კონფუციონიზმი- კონფუცი (ძვ.წ 551-479წ.

)
კონფუციონიზმის ფუძემდებელია ჩინელი მოაზროვნე კონფუცი, იგივე ქუნგ წ - რაც
ჩინურად მოძღვარ ქუნგს, მასწავლებელ ქუნგს ნიშნავს, ხოლო კონფუცი მისაი
სახელის ლათინიზირებული ფორმაა.
მას ეს სახელი მათეო რიჩმა, იეზუიტმა მისიონერმა შეარქვა(1580-1610) და გააცნო
კიდეც კონფუცი ევროპას.
კონფუციონიზმის ჩასახვის პერიოდში არ არსებობდა რელიგიის აღმნიშვნელი
ტერმინი კონფუციონიზმი გავრცელდა ეთიკურ-ფილოსოფიური სწავლების სახით.
რელიგიად გარდაიქმნა - ახალი წელთაღრიცხვით მე-6 საუკუნეში, როცა შეითვისა
ძველი რწმენაწრმოდგენები - წინაართა კულტისა და ბუნები მოვლენების
თაყვანისცემის შესახებ.

კონფუცის დაბადება მარტორქამ იწინასწარმეტყველა, მას პირში ფირფიტა ჰქონდა,

რომელზეც ამოტვიფრული იყო რომ დაიბადებოდა კრისტალივით სუფთა ბავშვი
დასუსტებული წოუს დინასტიის გასაძლიერებლად და გახდებოდა მეფე სამეფოს
გარეშე.

კონფუცის ბიოგრაფიას გვიყვება სიმა ციენი(145-90) - "ისტორიული ჩანაწერები"

დაიბადა - ლუს სამეფო ციუფუში (შანტუნგი)
"დაე ქვეყნის მმართველმა ქვეყანა მართოს, მამა იყოს მამა, შვილი შვილი"
მამა- სამხედრო, დედა - დიდგვაროვანი, თვითონ -ნანატრი ბიწი შვილი
კონფუცი დედას მატერიალურად ეხმარებოდა რადგან მამა ადრეულად
გარდაეცვალა - საქონელს მწყემსავდა, სახელმწიფო მოხელე იყო, ბუღალტერი,
ბაზრის ზედამხედველი

ფლობდა ექვს მნიშვნელოვან თვისებას : მშვილდოსნობა, ეტლის მართვა, წერა-

კითხვა, მათემატიკის ცოდნა, რელიგიური რიტუალების ჩატარება , მუსიკა

დაქორწინდა ქი გუანზე, გახსნა კერძო, სკოლა, შემდეგ კი ლუს სამეფო კარზე დაიწყო
მუშაობა.
ქვეყანაში არასტაბილური მდგომაროების გამო იგი მეფს სხვა სამეფოში გაჰყვა.
 დაბრუნდა 40 წლის და თქვა - გამიქრა ეწვები
 50- უზენაესი ნების შეცნოვა ვისწავლე
 60 - სიმართლისა და სიცრუის ერთმანეთსგან გარჩევა ვისწაავლე.
უყვარდა ძალიან ჩაი, როგორც ამბობენ ჩაის სმის ცერემონია მისი დადგენილია. ჩაის
აყოლებდა ქლიავის ჩირს ან მზესუმზირას.
დაინიშნა სამეფოს მთავრის, ტინ კუნის მრჩევლად, თუმცა მიატოვა მალევე
სამსახური და სამოგზაუროდ წავიდა. გარდაიცვალა 72 წლის
თანგის დინასტიაში კონფუცი "პირველი წმინდანის" საპატიო ტიტულით
დაჯილდოვდა

კონფუციონიზმი -
კონფუციონიზმი სცდება რელიგიის და ფილოსოფიის ჩარჩოებს, იგი მთლიანად
ცხოვრების წესია.

გამოხატავს გაბატონებული კლასის ინტერესებს - საზოგადოება უნდა იყოს

დაყოფილი მმართველ დ მორჩილ ფენებად. მმართველი ფენები არიან
რულყოფილები, კეთილშობილები, მორჩლები კი მდაბიოები
 კეთილშობილთა ფენის მახასიათებელი თვისებებია კაცთმოყვარეობა, ანუ ჟენ
 და პასუხისმგებლობის გრძნობა ანუ ი
ჟენს შესაძლოა მიაღწიო ზნეობრივი სრულყოფის გზით, ეტიკეტის ანუ რიტუალის (ლი
) ნორმების დაცვით, რაც გულისხმობს ასაკით და მდგომარეობით უფროსის,
უპირველეს ყოვლისა კი ხელმწიფის პატივისცემას.
იმპერატორი- ზეცის შვილი, შუამავალი ცასა და ადამიანებს შორის.
მამართველობა უნდა იყოს ჰუმანური და არა დამსჯელობითი
"ნუ გაუკეთებ სხვას იმას, რაც არ გინდა რომ შენ გაგიკეთონ"
მმართველი ელიტა ქარს ჰგავს, უბრალო ხალხი კი ბალახს, როცა ქარი უბერავ ,
ბალახი იხრება
"რაც მეტ ცოდნას იძენ, მით უფრო იღბლიანიხდები"
„ნუ იდარდებ იმაზე, რომ არ გაქვს მღალი ჩინი. იდარდე იმაზე, იმსახურებ თუ არა
მაღალი ჩინს"

ქვეყანაშ მშვიდობის დამყარების გზა - საუკუნოვანი ადათ-წესების და

ტრადიციების აღორძინება.
კონსერვატიულია - წინააღმდეგია ყველანაირი ინოვაციის და რეფორმის,
პრობლემების გადაწრის გასაღები წარსულში უნდა ვეძიოთ. ყველას საკუთარი
ადგილი აქვს და საკუთარი უფლება მოვალეობა, რომელსაც უნდა მისდიოს.

ახალგაზრდებს მოუწოდებს მშობლების მიმართ მოკრძალებისა და მორჩლებისკენ .

კონფუციონიზმი ძველ ჩინეთში განათლების სისტემის ფორმირების საფუძველია,
უპირატესია - ჰუმანიტარული მეცნირებებია.
ბავშვებს ასწავლიდნენ წინაპართა კულტის პატივისცემას "სიაოს" (მამისადმი
შვილის მორჩილება), ნორმების დაცვას..
ეს უბრალოდ გლეხის ოჯახშ, ხოლო დიდგვაროვნებს ასწავლიდნენ კონფუცის
მოთხრობებსაც
კონფუციანელები ეფექტურად მართავდნენ ქვეყანას იმ პერიოდების გამოკლებით ,
როცა ქვეყანა კრიტიკულ სიტუციებში იყო,
განსაკუთრებით აყვავდა კონფუციონიზმი ხანის დინასტიაში.
შეიქმნა საკონკურსო შერჩევის სიტსტემა სხვადასვხა თანამდებობების
დასაკავებლად
წინაპართა კულტის და სიას დოგმების არსებობამ ხელი შეუწყო ჩინეთსი
კლანური კულტის აყვავებას
ოჯახი ითლებოდა პატარა სახელმწიფოდ და სახელმწიფო დიდ ოჯახად.
ოჯახი იყო საზოგადოების გული, დაქორწინებისასაც კი, სიყვარულს არანაირი
მნიშვნელობა გააჩნდა, ოჯახის აზრს კი უდიდესი.

კონფუციონისტური წიგნები:
ლუნ იუ - "მსჯელობანი და საუბრები" - კონფუცის მოწაფეების მიერ შედეგნილი
კონფუცის ძირითადი მოძღვრებები.

ხუთწიგნეული - კანონიკური წიგნი, მაგიური ფორმულები, შელოცვეი, ლეგენდარულ

იმპერტორთა ისტორიები, კოსმოლოგიური და მითოლოგიური ხასიათის ძველი
ჩინური ნამუშევრები..
ოთხწიგნეული = 1.კონფუცის შეხედულებები ადამიანის სრულყოფისაკენ მიმავალ
გზაზე,
2. როგორ უნდა მოიქცეს ადამიანი განსაცდელის დროს და როგორ უნდა ილტვოდეს
ჰარმონიისკენ
3. გამონათქვამები და აფორიზმები
4. მენგ წ-ის ფილოსოფიური სწავლება.

კონფუცი არ გამოირჩეოდა ორთოდოქუსლობით და სასულიერო პირების

ინსტიტუტს უარყოფა
ძვ.წ 136 - კონფუციონიზმი ჩინეთის ოფიციალურ სარწმუნოებრივ და იდეოლოგიურ
დოქტრინად გამოცხადდა.
კონფუციონიზმი - პოლითეუსტური სარწმუნობაა, რომელშიც გაღმერთებულია თავად
კონფუცი.
უზენაეს ღვთაებად მიიჩნევა ცა
პატარა სამლოცველო - მიაო ყველა ოჯახს ჰქონდა ძველ ჩინეთში.
თავდაპირველად მინიატურული სამლოცველოები საგვარეულო სასაფლაოზე
იგებოდა, თავიდან ტაძარში აბრეშუმისგან დამზადებულ თოჯინას ათავსებდნენ
რომელიც მიცვალებულს განასახიერებდა.
შემდგომ თოჯინას ხის შავი დაფა ჩაენაცვლა , რომელზეც ესაბამისი წარწერა იყო
გაკეთებული
ხუთი ვალდებულება:
1. ყოველთვის გამოხატე ღრმა პატივისცემა მშობლებისადმი
2. მიუტანე მათ საკვები
3. განიცადო როდესაც ისინი ავად არიან
4.ღრმად განიცადე როდესაც მოკვდებიან
5.მიუტანე საკურთხი და შესირე მსხვერპლი სულებს გარაცვალების შემდეგ.

ტაოიზმი
ტაოიზმი კონფუციონიზმის თანადროულად აღმოცენდა
კონფუცის უფროსი თანამედროვე იყო ლაო წ.
წარმოიშვა ფილოსოფიურ სისტემად და შემდეგ ტრანსფორმირდა რელიგიად - ახ. წ
მე-2 საუკუნეში.
მასზე გარკვეული ზეგავლენა იქონია ბუდიზმმა და კონფუციონიზმმა, მას ჰქონდა
აყვავებისა და დაცემის პერიოდებიც, ზოგჯერ ხდებოდა ზოგი დინასტიის
ოფიციალური იდეოლოგიაც.
ტაოიზმმა სათავე დაუდსო ფილოსოფიის, ლიტერატურისა და ხელოვნების არაერთ
მიმდინარეობას, ჩინეთის საზღვრებს გარეთაც კორეასა და იაპონიაში.
დიდი როლი ითამაშა გარემომცველი ბუნების ესთეტიზაციაში და პოეტიზაციაში, რაც
ადამიანის ბუნებასთან ურთიერთობის უმთავრეს პრინციპად იქცა.

ლაო ძის შესახებ არ მოგვეპოვება ზუსტი ბიოგრაფიული ცნობები

ზოგი წყარო გვეუბნება რომ იგი ძვ. წ 604 წელს , ზოგით ძვ.წ 568 ან 499
ლეგენდის თანახმად ლაო ძიმ დედის მუცელში რამდენიმე ათწლეული, 72 ან 81
წელი გაატარა, და როცა დაიბადა უკვე მოხუცი იყო. აქედნ მოდის მისი სახელი -
მოხუცი ბავშვი, მოხუცი ბრძენი. ლეგენდის თანახმად, მან 200 წელი იცოცხლა.
მოძღვრების საფუძველია - გზის, ანუ ტაოს იდეა - მოძღვრება "ბუნების გზის"
შესახებ, რომელიც ადამიანმა უნდა გაიაროს.
მოძღვრება ტაოს შესახებ - ყოვლისმომცველი აბსოლუტის, რომელიც ყველგან
და ყველაფერშია, მუდამ და უსასრულოდ ბატონობს.
ტაო განიხილება სამყაროს საწყის მიზეზად და მისი განვითარების და
დასასრულის განმსაზღვრელად
ადამიანის სიცოცხლის არსიც სწორედ ამ გზაზე სიარულია
"ადამიანი ცის კანონებს ემორჩილება, ცა - ტაოს, ტაო კი თავის თავს"

მას საერთო მახასიათებლები აქვს სხვა რელიგიებთანაც, მაგალითად ბუდიზმთან

სუნთქვით ვარჯიშებში, ასკეტური ცხოვრების წესშიც..

სულიერი განწმენდისთის აუცილებელია უბრალო ცხოვრება, მცირე რაოდენობის

საკვების მიღება, არარის კარგი ცხოვრებისეულ საკითხებში აქტიურად ჩართვა,
ყოველდღიური საქმიანობები..
ანუ ფაქტობრივად მთავარი პრინციპი არის უმოქმედობა, ბუნების გზასა და ნებაზე
მიყოლა სამყაროს განვითარების გზა (ტაო)
"როდესაც ყველა უმოქმედოდ იქნება, მაშინ დამყარდება სრული სიმშვიდე" თუმცა ამ
უმოქმედობაში არ იგულისხმება არაფრის კეთება, აარამედ ქვეყნის აქტიურ
სამოქალაქო ცხოვრებაში ჩართვა. პოლიტიკაშ
ტაოიზმი ქადაგებდა თავმდაბლობას, არაამბიციურობას, კატეგორიულად
არასწორად მიაჩნდა ადამიანთა ლტოვლა გამდიდრბეისკენ, ადამიანები
თავმაბლები უნდა ყოფილიყვნენ, კაცთმოყვარეები.. არააფრესიულები.
ამის გამო, ის უბრალო ხალხის ინტერესებტან ძალიან ახლოს აღჩNდა და მალევე
შეითისეს და შეიყვარეს

ერთ-ერთი მთავარია კონცენფცია უკვდავების შესახებ. სწორედ ამან მოუტანა

პოპულარობა მას იმპერატორებს შორის, რომლებსაც უნდოდათ უკვდავების მიღწევა .
ტაოსელმა ბერებმა უამრავი ვალდებულება შეიმუშავეს რომელთა დაცვაც იყო საირო
უკვდავების მისაღწევად - ფიზიკური და სუნთქვითი ვარჯიშები, საგანგებო რეჟიმის
დაცვა ...

პირველი იმპერატორი რომელიც ტაოიზმის უკვდავებით დაინტერესდა იყო ცინ

შიხუანგ-ტი (221-210), ლეგენდის თანახმად ტაოსელმა მაგმა გადასცა მას გეგმა
საიდუმლო ჯადოსნური კუნძლების, სადაც ეს უკდავების ელექსირი მოიპოვებოდა
ამ ელექსირის მოსაპოვებლად ხანის დინასტიის იმპერატორებიც კი, ექსპედიციებს
გზავნიდნენ და ყველანაირ გზებს მიმართვანდნე, მატერიალური სახსრების
ჩათვლით.
ეს ლეგენდებიხ ალხთა მასებზე იყო გათვლილი, რადგანაც ისინი მარტივად
იჯერებდნენ ყოველივს
და შეიქმნა მითი უკვავების ქალღმერთ სივანმეზე, რომლის ჯადოსნურ ბაღშიც 3000
წელიწადში ერთხელ უკვავების ნაყოფს ისხამდა ატმის ხე.
პატივს მიაგებდნენ რვა მაგს, რომლებმაც უკვდავებას მიაღწიეს. ეს მაგები, ანუ სიან ,
შორეულ მთებში ცხოვრობდენ და დაჯილდოებული იყვნენ ზებუნებრივი ძალებით -
საგნების ოქროდ გადაქცევა, მცენარეების აყვავება, უჩინარობა..

მნიშვნელოვანია ინი და იანის სიმბოლოები ინი ქალი; იანი - კაცი

ტაო ტე ძინგი - წიგნი გზისა და სათნოებისა

პირველი ჩინური პოეტური ქმნილება-ფილოსოფიური ტრაქტატი
ლეგენდის თანახმად ლაოძიმ იგი გუშაგს გადასცა როდესაც საზღვარს ტოვებდა,
რადგან საგუშაგოს უფროსს ეგონა რომ მოძღვარი სამუდამოდ ტოვებდა ქვეყანას ,
ამიტომ სთხოვა დაეტოვებინა სამშობლობში. ლაომ მას 5000 სიტყვიგან შემდგარი
ტაო ტე ძინგი უსიტყვოდ გადასცა და ჩინეთ დატოვა.
ტაო ტე ძინგი პეტური ენით გადმოცემულია რომელიც ორი წიგნისგან შედგება და 81
თავის.
პირველ წიგნში საუბარია თავად ტაოს სწავლების შესახებ, ხოლო მეორე წიგნში
განმარტებულია ტე, ანუ სიკეთისა და სათNოების ფენომენი.
ტაო წარმოშობს ყოველივეს რაც სამყაროში არსებობს, ხოლო ტე ამდიდრებს და
კვებავს მას.
ტაოს შეცნობა მხოლოდ მას ძალუძს, ვინც ვნებები და ეგოისტური სურვილები
დათრგუნა თავის თავში
კონფუცის და ლაო ძის შეხვედრაზე გადმოცემაც არსებობს, რომელსაც სიმა ციენი
გვიყვება -ტაოიზმი და კონფუციონიზმი განსხვავდება ერთმანეთისგან.
ქალღმერთი სივანგმუ, ცინ შიხუანგტი
ღვთაებები: პანგუ, ტაიჩუ,, ტაიცზი
მათ საპატივცემულოდ იგება ტაძრები
, რომელშიც მღვდელმსახურებას მხოლოდ ტაოსელი ბერები აღავლენდნენ. ისინი
ასრულებდნენ მაგებს, მარჩიელების, წინასწარმეტყველების და მკურნალების
ფუნქციასაც.

ლეგიზმი - ლეგიზმი - ლეგალიზმი კანონის დამცველთა სკოლა - ფა ძია

შანგ იანგი და ხან ფეი

ემყარება მკაცრ სამხედრო დისციპლინას

ტიტულები დამსახურების მიხედვით და არა მემკვიდრეობით

შეუძლებელია წარსულში მიბრუნება, ამიყომ კანონს უნდა დაემორჩილოს ყველა და
ყველაფერი

ომი - სახელმწიფო პრობლემების გადაწყვეტის უნივერსალური შესაძლებლობა

შანგ იანგი და ხან ფეი

1. გაუქმდა გვაროვნული არისტოკრატია საიმპერატოროს გარდა ყველა პრივილეგია

ლიკვიდირებულ იქნა.

2. კოლექტიური პასუხისმგებლობის სისყემა შეიქმნა

3. მხედარმთავრების დანიშნვა არა მაღალჩინოსნებიდან, არამედ კომპეტენტური

პირებიდან ხდებოდა~

4. ზომის და წომის ერთეულის სისტემა შემოიღო

5. დაუმატა მორალური დოქტრინები' - უბედურების მიზეზი სახელმწიფოს

უსამართლო კანონებში მიაჩNდათ.

6. ლეგიზმს არ სურდა ხალხის განათლება რადგან ბრბო უფრო მარტივად სამართავი

იყო

ლეგიზმმა ფართო აღიარება მოიპოვა ცინის დინასტიაში ინგ ჭენგის დროს და შემდეგ ცინ
შიხუანგ-ტის ანუ ჩინეთის პირველი იმპერატორის დროს. ხუანგტიმ დაიწყო ჩინეთის
დიდი კედლის მშენებლობა და ტერაკოტას არმიაც სწორედ მას ეკუთვნის.

ინგ ჭენგის - სიკვდილით დასჯა სანატრელი იყო იმდენად მკაცრი კანონები ჰქონდა და
ლეგიზმით გაჯერებული ადმინისტრაციული სისტემა შექმნა

ამის წინააღმდეგ გამოვიდა ხალხი, მიუმეტეს მაშინ როდსაც ძვ.წ 213 წელს იმპერატორმა
დაწვა კონფუციონისტური წიგნები ხოლო მომავალ წელს 460 ყველაზე აქტიური
კონფუციანელი სიკვდილით დასაჯა.

იმპერატორის მოკვლა ბევრჯერ სცადეს და იგი პარანოიამ შეიპყრო, ერთ სასახლეში ერთ
დღეზე მეტს ვერ ჩერდებოდაო

მოიზმი - "საყოველთაო სიყვარული"

მო წ - ძვ.წ 5 საუკუნე

"მოძღვარ მოს წიგნი" - სულ 53 თავი

აფასებს კონფუცის, თუმცა აკრიტიკებს კონფუციანელობას, რადგან ფიქრობს რომ

ესტრადიციები და ეტიკეტი ადამიანის თავისუფლებას ზღუდავს და ფიქრობს რომ
ტრადიციაბეიდან მხოლოს საუკეთესოები უნდა დავტოვოთ. ასევე, ყველას მკაცრი
მოვალეობა რომ აქვს, ამასაც ეწინააღმდეგება. არ უნდა იყოს ადამიანი ასე შეზღუდული მ
ისი აზრით.
პატივი უნდა ვცეთ სიბრძნეს, ქადაგებდა საყოველთაო სიყვარულს, ეკონიმიურად
ვხარჯოშ და საკრძალვის ცერემონიალიც ეკონომიური უნდა იუოს. წინააღმდეგია
აგრესიის, ომების, ზღვარგადასული მხიარულებისა და მუსიკის

არ ეთანხმება ბედისწერის არსებობას - ადამიანმა თავისი ღბალი შრომით და

კეთილგონიერებით უნდა მოიპოვოსო ამბობდა. როდესაც ადამიანი მოქმედების

მოისტების იდეალი - იუ ლეგენდარული მმართველი

ცის ნებად გამოაცხადა ის რომ საყოველთაო სიყვარული უნდა გაევრცელებინათ

ადამიანებს.

აყვავების ხანა- ძვ.წ 4 საუკუნე

ბუდიზმი ჩინეთში — ძვ,წ 1 საუკუნეში დაიწყო გავრცელება, ძირითადად ვაჭრებისგან

რომლებიც აბრეშუმის გზით შედიოდნენ ჩინეთში და იქ სახლდებოდნენ. ხოლო 2-3
საუკუნეში ბუდისტი ბერებიც გამოჩნდნენ.

"ხოუ ხანშუ" - აღმოსავლეთ ხანის ისტორია - მოგვითხრობს ლეგენდას, რომ იმპერატორმა

მინგ ტიმ ნახა სიზმარში გასხივოსნებული არსება და როდესაც იკითხა რა შეიძლება
ყოფილიყო ეს არსება, უპასუხეს რომ უსათუოდ ინდუისტური ღვთაება ბუდა იქნებოდა

ახ.წ 65 წელს, თეთრი ცხენებით მინგ ტის ჩამოუტანეს ბუდას ქანდაკება და ბუდისტური
სუტრები, მინგ ტიმ ქალაქ ლოიანთან ბუდისტური მონასტერი ააგო და მას თეთრი ცხენის
მონასტერი - პაიმა ს უწოდა.

ბუდიზმს ჩინელების ქსენოფობიური დამოკიდებულების გამო დიდი დაბრკოლებების

გადალახვა მოუწია, განსაკუთრებით კონფუციანელების მხირდან, რომლებიც მხოლოდ
კონფუცის დოგმებს გარდა არაფერს ცნობდნენ, ბუდისტებს კიწესრიგის დარღვევაში
სდებდნენ ბრალს და ყველაფერი უცხოური ბარბაროსულ და უკულტუროდ მიაჩნდათ,
თანაც დიდი დაბრკოლება იყო სანსკრიტული ენა, რომელიც რადიკალურად
განსხვავდებოდა ჩინურისგან.

მიუხედავას იმისა რომ კონფუციც კი ამბობდა, - კარგი რამ ბარბაროსებისგანაც შეიძლება

ვისწავლოთ.

ბუდიზმში ძვრები, ხანის დინასტიის დამხობის შემდეგ, მესამე საუკუნიდან იწყება -

ქაოსმა განაპირობა რომ ბუდიზმი მიიღეს

დაიწყო ჩინურად თარგმნა ბუდისტური ტექსტების - კუმარაჯივა 383-413

ბუდიზმის მაჰაიანისტური მიმდინარეობა გაბატონდა

ბუდიზმი ავსებდა იმ თვალსაჩინოებას, რომელიც ჩნურ ტრადიციულ რწმენა-
წარმოდგენებს აკლდა

 ბუდისტური ნაგებობები ესთეტიკურად მიმზიდველია და ხალხის ყურადღებას

იქცევდა

ბუდიზმმა განიცადა სახეცვლილებები, რაც გამოიხატა რქიტექტურაში

ბუდისტური ფილები გადაიქცა პაგოდებად - წმინდა, დიად დიდებულს ნიშნავს

აღსანიშნავია ხენანის 15 სართლიანი პაგოდა და "გარეული ბატების" პაგოდა - 625 წელს

აგებული.

ბუდას ქანდაკებები, წმინდანდები- თეთრად, ავი სულები შავად

სამი სახის ბუდა ყავდათ - წარსულის, აწმყოს და მომავლის, განსაკუთრებით აღსანიშნავია

მაიტრეა ანუ მომავლის ბუდა, რომელიც სიკეთს და უსაზღვრო გულმოწყალების
სიმბოლოა.

ბუდისტური ტაძარი - ერთ ან რამდნეიმე რომბის ფორმის ნაგებობა არაპროპორციულად

დიდი სახურავით და მთავარი კომპონენტით - ხის მსხვილი ბოძებით, რომელიც
ტაძართან ერთად წითლად იღებებოდა. საპატიო ადგილას თავსდებოდა ბუდას
სკულპტურები.

ტაძრის აუცილებელი კომპონენტი - დიდი თაღი პაილოუ, რომელიც რომელიმე

კონკრეტულ ღვთაებას ეძღვნებოდა

იდგმებოდა ფანტასტიკური ცხოველის დიდი ქანდაკება, ლომისმაგვარისმ რადგან

სიმბოლიკაში ლომი ტაძრის გუშაგია და კანონის დამცველი.

ჩინეთში ბუდისტური კულტურის აყვავების ხანა არის თანგის დინასტიის მმართველობის

ხანა (618-917) - დედაქალაქი ჩანგანი იქცა ბუდიზმის სულიერ ცენტრად

მოკაოს გამოქვაბულთა სატაძრო კომპლექსი კანსუს პროვინციაში- ათასი ბუდას

გამოქვაბეულები )მე4-მე8 საუკუნეებში იგებოდა) - 25 კმზეა გადაიმული მოიცავს ყოფითი
ცხოვრების ამსახველ პორტრეტებს პეიზაჟებს - ყველაზე მაღალი ბუდას ქანდაკება 13
მეტრია.

ლუნგმენის გამოქვაბულთა კომპლექსი - ქალაქ ლოიანის სამხრეთით, რომელიც 400 წელი

იგებოდა. ყველაზე დიდი ბუდას ქანდაკება 17.4 მეტრის სიმაღლისაა

71 მეტრი სიმაღლის კლდეში ამოკვეთილი ბუდას ქანდაკება - სეჩუანის პროვინციაში მისი

მშენებლობა 713 წელს დაიწყო და 90 წელი გრძელდებოდა.

ბუდიზმის ძირითადი სკოლები:

1. ტრაქტატების სკოლები - ფილოსოფია

 2. 2.სუტრების სკოლები - რელიგია

3. დჰიანას სკოლები - მედიტაცია იოგა — ჩან ბუდიზმი - ბოდჰიდჰარვა - უარყოფს

სუტრების შესწავლის აუცილებლობას, რიტუალებს, ზოგადად ადამიანის
შეზღუდვას რაიმე გზით. ცოდნა მიიღო თავისუფალი აზროვნებით, ლოგიკური
განსჯით და ინტუიციით. დიალოგი მოძღვარს და მოწაფეს შორის

ბუდიზმმა ჩინეთში შეიტანა მოძღვება სამოთხისა და ჯოჯოხეთის შესახებ

სამოთხე- უმაღლესი სიხარულის სამყარო, რომელშიც ქალებს შესვლა არ შეეძლოთ

ჯოჯოხეთი - ჩრდილების სამყარო, რომელიც ოკანის ფსკერზე მდებარეობდა დი იუი,

რომლი მბრძანებელიც არის სიკვდილის ღმერთი იამა.

უ-წუნგი კრძალავს ყველა უცხოურ რელიგიას -845 წელი.

ლამაიზმი

ჩაისახა ტიბეტში, ანუ იგივე ტიბეტური ბუდიზმი, ტიბეტს მოიხსენიებენ როგორც

„სამყაროს სახურავს“

გავრცელებული იყო პრიმიტიული რელიგია - ბონ-პო რომელიც შამანისტურ და

ანიმისტურ კულტებზე იყო დაფუძნებული.
 ბუდიზმის აქ შეღწევა ხდება სრონცზან გამბოს დროს (629-649), თუმცა მისმა
ადრინდელმა სიკვდილმა ბუდიზმის გავრცელება შეაჩერა.

აღორძინებსი ახალი ეტაპი - მეფე ტისრონგი, რომელმაც მოიწვია პადმა სამბჰავა

პადმამ დაიწყო ბუდისტური ტექსტების თარგმნა, ახლებურა ჩამოაყალიბა

სასულიერო კორპორაცია. ბუდიზმის რეფორმირება.

978- ტიბეტური ბუდიზმის ფიციალურად გაფორმების თარიღი. ლეგენდის

თანახმად, პადმამ მეფესა და 25 რჩეულს საიდუმლო გაანდო, რომელთაც
ზებუნებრივი ძალები შეიძინეს- მზის სხივზე გავლა ისა ესა

მალე დაიწყო ანტიბუდისტური მოძრაობა, რადგან ქვეყანაში კრიზისი სუფევდა და

ამ ყველაფერს პირველყოფილი ღვთაებების დავიწყებას აბრალებდნენ.

საბოლოოდ ლამაიზმი 11 საუკუნეში გაბატონდა, ატიშას რეფორმების შედეგად.

ატიშა 1040 წელს ჩამოდის ტიბეტში, იგი დაიბადა ბენგალის სამეფო ოჯახში ,
შემდგომ მაჰაიანისტური ბუდიზმის მთავარი გახდა მაგადჰას სამეფოში.

მან განამტკიცა სამონასტრო დისციპლინა

ცდილობდა გაეთავისუფლეინა შამანური და მაგიური წეს-ჩვეულებებისგან, რასაც

პადმა სამბჰავას მომხრეები ეწინააღმდეგებოდნენ.

ტიბეტური ბუდიზმი არის სინთეზი -ჰინაიანას, მაჰაიანას და ბონ პო ს. ბონპო კი

მოიცავს შამანურ კულტებსა და ტანტრიზმს. რომელმაც უდიდესი გავლერნა იქონია
ლამაიზმზე.

ტანტრა -ძაფს, კავშირს ნიშნავს. ინდუსიტრუი ტანტრიზმი - ტანტრას წმინდა

ტექსტები და ენერგეტიკული საწყისის კულტი

ბუდისტური ტანტრიზმი - მისტიკა და მაგია, რომლითაც გაჯერებულია ბონ-პო.

ცზონხავა (ცზონკაბა 1357-1419)

მან საუკეთესო განათლება მიიღო და ადრეულ ასაკში მიაღია მაღალ სასულიერო
ოდებას
მან განავრცო ატიშას რეოფმრები:
1. ბერები არ უნდა დაქორწინებულიყვნენ,
2. მინიმალურამდე შეიზღუდა მაგიური წესჩვეულებების პრაქტიკა,
3. გამკაცრდა სამონასტრო დისციპლინა
4.შეკვეცა ტანტრიზმის რიტუალები და კულტები

ლამები დაყო ფუნქციების და რიტუალის შესრულების შესაძლებლობის მიხედვით

არსებობდნენ ასტროლოგი, მკითხავი, მედიკოსი, დაკრძალვის სპეციალისტი...
ლამები

დაარსა რთული რიტუალები ლამაიზმში, რომლებშიც თეატრალური ხელოვნების

ელემენტები და მუსიკა გამოიყენებოდა

ორი უმაღლესი წოდება -

დალაი-ლამა
პანჩენ-ლამა
რომლებიც, სასულიერო და საერო ხელისუფლებას განასახიერებდენ
16 საუკუნიდან ტიბეტის დალაი-ლამამ ჩინეთსგან დამოუკიდებელი პოლიტიკის
წარმოება დაიწყო და ტიბეტი თეოკრატიულ სახელმწიფოდ გადაკეთდა.

ლეგენდის მიხედვით, თუკი დალაილამა ან პანჩენ ლამა გარდაიცვლებოდნენ , მისი

სული ჩასახლდებოდა იმდროს დაბადებულ მამრობითი სქესის ბავშვსი, რომლის
ძიებაც მაშინვე იწყებოდა.
კრემაციის დროს თვალს ადევნებდნენ გვამლის მიმართულებას, რათა გაერკვიათ თუ
სად მოხდებოდა მისი ხელმეორედ დაბადება .
რამდენიმე შერჩეულ ბავშვშსი ატარებდნენ ტესტს , მაგალითად დაუწყობდნენ რაიმე
საგნებს/სათამაშოებს და მათ შორის დალაილამას ნივთს. რომელიც ლამას ნივთსკენ
გაიწევდა, ის ითვლებოდა რჩეულად - ხუბილაგანი

დალაილამა - ბოდჰისატვა ავალოკიტეშუვარ განსახიერებააა

პანჩენ ლამა - ბუდა ამითუოფუსი
ხუბილგანს ძალიან მკაცრად, მშობლებისგან მოწყვეტილად ზრდიდნენ და სანამ
სრულწლოვანი გახდებოდა , მას რეგენტი ენიშნებოდა, თუკი იკი რეგენტს
ეურჩებოდა, მას თავიდან იშორებდნენ, სავალალო აღსასრული ელოდა, ასეთი
ფაქტი ისტორიას მრავლად შემოუნახავს.
გვიან შუა საუკუნეებში სასულიერო და პოლიტიკური ძალაუფლება მთლიანად
დალაი-ლამას გადაეცა, იგი ღმერთად იყო შერაცხული.
მისი რეზიდენცია - დედაქალაქ ლჰასაში, პოტალაში მდებარეობდა, რომლის
მშენებლობაც 1654 წელს დაიწყო
სასახლე შედგება თეთრი და წითელი სასახლეებისგან, თეთი - პოლიტიკური, საერო,
წითელი - სასულიერო.
ლამაიზმის ღმერთების პანთეონი:
ატიშა, ნაგარჯუნა და ცხონგავა ითვლება მაღალი რანგის ღვთაებებათ
მაჰაიანისტურ ბუდიზმში არსებული მრავალრიცხოვანი პანთეონი კიდევ უფრო
გაიზარდა ლამაიზმში.
იერარქიულად სათავეშია არა მთავარი ბუდა (შაკიამუნი) , არამედ ამითუოფუ
რომელიც აღიარებულია დასავლეთის სამეფო ბრძანებლად, შაკიამუნის საქმეების
გამგრძელებლად და ამჟამინდელი სამყაროს შემქმნელ-მფარველად., ასევე
მნიშვნელოვანია მისი ემანაცია - ბოდჰისატვა ავალოკიტეშვარა, რომლის
განსახიერებადაც ითვლება დალაი-ლამა

გამორჩეულია ასევე მაიტრეა და მანჯუშრი - სიბრძნის მფარველი, ღვთაებრივი

ზეშთაგონების მქონე და სამყაროს შემქმნელი.

საყურადღებოა ღვთაებები, რომლებიც საშინელი, მახინჯი არსებების და ურჩხულების

ახით გამოისახსბებიან , თუმცა რეალურად მფარველი ღვთაებებეი არიან, -
დოკშიტები. რომელთა მისიაა საშინელი გარეგნობით დააფრთხონ სარწმუნოების
მტრები.

ასევე არის ქალღმერთების კულტი - უმთავრესია ლჰამო, ქალაქ ლჰასას მფარველი.

რომელიც დოკშიტების რიცხვს განეკუთვნება. ზოგიერთი თავისი ფუნქციით, იგი
ახლოსაა დურგჰასთან და კალისთა.

ნაგარჯუნა - მაჰაიანას მამამთავარი

ატიშა - ლამაიზმის დამფუძნებელი
აღსანიშნავია, რომ ლამაისტურ ღვთაებებს გააჩნიათ მატერიალური თვისებები,
ისინი ადამიანებივით ნაკლოვანები არიან და არაიდეალურები.
წმინდა წიგნი - განჯური (ტბეტურად - წინასიტყვაობათა თარგმანი). მისი შედგენა მე-
14 საუკუნეში დასრულდა და ეძღვნება შაკიამუნს.
მოიცავს სუტრებს, ჰინაიანას და მაჰაიანას ტრაქტატებს.
განჯურის კრებული შედგება შვიდი ნაწილიან, რომელშიც სხვადასხვა დოგმატური
საკითხებია განხილული.

მეორე წმინდა წიგნი - დანჯური - მოძღვრების თარგმანი) ორი ნაწილისგან შედგება

და მოიცავს ჩინურიდან, სანსკრიტულიდან ტიბეტურზე თარგმნილ ბუდისტურ სუტრებს .
ასევე ცნობილი ბუდისტი ავტორების ნაშრომები, თხზულებები ბუდას ცხოვრებაზე..
ხსნის გზაზე შედგომა - დჰიანა-ლამა
ხუბილგანი
გერული
გეცული
მორჩილი
ლამა
ხურალები - რიტუალები ღვთაებებისთვის მიძღვნილი, მცირე დღეში სამჯერ
ტარებოდა

მოიზმი, ბუდისტური სკოლების ჩამოყალიბება ჩინეთში, ტიბეტელი ბერები.

მოიზმი - "საყოველთაო სიყვარული"

მო წ - ძვ.წ 5 საუკუნე

"მოძღვარ მოს წიგნი" - სულ 53 თავი

აფასებს კონფუცის, თუმცა აკრიტიკებს კონფუციანელობას, რადგან ფიქრობს რომ

ესტრადიციები და ეტიკეტი ადამიანის თავისუფლებას ზღუდავს და ფიქრობს რომ
ტრადიციაბეიდან მხოლოს საუკეთესოები უნდა დავტოვოთ. ასევე, ყველას მკაცრი
მოვალეობა რომ აქვს, ამასაც ეწინააღმდეგება. არ უნდა იყოს ადამიანი ასე შეზღუდული მ
ისი აზრით.

პატივი უნდა ვცეთ სიბრძნეს, ქადაგებდა საყოველთაო სიყვარულს, ეკონიმიურად

ვხარჯოშ და საკრძალვის ცერემონიალიც ეკონომიური უნდა იუოს. წინააღმდეგია
აგრესიის, ომების, ზღვარგადასული მხიარულებისა და მუსიკის
არამხოლოდ ოჯახს, არამედ ზოგადად ადამიანებს უნდა ვცეთ პატივი და გვიყვარდეს
ისინი, უნდ ა გადავცეთ ძალაუფლება არა მემკვიდრეობით, არამედ იმას ვინც ყველაზე
ბრძენიაო

არ ეთანხმება ბედისწერის არსებობას - ადამიანმა თავისი ღბალი შრომით და

კეთილგონიერებით უნდა მოიპოვოსო ამბობდა. როდესაც ადამიანი მოქმედების

მოისტების იდეალი - იუ ლეგენდარული მმართველი

ცის ნებად გამოაცხადა ის რომ საყოველთაო სიყვარული უნდა გაევრცელებინათ

ადამიანებს.

აყვავების ხანა- ძვ.წ 4 საუკუნე

ბუდიზმის ძირითადი სკოლები:

1. ტრაქტატების სკოლები - ფილოსოფია

2. 2.სუტრების სკოლები - რელიგია

3. დჰიანას სკოლები - მედიტაცია იოგა — ჩან ბუდიზმი - ბოდჰიდჰარვა -440-528 -

უარყოფს სუტრების შესწავლის აუცილებლობას, რიტუალებს, ზოგადად ადამიანის
შეზღუდვას რაიმე გზით. ცოდნა მიიღო თავისუფალი აზროვნებით, ლოგიკური
განსჯით და ინტუიციით. დიალოგი მოძღვარს და მოწაფეს შორის - როცა მოზღვარი
აღძრავდა სტიმულაციას ინტუციიურ ბიძგს მოსაუბრეში, რათა მისი გონება
გასხივოსნებულიყო და განვითარებულიყო

ფიზიკური შრომა - სიამოვნებასთან ასოცირდება, განსაკუთრებით კოლექტიური

ფიზიკური შრომა, ასევე ბუნების სიდიადის ტკბობა

თუმცა მხოლოდ მცირე მასშტაბებით გავრცელდა, რამდნეიმე მსხვილი სამონასტრო

ცნეტრი ჰქონდა, თმცა გავლენა მოახდინა არამხოლოდ ჩნურ, არამედ მთელი შორეული
აღოსავლეთის კულტურაზე