треба да ги содржи
следните податоци, и тоа:
1. име и место на престој односно назив и седиште, како и даночен број
идентификациона шифра на имателот на правото;
2. податоци што овозможуаат идентификација на барањето врз основа на кое
се издава одобрение;
3. царинскиот орган надлежен за надзор врз складот и вообичаени мерки на
царинскиот надзор;
4. одобрение во вид на царински склад и податоци за просториите што ги
опфаќа складот;
5. податоци за одобрување на начинот на водење на евиденција на стоката;
6. датум за почеток н аважењето на одобрението;
7. податоци за одобрената поедностабена постапка за изнесување на стоката
од царинскиот склад;
8. податоци за евенуталните обврски за доставување на периодичен попис на
стоката во царинскиот склад;
9. висина на инструментот за обезбедување на плаќање и начин според кој се
определува;
10. податоци за видови на стока што моѓр да се складира во постапка за
царинско складирање;
11. податоци за одобреното користење на царинскиот склад за привремено
чување на стоката и/или за чување на домапната стока наменета за озвоз;
12. други услови под кои е издадено одобрението;
13. подоци што овозможуваат идентификација на другите одобренија што биле
издадени задно со ова одобрение (на пример за примена на поедноставна
постапка во однос на царинските декларации);

285
14. број на прилози;
15. орган кој го издал одобрението, одговорно лице, негов потпис и печат, и
16. место и датум на издавање на одобрението.

Држателот на царинскиот склад е должен, по добивањето на

одобрението за отворање, а пред започнување со работа на складот, да
обезбеди инструмент за плаќање на царинскиот долг во висина најмалку
15% од утврдената вредност на стоката што може да се смести во складот.
Ако имателот на правото не започне со работа во рок од шест месеци од
издавањето на одобрението или ако постоењето на царинскиот склад не е
економски оправдано, царинскиот орган донесува одлика за одземање на
одобрението.

Редовна постапка со стоките што се сместуваат во

царинските складови

Постапката за царинско складирање на стоката започнува кога

надлежниот царински орган ќе прими царинска декларација за започнување
на постапката за царинско складирање на стока.

Во царински склад може да се складира:

(1)увозно-неоцаринета стока;
(2)извозно-неоцаринета стока, и
(3)транзитна царинска стока.

Царинската стока може да се чува во царинскиот склад најмногу 1

година. Врз основа на писмено барање во кое се образложени причините,
царинскиот орган може да го продолжи рокот за уште најмногу 6 месеци.
Доколку истекол рокот од една година, а лицето не побарало
продолжување на рокот, односно не поднело царинска декларација за друг
вид царинска постапка, царинскиот орган може да ја одземе и продаде
сместената стока.

На писмено барање на држателот на царински склад, царинскиот орган

може да одобри во просториите на царинскиот склад да се чува и друга
домашна стока што не е предмет на постапката за царинско складирање.
Царинскиот орган ќе издаде одобрението за сместување на домашна стока
ако:
(1) тоа е економски оправдано;

286
 (2) е можно во секое време да се утврди која стока е во царинската
постапка, а која не;
(3) е обезбедено исполнување на пропишаните услови; и
(4) е обезбеден царински надзор.

Домашната стока по правило, не смее да се меша со стоката што е во постапка на

царинско складирање. Ако поради природата на стоката што треба да се чува не е
можно да се обезбеди утврдување на идентичноста на таа стока, складирањето
во царинскиот склад може да се одобри само доколку таа стока е идентична со
царинската стока. Се смета дека стоката е идентична доколку е распоредена во
иста тарифна ознака од номенклатурата на Царинската тарифа, има ист трговски
квалитет и исти технички карактеристики.
Царинската стокаможе привремено да се отрстани или да се пресмета од
царински склад во која што е сместена. За да се споредат овие активности,
држателот на складот односно депозиторот треба да поднесат писмено барање
до надлежниот царински орган. Барањето мора да ги содржи сите податоци
потребни за донесување одобрение по барањето, а пред се рокот во кој стоката
треба да биде вратена во царинскиот склад. Царинскиот орган по разгледувањето
на барањето, донесува одобрение за привремено отстранување или
преместување на стоката од царинскиот склад.
Во случај на привремено отстранување на царинска стока од царинскиот
склад, подносителот на барањето е должен на царинскиот орган да му достави
соодветен инструмент за обезбедување на плаќањето на царинскиот долг, што
евентуално би можел да настане.
Постапката за царинско складирање на стока завршува кога:
(1) увозно-неоцаринета стока се оцарини и се пушти;

(2) извозно –оцаринета стока се подготви за напуштање на домашното-

царинско подрачје;

(3) транзитна стока се подготви за напуштање на домашното-царинско

подрачје;

(4) стоката е уништена од виша сила и слично.

Царинскиот орган одговорен за надзор во царинскиот склад, може да преземе

мерки на царински надзор, и тоа:

287
(1) заедничка чуварска служба,

(2) заединчко пристуство на царинскиот работник кога царинскиот склад е

отворен,

(3) обврска на држателот на складот, стоката да ја прима врз основа на

документ, односно да води сопствена евиденција;

(4) да се врши екитирање или друг вид обележување на царинската стока и др;

Држателот на царинскиот склад е должен ажжурно да води евиденција за

стоката што се внесува или се изнесува од царинскиот склад. На барање на
царинскиот орган, држателот на царинскиот склад, мора веднаш да му ја
стави на увид евиденцијата за стоките и да му овозможи проверка на
стоките и документите во царинскиот склад.
Царинскиот орган редовно во определени периоди, бара од
држателот на складот да изврши попис на целокупната стока во царинскиот
склад што е во постапка на царинско складирање или попис на одделни
видови стоки. Исто така, царинскиот орган може да бара извршување и на
вонредни пописи доколку се сомнева во правилното работење на
царинскиот склад. Царинскиот орган може да побара, пописите на стоката
да се спроведат во присуство на царински работник.

Специфични постапки со стоката предмет на царинско

складирање

Врз царинската стока сместена во склад може да се преземат

специфични постапки, како што се постапки на трговска манипулација и
постапки за нејзина преработка заради облагодарување.
Постапки на трговска манипулација. Царинските стоки сместени
во царински склад може да бидар предмет на операции и постапки на
трговска манипулација чија цел е да се сочува стоката, да се подобри
нејзиниот изгле или нејзината пзарна вредност, како и да се подготви
стоката за дистрибуција и натамошна продажба.
Како едноставни операции што овозможуваат дтоказа за време
на складирањето да остане во добра состојба се сметаат:

288
 1. проветрување, распостирање, сишење, отстранување на прашина,
едноставно чистење, поправање на амбалажата, основно поравање на
штета што настанала за време на трснаспортот или складирањето ако
се работи за едноставни операции, поставување и отстранување на
заштитните преслеки за транспорт;
2. попис на залихите (резервите), земање мостри и мерење на стоката;
3. отстранување на расипаните или оштетените делови;
4. чување на стоката со средства за одразнување или додавање на
конзерванси;
5. постапка за заштита од молци, и др.

Како постапки за подготвување на стокаа за дистрибуција или за натамошна

продажба се сметаат:
1. сортирање, механичко филтрирање, класифицирање и пресметување.
2. Средување и порамнување;
3. Пакување, распакување, замена на амбалажата, преточување и едноставно
пренесување во контејнери;
4. Ставање и замена на марки, печати, налепници, ценовни етикети и други
знаци на распознавање, но заради тоа стоката не смее да изгледа како да
има поинакво потекло од нејзиното вистинско потекло;
5. Тестирање, средување и подготвување на машните, апаратите и работните
возила, но смао доколку се рабои за едноставни операции;
6. Тестирање во врска со проверката дали стоката одговара на техничките
стандарди;
7. Покачување на температурата со цел стоката даможе да се превземе;
8. Пеглање на текстилот, и др.

Депозитарот или држателот на царинскиот склад, поднесуваат писмено

барање за одобрување на постапките, во кое покрај општите податоци, е
должен да ги наведе и следните податоци:
1.видовите на стока врз кои ќе се спроведува постапката;
2. видовите постапки што треба да се одобрат;
3. царинскиот склад во кој би се сместила стоката односно кој би бил предмет
на одобрените постапки, итн.

289
 Царинскиот орган, врз основа на барањето, може да одобри царинската
стока да биде предмет на вообичаени постапки. Притоа, не смее да се одобри
ниту една постапка и постапување со стоката шти би предизивкало промена на
десетцифрената ознака од номенклатурата на Царинската тарифа во која
спаѓа наведената стока.

Преработка на стоката: Царинската управа врз основа на писмено

барање, може да одобри во просториите на царинскиот склад да се врши
преработка на царинетата стока согласно со постапката за привремен увоз на
стока заради облагодарување или со постапката за преработка под царинскиот
надзор.
Одобрението за преработка на царинската стока во царински склад се
издава ако се исполнети следниве услови:
1. Подносителот на барањето да ги исполнува условите за одобрување на
бараната стока;
2. Подносителот на барањето да ја докаже економската оправданост;
3. Преработка на стоката просторно да е одвоена, така што да не дојде до
мешшање на таа стока со стоката што е во постапка на царинско
складирње;
4. Да не се работи на постојната дејност, туку само за привремена или
повремена дејност, што ќе овозможи подобро економско искористување на
просториите во складот, и сл.

Одобрението се издава за секој поединечен случај и трреба да ги

содржи податоциите за складот каде ќе се врши преработката.

Вршење на посебни дејности во царинските складови

Во царинските складови може дас е вршат посебни дејности, как

консигнациона продажба и снабдување на превозните средства во
меѓународниот промет со стока од домашно и сттранско производство. Во
оваа група складови се вбројуваат и слободните царински продавници и
слободните царински зони.
Конисигнациона дејност: Еден од специфичните видови дејности што се
вршат во царинските складови е консигнационата продажба. Имено,
домашен субјект (концигнатер)преку основање на консигнациони складови,
врши продажба на странска стока на крајни потрошувачи. Стоките сместени
во царински складови во коишто ќе се врши консигнациона дејност се во
сопственост на странскиот принципал, што значи дека до нивната конечна

290
 продажба тие ќе имаат статус на привремено увезени стоки (оттука увозот
на консигнациони стоки подлежи на одобрување од страна на
царинарницата). За извршената продажба по налог и за сметка на
странскиот принципал, консигнатерот добива провизија чиешто
утвврдување е предмет на регулирае во меѓусебниот договорза подажба на
стоки од царински склад во којшто ќе се врши консинациона дејност.

Отварањето на царински склад во којшто ќе се врши консигнациона

дејност подлежи на одобрување од страна на царинскиот орган. Царинскиот
орган може да одобри вршење консигнациона дејност во царински склад
доколку освен општите, се исполнети и следните посебни услови:

1. Подносителот на барањето треба со странскиот сопственик на стоката

да склучи консигнационен договор. Овој договор треба да се евидентира
во министерство надлежно за економски односи со странство, и
2. Складирањето на стоката за консигнациона продажба, чии сопственици
се различни, мора да биде организирано така да стоката не семеша.
Евиденцијата на стоката од различни сопственици мора да се води
посебно.

Значи подносителот на барањето за отварање на царински склад во којшто ќе

се врши консигнациона дејност е должен во барањето, покај општите податоци, да
ги наведе и следните податоци:
1. Назив на странското лице со кое склучило договор за застапување преку
консигнациона продажба;
2. Видови стока што ќе се продаваат во рамките на консигнациона дејност, и
3. Вкупната вредност на стоката што ќе се складира заради вршење
консигнациона дејност.

Во прилог на барањето треба да се достават следните документи:

1. Доказ за склучен косигнационен догвор, евидентиран во надлежното
министерство;
2. Список на видови стока што ќе се продаваат во рамките на
консигнациона дејност;

291
 3. Писмен доказ за вкупната вредност на стоката што ќе се складира
заради вршење консигнациона дејност.

Држателот на царинскиот склад е должен, списокот на стоки по артикли што ќе

се продаваат во рамките на консигнациониот склад, да му го достави на
царинскиот орган одговорен за надзорот, пред започнување со работа на
царинскиот склад. Овој список може периодично да се корегира.

Снабдување на превозни средства во меѓународниот транспорт: Странски и

домашни бродови и воздухоплови во меѓународниот промет можат да се снабдат
од посебните царински складови, што се лоциранина аеродромите, односно
пристаништата.

Царинскиот орган може да одобри отворање на посебен царински склад чиј

предмет на работа е снабдување на цивилните или воените бродови и
воздухоплови. Одобрението за отварање на вакви посебни складови се издава
врз основа на поднесено писмено барање, и секако врз основа на исполнетите
услови предвидени за отварање на царинскиот склад.

Во посебните складови може да се складира стока од домашно и странско

производство, и тоа: сите видови животни намирници (прехрамбени производи),
алкохолни и други пијалоци, цигари и производи од тутун, козметички и
парфимериски производи што се наменети за трошоње или продажба во текот на
превозот во авион или брод, како и резервирани делови и производи за поправка
или одржување на воздухопловите.

Не е дозволено стоките со кои што се снабдуваат домашни или странски

бродови, како и домашни или странски воздухоплови во меѓународниот промет, да
се потрошат додека воздухопловот или бродот се задржува во царинското
подрчје. Исклучителен случај е кога настанало непредвидено задржување на
авионот на аеродромот, пришто патниците не го напуштале подрачјето на
меѓународниот граничен промет, а со тоа однапред го е известиле царинскиот
орган. Снабдувањето на воздухопловите и бродовите со мазиво и гориво, не се
смета за снабдување од посебните складови.

Слободни царински продавници: Слободни царински продавници се објекти

лоцирани на меѓународни аеродроми или меѓународни патни гранични премини
што нудат продажба на стока што не е оптоварена со увозни давачки, на патници

292
кои го напуштаат царинското подрачје на Република Македонија, по царинската
контрола или на патници кои доаѓаат од странство, пред царинската контрола.

Директорот на Царинската управа издава одобрение за отварање на слободни

царински продавници, доколку се исполнети следните услови:
- Подносителот на барањето и држателот на слободната царинска
продавница да е лице со седиште во Република Македонија;
- Држателот на слободната царинска продавница да достави веродостојни
докази за тоа дека ќе бидат почитувани условите под кои ќе се работи
слободната царинска продавница;
- Да е обезбеден царински надзор и оневозмажен приспат на неовластени
лица во слободната царинска продавница, и
- Да ја води пропишаната евиденција за стоките што се чуваат и продаваат
во слободната царинска продавница на начин што на царинските органи им
овозможува вршење на царински надзор и контрола.

Стоката во слободните царински продавници се набавува од царинските

складови, а чувањето на стоката во истите се врши според постапката на
царинското складирање.

Царинскиот орган, во било кое време има пристап во слободните царински

продавници за проверка на стоката и документите има право да го проверува
идентитеот на лицата кои купуваат стока од овие продавници.

Увоз на стока за облагодарување

Увоз на стока наменета за производство за извоз претставува посебен

вид на надворешно-тровско работење што во себе опфаќа неколку активности.
Имено, домашниот субјект увезува одреден вид стока заради нејзино
облагодарување во домашното царинско подрачје, а добиените производи ги
извезува.
Во постапката на увоз на стока наменета за производство за извоз (увоз заради
извоз) можат да се користат слените увозни стоки за една или повеќе производни
операции:

293
(1) Стока пуштена во слободен промет, за која што се врши враќање на
платените увозни давачки, доколку стоката се извезе од царинското
подрачје во вид на добиени производи (систем на враќање на царината-
drawback систем) и
(2) Привремено увезена стока што останува во сопственост на странско лице,
при чиј увоз не се плаќаат увозни давачки, доколку добиените производи
или привремено увезената стока повторно се извезе во определен рок
(привремен увоз на стока заради облагодарување).

При постапката на увоз заради извоз разликуваме:

(1) Главни добиени производи, а тоа се добиени производи за чие
производство била одобрена постапка за увоз заради извоз;
(2) Споредбени добиени производи, а тоа се добиени производи што се
неизбежен остаток од производните операции, и
(3) Загуба е дел од увозната стока што се уништува и губи во текот на
производните операции, пред се преку испарување, сушење,
истекување на гас или исфрлање во отпадни води и друго.

Започнување на постапката

Постапката на увоз заради извоз почнува врз основа на царинска

декларација што ја прима царинскиот орган. Освен царинската
декларација, подосителот е должен на царинскиот орган да му достави
писмено барање за одобрување на постапката. Во барањето се
наведуват следните податоци:
1. Име и место на престој, односно назив и седиште, како и даночен
број, идентификациона шифра на подносителот на барањето кој
истворемено ги извршува производните операции или го договара
нивното извршување;
2. Податоци за увезената стока: (а) трговски или технички опис; (б)
тарифна ознака од царинската номе нклатура; (в) количина во
задолжителна единица мера, и (г) вредност;

294
3. Податови за нормативите за употреба на увезената стока и начин на
нивно утврдување;
4. Начин на препознавање на увезената стока во добиените
производи;
5. Податоци за добиените производи: (а) трговски или технички опис;
(б) тарифна ознака од царинската номенклатура; (в) количина во
задолжителна единица мера, и (г) вредност;
6. Вид на предвидените производни операции;
7. Место каде ќе се вршат производните операции;
8. Провенка на времето потребно за: (а) спроведување на
производните операции и за (б) поднесување на царинска
декларација за извоз на добиените производи, и
9. Датум, место и потпис на подносителот на барањето.

Наместо барање што го приложува кон секоја декларација

посебно, подносителот може на царинскиот орган да му достави
барање што се однесува на извршување на целокупната работа по
склучен договор за облагодарување со странскиот сопственик на
стоките, во случаите кога привремено увезените стоки сукцесивно
се увезуваат, без оглед на тоа колку царински декларации
подносителот на барањето ќе поднесе кај тоа царински орган.
Доколку се исполнети утврдените услови, царинскиот орган ја
одобрува постапката на увоз заради извоз.
Царинскиот орган во одобрението за извршувањето на овој вид
постапка со економски ефект, го определува рокот за извоз на
готовите производи што неможе да биде подолг од 12 месеци. Исто
така, ги одобрува нормативите што се применуваат во производните
операции за употреба на увозната стока во оваа постапка.

Завршување на постапката

Постаппката на привремен увоз на стока заради

облагодарување завршува кога ќе се достави царинската
декларација односно друг документ за започнување на друг вид
царински дозволена употреба или користење на стоката.
Царинскиот декларант ги поднесува декларациите за завршување

295
на постапката кај истиот царински орган, кој кого е започната
постапката на привремен увоз на стока заради облагодарување.
Имателот на правото е должен на царинскиот орган, кој го издал
одобрението да му достави извештај за раздолжување на
привремениот увоз на стока заради облагодарување.

Примена на истоветна стока и претходен извоз

При постапката за увоз заради извоз, може да се дозволи

употреба на истоветна (идентична) стока и претходен извоз.
Одобрение за употреба на истоветна (идентична) стока издава
царинскиот орган врз основа на писмено барање. Подносителот
може истовремено да побара одобрување на претходен извоз на
добиените производи, но тоа мора изрично да го наведе во
барањето.
За барањето одлучува царинскиот орган кој го одобрува
започнувањето на царинската постапка на привремен увоз на стока
заради облагодарување во врска со која се бара употреба на
идентична стока. Кај царинскиот орган имателот на правото ги
поднесува сите царински декларации кои се однесуваат на
спроведување на постапката на привремен увоз на стока заради
облагодарување, како и на употреба на идентична стока.
Одобрение за употреба на идентична стока царинскиот орган
може да му издаде само на подносителот на барање кој сам ги врши
производните операции. Ако во одобрението е одобрен претходен
извоз на добиени производи, во одобрението мора да биде наведен
и рокот во кој увозната стока треба да се декларира за започнување
на постапката на привремен увоз на стока заради облагодарување.
При утврдување на рокот царинскиот орган е должен да го почитува
времето кое е потребно за набавка и транспорт на стоката заради
увоз во Република Македонија.
Рокот не може да биде подолг од три месеца, сметано од денот
на приемот на извозната декларација, која се однесува на
добиените производи, произведени од идентична стока, но по
исклучок тој рок, врз основа на благовремено и основано барање на
имателот на правото, може да се продолжи.
Во случај кога била одобрена примена на претходен извоз,
постапката на привремен увоз на стока заради облагодарување е

296
завршена кога царинскиот орган ќе ја прими царинската декларација
за увозната стока.

Систем на враќање на платените увозни давачки

Имателот на правото може да се повика на системот на враќање

на платените увозни давачки за увезената стока. Субјектот не може
да побара враќање на платените увозни давачки за споредните
добиени производи што не се извезени, како и за загубата што
настанува во текот на производните операции.
Извозот на стоките за кои е издадено уверение за движење
ЕУР 1, не може да се биде основа за враќање на патените увозни
давачки доколку е тоа предвидено во меѓународните договори за
трговија што Р. Македонија ги има склучено (земјите членки на
Европската Унија, Р.Хрватска и други).
Имателот на правото во утврдениот рок, поднесува барање
за враќање на платените увозни давачки кај царинскиот орган кај кој
ја поднел царинската декларација за завршување на постапката на
увоз заради извоз според системот на враќање на уплатените
увозни давачки. Царинскиот орган одлучува за враќање на
платената увозна давачка врз основа на подагоците наведени во
барањето и призложените документи, а може да изврши и
дополнителни испитувања за проверка на нивната точност и
правилност на податоците.
Висината на средствата што се враќаат се утврдува врз основа
на делот на увезената стока во добиените производи при што се
имаат предвид нормативите за користење на увезената стока.

Преработка под царински надзор

Постапка за преработка под царински надзор претставува

употреба на увезената стока за преработка, при што се менува
нејзината природа или облик, не со цел увезената стока да подлежи
на плаќање царина или да биде предмет на други мерки во
надворешно-трговскиот промет, туку овозможува, производите што
се резултат на таквата преработка да бидат пуштени во слободен
промет, при што тие производи подлежат на плаќање царина,
според стапката што е пропишана за нив.

297
 Постапката за преработка под царински надзор започнува со
поднесување на писмено барање до Царинската управа. Барањето
за одобрување на постапката за преработка под царински надзор ги
содржи следните податоци:
(1) Име и место на престој, односно назив и седиште, како и даночен
број-идентификациона шифа на подносителот на барањето кој е
извршител на постапката за преработка или кој договара таква
постапка;
(2) Податоци за стоката што е наменета за преработка: (а) трговски
технички опис на стоката; (б) тарифна ознака од царинската
номенклатура; (в количина во задолжителна единица мера, и (г)
вредност;
(3) Податоци за преработените производи и пропишаната царинска
постапка за нив: (1)трговски технички опис на стоката; (б)
тарифна ознака од царинската номенклатура; (в) количина во
задолжителна единца мера, и (г) вредност;
(4) Податоци за нормативите за употреба на увезената стока;
(5) Предвидена метода за идентификација на стоката;
(6) Опис и вид на производни операции или постапки што ќе се
спроведуваат;
(7) Податоци за инструмент за обезбедување на плаќањето на
царинскиот долг;
(8) Место каде што се вршат производните операции;
(9) Рок за утврдување царински дозволената употреба односно
користење на преработените производи или увезената стока во
непроменета состојба;
(10) Рок за кој се предлага издавање на одобрение, и
(11) Место, датум и потпис на подносителот на барањето.

Одобрението за постапка за преработка под царински надзор

го издава Царинската управа, при што го утврдува рокот на
важење на одобрението. Рокот на важење не може да биде
подолг од една година, но одобрението може да се продолжи врз
основа на благовремено и основано барање.

298
 Откако ќе биде издадено одобрението, имателот на правото
доставува декларација за започнување на постапката за
преработка под царински надзор.
Имателот на правото има обврска до надлежниот царински
орган да достави соодветен инструмен за обезбедување на
плаќање на царинскиот долг.
Постапката за преработка под царински надзор завршува со
поднесување на царинската декларација за пуштање на стоката
во слободниот промет, или со поднесување на декларација за
започнување на друг вид царински дозволена употреба или
користење на стоката, при што преработените производи или
увезенатс стока во непроменета состојба се ставаат на увид на
царинскиот орган.
Ако за увезената стока во моментот на приемот на
декларацијата за пуштање во слободен промет важат посебни
мерки на трговската политика, таквите мерки за преработените
производи не се применуваат. Но, доколку важат посебни мерки
за преработените производи, тие мерки се применуваат за онаа
количина увезена стока што реално била употребена при
производството на преработените производи, пуштени во
слободен промет.
По завршената постапка за преработка под царински надзор
на имателот на правото е должен во рок ос осум дена по истекот
на важноста на одобрението да достави извештај за
раздолжување до царинскиот орган.

Привремен увоз

Привремениот увоз на стоки е специфичен вид надворешно-

трговска работа, при чие спроведување не доаѓа до промена на
сопственичкиот статус на стоката.
Привремениот увоз на стока претставува специфичен вид на
увоз на стока во домашното царинско подрачје на увозникот, со
цел да се извршат одредени активности со или врз неа, а по
истекот на определениот рок, во иста или во променета состојба,
стоката се враќа во странската земја. Во целиот временски
период додека стоката има статус на привремено увезена стока,
таа останува во сопственост на странскиот субјект. По истекот на

299
утврдениот рок, привремено увезената стока мора да се врати во
странската земја или дефинитивно да се увезе, при што вкупната
зделка ќе добие третман на класичен увоз.
Стоките во надворешно-трговскиот промет можат
привремено да се увезат заради разни намени, на пример:
привремен увоз на опрема во закуп; привремен увоз на стоки
заради облагодарувње; привремен увоз заради поправка, заради
монтажа, заради излагање на меѓународни саеми, заради
комисиона и консигнациона продажба, заради испитување,
размножување и др.

Започнување на постапката

Постапката на привремен увоз почнува врз основа на

доставена царинска декларација. Царинскиот декларант е
должен до царинскиот орган да приложи и писмено барање за
привремен увоз што треба да ги содржи најмалку следните
податоци:
1. Име и место на престој, односно назив и седиште, како и
даночен број-идентификациона шифра на подносителот на
барањето;
2. Правна основа врз која се бара привремен увоз на стока;
3. Предвиден рок на траење на привремениот увоз на стока;
4. Место кое се превидува за користење на стоката;
5. Податоци неопходни за идентификација на стоката што
привремено се увезува: (а) вид, тип и технички
карактеристики; (б) посебни ознаки или производни броеви;
(в) проспекти, фотографии и слично.
6. Податоци за стоката што привремено се увезува: (а) количина
и (б) вредност;
7. Податоци за договорот склучен од странско лице сопственик
на стоката што привремено се увезува, доколку се работи за
привремен увоз на опрема што останува во сопственот на
странско лице, а што му е дадена на привремено користење
на подносителот на барањето;
8. Висина на инструментот за обезбедување на плаќањето на
царинскиот долг;
9. Список на приложените документи, и

300
10. Датум, место и потпис на подносителот на барањето.

Барање за привремен увоз во писмена форма не се

поднесува доколку:
1. Постапката за привремен увоз започнала врз основа на
усмена царинска декларација;
2. Се работи за постапка на привремен увоз на материјали,
што се сопственост на воздухопловни, бродски или
железнички претпријатија или сопственост на поштенски
управи и истите ги користат во меѓународниот промет, но
само доколку таквите материјали се видно обележани, и
3. Се работи за стока што е во постапка на привремен увоз
врз основа на АТА- карнет.
Врз основа на поднесеното барање, надлежниот
царински орган издава одобрение за постапка за привремен
увоз, пришто одлучува за намената за користење на
привремено увезената стока, за мерките на царинскиот
надзое, го утврдува рокот за привремениот увоз, како и
висината на евентуалниот инструмент за обезбедување на
плаќање. При определувањето на рокот, царинскиот орган е
должен да ги земе предвид целите заради кој стоката
привремено се увезува при што најдолго времетраење во кое
стоката може да остане во оваа постапка е 24 месеци.
Царинските органи можат да одредат и покус рок во
согласност со поднесителот на барањето.

Завршување на постапката

Постапката на привремен увоз се завршува со прифаќање

на соодветната царинска декларација или друг документ за
започнување на друг вид царински дозволена употреба или
користење на стоката.
Декларацијата, односно другиот документ за започнување
на друг вид царински дозволена употреба или користење на
стоката мора да содржи еднакви податоци за стоката како и
декларацијата врз основа накоја била започната постапката
за привремен увоз.
Заедно со царинската декларација за завршување на
постапката за привремен увоз треба да се достави и

301
примерок од царинската декларација врз основа на која била
започната постапката за привремен увоз.
Притоа посебно треба да се има предвид дали за
определен вид на стока се предвидени мерки на трговската
политика.
Доколку се превидени мерки на трговската политика што
важат при пуштање на стоките во слободен промет, овие
мерки не се применуваат кога за стоките започнува
постапката на привремен увоз, ниту пак за времето додека
стоките остануваат во оваа постапка. Исто така, доколку се
предвидени мерки на трговската политика што важат при
извоз на стоки, ови мерки не се применуваат кога странските
стоки што биле во постапка на привремен увоз повторно се
извезуваат.
Но, мерките на трговската политика што важат при
внесување на стоките во царинското подрачје се применуваат
кога стоките започнува постапка на привремен увоз.
Во случај на пуштање во слободен промет на привремено
увезените стоки ќе се применуваат мерките на трговската
политика што се предвидени за овие стоки во времето на
приемот на декларацијата за пуштање во слободен промет.

Привремен извоз на стока заради облагодарување

Привремениот извоз на стоки претставува специфичен

вид надворешно-трговски работи, при чие што спроведување
не доаѓа до промена на сопственичкиот статус на стоката.

Привремен извоз на стока претставува изнесување на

стока надвор од домашното царинско подрачје на извозникот,
со цел да се извршат одредени актовности со или врз неа, а
по истекот на определениот рок, стоката во иста или во
променета состојба се враќа во домашната земја. Во целиот
временски период додека стоката има статус на привремено
извезена стока, таа останува во сопственост на домашниот
субјект. По истекот на утврдениот рок, привремено
извезената стока мора да се врати во домашната земја или
дефинитивно да се извезе, па вкупната зделка да добие
третман на класичен извоз.

302
 Постапката за привремен извоз на стока заради
облагодарување му овозможува на имателот на правото,
домашната стока привремено да ја извезе од царинското
подрачје, за да биде облагодарена, а производите што се
резултат на таквото облагодарување, да ги врати во
царинското подрачје и да ги пушти во слободен промет со
целосно или делумно ослободување од плаќање царина.
При оваа постапка може да се примени системот на
замена доколку се работи за домашна стока.
Производите за замена може да се увезуваат пред
привремениот извоз на стоката (претходен увоз). Извозот
треба да се изврши во определен рок, но не подолго од два
месеци, сметано од денот на приемот на декларацијата за
пуштање на производот за замена во слободниот промет. По
исклучок, врз основа на барање на имателот на правото,
рокот може да биде продолжен, но не подолго од шест
месеци. Производите за замена мора да имаат ист царински
тарифен број, да се со ист трговски квалитет и технички
карактеристики, како и привремено извезената стока што ќе
биде предмет на поправка. Ако привремено извезената стока
се употребувала пред привремениот извоз, производот за
замена не смее да биде нов, туку употребуван, освен доколку
е набавен бесплатно поради гаранција или производна
грешка.
Царинската постапка за привремен извоз на стока заради
облагодарување започнува врз основа на поднесена
царинска декларација кон која е приложено и писмено барање
за одобрување. Барањето треба да ги содржи сите податови
потребни за донесување одобрение, а пред се податоците
што овозможуваат царински надзор.
Царинскиот орган ја одобрува постапката за привремен
извоз на стока заради облагодарување со или без примена на
системот на замена и притоа издава одобрение. При
одобрувањето на привремениот извоз на стока заради
облагодарување, царинскиот орган го определува рокот во кој
добиените производи мора повторно да бидат увезени на
царинското подрачје. Определениот рок не може да биде
подолг од 12 месеци. Сепак истиот може да се продолжи врз
основа на навремено поднесено барање на имателот на

303
правото, доколку за тоа постојат одредени оправдани
причини, но не подолго од шест месеци.
Повторниот увоз на добииените производи или увозот на
производите за замена кај системот на замена се смета за
завршен, доколку добиените производи односно производите
за замена кај системот за замена:
1. Се пуштени во слободен промет;

2. Се внесени во слободна економска зона или царинска

зона или

3. Кога за нив започнала постапка за царинско складирање.

Кон декларацијата со која што се завршува постапката

за привремен извоз на стока заради облагодарување,
декларантот е должен да приложи и свој примерок од
царинската декларација со која што таквата царинска
постапка започнала. Декларантот е должен на царинскиот
орган, кој го издал одобрението да му достави извештај за
раздолжување на постапката з=на привремен извоз на
стока заради облагодарување.

304
ДРУГИ ВИДОВИ НА ЦАРИНСКО ДОЗВОЛЕНО ПОСТАПУВАЊЕ ИЛИ УПОТРЕБА
НА СТОКА

Во групата други видови на царинско дозволено постапување или употреба

на стока се вбројуваат (1) внесувањето на стока во слободни зони и слободни
складови и (2) повторен извоз, уништување или отстапување на стока во корист
на државата.

Внесување на стока во слободната зона и слободен склад: слободна зона или

слободен склад претставуваат посебно оградени делови или објекти во
домашното царинско подрачје во кои домашните субјекти кои дејствуваат во
истите користат бројни царински и даночни ослободувања. Нивна основна обврска
е внесената стока, во иста или променета состојба да ја извезат надвор од
домашното царинско подрачје. Во слободните зони и слободните складовви се
внесува странска и домашна стока.
Странската стока ставена во слободната зона или слободниот слад може:
1. Да се пушти во слободен промет во другиот дел на домашното царинско
подрачје пришто се покренува постапка на царинење и утврдување на
царински долг;

2. Да биде предмет на вообичаени форми на ракување за нејзино зачувување,

подобрување на изгледот или пазарниот квалитет или за нејзина подготовка
за диструбуција или препродажба, за што не е потребно одобрение од
надлежниот царински орган;

3. Да се стави во постапка на увоз за облагодарување;

4. Да се стави по постапка на преработка под царинска контрола;

5. Да се стави во постапка на привремен увоз;

6. Да се отстапи во корист на државата и

7. Да се уништи под царински надзор.

Домашна стока што се сместува во слободната зона или слободен склад

е стока наменета за извоз.
Повторен извоз, уништување или отстапување на стока во корист на
државата: странската стока внесена во домашното царинско подрачје

305
може: (1) повторно да се извезе од домашното царинско подрачје, (2) да се
уништи и (3) да се отстапи во корист на државата.

Увезената стока може да се врати во странство. Притоа се разликуваат

две состојби: (1) враќање на увозно-неоцаринета стока и (2) враќање на
увозно-оцаринета стока. Врз основа на поднесено барање од страна на
царинскиот обврзник, царинарницата го одобрува повторниот извоз.
Уништувањето на странска стока се врши под царински надзор. Притоа
уништувањето не смее да биде на трошок на државата. За секој отпадок
или остаток настанат со уништувањето на стоката мора да се одреди
царински дозволено постапување или употреба.

Странска стока може да се отстапи во корист на државата. Притоа

царинскиот обврзник до надлежната царинарница поднесува писмена
изјава за отстапување на стоката. Изјават содржи и обврска на давателот
дека презема одговорност за сите последици кои можат да настанат заради
отстапувањето на странската стока на државата. Царинарницата нема да го
одобри отстапувањето на стоката во корист на државата ако истата може
да ја загрози животната средина.

306
ПОШИРОКА ЛИТЕРАТУРА
1. Бињаноска д-р Јованка, Гогоски д-р Ристо, Надворешно-трговско и
девизно работење, ФТУ-Охрид 2005
2. Биљаноска д-р Јована, Царински ситем и царинско работење, ФТУ-
Охрид,2004
3. Вељковиќ д-р Душан, Царински систем, ФТУ- Охрид,1996
4. Крстаноски Миладин, Биљаноска Јованка, Збирка на прописи од
царинското право- со предговор, НИП ‘’Студентски збор’’ Скопје,2000
5. Крстаноски проф д-р Миладин, Царинска постапка со основи на
царинските деликти, НИП ‘’Студентски збор’’- Скопје,2000
6. Станковиќ Миодраг, Царински процесни поступак. Научна книга
Београд,1987
7. Stankovic Miodrag, Carinski system I carinska polittika, Naucna kniga
Beograd 1987
8. Stankovic Miodrag, Sidtemi carina I carinske zastite sa carinskom tarifom,
BIGZ Beograd, 1985
9. Тодоровиќ проф д-р Томислав, Царинско пословање, Београдска
пословна школа, Београд 2005
10. Царински закон, Службен весник на РМ, бр. 39/2005
11. Правилник за пополнување на царинската декларација и кодексот на
шифри кои се употребуваат, Службен весник на Република Македонија,
бр.97/2005
12. Уредба за спроведување на Царинскиот закон, Службен весник на
Република Македонија, бр.66/2005

307
Глава 11

СЛОБОДНИ ЦАРИНСКИ ЗОНИ

Поим за слободни царински зони

Основање и работа на слободна зона

308
Глава 11: СЛОБОДНИ ЦАРИНСКИ ЗОНИ

ПОИМ ЗА СЛОБОДНИ ЦАРИНСКИ ЗОНИ

Слободните царински зони претставуваат ограден и обележан дел од

царинското подрачје на една земја, во којшто се обавуваат стопански дејности под
посебен царински режим, односно со користење на царински повластици,
Основрен царински режим во слободна цсринска зона е безцарински увоз на
астоки (увозот е ослободен од плаќање царини и други увозни давачки, како и од
рестриктивните стокови форми на пример контигенти), под услов истите во
променета или непроменета состојба да се извезат во трети земји.

Стоките сместени во слободна царинска зона подлежат на царински надзор.

Токму затоа во секоја слободна царинска зона има посебна единица на
царинската служба, со што се олеснува и забрзува царинската постапка.

Слободните царински зони, генерално, се основаат во значајни транспортни и

трговски центри, односно на места каде што има голем приток на стоки. Како
такви места се издвојуваат пристаништата отворени за меѓународен воден и
воздушен сообраќај, како и тнр: стоково-транспортни центри во копнениот
сообраќај.

Во слободната царинска зона можат да се обавуваат одредни стопански

активности и тоа:
(1) Производство на стоки и вршење на услуги за извоз,

(2) Надворешно-трговски промет,

(3) Сместување на царински стоки,

(4) Трговска манипулација со стоките( сортирање, препакување, мерење и сл.);

(5) Снабдување на превозни и преносни средства во меѓународниор сообраќај;

(6) Банкарски и други финансиски работи, работи на осигурување и

реосигурување на имоти и лица и др.

309
Стоките внесени во слободната царинска зона се наменети за извоз во
трети земји, и тоа независно дали во иста или во променета состојба. Но,
истите можат да се пласираат и на другиот дел од домашното царинско
подрачје, само по спроведена соодветна увозна царинска постапка. Притоа
разликуваме две состојби:
(1) Доколку на домашниот пазар од слободната царинска зона се пласира
стока во непроменета состојба во однос на состојбата во којашто е
внесена во зоната, тогаш истата се пресметува царина, по вообичаена
процедура. Всушност, се утврдува нејзината царинска вредност, и се
применува царинска стапка што важи за соодветна стока; и
(2) Доколку на домашниот пазар ос слободната царинска зона се пласира
стока што е произведена во истата, и врз основа на увозни импути,
тогаш постапката за утврдување на износот на царината е
поспецифичен. Износот на царината се утврдува на тој начин што како
царинската вредност се зема вредноста на производните увозни инпути
(за коишто, се разбира, не е платено царина при нивниот увоз во
слободаната царинска зона), а се применува царинска стапка што важи
за готовиот производ, односно стоката што се пласира на домашниот
пазар.
Со основањето на слободните царински зони, преку овозможување
безцарински увоз на инпути, се овозможува зголемување на домашното
производство, рационална употреба на домашните производствени
капацитети, зголемување на вработеноста и секако зголемување на
вредноста на домашниот извоз. Стопанските субјекти што дејствуваат во
слободна царинска зона, согласно царинските повластици што ги
уживаат, имаат реални можност за остварување на поголеми добивки од
своето работење за разлика од субјектите што дејствуваат надвор од
оваа зона.
Имајќи го во вид фактот дека субјектите што дејствуваат во
слободните царински зони покрај царински, користат и друг вид
повластици, како на пример даночни ослободувања, во регулативата на
Република Македонија се нарекуваат слободни зони. Под слободна зона
се подразбира дел од територијата на Република Македонија, што е
одделен, посебно ограден и означен простор што претставува целина во
која што се вршат стопански дејности и во која што важат царински и
даночни погодности.

310
OСНОВАЊЕ И РАБОТА НА СЛОБОДНА ЗОНА

Основање на слободна зона

Слободна зона се основа како трговско друштво што врши економски,

технички, административно-стручни и други работи што се во врска со
вршењето на дејностите во зоната.
Просторно, слободните зони се лоцираат на подрачје утврдено со
просторен или урбанистички план за локалитет со објекти од посебен
интерес. Слободната зона може да биде во урбано подрачје или надвор
од урбано подрачје, и може да се состои од повеќе одделни делови на
територијатана Република Македонија, пришто секој дел треба да
бидеограден и одделен од другото подрачје.

За да се основа една зона потребно е да се иполнат одредени

услови, и тоа:
1. Обезбедување на просторни, енергетски, технички и други услови;

2. Остварување на одредена вредност на извоз стоки и услуги;

3. Зголемување на вработеноста во земјата преку вршење на дејноста

во слободната економска зона;

4. Обезбедување на еколошки услови, односно производно-

технолошките процеси што се применуваат во зоната, како и стоките
што се произведуваат и услугите што се вршат, да не ја загрозуваат
животната средина и природата, и

5. Обезбедување на финансиску услови, односно основачот да

обезбеди почетен капитал.

Слободната зона може да основа едно или повеќе домашни или

странски трговски друштва или други правни лица. Во случаите кога
слободната зона се основа од едно лице, тоа донесува акт за
основање, а во случаите кога слободната зона, се основа од повеќе
лица тогаш тие склучуваат договор за основање.
Актот, односно договорот за основање на слободна зона треба
да ги содржи следните податоци:

311
 1. Назив на основачот, односно основачите на слободната зона;

2. Назив на слободната зона;

3. Подрачје на слободната зона;

4. Дејности што ќе се вршат во слободната зона, и

5. Период за којшто се основа слободната зона.

Основачот поднесува писмено барање за основање на слободна зона до

Дирекцијата за слободни зони. Во писменото барање се наведуваат податоци за:

1. Назив, седиште, односно адреса на подносителот на барањето;

2. Дејностите што ќе се вршат во слободната зона;

3. Периодот за којшто се основа слободанат зона;

4. Условите за градба на слободната зона со извод ос просторен или

урбанистички план;

5. Големината на слободната зона;

6. Организацијата и начинот на работењето на слободната зона;

7. Техничко-технолошките и други услови за работа на царинскиот орган во

слободната зона.

Кон барањето се поднесуваат следните писмени докази:

1. Актот, односно договорот за основање на слободната зона;
2. Докази за финансиската состојба, и за тоа за обезбедени потребни
средства во банка и врз нив не е засновано заложно право, како и
извештај од овластена ревизорска куќа;
3. Доказ за претходно искуство од трговско работење или од работење во
слободна зона;
4. Физибилити студија или деловен план;
5. Маркетинг план, и
6. Техничко-технолошки елаборат за животната средина.

312
 Врз основа на податоците содржани во барањето, а во случаите кога се
исполнети пропишаните услови, Дирекцијата дава одобрение за основање на
слободна зона. Одобрението се доставува до Владата на Република Македонија,
која дава согласност за основање, доколку се исполнети пропишаните услови и
доколку постои општ економски интерес за основање на слободната зона.

Дадената согласност може да се повлече доколку:

1. Кон основачот е отворена стечајна постапка;

2. Доколку основачот поднел неверодостојони податоци или документи во

барањето за основање на слободната зона, и

3. Доколку основачот не обезбеду отпочнување со работа или не поднесува

извештај за работењето на слободната зона;

Царинскиот орган, 30 дена по поднесувањето на барањето за основање на

слободната зона, врши преглед на објектите и просториите во слободната
зона. Основна цел на овој преглед е да се утврди дали се исполнети
условите за вршење царински надзор во подрачјето на слободната зона.

Во рок од 8 дена од извршениот преглед, царинскиот орган е должен

да состави записник со консултации за исполнување на условите за
вршење на царински надзор. Ако се утврдат недостатоци, тогаш царинскиот
орган, записнички утврдува рок за нивно отстранување.

Царинската управа на Република Македонија, донесува решение за

исполнување на условите за вршење на царинскиот надзор во слободната
зона, или решение со коешто го одбива барањето на основачот. Во рок од
30 дена, основачот по тоа решение може да поднесе жалба до министерот
за финансии.

Слободната зона започнува со работа веднаш или најдоцна 12 месеци

од денот на издавањето на решението за работа.

Со цел да се олеснат процесите на основање и развој на слободните

зони, како и заради полесното следење и работењето на истите, се основа
посебен орган на државната управа наречен Дирекција за слободни зони.
Основни надлежности на овој орган, што е под директни ингеренции на
Владата, се:

313
1. Планирање и развој на слободната зона и обезбедување на услови за
користење на просторот;
2. Давање одобрение за основање на слободната зона;
3. Обезбедување контрола и управување со просторот на сите слободни
зони преку своите организациони единици;
4. Промовирање и рекламирање на слободните зони и остварување на
односи со јавноста;
5. Привлекување на основачи и корисници на слободната зона;
6. Одредување на потребниот почетен капитал, како и водење евиденција
на дејностите во просторот на слободната зона;
7. Координирање при обезбедување на согласности, одобренија, и дозволи
при основање и работење на слободната зона, и друго.
Со дирекцијата за слободнин зони раководи директор, а со истата
управува Управен одбор составен од седум члена, од чии редови се
избира претседател. Директорот на Дирекцијата, членовите и
претседателот на Управниот одбор, ги именува Владата на Република
Македонија.

Дејности што се вршат во слободна зона

Во слободна зона во Република Македонија може да се обавуваат

следните дејности: производство на стоки и вршење услуги за извоз;
надворешно-трговски промет; банкарски и други финансиски работи;
работи за осигурување и реосигурување на имоти и лица, и други
стопански дејности, освен дејности од текстилната индустрија.

Дејностите во слободна зона може да се извршуваат доколку се

исполнети следните услови:
1. Деловниот потфат да е заснован на нова инвестиција и примена на
соодветни технологии;

2. Потеклото и квалитетот на суровините, полупроизводите и готовите

производи да може да се утврди и контролира;

3. Работењето да не ја загрозува јавната безбедност, животната

средина и здравјето на луѓето во слободната зона, и

314
4. Корисникот на слободната економска зона да ги осигура основните
средства и вработените од ризици што произлегуваат од работењето.

Во слободната зона не смее да се вршат активности сврзани со:

1. Трговија со распаднати, расипани стоки, со истечен рок или
инфицирани, отпаднати материи што ја загадуваат животната
средина, или што не се за човечка и животинска употреба;
2. Радиоактивни материјали, освен оние што се потребни за
индустриски, медиццински и научно-истражувачки цели одобрени
од надлежните органи на Република Македонија;
3. Дроги, хемиски и биолошки материјали, хемиски и биохемиски
деривати, со исклучок на оние што се употребуваат за
индустриски, преработувачки, медицински и фармацевтски цели,
според сертификати издадени од Министерството за здравство;
4. Оружје, муниција и експлозиви, освен стопански експлозиви;
5. Производи и услуги што потекнуваат од земји или фирми што се
предмет на ембарга и блокади наложени од национални и
меѓународни органи и власти;
6. Производи и услуги што го загрозуваат јавниот морал, јавната
безбедност и одбраната;
7. Производи и услуги што не се во согласност со законите на
Република Македонија и меѓународните договори што се
однесуваат на заштита на интелектуалната и индустриската
сопственост, ратификувани во Република Македонија, и
8. Злоупотреба на одобренија, решенија, пресуди, возволи, лиценци,
права и концесии издадени од надлежен орган.

Во слободната зона покрај основачот, дејности може да вршат

и други субјекти, тнр. Корисници на слободна зона. Корисник на
слободна зона може да биде домашно или странско правно или
физичко лице, регистрирано за вршење на дејностите што ќе се
вршат во зоната. За да може едно лице да врши дејности во
зоната треба (1) да склучи договор со основачот, и (2) да добие
решение од Царинската управа дека ги исполнува условите за
водење на пропишаните евиденции.

315
 Корисникот на слободната зона може слободно, без
ограничување и без царински и други давачки да внесува во
зоната стоки од странство и од останатиот дел на царинското то
подрачје на Република Македонија. Воедно, корисникот може,
стоките од зоната да ги известува во странство и да врши услугите
од слободната зона. Исто така, корисникот може да ги опслужува
транспортните средства во меѓународниот сообраќај и нивните
екипажи во слободната зона. Стоките внесени во слободната
економска зона можат да останат во неа не подолго од пет години.
Субјектите што дејстувуваат во слободната зона покрај
царински, користат и одредени даночни ослободувања и
олеснувања, секако доколку ги исполнат законските услови.
Слободната зона е должна до Дирекцијата, да доставува
годишен извештај за работењето во претходната година,
најдоцна до 15 април во тековната година. Во извештајот се
наведуваат податоци за:
1. Обем на производство, односно услуги остварени во
слободната зона, и тоа квантитативни и квалитативни
податоци;
2. Извршената надворешно-трговска размена, вредносно и
количински, и по структура врз основа на следните критериуми:
земји, производи, земја-производ, дејности, економска намена,
степен на обработка и по сектори и отсеци на стандардната
меѓународна класификација, и
3. Број на остварени вработувања по квалификациона структура.

Горенаведените видови податоци во годишниот извештај

треба да се однесуваат за вкупната зона и за секој корисник
пооделно.

316
Царински надзор во слободната зона

Пристапот, влегувањата и излегувањата од слободната зона се под

царински надзор и контрола. За таа цел, основачот на слободната зона е должен
да обезбеди простории потребни за работа на царинскиот орган во зоната.
Стоките што се внесуваат во слободната зона се пријавуваат на
царинскиот орган,но не се ставаат на увид на царинскиот орган ниту за нив се
поднесува царинска декларација, освен ако:
1. Привремено се изнесува стока од слободната зона на друга територија од
Република Македонија, односно се внесуваат на територијата на
слободната зона заради облагодарување и маркетиншко претставување
(привремен увоз и извоз);
2. Се внесува домашна стока наменета за извоз;
3. Со внесување на стоката во слободната зона завршува друга царинска
постапка за неа, и
4. Со внесување во слободната зона стоката ги исполнува условите за
враќање, односно ослобување од плаќање на увозни и извозни царини и
давачки.

Стоките што од слободната зона се изнесуваат во останатиот дел на

царинското подрачје на Република Македонија, подлежат на плаќање
царина и други давачки. Во слуачите кога стоката се изнесува во
непроменета состојба, царинскиот долг се утврдува според царинската
вредност на стоката. Додека во случаите кога стоката во променета
состојба се изнесува од слободната економска зона во останатиот дел на
царинското подрачје на Република Македонија, тогаш царинскиот долг се
утврдува според царинската вредност на увезените стоки ростени во
преработката.

Опремата што во слободната зона се користи за вршење на дозволени

дејности, е ослободена од плаќање царина, се додека опремата се наоѓа во
слободната зона. Ако опремата се изнесе од слободната зона во
останатиот дел на царинското подрачје на Република Македонија, тогаш
истата треба да се пријави до царинскиот орган и за неа се плаќа царина.
Ваквата опрема ќе биде изземена од плаќање царина, доколку била во
употреба пет години и еден ден континуирано во слободната зона.

317
 Корисникот на слободната зона, заради оневозможување на царински
надзор, е должен да води евиденции за:
1. Стоките што се внесуваат во слободната зона;

2. Стоките што се изнесуваат од слободната зона;

3. Стоките што се користат во слободната зона;

4. Стоките што се складирани во слободната зона, и

5. Измените на стоките во слободната зона.

Царинскиот орган има неограничена можност за увид во

евиденцијата на корисниците во слободната зона.

Престанок со работа на слободната зона

Слободната зона престанува со работа во следните случаи:

1. Со одлука на основачот на слободната зона;
2. По истекот на утврдениот рок за елиминирање на недостатоците, ако
Царинската управа на Република Македонија констатира дека повеќе
не се исполнети условите за спроведување на царински надзор;
3. По истекот на рокот на закуп на земјиштето, и
4. По истекот на рокот за којшто е основана слободната зона.

За залихите на стоките затекнати во слободната зона на денот на

пресстанок со работа, се пресметуваат царина, даноци и други
давачки.

Корисникот на слободната зона престанува со работа и во

текот на работа на слободната зона, во случај кога доаѓа до
раскинување на договорот помеѓу основачот и корисникот. За тоа се
извесува царинскиот орган, кој врши пресметување на царинскиот
долг за стоките затекнати кај корисникот.

318
ПОШИРОКА ЛИТЕРАТУРА
1. Биљаноска Јованка, Царински систем и царинско работење,
ФТУ-Охрид,2002
2. Крстаноски Миладин, Биљаноска Јованка, Збирка на прописи
од царинското право-со предговор, НИП ‘’Студентски збор’’
Скопје, 2000;
3. Станковиќ Миодраг, Царински процесни поступак, Научна книга
Београд, 1987
4. Stankovic Miograd, Carinski system I carinska politika, Naucna
kniga Beograd 1987
5. Stankovic Miodrag, Sistemi carina I carinske zastite sa carinskom
tarifom, BIGZ Beograd,1985

319
320
Глава 12

ЦАРИНСКИ КАЗНИВИ ДЕЛА

Царински кривични дела

Царински прекршоци

321
322
Глава 12: ЦАРИНСКИ КАЗНИВИ ДЕЛА

ПОИМ ЗА ЦАРИНСКИ КАЗНИВИ ДЕЛА

Неизвршување на дејстивија утврдени со царинско право или вршење на

дејствија спротивни на одредбите утврдени со истото претставуваат царински
казниви дела.

Царинските казниви дела се јавуваат како кривични дела или прекршоци.

Царинските кривични дела и прекршоци, како казниви дела меѓу себе се
разликуваат во степенот на штетноста што го предизвикуваат во општеството, а
следствено на тоа и по видовите и висината на утврдените казни и мерки.

Во случаи на царинско кривично дело и/или прекршок, а по барање на

царинскиот орган, надлежниот суд спроведува постапка за утврдување на
одговорноста на сторителот и изрекува соодветна мерка. Обидот за извршување
на противправно дело е казнив исто толку строго како и извршеното дело.

Царинскиот орган може да преземе превентивни мерки, вклучувајќи и

привремено одземање на стоки или возила, за што е должен веднаш, а најдоцна
во рок од осум дена од денот на одземањето, да поведе постапка пред
надлежниот суд. Доколку не поведе постаока во пропишаниот рок, царинскиот
орган е должен привремено одземената стока или возилата да ги врати на лицето
од кое се одземани. Покрај казната за извршеното противправо дело, на
сторителот му се изрекува и мерка на безбедност одземање на стоката со која е
сторен прекршокот или е предмет на прекршокот, ил што произлегла од
прекршокот. Ако за извршување на прекршокот или кривичното дело се користат
возила, воздухопловни или пловни објекти, тие може да бидат одземени.

323
ЦАРИНСКИ КРИВИЧНИ ДЕЛА

Царинските кривични дела претставуваат противправни дејствија на

субјектите во царинската постапка што предизвикуваат големи штети врз
општеството, односно тоа е општествено опасно дело кое со закон е одредено
како кривично дело.

Со Кривичниот законик на Република Македонија се пропишани

следните царински кривични дела: криумчарење, царинска измама и прекривање
на стоките што биле предмет на претходните две кривични дела.

Царинско криумчарење

Криумчарењето како царинско кривично дело е дефинирано преку

дејствијата, сторителите и казните: Притоа во Кривичниот законик (член 278) се
наведува дека:
(1) Тој што се занимава со пренесување стоки преку царинска линија
избегнувајќи ја царинската контрола или тој што избегнувајќи ја царинската
контрола ќе пренесе стока од поголема вредност, ќе се казни со парична
казна или со затвор до четири години.

(2) Ако стоката е од значителна вредност, сторителот ќе се казни со парична

казна или со затвор од шест месеци до пет години.

(3) Тој што организира банда, група или друго здружение заради вршење на
делото од став 1, или за растурање на неоцаринети стоки или делото го
изврши вооружен со огнено оружје или со употреба на сила или закана, ќе
се закани со затвор од една до пет години.

(4) Службено лице кое го помага, овозможува или прикрива или нема да го
спречи вршењето на делата од став 1 и 2, ќе се казни со затвор од една до
десет години.

(5) Обидот за делото од став 1 е казнив

(6) Ако делото од став 1 го стори правно лице, ќе се казни со парична казна

324
(7) Стоките што се предмет на делото од ставовите 1 до 3 и средствата за
нивно пренесување и растурање ќе се одземат, а ако нивното одземање не
е можно од сторителот, ќе се одземе друг имот што одговара на нивната
вредност во времето на извршување на делото.

(8) Средствата за пренесување и растурање на стоката, се одземаат и кога се

во сопственост на трето лице, кое знаело или било должно и можело да
знае дека ќе бидат употребени за пренесување и растурање. Средстваѕа ќе
се одзеемат секогаш ако се специјално конструирани, адаптирани,
изменети или прилагодени на кој било начин, со цел криење на стока.

Анализата на ова кривично дело упатува на неколку видови

активности што се сметаат како криумчарење:

- Пренесување на скриени стоки од поголема и значителна вредност или на

стоки чиј увоз е забранет преку царинска линија без пријавување од страна
на лица ко тоа го вршат во вид на занимање.
- Пренесување на стоки преку царинска линија со користење на оружје, во
груша или со употреба на сила или заказа за употреба на сила;
- Организирање во групи или мрежи заради вршење на царински кривични
дела;
- Вмешаност на службено лице при вршење на дејствија на криумчарење, и
- Организирано растурање и препродавање на неоцаринети стоки.

На стоките на кривичното дело-криумчарење, независно дали се

домашни или странски државјану, може да им се изрече парична казна или
казна затвор од една до пет години, а кога станува збор за службено лице –
сторител на ова кривично дело може да се казни со затворска казна до
десет години.

325
 Царинска измама

Царинската измама како кривично дело опфаќа дејствија поврзани

со намерно избегнување на окаќање на царински долг. Во членот 278а од
Кривичниот законик е наведено дека:

(1) Тој што со намера самиот или со некој друг да избегне целосно или
делумно плаќање на давачки и даноци што се плаќаат при увоз или
извоз на кој е обврзан со закон, на царинскиот орган му даде лажни
податоци за стока и други факти од влијание за пресметката за наплата
или враќање на давачките и даноците, или не исполни обврска според
закон што е од влијание на пресметката на давачките и даноците што се
плаќаат при увоз ил иизвоз на друг начин го доведе во заблуда
царинскиот орган, а износот на давачките и даноците што се плаќаат при
увоз или извоз е од поголема вредност, ќе се казни со затвор од шест
месеци до три години и со парична казна.

(2) Ако износот на давачките и даноците што се плаќаат при увоз или извоз
е од големи размери, ќе се казни со затвор од една до пет години и со
парична казна.

(3) Ако износот на давачките и даноците што се плаќаат при увоз или извоз
е од големи размери, ќе се казни со затвор најмалку четири години и со
парична казна.

(4) Обидот за делото од став 1 е казнив.

(5) Ако делото од став 1 го стори правно лице, ќе се казни со парична казна.

Детална анализа на кривично дело- царинска измама упатува на

неколку дејствија сврзани со истото:
- Намерно, целосно или делумно избегнување на плаќање давачки и даноци
при увоз и извоз;
- Намерно давање на лажни податоци за стоката и други факти сврзани со
пресметувањето на износот за наплата и за враќање на давачките и
даноците, и
- Намерно доведување во заблуда на царински работник;

Казните за кривичното дело- царинска измама се парични и казна

затвор.

326
 Висината на паричната казнаи времетраењето на затворската казна
зависат од тоа дали избегнувањето на давачките и даноците е од големи
или од значителни размери.

Прекривање на стоките што биле предмет на криумчарење и

царинска измама

Покрај дејствијата на царинцкото криумчарење и царинската измама,

како кривично царинско дело се сметаат и дејствијата сврзани со
прикривање на стоките кои биле предмет на претходните два вида кривични
дела. Во членот 278б од Кривичниот законик е наведено дека:

(1) Тој што купува, продава, растура, прима подарок, крие, прима на
чување, користи или прифаќа на чување стоки со поголема вредност по
било која основа и за кои знае или бил должен да знае дека се предмет
на криумчарење и царинска измама, ќе се казни со парична казна или со
затвор до три години.

(2) Обидот за делото од став 1 е казнив.

(3) Ако делото од став 1 го стори правно лице, ќе се казни со парична казна.

Анализата на ова царинско кривично дело упатува на дејствија

сврзани со понатамошно постапување со стоките што биле предмет на
криумчарење и царинска измама.

327
ЦАРИНСКИ ПРЕКРШОЦИ

Царински прекршоци претставуваат повреда на царинските

прописи за кои е пропишана казна ии заштитна мерка. Воглавно,
постојат три групи царински прекршоци: криумчарење (пренесување на
скриена стока преку царинска линија); прикривање (пренесување на
нескриени стоки преку царинска линија без нивно пријавување) и
царински неуредности (сите останати видови прекршоци).
Царинските прекршоци во Царинскиот закон се групирани според
нивната сродност, според прекршителите, начинот на нивно сторување и
друго. Имено, прекршоците можат да се класифицираат како: прекршоци
сторени со непријавување на стока при премин на царинска линија;
прекршоци заради одбегнување на царинскиот надзор; прекршоци со кои
се повредуваат прописите за царинските повластици; прекршоци
сотрени со неточно пријавување на царинска стока; прекршоци со кои се
отежнува наплатата на давачките и даноците воведени при увоз и извоз;
прекршоци за ставање во промет на стоки со кои е извршен царински
прекршок и др..
При откривање на царински прекршок, царинскиот орган може да
наплати мандатна казна или да поведе постапка пред суд.
Царинската службеници можат да му понудат на прекршителот
плаќање мандатна казна за сторениот прекршок. Ако прекршителот ја
плати мандатната казна, случајот е затворен, односно прекршителот
нема понатаму да се гони. Мандатните казни ги наплатуваат
овластените царински службеници.
Царинскиот орган против сторителот на царински прекршок
поведува постапка пред надлежен суд, во случаите кога прекршителот
одбие да плати мандатна казна. Стоките што се предмет на прекршок, за
време на водење на постапката пред суд, се наоѓаат под царински
надзор на место што ќе го определи судот. Доколку судот му дозволи на
сопственикот да ги задржи стоките, тој во секое време е должен да ги
покаже на судот и да обезбеди гаранција.
Прекршочната постапка по царински прекршоци не може да се
поведе ако поминале повеќе од три години од денот на извршувањето
на прекршокот. Застареноста се прекинува со секое дејствиена
надлежниот орган што се превзема заради гонење на сторителот на
прекршокот. Со секое прекинување на рокот, застареноста почнува
одново да тече, но прекршочна постапка не може да се поведе, ниту
натаму да се води по истекот на пет години од денот кога е сторен
прекршокот.

328
 За сторителите на царински прекршок се предвидени парични казни чија
висина, во зависност од тежината на стореното дело, се утврдува
според износот на избегнатата царина, или износот на вреднодта на
стоките предмет на прекршокот.

Правно лице и поединец, кој во врска со вршењето на дејноста,

купи, продаде, распродаде, добие на подарок, прикрива, прими на
чување или заради превоз, чува користи или добие во сопственост врз
било која основа, стока за која знае или според околностите на случајот
морал да знае дека со таа стока бил направен прекршок, се казнува со
иста казна што е пропишана за сторителот на прекршокот.

Стоката, што е предмет на прекршок се одзема, и доколку, по

извршувањето на прекршокот, е преработена, обработена или
доработена, а дополнителната вредност не надминува 30% од
царинската вредност на стоката, предмет на прекршокот. Ако стоката не
се пронајде, од извршителот на прекршокот се наплатува нејзината
вредност, односно царинската вредност и спроведување на постапката
за наплата на увозни давачки.

Доколку има повеќе сторители, за вредноста на стоката

одговараат солидарно. Стоката, што е предмет на царински прекршок,
за која е пропишана мерка за безбедност одземање на стоката, до
завршување на постапката по прекршокот, може да се стави под
царински надзор.

Превозните, односно преносните средства, што биле користени за

превоз односно пренос на стоката преку цаинската линија односно на
царинското подрачје, што е предмет на прекршоците, односно доколку
скришните или тајни места на превозните или преносните средства
билеискористени за сокривање на стоката, се одземаат, доколку
вредноста на стоката, предмет на прекршок, надминува 20% од
вредноста на превозното, односно преносното средство, а оној кој ја
презел стоката заради превоз, или возачот знаел или би морал да знае
дека се работи за таква стока. Превозното, односно преносното
средство ќе се одземе и кога вредноста на стоката, предмет на
прекршок, не надминува 20% од вредноста на превозното, односно
преносното средство, доколку тоа средство било искористено за превоз

329
на стока што подлежи на високи царини, акцизи, даноци или забранета
стока, или доколку во превозното, односно преносното средство, бил
вграден посебен простор за криење на стока.

ПОШИРОКА ЛИТЕРАТУРА
1.Крстаноски Миладин, Криминалитет и детекција, ФТУ-Охрид, 2005
2. Кривичен законик, Службен весник на Република Македонија
бр.19/2004

330
КОРИСТЕНА ЛИТЕРАТУРА
1. Adamovic d-r Ljubisa, Teorija medunarodne trgovine, Trece izdanje,
Savremena administracija I Institut za ekonomska istrazivanja, Beograd,
1976
2. Appleyard R.Dennis, Field J. Alfred, International Economics, IRWIN,
Boston,1992
3. Атанасовски Живко, Јавни финансии, Економски факултет Скопје,
2004
4. Babic Mate, Medunarodna ekonomija, META, Zagreb,1995
5. Balassa Bela, Tariff Protection in Industrial Countries: An Evaluation,
Journal of Political Economy, Vol.73,1965
6. Basevi Giorgio, The United States Tariff Structure: Estimates of Effective
Rates of Protection of United States Industries and Industral Labour,
Review od Economics and Statistics, Vol.48,1966
7. Berry Brajan, J.L., Cinkling Edgar C., The Global Economy in Transition,
Second Edition, Uper Saddle River, Prentice Hall. 1997
8. Bhagwati, J. and A. Panagariya, ‘’Preferential Trading Areas and
Multilateralism – Strangers, Friends or Foes, The Economics of
Preferential Trade Agreement
9. Blackhurst Richard, The WTO and the Global Economy, Global Trade
Policy 1997, The World Economy, August 1997
10. Bulajic Dr Radoslav, Globalizacija I regionalizacija, Medunarodna politika
br, br. 1065, 01.02.1998
11. Bulajic Dr Radislav, Medunarodna saradnja I trgovina, Medunarodna
politika, Beograd, juli-august 1997
12. Byrns T.Ralph, Stone, W.Gerald, Economics, Fifth Special Edition,
HarperCollins College Publishers, 1993
13. Биљаноска А.Јованка, Надворешно-трговска политика како елемент
на развојната стратегија на националните економии, со посебен
осврт на Република Македонија, докторска дисертација, Економски
факултет, Скопје, 2000
14. Биљаноска Јованка, Надворешно-трговија-теорија, политика,
практика, ИРИС Струга, 2001
15. Биљаноска Јованка, Надворешна трговија-теорија, политика,
практика, Второ изменето и дополнително издание, ФТОН-
Охрид,2005
16. Биљаноска Јованка, Царински систем и царинско работење, ФТУ
Охрид,2003
17. Биљаноска Јованка, Царинско работење, ИРИС – Струга,2000;

331
18. Вељковиќ д-р Душан Спољнотрговинско пословање, Партнер-инвест,
Скопје,1992
19. Вељковиќ д-е Душан, Надворешнотрговски и девизен систем,
Партнер-инвест, Скопје,1991
20. Вељковиќ д-р Душан, Царински систем, Киро Дандаро Битола, Скопје
1996
21. Vousden Neil, The Economics of Trade Protection, Cambrige University
Press,1990
22. Grimwade Nigel, International Trade- New Patterns of Trade, Production
and Investment, Rutlege, London, 1989
23. Grossman M. Gene, The Theory of Domesics Content Protection and
Content Preference, Quarterly Journal of Economics, v.96,1981
24. Гогоски д-р Ристо, Меѓународни економски односи, Факултет за
туризам и угостителство- Охрид,1995
25. Designing New Trade Policies in the Transition Economies, OECD, Paris,
1997
26. Dones J.B., A. Freytag, R.Zimmermann, TAFTA: Assuring its Compatibility
with Global Free Trade, Global Trade Policy 1997, The World Economy,
August 1997
27. El-Agraa M.Dr.Ali, The Theory od International Trade, Croom Helm,
London & Canbera, St.Martin’s press, New York, 1983
28. Ethier J. Wilfred, Dumping, Journal of Political Economu, vol.30
29. Економскаи пословна енциклопедија, Современа администрација,
Београд,1994 год.
30. INCOTERMS 1990, ‘’Веда’’ ДОО МК Публик,Скопје,1994
31. Johnson G.Harry, Aspects of the Theory of Tariffs, Hardvard University
Press Cambrige, Massachusetts, 1972
32. Jones W. Ronald, Effective Protection and Substitution, Journal of
International Economics, Vol.1, 1971
33. Кандикјан В., В.Пендовска, Т.Грозданоски, Економските односи на
Македонија со Европската унија-тенденции и перспективи, Скопје,
1995
34. Крстаноски Миладин, Биљаноска Јованка, Збирка на прописи од
царинското право- со предговор, НИП ‘’Студентски збор’’ Скопје,2000;
35. Крстаноски Миладин, Криминалитет и детекција, ФТУ-Охрид,2005
36. Крстаноски проф. Д-р Миладин, Царинска постапка со основи на
царинските деликти, НИП ‘’Студентски збор’’- Skopje,2000
37. Кулески Димитар, Царинска тарифа, Киро Дандаро, Битола,1998
38. Keuschnigg Christian, Overshooting Adjustment to Tariff Liberalization,
Open Economic Review 7,1996

332
39. Korth M. Christopher, International Bussiness, Environment and
Management, Second Edition, Prentice Hall Inc., 1985
40. Kreinin E. Mordechai, Dinopolous Elias, Protection of Industry, Open
Economic Review 6.1995
41. Krugman R.Paul, Obstfeld, Maurice, International Economics –Theory and
Policy, Third edition, Harper Collins College Publishers, New York, 1994
42. Laird Sam, Transition Economies, Bussines and WTO, World Trade
Organization, Trade Policy Review Division, May, 1998
43. Lensik Robert, Foreign Exchange Constraints and Developing Countires,
Economics Modeling, Vol.12, No.2 1995
44. Ljubic Franjo, Vanjska trgovin, Skolska kniga, Zagreb 1994
45. Loncaric Horvat Olivera, O carinama, o ekonomskim argumentama,
carine, o orgumentima slobodne trgovine u movijoj teoriji, doktorske
disertacija, Zagreb, 1973
46. Maidmen, Fred, International Business 96/97, Fifth Edition,
Homewood,Irwin,1996
47. Mckibbin J. Warwick, Salvatore Dominick, The Global Economic
Consequences of the Uruglay Round, Open Economic Review 6,1995
48. Mirkusic d-r Zarko, Medunarodna trgovina – teorija I politika, Institut
ekonomskih nauka, Beograd 1971
49. Mirkusic d-r Zarsko, Medunarodni ekonomski odnosi, Privredni pregled,
Zagreb,1973
50. Менцигнер Јоже, Номинална и стварна царинска заштита у
Југославији, Финансије бр.7-8/1973
51. Национална стратегија за економскиот развој на Република
Македонија-развој и модернализација, МАНУ, Скопје,1997
52. Paul De Grauwe and Vladimir Lavrac, Inclusion of Central European
Countires in the European Monetary Union, Kluwer Academic Publishers,
Boston, USA, 1999
53. Пертот д-е Владимир, Економика меѓународне размјене у увјетима
интернационизма, друго издање, Информатор, Загреб, 1972
54. Ray John Edward, Tariff and Nontariff Barries to Trade in the United
States and Abroad, Review of Economics and Statistics, Number2, 1981
55. Ray John Edward, The Determinants of Tariff and Nontariff Trade
Restrictions in the United States, Journal of Political Economy,
vol.89,1981
56. Rom Michael, The Role of Tariff Quatas in Commercial Policy, Holmes &
Meier Publishers Inc. New York,1979
57. Sager A. Michelle, Regional Trade Agreements: Their Role and the
Economic Impact on Trade Flows, The World Economy, May 1997

333
58. Stankovic Miodrag, Sistemi carina I carinske zastite sa carinskom tarifom,
BIGZ Beograd, 1985
59. Stare Metka, Mitre Kolisevski, Globalni system trgovinskih preferencijala-
principi I problem. Centar za proucavanje sodelovanja z dezelami v
razvoju, Ljubljana,1984
60. Svetska trgovska ogranizacija, Rezultati Urugvajske runde multilateralnih
trgovskih pregovora – pravni tekstovi, prevod, Institut ekonomskih nauka,
Beograd,1996
61. Секулоска-Габер Билјана, Меѓународни организации и интеграции,
Економски факултет- Скопје,2003
62. Станковиќ Миодраг, Царински процесни поступак, Научна книга
Београд, 1987
63. Тодоровиќ Томислав, Царинско пословање, Друго измењено и
допуњено издање, Београдска пословна школа, Београд, 2005
64. Тодоровиќ Томислав, Царински систем и политика, Виња пословна
школа Београд, 2001
65. Takacs E. Wendy, The Nonequivalence of Tariff, Important Quotas, and
Voluntary Export Restraint, Journal od International Economics, 1978
66. Tesic d-r Milodrag, Spoljnotrgovinsko poslovvanje, dvanaesto izmenjeno I
dopunjeno izdanje, Savremena administraija, Beograd,1987
67. Tharaka, P.K.M., Policy Implications of Andidumping Measures, Elsieve
Science Publishing Company, INC. New York,1991
68. Фабинц д-р Иво, Заштитна политика и меѓунардним економским
односима- мотиви, механизми, критерији, Информатор, Загреб, 1970
69. Fabinc d-r Ivo, m-r Olga Lazic-Derd, d-r Milorad Tonic, d-r Dobroslav
Mitrovic, Carinska I necarinska zastita industrije za preradu metala u
razvijenim zemaljama OECD, Institut za spoljnu trgovinu, Beograd 1969
70. Finger J. Michael, Merlinda D. Ingco, Ulrich Reinche, The Uruguay Round-
Statistics on Tariff Concessions Given and Received, The World Bank
1996
71. Hamilton Carl, A New Approach to Estimation of the Effects of Non-Tariff
Barries to Trade: An Application to the Swedish Textile and Clothing
Industry, Weltwirtschafthishes Archiv, Vol117, 1981
72. Haufbauer Clyde Gary and Joanna Shelton Erb, Subsidies in International
Trade, Institute fot International Economics, Washington, DC, 1984
73. Hazari R.Bharat, Sgro M. Paswuale, Free Trade Zones, Tariffs and the
Real Exchange Rate, Open Economic Rewiew 7,1996
74. Hoekman Bernard and Carlos A.Primo Braga, Protection and Trade in
Services: A Servey, Open Economic Review, vol.8, No3 July 1997

334
75. Hufbrauer Clude Gary, Elliot Ann Kimberly, Measuring the Costs of
Protection in the United States, Institute fot International Economics,
Washington DC, 1994
76. Husted Steven, Michael Melvin, International Economics, Second Edition,
Harper Collins College Publishers, New York, 1993
77. Capela J.John, Stephen W.Hartman, Dictionary of International Business
Terms, Barrons Educational Series, Inc.NY1996
78. Chaudhuri Pramit, The Economic Theory of Growth, Iowa State University
Press/Ames Iowa, 1989
79. Choi Kwang, Theories of Comparative Economic Growth, Iowa State
University Press/Ames Iowa, 1983
80. Corden W.Max, Protection, Growth and Trade- Essays in International
Economics, Basil Blackwell, Ohword, 1985
81. Corden W.Max, The Structure of a Tariff System and the Effective
Protective Rate, The Journal of Political Economy, Vol.LXXIV, June 1966
82. Crompton George, The Tariff – An Interpretation of a Bewildering
Problem, The Macmilian Comrany, New York, 1927

335