การแข่งขันดาราศาสตร์โอลิมปิกระดับชาติ ครั้งที่ 11 (ระดับมัธยมต้น)

มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ จังหวัดเชียงใหม่
ข้อสอบวิเคราะห์ข้อมูล 26 เมษายน 2557
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ค่าต่อไปนี้กาหนดให้ใช้ได้
มวลของดวงอาทิตย์ M = 1.99 1030 kg
รัศมีของดวงอาทิตย์ R = 6.96 108 m
กาลังการส่องสว่าง (luminosity) ของดวงอาทิตย์ L = 3.826 1026 W
ค่า apparent magnitude ของดวงอาทิตย์ m   26.7
ค่า absolute magnitude ของดวงอาทิตย์ M   4.76
มวลของโลก mE  5.977 1024 kg
รัศมีของโลก RE  6378 km
1 Astronomical Unit  AU  = 1.496 10 m 11

1 parsec  pc  = 3.0857 1016 m = 206265 AU = 3.2615 ly

1 light year  ly  = 9.4605 1015 m = 63240 AU = 0.3066 pc
1 tropical year = 365.24219 days
1 sidereal year = 365.25636 days
1 sidereal day = 23h 56m 04s
ระนาบสุริยะวิถีเอียงทามุมกับระนาบศูนย์สูตรฟ้า 23 27
คาบดาราคติของดวงจันทร์ (sidereal orbital period) = 27.32166 days
มวลของอิเล็กตรอน me  9.109 1031 kg
มวลของโปรตอน mp  1.673 1027 kg
Wien’s Displacement law: mT  2.898 103 mK
Hubble’s law: v  Hd
Stefan-Boltzmann constant  = 5.67 108 Wm2 K 4
Boltzmann constant: kB  1.38 1023 J/K
Universal gravitational constant: G  6.67 1011 m3kg 1s2
Hubble constant: H  67.8  0.8 km.s1 / Mpc
Planck constant: h  6.626 1034 Js
อัตราเร็วแสงในสุญญากาศ: c  2.998 108 m/s
ค่าคงที่ของแก๊ส: RG=8.314 J/mol
  cv 
redshift parameter z      1
  cv 
Avogadro constant Na  6.0225 1023 per mole
1 Jansky (Jy) = 1026 Wm2Hz 1
Mass-luminosity relation สาหรับดาวใน Main Sequence: L  M 3.5
โมเมนตัมของโฟตอน  h  hf
 c

1
 การแข่งขันดาราศาสตร์โอลิมปิกระดับชาติ ครั้งที่ 11 (ระดับมัธยมต้น)
มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ จังหวัดเชียงใหม่
ข้อสอบวิเคราะห์ข้อมูล 26 เมษายน 2557
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ข้อ 1. (5 คะแนน)

ดาวบริวารโคจรรอบดาวแม่ที่มีมวล M มากที่ระยะห่างเฉลี่ย D จากศูนย์กลางดาวแม่ด้วยคาบ T ดังตาราง จง

วิเคราะห์โดยกราฟ (และไม่ใช่โดยทฤษฎี) เพื่อหา
1.1 ความสัมพันธ์ระหว่าง T กับ D ในแบบ T  cDn , c เป็นค่าคงที่ และให้หาค่า n, c
1.2 ถ้าหากตั้งสมมุติฐานว่าระบบนี้ประพฤติตัวตามกฎการโน้มถ่วงสากล และผลจากข้อ 1.1 แสดงว่าเป็น
เช่นนั้นจริงๆ จงหามวล M ของดาวแม่ว่าเป็นกี่เท่าของมวลโลก M 

D T
(AU) (ปี)
0.0014
0.0012
0.0048
0.0028
0.0097
0.0045
0.0196
0.0071
0.0457
0.0142
0.6860
0.0765
2.0753
0.1580

หมายเหตุ T เป็น sidereal periods

2
 การแข่งขันดาราศาสตร์โอลิมปิกระดับชาติ ครั้งที่ 11 (ระดับมัธยมต้น)
มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ จังหวัดเชียงใหม่
ข้อสอบวิเคราะห์ข้อมูล 26 เมษายน 2557
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ข้อ 2. (7 คะแนน)

สเปกตรัมของกาแลกซีกังหันแบบมีบาร์ NGC 2903 แสดงในรูปที่ 2.1

รูป 2.1

ดาว A ในกาแลกซี NGC 2903 (ในวงกลมเส้นประรูปที่ 2.2) มีโชติมาตรปรากฏเท่ากับ 19.54 มี

สเปกตรัมต่อเนื่องดังแสดงในรูปที่ 2.3

รูป 2.2

3
 การแข่งขันดาราศาสตร์โอลิมปิกระดับชาติ ครั้งที่ 11 (ระดับมัธยมต้น)
มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ จังหวัดเชียงใหม่
ข้อสอบวิเคราะห์ข้อมูล 26 เมษายน 2557
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

รูป 2.3

จากข้อมูลที่ให้มาทั้งหมด
2.1) จงแสดงการวัดเพื่อคานวณหาค่า redshift ของกาแล็กซีนี้ ลงบนข้อมูลสเปกตรัมในกระดาษเขียนตอบ
2.2) จงหา absolute magnitude และอุณหภูมิพื้นผิวของดาว A
2.3) จงใช้แผนภาพเฮิร์ตซปรุง-รัสเซลล์ ที่ให้มา (รูปที่ 2.4) เพื่อหาว่าดาว A มี spectral type แบบใดและเป็น
ดาวชนิดใด (Main sequence หรือ White dwarf หรือ Super giant หรือ Giant star)

รูปที่ 2.4

4
 การแข่งขันดาราศาสตร์โอลิมปิกระดับชาติ ครั้งที่ 11 (ระดับมัธยมต้น)
มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ จังหวัดเชียงใหม่
ข้อสอบวิเคราะห์ข้อมูล 26 เมษายน 2557
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ข้อ 3. (8 คะแนน)

นักวิทยาศาสตร์ค้นพบดาวเคราะห์นอกระบบ Kepler-22b (อักษร b คือดาวเคราะห์ที่โคจรรอบดาวฤกษ์

หรือดาวแม่) จากเทคนิคดาวเคราะห์โคจรผ่านหน้าดาวฤกษ์ โดยมีกราฟแสงดังแสดงในรูป 3.1 เมื่อแกนนอนคือ
เวลาที่สังเกตการณ์ (หน่วยวัน) และแกนตั้ง คือ ฟลักซ์นอมัลไลซ์ (คิดเทียบค่าฟลักซ์ โดยเฉลี่ยมากสุด เป็นหนึ่ง)
ขณะที่ ดาวเคราะห์ โ คจรผ่านหน้ าดาวฤกษ์ทาให้ ความสว่างปรากฎของดาวฤกษ์ล ดลง ซึ่งในกราฟนี้มีการทา
เครื่องหมายเพื่อบอกเวลาที่เกิดปรากฏการดังกล่าวด้วยสามเหลี่ยมเล็ก หมายเลข 1, 2 และ 3 ตามลาดับ

รูป 3.1

ในช่วงการโคจรผ่านหน้าดาวฤกษ์ดัง กล่าว หากขยายขนาดของกราฟแสง นักวิทยาศาสตร์สามารถหาขนาด

รัศมีของดาวเคราะห์เทียบกับรัศมีของดาวฤกษ์ได้โดยใช้รูป 3.2 ซึ่งแสดงความสัมพันธ์ระหว่างช่วงเวลาที่เกิดการ
บัง (หน่วยชั่วโมง) โดยที่เวลาตรงกลางของการเกิดการบังถูกกาหนดให้เป็นศูนย์ ส่วนแกนตั้งเป็นฟลักซ์นอมัลไลซ์
(คิดค่าฟลักซ์โดยเฉลี่ยมากสุดเป็นหนึ่ง) หากดาวฤกษ์ Kepler-22a มีชนิดสเปกตรัม G5V อุณหภูมิยังผลเป็น
5,518 K และมีรัศมีเป็น 0.85 เท่าของรัศมีดวงอาทิตย์ ดาวฤกษ์นี้อยู่ที่ระยะ 190 pc จากโลก และมีโชติมาตร
ปรากฏ +11.7
จงใช้ขอ้ มูลข้างต้นตอบคาถามต่อไปนี้

รูป 3.2

5
 การแข่งขันดาราศาสตร์โอลิมปิกระดับชาติ ครั้งที่ 11 (ระดับมัธยมต้น)
มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ จังหวัดเชียงใหม่
ข้อสอบวิเคราะห์ข้อมูล 26 เมษายน 2557
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
3.1) ถ้ากาหนดให้ระนาบวงโคจรของดาวเคราะห์อยู่ในแนวสายตา (หรือระนาบวงโคจรมีค่าความเอียงเป็นศูนย์)
Kepler-22b มีคาบการโคจรรอบดาวฤกษ์กี่วัน

3.2) จงหามวลของดาวฤกษ์ Kepler-22a และหาว่าดาวเคราะห์ Kepler-22b มีระยะห่างจากดาวฤกษ์โดยเฉลี่ย

เท่าใดในหน่วย AU

3.3) ดาวเคราะห์ Kepler-22b มีขนาดรัศมีเป็นกี่เท่าของรัศมีดาวฤกษ์

3.4) ถ้านักวิทยาศาสตร์ใช้เทคนิคความเร็วในแนวเล็งพบว่าดาวเคราะห์ Kepler-22b มีมวลอย่างต่า 8 เท่า ของ

มวลโลก จากขนาดรัศมีในข้อ 3.3) จงระบุว่าดาวเคราะห์ดวงนี้เป็นดาวเคราะห์หิน (Terrestrial planet) หรือดาว
เคราะห์แก๊ส (Jovian planet)
𝑅∗
3.5) จากความสั ม พั น ธ์ 𝑇𝑝 = 𝑇∗ (1 − 𝛼 )1/4 √ โดยที่ Tp คื อ อุ ณ หภู มิ ยั ง ผลของดาวเคราะห์
2𝐷
(equilibrium temperature มีหน่วยเป็นเคลวิน) 𝑇∗ คืออุณหภูมิยังผลของดาวฤกษ์ (หรือ 5,518 K ) ค่าอัลบีโด
(𝛼 ) ของดาวเคราะห์กาหนดให้มีค่าเท่ากับ 0.3, 𝑅∗ คือรัศมีของดาวฤกษ์และ D คือระยะห่าง จากดาว
เคราะห์ไปยังดาวฤกษ์
ให้ นั กเรี ย นคานวณหาอุณหภูมิ ยั งผลของดาวเคราะห์ ในหน่ ว ยเคลวิน และจงระบุว่าอุณหภูมิขนาดนี้
เหมาะสมสาหรับสิ่งมีชีวิตหรือไม่ หรืออยู่ในเขต Habitable zone หรือไม่ (เมื่อเทียบกับอุณหภูมิยังผล Tp ของ
โลก หากกาหนดให้ว่าค่าอัลบีโดของโลกมีค่าเท่ากับดาวเคราะห์ Kepler-22b และ TSun= 5,778 K)