Oksidacija masnih kiselina

Ketogeneza

Tamara Božina
 Četiri glavne fiziološke uloge masnih kiselina

1. Masne kiseline su metaboličko gorivo (tijekom odmora ili blagih aktivnosti

masne kiseline su naš glavni izvor energije)

2. Masne kiseline koriste se za sintezu fosfolipida i glikolipida (važni sastojci

bioloških membrana)

3. Masne kiseline koriste se za modifikaciju proteina (na taj način proteini se vežu
za membrane)

4. Derivati masnih kiselina služe kao hormoni i unutarstanični glasnici

 Triacilgliceroli su vrlo koncentrirana
skladišta energije
 Energija se oslobađa njihovim katabolizmom – razlog za to je:
Triacilgliceroli su reducirani spojevi koji ne vežu vodu (nepolarni spojevi).

Prinos potpune oksidacije - masnih kiselina = 38 kJ/g

- ugljikohidrata i proteina = 17 kJ/g Adipozne stanice - ADIPOCITI
 Probava masti i transport masnih kiselina

• Egzogeni lipidi
• Crijevne lipaze
• Žučne kiseline
• Hilomikroni
• Lipoprotein lipaza

(koje izlučuje gušterača)

 Lipolizom se oslobađaju glicerol i masne kiseline

Oko 95% metaboličke energije pohranjeno je u tri dugolančane masne kiseline triacilglicerola,
a samo oko 5% energije dobiva se katabolizmom glicerola.
Da bi periferne stanice došle do rezervi masti pohranjenih u adipoznom tkivu,
potrebna su tri procesa:

1. Lipidi se moraju MOBILIZIRATI iz adipocita

2. Masne kiseline se moraju AKTIVIRATI u citoplazmi i unijeti u mitohondrije radi

razgradnje

3. Masne kiseline se ODGRAĐUJU korak po korak u acetil-CoA (β-oksidacija)

 Mobilizacija triacilglicerola iz adipocita potaknuta
hormonskim djelovanjem

ADRENALIN
NORADRENALIN
GLUKAGON

Vezanje hormona na receptor, Masne kiseline iz

stimulacija adenilat ciklaze i adipocita dolaze u
stvaranje cAMP. krvotok (vezane na
albumin) i transportiraju
cAMP aktivira protein kinazu A se putem specifičnih
(PKA) – fosforilacija lipaze transportera u ciljne
osjetljive na hormon i organe.
perilipina.
Oksidacija masnih
Hidroliza TAG na diacilglicerole i kiselina i stvaranje ATP
masne kiseline

ADRENALIN, NORADRENALIN, GLUKAGON – INDUCIRAJU LIPOLIZU

 ZASIĆENE NEZASIĆENE

oleinska kiselina (C18:1)

mononezasićena

laurinska kiselina (C12)

linolna kiselina (C18:2)
polinezasićena

miristinska kiselina (C14) α-linolenska kiselina (C18:3)

polinezasićena

palmitinska kiselina (C16) γ-linolenska kiselina (C18:3)

polinezasićena

ricinoleinska kiselina (C18:1)

stearinska kiselina (C18) mononezasićena

- kod svih prirodnih masnih kiselina dvostruka veza je u cis konfiguraciji

Da bi periferne stanice došle do rezervi masti pohranjenih u adipoznom tkivu,
potrebna su tri procesa:

1. Lipidi se moraju MOBILIZIRATI iz adipocita

2. Masne kiseline se moraju AKTIVIRATI u citoplazmi i unijeti u mitohondrije radi

razgradnje

3. Masne kiseline se ODGRAĐUJU korak po korak u acetil-CoA (β-oksidacija)

 Aktivacija masnih kiselina u citoplazmi
VEZANJE MASNE KISELINE I KOENZIMA A,
I NASTAJANJE ACIL-CoA

Enzim: acil-CoA sintetaza – katalizira stvaranje tioesterske veze između –COOH

skupine masne kis. i –SH skupine CoA (acil-CoA = tioester)
 Aktivacija masnih kiselina u citoplazmi Jedini
korak u
VEZANJE MASNE KISELINE I KOENZIMA A, ukupnoj razgradnji
koji zahtijeva energiju
I NASTAJANJE ACIL-CoA molekule ATP-a !!!

1. Masna kiselina reagira sa molekulom ATP – nastaje acil-adenilat

acil-CoA sintetaza

masna kiselina acil-adenilat

acil-adenilat

2. Sulfhidrilna skupina koenzima A napada acil-adenilat – nastaju acil-CoA i AMP

acil-CoA sintetaza

acil-adenilat acil-CoA

Pirofosfataza brzo hidrolizira pirofosfat – hidrolizira se

ekvivalent 2 molekula ATP.
 Prijenos aktivirane masne kiseline u mitohondrij
Dugolančani acil-CoA ne mogu prolaziti kroz unutarnju mitohondrijsku membranu!

Acilna skupina se prenese sa acil-CoA na hidroksilnu skupinu karnitina (karnitin-aciltransferaza I)

(β-hidroksi-γ-trimetilamonij-butirat)

Poseban prijenosni mehanizam –

ACIL-KARNITIN TRANSLOKAZA

Acilna skupina se vraća sa acil karnitina na CoA

(karnitin-aciltransferaza II)

To vrijedi za masne kiseline koje sadrže 14 i više C-atoma,

dok masne kiseline koje sadrže do 12 C-atoma ulaze u
mitohondrije bez pomoći transportnog sustava!
 prijenos aktiviranih masnih kiselina u mitohondrij uz pomoć karnitinskog nosača je
REGULACIJSKA TOČKA procesa oksidacije masnih kiselina:
malonil-CoA (prvi međuprodukt sinteze MK u citosolu) inhibira karnitin-aciltransferazu I
(inhibicija ulaska slobodnih MK u mitohondrij i β-oksidacije !!)
 aktivnost karnitin-aciltransferaze I je niska u stanju sitosti pa se smanjuje oksidacija MK, a visoka
pri gladovanju, omogućujući povećanu oksidaciju MK

 prijenos masnih kiselina u mitohondrij pomoću

karnitinskog nosača povezuje dvije odvojene “zalihe”
koenzima A i acil-CoA: citosolska i mitohondrijska
 citosolski CoA i acil-CoA značajni su u sintezi
membranskih lipida
 mitohondrijski CoA i acil-CoA uglavnom se koriste za
oksidativne razgradnje
Da bi periferne stanice došle do rezervi masti pohranjenih u adipoznom tkivu,
potrebna su tri procesa:

1. Lipidi se moraju MOBILIZIRATI iz adipocita

2. Masne kiseline se moraju AKTIVIRATI u citoplazmi i unijeti u mitohondrije radi

razgradnje

3. Masne kiseline se u mitohondriju ODGRAĐUJU korak po korak u acetil-CoA

(β-oksidacija)
 RAZGRADNJA MASNIH KISELINA
β-oksidacija

zbiva se u mitohondriju

 Lanac masne kiseline se skraćuje za 2 C-atoma. Odcjepljuju se

istodobno dva ugljika sa molekule acil-CoA, počevši s karboksilnog
kraja.
 Nastale jedinice od dva ugljika jesu acetil-CoA.

 Acetilne skupine se oksidiraju do CO2 u CLK.

 Oslobođeni elektroni prenose se na O2 pomoću mitohondrijskog respiracijskog lanca što oslobađa dovoljno
energije za sintezu ATP pomoću oksidacijske fosforilacije.
RAZGRADNJA MASNIH KISELINA SINTEZA MASNIH KISELINA
β-oksidacija
zbiva se u mitohondriju zbiva se u citosolu
omogućuje se dobra
kontrola ovih puteva

aktivirana acilna skupina te integracija sa aktivirana acilna skupina

(duža za dva C-atoma)
OKSIDACIJA potrebama tkiva
REDUKCIJA

HIDRATIRANJE
DEHIDRATIRANJE
ponavljanje niza
od četiriju
reakcija
OKSIDACIJA
REDUKCIJA

KIDANJE KONDENZACIJA

aktivirana acilna skupina aktivirana acetilna

(kraća za dva C-atoma) aktivirana acilna aktivirana malonilna
skupina
skupina skupina
 β-oksidacija zasićenih masnih kiselina

acil-CoA-
dehidrogenaza

uvođenje dvostruke
veze trans-konfiguracije 1. OKSIDACIJA vezana
enoil-CoA-
na FAD
hidrataza

adicija vode na
2. HIDRATIRANJE
dvostruku vezu

3. OKSIDACIJA
L-3-hidroksiacil-CoA-
dehidrogenaza pomoću NAD+
stvaranje
keto veze 4. TIOLIZA uz CoA

tiolaza

nastaju acetil-CoA
i acil-CoA skraćen
za 2 C-atoma

palmitoil-CoA + CoA + FAD + NAD+ + H2O → miristoil-CoA + acetil-CoA + FADH2 + NADH + H+

Skraćeni acil-CoA (C14) podliježe zatim novom krugu oksidacije (u svakom krugu
reakcija acil-CoA se skrati za dva C-atoma)

 U svakom krugu oksidacije masnih kiselina nastaju:

acetil-CoA,
NADH i
FADH2
 Stehiometrija oksidacije palmitata (C16)

 7 krugova oksidacije:

oksidiraju se u respiracijskom lancu

acetil-CoA se dalje oksidira u CLK = 28 ATP

 Oksidacija acetil-CoA u CLK
 Acetilne skupine se oksidiraju do CO2 u citratnom ciklusu.

1 molekula 3 NADH
acetil-CoA FADH2 = 10 ATP
GTP

2 CO2

8 molekula = 80 ATP
acetil-CoA

Ukupna reakcija druge i treće faze (CLK i respiracijski lanac):

 Ukupna reakcija potpune oksidacije palmitata:

Palmitoil-CoA + 23 O2 + 108 Pi + 108 ADP → 8 CoA + 108 ATP + 16 CO2 + 23 H2O

β-ox 28

CLK 80

-2 ATP utrošena za aktivaciju palmitata

ATP → AMP + PPi
Neto: 106 ATP
 Razgradnja nezasićenih masnih kiselina

 potrebni su još dodatni enzimi:

◦ Za razgradnju mononezasićenih masnih kiselina potrebna je

ENOIL-CoA IZOMERAZA.

◦ Za razgradnju polinezasićenih masnih kiselina potrebne su

ENOIL-CoA IZOMERAZA i 2,4-DIENOIL-CoA REDUKTAZA.
Razgradnja mononezasićenih masnih kiselina

 aktivacija MK i transport kroz unutarnju

mitoh. membranu – kao i kod zasićenih MK

 većina nezasićenih masnih kiselina ima

dvostruke veze u cis položaju i na te veze
djeluje enoil-CoA izomeraza koja pretvara
cis-Δ3-enoil-CoA u trans Δ2-enoil-CoA na
koji može djelovati enoil-CoA hidrataza.

acil-CoA-
dehidrogenaza
 Razgradnja polinezasićenih
masnih kiselina

 Za provođenje oksidacije osim enoil-CoA

izomeraze, potrebna je i 2,4-dienoil-CoA
reduktaza za čije djelovanje je potreban
dodatni NADPH.
 Razgradnja masnih kiselina s
neparnim brojem C-atoma

 oksidiraju se na isti način kao i one s parnim

brojem C-atoma, samo u posljednjem krugu
oksidacije nastaju:

◦ 1 acetil-CoA i 1 propionil-CoA koji se prevodi

u sukcinil-CoA i potom ulazi u citratni ciklus
 Oksidacija masnih kiselina u PEROKSISOMIMA
 skraćivanje razgranatih i vrlo-dugolančanih
masnih kiselina (više od 22 C-atoma) kako bi
postali prikladniji za β-oksidaciju u mitohondrijima

RAZLIKA U POČETNOJ REAKCIJI

DEHIDROGENACIJE

 elektroni direktno prelaze na O2 te nastaje H2O2 kojeg

katalaza odmah cijepa na H2O i O2 (energija se
oslobađa kao toplina – dehidrogenacija nije
neposredno vezana s fosforilacijom i nastajanjem ATP)

 NADH se ne može oksidirati u peroksisomima te se

izlučuje u citoplazmu i vjerojatno ulazi i u
mitohondrije.

 skraćivanje bočnog lanca kolesterola pri

nastajanju žučnih kiselina
X-vezana andrenoleukodistrofija - nemogućnost razgradnje vrlo dugolančanih
masnih kiselina zbog nedostatka peroksisomskog transportnog proteina

 genetski je poremećaj koji prenosi majka na sina

 počinje u do tada zdravih dječaka između 5. i 10. godine života s
poteškoćama u učenju, problemima koncentracije i smetnjama
ponašanja. Obično slijedi slabljenje vida i kvadriplegija s daljnjim
mentalnim i motoričkim propadanjem i smrću unutar nekoliko godina
od pojave prvih znakova bolesti.
 prva metoda liječenja je Lorenzovo ulje koje se sastoji od pročišćenog
maslinovog i repičnog ulja
LORENZO'S OIL, 1992.

Zellwegerov (cerebrohepatorenalni) sindrom - nedostatak funkcionalnih

peroksisoma ili potpuni nedostatak peroksisoma u tkivima
Koordinirana regulacija sinteze i razgradnje masnih kiselina

acil-CoA-
dehidrogenaza 1. Prijenos acil-CoA iz citosola u mitohondrij
karnitinom (karnitin-aciltransferaza I):
↑ MALONIL-CoA (prvi međuprodukt sinteze
masnih kiselina u citosolu) kod prehrane
enoil-CoA-
hidrataza bogate ugljikohidratima – malonil-CoA inhibira
karnitin-aciltransferazu I (inhibicija ulaska acil-
CoA u mitohondrij i β-oksidacije)

L-3-hidroksiacil-CoA- 2. ↑ NADH/NAD+ inhibira β-hidroksiacil-CoA-

dehidrogenaza
dehidrogenazu

3. ↑ koncentracija acetil-CoA inhibira tiolazu

tiolaza
 Acetil-CoA - ključni intermedijer koji povezuje metabolizme
ugljikohidrata i masnih kiselina
Gl. izvori – oksidacijska
dekarboksilacija piruvata
i β-oksidacija MK

Acetil-CoA ulazi u CLK samo kad su

razgradnje masti i ugljikohidrata uravnotežene.
 Ketogeneza

 kad dominira razgradnja masti, iz acetil-CoA nastaju KETONSKA TIJELA

 u jetri (mitohondrij)
količina oksaloacetata
ovisi o
količini ugljikohidrata

Masti izgaraju plamenom ugljikohidrata!

 Stvaranje ketonskih tijela u jetri i transport do
ekstrahepatičkih tkiva
 Pri gladovanju ili kod
dijabetesa

oksaloacetat se iskorištava za
sintezu glukoze procesom
glukoneogeneze

acetil-CoA se usmjerava prema

sintezi ketonskih tijela (gorivo
za ekstrahepatična tkiva)
 U dijabetesu dolazi do prekomjerne sinteze ketonskih tijela
 Ketonska tijela su srednje jake kiseline i njihova prekomjerna produkcija dovodi do acidoze. U
neliječenom dijabetesu, koji nastaje zbog nedostatka inzulina, dolazi do hiperprodukcije
ketonskih tijela. Nastala acidoza naziva se dijabetičkom ketozom.

 Ako nema inzulina, glukoza ne može ulaziti u stanice te se sva energija dobiva razlaganjem
masti što dovodi do stvaranja velikih količina acetil-CoA.

 Acetil-CoA se nagomilava jer nedostaje

oksaloacetat, koji bi se inače stvarao
metabolizmom glukoze.

 Isto tako, kada nema inzulina, povećano je

i otpuštanje masnih kiselina iz adipoznog
tkiva.
 Sinteza ketonskih tijela
 Acetoacetat nastaje iz acetil-Coa u tri koraka

 Aceton nastaje spontanom dekarboksilacijom acetoacetata

 β-hidroksibutirat nastaje redukcijom acetoacetata

HMG-CoA u
citosolu ???

- mitohondrijska i citosolna
HMG-CoA sintaza su izoenzimi
 Acetoacetat kao metaboličko gorivo

 Neka tkiva, kao npr. srce i kora bubrega preferirano koriste acetoacetat kao metaboličko
gorivo. Nasuprot tome, glukoza je glavno metaboličko gorivo u mozgu i eritrocitima.

oksidacija u CLK
 β-hidroksibutirat kao metaboličko gorivo

 potreban dodatni korak:

β-hidroksibutirat se najprije
oksidira u acetoacetat, i pri tome
se oslobađaju energijom bogati
elektroni u obliku NADH.

 β-hidroksibutirat je energijom bogatiji

spoj odnosno njegov oksidacijski
potencijal je veći od oksidacijskog
potencijala acetoacetata.
 Acetoacetat ima regulacijsku ulogu

 Visoke koncentracije acetoacetata u tijelu označuju obilje acetilnih jedinica, pa

dovode do smanjenja lipolize u masnome tkivu.
 Ponovimo !!!

 Enzimi oksidacije MK se nalaze u mitohondriju

 Aktivacija masnih kiselina
 Karnitinski nosač
 4 naizmjenična koraka oksidacije: oksidacija – hidratacija – oksidacija – tioliza
 U svakom krugu oksidacije nastaju: acetil-CoA, FADH2 i NADH
 Oksidacija nezasićenih masnih kiselina – izomeraza i reduktaza
 Oksidacija masnih kiselina s neparnim brojem C-atoma - acetil-CoA i propionil-CoA
 Regulacija oksidacije masnih kiselina: karnitin-aciltransferaza I, β-hidroksiacil-CoA-
dehidrogenaza i tiolaza
 Ketonska tijela – acetoacetat, aceton i β-hidroksibutirat