საკითხი #1

1. tuberkulozTan brZolis Tanamedrove DOTS strategia

DOTS (Directly Observed Therapy, Short-curse).
DOTS სტრატეგიის არსი მდგომარეობს ტუბერკულოზზე სრულყოფილი კონტროლის
სისტემის შექმნაში, რომელიც უზრუნველყოფს საზოგადოებაში სიკვდილობის,
ავადობის, დაავადების გავრცელების შემცირებას და ტუბსაწინააღმდეგო
მედიკამენტებისადმი რეზისტენტობის განვითარების პრევენციას. ეს ხორციელდება
ტუბერკულოზის შემთხვევათა გამოვლენის, დიაგნოზირების, მკურნალობის,
პრევენციისა და ეპიდზედამხედველობის სტანდარტული ღონისძიებების მეშვეობით.
სტრატეგიის ქვაკუთხედია მისი წარმოშობის საფუძველი - DOT ანუ მოკლევადიანი
ქიმიოთერაპია უშუალო მეთვალყურეობის ქვეშ. სხვადასხვა ქვეყანაში DOTS
სტრატეგიის დანერგვის შედეგთა ანალიზმა აჩვენა, რომ ტუბერკულოზის დროული
გამოვლენის, სწორი მკურნალობის და ტუბსაწინააღმდეგო მედიკამენტებისადმი
მგრძნობელობის არსებობის შემთხვევაში ტუბერკულოზის განკურნება თითქმის 95%-
შია შესაძლებელი. სწორედ ამიტომ ითვლება იგი სამედიცინო თვალსაზრისით
ეფექტურ, უნივერსალურ სტრატეგიად. ეკონომიკური თვალაზრისითაც, მსოფლიო
ბანკის შეფასებით, ეს სტრატეგია გამართლებულია და ეფექტური, რის გამოც
რეკომენდებულია, საფუძვლად დაედოს ტუბერკულოზთან ბრძოლის სახელმწიფო
პროგრამებს. დღეისათვის DOTS სტრატეგია 190-მდე ქვეყანაშია დანერგილი. უნდა
აღინიშნოს, რომ მისი დანერგვის არეალი ყოველწლიურად ფართოვდება, რადგან,
გამოცდილებამ აჩვენა, რომ ამ სტრატეგიის წარმატებით რეალიზაციის გზით
არაერთმა ქვეყანამ (აშშ, პერუ, ჩინეთი, ჰოლანდია, ვიეტნამი, ჩეხეთიდასხვ.) შეძლო
საზოგადოებაში ინფექციის გავრცელების შეჩერება და მნიშვნელოვნად შეცვალა
ეპიდემიოლოგიური სიტუაცია.

საკითხი#2

1. DOTS strategiis 5 elementi

DOT ანუ მოკლევადიანი ქიმიოთერაპია უშუალო მეთვალყურეობის ქვეშ.

DOTS (Directly Observed Therapy, Short-curse). DOTS სტრატეგიის სრული მოცულობით
დანერგვისა და ტუბერკულოზზე სრულფასოვანი კონტროლის დაწესების მიზნით,
აუცილებელია შესრულდეს ამ სტრატეგიის 5 ძირითადი ელემენტი:

1♦ქვეყნის მთავრობის მხარდაჭერა, რაც გულისხმობს DOTS სტრატეგიის სახელმწიფო

ჯანდაცვის პოლიტიკის რანგში აყვანასა და ამ სტრატეგიის საფუძველზე შემუშავებული
(ეროვნული) პროგრამის რეალიზაციას. ამასთან სახელმწიფო პროგრამით
განსაზღვრული ღონისძიებები პაციენტებისათვის უფასო უნდა იყოს.
2. ♦ტუბერკულოზის შემთხვევათა უპირატესად პასიური გამოვლენა ზოგადი
პროფილისა და პირველადი სამედიცინო დახმარების დაწესებულებებში ნახველის
ნაცხის პირდაპირი მიკროსკოპიის საშუალებით.
3. ♦სტანდარტული მოკლევადიანი ქიმიოთერაპია (პრიორიტეტი ენიჭება მგბ (+)
შემთხვევებს)- DOTS სტრატეგიით რეკომენდებული ქიმიოთერაპიის სტანდარტულ
სქემებში შემავალი ძირითადი ტუბსაწინააღმდეგო მედიკამენტების კომბინაცია,
დოზები და მკურნალობის ვადები ოპტიმალურად არის შერჩეული, რაც იწვევს
დაავადების გამომწვევის მაქსიმალურად განადგურებას და პაციენტის განკურნებას.
ამასთან ერთად, მინიმუმამდეა დაყვანილი რეციდივების, რეზისტენტობისა და
წამლისმიერუ არასასურველი რეაქციების ალბათობა . სტანდარტული
ქიმიოთერაპიის ჩატარების აუცილებელ პირობას წარმოადგენს სამედიცინო
პერსონალის უშუალო ზედამხედველობის დაწესება წამლების მიღების პროცესზე,
რაც მკურნალობის ბოლომდე მიყვანისა და აქედან გამომდინარე განკურნების მაღალ
ალბათობას იძლევა .
4. ♦ძირითადი ტუბსაწინააღმდეგო მედიკამენტებით რეგულარული და უწყვეტი
უზრუნველყოფა- სახელმწიფო პროგრამის ფარგლებში მკურნალობაზე მყოფი
უკლებლივ ყველა პაციენტი უწყვეტად უნდა იქნას უზრუნველყოფილი მაღალი
ხარისხის ძირითადი ტუბსაწინაარმდეგო მედიკამენტებით, წინააღმდეგ შემთხვევაში
ძალზე მაღალია ტუბერკულოზის ქრონიკული და წამლებისადმი რეზისტენტული
ფორმების განვითარების ალბათობა, რაც ბუნებრივია უარყოფით გავლენას მოახდენს
ეპიდემიოლოგიურ სიტუაციაზე.
5. ♦შემთხვევათა გამოვლენისა და მკურნალობის შედეგებზე მონიტორინგის დაწესება
და სუპერვიზია (პროგრამის - სუპერვიზია, მონიტორინგი, შეფასება) -ჯანმო-ს მიერ
შემუშავებული რეგისტრაცია-ანგარიშების სისტემის საშუალებით ფასდება არამარტო
ინდივიდუალური შემთხვევების საწყისი მდგომარეობა და შემდგომში მისი
მკურნალობის ეფექტურობა, არამედ სამკურნალო დაწესებულების, რაიონის,
რეგიონის და მთელი ქვეყნის მასშტაბით ეპიდემიოლოგიური სიტუაცია და
ტუბსაწინააღმდეგო პროგრამის ეფექტურობა. სტრატეგიის უპირატესობა ადრე
არსებულ ტუბსაწინააღმდეგო პროგრამებთან შედარებით დასაბუთებულია როგორც
პრაქტიკული, ისე სამეცნიერო კვლევათა მონაცემებით. სხვადასხვა
ეპიდემიოლოგიური გეოგრაფიული, კულტურულ- ეთნიკური და სოციალური
სიტუაციის ქვეყნებში ჩატარებულმა დაკვირვებებმა ცხადყო, რომ გამოვლენის
პასიური მეთოდი, ნახველის ნაცხის ბაქტერიოლოგიური დიაგნოსტიკა, უშუალო
მეთვალყურეობის ქვეშ მოკლევადიანი მკურნალობა და 43 პრევენციის
განსხვავებული მეთოდები უფრო ეფექტური აღმოჩნდა, ვიდრე აქტიური
გამოვლენის, რენტგენოლოგიური კვლევის, კომპლექსური გრძელვადიანი
მკურნალობისა თუ მრავალმხრივი პროფილაქტიკური ღონისძიებების შედეგები.
 საკითხი#3

tuberkulozis epidemiologia
ტუბერკულოზი ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაციის (ჯანმო) მიერ განხილულია, როგორც
კაცობრიობის გლობალური საფრთხე, რაც არამხოლოდ ტუბერკულოზის შემთხვევების
სიხშირემ, არამედ მისი მულტირეზისტენტული ფორმების და სიკვდილობის ზრდამაც
განაპირობა. მომავალი 20 წლის განმავლობაში ტბ-ის მიკობაქტერიით 20 ბილიონი ადამიანი
დაინფიცირდება, 200 მილიონი დაავადდება, რომელთაგან 35 მილიონი შემთხვევა ლეტალურად
დამთავრდება. მდგომარეობას ართულებს, აგრეთვე, ტუბერკულოზთან შიდსის ვირუსის
სინერგიული მოქმედება.
მსოფლიოს მასშტაბით ტბ-ის ეპიდსიტუაციის დამამძიმებელმა ფაქტორებმა და 90-იან წლებში
საქართველოში მიმდინარე სამოქალაქო ომმა, აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის კონფლიქტებმა,
მოსახლეობის მძიმე სოციალურმა და ეკონომიურმა პირობებმა, ასევე, ჯანდაცვის სისტემის
კოლაფსმა გამოიწვია ტბ-ით ავადობის ზრდა და ეპიდემიოლოგიური მდგომარეობის
გაუარესება საქართველოში.
ტუბერკულოზი ჯერ კიდევ რჩება მსოფლიო ჯანდაცვის პრობლემად. ჯანმრთელობის
მსოფლიო ორგანიზაციის გაანგარიშებით, მსოფლიოში აქტიური ტუბერკულოზით
ყოველწლიურად ავადდება 9 მილიონამდე ადამიანი და იღუპება 2 მილიონზე მეტი. პრობლემას
ქმნის ასევე ტუბერკულოზის არსებული, მაგრამ გამოუვლენელი შემთხვევები, რომლის
რიცხვიც 3 მილიონსაღწევს. გლობალურად ახალი შემთხვევების 3,6%-სა და ნამკურნალები
შემთხვევების 20%-ში მულტირეზისტენტული ტუბერკულოზი აღინიშნება. MDR-TB – 10%-ში -
ექსტენსიურად რეზისტენტული ტუბერკულოზი აღინიშნება (XDR-TB), რასაც ჩვენს ქვეყანაში
ზრდის ტენდენცია აქვს და ბოლო მონაცემებით 15%-ს გადააჭარბა. აივ-ინფექციის
პრევალენტობა ახალ MDR შემთხვევებში - 5,2% შეადგენს. ტუბერკულოზის წამლისადმი
რეზისტენტული ფორმები საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის თვალსაზრისით უდიდეს
საფრთხეს ქმნის და დღეისათვის მნიშვნელოვან პრობლემას წარმოადგენს.
მულტირეზისტენტობა მნიშვნელოვნად ართულებს ტუბერკულოზის ეპიდემიას, ვინაიდან ასეთ
შემთხვევებში საჭიროა უფრო ხანგრძლივი (20-24-თვიანი) მკურნალობის კურსი,
არასპეციფიკური ანტიტუბერკულოზური, არამედ ფართო სპექტრის საკმაოდ ტოქსიური
მედიკამენტებით. ჯანმო-ს სტატისტიკური მონაცემებით, საქართველო ერთ-ერთია
მულტირეზისტენტული ტუბერკულოზის მხრივ მაღალი ტვირთის მქონე მსოფლიოს 27
ქვეყანას შორის. 2014 წლის მონაცემებით, მულტირეზისტენტული ტუბერკულოზი შეადგენს
11,2%-ს ახალ შემთხვევებში და 38,1%-ს წარსულში ნამკურნალებ პაციენტებში. ტუბერკულოზი
ყველა ქვეყანაში მეტ-ნაკლებად მწვავე პრობლემას წარმოადგენს პენიტენციური სისტემისათვის.
მიმდინარე აქტიური სკრინინგი საშუალებას იძლევა დროულად გამოვლინდეს ტუბერკულოზი
პატიმრებში, რადგან დახურულ სივრცეში ინფექციის გავრცელების რისკი იზრდება. ამდენად,
ციხის შიგნით და გათავისუფლების შემდეგ ტუბერკულოზის გავრცელების პრევენციისათვის
აუცილებელია პენიტენციურ სისტემაში ტუბერკულოზის შემთხვევათა ადრეულ გამოვლენასა
და მკურნალობაზე მიმართული ძალისხმევის გაძლიერება.
 საკითხი#4

tuberkulozis etiologia
tuberkulozi _ infeqciuri daavadeba, romelsac umetes SemTxvevaSi iwvevs
tuberkulozis mikobaqteria. igi ganekuTvneba mikobaqteriebis farTo jgufs,
romelnic enaTesavebian umartives organizmebs _ sxivur sokoebs anu
aqtinomicetebs. მიკობაქტერიებს მიეკუთვნებიან:

• paTogenuri mikobaqteriebi _ tuberkulozuri kompleqsi

• pirobiTpaTogenuri _ aratuberkulozuri (iwveven mikobaqteriozebs)

• arapaTogenuri _ saprofitebi

paTogenuri mikobaqteriebi _ tuberkulozuri kompleqsi:

• M.tuberculosis _ tuberkulozis mikobaqteria, romelic SemTxvevaTa 92%-Si

iwvevs daavadebas

• M.bovis _ xaris tipi, romelic SemTxvevaTa 5%-Si iwvevs daavadebas

• M. africanum _ afrikuli tipi, romelic SemTxvevaTa 3%-Si iwvevs daavadebas

tuberkulozis mikobaqteria (M. tuberculosis)- warmoadgens aerobul, 1_5mkm sigrZis da

0,2_0,5 mkm siganis mikroorganizms.

damaxasiaTebeli Tvisebebi:

▪ mJavagamZleoba (inarCunebs Seferilobas mJaveebis zemoqmedebisas)

▪ kargad izrdeba, rogorc Txevad, ise myar niadagze

▪ gamravlebis cikli nelia 17_18 sT.

▪ ar mravldeba garemoSi, Tumca inarCunebs sicocxlisunarianobas

▪ Aar iRupeba dabal temperaturaze

▪ Mmzis pirdapiri sxivebis moqmedebis Sedegad iRupeba1.5sT-Si

▪ Uultraiisferi sxivebis zemoqmedebisas 2-3wuTSi

▪ cudad ganiavebul SenobaSi haerSi Zlebs ramodenime saaTs

საკითხი#5

Mmikobaqteriebis daxasiaTeba

მიკობაქტერიები (Mycobacterium), (ბერძნ. mykes — სოკო და ბაქტერიები),

ბაქტერიებისგვარი. განეკუთვნება აქტინომიცეტების რიგს. მიკობაქტერიები ზოგიერთი ნიშნით
განსხვავდება ბაქტერიებისაგან. ახალგაზრდა ფორმები ჩხირისებრია, სუსტად დატოტვილი, ძვ.
კულტურებში ჭარბობს სფერული ფორმები. უმოძრაო, მკაცრი აერობებია, შეიცავს ლიპიდებსა
და ცვილს, რის გამოც მჟავაგამძლეა. მრავლდება გაყოფით და დაკვირტვით. უმეტესობა
უვნებელი საპროფიტია. მონაწილეობს სხვადასხვა ორგანულ ნივთიერების — ცილების,
ნახშირწყლების, ცხიმების, ნავთობის პროდუქტების დაშლაში. აქვს აზოტფიქსაციის უნარი.
არსებობს ადამიანისათვის პათოგენური ფორმებიც,
მაგ., ტუბერკულოზისა და კეთრის გამომწვევი მიკობაქტერიები. მიკობაქტერიების მოშენება
შეიძლება გამდიდრებულ საკვებ არეებზე ან მინერალურ ხსნარებზე, რომლებიც შეიცავენ
ნახშირბადისა და აზოტის წყაროს. მიკობაქტერიები წარმოქმნის კაროტინოიდებს, რის გამოც
მათი კოლონიები საკვებ არეზე შეიძლება ყვითლად ან წითლად შეიფეროს.

ტუბერკულოზის ჩხირი : ბაქტერია, რომელიც იწვევს ტუბერკულოზს.

ტუბერკულოზი ძალიან საშიში და მზაკვრული დაავადებაა, რომელიც ჩვენი დროის ერთ-

ერთი მთავარი პრობლემაა. გამომწვევი აგენტი არის ტუბერკულოზის მიკობაქტერია,
რომელიც 1882 წელს აღმოაჩინა მიკრობიოლოგმა რობერტ კოხმა. მან ამისთვის 1905 წელს
მიიღო ნობელის პრემია და მედიცინის მხრივ საკმაოდ ამაღლდა. დღესდღეისობით არსებობს
უამრავი ანტიბაქტერიული პრეპარატი, რომელიც ყოველ წელს იხვეწება დადაავადების
მკურნალობაც ნელ - ნელა წინ მიდის. თუმცა ავადობა და სიკვდილიანობა ჯერ კიდევ
მაღალია.

ტუბერკულოზის მიკობაქტერიის სახიფათოობა.

ტუბერკულოზის ჩხირი მიეკუთვნება მიკობაქტერიის ოჯახს. არსებობს ტუბერკულოზის

მიკობაქტერიის რამდენიმე სახე, რომელთა შორის არის ადამიანის ტიპის კოხის ჩხირი,
რომელიც 90 % - ში იწვევს ტუბერკულოზს. ის საშიშია პათოგენობის და ვირულენტობის
მხრივ. პათოგენობა არის ბაქტერიის შესაძლებლობა იარსებოს სხვა ცოცხალ ორგანიზმში, რაც
იწვევს გარკვეულ რეაქციებს. ფიზიოლოგიური მახასიათებელი კოხის ჩხირის იწვევს მაღალ
პათოგენობას და ბაქტერიის ვირულენტობას.

ტუბერკულოზის ჩხირი :

ბიოქიმიური და მორფოლოგიური თვისებები კოხის ჩხირის.

ტუბერკულოზის ჩხირი არის გრამდადებითი ბაქტერია, რომელიც პათოგენურია ადამიანის

ორგანიზმისთვის და ასევე სხვადასხვა ცხოველებისთვის. ყველაზე მგრძნობიარედ ითვლება
ამ ჩხირის მიმართ გუინეას ღორები. მის შემადგენლობაში შედის წყალი, ცილები,
ნახშირწყლები, ცხიმები და მინერალები. კოხის ჩხირი ინარჩუნებს თავის ფერს, მაშინაც კი,
როცა მასზე მოქმედებენ სპირტები ან სხვა ნივთიერებები. ეს გამოწვეულია ბაქტერიის
ცხიმების შედგენილობის გამო.

ფიზიოლოგიური მახასიათებლები : კოხის ჩხირის ცვალებადობა.

კოხის ჩხირის ცვალებადობა არის ის ერთ-ერთი თავისებურება, რომელიც ართულებს

ტუბერკულოზის მკურნალობას. განსაკუთრებით საშიშია მისი L ფორმები. მას გააჩნია
სქელი უჯრედის კედელი, რომელსაც გარს აკრავს ციტოპლაზმის მემბრანა. ამგარსს გააჩნია
ადამიანის უჯრედის მემბრანის მსგავსი შენება. სწორედ ამიტომ L ფორმები მნიშვნელოვნად
პათოგენურია ადამიანის ორგანიზმისთვის და უფრო მდგრადია ტუბერკულოზის
საწინააღმდეგო წამლებისადმი.

კოხის ჩხირის სტაბილურობა გარემო ფაქტორებისადმი.

წინააღმდეგობის გაწევის უნარი გარემო ფაქტორებისადმი,არის კოხის ჩხირის ერთ-ერთი

განმასხვავებელი ნიშანი ამ ბაქტერიის. ის შეიძლება ძალიან დიდი ხანი არსებობდეს გარემოში
მისი პათოგენური თვისებების გამო.მისი სიცოცხლის ხანგრძლივობა სხვადასხვაა:

- წყალში ან ნიადაგში ტუბერკულოზის ჩხირი შეიძლება არსებობდეს დაახლოებით ერთი წლის

განმავლობაში;

- ნახველში შეიძლება გაძლოს მიკობაქტერიამ 10-12 თვე;

- რძეში ის ცოცხლობს 2-3 კვირის განმავლობაში, ხოლო ნავთობში და ყველში 8- 10

თვე;

- გაყინული მიკობაქტერია ინარჩუნებს თავის თვისებებს 30 წელზე მეტი;

- მშრალ სითბოში 100 გრადუსზე შესაძლებელია მიკობაქტერიის განადგურება, არანაკლებ

ერთი საათისა;

- სუსტმა მჟავე ნივთიერებებმა შეიძლება გაანადგუროს ტუბერკულოზის ჩხირი მხოლოდ 30

წუთში.

ყველა ზემოთ ჩამოთვლილი ფაქტორის გარდა , ტუბერკულოზი შეიძლება გადაედოს

ადამიანს სუნთქვით, მჭიდრო კავშირით. საუკეთესო გზა კოხის ჩხირის თავიდან
ასაცილებლად არის ტუბერკულოზის წინააღმდეგ ვაქცინაცია.

საკითხი#6

tuberkulozis paTogenezi
ზემო სასუნთქ გზებში ტუბერკულოზის მიკობაქტერიის მოხვედრისას დაავადების
განვითარებისაგან ორგანიზმს იცავს მუკოცილიარული ბარიერი. თუმცა გარკვეულ
პირობებში ტუბერკულოზის მიკობაქტერია გადალახავს მუკოცილიარულ ბარიერს და
ხვდება ფილტვის ალვეოლებში, სადაც გამრავლებას იწყებს და აყალიბებს პნევმონიურ
 ფოკუსს. ინფიცირებიდან 2-8 კვირის განმავლობაში იმუნური სისტემა მიკობაქტერიის
შეჭრის საწინააღმდეგოდ ააქტივებს უჯრედულ პასუხს - მაკროფაგებისა და
ლიმფოციტების მეშვეობით, რაც აფერხებს მიკობაქტერიის გამრავლებას. მაკროფაგების
არასაკმარისი აქტივაციისას ფაგოციტოზი არაეფექტურია, მიკრობის გამრავლება
არაკონტროლირებადია და იწვევს დაავადების განვითარებას - პირველად
ტუბერკულოზს. ეს პროცესი შეიძლება ორგანიზმის სხვადასხვა ნაწილში განვითარდეს,
თუმცა ყველაზე ხშირად ფილტვები ზიანდება.
• tuberkulozis mikobaqteria adamianis organizmSi ZiriTadad xvdeba haer-
wveTovani gziT
• infeqciuri birTvebis zoma Tu aRemateba 5 mkm-s ileqebian zeda sasunTq
gzebSi
• zemoqmedebas iwyebs organizmis dacviTi Zalebi _ mukociliaruli sistema,
xvelis refleqsi
• pirveladi inficireba xdeba, rodesac adamiani SeisunTqavs gamomwvevis
Semcvel wveTovan 1-5mkm-mde zomis birTvebs
• Mmikobaqteriebi advilad aRweven alveolebamde
• Mmikobaqteriebis mcire raodenoba sisxlis nakadiT vrceldeba yvela
organosa da qsovilSi
• alveolebSi miRweul mikobaqteriebs STanTqavs alveolaruli makrofagebi
• Tu mikobaqteriebi didi raodenobiTaa iwyeba maTi gamravleba da specifiuri
anTebis keris formireba
anTebis keris formirebis Semdeg
• tuberkulozis mikobaqteria xvdeba Suasayris limfur kvanZebSi
• imunuri sistema gamomwvevze reagirebs limfocitebis warmoqmnis
stimulaciiT

• 2-10 kviris Semdeg xdeba imunuri pasuxis formireba, yalibdeba granuloma

(tuberkulozis mikobaqteriebi kontrolqveSaa)
imunitetis dasustebis SemTxvevaSi
• Mmikobaqteria mravldeba swrafad
• tuberkulozuri procesi progresirebs
• inficirebidan ramodenime Tvidan 2 _ wlamde viTardeba pirveladi
tuberkulozi
• inficirebidan ramodenime wlis Semdeg viTardeba meoradi tuberkulozi
tuberkulozs SeuZlia daazianos nebismieri qsovili da organo, magram
yvelaze xSirad ziandeba filtvebi _ filtvis tuberkulozi

yvela sxva organos da sistemis tuberkulozi miekuTvneba filtvgareSe

tuberkulozs (meningiti, plevriti, limfuri kvanZebis tuberkulozi da a.S.)

საკითხი#7

tuberkulozis morfologia
გრანულომა და მისი შენება ..
საკითხი#8

tuberkulozis diagnozirebis ZiriTadi meTodebi

tuberkulozis diagnostikა

ZiriTadi meTodebi

• anamnezi

• kvlevis fizikuri meTodebi (inspeqcia, perkusia, auskultacia, palpacia)

• diagnostikis mikrobiologiuri meTodebi

• sxivuri diagnostika

• tuberkulinodiagnostika

• imunologiuri diagnostika

• citologiuri da mikrobiologiuri diagnostika

• instrumentuli meTodebi

tuberkulozis diagnozirebis ZiriTadi meTodebia

• nacxis mikroskopia

• kulturaluri gamokvleva

ნაცხის მიკროსკოპიით შესაძლებელია filtvistuberkulozis gadamdebi

(baqteriagamomyofi)formebis swrafi gamovlena.

რაც შეეხება კულტურალურ გამოკვლევას. მისი მეშვეობით შესაძლებელია tuberkuloziT

daavadebulis gamovlena sanam isini baqteriagamomyofni gaxdebian

▪ tuberkulozis mikobaqteriis gazrda levenStein-iensenis niadagze

▪ kulturaluri gamokvleviT dadebiTi Sedegis misaRebad saWiroa: 10 cocxali

mikobaqteria 1 ml naxvelSi

საკითხი#9

instrumentuli kvlevis meTodebi fTiziatriaSi

instrumentuli kvlevis meTodebi

• endoskopiuri gamokvlevis meTodebi

 • bronqoskopia

• gastroskopia

• cistoskopia

• laparaskopia

• plevroskopia

• plevromediastinoskopia

• arTroskopia

საკითხი#10

tuberkuloziT inficirebis risk-faqtorebi

• aiv infeqcia/Sidsi

• avTvisebiani simsivneebi

• onko-hematologiuri daavadebebi

• Tirkmlis qronikuli ukmarisoba

• qronikuli malabsorbciuli sindromi

• xangrZlivi kortikosteroiduli an imunosupresiuli Terapia

• sxivuri Terapia

საკითხი#11

tuberkuloziT daavadebis maRali riskis jgufebi

• aqtiuri tuberkuloziT daavadebulTan mWidro kontaqtSi myofi pirebi

• Tavisuflebis aRkveTis adgilebSi myofi pirebi

• tubdawesebulebaTa TanamSromlebi

• loTebi

• narkomanebi

• xangrZlivi dayovnebis dawesebulebebSi myofi pirebi

 • pirebi, filtvebSi rentgenologiurad dadasturebuli posttuberkulozuri
narCeni cvlilebebiT

საკითხი #12

tuberkulozis SemTxvevebis standartuli klasificirebis gamoyenebis

miznebi da tuberkulozis SemTxvevaTa klasifikaciaSi gamoyenebuli
kriteriumebi
tuberkulozis SemTxvevebis standartuli klasificirebis gamoyeneba aucilebelia:

⚫ pacientTa marTebuli registraciisaTvis;

⚫ SemTxvevaTa samkurnalo kategoriebad dayofisa da standartuli

mkurnalobis Casatareblad;

⚫ tuberkulozis SemTxvevebis mkurnalobis dinamikis Sesafaseblad;

kohortuli analizis warmoebisaTvis

tuberkulozis SemTxvevaTa klasifikaciaSi gamoyenebuli kriteriumebi

⚫ tuberkulozis keris lokalizacia;

⚫ naxvelis nacxis baqterioskopiis Sedegebi;

⚫ warsulSi Catarebuli tubsawinaaRmdego mkurnaloba;

daavadebis simZime

რაცშეეხებაკლასიფიცირებასკრიტერიუმებისმიხედვითშემდეგია:

tuberkulozuri keris lokalizaciis mixedviT:

⚫ Ffiltvis tuberkulozi

⚫ filtvgareSe tuberkulozi

naxvelis nacxis baqterioskopiis Sedegebi;

⚫ Ffiltvis tuberkulozi baqteriagamoyofiT,

mgb (+) SemTxveva;

⚫ Ffiltvis tuberkulozi baqteriagamoyofis gareSe, mgb (-) SemTxveva;

warsulSi Catarebuli tubsawinaaRmdego mkurnaloba;

daavadebis simZime

⚫ Aaxali SemTxveva
 ⚫ warsulSi namkurnalebi SemTxveva

საკითხი #13

sasunTqi sistemis tuberkulozze saeWvo simptomo-kompleqsi

sasunTqi sistemis tuberkulozze saeWvo SemTxvevebis simptomokompleqsi

• xvela naxvelis gamoyofiT 2 an meti kviris ganmavlobaSi
• mSrali xvela 3 an meti kviris ganmavlobaSi
• sisxliani xvela
• sxeulis temperaturis momateba, oflianoba, wonaSi dakleba
• Wvali gulmkerdSi
• advilad daRla
• qoSini
• respiraciuli sistemis morecidive daavadebebi

საკითხი #14

tuberkulozis mZime formebi

⚫ tuberkulozuri meningiti;

⚫ meningoencefaliti;

⚫ miliaruli tuberkulozi;

⚫ perikarditi;

⚫ peritoniti;

⚫ filtvis tuberkulozi kazeozuri pnevmoniis CaTvliT;

⚫ ormxrivi da gavrcobili plevriti;

⚫ xerxemlis tuberkulozi;

⚫ Nawlavebisa da Sard-sasqeso sistemis tuberkulozi.

საკითხი #15

tuberkulozis SedarebiT msubuqi formebi

⚫ periferiuli limfuri kvanZebis tuberkulozi;
⚫ Zval-saxsris tuberkulozi ( xerxemlis dazianebis garda);
⚫ calmxrivi plevriti; tuberkulozis sxva e.w. mcire formebi

საკითხი #16
 filtvis tuberkulozi, mgb (+) SemTxvevis definicia
⚫ Aavadmyofi, mJavagamZle baqteriebze naxvelis nacxis mikroskopuli
gamokvlevis ori dadebiTi SedegiT;
⚫ Aavadmyofi, mJavagamZle baqteriebze naxvelis nacxis mikroskopuli
gamokvlevis erTi dadebiTi SedegiTa da filtvis aqtiuri
tuberkulozisaTvis damaxasiaTebeli rentgenologiuri cvlilebebiT;
⚫ Aavadmyofi, mJavagamZle baqteriebze naxvelis nacxis mikroskopuli
gamokvlevis erTi dadebiTi SedegiTa da dadebiTi kulturaluri
gamokvleviT.

საკითხი#17
filtvis tuberkulozi, mgb (-) uaryofiTi SemTxvevis definicia
-
- pacienti, mgb-ze naxvelis nacxis mikroskopiis ori uaryofiTi SedegiT,
filtvis aqtiuri tuberkulozisaTvis damaxasiaTebeli rentgenologiuri
cvlilebebiT, farTo speqtris antibiotikebiT warumatebeli mkurnalobis
Semdeg;
- pacienti, daavadebis mZime mimdinareobiT, mgb-ze naxvelis nacxis
mikroskopiis ori uaryofiTi SedegiT da filtvis aqtiuri
tuberkulozisaTvis damaxasiaTebeli rentgenologiuri cvlilebebiT,
parenQimis gavrcobili dazianebiT;
pacienti, romlis naxvelis nacxSi mgb-s aRmoCena ver moxerxda, magram mogvianebiT
kultural;urma gtamokvlevam daadastura naxvelSi tuberkulozis mikobaqteriis
arseboba.

საკითხი #18
სტანდარტული ქიმიოთერაპია : სტანდარტული ქიმიოთერაპიის მიზანი
ტუბერკულოთ დავადებულთა გამპოიყენება WHO da IUATLD მიერ რეკომენდირებული
სტანდარტული მოკლევადიანი ქიმიოთერაპია
მისი მიზანია:
• ტუბერკულოზით დაავადებულთა განკურნება
• ტუბერკულოზით გამოწვეული სიკვდილიანობისა და დაავადების გართულებების
თავიდან აცილება
• წამლებისადმი რეზისტენტული ფორმების განვითარების პრევენცია
• საზოგადოებაში ტუბერკულოზური ინფექციის გავრცელების შემცირება

საკითხი#19
ძირითადი ტუბსაწინააღმდეგო პრეპარატები(ჩამონათვალი აბრევიატურა, დოზები)
ძირითადი ტუბსაწიინააღმდეგო პრეპარატები:
• იზონიაზიდი - H -ყოველდღიური მიღების დოზა 5 მგ/კგ , ინტერმიტიული მიღებისას
(კვირაში 3-ჯერ) – 10 მგ/კგ
• რიმფამიცინი - R - ყოველდღიური დოზა - 10 მგ/კგ , ინტერმიტიული მიღების -10 მგ/კგ
• ეტამბუტოლი - E - ყოველდღიური - 15 მგ/კგ , ინტერმიტიული - 30 მგ/კგ
• პირაზინამიდი - Z - ყოველღიური - 25 მგ/კგ , ინტერმიტიული - 35 მგ/კგ
• სტერპტომიცინი - S -ყოველდღიური - 15 მგ/კგ , ინტერმიტიული - 15 მგ/კგ
მეორე რიგის ანტიტუბერკულოზური მედიკამენტები :
• ამინოგლიკოზიდები - კანამიცინი - Km, ამიკაცინი - Am
 • ფთორქინოლინები - ლევოფლოქსაცინი - Lfx , მოქსიფლოქსაცინი - Mfx, ოფლოქსაცინი -
Ofx
• თიამინები - ეთიონამიდი - Eto , პროთიონამიდი - Pto
• ციკლოსერინი - Cs
• ტერიზიდონი - Trd

საკითხი#20
ძირითადი ტუბსაწინააღმდეგო პრეპარატების გვერდითი ეფექტები

• იზონიაზიდი - სიყვითლე, ჰეპატიტი, ნევროპათია, კონცეტრაციის უნარის დაქვეითება,

TA მომატება 10-20%-ით, ძილიანობა, ანორექსია, გულისრეევა, მუცლის ტკივილი,
ხელებსა და ფეხებში წვის, დაბუჟების ან ჩხვლეტის შეგრზნება
• სტრეპტონიცინი - ვესტიბულარული დარღვევა, სმენის დაქვეითება, ალერგია, ტკივილი
ინფექციის ადგილზე, ნეფროპათია, გამონაყარი, თავბრუსხვევა და ნისტაგმი,
შემცირებული შარდის გამოყოფა
• რიფამპიცინი - სიყვითლე, ჰეპატიტი, ჰემოლიზური ანემია, თირკმლის უკმასრისობა,
გამონაყარი, გრიპისმაგვარი სინდრომი, კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის მოქმედების დარღვევა,
TA-ს მომატება, ანორექსია, გულისრევა, მუცლის ტკივილი, ფორტოხლისფერი/წითელი
შარდი
• პირაზინამი - სიყვითლე, ჰეპატიტი, კანის გაწითლება,ტკივილი სახსრებში, დარღვევები
კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის მხრივ, გულისრევა, მუცლის ტკივილი
• ეტამბუტოლი - მხედველობის სიმახვილისა დაფერების გარჩევის შესაძლებლობის
დაქვეითება, ნეფროტოქსიურობა, დარღვევები კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის მხრივ, სახსრების
ტკივილი, თავის ტკივილი
ანაფილაქსიური რეაქციის სიმპტომები :
• გაძნელებული, მსტვინავი ხასიათის სუნთქვა
• სისხლჩაქცევები, გამონაყარი, შოკი
• გულისრევა
• ანგიონევროზული შეშუპება
• ტკივილი მუცლის არეში, ფაღარათი
• არტერიული წნევის დაქვეითება
• ცხელება
• არტრალგია, მიალგია

საკითხი#21

ტუბერკულოზი ინფექციური დაავადებაა, რომელსაც იწვევს ტუბერკულოზის მიკობაქტერია,

ზომით 1-5 µm.ტუბერკულოზის მიკობაქტერიის შემცველი ნაწილაკები ჩვეულებრივ ჰაერში
საკმაოდ ხანგრძლივი პერიოდის განმავლობაში რჩება და შესაბამისად, შეიძლება მოხდეს მათი
გავრცელება ოთახში ან შენობაში. ინფექციური პროცესი ვითარდება, როდესაც ჰაერში
არსებული ტუბერკულოზის მიკობაქტერია ადამიანის პირის ღრუს ან ცხვირის გზით ხვდება
რესპირატორულ ტრაქტში, ბრონქებში და აღწევს ალვეოლებს.
ტუბერკულოზი მაღალ კონტაგიოზური დაავადებაა. მისი გადაცემის გზებია: ჰაერ-წვეთოვანი,
ალიმენტური და იშვიათად კონტაქტური.
დაავადების თავიდან ასაცილებლად მნიშვნელოვანია პრევენციული ზომების მიღება.
 დაავადების გადადების პრევენციის საუკეთესო საშუალებაა: კარგი ვენტილაცია - ოთახის
ხშირი და სწორი განიავება ისე, რომ ჰაერის ნაკადი მიემართებოდეს შენობიდან გარეთ.
მხოლოდ ამ გზით მცირდება პაციენტის მიერ გამოყოფილი მიკრობების შემცველობა ჰაერში,
აგრეთვე დაავადებულისთვის ცალკე ოთახის ან კუთხის გამოყოფა - ფილტვის
ტუბერკულოზით დაავადებულ ბაცილგამომყოფ პაციენტთან ურთიერთობის ხანგრძლივობისა
და სიმჭიდროვის შემცირება.
პრევენციისთვის გამოიყენება ვაქცინაცია !
ვაქცინაცია ტუბერკულოზის წინააღმდეგ წარმოებს BCG- ვაქცინით: დაბადებისთანავე,
სიცოცხლის 0 - 5 დღის ასაკში (სამშობიარო სახლში);

რევაქცინაცია-5-6წლის ასაკში (BCG- ვაქცინით).

იგი არ ტარდება თუ პაციენტი დაავადებულია ტუბერკულოზით,
ან თუ ვაქცინის წინა შეყვანაზე აღენიშნა მძიმე რეაქცია.

შეძენილი იმუნიტეტის შესაფასებლად ბავშვს ყოველწლიურად უკეთდება ტუბერკულინის

სინჯი.

ბცჟ(BCG) -ვირულენტობა დაქვეითებული,ლიოფილიზებული(ცივად გამომშრალი)ვაქცინაა.

თან ახლავს ინდივიდუალური გამხსნელი.ვაქცინის 1 ფლაკონი, უპირატესად, 10 ან 20 დოზიანია.
დოზირება:1წლამდე ასაკის ბავშვებში კეთდება0,05მლ-ის ოდენობით.
ერთ წელზე მეტი
ასაკის ბავშვებში აცრა ტარდება0,1
მლ მოცულობის ვაქცინით.ინექცია კეთდება კანში(ინტრადერმულად)მარცხენა მხრისზედა მესა
მედში. აცრის ადგილი და დოზირება ყოველთვის უნდა დაზუსტდეს თანმხლებ ინსტრუქციაში.
BCGვაქცინის შენახვა:აკრძალულია სითბოსა და ნათელ ადგილას შენახვა,
გაყინვა დასაშვებია,მაგრამ არარეკომენდებული.
ვაქცინის აქტიობა ქვეითდება ტემპერატურის ხშირი ცვლილებით(გაყინვა-გალღობა).
მაცივარში და ტრანსპორტირებისას უნდა ინახებოდეს+2-+8C
ტემპერატურაზე.გამხსნელის გაყინვა დაუშვებელია.BCG-
ს გახსნილი ფლაკონი ასაცრელად ვარგისია5-6სთ-ის განმავლობაში.
ვაქცინა და გამხსნელი შერევისას უნდა იყოს ერთი ტემპერატურის.

როგორ მოვუაროთ ვაქცინაციის ადგილს:

ვაქცინის კანქვეშ შეყვანის ადგილას 2-3 თვის შემდეგ ქსოვილი მკვრივდება ან სქელდება -
წარმოიქმნება კოღოს ნაკბენის მსგავსი ინფილტრატი. მისი დიამეტრი 1 მმ-ს არ უნდა
აღემატებოდეს. ინფილტრატი ქერქით არის დაფარული. მისი მოცლა არავითარ შემთხვევაში
არშეიძლება. ჩვილის ბანაობის დროს, დარბილებისას, ის შეიძლება თავისთავად მოძვრეს,
შემდეგ კი ხელახლა წარმოქმნას. ბავშვის დაბანისას ერიდეთ ამ ადგილის ღრუბლით
დამუშავებას. 6 თვიდან ყალიბდება ნაზი ნაწიბური, რომელიც საბოლოო სახეს 1 წლის თვის
იღებს.აკრძალულია ვაქცინის შეყვანის ადგილის ანტისეპტიკური ხსნარით (სპირტით,
იოდითდაა. შ.) დამუშავება - ამან შესაძლოა ადგილობრივი ინფექციური პროცესი გამოიწვიოს.
როდის არ შეიძლება ბავშვის აცრა
BCG ვაქცინაცია არ შეიძლება ჩაუტარდეს ბავშვს:
• რომლის ოჯახშიც არის თანდაყოლილი ან შეძენილი იმუნოდეფიციტი სშემთხვევები;
• რომლის და-ძმას ანტიტუბერკულოზური ვაქცინაციის შემდეგ გართულებები ჰქონდა;
• რომელსაც აქვს თანდაყოლილი ფერმენტოპათია (რომელიმე ფერმენტის თანდაყოლილი
უკმარისობა ან სრული უქონლობა), მძიმე მემკვიდრეობითი დაავადება (მაგალითად,
დაუნის დაავადება), (ბავშვთაცერებრულიდამბლა).

BCG ვაქცინაცია უნდა გადაიდოს და გამოჯანმრთელების შემდეგ ჩატარდეს:

• ნებისმიერი ინფექციური პროცესის დროს;
• ახალშობილთა ჰემოლიზური დაავადების დროს (ამ პათოლოგიას იწვევს დედისა და
ნაყოფის სისხლის შეუთავსებლობა რეზუსფაქტორის ან ჯგუფის მიხედვით);
• ღრმა დღენაკლულობის დროს.

რა გართულება შეიძლება მოჰყვეს ვაქცინაციას?

აცრის შემდეგ წარმოშობილი გართულებები ორ კატეგორიად იყოფა:
1. მძიმე გართულებები, რომლებიც ინფექციის გენერალიზაციას (გავრცელებას) უკავშირდება.
ასეთ გართულებებს აცრისთვის ბავშვის არასწორი მომზადება განაპირობებს. თუმცა ისიც უნდა
ითქვას, რომ მათი განვითარების რისკი გაცილებით ნაკლებია, ვიდრე აუცრელი ბავშვის
დაავადების საფრთხე.
2. შედარებით მსუბუქი გართულებები, რომლებსაც უხარისხო ვაქცინის გამოყენება ან მისი
შეყვანის ტექნიკის დარღვევა იწვევს. ინფილტრატის დაწყლულება: ინფილტრატი -
გამკვრივებული ან გასქელებული მიდამო ინფექციის ადგილას - იზრდება (დიამეტრი 1 მმ-
საჭარბებს) დაწყლულდება. წყლული უმტკივნეულოა, მცირე გამონაყარით. კანქვეშა
ინფილტრატის წარმოქმნა: ამდროს ინფილტრატი წარმოიქმნება არა კანზე, არამედ კანქვეშ,
წააგავს ბურთულას, ისინჯება გლუვი, შეუცვლელი კანი სქვეშ. ეს გართულება ვაქცინის
მეტისმეტად ღრმად შეყვანის შედეგია. ექიმის დროული ჩარევის გარეშე ინფილტრატი
შესაძლოა გასკდეს და ინფექცია სისხლში მოხვდეს. კელოიდის წარმოქმნა: ეს იშვიათი
გართულებაა, თანაც ახალშობილებში გაცილებით ნაკლებად გვხვდება, ვიდრე შედარებით
მოზრდილ ბავშვებში. მისი მიზეზია მემკვიდრეობითი დაავადება, რომლის დროსაც კანის
ნებისმიერ დაზიანებას ნაწიბუროვანი ქსოვილის ჭარბი წარმოქმნა მოსდევს. კელოიდის
წარმოქმნისას ნაწიბური ხდება მკვეთრი, ნათელი, მის სიღრმეში ჩანს სისხლძარღვები. ზოგჯერ
ამას თან სდევს ქავილი. ინფექციის გავრცელება ლიმფურ კვანძებში: ამ შემთხვევაში იღლიის
ქვეშ ისინჯება გადიდებული, უმტკივნეულო ლიმფური კვანძები, რომლებსაც დედები
უმეტესად ბავშვის დაბანისას ამჩნევენ. ლიმფური კვანძი თხილისოდენაა, თუმცა არის
შემთხვევები, როცა კვერცხისოდენაც კი ხდება. ზოგჯერ ინფექცია კანის მთლიანობას არღვევს
და წარმოიქმნება არხი, საიდანაც ანთებითი სითხე გამოიყოფა.ნებისმიერი ამ გართულების
შემთხვევაში, ასევე - სხვა უჩვეულო ნიშნის შემჩნევისას აუცილებელია ფთიზიატრის
სასწრაფოკონსულტაცია.

რა არის რევაქცინაცია?
BCG-ს აცრის შემდეგ ჩამოყალიბებული იმუნიტეტი საშუალოდ 5 წელი ძლებს.შეძენილი
იმუნიტეტის შესანარჩუნებლად ტარდება ორი განმეორებითი ვაქცინაცია - რევაქცინაცია, ერთი -
7, მეორე - 14 წლისასაკში, რადგან მიჩნეულია, რომ ამ პერიოდში ბავშვის ორგანიზმი ყველაზე
მგრძნობიარე და შეღწევადია ტუბერკულოზური ინფექციის მიმართ. უკანასკნელი
გამოკვლევები ადასტურებს, რომ ორი განმეორებითი აცრა სავსებით საკმარისია და მეტი
რევაქცინაცია მიზანშეწონილი არ არის.
მანტუს სინჯის შესახებ:
ზოგჯერ ექიმი ბავშვის ზოგადი მდგომარეობის, ჩივილების გათვალისწინებით სინჯის
ჩატარებას ითხოვს, მაშინაც კი, როცა ბავშვი გრაფიკის სრული დაცვით არის ვაქცინირებული. ეს
აცრა არ არის, ეს თავისებური შემოწმებაა ორგანიზმის ინფიცირების დასადგენად, ვინაიდან,
მიუხედავად ყველაფრისა, ბავშვი შესაძლოა ინფიცირებული იყოს. საბედნიეროდ, მანტუს
დადებითი სინჯი ავადმყოფობას ჯერ კიდევ არ ნიშნავს. დაავადების განვითარება მრავალ
ფაქტორზეა დამოკიდებული, ინფიცირების დროული აღმოჩენა კი პროცესის დროულად
შეჩერების საშუალებას გვაძლევს.

ტუბერკულოზის პრევენცია საქართველოში

უნივერსითი რესერჩ კო, (URC), ამერიკის შეერთებული შტატების საერთაშორისო
განვითარების სააგენტოს (USAID) მხარდაჭერით ახორციელებს საქართველოში
ტუბერკულოზის პრევენციის (TPP) პროექტს, რომელიც ხელს შეუწყობს USAID-ის და
საქართველოს მთავრობის საერთო ამოცანის შესრულებას - ტუბერკულოზის ყველა
შემთხვევების შემცირებას ქვეყანაში და ამით ათასწლეულის განვითარების მიზნების
მიღწევას.
პროექტის სტრატეგიაა ტუბერკულოზთან ბრძოლის გაძლიერება სათემო,
დაწესებულების, და ეროვნულ დონეზე საქართველოში, ტუბერკულოზის
სპეციალიზებული და ზოგადი სამედიცინო დაწესებულებების სუსტი მხარეების
დაძლევის გზით. ამ სტრატეგიის შესაბამისად პროექტი ფოკუსირებული იქნება სამ
ძირითად ამოცანაზე:

ამოცანა 1: ტუბერკულოზზე საეჭვო შემთხვევების ადრეული გამოვლენა (ადრეული

დიაგნოსტიკა) ზოგადი პროფილის სამედიცინო დაწესებულებებში
ამოცანა 2: ქვეყნის მასშტაბით DOTS-ის განხორციელების ხარისხის გაუმჯობესება.
ამოცანა 3: ქვეყნის მასშტაბით ახლად დაარსებული კერძო სამკურნალო
დაწესებულებებისათვის მცირე დახმარების გაწევა ინფრასტრუქტურის განახლებაში,
რათა მათ დააკმაყოფილონ ტუბერკულოზის მკურნალობისსტანდარტები და
ინფექციის კონტროლით გათვალისწინებული ნორმები

შემთხვევათა ადრეული გამოვლენა და ინფექციის მკაცრი კონტროლი

ტუბერკულოზის ტვირთის შემცირების საწინდარია. როდესაც პაციენტი
დიაგნოსტიკისთვის სამედიცინო ქსელს დაგვიანებით მიმართავს, ის კონტაქტში
მყოფი არაერთი პირის დაინფიცირების მიზეზი შეიძლება გახდეს, რაც ზრდის
ტუბერკულოზის შემთხვევების რიცხვს და რეზისტენტული ფორმების განვითარების
რისკს. არსებითი მნიშვნელობა აქვს სიმპტომების გამოვლენიდან მკურნალობის
დაწყებამდე პერიოდის შემცირებას და ინფექციის კონტროლით გათვალისწინებული
ნორმების ეფექტურ დაცვას.
აშშ საერთაშორისო განვითარების სააგენტოს ტუბერკულოზის პრევენციის პროექტის
დაკვეთით საქართველოს საოჯახო მედიცინის პროფესიონალთა კავშირმა
საქართველოს ფთიზიატრთა და პულმონოლოგთა ასოციაციის მხარდაჭერით
წარმატებით ჩაატარა 420 ექიმისა და ექთნის ტრენინგი სამეგრელოსა და აჭარის
რეგიონებში. ანალოგიური ტრენინგები გაგრძელდება მომდევნო წლებშიც.