Đánh giá về các tập đoàn kinh tế nhà nước và tập

đoàn kinh tế tư nhân ở Việt Nam hiện nay

Nguyễn Phương Thảo
Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội

Trong quá trình xây dựng và phát triển theo mô hình nền kinh tế mới ở nước ta,
các tập đoàn kinh tế đã đóng góp đáng kể trong việc điều tiết và thúc đẩy tăng trưởng
nền kinh tế, biến đổi cơ cấu kinh tế nghèo nàn, lạc hậu. Trong 2 năm vừa qua, dưới sự
tác động mạnh mẽ của đại dịch Covid-19 đã ảnh hưởng tiêu cực đến mọi mặt của đời
sống, đặc biệt là đối với nền kinh tế. Chính vì vậy, các tập đoàn kinh tế Nhà nước
cũng như tập đoàn kinh tế tư nhân có vai trò là “nhân tố” quan trọng hàng đầu trong
quá trình phục hồi, phát triển và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế sau đại dịch. Bài đánh
giá này nhằm phân tích về tập đoàn kinh tế Nhà nước và tập đoàn kinh tế tư nhân trên
các phương diện về khái niệm, đặc điểm kinh tế, nhưng ưu điểm, nhược điểm hay
thuận lợi, khó khăn mà các tập đoàn phải đối mặt trong quá trình xây dựng, phát triển
tập đoàn kinh tế. Từ đó hiểu rõ hơn về bản chất nhằm đánh giá và đưa ra những giải
pháp, chính sách phù hợp. Ngoài ra, trong quá trình xây dựng và phát triển lại nền
kinh tế sau đại dịch cùng với sự tác động của kinh tế - chính trị trên thế giới, các tập
đoàn cần đưa ra những chính sách, biện pháp phù hợp với tình hình hiện nay. Qua đó,
nhận định rõ được vai trò và vị trí quan trong của các tập đoàn kinh tế đối với sự phát
triển của đời sống kinh tế - xã hội trên mọi phương diện. Các tập đoàn không chỉ
chiếm vị trí then chốt trong thúc đẩy nền kinh tế vĩ mô mà còn đảm bảo về mặt an sinh
xã hội, tạo việc làm cho người dân, ổn định và nâng cao đời sống xã hội. Tập đoàn
kinh tế Nhà nước đã và đang nắm vai trò chủ chốt trong những lĩnh vực thiết yếu.
Trong khi đó, các tập đoàn kinh tế tư nhân đang dần lớn mạnh, phát triển đa dạng các
lĩnh vực trong khu vực và vươn ra ngoài thế giới.

1. Mở đầu lợi ích và tác động của nhóm kinh

Tập đoàn kinh tế là mô hình một công
ty lớn hoặc một công ty tham gia vào
nền kinh tế của một quốc gia. Sự hình
thành và phát triển của tập đoàn kinh
tế xuất phát từ nhu cầu tồn tại và phát
triển của một công ty trong nền kinh tế
thị trường. Dưới áp lực cạnh tranh, các
công ty hợp nhất hoặc liên kết với nhau
để tạo thành các nhóm nhằm nâng cao
khả năng cạnh tranh của mình. Tuy
nhiên, không phải tập đoàn kinh tế nào
cũng có thể tồn tại và phát triển. Hiệu
quả hoạt động của nhóm kinh doanh
luôn là mối quan tâm lớn ngày nay, vì
doanh đối với đất nước là rất lớn. Việc
mở rộng nhóm không chính đáng sẽ
gây ra những hậu quả nghiêm trọng và
khó khăn cho nền kinh tế đất nước, đặc
biệt là các nước đang phát triển trong
đó có Việt Nam. Vì vậy, việc tìm ra
mô hình quản lý và xây dựng chiến
lược phát triển cho tập đoàn kinh tế là
vô cùng cần thiết. Bài viết này tập
trung vào các khái niệm cơ bản về
nhóm kinh doanh, phân tích mô hình
quản lý và đề xuất chiến lược phát triển
nhóm kinh doanh trong xu hướng kinh
doanh đa ngành và đa lĩnh vực của Việt
 Nam. 2. Đánh giá về các tập đoàn
2.1: Khái niệm, đặc điểm
Trong nghị quyết của Chính phủ
ban hành Quyết định số 91/TTg ngày
07/03/1994 về việc thí điểm thành lập
tập đoàn kinh doanh với mục tiêu tạo
điều kiện thúc đẩy tích tụ và tập trung,
nâng cao hiệu quả của nền kinh tế. Đây
được coi là văn bản đầu tiên xác lập
tiêu chí để hình thành các tổ chức kinh
doanh cụ thể. Tuy nhiên, nội dung nghị
quyết chưa đề cập rõ về bản chất mô
hình tổ chức quản lý và hoạt động của
khiến cho các tổng công ty chưa thể
phát triển theo quy mô tập đoàn kinh tế.
Do đó, Nghị quyết số 139/2007/NĐ –
CP và 141/2007/NĐ – CP đã sửa đổi,
bổ sung nhiều vấn đề về tổ chức kinh
tế. Tập đoàn kinh tế là nhóm công ty có
tư cách pháp nhân độc lập được hình
thành trên cơ sở hợp nhất, thành lập
dưới hình thức công ty mẹ - công ty
con. Đến tháng 11/2009, theo Nghị
định số 101/2009/NĐ-CP, Thủ tướng
chính phủ đã quyết định thành lập, tổ
chức, hoạt động và quản lý các tập
đoàn kinh tế Nhà nước theo các chiều
hướng và ngành nghề đa dạng. Những
tập đoàn kinh tế nhà nước chủ lực đang
hoạt động ở các lĩnh vực bao gồm:
Viễn thông quân đội (Viettel), Bưu
chính – Viễn thông (VNPT), Than –
Khoáng sản (Vinacomin), Tài chính –
Bảo hiểm (Bảo Việt), Dệt may
(Vinatex), Cao su (VRG), Điện lực
(EVN), Dầu khí (PVN), Hoá chất
(Vinachem).
Tập đoàn kinh tế nhà nước của
Việt Nam được hình thành chủ yếu
thông qua việc chuyển đổi và tổ chức lại
các doanh nghiệp nhà nước theo quy
định của Chính phủ. Việc quản lý, điều
hành được thực hiện qua công ty mẹ, là
đại diện cho tập đoàn kinh tế nhà nước
nhằm định hướng các hoạt động của tập
kinh tế Nhà nước ở Việt Nam hiện
nay
đoàn kinh tế ngày càng mở rộng cả trong
nước và quốc tế. Các tập đoàn kinh tế
nhà nước là công cụ để Chính phủ điều
tiết nền kinh tế vĩ mô, hoạt động trong
những ngành nghề, lĩnh vực mang tính
chủ đạo, then chốt của nền kinh tế.
Trong mô hình quản lý tập đoàn kinh tế
Nhà nước, công ty mẹ do Nhà nước nắm
giữ 100% vốn điều lệ hoặc giữ quyền chi
phối theo quyết định của Thủ tướng
Chính phủ, các công ty con là các doanh
nghiệp bị chi phối bởi công ty mẹ và
được tổ chức theo hình thức công ty cổ
phần hay công ty trách nhiệm hữu hạn
bao gồm một hoặc hai thành viên trở lên.
Các doanh nghiệp liên kết với tập đoàn
bao gồm: doanh nghiệp không có vốn
đóng góp của công ty mẹ và công ty con,
tham gia liên kết hoặc không có hợp
đồng liên kết nhưng có mối liên hệ,
thống nhất lâu dài về lợi ích kinh tế,
công nghệ, thị trường hay các dịch vụ
khác với công ty mẹ hoặc các doanh
nghiệp thành viên trong tập đoàn. Công
ty mẹ và các doanh nghiệp trong tập
đoàn có tư cách pháp nhân; có vốn và tài
sản riêng; có chiểm chiếm hữu, sở dụng
hay định đoạt tài sản của mình theo quy
định của pháp luật và trong thoả thuận
của tập đoàn. Việc quản lý, giám sát các
tập đoàn kinh tế Nhà nước được thực
hiện thông qua nhiều phương thức khác
nhau, bao gồm: qua chế độ báo cáo của
hội đồng quản trị thành viên công ty mẹ;
qua kiểm toán lại công ty mẹ và các đơn
vị thành viên; thực hiện chế độ báo cáo
định kỳ và đột xuất của công ty mẹ;
thông qua hoạt động giám sát, quản lý,
kiểm tra, đánh giá theo quy định của
pháp luật đề ra. Trong mô hình tập đoàn
kinh tế Nhà nước ở Việt Nam, Nhà nước
là chủ sở hữu, giám sát theo khuôn khổ
pháp luật. Chính phủ thống nhất thực
hiện quyền của chủ sở hữu Nhà nước đối
với công ty mẹ và phần phần Nhà nước
trong các tập đoàn kinh tế Nhà nước. Ở
đó, Thủ tưởng Chính phủ quyết định
thành lập, tổ chức lại hay giải thể,
chuyển đổi quyền sở hữu công ty mẹ
theo đề nghị của bộ quản lý ngành và ý
kiến của các bộ, ngành có liên quan.
2.2: Vai trò
Trong quá trình xây dựng nền
kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa ở nước ta hiện nay, các tập đoàn
kinh tế Nhà nước đóng vai trò chủ đạo
trong việc thúc đẩy và phát triển kinh tế.
Trước hết, các tập đoàn kinh tế là công
cụ thiết yếu, quan trọng để nhà nước
điều tiết, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã
hội. Nhà nước đã sử dụng hiệu quả các
nguồn lực kinh tế theo kế hoạch, chiến
lược phát triển đất nước theo cơ chế thị
trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Các
tập đoàn kinh tế Nhà nước nắm giữ
những vị trí then chốt, quan trọng trong
tất cả các lĩnh vực của nền kinh tế.
Không chỉ đem lại lợi ích to lớn cho sự
tăng trưởng và phát triển của đất nước,
tạo sự thúc đẩy kinh tế theo hướng công
nghiệp hoá – hiện đại hoá đất nước; các
tập đoàn kinh tế Nhà nước còn góp phần
vào chính sách giải quyết việc làm cho
người lao động, cải thiện đời sống xã hội
cho người dân. Nhờ đó tạo nên cơ hội
giải quyết các vấn đề về xã hội, đời
sống, quốc phòng, an ninh…
Không chỉ vậy, các tập đoàn kinh
tế Nhà nước còn đóng góp vai trò lớn
trong việc thực hiện nhiệm vụ chính trị -
xã hội mà Nhà nước đề ra trong những
lĩnh vực, ngành nghề ít được sự quan
tâm, thu hút của các nhà đầu tư. Có thể
thấy tập đoàn kinh tế Nhà nước là lực
lượng quan trọng trong việc đảm nhận
sản xuất, kinh doanh các mặt hàng thiết
yếu đối với nhân dân, đảm bảo an sinh
xã hội, an ninh quốc phòng… Đặc biệt,
các tập đoàn kinh tế Nhà nước đóng vai
trò mở đường, tạo điều kiện thuận lợi
cho các doanh nghiệp trong tất cả lĩnh
vực phát triển. Các công ty thành viên
trong tập đoàn kinh tế Nhà nước luôn có
sự hỗ trợ về vốn, công nghệ, kĩ thuật,
quản lý , lao động… đối với các doanh
nghiệp thành viên. Từ đó tạo ra động lực
thuận lợi để phát triển bền vững, thúc
đẩy quá trình phát triển của hoạt động
sản xuất, tạo nên giá trị, sức mạnh cho
đất nước. Với mục tiêu phát triển kinh
doanh đa ngành nghề, các tập đoàn kinh
tế Nhà nước đã sử dụng, khai thác hiệu
quả nguồn vốn Nhà nước để tạo ra lợi
nhuận cho ngân sách. Ngoài ra, các tập
đoàn đã tạo ra việc làm và thu nhập cho
người dân, nhằm cải thiện, nâng cao đời
sống nhân dân lao động.
Như vậy, các tập đoàn kinh tế có
vị trí trụ cột vững chắc trong nền kinh tế
của đất nước. Không chỉ mang lại lợi ích
kinh tế to lớn, góp phần điều tiết nền
kinh tế vĩ mô; thúc đẩy tốc độ tăng
trưởng công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất
nước. Hơn nữa, các tập đoàn còn mang
lại nguồn lợi về thuế, thu lợi nhuận cho
ngân sách Nhà nước, hạn chế nhập siêu,
tạo nguồn thu ngoại tệ và là sức mạnh
lớn lao cho nền kinh tế. Ngoài ra, các
hoạt động kinh doanh của các tập đoàn
kinh tế Nhà nước còn đem đến cho
người lao động việc làm ổn định, nâng
cao mức sống và đảm bảo an sinh xã hội.
Bên cạnh đó, các tập đoàn kinh tế
Nhà nước còn phải đối mặt với nhiều
hạn chế, yếu kém. Mục tiêu và hiệu quả
của các hoạt động kinh tế vẫn chưa đáp
ứng và tương xứng với nguồn lực đầu tư
của Nhà nước, năng suất lao động còn
thấp, chưa đáp ứng được nhu cầu hội
nhập quốc tế. Nhiều tập đoàn kinh tế tập
trung phát triển thêm những ngành nghề
bên ngoài thay vì lĩnh vực chính mặc dù
khả năng và điều kiện kinh tế còn nhiều
mặt hạn chế. Có thể kể đến một số tập
đoàn đầu tư ngoài ngành như Tập đoàn
công nghiệp tàu thuỷ Việt Nam
(Vinashin), Tập đoàn Điện lực Việt Nam đề ra, duy trì hoạt động sản xuất kinh
(EVN),… Với tham vọng trở thành các doanh, góp phần ổn định nền kinh tế vĩ
tập đoàn đa ngành, nhiều tập đoàn đã mô.
thành lập các công ty và đầu tư, phát
triển lĩnh vực ngoài nhiệm vụ mà Nhà
nước đề ra. Hậu quả của việc đầu tư tràn Doanh thu và lợi nhuận
loan ngoài ngành dẫn đến tình trạng của các tập đoàn kinh
không cân đối được nguồn vốn, nhu cầu
đầu tư, không có khả năng quản lý dẫn tế Nhà nước năm 2021
đến việc mất kiểm soát. Điều này đã làm (đơn vị: tỷ đồng)
ảnh hưởng lớn đến nền kinh tế vĩ mô.
Ngoài ra, những mặt hạn chế của công Doanh thu Lợi nhuận trước thuế
tác giám sát, kiểm soát nội bộ tập đoàn
kinh tế dẫn đến tổn thất trong quá trình
sản xuất, kinh doanh. Cơ chế hoạt động Vinachem
1,726
51,200
chưa thật sự hiệu quả của kiểm soát viên PVN 620,200
45,000
trong tập đoàn kinh tế Nhà nước về quy EVN 211,600
10,127
định uỷ quyền việc quản lý vốn Nhà 28,500
VRG
6,100
nước thông qua người đại diện có thể 5,152
Vinatex
377
dẫn đến những rủi ro khó kiểm soát. 50,380
Bảo 1,989
Việt
Công tác sắp xếp lại lao động trong quá
trình tái cơ cấu tập đoàn kinh tế còn Vinacomin
5,288 113,173
56,605
nhiều vướng mắc, chất lượng nguồn VNPT
7,103
nhân lực còn nhiều hạn chế, chưa đáp Viettel 40,100 274,000
ứng được yêu cầu. Cơ chế quản lý của 0 200,000 400,000 600,000 800,000
chủ sở hữu Nhà nước, địa phương còn
nhiều yếu kém, chưa nắm được quy Tuy nhiên, bên cạnh những kết
trình, cách thức trong việc triển khai, phê quả đã đạt được, các tập đoàn kinh tế
duyệt các chính sách, chiến lược phát Nhà nước vẫn còn nhiều tồn tại, hạn chế
triển hay báo cáo tài chính của các doanh trong bối cảnh đại dịch Covid-19 đã tác
nghiệp Nhà nước. Việc triển khai, công động mạnh mẽ vào nền kinh tế vĩ mô.
nhận các tập đoàn kinh tế vẫn chỉ dừng ở Trước hết là hạn chế trong quá trình huy
mức độ chủ trương, hệ thống quy định động nguồn lực để thúc đẩy hoạt động
chưa đáp ứng được nhu cầu khiến cho sản xuất, kinh doanh. Ngoài ra, khả năng
các tập đoàn vẫn chưa thể định hướng đổi mới, sáng tạo còn nhiều hạn chế, đặc
mang tầm vĩ mô. Đó cũng chính là biệt là trong các lĩnh vực có khả năng
nguyên nhân cơ bản nhất dẫn tới tình chuyển đổi cơ cấu nền kinh tế như công
hình đầu tư tràn lan các ngành ngoài lĩnh nghệ số trong thời kì cách mạng 4.0, các
vực, kém hiệu quả của các tập đoàn kinh ngành năng lượng, khoa học công nghệ
tế Nhà nước. và kĩ thuật… Hiệu quả hoạt động của
2.3: Thực trạng các doanh nghiệp, tập đoàn kinh tế vẫn
Trong bối cảnh đại dịch Covid-19 chưa tương xứng với nguồn lực, sự đầu
tác động đến mọi mặt đời sống xã hội tư của Nhà nước; nhiều doanh nghiệp,
những năm vừa qua, các tập đoàn kinh tế tập đoàn còn kinh doanh hiệu quả thấp
Nhà nước đã tích cực triển khai và hoàn dẫn đến thua lỗ kéo dài.
thành tốt những nhiệm vụ mà Nhà nước
 Thêm vào đó, năm 2022 do ảnh
hưởng giữa xung đột của Nga –
Ukcraina, áp lực về nguồn cung xăng
dầu đang rơi vào tình trạng thiếu hụt
nguồn cung nhiên liệu nặng nề. Do xung
đột diễn ra bất ngờ nên hầu hết các nước
đều chưa có sự chuẩn bị và dẫn đến tình
trạng thiếu hụt. Nguồn cung khu vực
hiện nay đang không đáp ứng đủ nhu cầu
thị trường và nhiều khả năng sẽ thiếu hụt
trong năm nay
2.4: Giải pháp
Một trong những thách thức và
giải pháp thực hiện là khuyến khích đẩy
mạnh huy động các nguồn lực từ doanh
nghiệp nhà nước tham gia phát triển
kinh tế - xã hội đất nước. Đặc biệt, đẩy
nhanh việc xây dựng chiến lược, kế
hoạch phát triển ngành, lĩnh vực. Khai
thác các nguồn lực quan trọng của đất
nước gắn chiến lược phát triển doanh
nghiệp Nhà nước với phát triển ngành,
lĩnh vực. Kịp thời xây dựng và trình các
cấp có thẩm quyền về chiến lược, chiến
lược, kế hoạch sản xuất, kinh doanh và
đầu tư phát triển doanh nghiệp nhà nước
tập trung vào các tập đoàn kinh tế, doanh
nghiệp phù hợp với quy hoạch, chiến
lược và kế hoạch phát triển kinh tế - xã
hội. Đầu tư cho các doanh nghiệp nhà
nước nghiên cứu, đầu tư nhiều dự án
quan trọng nhằm phát triển bền vững
kinh tế - xã hội phục vụ mục tiêu công
nghiệp hóa, hiện đại hóa, trong công
nghiệp bán dẫn và hạ tầng giao thông
trọng yếu của đất nước (như đường cao
tốc, đường sắt, sân bay, cảng biển…), hạ
tầng chuyển đổi số, hạ tầng ứng phó với
hiện tượng nóng lên toàn cầu, cung cấp
nguyên liệu đầu vào chính cho sản xuất
(thép, hóa dầu,…) Ngành kinh doanh
chính của công ty theo thế mạnh và
ngành. Xây dựng cơ chế tạo điều kiện
phối hợp và hợp tác giữa các doanh
nghiệp nhà nước và tư nhân để thực
hiện các dự án quy mô lớn, nâng cao
hiệu quả tổng thể của chuỗi dự án nhằm
phát triển chuỗi giá trị công nghiệp và
ngành, cùng mở rộng không gian kinh
doanh dựa trên nguyên tắc lợi nhuận.
Điều tra và nâng cao vai trò của
Tổng công ty Đầu tư và Kinh doanh vốn
Quốc gia, đặc biệt là vai trò chủ đầu tư
của Chính phủ trong việc huy động thêm
tiền cho các công ty và dự án lớn, quan
trọng.
Ngoài ra, cần phải nâng cao năng
lực, hiệu quả hoạt động sản xuất kinh
doanh của các tập đoàn, doanh nghiệp
Nhà nước. Đặc biệt thiết lập hệ thống
quản lý và kiểm soát nội bộ hiệu quả.
Xử lí triệt để những hành vi phạm pháp
luật, xung đột lợi ích, câu kết, lợi dụng
chức vụ quyền hạn, thao túng doanh
nghiệp Nhà nước, trục lợi, tham nhũng,
lãng phí, gây thiệt hại cho Nhà nước và
doanh nghiệp.
Tập trung nâng cao giá trị thương
hiệu, đạo đức kinh doanh và văn hóa
doanh nghiệp. Tiết kiệm tối đa chi phí,
tối ưu hóa nguồn vốn, đất đai cho
doanh nghiệp nhà nước… Nâng cao chất
lượng hàng hóa, dịch vụ, đẩy mạnh xây
dựng danh tiếng, thương hiệu cho doanh
nghiệp nhà nước, trên thị trường trong
nước và quốc tế. Sử dụng năng lượng tiết
kiệm, thân thiện với môi trường để nâng
cao năng suất, hiệu quả, sức cạnh tranh
và tăng cường áp dụng các mô hình kinh
doanh mới. Thông qua thoái vốn sẽ giải
quyết triệt để tình trạng mở rộng đầu tư
kinh doanh ngoài ngành để doanh nghiệp
nhà nước chuyên tâm vào lĩnh vực kinh
doanh cốt lõi.
2.5: Kết luận
Như vậy, có thể thấy rằng các tập
đoàn kinh tế Nhà nước chiếm vị trí vô
cùng quan trọng trong phát triển nền
kinh tế vĩ mô, nâng cao đời sống an sinh
xã hội, an ninh quốc phòng đất nước.
Với vị trí và vai trò quan trọng, các tập
đoàn kinh tế Nhà nước phải đối mặt với
nhiều mặt tích cực cũng như hạn chế,
tiêu cực, nhất là trong bối cảnh phát triển
nền kinh tế sau đại dịch như hiện nay.
Hai năm đối mặt với đại dịch đã ảnh
hưởng đến tất cả các khía cạnh của đời
sống, đặc biệt trong lĩnh vực kinh tế.
Cùng với sự hỗ trợ, giúp đỡ của Đảng và
Nhà nước, các tập đoàn kinh tế đã nỗ lực
để ổn định, cân bằng nền kinh tế vĩ mô
và với “mục tiêu kép” vừa chống dịch,
vừa phát triển nền kinh tế - xã hội. Để
phát triển nền kinh kinh sau đại dịch,
Chính phủ và Nhà nước ta cần phải tạo
ra môi trường kinh doanh bình đẳng,
thúc đẩy cạnh tranh. Cần rà soát lại các
chính sách hỗ trợ phù hợp để tăng cường
hỗ trợ trực tiếp cho những người có hoàn
cảnh khó khăn do ảnh hưởng của dịch,
đặc biệt là các nhóm dễ bị tổn thương
như lao động không thường xuyên và
người thất nghiệp. Hỗ trợ tiền thuê nhà ở
cho người lao động làm việc tại các đặc
khu kinh tế, khu công nghiệp, khu chế
xuất. Cho người lao động vay vốn ưu đãi
của Ngân hàng Chính sách xã hội.
Ngoài ra, sự bất ổn của kinh tế -
chính trị trên thế giới cũng ảnh hưởng
lớn đến nền kinh tế trong nước, đặc biệt
ở lĩnh vực xăng, dầu. Để đưa ra phương
hướng giải pháp kinh doanh, Chính phủ
và các cơ quan lãnh đạo, giải pháp thực
hiện kế hoạch sản xuất kinh doanh, tập
trung phát triển kênh bán lẻ với nhiều
giải pháp hỗ trợ đồng bộ cho hệ thống
cây xăng, bám sát xu hướng thị trường
và nhanh chóng điều chỉnh cơ chế, chính
sách bán hàng. Đồng thời từng bước cập
nhật hệ thống công nghệ thông tin tự
động hóa theo lộ trình tập đoàn và tổ
chức quản lý sử dụng hiệu quả. Hỗ trợ
kịp thời, cơ chế về lương, thu nhập cho
người dân lao động, đặc biệt là nguồn
nhân lực chất lượng cao.
3. Đánh giá về các tập đoàn
kinh tế tư nhân ở Việt Nam hiện nay
3.1: Khái niệm, đặc điểm
Từ Đại hội VI của Đảng (1986),
kinh tế tư nhân đã được xác lập vào hệ
thống cơ cấu của nền kinh tế nhiều thành
phần, bao gồm kinh tế sản xuất hàng
hoá (thợ thủ công, nông dân cá thể,
thương nhân, công ty dịch vụ cá thể) và
kinh tế tư bản tư nhân. Tuy nhiên, loại
hình khu vực kinh tế tư nhân chỉ được
chính thức sử dụng tại Hội nghị lần thứ 6
Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khoá
VI) vào tháng 3/1989. Cuộc họp đã xác
định các hình thức doanh nghiệp tư
nhân, bao gồm cá nhân, tiểu chủ và vốn
tư nhân.
Ngày 18 tháng 3 năm 2002, Hội
nghị lần thứ năm Ban Chấp hành Trung
ương Đảng (khóa IX) họp Nghị quyết 14
về việc không ngừng đổi mới cơ chế,
chính sách, khuyến khích và tạo điều
kiện thuận lợi cho kinh tế tư nhân phát
triển. Nghị quyết nêu rõ: "Hàng chục
năm qua, thực hiện theo đường lối, chính
sách đổi mới của đảng và nhà nước,
được sự đồng thuận và hưởng ứng tích
cực của nhân dân, kinh tế tư nhân bao
gồm kinh tế tư nhân, tiểu thương và các
loại hình doanh nghiệp tư nhân. kinh tế
tư bản tư nhân hoạt động dưới hình thức
phát triển rộng khắp cả nước, góp phần
quan trọng vào sự phát triển kinh tế ”.
Tập đoàn kinh tế tư nhân được
hình thành là kết quả của việc mở rộng
quy mô và phạm vi hoạt động của chính
doanh nghiệp. Việc thành lập nhóm chỉ
dựa trên nhu cầu và nguồn lực nội bộ
của công ty và không cấu thành quyết
định chuyển đổi hoặc thỏa thuận quản lý.
Tập đoàn có thể nắm giữ 100% vốn hoặc
có thể nắm giữ cổ phần, phần vốn góp.
Trong tập đoàn kinh tế tư nhân, công
ty mẹ được tổ chức dưới hình thức
công ty trách nhiệm hữu hạn hoặc công
ty cổ phần. Các công ty con được tổ
chức dưới hình thức: công ty trách
nhiệm hữu hạn một thành viên, công ty
trách nhiệm hữu hạn nhiều thành viên,
 công ty cổ phần, công ty liên doanh
trong và ngoài nước.
Công ty mẹ, công ty con và các
công ty khác tạo thành tập đoàn kinh tế
có quyền, nghĩa vụ, cơ cấu tổ chức,
quản lý và hoạt động theo hình thức tổ
chức doanh nghiệp phù hợp với quy định
của pháp luật. Tổng công ty là một
nhóm công ty bao gồm công ty mẹ, công
ty thành viên và công ty liên kết. Để đáp
ứng các yêu cầu của pháp luật đối với
một đơn vị hoặc khu vực kinh doanh lớn
tại một trong những bộ phận sản xuất và
cung ứng chính hoặc bộ phận sản phẩm
và dịch vụ, đồng thời tạo nền tảng cho sự
phát triển của một ngành hoặc khu vực,
tạo động lực nâng cao năng lực cạnh
tranh của công ty. Thủ tướng Chính phủ
xác định thành phần kinh tế, lĩnh vực
được xét thành lập doanh nghiệp trong
từng thời kỳ.
2.2: Vai trò
Đại hội lần thứ X của Đảng ta
khẳng định vai trò quan trọng của kinh
tế tư nhân: “là một trong những động
lực của nền kinh tế”. Trong nền kinh tế
thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa,
thành phần kinh tế tư nhân phát triển đa
dạng, không hạn chế về quy mô và số
lượng, có sức cạnh tranh trên mọi lĩnh
vực và được pháp luật bảo hộ. Các tập
đoàn kinh tế tư nhân ngày càng khẳng
định vai trò và những đóng góp to lớn
cho nên kinh tế, trở thành mũi nhọn ở
một số lĩnh vực đầu tư như: du lịch,
dịch vụ, chế biến thực phẩm, công nghệ
viễn thông… Một số tập đoàn có thể kể
đến như Sun Group, Vingroup, Thaco,
Masan, FPT… Các tập đoàn này không
chỉ dẫn đầu trong lĩnh vực kinh doanh
trong nước, mà còn xây dựng và phát
triển thành công các sản phẩm, dự án
quan trọng mang tính toàn cầu, giúp
củng cố vị thế của Việt Nam trên thế
giới, thúc đẩy trường quốc tế. Ngoài ra,
sự trỗi dậy và bứt phá của nhiều công
ty tư nhân mới cũng đang đặt ra những
kỳ vọng về một nền kinh tế tư nhân
phát triển mạnh. Tuy nhiên, quá trình
phát triển doanh nghiệp tư nhân cũng
đòi hỏi phải có khung pháp lý phù hợp
theo chính sách của Đảng và tạo điều
kiện cho các doanh nghiệp ngày càng
lớn mạnh vươn tầm trong khu vực và
trên thế giới.
Quy luật tất yếu của thị trường,
tập đoàn quy mô càng lớn thì khả năng
ảnh hưởng đến nền kinh tế càng lớn.
Do đó, sự phát triển của các tập đoàn
kinh tế nói chung và tập đoàn kinh tế
thuộc sở hữu tư nhân nói riêng sẽ tạo ra
những ảnh hưởng nhất định đến nền
kinh tế, đặc biệt là trong giai đoạn
khủng hoảng.
Đại hội XI nhấn mạnh, để tiếp tục
tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển
của tập đoàn tư nhân trên mọi lĩnh vực:
Tạo điều kiện hình thành nhiều tập
đoàn kinh tế tư nhân và tư nhân đưa
vốn vào tập đoàn kinh doanh nhà nước
“Khi vai trò của khu vực kinh tế tư
nhân từng bước được khẳng định, Đại
hội XII của Đảng chỉ rõ: Cá nhân ở
hầu hết mọi thành phần, lĩnh vực kinh
tế đang trở thành động lực chính của
nền kinh tế ... Khuyến khích hình thành
các tập đoàn kinh tế đa sở hữu và tư
nhân góp vốn vào các tập đoàn kinh tế
Nhà nước”.
2.3: Thực trạng
Ngày nay, trong khu vực kinh tế
tư nhân, nhiều tập đoàn là "đầu tàu" với
vị thế cao trên trường quốc tế. Kể từ
sau Đại hội Đảng lần thứ 12, nền kinh
tế Việt Nam đã được thế giới biết đến
với tên tuổi của các tập đoàn doanh
nghiệp tư nhân như Vingroup, T&T
Group, Thaco, Vietjet, FLC và
Vinamilk, có ảnh hưởng đến chuỗi
cung ứng toàn cầu. Nhiều tập đoàn tư
nhân đã tạo ra doanh số xuất khẩu lớn
và đóng góp đáng kể vào tăng trưởng
kinh tế, thu nhập hộ gia đình, tạo việc
làm và an sinh xã hội. Ngoài ra, khu
vực tư nhân hợp tác với nhà nước để
giúp ngăn chặn và xóa bỏ dịch bệnh,
thiên tai, giúp đỡ những người gặp khó
khăn và tài trợ cho các giải đấu thể
thao, câu lạc bộ bóng đá và các sự kiện
kinh tế. Đây là xã hội lớn của đất nước.
Từ thực tiễn phát triển tập đoàn kinh tế
tư nhân trong những năm gần đây, có
thể nói “kinh tế tư nhân là một động lực
quan trọng của nền kinh tế thị trường
định hướng xã hội chủ nghĩa. Đây là
kết quả của những thay đổi về thể chế,
chính trị và cải cách hành chính quốc
gia, tập đoàn kinh tế tư nhân không
ngừng lớn mạnh trên mọi lĩnh vực và
giúp thực hiện các mục tiêu: dân giàu,
nước mạnh, chủ quyền, công bằng, văn
minh, con đường đi lên chủ nghĩa xã
hội.
Ngoài các sản phẩm truyền thống
là nông, lâm, thủy sản, các tập đoàn tư
nhân đã bổ sung thêm các sản phẩm có
giá trị, chất lượng cao để mang ra
trường quốc tế như điện thoại thông
minh, ô tô... Các công ty tư nhân lớn
sản xuất nhiều sản phẩm lớn, dự án
phức hợp trên các địa bàn chẳng hạn
như xây dựng, bất động sản, nhà máy
đóng tàu, sân bay,… có thể thay đổi bộ
mặt của đất nước và đóng góp đáng kể
vào sự phát triển chung. Các tập đoàn
tư nhân cũng tham gia vào các lĩnh vực
độc quyền trước đây như hàng không
(Bamboo Airways), làm cho thị trường
trở nên cạnh tranh hơn và mang lại
nhiều lợi ích.
Đặc biệt trong lĩnh vực sản xuất ô
tô, các lượng lực kinh tế của Nhà nước
không thể hiện thực hóa tuyên bố
“Made in Vietnam” Đến nay, các tập
đoàn kinh tế tư nhân như Thaco,
Vinfast đã biến khát vọng đó thành
hiện thực. Các công ty Việt Nam đã có
thể tự chế tạo ô tô. Ngay cả ô tô của
VinFast cũng lập ba kỷ lục thế giới:
Chỉ mất 21 tháng để xây dựng nhà
máy, thiết lập dây chuyền sản xuất và
sản xuất hàng loạt. Ra mắt mẫu xe chỉ
11 tháng sau khi nhà máy được xây
dựng. Xe thương mại trong vòng 2
năm.
Các công trình lớn trong lĩnh vực
giao thông vận tải như đầu tư Cảng hàng
không quốc tế Vân Đồn, Cảng hành
khách quốc tế Hạ Long, đường cao tốc
Hạ Long-Vân Đồn, đường cao tốc của
tập đoàn Sungroup: Vân Đồn – Móng
Cái. Đặc biệt, Cảng hàng không Vân
Đồn được xây dựng trong thời gian chưa
đầy hai năm và là dự án xây dựng ngắn
nhất tại Việt Nam, góp phần công nhận
Cảng hàng không quốc tế Vân Đồn là
“Cảng hàng không mới tiêu biểu Châu Á
năm 2019”.
Khu vực kinh tế tư nhân đang
phát triển từng ngày và có nhiều đóng
góp đáng kể cho nền kinh tế. Hơn hết,
không ngừng nỗ lực và sáng tạo trong
những lĩnh vực tưởng chừng như không
thể ở Việt Nam. Điều này góp phần đưa
tên tuổi Việt Nam vươn xa trên trường
quốc tế. Song bên cạnh những kết quả
đạt được, chất lượng phát triển của khu
vực kinh tế tư nhân vẫn còn nhiều hạn
chế và chưa phải là động lực thực sự
quan trọng của nền kinh tế.
Tuy nhiên, nhận định chung cho
rằng khu vực tập đoàn kinh tế tư nhân
của Việt Nam vẫn chưa nổi lên như một
lực lượng mạnh mẽ để thúc đẩy nền
kinh tế đất nước như kỳ vọng. Đặc biệt
trong các ngành công nghiệp chế biến,
chế tạo, rất thiếu các công ty tư nhân lớn.
Chế biến, chế tạo có vai trò đặc biệt
quan trọng, nhưng lại là động lực giúp
nền kinh tế tiếp tục phát triển, tránh
nguy cơ tụt hậu trong chuỗi giá trị toàn
cầu. Vì vậy, đội ngũ các công ty lớn
trong nước phải đảm nhận trách nhiệm
này. Hiện tại, rất ít công ty lớn tham gia
vào lĩnh vực sản xuất ô tô như: Trường
Hải, VinFast, Thành Công… nhưng
chưa đạt được tiêu chuẩn tầm cỡ thế
giới. Do đó, ngành công nghiệp chế biến,
chế tạo của Việt Nam vẫn mang tính
gia công, phụ thuộc nhiều vào nước
ngoài, chưa tạo dựng được vị thế vững
chắc trong chuỗi cung ứng toàn cầu,
chưa có nền tảng để phát triển độc lập.
Những điểm tồn tại, hạn chế này của
khu vực kinh tế tư nhân trên có một
phần nguyên nhân xuất phát từ hạn chế,
yếu kém của cơ chế, phương thức quản
lý Nhà nước về kinh tế, đặc biệt quản
lý nhà nước trong phát triển kinh tế tư
nhân. Hệ thống cơ chế, chính sách về
phát triển kinh tế tư nhân còn nhiều bất
cập, thiếu đồng bộ, chưa sát thực tế.
Môi trường đầu tư kinh doanh còn
nhiều hạn chế, tiềm ẩn rủi ro, thiếu
minh bạch.
2.4: Giải pháp
“Phát triển tập đoàn tư nhân cần
tập trung vào các vấn đề cốt lõi. Phát
triển nhanh và bền vững, chủ yếu dựa
vào khoa học và công nghệ, đổi mới và
chuyển đổi số. Tư duy và hành động
đổi mới, tích cực nắm bắt, nắm bắt kịp
thời, hiệu quả thời cơ của cuộc Cách
mạng công nghiệp lần thứ tư, đi đôi với
quá trình hội nhập quốc tế, xây dựng lại
nền kinh tế, phát triển nền kinh tế, tăng
năng suất, chất lượng, hiệu quả và sức
cạnh tranh.
Khuyến khích hình thành các tập
đoàn tư nhân và các nhóm doanh
nghiệp tư nhân góp vốn để doanh
nghiệp Nhà nước có thể tham gia vào
mạng sản xuất và chuỗi giá trị khu vực
và toàn cầu. Tạo điều kiện phát triển
mọi hình thức liên kết cung ứng hàng
hóa và dịch vụ theo sản xuất, nền kinh
tế và mạng sản xuất, thúc đẩy chuỗi giá
trị thị trường giữa kinh tế tư nhân và
kinh tế quốc dân, kinh tế tập thể và
doanh nghiệp có vốn đầu tư nước
ngoài, và được phổ biến rộng rãi. Tiếp
thu và chuyển giao công nghệ tiên tiến
và quản lý để tăng cường tạo ra giá trị
và mở rộng thị trường tiêu thụ.”
Đẩy nhanh quá trình tái cơ cấu
nền kinh tế liên quan đến tái cơ cấu
doanh nghiệp, bao gồm cả tập đoàn tư
nhân. Thực hiện đúng chính sách bình
đẳng trong thành phần kinh tế. Đẩy
mạnh và mở rộng các hình thức hợp
tác, liên kết, liên doanh giữa doanh
nghiệp tư nhân và Nhà nước, hợp tác
xã, doanh nghiệp có vốn đầu tư nước
ngoài để xây dựng mối quan hệ hợp
tác, cạnh tranh và cùng có lợi. Tiếp tục
cập nhật và tăng cường sự lãnh đạo của
Đảng và sự kiểm soát của nhà nước đối
với khu vực tư nhân. Thống nhất quy
chế, tiêu chuẩn để kịp thời đề bạt, khen
thưởng, chấn chỉnh những lệch lạc, sai
phạm trong khu vực kinh tế tư nhân,
đồng thời phong tặng, tôn vinh nòng
cốt khu vực kinh tế tư nhân cho những
tập đoàn, doanh nhân thành đạt, vững
vàng...
Nhà nước có chính sách thúc đẩy
sự phát triển của các tập đoàn lớn trong
các lĩnh vực như nông nghiệp công
nghệ cao, nông nghiệp hữu cơ, công
nghiệp, dịch vụ hiện đại và nghiên cứu
phát triển. Đội ngũ này giúp hình thành
cốt lõi của chuỗi cung ứng sản phẩm.
2.5: Kết luận
Có thể thấy rằng các tập đoàn tư
nhân đang ngày càng phát triển mạnh
mẽ và đóng góp không ngừng trong
quá trình hội nhập, toàn cầu hoá nền
kinh tế quốc tế. Các tập đoàn tư nhân
đang ngày càng phát triển mạnh mẽ về
số lượng, chất lượng và quy mô ở hầu
hết các lĩnh vực. Các tập đoàn kinh tế
tư nhân được xem là động lực quan
trọng, chiếm tỷ trọng lớn trong phát
triển kinh tế. Tuy nhiên, thực tiễn cho
thấy quá trình phát triển kinh tế tư nhân TÀI LIỆU THAM KHẢO
còn gặp nhiều khó khăn, gặp chế. Báo Điện tử Chính phủ. Kinh tế
Chính vì vậy, Đảng và Nhà nước Việt Nam bứt phá sau đại dịch
đã tiếp tục nghiên cứu, ban hành chính Đảng uỷ Trung ương. Vai trò của
sách khuyến khích, hỗ trợ phát triển “tập đoàn kinh tế” với nền kinh tế vĩ
kinh tế tư nhân trên nhiều lĩnh vực, quy mô
mô, hợp tác song phương với các Nghiên cứu lập pháp. Tăng cường
doanh nghiêp trong nước và quốc tế. năng lực giám sát với tập đoàn kinh tế
Thêm vào đó, Nhà nước cần tạo điều Nhà nước
kiện cho kinh tế tư nhân tiếp cận, trang Tạp chí Tài chính online. Tập
bị những công nghệ hiện đại, cơ sở vật đoàn kinh tế nhà nước ở Việt Nam: Đặc
chất, kĩ thuật cao. Ngoài ra cần đẩy điểm, vai trò và xu hướng phát triển
mạnh đào tạo đội ngũ nhân lực, nâng
Cổng thông tin điện tử: Học viện
cao tay nghề cho người lao động . Cần
chính trị khu vực II. Khẳng định vị trí,
giải quyết và tạo mối quan hệ giữa Nhà
vai trò của kinh tế tư nhân trong nền
nước, thị trường và xã hội để các tập
kinh tế Việt Nam
đoàn kinh tế tư nhân được tham gia
nhiều ngành nghề, lĩnh vực với số Báo lao động. Tạo cơ chế thúc
lượng, chất lượng và quy mô lớn. đẩy các tập đoàn kinh tế tư nhân vươn
Khuyến khích miễn giảm thuế để thu tầm quốc tế
hút các doanh nghiệp, tập đoàn tư nhân
Tạp chí Tài chính online. Thực
đầu tư nhằm thu hút nguồn lực cho xã
trạng và giải pháp phát triển thành phần
hội. Tăng cường công tác giám sát,
kinh tế tư nhân
quản lý, thanh tra, kiểm tra, khen
thưởng và xử phạt nghiêm minh;
phòng, chống dịch hiệu quả để tạo điều
kiện thúc đẩy phát triển kinh tế tư nhân
phát triển. Trong sản xuất, kinh doanh
phải tăng cường cải cách hành chính,
nâng cao vai trò của người đứng đầu
tập đoàn, doanh nghiệp tư nhân nhằm
mục tiêu phát triển đất nước toàn diện.
Chính sách của Chính phủ cần có
sự tham gia mạnh mẽ của các nguồn
vốn đầu tư từ các ngân hàng. Đặc biệt,
các tập đoàn tư nhân cần nâng cao
năng lực và đẩy mạnh liên doanh, liên
kết để tăng khả năng cạnh tranh kinh
tế.