Pagpapatupad ng Academic Freeze: Opinyon at Panig ng

mga Piling Mag-aaral ng Senior High School

sa Innovative College of Science

& Technology

Isang Pamanahong-Papel na Iniharap sa Kagawaran ng Departamento

ng Senior High School, Innovative College of Science & Technology

Bilang Pagtupad sa Isa sa mga Pangangailangan sa Asignaturang

Filipino 11, Pagbasa at Pagsusuri ng Iba’t Ibang Teksto Tungo sa

Pananaliksik

Kay

Bb. Apolonia Gonda Gutierrez

(Guro)

Abril, 2020

DAHON NG PAGPAPATIBAY
 Bilang pagtupad sa isa sa mga pangangailangan ng

asignaturang Filipino 11, Pagbasa at Pagsusuri ng Iba’t Ibang

Teksto Tungo sa Pananaliksik, ang pamanahong pananaliksik na ito

ay pinamagatang “Pagpapatupad ng Academic Freeze: Opinyon at

Panig ng mga Piling Mag-aaral ng Senior High School sa Innovative

College of Science & Technology” ng pangkat ng mga mananaliksik

sa Grade 11 STEM Camia na binubuo nina:

John Mark Nagutom Banao Jayra Camille R. De Villa

Kenneth R. Driz Marielle Claude J-lo J. Rebano

Christian Bon J. Teruel Junelyn M. Ramos

Ron Pierre R. Bangate Angelica Fae F. Robea

Tinanggap sa pangalan ng Kagawaran ng Filipino, INNOVATIVE

COLLEGE OF SCIENCE & TECHNOLOGY bilang isa sa mga pangangailangan

sa asignaturang Filipino 11, Pagbasa at Pagsusuri ng Iba’t ibang

Tekso Tungo sa Pananaliksik.

Bb. Apolonia Gonda Gutirrez

Guro

PAHINA NG PASASALAMAT
 Taos puso kaming nagpapasalamat sa mga sumusunod na

indobidwal at tanggapan sa mahahalagang tulong, kontribusyon at

suporta tungo sa matagumpay na reyalisasyon ng pamanahong-papel

na ito:

 Sa Poong Maykapal na nagbibigay karunungan, gumabay, at nag-

ingat sa amin upang matapos ang pamanahong-papel na ito sa

takdang panahon.

 Sa aming mga magulang na nagpahintulot sa amin at sumuporta

maging sa pinansyal na mga gastusin upang matapos ab faming

pamanahong-papel.

 Kay Bb. Apolonia Gonda Gutierrez, ang aming masigasig na

guro sa Filipino, sa pagtulong sa amin at paggabay sa

paggawa ng isang pamanahong-papel sa pamamagitan ng

pagtuturo ng tamang paggawa at tamang hakbangin sa pagsulat

ng isang pamanahong-papel.

 Sa mga naging respondante na mga mag-aaral ng paaralang

Innovative College of Science and Technology na walang pag-

aalinlangan na nakikiisa at tumulong upang maging matagumpay

ang aming pamanahong-papel na isinasagawa.

 Sa mga awtor, editor, at mga mananaliksik ng mga akdang

pinaghanguan ng mahahalagang impormasyon na aming ginamit sa

una at ikalawang kabanata ng aming pamanahong-papel.

 Sa aming mga ka grupo na walang sawang tumulong at nakiisa

sa paggawa ng pamanahong-papel na ito. Gayundin sa malawak

nilang pag-unawa sa aming mga kagrupo.

Muli, maraming salamat po! Patnubayan nawa kayo ng Poong

Maykapal.

-Mga Mananaliksik
 TALAAN NG NILALAMAN

Kabanata I …………………………………………………………………………………………………………………………………

 Introduksyon

 Layunin ng Pag-aaral

 Kahalagahan ng Pag-aaral

 Saklaw at Limitasyon

 Depinisyon ng mga Terminolohiya

Kabanata II ……………………………………………………………………………………………………………………………………

 Mga kaugnay na Pag-aaral at Literatura

 Banyaga

 Lokal

Kabanata III ………………………………………………………………………………………………………………………………………

 Disenyo at Paraan ng Pananaliksik

 Mga Respondante

 Instrumentong Pampananaliksik

 Tritment ng mga Datos

Kabanata IV …………………………………………………………………………………………………………………………………….

 Presentasyon at Interpretasyon ng mga Datos

Kabanata V………………………………………………………………………………………………………………………………………
  Listahan ng mga Sanggunian

TALAAN NG APENDIKS

Apendiks A …………………………………………………………………………………………………………………………………………

Apendiks B…………………………………………………………………………………………………………………………………………..

Apendiks C …………………………………………………………………………………………………………………………………………
 KABANATA I

ANG SULIRANIN AT KALIGIRAN NITO

A. Introduksyon

Isa ang edukasyon sa mga lubos na naapektuhan ng COVID-19

pandemic na katumbas ng ilang milyong estudyante sa bansa na

hindi makapagpapatuloy sa pag-aaral kung hindi bibigyang suporta

at oportunidad ng pamahalaan. Kaya naman karapat-dapat lamang na

isa ito sa mga dapat bigyan ng pansin ngayong nasa gitna ng

krisis ang bansa dahil maaaring ang mga may kakayahan ay

makapagpatuloy sa pag-aaral at makasabay sa “new normal” pero

paano na lamang ang mga gustong makapag-aral pero salat sa

kakayahan? Ayon kay Education Undersecretary Diosdado San

Antonio, mahuhuli ang mga estudyante sa Pilipinas sa mga

estudyante sa ibang bansa kung magpapatupad ang Pilipinas ng

academic freeze ang pamahalaan. Ayon naman sa National Union of

Students of the Philippines, dapat tiyakin muna ng pamahalaan ang

kahandaan ng bansa para sa pagbubukas ng klase. (DepEd Tambayan,

2020).
 Hindi lingid sa kaalaman ng bawat Pilipino ang katotohanang

matagal nang nangangailangan ng reporma ang sistema ng edukasyon

sa bansa. Dahil sa pandemya, muli na namang naungkat ang

suliraning ito. Ngayon, nahahati ang atensyon ng pamahalaan sa

aspektong pangkalusugan at pang-edukasyon sapagkat tuloy pa rin

ang pag-aaral sa gitna ng banta ng COVID-19. Ang apilang

"academic freeze" o ang paghinto at pag-urong ng pagbabalik-

eskwela ay isang panandaliang tugon lamang o "band-aid solution"

sa kasalukuyang kalagayan ng ating bansa. Mas magiging mabagal

ang pagtugon at pagbibigay ng maayos na solusyon ng pamahalaan sa

sektor ng edukasyon kung ang pananaw na ito ang paiiralin. Bukod

pa rito, mawawalan ng hanapbuhay hindi lamang ang mga guro at iba

pang mga staff sa paaralan, pati na rin ang mga ibang negosyo

kagaya ng mga karinderya, boarding house, restawran, computer

shop, tindahan, at ang napakarami pang mga trabaho na umaasa sa

sektor na ito. Magiging sanhi rin ito ng lalo pang paghina ng

ekonomiya. Naiwawaksi rin nito ang ideya ng pagbibigay agarang

solusyon sa pagkalat ng virus upang maipagpatuloy ang klase nang

walang kalusugan at pag-aaral na nakokompromiso.(Forum-

Dimensions,2020)

Mula sa kolektibong pananaw at saloobin ng mga iba't ibang

sektor sa lipunan, isang panibagong panawagan ang nabuo: ang

"Ligtas na Balik-Eskwela." Bukod sa suliraning pangkalusugan,

mainam na gawing bahagi ito ng plano ng pamahalaan upang masugpo

ang posibleng maganap na krisis sa edukasyon sa pamamagitan

paglalatag at pagsasakatuparan ng kongkreto, malinaw, at maka-

Pilipinong solusyon. Bukod pa rito, sa halip na gumasta sa mga

proyektong hindi pa kinakailangan ngayong may pandemya, dapat

maglaan ang administrasyong Duterte ng karampatang badyet sa

pagbigay-subsidiya sa mga pampubliko at pampribadong paaralan

upang maibigay nang maayos ang pangangailangan ng mga guro at

mag-aaral nito.(Forum-Dimensions,2020)

Dagdag pa, nararapat na tugunan din ng pamahalaan ang

hinaing kaugnay sa mass testing tungo sa solidong aksyon sa

krisis na ito bilang isa sa mga solusyon upang masugpo na ang

pagkalat ng virus na siyang puno't dulo ng problema hindi lamang

sa bansa kung hindi maging sa buong mundo. Karapatan ng bawat isa

sa atin ang makapag-aral at ang maging ligtas sa kahit anumang

banta na maglalagay sa ating buhay sa alanganin. Ang pagkakaisa

at pagpapa-igting ng ating mga boses ang siyang instrumento upang

maiparating sa gobyerno na hindi dahilan ang kasalukuyang

pandemya upang matigil at ipagkait ito sa atin. Kalidad ng

edukasyon, huwag ikompromiso. Ngunit ano ng aba ang panig at

opinion ng mga magaaral ukol sa usaping ito?

 B. Layunin ng Pag-aaral

Ang pangunahing layunin ng pananaliksik na ito ay ang

malaman ang Opinyon at Panig ng mga Piling Mag-aaral ng Senior

High School sa Innovative College of Science & Technology ukol sa

pagpapatupad ng Academic Freeze

Ang iba pang espesipikong layunin ng pag-aaral na ito ay ang

mga sumusunod:

1. Malalaman ang opinyon at panig ng mga piling mag-aaral sa

Innovative College of Science & Technology (ICST) hinggil sa

pagpapatupad ng Academic Freeze

2. Magbigay kaalaman sa pamahalaan upang masolusyunan ang

nangangailangang reorma ng Sistema ng ating edukasyon.

3. Maunawaan ang kasalukuyang kalagayan ng Academic Freeze sa

pananaw ng mga piling mag-aaral sa Innovative Collage of

Science & Technology (ICST).

4. Malaman ang mga salik o dahilan kung bakit sumasang-ayon ang

mga mag-aaral sa pagpapatupad ng Academic Freeze at gayundin

sa mga di sumasang-ayon sa panukalang ito.

 5. Matukoy ang benepisyo at kalugihan ng pagpapatupad ng

Academic Freeze sa mga sumusunod:

6.1mag-aaral

6.2 guro

6.3 pamahalaan

5.4 paaralan

6.5 magulang

6. Malaman ang mga dapat isaalang-alang upang matamo ang pag-

unlad ng sistema ng edukasyon sa kabila ng pandemya.

7. Makapagbigay ng kasagutan o detalye base sa pananaw ng mga

mag-aaral para sa pamahalaan na may katanungan kung ano ang

karapat-dapat na isusunod na hakbang ukol sa pagpapatupad ng

Academic Freeze.

C. Kahalagahan ng Pag-aaral

Ang pananaliksik na ito ay magsisilbing gabay at

makakatulong sa mga sumusunod;

 Sa mga mag-aaral – Makakatulong ang pananaliksik na ito

upang magbigay gabay sa mga mag-aaral. Magsisilbing daan ito

upang maisatinig ang opinion ng bawat isa tungkol sa

 pagpapatupad ng Academic freeze sa pilipinas lalong lalo na

sa piling magaaral ng mga magsasagawa ng pananaliksik.

 Sa mga guro – Sa tulong ng pananaliksik na ito, magkakaroon

ng ideya ang mga guro sa mga opinion ng mga estudyante ukol

sa pagpapatupad ng Academic Freeze. Magkakaroon ng mga

benepisyo ang mga guro pagdating sa mas maayos na paggabay

ng mga mag-aaral.

 Sa mga magulang - Magkakaroon ng kaalaman ang mga magulang

pagdating sa opinion ng kanilang mga anak. Magsisilbi rin

itong gabay upang matugunan ng mga magulang at hindi lang ng

mga guro ang kalagayan ng kanilang mga magulang.

 Sa mga paaralan – Ang pananaliksik na ito ay mahalaga sa mga

paaralan upang maiparating sa kanila ang mga panig at

opinion ng mga magaaral ukol sa Academic Freeze. Ito rin ay

makakatulong sa paaralan upang magkaroon ng ideya sa mga

maaring mangyari kung hindi ipapatupad ang Academic Freeze.

 Sa pamalahaan- Sa pamamagitan ng pananaliksik na ito,

maaring maiparating ng mga mananaliksik ang mga opinion at

panig ng ibat ibang estudyante ukol sa pagpapatupad ng

academic freeze. Mabibigyan din sila ng linaw ukol sa mga

paksang ito

 Kagawaran ng Edukasyon- Bilang ang kagawan ng edukasyon ang

may hawak sa aming mga estudyante, napakahalaga ng pagaaral

 na ito para sa kanila upang maipahatid ang mga opinion ng

mga estudyante at matukoy din nila ang aming mga panig ukol

sa usapin ng pagpapatupad ng academic feeze

D. Saklaw at Limitasyon

Nakapaloob sa pananaliksik na ito ang opinyon at panig ng

mga piling mag-aaral sa Innovative College of Science and

Technology (ICST) ukol sa pagpapatupad ng Academic Freeze. Saklaw

ng pananaliksik na ito ang maaaring maidulot o epekto ng mga mag-

aaral at pamahalaan batay sa pagpapatupad ng academic freeze.

Ang pananaliksik na ito ay tumututok sa layuning makuha ang

sapat na impormasyon at kasagutan hinggil sa kung ano ang mga

benepisyo at kalugihan ng pagpapatupad ng Academic Freeze.

Nililimitahan ang pananaliksik na ito sa pamamagitan ng pagkuha

ng bawat opinion at panig ng mga piling mag-aaral sa ICST. Ito ay

hindi naglalayong sukatin ang antas ng pagiging produktibo ng mga

respondante. Bilang karagdagan ang mga resulta ng datos sap ag-

aaral na ito ay mabibilang lamang mula sa mga pagsisisyasat at

pakikipanayam na ginawa o itinakda ng pananaliksik.

 E.Depinisyon ng mga Terminolohiya

Narito ang mga salitang ginamit sa pananaliksik at ang

kanilang mga kahulugan:

 Academic Freeze- tumutukoy sa pagsuspinde o pagkansela ng

akademikong kalendaryo at hindi pagpasok ng mga mag-aaral sa

lahat ng antas. Sinabi ng tagapetisyon na “ang pag-freeze ng

akademiko ay mahalaga sa oras na ito kung saan mayroong

isang pandemya."

 Band-aid Solution- isang pansamantalang solusyon na hindi

haharapin ang sanhi ng isang problema

 COVID-19- ay isang bagong uri ng coronavirus na umaapekto sa

iyong baga at mga daanan ng hininga. Ang mga coronavirus ay

malaki at iba't ibang pamilya ng mga virus na nagiging sanhi

ng mga karamdamang gaya ng karaniwang sipon.

 Edukasyon- ay ang sistema ng pag-iipon ng kaalaman tungkol

sa iba’t ibang bagay na inaasahang makakabuti sa pagkatao at

kinabukasan ng indibiduwal. Ito ay maaaring magmula

sa pormal na paraan (formal education) na kung saan dadaan

mula pagkabata sa paaralan upang matutuhan ang mga bagay

 tulad ng pagbabasa, pag kwenta, at pagsusulat. Gagawin ito

hanggang kolehiyo (college) upang ganap na maging dalubhasa

sa kung ano mang kurso ang nanaisin niya.  Ang edukasyon ay

hindi lamang nagaganap sa loob ng paaralan. Ang mga

karanasan sa buhay ay maaaring magsilbing edukasyon para sa

atin, at bagamat iba ang gamit, maaaring kasing halaga ito

ng matututunan natin sa paaalan.

 Mass testing- Ang mass testing ay ang maramihan, libre,

abot-kamay, at napapanahong pagte-test ng mga taong mataas

ang posibilidad na may COVID-19, mga taong nakakasalamuha

nila, at mga tao sa komunidad nila, upang mapigilan ang

pagkalat ng sakit.

 National Union of Students of the Philippines- ay isang

buong bansa na alyansa ng mga konseho ng mag-aaral /

pamahalaan / unyon na nakatuon sa pagsulong ng demokratikong

mga karapatan at kapakanan ng mga mag-aaral. Mula nang

maitatag ito noong 1957, ang NUSP ay palaging nangunguna sa

pakikibaka ng mga mag-aaral para sa kanilang mga karapatan

at kapakanan at sa pakikiisa sa pakikibaka ng mamamayang

Pilipino para sa tunay na kalayaan at demokrasya. Dahil

dito, nakilala ng NUSP ang pagiging lehitimong sentro ng

mag-aaral dito at sa ibang bansa. Ang National Union ay

isang makabayan, demokratiko, progresibong alyansa ng mga

pinuno ng mag-aaral na nagtataguyod at nagtatanggol sa mga

 karapatan at kapakanan ng mga mag-aaral na Pilipino. Hangad

nitong pagsamahin ang lahat ng mga mag-aaral sa bansa sa

pamamagitan ng kanilang inatasang kinatawan ng mga konseho

ng mag-aaral, gobyerno at unyon sa pakikibaka para sa

pangunahing karapatan sa edukasyon, at akayin sila sa

kanilang pakikibaka para sa isang nasyonalista, syentipikong

at sistemang pang-oriented sa masa, upang ipaglaban ang

isang edukasyon para sa tunay na pambansang kaunlaran at

malaya sa anumang kontrol ng imperyalista.

 New Normal- Ang New Normal ay mga aksyon o kaugalian na

nakasentro sa pinaigting na pagpapahalaga sa kalusugan. Sa

New Normal, prayoridad ang pagpapalakas ng resistensya upang

matiyak na kaya nating lumaban sa anumang sakit.

 Opinion- pwedeng totoo at pwede ring hindi. Ito ay saloobin

lamang ng isang tao batay sa kanyang sariling kahulugan sa

mga nakikita.

 Pagpapatupad- pwedeng totoo at pwede ring hindi. Ito ay

saloobin lamang ng isang tao batay sa kanyang sariling

kahulugan sa mga nakikita.

 Panig- salitang tagalog na nagsasabi kung saan ka nakaharap

o nakapaling o kumakampi.
 KABANATA II

Mga Kaugnay na Pag-aaral at Literatura

Lokal na Pag-aaral

Edukasyon sa Bagong Karaniwan: Isang Malapit na Pagtingin sa Mga

Solusyon sa Pagkatuto ng Pilipinas sa gitna ng Pandemya

Sa pagpapatuloy ng mga klase, ang walang tigil na pag-aalala

ng mga mag-aaral at ang daing ng mga guro ay nasa limelight - na

inilalantad ang mga dehadong dulot ng mga solusyon sa pag-aaral

na ito.

Habang nilalabanan ng bansa ang hamon na idinulot ng sakit

na coronavirus disease 2019 (COVID-19), ang Commission on Higher

Education (CHED) at ang Department of Education (DepEd) ay

gumagamit at nagpapatupad ng nababaluktot na modelo ng pinaghalo-

halo na pag-aaral sa kabila ng maraming oposisyon. Sa

pagpapatuloy ng mga klase, walang tigil ang pag-aalala ng mga

mag-aaral at ang daing ng mga guro ay nasa limelight — na

inilalantad ang mga dehadong dulot ng mga solusyon sa pag-aaral.

Isang patak sa karagatan

Halos 75 porsyento ng populasyon ng mga nag-aaral sa mundo

ang naapektuhan ng pagsara ng paaralan na dulot ng COVID-19

pandemya (UNESCO, 2020). Ito ay isang magaspang na kabuuan ng

1,576,021,818 mga mag-aaral mula sa 91.3 porsyento ng kabuuang

naka-enrol na mag-aaral sa 188 na mga bansa (Toquero, 2020). Ito

ay katulad noong ang Tsina noong 2003 ay naranasan mismo ang

Severe Acute Respiratory Syndrome (SARS). Halimbawa, 1,302 na mga

paaralan sa Hong Kong ang nagsara, 1,000,000 mga mag-aaral ang

nanatili sa bahay, at halos 51,000 mga guro ang nagkakagulo -

lahat habang pinapanatili silang ligtas sa kanila at kanilang

pamilya sa panahon ng pagsiklab (Fox, 2007; Toquero 2020).

Sa sistemang pang-edukasyon lamang ng Pilipinas, ang

pagpapatala para sa elementarya at hayskul ay bumulusok ng pitong

milyon (DepEd, 2020; Jorge, 2020). Habang iniiwan pa rin nito ang

74.6 porsyento mula sa 27.7 milyong mga mag-aaral sa mga

pampubliko at pribadong paaralan, ang natitirang 25.4 porsyento

ay isang malaking pagbagsak din sa karagatan. Samantala, isang 70

porsyento na pagbagsak mula sa 3.2 milyong mga nagpatala ng

nakaraang taon ay inaasahan sa mga pribadong mas mataas na

institusyong pang-edukasyon (HEI) at mga unibersidad at kolehiyo

ng estado (SUC) (CHED, 2020; Romero, 2020). Kabilang sa mga

nangungunang alalahanin sa virtual na pagbubukas ng mga klase ay

ang pag-access sa naaangkop na teknolohiyang kinakailangan para

sa malayuang pag-aaral, pagsasanay ng mga guro, at mga materyales

sa pagtuturo, at mga kurikulum sa online para sa modular na

diskarte (Altbach at De Wit, 2020; HESB, 2020). Samakatuwid,

ipinapahiwatig nito na maraming mga pribado at pampubliko na HEI

at SUC - at tulad ng CHED - ay hindi nasangkapan upang ipatupad

ang online na sistema ng pag-aaral (Toquero, 2020).

Academic freeze - ang pinakamahusay na pagpipilian

Bilang tugon sa mga pagbagay na dulot ng Covid-19 pandemik

mula pa noong unang buwan ng quarantine ng komunidad [noong Marso

2020], ang Department of Education (DepEd) ay determinado na

upang itaguyod at itulak ang mga klase sa online sa pagkakaroon

ng problemang ito. Ngunit ngayon na ang panukalang ito ay

naisakatuparan, ang mga remonstrance at protesta mula sa mga mag-

aaral na nagdurusa pagkatapos nito ay patuloy na tinawag ang

pansin ng gobyerno na kumilos sa pagpapatupad na "only-for-the-

privilege."

Bumalik sa sinabi ni Pangulong Rodrigo Duterte sa kanyang

naitala na address na ipinalabas noong Hunyo 5, mariing sinabi

niya na walang klase ang dapat mangyari hangga't hindi pa nabuo

ang isang bakunang Covid-19.

Ito ay isang napakalubhang sandali para sa lahat ng mga mag-

aaral ng ating bansa nang isama niya ang napakahalagang bagay na

ito sa talakayan. Dahil sa simpleng katotohanan na hindi lamang

nito mababawasan ang pasanin na maaaring bitbitin ng mga mag-

aaral kung sakaling nangyari ito, ngunit mapapagaan din nito ang

mga klase sa gastos sa pananalapi na maaaring maging sanhi sa

kanila.

Ang Mollifying ay ang oras kung saan ang pag-asa ng bawat

mag-aaral para sa kaluwagan ay mataas dahil ang mga salitang ito

mula sa bibig ng Pangulo ay binigkas. Ngunit lahat ng mga ito ay

naging wala kapag ang promosyon para sa mga klase sa online at

tulad ng modalidad na pang-edukasyon ay huli na ipinatupad.

Naiwan na may dalawang pagpipilian lamang, ang mga mag-aaral

ay natigil sa pagitan ng mga hindi kumpletong pagpipilian,

alinman sa alinman na nais nilang piliin. Mga pagpipilian na ang

may pribilehiyo lamang ang makakaya. Mga pagpipilian na maaaring

ilagay ang walang pera sa napakalawak na kahirapan.

Dapat ba silang tumigil o magpatuloy?

 Lumipas ang mga buwan pagkatapos ng pagpapataw nito,

maliwanag, ang mga mag-aaral ang unang nasa linya na nakadama ng

kurot ng (pag-aaral sa distansya) na hindi inaasahang mga epekto.

Stress, pressure, pagkabalisa, pagkakasakit, mga problemang

pampinansyal at depression - ito ay ilan lamang sa mga mental at

behavioral effects na kasalukuyang kinakaharap ng mga mag-aaral

sa pakikitungo nila sa mga pagsasaayos na dala ng bagong mode na

pang-edukasyon. Ngunit ano ang mas masahol pa, mayroon nang

naitala na mga kaso ng pagkamatay na sinasabing sanhi ng pag-

aaral sa online.

Sa lalawigan ng Capiz, isang 20-taong-gulang na babaeng

estudyante ang namatay sa isang aksidente sa kalsada pauwi

matapos maghanap ng matatag na koneksyon sa internet sa labas ng

kanilang compound.

Ang isa pang 20-taong-gulang na estudyanteng lalaki mula sa

Bohol ay namatay, kasama ang kanyang 26-taong-gulang na kapatid

na tumutulong sa kanya sa pag-install ng isang aparato sa

internet para sa online na klase. Nakuryente ang magkapatid.

Isinugod sila sa Dimiao Infirmary ngunit kalaunan ay idineklarang

patay na sa pagdating dahil sa matindi at kritikal na pinsala.

Mayroon ding naitala na mga kaso ng pagkamatay ng estudyante

dahil sa pagpapakamatay. Sa 19 na kaso ng pagkamatay, ang isa ay

sanhi ng electrocution, isa pa ay sanhi ng aksidente sa sasakyan

at ang natitirang 17 ay pagpapakamatay.

Ngunit tulad ng nakasaad ng DepEd na "Itigil ang pagkonekta

nang direkta ng mga insidente ng pagpapakamatay sa mga modyul o

pag-aaral sa distansya," malinaw na itinatapon nito ang sisihin

na mayroon talaga itong pananagutan. Direkta man o hindi

direktang iniuugnay sa pasaning dinala ng mga klase sa online,

nag-ambag pa rin ito sa mga impluwensya at salik ng mga

kadahilanan kung bakit nagpakamatay ang mga estudyanteng ito.

Ang lahat ay pilit na naayos ng hindi maiiwasang mga epekto

ng pandaigdigang dilemma sa kalusugan. Mula sa mga paraan na

karaniwang ginagawa natin ang mga bagay, mga lugar na karaniwang

pinupuntahan natin, malapit na talagang kinagigiliwan namin,

hanggang sa pakikipag-ugnay na dati naming naranasan - ang lahat

ay naitakda ng mga protokol na ipinataw ng gobyerno.

Ang matinding mga nasawi ay napakalaking sanhi ng Covid-19

pandemya na tila lumikha ng pagkasira sa halos bawat solong

aspeto ng buhay ng lahat. Hindi lamang ang katayuang pang-

ekonomiya sa buong mundo ang nakakulong ngayon sa napakalawak na

malison, ngunit ito rin ang moral, disposisyon, kalusugan ng

isip, kakayahan sa pananalapi, kalusugan at kaligtasan ng bawat

isa na itinapon sa isang guwang ng labis na panganib.

 Ang bagong pag-set up ng sistemang pang-edukasyon ay

lantaran na isang bulok na prutas ng hindi lohikal na paggawa ng

desisyon at hindi sigurado na mga epekto ng pandemya. Milyun-

milyong mga mag-aaral ang naiwan, dahil ang kapasidad ng

pananalapi ng kanilang mga pamilya ay hindi na makapanatili ng

ilan sa kanilang pangunahing mga pangangailangan dahil kailangan

muna nilang unahin ang mga pangunahing kaalaman.

At ito ay isang malinaw na pagpapakita lamang na dapat ding

unahin ng ating bansa kung ano ang mga bagay na kailangang

unahin. Tayong lahat ay nasa isang napakalaking walang humpay na

problema sa pandaigdigang kalusugan sa ngayon, at ang ating

kalusugan at kaligtasan ang pinaka-denotative na aspeto sa

anuman.

Oo, ang edukasyon ay tulad at magpakailanman ay magiging isa

sa pinakamahalagang bagay sa mundong ito, ngunit kung isasaalang-

alang ang ating mahirap na sitwasyon, ang edukasyon ay maaaring

maghintay ngunit ang buhay ay hindi [maaaring mapigil]

Lokal na Literatura

DepEd, nanindigan na walang academic freeze

 MANILA, Philippines — Nanindigan ang Department of Education

(DepEd) sa pasya nito na walang magaganap na academic freeze sa

bansa. Ayon kay Education Undersecretary Diosdado San Antonio,

hindi maaaring maantala ang edukasyon ng mga bata dahil mahuhuli

sila sa mga estudyante sa ibang parte ng mundo. Iniulat din niya

na sa ngayon ay nasa 80 porsiyento na ang kahandaan ng DepEd sa

pagbubukas ng klase sa Oktubre 5. Mahigit na rin sa 24 milyong

estudyante ang nakapagpatala para sa School Year 2020-2021 kahit

pa may pandemic ng COVID-19. Nauna rito, nanawagan ang ilang

grupo na magpatupad ng academic freeze dahil sa pandemya.

Ang COVID-19 ay nag-udyok sa malawakang pagsasara ng mga

paaralan at unibersidad sa buong Pilipinas. Habang ang mga nasa

hustong gulang ay makitungo sa pinakamasamang krisis na ito, ang

mga bata ay nanatili sa bahay. Ganoon dapat. Gayunpaman, ang mga

klase sa online ay hindi binibigyan ang lahat ng pagpipilian na

manatili lamang sa bahay.

Isang 20-anyos na mag-aaral mula sa Capiz ang namatay sa

isang aksidente sa kalsada pauwi mula sa paghahanap ng koneksyon

sa internet. Ang isa pang 20-taong gulang na mag-aaral sa Masbate

ay kailangang umakyat ng bundok upang makakuha ng access sa

internet para sa kanyang mga pagsusulit sa online. Maliwanag na

ang pagsunod sa mga kinakailangan sa paaralan, ay maaaring

magastos para sa ilang mga mag-aaral.

 Ang Kagawaran ng Edukasyon, mula pa noong unang buwan ng

quarantine sa buong bansa, ay tumutugon sa Pandemya sa

pamamagitan ng paglulunsad ng mga online platform para sa mga

mag-aaral at guro. Si Briones, kalihim ng DEPED, ay nagpahayag ng

kanyang pag-asa sa mabuti sa mga klase sa online. Sinabi niya na

"ang edukasyon ay dapat magpatuloy kahit sa mga oras ng krisis".

Ang katatagan sa harap ng krisis ay kahanga-hanga, ngunit

ang isa ay hindi dapat gawing romantikong konsepto. Ang katatagan

ay ang tugon sa mga pakikibaka. Sa halip na humanga sa produkto

ng pakikibaka, dapat harapin ng DEPED at CHED ang mga pakikibaka.

Ano ang mga pakikibakang ito?

Ang Mga Online Class ay Anti-Poor

Kasama sa pag-setup sa mga klase sa online ang pagbili ng

mga gadget at pagbabayad para sa internet, parehong gastos na

hindi kayang bayaran ng maraming pamilyang Pilipino sa panahon ng

Pandemic. Ayon sa Philippines Statistics Authority, ang rate ng

pagkawala ng trabaho noong Abril 2020 ay tumaas sa 17.7%, na

katumbas ng 7.3 na walang trabaho na mga Pilipino.

 Ang ideya ng pag-iwanan sa akademiko, gayunpaman, ay isang

pangkaisipan at emosyonal na presyon na maraming mag-aaral ang

gagawa ng lahat upang maiwasan. Isang estudyante ang tumambad sa

kanyang pakikipagtagpo sa isang batang babae sa Omegle, isang

hindi nagpapakilalang platform ng pakikipag-chat. Ang batang

babae ay nagbebenta ng "hubad" na mga larawan kapalit ng pera,

tulad ng inaangkin niya, para sa mga online na klase. Hindi lang

siya ang gumagamit ng mga pamamaraang ito upang kumita ng pera.

Nagsimula rin ang mga mag-aaral ng mga hashtag sa Twitter

tulad ng #PisoParaSaL laptop, #PiroParasaTuition,

#PisoParaSaOnlineClass. Inilagay nila ang kanilang mga account sa

GCASH at hiningi sa mga online netizens para sa “ayuda” upang

suportahan sa pananalapi ang kanilang mga gastos sa mga klase sa

online.

Ang mga mag-aaral na ito ay nais na ipagpatuloy ang kanilang

edukasyon nang masama na handa silang gumamit ng mga pamamaraan

na maaaring ilagay sa panganib. Lumaki ba ang DepEd nang

napakalas sa sigaw ng mga mag-aaral? Napabulag-bulagan ba nila

ang pakikibaka ng mga estudyanteng Pilipino?

Ang Digital Divide

Ang digital na pagkakaiba ay umiiral sa sistema ng edukasyon

sa Pilipinas sa pinakamahabang oras, ngunit inilantad ng Pandemik

kung gaano ito kasama. Ang paghati sa digital ay hadlang sa

pagitan ng mga may access sa mga computer at internet at sa mga

hindi.

Ang nakamit na pang-edukasyon ay apektado ng digital na

paghati, at ito ay mananatiling totoo sa maraming mga bansa sa

mundo. Maraming mga lalawigan sa Pilipinas ang may bahagyang

walang access sa koneksyon sa internet. Ang mga mag-aaral at guro

ay kailangang umakyat sa matataas na lugar upang makakuha ng

access sa internet. Gayundin, tulad ng iniulat ng STAR noong

nakaraang taon, 13 milyong kabahayan ng mga Pilipino ang walang

kuryente.

Samakatuwid, ang paglipat sa mga klase sa online ay

magbibigay ng tiyak na kawalan ng populasyon ng mag-aaral na

Pilipino. Kung walang koneksyon sa internet, paano magagawa ang

mga mag-aaral sa pagsasaliksik na gawain? Paano sila makikipag-

ugnayan sa kanilang mga nagtuturo?

Paano sila matututo?

Ang edukasyon ay hindi dapat maging eksklusibo para sa mga

taong may sapat na pribilehiyo upang magkaroon ng isang laptop at

isang matatag na koneksyon sa internet. Ang edukasyon ay para sa

lahat.

Krisis sa Kalusugan ng Isip

Ang mga mag-aaral ay kabilang sa pinakamadaling populasyon

sa mga isyu sa kalusugan ng kaisipan. Ang mga kabataan ay

umuunlad pa rin, at ang pakikipag-ugnayan sa lipunan ay isang

mahalagang sangkap ng kanilang kagalingan. Dahil sa biglaang

paghihiwalay, sinabi ng isang bagong survey na animnapung

porsyento ng mga mag-aaral sa kolehiyo ang nakakaranas ng

pagkalungkot. Malinaw, hindi ito ang pinakamahusay na oras para

sa mga pasanang pang-akademiko. Marami ding mga mag-aaral na

hindi nahanap ang kanilang mga tahanan partikular na kaaya-aya sa

pag-aaral. Hindi lahat ay may pribilehiyo na magkaroon ng isang

hiwalay, personal na silid mula sa natitirang pamilya.

Ang mga kinakailangang pang-akademiko ay maaaring makaapekto

sa kalusugan ng pag-iisip ng mga kabataan. Lalo na ang mga

nahihirapan din sa pananalapi. Samakatuwid, ang kalusugan ng

kaisipan ay dapat ding maging isa sa mga aspeto na tinitingnan ng

Kagawaran ng Edukasyon.

Academic Freeze

Ang Pilipinas ay nahaharap sa walang uliran kalusugan, pang-

ekonomiya, at panlipunang mga hamon. Ang mga "normal" na araw ay

nasa likuran namin. Samakatuwid, dapat nating ihinto ang pagsubok

na panatilihin ang "normal" na mga bagay sa mga oras ng "bagong

normal".

Hanggang sa lahat ng mga pakikibaka na nabanggit sa itaas ay

maayos na tinutugunan, at ang pagsubok sa masa ay isinasagawa na,

ang pagyeyelo sa taon ng pag-aaral ay maaaring ang aming

pinakamahusay na pagpipilian sa ngayon.

Banyagang Pag-aaral

Ang seksyon na ito ay nagpapakita ng pag-aaral tungkol sa

pagpapatupad ng academic freeze.

Greten, 2020 Should we resort academic freeze during the

pandemic
 Greten, isang propesor at mananaliksik na naglayong pag-

aralan at talakayin ang academic freeze sa panahon ng pandemya.

Ayon sa kanyang pag-aaral, ang South Korea ay nagbukas ng

paaralan noong Mayo, ngunit isinarang muli ilang araw ang

makalipas dahil sa pagtaas ng mga kaso ilang sandali matapos

magpatupad ng panuntungang sosyal distancing at iba pang

protokols. Maraming bansa ang nagbukas muli ng paaralan ngunit

mas tumaas ang kaso ng covid-19.

Ayon kay Greten, bilang isang magulang ay mas sang-ayon siya

sa modules at online learning. Sa kanyang pananaliksik, maraki

ang sang-ayon sa pagpapatupad ng academic freeze. Sa kanya rin

pagtingin sa social media, marami ang nagpopost tungkol sa pag

sang-ayon sa academic at mayroon ding hindi. Ano nga ba ang

academic freeze? Ang academic freeze ay ang pagpapatigil ng

edukasyon, kasama na ang regular classroom,online,distance, at

modular education. Mayroon din nagmumungkahi na hanggat wala ang

bakuna para sa wuhan virus, dapat na ipatupad at ipagpatuloy ang

academic freeze.

Banyagang literatura

Sa South Korea, dalawang estudyante ang nagpositibo nang

muling buksan ang 66 na paaralan. Sa Pilipinas, isang 20-taong-

gulang na estudyante mula sa Capiz ang namatay sa isang aksidente

sa motorsiklo pauwi, habang ang isa pang 20-anyos na estudyante

mula sa Masbate ay umakyat sa isang bundok, kapwa naghahanap ng

isang senyas upang maisumite lamang ang kanilang mga

kinakailangang pang-akademiko. Sa Japan, ang mga mag-aaral ay

sumisigaw na ang kalidad ng mga klase ay bumaba, na pinaparamdam

sa kanila na walang katuturan sa pamamagitan ng online na

edukasyon.

Bakit natin ginawang romantikong kakulangan sa akademikong

katatagan sa Filipino, pinapabayaan ang digital na paghihiwalay,

at isakripisyo ang buhay ng "pag-asa sa hinaharap" sa pamamagitan

ng pag-iskedyul ng isang pipi na kurba at pag-angat ng mga

lockdown - kung wala pa ring pambansang pagsubok sa masa - upang

maipagpatuloy lamang ang mga klase?

Sa pandemikong pangkalusugan sa kaisipan at digital na

paghihiwalay na lumalawak sa ating sistemang pang-edukasyon,

dapat isaalang-alang ang isang "pag-freeze sa akademiko", kahit

na at maliban kung ang kurba ay na-flat at ang pagsubok sa masa

ay ginawa at napatunayan na epektibo o, higit sa lahat, isang

bakuna laban sa Ang COVID-19 ay binuo at isinama sa Philippine

National Drug Formulary (PNDF). Nauugnay ito sa pagsuspinde ng

mga klase o sa mga susunod na (mga) taong akademiko sa lahat ng

mga mode ng pag-aaral sa site, off-site, on-line, at off-line.

THE ‘OFF-SITE AND ON-LINE’

Pag-isipang manatili sa online nang maraming linggo,

nagbabayad para sa internet, at pupunta sa mga computer shop

lahat alang-alang sa pagsunod habang ang mga pamilya ay

nahihirapan at ang iba ay walang makain, iniisip lamang kung

paano mabuhay araw-araw.

Ang pagtulak sa pamamagitan ng isang "off-site at on-line"

na mode ng pag-aaral ay higit na muling ibabalik sa digital na

pagkakaiba na maliwanag sa aming larangan ng edukasyon. Hindi

lahat ay may matatag na koneksyon sa internet at magiging

mahirap, o mas masahol pa, imposible para sa ilang mga mag-aaral

na maabot ang isang senyas.

Ang mga institusyong nasangkapan upang ipatupad ang

pamamaraang ito, sa pamamagitan ng pagbibigay ng mga gadget at

allowance ng mag-aaral, ay magpapataas lamang ng kawalan ng

kakayahan ng institusyon sa paglutas ng digital na pagkakaiba sa

buong bansa, dahil maiiwan nito ang mga mag-aaral ng karamihan sa

mga institusyon dahil sa kawalan ng kakayahan na gamitin ang mga

naturang hakbang.

Ang mga naghihiling na guro na maghanda para sa susunod na

termino ay katumbas ng pag-overlooking ng kanilang mga kondisyon

din. Ang mga kasanayang nagbibigay-malay ay maaaring pagyamanin

sa pamamagitan ng mga klase sa online, ngunit iiwan lamang nito

ang klase na maging nakasentro sa guro habang ang mga kasanayan

sa emosyon at motor ay maaaring mapahina dahil walang gabay na

pantao, pang-eksperimentong pisikal, at praktikal na mga

aktibidad.

Ang pagtaguyod ng isang mode na "off-site at off-line", kung

saan ang mga materyales sa pag-aaral at pagsusumite ng mga

kinakailangan ay maihahatid pareho sa pamamagitan ng koreo, dapat

singilin ang mga paaralan para sa singil sa courier dahil ang mga

pamilya ay hindi pa nakakatanggap sa panahon ng pandemikong ito.

Gayunpaman, mas gugustuhin ng mga pamilya na makahanap ng isang

paraan upang makakuha ng pera para sa kanilang mga

pangangailangan kaysa sa magbayad ng mga naturang bayarin.

Ang pamamaraang ito ay walang empatiya habang ang pag-aaral

sa gitna ng pandaigdigang krisis sa kalusugan ay walang iba kundi

ang pagsakripisyo ng iyong pag-iral alang-alang sa mga

akademikong marka, sa halip na i-save ang isang komunidad para sa

'pag-asa ng lipunan', na hindi naka-target ang pamamahala ng oras

ng mga mag-aaral ngunit ang kanilang kalusugan sa isip .

Ang Academic Freeze

 Maaaring hindi ito ang pinakamahusay na solusyon, ngunit ang

isang "akademikong pagyeyelo" ay maaaring gamitin hanggang sa

ganap na malutas ang pambansang digital na paghati o ang tumpak

na mga resulta ng pagsubok sa masa na sinuri na ng mga empirical

na resulta sa pag-flat ang curve. Mangangailangan ito ng isang

nababaluktot na kalendaryong pang-akademiko at mga kurikulum

upang ayusin ang mga system ng semestre, trimester, at

quadmester, bawasan ang kinakailangan ng mga araw ng paaralan,

babaan ang bilang ng mga aktibidad bilang mga kinakailangan sa

kurso, at bawasan ang matrikula at iba pang mga bayarin na

karaniwang inaasahan para sa mga on-site na klase at paggamit ng

pasilidad sa paaralan.

Bukod dito, ang isang "akademikong pagyeyelo" ay maaari ding

gamitin sa pamamagitan ng patakaran na "walang bakuna, walang

klase" kung saan ang lahat ng mga kalendaryo ng akademiko at

kurikulum ay hindi kailangang ayusin, ngunit kailangan lamang i-

freeze ito bawat taon ng pag-aaral. Kung wala pang bakuna

hanggang 2020, suspindihin ang Taunang Akademikong 2020 hanggang

2021 at ipagpatuloy ang mga klase sa Academic Year 2021 hanggang

2022 nang hindi inaayos ang Hunyo sa Marso at Agosto hanggang

Mayo ng mga kalendaryong pang-akademiko. Apektado sa ekonomiya,

ang mga kinakailangan para sa internship, pagsasanay sa trabaho,

at pagtatrabaho ng mga nagtatapos na mag-aaral ay dapat maging

maluwag para sa kanila na mag-aplay para sa isang trabaho.

 Bilang karagdagan dito, ang isang posibleng pautang na

walang kasunduan sa interes, pakikipagtulungan sa publiko-

pribadong, o koordinasyon ng pamahalaan-negosyo ay maaaring mag-

aganyak sa mga empleyado ng paaralan at mga manggagawang

kontraktwal. Ang maagang pagpapatuloy ng mga klase ay magdudulot

lamang ng karagdagang pasanin sa mga pamilya at tagapag-alaga na

nagbibigay ng matrikula at mga allowance habang ang paglipat sa

"New Normal" ay hinahayaan ang bawat isa, lalo na ang mga lokal

na negosyo, na makabawi mula sa isang pag-urong sa ekonomiya.

Ang "Academic freeze" ay magbibigay ng oras sa bansa upang

magkaroon ng mabisa at mahusay na pagsubok sa masa o pagbabakuna

sa masa, hindi lamang sa kamay ng isa, kundi para sa isang sama

at tumutugon na sistema upang maitulak ang pandemikong ito.

Hanggang sa may mga mahihirap na mag-aaral na biktima ng

isang baluktot na sistema, makagagaling lamang sila mula sa isang

domestic trauma kung ang priyoridad, kalusugan sa pag-iisip, at

kaligtasan ng publiko ay inuuna.

Walang estudyante na dapat iwanan. Ang edukasyon ay isang

karapatan, ngunit ang pagtugon sa krisis ay nagsasalita ng

pagpapahalaga sa buhay ng tao.

Mga Akdang Pinagmulan

[1] Altbach, P. G. and De Wit, H. (2020). Post-pandemic outlook

for higher education is bleakest for the poorest. Head Foundation

Org. https://headfoundation.org/wp-content/uploads/2020/06/HESB-

8-COVID19_2020.pdf

[2] Commission on Higher Education. (2020). Memorandum no. 4

series of 2020: Guidelines on the implementation of flexible

learning. https://ched.gov.ph/wp-content/uploads/DRAFT-

Guidelines-Flexible-Learning_for-Public-Consultation.pdf.

[3] Cuaton, G. P. (2020). Philippine higher education

institutions in the time of COVID-19 pandemic.

Researchgate. https://doi.org/10.18662/rrem/12.1sup1/247.

[4] Fox, R. (2007). SARS epidemic: Teachers’ experiences using

ICTs. Researchgate. https:// doi.org/10.29333/pr/7947.

[5] Higher Education and Southeast Asia and Beyond. (2020). How

is COVID-19 impacting higher education. Head Foundation

Org. https://headfoundation.org/wp-content/uploads/2020/06/HESB-

8-COVID19_2020.pdf.

[6] Hinderaker, D. (2013). College Student Mental Health and Use

of Counseling Center Services. St. Catherine

University. https://sophia.stkate.edu/msw_papers/190
[7] Jorge, C. (2020). PH education and the new normal.

Inquirer.net. https://opinion.inquirer.net/129286/ph-education-

and-the-new-normal.

[8] Kodachi, H. (2020). COVID-19 worsens education inequality

between rich and poor. Nikkei

Asia. https://asia.nikkei.com/Spotlight/Datawatch/COVID-19-

worsens-education-inequality-between-rich-and-poor.

[9] Lee, A., Cheng, F. F. K., Yuen, H., et al. (2003). How would

schools step up public health measures to control spread of

SARS? Journal of Epidemiology & Community Health, 57, 945–

949. https://doi.org/10.1136/jech.57.12.945

[10] Ludeman, R., Osfield, K., Hidalgo, E. I., Oste, D., & Wang,

H. (2009). Student Affairs and Services in Higher Education:

Global Foundations, Issues and Best Practices. United Nations

Educational, Scientific and Cultural Organization,

France. https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000183221

[11] Malipot, M. H. (2020). Academic freeze opposed. Manila

Bulletin. https://mb.com.ph/2020/09/07/academic-freeze-opposed/

[12] Mateo, J. (2020). Tech woes among top concerns for distance

learning. PhilStar

Global. https://www.philstar.com/headlines/2020/08/02/2032336/tec

h-woes-among-top-concerns-distance-learning.
[13] Mercurio, R. (2020). Philippines among slowest in mobile

internet speed

worldwide. https://www.philstar.com/business/2019/05/31/1922252/p

hilippines-among-slowest-mobile-internet-speed-worldwide.

[14] Petty, M. (2020). Philippines students face distance

learning until COVID-19 vaccine found.

Reuters. https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-

philippines-school-idUSKBN23G1HK.

[15] Ragandang, P. C. (2020). Filipino students use “padungog-

dungog” to resist educational inequality. New

Mandala. https://www.newmandala.org/filipino-students-use-

padungog-dungog-to- resist-educational-inequality/.

[16] Sahu, P. (2020). Closure of universities due to coronavirus

disease 2019 (COVID-19): Impact on education and mental health of

students and academic staff.

nih.gov. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7198094/

[17] Sen, A. (2020). A better society can emerge from the

lockdowns. Financial Times. https://www.ft.com/content/5b41ffc2-

7e5e-11ea-b0fb-13524ae1056b.

[18] Simbulan, N. P. (2020). COVID-19 and its Impact on higher

education in the Philippines. Head Foundation

Org. https://headfoundation.org/wp-content/uploads/2020/06/HESB-

8-COVID19_2020.pdf

[19] Teodoro, L. V. (2020). Philippine education in crisis.

Business World. Retrieved 28 September 2020,

from https://www.bworldonline.com/philippine-education-in-

crisis/.

[20] Toquero, C. M. (2020). Challenges and opportunities for

higher education amid the COVID-19 pandemic: The Philippine

context. Pedagogical Research. Researchgate. https://

doi.org/10.29333/pr/7947.

[21] Tria, J. (2020). The COVID-19 pandemic through the lens of

education in the philippines: The new normal.

Academia.edu. http://www.academia.edu/download/63559437/the-

covid-19-pandemic-through-the-lens-of-education-in-the-

philippines-the-new-normal-831120200607-26507-5vpici.pdf

[22] United Nations Office for the Coordination of Humanitarian

Affairs. (2020). Learning must continue. Relief

Web. https://reliefweb.int/report/philippines/learning-must-

continue-save-children-philippines

Alphabetical order din dapat yung mga akdang pinagmulan nak ha.

Pero kapag gagawa na kayo ng bibliograpiya.