INTERNACIONALNI UNIVERZITET TRAVNIK U

TRAVNIKU
EKONOMSKI FAKULTET U TRAVNIKU

SAVREMENI TIPOVI ORGANIZACIONE STRUKTURE

SEMINARSKI RAD

Predmet: Organizacija preduzeća

Mentor: Doc. dr. Azra Ahmić Student: Ivana Ružičić, E-33/20

Asistent: Šejla Mušik

Travnik, 2021
SADRŽAJ

1. UVOD .................................................................................................................................. 1
2. POJAM ORGANIZACIJE I ORGANIZACIONE STRUKTURE ............................... 2
3. KRITERIJ ZA FORMIRANJE ORGANIZACIONE STURKTURE .......................... 3
4. SAVREMENI TIPOVI ORGANIZACIONE STRUKTURE ........................................ 4
4.1 FUNKCIONALNA ORGANIZACIONA STRUKTURA ........................................... 5
4.2 DIVIZIONA ORGANIZACIONA STRUKTURA ...................................................... 7
4.3 PROCESNA ORGANIZACIONA STRUKTURA ...................................................... 8
4.4 PROJEKTNI MODEL ORGANIZACIONE STRUKTURE ....................................... 9
4.5 MATRIČNA ORGANIZACIONA STRUKTURA.................................................... 11
5. ZAKLJUČAK ................................................................................................................... 13
6. LITERATURA ................................................................................................................. 14
 1. UVOD

Temelj svake organizacije jeste struktura. Kako bi nešto više rekli o samoj strukturi i vrstama
organizacionih struktura najprije moramo znati šta je organizacija. Organizacija, prema
najjednostavnijem objašnjenju predstavlja udruživanje ljudi kako bi sa svojim resursima
ostvarili zajedničke ciljeve. Kao i u svemu u životu, i za funkcionisanje jedne organizacije
potrebna je struktura. Organizaciona struktura se vremenom razvijala, kako bi se utemeljili
najbolji oblici organizacionih struktura za različite kompanije. Kako postoje kompanije koje
imaju različitu vrstu ciljeva, različite resurse, tako su potrebne i različite organizacione
strukture kako bi sve išlo svojim dokom i kako ne bi došlo do disbalansa u organizaciji.
U ovom radu ćemo se upoznati sa samim pojmom organizacije kao takve i sa pojomom
organizacione strukture. Reći ćemo nešto više o savremenim tipovima organizacione strukture,
na čemu je i baziran ovaj rad.

1
 2. POJAM ORGANIZACIJE I ORGANIZACIONE STRUKTURE

Kako bi mogli nešto više reći o vrstama i oblicima organizacioni struktura, najprije se moramo
upoznati sa samim pojmom organizacione strukture i organizacije. Organizacija je veoma širok
pojam te istu možemo i trebali bi primijeniti u svim djelatnostima i općenito u životu.

 Organizacija
U najširem smislu, organizacija predstavlja oblik udruživanja ljudi radi ostvarivanja nekih
zajedničkih ciljeva. Organizacija rada se najćešće definiše kao nauka usmjerena na iznalaženje
optimalnih mjera i akcija za poboljšanje efikasnosti i funkcionisanja. Osnovni cilj organizacije
rada, kada se posmatra preduzeće, je postizanje maksimalnih efekata uz minimalne utroške
živog i minulog rada, predmeta rada i sredstava za rad, bilo da se radi na nivou društva kao
cjeline, organizacione jedinice i dr. U tom smislu, organizacija se bavi proučavanjem rada
istražujući zakonitosti odvijanja ovog procesa, kako bi se na bazi tih zakonitosti, uz korištenje
savremenih metoda i tehnike, izvršio rad sa najvećim efektima. Sa užeg aspekta, organizacija se
može definisati kao naučna disciplina koja se bavi racionalnim usklađivanjem svih faktora
proizvodnje. Pošto su faktori proizvodnje izloženi stalnim promjenama, organizacija predstavlja
dinamiĉki proces koji se neprekidno razvija, usavršava i prilagođava uslovima funkcionisanja.
Kvalitet organizacije se cijeni po tome koliko je u stanju da sve elemente proizvodnje pravilno
postavi, uskladi i usmjeri na ostvarivanje optimalnih rezultata kako bi što racionalnije koristili
ljudski rad i sredstva za proizvodnju.1

 Organizaciona struktura
Društvene nauke su nerijetko uvjetovane historijskim kontekstom, uzeći u obzir izučavanje
nauke, istraživanje i definiranje određenih pojmova. Upravo zbog tog historijskog konteksta,
samo definiranje pojmova bazira se na etimiologiji riječi, gdje pojam organizacijska struktura
označava sastav, građu organizacije (od latinskog struere = graditi).
Organizaciona struktrura je rezultat raspodjele zadataka organizacije na pojedince, grupe i
njihove integracije i koordinacije u toku izvršavanja. Predstavlja formalni sistem odgovornosti
(biti odgovoran znači biti odgovoran za postizanje učinka nekih mjerljivih veličina) kojim su
definisane ključne pozicije u organizaciji, kao i pravo da se postavljaju ciljevi, primaju
informacije, utiče na rad drugih.
Struktura je relativno trajno obilježje organizacije. Struktura daje organizaciji obličje, odnosno
predodređuje specifičan način njenog funkcioniranja, te je prema tome struktura organizacije, u
mjeri u kojoj se svjesno oblikuje, i temeljni mehanizam upravljanja djelovanjem organizacija.
Dok struktura predstavlja svojstvo organizacije, nešto što pripada organizaciji, sam pojam

1
Prof. Dr. Ibrahim Jusufranić, Organizacija preduzeća, Internacionalni Univerzitet Travnik, Travnik 2018., str.
13

2
organizacije predstavlja ukupnost dijelova smisleno uređenih na način koji olakšava postizanje
ciljeva. Mnogi pod pojmom organizacije vide općenito proces uspostave ili usmjeravanja ciljno
uređenog djelovanja.2
Dobra organizacijska struktura može poboljšati uspjeh organizacije. Ona je ključni element
kojemu ovisi zadovoljstvo ljudi na radnom mjestu, motivacija za rad, odnos prema
poslu,timskom radu i tome slično. Organizacijska struktura je ne samo nužan temelj nego
sastavni inajvažniji dio svake organizacije, a što najbolje potvrđuje identificiranje
organizacijskestrukture s anatomijom organizacije. Zbog toga je svakoj organizaciji najveći
prioritet uspostava odgovarajuće organizacijske strukture.3
U poduzećima, u oblikovanju organizacijske strukture još uvijek je duboko ukorijenjen model
menadžmenta gdje gornja razina promišlja što i kako raditi, a donja izvršava operativne zadatke.
Na takav način ukupne mogućnosti djelatnika ostaju neiskorištene i ne mogu doći do izražaja.
U svrhu poboljšanja organizacijske strukture takve odnose treba promijeniti u korist veće
decentralizacije odgovornosti i smanjenja hijerarhijskih razina te uspostavljanja mrežnih
struktura u kojima se radi timski.4

3. KRITERIJ ZA FORMIRANJE ORGANIZACIONE

STURKTURE

Postoji nekoliko kriterija za formiranje organizacionie strukture. Prema tim sveobuhvatnim

kriterijima, organizacione strukture bi se mogle podjeliti na:
1. Klasične organizacione strukture
2. Moderne organizacione strukture
3. Supra strukture

1. Podjela rada i 2. Grupisanje jedinica ili

specializacija departmenalizacija

KRITERIJI

3. Distribucija autoriteta ili

4. Koordinacija
decentralizacija

Slika 1. Kriteriji za formiranje organizacione strukture

2
https://www.pravo.unizg.hr/_download/repository/02_-_Organizacijska_struktura.pdf
3
P. Sikavica i T. Hernaus, Dizajniranje organizacije: strukture, procesi, poslovi, Zagreb, 2011., str. 12

4
https://hrcak.srce.hr/file/215296

3
PODJELA RADA ILI SPECIJALIZACIJA
• Podrazumijeva podjelu poslova na pojedince u izvršnom procesu ili dodjeljivanje
zadataka članovima kolektiva preduzeća
• Definira poslove pojedinaca u organizaciji i užih organizacionih jedinica u preduzeću
• Diferenciranje poslova može biti po:
Širini (horizontalna specijalizacija)
Dubini (vertikalna specijalizacija.

GRUPISANJE JEDINICA ILI DEPARTMENTALIZACIJA

• Aktivnost povezivanja (integracije) jedinica na nižem nivou radi formiranja većih
jedinica na višim nivoima u organizaciji preduzeća, sve do vrha preduzeća kao cjeline.

DISTRIBUCIJA AUTORITETA ILI DECENTRALIZACIJA

• Proces prenošenja zadataka, autoriteta i odgovornosti na niže nivoe organizacione
strukture.

KOORDINACIJA
• Proces usklađivanja aktivnosti organizacionih jedinica sa svrhom da se ostvare ciljevi
preduzeća.

4. SAVREMENI TIPOVI ORGANIZACIONE STRUKTURE

Savremeni tipovi organizacione strukture spadaju u jedan od baznih oblika tj. u modernu
organizacionu strukturu.

Možemo ih podjeliti na pet tipova organizacionih struktura:

1. Funkcionalna organizaciona struktura
2. Diviziona organizaciona struktura
3. Procesna organizaciona struktura
4. Projektni model organizacione strukture
5. Matrična organizaciona struktura

4
 4.1 FUNKCIONALNA ORGANIZACIONA STRUKTURA

Funkcionalna organizaciona struktura je najrasprostranjeniji model u praksi. Pogodan je za

primjenu u malim i srednjim preduzećima koja brojĉano dominiraju u svim privredama svijeta.
Glavna karakteristika ovog modela je segmentacija organizacije preduzeća prema poslovnim
funkcijama.
U funkcionalnoj organizaciji, svi poslovi jedne funkcije u preduzeću se međusobno povezuju i
svrstavaju u jednu organizacionu jedinicu koja se naziva sektorom i na čijem čelu stoji jedan
rukovodilac. Rukovodilac obično ima visok rang u organizaciji. Najčešće je direktno vezan za
direktora preduzeća i njemu je neposredno odgovoran za obavljanje poslova svoje funkcije
(svog sektora).
Funkcionalna struktura se bazira na funkcionalnom povezivanju i objedinjavanju poslova u
preduzeću. Ona pretpostavlja međusobno uklapanje i lociranje svih poslova jedne funkcije u
jednu organizacionu jedinicu najvišeg ranga u preduzeću. Broj tih jedinica nije ograničen i
varira od preduzeća do preduzeća.
Prednosti funkcionalne organizacije su prvenstveno u njenoj racionalnosti. Pored toga što se
zadaci po funkcijama obavljaju u jednom prostoru, ovom organizacijom se ostvaruju manji
troškovi i povećava specijalizacija i profesionalizacija ljudi.
S obzirom na razvijenost funkcijske organizacione strukture, postoje tri osnovna oblika
funkcijske organizacione strukture:

1. Početni oblik - broj formiranih organizacionih jedinica je manji od broja poslovnih

funkcija

Direktor preduzeća

Komercijala Proizvodnja Finansije i

računovodstvo Ostali stručni poslovi

Slika 2. Početni oblik funkcijske organizacione strukture

5
 2. Standardni oblik - broj formiranih organizacionih jedinica jednak je broju poslovnih
funkcija

Direktor

Istraživanje i
Razvoj Nabavka HRM Proizvodnja Prodaja Finansije
razvoj prozvoda

Slika 3. Standardni oblik funkcijske organizacione strukture

4. Razvijeni oblik - broj formiranih organizacionih jedinica veći je od broja poslovnih

funkcija

Direktor

Istraživanje i Priprema Proizvodni Održavanje i Domaća

Razvoj Nabavka HRM Izvoz Financije
razvoj proizvodnje pogoni enegetika prodaja
proizvoda

Slika 4. Razvijeni oblik funkcijske organizacione strukture

Prednosti funkcionalne organizacije su prvenstveno u njenoj racionalnosti. Pored toga što se

zadaci po funkcijama obavljaju u jednom prostoru, ovom organizacijom se ostvaruju manji
troškovi i povećava specijalizacija i profesionalizacija ljudi.5

5
Prof. Dr. Ibrahim Jusufranić, Organizacija preduzeća, Internacionalni Univerzitet Travnik, Travnik 2018., str.
84

6
 4.2 DIVIZIONA ORGANIZACIONA STRUKTURA

Divizionalna organizacija je decentralizovana organizaciona struktura. Ova organizacija se zasniva na

tome da se pojedine funkcije organizuju decentralizovano po proizvodu. Suština divizione organizacije
je da se velika preduzeća dijele na manja preduzeća (divizione) po navedenim osnovama. Odlučivanje
je decentralizovano i odluke se uglavnom donose na nivou diviziona.

Divizioni model organizacione strukture primjenjuje se u velikim preduzećima. Struktura je

jednodimenzionalna- na svakom stepenu grupisanja poslova primjenjuje samo jedan princip. Kako se
proces diverzifikacije ubrzava, kako raste broj prihoda i proizvodnih linija, organizaciji više ne odgovara
finalna struktura, javlja se niz problema: otežana koordinacija i usmjeravanje rada, opada kvalitet
proizvoda, nereagovanje na zahtjeve kupaca.

Prednosti divizijske organizacione strukture:

- To su veće organizacione jedinice od funkcijskih jedinica,

- To je oblik decentralizacije preduzeća,
- Decentralizira odgovornost na niže nivoe,
- Brže donošenje odluka i brža prilagodba novonastalim uvjetima,
- Omogućava razvoj menadžera na nivo top menadžera.

Slabosti divizijske organizacione strukture:

- Paralelno obavljanje poslova istih poslovnih jedinica,

- Jačanje dijelova (divizija) na uštrb cjeline (preduzeća),
- Potreba za više osoba s kvalifikacijom glavnog menadžera,
- Otežana kontrola s vrha.

Ova struktura se naziva još i višelinijska; za razliku od finalne, komponuje se po predmetnom, trţišnom
ili teritorijalnom metodu, u njoj su poslovi rašĉlanjeni i razmješteni po prirodno trţišnim segmentima,
prema kojima se vrši njihovo grupisanje i vezivanje u organizaciji. Divizije se mogu tretirati kao relativno
nezavisni elementi. Divizioni menadţeri mogu razviti specifiĉnu strategiju, koja se razlikuje od strategija
drugih divizija. Rad po divizijama razvija preduzetniĉke sposobnosti i podrţava menadţersku incijativu.
Menadţeri divizija su odgovorni za kontrolu glavnih elemenata profitabilnosti divizije kao i za rezultate
koje ostvaruju divizije, ali ne odgovaraju za aktivnosti i situacije koje se ne mogu kontrolisati.

Divizije su eksterno orijentisane, brzo se prilagođavaju promjenama u lokalnom okruženju, pa divizioni

menadžer mora poznavati okruženje i njegov uticaj na aktivnost divizije. Njihov primarni zadatak je
ostvarenje profita, te kao osnovni kriterijum (ali ne i jedini) pri kreiranju organizacione strukture uzima
kriterijum profita.

7
Tri osnovne divizijske organizacione strukture:

- Predmetna ili proizvodna organizaciona struktura (organizaciona struktura preduzeća prema

proizvodima ili uslugama),
- Teritorijalna ili geografska organizaciona struktura (organizaciona struktura prema različitim
teritorijama, regijama),
- Organizaciona struktura prema potrošaćima (organizaciona struktura prema različitim
kategorijama potrošaća).6

4.3 PROCESNA ORGANIZACIONA STRUKTURA

Procesna organizaciona struktura se zasniva na radnom, odnosno poslovnom procesu koja

otklanja slabosti i rigidnosti funkcionalne strukture. Na taj način unosi se fleksibilnost i
dinamika u funkcionalnu organizacionu strukturu.
Ona se u svojim spoljnim odnosima sve više fokusiraju na potrošače i tržište, a u unutrašnjim
odnosima se procesno fokusiraju i timski organizuju. Kod procesne organizacione strukture
organizacija povezuje zaposlene iz pojedinih poslovnih funkcija u procesne timove koji
obavljaju određene funkcije u konkretnom poslovnom ili radnom procesu.
U ovoj organizaciji, pojedinci iz različitih funkcija rade u okviru jednog procesa i sačinjavaju
tim odgovoran za taj proces. U osnovi procesne organizacione strukture je izvršenje određenih
poslova putem koordinacije aktivnosti i procesa, npr. razvoj novih proizvoda, pribavljanje i
regrutovanje kupaca i sl.
Prednost procesne organizacione strukture u odnosu na funkcionalnu, ogleda se u
ekonomičnijem oblikovanju radnih i poslovnih procesa, kao i skraćivanju vremena potrebnog
za obavljanje poslova i radnih procesa.

Proces razvoja Timovi za nove

novih proizvoda prizvode

Generalni Proces izvršenja Timovi za

direktor naredbi proizvode

Pribavljanje i
zadržavanje Timovi za kupce
kupaca

Slika 5. Procesna organizaciona struktura

6
Prof. Dr. Ibrahim Jusufranić, Organizacija preduzeća, Internacionalni Univerzitet Travnik, Travnik 2018., str.
86

8
 4.4 PROJEKTNI MODEL ORGANIZACIONE STRUKTURE

Projektni model organizacije se najčešće koristi ukoliko je ispunjen jedan od sljedećih

uslova:
- Ukoliko je veličina projekta relativno velika i velika je vrijednost za poslovni sistem,
- Ukoliko su neki aspekti projekta kritični (troškovi, rokovi isporuke),
- Ukoliko to kupac odnosno investitor traži.

Jedna od karakteristika projektnog modela organizacije je da projektni tim može da bude

privremenog (raspušta se kada se projekat realizuje) ili stalnog karaktera (imaju svoje
organizacione jedinice za obavljanje specijalizovanih vrsta poslova na realizaciji projekta).

Suštinu ove organizacione strukture čini:

- Određivanje rukovodioca projekta
- Sastavljanje projektnog tima
- Usmjeravanje projektnog tima na ciljeve izrade projekta
- Raspuštanje projektnog tima po izradi projekta, po ostvarivanju njegovih ciljeva.

Direktor
preduzeća

Voditelj Voditelj
projekta A projekta B

Istraživanje i Finansije i
Razvoj Nabavka HRM Proizvodnja Prodaja
studij proizvoda računovodstvo

Slika 6. Individualna projektna organizacija

9
Primjena projektnog modela organizacione strukture je najpogodnija u sljedećim
slučajevima:
- Kada je proizvod ili poduhvat definisan u vidu specifičnih ciljeva,
- Kada mu je precizno označeno vrijeme izrade, i kvalitet proizvodnje,
- Kada je jedinstven po karakteru ili neuobičajen u organizaciji,
- Kada njegova realizacija zahtijeva specijalizovane stručnjake,
- Kada je privremenog karaktera.

Projektna organizacija može biti individualna (menadžer projekta, bez stalnog osoblja) i čista
(menadžer projekta sa stalno zaposlenim osobljem).
Postoji više oblika projektne organizacije, od kojih su karakteristični:
1. Individualna projektna organizacija,
2. Kombinovana projektna organizacija,
3. Kompleksna projektna organizacija.

Individualna projektna organizacija

Ovaj tip projektne organizacije ima samo menadţera projekta, bez ikakvih radnih grupa u
okviru te organizacije. Menadžer projekta s ostalim menadţerima u preduzeću obezbjeđuje
realizaciju.

Kombinovana projektna organizacija

Ovo je takav tip projektne organizacije koji u svom sastavu pored menadţera projekta ima i
određene stručne grupe. Model kombinovanog tipa može se primjenjivati u različitim
varijantama. Odgovornost za realizaciju projekta ima menadžer projekta sa funkcionalnim
menadžerima, s tim što su njegova ovlaštenja i odgovornosti veće nego kod individualne
projektne organizacije.

Kompleksna projektna organizacija

U ovoj organizaciji menadžer projekta ima potpun autoritet i odgovornost za realizaciju
projekta i direktno je vezan za direktora preduzeća. Kompleksna projektna organizacija koristi
se u realizaciji velikih infrastrukturnih projekata kao što su: izgradnja pruge, auto-puta,
aerodroma, luke itd. Projektna organizacija je uglavnom privremenog karaktera. Međutim, u

10
novije vrijeme pored projektne organizacije koja prestaje sa radom, sa završetkom projekta
formira se i projektna organizacija stalnog karaktera.7

4.5 MATRIČNA ORGANIZACIONA STRUKTURA

Matrična organizacijska struktura specifičan je oblik organizacijske strukture koji uključuje

klasičnu podjelu na organizacijske jedinice, ali i upravljanje te rukovođenje projektom. Ona
predstavlja i svojevrsnu kombinaciju funkcijskog i divizijskog oblika, koje smo već objasnili.

- Dvodimenzionalnost (organizacija po dvije osnove),

- Optimizacija dvaju dimenzija organizacije,
- Podjednaka važnost obje dimenzije organizacije,
- Otklanjanje slabosti funkcijske i divizijske strukture, a korištenje njihovih prednosti
(spajanjem tih dvaju struktura u jednu),
- Ostvarivanje ovlaštenja i odgovornosti po vertikali (linijski menadžeri određuju ko će i
gdje obavljati posao),
- Upravljanje i vođenje projekata/proizvoda po horizontali (menadžeri odgovaraju za
integraciju svih aktivnosti),
- Dualna (dvostruka) odgovornost članova matričnog tima (odgovornost menadžeru
proizvoda i linijskom menadžeru).

Slika 7. Matrična organizaciona struktura

7
Prof. Dr. Ibrahim Jusufranić, Organizacija preduzeća, Internacionalni Univerzitet Travnik, Travnik 2018., str.
91-94

11
Vrste matrične organizacione strukture:
- Projektno-matrična organizaciona struktura (kombinacija funkcijskih organizacionih
jedinica i projekata),
- Proizvodno-matrična organizaciona struktura (kombinacija funkcijskih organizacionih
jedinica i proizvodnih divizija),
- Programsko-matrična organizaciona struktura (kombinacija funkcijskih organizacionih
jedinica i programa, npr. obrazovanja).

U dobre strane matrične organizacione strukture se ubrajaju:

- Naglašena fleksibilnost,
- Pojačana koordinacija,
- Poboljšano komuniciranje,
- Veća motiviranost zaposlenih.

U slabe strane matrične organizacione strukture mogu se ubrojiti:

- Povećana mogućnost pojave konflikata zbog dualne odgovornosti,
- Sporije odlučivanje,
- Povećani troškovi zbog dvostranog menadžmenta8

8
Prof. Dr. Ibrahim Jusufranić, Organizacija preduzeća, Internacionalni Univerzitet Travnik, Travnik 2018., str. 95-
98

12
 5. ZAKLJUČAK

Kao kroz rad već navedeno organizacione strukture su stubovi funkcionisanja i opstanka
organizacija. Kako bi organizaciona struktura u kompaniji ispunila svoj smisao, potrebno je
iznova i iznova usklađivati sa potrebama organizacija. Savremeni tipovi organizacione
strukture bazirane su na konceptu rukovodioca kompanije – direktora, te se dalji sektori
granaju sukladno sa potrebama same kompanije i koncepta poslovanja. Cjelokupna procesna
arhitektura zasniva na poslovnim procesima najviše razine, koji se zatim raščlanjuju na
potprocese, zadatke i aktivnosti, najprije je potrebno skrenuti pozornost na postupak i važnost
utvrđivanja ključnih poslovnih procesa. Kada smo to napravili, znat ćemo formirati i određene
organizacione strukture.
Kod savremenih tipova organizacione strukture naglasak se daje na strukturniju raspodjelu
obaveza, praveći kadrove za izvršavanje istih koji će se dalje pobrinuti da sve ide svojim
tokom, i da se ispune zadati zajednički ciljevi.

13
6. LITERATURA

1. Prof. Dr. Ibrahim Jusufranić, Organizacija preduzeća, Internacionalni Univerzitet

Travnik, Travnik 2018.
2. P. Sikavica i T. Hernaus, Dizajniranje organizacije: strukture, procesi, poslovi, Zagreb,
2011.
3. https://hrcak.srce.hr/file/215296 (Datum prstupa: 20.11.2021)
4. https://www.pravo.unizg.hr/_download/repository/02_-_Organizacijska_struktura.pdf
(Datum pristupa: 18.11.2021)

14