yokAcikBilim 10006472

Ahmet ÖZBAY
T.C
FATİH ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
EĞİTİM BİLİMLERİ ANABİLİM DALI
REHBERLİK VE PSİKOLOJİK DANIŞMANLIK
YÜKSEK LİSANS PROGRAMI
Psikolojik Danışmanlık Yüksek Lisans Programı
Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı Rehberlik ve
ERGENLERDE SİBER ZORBALIK, SİBER

Yüksek Lisans Tezi
MAĞDURİYET, ALEKSİTİMİ VE ÖFKE
İFADE ETME BİÇİMLERİ ARASINDAKİ
İLİŞKİ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Tez Danışmanı
Haziran
2013
Doç. Dr. Osman Tolga ARICAK
Hazırlayan
Ahmet ÖZBAY
Haziran 2013
Ahmet ÖZBAY
T.C
FATİH ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
EĞİTİM BİLİMLERİ ANABİLİM DALI
REHBERLİK VE PSİKOLOJİK DANIŞMANLIK
Psikolojik Danışmanlık Yüksek Lisans Programı
YÜKSEK LİSANS PROGRAMI

Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı Rehberlik ve
ERGENLERDE SİBER ZORBALIK, SİBER

Yüksek Lisans Tezi
MAĞDURİYET, ALEKSİTİMİ VE ÖFKE
İFADE ETME BİÇİMLERİ ARASINDAKİ
İLİŞKİ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Tez Danışmanı

Haziran
2013
Hazırlayan
Ahmet ÖZBAY
Haziran 2013
ii
ONAYLAMA SAYFASI
Enstitüsü : Sosyal Bilimler

Anabilim Dalı : Eğitim Bilimleri
Programı : Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık
Yüksek Lisans Programı
Tez Konusu : Ergenlerde Siber Zorbalık, Siber
Mağduriyet, Aleksitimi ve Öfke İfade Etme
Biçimleri Arasındaki İlişki
Tez Danışmanı : Doç. Dr. Osman Tolga ARICAK
Tez Tarihi : Haziran 2013
Bu tezin şekil ve içerik açısından Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tez
Yazım Kılavuzunda belirtilen kurallara uygun formatta yazıldığını onaylıyorum.
Prof. Dr. Adnan KULAKSIZOĞLU

Anabilim Dalı Başkanı
Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Yüksek

Lisans Programı 51181119 numaralı öğrencisi AHMET ÖZBAY tarafından
hazırlanan bu tezin Yüksek Lisans Tezinde bulunması gereken yeterliliğe, kapsama
ve niteliğe sahip olduğunu onaylıyorum.

Tez Danışmanı
Tez Sınavı Jüri Üyeleri
Prof. Dr. Adnan KULAKSIZOĞLU …………………...……………
Doç. Dr. Osman Tolga ARICAK …………………...……………
Yrd. Doç. Dr. Şenay BULUT PEDÜK …………………...……………
Bu tezin Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tez Yazım Kılavuzunda

belirtilen kurallara uygun formatta yazıldığını onaylıyorum.
Doç. Dr. Mehmet KARAKUYU

Müdür
i
ÖNSÖZ
Bu çalışma, ergenlerde siber zorbalık, siber mağduriyet, aleksitimi ve öfke ifade

etme biçimleri arasındaki ilişkiyi incelemektedir.
Araştırmanın her aşamasında bana yol gösteren, desteğini esirgemeyen, akademik

hareket edebilme konusunda beni zenginleştiren, aynı zamanda siber zorbalık/siber
mağduriyet kavramlarıyla tanışmamı sağlayan Danışman Hocam Sayın Doç. Dr. Osman
Tolga ARICAK’a sonsuz teşekkürlerimi sunarım.
Yüksek lisans eğitimim süresince desteğini esirgemeyen değerli dostum Sedat

ÖZEL’e; İstanbul İli Kâğıthane İlçesi’ndeki liselerde görevli okul yöneticileri ve rehber
öğretmeni arkadaşlarıma; Okul Müdürüm Uzm. Öğrt. İrfan KARA’ya ve her zaman
destekleriyle beni yalnız bırakmayan aileme çok teşekkür ediyorum.
AHMET ÖZBAY
Haziran, 2013
i
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ ......................................................................................................................................... ii
İÇİNDEKİLER ........................................................................................................................... iii
TABLOLAR LİSTESİ................................................................................................................ vi
ÖZET ........................................................................................................................................... ix
ABSTRACT ................................................................................................................................. xi
BÖLÜM I .......................................................................................................................................1
GİRİŞ .............................................................................................................................................1
1.1. Problem ..............................................................................................................................1
1.2. Tezin Amacı ........................................................................................................................6
1.3. Tezin Önemi .......................................................................................................................7
1.4. Varsayımlar .........................................................................................................................7
1.5. Sınırlılıklar ..........................................................................................................................8
1.6. Tanımlar ..............................................................................................................................8
BÖLÜM II ...................................................................................................................................10
KURAMSAL ÇERÇEVE VE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR ....................................................10
2.1. Siber Zorbalık ...................................................................................................................10
2.2. Siber Mağduriyet ..............................................................................................................14
2.3. Siber Zorbalık ve Mağduriyetin Yaygınlığı ......................................................................16
2.4. Siber Zorbalık ve Siber Mağduriyetin Nedenleri ..............................................................18
2.4.1. Cinsiyet .....................................................................................................................19
2.4.2. Yaş ............................................................................................................................21
2.4.3. Sosyo-Ekonomik Durum ..........................................................................................22
2.4.4. Anonimlik .................................................................................................................23
2.5. Siber Zorbalık ve Mağduriyetin Duygusal ve Psikolojik Etkileri.....................................24
2.6. Siber Zorbalık/Mağduriyetin Görülme Biçimleri .............................................................26
2.7. Siber Zorbalık, Siber Mağduriyet ve Aleksitimi İlişkisi ...................................................27
2.8. Siber Zorbalık, Siber Mağduriyet ve Öfke İlişkisi ............................................................29
iii
BÖLÜM III ..................................................................................................................................35
YÖNTEM ....................................................................................................................................35
3.1. Araştırma Modeli ..............................................................................................................35
3.2. Evren ve Örneklem ...........................................................................................................35
3.3. Veri Toplama Araçları ......................................................................................................35
3.3.1. Kişisel Bilgi Formu...................................................................................................36
3.3.2. Siber Zorbalık Ölçeği (SZÖ) ...................................................................................36
3.3.3. Siber Mağduriyet Ölçeği (SMÖ) ..............................................................................37
3.3.4. Toronto Aleksitimi Ölçeği (TAÖ-20) .......................................................................37
3.3.5. Sürekli Öfke-Öfke İfade Tarzı Ölçeği (SÖÖTÖ) ....................................................38
3.4. Verilerin Toplanması ........................................................................................................38
3.5. Verilerin Analizi ...............................................................................................................39
BÖLÜM IV ..................................................................................................................................40
BULGULAR ................................................................................................................................40
1. Öğrencilerin Siber Zorbalık/ Siber Mağduriyet Davranışlarına ve Demografik Özelliklerine
İlişkin Betimsel Bulgular .........................................................................................................40
2. Öğrencilerin Siber Zorbalık/ Siber Mağduriyet Davranışlarına
İlişkin Çıkarımsal Bulgular ......................................................................................................46
BÖLÜM V....................................................................................................................................76
TARTIŞMA VE YORUM ..........................................................................................................76
5.1. Cinsiyete göre siber zorbalık ve siber mağduriyet puanları arasında anlamlı bir farklılık
var mıdır? .................................................................................................................................76
5.2. Yaş gruplarına göre ergenlerin siber zorbalık ve siber mağduriyet puanları arasında
anlamlı bir farklılık var mıdır?.................................................................................................77
5.3. Okul türüne göre ergenlerin siber zorbalık ve siber mağduriyet puanları arasında anlamlı
bir farklılık var mıdır?..............................................................................................................77
5.4. Sınıf düzeylerine göre siber zorbalık ve siber mağduriyet puanları arasında anlamlı bir
farklılık var mıdır? ...................................................................................................................78
5.5. Algılanan okul başarısına göre siber zorbalık ve siber mağduriyet puanları arasında
anlamlı bir farklılık var mıdır?.................................................................................................78
5.6. Algılanan sosyoekonomik düzeye göre siber zorbalık ve siber mağduriyet puanları
arasında anlamlı bir farklılık var mıdır? ..................................................................................79
5.7. Ergenlerin internette kalma sürelerine göre siber zorbalık ve siber mağduriyet puanları
arasında anlamlı bir farklılık var mıdır? ..................................................................................80
IV
5.8. Ergenlerin interneti kullanma amaçlarına göre siber zorbalık ve siber mağduriyet
puanları arasında anlamlı bir farklılık var mıdır? ....................................................................81
5.9. İnternette kendini farklı bir kişi olarak tanıtıp tanıtmama durumuna göre siber zorbalık ve
siber mağduriyet puanları arasında anlamlı bir farklılık var mıdır? ........................................81
5.10. İnternet kullanım süresi, aleksitimi ve öfke, siber zorbalık puanlarını anlamlı düzeyde
yordamakta mıdır? ...................................................................................................................82
5.11. İnternet kullanım süresi, aleksitimi ve öfke, siber mağduriyet puanlarını anlamlı
düzeyde yordamakta mıdır? .....................................................................................................83
BÖLÜM VI ..................................................................................................................................85
SONUÇ VE ÖNERİLER ............................................................................................................85
BÖLÜM VII: KAYNAKLAR ....................................................................................................88
BÖLÜM VIII: EKLER...............................................................................................................99
V
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 4.1: Öğrencilerin Anne ve Babalarının Eğitim Durumları Dağılımları…………41

Tablo 4.2: İnternet Kullanım Süresi Değişkeni İçin Frekans ve Yüzde Değerleri…….41
Tablo 4.3: İnternete Bağlanmadan Bilgisayar Kullanım Süresi Değişkeni İçin
Frekans ve Yüzde Değerleri…………………………………………………………….42
Tablo 4.4: Okul Türü Değişkeni İçin Frekans ve Yüzde Değerleri…………………….43
Tablo 4.5: İnterneti Kullanma Amacı Değişkeni İçin Frekans ve Yüzde Değerleri…....43
Tablo 4.6: Algılanan Okul Başarısı Değişkeni İçin Frekans ve Yüzde Değerleri……...44
Tablo 4.7: Algılana Sosyoekonomik Düzey Değişkeni İçin
Tablo 4.8: İnternette Kişinin Kendisini Farklı Biri Olarak Tanıtma Değişkeni İçin
Tablo 4.9: Cinsiyete Göre Siber Zorbalık Puanları Farkı İçin Yapılan İlişkisiz
Örneklem t-Testi .............................................................................................................. 46
Tablo 4.10: Cinsiyete Göre Siber Mağduriyet Puanları Farkı İçin Yapılan İlişkisiz
Örneklem t-Testi .............................................................................................................. 46
Tablo 4.11: Sınıf Düzeyine Göre Siber Zorbalık ve Siber Mağduriyet Puanları
Farkı İçin Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi ............................................................... 47
Ortalaması, Standart Sapması ve Standart Hatası ............................................................ 48
Tablo 4.13: Siber Mağduriyet İçin Sınıf Düzeyine Göre Fark İçin
Yapılan LSD Çoklu Karşılaştırma Testi .......................................................................... 48
Tablo 4.14: İnternette Kalma Süresine Göre Siber Zorbalık ve Siber Mağduriyet
Puanları Farkı İçin Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi ................................................. 49
Tablo 4.15: İnternette Kalma Süresine Göre Siber Zorbalık ve Siber
Mağduriyet Puanları Ortalaması, Standart Sapması ve Standart Hatası .......................... 50
VI
Tablo 4.16: Siber Zorbalık Açısından İnternette Kalma Süresine Göre Fark
İçin Yapılan Scheffe Çoklu Karşılaştırma Testi .............................................................. 52
Tablo 4.17: Siber Mağduriyet Açısından İnternette Kalma Süresine Göre
Fark İçin Yapılan Scheffe Çoklu Karşılaştırma Testi ...................................................... 53
Tablo 4.18: İnterneti Kullanma Amacına Göre Siber Zorbalık ve Siber
Mağduriyet Puanları Farkı İçin Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi ............................. 54
Tablo 4.19: İnterneti Kullanma Amacına Göre Siber Zorbalık ve Siber Mağduriyet
Puanları Ortalaması, Standart Sapması ve Standart Hatası .............................................. 55
Tablo 4.20: Siber Zorbalık Açısından İnterneti Kullanma Amacına Göre Fark
Tablo 4.21: Siber Mağduriyet Açısından İnterneti Kullanma Amacına Göre Fark
Tablo 4.22: Okul Türüne Göre Siber Zorbalık ve Siber Mağduriyet Puanları
Farkı İçin Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi ............................................................... 58
Tablo 4.23: Okul türüne Göre Siber Zorbalık ve Siber Mağduriyet Puanları Ortalaması,
Standart Sapması ve Standart Hatası................................................................................ 59
Tablo 4.24: Siber Zorbalık İçin Okul Türüne Göre Fark için Yapılan
Scheffe Çoklu Karşılaştırma Testi ................................................................................... 60
Tablo 4.25: Siber Mağduriyet Açısından Okul Türüne Göre Fark İçin Yapılan
Tablo 4.26: Yaşa Göre Siber Mağduriyet Puanları Farkı İçin Yapılan Tek
Yönlü Varyans Analizi..................................................................................................... 62
Tablo 4.27: Yaşa Göre Siber Zorbalık Puanları Farkı İçin Yapılan
Kruskal-Wallis Analizi..................................................................................................... 62
Tablo 4.28: Yaş Gruplarına Göre Siber Zorbalık ve Siber Mağduriyet Puanları
Tablo 4.29: Siber Mağduriyet Açısından Yaşa Göre Fark İçin Yapılan
Tablo 4.30: Okul Başarısına Göre Siber Zorbalık ve Siber Mağduriyet
Puanları Farkı İçin Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi ................................................ 65
VII
Tablo 4.31: Okul Başarısına Göre Siber Zorbalık ve Siber Mağduriyet Puanları
Tablo 4.32: Siber Zorbalık İçin Okul Başarısına Göre Fark İçin
Tablo 4.33: Siber Mağduriyet Açısından Okul Başarısına Göre Fark İçin Yapılan
Tablo 4.34: Sosyoekonomik Duruma Göre Siber Zorbalık ve Siber Mağduriyet
Puanları Farkı İçin Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi ................................................. 69
Tablo 4.35: Sosyoekonomik Duruma Göre Siber Zorbalık ve Siber Mağduriyet
Puanları Ortalaması, Standart Sapması ve Standart Hatası .............................................. 70
Tablo 4.36: Siber Zorbalık İçin Sosyoekonomik Duruma Göre Fark İçin Yapılan
LSD Çoklu Karşılaştırma Testi ........................................................................................ 70
Tablo 4.37: Siber Mağduriyet Açısından Sosyoekonomik Duruma Göre Fark İçin
Tablo 4.38: Kendisini Bir Başkası Gibi Tanıtma Durumuna Göre Siber Zorbalık
Puanları Farkı İçin Yapılan İlişkisiz Örneklem t-Testi .................................................... 71
Tablo 4.39: Kendisini Bir Başkası Gibi Tanıtma Durumuna Göre Siber Mağduriyet
Puanları Farkı İçin Yapılan İlişkisiz Örneklem t-Testi .................................................... 71
Tablo 4.40: Siber Zorbalık Puanlarını Açıklayan Değişkenler İçin Hiyerarşik
Regresyon Analizleri Özeti .............................................................................................. 72
Tablo 4.41: Siber Mağduriyet Puanlarını Açıklayan Değişkenler İçin
Hiyerarşik Regresyon Analizleri Özeti ............................................................................ 74
VIII
Enstitüsü : Sosyal Bilimler
Anabilim Dalı : Eğitim Bilimleri
Programı : Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık

Yüksek Lisans Programı
Tez Danışmanı : Doç. Dr. Osman Tolga ARICAK
Tez Tarihi : Haziran, 2013
ÖZET
Ergenlerde Siber Zorbalık, Siber Mağduriyet, Aleksitimi ve Öfke

İfade Etme Biçimleri Arasındaki İlişki
Ahmet ÖZBAY
Bu çalışmanın amacı, ergenler arasındaki siber zorbalık, siber mağduriyet, aleksitimi ve
öfke ifade etme biçimleri arasındaki ilişkiyi bazı değişkenler açısından incelemektir. Bu
araştırmanın örneklemini, 2012-2013 Eğitim-Öğretim yılında, Türkiye, İstanbul İli
Kâğıthane İlçesi’nde bulunan 14 lisede okumakta olan, 650'si kız ve 607'si erkek olmak
üzere toplam 1257 öğrenci oluşturmuştur. Çalışmanın verilerinin toplanmasında Siber
Zorbalık Ölçeği (SZÖ), Siber Mağduriyet Ölçeği (SMÖ), Toronto Aleksitimi Ölçeği
(TAÖ-20) ve Sürekli Öfke-Öfke İfade Tarzı Ölçeği (SÖÖTÖ) ile Kişisel Bilgi Formu
kullanılmıştır. Veriler, SPSS 16.0 paket programından analiz edilmiş ve araştırma
verilerinin analizinde değişkenlere bağlı olarak Kruskal Wallis testi, Regresyon,
Bağımsız Gruplar t-testi, tek yönlü varyans analizi (ANOVA), Scheffe çoklu
karşılaştırma testi ve LSD çoklu karşılaştırma testi analizlerinden yararlanılmıştır.
Bulgular, cinsiyete göre siber zorbalık puanları açısından erkekler ve kızlar arasında
erkekler lehine anlamlı bir fark olduğu, siber mağduriyet puanlarına göre erkekler ve
kızlar arasında anlamlı bir fark bulunmadığı yönündedir. Ayrıca öğrencilerin yaşına göre
siber zorbalık puanları arasında anlamlı bir fark yokken; siber mağduriyet puanları
arasında anlamlı bir fark vardır. Öğrencilerin devam ettikleri okul türlerine göre hem
siber zorbalık puanları hem de siber mağduriyet puanları arasında anlamlı bir fark
gözlenmiştir. Sınıf düzeylerine göre siber zorbalık puanları açısından anlamlı bir fark
yokken, siber mağduriyet puanları açısından anlamlı bir fark saptanmıştır. Algılanan
okul başarısına göre hem siber zorbalık puanları hem de siber mağduriyet puanları
arasında anlamlı bir fark vardır. Öğrencilerin sosyoekonomik duruma göre hem siber
zorbalık hem de siber mağduriyet puanları arasında, internette kalma sürelerine göre
hem siber zorbalık puanları hem de siber mağduriyet puanları arasında anlamlı bir
farklılık bulunmuştur. Öğrencilerin interneti kullanma amaçlarına göre hem siber
IX
zorbalık hem de siber mağduriyet puanları arasında ve kişinin kendisini internette bir
başkası olarak tanıtma durumuna göre hem siber zorbalık puanları hem de siber
mağduriyet puanları arasında anlamlı bir fark gözlenmiştir. Aleksitiminin alt
boyutlarındaki duygularını tanıma zorluğu ve dışa vuruk düşünce puanlarındaki artış;
öfke ifade etme biçimlerinden öfkenin içe vurumu ve öfkenin dışa vurumu puanlarındaki
artış ve internet kullanım süresindeki artış, siber zorbalıkta pozitif yöndeki artışı
açıklayabilmektedir. Aleksitiminin alt boyutlarındaki duygularını tanıma zorluğu; öfke
ifade etme biçimlerinden sürekli öfke ve internet kullanım süresindeki artış, siber
mağduriyetteki pozitif yönde artışı açıklayabilmektedir.
Anahtar Kelimeler:
Siber Zorbalık, Siber Mağduriyet, Aleksitimi, Öfke, Ergen
X
University : Fatih University
Institute : Institute of Social Sciences
Departmant : Educational Sciences
Program : Guidance and Psychological Counseling

M.A. Program
Supervisor : Assoc. Prof. Dr. Osman Tolga ARICAK
Degree Awarded and Date : June, 2013
ABSTRACT
Relationship Between CyberBullying, CyberVictimization,

Alexithymia and Forms of Anger Expression
Among Adolescents
Ahmet ÖZBAY
The aim of this study is to determine the relationship between cyberbullying, cyber
victimization, alexithymia and forms of anger expression among adolescents. The
sample of the study consists of 650 girls and 607 boys, total 1257 students from 14 high
schools in 2012-2013 academic year in Kagıthane Province in Istanbul, Turkey. To
collect data Cyberbullying Scale, Cybervictimization Scale, Toronto Alexithymia Scale
and Forms of State-Trait Anger Expression Scale were used. Data were analyzed with
SPSS 16.0 program. To analyze the data Kruskal Wallis test, Independent Samples t-
test, One-Way ANOVA, Regression test, Scheffe multiple comparison test and LSD
multiple comparison test were used.
The findings demonstrated that there was a significant difference between cyberbullying
scores of male and females in favour of males, but no significant difference for
cybervictimization. While there was a significant difference between cybervictimization
scores of age groups, but no significant difference for cyberbullying. Also data revealed
that there was significant difference between schools in terms of cyberbullying and
cybervictimization. There was significant difference between cybervictimization scores
of grade level, but no significant difference for cyberbullying. Moreover, there were
significant differences between cyberbullying/cybervictimization scores of students from
different academic achievement level and socioeconomic level. There were also
significant differences between cyberbullying/cybervictimization scores in terms of
purpose of using internet, time spending on internet, and introducing oneself as someone
XI
else on the internet. It was found that increase in difficulty in recognizing the emotions
as sub-dimensions of alexithymia and extroverted thinking, trait anger and anger-out as
forms of anger expression, time spending on the internet significantly predicted
cyberbullying. Also it was found that increase in difficulty in recognizing the emotions
as sub-dimensions of alexithymia and extroverted thinking, trait anger and anger-out as
forms of anger expression, time spending on the internet significantly predicted
cybervictimization.
Key words:
Cyber-Bullying, Cyber-Victimization, Alexithymia, Anger, Adolescents
XII
BÖLÜM I
GİRİŞ
Bu bölümde, problem, araştırmanın önemi, araştırmanın amacı, alt problemler,

varsayımlar, sınırlılıklar ve tanımlar üzerinde durulmuştur.
1.1. Problem
İnsanoğlu, dünya üzerinde var olduğu günden bu yana içinde bulunduğu çağın
özelliklerine göre iletişim araçlarını kullanmıştır. Bu kimi zaman resim, kimi zaman yazı
olarak görülmüştür. Günümüz söz konusu olduğunda ise bu iletişim araçları, teknolojik
araçlarla daha güçlü ve yaygın bir duruma ulaşmıştır. Bilgisayarı olan hane sayısı
çoğalırken, internet kullanımı da buna bağlı olarak artış göstermiştir.
İnternet üzerindeki sosyal ağ siteleri tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de son
yıllarda giderek popüler hale gelmiştir. Mark Zuckerberg tarafından geliştirilen
Facebook sitesinin toplam kullanıcı sayısı tüm dünyada bir milyar kişiye dayanmıştır
(978,316,400). Türkiye de 32 milyonun üzerinde kullanıcı sayısıyla dünyadaki ülkeler
sıralamasında altıncı sırada yer alırken, Avrupa’daki ülkeler sıralamasında birinci sırada
yer almaktadır (www.checkfacebook.com, 28.04.2013).
Bugün, günümüzdeki teknolojik gelişmelere paralel olarak, blog, sosyal ağ

siteleri, e-postalar, anlık mesajlaşma ve web forumları sayesinde dünyanın her yerinden
insanlarla iletişim kurmak mümkün hale gelmiştir (Barlett ve Gentile, 2012). Bilişim ve
elektronik iletişim teknolojilerinin muazzam derecede gelişip toplumun günlük
hayatında kolay ulaşılabilir tüketim maddeleri haline gelmesi yaşamımızı oldukça
kolaylaştırmış ve bu durum yaşamın vazgeçilmez bir parçası haline gelmiştir (Baker ve
Kavşut, 2007).
-1-
Teknolojinin gençler üzerindeki etkileriyle ilgili yapılan araştırmalarda
birbirinden farklı görüşler ortaya çıkmıştır; ancak bu farklı görüşler, özellikle kitle
iletişim araçlarının etkisi konusunda birbirlerini destekler benzerlikler göstermiştir. Bazı
araştırmacılar internet ve teknolojinin sosyal ve eğitsel açıdan sayısız avantajlarının
olduğunu vurgulamış; bazıları ise internet ve teknolojinin, gençlerin bilişsel ve
davranışsal gelişimleri üzerinde olumsuz bir etki oluşturduğunu ileri sürmüşlerdir.
Bilgisayarların ve klasik-android telefonların günlük hayatın vazgeçilmez bir parçası
haline gelmesi; evde, okulda, sosyal mekanlarda kullanılan internetin sanal ortamda
gerçek dünyadaki gibi sosyal yaşam alanı sunması; kişilerin ruh hallerini, duygu
durumlarını (öfke, hakaret, tehdit, taciz, zarar verme vb.) sanal ortama da aktarmasına
yol açmıştır. Böylece bilgi ve iletişim teknolojileri yeni, rahat ve verimli platformlar
sunmakla beraber zorbaca davranışlar sergileyen kişiler için de yeni ve özgün araçlar
sunmuştur (Dursun ve Akbulut, 2011). Başka bir deyişle teknolojik gelişmeler bir
yandan kişilerin dünyayı keşfetmeleri, öğrenmeleri ve eğlenmeleri için ortam sunarken;
bir yandan da şiddet ve cinsellik içeren sitelere kolay erişime, tehlikeli insanlarla
iletişime, uyuşturucu kullanımı ve terör gibi yasal olmayan provokatif arayışlara olanak
oluşturmaktadır (Çelen, Çelik ve Seferoğlu, 2011). Teknolojideki bu hızlı değişim ve
gelişim insanların iletişim kurma, alışveriş alışkanlıkları, değer yargıları, arkadaşlık
ilişkileri, evlilik biçimleri gibi yaşam tarzları ve davranışlarını da etkilemektedir (Yaman
ve Peker, 2012).
Bilgi ve iletişim teknolojilerindeki bu değişim, medyanın da etkisiyle insanların

büyük ilgisini çekmekle beraber, hayatımıza yeni sorunlar eklemiştir: Siber zorbalık ve
siber mağduriyet.
Siber zorbalık ilk ortaya çıktığında araştırmacılar öncelikle siber zorbalığın

geleneksel zorbalığa benzer bir tür olduğunu varsaymıştır. Ancak betimsel araştırmalar,
siber zorbalığın aslında geleneksel formlardan (fiziksel, sözel ve ilişkisel) tamamen
farklı bir yapılanmaya sahip olduğunu göstermiştir (Wang, Iannotti, Luk ve Nansel,
2010).
Dempsey, Sulkowski, Nichols ve Storch (2009) ve Griezel, Craven, Yeung ve

Finger (2009) yaptıkları çalışmalarda siber zorbalık ve siber mağduriyetin farklı bir tür
-2-
olup olmadığını belirlemek için çözümsel bir yaklaşımdan faydalanmışlardır. Hem
zorbalık hem de mağduriyet durumunda öğeler, teknolojik içeriği yansıtmak için var
olan ölçüme eklenmiştir. Araştırma analizlerinin sonuçlarına göre yeni öğelerin iki
ölçeği kapsadığı ortaya çıkmıştır: Görsel zorbalık ve yazınsal zorbalık. Görsel ölçekteki
öğeler hedefin utandırıcı, zarar verici videosunu veya fotoğraflarını çekmek ya da
göndermeyi tanımlarken, yazınsal öğelerde ise, sanal olarak iletilen yorumlarla birlikte
hakaret, tehdit, başkalarının bilgilerini izinsiz kullanma biçimlerini içermektedir.
Campbell (2005), siber zorbalık konusunun, İngiltere, ABD, Kanada, Japonya ve

birçok ülkeden gelen pek çok rapor ışığında, dünya çapında yaygınlaştığı uyarısında
bulunmaktadır. Li (2008), siber zorbalığın birçok kültür içerisinde giderek
yaygınlaştığını gösteren çalışmalar ortaya koyarak bu hipotezi desteklemektedir.
Siber zorbalığın yaygınlığı ile ilgili yapılan araştırmaların yanı sıra, siber
zorbalık ve siber mağduriyetin etkileriyle ilgili yapılan birçok araştırma, siber
zorbalığın, mağdur gençlerin psikososyal gelişimi ve akademik başarılarını olumsuz
yönde etkilediğini ortaya koymuştur (Beran ve Li, 2007; Hinduja ve Patchin, 2007; Li,
2006; Ybarra, 2004). Hâlihazırdaki birçok çalışmanın amacı, giderek daha yaygın hale
gelen siber davranışların etkilerinin zararları üzerinedir (Agosto, Forte ve Magee, 2012).
Özellikle akranlardan gelen siber zorbaca davranışlar ergenlerin bireysel, sosyal,

duygusal ve psikolojik gelişimine zarar vermektedir (Şahin, Aydın ve Sarı, 2012). Siber
zorbalığa maruz kalan bireylerde düşük benlik saygısı, anti sosyal kişilik özellikleri,
okul fobisi, okula devamsızlık, yalnızlık gibi ciddi sorunlar görülmektedir (Campbell,
2005; Ybarra, Mitchell, 2004). Aynı şekilde, siber zorbalık tehdidi altındaki kişilerde
depresyon, anksiyete ve intihar sorunlarında da artış gözlemlenmiştir (Yılmaz, 2010).
Tokunaga da (2010) siber zorbalığın mağdurlar üzerinde olumsuz psikolojik

sonuçlar doğurduğunu vurgulamaktadır. Aynı şekilde birçok araştırmacı siber zorbalığın
belirli özelliklerinin, mağdurların göreceği muhtemel zararı arttırdığını ortaya koymuştur
(Campbell, 2005; Hinduja ve Patchin, 2008; Kowalski, Limber ve Agatston, 2008;
Slonje ve Smith, 2008; Willard, 2007). Örneğin kişilerin özel hayatlarına ait resim,
video gibi bilgilerin, birçok kişinin erişimine açık olan internet ortamında teşhir
-3-
edilebildiği için normal zorbalığın verdiği zarardan daha uzun süreli ve daha derin zarara
sebep olduğu gözlenmektedir (Arıcak, 2009). Yüksek zarar verme potansiyeline ek
olarak, kaynağı belli olmayan bir saldırıya uğrayan kişi olma durumu, mağdurun,
insanlara olan güveninin azalması riskini doğurmaktadır. Çünkü saldırgan kişinin,
mağdurun arkadaşları da dahil, herhangi biri olma olasılığı vardır. Siber zorbalığın
herhangi bir zamanda ve herhangi bir yerden yapılması mümkündür. Bu tür
davranışların başında da zorbanın, mağduru elektronik araçlar vasıtasıyla tehdit etmesi,
mağdura yönelik kötü sözler içeren mesajlar göndermesi veya onun hakkında internet
ortamında dedikodu yapması ve mağdurun özel bilgilerini paylaşması gelmektedir
(Özdemir ve Akar, 2011).
Zorbalığa maruz kalan bireylerin pek çok psikolojik değişken açısından risk
grubunda oldukları kabul edilmektedir (Craig ve Pepler, 2003). Kişilerin mağdur, zorba
veya seyirci oldukları rollerin açıkça diğer mevcut psikopatolojilerden etkilendiği
belirtilmektedir (Twemlow, Sacco ve Williams, 1996). Birçok çalışma
zorba/mağdurların depresyon (Kaltiala-Heino, Rimpela, Rantenen ve Rimpala, 2000),
anhedoni (Kumpulainen, Rasanen, Henttonen, Almqvist, Kresanov vd, 1998),
somatizasyon (Forero, McLellan, Rissel ve Bauman, 1999) ve psikiyatrik kliniğe sevk
(Kumpulainen vd, 1998) oranlarının sadece zorbalara ve zorbalığa karışmayan gençlere
kıyasla daha yüksek olduğunu ortaya koymuştur. Ayrıca zorba ve mağdurların,
zorba/mağdur olmayanlara kıyasla en yüksek davranış problemi düzeyine sahip
oldukları belirlenmiştir (Austin ve Joseph, 1996; Wolke, Woods, Bloomfield ve
Karstadt, 2000). Ayrıca, kişilerarası problemler de dahil psikososyal zorlukların zorba ve
mağdurlarda ciddi seviyede yüksek olduğu bulunmuştur (Nansel, Overpeck, Pilla, Ruan,
Simons-Morton ve Scheidt, 2001). Bunlara ek olarak Twemlow ve arkadaşları (1996),
zorbalığın neden olduğu birçok psikopatolojik etkinin yanı sıra aleksitiminin de zorba,
mağdur ve seyircinin tepkilerini etkilediğini öne sürmektedir.
Sifneos (1973), aleksitimiyi duygusal sorunlara ilişkin bir belirti grubunu tarif
etmek amacıyla kullanmıştır. Sifneos’a (1973) göre aleksitimi kavramının
kullanılmasının en önemli nedeni, aynı zamanda aleksitimik bireylerin de en önemli
özelliği olan duyguları tanıma zorluğu ve duyguları ifade etmedeki yetersizliktir.
-4-
Kendini uygun şekilde ifade edemeyen ya da çevresi tarafından anlaşılamayan gençlerin
öfke duygusu, içinde bulunduğu dönemin diğer duyguları ve yaşantıları ile başa
çıkabilmeyi bilmediğinde zamanla uyumsuzluk, saldırganlık, şiddet hatta intihar
eğilimlerine dönüşebilmektedir (Yılmaz, 2004).
Erden'e (2005) göre aleksitimik belirtiler gösterme oranı yüksek kişilerde öfke
kontrollerinin seviyesi azdır. Aleksitimik özellik taşıyan bireyler genellikle sorunların
nedenine inememekte ve yüzeysel olarak sorunlar üzerinde durmaktadırlar. Bu durumda
ani öfke patlamaları, sorunun nedenine inemeden bir yargıda bulunma, ister istemez öfke
düzeylerinin artmasına neden olmaktadır (Atasayar, 2011). Sorunlar üzerinde neden-
sonuç ilişkisi kuramamaları ve duygularını bu sürece katamamaları nedeniyle de öfke
düzeylerindeki artış kaçınılmaz olarak kendiliğinden gelmektedir (Atasayar, 2011).
Ergenlerin siber zorbalık yapmalarında etkili olan bir diğer faktörün de

aleksitimiyle ilişkili olarak öfke ifade etme biçimleri ve saldırganlık düzeyleri olduğu
düşünülmektedir. Saldırganlık özellikle tehdit, hiddet, öfke ve hayal kırıklığı sonucu
oluşur. Saldırganlık, şiddet ve zorbalık birbiriyle ilişkilidir. Saldırganlık ve zorbalık
şiddet içermekte ve zorbalık, saldırganlığın bir formu olarak değerlendirilmektedir
(Olweus, 1995). Kesen, Deniz ve Durmuşoğlu'nun (2007) ergenler üzerine yaptığı bir
araştırma, saldırganlık ve öfke düzeylerinin yaşla birlikte arttığını ortaya koymuştur.
Ergenlik döneminde gençleri etkileyen çeşitli yaşantılar, ergenlik döneminin kendine
özgü sorunları ile bir arada, çok yoğun ve sık öfke yaşanmasına neden olabilmektedir
(Serin ve Genç, 2011). Yavuzer de (2010) ergenlerin geçirdikleri sıkıntılı, çeşitli
problemlerle karşı karşıya kaldıkları bu dönemde yaşadıkları çok yönlü değişim ve
gelişimsel zorlukların saldırganlığa neden olabileceğini ifade etmektedir. Ergenlerde
öfke ile ilgili yapılan çalışmalarda da benzer olarak ergenlerin ilkokul çağı çocuklarına
kıyasla daha sinirli ve saldırgan davranışlar gösterdikleri belirlenmiştir (Singer, Miller,
Guo, Flannery, Frierson ve Slovak, 1999).
Siber zorbalık davranışlarının azaltılması, gençlerin bu kavramı tanımaları, bu

sorunla karşılaştıklarında başa çıkma becerilerini kazanma ve teknolojiyi daha sağlıklı
kullanabilmeleri için bu konuda yapılacak araştırmaların önemi büyüktür (Arıcak,
Tanrıkulu ve Kınay, 2012). Kaldı ki, siber zorbalık sorunu, kıtasal ya da bölgesel değil
-5-
küresel önem kazanan bir sorundur (Arıcak, 2009). Türkiye’de bu alanla ilgili
çalışmaların yeni ve yetersiz oluşu, ülkemizde siber zorbalık, siber mağduriyet ve ilişkili
faktörlerle ilgili problemlere çözüm getirilmesini kısıtlamaktadır. Nitekim siber
zorbalık/mağduriyetin, aleksitimi ve öfke ifade etme biçimleri ile ilişkisinin
incelenmesinin, soruna farklı değişkenler açısından ışık tutacağı düşünülmektedir.
1.2. Tezin Amacı:
Araştırmanın genel amacı; ergenler arasındaki siber zorbalık, siber mağduriyet,

aleksitimi ve öfke ifade etme biçimleri arasındaki ilişkiyi bazı değişkenler açısından
incelemektir. Bu genel amaç doğrultusunda aşağıdaki sorulara cevap aranacaktır:
1- Cinsiyete göre siber zorbalık ve siber mağduriyet puanları arasında anlamlı bir
farklılık var mıdır?
2- Sınıf düzeylerine göre siber zorbalık ve siber mağduriyet puanları arasında

anlamlı bir farklılık var mıdır?
3- Ergenlerin internette kalma sürelerine göre siber zorbalık ve siber mağduriyet

puanları arasında anlamlı bir farklılık var mıdır?
4- Ergenlerin interneti kullanma amaçlarına göre siber zorbalık ve siber mağduriyet

5- Okul türüne göre ergenlerin siber zorbalık ve siber mağduriyet puanları arasında
6- Yaş gruplarına göre ergenlerin siber zorbalık ve siber mağduriyet puanları

arasında anlamlı bir farklılık var mıdır?
7- Algılanan okul başarısına göre siber zorbalık ve siber mağduriyet puanları

8- Algılanan sosyoekonomik düzeye göre siber zorbalık ve siber mağduriyet

-6-
9- İnternette kendini farklı bir kişi olarak tanıtıp tanıtmama durumuna göre siber
zorbalık ve siber mağduriyet puanları arasında anlamlı bir farklılık var mıdır?
10- İnternet kullanım süresi, aleksitimi ve öfke, siber zorbalık puanlarını anlamlı
düzeyde yordamakta mıdır?
11- İnternet kullanım süresi, aleksitimi ve öfke, siber mağduriyet puanlarını anlamlı
1.3. Tezin Önemi
Bu konuda yapılan çalışmalara bakıldığında siber zorbalık yapan ve siber

zorbalığa maruz kalan kişilerin sayılarının küçümsenemeyecek düzeyde olduğu
görülmektedir. Teknolojik araçların kullanımının sağlıklı temeller üzerine oturtulması
gerekmektedir. Aksi takdirde zarar verici ortam kişilerde, yalnızlık, öfke, intikam gibi
yıkıcı duygulara neden olabilmektedir.
İlgili literatür incelendiğinde bu konuyla ilgili yeterli sayıda araştırma olmadığı

görülmektedir. Bu konuda duyulan eksiklik araştırmacıyı bu konuda çalışma yapmaya
yönlendirmiştir. Bu araştırmanın bundan sonra yapılacak araştırmalara kaynak teşkil
edeceği ve bu araştırmaların geliştirilmesine katkıda bulunacağı düşünülmektedir.
1.4. Varsayımlar
Bu araştırmada, araştırmaya katılan lise öğrencilerinin Siber Zorbalık Ölçeği

(SZÖ), Siber Mağduriyet Ölçeği (SMÖ), Toronto Aleksitimi Ölçeği (TAÖ-20), Sürekli
Öfke-Öfke İfade Tarzı Ölçeği (SÖÖTÖ) ve Kişisel Bilgi Formunu gerçek durumlarını
yansıtacak şekilde içten cevapladıkları kabul edilmiştir.
Veri toplama araçlarına verilen cevapların, var olan durumu ortaya koymayı
sağlayacak kapsamda olduğu varsayılmıştır.
İstanbul İli Kağıthane İlçesi’ndeki ortaöğretim okullarından seçilen öğrencilerle

oluşturulan örneklem grubunun, evreni temsil edecek nitelik ve niceliğe sahip olduğu
varsayılmıştır.
-7-
1.5. Sınırlılıklar
Bu araştırma, kullanılmış olan veri toplama araçları ile sınırlıdır.
Araştırmada ele alınan psikolojik değişkenler, uygulanan ölçüm araçlarının

güvenirlik ve geçerlik boyutlarıyla sınırlıdır.
1.6. Tanımlar
Siber Zorbalık:
Bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanarak bir birey ya da gruba, özel ya da tüzel

bir kişiliğe karşı yapılan teknik ya da ilişkisel tarzda zarar verme davranışlarının
tümüdür (Arıcak, 2011, s.10).
Siber Mağduriyet:
Bilgi ve iletişim teknolojileri aracılığıyla bir birey ya da grubun, özel ya da tüzel

bir kişiliğin, teknik ya da ilişkisel tarzda zarar verici davranışlara maruz kalması ve bu
davranışlardan maddi ya da manevi olarak mağduriyet yaşaması durumudur (Arıcak,
Tanrıkulu ve Kınay, 2012, s.2).
Aleksitimi:
Kelime anlamı olarak aleksitimi Yunanca’da a= yok, lexis= söz, thymos= duygu
anlamına gelen kelimelerin birleşmesinden meydana gelmiş bir kavramdır (Dereboy,
1990). Bu kavram Türkçe’ye “duygular için söz yokluğu” şeklinde çevrilmiştir
(Dereboy, 1990). Sayar ve Köse’ye (2003) göre aleksitimi, duyguların sözel ifade ve
iletilmesinde zorluk, imgelem yeteneğinde zayıflık, soyutlama ile belirgin düşünce ve
duygularla bedensel duyumlar arasında ayrım yapamama ile belirgin çok boyutlu bir
yapıdır.
-8-
Öfke:
Öfke, doyurulmamış isteklere, istenmeyen sonuçlara ve karşılanmayan

beklentilere karşı verilen son derece doğal, evrensel, yaşamın sürdürülmesi için gerekli
olan duygusal bir tepkidir (Özer, 1994).
-9-
BÖLÜM II
Bu bölümde siber zorbalık ve siber mağduriyet ile ilgili kuramsal açıklamalar ve

konu ile ilgili yurtdışında ve yurtiçinde yapılmış olan araştırmalara yer verilmiştir.
KURAMSAL ÇERÇEVE VE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR
Son yıllarda, eğitimcilerin, yöneticilerin, ebeveynlerin ve araştırmacıların

sorumluluklarına yeni boyutlar eklenmiştir. Araştırmalar elektronik iletişim
teknolojisinin hayatı kolaylaştırıp, öğrencilerin öğrenmesinde pozitif bir etki
oluşturabilirken, bir yandan da onların zihinsel ve duygusal sağlığını bozacak tehlikeli
etkileşimlere maruz kalmasına neden olabileceğini ortaya çıkarmıştır (Trolley, Shields
ve Hanel, 2008). Bu tehlikeli etkileşimlerden biri okul içi ve dışında yaşanmakta olan
siber zorbalık davranışlarıdır.
2.1. Siber Zorbalık
Belsey (2006), siber zorbalığı, “başkalarına zarar vermek amacıyla, bilgi ve

iletişim teknolojilerini kullanarak, bir kişi ya da grup tarafından kasıtlı, tekrar eden ve
düşmanca davranışlar” şeklinde tanımlamıştır. Patchin ve Hinduja’ya (2006) göre siber
zorbalık, elektronik metinler vasıtasıyla kasıtlı ve tekrarlayan tarzda zarar veren
davranışlardır. Siber zorbalık davranışı, şiddetin bir türü olarak da tarif edilmektedir
(Vandebosch ve Cleemput, 2008). Li’ye (2010) göre siber zorbalık, bilgisayar, cep
telefonları ve diğer elektronik cihazların kullanımı yoluyla yapılan kasıtlı, tekrarlayan ve
zarar verici davranışlardır. Arıcak’a (2011, s.10) göre ise siber zorbalık, “bilgi ve
iletişim teknolojilerini kullanarak bir birey ya da gruba, özel ya da tüzel bir kişiliğe karşı
yapılan teknik ya da ilişkisel tarzda zarar verme davranışlarının tümüdür.”
- 10 -
1990’lı yıllarda, siber zorbalık sorunlarını ortaya koyma amacıyla yapılan bazı
araştırma sonuçlarına göre siber zorbalığın metne dayalı lakap takma, kaba dil kullanımı,
ağız bozukluğu ve bilgisayar tabanlı iletişim ortamlarındaki kişisel saldırılar olduğu
belirtilmiştir (Kiesler ve Sproull, 1992; Thompsen, 1994). Yapılan bir başka araştırma
ise Kanadalı genç internet kullanıcılarının dörtte birinin başkaları hakkında nefret
içerikli mesajlar aldıklarını bildirdiklerini ortaya çıkarmıştır (Mnet, 2001; akt. Li, 2007).
Diğer araştırmacılar (Spitzberg ve Hoobler, 2002) ise üniversite öğrencilerinin üçte
birinin internet üzerinden izlendiklerini bildirdiklerini ortaya çıkarmışlardır.
Yapılan araştırmalar, siber zorbalığın giderek daha da yaygın hale geldiğini

ortaya koymaktadır (Beale ve Hall, 2007; Hinduja ve Patchin, 2009; Kowalski, Limber
ve Agatston 2008; Li, 2007; Shariff, 2008; 2009; Ybarra, Mitchell ve Finkelhor, 2006).
Durumun giderek artan ciddiyeti, araştırmacıları siber zorbalık sorununun doğasını ve
geleneksel zorbalıkla muhtemel bağlantılarını çözmek adına çalışmalar yapmaları
konusunda teşvik etmektedir.
Siber zorbalık, hedefteki kişilerin tehdit edilmesi, onlara sataşılması, onlarla alay
edilmesi ve onların küçük düşürülmesi bakımından yüz yüze gerçekleştirilen zorbalıkla
benzerlik göstermektedir. Ancak diğer yandan internet ortamında yapılan zorbalığın
daha kötü etkiler yaratması olasıdır. Bire bir zorbalıkta, gerek fail, gerekse izleyicilerle,
duruma bir grup insan dahil olabilirken; internet üzerinde gerçekleşen zorbalıkta, bir
tuşla çok sayıda insana müstehcen şakalar, utandırıcı fotoğraflar veya nefret postaları
gönderilmesi mümkün olmaktadır. Ekran lakapları ve web siteleri, zorbaların, saldırgan
davranışlarının takibini zorlaştıran anonimlik maskesinin arkasına saklanmalarına olanak
sağlamaktadır. Dahası, yüz yüze herhangi birine incitici şeyleri veya tehdit edici
düşünceleri söylemek konusunda tereddüt eden veya çekinen bireyler, siber ortamda bu
tür davranışları sergilemeye daha eğilimli olabilmektedir.
Zorbalık davranışlarıyla ilgili ortaya atılan, Kontrol Teorisi’nin (Control Theory)

de içinde bulunduğu (Olweus, 1993; 1995; 2005) açıklayıcı örneklerin internet
zorbalığında da geçerli olması mümkündür. Kontrol Teorisi’ne göre, mağdur üzerinde
kontrol sahibi olmaya ihtiyaç, zorbalık davranışlarıyla yakından ilgilidir. Olweus (1993)
geleneksel zorbalığı, erkeklerde fiziksel güçle birleşmiş olan saldırganlık tepkisine sahip
- 11 -
olmak olarak tanımlamıştır. Ancak kontrolün sadece fiziksel gücü içermeyeceğini, aynı
zamanda da kontrol ve liderlik durumlarının bireyin güç ve sosyal statü
gereksinimleriyle güdülenen sözlü taciz, tehditler ve diğer rahatsız edici davranışlarla
(örneğin, cinsellik içeren tiksindirici davranışlar) ortaya çıkabileceğine dikkat çekmiştir.
Bu yüzden bazı bireyler için internetin, başkaları üzerinde hakimiyet kurmak için
elverişli bir alan olması mümkündür. Buna ek olarak internet zorbalığı fiziksel güç
gerektirmediği için, normal yollarla saldırgan davranışlar göstererek insanlar üzerinde
güç ve kontrol kazanamayacak olan bireylerin de siber zorbalığa başvurabilmesine
imkan vermektedir. Yüz yüze olan zorbalıkla benzer olarak siber zorbalık, özellikle
akranlar tarafından izleniyor ise, bireyler için daha yüksek sosyal statü sahibi olmak için
kullanılan bir yol anlamına da gelebilmektedir. Pellegrini ve Long (2002), yüz yüze
zorbalığa maruz kalan bireylerin zaman zaman, daha az güç sahibi akranları üzerinde
zorbalık davranışlarını taklit ettiklerini göstermiştir. Bu yüzden, yüz yüze zorbalık
mağdurları, güç ve kontrollerini geri kazanmak için başkalarına veya zorbalığa
uğradıkları kişilere misilleme yapmak amacıyla interneti zorbalık aracı olarak
görebilmektedirler.
Siber zorbalığın aynı zamanda bire bir veya internet yoluyla mağdur olma
durumuna tepki olarak oluşması da mümkündür. Bu çeşit saldırgan bir davranış (tepkisel
saldırganlık), proaktif saldırganlık olarak bilinen, hedefe yönelik ve kasıtlı saldırganlık
olarak geleneksel zorbalık tanımlarından ayrılmıştır (Pellegrini ve Bartini, 2000).
Pellegrini ve Long (2002), tepkisel saldırganlığa sahip mağdurlarda önemli derecede
yüksek duygusallık olduğunu belirtmiştir ve tepkisel saldırganlığı, misilleme ve
zorbalığa karşı koruyucu tepki olarak tanımlamıştır. Bu yüzden, yüz yüze zorbalık ve
mağduriyet kaynaklarında tanımlandığı gibi, teknolojiyi kullanarak oluşan tepkisel
saldırganlık, zorbalığa karşı gelmek için kullanılan uyumsuz bir yol olarak
görülebilmektedir.
İnterneti zorbalık aracı gören kişilerin kişilik özelliklerini incelediğimizde;

özellikle özgüvenin geleneksel zorbalıktaki rolünün yoğun bir şekilde araştırılmasına
rağmen, siber zorbalık ve kendine güven arasındaki ilişkinin henüz yeterince
irdelenmediğini görürüz. Geleneksel zorbalık mağdurlarının, mağdur olmayanlara
- 12 -
kıyasla daha az veya tutarsız özgüvene sahip oldukları büyük ölçüde kabul görmekte ve
desteklenmektedir. Ancak Olweus (2011), mağdurların aksine geleneksel zorbaların
ortalama veya ortalamanın üstünde bir özgüvene sahip olduğunu ortaya koymuştur.
Siber zorbalık ve özgüven ilişkisi, geleneksel zorbalık ve özgüven arasındaki ilişki ile
benzerlik göstermektedir. Örneğin geleneksel zorbalık üzerine yapılan bir araştırma
yüksek koruyucu egoizm gibi (örneğin, büyüklenme, kendini yüceltme davranışı ve
eleştiriye karşı savunma tepkisi) özgüvenin bazı yönlerinin saldırgan davranışlarla
yakından alakalı olduğunu ortaya çıkarmıştır (Salmivalli, Kaukiainen, Kaistaniemi ve
Lagerspetz, 1996). Bu görüşün siber zorbalıkta da geçerli olması mümkündür. Diğer bir
deyişle siber zorbaların, saldırganlıkla yakından ilgili olarak uyumsuz özgüvene sahip
kişiler olarak nitelendirilmiş (örneğin, koruyucu bencillik, içe kapalı özgüven, kendini
beğenmişlik, böbürlenme) geleneksel zorbalarla benzer özellikler taşıması mümkündür
(Baumeister, Campbell, Krueger ve Vohs, 2003). Ayrıca siber zorbaların, bire bir
zorbalık davranışlarının tanımlandığı kaynaklarda gösterilen bir strateji olarak internet
üzerinden veya cep telefonlarını kullanarak özgüvenlerini yeniden kazanmak, düzeltmek
veya arttırmak için saldırgan davranışlar sergiledikleri de görülmüştür (Sammivalli,
Kaukiainen, Kaistaniemi ve Lagerspetz, 1996).
Siber zorbalıkla mümkün kılınan anonimlik durumunun, faillerin duygu ve

davranışlarındaki kontrol yeteneğindeki zayıflamayla sonuçlanan kimlik belirsizliği ile
ilgili olduğu da öne sürülmektedir (Bargh ve McKenna, 2004). Ayrıca kimlik
belirsizliği, yapılan davranışların potansiyel sonuçlarını düşünmeksizin tepki göstermeye
olan eğilimi arttırabilmekte, aynı zamanda davranışların diğer insanları nasıl
etkileyeceği konusundaki farkındalığın ve/veya endişenin azalmasına neden
olabilmektedir (Bargh ve McKenna, 2004). Kimlik belirsizliği, dürtülerine hakim
olamama ve siber alemde başkalarına zorbalık yapma eğilimini arttırabilecek empati
yoksunluğuna yol açabilmektedir. Siber zorba kişilerin söylediği gibi, “internette,
mağdurların yüzlerini görmek, gözlerinin içine bakmak ve verilen zarara tanık olmak
zorunda olunmamaktadır”. Ayrıca, geleneksel saldırganlık davranışlarını önlemede
yetişkin faktörünün ortaya çıkması siber zorbalıkta daha az muhtemeldir; bu yüzden bu
saldırganlık çeşidi dışarıdan gelen yönetim ve yükümlülükler tarafından daha az
kısıtlanabilmektedir. Son olarak, genç ve yetişkinler siber zorbalığın sonuçlarını
- 13 -
azımsamakta veya önemsiz görebilmektedirler. Çünkü mağdurun üzerine yüklenmekte
olan zararın algılanmaz hale getirilmesi mümkündür (Bargh ve McKenna, 2004).
Bire bir gerçekleşen zorbalıklarda tanımlanan duyarsızlıkların aynısı siber

zorbalık mağdurları için de kullanılabilmektedir. Belirli kişiliklere veya sosyal, duygusal
ve davranışsal sorunlara sahip çocuk ve yetişkinler, siber hedef haline gelebilmektedir.
Ayrıca, bir ortamda daha önce mağdur olmuş çocukların, farklı sınıflarda veya başka
okula ve şehre taşındıklarında bile, diğer ortamlarda da hedef haline gelmelerinin daha
muhtemel olduğu görülmektedir (Kumpulainen vd, 1999). Bu yüzden, bir çevrede
mağdur olan bir gencin (örneğin, okulda) diğer ortamlarda da (örneğin, internet) mağdur
olması çok daha muhtemeldir.
2.2. Siber Mağduriyet
Siber mağduriyet, bilgi ve iletişim teknolojileri aracılığıyla bir birey ya da

grubun, özel ya da tüzel bir kişiliğin, teknik ya da ilişkisel tarzda zarar verici
davranışlara maruz kalması ve bu davranışlardan maddi ya da manevi olarak mağduriyet
yaşaması durumudur (Arıcak, Tanrıkulu ve Kınay, 2012, s.2).
Akran mağduriyetinin psikolojik uyuşmazlık ile güçlü bir şekilde ilişkili olduğu,
araştırmalar ile ortaya konmuşken (Jones, Mitchell ve Finkelhor, 2012), yapılan
araştırmalarla her geçen gün bu yeni akran mağduriyetinin etkileri daha iyi
anlaşılmaktadır. Siber zorbalık hakkında şu ana kadar bilinen en önemli şey, siber
zorbalık mağduru birçok kişinin deneyimlerini çok stres verici bulduklarıdır. Jones ve
arkadaşları (2012), rapor edilen taciz vakalarının %31'inin “çok/aşırı derecede üzücü”,
%19’unun “aşırı derecede korkutucu” ve %18’inin ise “çok/aşırı derecede utanç verici”
olduğunu gösteren "Youth Internet Safety Survey" (YISS) raporunun sonuçlarını ortaya
koymuştur. Siber taciz deneyimleriyle ilgili stres belirtisi örnekler, mağdurların
kendilerini huzursuz hissetmelerine ilişkin raporlar, herhangi bir konuya ilişkin ilgi
kaybını ve olay hakkında düşünmeden duramama durumunu da kapsamaktadır. YISS
sonuçlarıyla ilgili diğer bir inceleme ise depresif semptomların önemli ölçüde siber
tacizle ilgili olduğunu ortaya koymuştur (Ybarra, 2004). Aslında siber taciz
mağdurlarının %13.4’ünün, DSM-IV kriterlerinde tanımlanan ağır depresyon
- 14 -
belirtilerinden, herhangi bir alandaki fonksiyonel bozukluk da dahil olmak üzere
(okul/iş, kişisel temizlik veya öz yetkinlik) ağır depresyon geçirmekte oldukları
belirtilmiştir. Bunun yanı sıra siber taciz mağdurlarının, siber olarak hedef olmamış
gençlerin %4.6’sı ile karşılaştırıldığında bir veya daha fazla depresyon belirtisine sahip
oldukları rapor edilmiştir (Ybarra ve Mitchell, 2004). İlginç bir şekilde, kadınlara oranla
erkekler sekiz kat daha fazla siber taciz ve depresif semptomlar deneyimlemişlerdir
(Ybarra, 2004).
Gençlerin akranlarına yapılan kötü muameleyi rahatsız edici bulduğuna dair

başka bir gösterge ise Suçla Savaş Kuruluşu'nun (Fight Crime Organization, 2006)
yaptığı bir araştırmadır. Ülke genelinde 512 genç üzerinde yapılan anketin sonuçları, 12-
17 yaş arası gençlerin üçte birinin siber zorbalığa uğradığını göstermiştir (örneğin,
online olarak gönderilmiş utanç verici veya tehdit edici mesajlar). Gençler korku,
incinme belirtisi göstermiş ve ankete katılan gençlerin ve daha genç çocukların yaklaşık
%25’i ise yeni yıl başladığında zorbalığa uğramak konusunda endişelendiğini
belirtmiştir (http://www.fightcrime.org, 01.04.2013).
Geleneksel zorbalık/mağduriyet araştırmalarının tersine, siber mağduriyet

hakkında betimsel kanıtlara ek olarak anlatımsal kanıtlara da ulaşabilmek mümkündür.
Deneyimleri hakkında röportaj yapılan birçok mağdur, internet ortamında daha geniş
izleyici kitlesinin bulunması ve kendi evlerinde şiddete uğramış hissettikleri için siber
zorbalığı yüz yüze yapılan çatışmalardan daha yıkıcı bulduklarını belirtmişlerdir. Bazı
mağdurlar ayrıca duygusal ve psikolojik suistimalin etkilerinin iyileşmesinin, fiziksel
acıdan daha zor olduğunun altını çizmişlerdir (Blair, 2003). Mağdurlara göre internet,
ödevlerini yapmak, eğlenmek ve sosyal yaşam biçimi olarak hayatlarının değişmez bir
parçası olduğu için, bu çeşit suistimalden kaçmanın imkansız olduğunu
düşünmektedirler (Campbell, 2005). Birçok mağdur siber zorbalık olaylarını yetişkinlere
bildirmemektedir. Çünkü yetişkinlerin bu zorbalığı durduramayacaklarını ve birçoğu
bunu bildirmenin internet erişimlerini kısıtlayacağını düşünmektedir. Mağdurlar
tarafından bildirilen duygusal tepkiler; kendilerini aşağılanmış hissetmek, huzursuzluk,
stres, okula gitmekten korkmak, bunaltı, yalnızlık ve intihar eğilimini kapsamaktadır
(Campfield, 2006). Yine benzer şekilde Amerikan Ulusal Suç Önleme Merkezi’ne göre
- 15 -
internet erişimi olan tüm gençlerin %41’i siber mağduriyet yaşadıklarını ifade ederken,
siber zorbalık kurbanı gençlerin sadece %10’u bu durumu bir yetişkine ilettiklerini
belirtmiştir (NCPC, 2012; akt. Paullet ve Chawdhry, 2012).
Araştırmacılar, siber zorbalığın etkilerinin yıkıcı ve zarar verici olduğuna

inanmaktadırlar. Campfield'in (2006) yayınladığı makaleye göre on üç yaşında bir
çocuğun okulda zorbalığa uğradıktan bir ay sonra internet ortamında görüntülerinin
yayınlanmasının ardından vermiş olduğu intihar mesajları ciddiye alınmayarak, çocuğun
şu anda hayatta olabilme ihtimali göz ardı edilmiştir. Gencin babası, çocuğunun
internete bu zorbalık ve intihar düşüncesi hakkında yazdığı mesajlarını ölümünden sonra
bulduğunda, arkadaşlarının, çocuğun kendisini öldürmesi konusunda “şaka yaptığını
düşündüklerini” görmüştür. Görünüşe göre siber zorbalıkla bağlantılı olan duygusal
güçlükler hakkında toplum bilinci oluşturmada, medya raporları betimsel
araştırmalardan önde gelmektedir. Bu konu üzerinde daha çok araştırma yapılması
gerektiğini gösteren başka bir kanıt ise uzmanların, içlerinde internet tacizlerinin de
bulunduğu (örneğin, başkaları hakkında küçük düşürücü veya utandırıcı bilgi
göndermek, başkası gibi davranmak, izleme, tehdit, şiddet veya duygusal olarak taciz)
internetle alakalı geniş çaplı sorunlarla yüz yüze gelen kişileri fark etmeye başlamaları
gerçeğidir (Ybarra, Alexander ve Mitchell, 2005). Görülen problematik internet
vakalarının %10’unun internet tacizi ile alakalı olduğunu gösteren YISS raporları bu
anlamda önemli bir bulgu olarak karşımıza çıkmaktadır. İnternet tacizi mağduru olarak
nitelendirilmiş kişilerin yaklaşık yarısı, 18 yaş altındadır ve birçoğu başlarından geçenin
cinsel içerikli bir taciz olduğunu ve okulda ortaya çıkan tacizlerin devamı niteliğinde
olduklarını bildirmişlerdir. Campbell’ın (2005) belirttiği gibi, ister okul içerisinde olsun,
isterse online ortamda olsun, zorbalık, güç ve kontrolle ilgilidir ve bir web sitesi
üzerinden ağır bir dille eleştirilmek, gerçek yaşamdaki kadar yıkıcı olabilmektedir.
2.3. Siber Zorbalık ve Mağduriyetin Yaygınlığı
Siber zorbalığın yaygınlığını belirlemek amacıyla çok sayıda çalışma

yürütülmektedir. Kaynaklar siber zorbalığın boyutlarının endişe verici olduğunu
göstermektedir (Hinduja ve Patchin, 2012; Li, 2007).
- 16 -
Literatüre baktığımızda, siber mağduriyetin farklı çalışmalarda %5.9 (Arıcak,
Siyahhan, Uzunhasanoğlu, Sarıbeyoğlu, Çıplak, Yılmaz ve Memmedov, 2008) ile %72
(Juvonen ve Gross, 2008) arasında değiştiği görülmektedir (akt. Patchin ve Hinduja,
2012, s.16). Siber zorbalık yapma yüzdesi de değişkenlik göstermektedir. Bunun için
bulunan en düşük %4 (Riebel, Reinhold, Jager ve Fischer, 2009) iken, en yüksek
%44.1’dir (Calvete, 2010) (akt. Patchin ve Hinduja, 2012, s.30). DeHue, Bolman ve
Völlink (2008), Hollandalı katılımcıların (n=1211) %17.2’sinin bir önceki sene içinde
bir ya da iki kez siber zorbalığa maruz kaldıkları bulgusuna rastlamışlardır. Bununla
birlikte katılımcıların (yalnızca) %4.7’sinin sürekli olarak zorbalık mağduru olduğunu
ortaya koymuşlardır. Sürekli mağduriyet ayda en az bir veya iki kez siber zorbalığa
maruz kalmak olarak işlevselleştirilmiştir.
Aynı durum siber zorbalık için de geçerlidir. 10-15 yaş arası 1588 Amerikan
genciyle ulusal çapta çevrimiçi yapılan bir araştırma, gençlerin %21’inin bir başkasına
en az bir kere zorbalıkta bulunduğunu ortaya koymuştur (Ybarra, Espelage ve Mitchell,
2007). Yalnızca %4’ü her ay ya da daha sıklıkla bu hareketi gerçekleştirdiğini
belirtmiştir. Dahası, sıkça ya da tekrarlı olarak yapılan hem zorbalık hem de
mağduriyetin aylık meydana gelişini gösteren çalışmalarda, katılımcıların %8’inin sıkça
siber zorbalık yaptıkları ya da siber zorbalık mağduru oldukları bulgusuna rastlanmıştır
(Dehue vd, 2008; Slonje ve Smith, 2008; Smith, Mahdavi, Carvalho, ve Tippett, 2006;
Ybarra ve Mitchell, 2007; Ybarra, West ve Leaf, 2007).
Buna ek olarak, siber zorbalığa geleneksel zorbalıktan daha az sıklıkta

rastlanıldığı bulunmuştur (Lenhart, 2007; Li, 2007; Juvonen ve Gross, 2008). Yine de bu
durum, gençler arasında siber zorbalığın dikkat edilmesi gereken önemli bir problem
olduğu gerçeğini değiştirmemektedir (Agatston, Kowalski ve Limber, 2007).
4-8. sınıfta okuyan 1566 öğrenci arasında yapılan, The 2004 National I-SAFE
anketinde öğrencilerin %53’ünün başkalarına siber zorbalık yaptığı ve %7’sinin bunun
“çok sık” meydana geldiğini söyledikleri belirtilmektedir (National i-SAFE Survey,
2004). Öğrencilerin neredeyse yarısı (%42) siber zorbalık mağduru olduklarını
söylerken, %35’i ise siber ortamda tehdit edildiklerini bildirmişlerdir. Diğer taraftan
Beran ve Li (2005), Kanada’da 7 ve 9. sınıf arası 432 öğrenciyle yaptıkları araştırma
- 17 -
sonucunda bu öğrencilerin üçte ikisinden fazlasının (%69) siber taciz olaylarından
haberdar olduklarını, yaklaşık dörtte birinin (%21) defalarca siber tacize uğradıklarını ve
çok az sayıda öğrencinin (%3) siber taciz olaylarına dahil olduklarını ifade etmişlerdir.
Siber taciz konusunda öne çıkan Hinduja ve Patchin’nin (2008) gençlere yönelik bir
müzik sitesi aracılığıyla 18 yaşından küçük 384 genç ile (%85’i kadın olmak üzere)
yaptıkları diğer bir çevrimiçi araştırmada ise, gençlerin %11’inin “siber zorbalığı”, onu
takiben “sohbet odalarında siber zorbalığı” (%7.6) ve “mesaj yoluyla zorbalığı” (%5.2)
gerçekleştirdikleri araştırmacılar tarafından ortaya konmuştur. Siber zorbalığın e-posta,
cep telefonu mesajları, duyuru panoları ve haber grupları da dahil olan diğer türleri
%2’nin altında kalmıştır.
Mann’ın (2010) 13-16 yaş arası 2215 Finlandiyalı genç ile yaptığı araştırmada
gençlerin %4.8’inin siber zorbalık mağduru oldukları, %7.4’ünün siber zorbalık
yaptıkları ve %5.4’ünün hem mağdur hem de zorba oldukları ortaya çıkmıştır.
Türkiye’de siber zorbalıkla ilgili yapılan çalışmalara baktığımızda; Baker ve

Kavşut (2007), Türkiye’deki siber zorba oranının %28, siber mağdur oranının ise %30’a
ulaştığını ifade etmişlerdir. İstanbul'da siber zorbalık konusunda yapılan bir araştırmada
öğrencilerin %35.7'sinin siber zorbalık davranışları sergiledikleri, %5.9'unun siber
zorbalık mağduru oldukları bulunmuştur (Arıcak vd, 2008).
Dilmaç (2009) üniversite öğrencileriyle yaptığı çalışmada; öğrencilerin

%22.5’inin siber zorbalık yaptıklarını, %55.3’ünün ise siber zorbalığa hayatlarında en az
bir kez maruz kaldıklarını belirtmiştir. Araştırmada erkek öğrencilerin bayanlara göre
siber zorbalık davranışlarını daha fazla yaptıkları bulunmuştur. Aydoğan, Dilmaç ve
Deniz (2009) tarafından ilköğretim ikinci kademedeki öğrencilerle gerçekleştirilen
araştırmada; öğrencilerin %32.6’sının en az bir kez siber zorbalığa maruz kaldıkları,
%22.5’inin ise bir ve daha fazla siber zorbalık davranışlarını yaptıklarını belirtmişlerdir.
Ayas (2011) lise öğrencileriyle yaptığı çalışmada da öğrencilerin %17.4’ünün siber
zorbalığa maruz kaldığı ve %15.5’inin siber zorbalık yaptığını bulmuştur.
- 18 -
2.4. Siber Zorbalık ve Siber Mağduriyetin Nedenleri
Siber zorbalıkla ilgili kaynaklar siber zorbalığın ortaya çıkış sebeplerinden

ziyade ağırlıklı olarak tanımlayıcı niteliktedir. Ancak dikkat edilmesi gereken,
nedenselliğin genelde tarama çalışmalarından çıkartılamayacak oluşudur. Sosyal
bilimlerdeki çoğu araştırma tasarısı değişkenler arasındaki sebep-sonuç ilişkisini
belirlemeye uygun değildir. Bu çalışmalar değişkenler arasındaki bağıntının yalnızca
varlığını kanıtlayan anketler veya çalışmalar içermektedir. İki değişken birbiriyle
ilişkilidir; fakat bunlardan birinin, diğer değişkenin oluşumuna sebep olduğu
söylenememektedir. Bununla birlikte korelasyon nedensellik göstermemesine rağmen,
nedensellik korelasyon gerektirmektedir.
Siber zorbalık nispeten yeni bir kavram olmakla birlikte hakkında birçok
araştırma yürütülmektedir. Ancak bu araştırmalarda bireylerin bir başkasına siber
zorbalık yapmasına yol açacak belirgin bir tetikleyici bulunmamıştır. Walrave ve
Heirman (2011), araştırmacıların siber zorbalık/mağduriyetin yaygınlığı hakkındaki
bilgileri artarken, zorbalık ve mağdurluk hakkındaki belirleyici faktörlerin
tanımlanmasına devam edildiği görüşündedirler. Dünya çapında gerçekleştirilen
araştırmaların büyük bir kısmında, yaş, cinsiyet, sosyoekonomik durum, teknoloji ile
bağlantılı anonimlik ve kültür gibi çeşitli değişkenler incelenmiştir. Değişkenler
hakkında farklı ülkelerde birbirinden farklı bulgular elde edildiği göze çarpmaktadır.
2.4.1. Cinsiyet
Araştırmalara göre siber zorba/mağdurların deneyimlerinde cinsiyete bağlı olarak

belirgin nitel ve nicel farklılıklar vardır (Arıcak vd, 2008; Baker ve Kavşut, 2007;
Dilmaç, 2009; Walvare ve Heirman, 2011). Bu farklılıkların, ebeveynlerin örnek
alınması veya televizyon ve video oyunlarındaki şiddetin taklit edilmesi yoluyla
oluşturulan ve kızgınlık anında verilen normal tepkiler olan saldırgan tavırlardan
kaynaklanabileceği düşünülmektedir. Ayrıca fiziksel ve sözlü bu tarz saldırganlıklar
erkek çocuklarında desteklenirken (ödüllendirme yoluyla), kız çocuklarında bastırıldığı
(cezalandırma yöntemiyle) gözlenmektedir (Arıcak vd, 2008; Baker ve Kavşut, 2007;
Dilmaç, 2009; Walvare ve Heirman, 2011). Bu gibi toplum tarafından öğretilen cinsiyet
- 19 -
rolleri, çocukların saldırganlıklarını farklı şekilde göstermelerine yol açmaktadır.
Araştırmalar, kızların siber zorbalık yapmaya ve çevrimiçi olmaya daha yatkın
olduklarını göstermektedir (Agatston, Kowalski ve Limber, 2007; Beale ve Hall, 2007;
Li, 2006; 2007). Son zamanlarda siber zorbalık hakkında yapılan araştırmaların çoğu,
kızların siber zorbalık eylemlerine hem mağdur hem de zorba olarak dahil olmaya daha
yatkın olduklarını belirtmektedir (Campbell, 2005; Hinduja ve Patchin, 2008; Keith ve
Martin, 2005; Lenhart, 2007; Smith vd, 2008).
Singapur’da Ang ve Goh (2010) tarafından 12-18 yaş arası 396 gencin
katılımıyla gerçekleştirilen araştırmada cinsiyet farklılığının her iki durumda da
görülmediği ve kızlarla erkekler arasında zorba veya mağdur olarak belirgin bir farkın
olmadığı ortaya çıkmıştır. Bu bulgu aynı zamanda Özdemir ve Akar (2011) tarafından
yapılan araştırmayla da desteklenmiştir. Bu araştırmaya göre cinsiyet, yaş, sınıf
düzeyinin siber zorbalık üzerinde bir etkisi bulunmamaktadır. Bunun aksine, Belçika’da
Walrave ve Heirman’ın (2011), 12-18 yaş arası 1318 genç üzerinde yürüttükleri
araştırma sonuçlarına göre kız ve erkek zorbalar arasında temel farklılıkları belirleyecek
verilerin olmadığı konusunda hemfikir olunsa da, kızların siber zorbalık mağduru olma
eğilimlerinin daha yüksek olduğu ortaya konmuştur. Buna ek olarak, siber zorbalık aracı
olarak anlık mesajlaşma programları, e-posta, cep telefonları ve sosyal ağların
kullanıldığı bulunmuştur.
Kızların çevrimiçi iletişime daha çok başvurmalarının yanı sıra, kızlar siber
zorbalıkta da dolaylı ve ilişkisel saldırganlığa daha çok başvurmaktadırlar. Hinduja ve
Patchin (2008), araştırmalarında kızların siber zorbalık olaylarına erkeklerden çok daha
uzun süreçlerde dahil olduklarını belirtmişlerdir ve kızların, mağdurların bilgileri dışında
fotoğraflarını çekme ve bu fotoğrafları internete yükleme eğilimlerinin erkeklerden daha
fazla olduğunu ortaya çıkarmışlardır.
Araştırmalar ayrıca göstermiştir ki, her ne kadar erkekler geleneksel zorbalık

yapma eğiliminde olsalar da, kızlar sosyal medya sitelerini erkeklerden daha sık
kullandıkları için mağdur edecekleri kişinin daha büyük kitleler önünde utandırılmasını
sağlamaya çalışmaktadırlar (Hinduja ve Patchin, 2008). Kızların hayatları boyunca siber
zorbalık mağduru olmaları ihtimali de yine aynı şekilde erkeklerden %6 daha fazladır
- 20 -
(Hinduja ve Patchin, 2008). Hinduja ve Patchin (2008), kızların siber zorbalık olaylarına
erkeklerden daha çok dahil olmalarının nedenlerine de araştırmalarında yer vermiştir.
Buna göre kızların daha sözel olmaları ve siber zorbalığın da genellikle metin tabanlı
gerçekleşmesinin, kızların siber zorbalıklara daha çok dahil olmasını
kolaylaştırmaktadır. Kızlar çekiştirme ve asılsız dedikodu yayma gibi duygusal ve
psikolojik yoldan daha fazla zorbalık yapma eğilimindedir. Kızların yüz yüze
durumlarda daha az zıtlaşıcı olmaları, siber ortamın anonimliğini onlar için daha cazip
kılmaktadır. Diğer taraftan siber zorbalık daha çok erkekler tarafından uygulanmaktadır.
Bu saldırı bir suç ortağı tarafından cep telefonu veya kamerayla kayda alınıp başkaları
tarafından izlenmesi için internete yüklenebilmektedir (Walvare ve Heirman, 2011).
2.4.2. Yaş
Ergenlik, hem siber zorbalığın hem de geleneksel zorbalığın kişide merak

uyandırdığı bir süreçtir. Çünkü gençler bu dönemde sosyal hayatlarında çok ani
değişiklikler yaşamaktadırlar (Li, 2005). Bu süreçte, ergenlik çağındakiler kendilerinin
kim olduklarını bulmaya çalışmaktadır. Huffaker (2006), ergenlik çağını, önemli bir
değişim noktası, bir seçim, adaptasyon ve yansıma dönemi olmakla beraber kimlik
belirlemenin esas görev olduğu bir dönem olarak ifade eder. Bu dönemde ergenlik
çağındakilerin sıklıkla saldırgan tavırlara bürünmeleri muhtemeldir.
Beale ve Hall (2007) tarafından yapılan araştırma, siber zorbalığın ilkokul

yıllarında az görüldüğünü, ortaokulda arttığını ve lise yıllarında zirve yaptığını
bildirmektedir. Diğer araştırmacılar da ortaokul çağındaki çocuklar hakkında bu
endişeleri doğrulamaktadır (Agatston, Kowalski ve Limber, 2007; Hinduja ve Patchin,
2008; Li, 2007; Smith, Mahdavi, Carvalho, Fisher, Russel ve Tippett, 2008). Agatston,
Kowalski ve Limber’in (2007) yaptığı bir araştırmada, sekizinci sınıf öğrencilerinin
ortaokul yılları döneminde siber zorbalığa en yüksek oranda maruz kalırken, altıncı
sınıfa gidenlerin genellikle en az oranda mağdur olduğu belirtilmiştir. Son yıllarda
yapılan bir diğer araştırma ise ergenlik dönemindekilerin siber zorbalık yapmaya daha
yatkın olduklarını (Smith vd, 2008) ve yaşın (özellikle 13-18 yaş aralığı), siber
zorbalığa dahil olma olasılığıyla bağlantılı olduğunu (Raskauskas ve Stoltz, 2007)
ortaya çıkarmıştır.
- 21 -
Li (2005) tarafından 12-13 yaşlarında 177 yedinci sınıf öğrencisi ile
gerçekleştirilen bir araştırmada ergenlik çağındaki gençlerin deneyimledikleri siber
zorbalığın niteliği ve boyutu üzerine çalışılmıştır. Buna göre öğrencilerin %25’inden
fazlasının siber zorbalık mağduru olduğu ve yaklaşık %15’inin siber zorbalık yaptığı
ortaya çıkmıştır. Mağdurların %40’ından fazlası kim tarafından taciz edildiklerini
bilmezken yaklaşık %31’i okul arkadaşları tarafından siber tacize uğradıklarını
belirtmiştir. Li (2005) aynı zamanda geleneksel yollardan zorbalık yapanların zorbalık
yapmayanlara kıyasla siber zorbalığa daha yatkın olduklarını belirterek, zorbalık- siber
zorbalık-mağdur döngüsünü de tanımlamıştır.
Ayas'ın (2011) siber zorbalıkla ilgili lise öğrencileri üzerinde yaptığı araştırmada
katılımcılardan erkek öğrencilerin 32’si (%15.3), kız öğrencilerin ise 16’sı (%7.8) siber
zorbalık yaptıklarını; erkek öğrencilerin 177’sinin (%84.7), kız öğrencilerin ise 188’inin
(%92.2) hiç siber zorbalık yapmadıklarını ifade etmiştir.
2.4.3. Sosyo-Ekonomik Durum
Serin (2012), araştırmasında sosyoekonomik düzeyi yüksek olan ailelerin

çocuklarının, sosyoekonomik düzeyi düşük olan ailelerin çocuklarına göre daha fazla
siber zorbaca davranışlar sergilediklerini ortaya koymuştur. Aynı araştırmada, düşük
sosyoekonomik çevredeki okullarda okuyan öğrencilerin, orta ve üst sosyoekonomik
çevredeki okullarda okuyan öğrencilerden daha fazla siber mağduriyet yaşadıkları ortaya
konmuştur. Bu bulgu, Ybarra ve Mitchell (2004) gibi diğer araştırmacıların internet ve
siber zorbalık hakkındaki araştırmalarının bulgularıyla da paralellik göstermektedir.
Ybarra ve Mitchell (2004), yıllık ortalama gelirleri 75.000$ veya daha fazla olan ailelere
sahip gençlerin siber zorbalık yapma ihtimalinin, yıllık ortalama gelirleri daha düşük
olanlara kıyasla %45 daha fazla olduğunu belirtmektedir.
Baker ve Kavşut'un (2007) siber zorbalıkla ilgili 228 lise öğrencisi üzerinde
yaptığı araştırmada ise ailenin ekonomik gelirinin siber zorba olma veya siber mağdur
olma durumunu etkilemediği görülmüştür.
Aynı şekilde Eroğlu'nun (2011) 202 üniversite öğrencisi üzerinde yaptığı, koşullu
öz-değer, riskli internet davranışları ve siber zorbalık/mağduriyet arasındaki ilişkinin
- 22 -
incelendiği çalışmasında siber zorbalık/mağduriyet puanlarının ailelerin aylık gelirine
göre anlamlı bir farklılık göstermediği bulunmuştur. Stys'e (2004) göre siber zorbalık ve
sosyoekonomik düzey arasında dolaylı bir ilişki vardır. Stys (2004), sosyoekonomik
düzeyin bilişim ve iletişim teknolojilerinin kullanılma sıklığını dolayısıyla da siber zorba
ve siber mağdur olmayı etkilediğini ifade etmiştir.
2.4.4. Anonimlik
Sosyo-demografik değişkenlerin siber zorbalıktaki en önemli etkenler olduğu

düşünülmesine rağmen teknoloji ile bağlantılı faktör olan anonimlik de eşit derecede
önemlidir. Hinduja ve Patchin (2006), anonimlik fikrinin siber saldırganların
belirlenmesini zorlaştırdığını belirtmiştir. Geçici e-posta adresleri, sohbet odalarındaki
rumuzlar, anlık mesaj yazma programları ve diğer internet ortamları, ergenlik
çağındakilerin kendilerine zorbalık yapanları saptamalarını zorlaştırmaktadır. Bireyler
başkalarına zorbalık yapmak için bilgisayar veya cep telefonlarını kullanarak
anonimliğin arkasına saklanabilmektedir.
Cameron (2008), anonimliğin insanları saldırgan davranma ve gerçek hayatta

yapmayacakları şeyleri yapabilmeleri konusunda cesaretlendirdiğini vurgulamaktadır.
İnternet sadece zorbalığın etki alanını genişletmekle kalmayıp, aynı zamanda kişilere
çevrimiçi durumlarda rumuz kullanma gibi çeşitli anonimlik seçenekleriyle insanların
kimliklerini açık bir şekilde belirtmeye cesaret edemeyecekleri şeyler yazabileceği
inancını vermektedir. Yüz yüze iletişimin bulunmaması, zorbalığı yeni bir zalimlik
seviyesine taşıyabilmektedir. Li (2010), anonimliğin, siber zorbaların işine yaradığını ve
siber zorbalık mağdurlarına da zarar verdiğini öne sürmektedir. Anonimlik zorbaların
gizlenip korunmasını mümkün kılarken, mağdurları savunmasız bırakmaktadır. Bu
durum Li’nin (2010) araştırmasına katılan öğrencilerin neden endişeli olduklarını ve
siber zorbalık ile mücadelenin zorlayıcı olma sebeplerine de ışık tutmaktadır.
Arıcak ve arkadaşlarının (2008) Türk ergenlerinde siber zorbalıkla ilgili 269

öğrenci üzerinde yaptıkları bir araştırmada, katılımcıların en sık gösterdiği çevrimiçi
davranışların gerçekte kişilerin yüzüne söyleyemeyeceği şeyleri internet veya cep
- 23 -
telefonunda söylemeleri, kendilerini başka biri olarak tanıtmaları ve doğru olmayan
şeyleri internette söylemeleri olarak bulunmuştur.
Yapılan bazı araştırmalar siber zorbalığın aynı zamanda kültürlerarası farklılık

gösterdiğini de ortaya koymuştur. Örneğin Li'nin (2007) yaptığı bir araştırmada
Kanadalı öğrencilerin Çinli öğrencilerden daha fazla siber zorbalık gösterme eğiliminde
olduğu ortaya konmuştur.
Siber zorbalığın ortaya çıkış sebepleri üzerine, zorbalığın başka sapkın

davranışlara yol açması hakkında da bir takım araştırmalar yürütülmüştür (Hay ve
Meldrum, 2010; Mann, 2010). Bu araştırmalar siber zorbalığın, suç işleme ve sapkınlığı
içselleştirme biçimleri (kasıtlı olarak kendine zarar verme ve intihar düşüncesi gibi) ile
önemli ölçüde ilintili olan bir gerginlik kaynağı olduğunu ortaya koymuştur.
Arıcak'ın (2009) 695 üniversite öğrencisi ile siber zorbalığı ve mağduriyeti

yordayan psikiyatrik semptomlar üzerine yaptığı çalışmada, zorba/mağdur olmayan
grubun, saf-mağdur ve zorba-mağdurlardan daha az psikiyatrik semptomlar gösterdiği
ortaya konmuştur. Ancak araştırmada saf-zorbaların psikiyatrik semptomları, zorba-
mağdur olmayanlara oranla daha yüksek bulunmuştur (Arıcak, 2009). Ayrıca düşmanlık
ve psikotizmin de siber zorbalığı anlamlı düzeyde yordadığı görülmüştür.
2.5. Siber Zorbalık ve Mağduriyetin Duygusal ve Psikolojik Etkileri
Siber zorbalık olumsuz anlamda fiziksel, bilişsel, duygusal ve sosyal sonuçlara

varabilecek travmatik bir deneyim olarak tanımlanmaktadır (Patchin ve Hinduja, 2006).
Siber zorbalık uzun süreli psikolojik hasara yol açabildiğinden ve mağdurların kimliğini
saptamak güç olduğundan dolayı, yüz yüze saldırıdan daha fazla tahrip edici nitelikte
olabilmektedir. Beran ve Li’nin (2005) Kanada okullarında 7, 8 ve 9. sınıftan 432
öğrenci ile yürüttüğü çalışma, siber zorbalığın çeşitli olumsuz sonuçlarını ortaya
çıkarmıştır. 432 katılımcıdan 100 siber mağdur arasında, yarıdan fazlası birçok kez öfke
hissettiklerini ve üçte biri kendilerini üzgün ve canı yanmış hissettiklerini bildirmiştir.
Campbell’a (2005) göre siber zorbalığın belirli özellikleri, geleneksel zorbalığa göre
daha fazla psikolojik soruna yol açmaktadır. Buna benzer bir başka husus da tehditlerin,
aşağılamaların ya da yorumların saklanabilir olmasıdır. Böylece hedef ya da mağdur kişi
- 24 -
onları tekrar tekrar okuyabilir ve her birini kafasında tekrar tekrar başa sarıp düşünebilir.
Bu biçimdeki bir saldırının sonuçları siber zorbalığa cevaben; intihar, cinayet veya okulu
bırakma olabilmektedir. Diamanduros, Downs ve Jenkins (2008), siber zorbalığa maruz
kalmanın hedef alınan öğrencilerde güçlü olumsuz duygular yaratma potansiyeline sahip
olduğunu eklemiştir. Kaygı ve utanma duygusu, mağdur kişinin okul çalışmalarını ve
sınıf ortamını olumsuz etkileyebilmekte, onların okuldan kaçmaları ve sonrasında da
okulu bırakmaları ile sonuçlanabilmektedir. Küçük düşme, utanç ve öfke hisleri hem
mağdur kişiler (kendilerine zarar vermeleri) hem de siber zorbalığı
gerçekleştirdiklerinden şüphelenilen kişiler ve diğer sınıf arkadaşları (saldırılabilmeleri)
açısından olası tehlikeli durumlara yol açabilmektedir (Willard, 2007).
Son yapılan araştırmalar, siber zorbalık ve mağdurlarının duygusal ve fiziksel

özelliklerine ilişkin önemli ölçüde veri sağlamaktadır. Genel Psikiyatri Arşivi’nin 2010
Haziran sayısında yayımlanan, yaşları 13 ile 16 arasında değişen 2215 Fin genci
üzerinde yapılan bir araştırmaya göre gerek siber zorbalığı gerçekleştirenlerin gerekse
mağdur edilenlerin pek çok fiziksel ve akli sorunlar yaşamaya daha meyilli oldukları
bulgusuna rastlanmıştır (Mann, 2010). Bu çalışmada, çoğu siber zorbalık olayının
bilgisayardan anlık ileti ve tartışma grupları aracılığı ile meydana geldiği bildirilmiştir.
Siber zorbalık mağdurları, duygusal ve davranışsal sorunlar, dikkati bir noktada

toplama problemleri ve yaşıtları ile uyum sağlama güçlüğü yaşayabilmektedirler. Bu
gençlerin aynı zamanda sıkça ortaya çıkan baş ağrısı, nükseden karın ağrısı ve uyku
zorlukları yaşamaları da muhtemeldir. Ayrıca birçoğunun okulda kendilerini güvende
hissetmedikleri görülmüştür (Mann, 2010). Bununla beraber, siber zorbalığı
uygulayanların da duygusal, davranışsal ve konsantrasyona dair sorunları olduğu ve
başkaları ile anlaşmada güçlük çekebildikleri bildirilmiştir (Mann, 2010).
Ybarra ve Mitchell (2004), mağdur olmanın yanı sıra zorbalık da yapan

gençlerin, sadece mağdur olan gençlerden yaklaşık altı kat daha fazla duygusal sıkıntıda
olduklarını vurgulamaktadır. Mağduriyetin, depresyon hissi, yalnızlık, korku,
engellenme, üzüntü ve kendine güvensizlik ile ilişkili olduğu yapılan araştırmalar ile
ortaya konmuştur (Hinduja ve Patchin, 2010; Raskauskas ve Stolz, 2007; Ybarra ve
Mitchell, 2004b). Aynı zamanda siber zorbalık mağdurlarının genel olarak, mağdur
- 25 -
olmayanlara kıyasla popüler olmadıklarını düşündükleri, okulda daha fazla sorunlarının
olduğu, daha fazla saldırgan oldukları ve daha fazla sigara ve alkol tükettikleri
gözlemlenmiştir (Hinduja ve Patchin, 2008; Ybarra, West ve Leaf, 2007).
Geleneksel zorbalığın ve siber zorbalığın etkileri arasındaki farklılıklara ilişkin

ortak bir görüş mevcut değildir. Bazı çalışmalarda geleneksel zorbalığın etkilerinin siber
zorbalığın etkilerinden daha ciddi olduğu gösterilmekle birlikte bazı çalışmalarda ise
siber ve geleneksel zorbalığın etkilerinin birbiriyle mukayese edilebilir olduğu ileri
sürülmüştür (Juvonen ve Gross, 2008; Mason, 2008; Smith vd, 2006). Son olarak, Slonje
ve Smith (2008), siber alemdeki siber izleyici kitlesi sebebiyle resimli veya video
görüntülü siber zorbalığın etkisinin, geleneksel zorbalıktan ve siber zorbalığın diğer
biçimlerinden daha yüksek olduğunu belirtmişlerdir.
2.6. Siber Zorbalık/Mağduriyetin Görülme Biçimleri
Bazı araştırmacılar siber zorbalığın birkaç çeşidi olduğunu tespit etmişlerdir.

Örneğin, Beale ve Hall (2007) ile Mason (2008), siber zorbalığın en az yedi farklı şekli
olduğunu ortaya koymuşlardır. Bunlar:
(1) Hakaret etmek: Bir şahsa/şahıslara veya özel olarak çevrimiçi bir gruba yönelik
öfkeli, kaba, terbiyesizce mesaj göndermek,
(2) Taciz: Bir şahsa sürekli hakaret edici mesajlar yollamak,
(3) Karalama: Diğer kişilere bir başka kişi hakkında dedikodular, zarar verici ve doğru
olmayan bilgi göndermek/postalamak,
(4) Siber Taciz: Zarar amaçlı tehdit veya aşırı korkutucu öğeleri içeren taciz durumu,
(5) Kişiliğe Bürünme veya Gizlenme: Başka bir şahıs gibi davranmak ve büründüğü
kişiyi kötü göstermek için çevrimiçi materyal postalamak/göndermek,
(6) Düzenbazlık: Başkaları hakkındaki özel ve yüz kızartıcı bilgileri göndermesi için
diğer kişileri kandırmak,
(7) Dışlama: Herhangi bir şahsı kasıtlı olarak çevrimiçi bir gruptan dışlamak.
- 26 -
Willard (2007), bu yedi siber zorbalık çeşidine üç özellik daha eklemiştir.
Bunlar; öğrenciler tarafından çok miktarda kişisel bilginin internet yoluyla ortaya
çıkarılması, hayatlarını büyük ölçüde çevrimiçi vakit harcayarak yaşayan öğrencilerin
nasıl internete bağımlı hale geldikleri ve depresyondaki gençlerin intihar ve kendine
zarar verme yöntemleri konusunda bilgi alabilmeleridir.
2.7. Siber Zorbalık, Siber Mağduriyet ve Aleksitimi İlişkisi
Aleksitimi, duyguları tanıyamama veya duyguların fiziksel ve zihinsel

deneyimleri arasındaki farkı ayırt edememe olarak tanımlanmıştır (Sifneos,
1973). Ancak aleksitimi, yaygın stabil bir kişilik özelliği olarak görülmesine rağmen,
teşhis edilebilir bir bozukluk olarak kategorize edilmemektedir (Mikolajczak ve
Luminet, 2006).
Türkiye’de aleksitimi kavramının literatüre girmesini sağlayan uzman

Dereboy’dur (1990). Dereboy (1990), Toronto Aleksitimi Ölçeği’nin Türkiye için
geçerlik ve güvenirlik çalışmasını yapmıştır. Sayar ve Köse (2003) ise aleksitimi ile
ilgili çeşitli çalışmalar yaparak yerli literatürde bu kavramın ciddi bir şekilde ele
alınmasına katkıda bulunmuşlardır. Sayar ve Köse’ye (2003) göre aleksitimi, duygular
içinde söz yokluğu anlamına gelmektedir ve üç temel özelliği bulunmaktadır. Bunlardan
birincisi, duyguları tanımakta, belirlemekte ve onları somatik-bedensel duyumlardan
ayırmakta güçlük çekmek; ikincisi, duyguları dışa vurmakta güçlük içinde olmak ve
üçüncüsü de soyut düşünmede güçlük çekmek olarak açıklanmaktadır. Sayar ve Köse’ye
(2003) göre, aleksitimik insanlar, duygularını tanımadıkları için, kendilerini hep işlerine
yoğunlaştırarak düşünürler, hayal de kuramazlar. Sayar ve Köse (2003), aleksitimi
kavramına Türkçe olarak “duygu sağırlığı” adını verdiğini, çünkü kendini anlatamayan,
karşısındaki insanların da duygularını anlamakta güçlük çeken bu insanların, duygusal
hayatlarının çok kısır olduğunu, bunun da çok ciddi sıkıntılara yol açabildiğini
söylemektedir.
Yapılan birçok araştırmada komorbidite depresyon sıklığı aleksitimik kişilerde

%11 ile %48 arasında gözlenmiştir (Honkalampi, Koivumaa-Honkanen, Tanskanen,
- 27 -
Hintikka, Lehtonen ve Viinamaki, 2001; Wise, Jani, Kass, Sonnenschein ve Mann,
1988).
Besharat (2010) tarafından Tahran Üniversitesi’ndeki 346 lisans öğrencisi

üzerinde yapılan bir çalışmada TAÖ-20 (Toronto Aleksitimi Ölçeği) ile ölçülen
aleksitimik değerlere göre, aleksitimik değerleri yüksek çıkan katılımcıların başa çıkma
puanları, düşük puanlılara göre, başa çıkma odaklı kaçınma puanlarından ve aynı
zamanda kişilerarası beceri puanlarından belirli ölçüde düşük olduğu gözlenmiştir. Bu
çalışmada kişilerarası problem puanları yüksek olan bireylere ek olarak, aleksitimik
olarak tanımlanan bireylerde uyumsuz başa çıkma mekanizması puanları belirli düzeyde
daha yüksek çıkmıştır.
Aleksitimi, psikosomatik hastaların kişilik özelliği olarak düşünülüp, oluşan

sıkıntıyı bedensel belirti geliştirerek cevap verme şekli gibi de yorumlanmaktadır.
Ayrıca bir durum veya özellik olarak da tanımlanmaktadır. Aleksitimik kişilerin
duygularını ifade etmede güçlük çekebileceği ve duygularını bedenselleştirerek sıklıkla
ağrı ile ortaya koyabilecekleri de düşünülmektedir (Aksu ve Hocaoğlu, 2004).
De Berardis, Albenzio, Gambi, Sepede, Valchera ve arkadaşlarının (2009)

üniversite öğrencileri üzerinde yaptığı bir çalışmada, aleksitimiklerin, aleksitimik
olmayanlara göre daha tutarsız yaşantılar, düşük benlik saygısı ve daha yüksek obsesif
kompülsif belirtilere sahip oldukları ortaya çıkmıştır. Buna ek olarak aleksitimiklerin,
aleksitimik olmayanlara göre internet bağımlılığı açısından daha büyük potansiyel risk
oluşturdukları belirtilmiştir. Duyguları tanımlamada güçlük, yüksek bölünmüş yaşantı,
düşük benlik saygısı ve yüksek dengesizlik dürtüsü, daha yüksek seviyede internet
bağımlılığı ile ilişkili bulunmuştur. Bununla birlikte aleksitimi, bölünmüş yaşantı, düşük
benlik saygısı ve dengesizlik dürtüsünün, internet bağımlılığı için bir risk faktörü olduğu
sonucuna varılmıştır (De Berardis vd, 2009).
Yates, Gregor ve Haviland'ın (2012) "Genç Yetişkinlerde Çocuk İstismarı,

Aleksitimi ve Problemli İnternet Kullanımı" üzerine yaptığı araştırmada, erkek ve
kadınlar arasında benlik kavramı ve aleksitimi seviyelerinde bir farklılık
gözlenmemiştir; ancak kadınlarda sosyal destek, erkeklere oranla daha yüksek seviyede
- 28 -
görülmüştür. Bu araştırmaya göre Asyalı öğrencilerde istismar ve aleksitimi oranları,
Asyalı olmayan öğrencilere göre daha yüksek görülmektedir. Aynı zamanda Asyalı
öğrencilerde özgüven ve sosyal destek, Asyalı olmayan öğrencilere göre daha düşük
seviyelerde çıkmıştır (Yates, Gregor ve Haviland, 2012).
Garisch ve Wilson'un (2010) aleksitimi ve mağduriyetle ilgili 325 ilköğretim

öğrencisi üzerinde yaptığı çalışmalarında, kendine kasıtlı zarar veren ergenlerin
diğerlerine göre daha fazla mağduriyet yaşadıkları ve daha yüksek aleksitimik belirtiler
gösterdiği ortaya konmuştur.
Ateş, Algül, Gülsün, Geçici, Özdemir ve arkadaşlarının (2009) antisosyal kişilik

bozukluğu olan genç erkekler üzerinde yaptığı bir araştırmada, aleksitimik özellikler
gösteren bireylerin, saldırganlık ve psikopati derecesinin, sağlıklı bireylere göre daha
yüksek olduğu gösterilmiştir. Ayrıca, psikopati şiddeti ile sözel-fiziksel saldırganlık
arasında, duygularını tanıma güçlüğü ile düşmanlık, öfke, sözel-fiziksel saldırganlık
arasında, duygularını tanımlama güçlüğü ile sözel saldırganlık arasında ve aleksitimi
toplam puanlarıyla saldırganlığın düşmanlık alt grubu puanları arasında pozitif bir ilişki
bulunmuştur.
Curry'nin (2003), Oregon'daki Thurston Lisesi’nde yaşanan şiddetin öğrencilere

olan etkilerini incelediği çalışmasında, 80 kişi üzerinde inceleme yapılmıştır. Buna göre
şiddete maruz kalan öğrencilerin duygularını ifade etme ve tarif etmede yüksek seviyede
güçlük yaşadıkları görülmüştür.
Kupchik, Strous, Erez, Gonen, Weizman ve Spivak'ın (2007) motorlu taşıt kazası
geçirmiş mağdurların demografik ve klinik karakteristiklerinin 30 kişi üzerinde
incelendiği çalışmada motorlu araç kazası geçirdikten sonra travma sonrası stres
bozukluğu yaşayan kişilerde, diğer travma sonrası stres bozukluğu görülen kişilerden
daha yüksek düzeyde aleksitimi seviyeleri gözlenmiştir.
2.8. Siber Zorbalık, Siber Mağduriyet ve Öfke İlişkisi
Zorbalar genel olarak kendi akranlarından daha saldırgan, daha güçlü ve daha
büyüktür ve bir okul çağı popülasyonunun yaklaşık %7-15'ini oluşturmaktadırlar.
- 29 -
Sıklıkla da kızlardan daha çok erkeklerde görülmektedir (Olweus, 1993). Zorbalar kendi
akranlarına karşı saldırgan oldukları gibi yetişkinlere de saldırgan olmaktadırlar
(Olweus, 1995). Aynı zamanda ilişkilerinin birçoğunda kışkırtıcı ve saldırgan olma
eğilimindedirler ve kolay sinirlenmektedirler (Olweus, 1993). Zorbalık ve saldırgan
davranışlar göstermelerine rağmen zorbaların arkadaşlık kurmada hiçbir zorluk
çekmedikleri, minimal anksiyeteye ve yüksek özgüvene sahip oldukları belirlenmiştir
(Nansel, Overpeck, Pilla, Ruan, Morton ve Scheidt, 2001; Olweus, 1993).
Navarro, Larranaga ve Yubero’nun (2011) İspanya’daki ortaokul öğrencilerinin

zorbalık/mağduriyet sorunları ve saldırganlık eğilimleri üzerine 1654 kişi ile yaptığı bir
araştırmada, erkeksi özelliklere sahip olmanın her iki cinsiyette de öfke ve saldırganlığa
eğilimi artırdığını; geleneksel dişil özelliklerin zorbalığın işlenmesi ve zorbalığa
yatkınlıkla negatif yönde ilişkili olduğunu; ancak dişil özellikleri olan erkek öğrencilerin
zorbalığa daha fazla maruz kalabileceğini ortaya koymuştur.
Borg'un (1998) okul zorbaları ve mağdurlarının duygusal tepkileri üzerine 6282

öğrenciyle yaptığı araştırmaya göre mağdurların intikam, öfke ve kendine acıma
duyguları yaşadığı, zorbaların ise genel olarak üzgün veya kaygısız duygular içerisinde
olduğu görülmüştür. Katılımcılardan kız mağdurların erkeklere oranla daha yüksek
kendine acıma duygusu gösterdiği ve ikinci sınıfta öğrenim gören mağdurların birinci
sınıfta öğrenim görenlere oranla daha fazla öfke ve intikam duygusu taşıdığı
belirtilmiştir (Borg, 1998). Yaman ve Peker'in (2012) ergenlerin siber
zorbalık/mağduriyete ilişkin algılarıyla ilgili araştırma bulguları da paralel olarak siber
zorbalığa maruz kalan öğrencilerin öfke, üzüntü ve intikam duyguları yaşadıkları
yönündedir.
Şahin, Sarı, Özer ve Er (2010), lisede öğrenim görmekte olan 12 kişi üzerinde,
öğrencilerin siber zorbaca davranışlarda bulunma ve siber zorbalığa maruz kalma
durumlarına ilişkin görüşleriyle ilgili yaptıkları nitel bir çalışmada, öğrencilerin siber
zorbaca davranışlarla ilgili duygu ve düşüncelerinin incelendiği içerik analizi
sonuçlarına göre, öfke ve üzüntü kavramlarının öğrenciler tarafından daha fazla dile
getirildiği; buna karşın, intikam düşüncesi, nefret ve aşağılanmışlık düşünceleriyle daha
az karşılaşıldığı ifade edilmiştir. Ayrıca Agatston, Kowalski ve Limber'in (2007), siber
- 30 -
zorbalık ile ilgili öğrenci görüşleri üzerine yaptıkları çalışmada online olarak zorbaca
davranışlara maruz kalan bireylerin büyük çoğunluğunun bu davranıştan sonra “öfke ve
hayal kırıklığı duyguları” yaşadıkları ifade edilmiştir.
Hinduja ve Patchin'in (2005), siber zorbalık ve mağduriyetle ilgili yaptıkları

çalışmada deneyimlerin çoğunun sohbet odalarında (%55.6) ve mesaj iletileriyle
(%48.9) gerçekleştiği bulunmuştur. Mağdurların %34’ü hayal kırıklığına uğradıklarını
belirtirken, %30’u sinirlilik ve %22’si üzüntü bildirmişlerdir.
Robert Agnew, başkaları ile olumsuz ilişkilerle sonuçlanan üç çeşit öfke tipini
tanımlamıştır: “olumlu olarak değerlendirilen amaçlara ulaşmada başarısızlık; olumlu
olarak değerlendirilen uyarıların kaybolması ve olumsuz olarak değerlendirilen
uyarıların sergilenmesi” (Akt: Hinduja ve Patchin, 2007, s.93). Hinduja ve Patchin’in
(2007) siber mağduriyetin duygusal ve davranışsal etkilerini “Genel Gerginlik Teorisi”
(General Strain Theory) ile incelediği çalışmaları, siber zorbalığın çevrim dışı sorunlu
davranışlarla bağlantılı olan öfkenin kaynağı olup olmadığını bulma amacı gütmektedir.
Çalışma, internet üzerinden anketi dolduran 1388 genç internet kullanıcısını incelemiştir.
Katılımcılar bu ankete, gençler tarafından sürekli ziyaret edilen ilk beş site aracılığıyla
yönlendirilmişlerdir. Katılımcılar, ortalaması 14 yaş olmak üzere, 6-17 yaş aralığı
içerisindedirler. Anketteki katılımcılar haftalık 18 saatini çevrimiçi bir şekilde
harcamışlardır. Katılımcılar, son 6 ay içinde karşılaştıkları siber zorbalık/ mağduriyet,
öfke, yaş, cinsiyet ve çevrim dışı davranış bozukluklarıyla ilgili yöneltilen sorulara
cevap vermişlerdir. Katılımcılarının siber zorbalık deneyimlerini anlamada daha iyi bir
netice elde etmek için, kimin ne şekilde siber zorbalığa maruz kaldığını araştırmak,
sonuçları anlamak açısından önemli olmuştur. Örneklemde; erkeklerin %32’si ve
kadınların %36’sından fazlası siber zorbalık mağduru olduklarını bildirmişlerdir. Bu
çalışmada, siber zorbalık en yaygın şekilde sohbet odalarında ve bilgisayar metin
iletileriyle oluşmuştur. Siber zorbalık mağduru olduğunu bildiren katılımcılardan,
%30.6’sı öfke tepkisi vermiş, %34’ü ise duygusal kırıklığa uğradığını bildirmiştir
(Hinduja ve Patchin, 2007). Ayrıca siber zorbalık, öfke ve çevrimdışı davranış sorunları
arasındaki ilişki de bu çalışmada incelenmiştir. Siber mağduriyet, çevrimdışı davranış
sorunları ile anlamlı ve pozitif yönde ilişkili bulunmuştur (Hinduja ve Patchin, 2007).
- 31 -
Bunların yanı sıra siber mağdurların içki içmek, sınavlarda kopya çekmek, okuldan
kaçmak, mülkiyete zarar vermek ve hırsızlık gibi bilgisayar başında gerçekleşmeyen
(çevrimdışı) davranış sorunlarını sergilemeye daha yatkın oldukları sonucuna varılmıştır.
Ayrıca bu çalışmada, Genel Gerginlik Teorisi’nde tanımlanan öfkenin siber mağduriyeti
ve çevrimdışı sorunlu davranışlar arasında aracı değişken görevi gördüğü de ifade
edilmiştir (Hinduja ve Patchin, 2007).
Teo'nun (2010) ortaokulda siber zorbalığı etkileyen faktörler üzerine 12-19 yaş
arası 520 öğrenci üzerinde yaptığı araştırmanın bulguları, saldırganlığın hem siber
zorbalığın sıklığı ile hem de siber zorbalığa karşı tutum ile önemli ölçüde ilgili olduğunu
göstermiştir. Ayrıca genç öğrenciler ve erkeklerin daha ileri saldırganlık grupları
içerisinde sırasıyla daha büyük öğrenciler ve kız öğrencilere göre önemli ölçüde daha
fazla siber zorbalık yaptıklarını göstermiştir. Mağduriyet ayrıca siber zorbalığın sıklığı
ile de yakından ilgilidir. Sonuçlar ayrıca duygusal farkındalık, irade, problem çözme,
amaç saptama, sosyal kabullenilme ve ebeveyn-çocuk ilişkisinin siber zorbalığa karşı
tutumla negatif yönde anlamlı olduğunu göstermektedir. Sonuçlar, ebeveynlerin,
çocuklarıyla olan ilişkilerini geliştirmeye, çocuklarının siber zorbalıkla başkalarına karşı
saldırgan bir tavır takınmaları yerine onlara kendilerini kontrol etme ve sosyal beceriler
öğretmeleri gerektiğini tavsiye etmiştir.
Çivilidağ ve Cooper'in (2013), 123’ü erkek 187’si kız olmak üzere 310 ergen
üzerinde siber zorbalık ve öfke üzerine yaptıkları bir araştırmada, anadolu lisesinde
öğrenim gören ergenlerin, genel lisede öğrenim gören ergenlere göre anlamlı düzeyde
daha fazla siber zorbaca davranışlarda bulundukları belirlenmiştir. Anadolu lisesinde
öğrenim gören ergenlerin öfke alt boyutlarından öfkenin içe vurumu ve öfkenin dışa
vurumu alt boyut sıra ortalamalarının, genel lisede öğrenim gören ergenlere göre anlamlı
düzeyde daha yüksek olduğu bulunmuştur. Cinsiyet ve yaş değişkenlerine göre siber
zorbalık ve öfke değişkenleri alt boyutları bakımından ergenler arasında anlamlı
düzeyde bir farklılık bulunmamıştır.
Lessert’in (2012) siber zorbalıkta Genel Gerginlik Teorisi ve cinsiyetin rolü

üzerine 193 ortaokul öğrencisiyle yaptığı bir çalışmada siber zorbalığın saldırgan
formunda cinsiyetler arası bir fark görülmemesine rağmen, siber zorbalık gösteren
- 32 -
erkeklerde, saldırgan formlardan gözle görülür bir farkla saldırgan formlar daha olası
bulunmuştur. Bulgular aynı zamanda Facebook gibi sosyal siteleri daha sık ziyaret eden
gençlerin siber zorbalığa maruz kalma olasılıklarının daha yüksek olduğunu göstermiş
ve öfkeye yol açan bu olayların siber zorbalık gösteren erkeklerle belirli ölçüde daha
ilişkili olduğu sonucuna varılmıştır.
Schneider, O’Donnell, Stueve ve Coulter (2012), araştırmalarında son 12 ayda

siber zorbalığı rapor eden öğrencilerin oranının %25.9 ve okul zorbalığını rapor
edenlerin ise %15.8 oranında olduğu belirtilmiştir. Siber zorbalık mağdurlarının büyük
bir çoğunluğunun (%59.7) aynı zamanda okul zorbalığı mağdurları olduğu ve okul
zorbalığı mağdurlarının %36.3'ünün ayrıca siber mağdur oldukları belirtilmiştir.
Mağduriyetin, heteroseksüel olmayan gençlerde daha yüksek olduğu görülmüştür.
Ayrıca mağdurlar daha düşük seviyede okul performansı ve okula bağlılık
göstermişlerdir. Kontrollü analizler, ızdırabın, hem siber zorbalık hem de okul zorbalığı
mağdurlarında en yüksek seviyede görüldüğünü belirlemiştir. Her zorbalık türü için
mağdurlarda daha yüksek ızdırap seviyeleri görülmüştür.
Hay ve Meldrum'un (2010) Genel Gerginlik Teorisi hipotezlerini test etme

amacıyla ergenlerde zorbalık/ mağduriyet ve kendine zarar vermeyi inceleme amacıyla
öğrenciler üzerinde yaptıkları araştırmada zorbalığın kendine zarar verme ve intihar
düşüncesiyle pozitif yönde ilişkili olduğu bulunmuştur. Ayrıca bu ilişkiler kısmen,
zorbalığa maruz kalanların deneyimlediği olumsuz duygulara ve ergenlerin kendi ve
sosyal çevre özelliklerine aracılık etmektedir. Ergenlerin kendi özellikleri göz önünde
bulundurulduğunda demokratik ebeveynlik ve yüksek öz-kontrole sahip olmanın,
zorbalık mağduriyetinin kendine zarar verme ve intihar düşüncesi gibi zararlı etkilerini
azalttığı belirtilmiştir.
Moon, Hwang ve McCluskey'in (2011) okul zorbalığının sebeplerini ortaya

koymak amacıyla yaptığı çalışmada, 655 Koreli öğrencide kriminolojik (genel suç
teorisi, diferansiyel çağrışım teorisi ve genel gerginlik teorisi) teoriler incelenmiştir.
Bulgular bu üç teorinin genellemesinin okul zorbalığını açıklamada sınırlı anlamlar
ortaya çıkarmasına rağmen, okul merkezli öfkelerin (öğretmenlerin fiziksel ve duygusal
cezalandırmaları ve sınanma bazlı öfke) zorbalıkta belirli etkileri olduğunu göstermiştir.
- 33 -
Daha önceden de bahsedilmiş olan siber zorbalığın sosyo-kriminolojik nedenleri
üzerine olan araştırmanın yanı sıra, bazı araştırmalar da diğer çarpık davranışların
nedeni olarak siber zorbalığın üzerine yapılmıştır (Hay ve Meldrum, 2010; Hinduja ve
Patchin, 2007; Mann, 2010). Bu çalışmalarda; siber zorbalığın kasıtlı kendine zarar
vermek ve intihara eğilimli düşünceler gibi suçluluk ve çarpıklığın içselleştirilen
çeşitleriyle önemli derecede ilişkili olan öfkenin kaynağı olduğu bulunmuştur. Bu
bulgular ilginç olmasına rağmen siber zorbalığı açıklayamamakta ve bu yüzden
birbirleriyle alakasız görülmektedirler.
Batmaz ve Ayas'ın (2013) ilköğretim ikinci kademedeki öğrencilerin psikolojik

belirtilere göre siber zorbalık düzeylerinin yordanması ile ilgili 192'si kız, 215'i erkek,
toplam 407 öğrenci üzerinde yaptıkları araştırmada, siber zorbalık ile öfke-düşmanlık
arasında pozitif ve orta düzeyde bir ikili ilişki olduğu; ancak diğer değişkenler kontrol
edildiğinde iki değişken arasındaki kısmi korelasyonun pozitif ve düşük bir ilişki olarak
hesaplandığı görülmüştür. Standardize edilmiş regresyon katsayısına (β) göre yordayıcı
değişkenlerin siber zorbalık üzerindeki göreli önem sırası; öfke-düşmanlık, depresyon,
psikotizm, kişiler arası duyarlılık, obsesif kompülsif belirti, anksiyete, fobik anksiyete,
somatizasyon ve paranoyak düşünceler olarak saptanmıştır. Çalışmada öfke-düşmanlık
psikolojik belirtisi ile siber zorbalık düzeyi arasında orta düzeyde pozitif bir ilişki
saptanmıştır. Batmaz ve Ayas (2013), mağdur durumdaki kişiye acı çektiren bireylerin
öfke ve düşmanlık duygularına sahip olması gerektiğini, bu duygulara sahip olmayan bir
bireyin karşısındaki kişiye zarar verici davranışlarda bulunamayacağını
vurgulamaktadır.
Yaman ve Peker’in (2012) ergenlerin siber zorbalık ve siber mağduriyete ilişkin

algılarını incelemek amacıyla ortaöğretim okullarında öğrenim görmekte olan 14 öğrenci
üzerinde yaptıkları araştırmada, öğrenciler siber zorbalığa maruz kaldıklarında öfke,
üzüntü ve intikam duyguları yaşadıklarını belirtmişlerdir.
Yapılan literatür çalışmaları sonucunda ergenlerin siber zorbalık yapmalarında ve

siber mağduriyet yaşamalarında etkili olan faktörlerden aleksitimi; ve buna bağlı olarak
sürekli öfke-öfke ifade etme biçimlerinin etkili olduğu düşünülerek, araştırmamız bu
değişkenler üzerinde yapılandırılmıştır.
- 34 -
BÖLÜM III
YÖNTEM
Bu bölümde araştırmanın modeli, verilerin elde edildiği evren ve örneklem,

verilerin toplanmasında kullanılan araçlar, veri toplama işlemi ve verilerin
çözümlenmesinde uygulanan istatistiksel tekniklere ilişkin açıklamalar yer almıştır.
3.1. Araştırma Modeli
Bu araştırma betimsel bir araştırmadır ve ilişkisel tarama yöntemi ile

gerçekleştirilmiştir. Ergenler arasındaki siber zorbalık, siber mağduriyet, aleksitimi ve
öfke ifade etme biçimleri arasındaki ilişki bazı değişkenler açısından incelenmiştir.
3.2. Evren ve Örneklem
Araştırma örneklemi uygun örnekleme yöntemiyle belirlenmiştir. Bu yaklaşım

çerçevesinde bu araştırmanın örneklemini, 2012-2013 Eğitim-Öğretim yılında, Türkiye,
İstanbul İli’nin Kâğıthane İlçesi’nde bulunan 14 lisede okumakta olan, 650'si kız ve
607'si erkek olmak üzere toplam 1257 öğrenci oluşturmuştur. Öğrencilerin yaşları 13 ve
19 arasında değişmektedir. Öğrencilerin yaş ortalaması 15.63, standart sapması 1.16’dır.
Diğer demografik bilgiler “Bulgular” kısmında verildiği için buraya alınmamıştır.
Örneklem, evreni oluşturan 15046 öğrenciden, güven düzeyi %95 ve güven aralığı 3
kabul edilerek seçilmiştir.
3.3. Veri Toplama Araçları

Bu çalışmada Siber Zorbalık Ölçeği (Arıcak, Kınay ve Tanrıkulu, 2012), Siber
Mağduriyet Ölçeği (Arıcak, Tanrıkulu ve Kınay, 2012), Toronto Aleksitimi Ölçeği
(Güleç, Köse, Güleç, Çitak, Evren, Borckardt ve Sayar, 2009) ve Sürekli Öfke-Öfke
İfade Tarzı Ölçeği (Özer, 1994) kullanılmıştır. Ayrıca katılımcıların demografik
- 35 -
özelliklerini belirlemek amacıyla, araştırmacı tarafından hazırlanan Kişisel Bilgi Formu
da öğrencilere verilmiştir.
3.3.1. Kişisel Bilgi Formu
Çalışmada öğrencilere ilişkin demografik bilgileri ve internet kullanımına ilişkin

bilgileri toplamak amacıyla araştırmacı tarafından hazırlanmış 11 soruluk Kişisel Bilgi
Formu uygulanmıştır. Kişisel Bilgi Formunda öğrencinin yaş, cinsiyet, sınıf, gün
içerisinde ne kadar süre internette vakit geçirdiği, interneti kullanma amacı,
sosyoekonomik düzeyi, algılanan okul başarısı, anne-baba eğitim durumu, internete
girmeden bilgisayar başında bulunma süresi, internette kişinin kendisini farklı biri gibi
tanıtıp tanıtmama durumu ve okul türü bulunmaktadır. Etik kurallar ve gerçekçi cevaplar
alabilmek amacıyla araştırma sırasında öğrencilere kimlik bilgilerini içeren sorular
yöneltilmemiştir. Kişisel Bilgi Formu, araştırmacı tarafından hazırlanan optik form
üzerine entegre edilmiştir (EK-VII).
3.3.2. Siber Zorbalık Ölçeği (SZÖ)
Bu araştırmada, çalışmanın amacı doğrultusunda, Arıcak, Kınay ve Tanrıkulu

(2012) tarafından geliştirilmiş olan Siber Zorbalık Ölçeği (SZÖ) kullanılmıştır. Ölçek,
24 maddeden oluşmakta olup dörtlü (Hiçbir Zaman, Bazen, Çoğu Zaman, Her Zaman)
skala üzerinden yanıtlanmaktadır. “Hiçbir Zaman” bir puan olarak, “Her Zaman” yanıtı
ise dört puan olarak değerlendirilmektedir. Böylece ölçekten alınabilecek en düşük puan
24, en yüksek puan ise 96 olmaktadır. Ölçeğin tamamı için hesaplanan Cronbach alfa
katsayısı .95 olarak; test-tekrar test güvenirlik çalışması ise .70 (n=103) olarak
bulunmuştur. Ölçeğin yapı geçerliliği açımlayıcı faktör analizi ile incelenmiş olup,
ölçeğin tek faktörlü bir yapı sergilediği görülmüştür. Kaiser-Meyer-Olkin örneklem
uygunluğu değeri .939 ve Bartlett Sphericity Testi Ki-Kare değeri 9197.54 (p<.05)
olarak bulunmuştur. Bu tek faktör toplam varyansın %50.58’ini açıklamaktadır. Aynı
zamanda çizgi grafiğindeki kırılma noktası incelendiğinde de ölçeğin tek faktörlü bir
yapıyı temsil ettiği görülmektedir. Tek faktör altındaki maddelerin faktör yükleri .49 ile
.80 arasında değişmektedir. Bu yük değerlerinin tek faktör için oldukça iyi değerler
- 36 -
olduğu kabul edilmiştir. Puanların yükselmesi siber zorbalığın yüksekliğine işaret
etmektedir. Siber Zorbalık Ölçeği, Ek-I’de verilmiştir.
3.3.3. Siber Mağduriyet Ölçeği
Arıcak, Tanrıkulu ve Kınay (2012) tarafından geliştirilen ölçeğin yapı geçerliliği

açımlayıcı faktör analizi ile incelenmiş olup, ölçeğin tek faktörlü bir yapı sergilediği
görülmüştür. Kaiser-Meyer-Olkin örneklem uygunluğu değeri .882 ve Bartlett
Sphericity Testi Ki-Kare değeri 4374.93 (p<.05) olarak bulunmuştur. Aynı zamanda
çizgi grafiğindeki (scree plot) kırılma noktası incelendiğinde de ölçeğin tek faktörlü bir
yapıyı temsil ettiği görülmektedir. Bu tek faktör toplam varyansın %30.17’sini
açıklamaktadır. Tek faktör altındaki maddelerin faktör yükleri .43 ile .67 arasındadır. Bu
yük değerlerinin tek faktör için oldukça iyi değerler olduğu kabul edilmiştir. Ölçeğin
tamamı içi Cronbach alfa katsayısı .89 olarak, test-tekrar test güvenirlik katsayısı ise .75
(n=96) olarak bulunmuştur. Ölçek, 24 maddeden oluşmakta olup ikili (Hayır, Evet) skala
üzerinden yanıtlanmaktadır. “Hayır” bir puan olarak, “Evet” yanıtı ise iki puan olarak
değerlendirilmektedir. Böylece ölçekten alınabilecek en düşük puan 24, en yüksek puan
ise 48 olmaktadır. Puanların yükselmesi siber mağdur olma durumunun yüksekliğine
işaret etmektedir. Siber Mağduriyet Ölçeği, EK-II’te verilmiştir.
3.3.4. Toronto Aleksitimi Ölçeği
Bagby, Parker ve Taylor (1994) tarafından geliştirilen, Güleç, Köse, Güleç,

Çitak, Evren, Borckardt ve Sayar (2009) tarafından Türkçe uyarlaması yapılan 20
Soruluk Toronto Aleksitimi Ölçeği’nin (TAÖ-20) iç güvenirlik katsayısı 0.78 olarak
hesaplanmıştır. TAÖ-20, yirmi maddeden oluşan, bir (hiçbir zaman katılmıyorum)- beş
(her zaman katılıyorum) arası puanlanan, Likert tipi kendini değerlendirme ölçeğidir. 4,
5, 10, 18 ve 19. maddeler ters biçimde puanlanır. Duygularını Tanımada Güçlük alt
ölçeği, yedi maddeden oluşmakta olup (madde 1, 3, 6, 7, 9, 13 ve 14), duyguları
belirleme ve onları duygusal uyarılmaya eşlik eden bedensel duyumlardan ayırt etmede
güçlük şeklinde tanımlanır. Duyguları Söze Dökmede Güçlük alt ölçeği, beş maddeden
oluşmakta olup (madde 2, 4, 11, 12 ve 17), duyguların başkalarına aktarılmasında
güçlük şeklinde tanımlanır. Dışa Vuruk Düşünme alt ölçeği, sekiz maddeden oluşmakta
olup (madde 5, 8, 10, 15, 16, 18, 19 ve 20), dışadönük bilişsel bir yapının varlığı,
- 37 -
içedönük düşünme ve imgelem gücünün zayıflığı olarak tanımlanır. Bireylerden her
madde için “Hiçbir Zaman”, “Nadiren”, “Bazen”, “Sık sık” ve “Her Zaman”
seçeneklerinden en uygununu işaretlemesi istenir. Yüksek puanlar yüksek aleksitimik
seviyeyi göstermektedir. Toronto Aleksitimi Ölçeği, EK-III’te verilmiştir.
3.3.5. Sürekli Öfke-Öfke İfade Tarzı Ölçeği (SÖÖTÖ)
Sürekli Öfke-Öfke İfade Tarzı Ölçeği (SÖÖTÖ), öğrencilerin öfke ifade

tarzlarını belirlemek amacıyla Spielberger ve arkadaşları (1983) tarafından geliştirilmiş
olup (akt. Özer, 1994) ergen ve yetişkinlere uygulanabilmekte; zaman kısıtlaması
bulunmamaktadır. Ölçek, 34 maddelik dörtlü Likert tipi bir ölçektir. Hiç (1 puan), Biraz
(2 puan), Oldukça (3 puan) ve Her Zaman (4 puan) olarak puanlanmaktadır. Ölçeğin, ilk
10 maddesi sürekli öfkeyi, sonraki 24 maddesi ise, öfke ifade tarzlarını ölçmektedir.
Sürekli öfke, kişinin genelde kendini nasıl hissettiğini, ne derece öfke yaşadığını ifade
etmektedir. Sürekli Öfke Ölçeği’nden alınabilecek en düşük puan 10, en yüksek puan
40’tır. Öfke İfade Tarzı Ölçeği, öfkenin içe vurumu (13, 15, 16, 20, 23, 26, 27 ve 31.
maddeleri), öfkenin dışa vurumu (12, 17, 19, 22, 24, 29, 32 ve 33. maddeleri) ve öfke
kontrolü (11, 14, 18, 21, 25, 28, 30 ve 34. maddeleri) olmak üzere üç alt gruptan
oluşmaktadır. Öfkenin içe vurumu, öfkenin dışa vurumu ve öfke kontrolü alt
ölçeklerinden alınabilecek en düşük puan sekiz, en yüksek puan 32’dir. Orjinal ölçeğin
Cronbach Alfa değeri .77 ile .88 arasındadır. Ölçeğin Türkçe’ye uyarlanması Özer
(1994) tarafından yapılmış olup Cronbach alfa değerleri “öfke kontrolü” boyutu için .84;
“öfkenin dışa vurumu” boyutu için .78 ve “öfkenin içe vurumu” boyutu için .62 olarak
bulunmuştur (Özer 1994). Sürekli Öfke ve Öfke İfade Tarzı Ölçeği, EK-IV’de
verilmiştir.
3.4. Verilerin Toplanması
Siber Zorbalık Ölçeği, Siber Mağduriyet Ölçeği, Toronto Aleksitimi Ölçeği,

Sürekli Öfke ve Öfke İfade Tarzı Ölçeği ile Kişisel Bilgi Formu İstanbul İli Kağıthane
İlçesi’nde bulunan tüm liselerden uygun örnekleme yöntemiyle seçilen 1257 öğrenciye
uygulanmıştır. Uygulama sürecinde, öncelikle sözü edilen ölçeklerin öğrencilere
uygulanabilmesi için Fatih Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nden alınan üst yazı
- 38 -
ile (Ek-V) İstanbul İl Milli Eğitim Müdürlüğü’ne başvurulmuş, gerekli izin (Ek-VI)
alındıktan sonra uygulama yapılacak okullardaki idareciler ile görüşülerek uygulama
saatleri için randevu alınmıştır. Randevu alınan saatte okulda olan araştırmacı
gönüllülük esasına göre bir ders saati içerisinde öğrencilere ölçekleri uygulamıştır.
Verilerin toplanması sırasında araştırmacı hazır bulunmuş, öğrencilerin soruları
araştırmacı tarafından anında yanıtlanmıştır. Verilerin daha hızlı bir şekilde
toplanabilmesi amacıyla araştırmacı tarafından optik form düzenlenmiş (Ek-VII) ve
kullanılmıştır. Aynı zamanda ölçekleri literatüre kazandıran yazarlardan ölçekleri
kullanma izinleri de (Ek-VIII ve Ek-IX) alınmıştır.
3.5. Verilerin Analizi
Araştırma verileri toplandıktan sonra bilgisayar ortamına aktarılarak analizler

için hazır duruma getirilmiştir. Araştırma verilerinin analizinde değişkenlere bağlı olarak
SPSS 16.0 programı kullanılarak Kruskal Wallis testi, Regresyon, Bağımsız Gruplar t-
testi, Tek yönlü varyans analizi (ANOVA), Scheffe çoklu karşılaştırma testi ve LSD
çoklu karşılaştırma testi analizlerinden yararlanılmıştır.
- 39 -
BÖLÜM IV
BULGULAR
Bu bölümde öğrencilere kişisel bilgi formunda yer alan sorulara ait betimsel
bulgular ile siber zorbalık davranışlarını yapma ve siber zorbalık davranışlarına maruz
kalma ve diğer değişkenlere ilişkin bulgular, araştırmanın alt problemleri doğrultusunda
verilmiştir.
1. Öğrencilerin Siber Zorbalık/ Siber Mağduriyet Davranışlarına ve

Demografik Özelliklerine İlişkin Betimsel Bulgular
Katılımcıların özelliklerini incelediğimizde, araştırmaya 650’si (%51.7) kız,

607’si (%48.3) erkek olmak üzere toplam 1257 öğrenci katılmıştır. Öğrencilerin 352’si
(%28) dokuzuncu, 333’ü (%26.5) onuncu, 318’i (%25.3) on birinci, 254’ü (%20.2) on
ikinci sınıfta okumaktadır. Öğrencilerin yaşları 13 ile 19 arasında değişmektedir.
Öğrencilerin yaş ortalaması 15.63, standart sapması 1.16’dır.
Tablo 4.1’de görüldüğü gibi öğrencilerin annelerinin (%44.6’sı) ve babalarının

(%35.1’i) büyük çoğunluğu ilkokul mezunudur.
- 40 -
Tablo 4.1: Öğrencilerin Anne ve Babalarının Eğitim Durumları Dağılımları
f Anne % f Baba %
Eğitim Okur-Yazar Değil 61 4.9 17 1.4
Okur-Yazar 37 2.9 19 1.5
İlkokul 560 44.6 441 35.1
Ortaokul 315 25.1 325 25.9
Lise 230 18.3 329 26.2
Yüksekokul- 54 4.3 126 10.0

Üniversite-
Yüksek Lisans-
Doktora
Toplam 1257 100.0 1257 100.0
Tablo 4.2’de öğrencilerin günlük olarak interneti kullanma sürelerinin frekans ve

yüzdelik dağılımları verilmiştir.
Tablo 4.2: İnternet Kullanım Süresi Değişkeni İçin Frekans ve Yüzde Değerleri
İnternet kullanım f % % geç. % yığ.
süresi
Hiç 119 9.5 9.5 9.5
1 Saat 307 24.4 24.4 33.9
2 Saat 286 22.8 22.8 56.6
3 Saat 194 15.4 15.4 72.1
4 Saat 129 10.3 10.3 82.3
5 Saat ve üzeri 222 17.7 17.7 100.0
Toplam 1257 100.0 100.0
Öğrencilerin günlük olarak internette kalma sürelerine baktığımızda, 119’u

(%9.5) interneti hiç kullanmadığını, 307’si (%24.4) günde bir saat internete girdiğini,
286’sı (%22.8) günde iki saat internete girdiğini, 194’ü (%15.4) günde üç saat internete
girdiğini, 129’u (%10.3) günde dört saat internete girdiğini, 222’si (%17.7) günde beş
- 41 -
saat ve üzeri süre ile internete girdiklerini belirtmiştir. Öğrencilerin ortalama günlük
internete bağlanma süresi 2.79, standart sapması 2.25 saattir.
Tablo 4.3’te öğrencilerin günlük olarak internet hariç bilgisayar kullanma

sürelerinin frekans ve yüzdelik dağılımları verilmiştir.
Tablo 4.3: İnternete Bağlanmadan Bilgisayar Kullanım Süresi Değişkeni İçin Frekans
ve Yüzde Değerleri
İnternet hariç f % % geç. % yığ.
bilgisayar
kullanma süresi
Hiç 722 57.4 57.4 57.4
1 Saat 281 22.4 22.4 79.8
2 Saat 103 8.2 8.2 88.0
3 Saat 38 3.0 3.0 91.0
4 Saat 43 3.4 3.4 94.4
5 Saat ve üzeri 70 5.6 5.6 100.0
Toplam 1257 100.0 100.0
Öğrencilerin günlük olarak internete bağlanmadan bilgisayar başında bulunma

sürelerine baktığımızda, 722’si (%57.4) internete bağlanmadan bilgisayarı hiç
kullanmadığını, 281’i (%22.4) günde bir saat internete bağlanmadan bilgisayarı
kullandığını, 103’ü (%8.2) günde iki saat internete bağlanmadan bilgisayarı kullandığını,
38’i (%3) günde üç saat internete bağlanmadan bilgisayarı kullandığını, 43’ü (%3.4)
günde dört saat internete bağlanmadan bilgisayarı kullandığını, 70’i (%5.6) günde beş
saat ve üzeri süre ile internete bağlanmadan bilgisayarı kullandığını belirtmiştir.
Öğrencilerin ortalama günlük internete bağlanmadan bilgisayar başında bulunma süresi
0.99, standart sapması 1.74 saattir.
Tablo 4.4’te öğrencilerin devam ettikleri okul türlerinin frekans ve yüzdelik

dağılımları verilmiştir.
- 42 -
Tablo 4.4: Okul Türü Değişkeni İçin Frekans ve Yüzde Değerleri
Okul Türü f % % geç. % yığ.
Genel Lise 328 26.1 26.1 26.1

Anadolu Lisesi 99 7.9 7.9 34.0
İmam Hatip Lisesi 255 20.3 20.3 54.3
Meslek Lisesi 527 41.9 41.9 96.2
Özel Lise 48 3.8 3.8 100.0
Toplam 1257 100.0 100.0
Öğrencilerin devam ettikleri okul türlerini incelediğimizde, 328’i (%26.1) genel

lisede okuduklarını, 99’u (%7.9) anadolu lisesinde okuduklarını, 255’i (%20.3) imam
hatip lisesinde okuduklarını, 527’si (%41.9) meslek lisesinde okuduklarını, 48’i (%3.8)
özel lisede okuduklarını belirtmiştir.
Tablo 4.5’te öğrencilerin interneti kullanma amaçlarının frekans ve yüzdelik

Tablo 4.5: İnterneti Kullanma Amacı Değişkeni İçin Frekans ve Yüzde Değerleri
İnterneti kullanım f % % geç. % yığ.
amacı
Ders çalışmak/Ödev
223 17.7 17.7 17.7
hazırlamak
Film
134 10.7 10.7 28.4
izlemek/indirmek
Sosyal ağlar
(Facebook, Twitter, 680 54.1 54.1 82.5
Msn gibi)
Eğlence (oyun
128 10.2 10.2 92.7
oynamak)
Alış-veriş yapmak 4 .3 .3 93.0
Müzik indirmek 42 3.3 3.3 96.3
E-mail alıp-
11 .9 .9 97.2
göndermek
Haber Edinmek 35 2.8 2.8 100.0
Toplam 1257 100.0 100.0
- 43 -
Öğrencilerin interneti kullanma amaçlarına baktığımızda ise öğrencilerin, 223’ü
(%17.7) ders çalışmak/ ödev hazırlamak amaçlı, 134’ü (%10.7) film izlemek/ indirmek
amaçlı, 680’i (%54.1) sosyal ağlar (Facebook, Twitter, MSN gibi) amaçlı, 128’i (%10.2)
eğlence (oyun oynamak) amaçlı, 4’ü (%.3) alış-veriş yapmak amaçlı, 42’si (%3.3) müzik
indirmek amaçlı, 11’i (%.9) e-posta alıp göndermek, 35’i (%2.8) haber edinmek amaçlı
interneti kullandıklarını ifade etmiştir.
Tablo 4.6’da öğrencilerin algıladıkları okul başarılarının frekans ve yüzdelik

Tablo 4.6: Algılanan Okul Başarısı Değişkeni İçin Frekans ve Yüzde Değerleri
Algılanan okul başarısı f % % geç. % yığ.
Çok iyi 77 6.1 6.1 6.1

İyi 423 33.7 33.7 39.8
Orta 614 48.8 48.8 88.6
Düşük 122 9.7 9.7 98.3
Çok düşük 21 1.7 1.7 100.0
Toplam 1257 100.0 100.0
Öğrencilerin algıladıkları okul başarılarına baktığımızda, 77’sinin (%6.1) okul

başarılarının çok iyi olduğu, 423’ünün (%33.7) iyi olduğu, 614’ünün (%48.8) orta
olduğu, 122’sinin (%9.7) düşük, 21’inin (%1.7) ise çok düşük olduğu belirlenmiştir.
Tablo 4.7’de öğrencilerin algıladıkları sosyoekonomik durumların frekans ve

yüzdelik dağılımları verilmiştir.
- 44 -
Tablo 4.7: Algılanan Sosyoekonomik Düzey Değişkeni İçin Frekans ve Yüzde
Değerleri
Algılanan f % % geç. % yığ.
sosyoekonomik düzey
Düşük 60 4.8 4.8 4.8
Orta 765 60.9 60.9 65.6
Yüksek 432 34.4 34.4 100.0
Toplam 1257 100.0 100.0
Öğrencilerin ailelerinin sosyoekonomik düzeylerini incelediğimizde, 60’ının

(%4.8) sosyoekonomik durumlarının düşük olduğu, 765’inin (%60.9) orta olduğu,
432’sinin (%34.4) yüksek olduğu belirlenmiştir.
Tablo 4.8’de öğrencilerin internette kendilerini başkası olarak tanıtma

durumlarının frekans ve yüzdelik dağılımları verilmiştir.
Tablo 4.8: İnternette Kişinin Kendisini Farklı Biri Olarak Tanıtma Değişkeni İçin
Frekans ve Yüzde Değerleri
İnternette farklı biri f % % geç. % yığ.
olarak tanıtma
Evet 187 14.9 14.9 14.9
Hayır 1070 85.1 85.1 100.0
Toplam 1257 100.0 100.0
“İnternette kendinizi bir başkasıymış gibi tanıttığınız oldu mu?” şeklindeki

soruya, öğrencilerin 187’si (%14.9) “evet”, 1070’i (%85.1) “hayır” olarak yanıt
vermiştir.
Tüm öğrencilerin Siber Zorbalık Ölçeği’nden almış oldukları puanlar
incelendiğinde öğrencilerin Siber Zorbalık puanları ortalaması 26.78 (SS=6.94) olarak;
Siber Mağdur Ölçeği’nden almış oldukları puanlar incelendiğinde ise tüm öğrencilerin
Siber Mağduriyet puanları ortalaması 26.98 (SS=3.73) olarak bulunmuştur.
- 45 -
2. Öğrencilerin Siber Zorbalık/ Siber Mağduriyet Davranışlarına İlişkin
Çıkarımsal Bulgular
Bulguların bu bölümünde siber zorbalık ve siber mağduriyete ilişkin çıkarımsal

istatistiklere yer verilmiştir.
Soru.1: Cinsiyete göre siber zorbalık ve siber mağduriyet puanları arasında anlamlı bir
farklılık var mıdır?
Tablo 4.9 ve 4.10’da görüldüğü gibi cinsiyete göre siber zorbalık puanları
açısından erkekler (X=27.82, SS=8.72) ve kızlar (X=25.81, SS=4.52) arasında erkekler
lehine anlamlı bir fark vardır [t(1255)= -5.180, p=.000]. Siber mağduriyet puanları
açısından ise erkekler (X=26.99, SS=3.87) ve kızlar (X=26.98, SS=3.60) arasında
anlamlı bir fark bulunmamaktadır [t(1255)= -.054, p=.957]. Erkekler kızlara göre daha
fazla siber zorbalık yapmakta ancak, siber mağduriyet açısından cinsiyete göre bir fark
bulunmamaktadır.
Tablo 4.9: Cinsiyete Göre Siber Zorbalık Puanları Farkı İçin Yapılan İlişkisiz Örneklem
t-Testi
t Testi
Puan Gruplar N x SS SHO
t Sd p ƞ
Kız 650 25.8108 4.52007 .17729 -5.180 1255 .000 .14

Cinsiyet
Erkek 607 27.8204 8.71528 .35374
Tablo 4.10: Cinsiyete Göre Siber Mağduriyet Puanları Farkı İçin Yapılan İlişkisiz
Örneklem t-Testi
t Testi
p ƞ
t Sd
Kız 650 26.9754 3.59969 .14119
Cinsiyet -.054 1255 .957 .00
Erkek 607 26.9868 3.87040 .15709
- 46 -
Soru.2: Sınıf düzeylerine göre siber zorbalık ve siber mağduriyet puanları arasında
Tablo 4.11’de görüldüğü gibi sınıf düzeylerine göre siber zorbalık puanları
açısından anlamlı bir fark yokken [F(3, 1253)= 1.523, p=.207], siber mağduriyet puanları
açısından anlamlı bir fark vardır [F(3, 1253)= 2.983, p=.030]. Hangi sınıf düzeyleri
arasında fark olduğunu test etmek için LSD çoklu karşılaştırma testi yapılmıştır.
Tablo 4.11: Sınıf Düzeyine Göre Siber Zorbalık ve Siber Mağduriyet Puanları Farkı İçin
Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi
KT Sd KO F p ƞ
Siber GruplarArası 219.969 3 73.323 1.523 .207 .06

Zorbalık
Gruplarİçi 60336.868 1253 48.154
Puanı
Toplam 60556.837 1256
Siber Mağdur GruplarArası 124.004 3 41.335 2.983 .030 .08

Puanı Gruplarİçi 17363.538 1253 13.858
Toplam 17487.542 1256
- 47 -
Ortalaması, Standart Sapması ve Standart Hatası
N X SS SH
Lise 1 352 26.2614 6.73553 .35901
Lise 2 333 26.6126 6.38547 .34992
Siber Zorbalık
Lise 3 318 27.3459 7.43127 .41673
Puanı
Lise 4 254 27.0157 7.26950 .45613
Toplam 1257 26.7812 6.94363 .19585
Lise 1 352 26.5568 3.50939 .18705
Siber Lise 2 333 26.9039 3.67215 .20123
Mağduriyet Lise 3 318 27.2013 3.85589 .21623
Puanı Lise 4 254 27.3937 3.90127 .24479
Toplam 1257 26.9809 3.73138 .10525
Tablo 4.12 ve 4.13’te görüldüğü üzere sınıf düzeyleri açısından siber zorbalık
puanları arasında anlamlı bir fark yokken, siber mağduriyet açısından lise üç (X=27.20,
SS=3.86) ve lise dört (X=27.40, SS=3.90) öğrencilerinin lise bir (X=26.56, SS=3.51)
öğrencilerine göre anlamlı düzeyde daha fazla siber mağdur oldukları görülmektedir.
Tablo 4.13: Siber Mağduriyet İçin Sınıf Düzeyine Göre Fark İçin Yapılan LSD Çoklu
Karşılaştırma Testi
(I) kaçıncı Ortalama
(J) kaçıncı sınıf
Bağımlı Değişken sınıf
Farkı(I-J) SH p
Siber Mağdur Lise 2 -.34709 .28457 .223
Lise 1 Lise 3 -.64444* .28800 .025
Lise 4 -.83688* .30647 .006
Lise 1 .34709 .28457 .223
Lise 2 Lise 3 -.29735 .29188 .309
Lise 4 -.48980 .31012 .114
Lise 1 .64444* .28800 .025
Lise 3 Lise 2 .29735 .29188 .309
Lise 4 -.19244 .31326 .539
Lise 1 .83688* .30647 .006
Lise 2 .48980 .31012 .114
Lise 4
Lise 3 .19244 .31326 .539
*Ortalama Farkı 0.05 düzeyinde anlamlıdır.
- 48 -
Soru.3: Ergenlerin internette kalma sürelerine göre siber zorbalık ve siber mağduriyet
Tablo 4.14’te görüldüğü gibi internette kalma sürelerine göre hem siber zorbalık
puanları hem de siber mağduriyet puanları açısından anlamlı bir fark vardır [sırasıyla,
F(5, 1251)= 13.590, p=.000; F(5, 1251)= 19.573, p=.000]. Hangi süreler arasında fark
olduğunu test etmek için Scheffe çoklu karşılaştırma testi yapılmıştır.
Puanları Farkı İçin Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi
KT Sd KO F p ƞ
Siber GruplarArası 3119.860 5 623.972 13.590 .000 .23

Zorbalık
Gruplarİçi 57436.977 1251 45.913
Puanı
Toplam 60556.837 1256

Toplam 17487.542 1256
- 49 -
Puanları Ortalaması, Standart Sapması ve Standart Hatası
N X SS SH
Hiç 119 24.9076 3.63129 .33288
1 saat 307 25.3160 4.15719 .23726
2 Saat 286 26.2483 5.31577 .31433

Siber Zorbalık
3 Saat 194 28.0361 9.15065 .65698
Puanı
4 Saat 129 26.5969 5.74255 .50560
5 Saat ve
222 29.5090 10.01300 .60723
üzeri
Toplam 1257 26.7812 6.94363 .19585
Hiç 119 25.4286 2.42365 .22218
1 saat 307 26.0456 3.04936 .17404
2 Saat 286 26.8881 3.50459 .20723

Siber
Mağduriyet 3 Saat 194 27.2268 3.72084 .26714
Puanı
4 Saat 129 27.4961 4.15731 .36603
5 Saat ve
222 28.7117 4.40873 .29589
üzeri
Toplam 1257 26.9809 3.73138 .10525
Tablo 4.15, 4.16 ve 4.17’de görüldüğü üzere günlük olarak internete hiç
girmeyen (XSZ=24.91, SS=3.63; XSM=25.43, SS=2.42), bir saat giren (XSZ=25.32,
SS=4.16; XSM=26.05, SS=3.05), iki saat giren (XSZ=26.25, SS=5.32; XSM=26.89,
SS=3.50), üç saat giren (XSZ=28.04, SS=9.15; XSM=27.23, SS=3.72) ve dört saat giren
(XSZ=26.60, SS=5.74; XSM=27.50, SS=4.16) öğrencilere göre beş saat ve üzeri internete
giren (XSZ=29.51, SS=10.01; XSM=28.71, SS=4.41) öğrenciler hem daha fazla siber
zorbalık davranışları göstermekte hem de daha fazla siber mağdur olmaktadır. Ayrıca,
internete günlük 3 saat giren öğrenciler (X=28.04, SS=9.15), internete hiç girmeyen
(X=24.91, SS=3.63) ve bir saat giren öğrencilere (X=25.32, SS=4.16) göre daha fazla
- 50 -
siber zorba olmaktadır. Bununla beraber, internete iki saat (X=26.89, SS=3.50), üç saat
(X=27.23, SS=3.72), dört saat (X=27.50, SS=4.16) ve beş saat ve üzeri süre ile giren
öğrenciler (X=28.71, SS=4.41), hiç girmeyenlere (X=25.43, SS=2.42) göre daha fazla
siber mağdur olmaktadır. Üç saat (X=27.23, SS=3.72) ve dört saat (X=27.50, SS=4.16)
internete girenler de bir saat (X=26.05, SS=3.05) internete girenlere göre daha fazla
siber mağdur olmaktadır.
- 51 -
Tablo 4.16: Siber Zorbalık Açısından İnternette Kalma Süresine Göre Fark İçin Yapılan
Scheffe Çoklu Karşılaştırma Testi
(I) internette (J) internette Ortalama

Bağımlı
kalma süresi kalma suresi
Değişken Farkı(I-J) SH p
Siber Zorbalık 1 Saat -.40840 .73169 .997
2 Saat -1.34069 .73916 .655
3 Saat -3.12852* .78898 .008
HİÇ
4 Saat -1.68934 .86124 .572
5 Saat ve
-4.60145* .76983 .000
üzeri
Hiç .40840 .73169 .997
2 Saat -.93229 .55686 .730
3 Saat -2.72012* .62146 .002
1 SAAT
4 Saat -1.28094 .71096 .662
5 Saat ve
-4.19305* .59697 .000
üzeri
Hiç 1.34069 .73916 .655
1 Saat .93229 .55686 .730
3 Saat -1.78783 .63024 .155
2 SAAT
4 Saat -.34865 .71864 .999
5 Saat ve
-3.26076* .60609 .000
üzeri
Hiç 3.12852* .78898 .008
1 Saat 2.72012* .62146 .002
2 Saat 1.78783 .63024 .155
3 SAAT
4 Saat 1.43918 .76979 .624
5 Saat ve
-1.47293 .66594 .430
üzeri
Hiç 1.68934 .86124 .572
1 Saat 1.28094 .71096 .662
2 Saat .34865 .71864 .999
4 SAAT
3 Saat -1.43918 .76979 .624
5 Saat ve
-2.91211* .75015 .010
üzeri
Hiç 4.60145* .76983 .000
1 Saat 4.19305* .59697 .000
5 SAAT VE
2 Saat 3.26076* .60609 .000
ÜZERİ
3 Saat .47293 .66594 .430
4 Saat 2.91211* .75015 .010
- 52 -
Tablo 4.17: Siber Mağduriyet Açısından İnternette Kalma Süresine Göre Fark İçin
Yapılan Scheffe Çoklu Karşılaştırma Testi
(I) internette (J) internette Ortalama

Bağımlı
kalma süresi kalma suresi
Siber Mağdur 1 Saat -.61703 .38881 .774
2 Saat -1.45954* .39278 .017
3 Saat -1.79823* .41925 .003
HİÇ
4 Saat -2.06755* .45765 .001
5 Saat ve
-3.28314* .40908 .000
uzeri
Hiç .61703 .38881 .774
2 Saat -.84251 .29591 .151
3 Saat -1.18120* .33024 .026
1 SAAT
4 Saat -1.45052* .37780 .012
5 Saat ve
-2.66611* .31722 .000
uzeri
Hiç 1.45954* .39278 .017
1 Saat .84251 .29591 .151
3 Saat -.33869 .33490 .961
2 SAAT
4 Saat -.60801 .38188 .771
5 Saat ve
-1.82360* .32207 .000
uzeri
Hiç 1.79823* .41925 .003
1 Saat 1.18120* .33024 .026
2 Saat .33869 .33490 .961
3 SAAT
4 Saat -.26932 .40906 .994
5 Saat ve
-1.48491* .35387 .004
uzeri
Hiç 2.06755* .45765 .001
1 Saat 1.45052* .37780 .012
2 Saat .60801 .38188 .771
4 SAAT
3 Saat .26932 .40906 .994
5 Saat ve
-1.21559 .39862 .099
uzeri
Hiç 3.28314* .40908 .000
1 Saat 2.66611* .31722 .000
5 SAAT VE
2 Saat 1.82360* .32207 .000
ÜZERİ
3 Saat 1.48491* .35387 .004
4 Saat 1.21559 .39862 .099
- 53 -
Soru.4: Ergenlerin interneti kullanma amaçlarına göre siber zorbalık ve siber
mağduriyet puanları arasında anlamlı bir farklılık var mıdır?
KT Sd KO F p ƞ
Siber Zorbalık GruplarArası 1268.447 5 253.689 5.411 .000 .14

Toplam 59219.591 1241

Toplam 17331.678 1241
Tablo 4.18’de görüldüğü gibi öğrencilerin interneti kullanma amaçlarına göre

hem siber zorbalık hem de siber mağduriyet puanları arasında anlamlı bir fark vardır
[sırasıyla, F(5, 1236)= 5.411, p=.000; F(5, 1236)= 8.193, p=.000]. Hangi gruplar arasında
fark olduğunu test etmek için Scheffe çoklu karşılaştırma testi yapılmıştır. Ancak,
gruplardaki öğrenci sayısı 20’nin altında kaldığı ve dağılımın normalliği sağlanamadığı
için iki seçenek [alış-veriş yapmak (n=4), e-posta alıp göndermek (n=11)] gruptan
çıkarılmıştır.
- 54 -
N X SS SH
Ders Çalışmak/Ödev
223 25.2108 3.33767 .22351
Hazırlamak
Film izlemek/indirmek 134 26.7463 6.62836 .57260
Sosyal
ağlar(Facebook,Twitter,MSN 680 26.9456 6.90019 .26461
Siber Zorbalık gibi)
Puanı Eğlence(oyun oynamak) 128 28.8281 10.36811 .91642
Müzik indirmek 42 24.9286 1.81313 .27977
Haber edinmek 35 27.5429 10.17304 1.71956
Toplam 1242 26.7552 6.90791 .19601

223 25.6771 2.74990 .18415
Hazırlamak
Film izlemek/indirmek 134 27.1194 3.77376 .32600
Sosyal
ağlar(Facebook,Twitter,MSN 680 27.4132 3.87714 .14868
Siber gibi)
Mağduriyet
Puanı Eğlence(oyun oynamak) 128 27.1953 4.11270 .36351
Müzik indirmek 42 26.7857 3.76463 .58090
Haber edinmek 35 25.9143 2.80096 .47345
Toplam 1242 26.9839 3.73710 .10604
Tablo 4.19, 4.20 ve 4.21’de görüldüğü gibi internete eğlence (oyun oynamak)
amacıyla giren öğrenciler (X=28.83, SS=10.37), ders çalışmak/ ödev hazırlamak
amacıyla giren öğrencilere (X=25.21, SS=3.34) göre daha fazla siber zorbaca davranışlar
sergilerken; internete film izlemek/ indirmek (X=27.12, SS=3.77), sosyal ağlar
(X=27.41, SS=3.88), eğlence (oyun oynamak) amacıyla internete giren öğrenciler
(X=27.20, SS=4.11), ders çalışmak/ ödev hazırlamak amacıyla giren öğrencilere
(X=25.68, SS=2.75) göre daha fazla siber mağdur olmaktadır.
- 55 -
Tablo 4.20: Siber Zorbalık Açısından İnterneti Kullanma Amacına Göre Fark İçin
(I) interneti en çok hangi

(J) interneti en çok hangi Ortalama
Bağımlı amaçla kullanıyorsunuz
amaçla kullanıyorsunuz
Siber
Film izlemek/indirmek -1.53551 .74843 .520
Zorbalık
Ders Çalışmak/Ödev Sosyal ağlar -1.73483 .52840 .057
Hazırlamak Eğlence(oyun oynamak) -3.61736* .75931 .000
Müzik indirmek .28219 1.15177 1.000
Haber Edinmek -2.33209 1.24493 .622
1.53551 .74843 .520
Hazırlamak
Sosyal ağlar -.19932 .64718 1.000
Film izlemek/indirmek
Eğlence(oyun oynamak) -2.08186 .84628 .302
Müzik indirmek 1.81770 1.21088 .813
Haber Edinmek -.79659 1.29981 .996
1.73483 .52840 .057
Hazırlamak
Sosyal
Film izlemek/indirmek .19932 .64718 1.000
ağlar(Facebook,Twitter,MSN
gibi)
Müzik indirmek 2.01702 1.08871 .634
Haber Edinmek -.59727 1.18682 .998
3.61736* .75931 .000
Hazırlamak
Film izlemek/indirmek 2.08186 .84628 .302
Eğlence(oyun oynamak)
Sosyal ağlar 1.88254 .65973 .149
Müzik indirmek 3.89955 1.21763 .069
Haber Edinmek 1.28527 1.30610 .965
-.28219 1.15177 1.000
Hazırlamak
Film izlemek/indirmek -1.81770 1.21088 .813
Müzik indirmek
Sosyal ağlar -2.01702 1.08871 .634
Eğlence(oyun oynamak) -3.89955 1.21763 .069
Haber Edinmek -2.61429 1.56714 .733
2.33209 1.24493 .622
Hazırlamak
Film izlemek/indirmek .79659 1.29981 .996
Haber Edinmek Sosyal ağlar .59727 1.18682 .998
Eğlence (oyun oynamak) -1.28527 1.30610 .965
Müzik indirmek 2.61429 1.56714 .733
- 56 -
Tablo 4.21: Siber Mağduriyet Açısından İnterneti Kullanma Amacına Göre Fark İçin
(I) interneti en çok hangi

(J) interneti en çok hangi Ortalama
Bağımlı amaçla kullanıyorsunuz
amaçla kullanıyorsunuz
Film izlemek/indirmek -1.44227* .40268 .026

Sosyal ağlar -1.73611* .28429 .000
Eğlence(oyun oynamak) -1.51818* .40853 .017
Hazırlamak
Müzik indirmek -1.10858 .61969 .669
Haber Edinmek -.23716 .66981 1.000
1.44227* .40268 .026
Hazırlamak
Sosyal ağlar -.29383 .34821 .982
Film izlemek/indirmek
Eğlence(oyun oynamak) -.07591 .45533 1.000
Müzik indirmek .33369 .65149 .998
Haber Edinmek 1.20512 .69934 .705
1.73611* .28429 .000
Hazırlamak
Film izlemek/indirmek .29383 .34821 .982
Sosyal ağlar
Eğlence(oyun oynamak) .21792 .35496 .996
Müzik indirmek .62752 .58576 .950
Haber Edinmek 1.49895 .63855 .357
Siber Mağdur Ders Çalışmak/Ödev
1.51818* .40853 .017
Hazırlamak
Film izlemek/indirmek .07591 .45533 1.000
Eğlence(oyun oynamak)
Sosyal ağlar -.21792 .35496 .996
Müzik indirmek .40960 .65513 .996
Haber Edinmek 1.28103 .70272 .650
1.10858 .61969 .669
Hazırlamak
Film izlemek/indirmek -.33369 .65149 .998
Müzik indirmek
Sosyal ağlar -.62752 .58576 .950
Eğlence(oyun oynamak) -.40960 .65513 .996
Haber Edinmek .87143 .84317 .957
.23716 .66981 1.000
Hazırlamak
Film izlemek/indirmek -1.20512 .69934 .705
Haber Edinmek Sosyal ağlar -1.49895 .63855 .357
Müzik indirmek -.87143 .84317 .957
- 57 -
Soru.5: Okul türüne göre ergenlerin siber zorbalık ve siber mağduriyet puanları arasında
Tablo 4.22: Okul Türüne Göre Siber Zorbalık ve Siber Mağduriyet Puanları Farkı İçin
Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi
KT Sd KO F p ƞ

Toplam 60556.837 1256

Toplam 17487.542 1256
Tablo 4.22’de görüldüğü gibi öğrencilerin devam ettikleri okul türlerine göre
hem siber zorbalık puanları hem de siber mağduriyet puanları arasında anlamlı bir fark
vardır [sırasıyla, F(4, 1252)= 4.630, p=.001; F(4, 1252)= 7.674, p=.000]. Hangi gruplar
arasında fark olduğunu test etmek için Scheffe çoklu karşılaştırma testi yapılmıştır.
- 58 -
Tablo 4.23: Okul Türüne Göre Siber Zorbalık ve Siber Mağduriyet Puanları Ortalaması,
Standart Sapması ve Standart Hatası
N X SS SH
Genel Lise 328 26.2409 5.70958 .31526
Anadolu
99 26.5051 4.02384 .40441
Lisesi
İmam Hatip
255 25.6392 4.15393 .26013
Siber Zorbalık Puanı Lisesi
Meslek Lisesi 527 27.5882 8.45854 .36846
Özel Lise 48 28.2500 10.72976 1.54871
Toplam 1257 26.7812 6.94363 .19585
Genel Lise 328 26.9909 3.53876 .19540
Anadolu
99 27.2828 3.54574 .35636
Lisesi
İmam Hatip
255 25.8941 2.86998 .17973
Siber Mağduriyet Puanı Lisesi
Meslek Lisesi 527 27.4326 4.13033 .17992
Özel Lise 48 27.1042 3.79383 .54759
Toplam 1257 26.9809 3.73138 .10525
Tablo 4.23, 4.24 ve 4.25’de görüldüğü üzere meslek liselerine devam eden
öğrenciler (X=27.59, SS=8.46), imam hatip liselerine devam eden öğrencilere (X=25.64,
SS=4.15) göre siber zorbalık davranışları anlamlı düzeyde daha yüksek iken; genel lise
(X=26.99, SS=3.54), anadolu lisesi (X=27.28, SS=3.55) ve meslek liselerine devam
eden öğrencilerin (X=27.43, SS=4.13), siber mağduriyet puanları, imam hatip liselerine
devam eden öğrencilere (X=25.89, SS=2.87) göre anlamlı düzeyde daha yüksektir.
- 59 -
Tablo 4.24: Siber Zorbalık İçin Okul Türüne Göre Fark İçin Yapılan Scheffe Çoklu
Ortalama
Bağımlı (I) okul türü (J) okul türü
Siber Zorbalık Anadolu Lisesi -.26420 .79168 .999
İmam Hatip L. .60164 .57639 .896
Genel Lise Meslek Lisesi -1.34738 .48555 .104
Özel Lise -2.00915 1.06691 .471
Genel Lise .26420 .79168 .999

İmam Hatip L. .86583 .81753 .891
Anadolu
Meslek Lisesi -1.08318 .75623 .726
Lisesi
Özel Lise -1.74495 1.21426 .724
Genel Lise -.60164 .57639 .896

Anadolu Lisesi -.86583 .81753 .891
İmam Hatip Meslek Lisesi -1.94902* .52665 .009
Lisesi
Özel Lise -2.61078 1.08623 .217
Genel Lise 1.34738 .48555 .104

Anadolu Lisesi 1.08318 .75623 .726
Meslek Lisesi İmam Hatip L. 1.94902* .52665 .009
Özel Lise -.66176 1.04088 .982
Genel Lise 2.00915 1.06691 .471

Anadolu Lisesi 1.74495 1.21426 .724
Özel Lise İmam Hatip L. 2.61078 1.08623 .217
Meslek Lisesi .66176 1.04088 .982
- 60 -
Tablo 4.25: Siber Mağduriyet Açısından Okul Türüne Göre Fark İçin Yapılan Scheffe
Çoklu Karşılaştırma Testi
Ortalama
(I) okul türü (J) okul türü
Bağımlı Değişken
Farkı(I-J) SH p
Siber Mağdur Anadolu Lisesi -.29197 .42341 .976
İmam Hatip L. 1.09674* .30827 .013
Genel Lise Meslek Lisesi -.44178 .25968 .576
Özel Lise -.11331 .57061 1.000
Genel Lise .29197 .42341 .976

İmam Hatip L. 1.38871* .43724 .040
Anadolu Lisesi Meslek Lisesi -.14981 .40445 .998
Özel Lise .17866 .64942 .999
Genel Lise -1.09674* .30827 .013
Anadolu Lisesi -1.38871* .43724 .040

İmam Hatip
Meslek Lisesi -1.53852* .28166 .000
Lisesi
Özel Lise -1.21005 .58094 .363
Genel Lise .44178 .25968 .576
Anadolu Lisesi .14981 .40445 .998
Meslek Lisesi İmam Hatip L. 1.53852* .28166 .000
Özel Lise .32847 .55669 .986
Genel Lise .11331 .57061 1.000
Anadolu Lisesi -.17866 .64942 .999

Özel Lise
İmam Hatip L. 1.21005 .58094 .363
Meslek Lisesi -.32847 .55669 .986
- 61 -
Soru.6: Yaş gruplarına göre ergenlerin siber zorbalık ve siber mağduriyet puanları
Tablo 4.26: Yaş Gruplarına Göre Siber Mağduriyet Puanları Farkı İçin Yapılan Tek
Yönlü Varyans Analizi
KT Sd KO F p ƞ

Toplam 17487.542 1256
Tablo 4.27: Yaş Gruplarına Göre Siber Zorbalık Puanları Farkı İçin Yapılan Kruskal-
Wallis Analizi
Kruskal-Wallis Fark Testi
yaş N Sıra Ort. χ² Sd p
19 ve 18 44 701.77
17 289 627.89
Siber
Zorbalık 16 340 660.23 8.62 4 .071
Toplam 15 326 615.67
14 ve 13 258 593.52
Toplam 1257
Tablo 4.26’da görüldüğü üzere öğrencilerin yaş gruplarına göre siber mağduriyet
puanları arasında anlamlı bir fark varken; Tablo 4.27’de görüldüğü üzere, siber zorbalık
puanları arasında anlamlı bir fark bulunmamaktadır [sırasıyla, F(4, 1252)= 4.110, p=.003;
χ² (4)= 8.62, p=.071]. Hangi gruplar arasında fark olduğunu test etmek için Scheffe
çoklu karşılaştırma testi yapılmıştır.
- 62 -
Tablo 4.28: Yaş Gruplarına Göre Siber Zorbalık ve Siber Mağduriyet Puanları
Ortalaması, Standart Sapması ve Standart Hatası
N X SS SH
19 ve 18 44 29.4091 9.93307 1.49747
17 289 26.8270 6.90595 .40623
16 340 27.2559 7.51257 .40743

Siber Zorbalık Puanı
15 326 26.4908 6.56365 .36353
14 ve 13 258 26.0233 5.88074 .36612
Toplam 1257 26.7812 6.94363 .19585
19 ve 18 44 28.7500 4.57051 .68903
17 289 27.2076 3.83765 .22574
16 340 27.1088 3.72941 .20226

Siber Mağduriyet Puanı
15 326 26.7699 3.73579 .20691
14 ve 13 258 26.5233 3.34196 .20806
Toplam 1257 26.9809 3.73138 .10525
Tablo 4.28 ve 4.29’u incelediğimizde on üç-on dört (X=26.98, SS=3.34) ve on

beş yaşındaki öğrencilere (X=26.77, SS=3.74) göre on sekiz-on dokuz yaşındaki
öğrencilerin (X=28.75, SS=4.57) siber mağduriyet puanları anlamlı düzeyde daha
yüksektir.
- 63 -
Tablo 4.29: Siber Mağduriyet Açısından Yaşa Göre Fark İçin Yapılan Scheffe Çoklu
Ortalama
Bağımlı (I) yaş (J) yaş
Siber Mağdur 17 1.54239 .60086 .160
16 1.64118 .59488 .108
19 ve 18 15 1.98006* .59634 .027
14 ve 13 2.22674* .60561 .009
19 ve 18 -1.54239 .60086 .160

16 .09879 .29708 .999
17 15 .43767 .29999 .712
14 ve 13 .68436 .31803 .328
19 ve 18 -1.64118 .59488 .108

17 -.09879 .29708 .999
16 15 .33888 .28782 .847
14 ve 13 .58557 .30657 .456
19 ve 18 -1.98006* .59634 .027

17 -.43767 .29999 .712
15 16 -.33888 .28782 .847
14 ve 13 .24668 .30940 .959
19 ve 18 -2.22674* .60561 .009

17 -.68436 .31803 .328
14 ve 13 16 -.58557 .30657 .456
15 -.24668 .30940 .959
- 64 -
Soru.7: Algılanan okul başarısına göre siber zorbalık ve siber mağduriyet puanları
Tablo 4.30: Algılanan Okul Başarısına Göre Siber Zorbalık ve Siber Mağduriyet
KT Sd KO F p ƞ

Toplam 60556.837 1256
Toplam 17487.542 1256
Tablo 4.30’da görüldüğü gibi algılanan okul başarısına göre hem siber zorbalık
puanları hem de siber mağduriyet puanları arasında anlamlı bir fark vardır [sırasıyla, F(4,
1252)= 2.391, p=.049; F(4, 1252)= 3.253, p=.012]. Hangi gruplar arasında fark olduğunu
test etmek için LSD ve Scheffe çoklu karşılaştırma testi yapılmıştır.
- 65 -
Tablo 4.31: Algılanan Okul Başarısına Göre Siber Zorbalık ve Siber Mağduriyet
N X SS SH
Çok iyi 77 27.7273 10.16526 1.15844
İyi 423 26.1253 5.73308 .27875
Siber Zorbalık Orta 614 26.8697 7.03262 .28381

Puanı Düşük 122 27.5984 7.43752 .67336
Çok düşük 21 29.1905 8.25602 1.80161
Toplam 1257 26.7812 6.94363 .19585
Çok iyi 77 27.4935 4.06727 .46351
İyi 423 26.6383 3.56911 .17354
Siber Orta 614 26.9528 3.66404 .14787
Mağduriyet
Puanı Düşük 122 27.9098 4.31029 .39024
Çok düşük 21 27.4286 3.13961 .68512
Toplam 1257 26.9809 3.73138 .10525
Tablo 4.31, 4.32 ve 4.33’te görüldüğü gibi algılanan ders başarısı düşük
(X=27.60, SS=7.44) ve çok düşük olan öğrenciler (X=29.19, SS=8.26) ile dersleri iyi
olan öğrenciler (X=26.13, SS=5.73) arasında, siber zorbalık davranışları açısından,
dersleri iyi olan öğrenciler lehine anlamlı bir fark varken; algılanan ders başarısı düşük
olan öğrenciler (X=27.91, SS=4.31), ders başarısı iyi olan öğrencilere (X=26.64,
SS=3.57) göre daha fazla siber mağdur olmaktadır.
- 66 -
Tablo 4.32: Siber Zorbalık İçin Algılanan Okul Başarısına Göre Fark İçin Yapılan LSD
Çoklu Karşılaştırma Testi
(I) okul Ortalama

(J) okul başarısı
Bağımlı Değişken başarısı
Farkı(I-J) SH p
Siber Zorbalık İyi 1.60198 .85841 .062
Orta .85757 .83760 .306
Çok iyi
Düşük .12891 1.00839 .898
Çok düşük -1.46320 1.70563 .391
Çok iyi -1.60198 .85841 .062
Orta -.74441 .43779 .089
İyi
Düşük -1.47307* .71199 .039
Çok düşük -3.06518* 1.54895 .048
Çok iyi -.85757 .83760 .306
İyi .74441 .43779 .089
Orta
Düşük -.72865 .68675 .289
Çok düşük -2.32077 1.53752 .131
Çok iyi -.12891 1.00839 .898
İyi 1.47307* .71199 .039
Düşük
Orta .72865 .68675 .289
Çok düşük -1.59212 1.63684 .331
Çok iyi 1.46320 1.70563 .391
İyi 3.06518* 1.54895 .048
Çok düşük Orta 2.32077 1.53752 .131
Düşük 1.59212 1.63684 .331
- 67 -
Tablo 4.33: Siber Mağduriyet Açısından Algılanan Okul Başarısına Göre Fark İçin
(I) okul Ortalama

Bağımlı (J) okul başarısı
başarısı
Siber Mağdur İyi .85521 .46067 .486
Orta .54074 .44950 .836
Çok iyi
Düşük -.41633 .54115 .964
Çok düşük .06494 .91533 1.000
Çok iyi -.85521 .46067 .486
Orta -.31447 .23494 .774
İyi
Düşük -1.27154* .38209 .026
Çok düşük -.79027 .83124 .924
Çok iyi -.54074 .44950 .836
İyi .31447 .23494 .774
Orta
Düşük -.95707 .36855 .151
Çok düşük -.47580 .82511 .988
Çok iyi .41633 .54115 .964
İyi 1.27154* .38209 .026
Düşük
Orta .95707 .36855 .151
Çok düşük .48126 .87841 .990
Çok iyi -.06494 .91533 1.000
İyi .79027 .83124 .924
Çok düşük Orta .47580 .82511 .988
Düşük -.48126 .87841 .990
- 68 -
Soru.8: Algılanan sosyoekonomik düzeye göre siber zorbalık ve siber mağduriyet
Tablo 4.34: Algılanan Sosyoekonomik Düzeye Göre Siber Zorbalık ve Siber

Mağduriyet Puanları Farkı İçin Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi
KT Sd KO F p ƞ

Puanı
Gruplarİçi 60121.706 1254 47.944
Toplam 60556.837 1256
Toplam 17487.542 1256
Tablo 4.34’te görüldüğü gibi öğrencilerin sosyoekonomik düzeylerine göre hem

siber zorbalık hem de siber mağduriyet puanları arasında anlamlı bir fark vardır
[sırasıyla, F(2, 1254)= 4.538, p=.011; F(2, 1254)= 3.763, p=.023]. Hangi gruplar arasında
fark olduğunu test etmek için LSD çoklu karşılaştırma testi yapılmıştır.
- 69 -
Tablo 4.35: Algılanan Sosyoekonomik Düzeye Göre Siber Zorbalık ve Siber
Mağduriyet Puanları Ortalaması, Standart Sapması ve Standart Hatası.
N X SS SH
Düşük 60 27.1667 7.48822 .96673
Orta 765 26.3137 5.53437 .20010

Siber Zorbalık Puanı
Yüksek 432 27.5556 8.80475 .42362
Toplam 1257 26.7812 6.94363 .19585
Düşük 60 27.9167 3.66056 .47258
Orta 765 26.7817 3.55594 .12857

Siber Mağduriyet Puanı
Yüksek 432 27.2037 4.01045 .19295
Toplam 1257 26.9809 3.73138 .10525
Tablo 4.35, 4.36 ve 4.37’de görüldüğü üzere sosyoekonomik düzeyi yüksek olan
öğrenciler (X=27.56, SS=8.80), sosyoekonomik düzeyi orta olan öğrencilere (X=26.31,
SS=5.53) göre daha fazla siber zorbaca davranışlar sergilerken; sosyoekonomik düzeyi
düşük olan öğrenciler (X=27.92, SS=3.66), orta olan öğrencilere (X=26.78, SS=3.56)
göre daha fazla siber mağdur olmaktadırlar.
Tablo 4.36: Siber Zorbalık İçin Algılanan Sosyoekonomik Düzeye Göre Fark İçin
Yapılan LSD Çoklu Karşılaştırma Testi
(I) (J)
Ortalama
Bağımlı sosyoekomik sosyoekonomik
Değişken durum durum Farkı(I-J) SH p
Siber Zorbalık Orta .85294 .92830 .358

Düşük Yüksek -.38889 .95396 .684
Düşük -.85294 .92830 .358

Orta Yüksek -1.24183* .41672 .003
Düşük .38889 .95396 .684

Orta 1.24183* .41672 .003
Yüksek
- 70 -
Tablo 4.37: Siber Mağduriyet Açısından Algılanan Sosyoekonomik Duruma Göre Fark
İçin Yapılan LSD Çoklu Karşılaştırma Testi
(I) (J)
Ortalama
Bağımlı sosyoekonomik sosyoekonomik
Değişken durum durum Farkı(I-J) SH p
Siber Mağdur Orta 1.13497* .49916 .023

Düşük Yüksek .71296 .51296 .165
Düşük -1.13497* .49916 .023

Orta Yüksek -.42200 .22407 .060
Düşük -.71296 .51296 .165

Orta .42200 .22407 .060
Yüksek
Soru.9: İnternette kendini farklı bir kişi olarak tanıtıp tanıtmama durumuna göre siber
zorbalık ve siber mağduriyet puanları arasında anlamlı bir farklılık var mıdır?
Tablo 4.38: Kendisini Bir Başkası Gibi Tanıtma Durumuna Göre Siber Zorbalık
Puanları Farkı İçin Yapılan İlişkisiz Örneklem t-Testi
t Testi
t Sd p ƞ
187 30.7487 11.48753 .84005 8.718 1255 .000 .24

Siber Zorbalık Evet
Hayır 1070 26.0879 5.51838 .16870
Tablo 4.39: Kendisini Bir Başkası Gibi Tanıtma Durumuna Göre Siber Mağduriyet
Puanları Farkı İçin Yapılan İlişkisiz Örneklem t-Testi
t Testi
t Sd p ƞ
187 28.7701 4.43781 .32452 7.251 1255 .000 .20

Siber Mağduriyet Evet
Hayır 1070 26.6682 3.50347 .10710
- 71 -
Tablo 4.38 ve 4.39’da görüldüğü gibi kişinin kendisini internette bir başkası
olarak tanıtma durumuna göre hem siber zorbalık puanları hem de siber mağduriyet
puanları açısından anlamlı bir fark vardır [sırasıyla, t(1255)=8.718, p=.000; t(1255)=7.251,
p=.000]. İnternet üzerinde kendisini bir başkası olarak tanıtanlar (XSZ=30.75, SS=11.49;
XSM=28.77, SS=4.44), tanıtmayanlara (XSZ=26.09, SS=5.52; XSM=26.67, SS=3.50) göre
hem daha fazla siber zorbalık yapmakta, hem de daha fazla siber mağdur olmaktadırlar.
Soru.10: İnternet kullanım süresi, aleksitimi ve öfke, siber zorbalık puanlarını anlamlı
Tablo 4.40: Siber Zorbalık Puanlarını Açıklayan Değişkenler İçin Hiyerarşik Regresyon
Analizleri Özeti
Değişken B SE B ß Δ R2
Model 1 .049
Duygularını Tanıma Zor. .268 .033 .222**
Model 2 .080
İnternette Kalma Süresi .772 .119 .178**
Model 3 .095
Öfkenin İçe Vurumu .213 .048 .127**
Model 4 .10 0
Öfkenin İçe Vurumu .211 .048 .126**
Dışa Vuruk Düşünce .135 .048 .075*
Model 5 .1 04
Öfkenin İçe Vurumu .152 .054 .091*
Dışa Vuruk Düşünce .139 .048 .077*
Öfkenin DışaVurumu .105 .047 .072*
R2 = .033 için Model 1; ΔR2 = .05 için Model 2; ΔR2 = 0.022 için Model 3
*p<.05. **p<.01, B =Standartlaştırılmamış regresyon katsayısı, SE B = B’nin standart
hatası, ß = Standartlaştırılmış regresyon katsayısı.
- 72 -
Duygularını tanıma zorluğunun, internette kalma süresinin, öfkenin içe vurumu,
dışa vuruk düşünce ve öfkenin dışa vurumunun siber zorbalığı yordayıp yordamadığını
incelemek için hiyerarşik regresyon analizi yapılmış ve genel olarak modelin anlamlı
olduğu [F(5, 1251)=28.985, p=.000] ve bu değişkenlerin siber zorbalığın %10.4’ünü
açıkladığı bulunmuştur. Modelde, duygularını tanıma zorluğu, duygularını ifade etme
zorluğu, dışa vuruk düşünce, öfkenin içe vurumu, öfkenin dışa vurumu, öfke kontrol,
internette kalma süresi ve sürekli öfke bağımsız değişkenleri bulunmakla beraber, bu
değişkenlerden, duygularını tanıma zorluğu, internette kalma süresi, öfkenin içe vurumu,
dışa vuruk düşünce ve öfkenin dışa vurumu modelde kalmıştır.
Tablo 40’a bakıldığında birinci modelden de görüleceği üzere duygularını tanıma

zorluğu siber zorbalığın % 4.9’unu anlamlı düzeyde tek başına açıklayan değişken
olarak bulunmuştur [t=38.875, p=.000, β=.22]. İkinci modelde ise duygularını tanıma
zorluğuna ek olarak internette kalma süresi %3.1’lik bir katkıyla siber zorbalıktaki
değişimin %8’ini açıklamıştır [sırasıyla, tDtz.=7.11; tint.kul.sür.=6.50, p=.000, βDtz.=.20,
βiks.=.18]. Üçüncü modelde ise duygularını tanıma zorluğu ve internette kalma süresine
ek olarak öfkenin içe vurumunun da modele %1.5’lik bir katkı yaparak bu üç değişkenin
birlikte siber zorbalıktaki değişimin %9.5’ini anlamlı düzeyde yordadığı görülmüştür
[sırasıyla tDtz.=5.39; tİks=6.23; tÖfk.iç.=4.45, p<.05, βDtz=.15, βİks=.17, βÖfk.iç=.13]. Dördüncü
modelde ise duyguları tanıma zorluğu, internette kalma süresi ve öfkenin içe vurumuna
ek olarak dışa vuruk düşünce modele ‰0.5’lik bir katkı yaparak siber zorbalık
puanlarının %10’unu anlamlı düzeyde yordadığı görülmüştür [sırasıyla, tDtz.=5.34;
tİks=6.28; tÖfk.iç.=4.42, tDvd.=2.80, p<.05, βDtz=.15, βİks=.17, βÖfk.iç=.13, βDvd=0.75]. Beşinci ve
son modelde ise duyguları tanıma zorluğu, internette kalma süresi, öfkenin içe vurumu
ve dışa vuruk düşünceye ek olarak öfkenin dışa vurumu modele %0.4’lük bir katkı
yaparak siber zorbalık puanlarının %10.4’ünü anlamlı düzeyde yordadığı görülmüştür
[sırasıyla, tDtz.=5.04; tİks=5.94; tÖfk.iç.=2.79, tDvd.=2.89, tDvd=2.23, p<.05, βDtz=.14, βİks=.16,
βÖfk.iç=.09, βDvd=0.8, βÖfkd. =0.7].
Bir diğer ifadeyle beşinci modelde, duyguları tanıma zorluğu puanlarındaki bir
standart sapmalık artış, siber zorbalık puanlarında .14 standart sapmalık bir artış
meydana getirmektedir. İnternette kalma süresi puanlarında bir standart sapmalık artış,
- 73 -
siber zorbalık puanlarında .16 standart sapmalık bir artış meydana getirmektedir.
Öfkenin içe vurumu puanlarındaki bir standart sapmalık artış ise siber zorbalık
puanlarında .09 standart sapmalık bir artış meydana getirmektedir. Dışa vuruk düşünce
puanlarındaki bir standart sapmalık artış ise siber zorbalık puanlarında .08 standart
sapmalık bir artış meydana getirmektedir. Öfkenin dışa vurumu puanlarındaki bir
standart sapmalık artış ise siber zorbalık puanlarında .07 standart sapmalık bir artış
meydana getirmektedir.
Görüldüğü üzere aleksitiminin alt boyutlarındaki duygularını tanıma zorluğu ve

dışa vuruk düşünce puanlarındaki artış; öfke ifade etme biçimlerinden öfkenin içe
vurumu ve öfkenin dışa vurumu puanlarındaki artış ve internet kullanım süresindeki
artış, siber zorbalıkta pozitif yöndeki artışı açıklayabilmektedir.
Soru.11: İnternette kullanım süresi, aleksitimi ve öfke, siber mağduriyet puanlarını

anlamlı düzeyde yordamakta mıdır?
Tablo 4.41: Siber Mağduriyet Puanlarını Açıklayan Değişkenler İçin Hiyerarşik

Regresyon Analizleri Özeti
Değişken B SE B ß Δ R2
Model 1 .077
Duygularını Tanıma Zor. .180 .018 .278*
Model 2 .127
İnternette Kalma Süresi .530 .062 .228*
Model 3 .143
İnternette Kalma Süresi .481 .062 .207*
Sürekli Öfke Toplam .084 .017 .144*
R2 = .033 için Model 1; ΔR2 = .05 için Model 2; ΔR2 = 0.022 için Model 3
*p<.01, B=Standartlaştırılmamış regresyon katsayısı, SE B = B’nin standart hatası
ß = Standartlaştırılmış regresyon katsayısı
Duygularını tanıma zorluğunun, internette kalma süresinin ve sürekli öfkenin

siber mağduriyeti yordayıp yordamadığını incelemek için hiyerarşik regresyon analizi
- 74 -
yapılmış ve genel olarak modelin anlamlı olduğu [F(3, 1253)=71.092, p=.000] ve bu
değişkenlerin siber mağduriyet puanlarındaki değişimin %14.3’ünü açıkladığı
bulunmuştur. Modelde, duygularını tanıma zorluğu, duygularını ifade etme zorluğu, dışa
vuruk düşünce, öfkenin içe vurumu, öfkenin dışa vurumu, öfke kontrol, internette kalma
süresi ve sürekli öfke bağımsız değişkenleri bulunmakla beraber, bu değişkenlerden,
duygularını tanıma zorluğu, internette kalma süresi ve sürekli öfke modelde kalmıştır.
Tablo 41’e bakıldığında birinci modelden de görüleceği üzere duygularını tanıma

zorluğu siber mağduriyetin %7.7’sini anlamlı düzeyde tek başına açıklayan değişken
olarak bulunmuştur [t=78.792, p=.000, β=.28]. İkinci modelde ise duygularını tanıma
zorluğuna ek olarak internette kalma süresi %5’lik bir katkı yaparak siber
mağduriyetteki değişimin %12.7’sini açıklamıştır [sırasıyla, tDtz.=9.12; tint.kul.sür.=8.53,
p=.000, βDtz.=.24, βiks.=.23]. Üçüncü ve son modelde ise duygularını tanıma zorluğu ve
internette kalma süresine ek olarak sürekli öfkenin de modele %1.6’lık bir katkı yaparak
bu üç değişkenin birlikte siber mağduriyetteki değişimin %14.3’ünü anlamlı düzeyde
yordadığı görülmüştür [sırasıyla, tDtz.=6.90; tİks=7.73; tÖfk.sü.=5.07, p<.01, βDtz=.19, βİks=.21,
βÖfk.sü=.14].
Bir diğer ifadeyle üçüncü modelde, duyguları tanıma zorluğu puanlarındaki bir
standart sapmalık artış siber mağduriyet puanlarında .19 standart sapmalık artış meydana
getirmektedir. İnternette kalma süresi puanlarındaki bir standart sapmalık artış siber
mağduriyet puanlarında .21 standart sapmalık bir artış meydana getirmektedir. Sürekli
öfke puanlarındaki bir standart sapmalık artış ise siber mağduriyet puanlarında .14
standart sapmalık bir artış meydana getirmektedir.
Görüldüğü üzere aleksitiminin alt boyutlarındaki duygularını tanıma zorluğu;

öfke ifade etme biçimlerinden sürekli öfke ve internet kullanım süresindeki artış, siber
- 75 -
BÖLÜM V
TARTIŞMA VE YORUM
Bu bölümde öğrencilerin siber zorbalık/siber mağduriyet yaşantıları ve bu

davranışların sosyo-demografik verilerle ilişkisi alan yazın ışığında tartışılmış ve
yorumlanmıştır.
5.1. Cinsiyete göre siber zorbalık ve siber mağduriyet puanları arasında anlamlı
bir farklılık var mıdır?
Araştırma bulgularımıza göre, cinsiyete göre siber zorbalık puanları açısından

erkekler ve kızlar arasında erkekler lehine anlamlı bir fark vardır. Siber mağduriyet
puanları incelendiğinde ise erkekler ve kızlar arasında anlamlı bir fark
bulunmamaktadır. Erkekler kızlara göre daha fazla siber zorbalık yapmakta ancak,
siber mağduriyet açısından cinsiyete göre bir fark bulunmamaktadır. Dilmaç'ın
(2009) araştırma sonuçları siber zorbalık ve cinsiyete ilişkin bulgularımızla
örtüşmektedir. Dilmaç'a göre (2009) erkeklerin kızlardan daha fazla siber zorbalık
yaptığı, ancak kızların erkeklerden daha fazla siber zorbalığa maruz kaldığı
görülmüştür. Arıcak'ın (2009) araştırma sonuçları da bulgularımızla benzer şekilde
erkeklerin kızlardan daha fazla siber zorbalığa karıştığı yönündedir. Harman,
Hansen, Cochran ve Lindsey (2005), Li (2006) ve Smith ve arkadaşlarının (2008)
araştırma sonuçları da bulgularımızla benzer olarak erkeklerin kızlardan daha fazla
siber zorbalık yaptığı yönünde olmuştur. Ancak Hinduja ve Patchin'in (2008)
araştırma sonuçları, kızların siber zorbalık olaylarına erkeklerden çok daha uzun
süreçlerde dahil oldukları yönünde olmakla birlikte bulgularımızla çelişir niteliktedir.
Siber mağduriyet ve cinsiyet değişkeni arasındaki ilişkiye bakıldığında

literatürde, siber zorbalıkta olduğu gibi farklı görüşler ortaya atılmıştır. Campfield
(2008), Dempsey ve arkadaşları (2009), Li (2005) ve Mesch (2009) kızların
erkeklerden daha fazla siber zorbalığa maruz kaldıklarını belirtirken, araştırma
bulgularımızla benzer olarak Özdemir ve Akar (2011), Li (2006) ve Slonje ve
- 76 -
Smith'in (2008) araştırma sonuçları siber mağduriyet ile cinsiyet arasında anlamlı bir
farklılık olmadığı yönündedir.
5.2. Yaş gruplarına göre ergenlerin siber zorbalık ve siber mağduriyet puanları
Öğrencilerin yaş gruplarına göre siber zorbalık puanları arasında anlamlı bir
fark yokken; siber mağduriyet puanları arasında anlamlı bir fark bulunmaktadır.
Gruplar arasındaki farklılıklar incelendiğinde, on üç, on dört ve on beş yaşındaki
öğrencilere göre on sekiz ve on dokuz yaşındaki öğrencilerin siber mağduriyet
puanları anlamlı düzeyde daha yüksektir. Beale ve Hall'ın (2007), siber zorbalığın
ilkokul yıllarında az görüldüğü, ortaokulda arttığını ve lise yıllarında zirve yaptığı
şeklindeki bulgusu, bulgularımızla çelişir niteliktedir. Aynı şekilde Smith ve
arkadaşları (2008) de ergenlik dönemindekilerin siber zorbalık yapmaya daha yatkın
olduklarını belirtmiştir. Raskauskas ve Stoltz (2007) yaşın, siber zorbalığa dahil olma
olasılığıyla bağlantılı olduğunu vurgulamıştır.
5.3. Okul türüne göre ergenlerin siber zorbalık ve siber mağduriyet puanları
Öğrencilerin devam ettikleri okul türlerine göre hem siber zorbalık puanları
hem de siber mağduriyet puanları arasında anlamlı bir farklılık vardır. Gruplar
arasındaki farklılıklar incelendiğinde, meslek liselerine devam eden öğrencilerin,
imam hatip liselerine devam eden öğrencilere göre siber zorbalık davranışları anlamlı
düzeyde daha yüksek iken; genel lise, anadolu lisesi ve meslek liselerine devam eden
öğrencilerin; siber mağduriyet puanları imam hatip liselerine devam eden öğrencilere
göre anlamlı düzeyde daha yüksektir. Çivilidağ ve Cooper'in (2013) araştırmasında
okul türü değişkeni ile siber zorbalık davranışları arasında bulgularımızla benzer
şekilde anlamlı düzeyde bir farklılık bulunmuştur. Bununla birlikte gruplar
arasındaki farklılık incelendiğinde, anadolu lisesinde öğrenim gören ergenlerde,
genel lisede öğrenim gören ergenlere göre siber zorbalık davranışları anlamlı
düzeyde daha yüksek bulunmuştur (Çivilidağ ve Cooper, 2013).
Dempsey'in (2009) ABD'de 11-16 yaş arası öğrenciler üzerinde yaptığı

çalışmasında dört farklı okul türü arasında anlamlı düzeyde farklılık olmadığı
- 77 -
görülmüştür. Aynı şekilde Türkiye'de yapılan bir diğer çalışmada da siber zorbalık
ile okul türü değişkeni arasında anlamlı bir ilişki olmadığı bulunmuştur (Baker ve
Kavşut, 2007).
5.4. Sınıf düzeylerine göre siber zorbalık ve siber mağduriyet puanları arasında
Sınıf düzeylerine göre siber zorbalık puanları açısından anlamlı bir fark
yokken, siber mağduriyet puanları açısından anlamlı bir fark vardır. Siber
mağduriyet açısından lise üç ve lise dört öğrencilerinin lise bir öğrencilerine göre
anlamlı düzeyde daha fazla siber mağdur oldukları görülmektedir. Bulgularımız
ışığında, sınıf düzeyi arttıkça siber mağduriyetin arttığını söylemek mümkündür. Bu
görüşle paralellik gösteren Burnukara’nın (2009) araştırması da siber zorbalığa
maruz kalma oranlarının üst sınıflarda alt sınıflardan daha yüksek olduğu şeklindedir.
Kowalski ve Limber'in (2007), Ybarra ve Mitchell'in (2004) ve Campbell'in (2005)
araştırma sonuçları da bu bulgumuzla örtüşür nitelikte olup siber mağduriyet
puanlarının sınıf düzeyi arttıkça yükseldiği yönündedir.
Siber zorbalığın sınıf düzeyi ile ilişkisine bakıldığında Bayar'ın (2010),

Burnukara'nın (2009), Özdemir ve Akar'ın (2011), siber zorbalığın sınıf düzeylerine
göre farklılık göstermediği yönündeki araştırma sonuçları, bu bulgumuzla
örtüşmektedir.
Serin'in (2012) ilköğretim öğrencileri üzerinde yaptığı araştırma ise

bulgularımızla çelişir niteliktedir. Buna göre ilköğretim okullarında eğitim–öğretim
gören öğrencilerden altıncı ve sekizinci sınıfta olanlar, beşinci sınıfta eğitim-öğretim
görenlerden daha fazla siber zorbalık davranışları göstermektedir (Serin, 2012).
Serin'in (2012) araştırmasındaki siber mağduriyet puanları incelendiğinde ise beşinci
ve altıncı sınıf öğrencilerinin, sekizinci sınıf öğrencilerine göre daha fazla siber
mağduriyet yaşadıkları görülmüştür.
5.5. Algılanan okul başarısına göre siber zorbalık ve siber mağduriyet puanları
Algılanan okul başarısına göre hem siber zorbalık puanları hem de siber
mağduriyet puanları arasında anlamlı bir fark vardır. Gruplar arasındaki farklılıklar
incelendiğinde, algılanan ders başarısı düşük ve çok düşük olan öğrenciler ile dersleri
- 78 -
iyi olan öğrencilerin siber zorbalık puanları arasında dersleri iyi öğrenciler lehine
anlamlı bir fark varken; algılanan ders başarısı düşük olan öğrenciler, ders başarısı
iyi olan öğrencilere göre daha fazla siber mağdur olmaktadır. Agatson, Kowalski ve
Limber'in (2007) araştırmalarına göre siber zorbalık davranışlarına maruz kalan
öğrencilerde, okuldan soğuma, okuldan kaçma, okul başarısında düşüşler yaşama ve
derse odaklanamama gibi durumların meydana geldiği görülmektedir. Aynı zamanda
Hinduja ve Patchin (2009) de siber zorbalığa maruz kalan öğrencilerin okul
başarılarında düşüş gözlemlendiğini vurgulamaktadır. Bu durum araştırma
bulgularımızla örtüşmektedir.
5.6. Algılanan sosyoekonomik düzeye göre siber zorbalık ve siber mağduriyet

Öğrencilerin sosyoekonomik duruma göre hem siber zorbalık hem de siber

mağduriyet puanları arasında anlamlı bir fark vardır. Gruplar arasındaki farklılıklar
incelendiğinde, sosyoekonomik düzeyi yüksek olan öğrenciler sosyoekonomik
düzeyi orta olan öğrencilere göre daha fazla siber zorbaca davranışlar sergilerken;
sosyoekonomik düzeyi düşük olan öğrenciler, orta olan öğrencilere göre daha fazla
siber mağdur olmaktadırlar. Ybarra ve Mitchell (2004), yıllık ortalama gelirleri
75.000$ ve üstü olan ailelere sahip gençlerin siber zorbalık yapma ihtimalinin, yıllık
ortalama gelirleri daha düşük olanlara kıyasla %45 daha fazla olduğunu
belirtmektedir. Stys'e (2004) göre sosyoekonomik seviye yükseldikçe siber zorbalık
da artmaktadır. Bu durum bulgumuzla benzerlik gösterip, yüksek gelire sahip
öğrencilerin cep telefonu, bilgisayar ve internet erişim ortamlarına ulaşım
kolaylıklarının, düşük seviyedekilere göre daha yüksek olacağı düşünülebilir. Stys’e
(2004) göre, sosyoekonomik düzeyin bilişim ve iletişim teknolojilerinin kullanılma
sıklığını artıracağı, dolayısıyla da siber zorba ve siber mağdur olmayı etkilediğini
ifade etmiştir.
Baker ve Kavşut'un (2007) siber zorbalıkla ilgili 228 lise öğrencisi üzerinde
yaptığı araştırma incelendiğinde ise ailenin ekonomik gelirinin siber zorba olma veya
siber mağdur olma durumunu etkilemediği görülmüştür. Baker ve Kavşut'un (2007)
araştırma sonuçları, bulgularımızla çelişir niteliktedir.
- 79 -
5.7. Ergenlerin internette kalma sürelerine göre siber zorbalık ve siber
İnternette kalma sürelerine göre hem siber zorbalık puanları hem de siber
mağduriyet puanları açısından anlamlı bir farklılık vardır. Süreler arasındaki
farklılıklar incelendiğinde ise, günlük olarak internete hiç girmeyen, bir saat giren,
iki saat giren, üç saat giren ve dört saat giren öğrencilere göre beş saat ve üzeri
internete giren öğrenciler hem daha fazla siber zorbalık davranışları göstermekte hem
de daha fazla siber mağdur olmaktadırlar. Ayrıca, internete günde üç saat giren
öğrenciler, internete hiç girmeyen ve bir saat giren öğrencilere göre daha fazla siber
zorba olmaktadırlar. Bununla beraber, internete iki saat, üç saat, dört saat ve beş saat
ve üzeri süre ile giren öğrenciler hiç girmeyenlere göre daha fazla siber mağdur
olmaktadır. Üç saat ve dört saat internete girenler de bir saat internete girenlere göre
daha fazla siber mağdur olmaktadırlar. Bu bulgularımız, Serin’in (2012) araştırma
sonuçlarıyla benzerlik göstermektedir. Buna göre internete günde beş saat ve daha
fazla bağlı kalan öğrenciler internete bundan daha az süre ile bağlanan öğrencilerden
daha fazla siber zorbalık davranışları göstermekte ve daha fazla siber mağdur
olmaktadırlar (Serin, 2012). Peker ve Eroğlu'nun (2010) yaptıkları çalışma sonuçları
da bulgularımızla örtüşür nitelikte olup, öğrencilerin günlük internete erişim süresi
üç saat veya daha fazla olanların daha fazla siber zorbalık davranışları gösterdikleri
ve daha fazla siber mağdur oldukları yönündedir. Aynı şekilde Hinduja ve Patchin'in
(2008), Çiftçi'nin (2010) ve Burnukara'nın (2009), internette kalma süresi arttıkça
siber zorbalık ve mağduriyet oranlarının da paralel olarak arttığı yönündeki bulguları,
araştırma bulgularımızı desteklemektedir.
Bununla birlikte, Özdemir ve Akar'ın (2011) yaptıkları araştırma sonucu,

günlük internet kullanma süresine göre siber mağdur olma surumları arasında
anlamlı bir farklılık olmadığı yönünde olmasına rağmen, bulgularımızla benzer
şekilde siber zorbalık puanlarının günlük internet kullanım süresine göre anlamlı
şekilde farklılık gösterdiği, günlük internet kullanım süresi 5 saat ve üzeri olan
katılımcıların siber zorbalık puanlarının diğerlerine göre daha yüksek olduğu
bulunmuştur.
- 80 -
5.8. Ergenlerin interneti kullanma amaçlarına göre siber zorbalık ve siber
Öğrencilerin interneti kullanma amaçlarına göre hem siber zorbalık hem de

siber mağduriyet puanları arasında anlamlı bir fark vardır. Gruplar arasındaki
farklılıklar incelendiğinde, internete eğlence (oyun oynamak) amacıyla giren
öğrencilerin, ders çalışmak/ödev hazırlamak amacıyla giren öğrencilere göre daha
fazla siber zorbaca davranışlar sergilerken; internete film izlemek/indirmek, sosyal
ağlar, eğlence (oyun oynamak) amacıyla internete giren öğrencilerin ders
çalışmak/ödev hazırlamak amacıyla giren öğrencilere göre daha fazla siber mağdur
oldukları bulunmuştur. Serin'in (2012) öğrencilerin interneti kullanma amaçlarına
göre siber zorbalık davranışlarında bulunma düzeyleri arasında anlamlı bir fark
olduğu yönündeki araştırma sonuçları bulgularımızla paralellik gösterirken, siber
mağduriyet puanları arasında anlamlı bir fark bulunmadığı yönündeki bulgusu
araştırmamızla çelişir niteliktedir. Serin’e (2012) göre internete sohbet amacıyla
giren öğrenciler internete araştırma ve ödev amacıyla giren öğrencilerden anlamlı
düzeyde daha fazla siber zorbalık davranışları göstermektedirler.
Kowalsky ve Limber (2007), Patchin ve Hinduja (2006), Smith ve

arkadaşları (2008), siber zorbalık davranışlarının en çok internet üzerinden kullanılan
sohbet odaları ve anlık mesajlaşmaya olanak sağlayan sosyal ağlar üzerinden
gerçekleştirildiğini belirtmişlerdir. Bu durum internete eğlence, sosyal ağlar ve film
izlemek/indirmek için giren öğrencilerin daha yüksek siber zorbalık ve siber
mağduriyet puanları gösterdiği yönündeki bulgumuza destek olarak
değerlendirilebilir.
5.9. İnternette kendini farklı bir kişi olarak tanıtıp tanıtmama durumuna göre
siber zorbalık ve siber mağduriyet puanları arasında anlamlı bir farklılık var
mıdır?
Sosyo-demografik değişkenlerin siber zorbalıktaki en önemli etkenler olduğu

düşünülmesine rağmen teknoloji ile bağlantılı faktör olan anonimlik de eşit derecede
önemlidir. İnternette kendini farklı bir kişi olarak tanıtıp tanıtmama durumunun
anonimlik kaynaklı olduğu düşünülmektedir. Araştırmamızda kişinin kendisini
internette bir başkası olarak tanıtma durumuna göre hem siber zorbalık puanları hem
de siber mağduriyet puanları açısından anlamlı bir fark vardır. İnternet üzerinde
- 81 -
kendisini bir başkası olarak tanıtanlar hem daha fazla siber zorbalık yapmakta, hem
de daha fazla siber mağdur olmaktadır. Arıcak ve arkadaşlarının (2008) araştırma
sonuçlarına göre katılımcıların en sık gösterdiği çevrimiçi davranışların gerçekte
kişilerin yüzüne söyleyemeyeceği şeyleri internet veya cep telefonunda söylemeleri,
kendilerini başka biri olarak tanıtmaları ve doğru olmayan şeyleri internette
söylemeleridir. Bu sonuç, araştırma bulgularımızla benzer niteliktedir.
Cameron (2008), anonimliğin insanları saldırgan davranma ve gerçek hayatta

yapmayacakları şeyleri yapabilmeleri konusunda cesaretlendirdiğini
vurgulamaktadır. İnternet sadece zorbalığın etki alanını genişletmekle kalmayıp, aynı
zamanda kişilere çevrimiçi durumlarda rumuz kullanma gibi çeşitli anonimlik
seçenekleriyle insanların kimliklerini açık bir şekilde belirtmeye cesaret
edemeyecekleri şeyler yazabileceği inancını vermektedir. Siber ortamda yüz yüze
iletişimin bulunmaması, zorbalığı daha kötü bir boyuta taşıyabilmektedir.
5.10. İnternet kullanım süresi, aleksitimi ve öfke, siber zorbalık puanlarını

Bulgularımıza bakıldığında duygularını tanıma zorluğu puanlarındaki bir

standart sapmalık artış, siber zorbalık puanlarında .14 standart sapmalık bir artış
meydana getirmektedir. İnternette kalma süresi puanlarındaki bir standart sapmalık
artış, siber zorbalık puanlarında .16 standart sapmalık bir artış meydana
getirmektedir. Öfkenin içe vurumu puanlarındaki bir standart sapmalık artış ise siber
zorbalık puanlarında .09 standart sapmalık bir artış meydana getirmektedir. Dışa
vuruk düşünce puanlarındaki bir standart sapmalık artış ise siber zorbalık
puanlarında .08 standart sapmalık bir artış meydana getirmektedir. Öfkenin dışa
vurumu puanlarındaki bir standart sapmalık artış ise siber zorbalık puanlarında .07
standart sapmalık bir artış meydana getirmektedir.
Görüldüğü üzere aleksitiminin alt boyutlarındaki duygularını tanıma zorluğu

ve dışa vuruk düşünce puanlarındaki artış; öfke ifade etme biçimlerinden öfkenin içe
vurumu ve öfkenin dışa vurumu puanlarındaki artış ve internet kullanım süresindeki
artış, siber zorbalıktaki pozitif yönde artışı açıklayabilmektedir. Olweus'un (1993),
zorbaların kendi akranlarından daha saldırgan olduğu yönündeki görüşü, öfke ifade
etme biçimlerinden öfkenin içe vurumu ve öfkenin dışa vurumundaki artışın siber
zorbalığa pozitif yönde etki ettiği yönündeki bulgumuzu açıklar niteliktedir. Şahin,
- 82 -
Sarı, Özer ve Er (2010) çalışmasında, öğrencilerin siber zorbaca davranışlarla ilgili
duygu ve düşüncelerinin incelendiği içerik analizi sonuçlarına göre, öfke ve üzüntü
kavramlarının öğrenciler tarafından daha fazla dile getirildiği sonucu da
bulgularımızı desteklemektedir. Batmaz ve Ayas (2013) tarafından yapılan bir diğer
araştırma sonucu da, siber zorbalık ile öfke düşmanlık arasında pozitif ve orta
düzeyde bir ikili ilişki olduğu yönünde olup bulgularımızla paralellik göstermektedir.
Batmaz ve Ayas (2013), mağdur durumdaki kişiye acı çektiren bireylerin öfke ve
düşmanlık duygularına sahip olması gerektiğini, bu duygulara sahip olmayan bir
bireyin karşısındaki kişiye zarar verici davranışlarda bulunamayacağını
vurgulamaktadır.
De Berardis ve arkadaşlarının (2009) üniversite öğrencileri üzerinde yaptığı

bir çalışmada, duyguları tanımlamada güçlük, yüksek bölünmüş yaşantı, düşük
benlik saygısı ve yüksek dengesizlik dürtüsü, daha yüksek seviyede internet
bağımlılığı ile ilişkili bulunmuştur. Aynı zamanda aleksitimi, bölünmüş yaşantı,
düşük benlik saygısı ve dengesizlik dürtüsünün, internet bağımlılığı için bir risk
faktörü olduğu sonucuna varılmıştır (De Berardis vd, 2009). Bu bulgu, aleksitiminin
alt boyutlarındaki duygularını tanıma zorluğu ve dışa vuruk düşünce puanlarındaki
artış ile internet kullanım süresindeki artışın, siber zorbalıktaki pozitif yönde artışa
neden olduğu yönündeki bulgumuzu destekler niteliktedir.
Öfke, saldırganlık ve zorbalığın birbiriyle ilişkili olduğu göz önünde

bulundurulduğunda, Ateş ve arkadaşlarının (2009), psikopati ile sözel-fiziksel
saldırganlık arasında; duygularını tanıma güçlüğü ile düşmanlık, öfke, sözel-fiziksel
saldırganlık arasında; duygularını tanımlama güçlüğü ile sözel saldırganlık arasında;
ve aleksitimi toplam puanlarıyla saldırganlığın düşmanlık alt grubu puanları arasında
pozitif bir ilişki olduğu yönündeki bulgularının, çalışmamızın bulgularını destekler
nitelikte olduğu söylenebilir.
5.11. İnternet kullanım süresi, aleksitimi ve öfke, siber mağduriyet puanlarını

Araştırma sonuçları incelendiğinde, duyguları tanıma zorluğu puanlarındaki

bir standart sapmalık artış siber mağduriyet puanlarında .19 standart sapmalık bir
artış meydana getirmektedir. İnternette kalma süresi puanlarındaki bir standart
sapmalık artış siber mağduriyet puanlarında .21 standart sapmalık bir artış meydana
- 83 -
getirmektedir. Sürekli öfke puanlarındaki bir standart sapmalık artış ise siber
mağduriyet puanlarında .14 standart sapmalık bir artış meydana getirmektedir.
Görüldüğü üzere aleksitiminin alt boyutlarındaki duygularını tanıma zorluğu; öfke
ifade etme biçimlerinden sürekli öfke ve internet kullanım süresindeki artış, siber
Hinduja ve Patchin'in (2005) siber zorbalık ve mağduriyetle ilgili yaptıkları

çalışmada bulgularımızla benzer olarak mağdurların %30'unun öfke belirtileri
gösterdikleri ifade edilmiştir. Aynı araştırmacıların bir başka çalışmasında da aynı
şekilde siber zorbalık mağduru olduğunu bildiren katılımcıların %30.6'sının öfke
tepkisi verdiği, %34'ünün ise duygusal kırıklığa uğradığı bildirilmiştir (Hinduja ve
Patchin, 2007). Ayrıca Keskin, Gümüş ve Engin'in (2011) araştırma sonuçları, dışa
yönelik öfke ile öfke kontrolü arasında pozitif yönde anlamlı bir ilişki olduğu
yönündedir. Buna ek olarak Agatston, Kowalski ve Limber'in (2007) araştırma
sonuçlarına göre çevrimiçi olarak zorbaca davranışlara maruz kalan bireylerin büyük
çoğunluğunun bu davranıştan sonra “öfke ve hayal kırıklığı duyguları” yaşadıkları
ifade edilmiştir. Bu bulgular sonuçlarımızı destekler niteliktedir.
Diğer yandan araştırmamızda aleksitiminin alt boyutlarındaki duygularını

tanıma zorluğunun; öfke ifade etme biçimlerinden sürekli öfkenin ve internet
kullanım süresindeki artışın siber mağduriyette pozitif yönde artışa sebep olduğu
yönündeki bulgumuz ile Garisch ve Wilson'un (2010), aleksitimi ve mağduriyetle
ilgili yaptığı çalışmasında kendine kasıtlı zarar veren ergenlerin diğerlerine göre daha
fazla mağduriyet ve aleksitimik semptomoloji gösterdiği şeklindeki sonuçlar birbirini
destekler niteliktedir. Bunlara ek olarak Teo’nun (2010) duygusal farkındalığın siber
zorbalığa karşı tutumla negatif yönde anlamlı ilişkiye sahip olduğu yönündeki
araştırma bulgusu da, bu bulgumuzu destekler niteliktedir.
- 84 -
BÖLÜM VI
SONUÇ VE ÖNERİLER
Bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımının hızla arttığı günümüzde,

internetin gençler üzerindeki etkileri hakkında olumlu ve olumsuz görüşler ortaya
atılmıştır. Bunlardan biri de zorbalığa maruz kalan çocukların pek çok psikolojik
değişken açısından risk grubunda oldukları yönündedir (Craig ve Pepler, 2003).
Bununla paralel olarak kendini uygun şekilde ifade edemeyen ya da çevresi
tarafından anlaşılamayan gençlerin öfke duygusu, içinde bulunulan dönemin diğer
duyguları ve yaşantıları ile başa çıkabilmeyi bilmediğinde, zamanla uyumsuzluk,
saldırganlık ve şiddete dönüşebildiği görülmekte; bu durum gençleri siber zorbalığa
itebilmektedir. Bu bağlamda bu tez çalışması kapsamında ergenler arasındaki siber
zorbalık, siber mağduriyet, aleksitimi ve öfke ifade etme biçimleri arasındaki ilişki,
yaş, cinsiyet, sosyoekonomik düzey gibi demografik özellikler ve interneti kullanma
süresi ve amacı gibi çıkarımsal bazı değişkenler açısından ele alınmıştır.
Bu araştırmadan elde edilen sonuçları şu şekilde sıralamak mümkündür:
1. Erkekler kızlara göre daha yüksek oranda siber zorbalık yapmaktadır.

2. On sekiz ve on dokuz yaşındaki öğrenciler, on üç, on dört ve on beş yaşındaki
öğrencilere göre daha fazla siber zorbalığa maruz kalmaktadır.
3. Sınıf düzeylerine göre siber zorbalık puanları açısından anlamlı bir fark
yokken, siber mağduriyet puanları açısından anlamlı bir fark vardır. Siber
mağduriyet açısından lise üç ve lise dört öğrencilerinin lise bir öğrencilerine
göre anlamlı düzeyde daha fazla siber mağdur oldukları görülmektedir. Bu
bulgulara paralel olarak sınıf düzeyi arttıkça, siber mağduriyet de artmaktadır.
4. Sosyoekonomik durum incelendiğinde, yüksek geliri olan aileye sahip
öğrenciler, orta gelirli aileye sahip öğrencilere göre daha fazla siber zorbalık
göstermekte, düşük gelirli aileye sahip öğrenciler ise orta gelirli aileye sahip
öğrencilere göre daha fazla siber mağdur olmaktadırlar.
- 85 -
5. Meslek lisesinde öğrenim görenler imam hatip lisesinde öğrenim görenlere
oranla daha fazla siber zorbalık göstermekte olup; genel lise, anadolu lisesi ve
meslek liselerine devam eden öğrenciler, imam hatip lisesine devam edenlere
göre daha fazla siber mağdur olmaktadırlar.
6. Ders başarıları düşük ve çok düşük olan öğrenciler, dersleri iyi olanlara göre
daha fazla siber zorbalık davranışları sergilemekte ve ders başarısı düşük
olanlar, ders başarısı iyi olanlardan daha yüksek düzeyde siber mağdur
olmaktadırlar.
7. Günlük olarak internete beş saat ve üzeri giren öğrenciler, daha az süre giren
öğrencilerden daha fazla siber mağdur olmakta ve daha fazla siber zorbalık
davranışları göstermektedirler.
8. İnternete eğlence amacıyla giren öğrenciler, ders/ödev için giren öğrencilere
göre daha fazla siber zorbalık yapmakta, internete film izlemek/indirmek,
sosyal ağlar, eğlence amacıyla giren öğrenciler ise ders/ödev hazırlamak için
giren öğrencilere göre daha dazla siber mağdur olmaktadırlar.
9. Kendisini internette başkası olarak tanıtan öğrenciler, tanıtmayanlara göre
hem daha fazla siber zorbalık göstermekte hem de daha fazla siber mağdur
olmaktadırlar.
10. Aleksitiminin alt boyutlarındaki duygularını tanıma zorluğu; öfke ifade etme
biçimlerinden sürekli öfke ve internet kullanım süresindeki artış siber
mağduriyette pozitif yöndeki artışı açıklayabilmektedir.
11. Aleksitiminin alt boyutlarındaki duygularını tanıma zorluğu ve dışa vuruk
düşünce puanlarındaki artış; öfke ifade etme biçimlerinden öfkenin içe
vurumu ve öfkenin dışa vurumu puanlarındaki artış ve internet kullanım
süresindeki artış, siber zorbalıkta pozitif yöndeki artışı açıklayabilmektedir.
Bu araştırma siber zorbalık ve siber mağduriyetin aleksitimi bağlamında

duyguları tanıma zorluğu ve dışa vuruk düşünce ve sürekli öfke-öfke ifade etme
biçimleri bağlamında ele alınan öfkenin içe vurumu ve öfkenin dışa vurumu ve
internette kalma süresinin bir arada ele alındığı ilk çalışma olma niteliğindedir.
Duyguları tanıma zorluğu, sürekli öfke ve internette kalma süresinin, siber

zorbalık ve siber mağduriyetin artışında rol oynaması yönündeki bulgular sonraki
yapılacak çalışmalar için bir ipucu olarak değerlendirilebilir. Önceki çalışmalarda
aleksitimi ve/veya öfke sadece geleneksel zorbalık açısından incelenmiştir. Bu
- 86 -
açıdan çalışmamızın bulgularıyla da paralel şekilde bilgi ve iletişim teknolojilerinin
ergenlerin yaşamının büyük bir bölümünü kapsamasından yola çıkarak, ergenlerin
interneti kullanma sürelerinin ve amaçlarının günümüzde siber zorbalığın yaygınlığı
ve etkileri açısından önemli bir etken olduğu söylenebilir. Bu araştırma kapsamında
elde edilen bulgular çerçevesinde ileride yapılacak olan çalışmalarda
psikopatolojilerin geleneksel zorbalıkla olan ilişkisinin yanı sıra, günümüz sorunu
olan siber zorbalığı içerecek biçimde incelenmesi gerektiği düşünülmektedir.
Yukarıda özetlenen ve bu tez çalışması kapsamında elde edilen bulguların

yorumlanmasında ve genellenmesinde çalışmanın sınırlılıkları göz önünde
bulundurulmalıdır. Araştırmada ergenlerin siber ortamdaki zorbalık deneyimleri
kendini bildirim türü ölçeklerle ve tek oturumda ölçülmüştür. Siber
zorbalığın/mağduriyetin yaygınlığı ve bazı değişkenlerle ilişkisine yönelik yapılan
çalışmalarda farklı araştırma yöntemlerinin kullanılması, ayrıca aleksitimi, siber
zorbalık/mağduriyet ve sürekli öfkeyle ilgili bugüne kadar yapılmış bir araştırmanın
bulunmayışı, bulgularımızı doğrudan karşılaştırmayı zorlaştırmıştır.
Araştırmada aleksitiminin tüm alt boyutları ayrı ayrı incelenmesine rağmen,

sadece duyguları tanıma zorluğu ve dışa vuruk düşünce alt boyutları siber zorbalığı
yordamıştır. Daha ileriki çalışmalarda siber ortamda zorbalık yapma ve zorbalığa
maruz kalmanın sadece aleksitimiyle olan ilişkisi ele alınarak, aleksitiminin tüm alt
boyutlarının daha derinlemesine incelenmesi, bu konuda farklı boyutlarda daha
gelişmiş bilgiler sağlayabilir. Ayrıca araştırmamızda siber zorbalık/mağduriyetin
uygulanma türleri ayrı ayrı incelenmemiş olup, daha ileriki çalışmalarda siber
zorbalığa maruz kalma ve uygulama türleri ele alınarak, aleksitimi ve öfke ile
ilişkisinin farklı boyutları incelenebilir.
Bu araştırmanın örneklemini, anadolu liseleri, imam hatip liseleri, meslek

liseleri, özel lise ve genel liselerde okuyan öğrenciler oluşturmaktadır. Aynı zamanda
İstanbul'un Kağıthane İlçesi’ndeki okulları kapsamaktadır. Araştırmanın
örneklemindeki kişi sayısı kabul edilebilir düzeyde ve belirli ölçüde çeşitlilik
sağlamakla birlikte ileride yapılacak daha kapsamlı çalışmalarda İstanbul İl geneli,
daha farklı okul türleri ve/veya Türkiye genelini temsil edici örneklemlerle
çalışılması önerilmektedir.
- 87 -
BÖLÜM VII: KAYNAKLAR
Agastston, Patricia W, Robin Kowalski ve Susan Limber. "Students’ Perspectives on

Cyber bullying". Journal of Adolescent Health 2007; 41(6): 59-S60.
Agosto, Denise E, Andrea Forte ve Rachel Magee. "Cyberbullying and Teens: What
YA Librarians Can Do to Help". Young Adult Library Services 2012; 10(1): 38-43.
Ang, Rebecca P. ve Dion H. Goh. "Cyberbullying Among Adolescents: The Role of
Affective and Cognitive Empathy and Gender". Child Psychiatry Hum Dev 2010; 41:
387–397
Akbulut, Yavuz ve Cem Çuhadar. "Reflections of Preservice Information
Technology Teachers Regarding Cyberbullying". Turkish Online Journal of
Qualitative Inquiry 2011; July: 2(3).
Aksu, Gökhan ve Çiçek Hocaoğu. "Mastalji Yakınmasıyla Radyolojik İncelemeye
Alınan Bir Grup Hastada Aleksitimi, Anksiyete, Kaygı ve Depresyon Düzeylerinin
Araştırılması". Klinik Psikiyatri 2004; 7: 95-102.
Arıcak, Osman T, Sinem Siyahhan, Ayşegül Uzunhasanoğlu, Sevda Sarıbeyoğlu,
Songül Çıplak, Nesrin Yılmaz ve Cemil Memmedov. "Cyberbullying among Turkish
Adolescents". Cyberpsychology & Behavior 2008; 11(3).
Arıcak, Osman T. "Psychiatric Symptomatology as a Predictor of Cyberbullying
among University Students". Eurasian Journal of Educational Research 2009; 34:
167-184.
Arıcak, Osman T. "Siber Zorbalık: Gençlerimizi Bekleyen Yeni Tehlike". Kariyer
Penceresi 2011, Kasım; 6: 10-12.
Arıcak, Osman T, Hüseyin Kınay ve Taşkın Tanrıkulu. "Siber Zorbalık Ölçeği'nin İlk
Psikometrik Bulguları". Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Dergisi 2012; 17(1): 101-
114.
Arıcak, Osman T, Taşkın Tanrıkulu ve Hüseyin Kınay. “Siber Mağduriyet
Ölçeği’nin İlk Psikometrik Bulguları”. Akdeniz Eğitim Araştırmaları Dergisi 2012;
2(11): 1-6.
Atasayar, Mehmet. Ergenlerin Aleksitimik Özelliklerinin Psikolojik Belirtileri ve
Yaşam Doyumları ile İlişkisi. Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi Eğitim
Bilimleri Enstitüsü, 2011.
- 88 -
Ateş, Alpay M, Ayhan Algül, Murat Gülsün, Ömer Geçici, Barbaros Özdemir,
Cengiz Başoğlu, Ümit Başar Semiz, Servet Erdinç ve Mesut Çetin. "Antisosyal
Kişilik Bozukluğu Olan Genç Erkeklerde Aleksitimi, Saldırganlık ve Psikopati
İlişkisi". Nöropsikiyatri Arşivi 2009; 46: 135-139.
Austin, Sharon ve Stephen Joseph. "Assessment of Bully/Victim Problems in 8 to 11
Year-olds". British Journal of Educational Psychology 1996; 66: 447-456.
Ayas, Tuncay. "Lise Öğrencilerinin Sanal Zorba ve Mağdur Olma Yaygınlığı". XI.
Ulusal Psikolojik Danışma ve Rehberlik Kongresi 3–5 Ekim 2011, İzmir.
Aydoğan, Didem, Bülent Dilmaç ve M. Engin Deniz. "İlköğretim Öğrencilerinde
Sosyal Destek ve Siber Zorbalığın İncelenmesi". 18. Ulusal Eğitim Bilimleri
Kurultayı 2009, 1-3 Ekim, İzmir.
Bagby R. M, Parker J.D.A. ve Taylor G.J. “The Twenty-Item Toronto Alexithymia
Scale-I Item Selection and Cross Validation of The Factor Structure”. J Psychosom
Res 1994; 38: 23-32
Baker, Özgür E. ve Fatma Kavşut. "Akran Zorbalığının Yeni Yüzü: Siber
Zorbalık". Eğitim Araştırmaları (EJER) 2007; 27: 31-42.
Balkaya, Feza. Üniversite Öğrencilerinde Temas Biçimlerinin Öfke ve Anksiyete ile
İilişkisi. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2006, Ankara.
Bargh, John A. ve Katelyn Y.A. McKenna. "The Internet and Social Life". Annu.
Rev. Psychol. 2004; 55: 573-590.
Barlett, Christopher P. ve Douglas A. Gentile. "Attacking Others Online: The
Formation of Cyberbullying in Late Adolescence". Psychology of Popular Media
Culture 2012; 1(2): 123-135.
Batıgün, Ayşegül D. "İntihar ile İlişkili Bazı Değişkenler: Öfke/Saldırganlık,
Dürtüsel Davranışlar, Problem Çözme Becerileri, Yaşamı Sürdürme Nedenleri". Kriz
Dergisi 2004; 12 (2): 49-61.
Batmaz, Metin ve Tuncay Ayas. "İlköğretim İkinci Kademeki Öğrencilerin
Psikolojik Belirtilere Göre Sanal Zorbalık Düzeylerinin Yordanması". Sakarya
University Journal of Education 2013; 3(1): 43-53.
Baumeister, Roy F, Jennifer D. Campbell, Joachim I. Krueger ve Kathleen D. Vohs.
"Does High Self-esteem Cause Better Performance, Interpersonal Success,
Happiness or Healthier Lifestyle?" Psychological Science in the Public Interest 2003:
4(1).
Bayar, Yusuf. Okul Sosyal İklimi ile Geleneksel ve Sanal Zorbalık Arasındaki
İlişkiler: Genellenmiş Akran Algısının Aracı Rolü. Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2010.
Beale, Andrew V. ve Kimberly R. Hall. "Cyberbullying: What School
Administrators (and Parents) Can Do". The Clearing House 2007,
September/October; 81: 8-12.
- 89 -
Belsey, B. (n.d.) "Definition". Retrieved September 9, 2006.
http://www.cyberbullying.org/
Beran, Tanya ve Qing Li. "Cyber-Harassment: A Study of a New Method for an Old
Behavior". Journal of Educational Computing Research 2005; 32(3): 265-277.
Beran, Tanya ve Qing Li. "The Relationship Between Cyberbullying and School
Bullying". Journal of Student Wellbeing 2007, December; 1(2): 15-33.
Besharat, Mohammad A. "Relationship of Alexitymia With Coping Styles and
Interpersonal Problems". Procedia Social and Behavioral Sciences 2010(5): 614-618.
Blair, Julie. "New Breed of Bullies Torment Their Peers on The Internet". Education
Week 2003; 22(21).
Borg, Mark G. "The Emotional Reactions of School Bullies and Their Victims".
Educational Psychology 1998; 18: 433-443.
Burnukara, Pınar. İlk ve Orta Ergenlikte Geleneksel ve Sanal Akran Zorbalığına
İlişkin Betimsel Bir İnceleme. Yüksek Lisans Tezi, Psikoloji Anabilim Dalı Sosyal
Psikoloji Bilim Dalı, Hacettepe Üniversitesi, 2009.
Calvete, E, Orue, I, Estevez, A, Villardon, L. ve Padilla, P. “Cyberbullying in
Adolescents: Modalities and Aggressors’ Profile”. Computers in Human Behavior,
2010; 26: 1128-1135.
Cameron, B. "Cyber-Bullying: The New Female Terrorism", 2008.
http://www.wellness.com/blogs/Cameronlpc/543/cyber-bullying-the20new-female-
terrorism-by-bruce-w-cameron-ms-lpc-s-lsotp-cas/bruce-wcamer111n-lpc-cas.
Campbell, Marilyn A. "Cyber bullying: An Old Problem in a New Guise?".
Australian Journal of Guidance and Counselling 2005; 15(1): 68-76.
Campfield, Delia C. Cyber bullying and Victimization: Psychosocial Characteristics
of Bullies, Victims and Bully/victims. PhD Dissertation, Master of Arts, The
University of Montana, Missoula, Montana, 2006.
Craig, Wendy M. ve Debra J. Pepler. "Identifying and Targeting Risk for
Involvement in Bullying and Victimization". Can J Psychiatry 2003; 48: 577–582.
Curry, Vicky. "Thurston High School: The Effects of Both Distal and Emotional
Proximity in An Acute Instance of School Violence". Journal of School Violence
2003; 2(3): 93-120.
Çelen, Fatma K, Aygül Çelik ve Süleyman S. Seferoğlu. "Çocukların İnternet
Kullanımları ve Onları Bekleyen Çevrim-İçi Riskler". Akademik Bilişim 2-4 Şubat
2011, İnönü Üniversitesi, Malatya.
Çiftçi, Süleyman. Dokuzuncu Sınıf Öğrencilerinin Sanal Zorbalık Düzeyleri ile
Empatik Eğilim Düzeyleri Arasındaki İlişki. Yüksek Lisans Tezi, Gaziosmanpaşa
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tokat 2010.
- 90 -
Çivilidağ, Aydın ve Helena T. Cooper. "Ergenlerde Siber Zorba ve Öfkenin
İncelenmesi Üzerine Bir Araştırma: Niğde İli Örneği". International Journal of Social
Science 2013, January; 6(1): 497-511.
De Berardis, Domenico, Alessandro D'Albenzio, Francesco Gambi, Gianna Sepede,
Alessandro Valchera, Chiara M. Conti, Mario Fulcheri, Marilde Cavuto, Carla
Ortolani, Rosa M. Salerno, Nicola Serroni ve Filippo M. Ferro. "Alexithymia and Its
Relationships With Dissociative Experiences and Internet Addiction in A Nonclinical
Sample". Cyberpsychol Behavior 2009; Feb; 12(1): 67-69.
DeHue, Francis, Catherine Bolman ve Trijntje Völlink. "Cyberbullying: Youngsters'
Experiences and Parental Perception". Cyber Psychology & Behavior 2008; 11: 217-
223.
Dempsey, Allison G, Michael L. Sulkowski, Rebecca Nichols ve Eric A. Storch.
"Differences Between Peer Victimization in Cyber and Physical Settings and
Associated Psychosocial Adjustment in Early Adolescence". Psychology in The
Schools 2009: 46(10).
Dereboy, İbrahim F. Alesitimi Özbildirim Ölçeklerinin Psikometrik Özellikleri
Üzerine Bir Çalışma. (Yayınlanmamış Uzmanlık Tezi). Ankara: Hacettepe
Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 1990.
Diamanduros, Terry, Elizabeth Downs ve Stephen J. Jenkins. "The Role of School
Psychologists in The Assessment, Prevention and Intervention of Cyberbullying".
Psychology in The Schools 2008; 45(8): 693-704.
Dilmaç, Bülent. "Psychological Needs as A Predictor of Cyber bullying: A
Preliminary Report on College Students". Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri,
Educational Sciences: Theory & Practice 2009; 9(3): 1307-1325.
Dursun, Özcan ve Yavuz Akbulut. "Investigation of Cyberbullying, Victimization
and Communication Styles in A Hybrid Learning Environment". IODL & ICEM
International Joint Conference and Media Days 2010, Eskişehir.
Erden, Deniz. "Farklı Yetişme Koşullarının Aleksitimi, Depresyon ve Psikiyatrik
Belirtilerle İlişkisi". Klinik Psikiyatri 2005; 8: 60-66.
Eroğlu, Yüksel. Koşullu Öz-değer, Riskli İnternet Davranışları ve Siber
Zorbalık/Mağduriyet Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek
Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, 2011.
Fight Crime. "1 of 3 Teens and 1 of 6 Preteens are Victims of Cyber Bullying".
Invest in Kids, 2006. Erişim Tarihi: 11.01.2013, http://www.fightcrime.org.
Forero, Robert, Lyndall McLellan, Chris Rissel ve Adrian Bauman. "Bullying
Behaviour and Psychosocial Health among School Students in New South Wales,
Australia: Cross Sectional Survey". BMJ 1999, August 7; 319(7206): 344–348.
Garisch, Jessica A. ve Marc S. Wilson. "Vulnerabilities to Deliberate Self-harm
among Adolescents: The Role of Alexithymia and Victimization". British Journal of
Clinical Psychology 2010; 49: 151-162.
- 91 -
Gilbert, Paul ve Steven Allan. "Assertiveness, Submissive Behaviour and Social
Comparison". The British Journal of Clinical Psychology 1994; 33: 295-306.
Griezel, Lucy, Rhonda G. Craven, Alexander S. Yeung ve Linda R. Finger. "The
Development of A Multi-Dimensional Measure of Cyber bullying". Paper Presented
at The Australian Association for Research in Education Conference, December 1-4,
2008. Brisbane, Australia.
Güleç Hüseyin, Samet Köse, Medine Y. Güleç, Serhat Çitak, Cüneyt Evren, Jeffrey
Borckardt ve Kemal Sayar. "Yirmi Soruluk Toronto Aleksimi Ölçeği'nin Türkçe
Uyarlamasının Geçerlik ve Güvenirliğinin İncelenmesi". Klinik Psikofarmakoloji
Bülteni 2009; 19(3): 213-219.
Harman, Jeffrey P, Catherine E. Hansen, Margaret E. Cochran ve Cynthia R.
Lindsey. "Liar, Liar: Internet Faking But Not Frequency of Use Affects Social Skills,
Self-esteem, Social Anxiety and Aggression". Cyberpsychol Behavior 2005, Feb;
8(1) :1-6.
Hay, Carter ve Ryan C. Meldrum. "Bullying Victimization and Adolescent Self-
harm: Testing Hypotheses from General Strain Theory". J. Youth Adolescence 2010,
May; 39(5): 446-59.
Hinduja, Sameer ve Justin W. Patchin. "Research Summary: Cyber-bullying
Victimization". 2006. Erişim Tarihi: 22.03.2013, http://www.cyberbullying.us.
Hinduja, Sameer ve Justin W. Patchin. "Offline Consequences of Online
Victimization: School Violence and Delinquency". Journal of School Violence 2007;
6(3): 89-112.
Hinduja, Sameer ve Justin W. Patchin. "Cyberbullying: An Exploratory Analysis of
Factors Related to Offending and Victimization". Deviant Behavior 2008; 29: 129-
156.
Hinduja, Sameer ve Justin W. Patchin. Bullying Beyond The Schoolyard: Preventing
and Responding to Cyberbullying 2009. Sage Publications (Corwin Press).
Hinduja, Sameer ve Justin W. Patchin. "Cyberbullying among Youth With
Asperger's Syndrome. Center for Autism-Related Disorders". (CARD) Annual
Conference 2010, January 30, Lake Mary, FL.
Hinduja, Sameer ve Justin W. Patchin. “School Climate 2.0: Preventing
Cyberbullying and Sexting One Classroom at a Time”. Thousand Oaks, CA, 2012.
Honkalampi, Kirsi, Heli-Tuulie Koivumaa-Honkanen, Jarno M.A. Tanskanen,
Jaakko Hintikka, Lehtonen, J. ve Viinamaki, H. "Why Do Alexithymic Features
Appear To Be Stable? A 12-Month Follow-up Study of A General Population".
Psychotherapy and Psychosomatics 2001; 70(5): 247–253.
Huffaker, David. "Teen Blogs Exposed: The Private Lives of Teens Made Public".
American Association for The Advancement of Science (AAAS) in St. Louis, MO,
Şubat 16-19.
- 92 -
Jones, Lisa M, Kimberly J. Mitchell ve David Finkelhor. "Trends in Youth Internet
Victimizations: Findings From Three Youth Internet Safety Surveys, 2000-2010".
Journal of Adolescent Health 2012; 50: 179-186.
Juvonen, Jaana ve Elisheva F. Gross. "Extending The School Grounds?—Bullying
Experiences in Cyberspace". J Sch Health. 2008 Sep; 78(9): 496-505.
Kaltiala-Heino, Rittakerttu, Matti Rimpelä, Paivi Rantanen ve Arja Rimpelä.
“Bullying at School – An Indicator of Adolescents at Risk for Mental Disorders”.
Journal of Adolescence 2000; 23(6): 661-674.
Keith, S ve Michelle E. M. “Cyberbullying: Creating A Culture of Respect in A
Cyber-world”. Reclaiming Children and Youth, 2005; 13(4): 224-228
Kesen, N. Feyzal, M. Engin Deniz ve Neslihan Durmuşoğlu. "Ergenlerde
Saldırganlık ve Öfke Düzeyleri Arasındaki İlişki: Yetiştirme Yurtları Üzerinde Bir
Araştırma". Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2007; 17: 353-
364.
Keskin, Gülseren, Aysun Babacan Gümüş ve Esra Engin. Epilepsi Hastalarının
Aleksitimi, Uyku Kalitesi ve Ruhsal Belirtiler Yönünden İncelenmesi". Anadolu
Psikiyatri Dergisi 2011; 12(2): 114-120.
Kiesler, Sara ve Lee Sproull. "Group Decision Making and Communication
Technology". Organizational Behavior & Human Decision Processes 1992; 52: 96-
123.
Kowalski, Robin M. ve Susan P. Limber. "Electronic Bullying among Middle School
Students". Journal of Adolescents Health 2007; 4: 22–30.
Kowalski, Robin M. ve Susan P. Limber ve Patricia W. Agatston. Cyberbullying:
Bullying in The Digital Age. Massachusetts: Blackwell Publishing, 2008.
Kumpulainen, K, Räsänen, E, Henttonen, I, Almqvist, F, Kresanov, K, Linna, S,
Moilanen, I, Piha, J, Puura, K, ve Tamminen, T. “Bullying and Psychiatric
Symptoms among Elementary School-Age Children”. Child Abuse & Neglect, 1998;
22: 705-717.
Kumpulainen, Kirsti, Eila Rasanen ve Irmeli Henttonen. "Children Involved in
Bullying: Psychological Disturbance and The Persistence of The Involvement".
Child Abuse & Neglect 1999; 23(12): 1253-1262.
Kupchik, Marina, Rael D. Strous, Rina Erez, Noach Gonen, Abraham Weizman ve
Baruch Spivak. "Demographic and Clinical Characteristics of Motor Vehicle
Accident Victims in The Community General Health Outpatient Clinic: A
Comparison of PTSD and Non-PTSD Subjects". Depression and Anxiety 2007;
24(4): 244-250.
Lenhart, Amanda, Lee Rainie ve Oliver Lewis. "Teenage Life Online: The Rise of
Instant-Messaging Generation and The Internet’s Impact on Friendships and Family
Relationships". Washington, DC: Pew Internet and American Life Project 2001.
- 93 -
Lessert, Megan L. Cyber Bullying: Analyzing The Role of Gender Identity and
General Strain Theory. MA Thesis, Master of Arts in Sociological Practice 2012,
California State University, San Marcos.
Li, Qing. "Cyberbullying in Schools: A Research of Gender Differences". School
Psychology International 2006; 27(2): 157-170.
Li, Qing. "Bullying in The New Playground: A Research into Cyberbullying and
Cybervictimization". Australasian Journal of Educational Technology 2007; 23(4):
435-454.
Li, Qing. "A Cross-Cultural Comparison of Adolescents's Experience Related To
Cyberbullying". Educational Research 2008; 50(3): 223-234.
Li, Qing. "Cyberbullying in High Schools: A Study of Students’ Behaviors and
Beliefs About This New Phenomenon". Journal of Aggression, Maltreatment and
Trauma 2010; 19(4): 372-392.
Mann, Denisse. "Emotional Troubles for 'Cyberbullies' and Victims". Archives of
General Psychiatry, July 2010.
Mason, Kimberly L. "Cyberbullying: A Preliminary Assessment for School
Personel". Psychology in the Schools 2008; 45: 323-348.
Mesch, Gustavo S. "Parental Mediation, Online Activities and Cyberbullying".
Cyberpsychol Behavior 2009, Aug; 12(4): 387-93.
Mikolajczak, Moira ve Olivier Luminet. "Is Alexithymia Affected by Situational
Stress or Is It A Stable Trait Related To Emotion Regulation". Personality and
Individual Differences 2006; 40: 1399-1408.
Moon, Byongook, Hye-Won Hwang ve John D. McCluskey. "Causes of School
Bullying: Empirical Test of A General Theory of Crime, Differential Association
Theory and General Strain Theory". Crime and Delinquency 2011.
Nansel, Tonja R, Mary Overpeck, Ramani S. Pilla, W. June Ruan, Bruce Simons-
Morton ve Peter Scheidt. "Bullying Behaviors among US Youth: Prevalence and
Association With Psychosocial Adjustment". JAMA 2001, Apr: 25; 285(16): 2094-
100.
Navarro, Raúl, Elisa Larrañaga ve Santiago Yubero. "Bullying-Victimization
Problems and Aggressive Tendencies in Spanish Secondary School Students: The
Role of Gender Stereotypical Traits". Soc Psychol Educ 2011; 14: 457–473.
i-SAFE. (2004). "Cyber Bullying: Statistics and Tips".
http://www.isafe.org/channels/sub.php?ch=op&sub_id=media_cyber_bullying.
Olweus, Dan. Bullying at School: What We Know and What We Can Do, 1993.
Oxford: Blackwell.
Olweus, Dan. "Annotation: Bullying at School: Basic Facts and Effects of A School
Based Intervention Programme". Journal of Child Psychology and Psychiatry 1994;
35: 1171-1190.
- 94 -
Olweus, Dan. Victimization by Peers: Antecedents and Long-term Outcomes, 1995.
Hillsdale, NJ: Erlbaum.
Olweus, Dan. Sweden. In P. K. Smith, Y. Morita, J. Junger-Tas, D, 1999.
Olweus, Dan. "A Useful Evaluation Design and Effects of The Olweus Bullying
Prevention Program". Psychology, Crime & Law 2005; 11: 389-402.
Olweus, Dan. "Bullying at School and Later Criminality: Findings from Three
Swedish Community Samples of Males". Crim Behav Ment Health 2011, Apr; 21(2):
151-156.
Özdemir, Murat ve Filiz Akar. "Lise Öğrencilerinin Siber-Zorbalığa İlişkin
Görüşlerinin Bazı Değişkenler Bakımından İncelenmesi". Educational
Administration: Theory and Practice 2011; 17(4): 605-626.
Özer, A. Kadir. "Sürekli Öfke (SL-Öfke) ve Öfke İfadesi Tarzı (Öfke-Tarz) Ölçekleri
Ön Çalışması". Türk Psikoloji Dergisi 1994; 9(31): 26-35.
Patchin, J. W. ve Hinduja, S. "Bullies Move Beyond The Schoolyard". Youth
Violence and Juvenile Justice 2006; 4(2): 148-169.
Patchin, J. W. ve Hinduja, S. Cyberbullying Prevention and Response. New York
and London. Routledge Taylor & Francis Group, 2012.
Paullet, Karen ve Adnan A. Chawdhry. “Raising Awareness: Education is The Key
to Understanding Cyberbullying”. Proceeding of The Information Systems Educators
Conference New Orleans Louisiana, USA, 2012: 2167-1435
Peker, Adem ve Yüksel Eroğlu. "Erkek Öğrencilerde Siber Zorba ve Kurban
Olmanın Yordayıcısı Olarak İnternet Bağımlılığı". Sünbül, A.M. & Şahin, İ. (Eds.) 4.
Uluslararası Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Sempozyumu Kitabı 2010: 862-
867, Selçuk Üniversitesi, Konya.
Pellegrini, Anthony D. ve Maria Bartini. "A Longitudinal Study of Bullying,
Victimizatioin and Peer Affiliation During The Transistion From Primary School To
Middle School". American Educational Research Journal 2000; 37(3): 699–725.
Pellegrini, Anthony D. ve Jeffrey D. Long. "A Longitudinal Study of Bullying,
Dominance and Victimization During The Transition From Primary School Through
Secondary School". British Journal of Developmental Psychology 2002; 20: 259–
280.
Raskauskas, Juliana ve Ann D. Slotz. "Involvement in Traditional and Electronic
Bullying among Adolescents". Developmental Psychology 2007; 43(3): 564-575.
Riebel, Julia, Reinhold S. Jager ve Uwe C. Fischer. "Cyberbullying in Germany – An
Exploration of Prevalence, Overlapping With Real Life Bullying and Coping
Strategies". Psychology Science Quarterly 2009; 51(3): 298-314.
Salmivalli, Christina, Kirsti Lagerspetz, Kaj Björkqvist, Karin Österman ve Ari
Kaukiainen. "Bullying as A Group Process: Participant Roles and Their Relations To
Social Status Within The Group". Aggressive Behavior 1996; 22: 1-15.
- 95 -
Sayar, Kemal ve Samet Köse. "The Relationship Between Alexithymia and
Dissociation in An Adolescent Sample". Bull Clin Psychopharmacol 2003; 13: 167-
173
Schneider, Shari K, Lydia O'Donnell, Ann Stueve ve Robert W. S. Coulter.
"Cyberbullying, School Bullying and Psychological Distress". Am J Public
Health 2012; 102(1): 171-177.
Selwyn, Neil. "An Investigation of Differences in Undergraduates' Academic Use of
the Internet". Active Learning in Higher Education 2008; 9(1): 11-22.
Serin, Hüseyin. Ergenlerde Siber Zorbalık/Siber Mağduriyet Yaşantıları ve Bu
Davranışlara İlişkin Öğretmen ve Eğitim Yöneticilerinin Görüşleri. Doktora Tezi,
İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2012.
Serin, Nergüz B ve Hicran Genç. "Öfke Yönetimi Eğitimi Programının Ergenlerin
Öfke Denetimi Becerilerine Etkisi". Eğitim ve Bilim Dergisi 2011; 36(159): 236-
254.
Shariff, S. Cyber-Bullying. Issues and Solutions For The School, The Classroom and
The Home. London and New York. Routledge Taylor & Francis Group, 2008.
Shariff, S. Confronting Cyber-Bullying. What Schools Need to Know To Control
Misconduct and Avoid Legal Consequences. Cambridge University Press, 2009.
Sifneos, Peter E. "The Prevalence of Alexithymic Characteristics in Psychosomatic
Patients". Psychotherapy and Psychosomatics 1973; 26: 270-285.
Singer, Mark I, David B. Miller, Shenyang Guo, Daniel J. Flannery, Tracy Frierson
ve Karen Slovak. "Contributors To Violence Behavior among Elementary and
Middle School Children". Pediatrics 1999; 104: 878-884.
Slonje, Robert ve Peter K. Smith. "Cyberbullying: Another Main Type of Bullying?".
Scandinavian Journal of Psychology 2008; 49: 147–154.
Smith, Peter, Jess Mahdavi, Manuel Carvalho ve Neil Tippett. "An Investigation Into
Cyberbullying, Its Forms, Awareness and Impact, and The Relationship Between
Age and Gender in Cyberbullying". A Report to the Anti-Bullying Alliance 2006.
Smith, Peter K, Jess Mahdavi, Manuel Carvalho, Sonja Fisher, Shanette Russell ve
Neil Tippet. "Cyberbullying: Its Nature and Impact in Secondary School Pupils".
Journal of Child Psychology and Psychiatry 2008; 49 (4): 376–385.
Spitzberg, Brian H. ve Gregory Hoobler. "Cyberstalking and The Technologies of
Interpersonal Terrorism". New Media & Society 2002; 4(1): 71-92.
Stys, Yvonne. Beyond The Schoolyard: Examining Electronic Bullying among
Canadian Youth. Unpublished Master Thesis, Carleton University 2004, Ottawa,
Ontario.
Şahin, Mustafa, Serkan V. Sarı, Ömer Özer ve Serhan H. Er. "Lise Öğrencilerinin
Siber Zorba Davranışlarda Bulunma ve Maruz Kalma Durumlarına İlişkin
Görüşleri". SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi Mayıs 2010; 21:
257-270.
- 96 -
Şahin, Mustafa, Betül Aydın ve Serkan V. Sarı. "Cyberbullying, Cybervictimization
and Psychological Symptoms: A Study in Adolescents". Çukurova University
Faculty of Education Journal 2012; 41 (1): 53-59.
Teo, Shu H.E. Exploring Factors Influencing Cyberbullying in Secondary Schools.
Thesis (M.A.) (Applied Psychology) National Institute of Education, Nanyang
Technological University 2010.
Thompsen, Philip A. "An Episode of Flaming: A Creative Narrative". A Review of
General Semantics 1994; 51 (1): 51–72.
Tokunaga, Robert S. "Following You Home From School: A Critical Review and
Synthesis of Research on Cyberbullying, Victimization". Computers in Human
Behavior 2010; 26: 277–287.
Trolley, Barbara C, Linda Shields and Connie Hanel. "School Cyberbullying:
Description, Assessment and Therapeutic Intervention". Journal of Technology in
Counseling 2008: 5(1).
Twemlow, Stuart W, Sacco F. C. ve Williams P. “A Clinical and Interactionist
Perspective On The Bully-Victim-Bystander Relationship”. Bulletin of the
Menninger Clinic 1996; 60: 3
Vandebosch, Heidi ve Katrien Van Cleemput. "Defining Cyberbullying: A
Qualitative Research Into The Perceptions of Youngsters". Cyberpsychology
Behavior 2008, Aug; 11(4): 499-503.
Walrave, Michael ve Wannes Heirman. "Cyberbullying: Predicting Victimization
and Perpetration". Children & Society 2011; 25: 59-72.
Wang, Jing, Ronald J. Iannotti, Jeremy W. Luk ve Tonja R. Nansel. "Co-occurrence
of Victimization from Five Subtypes of Bullying: Physical, Verbal, Social Exclusion,
Spreading Rumors and Cyber". J Pediatr Psychol Nov. 2010; 35(10): 1103-1112.
Willard, Nancy E. “Cyberbullying and Cyberthreats: Responding To The Challenge
of Online Social Aggression, Threats and Distress”. Research Press, 2007.
Wise, Thomas N, Lee S. Mann, Michael Hryvniak, J. David Mitchell ve Bethanne
Hill. "The Relationship Between Alexithymia and Abnormal Illness Behavior".
Psychotherapy and Psychosomatics 1990; 54: 18-25.
Wolke, Dieter, Sarah Woods, Linda Bloomfield ve Lyn Karstadt. "The Association
Between Direct and Relational Bullying and Behaviour Problems among Primary
School Children". Journal of Child Psychology and Psychiatry 2000; 41: 989-1002.
Yaman, Erkan ve Adem Peker. "Ergenlerin Siber Zorbalık ve Siber Mağduriyete
İlişkin Algıları". Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2012; 11(3): 819-
833.
Yates, Tuppett M, Margo A. Gregor ve Mark G. Haviland. "Child Maltreatment,
Alexithymia and Problematic Internet Use in Young Adulthood". CyberPsychology,
Behavior & Social Networking April 2012; 15(4): 219.
- 97 -
Yavuzer, Yasemin. Saldırganlığı Önlemeye Yönelik Psiko-Eğitim Programının Lise
Öğrencilerindeki Etkisinin İncelenmesi”. S.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,
2010. (Aralık sayısında yayınlanmak üzere yayına kabul edildi).
Ybarra, Michelle L. "Linkages Between Depressive Symptomatology and Internet
Harassment among Young Regular Internet Users". CyberPsychology & Behavior
2004; 7 (2): 247-257.
Ybarra, Michelle L. ve Kimberly J. Mitchell. "Youth Engaging in Online
Harassment, Internet Use and Personal Characteristics". Association for
Professionals in Social Services Journal for Adolescents 2004; 27(3): 319-336.
Ybarra, Michelle L. ve Kimberly J. Mitchell. "Online Aggressor/Targets, Aggressors
and Targets: A Comparison of Associated Youth Characteristics". The Journal of
Child Psychology and Psychiatry 2004b; 45: 1308-1316.
Ybarra, Michelle L, Cheryl Alexander ve Kimberly J. Mitchell. "Depressive
Symptomatology, Youth Internet Use and Online Interactions: A National Survey".
Ybarra, Michelle L, Marie Diener-West ve Philip J. Leaf. "Examining The Overlap
in Internet Harassment and School Bullying: Implications for School Intervention".
Ybarra, Michelle L, Dorothy L. Espelage ve Kimberly J. Mitchell. "The Co-
occurence of Internet Harassment and Unwanted Sexual Solicitation Victimization
and Perpetration: Associations With Psychosocial Indicators". Journal of Adolescent
Health 2007; 41: 31-41.
Ybarra, Michelle L, Kimberly J. Mitchell ve David Finkelhor. "Examining
Characteristics and Associated Distress Related To Internet Harassment: Findings
From The Second Youth Internet Safety Survey". Pediatrics 2006; 118: 1169-1177.
Yılmaz, Harun. "An Examination of Preservice Teachers' Perceptions About
Cyberbullying". Eurasia Journal of Mathematics, Science & Technology Education
2010; 6(4): 263-270.
Yılmaz, Nalan. Öfke ile Başa Çıkma Eğitiminin ve Grupla Psikolojik Danışmanın
Ergenlerin Öfke ile Başa Çıkabilmeleri Üzerindeki Etkileri. Yayınlanmamış Doktora
Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2004.
http://www.checkfacebook.com, Erişim Tarihi: 28.04.2013.
- 98 -
BÖLÜM VIII: EKLER
8.1. EK-I SİBER ZORBALIK ÖLÇEĞİ
Sevgili Öğrenciler,
Aşağıda günlük yaşamda internet ve cep telefonları üzerinde gençler arasında görülen bazı davranışlar
yazılmıştır. Lütfen bu davranışları tek tek okuyunuz. Okuduğunuz davranışı “hiçbir zaman yapmam”
diyorsanız “Hiçbir Zaman” yazısını işaretleyin. Okuduğunuz davranışı “bazen yaparım” diyorsanız
“Bazen” yazısını işaretleyin. Okuduğunuz davranışı “çoğu zaman yaparım” diyorsanız “Çoğu Zaman”
yazısını işaretleyin. Okuduğunuz davranışı “her zaman yaparım” diyorsanız “Her Zaman” yazısını
işaretleyin. Araştırmamıza destek olduğunuz için teşekkür ederim.
İnternette başkasının adını kullanarak e-mail hesabı (MSN, Yahoo, Hiçbir Bazen Çoğu Her
1 Zaman Zaman Zaman
Gmail, Mynet gibi) açarım.
Facebook, Twitter gibi sitelerde başkalarının adını gizlice Hiçbir Bazen Çoğu Her
2 Zaman Zaman Zaman
kullanarak hesap açarım.
İnternette arkadaşlarımın ya da başka kişilerin kişisel bilgilerini Hiçbir Bazen Çoğu Her
3
kullanırım. Zaman Zaman Zaman
Hiçbir Bazen Çoğu Her
4 İnternette başka kişilere virüslü mesaj (e-mail) gönderirim.
Zaman Zaman Zaman
Arkadaşlarımın şifrelerini onların haberi olmadan internette Hiçbir Bazen Çoğu Her
5
kullanırım. Zaman Zaman Zaman
İnternette arkadaşlarımın şifrelerini kullanarak gizlice e-mail Hiçbir Bazen Çoğu Her
6
(MSN, Yahoo, Gmail, Mynet gibi) adreslerine girmeye çalışırım. Zaman Zaman Zaman
İnternette arkadaşlarımın şifrelerini kullanarak gizlice onların Hiçbir Bazen Çoğu Her
7
oyunlarına girmeye çalışırım. Zaman Zaman Zaman
8 İnternette başka kişilere onları tehdit eden mesajlar gönderirim.
Zaman Zaman Zaman
İnternette başka kişilere ya da arkadaşlarıma onların Hiçbir Bazen Çoğu Her
9
hoşlanmayacağı mesajlar gönderirim. Zaman Zaman Zaman
İnternette başka kişilerin ya da arkadaşlarımın fotoğraflarını Hiçbir Bazen Çoğu Her
10
izinlerini almadan farklı sitelerde yayınlarım. Zaman Zaman Zaman
İnternette başka kişilerin ya da arkadaşlarımın fotoğraflarını Hiçbir Bazen Çoğu Her
11 Zaman Zaman Zaman
onların iznini almadan mesaj (e-mail) ile diğer kişilere gönderirim.
İnternette başka kişilerle ya da arkadaşlarımla ilgili onların Hiçbir Bazen Çoğu Her
12
hoşlanmayacağı haberler yayınlarım. Zaman Zaman Zaman
İnternette başka kişilerle ya da arkadaşlarımla ilgili gerçek Hiçbir Bazen Çoğu Her
olmayan söylentiler yayarım.
İnternette başka kişilere ya da arkadaşlarıma hakaret eden Hiçbir Bazen Çoğu Her
14
mesajlar gönderirim. Zaman Zaman Zaman
15 İnternette başka kişilerle ya da arkadaşlarımla alay ederim. Zaman Zaman Zaman
- 99 -
İnternette arkadaşlarıma ya da başkalarına hoşlanmayacakları Hiçbir Bazen Çoğu Her
kötü isim ya da lakap takarım.
Bir insanın yüzüne asla söyleyemeyeceğim şeyleri internette ya da
cep telefonunda rahatlıkla söylerim.
Cep telefonundan başka kişilere onları tehdit eden mesajlar Hiçbir Bazen Çoğu Her
gönderirim.
Cep telefonundan başka kişilerin fotoğraflarını onların iznini
almadan diğer kişilere gönderirim.
Cep telefonundan başka kişilere onların hoşlanmayacağı mesajlar
gönderirim.
Cep telefonunu kullanarak başka kişilerle ilgili gerçek olmayan
söylentiler yayarım.
Cep telefonundan başka kişilere hakaret eden mesajlar Hiçbir Bazen Çoğu Her
gönderirim.
23 Cep telefonunu kullanarak başka kişilerle alay ederim.
Zaman Zaman Zaman
24 Telefonla başkalarını arayarak onları rahatsız ederim. Zaman Zaman Zaman
- 100 -
8.2. EK-II
SİBER MAĞDURİYET ÖLÇEĞİ
Sevgili Öğrenciler,
Aşağıda günlük yaşamda internet ve cep telefonları üzerinde gençlerin yaşayabildiği bazı davranışlar
yazılmıştır. Lütfen bu davranışları tek tek okuyunuz. Bu yazılarda “bir başkası” şeklinde tanımlanan
kişi sizin arkadaşınız olabilir ya da o kişiyi hiç tanımıyor da olabilirsiniz. Eğer okuduğunuz davranış
“bana hiçbir zaman yapılmadı” diyorsanız “Hayır” yazısını işaretleyin. Okuduğunuz davranış “bana
daha önce yapıldı” diyorsanız “Evet” yazısını işaretleyin. Araştırmamıza destek olduğunuz için
teşekkür ederim.
1 İnternette bir başkası benim adımı kullanarak kendisine e-mail hesabı (MSN, Yahoo, Gmail, EVET HAYIR
Mynet gibi) açtı.
2 Facebook, Twitter gibi sitelerde bir başkası gizlice benim adımı kullanarak hesap açtı. EVET HAYIR
3 İnternette arkadaşlarım ya da başka kişiler benim kişisel bilgilerimi kullandı. EVET HAYIR
4 İnternette arkadaşlarım ya da başka kişiler bana virüslü mesaj (e-mail) gönderdi. EVET HAYIR
5 Arkadaşlarım ya da başka kişiler benim haberim olmadan internette benim şifrelerimi EVET HAYIR
kullandı.
6 Arkadaşlarım ya da başka kişiler internette benim şifrelerimi kullanarak gizlice e-mail (MSN, EVET HAYIR
Yahoo, Gmail, Mynet gibi) adreslerime girmeye çalıştılar.
7 İnternette şifrelerimi kullanarak gizlice oyunlarıma girmeye çalıştılar. EVET HAYIR
8 İnternette beni tehdit ettiler. EVET HAYIR
9 İnternette bana hoşlanmayacağım mesajlar gönderdiler. EVET HAYIR
10 İnternette benim iznim olmadan fotoğraflarımı bazı sitelerde yayınladılar. EVET HAYIR
11 İnternette fotoğraflarımı benim iznim olmadan mesaj (e-mail) ile diğer kişilere gönderdiler. EVET HAYIR
12 İnternette benimle ilgili hoşuma gitmeyen haberler yayınladılar. EVET HAYIR
13 İnternette benimle ilgili gerçek olmayan söylentiler yaydılar. EVET HAYIR
14 İnternette bana hakaret eden mesajlar gönderdiler. EVET HAYIR
15 İnternette benimle alay ettiler. EVET HAYIR
16 İnternette bana kötü isim ya da lakap taktılar. EVET HAYIR
17 Yüzüme karşı söylemedikleri şeyleri internette ya da cep telefonunda rahatlıkla bana EVET HAYIR
söylediler.
18 Cep telefonundan bana tehdit eden mesajlar gönderdiler. EVET HAYIR
19 Cep telefonundan benim fotoğraflarımı izinsiz diğer kişilere gönderdiler. EVET HAYIR
20 Cep telefonundan bana hoşuma gitmeyen mesajlar gönderdiler. EVET HAYIR
21 Cep telefonunu kullanarak benimle ilgili gerçek olmayan söylentiler yaydılar. EVET HAYIR
22 Cep telefonundan bana hakaret eden mesajlar gönderdiler. EVET HAYIR
23 Cep telefonunu kullanarak benimle alay ettiler. EVET HAYIR
24 Telefonla beni arayarak rahatsız ettiler. EVET HAYIR
- 101 -
8.3. EK-III TORONTO ALEKSİTİMİ ÖLÇEĞİ (TAÖ-20)
- 102 -
8.4. EK-IV
SÜREKLİ ÖFKE-ÖFKE İFADE TARZI ÖLÇEĞİ
YÖNERGE: Aşağıda kişilerin, kendilerine ait duygularını anlatmada kullandıkları bir takım
ifadeler verilmiştir. Her ifadeyi okuyun, sonra da genel olarak nasıl hissettiğinizi, ifadelerin
sağ tarafındaki parantezler arasında sizi en iyi tanımlayan ifadeyi seçerek, optik formda ilgili
kutucuğu karalayınız. Doğru ya da yanlış cevap yoktur. Herhangi bir ifadenin üzerinde fazla
zaman kaybetmeksizin genel olarak nasıl hissettiğinizi gösteren cevabı işaretleyin.
Hiçbir Çoğu Her

Zaman Bazen Zaman Zaman
1. Çabuk parlarım........................................................................ ( ) ( ) ( ) ( )
2. Kızgın mizaçlıyımdır............................................................... ( ) ( ) ( ) ( )
3. Öfkesi burnunda bir insanım.................................................... ( ) ( ) ( ) ( )
4. Başkalarının hataları yaptığım işi yavaşlatınca kızarım............ ( ) ( ) ( ) ( )
5. Yaptığım iyi birşeyden sonra takdir edilmemek canımı sıkar.... ( ) ( ) ( ) ( )
6. Öfkelenince kontrolümü kaybederim........................................ ( ) ( ) ( ) ( )
7. Öfkelendiğimde ağzıma geleni söylerim................................... ( ) ( ) ( ) ( )
8. Başkalarının önünde eleştirilmek beni çok hiddetlendirir......... ( ) ( ) ( ) ( )
9. Engellendiğimde içimden birilerine vurmak gelir..................... ( ) ( ) ( ) ( )
10.Yaptığım iyi bir iş kötü değerlendirildiğinde çılgına dönerim... ( ) ( ) ( ) ( )
ÖFKELENDİĞİMDE VEYA KIZDIĞIMDA...
11.Öfkemi kontrol ederim.............................................................. ( ) ( ) ( ) ( )

12.Kızgınlığımı gösteririm............................................................ ( ) ( ) ( ) ( )
13.Öfkemi içime atarım................................................................. ( ) ( ) ( ) ( )
14.Başkalarına karşı sabırlıyımdır................................................. ( ) ( ) ( ) ( )
15.Somurtur ya da surat asarım..................................................... ( ) ( ) ( ) ( )
16.İnsanlardan uzak dururum......................................................... ( ) ( ) ( ) ( )
17.Başkalarına iğneli sözler söylerim.............................................. ( ) ( ) ( ) ( )
18.Soğukkanlılığımı korurum......................................................... ( ) ( ) ( ) ( )
19.Kapıları çarpmak gibi şeyler yaparım......................................... ( ) ( ) ( ) ( )
20.İçin için köpürürüm ama göstermem.......................................... ( ) ( ) ( ) ( )
21.Davranışlarımı kontrol ederim.................................................... ( ) ( ) ( ) ( )
22.Başkalarıyla tartışırım................................................................ ( ) ( ) ( ) ( )
23.İçimde, kimseye söylemediğim kinler beslerim........................... ( ) ( ) ( ) ( )
24.Beni çileden çıkaran herneyse saldırırım.................................... ( ) ( ) ( ) ( )
25.Öfkem kontrolden çıkmadan kendimi durdurabilirim................. ( ) ( ) ( ) ( )
26.Gizliden gizliye insanları epeyce eleştiririm............................... ( ) ( ) ( ) ( )
27.Belli ettiğimden daha öfkeliyimdir............................................. ( ) ( ) ( ) ( )
28.Çoğu kimseye kıyasla daha çabuk sakinleşirim.......................... ( ) ( ) ( ) ( )
29.Kötü şeyler söylerim.................................................................. ( ) ( ) ( ) ( )
30.Hoşgörülü ve anlayışlı olmaya çalışırım..................................... ( ) ( ) ( ) ( )
31.İçimden, insanların farkettiğinden daha fazla sinirlenirim.......... ( ) ( ) ( ) ( )
32.Sinirlerime hakim olamam......................................................... ( ) ( ) ( ) ( )
33.Beni sinirlendirene, ne hissettiğimi söylerim.............................. ( ) ( ) ( ) ( )
34.Kızgınlık duygularımı kontrol ederim........................................ ( ) ( ) ( ) ( )
- 103 -
8.5. EK-V
- 104 -
8.6. EK-VI
- 105 -
8.7. EK-VII
- 106 -
8.8. EK-VIII
- 107 -
8.9. EK-IX
- 108 -

yokAcikBilim 10006472

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

yokAcikBilim 10006472

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Ahmet ÖZBAY

ERGENLERDE SİBER ZORBALIK, SİBER

MAĞDURİYET, ALEKSİTİMİ VE ÖFKE

İFADE ETME BİÇİMLERİ ARASINDAKİ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Doç. Dr. Osman Tolga ARICAK

YÜKSEK LİSANS PROGRAMI

ERGENLERDE SİBER ZORBALIK, SİBER

MAĞDURİYET, ALEKSİTİMİ VE ÖFKE

İFADE ETME BİÇİMLERİ ARASINDAKİ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Doç. Dr. Osman Tolga ARICAK

Enstitüsü : Sosyal Bilimler

Prof. Dr. Adnan KULAKSIZOĞLU

Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Yüksek

Doç. Dr. Osman Tolga ARICAK

Tez Sınavı Jüri Üyeleri

Prof. Dr. Adnan KULAKSIZOĞLU …………………...……………

Doç. Dr. Osman Tolga ARICAK …………………...……………

Yrd. Doç. Dr. Şenay BULUT PEDÜK …………………...……………

Bu tezin Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tez Yazım Kılavuzunda

Doç. Dr. Mehmet KARAKUYU

Bu çalışma, ergenlerde siber zorbalık, siber mağduriyet, aleksitimi ve öfke ifade

Araştırmanın her aşamasında bana yol gösteren, desteğini esirgemeyen, akademik

Yüksek lisans eğitimim süresince desteğini esirgemeyen değerli dostum Sedat

Tablo 4.1: Öğrencilerin Anne ve Babalarının Eğitim Durumları Dağılımları…………41

Anabilim Dalı : Eğitim Bilimleri

Programı : Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık

Tez Danışmanı : Doç. Dr. Osman Tolga ARICAK

Tez Tarihi : Haziran, 2013

Ergenlerde Siber Zorbalık, Siber Mağduriyet, Aleksitimi ve Öfke

Institute : Institute of Social Sciences

Departmant : Educational Sciences

Program : Guidance and Psychological Counseling

Supervisor : Assoc. Prof. Dr. Osman Tolga ARICAK

Degree Awarded and Date : June, 2013

Relationship Between CyberBullying, CyberVictimization,

Bu bölümde, problem, araştırmanın önemi, araştırmanın amacı, alt problemler,

Bugün, günümüzdeki teknolojik gelişmelere paralel olarak, blog, sosyal ağ

Bilgi ve iletişim teknolojilerindeki bu değişim, medyanın da etkisiyle insanların

Siber zorbalık ilk ortaya çıktığında araştırmacılar öncelikle siber zorbalığın

Dempsey, Sulkowski, Nichols ve Storch (2009) ve Griezel, Craven, Yeung ve

Campbell (2005), siber zorbalık konusunun, İngiltere, ABD, Kanada, Japonya ve

Özellikle akranlardan gelen siber zorbaca davranışlar ergenlerin bireysel, sosyal,

Tokunaga da (2010) siber zorbalığın mağdurlar üzerinde olumsuz psikolojik

Ergenlerin siber zorbalık yapmalarında etkili olan bir diğer faktörün de

Siber zorbalık davranışlarının azaltılması, gençlerin bu kavramı tanımaları, bu

1.2. Tezin Amacı:

Araştırmanın genel amacı; ergenler arasındaki siber zorbalık, siber mağduriyet,

2- Sınıf düzeylerine göre siber zorbalık ve siber mağduriyet puanları arasında

3- Ergenlerin internette kalma sürelerine göre siber zorbalık ve siber mağduriyet

4- Ergenlerin interneti kullanma amaçlarına göre siber zorbalık ve siber mağduriyet

6- Yaş gruplarına göre ergenlerin siber zorbalık ve siber mağduriyet puanları

7- Algılanan okul başarısına göre siber zorbalık ve siber mağduriyet puanları

8- Algılanan sosyoekonomik düzeye göre siber zorbalık ve siber mağduriyet

1.3. Tezin Önemi

Bu konuda yapılan çalışmalara bakıldığında siber zorbalık yapan ve siber

İlgili literatür incelendiğinde bu konuyla ilgili yeterli sayıda araştırma olmadığı

Bu araştırmada, araştırmaya katılan lise öğrencilerinin Siber Zorbalık Ölçeği

İstanbul İli Kağıthane İlçesi’ndeki ortaöğretim okullarından seçilen öğrencilerle

Bu araştırma, kullanılmış olan veri toplama araçları ile sınırlıdır.

Araştırmada ele alınan psikolojik değişkenler, uygulanan ölçüm araçlarının

Bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanarak bir birey ya da gruba, özel ya da tüzel