Professional Documents
Culture Documents
Complexe getallen
Hoofdstuk 1
Complexe getallen
1.1.1 Inleiding
In de ontwikkeling van de wiskunde heeft de uitbreiding van het getallenbegrip een be-
langrijke rol gespeeld. De eenvoudigste getallen zijn ontstaan als resultaat van een telling
van een eindig aantal dingen, die men de natuurlijke getallen heeft genoemd:
N = {0, 1, 2, 3, ...}.
Gaandeweg heeft men deze verzameling uitgebreid. Een zinvolle manier om dat te doen,
is de noodzaak om oplossingen van vergelijkingen te kunnen weergeven.
Deze opeenvolgende uitbreidingen van het getalbegrip volstaan echter niet om bv. de
oplossing van willekeurige vergelijkingen voor te stellen. Bijvoorbeeld heeft de vergelijking
IV-1
HOOFDSTUK 1. COMPLEXE GETALLEN IV-2
x2 + 2 = 0 geen oplossing in R. In de loop van de geschiedenis hebben wiskundigen een
nieuw getallensysteem uitgewerkt die toelaat om ook oplossingen voor te stellen van de
vergelijking zoals x2 + 2 = 0, deze getallen noemen we complexe getallen en vormen het
onderwerp van dit en volgend hoofdstuk.
1.1.2 Definities
Het getal i is het getal waarvoor geldt dat i2 = −1, we noemen dit het imaginair getal.
Een complex getal z is een getal dat kan geschreven worden als z = a + bi met a, b ∈ R.
Voorbeelden:
Opmerkingen:
⋆ Elk reël getal is ook een complex getal (waarbij b = 0). Hieruit volgt dat R een
deelverzameling is van C. We kunnen de opeenvolging van getallenverzamelingen
ook als volgt voorstellen.
HOOFDSTUK 1. COMPLEXE GETALLEN IV-3
C
−12/4
−12/7
√
− 2
2i
Voorbeeld :
2 − 4i + (3 + 5i) =
Algemeen:
(a + bi) + (c + di) = a + b + (c + d)i
De optelling in C:
⋆ is commutatief: ∀z1 , z2 ∈ C ∶ z1 + z2 = z2 + z1 ,
Voorbeeld :
(2 − 3i) ⋅ (1 + 2i) =
De vermenigvuldiging in C:
⋆ is commutatief: ∀z1 , z2 ∈ C ∶ z1 ⋅ z2 = z2 ⋅ z1 ,
⋆ Definitie
Om het complex toegevoegde van een getal te nemen, behouden we het reële deel en
veranderen we het imaginaire deel van teken.
Voorbeeld :
Als z = 5 − 2i, dan is z = 5 + 2i.
HOOFDSTUK 1. COMPLEXE GETALLEN IV-5
⋆ Eigenschappen
∀z ∈ C ∶ z̄¯ = z
Bewijs:
Stel z = a + bi met a, b ∈ R, dan is, volgens de definitie z = a − bi. en z = a − bi = a + bi.
∀z ∈ C ∶ z + z̄ ∈ R
∀z ∈ C ∶ z ⋅ z̄ ∈ R
∀z1 , z2 ∈ C ∶ z1 + z2 = z1 + z2
Bewijs:
Stel z1 = a + bi, z2 = c + di, dan geldt:
∀z1 , z2 ∈ C ∶ z1 ⋅ z2 = z1 ⋅ z2
Bewijs:
Stel z1 = a + bi, z2 = c + di met a, b, c, d ∈ R, dan hebben we enerzijds:
z1 ⋅ z2 = (a + bi) ⋅ (c + di) = (ac − bd) + (ad + bc)i = (ac − bd) − (ad + bc)i
Anderzijds is:
z 1 ⋅ z 2 = (a − bi) ⋅ (c − di) = ac − bd − (ad + bc)i
We zien dat beide uitdrukkingen aan mekaar gelijk zijn, wat de eigenschap bewijst.
HOOFDSTUK 1. COMPLEXE GETALLEN IV-6
1.2.4 Quotiënt van twee complexe getallen
Voorbeeld :
2 + 3i
5 + 4i
Algemeen:
a + bi
c + di
Voorbeeld :
z =2−i
Eigenschap:
1
is het symmetrisch element van de vermenigvuldiging in C0 .
z
HOOFDSTUK 1. COMPLEXE GETALLEN IV-7
1.2.6 Macht van een complex getal
Voorbeeld :
(3 + 2i)2
Definitie:
∀z ∈ C:
⋆ z1 = z
⋆ ∀n ∈ N, n > 1 ∶ z n = z ⋅ z ⋅ ... ⋅ z
´¹¹ ¹ ¹ ¹ ¹ ¹ ¹ ¹ ¹ ¸¹¹ ¹ ¹ ¹ ¹ ¹ ¹ ¹ ¹ ¶
n factoren
Opmerking:
We zien dus dat als de exponent een veelvoud van 4 is, het resultaat gelijk is aan 1. Dit
laat ons toe willekeurige hoge machten van i te berekenen
⋆ Definitie
√
Merk op: Bij complexe getallen wordt het ...-teken niet gebruikt. We schrijven
1/2
w=z .
Voorbeelden:
1. Bereken D = b2 − 4ac.
Voorbeeld :
1. Bereken in C.
Gevraagd: Bereken in C.
3. Bereken in C.
2 − 4i 2i + 5 4 + i
(a) (c) +
1+i 3 − i 1 + 3i
1 − 3i 2 − 3i −i 7 − 2i
(b) − (d) +
2 + 3i 1 + 3i 1 − 2i i
4. (a) Bereken i−1 , i−2 , i−3 , i−4 , i−5 , i−6 , i−7 , i−8 .
(b) Bereken i2019
7. Los op in C.
8. Los op in C:
z 2 + z̄ 2 − (1 − 3i)z + 4z̄ − 7 − i = 0
iz 2 + (λ − 3i)z − 2 = 0
In het vorige hoofdstuk hebben we gezien dat we een willekeurig complex getal op unieke
manier kunnen schrijven als z = a + bi met a, b ∈ R. Met elk complex getal kunnen
we dus een koppel (a, b) associëren. Dit betekent dat we complexe getallen meetkundig
kunnen voorstellen in een (2D) vlak, waarbij het reële deel de x-coördinaat aangeeft, en
het imaginaire deel de y-coördinaat. We spreken over het complexe vlak of het vlak
van Gauss.
Im
5
4
3
2
1
Re
−5 −4 −3 −2 −1 1 2 3 4 5
−1
−2
−3
−4
−5
IV-12
HOOFDSTUK 2. HET COMPLEXE VLAK IV-13
2.1.2 Modulus en argument van een complex getal
We weten nu dat we complexe getallen kunnen voorstellen als punten in het complexe
vlak. De ligging van deze punten kunnen we op twee verschillende manieren specifiëren:
⋆ d.m.v. een koppel coördinaten (a, b) die respectievelijk de positie langs de (horizon-
tale) reële as en (verticale) imaginaire as weergeven. We noemen dit de cartesiaanse
voorstelling van een complex getal
Im
z = a + bi
∣z∣
b
a Re
We bepalen de modulus en argument van een aantal gegeven complexe getallen (in carte-
siaanse vorm).
⋆ Voorbeeld 1: z = 1 − i
√
⋆ Voorbeeld 2: z = − 12 + 2i
⋆ Voorbeeld 3: z = −4
2.2 Oefeningen
⋆ Eigenschap
Als z1 = ∣z1 ∣(cos θ1 + sin θ1 ⋅ i) en z2 = ∣z2 ∣(cos θ2 + sin θ2 ⋅ i), dan geldt dat
Bewijs:
Stel z1 = ∣z1 ∣(cos θ1 + sin θ1 ⋅ i) en z2 = ∣z2 ∣(cos θ2 + sin θ2 ⋅ i), dan geldt:
⋆ Voorbeeld
√ √
z1 = −1 + i en z2 = 6+ 2i
HOOFDSTUK 2. HET COMPLEXE VLAK IV-16
2.3.2 Machtsverheffing van complexe getallen in goniometrische vorm
⋆ Eigenschap
⋆ Voorbeeld
√ 3
(2 + 12i)
HOOFDSTUK 2. HET COMPLEXE VLAK IV-17
⋆ Meetkundige voorstelling
Im
z2
z3
z4 z
Re
z5
z6
⋆ Eigenschap
Als z1 = ∣z1 ∣(cos θ1 + sin θ1 ⋅ i) en z2 = ∣z2 ∣(cos θ2 + sin θ2 ⋅ i), dan geldt dat
z1 ∣z1 ∣
= ⋅ (cos(θ1 − θ2 ) + sin(θ1 − θ2 ) ⋅ i)
z2 ∣z2 ∣
Bewijs: Stel z1 = ∣z1 ∣(cos θ1 + sin θ1 ⋅ i) en z2 = ∣z2 ∣(cos θ2 + sin θ2 ⋅ i). Merk op dat
z̄2 = ∣z2 ∣ ⋅ (cos θ2 − sin θ2 ⋅ i).
Vervolgens geldt:
z1 z1 z2
= ⋅
z2 z2 z2
∣z1 ∣ ⋅ (cos θ1 + sin θ1 ⋅ i) ⋅ ∣z2 ∣ ⋅ (cos θ2 − sin θ2 ⋅ i)
=
∣z2 ∣2
∣z1 ∣ ⋅ ∣z2 ∣ ⋅ (cos θ1 ⋅ cos θ2 + sin θ1 ⋅ cos θ2 ⋅ i − cos θ1 ⋅ sin θ2 ⋅ i − sin θ1 ⋅ sin θ2 ⋅ i2 )
=
∣z2 ∣2
∣z1 ∣ ⋅ ∣z2 ∣ ⋅ (cos θ1 ⋅ cos θ2 + sin θ1 ⋅ sin θ2 + (sin θ1 ⋅ cos θ2 ⋅ − cos θ1 ⋅ sin θ2) ⋅ i)
=
∣z2 ∣2
∣z1 ∣ ⋅ ∣z2 ∣ ⋅ (cos(θ1 − θ2 ) + sin(θ1 − θ2 ) ⋅ i)
=
∣z2 ∣2
∣z1 ∣
= ⋅ (cos(θ1 − θ2 ) + sin(θ1 − θ2 ) ⋅ i)
∣z2 ∣
HOOFDSTUK 2. HET COMPLEXE VLAK IV-18
⋆ Voorbeelden
−1 + i
○ Voorbeeld 1 : z = √ √
6+i 2
√ 3
−2i ⋅ ( 3 − i)
○ Voorbeeld 2 : z =
(1 + i)4
HOOFDSTUK 2. HET COMPLEXE VLAK IV-19
2.3.4 Oefeningen
√ 4 √ √ −12
(a) (1 + i 3) 2 2
(d) ( − i)
√ 6 2 2
(b) ( 3 − i)
√ 3
(c) (2 − 2i)7 (e) (15 + 5 3i) ⋅ (−2i)4
(2 − i)(−1 + 2i)
z2 =
2(3 + 4i)
1
(A) ∣z∣ = 2
√
2
(B) ∣z∣ = 2
√
(C) ∣z∣ = 2
√
(D) ∣z∣ = − 22
1
(E) ∣z∣ = 4
⋆ Definitie
Het complex getal w is een n-de machtswortel uit het complex getal z ⇐⇒ wn = z.
⋆ Eigenschap
Elk complex getal z = ∣z∣⋅(cos θ +sin θi) heeft n verschillende n-de machtswortels,
die we kunnen schrijven als
θ + 2kπ θ + 2kπ
wk = ∣z∣1/n ⋅ [cos ( ) + sin ( ) i]
n n
met k = 0, 1, ..., n − 1.
Voorbeeld
De beeldpunten van een n-de machtswortel uit een complex getal vormen een regel-
matige n-hoek.
Im
w1
w2
w0
O Re
w3
w5
w4
2.4.2 Binomiaalvergelijkingen in C
⋆ Definitie
⋆ Voorbeeld
√
Los op in C: (i − 3)z 3 = 1 + i.
HOOFDSTUK 2. HET COMPLEXE VLAK IV-22
2.4.3 Oefeningen
5. Los op in C.
√ √
(a) z 3 = 2 + 11i (f) i 2z 5 = 2 + 2z 5
(b) z 8 = 1
√ (g) (1 + i)z 5 − i = 0
6 −i + 3
(c) z = (1 − 2i)(2 + i)
2 √ (h) z 2 =
1 + i+ 3 3 + 4i
(d) z 3 = √ √
i− 3
√ 3 (1 + 2i)8
(i) z = √
(e) z 6 = (2 − 2i 3)6 3i 5(−1 + 2i)5