Pakikipaglaban para sa Wikang Filipino
Corazon Aquino ang
Kabanata 1: Ang Pagtataguyod ng Wikang
Pambansa
Ang Papel ng Alyansa ng mga
Tagapagtaguyod
ng Wika
 Tagapagtanggol ng Wikang Filipino
(Tanggol Wika)
 Pambansang Samahan sa Linggwistika at
Literaturang Filipino (PSLLF)
- magkabalikat sa paggigiit na manatili ang
Filipino bilang sabjek at wikang panturo
sa antas tersyarya.
 HUNYO 21, 2014 - Panahon nang itatag
ang Tanggol Wika
Dahilan: Ang kawalang-aksyon ng CHEd
at upang patatagin ang boses ng mga
nagtatanggol sa wika na ang pawang
miyembro ay mga guro mula sa iba’t ibang
unibersidad gaya ng mga sumusunod;
Mga Panawagan ng Tanggol Wika
1. Panatilihin ang pagtuturo ng asignaturang
Filipino sa bagong General Education
Curriculum (GEC) sa kolehiyo;
2. Rebisahin ng CHEd Memo Order 20,
Series of 2013;
3. Gamitin ang wikang Filipino sa pagtuturo ng
iba’t ibang asignatura; at
4. Isulong ang makabayang edukasyon.
Preserbasyon ng Wikang Tagalog sa Panahon
ng Kolonyalismo Tungo sa Wikang Filipino
 Nanatiling TAGALOG ang ginamit sa
panahon ng propagandista at saligang
batas ng Biak na Bato noong 1896.
 Ginamit naman ni Roberto Anonuevo sa
akdang “Tula, Wika at Nasyonalismo”
upang manatili sa puso at damdamin ng
mga Pilipino ang Tagalog.
 Isinulat naman ni Jose Corazon de
Jesus ang “Imperyalismo” na
nagtanggol ng wikang katutubo at
tinuligsa ang banyaga.
“Naging mahalaga ang gampanin
ng mga akdang ito ang pagmamahal sa
WIKANG TAGALOG.”
 Itinatag ni Pang. Manuel L. Quezon ang
Surian ng Wikang Pambansa.
Isinulong niya ang pagtuturo ng
Tagalog sa publiko at pribadong
paaralan.
 Ingles naman ang wikang gamit sa
pahayagan at telebisyon sa panahon ni
Pang. Ferdinand E. Marcos.
 Itinakda ni Pang.
Atrikulo 14, Sek. 6 ng 1987
Konstitusyon.
SALIGANG BATAS NG 1987
 Sek. 6. Ang Wikang Pambansa ng Pilipinas
ay FILIPINO. Samantalang nililinang,
pagyabungin at pagyamanin.
“Dapat magsagawa ng mga
hakbangin ang pamahalaan upang
puspusang itaguyod ang paggamit ng
FILIPINO bilang
wikang opisyal at wika ng pagtuturo
sa sistemang pang-edukasyon.”
 Sek. 7. Ukol sa layunin ng komunikasyon at
pagtuturo, ang mga wikang opisyal ng
Pilipinas ay FILIPINO.
 Sek. 8. Ang Konstitusyong ito ay dapat
ipahayag sa Filipino at Ingles.
 Sek. 9. Dapat magtatag ang Kongreso ng
isang Komisyon ng wikang pambansa na
binubuo ng iba’t-ibang kinatawan mula sa
iba’t-ibang rehiyon.
FILIPINO (1987)
Pilipino (1959) Tag alog (1896)
Inatas ni Pang. Gloria Macapagal-Arroyo
ang Executive Order 210 na Ingles ang wikang
panturo.
 Ginamit naman ni Pang. Benigno Aquino
ang Filipino sa pangangampanya,
talumpati, inagurasyon at SONA.
 Naging instrumento ito ni Pang. Rodrigo
Duterte sa social media at pagpapalaganap
ng impormasyon.
BARAYTI NG WIKA
Ang BARAYTI ay nangangahulugang
pagiging uri, kalagayan o kalidad ng pagiging
iba-iba o pagkakaroon ng dibersidad.
Ayon kay Bikerton (1975), ang wika ay
maaaring magbago sa bawat panahon ngunit
lagging nakikita ang kaantasan.
Binanggit ni Hudson ang barayti ng wika
na isang set ng mga terminolohiyang may
pare-parehong distinksiyon.
Ayon din kay Consuelo Paz (1993)
HINDI NAIIWASAN ang pagbabago ng wika
dahil buhay ito.
1. YUNIBERSAL LINGGWA FRANKA
 Wikang sinasalita nang nakararaming
tao sa daigdig. Sa kasalukuyan, may
tatlong namamayaning wika sa daigdig.
2. PAMBANSANG LINGGWA FRANKA
M
1|Page
  Wikang sinasalita o ginagamit sa isang Pupunta ako sa bank upang i-check ang
bansa. FILIPINO ang wikang pambansa aking akawnt.
sa utos ng Artikulo 14, Seksyon 6 at 7 ENGALOG:
ng 1987 Konstitusyon.
 Nagkaroon ng iba’t ibang pagkakagamit I will go to bank na to check my akwant.
ng wikang Filipino ang Ilokano, Bisaya 3.3 Bertaglish – pinagsama-samang
at Muslim. bernakular, Tagalog at English.
2.1. Purong Tagalog o Puristik Tagalog
 Lumilikha ng mga salita sa halip ng 3. REHIYONAL LINGGWA FRANKA
manghiram sa ibang wika upang  karaniwang wika sa rehiyong may iba’t-
mapaigting ang pagiging makabayan. ibang wikang sinasalita.
 Salipawpaw (sa halip na eroplano) 4. DAYALEK
 Buntala (sa halip na mundo)  baryant o uri ng wikang sinasalita sa
 Bilnuran (sa halip na matematika) isang tiyak geograpikal na lokasyon.
 Mathematics – SIPNAYAN
 Arithmetic – BILNURAN Halimbawa:
 Science – AGHAM PAMPANGA
 Statistics – PALAUTATAN Kapampangan Baculud
 Calendar – TALAARAWAN Kapampangan Mexicu
Kapmapangan Angeles
 Dictionary – TALAHULUGAN
 Email – SULATRONIKO 5. REHIYONAL NA DAYALEK
 Browser PANGHINAIN  Wikang ginagamit sa isang lugar at
 Charger – PANTABLAY rehiyon sa loob ng maraming taon.
 Website – POOK-SAPOT
 Telephone – HATINIG Halimbawa:
 Washroom – PALIKURAN TAGALOG
 Adam’s Apple - LALAGUKAN Tagalog Batanggas
Tagalog Bulakan
 Kumain ka na? = Nakain ka na?
Tagalog Pampanga
Maliban sa paglikha ng bagong salita,
ipinahihintulot ba ang pag-eksperimento sa 6. SOSYAL NA DAYALEK
pagrereispeling ng mga bagong hiram na  pagkakaiba ng paggamit ng isang wika
salita? batay sa antas ng pamumuhay.
 Sagot: Oo, pinahihintulutan ito.  Kapansin-pansin ito sa pananalita ng
Sanggunian: Binagong Ortograpiya ng masang Pilipino batay sa antas sa
Komisyon sa Wikang Filipino, 2013. lipunan.
Halimbawa 7. IDYOLEK
Kailan hindi maaaring ang reispeling?  indibidwal na paggamit ng isang tao sa
1. Kapag kakatwa ang anyo sa Filipino. isang wika. “Anak paki-explain! Labyu” –
2. Kapag naging mas mahirap basahin. Donya Ina
3. Kapag nasira ang kabuluhang kultural. “At walang makakapigil samen.” –
4. Kapag higit ng popular ang anyo sa Pabebe Girls
orihinal. “Hindi namin kayo tatantanan!”-
5. Kapag lumikha ng kaguluhan ang Mike Enriquez
bagong anyo 8. REGISTER NA WIKA
 “pulis” (police)  Pagkakaiba ng gamit ng salita batay sa
 “istambay (stand by) propesyong kinabibilangan.
 “iskedyul” (schedule) 9. BALBAL o IMBENSYONG SALITA
 “bilding” (building)  Mga salitang nabuo sa layuning hindi
 “onlayn” (online) maintindihan ng hindi nila kauri ang
 “graweyt” (graduate) pananalita.
 “kompyuter” (computer)
 “pisbol” (fishball) EDUKASYONG PILIPINO: PARA KANINO?

2.2 Taglish at Engalog CHED Memo at Internasyunalisasyon

TAGLISH: “A lot of the work on the general

education curriculum was parallel to the work
on K12… after the 12th year they would be
presumably BETTER EQUIPPED FOR THE
2|Page
JOBS out there. So, they would NOT HAVE
TO GO TO COLLEGE ANYMORE.”
- Patricia Licuanan, Ph.D
CHED, Chairperson
Mga dahilan ng pagsusulong ng K12
 INTERNATIONAL STANDARDS
pag-aangkop ng sistemang pang-
edukasyon ng Pilipinas sa ibang bansa.
pagkakaroon ng karagdagang 2 taon sa
10 years ng Basic Education sa Pilipinas.
 FREE FLOW OF LABOR
Nangangahulugang “Labor Mobility” o
ang pagpapadulas at pagpapabilis ng
paghahanap ng trabaho ng mga Pilipino.
 ASEAN INTEGRATION
Isinusulong ang K12 maging sa
konteksto ng ASEAN na kung saan, 12 taon
din daw ang kailangan para sa Basic
Education.
Taglay nito ang “Harmonization” o
pagiging isa ng sistemang pang-edukasyon sa
mga karatig bansa.
Bakit pinupuna ang pagpapatupad ng K-12
 MATAAS NA LABOR EXPORTER
Ayon sa International Labor Organization,
ang Pilipinas ang #2 sa pinakamaraming
ipinapadalang manggagawa sa ibang bansa
kaya’t hindi na kinakailangan ang K12.
 PAGTAAS NG DROPOUT RATE
Sa Southeast Asia, isa ang may
pinakamataas na dropout rate na 6.8 sa antas
Elementarya. Nangangamba na baka mas
marami pa ang hindi makapagtapos ng
hayskul.
 PAGPOKUS SA TECHVOC
Ayon kay Ramon Guillermo ng UP ay
pinangangambahan nila ang
 Pagbibigay pokus sa TechVoc.
Pinaliliit nito ang posibilidad at aksesibilidad
na makapagtapos ng kolehiyo ang mga mag-
aaral.
Tila aasa lamang ang Pilipinas sa mga
trabahong mula sa ibang bansa.
 KAWALANG SUBSIDIYA
Sa K12 maaaring mabanat ang mga dati ng
problema sa sistemang pang-edukasyon tulad
ng kakulangan sa aklat at silid-aralan, suporta
sa mga guro at mag-aaral at iba pa.
“Dapat makapagtapos ang 100% ng ating
mga kabataan sa Basic Education, dahil iyan
talaga ang hinihingi ng pag-unlad ng isang
bansa.”
- Ramon Guillermo, Ph.D
CHED Memo no. 20 s. 2013
 Nagtatakda ng bagong General Education
kurikulum sa mga pamantasan at
unibersidad sa Pilipinas.
 Mula sa 63 units noon na GE ay 36 units na
lamang ngayon dahil umano sa K12
Kurikulum.
 Magdudulot ito ng pagkawala ng kagyat na
trabaho sa mga guro.
 Wala ng magpapatuloy ng mataas na lebel
ng pananaliksik sa Filipino.
 AKADEMIKONG DISIPLINA ang Filipino at
hindi lamang asignatura.
 Wala itong asignaturang Filipino na
“required” sa mga unibersidad.
 Hindi na magiging malay na bahagi ang
Filipino ng mga mag-aaral sa antas
kolehiyo.
 Maaari itong magdulot ng pagsasara ng
mga departamentong Filipino
 Maaaring mapatay ng CHED Memo ang
Intelektuwalisasyon ng Filipino o ang tuloy-
tuloy na pagsulong at pag-unlad nito
 Hindi ginagalang ang naabot ng Filipino sa
Siyentipiko at Akademikong pag-aaral.
 Ang Filipino bilang isang wika ay simbolo
ng pagkabansa.
Napansing nakatuon ang ganitong
hakbangin sa edukasyon sa Pilipinas sa mga
hinahanap ng mga foreign corporation. Mas
nakatuon sa pangangailangan ng mga
dayuhang bansa.
“Obligasyon ng Aquino Administration sa
ilalim ng konstitusyon na ipalaganap, itaguyod
at paunlarin ang Filipino bilang pambansang
wika at wikang panturo.”
- Antonio Tinio
GAWAING PANGKOMUNIKASYON NG MGA
PILIPINO
ESENSYAL NG KOMUNIKASYON
Esensyal ang kakayahan sa mahusay
na komunikasyon sa lahat ng tao at sa pang-
araw-araw na pamumuhay ng bawat isa.
Mahalaga ito sa mga ordinaryong mamamayan
at higit itong mahalaga sa mga propesyunal sa
pagganap sa kanilang trabaho.
(Bernales, 2016)
ETIMOLOHIYA
Komunikasyon – communis (latin) o
common (English) o karaniwan (Filipino)
 Louis Allen (1958)
Ito ay kabuuang ginagawa ng tao kung
nais niyang lumikha ng unawaan sa isip ng iba
na kinasasangkutan ng patuloy na pakikipag-
usap, pakikinig at pag-unawa.
 Keith Davis (1967)
3|Page
 Ang komunikasyon ay isang proseso ng Si Dell Hymes ay bumuo ng daglat na
pagpapasa at pag-unawa sa impormasyon S.P.E.A.K.I.N.G. upang mapadali ang
mula sa isang tao patungo sa kanyang kapwa paghubog ng komunikasyon.
 Birvenu (1987)
Ang komunikasyon ay isang proseso ng Setting Saan mag-uusap?
pagpapasa ng nararamdaman, ugali, Participants Sino ang kausap?
kaalaman, paniniwala at ideya sa pagitan ng Ends Ano ang layunin sa pag-uusap?
mga nabubuhay na nilalang. Act of Sequence Paano tatakbo ang usapan?
 Keyton (2011) Keys Pormal ba o impormal ang usapan?
Ang komunikasyon ay isang Instrumentalities Ano ang midyum ng usapan?
pagkakaunawaan sa pagitan ng mga kalahok
Norms Ano ang paksa ng usapan?
sa prosesong ito.
Genre Ano ang uri ng pagpapahayag?
Mga Dahilan ng Pakikipagkomunikasyon
1. Pangangailangan upang makilala ang sarili ANTAS NG KOMUNIKASYON
2. Pangangailangang makisalamuha o
1. INTERPERSONAL
makihalubilo
Komunikasyon na nagaganap sa
3. Pangangailangang praktikal
pagitan ng dalawa o mahigit pang mga tao,
o sa isang tao at isang maliit na pangkat
TIPO NG KOMUNIKASYON
(tagapagsalita at tagapakinig)
a. Pormal at impormal na komunikasyon.
  Ang pormalidad at impormalidad ng
komunikasyon ay maaaring tayain batay sa
ekspektasyon sa magaganap na proseso at sa 2. INTRAPERSONAL
kung sino-sino at paano maisasagawa ang Komunikasyong pansarili, nagaganap sa
prosesong ito. isang indibidwal lamang na mapapansin sa
b. Berbal at ‘di-berbal na komunikasyon kanyang pagmumuni-muni, pag-iisip,
  Berbal – ginagamitan ng salita ( sa mga meditasyon at sariling pagdedesisyon.
rally – mga nakasulat sa banner) 3. PANG-ORGANISASYON
  Di-berbal – di ginagamitan ng salita Ang ganitong uri ng komunikasyon ay
gaya ng senyas, ng pagtaas ng kamao, nagaganap sa loob ng samahan nang
pagkakapit-bisig at iba pa. organisado at nakatutok sa isang hangarin o
ELEMENTO NG KOMUNIKASYON adhikain.
Hindi magiging makabuluhan ang 4. PANGKULTURA
kaalaman sa iyong larangan kung walang Ginagamit ang ganitong uri sa
kakayahang maibagi ito pagtatanghal ng aspekto ng kultura ng mga
1. Tagapaghatid/Tagatanggap kalahok ang pinag-uusapan at ukol antas na
Tumutukoy sa taong kasali sa ito.
komunikasyon. 5. PANGKAUNLARAN
2. Mensahe Ang ganitong uri ay may kinalaman sa
Nilalaman nito ang kaisipan, ideya at aspeto ng buhay ng tao sa industriya,
sentimiyento na nais mapabatid ng ekonomiya o anumang pangkabuhayan at
pinagmulan ng impormasyon pangkaunlaran.
3. Tsanel/Daluyan GAWAING PANKOMUNIKASYON NG MGA
Midyum na dinadaluyan upang upang PILIPINO
maipaabot sa tagatanggap. (sensori o 1. UMPUKAN
institusyunal) Isang gawaing pangkomunikasyon na
4. Fidbak/Tugon kinabibilangan ng dalawa o higit pang kalahok
Sa pamamagitan nito mauunawaan kung saan ang bawat isa ay nagbabahaginan
kung natanggap ba ang mensahe. ng impormasyon
5. Pook/Tagpuan Ayon sa pag-aaral ni Petras (2010), ang
Tumutukoy sa sikolohikal, sosyal, salamyaan ay isang silungan kung saan ang
kultural o pisikal ng kalagayan ng mga Marikenyo,partikular na ang mga
paggaganapan ng komunikasyon. matatanda ay magkakasamang
6. Potensyal na Sagabal nagkukwentuhan, nagsasalo-salo at
 Semantikong Sagabal namamahinga.
 Pisikal na Sagabal 2. TSISMISAN
 Pisyolohikal na Sagabal Mula sa salitang Kastila na “chismes” na
 Sikolohikal na Sagabal tumutukoy sa kaswal na kumbersasyon tungkol
sa buhay na HINDI nangangailangan ng
pahintulot at kumpirmasyon.
4|Page
 3. TALAKAYAN “BAHALA NA!”
Nilinaw niya na ang tsismis ay negatibo at
positibo. Katunayan, binanggit na hindi talaga  (mula sa salitang Bathala na)
ito maiiwasan sapagkat batay sa mga pag-  Nagpapahiwatig ng katapangan sa
aaral, ito ay likas na bahagi ng buhay ng tao. panig ng nagsasalita
-Dr. Frank McAndrew (2008)  Sa ekpresyong ito, mararamdaman din
Mga Halimbawa ng Talakayan na ipinapaubaya sa Diyos kung anuman
Panel Discussion ang magiging resulta ng pangyayari
isang pormat na ginagamit sa isang pulong Ang mga ekspresyong lokal ng mga Pilipino
o kumbersasyon ukol sa paksang ay hindi nawawala. Katunayan, nagkakaroon
pinagkasunduan. din ng ebolusyon o pag-unlad ang mga ito
Simposyum bunga ng pagiging dinamiko wika. Ang mga
isang uri ng pormal na akademikong pagtitipon ekpresyong Diyos ko day at Juice ko Lord na
kung saan ang mga kalahok ay pawang mula sa D’yos ko po! ay ilan sa mga patunay
eksperto sa kani-kanilang larangan. nito.
Lecture-Forum Sa kasalukuyan, karaniwan na ring
isang anyo ng forum na isinasagawa upang maririnig sa mga kabataan ang mga
magbigay ng lektyur sa isang espisipikong ekpresyong gaya ng: Charot; echos; charing; E
paksa. di wow!; Ikaw na!; na kung saan bawat isa ay
4. PAGBABAHAY-BAHAY may sariling kahulugan, paraan ng pagbigkas,
tumutukoy sa pagpapalitan ng kuro-kuro ng gamit at konteksto sa lipunan kung saan sila
mga kalahok. umiiral
Kalimitang tinatalakay ang mga problema -(San Juan, et al., 2019).
na layuning bigyan-solusyon o kaya ay mga PAGPOPROSESO NG IMPORMASYON
patakarang nais ipatupad. PARA SA KOMUNIKASYON
 PULIS
 CENSUS Pananaliksik at Pagpili ng Hanguan
 RELIHIYON
 MISYONG MEDIKAL Napakalaki ng maitutulong nito sa paglinang sa
kasanayang makakuha ng angkop ng
 PRODUKTO
impormasyong maaari nating ibahagi at ang
 TAGA-BARANGAY
tamang paraan ng pagpoproseso nito.
5. PULONG-BAYAN
PANANALIKSIK
Kalimitan itong ginagawa sa mga
sitwasyong nangangailangan ng impormasyon Ang pananaliksik ay isang proseso ng
ang indibidwal o organisasyon ukol sa pangangalap ng mga totoong impormasyon na
kalagayan ng komunidad gamit ang humahantong sa kaalaman.
pagtatanong-tanong bilang metodo.
6. ESKPRESYONG LOKAL HINDI lamang ito sa tesis, disertasyon,
San Juan, et al. (2018) Ang mga papel pantermino o artikulo sa journal.
ekspresyong lokal ay mga salita o pariralang
nasasambit ng mga Pilipino dahil sa bugso ng VIRGILIO ALMARIO
damdamin gaya ng galit, yamot, gulat, Pagsasaliksik - minimithi ang
pagkabigla, pagkataranta, takot, dismaya, tuwa “pagtatamo ng karunungan” na batay sa
o galak. May mga ekspresyon din ng pagbati, masusing “pagsusuri ng ebidensya” at tungo
pagpapasalamat o pagpapalam sa iba’t ibang sa “higit na matatag na direksyon sa pananaw
lugar ng Pilipinas. at pamumuhay ng tao”
Ang ekspresyong lokal ay ang likas at Ayon kay Vizcarra (2003), Ang
ordinaryong wika na naiiba sa anyo at gamit sa pananaliksik ay isang sistematiko, kontrolado,
lohika at iba pang uri ng pilosopiya. empiriko, at kritikal na pag- imbestiga sa
“SUSMARYOSEP!” haypotetikal na pahayag tungkol sa inaakalang
I. (pinaikling Hesus, Maria at Hosep) relasyon o ugnayan ng mga natural na
II. Malimit na marinig sa mga nakatatanda penomenon.
na kanilang nasasambit kapag sila ay
nagulat o nag-aalala. Ito ay siyentipikong proseso ng
III. Sa ekspresyong ito, malalaman na ang pangangalap, pagsusuri, pag- aayos at
mga Pilipino ay humihingi ng tulong sa pagpapakahulugan ng mga datos tungo sa
Diyos (Hesus) gayundin sa Kanyang mga paglutas ng suliranin, pagpapatotoo ng
magulang (Maria at Hosep) prediksyon, at pagpapatunay sa imbensyong
nagawa ng tao.

5|Page
 PAGPILI NG HANGUAN O BATIS magkakaugnay.
(SOURCES)
4. Mga Koneksiyon
I. PRIMARYANG BATIS Sa ganitong paraan ay makatutulong ito
Indibidwal o awtoridad Mga grupo o upang mas maunawaan ang mga
organisasyon, asosasyon, union, simbahan impormasyon at aral na makukuha habang
at gobyerno. nagsasaliksik sa partikular na paksa.
Halimbawa:
Pampublikong kasulatan, dokumento,
konstitusyon, kontrata, orihinal na tala, sulat o
liham, katitikan sa korte atbp.
II. SEKONDARYANG BATIS
Mga aklat tulad ng diksyunaryo,
ensaklopidya, taunang-ulat o yearbook,
almanac at atlas. Nalathalang artikulo, journal,
magazine, pahayagan. Tisis, disertasyon,
fisibility (nalathala o hindi) Manwal, polyeto,
manuskrito atbp
III. HANGUANG ELEKTRONIKO
Maituturing na pinakamalawak at
pinakamabilis na hanguan ng impormasyon o
datos.
“Gaano kahalaga ito at ano ang sukatan ng
katotohanan nito?”
Anong uri ng website ang tinitignan?
Ito ay magiging pamantayan sa
katotohanan, kahalagahan at kung lehitimo
ang impormasyon
Ang web page Uniform Resource Locators
(URLs) Anong uri ng website ang iyong
tinitingnan?
 Mga nagtatapos sa .edu ay mula sa
institusyon ng edukasyon o akademiko.
 Ang .org ay nangangahulugang mula sa
isang organisasyon.
 Ang .gov ay mula sa institusyon o
sangay ng pamahalahaan.
 Ang .com ay mula sa komersyo o
bisnes.
PARAAN SA PAGHANGO NG BATIS NG
IMPORMASYON
1. PAGTATALA
Pag-iisa-isa ng impormasyong kinalap
tulad ng aklat, diyaryo, magasin atbp. Maaari
ring mula sa panayam o pagtatanong sa may
sapat na kaalaman sa paksa.
2. Paggamit ng Internet
Gamit upang mapagkonekta ang mga
kompyuter o grupo ng mga kompyuter na
dumadaan sa iba’t-ibang klase ng
telekomunikasyon.
3. DEBRIEF
Ito ay pagdidiskusyon hinggil sa mga
impormasyon na nakalap. Maaaring
makatulong ang graphic organizer upang
makita ang mga impormasyon na

6|Page