ОПШТИ НАЧЕЛА НА ЕТИКАТА

ВОВЕД ВО ЕТИКАТА КАКО НАУЧНА ДИСЦИПЛИНА

За етиката

Етиката е една од најстарите базични научни филозофски дисциплини која се занимава со

проучување на смислата на животот и вредностите што човекот ги следи во живеењето и пра

вилноста на човековото постапување. Значи таа е наука за моралот, за неговото потекло,

неговите цели и неговата смисла. Истовремено таа е наука и за моралниот феномен кој
подразбира збир на норми според кои се однесуваат и постапуваат луѓето во една
општествена заедница.

Како научна дисциплина таа ги истражува целите, идеалите и вредностите на луѓето, го

објаснува моралот и дава предлози за водечките вредности на животот на говекот. Значи, р а
Ѓо прсу туви моралното однесува: кое се заснова врз социјалните вредности како што се
добрината, чесноста, хуманоста, вистината, должноста, херојството и сл.

За разлика од моралот кој подразбира збир на непишани општествени норми врз кои луѓето го
обликуваат своето расудување и однесување во односите со другите во заедницата во која
припаѓаат, етиката како посебна филозофска научна дисциплина, го проучува моралното
однесување кое се заснова врз социјалните вредности како што се добрината, чесноста,
хуманоста, вистината, должноста, херојството и сл.

Етиката од секогаш била инкорпорирана во сите пори на живеењеето и неа ја проучуваат и

практицираат и многу други нефилозофски научни гранки (како медицината, економијата,
технологијата...). Меѓутоа денес таа е од посебно значење за човековото битисуванје и
опстојување бидејќи светот го преплавија многу социјални, економски и културни проблеми
кои ги изместија основните човекови морални вредности. Она што некогаш било морал и
морално денеска се смета за неснаодливост, кукавичлук и неспособност. Затоа и во светот се
покрена една глобална инцијатива која има за цел да ги акцентира позитивните етички цели
како основа за успешното човеково живеење и напредување.

Како наука за моралот и моралниот феномен, етиката ги испитува оние човечки ставови и
постапки кои се определуваат како добри и лоши (зли). Значи таа зборува за суштината на
моралот, ги испитува неговите извори и поцетоци, цели и смисла, ги објаснува основните
критериуми за вреднување и гради основи за оценување на моралните барања и на
човековото постапување. Етиката ги изучува и ги толкува моралните вредности и нивната
смисла, го проучува и истакнува доброто како основна морална категорија, го потенцира
неговото значење и потребата за неговото избирање и извршување.

Интересно е како етиката како наука ги остварува своите хумани цели. Таа не се концентрира
врз фактичките збиднувања, не ги повикува реалните ситуации, туку во своите искази ја избира
логичноста на нештата, која, пак, се гради на обопштување и поврзување на сознанијата од
разните сфери на живеењето. Затоа таа и зборува за суштината на моралот, за неговите извори
и поцетоци, за неговите позитивни цели и вредности, за неговата впрочем е основа за
успешното човеково живеење и напредување. смисла, што
Поимите етика и морал толкуваат подеднакви искуствени и социо културелно норми. Тоа се
синоними кои имаат исто или слично значење и тие можат да се употребуваат во исти смисол,
секогаш кога сака да се потенцираат човековите етички (односно морални вредности.

Етиката и моралот, како правило за содржината и начинот на однесување на човекот се

вклопени во целокупниот негов живот, од праискона до денес, бидејќи етичките и моралните
вредности се произлезени од самиот човек и од wwwnSEWредности и се мести кој сите луѓхол-
се служат со својот рагум. Таг има многу практично значење, бидејќи го усмерува човекот кон
правилен избор на своите одлуки и го учи како да ги реши сите предизвици и тешкотии што се
исправени пред неговиот пат.

Со обврската да направи исправен избор меѓу доброто и лошото човекот во секојдневното

зивеенје постојано е во состојба да размислува етички, или како вели науката за моралот тој е
во постојана етичка ситуација. Тој не може да се исклучи од етичките задачи, бидејќи моралот
е составен дел на неговата мисла севкупно постоење.

Самиот збор "етика"потекнува од грчкиот јазик и тоа е кованица од о грчките зборови "ethos"-
обичај и "ethike" - морале. Како филозофска гранка та го бара одговорот на вечното прашање:
што сега да правиме во конкретнац ситуација? Какви ќе бидат нашите следни постапки и
дејствувања? Дали тие ќе г задоволат основните етички вредности кои обстојуваат во нашето
посредно непосредно опкружување? Ќе го избереме доброто или, пак, лошото Вредностите
или ништавилото?

Местото на етиката во филозофската наука

Местото на етиката во филозофијата и во науката е определено уште с античките времиња.

Уште тогаш филозофијата била конципирана врз теориит на физиката, етиката и дијалектиката
(односно логиката). Ако физиката проучува светот и она што е во него, дијалектиката
процесите на мислењето размислувањето, на етиката, пак, во филозофијата и е определено
место проучување на животот и сите нешта што се однесуваат на луѓето. Етиката изградува,
доградува, но сепак до крај останува филозофска дисциплина, бидеjќи нејзиниот предмет на
изучување човекот. вредностите, целите, квалитетите на доброто и злото се филозофски теми.

Од етиката се развиваат повеќе различни етички дисциплине како што се: историјата на
етиката, теоретската етика, нормативната етика, индивидуалната етика, професионалната
етика (во која спаѓа и медицинската етика), социјалната етика, персоналната етика и др.).
Теоретската етика го испитува моралот низ аналитички и синтетички диоптрии (па затоа уште
се нарекува и филозофија на моралот); нормативната етика ги испитува конкретните морални
вредности и норми (позната и под името практична етика бидејќи предлага морални
вредности и норми за извршување); индивидуалната етика се занимава со Индивидуалните
аспекти на моралот; социјалната етика аспекти на моралните односи и т.н. CO ce занимава со
општествените

Од посебен интерес за медицинската струка е професионалната етика која, пак, се занимава со

конкретните морални должности и норми на разните ...човечки професии, меѓу кои е и
медицинската етика, и деонтологија. ... .

За моралот
Изнесувајќи ги основните постулати на етиката видовме дека нејзин близнак (или синоним) е
моралот, па затоа чувствуваме потреба да ги изнесеме

теоретските поставки и на тој поим.

Самиот поим морал подразбира збир на непишани општествени норми врз кои луѓето го
обликуваат своето расудување и однесување во односите со другите во заедницата во која
припаѓаат. Терминот потекнува од прочуениот државник, етичар и беседник Цицерон и тој е
во тесна врска со поимот "етика”, но сепак не смее секогаш да се идентификува со него и
покрај тоа што двата поима потекнуваат од грчките зборови кои имаат подеднакво значење:
"mos", "moris" - морал и "ethos" - обичај. И моралот и етиката подразбираат посебни дејства
или животни правила кои се установени со традиција. Додека моралот е одредена појава во
општествениот живот, етиката, пак, е наука за моралот како општествен феномен. Поимот
етика многу повеќе се употребува кога сака да се потенцира етиката како посебна научна
дисциплина, а поимот морал повеќе во однос на конкретните етички човекови вредности. Така
поимот “морално” ќе се употребува кога сака да се истакнат добрите (морални) вредности на
некој субјект (спротивен поим-аморално, неморално); поимот "моралност, како морална
вредност и т.н.

Според повеќе автори моралот, заедно со религијата, спаѓа во најстарите облици на

општествената свест. Создаден е во заедничкиот живот на луѓето како резултат на искуството
на повеќе генерации и како посебен облик на заедничката општествена свест. Се изразува во
правила, мислења и сфаќања за "доброто" или "лошото" за луѓето и за конкретната заедница.
Тие критериуми не ги создава некоја организирана институција, туку се моделираат низ
колективното искуство на луѓето во заедницата и се пренесуваат преку традициите и
воспитувањето од една на друга генерација. Државата со правните норми сака да го заштити
интегритетот на својата заедница, да го заштити интересот на поединци и друштвениот
интерес. Тие го штитат интегритетот на друштвеното уредување и парцијалните класни
интереси.

Човекот во процесот на својата социјализација помалку или повеќе ги усвојува општо

прифатените критериуми и тие стануваат дел од неговиот општ поглед на светот. Значи
моралот би бил внатрешно верување за доброто и лошото или блик на општествена свест што
опфаќа систем од ставови, мислења и верувања. Тоа би бил оној дел од човековата свест кој се
изразува во определени норми за регулирање на поведението на човекот, на неговите
постапки во општествениот живот, како упатство што треба да се направи, а што е забрането.

Самиот морал e синтеза на чувствителното И рационалното, конкретното и абстрактното.

Настанал кога човекот во потреба и потрага по ... задоволување на сопствените нагони, желби
и мотиви, почнал да се прашува како треба да постапува, зошто како друштвено суштество кое
живее во заедница, мора да има на памет дека и другите луѓе имаат такви потреби и дека тој
не смее саможивнички да егзистира. Така во потрага по СОПСТВените задоволста и
сопствената среќа тој почнува да се прашува како треба да постапува а да не ги повреди
другите луѓе од заедницата. Размислува дали постапил исправно или погрешно, дали неговите
постапки се добри или лоши за другите, да ли неговите постапки се посакувани од другите или
се отфрлаат со презир и сл.

Моралот не се содржи ни во суеверието, ни во верските обреди, нити, пак, има нешто

заедничко со учењето. Францускиот филозоф Волтер, во есејот за моралот, вели дека тој доаѓа
од бога, но всушност тој доаѓа од логиката на природата и од системот на вредностите на
човекот.
Што е добро за човекот?

Обидувајќи се да одговори на Аристетоловото прашање што е добар живот за човекот,

австралискиот филозоф и етичар Џон Меки одговара дека добар живот е оној кој може да ги
задоволи интересите кои учествуваат во градењето на добар живот. Треба да се знае, вели
Меки во својата книга Етика, дека различните луѓе имаат и различни погледи на тоа што е
добар живот, особено во одредени временски историски периоди и култури. Тие разлики
можат да потекнуваат од различни политички и религиозни гледишта, семејно воспитување,
констелација на личност и сл. Обично за секој поединец добриот живот се состои од работата
која го исполнува и него и потесното и поширокото општество,од која и тој и општеството
имаат корист,и матер За моралот

ијален и духове. Среќата, по Меки, би била таа која тебе лично те прави среќен и која ги прави
среќни луѓето кои ти се блиски и за кои ти се грижиш. Се претпоставува дека секој идеал во
животот носи со себе свој специфичен збир на морални принципи. Сепак некои општи основни
морални принципи можат да бидат потребни како подршка за различни идеали.

Дефиниција и суштина на моралот

Моралот најчесто се дефинира како човечко мислење и дејствување во кои се применуваат

критериумите на доброто и злото, односно се почитува и се следи доброто, а се избегнува и се
осудува лошото. Во човечката активност постојат слични мери за оценување на определбите и
на дејствувањето, кои можат да го заменат зборот "добро". Од социјален аспект "доброто" би
било "праведно", според правните норми - "исправно" според техничките-"исправно",
економските-"корисно", естетските "убаво" и сл.

Морални норми

Моралните норми се изградени врз општо усвоени морални вредности во года на доброто
прошето исправното я неисправното, чесное и нечесното? Према нив се обликуваат и
однесувањата на луѓето и нивните карактери.

Моралните норми во одредени епохи и одредени заедници биле различни, бидејќи

произлегуваат од две битни особини на човекот кои еволуираат со времето и со просторот:

1. од човековиот разум, неговиот интелект, способност за сознавање и способност за

планирање на своите постапки;
2. од човековата емотивност, ирационалност и нагонското во човекот.

Освен моралните, постојат и други норми и правила на однесување кои ги регулираат

односите меѓу луѓето и односите на луѓето кон општествената заедница и кон општествените
богатства. А тоа се обичајните, религиозните и правните норми. Моралот потекнува од самото
општество во кое се изградени одредени морални и обичајни норми и кое ги наградува,
поддржува и ги афирмира сите оние облици на однесување кои ја засилуваат неговата
кохезија, а ги отфрла, казнува и ги осудува сите оние облици на однесување кои можат да ја
растурат таа кохезија.

Обичајни норми
Обичајните норми се најстар облик на регулирање на општествените односи кои се
воспоставени да се заштити и одржи заедницата. Со време луѓето во заедницата
воспоставувале одредени норми кои нувале од обичаите во нивната заедница, од нивното
верување и од степенот на образовност и просветеност. Оттаму, тие биле тесно поврзани со
самата група или со племето и се почитувале само од нејзините припадници.
Моралните, обичајните, правните, религиозните норми, моралниот суд, постапките и
каратерот на другите ги проучува етиката, а науката која го проучува моралот и медицинската
етика е медицинската деонтологија.

Морален суд

Моралот, како општтествена свест се менува со промената и развитокот на општеството и тој

обично се гради како заедничка вредност за целото општество. Со појавата на класното
општество моралот добива класен карактер, бидејќи подвоеноста на интересите на класите,
нивниот различен социјален статус и начин на живеење, создаваат и различни начини
критериуми за доброто и лошото, па од таму и се создаваат дијаметрално спротивни морални
норми. Врз база на моралните норми се донесува морален суд за некој човек дали тој е добар,
лош, поштен и сл. Така моралните норми се претварат во морален суд, тој пак, понатаму ги
обликува и доградува и моралните норми. Тој се донесува врз база на проценка на карактерот
и постапките на луѓето.

Моралниот суд за некое однесување на човекот се донесува преку анализа на неговиот

карактер и неговите постапки. Овие процени можат да бидат и субјективни, па од разни
причини и субјективни. Преку моралните норми се суди за одредени карактеристики и
постапки на човекот, дали е тој добар или лош, праведен или расипан, дали постапил
исправно или не, дали е морален или аморален, цесен или нецесен и сл. Значи моралните
норми лесно се претвараат во морални судови, кои, пак, делуваат ретроградно и ги
вообличуваат моралните норми.

Морални санкции

Со самиот факт дека моралот влијае на ставовите на луѓето и нивните постапки према другите,
тој е важен фактор во кохезијата меѓу луѓето кои припаѓаат на одредена заедница или
друштвена група. Не придржувањето кон моралните миди кон одредени морални санкции,
кои најчесто ги обликуваат моралните норми.

Моралните санкции можат да бидат внатрешни или надворешни:

Надворешните санкции се во вид на награди или казни за однесувањетко

кое е предмет на анализата. Нив ги спроведува друштвенаата заедница;
Внатрешните санкции потекнуваат од нашата совест која го проценува нашето однесување. Во
зависност од таа процена кај нас се јавува чувство на задоволство, радост, понос, или, пак
обратно, грижа на совест, каење, лутина, самоказнување и сл. Меѓутоа треба да се нагласи
дека нашата свест не е непогрешива и таа во многу случаеви затајува со своите судови,
или,пак, ги проценува погрешно. Од таму и толкава разлика меѓу луѓето. •

Моралната свест се определува за некоја вредност и таа прави соодветен избор на своето
дејствување. Ако таа избере дејствување кое води кон нанесување некое зло на другите луѓе
во заедницата, таа ќе биде подложна на морални (психолошки) санкции кои произлегуваат од
нејзиното Супер Его, кое за возврат ќе наметне и самоказнување во облик на наметнати идеи
кои ќе самообвинување, грешност и сл. Значи личноста со своето однесување е секогаш
покренат многу психолошки механизми на напнатост (анксиозност), под прецизното око на
самоценување на нејзиното Его, кое пак, се служи со награди и казни кои понатаму ќе го
усмеруваат однесувањето на субјектот. Казните ги спроведува друштвената заедница и тие
зависат од почитување или непочитување на моралните норми. Казните ги спроведува
друштвената заедница и тие зависат од почитување или непочитување на моралните норми.

Видови на моралот

Во социјална смисла, моралот е дејствување на луѓето според етичките норми на заедницата.

Во сите човечки групи и заедници има посебни и општи вредности и дејствените норми,
воспоставените правила кон кои треба да се придржуваат заповеди за постапувањето водени
според етичките идеи, сите. Тоа е т.н. социјален (или општествен) морал кој ги претставува
етичките * состојби и морални пруннили вредности и норми за една заедница. Постоит личен
морал кој е етичка состојба или основен принцип на некој човек како негова карактеристика.
Професионалниот морал ги претставува етичките вредности и норми во работењето, односно
дејствувањето во некоја струка.

Моралот е еден вид наложена дејност, неговите правила се надредени над вољата на луѓето и
од нив се очекува тие да придонесат кон заедничкото добро живеење. И покрај тоа што
личноста слободно решава за своето однесување, таа секогаш треба да е свесна дека тоа
однесување ќе бидеод некого оценувано по сите етички принципи кои владеат во таа
заедница. Па од таму моралот е сеприсутна практика во животот на човекот, или како што вели
германскиот филозоф Кант тој е суштина на човековото постоење или основна точка на
човештината во човекот. Во "Критика на практичниот ум" Кант пишува; "...Две нешта ја
исполнуваат душата со секогаш понови се поголем восхим и страхопочит:ѕвезденото небо над
мене моралниот закон во мене...Нив не треба да ги барам...јас нив ги гледам пред себе и
непосредно ги поврзувам со свеста за моето постоење"...

Секој човек секогаш има сопствен став за себе и за своето однесување. Тој има безброј
можности за моралното постапување, меѓутоа тој е свесен (или треба да е свесен) дека
неговото однесување во секој миг е подложно на морална проверка и оцена од околината со
која живее. Од секој човек се бара да изгради добар морален однос (разумност, трпеливост,
љубов, одговорност...) и да избегнува негативни морални чувства, намери и дела (злоба,
завист, искористување, повредување...). Покрај религијата, правото, политиката, државата (и
други видови на општествено организирање), моралот е една од значајните форми на
општествено-историското човечко постоење.

Динамика на моралот

Моралот не е статичен феномен. Тој како сложена форма на човечко чувствување,

размислување и дејствување има историски развој и се менуво со времето и епохите, и по
својот обем и по својата содржина.

Така тој ќе биде различен во различните историски периоди и кај различните племиња,
народи, класи и групи. Па и оделни професии имаат свој специфичен кодекс на однесување
(медицински, економски...), кој се модулира од специфичните правила, насоки, обичаи, норми
на професијата, кои се наметнуваат како регулативи по кои единките или целата
професионална група треба да се однесува. Бидејќи тој се однесува на личноста (или како што
се вели на моралниот субјект), од неа се бара свесен став за нејзиното однесув ање кое
секогаш треба да е насочено кон доброто.

Во почитувањето на моралните норми (“Homo moralis")најголемо влијание игра совеста,

моралното чувство, моралниот акт и одговорноста на поединецот. Сепак треба да се знае дека
совеста е субјективен водич на човековото морално однесување, која е диктирана од
човековите практични потреби кои одлучуваат да ли некој акт е морално исправен или не.
Процесот, пак, со кој човекот доаѓа до вакво расудување потекнува од практичните потреби и
се состои од едноставен логички заклучок. Ако акцијата е во склад со тие морални закони,
разумот доаѓа до конкретен заклучок дека акцијата е морално дозволена и дека Во
конкретниот случај таа може да биде извршена. Совеста не е подеднаква кај сите луѓе. Таа
може да биде коректна, лажна или погрешна,проблематична, неодлучна и страшлива...Па од
таму и моралот и однесувањето по него не е подеднакво кај сите.

Морален акт

И покрај тоа што човекот е разумно и рационално суштество, не значи дека секој акт кој го
превзема е под контрола на неговиот разум и совест. При одредени растројства (наркоза,
делириум, психози и сл.) луѓето не можат да постапуваат рационално и слободно. Тој може да
биде:

потполно слободен (при чиста свест и слободен избор),кога на личноста и се познати

последиците од тоа што го чини;

слободен (со лесно стеснета свест ислабост на вољата);

позитивен (чинот е во складот со друштвените и личните норми);

негативен (морален акт сторен од немарност); директно доброволен (со свесна намера да се
започне актот);

индиректно доброволен (со непредвидени последици).

Карактеристики на моралот
Меѓу позначајните карактеристики на моралот е неговата универзалност, бидејќи тој се јавува
во сите рактеристики на мора сите луѓе. Одредени морални норми се јавуваат во сите епохи,
како што се нормите на самодостоинство, почитување на другата личност, чесност, некрадење
и нелажење и др. Некои социјални морални вредности се значајни за целиот свет, како што се
мирот, трпеливоста, разбирањето...Постојат и специфични морални норми кои се менуваат во
текот на времето. Така моралот како избор меѓу доброто и злото е трајна и универзалана
морална вредност, меѓутоа неговите конкретни содржини моралното однесување за една
епоха, не мора да биде и во следната. Некои вредности кои биле помалку важни во некои
минати времиња и епохи во други, пак, израснуваат до најголема важност (и обратно).

ЕТИКАТА ДЕНЕС

Како израз на големите социјални, економски и политички промени што ми се слушје на

цементерото во часледниве прассеттина одуши, компаратилген нови цели и нови задачи на
живеењето кои бараат поголема потреба од сериозно и одговорно однесување на луѓето,
денес етиката доживува бурен развој, па од таму и нашето време се нарекува "ера на етиката".
Во 20 век се случија повеќе регионални и две светски војни, се подигаа и ce pyшea
сепаратистички зидови меѓу исти народи од исти држави, се случија невидени злосторства и
братоубиства и тоа во сржта на Европа, крвави револуции донесоа на власт нови политички
режими, се роди, поживеа и умре обидот за комунизам. ...Во епохава се случија и многу болни
транзиции, особено во промената на
капиталот од општествен во личен, и тоа кај луѓе и групи кои најмалку и допринесоа во
неговото создаванје. Во последниве години се родија некои нови луѓе кои ги крстија тајкуни и
кои го приграбија народниот капитал создаван со Во тие децении. Во тие многу влошени
услови на живеачка се случија многу промени и во семејството, кои, пак, донесоа многу
сериозни конфликти. транзициони и трансформирани социјални услови, етиката и моралот беа
последни нешта кои им беа потребни на новите капиталисти кои од опинци веднаш влегоа во
највисоките и најбогатите солитери извишени до небеса. Често беше цитиран германскиот
филозоф Фридрих Ниче кој го критикува моралот како средство за притисок врз луѓето. Сепак
денес победи етичкиот дух и моралот одново почна да станува смерница за правилно
однесување меѓу луѓето. Мисионерите на мирот и хуманизмот Махатма Ганди, Мајка Тереза,
Мартин Лутер Кинг донесоа некои нови морални вредности или, пак, ги обновија старите. И од
кога човекот ги увиде своите и туѓите негативни и неморални постапки во минатото, за среќа
повторно стана моралист. Значи етиката повторно се роди од потребата на животот и од
потребата животот да е етичен. За доброто на сите луѓе. Па затоа денес моралот е најважното
нешто на живеењето, а етиката, пак, е меѓу најзначајните науки на денешницава.Борбата е
исклуцително теска но, ке видиме дали ентузијазмот ке го победи лукративното зло. На тој пат
ке има многу зртви и во буквалната смисла на зборот.

Денес етиката посочува неколку сложени морални задачи за секој човек. Меѓу нив примарни
се однесувањето на човекот спрема другиот човек, меѓусебните човечки релации и нивната
меѓузависност. Современата морална порака “секогаш йомагај, никогаш не прави штета
никому" е приоритет на човековото современо живеење. Човекот не само што не треба да
прави зло на другиот, тој треба секогаш да се залага за подобрување на статусот на другиот
човек. Без таква меѓусебна грижа демократијата не би постигнала ни човечки, ни социјални, ни
политички резултати.

Меѓу другите етички приоритети е и човековото однесување спрема природата, кое произлезе
од претераното загадување на човековата околина, кое, пак, е резултат на трката за поголем
профит. Новите технолошки изуми се повеќе и повеќе и ги одземаа даровите на природата, не
размислувајќи за вката, илок-го поременовичваеце Делес-сме сведоцес се поголемиот...
интерес кон природата и загадувањето. Органската храна постепено почна да се враќа во
нашите навики и по нашите трпези. Природата веќе почна да се доживува како дел на самото
човеково зивеенје. Моралните норми навлегоа (или навлегуваат) и во незагадувањето на
нашите води, на нашите шуми. на нашето небо...

Не помалку важни се и моралните норми кои го засегаат човековото однесување кон

човештвото и кон неговата заедница, моралните норми кои ќе владеат во космосот (кој се
повеќе и повеќе се освојува), моралните норми кои го регулираат односот на човекот кон
самиот себе, моралното воспитување, етичкото вобразование и др. И во сите тие морални
норми и критериуми преовладуваат единствените морални ставови: во секое време, на секое
место, и во секоја дејност прави добро...

ЕТИЧКИ ВРЕДНОСТИ

Вредностите се израз на нашата свест за животот, за односите меѓу луѓето и за нашето

постапување. Тие се најзначајни елементи на нашата лична етика. Вредностите ги изразуваат
нашите сонанија за она што е важно и исправно, покажуваат што избирамево животот и што ги
води нашите намери и желби.
Главната карактеристика на вредноста е нејзиното значење за човекот. Таа бара да биде
почитувана, да се внимава на неа и да биде следена. Нејзина спротивност е невредноста.Како
што вредноста се истакнува и се пофалува, така невредноста е критикува и избегнува.

Науката за вредностите се вика аксиологија. По неа и етиката може да се нарече морална

аксиологија,бидејќи во неа се изложуваат и бранат моралните вредности, кои меѓу себе се
разликуваат според нивното важење. Така некои вредности се најзначајни, некои
помалкузначајни; некои се незаобиколиви, а некои небврзани, некои треба да се почитуваат
од сите, некои само од самата личност...Така се создава скала на вредности кои во свеста се
подредени по некоја хиерархија- на повисоки скалила оние кое се поважни и кои мораме да
ги почитуваме и извршуваме и оние од подолните скалила кои можат и да почекаат во
извршувањето.

Изборот на вредностите и нивното спроведување се јасен показ за квалитетот на некоја етика.

Тие најчессто произлегуваат од човековиот интерес, од неговите желби и стремежи. Со нив
човекот ги потикнува своите сили и ги оправдува своите настојувања. Тие истовремено ce и
важна внатрешна димензија на човекот и важна општествена мера, со која тој најдобро ги
мери своите цели и дострели, своите духовни и материјални остварувања и придобивки. Значи
тие се раководно начело во живеењето и во моралот на човекот, кој треба да живее, дејствува
и да планира според нив.

Кои се највисоките вредности на човекот? Некои етичари ја истакнуваат. среќата, други

здравјето, трети должноста, вистината, љубовта, довербата, мирот, умноста, чесноста,
правдината, достоинството, ненасилството и толеранцијата за највисоки човекови и
општествени вредности. Сите се сложуваат дека се во животот треба да биде сообразено со
највисоката вредност и да води кон нејзино реализирање. Затоа е важно која вредност ќе се
прифати и воспостави како највисока, бидејќи од неа ќе се раководи животната и етичката
активност на луѓето. Значи, од изборот на првата вредност зависат насоката и квалитетот на
човековото живеење.

Намера и дејствување

Од психологијата е познато дека секое дејство започнува со намера, која оди преку целта и
желбата субјектот да стори нешто. Постапката се осмислува, се раѓа идеја и волјата ја
раздвижува активноста. Во етиката се важни намерата и резултатите од дејствувањето.Бидејќи
делата се прават со желба да се направи добро или злонамерата е еден од најзначајните
елементи на моралот.Во неа е инкорпориран изборот што го направил субјектот, односно
неговата согласност за акцијата, дејствувањето. Затоа се вели дека намерата е основа за
моралната оценка, бидејќи таа ја претставува моралната цел на човекот. Намерата е мошне
лична и таа не подлегнува на јавна процена се додека не се реализира во постапката која веќе
е подложна на јавна оцена. Низ постапките се мерат ставповите на некого, бидејќи личноста се
цени според она што го прави и како тоа го прави. Само делото реализирано низ постапките ги
покажува вистинските етички определби на личноста.

Реализација на моралот
Моралот е мисла, решение и дејство. Неговата реализација оди низ четири форми и стапки,
кои меѓесебно се поврзани: идеал, вредност, постапување. 1. Идеалот е највисоката вредност
на човекот бидејќи во себе ја содржи норма

и
смислата која тој пронашол и (или) прифатил. Тој е и крајната цел на постоењето и
дејствувањето, она што човекот го води во животот и постапувањето. 2. Вредноста е реална
содржина на етичката определба на личноста. Таа с составена од замисли и цели за кои
човекот мисли дека се правилни, дека му се допаѓаат, дека му се потребни и сака да ги следи
во животот и во

дејноста.

3. Нормата е етичка заповед или етичка вредност во форма со која се кажува што да се
направи, а што да не се прави. Таа е и барање за дејствување тоа има вредност за самата
личност и се води од нејзините морални идеали. Постојат разни видови норми, според секоја
област во која има вредности (во афортот играта да е фер-плеј, во медицината. грижата за
здравјето, во економијата соработката и конкуренцијата...) ако

4. Постапувањето е човеково дејствување или олицетворување на некоја вредност и

извршување на некоја норма. Тоа е краен израз на етичките замисли, цели и наложувања.
Впрочем моралот и постои да би луѓето постапувале правилно.

Главни лични норми

Главните лични норми на секој човек се и неговите лични вредности и постапки кои не само
што треба да ги поседува секој човек туку и да постапува по нив. Меѓу нив се:

• Пристојност - сообразност на своето дејствување со правилата на доброто постапување.

Антипод непристојност!

Разумност - рационалност или умно однесување. Антипод неразумност!

Умереност држење средина во секое однесување. Антипод неумереност!
Коректност постапување според прописите и нормите. Антипод - некоректност!

• Чистота телесна хигиена, душевна стабилност и морална чесност. Антипод нечист, извалкан!

• Стабилност – постојат во намери и постапките. Антипод нестабилност!

Добри норми за постапување кон други луѓе

Меѓу добрите норми за постапување кон другите луѓе се и:

Разбирање-сфаќање на целите и намерите на другите.

Почитување-уважување на другиот, Емпатија-имање чувство и разбирање за другиот.

Љубов - силна приврзаност и наклонетост Помош - овозможување полза за некого,

Лојалност-приврзаност другому, Искреност-отвореност, вистинитост,

Неповредување-ненасување рани на другиот Најважни добри норми во заедницата

Најважни добри норми во заедницата се:

Заедничко живеење
споделување вредностите, целите, работата, остварувањата, Доверба - меѓусебно верување
кое воид кон чесност, согласност, пријателство.

Поддршка-давање материјална и духовна помош на друг, давање поткрепа,

Пријателство- блискост, наклонетост, почитување,

Братство-чувство на блискост со сите луѓе од заедницата, Солидарност-поврзаност, заедничко

обезбедување на интересите

Добри општечовечки норми

Меѓу добрите норми кои се однесуваат на сето човештво би биле:

Човештина-основна етичка вредност која се однесува на доброто за сите

луѓе:

Добра волја-позитивно етичко чувство насочено кон унапредување на

заедничкото живеење на сите луѓе: Мир-состојба без војни и судири:

Разбирање - меѓусебно добро сфаќање на животот, целите, намерите и постапките: Желба за

етичко однесување-почитување на силата на моралот за

човековото живеење; Ненасилство - однесување без сила, без повредување, без принуда;

Толеранција-сфаќање на другиот во неговите разлики: поднесување, трпеливост, разбирање

на различностите:

Помош - давање подршка на сите луѓе, поткрепа на луѓето во материјална и духовна смисла.

, ПРАКТИЧНА ЕТИКА

Уште мудриот Сократ забележал дека никој не пропушта да го направи она што смета дека е
најдобро. Размислувањето, однесувањето и дејствувањето на човекот се води според
принципите на доброто и злото. Во практичната етика општите етички сознанија стануваат
конкретно дејствување, вредностите се претвораат во норми, а етичкиот став се претвора во
секојдневно соодветно морално постапување. Од таму практичната етика уште се нарекува
применета етика, нормативна етика, животна етика и сл. Таа истакнува определени проблем и
претставува морал на конкретни луѓе. Нејзина најзначајна област е социалниот морал и
семејната, економската и политичката етика.

Одговорност, обврски, должност

Кај сите етички вредности е важно тие да бидат замислени како добри, но тие ако се
позитивни треба да бидат и спроведувани, ако, пак, се негативни да се избегнуваат да се
осудуваат. Човекот треба да биде одговорен за она што го чини, било тоа да е позитивно, било
негативно. Одговорноста е карактеристично својство на човекот наспроти светот, животот,
другите луѓе и самиот себе. Нема човек без одговорност. Таа е исполнување на она за што
човекот е способен И што се очекува од него. Детето треба да се развие во зрела личност;
возрасните треба да бидат добри граѓани, работници, брачни другари и родители; старите
треба да ја покажуваат мудроста; сите треба да ги извршуваат своите задачи, да учат, да се
борат во и за животот, да постапуваат добро... Значи, одговорноста бара секој да го стори она
што треба и она што го прифатил да го прави. Истовремено таа е основа за моралната оценка
дали тоа е извршено добро и како е извршено.

Обврските се оние задачи кои однадвор наметнуваат некому. ce Должностите, пак, се задачи
кои извираат од самата личност И нејзините морални принципи.Тие се основа на моралот,
главна и вистинска смисла на етичкото во човекот. Или како што вели големиот филозоф Огист
Конт "Никој нема друго право освен секогаш да ја извршува својата должност”.

Класичната граѓанска етика бара личноста секогаш да го прави она што е најдобро! Секогаш
граѓанството се истакнува со строги морални сфаќања и однесувања, со исполнување на
задачите, со унапредување на актуелните човечки и етички вредности и тенденции; со
стекнување на имот и со труд да се биде најдобар меѓу еднаквите. Само со беспрекорно
исполнување на должностите можат да се направат вистински остварувања на духовното,
техничкото, организациското, творечкото, економското и политичкото поле. Светот ќе биде
подобар и постабилен кога секој негов граѓанин ќе ја извршува својата позитивна должност.
Само со најдобриот морал се раѓа и најефикасен живот.
Биоетика

Биотекита е најзначајна област на практичната етика денес. Таа се однесува на етичките

размислувања и дејствувања на луѓето во биолошката област. Таа ги усмерува луѓето на
правилен однос кон природата и животот и што треба да прават за да не ја повредуваат
природата.

Биоетиката е нов поим во науката. Создаден е во 1971 година од американскиот научник Ван
Ренселар Потер, кој во своето дело "Биоетиката мост кон иднината" се залага за поголема
одговорност на човекот за заштитан а животот, на животните форми и на здравјето. Самиот
поим е изведен од грчкиот збор биос што значи живот. Денес (а и во наредната епоха) таа е
есенцијалната тема на етиката и од нејзината примена ќе дојде до унапредување на здравјето
и животот. Медицинските, генетичките и еколошките истражувања и сознанија поттикнаа една
нова општочевечка грижа за природата. Луѓето станаа свесни дека се дел од целината на
светот, дека ја споделуваат судбината со сите живи у суштестве сватио се очаще и припаѓа на
природата и дека она што се случува на природата и на секое одделно живо суштество има
одраз врз животот на секој човек. Се развива и грижа за здравјето, се развиваат здравствената
етика и здравстевното образование, се споделуваат медицинските знаења, вештини и лекови.
Меѓутоа и покрај целокупната грижа и продор на етичките сознанија сепак се повеќе се
уништува природата и природните ресурси од витално значење за животот, се уништува
земјината почва, водата, воздухот. Како резултат на лошиот начин на живеење се повеќе и се
побрзо се шират кардио-васкуларните и респираторни болести; дијабетот бележи мошне
високи инциденции и преваленции; депресијата се искачува на второ место по својата
инциденција; болестите на зависност ја зголемуваат смртноста кај помладата популација;
јавуваат ce некои НОВИ болести или, пак, заболувања карактеристични само за некои региони
во светот. Тоа се алармантни факти со кои завојува биоетиката која сака да ни овозможи
подобри услови за живеење.

Биоетиката има систем од нужни норми како што се: Чувај го здравјето! Внимавај на јадењето!
Биди чист! Чувај го животот! Не повредувај ниедно живо суштество!Віради идеи заштита на
природата! Чувај ја и не Ja троши неразумно природата!Мисли глобално, дејствувај локално...
Најпознати форми на биоетиката се еколошката етика и етиката на здравјето.

Еколошката етика се бори против загадувањето на животната средина и намалувањето на

квалитетот на животот, со што се загрозува опстанокот на човечкиот род. Зошто загадувањето
на природата води до нејзино сигурно уништување и тоа во најголем процент е резултат на
човечката негрижа и на дејствата кои ги менуваат благопријатните услови на човековото
живеење и опстанок. Доказ ни се исчезнувањата на многубројни животински видови и
растенија, кои подлегнаа на човчката негрижа за природните ресурси од кои тие опстојуваа.
Затоа еколошката етика ја потикнува одговорноста на луѓето спрема природата и ги охрабрува
новите начини на ангажирање на човековиот ум и морал кон се она што и припаѓа на
природата.

Етиката на здравјето го афирмира здравјето како најголема човечка вредност, како

најпосакувано нешто во животот. Тоа е важен елемент на човековата состојба, услов за
неговата кондиција, извор на човековото добро чувство и расположба, прва задача за
индивидуалниот морал на секој човек. Таа се интересира за условите кои зависат од човекот за
да обезбеди свое добро и непречано здравствено функционирање; посочува на значењето на
здравјето за вкупниот живот на човекот, за правилно функционирање на неговото тело, на
неговите органи и неговата психа.

Етиката на здравјето ги вклучува следниве основни димензии:

Идеал за добро здравје;

Грижа за здравјето; Самосвест за состојбата на своето тело и својата йсиха;

Дејства кои се насочени кон заштита и подобрувањето на здравјето; Информираност за

здравјето и за неговата заштита; Чување на здравјето; • •

Избегнување на неговото нарушување;

Сочувување и унапредување на одделните органи и животни функции; Редовна контрола на

здравјето;

Слушање и придржување кон советите на лекарите;

Редовно движење и спортување;

Квалитетно и редовно хранење.

Смислата на здравствената етика е превенција од лошите навики и дејства кои можат да го

растројат функционирањето на виталните органи на човекот. Нејзини главни етички норми се:
Чувај го здравјето! Не прави ништо што го повредува здравјето! Грижи се за подобрување на
здравјето! Не пуши! Советувај го другиот да го чува здравјето! Барем еднаш годишно оди на
лекар и консултирај се за здравјето! Движи се за да не заборавиш да одиш! Внимавај на
исхраната...

СОЦИЈАЛНА ЕТИКА
Социјалната етика се занимава со односите на човекот со своите ближни и другите луѓе, со
односите во семејството како основна социјална и етичка заедница, со односите во светот, со
негативните аспекти на конфликтите и на насилството меѓу луѓето,со цивилизираното
однесување меѓу луѓето и сл. Taa поаѓа од фактот дека човекот и покрај тоа што е определено
суштество, со сопствен идентитет. тој во своето живеење и опстојување е поврзан во многу
нешта со другите луѓе кои живеат со него и околу него. Со нив тој го дели и доброто и злото. За
нивното функционирање важно е правењето добро на другите и нивното почитување и
неповредување. Моралните определби се различни во разни епохи, но моралните намери и
дела секогаш се свртени кон соработката со другите луѓе и кон градењето на добри меѓусебни
односи. Нејзини главни норми се: Внимавај како се однесуваш кон другиот! Љуби йо ближниот
како себеси!Помагај секоiаш и никогаш никого не повредувај...

Универзална еmuka

Една од најголемите задачи на социјалната етика е стварање на една Универзална етика која
ќе воспостави единствен систем од најдобри етички ставови од сите народи, од сите епохи и
религии, од сите најумни личности на светот, а кои би ги прифатиле и деледеле Најважна
вредност на ова етика сите луѓе на обединетиот свет. мирот, ненасилството, трпеливоста,
полекарсдуваньсома други-Во-незопаваат чрезбавото кое однесување во друштвото како
етикеција и бонтон. Тоа се низа обичаи и принципи и норми на однесувањето кои се очекува
луѓето да ги направат во општеството. Тука спаѓаат правилата на однсувањето со блиските и CO
непознатите, формите на пристојно обраќање, поздравување и разговарање, начинот на
постапување на јавни места, стилот на облекување и сл. Иако тоа е надворешен елемент на
однесувањето на личноста, тоа е многу важноза меѓусебните добри односи во општеството.

ПОЛИТИЧКА ЕТИКА

Политичката етика е нова етичка позиција која има цел да воспостави некои нови етички
принципи во водењето на политиката кои ќе допринесат за правење добри дела за своето
заедничко живеење. Впрочем и терминот "политика" означува грижа и дејства за добро на
заедницата.

Во текот на човечката цивилизација најчесто власта и не се придржувала кон начелата на

етиката. Направени се многу злодела од позиција на моќ. Следени се принципите "целта ги
оправдува средствата" уште наречени "Макиавелизам" според ренесансниот филозоф
Макијавели, со кои се оправдува силата и власта да ги користи сите можни средства против
послабиот од себе. Насилството во фашизмот, манипулациите на комунизмот, нехуманоста на
сегрегацијата страдањата во војните, не можат да се оправдаат со никакви "виши цели" кои
божем ги имаат оние што ја користат силата за правење зло.

Денес во многу држави основна политичка ориентација е демократијата во која доминира

слободата на личноста и на народите. Демократијата значи и еднаквост на луѓето, нивна
независност во погледите за општеството, нивна слобода за живеење, за дејствување и за
решавање на сите прашања.

Авторитарната власт кои сакаат која сака со насилни средства да владее со сите процеси во
општеството постепено ги губи битките со демократските движен во светот. За државата е
најдобро сите да учествуваат во власта. Од таму и организацијата на парламенти, влади,
сенати, совети, комисии кои помагаат во остварувањето на заедничките интереси. При
изборите се води борба за позиции, но борбите треба да се чесни и да не се користат
манипулации, уцени, директни или индиректни притисоци од позиција на власт, мамење. Сето
тоа ја повредува демократијата и се уназадуваат сите политички и социјални процеси.

Во правна смисла политичката етика се залага за еднаквост на граѓаните владеење на правото.

Сите се еднакви, нема разлики меѓу луѓето според расата, нацијата и етничката припадност.
Сите луѓе можат слободно да ги изразуваат своите мисли и ставови и никој не смее да се
измести над правото. Политиката треба да се грижи за народот, да не ги повредува етичките
стандарди, да се бори за прогресс и да планира и овозможува брз развој на сите социјални и
економски сили. Никој не смее да е над Уставот и над Законите! Со Универзалната
декларација за правата на човекот (донесена во сега далечната 1948 година) и со другите
етичко-правни документи се укажува дека сите човечки суштества се еднакви и ближни и дека
на сите им следуваат човечни можности, шанси и односи. и за

МЕДИЦИНСКА ЕТИКА

Вовед во медицинската етика

Дефинирање на медицинската етика, медицинската деонтологија и медицинското право

Самиот поим "медицинска етика" е збир на принципи и правила на однесувањето со кои се

раководи медицинскиот работник кога донесува одлуки што е исправно, што е погрешно, што
е дозволено, што е забрането, што е добро, а што е лошо за пациентот, но и за општествената
заедница.

Медицинската деонтологија е заеднички именител за медицинската етика и за медицинското

право, а самиот термин произлегува од грчките зборови "деон" што значи должност и "логос"
што значи говор и наука. Таа е научна дисциплина која ги изучува и утврдува моралните и
правните должности на медицинските работници, па оттаму и нејзините допирни точки со
медицинската етика и со медицинското право. Нивното непочитување доведува до морални,
односно до правни одговорности.

Медицинската деонтологија е од огромно значење и за медицината во целина и за секој

медицински работник. Таа почива на два столба: на медицинската етика и на медицинското
право, односно на правните прописи кои ја регулираат работата на заштитата и
унапредувањето на човековото здравје. Се случува одредени етички принципи да дојдат во
колизија со одредени реални ситуации, што може да покрене одредени етички дилеми кај
лекарот , кои понекогаш тој и тешко ги разрешува ( на пр. лекарот треба да ја чува лекарската
тајна, а таа, пак, е во колизија со интересот на опстествената заедница или семејството и сл.).

И вториот столб на медицинската деонтологија -правните прописи кои го тангираат

здравството се донесени под влијание на некои општествени, економски. културни и други
фактори, кои не секогаш се наклонети кон здравството и здравствениот работник. Со нив
друштвото сака да ги заштити своите членови на заедницата, меѓутоа тие некогаш можат да
бидат во колизија интересите на здравствениот работник, кој сепак е семеен човек кој има
своите лични и семејни проблеми и потреби (на пр. познато е дека во медицината нема
вреднување према трудот, дека медицината е социјална категорија и сл.).

Медицинското право е збир на правни прописи кои ја регулираат - работата на заштитата и

унапредувањето на здравето со кои оштествената... заедница ги штити правните интереси на
своите членови и ја контролира работата на медицинските работници.
На развојот на медицинската етика, медицинската деонтологија и на медиицинското право
големо влијание имаат разните движења за заштита на основните човекови и граѓански права,
особено на болните од малигните и менталните заболувања и хендикипираните болни. Сепак
сите смерници доаѓаат од Светската здравствена Организација (СЗО) која преку своите
декларации, резолуции и препораки делува врз развојот на етичката мисла и правните норми
поврзани со здравствениот работник и неговиот пациент.

Во последниве дваесеттина години се случуваат големи промени во етичката и правната

регулативе, особено во оние делови од светот, каде се случија значајни економски, политички
и опстествени (транзициони) промени.

Етиката има големо значење за медицината, за поединецот и за општеството. Во

специфичните односи меѓу пациентот и здравствениот работник, пациентот е тој што скоро
секогаш е во подредена положба, што ствара услови за одредени злоупотреби од страна на
здравствениот работник. А поради природата на медицинската професија и технологијата на
работниот процесс во кој се судираат интересите на професионалниот медицински работник и
корисникот, односно пациентот и неговото семејство, многу тешко се воспоставува некоја
надворешна контрола која би можела да спречи некои евентуални злоупотреби.
Медицинската етика e таа која треба да ги сензибилизира медицинските работници за
проблемите од етичка природа.

Историски осврт на концептот на медицинската етика

Обидувајќи се да ги најдеме корените на етичката мисла во првобитната медицинска дејност

дојдовме до сознание дека тоа не ќе можеме да го направиме без да го следиме развојот на
филозофската, на медицинската и на правната наука. Филозофите биле први кои ја осмислиле
етичката мисла и етичките Кодекси, здравствените работници биле тие што почнале да ги
применуваат тие закони и соодветни санкции за непридржување кон веќе прифатените нови
правила на професионалното однесување.

Историчарите на филозофијата, на медицината и на правото често споменуваат исти видни

луѓе на својата епоха, кои и по своите дела и по своите мисли оставиле печат на своето време
трасирајќи го на тој начин патот на развојот и на трите научни гранки кои подоцна ќе се
издигнат во стожери на човековото опстојување. Уште од тие прастари времиња човекот не се
посматрал и не се изучувал единствено како билошко суштество социјално-економските
услови на неговата средина. одвоено од Во многу сегменти филозофијата, правото и
медицината се развиваат истовремено и затоа имаат заеднички нитки преплетени меѓу
суеверјето, магијата и религијата. Тоа биле кромица иог ВАННТАЦУсл истоврамене бил
и...аудијатар темек "посредник" помеѓу луѓето и боговите. Тој го толкувал божјиот закон и по
него судел и лекувал. Болеста и смртта се гледани како божја казна, а лошите духови биле
причина за секоја болест и за секое лошо однесување. Со сила на моќта произлезена од
насилно стекнатото богатство, владетелот ја превземал и лечебната и судиската моќ од
свештеникот и тој со допир на своите "волсебни" раце ги лекува болните, а со својот "голем"
ум ја делел правдата, преку која го

заштитувал своето владеење и своето богатство.

Најверојатно дека и во тие времиња постоеле некои непишаните етички правила на

однесување, бидејќи етиката била потребна не само да се заштити интересот и правата на
луѓето, туку и да се одбранат правата и интересите на племенските страешини. Меѓутоа во
вистинскиот смисол на поимот етиката се развила дури тогаш кога моралниот живот во
заедницата дошол до одредена висина и кога бил изграден одреден фонд на практично
искуство. Во текот на вековите прво филозофите ги развивале своите погледи на моралот на
луѓето, а подоцна поединечните мисли се развиле во цел етички систем кој се прелеал и Во
професионалните односи меѓу медицинските работници и нивните корисници на услугите.

Следејќи го историскиот развој на медицинската наука се срекаваме со повеќе периоди и

цивилизациски култури, кои се специфични по разбиранјата и по толкувањата на здравото и
болното и по своите методи за лекување на болестите. И покрај тоа што нема пишани
документи, сигурно е дека болестите се врсници на цивилизацијата. Впрочем, нема ни контра
аргументи дека тоа не би било така, бидејќи со сигурност се знае дека откако постои човекот
постојат и болестите и предвремените умирања.

Примитивниот човек бил во постојан страв од природните сили (дожд, грмотевици, сонце,
месечина, ветер, поплави, смрт) од кои се бранел со маѓепснички ритуали. молитви и со
мистични обреди. Најнапред врачевите биле исцелители, подоцна свештениците и многу,
многу подоцна прво самоучените лекари, а подоцна и лекарите излезени од спецiални
медицински училишта кон на напред ги воделе филозофите. Во нивните меѓусебни односи
постепено се изградиле одредени правила на однесување кои се базирале врз обидот да се
Направи добро на другиот, врз принципите на чесност и неповредливост. Секако дека тие
односи не ги надминувале сознајните човекови можности на епохата во која луѓето живеело. И
минувале години, векови и епохи. Со развојот на човековата мисла, се развивала и
медицината и правото па и етиката или науката за моралот, во обид да го прикажеме нивниот
развој, онолку колку што потребно за еден иден лекар, повеќе од прагматични причини,
вековите ги групиравме во три временски периода: архаичен. научен и модерен период:

1. Архаичен период

Архаичниот период се протега од почетоците на човечката цивилизација. па се до почетоците

на 17. век, кога започнуваат првите вистински научни истражувања во сите области на
медицинската, правната и филозофската наука. Се нарекува архаичен, бидејќи тоа е период на
влијание на мноштво цивилизации и култури кои меѓу себе биле мошне различни и по своето
видување на нештата кон се случуваат околу нив и по сфаќањето на научните сознанија.

Првобитно општество

Во првобитното општество примитивниот човек бил во постојан страв од природните сили

(дожд, грмотевици, сонце, месечина, ветер, поплави, смрт) од кои се бранел со маѓепснички
ритуали, молитви и со мистични обреди. Неговата беспомошност наспроти природните стихии
се одразува и врз неговото мистично размислување, кое е преплавено со некои натприродни
сили и духови на кои е подредено и здравјето, болеста, животот и смртта. Магичните ритуали
имале за цел да ги придобијат добрите а да ги изгонат лошите духови. Па и денеска во некои
општества или во некои негови групи сеуште има остатоци од тие првобитни мистични ритуали
кои заостанале во социјалната диференцијација. Или како што вели светски познатиот
бугарски форензичар и психијатар Шипковенски првобитниот човек живеел во некоја магична
"космогонија".

Сознанијата добиени од некои лечебни искуства, како најдобро чувани тајни, грижливо се
чувале во семејството и во племенската заедница и се предавале од колено на колено, а
добрите познавачи на тие тајни биле мошне ценети од племето. Животот во племенската
заедница не бил архаичен и покрај тоа што тој период потпаѓа под таа епоха. Немало пишани
закони, немало пишани етички кодекси, меѓутоа поединците на племето меѓусебно се
однесувале по некои непишни правила на однесување, по некон непишани обичајни норми,
по кои добро се знаело кој е кој во заедницата и кој треба да се слуша и кој може да наредува.
Нанесување зло на другиот не поминувал неказнето. Племенскиот старешина се водел по
моралните кодекси произлезени од обичајното право и преку нив ја управувал својата
заедница. И медицината етиката и правото биле во едни раце и не постојат податоци дека тоа
и н функционирало добро. За времето и епохата!

Зачетоците на современи правни системи се наоѓаат во првите поголеми населби и градови а

формирањето на подоцна и држави во најстарите цивилизации формирани покрај големите
реки на средниот и далечниот исТОК. Се мисли дека во тие робовладетелски заедници кои
биле управувани од силницентралистички монарси, се создале и услови и за првите зачетоци
на некои правни системи кои имаат за цел да го регулираат општествениот живот и да ја
сочуваат монархистичката држава. Во почетокот тоа било обичајното право и некои закони
што ги носел владетелот. Појавата на класи експлотатори и потчинети експлотирани, доведува
до имотна диференцијација како услов за распаѓање на првобитната заедница и основа за
појава на нов општествен поредок, кој носи и нови судири меѓу луѓето. Тогаш се појавуваат и
првите закони во кои и лекарот добива место во некои правни процесии.

Првобитните етички кодекси препорачувале строги и сурови за несоодветно однесување и на

пациентите и на лекарите и покрај тоа телесни казни што сеуште не бил изграден некој етички
кодекс и не била концепцирана вината која нешто подоцна била определена во некои
заоконски норми. Така во случај на намерна грешка на лекарот со штета на болниот, некои
првобитни обичајни норми предвидувале сечење на неговата рака или, пак, смрт.

Стари култури

Историските архиви зборуваат дека првиот етички медицински кодекс потекнува од древната
Вавилонска држава, во времето на прочуениот владател Хамураби (1792-1750 година пр. н.е.).
Во Хамурабиевиот законик се среќаваат првите правни институти на граѓанското и на
кривичното право, првите икулци на идните етички кодекси кои се однесуваат на
медицинаката пракса и лекарската грешка.Поедноставено казано Хамурабиевиот закон е
првиот зравен акт(закон) со кој била обработена кривичната и нематеријалната стета(и
казнувана) која би ја направил лекарот во тек на своето работенје. Хамурабиевиот законик бил
запишан на камена плоча пронајдена во Суза и законските прописи потекнувале од уште
постарите сумерски закони. Познато е дека древните Месопотамци (Сумери, Вавилонци и
Асирци) живееле околу реките Тигар и Еуфрат и биле мошне напредни за своето време и
покрај тоа што животот, здравјето и смртта го сметале за волја и дар на боговите. Нивниот
свештеник бил и астролог и лекар и научник. Болните се лекувани со метафизички, сугестивни
и искуствени методи. Од билките најчесто се користел хашишот чии медицински својства
луѓето од тоа време одлично ги познавале.Денес древните медицински прописи се познати
како Хамурабиев вавилонски кодекс, кој долго време бил база за некои нови закони во некои
нови времиња, па така неговиот концепт се отсликувал и во закониците на римскиот
император Јустинијан и многу подоцна и во законите на Наполеон. Кодексот предвидувал
сурови казни и за најмали лекарски грешки и однесување на болните, но предвидувал и
економски тарифи по кои болниот за недолично требал да му ја плати услугата на лекарот, а
предвидувал и од каков материјал да бидат направени хируршките инструменти. Се смета
дека тој е и првиот законик кој на некој начин ја конципирал вината, единствено смеел да ја
изрекува и извршува државата а не некој поединец или одговорноста и казната која толпа
луѓе. Лекарската грешка ја плаќал самиот лекар и тоа со отстапување на свој роб, или, пак, со
сечење рака. Строго била казнувана и злоупотребата на лекарската практика и вршењето на
абортус. Телесните повреди биле класифицирани во 7 грпи и тоа од најлесни па се до
смртоносни. Казните биле мошне строги и за бунт против владетелот за лажното сведочење,
кражбите, силувањето, неверството... Интересно е дека и во сите подоцнешни цивилизации
владетелите носат закони со кои на народот им се кажува што е добро а што е лошо и што
треба и што не треба да прави во животот.

Како изледал-Хамурасивийг законик може да се долови од следнио цитат од еден негов член:
"Ако човек, со хируршки нож од бронза му зададе тешка рана и предизвика смрт на човекот;
или на човекот, со хируршки нож од бронза му ја отвори очната дупка и му го упропасти окото,
да му се отсечат рацете"... Во еден друг законик (Lex Aquillia) во стои:"...ако робот е ранет и од
раната настайи смрт, тогаш постои намера за убиство..." една одредба

Во древниот Египет, кој долги векови бил под византиската империја, лекарите во лекувањето
на своите болни морале да се придржуваат кон одредени прописи запишани во светите книги
Старата египетска медицина била мошне богата со емпирија, која ни подоцнешниот
мистицизам не успеал до крај да ја уништи. Хомер во своите писанија ја слави египетската
медицина велејќи дека таму како секој човек да е лекар. Во египетскиот папирус "Еберс",
напишан околу 1550 година пред н.с. (насловен споредЏорџ Еберс кој го пронаоѓа во 1875
година), цитирани се $29 рецепти за разни лекови (кои биле нарекувани според имињата на
животните), класифицирани според болестите за кои биле наменети. Била позната и билката
беладона која била користена за смирување на нервозата" и за предизвикување на сон
(својства кои се користат и денес). Тие први ја опишуваат хистеријата ( Кахун Папярус. 1900
година пред н.е.). Во папирусот се набележани и првите упатства со односот на лекарите кон
своите пациенти.

Древните Хебрејци (1200 години пред н.е.) сметале дека болеста последица на немилоста на
боговите кои се незадоволни од човечкото однесување, па оттаму и лекувањето било во
"нивните раце" (истерување на Ѓаволот од болниот, жртвување, молитви, маѓепснички
ритуали. обреди и баење. Тие први го употребуваат поимот "душа" (она што телото го прави
живо) и "дух" кој би бил основен елемент на душата. За истерување на лошите духови од e
болниот употребувале и музика и сокови од разни билки. Според еден хебрејски мит. "лош
дух" го нападнал кралот Саул и го полудел. Кралот бил излекуван с 11 "бркање на духот" со
музика од цитра. Во еден дел од хебрејската света книга Талмуд растројство кое оди со
прекумерно јадење и последствено пис споменува едно растројство кое наликува на
булимијата повраќање) и кое би било оправдување за јадењето за време на денот на пост на
Јон Кипур.

Индиската филозофија, медицина и право биле тесно поврзани со специфичностите на

индуската религија. Пред појавата на Буда медицината била мошне примитивна и лекувањето
се состоело од молитви, баење и повикување на боговите. Причините за болеста се барале во
промените на телесните сокови (воздух, жолчка и слуз) или пак во "карната" која била
синоним за некои лоши дела направени на овој или на оној свет, или пак како "грев од
минатиот живот" Некаде околу 560 година пред н.е., северно од реката Ганг, се појавува Буда,
кој набргу се афирмира како вистински социјален реформатор и поклоник на укинувањето на
кастите. Неговото учење станува мошне популарно и се Алка 14751 Мадислува мити-религија.,
а геј-во накрижовнопси бог-во кого - денсаке веруваат милиони луѓе во светот. Будизмот бргу
се проширува во цела Индија бидејќи пропагирал рамноправност меѓу луѓето и бесплатно
лекување на сиромашните во специјални болници.

Во познатата "Чаракинова книга" (Чарака е стар индиски писател и лекар кој живеел во
почетоците на будизмот) се опишани големи болници со успешни исцелители. Во нејзе се
набројани и многу рецепти од лекови кои се приготвуваат од разни билки и кои треба да ги
има секој дом. За приготвување на лекот се користеле листот, кората, стеблото, цветот, плодот,
коренот и смолата на билките. Отровниот плод на шумската билка "анамирта" и семето на
грмушката "стрихнос" Индусите ги користеле како наркотици, како седативи конопот (Cannabis
sativa, Cannabis indica), а како афродизијак и лаксатив црниот пипер (Piper nigrum). Билката
рауволфија, која се одгледувала речиси пред секоја куќа, била употребувана за
предизвикување задоволство, против стомачни грчеви, вознемиреност и за лекување на
лудилото. Индискиот чај ("Chai") приготвен од билката Camelia theifera се пиел постојано
бидејќи со него луѓето се чувствувале повесели, поенергични и порасположени.

Многу историчари психијатријата за прва психотерапевтска на интервенција ја сметаат онаа на

Буда. Легендата (по Каплан) накусо изгледа вака: "Една млада жена, од некое богато
семејство, по име Кисаготами, по загубата на нејзиниот единствен син го губи и умот. Со телото
на својот мртов син во рацете, таа талкала по улиците на многу села и градови во Индија,
прашувајќи кого и да сретне дали некој може да и помогне и да го излекува нејзиното дете.
Луѓето, гледајќи дека детето е од поодамна мртво, само со потсмев минувале покрај неа.
Меѓутоа еден минувач, инаку следбеник на Буда, внимателно ја ислушал, ја поделил нејзината
тага и ја посоветувал да побара помош од еден мошне мудар свештеник по име Буда, за кого
мислел дека само тој ќе може да и помогне. Жената, охрабрена и со надеж, оди во храмот на
Буда и го замолува да го поврати во живот детето. Буда мудро и спокојно ја ислушал нејзината
молба и и препорачал од некое семејство, кое никогаш не се соочило со смрт, како лек да
побара неколку зрна семе од мак кои ќе му ги стави в уста на мртвото дете. Мајката низ цела
Индија, од куќа во куќа, барала семејство во кое никогаш не дошла смрта, но не можела да го
најде. Во тие долги трагања од село во село, од град во град, со мртвото дете во рацете, таа
почнува да се буди од кошмарот и да ја сознава реалноста за смртта на животот и мудроста на
Буда При здрав разум, таа го закопува своето дете во гроб и одново се враќа кај Буда, со кого,
како негов ученик и следбеник, останува до крајот на својот живот, помагајќи им на другите...
Легендата има мошне поучни сознанија и за хуманоста во однесувањето и спремноста за
пружање помош на понемоќните и посиромашните, што подоцна влегува и во првобитните
индиски етички кодекси. Сочувани се архивски документи кои укажуваат дека и во древна
Индија имало одредени прописи кои на некој начин ја регулирале медицинската дејност. По
нив лекарите кои направиле одредена намерна грешка во текот на лекувањето на своите
болни биле строго казнувани. Посебно строго биле казнувани лекарите ако настапила смрт на
оперативен зафат. Казните биле помали ако лекарот пред својата интервенција побарал
согласкост од одговорните власти нивниот пациент после некој полесен

Кинезите и Тибетанците ја прифаќаат индуската медицина која била мошне напредна во

споредба со другите тогашни цивилизации. Во 581 година пред н.е.исцелителот и филозоф
Сун-Су-Мијау лекови" ги опишал и етичките обврски на лекарите. во делото "Илјада златни

Арапската медицина, филоозофија и право е под силно влијание на религиозното учење на

Мухамед, кој како и Мојсие, многу го ценел телесното и душевното здравје и се залагал за
правен поредок во својата земја. Според Коранот. болеста би била "господова работа", а лекот
"божји дар". Болеста се истерувала со неколкукратно читање на Коранот, со ставање раце над
болниот, со изговарање побожни и бесмислени зборови, со носење амулети и талисмани.
После смртта на Мухамед (632 год. од н.е.) арапите го започнуваат освојувачкиот поход и во
новоосвоените земји и на исток (до Индија) и на запад (до Атланскиот океан) истовремено ја
шират својата култура и своите обичаи и ги прифаќаат културните и научните вредности на
пооробените. Калифите ја преведуваат на арапски јазик освоената медицинска и правна
литература, осниваат високи медицински школи (како што е таа во Багдад во 765 год. од н.е.).
Постојат записи кои зборуват дека после победата над Византија, калифот Харун ел Рашид
наредил сите вредни дела на грчките филозофи да се преведат на арапски јазик. Така се
преведени Хипократ, Аристотел, Гален, Платон и др.

Најславниот арапски лекар Абу Бекр Мухамед Ибн Закарија ал Рази (850 923) напишал околу
200 медицински книги, од кои се издвојува "Liber medicinalis Almansoris", во која се опишани
разни лековити рецепти за многу заболувања. меѓу кои и за некои душевни растројства. Зад
него не заостанува и Абу ал Хусеин ибн Абдалах ибн Сина (980-1037 година). попознат под
името Ависена. кој е наречен и кнез на лекарите. Тој го напишал прочуениот канон "Canon
medicinae" кој претставува совршен медицински прирачник во пет тома, врв и арапската
медицина, во кој се опишани едноставни и сложени лекови, лаксативи. клистири, терапии со
испуштање на крв и пијавици и др. Се до ренесансата дело било арбитар за многу медицински
дилеми и проблеми. Под влијание на арапската култура се осниваат и медицински школи во
Салерно и Монпеље (11 и 12 век) кои ја негуваат традицијата на грчката и арапската
медицина.Во сочуваните записи од Салерно стојат одредени препораки за однесувањето на
лекарот кон своите пациенти: "кога лекарот ќе дојде кај својот пациенщ, нека биде скромен,
нека седне покрај него, нека му зборува за убавините на семејството. Кога ќе си оди, нека му
вети дека пак ќе го посети, дека ќе се грижи за него, дека ќе го оздраве. На неговото семејство
нека му каже за болеста дека е шешка...". ова

Интересно е (од денешен аспект) дека етичките принципи биле двосмислени: подршка и
ветување. Лекарот пред секоја сериозна интервенција на семејството на болниот им давал
надеж, но истовремено им кажувал за сериозноста на болеста и опасностите и тежината на
интервенцијата. Та ако пациентот после интервенцијата оздрави, лекарот пред семејството и
околината постигнал голем успех, ако пак пациентот не ја преживее интервенцијата, лекарот
не е крив бидејќи тој веќе претходно ги предупредил на можен смртен исход, кажувајќи им за
сериозноста на болеста и тежината на интервенцијата.

За жал Парацелзус во 1528 год. јавно го запалува делото на Ависена и со тоа го уништува
влијанието на арапската медицина во средновековната Европа, а со неа (или преку неа) и во
светот.

Старите Словени ги користат виното и медовината (мед помешан со алкохол) за лекување на

меланхолијата. Од непријателските "демони" се заштитувале со носење на т.н. "амулети"
околу гушата кои претставувале ѓердани со нанижани свински заби. Денес се мисли дека
амулетите се најстари профилактички мерки против душевните растројства. Археолозите
сметаат дека повеќето ископани накити од злато, сребро или со бакар од старословенските
гробови повеќе ја имале функцијата на амулети отколку на накит.

Старогрчката култура се развива околу 1000 години пред н.е., и тоа на пепелта од старите
цивилизации. Во неа почнуваат да никнат првите никулци и на медицината и на етиката и на
правото. Од филозофите кои во своите кратки и метафорични анализи и изреки изговараат
одредени етички, правни и медицински идеи. Денеска често се цитира изреката на Талес од
Милет да не се прави она што не сакаш тебе другите да ти го направат (што е главна оска на
целокупното современо етичко учење); советите на Хилон од Спарта граѓаните повеќе да ги
слушаат законите отколку ораторите; на Питагора дека потчинувањето на законите е
највисоката мерка, на Сократ дека непишаните и пишаните закони изразуваат една иста
справедливост и др. Правниот систем на Атина содржи голем број на правни институти, како
право на сопственост, облигациони договори, семејни и наследни права и кривично право со
кое се санкционирале кривичните дела против државата и религијата, против личноста,
неговиот имот и неговото семејство.
Во Хомеровите епови, кои настанале околу 900 години пред н.е.. се споменуваат околу 63
лековити билки кои го подобруваат човековото здравје. Посебно се возвишува сокот од
лозовиот плод - виното како најдобар лек за душата, особено ако таа е оптоварена со "црни
мисли". Познати се и Хомеровите размислувања за психичките законитости: внатрешната
психичка состојба е претставена преку конкретното однесување кое е достапно за
опсервирање: доживувањата од животот на личноста го конституираат нејзиниот идентитет кој
е тесно поврзан со семејството, пријателите и со општествената средина; психичките
растројства се предизвикани од надворешни сили и случувања, а не од внатрешни конфликти;
психичките пречки можат да бидат намалени преку обиди личноста да се реинтегрира во
општествената група.

Во старогрчките митови боговите пијат вино или некои чудесни пијалаци (најверојатно сок од
мак) за да станат весели и безгрижни. Во нив се зборува и за првиот грчки лекар Ескулап, кој ги
лекувал воините на нивниот освојувачки поход кон Троја. За Хомер тој бил само јунак и добар
народен лекар, но во митовите тој е претставен како бог. Грчката емпирија била тесно
поврзана со религијата. Храмовите наедно биле и седиште на религијата и места каде што
свештениците ги лекувале луѓето. Во чест на Ескулап тие биле наречени "асклепиони", а
местата каде што се школувале идните свештеници-лекари “асклепијади". Лекувањето се
состоело од молитви и од дарови за боговите за изнудување милост, верски маѓеснички
ритуали, сугестии, диети, лекови од лековити билки или минерали, бањање во лековити води
и мачкање со разни животински или билни масти.

Почетоците на научната етика на некој начин се поврзани со прочуениот антички филозоф

Сократ (469-399), чија филозофија во однос на етиката е сублимирана во неговото т.н.
"Сократовото етичко учење". Од тогаш етиката, како учење за доброто, лошото, среќата или
спасувањето, постанала центар на целокупната филозофија за моралот. Во неговото учење се
сретнуваат три концепции: на доброто, умешноста (доблеста) и посебните умешности
(доблети, врлини):

1.Во концепцијата на доброто, кој е прв и вистински цел на животот, се наоѓа среќата. Значи
добро е она што и користи на среќата, која и дава здравје на душата;

2. Во концепцијата за способноста (доблеста, врлината) умешноста е да ја најдеш среќата и да

можеш да препознаеш и да разликуваш што е добро а што лошо, што е правично, а што не е...

3. Во концептот за т.н. посебни способности умереноста, почитувањето на пријателите... се

вбројува храброста, татковината, на родителите, на боговите,

Во предаристотеловиот период на грчката филозофија наоѓаме два меѓусебно спротивставени

правца: Демокритовото ( 460-370 п.н.е. в Емпедоклеовото (490-429 п.н.е.) учење за единството
на душата и телото и Питагоровиот дуализам, кој подоцна сократовиот ученик Платон (427-347
п.н.е. го развива во "идеалистичко учење за душата која се познава и себе и телото кое не
поседува никакво знаење..." Со дуализмот меѓу телото и душата, меѓу умот и материјата,
Платон ги поставува основните динамички сфаќања за психичките процеси кои многу подоцна
ги дообработува Фројд. Умот концептуално се преклопувал со "душата" и бил поделен на
рационална душа (бесмртна, божествена и лоцирана во мозокот) и нерационална душа (која е
во во градите, блиску до срцето, каде што е седиштето на лутината и во стомакот, каде што е
седиштето на "пониските страсти").

Основното филозофско-етичко учење на Платон е учењето за апсолутната вистина и убавината

и доброто. Тој настојува моралот да раководи со светот, кој, пак, подразбира способност за
самоконтрола на себе и своите нагони и страсти, во негување на ред и хармонија во односите.
Тој пишувал и за сексуалниот нагон и за можностите на неговата сублимација и за
бисексуалноста како природен феномен. Неговата правна теорија за државата која во се ce
потпира врз сфаќањето за правдата е класика на која се изградени многу правни СИСТЕМИ.

Аристотел (384-322), платоновиот ученик, во филозофијата го воведува на формата

(ентелехија) која го придвижува човештвото кон поимот совршенство. Во човековата душа
постојат: свесност, афекти и инстиктивно нагонски сили. Етиката би била наука за човекот и таа
нему треба да му донесе среќа. Етиката би се придвижувала од свесните компоненти на
душата. Срж на неговото етичко учење е способноста на човекот (со што се разликува од
животните) е да ја најде "златната средина" на своето однесување. "Биди тоа што си ако сакаш
да бидеш среќен". Тој се спротивставува на Платоновата дихотомија на телото и душата,
сметајќи дека тие се единствена целина. Интересно е и неговото залагање судот да донесе
закон со кој ќе се спречи одгледување на деца кои имаат тешки вродени аномалии.

Вистинските почетоци на медицинската етика се поврзуваат со името на грчкиот лекар и

филозоф Хипократ (460-337), современик на Платон, Софокле, Сократ и на Тукидид. Хипократ
својот медицинскиот кодекс го запишува во вид на заклетва која долго со векови е позната
како Хипократова заклетва. Интересно е дека заклетвата не е негово оригинално дело. Во
нејзиниот состав тој се послужува со одредени записи од Питагорејската филозофска школа
кои се однесувале на однесувањето на медицинските работници кон нивните пациенти. После
завршеното школување во специјалните ескулапски училишта идните исцелители. ескулапи
или лекари ја полагаат заклетвата и се обврзуваат дека ќе се придржуваат на нејзините норми
и кодекси. За прекршување на моралниот кодекс биле препишани и соодветни казни, па дури
и одземање на правото да се бават со исцелителство. Историските записи не потврдубваат
дека заклетвата била секаде почитувана И покрај тоа што казните за ескулапите (лекарите) кон
несовесно или со намерни грешки ја вршеле својата професија биле мошне строги.

Во суштина Хипократовата заклетва се засновува на 4 принципи: добротворност (хуманост),

праведност, почитување на личноста на болниот и

почитување на животот. Хипократ е прв кој ја истакнал важноста на објективното научно

посматрање и медицината ја оделил од магијата и религијата.

Хипократ е познат и по неговите учења кои биле насочени кон анатомијата, физиологијата и
темпераментот. Четирите елементи (земја, воздух, оган и вода) ги сметал за одговорни за
стравовите, срамот, тагата и за другите ментални состојби. Хипократовата теорија за
темпераментите и денес е мошне актуелна и применлива. Флегмата ја изедначувал со водата,
додека пената која се јавувала за време на епилептичните напади ја сметал за "вишок на
флегмата". Во книгите посветени на медицината, познати уште како "Corpus Hipocraticum",
запишани се неговите истражувања во медицината, лекарските искуства и практичните
запазувања. Во нив се поврзува медицината со природните науки. Тој ја развива и теоријата за
телесните сокови (крв. слуз, жолта и црна жолчка) кои би биле основни делови на човековото
тело и носители на животот, здравјето и болеста. Здравјето и болеста, според Хипократ,
зависат од правилното или, пак, од неправилното мешање на тие сокови. Оваа теорија во
медицината доминира и во наредните илјада години. Постои историски запис дека судот му
одредил на Хипократ вештачење за докажување на татковство.

Александар Македонски во 331 г. пред н.е. на сливот на реката Нил го подигнал градот
Александрија, кој набргу станал центар на културата и медицината на таа епоха. Тогаш се
развива прочуената Александриска медицинска школа, во која се развива емпирискиот начин
на истражување, особено на нервниот систем и се постулирале одредени етички принципи. Од
тоа време останале и сега актуелните изреки: “ Медицината е предуслов за среќен живот" и
"Лековите се божанствени раце”... Во записите на Плутарх стои дека Александар Македонски
казнил некој лекар кој место да се одзве на поканата да прегледа некој негов пријател си
заминал во театар, а пациентот за тоа време умрел.

Грчко-римска култура

Откако Грција постанува римска провинција ( 146 г.пред н.е.) римјаните ја превземаат
хеленската култура и набргу Рим постанува медицински центар, кој ја развива Хипократовата
медицина и етика. Набргу вон него се конституираат основните идеи за правото и
јуриспруденцијата кон опстануваат повеке од 13 века. Историчарите го споменуваат името на
Асклепијад од Прус (1 век пред н.е.) кој ја втемелува грчката медицина во Рим. Интересно е
дека поголем акцент се придавал на деонтологијата отколку на моралната (стичка) страна,
односно на правните аспекти и правните начела по кои треба да се водат лекарите па и да
одговараат за своите грешки. Во еден од деонтолошките закони од тоа време се вели дека "
лекарот не

треба да е одговорен за смртта на својот пациент, шуку треба да е одговорен

ако нещо пропуштил од незнаење во дијагностиката и лекувањето на

болеста".

Од тоа време се сочувани два документа на прочуените филозофи Сенека и Ларгус за

медицинската етика и лекарските должности.

Филозофот Лукие Сенека бил многу образован човек и учител на Нерон. Окосница на
Сенекината филозофија е практичната стоичка хуманистичка етика, според која најголемата
човечка врлина е љубовта према сите и дека ниеден човек не е полош од другите, дури ни
робот. Според Сенека најголемата благосостојба е да живееш за други, или во оригинал "alteri
vivis opertet si vis tibi vivere". Во неговите филозофски дела Сенека го опишува карактерот на
негативниот лекар, кој го интересира само парата која ќе ја добие од пациентот. "Така, мој
истовремено пипа пулс и разговара со другите, кобаjа и го гледа болной, а всушност нема
интерес за него ... Има и такви лекари кои нарочито ја влошуваа болеста за да подоцна можам
повеќе да наплашам... А добриот лекар е стрплив, вистински заинтересиран за болниот,
постојано е со него во кри ични е мигови...".

Филозофот Скрибониус Ларгус пишува за лекарската должност: "јас немам ни амбиции, ни

лакомосiй; јас имам само љубов за мојата вештина; ја почитувам најубавата вещина да можам
да им ја олеснам маката на моите болни и да им го вратам нивното здравје. За презир се оние
лекари кои немаат човечност, не се чувствителни, имаат интерес само кон своето богатство кое
сакаат да го зголемай... Дури и непријателите на татковината имаат право на лекар кој треба
да ги негува, лечи..."

Особен допринос во медицината дава најпрочуениот римски лекар од тоа време Гален (129-
199) кој бил верен подржувач и продолжувач на Платоновите и на Хипократовите идеи. Долго
време медицината била под доминација на неговото учење и на неговите откритија. Гален на
медицинската литература и оставил преку 400 дела од областа на фармацијаата,
фармакологијата, анатомијата, физиологијата, хигиената, диететиката, патологијата,
терапијата, медицинските системи и етиката. Од него па наваму експериментот станува основа
на сите физиолошки истражувања. Тој сметал дека човековиот организам е динамична
меѓуигра на природните причини и последици во кој се најбитни неговите сили. Разликувал
три типа на "душа". од кои највисокиот тип "психичката душа" била поврзана со мозокот и со
нервниот систем и со органите одговорни 30 моторните функции. сензации. чувства. паметење
интелектуалниот живот. Гален го усовршува приготвувањето на лековите до и таков степен,
што и денес режиси два милениума по него. магистралната фармација. го носи неговото име
("Галенска лабораторија"), а неговата школа "галенизам".

Во тој период и на медицината и на правото им биле интересни отровите и можностите за

нивна употреба во хомицидални цели. Уште во 1 век Диоскорид, лекар од Аназарба, пишува
дека човекот тешко може да се заштити од отрови, бидејќи тровачот со начинот на нивната
примена може да ги излаже и најискусните криминалисти. Митот зборува дека египетската
кралица Клеопатра била посебно вешта во правење на разни отрови и таа вештина често ја
користела во хомицидални цели. Тровачите откривале се потоксични отрови кои тешко
можеле да се откријат. Особено бил популарен отровот во прав "Кантарела" (-апсен-триоксид)
кој бил мошне, смртоносен - Јустинијановиот законик труењето го уврстува како кривично
дело кое се казнува мошне стого. Во времето на папата Јован 22 (1316-1334) се донесува закон
за забрана на слободна продажба на било кави отрови.

Историчарите кои ги следат врските меѓу медицината, правото и филозофијата го споменуваат

римскиот лекар Антистиус кој го прегледал лешот на Јулије Цезар и установил дека од 23
убодни рани само една била смртоносна. Во Јустинијановиот закон од средината на 6 век (533
година), познат и под името Дигеста, пишува дека лекарите во судот не се обични сведоци,
бидејќи со своето знаење на судот му пружаат многу повеќе корисни информации од
обичните луѓе.

Среден век и ренесанса

Архаичниот период продолжува и во средниот век кој е под силно влијание на црквата и
нејзината инквизиција. Научниот прогрес кој се насетувал во почетоците на средниот век, бил
тешко нарушен по големата чума од 1347-1348 година, кога Европа изгубила третина од
својата популација. За појавата на болеста црквата го обвинувала ѓаволот кој влегол во
човечките души и грешноста на луѓето. Многу напредни жени биле прогласени за вештерки
кои биле одговорни за чумата и јавно, на плоштади, биле запалувани на клади.

И покрај декаденцијата во целокупната наука, во многу правни закони инкорпорани се и

одредени деонтолошки правила. Така во Визиготскиот законик (кој во многу нешта бил сличен
на Хамурабиевиот) се озаконува медицинската експертиза. Во Баварскиот законик постоеле
одредби за строги казни кон оние лекари кои вршеле (или помагале) абортус, додека во
законот на Карло Велики (742-814) се дадени некои казнени одредби за извршено убиство,
чедоморство и труење.Папата Иночентије Трети обезбедува експертиза на повреди пред суд, а
Кодекс на папата Гругур Девети дава наредба лекар да вештачи » сексуална импотенција. Во
Франција во 14 век хирурзите мора да поднесува писмен извештај за сите мртви и ранети со
кои биле во контакт и често бил повикувани на суд да вештачат. Во Германија 1507 година
донесен е кривични прописи со кои е предвидена стручна медицинска експертиза за сите
случи на насилна смрт и тн...

Во средновековното готско право лекарот можел да наплати хонорар единствено ако

лекувањето е успешно. Ако тоа е неуспешно и за тоа постои одредена вина на лекарот
(незнаење, немарност, невнимание, збунетост) то можел и да биде казнет. Италијанскиот
лекар Габриело зебри (1445-1505) ја напишал првата монографија за медицинската
деонтологија. Англискиот лекар Томас Персивал (1740-1804) објавува кодекс на медиицинска
етика, кој не бил задолжителен, но сепак многу лекари се придржувале кон него.

Силната конфронтација меѓу догматизмот и схоластиката продолжува и 1.5 век, кој се

карактеризира со крстоносни гојни и со црковце учканонија, кои сепак не успеваат да го сопрат
развојот на науката, бидејќи и во овие времиња во некоја држава, во некој град, почнува
прогресот. Така во Лондон и Валенсија (15 век) биле изградени првите болници за ментални
болни, кои се нарекуваат "лудници" (термин кој и денеска се задржал во лаичкото поимање).
Веќе во 16. век судскиот лекар на папскиот двор во Рим и консултант на врховниот суд Паоло
Захија (Paolo Zacchia, 1584-1659), со своето епохално дело во 9 тома "Медиколегални
прашања" ("Questiones medicolegales"), ги удира темелите на судската психијатрија. Во него тој
обработува некои прашања од судската медицина и етика, како што е лекарската
деонтологија, сексуалните деликти, гравидитетот, утврдувањето на татковството, смртта на
породување, душевните болести и др.

2. Научен период (за обработка од историја на етиката)

17. век

Во историјата на филозофијата и медицината седумнаесетиот век се смета за пресвртница во

развојот на научната мисла. Најзначајна фигура во француската медицина на 17. век не е некој
лекар туку филозофот Рене Декарт (Rene Descartes, 1596-1650), дедуктивен рационалист, кој
станува познат по својот филозофски постулат "Cognito ergo sum" (или "мислам, значи
постојам") Co своите филозофски размислувања тој ги отвора патиштата кон современите
сфаќања за свеста, разумот и за мислењето. Во неговото учење се насетува дуализмот помеѓу
свеста и душата од една страна и телото од друга страна.

Англискиот филозоф Бекон (Fransis Bacon, 1561-1626) ги проучувал загриженоста и стравот, кои
се основни симптоми на неврозите. Загриженоста ја опишува како чувство кое потекнува од
стравот и која може да предизвика многу растројства на телесните и психичките функции.
Неговото учење го продолжува филозофот и теолог Роберт Бартон (Robert Burton, 1561-1626)
кој го објавува делото "Анатомија на меланхолијата" ( 1621), во кое, од теолошки аспекти,
зборува за меланхолијата и за можностите за нејзиното лекување со здрава исхрана, одмори
на село и со лекови од чаеви од некои тревки.

18. век

Класичниот период почнува некаде од 18 век, во кој живееле и твореле прочуените научници,
писатели и филозофи Волтер, Русо, Њутн, Хјум, Кант, Хегел, Гете. Филозофијата доживува
пофторен процвет, но за жал науката во медицината сеуште нема некои погоелми
психијатријата во Франција се издвојуваат двајца психијатри кои со своите нетоди и реформи и
даваат печат на епохата. Тоа се Франц Месмер и Филип Пинел. успеси. Од тоа сивило BO

Франц Месмер (Franc Mesmer, 1734 до 1815), емигрант од Австрија, почнува да ги лекува
своите болщ..го елец, сугестивен метод. ко! е претходница одрей мезание уде хипнозата.
Протеран од Виена бидејќи за тераписки цели, на сексуален начин, допирал некоја млада
жена со психогено слепило, се преселува во Париз, кој во тоа време важел за центар на
психијатриската наука. Таму продолжува со своите тераписки методи и со нив собира многу
свои приврзаници. Меѓутоа, некои го клеветат кај Луј IV дека лекува со некакви маѓепснички и
магнетски сили и тој формира комисија од неколку физичари за да го испитаат начинот на
лекување. Откако добил извештај дека ефектите на месмеричкиот третман се резултат на
имагинацијата и на сугестијата, тој му дозволил на Месмер да продолжи со работа. Месмер и
неговите следбеници лекувале стотина болни, главно од хистерија, и постигнувале релативен
успех.

Филип Пинел (Philippe Pinel, 1745-1826), директор на психијатриската болница "Bicetre", 1793
година, со одобрение на парискиот Конвент, ги отфрла синџирите, оковите и ремените како
методи за фиксација на душевните болни и препорачува ненасилни методи за смирување. Со
тие реформи тој ја почнува првата револуција во модерната психијатрија. Тој ја дистинкцира
меланхолијата, манијата без делузии, манијата со делузии, деменцијата и идиотизмот. Ги
опишува и хистеријата, анорексијата, булимијата, хипохондријата и опсесивно компулсивното
растројство (folie du doute). За неговите реформи е поврзана и следнава анегдота: Парискиот
градоначалник, кој бил параплегичар, изразил желба да ја посети болницата "Bicetre" и да го
види и тоа чудо-"луди" кои слободно шетаат во дворот на болницата. Болните кои биле
отковани по повеќегодишниот престој во подрумите на болницата и кои не можеле да му се
изнарадуваат на сонцето (некои заборавиле и како изгледа) биле весели и мирни. Меѓутоа,
еден од нив, вознемирен од глетката при церемонијалната посета на градоначалникот,
физички го напаѓа. Телохранителите успеваат да го одбранат од нападот и градоначалникот
кога се вратил во своите одаи дал наредба "лудиот" Пинел одново да ги окова своите болни.
За среќа, Пинел не го послушал својот градоначалник, продолжува CO своите реформи
организацијата на психијатриската болница и подоцна од нив регрутира професионални
болничари. Набргу неговите реформи, познати како "морален третман", ги прифаќаат и ги
афирмираат во своите земји Vincenzo Chiaruggi Италија, William Tuke во Англија и Benjamin
Rush во Америка.

Во втората половина на 18. век шкотскиот лекар Вилијам Кулен (William Cullen, 1710-1790) прв
во историјата на психијатријата го воведува поимот "неврози", кои ги дефинира како "нервни
системски болести кај кои доаѓа до растројство на сензациите, сетилата и на нервните
импулси, одвоени и независни од локалните болести на нервниот систем и без температура".

19. век

Деветнаесеттиот век е период во кој и психијатријата почнува да се издигнува како

медицинска наука. Според Кноф (Knoff, 1971), тоа е "век на психичките растројства". Лекарот
Џонатан Реил прв го воведува терминот "психијатрија", а поимите "лудост" и "лудило" ги
заменува со "психоза". Во душевните болници се подобруваат условите за живеење и за
исхрана, а грижата рокимат за болчкот.побиве.-нооль, медицинсин демензии Реул-бил, меѓу
првите кај користел окупациона и музикотерапија за реедукација и релаксација на болните.

20. век

Кон крајот на 19. и во првата четвртина на 20. век живее и работи Сигмунд Фројд (1856-1939)
кој ја задолжува психијатријата со своите тераписки методи и теориски пристапи кои и денес
доминираат во психијатриската наука. На тригодишна возраст се преселува од своето родно
место Прибор, Чехословачка, во Виена, каде ги завршува и студиите по медицина. Како лекар,
во 1886 година оди во Париз кај прочуениот психијатар Шарко (Jean Charcot, 18251893) за да ги
изучува хипнозата и хистеријата. Импресиониран од тераписката моќ на хипнозата во
лекувањето на хистеричните симптоми, се враќа во Виена, каде што заедно со Јозеф Бројер
(Joseph Breuer, 1842-1925) продолжува да работи врз хистеријата. Во 1895 година го објавуваат
трудот "Студија за хистеријата", која и денес се смета за најзначајна книга која е напишана за
тоа растројство. Подоцна се откажува од хипнозата, која не му овозможувала да навлезе во
несвесното и ја афирмира психоанализата, како филозофија и метод за лекување која многу
бргу била прифатена во светот. Во 1923 година го предлага трипартитниот модел на умот: Ид
( инстинктите), Его (свеста) и Супер-Егото (совеста).

Во Англија откритијата на Чарлс Дарвин ги стимулираат психијатриските истражувања во

наследувањето. Во Единбург, Вилијам Кулен го воведува терминот "невроза" за нефебрилните
состојби на мозокот и на нервниот систем. Томас Арнолд, ученикот на Кулен, набројува многу
вариетети на лудилото кои денес добро би се вклопиле во концептите за пореметување на
личноста.

3. Модерен период 20век

Вистинска афирмација етиката во медицината доживува дури по Втората светска војна, како
контрапункт на нацистичките злодела кои ја згрозиле целокупната јавност. Кусо време по неа
(1948) во Женева создадена е првата етичка конвенција (после Хипократ) позната и актуелна и
денес.

Денеска скоро сите земји имаат свои стички кодекси по кои лекарите треба да се управуваат
во лекувањето на своите болни.Во Англија во сила е кодексот "Principales off Medical Ethic",
Франција "Code de deontologie medicales" и

T.H.

Повеќето деонтолошки кодески се базираат врз Женевската заклетва. наречена "Женевска

формулација на Хипократовата заклетва" која е донесена ноЖенева 1948 година од страна на
меѓународните сојузи на лекарските друштва. Всушност тоа е Современа верзија на
Хипократовата заклетва (Светското медицинско здружение, 1948, 1968, 1983)

ЕТИЧКИ ТЕОРИИ НА КОИ СЕ БАЗИРА МЕДИЦИНСКАТА ЕТИКА

Медицинската етика се ослонува на две големи етички теории: утилитарна

мавтономна теорија

1. Утилитарна теорија: во одлучувањето пред се треба интересот и добробитот на најголем

можен број на луѓе. се води рачун за Значи при донесувањето на законите кои го тангираат
здравството пред се

да се води рачун за интересите на општествената заедница.

Утилитарната теорија не ја признава медицинската тајна

нити, пак,

правото на болниот да даде согласност за свое лекување. Интерес на заедницата

е тој кој одлучува дали тој ќе биде лекуван или не.

Теоријата трга од следниот постулат внајголем можен добробит со најмалку можна штета за
најголем број на луѓе...
Денеска оваа теорија се повеќе се заменува или се надополнува со втората или автономната
теорија.

2. Автономната теорија се базира врз учењето на филозофот Кант. Таа на односот лекар-
пациент гледа како на две назиивисни, компетентни и одговорни особи, а не како однос на
родител и дете, што всушност го пропагира утилитарната теорија.

По оваа теорија обврски имаат и пациентот и лекарот. Таа претпоставува дека возрасниот
пациент има можност самостојно да донесува рационални и одговорни животни одлуки и да
има право на нив.

Значи пациентот има право на независно одлучување кое мора да се почитува, дури и во
случаеви кога лекарот е уверен дека таа одлука во однос на неговото здравје е погрешна и е
против неговите интереси.
на Претпоставените компетентности возрасниот пациент неговото право да биде информиран
за сопственото здравје законот ги регулирал преку:

право на давање на согласност за лекување право на одбивање на лекувањето,

ограничување на хоспитализација или лекување.

лекарот

во

одлучување

Автономната теорија прифаќа дека лекарот има обврска да се бори за добробит на својот
пациент, но сепак таа му забранува да го лекува без негова согласност.

ОСНОВНИ ПРИНЦИПИ НА МЕДИЦИНСКАТА ЕТИКА Под етички принципи и начела се

подразбираат моралните правила или барања.

Cе разликуваат два етички принципи: фундаментални етички принципи и принципи кои се

изведени од нив или, пак, со нив се поврзани.

1. Фундаменталните етички принципи имаат историски, културни и основи и околу нив

полесно се изградува општ консензус на логични

здравствените работници..

Хипократовата заклетва се состои од 4 фундаментални етички принципи:

1.принцип на добротворност (хуманост);

2.принцип на праведност (недискриминација по сите основи)

3.принцип на почитување на личноста на пациентот и

4.принцип на почитување на живот

Со фундаменталните (базичните) принципи се согласуваат сите, на било кој мердијан во
светот, во кое било организирано општество, во која било организирана политичка група
(капитализам, социјализам, фашизам, комунизам...). После 2500 години од Хипократовата
заклетва тие се окосница и на Женевската конвенција, бидејќи се фундамент на човековите
односи и бидејќи се изведени по пат на здрава логика.

Во одредени полтички друштва и политички системи се случува во одредени епохи, некој од

овие фундаментални принципи малку повеќе да се почитува или, пак,малку повеќе да се
недискутабилни за кој било етички кодекс. нагласува, но сепак и денеска тие се
недискутабилни за кој било етички кодекес
2. Етичките принципи кои се изведени од фундаменталните принципи не само што ги
почитуваат базичните принципи,туку и се базираат врз нив. Такви се стичките принципи кои го
тангираат:

почитувањето на личноста на пациентот, почитувањето на неговото достоинство,

правото на слобода,

правото на општи човечки и граѓански права,

правото на слободен избор на лекар,

етички принципи кои имаат цел да го заштитат пациентот од тортура,

етички принципи кои имаат цел да го заштитат од експлоатација,

злоупотреба и сл.

МЕДИЦИНСКА ДЕОНТОЛОГИЈА

Дефиниција на медицинската деонтологија и медицинската етика

Етичките кодекси во медицината се од постар датум. Првите записи кои ги регулираат

однесувањето и работата на лекарите се од 2100 година пред н.е. и тие се запишани во
Хамурабиевиот законик од Вавилон. Во него се дадени цените на лекарскиот преглед или на
хируршките интервенции и казните за несовесното и неуспешно лекување. Хипократ (460
година п.н.е.) медицинскиот кодекс на тоа време го запишува во вид на заклетва која долго со
векови е позната како Хипократова заклетва, која во негово време ( и многу подоцна) и не
била почитувана ниту пак призната од страна на лекарите кои живееле и работеле во Европа,
која се до 19. век била расцепкана на мали држави. Таа се засновала на 4 принципи кои се
основни и во денешнава Женевска декларација:

1. добротворност (хуманост),

2. праведност,

3. почитување на личноста на болниот и 4. почитување на животот.

Вистинска афирмација етиката во медицината доживува дури по Втората светска војна, како
контрапункт на нацистичките злодела кои ја згрозиле целокупната јавност. Развојот на
движењата за заштита на човековите права и слободи кои се афирмираа во последниве две-
три децении дадоа голем поттик за развој и на медицинската етика.

Право на информираност и на самоодредување

Почитувањето на личноста на пациентот е основно правило во сите медицински етички

кодекси и восите медицински права. Пациентот има право на сите информации на кои се
однесуваат на неговата болест. прогноза. можностите за лекување, несаканите ефекти, на
ризикот од лекувањето и врз основа на тие информации, тој има право сам да донесе одлука
за сите понатамошни постапки кои ќе бидат поврзани со неговото здравје и со неговиот живот.
Тој има право да ги прифати или пак да ги одбие советите на неговиот лекар. За да се исполнат
условите за доброволно самоопределување, мора да се исполнат и следниве услови кои ја
засегаат психичката и физичката состојба на пациентот:

согласноста да произлегува од неговата слободна волја, согласноста да не е условена од некој

притисок од страна и

согласноста да е одраз на неговиот здрав разум и нерастроена свест,

Пред самоопределувањето на болниот потребно е лекарот да му ги соопшти сите

распололожливи информации за неговата здравствена состојба. Во одредени ситуации
лекарите имаат право да го изберат обемот на информацијата, поштедувајќи го својот пациент
од некои последици по неговото психичко и телес здравје кои ќе произлезат од дадената
информација (степенот на малигнитетот и неможноста од понатамошно лекување и
оздравување). Треба да се има предвид дека некои информации, било вистинити, можат до
тој степен да ја намалат волјата на болниот да се лекува и тој да ги одбие сите понатамошни
тераписки процедури и да се реши на пасивно самоубиство. Се мисли дека обемот на
информацијата зависи и од самата желба на пациентот да ја сознае вистината и лекарот во
претходните постапки кога ја развивал довербата кај него треба да ја процени неговата
подготвеност да се соочи со својата болест и со нејзините последици по животот.

Претпоставена согласност за лекување

Физичкото, а особено психичкото здравје на болниот не секогаш овозможува почитување на

принципот на информирана согласност и на правото на самоопределување. Во такви случаи
обично се користи принципот на претпоставена согласност кој почива на некоја објективна
процена за одлуката која би ја донел просечно разумен пациент во таква ситуација. Обично
тоа се однесува кога болниот е со растроена свест (било во квантитативна, било во
квалитативна смисла), кога е во психотична или во дементна состојба и сл. Во таква состојба
претпоставената согласност е во негова корист, бидејќи од итноста на интервенцијата зависи и
неговиот живот. Етиката тука е пред правото на болниот.

Медицинска тајна

Под медицинска тајна се подразбира се она што медицинскиот работник и соработник го

дознава за пациентот во текот на медицинскиот преглед, дијагностичките процедури или
лекувањето и чие пренесување на други ќе му нанесе голема директна или индиректна штета
на болниот. Истовремено, таа е и службена и професионална тајна која е опфатена со сите
етички кодекси од Хипократ до денес. Нејзината цел е да се заштитат интересите на пациентот
и нејзиното непочитување е кршење на неговите загарантирани права на тајност и повлекува
етичка и кривична одговорност на лицето кое не ги почитува тие норми. Единствено со негова
согласност и во негов интерес медицинскиот работник може да ја прекрши тајната и
податоците да ги соопшти на некое друго лице, во обем кој самиот ќе го определи. Во
одредени случаи, кога случајот тоа го опра(а за да се заштитат интересите на трети лица),
лекарот може сам да реши да има соопшти тајната за да можат тие да преземат одредени
профилактички мерки (болен од СИДА, венерични болести, туберкулоза, душевно растројство
сл.). По барање на судот лекарот може да биде ослободен од чување на медицинската тајна
да биде обврзан да и ја соопшти на судот. Во сите други случаи, во сите законодавства, за омоj
коj неовластено ја издава медицинската тајна се предвидува казна затвор.

Еуманазија

Под поимот "еутаназија" се подразбира вештачко предизвикување смрт кај неизлечиви болни.
Поимот е кованица од латинските зборови eu-добро thanatos-смрт. Еутаназијата може да биде
по барање на самиот пациент за да ги скрати своите страдања од неизлечивата болест или пак
по барање на неговото блиско семејство кое исто така не може да го гледа својот близок како
се мачи од неподносливите болки, а болеста сепак не е излечива и смртта е прашање на
кратко време. Обично се разликува активна и пасивна еутаназија. Кај активната еутаназија со
одредени медицински средства или пак со интервенции (прекинување на кислород.
исклучување одеял респираторна машина) директно се прекратува животот, односно се
предизвикува смрт. Кај пасивната еутаназија се престанува со понатамошно лекување и се
остава болниот на терминалниот биолошки процес кој доведува до смрт.

Еутаназијата отсекогаш предизвикувала спротивставени гледишта и ставови и во

медицинските и во правничките кругови. Некон ја оправдуваат со желбата на болниот да се
остави да умре, со неиздржливите болки и страдања кои не вредат да се трпат за
неколкудневно неквалитетно живеење и сл. Филозофите се обидуваат филозофски да ја
оправдаат со неприкосновеното право на единката за својот живот и за времето на својата
смрт (ако не може да се влијае врз сопственото раѓање, може да се избере времето на својата
смрт)... Таквите размислувања забораваат дека правото на живот с елементарно човеково
право кое се наметнува над сите права и никој, ама баш никој нема право да го наруши. Уште
Хипократ во своите кодекси ги заколнал лекарите дека не смеат, ни на молба од пациентот, да
предизвикаат смрт кај своите пациенти и дека до крајот на животот на своите пациенти треба
да применуваат средства да го продолжат животот. И она што во тој момент се чини дека е
неизлечиво, никој не знае дека утредента нема да се пронајдат средства кои ќе можат да ја
победат болеста. Па отттаму, борбата за живот треба да биде до последниот момент, инаку би
се нарушиле сите односи меѓу лекарот и болниот. Не се малку примерите за болни кои од
инфаустните прогнози ги пребродиле своите страдања или пак по смирувањето на болките
болните одново да бараат да им се помогне. Друго е ипрашањето на одлуката да се изврши
еутаназијата, која сепак последен треба да ја донесе лекарот и неговите морални и етички
дилеми дека сепак со своите интервенции предизвикал активна или пасивна смрт и дека на
некој начин е убиец. Дали неговата совест понатаму нема да предизвика и некое душевно
растројство и неспособност за понатамошна работа? Дали тој се определил да биде лекар, да
им помага на другите, да се бори за нивниот живот до крајот на патогенетскиот процес или пак
да биде субјект кој решил некој да умре? Кој, пак, денеска го дефинирал животот, односно
смртта? Што е тоа неизлечива болест? Дали тоа се само медицински дилеми или пак длабоко
навлегуваат и во правните, уманите, во социјалните парадигми? Оттаму, повеќето кривични
закони во светот еутаназијата ја третираат како убиство и оној кој ќе ја предизвика сноси
кривична

одговорност
Медицинско право

Медицинското право е правна дисциплина која со правни норми ги уредува односите помеѓу
пациентите и медицинските работници, како и медицинската дејност во целина. Со нив
општествената заедница ги штити и правата на пациентите и своите права.

Принудна хоспитализација

Хоспитализацијата во психијатриска установа има за цел:

1. да го заштити болниот од некои автодеструктивни постапки кои напати можат да го доведат

неговиот живот во прашање (самоубиство или обид за самоубиство, caмoрaнyвaњe и сл.); да го
заштити болниот од околината која е сведок на неговото неадекватно,

2.

психотично однесување, кое ќе го компромитира во текот на неговиот живот и

пак покрајмом та психозата да е редуцирали повлече и

3. да ја заштити околината од болниот кој може да биде агресивен и деструктивен и

да и нанесе непредвидливи штети, бидејќи психопатолошките доживувања можат

да ја растројат неговата когниција и кониција, односно да ги растројат неговите

можности за расудување и управување со неговите постапки.

Во голем број на психозите болниот ја губи критичноста за сопственото растројство и затоа

најчесто не се сложува да биде хоспитализиран, односно не дава пристанок на неговото
семејство и на медицинскиот персонал да биде задржан на болничко опсервирање и
лекување во психијатриска установа, особено ако таа е од затворен тип. Современите услови
во психијатриските одделенија или установи кои се сместени во клиничките центри или
здравствените домови најчесто и немаат услови за присилна, односно насилна
хоспитализација, прво од немање соодветен персонал кој ќе може најнапред физички да
одговори на потребите од лекарот и да го фиксира болниот кој пружа активен отпор, а
близината на другите одделенија присилната хоспитализација ја прави скоро нењвзможна
бидејќи останатите болни се свидетели на се она што се служува и што остава лоша слика и
лоши спомени за психијатријата. Ако и после подолготрајното убедување на лекарот за
неопходноста од хоспитализацијата, за подобрите услови за дијагностика и лекување, не дадат
соодветна согласност, лекарот станува немоќен физички да се справи со болниот и сам
или,пак, со малкубројниот (најчесто женски персонал) да ја оствари принудната
хоспитализација, особено ако болниот е физички јак, висок и сл. Треба да се има предвид дека
со присилната хоспитализација на некој начин лекарот-терапевт му ја одзема за одредено
време и деловната способност на болниот и му ја предава на неговото најблиско семејство кое
одлучува нивниот близок да биде хоспитализиран и без личен пристанок да биде лекуван.

Во случај лекарот да ја оствари принудната хоспитализација на било кој начин( со физичка

принуда, измама и сл.), тој е должен во рок од 48 часа да поднесе писмена пријава до
надлежниот суд, во која ќе го обавести судот за генералиите на болниот, причините за
хоспитализацијата (за природата и степенот на растројството), доказите по кои се водел
лекарот да ја постави дијагнозата и да одлужи присилно да го хоспитализира лицето и
согласноста на неговото семејство. Со посебен член од Законот за вонпроцесна постапка (ЗВП)
судот се изјаснува дека тој одлучува кога душевното болно лице треба да биде ограничено во
слободата на движењето или контактирањето со надворешниот свет. Судот откако ќе ја прими
пријавата од здравствената организација во која присилно е задржано лицето, итно поведува
постапка за задржување во организацијата. Триошоците за спроведување на оваа постапка
naѓаат на товар на судот.

ПРАВО НА ПАЦИЕНТОТ НА ИНФОРМИРАНОСТ И САМООПРЕДЕЛУВАЊЕ

Принцип на информирана согласност

Принципите на информирана согласност најчесто се контрираат со дилемите да се каже

вистината на пациентот за неговото здравје, за прогресијата на болеста, за инфаустната
прогноза, за немоќноста на денешнава медицина во борба против конкретниот здравствен
проблем и сл

Тоа е една од најтешките етичко-деонтолошки дилеми кога се работи за малигна и инфаустна

болест. И секогаш дилемите одат од за-да се каже и не-да не се му се каже вистината на
болниот, бидејќи таа може да предизвика додатни неповолни последици.

Правниците се категорични против криењето на вистината, односно можноста лекарот да го

излаже својот болен иако лагата е во негова корист. За ова се залагаат и некои лекари, кои
сметаа дека пациентот има право на чистата вистина.

Меѓутоа во практика нештата се поинакви. Најчесто вистината е негде во средина: колку што е
можно почесто да се кажува вистината, но на лекарот е одлуката да ли тоа треба да го
направи, или, во интерес само на пациентот, до крај ќе му ја прикрие вистината, која, според
лекарот, може уште повеќе да му наштети на болниот во крајната борба за сопственото
здравје (пиа Фраус или добронамерна лага).

Законските, етичките и деонтолошките начела не се многу конкретни и проблемот го

препуштаат на слободна проценка на лекарот, на неговата тактичност и неговата совест, на
неговото искуство, неговото знаење и умеење и индивидуалната или конзилијарната проценка
на личноста на болниот и на очекувањата од целисходни или, пак, нецелисходни реакции на
болниот кога ќе ја дознае вистината за неговата болест која е неповолна во однос на неговиот
живот.
Основни етички начела по кои треба да се води лекарот кој треба да го информира својот
болен:
1. Пациентот е хумано суштество кое има свои права кои му се обезбедени и преку закон
2. Мора да се почитува неговата автонимија и независност;

3. Постапките на лекарот да се во духот на реципротитет, односно лекарот така да постапува со

болниот, како што и самиот би сакал да се постапува со него во ситуација да биде пациент:

4. Пациентот има право на информираност(со што почитува неговата автономија): за

сопствената болест, неговата состојба,прогноза, можности за лекување, несакани ефекти,
ризици од лекувањето и изгледите за успех од лекувањето;

Информираноста треба да му послужи на пациентот за самостално донесуване

на одлуки кои се поврзани со неговото здравје и неговиот живот. Пациентот има право тоа што
му се предлага да го прифати или одбие, што обично се нарекува винформирана согласностг.
Информираната согласност треба да биде:

1. дадена со сопствена воља;

2. донесена без влијание од страна

3. да се базира врз разбирање на она што претходно го информирале, односно да биде

рационална.

Тешко е да се задоволат сите критериуми, па од таму чести правни

конфликти (особено кај менталните растројства). Информираноста треба да му послужи на

пациентот за самостално донесување

на одлуки кои се поврзани со неговото здравје и неговиот живот. Пациентот има право тоа што
му се предлага да го прифати или одбие,

што обично се нарекува винформирана согласностг.

Информираната согласност треба да биде:

1. дадена со сопствена воља;

2. донесена без влијание од страна

3. да се базира врз разбирање на она што претходно го информирале, односно да биде

рационална.

Тешко е да се задоволат сите критериуми, па од таму чести правни конфликти (особено кај
менталните растројства).

Многу често за да се добие оваа информирана согласност лекување лекарот се служи:

со убедување,

советување, па понекогаш и со одредени манипулации се со цел пациентот да го .

прифати лекувањето.

Тешкотиите со винформираната согласност се посебно

комплексни со работа со ментално болни, каде најчесто фали

рационалноста на болниот

Сите овие комплексни прашања и услови кои ги бара принципот на информираност, прават
ова прашање да покренува најгоелми етички и правни дилеми во медицината.
. Најисправно е индивидуално прилагодување кон информирањето на пациентот, кое мора да
ги земе предвид соматската и психичката состојба на болниот и сите околности во кои болниот
се наоѓа.

Пример: пред хируршка интервенција пациентот се информира за сите

можности од интевенцијата, но сепак,лекарот мора да води рачун дали

некои информации можат да го поколебаат болниот и тој да се откаже од

интервенцијата која за него живот значи?

И правото на информираност кога се интервенира со семејството на болниот е комплексно. И

тука треба голема тактика и внимание и да се води рачун за соматската и психичката состојба
на членовите на семејството, бидејќи вистината некогаш може да предизвика и поголема
штета од корист. Лекарот треба да го искористи целокупното свое умеење и тактика при
соопштувањето на некои инфаустни прогнози.

Бернар Шо:

влагите кои звучат многу оптимистички имаат голема мераписка вредност, йа лекарот кој не
знае да се служи со нив ја промашил професијата...г Сепак оваа изрека на шо не смее да се
сфати буквално.

. Лекарот не смее никогаш својот болен да го остави без НАДЕЖ и без ПОМОШ, без обзир на
тежината на болеста. Тој е должен да се бори до крај. Да ги ублажи болките и страдањата и
пред сигурната смрт на својот болен: Долоре седаре дивинум естт-боженствена должност на
лекарот с да ги ублажи болките на својот болен.

Весна Клајн (истакнат београдски психоаналитичар) во савојот труд в да ли начелото за

автономија на пациентот е утопијаг вели:

• Автономија а на пациентот не е утомија имаа мора доследно да се почитува во медицинаа.

Но за жал реалноста е таква, за добробий на пациентот и за почитување на правилото на
болниот никогаш да не му се нанесе шема, ова начело за автономија понекогаш мора да се
повлече на Вештината, йа и уметноста на лекарскиот позив се огледува и по способноста за ой
имално прилагодување во автономијата во реалноста. почитувањето

Милчински (словенски психијатар и експерт на СЗО по прашањата на суицидот) во еден свој

труд вели:

nephago смог да му намали пациентот на свежина, меѓутоа ниту, пак, со гола вистина која
може да го поколеба болниот во потребата за понатамошно лекување. Значи мој треба да ја
изнесува вистината само дотолку за да не може таа да ја оштети неговата воља за активна
соработка.

Некогаш чистата вистина за болеста може да го бутне пациентот во

депресија или до суицид.

Бернар Шо:
В лаги кои звучат оптимистички имаат голема мераписка вредност, па

лекарот кој не умее вешто да се служи со нив, може сигурно да мисли дека ја

згрешил професијата.г

Сигурно има и спротиставени мислења кои одат до таму да лекарот мора на пациентот да му ја
каже вистината па колку таа да биде непријатна за него. Па дури се наведуваат и истражувања
дека штетите не се така големи, колку што однапред мислиме.

Има мислење дека оние лекари кои не сакаат да ја соопштат на болниот неговата лоша
прогноза, тоа го прават бидејќи и тие се плашат од смртта.

Некои законодавства (САД, Швајцарија, Германија) бараат стриктно почитување на начелата на

информираност на пациентот, но во другите земји и тоа не е така строго дефинирано.

Претпоставена согласност за лекување

Често пати состојбата на болниот не е таква за да му дозволи да даде потполна информирана

согласност за лекување.Потребна е објективна процена за соматската, но и психичката состојба
на болниот.

Често лекарот се користи со т.н. претпоставена согласнот за лекување (особено кај пациенти со
поматена свест или кога интервенцијата е од витално значење). Тогаш таа единствено е
(пр.хирург за време на операцијата се соочува со потреба од проширување на интервенцијата).
во интерес на болниот

Што ако пациентот не дава согласност за лекување а од интервенцијата зависи неговиот живот
(суицидален болен)? Стриктното почитување на законот ќе му наштети на болниот. Лекарот
има право (и должност) тераписки да интервенира.

Ако лекарот пред себе има малолетник или болен кој не е во состојба да

го сфати значењето на информацијата (најчест служај со менталните растројства), лекарот

треба да побара согласнот од неговото семејство. Во одредени институции постои етичко-
морално тело кое одлучува .

индивидуално, од случај до случај ако се укаже потреба од него.

ЛЕКАРСКА ГРЕШКА

Специфичната лекарска професија многу пати е изложена на предвидени (или непредвидени)

ризици, особено во дијагностичките, тераписките или, пак прогностичките процеси.

Неегзактноста на медицинската наука која потекнува од сеуште не доволно развиени

дијагностичко и тераписки процедури, доведува до можност за чести медицински грешки,
направени ненамерно и не со умисла.
. Последиците и компликациите во текот на лекувањето на болните и дополнителното
влошување на здравствената состојба кои се директна последица на ненамерниот лош
дијагностичко-тераписки процес на лекарот се нарекуваат лекарска грешка.

.Значи таа претставува стручна заблуда, но без елементи на несовесност.

. Стручна заблуда (или ненамерна грешка)

Поимот стручна заблуда се толкува како ненамерна грешка, бидејќи лекарот сакал да направи
се најдобро за пациентот, но сепак во текот на интервенцијата тој западнал во заблуда дека
оперативниот зафат треба да биде таков и таков (што не испаднало добро за болниот), или,
пак, поради атипичната клиничка слика тој превземал некои тераписки интервенции кои ја
влошиле состојбата на болниот.

Без елементи на несовесностт

Поимот вбез елементи на несовесностт зборува дека лекарот навистина сакал да направи се
најдобро, во текот на процесот тој постапувал по својата совест, се грижел за него со сите свои
знаења и умеења, но и покра тоа болеста земала друга еволуција која довела до компликации
или инфаустни последици.

Деонтолошки последици на медицинска грешка

Римскиот филозоф и поет Овидиј за медицинската грешка се изјаснил на следен начин: внон
ест ин медицо семпер ут агер релеватург (или вне зависи секогаш од лекарот дали болниот ќе
оздравиг).

-Ако се утврди дека постои стручна заблула без егементи на несовесност тогаш не постои ни
кривично-правна одговорност на лекарот.

Деонтолошки лекарската грешка може да се подели на повеќе причини:

организациони;

дијагностичко-метадолошки;

тераписко тактични;

немарност и непретпазливост (техничка грешка при операција и

лекување); претчувствителност на организмот на болниот на лекови или на други

тераписки или дијагностички процедури; До лекарска грешка почесто се доаѓа ако лекарот не
земе целосна

анамнеза, површно го прегледа болниот, ако постојат објективни тешкотии во тераписката

процедура; недоволен или слаб конзилијарен преглед и сл.

Интересно е дека кај нас лекарската грешка не е честа пред судот, бидејќи нашиот народ не е
многу параноично расположен, или, пак, грешката останува тајна за него, мислејќи дека треба
така да биде. Но во странство постојат професионални институции (адвокати) кои нудат правна
и стручна помош на пациентите во докажувањето на лекарска грешка.

Превенција од лекарска грешка

Превенцијата против лекарската грешка е:

совесност на лекарот,

стручност (отаму потреба на перманентно следење достигнувања во медицината и

организирана едукација), на најновите

претпазливост (но не и колебливост),

одлучност, храброст...

Лекарската грешка секогаш треба да се сфати сериозно (и покрај кривичната неодговорност на

лекарот), прецизно и објективно да се проанализира, за да не се пофтори.

Судско-медицинските и пато-анатомските експертизи допринесуваат за укажување на

ненамрните пропусти и непофторување на грешките.

Етичките комиитети во институциите се најдобро место каде може да се укаже на медицинска

грешка и од неа да се учи за да не се пофтори.

ПОТРЕШНО ИЛИ НЕСООДВЕТНО РАБОТЕЊЕ (МЕЛПРАКТИЦЕ)

Самиот термин се однесува на несоодветно и погрешно лекување, несоодветен медицински

третман, при што ќе настанат повреди, последици и компликации кај пациентот.

. За да се прогласи за криминален акт, погрешното или несоодветното лекување треба да ги

прекрши следните членови на кривичниот закон:

непријавување на насилна смрт или тешка телесна повреда; хируршка интервенција која ги
менува папиларниоте линии на прстите или личниот опис на клиентот;

фалсификување на времето на раѓање или умирање;

менување на фактите при секој ккриминален акт;

издавање на лажна или фалсификувана лекарска документација, лекарски уверенија и сл.

Во случај на прекршување на цитираните определби, лекарот одговара кривично.

Граѓански мелпрактис
Постои поим и вграѓански мелпрактисг кога лекарот не се огрешил кон законот, но како
резултат од неговото лекување може да настанат несакани последици (компликации) и
лекарот може да одговара за настаната штета но пред граѓански суд, во граѓанска парница.

Доказите за тужбата треба да ги обезбеди самиот пациент кој тужи. Треба да се докажат
следните 4 постулати:
1. должноста на лекарот кон тужителот; 2. работата;

напуштањето, односно прекин 3. директната причина од прекинот на должноста

на

4. докажаната штета (физичка, психичка).

5. Должноста се однесува на обврската на лекарот што ја превзема при лекувањето на

пациентот:

6. Напуштањето на должноста се смета за несоодветен третман. Најчесто последиците од

напуштањето на должноста на лекарот се докажуваат со експертиза.

Диси од сроки на должноста и го статей значи постоење на директна причинско-последична

врска меѓу оштетувањето и прекинот на должноста. Прекинот може да е од умисла, свесна или
несвесна небрежност, или, пак, на непревземање соодветни емрки.

8. Докажаната штета претставува оштетување на здравјето и телото, било

физички, нбило психички, како последица на компликации од дејствувањето

илнедејствувањето на лекарот. Ова мора да се докаже со факти.

Експертизата мора да доведе до соодветни факти. Потребна е воздржаност додека не се

добијат сите резултати со кои би се комплетирал

служајот. Најчести тужби за мелпраксис се:

смрт при анестезија или постоперативна смрт;

третман на скршени коски со лоши резултати;

заборавање на инструменти во или друг xгируршки материјал во рани;

инјекција на лек кој довел до смрт;

компликација при породување;

давање отровни супстанции по грешка;

небрежноступотреба на РТГ апарати и други апарати во медицината.

ЛЕКАРСКА TAJHA
Меѓу најважните деонтолошки принципи на лекарската етика која подлегнува и на правно-
кривична одговорност е неовластеното откривање на одредени интимни информации кои му
ги дава пациентот на својот лекар, со цел да му ја олесни на лекарот дијагностиката и
лекувањето на својата болест.

. Тоа се одредени информации кои се однсуваат на пациентот, неговото семејство, па и

пошироката заедница, кои сепак се поврзани со природата на заболувањето.
. Лекарот ги слуша сите тие информации и треба да ги сфати како професионална тајна, па од
таму и не смее да ги прераскажува на друг.
Лекарската тајна се однесува и на одредени писмени информации до кон дошол лекарот
вршејќи ја својата професија, кон на било кој начин се поврзани со интимата и личните
интереси на пациентот, за кои пациентот и не сака да ги дознае друг. Лекарската тајна е
пример на професионална тајна која тесно врзана за вршење на лекарската професија
(професионална тајна )и од таму таа се смета и за службена тајна.
Лекарот треба да процени што од добиените информации во текот на прегледот на болниот би
биле во доменот на лекарската тајна.
Меѓу тие податоци доминира дијагнозата на болеста и таа не смее да биде предмет на
разговор на лекарот со други лица кои не се од неговото потесно семејство (полови болести,
психози).
Под лекарска тајна се рачуна се она што се однесува на личноста на болниот, и тоа не смее да
се прераскажува на друг, особено надвор од медицинската установа.
Што всушност тајна, или како се дефинира во правен смисол? Под тајна се смета познавањето
на некои чинители кои не можат и не смеат да се соопштат на други лица, а со тоа да не се
повреди личноста на другите лица или интересите на заедницата.
Прашањето на професионалната тајна во здравствената струка е строго одредена со законски
прописи.

Здравствениот работник често е изложен на прашања од семејството или пријателите на

болниот и многу од нив навлегуваат во доменот на професионална тајна

. Меѓу ни најчести се:

личните податоци на пациентот:

дијагнозата на болеста

. начинот и методот на лекување

. работната способност

Постојат пишани документи од древните времиња кои му забранувале на

лекарот да издава тајни кои му се вповерени на уво, видени со очи или наслутени со умот... Од
времето на Хипократ скоро сите етички декларации чувањето на лекарската тајна го сметаат за
света должност на лекарот и другите здравствени работници.

Во почетокот чувањето на медицинската тајна била морална должност, но подоцна се

преточила и во законски одредби.. Меѓу првите земји Франција 1810 година донесува закон со
кој издавањето на лекарската тајна се смета за кривично дело против лижноста на другиот
Набргу скоро сите земи ги прифаќаат истите правно-кривични принципи.

Основна цел на чувањето на медицинската тајна е заштита на интерсот на пациентот, а што

произлегува од неговите лични права.

Истовремено чувањето на медицинската тајна ги чува и односите меѓу медицинските

работници и пациентите, кои имаат голема доверба во нив.
па затоа и им доверуваат и многу интимни податоци. Во зависност од односот меѓу учесниците
на здравствената услуга и

пациентот, лекарската тајна може да биде вединственаг и вподеленаг

Единствена медицинска тајна ја носи само лекарот кој е првиот и непосредниот учесник во
здравствениот третман, кој сам ја дознал таа тајна од својот болен;

Поделената лекарска тајна е, пак, тајната која медицинсдката екипа или

конзилијарниот тим во текот на лекувањето на болниот ја дознала од непосредниот лекар.

Пациентот ја има таа привелегија да одлучи кој дел од тајната може да

биде соопштен на други лица.

Во Кривичниот закон на Република Македонија, во член 150 пишува:

. Адвокат, нотар, бранител, лекар, бабица или друг здравствен работник, психолог, верски
исповедник, социјален работник или друго лице, кое неовластено ќе открие тајна што ја
сознало во вршењето на својата професија. ќе се казни со затвор до една година;
Нема да се казни за делото од став 1 на овој член мој што тајната ја

открил во опшм интерес или во интерес на друго лице шмо е попремежен од интересот за
чување на тајнната; Гонењето се превзема по приватна тужба.

Лекарот може да објави во стручни списанија научен и стручен труд за

болеста на својот пациент само ако од трудот не е можно да се дознае

неговиот идентите, или,пак овој му дал писмена согласност,

Правна одговорност во одавањето на лекарската тајна имаат сите оние здравствени работници
кои на било кој начин учествувале во процесот на лекувањето на болниот (поделена
одговорност).

Лекарската тајна може да биде колективна, ако лекарот ја изложил на некој стручен
конзилиум, па од таму под правно-кривична одговорност потпаѓаат и членовите на
конзилијарниот колегиум кој би ја откриле на искострето лице тајната што ја дознале на
конзилиумот.

Лекарот не е задолжен за чување на тајна ако за трето, надлежно лице или институција
извршило преглед, и во текот на прегледот осознаел некои податоци кои би биле од интерес
за лицето или институцијата која го ангажирала (судски вештак, преглед на бремена девојка по
налог на родителите и сл.) На пр. ако девојката побарала сама преглед и се дијагностицирала
бременост, лекарот мора тој факт да го чува како лекарска тајна и да не подлегне на
инсистирања на нејзините родители.

Од чувањето на лекарска тајна медицинското лице може да биде ослободено по овластување

на судот или ако издавањето на тајната на соодветни лица или институции ќе направи помала
штета отколку чувањето на тајната на поединецот (заразни болести, епидемии, кривични дела)
Лекарот е ослободен од чување на лекарската тајна ако се појави на суд како сведок.

ЕВТАНАЗИЈА

. Дефиниција на проблемот

. Под поимот евтаназија се подразбира вештачко предизвикување на смрт кај неизлечиви

болни, или усмртување од милосрдие на неизлечиви болни.
Вечна контраверзна тема на ЗА против, која минува низ филозофските хипотези за правото на
смрт кој би требало да го има секој човек и универзалната религиозна доктрина за животот
како дар на бога, кој има и единствено право да го прекине.Некаде меѓу нив се повеќе се губи
повикот на лекарот и хуманистот кој не сака да биде СУДИЈА И некому да пресудува дека
повеќе нема шанси да живее или, пак, повеќе не вреди да живее со таа болест.

Еутаназијата е чин со кого сака да се предизвика смрт, за да се отстрани

телесната и душевната болка на болниот. Од форензичен аспект евтаназијата е волев акт со

применети постапки со

кои, од одредени причини, се посакува и намерно се предизвикува смртта

на болниот.

Според тоа еутаназијата би била намерно прекинување на животот на болниот чија болест е
тешка, неизлечива и пропратена со силни и неподносливи болки, најчесто на негово барање
или на барање на неговото семејство (ако болниот се наоѓа во долгогодишна иреверзибилна
кома), а со единствена цел да се прекратат големите физички и душевни страдања кои ги
предизвикува неизлечивата болест.

Самиот поим вевтаназијаг потекнува од антички времиња и претставува кованица од грчките

зборови Еу-добро, лесно и Тханатос Ђ смрт. Значи буквалниот превод би значел вдобра смртг .
Поимот е обликуван од филозофот Франсис Бекон кој го споменува во своето дело вновум
органикумг (1620 г.) ,опишувајќи ја евтаназијата како лесна и безболна СМРТ, а со тоа и вдобра
смртг. Историjaт

Евтаназијата има долга историја. Во текот на историските епохи во зависност од актуелните

социо-културелни прилики во општеството еволуирал и ставот кон неа. Така во хеленистичката
култура евтаназијата имала значење на убава и среќна смрт, додека во грчко-римската
цивилизација на племенита и храбра смрт.

Во древните примитивни заедници постоеле многу религиозни церемонијални активности кои

наликуваат на евтаназаијата.

Според некои историчари примитивните Бретонци со специјален (и всветг) чекан го кршеле

черепот на луѓето за кои проценувале дека умираат, а ескимите и јапонците ги оставале
немоќните и стари луѓеда умрат во снег, подалеку од населените места..

Во свежи сеќаавања е култниот јапонски филм кој ја раскажува легендата за Нарајама, висока
и секогаш снежна планина каде семејството ги остава своите родители кога ќе наполнат
шеесет години да умрат и со тоа да ја отстапат потребната храна за нив на помладото
семејство.
Во Спарта децата родени со одредени аномалии обично насилно

биле убивани, а тој чин наоѓал големи оправдување и кај тогашните филозофи. Прусите ги
убивале своите изнемоштени и стари родители на нивно

барање, а слични примери се сретнуваат и кај америчките индијанци.

Меѓу античките филозофи кои ја оправдувале евтаназијата се истакнува

Платон кој сметал дека некои болни кои страдаат од потешки и

неизлечиви заболувања треба да се остават без медицинска помош, која

може само малку да му го продолжи животот но не и да го излечи (акт кој

денеска се нарекува пасивна евтаназија). За разлика од филозофите античките лекари не го

оправдувале актот, па и во Хипократовата заклетва стоел завет по кој лекарот во ниеден случај
не смее на својот болен да му даде некое средсттво со кое би

се убрзала смртта.

и филозофитеод средниот век на некој начин ја подржувале евтаназијата. Во делата на

повеќето филозофи и писатели од тоа време (Монтесљуиеа, Мооре, де Монтаигнеа) се наоѓаат
оправдувања за овој по нив високо хуман акт. Така Монтесљуиеа јавно се залага за право на
самоубиство на луѓето кои од неизлечива болест трпат силни болки, а Томас Мооре во своето
дело Утопија во неговата видеална в држава предлага на неизлечивите болни да им се даваат
совети за побрза и поблага смрт. Мицхаел де Монтаигнеа, пак, во своите дела ја оправдува
евтаназијата, пишувајќи дека смртта е најдобар лек против сите зла и ако животот зависи од
некои други околности, смртта можеме и сами да си ја одбереме...

Во почетоците на 20 век (1920 година) правникот К.Биндинг и лекарот А.Хоцхе се залагаат

науката да прецизира кои животи не се вредни да продолжат да живеат на терет на
општеството, нарекувајќи ги вбаласт егзистенцииг.По нив тоа би биле луѓе болни од
неизлечиви телесни и душевни заболувања, каде смислата за живеење веќе е изгубена.

Нив им се придружува и големиот филозоф Е. Хаецкел, кој се

залага таквите болни од милосрдие да се убијат на некој прикладен начин и така да се

ослободат од големите физички и душевни страдања. Како резултат на таквите сфаќања во
Англија (1935 година) се оснива

Здружение на приврзаниците за евтаназија, кое и покрај големите

пропаганди и приврзаници сепак не успева да ја легалиизира.

Германија не ја прифаќа легализацијата на евтаназијата се до времето на нацизмот. Нацистите

на цел глас, со силната пропаганда, ја величаат евтаназијата како чин со кој добива и болниот
и општеството. Болниот се ослободува од своето душевно или телесно страдање, а
општеството се ослободува од еден пасивен член кој ќе живее само на туѓ рачиун, бидејќи
болеста го онеспособила да привредува.

Хитлер тие болни ги нарекува вбескорисни јадачиг, па од таму донесува Указ за евтаназија и
формира тим од медицински експерти кој во името на државата врши селекција на пациенти
кои треба да умрат по пат на

евтаназија.

Интересно е да се одбеележи дека во таа Германија постоел закон кој ја забранувал и строго ја
казнувал евтаназијата над животните, со што животот на човекот бил сведен под животот на
животните.Впрочем овие закони биле вистински вовед во подоцнешниот холокауст.

Проблемот со евтаназијата пофторно се актуелизира во шеесеттите години на минатиот век.

. Најнапред во Америка, каде почнуваат да се организираат филозофски, медицински,

хуманистички, религиозни и правни расправии околу самиот чин.

Многу бргу интересот кон евтаназијата се проширува и во Европа, каде со

формираат соодветни здруженија кои почнуваат да вршат притисок кон

власта да се легализира чинот, со кој би имал корист и поединецот (кој

страда од неизлечива болест) и општеството (кое троши огромни средства

од здравствениот буџет, но без никакви резултати, бидејќи медицинската

наука досега не нашла лек за поедини заболувања.

Религијата и евтаназијата

Најголемиот отпор кон евтаназијата од секогаш доаѓал од религиозните институции. И

христијанството и јудеизмот и муслиманството останува на изворните принципи на своите
религии дека господ го створил животот и само тој има право да го одземе.

По сите религиозни канони евтаназијата би бил насилнички чин кој е спротивен на сите божји
закони и таа ја нарушува светоста на човечкиот живот и темелите на човековите вредности.

Папата Јован Павле II во енциклата вЕвангелие на живототг проповеда дека евтаназијата е

тешка повреда на божјиот закон, бидејќи намерното убивање на луѓе морално не е
прифатливо, зошто во прашање ја доведува и вечноста на животот. Како насилен акт, според
папата евтаназијата го понижува човекот во неговите последни мигови од животот.
Кај црквата, покрај другото, постои и оправдано и реално сомнение за можноста евтаназијата
да се отргне од било каква контрола и немоќта на болниот да се искористи во други
(економски, политички, религиозни...) цели.:

Главниот рабин на Обединетото кралство пишува: вкога за било кој човек ќе се каже дека е
безвреден или бескористен, кога за било кој од двојца луѓе ќе се каже дека е помалку вреден
од другиот, се нарушуваат темелите на човековите вредности и животот се сведува на
релативизам кој го разорува целиот наш морален ред. Со обевреднување на стари луѓе,
неродени деца, болни во кома, инвалиди...дословно самиси го копаме своите гробови...г

Сепак под голем притисок на приврзаниците на евтаназијата таа е легализирана во поедини

земји во светот (Холандија, Швајцарија, Австралија, Колумбија, една сојузна држава на САД).
Во една клиника за евтаназија во Швајцарија доаѓаат луѓе од разни земјг. со неизлечива
болест, кои ја бараат евтаназијата и ја добиваат.

Скорашни се сеќавањата за смртта на 38-годишната италијанка Елуана Енгларо која во својот

дом, по пат на пасивна евтаназија (исклучување на вештачкото исхранување) престана да
дише на ден 9.2.2009 година. Елуана настрада во сообраќаен инцидент во далечната 1992 г. и
17 години вегетираше во т.н. вегетативна состојба, одржувајќи ја во живот со најсовремени
медицински помагала.

Нејзиниот татко откако по долгу години увидел дека повеќе нема шанси за поквалитетн живот
на неговата ќерка, барал од италијанските судови дозвола за евтаназија. После долгогодишни
судски, клериклални, Филозофски, па и партиски расправии, судот донесува конечна одлука да
ce престане со одржување во животот, а декретот на CO кое парламентарното мнозинство на
Италија ги обврзува лекарите да не постапат по судската одлука, председателот на државата
не го потпиша. Лекарите престануваат да ја исхрануваат, а претседателот Берлускони И
католичката црква остро го осудуваат актот И го нарекуваат убиство.

. Дебатите во Италија (како и во светот) продолжувааат...Некои сметаат дека тука и не се

работи за евтаназија, други, пак, за (пасивна евтаназија)...

За разликување од евтаназијата, се воведува и терминот ортотаназија, кога на пациентот, по

негово барање, се престанува да му се дава медицинска помош, а всушност тоа е класична
пасивна евтаназија.

Сеуште се свежи сеќавањата на случајот Венсан Енбер, 21 годишно момчеод Франција кое во
2000 година доживува тешка сообраќајна несреќа, од која останува вечно врзан за својот
кревет бидејќи сите четири екстремитети му се одземени И сите витални органи (освен слухот
И интелигенцијата) се оштетени. Момчето со писмо му се обраќа на председателот на
Франција Ширак молејќи го да потпиеше акт за негова евтаназија, бидејќИ француските закони
не ја дозволуваат таа постапка и секој таков чин го окфалификуваат како злочин. вНаполно сум
свесен за звојата состојба И затоа ве молам да ми помогнете, бидејќи јас со ништо не сум
заслужил ваква судбина. Претседателот не му ја услиши молбата и мочето требаше целиот
преостанат живот да го помине во кревет, тотално неподвижен. Неговата мајка која остава
работа и се преселува во болницата во која престојува Венсан, самоинцијативно, неможејќи да
ги гледа маките и страдањата на својот син, во инсталираната инка за хранење му исура грст
барбитурате, после кое момчето западнало во кома од која не се пробудило. Мајката била
обвинета за убиство од милосрдие и судскиот процесс сеуште не е завршен.

Деновиве во дневниот печат (Утрински весник) излезе статија во која се одоележа-смртта на

45-годишниот австралијанец кристијан Росптер од Перт, Западна Австралија, кој ја доби
правната битка со државата за законско право да гладува, односно здравствениот персонал во
Домот за стари лица во Перт каде повеќе години престојувал лекувајќи се од одзменост на
сите четири екстремитети, да му не даваат храна и поради тоа да бидат кривично гонети.
Ваушност Кристијан доби право да одбие храна и лекарсства за да може да почине. вЈас сум
Кристијан Роситер и сакам да умрам. Јас сум затвореник во сопственото тело. Не можам да се
движам. Не се плашам од смртта, само од болката.... Треба да се знае дека во Австралија
евтаназијата не легализирана. Во e 1966 година австралиската Северна Територија законски ја
легализира евтаназијата, која пред да ја укине Сојузната влада само една година подоцна
(1977) ја искористиле да умрат четири лица.

И во Британија не е дозволена евтаназијата, но набргу се очекува да омекне ставот на правото

и надлежна државна комисија да се изјасни дали некое лице ке биде гонето ако потпомгне за
еввтаназија.

Инцијативи за легализација на евтаназијата

Првата званична иницијатива за легализација на евтаназијата потекнува од сојузната америчка

држава Охајо (во 1906 год.),но американскиот Конгрес го одбива овој законски предлог.

Веќе во 1938 година во САД е формирано Здружение за легализација на

евтаназијата.

Во 1946 година група на еврејски и протестански свештениици поднесуваат до парламентот

државата Њујорк барање за легализација на на доброволната заболувања.

евтаназија, на болни кои боледуваат од неизлечиви

Во 1976 година во државата Калифорнија е донесен закон за право на смрт, во кој се

предвидува дека болниот по писмен пат треба да побара да не му се продолжи лекувањето и
лекарот, без обзир на сопствените уверувања, мора да ја изврши неговата одлука.

Британците во 1935 година формираат Друштво за доброволна евтаназија и нејзина

легализација. Нивните предлози секогаш биле одбивани, иако според некоја статистика околу
72% од анкетираното население ја прифаќало евтаназијата. Актуелниот британски закон
(донесен 1961), и покрај големите притисоци од Здружението за легализација на евтаназијата
и осовременување на законодавството што го регулира самоубиството, забранува евтаназија,
а за помагање при самоубиство предвидена е казна до 14 години затвор. Пред кусо време
(пролет, есен -2009) ца-иницијатива на долгогодишно неизлечиво болна од МУЛТИПЛАны ка
склероза Деби Парди да и се дозволи евтаназија, односно нејзиниот маж кој ќе и помогне да
отпатува во специјализираната клиниказа евтаназија Дигнитисг во Цирих, Швајцарија, да не се
гони кривично, Британскиот суд на лордовите, што во земјата има силна на врховен суд,
донесе пресуда со која им е наложено на обвинителствата да изработат нови правила за тоа
како

да се однесуваат кон оние кои на своите блиски ќе им помогнат да отпатуваат во некоја

специјализирана установа за евтаназија во странство за да извршат самоубиство.
Обвинителството ја прифаќа иницијативата на Судот на лордовите И изготвува закон, за кој
вели дека нема да биде легализација на евтаназијата, туку упатство како обвинителствата да
постапуваат кон идните соучесници во процесот на евтаназијата. Ce проценува дека ВО
клиниката, ВО последните седум години, се евтаназирани, односно усмртени, 115 британски
граѓани. Меѓу последните беа познатиот диригент Едвард Даусон И неговата сопруга, и
двајцата неизлечливо болни.
Интересен е податокот дека британските обвинителства И досега и покрај тоа што Законот ги
обврзува, само воосум случи подигнува обвинителен акт, а во другите замижува пред
сознанието.

Во 1980 година во Германија е оснивано друштво за хумано умирање, кое се залага за

легализација на правото на смрт.
Во Холандија, после подолготрајна борба и премолчено толерирање на активната и пасивната
евтаназија, во 1987 година е постигнат договор за дефинирање на евтаназијата како намерно
окончување на животот на луѓе на нивно барање, со помош на дрги лица. Ако лицето не е во
состојба да го изнесе своето барање, актот веќе не се прифаќа како евтаназија.

Легализација

Денес во Европа евтаназијата во форма на асистенција или помагање при завршување на

животот постои како законска процедура во Белгија, Холандија, Луксембург, И некои кантони
во Швајцарија. Според некои податоци околу 1500 луѓе во Холандија И Белгија годишно
добиваат законско право да го завршат својот живот. Најчесто со терминален канцер или со
неподносливи болки. Во тие земји барањето за евтаназија е легитимно, доколку е дадено во
свесна состојба на болниот И доколку тој тоа лично го бара. Постојат низа на механизми со кои
се исклучува можна злоупотреба. Правото на достоинствена смрт е предмет на многу
активности на владини И невладини организации во светот кои се трудат да го внесат во
законска регулативе.

Сімавови околу евтаназијата

. Дури од времето на античка грција биле спротиставени сфаќањата. Така Хипократ бил
категорички против и во својата заклетва ги обврзува лекарите и на молба од нивниот пациент
да не го прекратат лекувањето или,пак, да му дадат средство за предизвикување смрт за да не
се мачи повеќе, Платон ,пак, сметал дека лекарот не треба да продолжи да го лекува болниот
чија болест е неизлечива, зошто така само му го продолжува страдањето, болките и несреќата.
А тоа не би користело ни на болниот, ни на државата.

Хегел за евтаназијата зборувал како за вслатка, пријатна и безболна

смрт...г, а Кант ја бранел тезата за вевтаназија со чист разумг.:. Мислењата се разидуваат и по

религиозни, филозофски, хуманистички, .

социјални, правни, медицински и други гледишта.

Теолошки погледи на евтаназијата

. Теолошката наука сфаќањето за животот не го одвојува од сфаќањето за смртта

(христијанство, ислам, будизам...).

Христијаните својот став го постулираат во изреката вне убивајг што може да се сфати и како
впушти да живее... одржи го живототг.Во сите христијански канони стои дека никој нема право
некого да го овласти да убие друга особа. Спопред тоа секоја власт која ќе ја легализира
евтаназијата ги крши божјите закони, како злочин против животот и како повреда на
човековото достоинство. Смртта, според христијанските канони, претставува преод од
овоземниот (привремен) живот и вечниот живот со господа.
Будистите, пак, смртта ја сметаат како божји дар, како почеток на задгробниот живот (затоа и
тие не го ценат баш многу животот и не се плашат од смртта). Животот не смее да се одржува
по секоја цена, но не смее и да се уништува.

Бидејќи религиските догми принцип ce неспоиви Индивидуалистичките концепции на

западните демократии, католичката, протестантската и еврејската црква на некој начин и ја
прифаќаат пасивната евтаназија, а со сите сили и понатаму се борат против активната
евтаназија. Дистинкцијата помеѓу овие два облика на евтаназија, според повеќе хуманисти, и
не е многу голема, бидејќи смртта е смрт и после активно убризгување на некоја хемиска
супстанција за прекратување на животот и престанувањето со лекување или исхранување чиј
конечен цел е одново смртта.

CO

Исламот исто така поаѓа од принципите дека господ го створил животот и -- тој има раистисно
право да го одземе па отамутротресе противи на евтаназијата. За него секој човек, од која
било побуда убие друг човек, а тој (убиениот) не е убиец или, пак, не пропагирал раздор во
општеството, ќе се сметаза убиец на човечкиот род.

Медицински погледи на евтаназијата

Барем засега најголемиот процент од здравствените работници се против евтаназијата и не

сакаат да бидат вклучени во тој процес, бидејќи и хипократовата заклетва и целокупната етика
по која ја имаат изградено својата личност не ја прифгаќа ни како етички, ни како морален чин.
Должност на лекарот е да го спасува животот на својот пациент а не да го уништува.

Современата медицина напредокот и на медицинската наука co подобрување на

дијагностиката и терапијата успеа смртта како биолошка неминовност да ја одложи и да и се
спротивстави. Со самиот факт што современата медицина разликува клиничка од биолошка
смрт, прашањето за евтаназијата одново се актуелизира. Прецизната дијагноза на смртта не
претставува само престанување на дишењето и работата на срцето, туку и непостоење на
специфичните мозочни бранови, кои се најпрецизни и последни индикатори на животот. Но
мозочната критериуми не значи и крај на борбата за животот. смрт, по многу

Лекарот е должен да се бори до последен миг (до природната смрт) за животот на својот
пациент.Тоа е основно начело на медицинската етика и затоа медицината треба да ја отфрли
еутаназијата.

Хуманистички погледи на евтаназијата

Хуманистичката наука поставува прашањето Го за изборот пациентот да се остави да умре во
тешки страдања, или, пак, co евтаназијата да му се прекратат болките и мачењето кое нема
никакви атрибути на квалитет. Кои се границите до кои може да се оди и да се толерира
страдањето и болката, ако не постојат никакви шанси се преживување? Ако желбата на
пациентот да живи треба да се почитува ол сите аспекти, дали, пак, треба да се игнорира
неговата желба да умре? Дали
Аргументите одат и до критериумите за живот и смрт, односно кои се тие последни мигови на
животот, кој ќе ги постави тие критериуми, кој ке ja даде наредбата да се престане со
лекувањето (пасивна еутаназија) или пак, да му се убризга хемиска супстанција која ќе
предизвика смрт (активна евтаназија)?

Мошне дискутабилни морални дилеми, па од таму сретнуваме мислења дека е оправдана

пасивната евтаназија во случај на тешки неизлечиви забслування, пропратени со сиячи
физички и душевнистрадта а мислел дека никој нема право да ја изрече конечната осуда некој
пациент да се прати во иреверзибилноста на смртта. Постојат ли (барем теоретски) можности
дека можеби утредента после евтаназијата медицината ќе излезе со некое значајно тераписко
откритие за таа болест?Постојат ли можности еден ден имунолошкиот систем на болниот да
проработи со сета пареа и да ја совлада болеста?

. Едно од етичките начела недвосмислено ја осудува евтаназијата и укажува на потреба од

активно залагање на здравствениот рабоник за олеснување на физичките и психичките
стдарања на болниот, како и за борба за зачување на животот на својот пациент со сите
средства кои се научно прифатени од современата медицина.

Постои ли опасност за можна човечка процена? Постои ли можност веќе утредента да се

пронајде нов лек за таа болест?

. Постои ли можност за злоупотреба за секакви (најчесто политички) цели? Може ли

критериумите да се прошират и на хендикепираните луѓе?

Се нарушуваат ли темелите во односите лекар- пациент, втемелени на

сите декларации и повелби?

Дали молбата на бол;ниот може да биде субјективна (во депресивна состојба)? Кога ќе помине
кризата со болките многу болни веќе не сакаат да умрат и бараат да се продолжи со
лекувањето.

. Постои ли подобар пример за злоупотреба од декретот на Хитлер, кој под мотото на

евтаназијата за време на Втората световна војна за неколку години усмртил над 275.000 луѓе
(според Судот во Нинберг) по процена на неговата комисија дека се неизлечиви болни, а со
политичка цел прочистување на расата?

Во 1935 год. национал-социјалистичката партија на Германија под водство на Адолф Хитлер,

донесува одлука да неизлечивите ментални болни во т.н. еутаназиски програм, кој е изведен
ce четири години подоцна врз илјадници душевни болни, задушувајќи ги со плин. Специјална
група ги одбирала пациентите, кои се носеле во друга изведе еутаназија врз специјална
установа каде се докрајчувал животот, со цел да се прочисти ариевската paca. Се рачуна дека
еутаназискиот програм бил изведен над сто илјата пациенти.

После германската окупација на Словенија од психијатриската болница во Цеље однесени се

со автобуси над 400 болни во Германија каде е извршена евтаназијата. Четрнаесет дена
подоцна нивните семејства добиле од германските власти потврда за смртта на нивниот член
на семејството. во во Гррманија актаназиј биле убиени околу 275.000 луѓе... тука за пост от
Многу етички контраверзи околу евтаназијата се вртат околу окосницата
право на живот. Право на живот од етички аспекти Правото на живот е фундаментално
човеково право по кое човекот е должен да не прави некои работи кои би можеле да
предизвикаат смрт. Иако тое право е фундаментално, по Меки и не е апсолутно, бидејќи
барем засега војните и револуциите не можат да се избегнат. А и одредени ризични професии
како рударството, мостоградбите, автомобилските трки и брзото возење, се за некого личен
предизвик и динствена можност за материјална егзистенција. А смртната казна може.Зошто
унапред планираната казна насилство на човечките чувства и таа не може да се оправда ни со
објаснувањето со смрт преставува посебно дека таа е моќно одвраќање од криминал и
убиства на недолжни луѓе. Неограничувањето на брзините на автопатиштата (на пример) на
скромни 40 км на саат свесно манипулираат со ризиците на смртта, со предностите на другите
вредности (брзо стигнув ање до целта, задоволство на побрзите брзини и сл.).

Филозофите велат дека правото на живот само по себе го носи и правото на смрт, макар и тоа
не е апсолутно. Луѓето имаат право кога не го прифаќаат самоубиството како решение на
сопствените духовни и (или) материјални проблеми. Но по Меки нема ништо лошо и ако се
помогне во остварувањето на едно добро осмислено самоубиство, кое има необориви докази
во оправданоста. Истиот принцип важи и за евтаназијата во ситуација кога човекот навистина
сака и бара да му се допушти да го оконча животот, од некои разбирливи причини. Но многу е
потешко ако тоа е претпоставена желба на човекот, па од таму и претпоставките за и против да
се помогне би требало да бидат многу издржани. Но ако човекот се одржува во полуживот со
мош на разни медицински помагала или пофторени операции, таквиот живот очито нема
никаква смисла и вредност за него, сосема би било исправно да се пушти да умре. Значи овиа
контраверзи треба да се посмартаат низ конкретните вредности, права и диспозиции кои ги
опфаќаат

Право на абортус

Правото на абортусот, односно ДА или НЕ за абортусот е второто контраверзно етичко

прашање. Се мисли дека постојат три главни причини кои го одобруваат легалниот абортус: да
го отклони ризикот по живот на мајчиното здравје и живот: ако постои објективен доказ дека
фетусот страда од некоја болест, трајно оштетување на органите од некоја конгенитална
малформација (правото на абортус би било во секое време на бременоста, односно кога со
сигурност ќе се дијагностицира болеста на фетусот. Се мисли дека тоа би било желба и интерес
и на роденото дете) и ако мајката не го сака детето кое е зачнато со силување. Противниците
на абортусот најчесто се држат до верувањето дека неродентото дете е човечко суштество,
личност која на некој е чосто голствени прора се тесаш абортусот би бил убиство. Но гays ако се
работи за касна бременост, бидејќи во раната бременост животот сеуште не постои и предност
има мајчиното право на владее со сопственото тело. Ова ги отвара дилемите и контраверзите
од кога новородената фетусот па и новороденото да се посматра како личност? Многу
наведуваат од кога детето ќе стане свесно за себе и за околината. Прашањата се
испреплетуваат и со евтаназијата во раниот детски развиток, кога болеста на новороденото ќе
го загрози правото на квалитетен живот, а детето сеуште не е свесно да ја изрази својата желба
за смрт, што е основниот постулат околу кој се одвиваат контраверзите за евтаназијата.

Социолошки аспекти на евтаназијата

Социолошката наука се обидува евтаназијата да ја вметне меѓу социолошкиот, културниот,

политичкиот и економскиот контекст. Во последно време се намножуваат социолошките
истражувања околу евтаназијата и ставот на јавноста околу животот и смртта, ситуациите кои и
претходат на смртта а кои се поврзани со неизлечиви заболувања кои предизвикуваат силни
физички и душевни страдања. Интересно е дека истражувањата покажуваат дека јавноста е
подлена меѓу за и против евтаназијата, но медицинските работници во највисок процент
(некаде и до 100%) се против нејзината легализација. И ниеден здравствен работник не би
сакал тој да учествува во донесувањето на одлуката!

Од ден на ден е се побитна улогата на јавното мислење за проблемите на евтаназијата.

Новинарската фела најчесто се залага за максимална борба за очувување на животот и таа
нема баш многу разбирања за економските потешкотии на општеството во однос на оние
заболувања кои бараат огромни материјални средства за лекување, а чија конечна прогноза
сепак е инфаустна. Дилемите одма се наметнуваат и за нив веќе отворено се полемизира:
вреди ли да се потрошат огромни средства за пациент каде терапијата само му го продолжува
неквалитетниот живот пропратен со физички и душевни страдања, а потоа да не достасуваат
средства за вакцини или пак некои други поскапи лекови кои навистина можат да го спречат
или,пак, да го совладаат заболувањето?

Правото и евтаназијата

Правниот аспект поврзан со евтаназијата најчесто е сведен на проблемот на одговорноста за

одлуките кои се во граничните подрачја за животот и смртта на пациентот. Сите закони поаѓаат
од основниот постулат основно човеково право е правото на живот и тоа право е апсолутно,
природно и неотуѓиво, односно право над сите права.

Евтаназијата поаѓа од концепцијата за правото на квалитетен живот, од која произлегува и

правото на смрт со прекинување на животот во ситуации кога неговото продолжување
постанува бесмислено нарушува човековото дОСТОИНСТВО. И

Го

Реализацијата на правото на смрт не може од правен аспект да постане нечија должност,

односно никој нема право да му нареди на лекарот да донесе одлука за прекинување на
животот на својот пациент и таа можност не е предвидена со ниедна работна обврска.

Државата е обврзана да го штити животот на своите граѓани, па вољата на некого да умре не е

обврска и на државата..

Ставови против евтаназијата

Ставовите кои се против евтаназијата би можело да се сумираат во неколку точки:

Евтаназијата е спротивна на сите етички, хуманистички, медицински деонтолошки принципи;

Со евтаназијата се крши шестата божја заповест- не убивај!

Страв од злоупотреба што ја афирмира недовербата во моралната и етичката доследност на

лекарот; Евтаназијата е во спротивност со основните ставови на медицинаката

етика која бара од лекарот да го почитува животот на својот пациент; Дали може лекарот, врз
основа на својата совест и своето знаење, мирно, неизлечивиот болен да го прати во смрт? .

По кои начела лекарот ќе се натера да потпише смртна пресуда на својот болен, и покрај сите
оправдани околности? Тој цел живот учел и се колнел дека ќе се бори за животот на болниот, а
не и да убива?
. Смеат ли да се потценат имунолошките сили на болниот кои усеале до победат многу т.н.
неизлечиви болести;

Поимот на неизлечива болест е релативен. Тоа што денеска е неизлечиво, утре не е, бидејќи
со секој ден доаѓаат нови медицински откритија.

Денешната медицина има моќни средства против страдањето и болките (сефативи,

аналгетици, наркотци)

ДА за евтаназијата:

Дали човекот заслужува мизерен, недостоинстрвен, неправден И незаслужен крај на својот

живот?

Појмовни разграничувања на евтаназијата

Се разликуваат неколку видови на евтаназија.

1. Активна евтаназија, каде директно, со активна помош се помага во умирањето ( апликација

на одредени хемиски супстанции кои предизвикуваат брза и безболна смрт;

2. Пасивна евтаназија (ортотаназија), каде не се продолжува со

медицинскиот третман или со артефиициелната исхрана (средства кои му

го продолжуваат животот), со што се помага на болниот да умре со

природна смрт ( се прекинува со вештачкото исхранување, се исклучува од

респираторна машина, прерано се испушта од болничколекување и сл.);

3. Доброволна евтаназија, каде евтаназијата се врши на барање на болниот;

4. Недоброволна евтаназија, каде евтаназијата се врши на барање на

семејството од болниот, бидејќи тој е во таква душевна или телесна состојба која не му
дозволува да процени за сопствените желби и шанси за живот (некои ментални растројства,
долготрајна кома, олигофренија...); 5.Тестаменска евтаназија, каде болниот претходно, во
здрава состојба,

преку тестамент ги обврзал своите домашни во случај да се разболи од

некоја тешка и неизлечива болест, да му се помогне што побргу и полесно

да умре;

. 6.Принудна евтаназија, каде усмртувањето или убрзувањето на умирањето е против желбата

на болниот
7.Мозочна смрт.кога претстанува функцијата на централниот нервен систем, виталните
функции се одржуваат со помош на медицинска техника. Повеќето не ја сметаат за евтаназија,
туку за трхничка постапка во однос на субјектот кој веќе е мртов:

• 8.Тератотаназија, или еугеничко убиство Правни дилеми и консеквенци Во најмногу земји

законот еутаназијата ја третира како кривично

на малформираниот плод.

убиство, каде мотивот се зема како олиснетелна околност. Во норвешкото законодавство се

смета како оправдување доколку таа е

извршена од сожалување.

Во Криивичниот законик на Р.Македонија, во чл.124 кој го третира убиството од благородни

побуди е наведено дека в шој што друг ќе го лиши од живом од благородни побуди ќе се
казни со затвор од 6 месеци до 5 години.г

Треба да се предефинира и од медицинско и од етичка и од правна гледна точка и животот и

смртта и со тоа неприкосновеното право на човекот на живот како најголема вредност која
постои.

. Кои би биле прашањата : дали животот е е голо вегетатирање и преживување без минимален
стандард како квалитет на животот?

Кои се критериумите на тој стандард?

. Како ќе се третира пациентот каде болеста потполно ги уништила сите психички?

. Како да се третира правото на животот на новороденото со тешки конгенитални аномалии?

. Словенскиот психијатар Алферд Шерко во почетоците на минатиот век напишал: ВЕщичка а

норма која ни забранува да убиваме во принци секое живо суштество, не е празна фраза која
може да се менува... Кој е мој кој би бил доволно смел да ја присвои компетенцијата за да
проценува кој живот не е вреден за живеење? Кој може да се сфа и сам за себе?... Знам дека
во живо инското царство не се толерираат дегенерщи и инвалиди, но знам дека човекот
постанал човек дури тогаш кога го отфрлил или се обидел да го отфрли животното од себе...г

За или промив евтаназијата?

Од секогаш за евтаназијата имало (и има) контраверзни мислења: на оние кои се ЗА и на оние

кои се ПРОТИВ овој, за некои хуман, за некои анимален чин..

НЕ на евтаназијата

Поборниците против евтаназијата излегуваат со следниве аргументи: 1. Со евтаназијата се

крши шестата божја заповест која заповеда НЕ УБИВАЈ!

2. Со евтаназијата се крши основното човеково право на живот, кое е

апсолутно, природно и неотуѓиво;

3. Со легализација на евтаназијата се зголемуваат шансите на човечка грешка во процената за
дијагнозата и еволуцијата на болеста.

4. Со легализација на евтаназијата се зголемуваат шансите на можност евтаназијата да се

злоупотреби во некои криминални цели?

Поборниците ЗА ЕВТАНАЗИЈАТА бараат да се редефинира и смртта и процесот на умирање,

како и мигот кога настапува смртта. Смртта е е престанок на животот, па дефиницијата на
смртта е тесно поврзана со дефиницијата на животот..

Религиозните уверувања треба да се почитуваат, но во демократските заедници треба да биде

створено такво законодавство кое мора да дозволи живот за секого, желби.Религиските НО
догми според ВО уверувања и неговите ce неспоиви CO co ИНДИВИДУалистичките концепции
на современата демократија. Па на некој начин и протестантската, католичката и еврејската
црква ја прифаќаат пасивната евтаназија, а изричито се борат против активната. А каква е
моралната разлика измеѓу убризгување на смртоносна инекција и прекинување на
исхранување или оксигенација?

Да, точно е дека со евтаназијата се крши основното човеково право на живот, кое е апсолутно,
природно и неотуѓиво, но што со правото на КВАЛИТЕТЕН ЖИВОТ;Живот неподносливи болки
BO гаснење? Да ли со продолжување ДОСТОИНСТВОТО на индивидуата? на ЖИВОТОТ не и
постепено ce нарушува

Да, со легализација на евтаназијата можат да се зголемат шансите на човечка грешка во

процената за дијагнозата и еволуцијата на болеста, меѓутоа предноста на скратувањето на
маките на пациентот кој постепено и болно умира се поголеми од можноста за грешка.Многу
мал е процентот на луѓето кои би можеле да ја преживеат терминалната фаза на болеста. Или
како што велат. чудата се возможни и во медицината, но во вакви состојби, ослонувањето на
нив, скоро е и нечовечко. Човекот има право на достоинство И при крајот на својот живот кој е
нападнат од неизлечива болест кој со себе носи тешки физички И психички страдања.
ВПравото на избор на смрт исто така човеково право и општеството тоа мора да го
почитуват...вели Деви Парди, во борбата да го заштити својот сопруг од кривично гонење
откако ќе и помогне да отиде во Клиниката Днгнитис во Цирих, која единствено во светот е
специјализирана за доброволна евтаназија. Користејќи неколку законски решенија во
циришкиот кантон, некој бизнисмен

отвара клиниката И профитира од туѓи маки. И тешко болниот има единствено право да
одлучи да продолжи со животот исполнет со измачување, болки и без никаква смисла, во
(аргументите на чекување болеста да и ги болната Деви Парди која успева да ги
венционалните судски органи во Англија. прекине маките помести

Да, со легализација на евтаназијата може да се зголемат шансите на злоупотреба и криминал

(наследство, омраза, освбета), но законот треба строго да ги дефинира условите за евтаназија,
во кои ќе доминира свесната желба на болниот да умре за да му се прекратат маките кои ги
создава неговата болест

Поборниците на евтаназијата во многу земји ги аргументираат своите ставови ДА свтаназијата

за co пременетите социо-економски и културелни прилики во светот, кој повеќе не смее да
биде заробеник на религиозните норми и на влажниотог морал изирање за животот смртта
кога во светот во навидум ирационални и морално неоправдани војни се убиваат илјадници
луѓе во име на некоја вправедна в политика која е во интерес само на моќните кои и ги
започнуваат војните.

. Кога овој процес влегува во својата иреверзибилна фаза, која и покрај медицинската помош,
неминовно води до смрт?

Кои се критериумите за утврдување на овие процеси?

По кои критериуми може да се заклучи дека смртта дефинитивно настапила?

Како заклучок на

Поради непомирливите спротивности помеѓу приврзаниците евтаназијата и нејзините

противници, евтаназијата уште долго време ќе биде актуелна тема на Филозофски,
медицински, етички, социолошки,религиозни па и политички кругови. Самиот акт е мошне
проблематичен и од хуманистички, и од медицински и од правен аспект.

прогноза На Технолошкиот напредок на медицината од една страна која ги зголеми

можностите 38 и општеството од друга прецизна дијагностика, лекување заболувањата и
економските можности на страна,секогаш недоволните економски ресурси кои се одвојуваат
за здравството и големиот економски притисок врз финансиските можности на хроничните
болни кои бараат специјална и мошне скапа нега, од евтаназијата прават вечна морална
дилема која засега нема солуција од која ќе бидат задоволени и двете спротивставени страни.

МЕДИЦИНСКО ПРАВО

Медиицинското право е релативно млада правна дисциплина која со правни норми ги уредува
односите помеѓу пациентите и медиицинските работници, како и медицинската дејност во
целина.Со овие правни норми во име на друштвената заедница, се воспоставува надворешна
контрола над дејкноста на медицинските работници со цел да се заштитат правата и
интересите и на пациентите и на друштвената заедница во целост (П.Каличанин)

Уредувањето на односите меѓу здравстевните работници, пациентите и оп штествената

заедница со некои правни норми има посебно значење

бидејќи: медицинската дејност е од посебно друштвено значење;

во регулацијата на тие релативно доста сложени процеси измеѓу

здравствените работници кои од ден на ден стануваат се помногубројни

медицинската етика се помалку е моќна;

технолошкиот напредок на дијагностичките инструменти и тераписките интервенции ствара

множности за поголеми ризици на пациентите за можни грешки:

се повеќе се манифестира правото на пациентот на самоопределување и самоодлучување кога

е во прашање неговото здравје, со што од корен се пороменија традиционалните односи меѓу
здравствениот работник и неговиот пациент.
Правните норми и етичките правила градат една цврста неделива целина, бидејќи правните
норми се обликувани според етичките правила, а етичките правила се обликувани од правните
норми.
Не држат критиките дека правните норми ствараат недоверба кон здравствениот работник,
бидејќи недовербата кон него го принудува правото да интервенира и во оваа област.
Правните норми кои се однесуваат на здравствените работници це инкорпорирани во уставот,
во кривичното, граѓанското семејното,

право.

трудовото, социјалното управното, меѓународното, процесното Во Уставот многу дефиниции

кои директно или индиректно се поврзани со здравството. Меѓу нив најелементарни се
гарантирањето на слободата и правата на човекот, нивната еднаквост пред законот;
гарантирањето на неповредливост на физичкиот и психижкиот интегритет, неговите приватни
лични права, како и личното достоинство и сигурност.

Во разни правни норми сврстани се законот за пациентот, законот за лекарската комора,

законот за лекари, разни прописи за референтни здравствени установи, медицински
инспекции, закон за трансплантации на човечки органи, ткива и кiлетки, закон за принудна
хоспитализација и принудно лечење на пасихијатриски болни, разни декларации и сл.

ДЕОНТОЛОШ КА ОДГОРВОРНОСТ НА ЛЕКАРОТ

Кривична одговорност

Кривичната одговорност на лекарот е нотирана во Законот за кривично дело. чл.7 од КЗ на

Р.Македонија кој гласи:

Кривично дело е противправно дело што со закон е определено како

кривично дело и чии обележја се определени со закон. Елементи на кривичното дело се

општествената опасност на делото и противправност на делото.

Општествено опасно дело е она дело кое доведува до загрозување или нарушување на со
закон заштитените вредности и добра, противправно е тогаш кога е нанесено против нормите
содржани во правните прописи и кога во КЗ е предвидено како општествено опасно.

Кривична одговорност постои ако сторителот епресметлив и кривичното

дело го сторил со умисла или од небрежност.

Најчеста кривична одговорност на лекарот е несовесно лекување на болниот, неукажување на

лекарска помош, неукажување хитна помош, самоволно лекување, вршење на недозволен
абортус, евтаназија, издавање на лекарска тајна; издавање на лажно лекарско уверење,
свесно давање на лажен исказ при вештачење, вршење на пластични операции во
социолошки,религиозни па и политички кругови. Самиот акт е мошне проблематичен и од
хуманистички, и од медицински и од правен аспект.

прогноза на од друга Технолошкиот напредок на медицината од една страна која ги зголеми

можностите за заболувањата и прецизна дијагностика, лекување економските МОЖНОСТИ на
и општеството страна,секогаш недоволните економски ресурси кои се одвојуваат за
здравството и големиот економски притисок врз финансиските можности на хроничните болни
кои бараат специјална и мошне скапа нега, од евтаназијата прават вечна морална дилема која
засега нема солуција од која ќе бидат задоволени и двете спротивставени страни.

МЕДИЦИНСКО ПРАВО

Медиицинското право е релативно млада правна дисциплина која со правни норми ги уредува
односите помеѓу пациентите и медиицинските работници, како и медицинската дејност во
целина. Со овие правни норми Во име на друштвената заедница, се воспоставува надворешна
контрола над дејкноста на медицинските работници со цел да се заштитат правата и
интересите и на пациентите и на друштвената заедница во целост (П.Каличанин)

Уредувањето на односите меѓу здравстевните работници, пациентите и оп штествената

заедница со некои правни норми има посебно значење бидејќи:

медицинската дејност е од посебно друштвено значење;

во регулацијата на тие релативно доста сложени процеси измеѓу

здравствените работници кои од ден на ден стануваат се помногубројни

медицинската етика се помалку е моќна;

технолошкиот напредок на дијагностичките инструменти и тераписките интервенции ствара

множности за поголеми ризици на пациентите за можни грешки;

. се повеќе се манифестира правото на пациентот на самоопределување и самоодлучување

кога е во прашање неговото здравје, со што од корен се пороменија традиционалните односи
меѓу здравствениот работник и неговиот пациент.

Правните норми и етичките правила градат една цврста неделива целина, бидејќи правните
норми се обликувани според етичките правила, а етичките правила се обликувани од правните
норми.
Не држат критиките дека правните норми ствараат недоверба кон здравствениот работник,
бидејќи недовербата кон него го принудува правото да интервенира и во оваа област.
Правните норми кои се однесуваат на здравствените работници це инкорпорирани во уставот,
во кривичното, граѓанското семејното.

трудовото, социјалното управното, меѓународного процесното право. Во Уставот многу

дефиницин кон директно или индиректно се поврзани со здравството. Меѓу нив
најелементарни се гарантирањето на слободата и правата на човекот, нивната еднаквост пред
законот; гарантирањето на неповредливост на физичкиот и психижкиот интегритет, неговите
приватни и лични права, како личното достоинство и сигурност.

Во разни правни норми сврстани се законот за пациентот. законот за лекарската комора,

законот за лекари, разни прописи за референтни здравствени установи, медицински
инспекции, закон за трансплантации на човечки органи, ткива и кјлетки, закон за принудна
хоспитализација принудно лечење на пасихијатриски болни, разни декларации и сл.

ДЕОНТОЛОШКА ОДГОРВОРНОСТ НА ЛЕКАРОТ

Кривична одговорност

Кривичната одговорност на лекарот е нотирана во Законот за кривично дело, чл.7 од КЗ на

Р.Македонија кој гласи:

Кривично дело е противправно дело шмо со закон е определено како кривично дело и чии
обележја се определени со закон.

Елементи на кривичното дело се општествената опасност на делото и

противправност на делото.

Општествено опасно дело е она дело кое доведува до загрозување или нарушување на со
закон заштитените вредности и добра, противправно е тогаш кога с нанесено против нормите
содржани во правните прописи и кога во КЗ е предвидено како општествено опасно.

Кривична одговорност постои ако сторителот епресметлив и кривичното дело го сторил со

умисла или од небрежност.

Најчеста кривична одговорност на лекарот е несовесно лекување на болниот, неукажување на

лекарска помош, неукажување на хитна помош, самоволно лекување, вршење на недозволен
абортус, евтаназија, издавање на лекарска тајна; издавање на лажно лекарско уверење,
свесно давање на лажен исказ при вештачење, вршење на пластични операции во .

криминални цели, вршење на воени злочини и геноцид во вид на биолошки експерименти на

луѓе или стерилизација. Основен елемент за постоење кривично дело несовесно лекување е
умисла

и небрежност кај лекарот. Умислата бара свесност за делото и сакање делото да се изврши

Сторителот треба да е свестен дека со стореното дело настапува штетна последица за

поединецот. Небрежноста, пак, може да биде свесна или несвесна.

Кај свесната небрежност лекарот знаел дека би можело да настапат штетни последици кај
пациентот, но верувал до нив нема да дојде, или, ако тие настанат, ќе може да ги отстрани.
Најчесто свесната небрежност се прави од лакомисленост, самоувреност, непретпазливост и
непостапување според начелата на медицинската наука и актуелните медицински доктрини.

Несвесната небрежност најчесто е поради немарност или невнимателност на лекарот.Тоа е

пропуст кој разумен и претпазлив човек тешко би можел да го направи.Кај нејзе не постои
свесност за настанување на можни последици, иако лекарот е обврзан да биде свесен
настанување на последици. Bo за можноста на нашиоит кривичен закон професионалната
небрежност не преставува посебно кривично дело, но се смета за тежок облик на небрежност.

Несовесното лекување може да биде поради:

1. примена на неподобрни средства за лекување или начин на 2. недостаток на хигиенски

мерки во работата на лекарот;

3. несовесно укажување на помош, заради површност, хат, неспретност. Кривично одговара

само ако поради нарушување на здравјето на болниот. ова мание и дошло до
4. Во ,,Хипократовата збирка“ пронајдена во библиотеките во Александрија

пишувал за анатомијата, клиничките предмети, болестите кај децата и жените, прогнози за

болестите, третман на некој болести.

5. Тој прв пишувал за лекарските должности, односно за лекарската етика, која подоцна се
наоѓа во Хипократова заклетва..

6. Од тоа време потекнува и мислата: в само добар човек може да биде и добар лекарг,
влекарот е мислител равен на боговитег, в добриот лекар треба да биде и добар филозофг,
вуметнста е долга а животот кратокг (арс лонга, вита бревис), што значи дека лекарската
одлука е многу тешка. па ако донесена непромислено, брзо, може да има фатални
последици.... обврските на лекарот кон своите ученици и обврските на учениците кон 7.
Хипократовата заклетва за поделил на 2 дела: во првиот дел пишувал за него, додека во
вториот дел ги обврзува ескулапите да препишуваат третмани во добротворни цели, да
нанесува штета ни на луѓето, ни на општеството да живее примерен живот.

Во некои суштински делови Хипократовата заклетва вредноста и до денеска Интересно е дека

во заклетвата се забранува евтаназијата и абортусот, иако ги зачувала постапки не биле
забранети. Сепак тие биле забранети да ги извршува според старогрчките сфаќања овие само
лекарот, бидејќи според заклетвата тој треба да зачувување на животот. Во суштина таа се
засновала на принципи, во кои отскокнувале 4 принципи кои се основни и на современите
морално стички лекларации, како што е. Жечевска тадекларација: бори за

Нејзините основни принципи се дел и од најсовремените кодекси и декларации, како што е

Женевска тадекларација. Се базира врз следните 4 принципи:

1. добротворност (хуманост),

2. праведност,

3. почитување на личноста на болниот и

4. почитување на животот.

2. Хипократовата заклетва почнува со заклетвата: в Се колнам со Аполон, со лекарот Асклепие

и Хигијеј и со сите богови и божици, дека со сите свои сили и со својата совест ќе се држам до
оваа заклетва и овие обврски...

3. Таа е строго индивидуалистичка. Се споменуваат само две обврски према болниот и према
колегите.И недостасува однос кон друштвената заедница.

4. Најголемиот дел од нејзе и денеска е актуелен и современ. Во нејзе се насетуваат

зачетоците на светиот принцип на лекарскиот позив: примум нон ноцере и енергичниот однос
против еутаназијата и кон сочувањето на лекарската тајна

Хипократовата заклетва ги содржи етичките принципи од трајна вредност за медицината, а тоа

се принципите да чиниш добро и принципот да го почитуваш животот и да ја почитуваш
личноста на болниот. А сепак тоа се основните принципи на медицинската етика и денеска.
6. Лекарот треба со сета сила, совест и умсење да се залага за добробит на болниот, и со
лекувањето да не му нанесе штета и неправда.