Òîäîð Áàëêàíñêè

ÏÀÐÒÈÇÀÍÑÊÈßÒ ÒÅÐÎÐ
È ÂÀÐÒÎËÎÌÅÅÂÈÒÅ ÍÎÙÈ
 ÏÀÇÀÐÄÆÈØÊOÒO
ÊÐÀÈÙÅ

1
Ñïîìîùåñòâîâàòåëè çà èçäàâàíåòî íà òîçè òðóä ñà:

Ëàçàð Ïàóíîâ Ëàçàðîâ îò ãð. Ïàçàðäæèê

Ðîòàðè êëóá “Ïàçàðäæèê”
Òîäîð Ïîïîâ îò Ïàçàðäæèê
Ïåòúð Êàçàêîâ îò Ðàâíîãîð
Âàñèë Êîíäîâ îò Êîðòåí, Ìîëäîâà
Àíãåë Öâåòêîâ îò Ðàâíîãîð
Ãåîðãè Ìàí÷îðîâ îò Ïàçàðäæèê
Ëþáîìèð Âóêåâ îò Ñàðàÿ
Ìàðèÿíà Ïàðçóëîâà îò Áóðãàñ
Äèìèòúð Ñóëòàíîâ îò Ïåðíèê

© T. Áàëêàíñêè, àâòîð – 2008

© Ñëàâ÷î Ñëàâ÷åâ, õóäîæíèê – 2008
© ÈÊ “Çíàê’94” – 2008
ISBN 978-954-8709-81-1

2
Òîäîð Áàëêàíñêè

ÏÀÐÒÈÇÀÍÑÊÈßÒ
ÒÅÐÎÐ
È ÂÀÐÒÎËÎÌÅÅÂÈÒÅ
ÍÎÙÈ
 ÏÀÇÀÐÄÆÈØÊOÒO
ÊÐÀÈÙÅ

Âåëèêî Òúðíîâî, 2008

3
 Íèùî ñêðèòî-ïîêðèòî íå îñòàâà!
Áúëãàðñêà ïîñëîâèöà.

“Öàð Òðàÿí íà ïàçàðäæèøêèòå êîìóíèñòè èìà

ìàãàðåøêè óøè! – øåïòÿò òðúñòèêèòå êðàé Òîïîëíèöà,
Ìàðèöà è Ëóäà ßíà”.
Ò. Áàëêàíñêè, ïî äðåâíîãðúöêà êðèëàòà ìèñúë

“Íÿìà íèùî ñêðèòî, êîåòî äà íå ñå îòêðèå

è íèùî òàéíî, êîåòî äà íå ñå óçíàå!
Îò Åâàíãåëèåòî

“Òîâà, êîåòî íå êàçâàìå, íèêîãà íe íè ñúçäàâà

íåïðèÿòíîñòè!”
Êàëâèí Êóëèäæ, aìåðèêàíñêè ïðåçèäåíò (1924 ã.).

4
 È âèäÿõ : è åòî ñèâ êîí è âúðõó íåãî åçäà÷, ÷èåòî
èìå áåøå ñìúðò: è àäúò ñëåäâàøå ïîäèðå ìó; è èì
ñå äàäå âëàñò íàä ÷åòâúðòàòà ÷àñò îò çåìÿòà –
äà óìúðòâÿò ñ ìå÷, ñ ìå÷ è ìîð, è ñúñ çåìíè çâåðîâå.
Îòêðîâåíèå, ãë. 6, ñòèõ 8

Êúì ×èòàòåëèòå íà òîçè òðóä!

“Óáåäåí ñúì, ÷å ìíîãî õîðà íå æåëàÿò âèå äà çíàåòå òîâà,

êîåòî ïðî÷åòîõòå (êîåòî ùå ïðî÷åòåòå – áåë. Ò. Á.) Òî å åäíî
ñòðàøíî îáâèíåíèå ñðåùó òÿõíàòà èäåîëîãèÿ è ñðåùó ñàìèòå òÿõ.
Ìíîãî îò èíêâèçèòîðèòå ñà îùå æèâè, è íå ñàìî ÷å íèêîé íå èì å
ïîòúðñèë ñìåòêà çà òåõíèòå êúðâàâè äåÿíèÿ, à ñå îñìåëÿâàò äà
óáèâàò è ëèêâèäèðàò ìàëêîòî îñòàíàëè èíêâèçèðàíè ñâèäåòåëè,
êîèòî ïî÷òè ïðîñòèõà íà ìú÷èòåëèòå ñè”.
×èòàòåëþ, òîâà íå å íàïèñàíî îò ìåíå. Ïðèñúñòâà êàòî
“Çàêëþ÷èòåëíè äóìè” â êíèãàòà íà Íèêîëà Ì. Íèêîëîâ, “×åòè-
ðèäåñåòòå áåçîòãîâîðíè äíè íà 1995 ã.”. Êíèãàòà, êîÿòî äúðæèø
â ðúöåòå ñè, ñå ñúñòàâÿ ïî ìàòåðèàëè, ñúáðàíè â ðàçëè÷íî âðåìå
è ïîäãîòâåíè çà èçäàâàíå ïðåç 2006 ã. Êàçàíîòî îò ã-í Íèêîëîâ
âàæè è çà ìîåòî âðåìå, è çà òîâà ìîå òâîðåíèå.

5
 *
* *

×èòàòåëþ,
Àâòîðúò íà òîçè òðóä å ïàçàðäæè÷àíèí êàòî, ïðåäïîëàãàì,
ïîâå÷åòî îò âàñ.
Ñúäáàòà ìè íà ó÷åí, ìîæå äà ñå êàæå, å ñâúðçàíà ñ Êðàèùåòî
÷ðåç ïîâå÷å îò 50% îò íàó÷íîòî ìè òâîð÷åñòâî (âæ. ñïðàâêàòà íà
âòîðàòà êîðèöà).
Âå÷å áëèçî 40 ãîäèíè ïîñòîÿííî “ïðåîðàâàì” Ñêðèòîòî â
ïàçàðäæèøêèÿ îáùåñòâåí æèâîò. Òîâà, êîåòî íå å îòðàçåíî â
äîêóìåíòèòå, áèëî ïîðàäè èñòîðè÷åñêèòå ïðåâðàòíîñòè â æèâîòà
íà íàøèÿ íàðîä, áèëî ïîðàäè ïîëèòè÷åñêèòå ïîòàéíîñòè íà
òîòàëèòàðíàòà äúðæàâà, ìîæå äà áúäå âúçñòàíîâåíî îò ó÷åíè ñ
ìîÿòà ïîäãîòîâêà è ïðàêòèêà, ïî ìåòîäèêà, çà êîÿòî ìîæåòå äà
ïðî÷åòåòå ïî äîëó.
Ñàìèÿò àç ñúì èçíåíàäàí îò òîâà, êîåòî îòêðèõ â êíèãàòà
ñè “Ìåòîäè Øàòîðîâ ìåæäó ìàêåäîíèçìà è áúëãàðèçìà” (ÂÒ,
2005).
Îò ïðåäñòàâåíîòî â íàñòîÿùèÿ òðóä ñúì.... ï î ò ð å ñ å í
ê à ò î ÷ î â å ê , êàòî áúëãàðèí, ãðàæäàíèí è ïàçàðäæè÷àíèí.
Îáåêòèâíîñòòà íà òðóäà èçèñêâàøå äà ïðåäñòàâÿ ðàçêàçèòå
íà áëèçêèòå è ñâèäåòåëèòå òàêèâà, êàêâèòî ñà, çà äà ìîãà ïî
òÿõíàòà äîñòîâåðíîñò äà ïðåäñòàâÿ íàó÷íèòå èçâîäè, êîèòî ñà âúâ
âòîðàòà ÷àñò íà èçñëåäâàíåòî.
Òîëêîâà ìíîãî êðúâ å ïðîëÿòà â Êðàèùåòî, ÷å ñè çàäàâàì
âúïðîñà: Òîëêîâà ìíîãî ëè ñìå áúëãàðèòå, çà äà áúäåì óáèâàíè
ñàìî çà òîâà, ÷å íÿêîé îáè÷àë äà ãîâîðè ïîëèòè÷åñêè, ÷å äðóã
çàðÿçàë ëèáå, ÷å òðåòè èìàë õóáàâ áèâîë, êîéòî íå ìîæåë äà
ïðåæàëè, ìàêàð è äà å èçÿäåí îò ïàðòèçàíèòå?!
Èçíåíàäàí ñúì îò áåçïàðäîííèÿ òåðîðèçúì íà ïàðòèçàíèòå,
îò ïëàäíåøêèÿ èì õàéäóòëóê â ñîáñòâåíîñòòà íà ïàçàðäæè÷àíèòå,
îò êúðâàâàòà ñëåääåâåòîñåïòåìâðèéñêà âàêõàíàëèÿ, â êîÿòî íÿêîè
îò òÿõ íå ïîæàëèõà äîðè ðîäèòåëèòå ñè, áðàòÿòà ñè, ñåñòðèòå, äà
íå ãîâîðèì çà ñòîòèöèòå íåâèííè, êîèòî ñ æåñòîêîñò, íåîïèñâàíà
â äðóã òðóä íà áúëãàðñêàòà íàðîäîïñèõîëîãèÿ, çàïðàùàõà â äúë-
áîêè êëàäåíöè, èçãàðÿõà æèâè, ïîëåòè ñ áåíçèí èëè ãàç, èçáèâàõà
ñ êîïà÷è, òîïîðè è ìîòèêè è ïð., è ïð.

6
 Èçíåíàäàí ñúì îò òàêà áåçïàðäîííîòî ïðåìúë÷àâàíå íà
èñòèíàòà è ôàëøèôèöèðàíåòî íà ïàçàðäæèøêàòà èñòîðèÿ îò òåçè,
êîèòî áÿõà ñå îáÿâèëè çà ñúäáà íà áúëãàðèòå è êîíêðåòíî íà
ïàçàðäæè÷àíèòå.
Ùå ìè ñå îòíîâî äà ñå îáúðíà êúì âñåêè åäèí îò ×èòàòåëèòå
ñ ïåðèôðàçà íà êàçàíîòî îò åäèí èçêëþ÷èòåëåí Áúëãàðèí:
– ×èòàòåëþ, ÷åòè, çà äà çíàåø!

*
* *

Ìåòîäèêàòà íà èçñëåäâàíåòî ñå îñíîâàâà íà:

• èíôîðìàöèÿòà îò áëèçêèòå è ðîäíèíèòå, êîèòî ïðèòåæàâàò
íàé-òî÷íà ïðåäñòàâà çà ñòàíàëîòî;
• íà áëèçêè ñúñåäè;
• íà ñâèäåòåëè, ñëó÷àéíè èëè íå;
• íà ó÷àñòíèöè â èçáèâàíåòî íà ïàçàðäæè÷àíèòå, êîèòî ïî
åäíà èëè äðóãà ïðè÷èíà ñà ïðîãîâîðèëè.
Òàêà ñå ñúáèðà èíôîðìàöèÿòà, êîÿòî àðõèâèòå ïî íèêàêúâ
íà÷èí íå ïðèòåæàâàò:
• òàêà ñå ïðåäñòàâÿ ñòàíîâèùåòî íà áëèçêèòå, îò êîåòî äîñåãà
íèêîé íå ñå å èíòåðåñóâàë;
• òàêà ñå îòðàçÿâà îáùåñòâåíîòî ìíåíèå, êîåòî äîñåãà íèêîé
íå çà÷èòàøå;
• òàêà ñå âúçñòàíîâÿâà ñïðàâåäëèâîñòòà íà èçáèòèòå áåç ñúä
áúëãàðè, êîÿòî áè òðÿáâàëî äà ñå óòâúðäè è îò Áúëãàðñêèÿ Ñúä!

*
* *

Ñòåïåí íà íåòî÷íîñò ïðèñúñòâà åäèíñòâåíî â ðàçêàçèòå íà

ñúñåäè, êúäåòî èìà îáúðêâàíå íà èìåíàòà, äîíÿêúäå è íà
ôàêòîëîãèÿòà êàòî èíòåðïðåòàöèÿ.
7
 Íåçàâèñèìî îò òîâà, èíôîðìàöèÿòà â òåçè ðàçêàçè,
ôèëòðèðàíà îò ñúïîñòàâêàòà, å èçêëþ÷èòåëíî âàæíà, ïîðàäè
êîåòî å âúâåäåíà â èçñëåäâàíåòî.

Toäîð Ãåîðãèåâ Áàëêàíñêè

ÏÀÐÒÈÇÀÍÑÊÈßÒ ÒÅÐÎÐ
È ÂÀÐÒÎËÎÌÅÅÂÈÒÅ ÍÎÙÈ
 ÏÀÇÀÐÄÆÈØÊOÒO
ÊÐÀÈÙÅ
Áúëãàðñêà
Ïúðâî èçäàíèå
ISBN 978-954-8709-81-1
Ðåäàêòîð Êèðèë Öàíêîâ
Ôîðìàò 60/84/16
Ïå÷àòíè êîëè 39
Õóäîæíèê Ñëàâ÷î Ñëàâ÷åâ
Èçäàòåë “Çíàê’94” – Âåëèêî Òúðíîâî
znak94@abv.bg
Ïå÷àò Ôàáåð – Âåëèêî Òúðíîâî
Òåë. 062 600 650; faber@abv.bg

8
 ÃËÀÂÀ ÏÚÐÂÀ

ÏÀÐÒÈÇÀÍÑÊÈßÒ
ÒÅÐÎÐ È ÂÀÐÒÎËÎÌÅÅÂÈÒÅ ÍÎÙÈ
 ÑÅËÈÙÀÒÀ ÍÀ ÊÐÀÈÙÅÒÎ

Òåðåííî ñà ïðîó÷åíè ïîâå÷åòî ñåëèùà â Êðàèùåòî ñ æåðòâè

ïî âðåìå íà Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð è íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè.
Ìàëêîòî íåïðîó÷åíè ñåëèùà ñà âêëþ÷åíè ñúñ ñúáðàíàòà
èíôîðìàöèÿ çà òÿõ. Íåñïîìåíàòèòå ñåëèùà îò Êðàèùåòî ñà áåç
æåðòâè â äâàòà ïåðèîäà, êîèòî ñå îïèñâàò â òðóäà.

Àïð£ëöè
Íà äåâåòè ñåïòåìâðè 1944 ã. âëàñòòà â ñåëîòî ñå
ïðåäñòàâëÿâà îò çåìåäåëåöà Â ë à ä è ì è ð È . È ë ÷ å â . Ïðåç
ãëàâàòà ìó çàïî÷âàò ñ ïðîèçâîëèòå ñ åäèíñòâåíèÿ íàáåäåí çà “âðàã
íà íàðîäà” êðîòúê ÷îâå÷åö È â à í À í ã å ë î â à ð î ç -
ä à í î â . Âñúùíîñò “÷îâåêúò çàä çàâåñàòà”, êîéòî ðúêîâîäè
áåçîáðàçèÿòà â ñåëîòî, å Ë þ á å í Ì å ä à ð î â . Òîé è Ê î ÷ î
à î ð î ñ ò à í î â îðãàíèçèðàò ïóáëè÷åí áîé íà ñâàòáàòà íà
É î ð ä à í È ë ÷ å â , ñèí íà íàðîäíèÿ ïðåäñòàâèòåë è áèâø
ìèíèñòúð íà çåìåäåëèåòî Ã å î ð ã è É î ð ä ˆ í î â . Çà òÿõ
èíôîðìàòîðúò ìè Õ ð è ñ ò î ñ ê î À ñ å í î â Ç à ð î â , 81 ã.,
VIII êë., çåìåäåëåö è çèäàð, êàçâà: Òå å... ìàìàòà íà ñåëîòî íè!
Òå ïðîãîíèõà õîðàòà îò íåãî!”

Èâàí Àíãåëîâ Ãðîçäàíîâ

Çåìåäåëåö.
Æåíà: Ã ð î ç ä ˜ í à îò ñ. Êàëàãëàðå (Ëåâñêè).
Äåöà: 1) À í ã å ë , ïî÷èâà â Àïðèëöè;
2) Ã à â ð è ë , îñòàâà â Àïðèëöè, ïîêîéíèê;
3) Ä î á ð è í à , îìúæåíà â Ïàçàðäæèê, ïîêîéíèöà.
9
 Äíåñ â ñåëîòî æèâåå ñàìî íåãîâèÿò âíóê Ñ ò î ÿ í Ã ð î ç -
ä à í î â . Ïî ä. 762 îò 1945 å “èç÷åçíàë” ïðåç ìàðò 1945 ã.
Ðàçêàçâà Ä è ì è ò ú ð Ñ ò î è ì å í î â , 80 ãîäèøåí, ïåíñè-
îíåð, áèâø ìèíüîð: “È â à í Ã ð î ç ä à í î â áåøå îáèêíîâåí
÷îâå÷åö. Ïðîñòè÷úê. äîáðÿê. Áåøå ïðåç 1944 ã. Êàêòî ðàçïóñíàõà
ïàøàòà â Ñóõàòà ëúêà (íà 1 êì þæíî îò ñåëîòî), âñåêè ñè ïàñåøå
ñòîêàòà òàì. Òàì áåøå è áàé Èâàí. Â Äåðåòî ïðîáÿãâàõà
ïàðòèçàíè. Á à é È â à í è á à é È ë è ÿ Ì è ø å â õâàíàõà åäíî
ïàðòèçàí÷å îò Ùúðêîâî. Ìèñëÿ, ÷å ïîñëå íå ãî óòðåïàõà â ïîëèöèÿòà.
Ñëåä Äåâåòè ðàáîòàòà íà á à é È â à í ñòàíà ìíîãî òèõî.
Äîéäîõà ùúðêîâñêè ïàðòèçàíè è íÿêîè íàøè ìåñòíè õîðà è
õâàíàõà È â à í Ã ð î ç ä à í î â . Ïúðâî ãî çàòâîðèõà â Ïàçàðäæèê.
 çàòâîðà. Íî íèùî íå ñå äîêàçà è ãî îñâîáîäèõà. Ïîñëå îáà÷å
íÿêîè îò íàøèòå ãî õâàíàõà è ñå ÷ó, ÷å ñà ãî îòâåëè â ì.
Áîñòàíë³êà (íà 800 ì çàïàäíî îò ñåëîòî). Íÿìàøå íèêàêâà âèíà.
Ãîâîðåøå ñå, ÷å ãî å óáèë íÿêîé îò à î ð î ñ ò à í î â è ò å : È ë è ÿ
èëè Ê î ÷ î – íå ñúì ìíîãî ñèãóðåí, à ìîæå è äâàìàòà äà ñà áèëå.
Íà È ë è ÿ Ì è ø å â çåò ìó áåøå È â à í (Ë þ á å í ?!) Ì å ä à -
ð î â , êîìóíèñò. Òîé îòúðâà äÿäî ñè. Çà á à é È â à í íÿìàøå êîé
äà ñå çàñòúïè è òàêà, êàçâàò, íåâèíåí ñè îòèäå.
Ïîñëå ïðèáðàõà òÿëîòî ìó. Ðîäíèíèòå.”
Ðàçêàçâà Õ ð è ñ ò î ñ ê î
Ç à ð î â : “Ðàáîòàòà ñ È â à í
à ð î ç ä à í î â ñòàíà òàêà.
Ïðåäè Äåâåòè Ñóõàòà ëúêà,
ëèâàäà è ïàñèùå, ãî íàïóñêàõà
íà æúòâà. Îò Ùúðêîâî èçáÿãà-
õà äâå ìîì÷åòà ïàðòèçàí÷åòà.
Ìîì÷åòàòà ïúðâî ñà áèëè èç
÷àëòèöèòå íà Ãåëåìåíîâî.
Èçáÿãàõà êúì íàøàòà ìåðà. Îò
Ãåëåìåíîâî äîéäå åäèí ïîëè-
öàé –Äåë÷åâ1 ìó áåøå èìåòî.
Ãåëåìåíåö. Òîé èçâèêà è æàí-
äàðìåðèÿ. Êàòî ïîäãîíèëè
ìîì÷åòàòà êúì Ñóõàòà ëúêà,
Ñóõàòà ìåðà, òàì, äî Ñóõèÿ
êëàäåíåö, ïðè Áðÿñòà ñå ñëó- Ñ èíôîðìàòîðà îò Àïðèëöè

10
÷èëè  à ñ è ë Ó ç ó í î â , È ë è ÿ Ì è ø å â è È â à í à ð î ç ä à í î â .
Åäíî îò ìîì÷åòàòà áÿãàëî êúì Òèêèíäæ£ äåðå. Òå ãî ñïðåëè è ãî
ïðåäàëè íà ïîëèöàÿ Ä å ë ÷ å â è íà ïîëèöàÿ Æ å ë ÿ ç ê î â . Òîâà
ìîì÷å îæèâÿ. Âó÷êîâ 2 ñå êàçâàøå. Áåøå äîìàêèí â Ñòóäåíòñêèÿ
ãðàä. Òî äîéäå íà Äåâåòè èëè ñëåä òîâà. Õâàíàõà è òðèìàòà. Äðó-
ãèòå äâàìà ãè ñïàñè Ë þ á å í Ì å ä à ð î â , êîéòî âîäåøå ùåðêà
íà È ë è ÿ Ì è ø å â . Áåøå ñâîé è íà Â à ñ è ë Ó ç ó í î â . È íåãî
îòúðâà. Òîé ñå ïîëçâàøå ñ ãîëÿìà ñèëà. Áàùà ìó áåøå óáèò 1923
ã.3 Áàé Èâàí ãî óáèõà íÿêúäå êúì Êàðêúì òåïå. Êîãàòî ïðàâåõà
Êàíàëà4, ìó èçðîâèõà êîñòèòå. Âåäíàãà ñå ðàçáðà, ÷å òàì ñà ãî óáèëè
Í è ê î ë à ( Ê î ÷ î ) Ã î ð î ñ ò à í î â è åäèí À ñ å í Ñ ò à ì à ò î â 5
– áåøå â ñåëîòî íè çåò íà Ì å ä à ð è ò å . Èíà÷å ðîäîì îò Áîøóëÿ.
Íà òèÿ õóáàâöè äúëæèì îáåçëþäÿâàíåòî íà ñåëîòî íè. Îñòàíàõìå
äåñåòèíà êúùè áúëãàðè. Öèãàíèòå íè ïðåâçåõà.

1Ñëåä Äåâåòè ãåëåìåíñêèòå êîìóíèñòè, íà÷åëî ñ Èâ. Ê ð î í ÷ å â , ñêðèõà

òàçè ÷àñò îò áèîãðàôèÿòà íà íåãîâèÿ ñèí Ï å ò ú ð Ä å ë ÷ å â , êîéòî ñ
íåâèæäàíè æåñòîêîñòè, ñàì ïðîñò ÷îâåê, îñúùåñòâè òàêà íàðå÷åíàòà
“êîëåêòèâèçàöèÿ” â ÷åòèðèòå ñåëà: Ñàðàÿ, Ãåëåìåíîâî, Àïðèëöè è Ñáîð.
2 Ñ ï à ñ Í è ê î ë î â Â ² ÷ ê î â , ïîëèòçàòâîðíèê. Ïðåç 1978 äî 1986
ã., êîãàòî æèâååõ â Ñòóäåíòñêèÿ ãðàä, áåøå óïðàâèòåë íà àñïèðàíòñêèÿ
Äåñåòè áëîê.
3Ê ð ú ñ ò ü î È â à í î â Ì å ä à ð î â .
4Êàíàëúò Òîïîëíèöà – Ïîòîêà.
5À ñ å í Ã å î ð ã è å â Ñ ò à ì à ò î â , ïàðòèçàíèí îò “Ï. Âîëîâ”. Ñëåä
ðàçãðîìà ïðè Ìèëåâè ñêàëè (4.IÕ.1944 ã.) áÿãà â çåìëèùåòî íà Çëîêó÷åíå,
êúäåòî ïðåñòîÿâà äåñåòèíà äíè. Ïðè îïèò äà îòêðàäíå òîðáà ñ õëÿá îò
êîëà íà ñåëÿíè, êîèòî áåðàò öàðåâèöà, å çàëîâåí. Êàòî ðàçáèðàò ñ êàêúâ
“ãåðîé” ñè èìàò ðàáîòà, ìó êàçâàò ñúñ ñúæàëåíèå: “Âàøèòå îòïðåäè ñåäìè-
öà âçåõà âëàñòòà â Ïàçàðäæèê”. Àïðèë÷àíè ñâúðçâàò çâåðñòâîòî ìó ñ
áîëåñòòà íà ñèíà ìó Ñòðàõèë, êîÿòî ãî “íàïàäà” îùå â ó÷åíè÷åñêèòå ãîäèíè.
À í ã å ë × à ë ú ê î â (ñ. 232 è ñë.) ðàçêàçâà èñòîðèÿòà ïî äðóã íà÷èí,
ñðâ.: “Ìîì÷åòàòà îò Ùúðêîâî... ñå óêðèâàëè â êîíîïà íà îêîëî êèëîìåòúð
îò ñåëîòî. Íÿêàêúâ ïîëñêè îò ñúñåäíîòî ñåëî ãè çàáåëÿçàë è ñúîáùèë.
Ïîëèöèÿòà áúðçî ãè îáêðúæèëà. Íà èñêàíåòî äà ñå ïðåäàäàò äðóãà-
ðèòå îòãîâîðèëè ñúñ ñòðåëáà è ïîëèöàèòå ãè çàñèïàëè ñ ïóøå÷åí è
àâòîìàòè÷åí îãúí. Ïðåäàëè ñå. Íàòîâàðèëè ãè îâúðçàíè â êàìèîíåòêà”.
Ðàçáèðà ñå, ÷å ùúðêîâöèòå ñà áèëè Á ë à ã î Õ ð è ñ ò î â , Ñ ï à ñ Í è -
ê î ë î â , Â ó ÷ ê î â , Ê î ö å Ã å í å â è äð.”
Ãåðîèêàòà, ïðåäñòàâåíà îò À. ×àëúêîâ çà “ñðàæåíèå”, ñå îêàçà
ìèñòèôèêàöèÿ.
11
 Áàíÿ
Ñåëîòî å îâëàäÿíî íà 8 ñåïòåìâðè 1944 ã. îò äðóæèíà “Ðàéíà
Êíÿãèíÿ”.
Ìåñòíèòå ïàðòèçàíè çàïî÷âàò ðàçïðàâàòà ñ ëþäå, ñ êîèòî
ñà èìàëè áèòîâè, íå ïîëèòè÷åñêè ñâàäè. Ïðåäè òîâà â Áîðèìå÷êîâî
áàíñêèòå ïàðòèçàíè “ëèêâèäèðàò” ñâîÿ ñúñåëÿíèí Ì è í ê î
Ñ ó ð ë å ê î â (âæ.) è îñòàâÿò ñèðàöè òðèòå ìó ìîìè÷åòà.
Ïîñëå, ïî÷òè ñëåä ìåñåö, “ðåâîëþöèîííàòà èì ìúñò” ñå
ñòîâàðâà âúðõó íàé-èçâåñòíèÿ òåõåí ñúñåëÿíè – Ñ ò å ô à í
Õ à ì á à ð ñ ê è , ìàêåäîíñêè êîìèòà.

Ñòåôàí Òîäîðîâ Õàìáàðñêè

Íàé-ïî÷èòàíèÿò æèòåë íà ñ.
Áàíÿ äî Äåâåòè. Ïðîèçõîæäà îò ñå-
ìåéñòâî íà ïðåñåëíèöè îò Ìåõîìèÿ.
Ðîòåí ôåëäôåáåë â Áúëãàðñêàòà
àðìèÿ. Êîìèòà ïîä èìåòî Ñ ò å ô à í
Ê à ë ô à ò à â ÷åòàòà íà Òàíüî âîé-
âîäà îò Àñåíîâãðàä. Ãëàâåí ãîðñêè
íàäçèðàòåë â Ïàíàãþðñêî. Áèâø
ê ì å ò íà Áàíÿ. Äåâåòè ãî çàâàðâà
êàòî òúðãîâñêè àãåíò íà Çàõàðíàòà
ôàáðèêà â Ïëîâäèâ ïî èçêóïóâàíå íà
öâåêëîòî â Ïàíàãþðñêà îêîëèÿ.
Âëàäååë 4 åçèêà.
Ïî ïðîôåñèÿ äúðâîäåëåö.
Èçêëþ÷èòåëíî èíòåëèãåíòåí ÷îâåê.
 áèáëèîòåêàòà èìà êíèãè îñâåí íà
Ñòåôàí Õàìáàðñêè Áîòåâ, Âàçîâ, Çàõàðè Ñòîÿíîâ îùå
íà Òîëñòîé, Äîñòîåâñêè, Ëóèñ Ìîð-
ãàí è äð.
Äîìúò, êîéòî å íàïðàâèë è îáçàâåë ñúñ ñâîè ðúöå, îùå ñòîè
â ãîðíèÿ êðàé íà Áàíÿ. Âúòðå, ïîä èçêóñíî íàðåäåíèòå äúðâåíè
òàâàíè, ñå ïàçè êîïèå îò êàðòèíàòà “×åòàòà íà Áîòåâ ñëèçà ïðè
Êîçëîäóé”, ïîñòàâåíà â îãðîìíà äúðâåíà ðàìêà, èçðàáîòåíà îò
ñàìèÿ íåãî.
12
 Æåíà: Ì à ð è ÿ îò Ì ó ò å â è .
Äåöà: 1) À í à , çàäîìåíà ó Í î æ ä å ë î â è ;
2) Ö â ÿ ò à , îìúæåíà ó Ø à í ã î â è ;
3) À í ã å ë , çàâúðøâà ñòðîèòåëíî èíæåíåðñòâî, æè-
âåå â Ñîôèÿ. Óñïÿâà, çàùîòî å ìèíàâàë çà “ÿòàê íà ïàðòèçàíèòå”.
Çàëîâåí â ñåëîòî ïðåç îêòîìâðè, êîãàòî ñåìåéñòâîòî ìó ìèå
öâåêëî íà ðåêàòà. Óáèò â زòà êîðèÿ , íà 3 êì þãîçàïàäíî îò
Ïàíàãþðèùå.
Ðàçêàçâà Ã å î ð ã è Ï å ò ð î â Í î æ ä å ë î â , 74 ã., ñðåäíî
îáðàçîâàíèå, íåãîâ âíóê (ñèí íà åäíàòà îò äúùåðèòå):
“Çà ïúðâè ïúò âèäÿõ è ñå çà÷åòîõ â êíèãà íà Ò î ë ñ ò î é ó
äÿäî. Òàì âèíàãè ìå ïîðàçÿâàøå êàðòèíàòà â îãðîìíà ðàìêà, íà
êîÿòî Áîòåâ è ÷åòàòà ìó ñëèçàò íà áúëãàðñêèÿ áðÿã. Òîé áåøå
þíà÷åí êðàñàâåö, ñúñ ñòîéêà íà êîìèòà è ñ äàð ñëîâî íà îðàòîð.
Ïðåç 1923 ã. å áèë êîìåíäàíò íà Ïàíàãþðèùå ïðè êìåòà Ö â ÿ ò ê î
Ñ è ì î í î â . Ïî âðåìå íà âîéíèòå å áèë ðîòåí ôåëäôåáåë. Ñëåä
1923 ã. å ðàáîòèë â íåãîâî êàôå íà “Ïîï Ãðóéî”. ßâíî å áèë íåïîä-
õîäÿùà ôèãóðà çà ïàðòèçàíèòå. Òîé áåøå ìíîãî ãðàìîòåí ÷îâåê.
Äóõîâíî èçäèãíàò. À òå – íåóêè õîðà! Íà Äåâåòè áåøå àêöèîíåð
íà Çàõàðíèòå ôàáðèêè â Ïëîâäèâ. Èçêóïóâàøå öâåêëîòî â
îêîëèÿòà. Çíà÷è áèëî å ïðåç îêòîìâðè, êîãàòî ñå âàäè öâåêëîòî.
Íèå òî÷íî ÷èñòåõìå öâåêëîòî â ðåêàòà. Èìàøå è ñúñåäè ñ òåõíè
êàðóöè. Äÿäî äîéäå ñ àñòðàãàíåíèÿ ñè êàëïàê, íàïåðåí. Îãëåäà
ïðîäóêöèÿòà. Êàçà, ÷å íÿìà çíà÷åíèå ãîëåìèíàòà íà öâåêëîòî.
Âàæíîòî å äà íÿìà êàë ïî íåãî. Òî÷íî â òîçè ìîìåíò íà ðåêàòà
äîéäîõà Ê î ñ ò à ß í ê î â Â ð à í ÷ å â , ïàðòèçàíèí, Ï å í ÷ î
Ä å ë ÷ å â À ð á à ë è å â , ïîëèòçàòâîðíèê, ñòàíà ìèëèöèîíåð, è
à å î ð ã è Ï å ò ð î â À ð á à ë è å â , ïîñëå ñòàíà àðõèòåêò. Òîãàâà
áåøå ñòóäåíò. Àðåñòóâàõà ãî. Íå ìó äàäîõà äà ñè äîéäå äî êúùè.
Çàâåäîõà ãî â ñúâåòà. Îòòàì ãî äèãíàõà è ãî îòêàðàõà â
Îêîëèéñêîòî, Ïàíàãþðèùå. Òàì ñ íåãî áÿõà àðåñòóâàíè
ïàíàãþðöèòå ï î ï Ë ó ê à , Ò î ä î ð Þ ð ó ê î â è îùå åäèí,
íåãîâîòî èìå ñúì çàáðàâèë. Êàðàíè ñà íÿêîëêî ïúòè äî Ïëîâäèâ
è ñà âðúùàíè. Òîâà å áèëî ïî èñêàíå íà åäèí áàíåíåö – Í è ê î ë à
Ä å ë ÷ å â Ï î ï î â , æèâååøå â Àñåíîâãðàä. Ñëåä êàòî ãè
âúðíàõà ïîñëåäíèÿ ïúò â Ïàíàãþðèùå, èç÷åçíàõà è ÷åòèðèìàòà
èçâåäíúæ. Íèùî íå íàó÷èõìå. Áàáà 1952 ã. õîäè ïî âñè÷êè
èíñòàíöèè. Äà íàó÷è íåùî. Íèùî! Äàäîõà £ ñàìî åäèí ñìúðòåí
àêò, íà êîéòî ïèøåøå “áåçñëåäíî èç÷åçíàë”.
13
 Ïîñëå íàó÷èõìå îòòóê-îòòàì, ÷å ñà ãè èçáèëè åäíà íîù â
Øóòà êîðèÿ, íà çàâîÿ, äî ãðàäèíàòà. Íàêàðàëè ãè ïúðâî ñàìè äà
ñè èçêîïàÿò ãðîáà. Ñúáëåêëè ñà ãè ãîëè è ñà ãè èçáèëè, íå çíàì
êàê.
Äÿäî èìàøå äæîáåí ÷àñîâíèê ñ êàïàöè. Ïîñëå íè êàçàõà, ÷å
å âçåò îò åäíà ïîëèòçàòâîðíè÷êà îò Å æ î â è â Ïàíàãþðèùå,
êîÿòî å ïðèñúñòâàëà íà åêçåêóöèÿòà. Øóáàòà íà äÿäî ÿ âèäÿõìå äà
ÿ íîñè È â à í Ø ó ò ë å ê î â îò Ïàíàãþðèùå. Òîé ìèíàâàøå çà
ÿòàê, ïîñëå áåøå äîìàêèí â ÒÊÇÑ “20-òè àïðèë”, Ïàíàãþðèùå.
Äÿäî å ñúäáà â ìîÿ æèâîò. Íàâñÿêúäå ìå ñëåäâàøå õàðàê-
òåðèñòèêàòà, ÷å ñúì íåãîâ âíóê. Êàêâî äà òè ðàçïðàâÿì çà îíîâà
âðåìå!”

Äîáðè Ïåòðîâ Ñóðëåêîâ

Ïàðòèçàíèí. Óáèò íà Îáîðèùå îò ñâîèòå. Îáâèíåí, ÷å å
“ïðåäàòåë”. Óæ òðÿáâàëî äà èçòðîâè îòðÿäà íà Ì î ì å ê î â , ïî
ðàçêàçà íà Ã å î ð ã è Í î æ ä å ë î â .
Èìåòî ìó íå ïðèñúñòâóâà â Èñòîðèÿ... (âæ.).
Òÿëîòî ìó íå å ïðèáðàíî â ñåëîòî.
Æåíà: Ñ ò à í à îò À ø ë à ì î â è .
Äåöà: 1) Ï å ò ú ð , àãðîíîì â Ïëîâäèâ;
2) Å ë å í à , ëåêàðêà â Ïëîâäèâ

14
 Áàòàê
Êàòî ãðàä â Êðàèùåòî Áàòàê îñòàíà èçâúí ãðàíèöèòå íà
òîâà èçñëåäâàíå. Ìàëêîòî, êîåòî å ñúáðàíî, ïðåäñòàâÿì ïî-äîëó.
 ëèòåðàòóðàòà èìà îòêúñëå÷íè ñúîáùåíèÿ çà íÿêàêâà
“ñúïðîòèâà” â ñåëèùåòî íà Äåâåòè (Êåñòåíîâà, ñ. 114).
Îñòàíàõà íåïðîó÷åíè èñòîðèèòå íà Í è ê î ë à à . Ì à í -
ä ð à æ è é ñ ê è , áåçñëåäíî èç÷åçíàë ïðåç ñåïòåìâðè 1944 ã. (ä. 844/
1945) è íà À ë å ê ñ à í ä ú ð Â à ñ è ë å â Ä å ð ì å í ä æ è å â ,
ñúùî “áåçñëåäíî èç÷åçíàë” ïðåç ñúùèÿ ìåñåö (ä. 104/ 1948). Òóê
ñå ïðè÷èñëÿâàò êúì æåðòâèòå íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè. Íå ñà
óòî÷íåíè è ñúäáèòå íà À í ã å ë Ï å ò ð î â Ê à â à ë ê î â è
Á î ð è ñ Ä å ë å â , çà êîèòî èìà ñúìíåíèÿ, ÷å ñà èçáèòè, ïðåäè äà
áúäå ïðî÷åòåíà ñìúðòíàòà èì ïðèñúäà, êàêòî è íà Í è ê î ë à
 ë à ñ å â , êîéòî ñå âîäè çà “ïî÷èíàë” ïðåäè ïðîöåñà.
 èçñëåäâàíåòî êúì Áàòàê ñà âêëþ÷åíè ëèöà, èçáèòè â
ðàéîíà. Íå îòêðèõ íèùî çà ñúäáàòà íà òúðãîâåöà íà äúðâåí
ìàòåðèàë Ñ ò î è ë î â , êîãîòî ïàðòèçàíèòå ñà èçíóäâàëè çà ïàðè.
Íàáåäåí å ñúùî, ÷å å ïðåäàë ãîðñêèÿ Ä è ì è ò ú ð Õ à ä æ è å â
(Ã. Ñåðêåäæèåâ, ñ. 103).
Áîðèñ Åí÷åâ – Âîëèí
Ðîäîì îò Âëàäèíÿ, Ëîâåøêî. Èíòåðíèðàí â ÃÑ “Òîïëè
èçâîð” â Áàòàøêèÿ áàëêàí. Ïðè àêöèÿ íà ïàðòèçàíèòå â Ñòîïàí-
ñòâîòî ñå ïðèñúåäèíÿâà êúì àíòîíèâàíîâöè. Åêçåêóòèðàí å ïî
çàïîâåä íà Äåä. Îáâèíåíèåòî áèëî, ÷å å èçÿë ÷àñò îò íåïðèêîñíî-
âåíàòà ñè ëè÷íà äàæáà õðàíà, ñïîðåä äðóãè – ÷å å îòêðàäíàë õëÿá
îò äðóãàðÿ ñè.
Ìàêàð è ñ äîêàçàíà íåâèííîñò, Á. Åí÷åâ íå ïðèñúñòâà â
ñïèñúêà íà ïàðòèçàíèòå îò Êðàèùåòî (âæ. Èñòîðèÿ..., ñ. 790).
Çà ñèòóàöèÿòà, â êîÿòî Âîëèí ñå ïðèñúåäèíÿâà êúì àíòîí-
èâàíîâöè, âæ. Î â à ä è ÿ (ñ. 366).
Ðàçêàçâà ïàðòèçàíèíúò Æ å ë þ Ä è ì è ò ð î â – Ë þ á å í
(ïî Îâàäèÿ, ñ. 238): “Ïîâèêàëè Âîëèí äà äàâà îáÿñíåíèÿ (çà
ëè÷íàòà ìó äàæáà) Òîé áåøå äîøúë ïðè íàñ ñëåä àêöèÿòà íà “Òîï-
ëè èçâîð”, áåøå êàçàë òîãàâà, ÷å å èíòåðíèðàí, íî íèêîé íå ãî
ïîçíàâàøå è âúðõó íåãî òåãíåøå ïîäîçðåíèåòî, ÷å å ÷óæä ÷îâåê.

15
 (Îâàäèÿ, ñ. 7): Íî ñëåä Äåâåòè ïðîâåðêàòà ïîêàçà, ÷å ñàìèÿò
Âîëèí å áèë îðãàíèçèðàí ðåìñèñò, ÷å ïðîèçõîæäà îò êîìóíèñ-
òè÷åñêî ñåìåéñòâî?
– Äà, íî òîãàâà íèêîé íå çíàåøå. À êàê ìîæåøå Âîëèí äà
ãî äîêàæå. Íà ðàçïèòà òîé âúçðàçÿâàë íÿêîëêî ïúòè íà Äåä. Êàê
äà íå âúçðàçÿâà, êàòî ìó èñêàò ñìúðòíà ïðèñúäà”.
Ðàçêàçâà Ä è ì è ò ú ð Ï î ï î â – Ç ä ð à â ê î (ïî Î â à -
ä è ÿ , ñ. 265): “Íåãî ãî îáâèíèõà, ÷å å îòêðàäíàë õëÿá îò äðóãàðÿ
ñè. Ñòðîèõà íè, îáÿñíèõà ïðåä âñè÷êè, îáÿâèõà ãî çà âðàã è ñëåä
òîâà ãî ëèêâèäèðàõà. Çà åäíî ïàð÷å õëÿá ... ìîæå ëè äà óáèåø
÷îâåê, äà ãî îáÿâèø çà âðàã”.

Àòàíàñ Äèìèòðîâ Êúíåâ – Äîí÷î

Ðîäåí ïðåç 1911 ã. Îáåçãëàâåí îò ñâîèòå â Êàòðàíäæè äåðå
íà 26. II. 1944 ã. Ïàðòèçàíèí îò ôåâðóàðè 1943 ã. Ó÷àñòâà â ïîä-
ïàëâàíåòî íà “Êüîøêà”.
 ëèòåðàòóðàòà íà òîòàëèòàðíàòà äúðæàâà èìà åäíî
ìèñòèôèöèðàíî ïî ñúùèíàòà ñè èçðå÷åíèå (âæ. Íåçàáðàâèìè, ñ.
364): “Â çàâúðçàëîòî ñå ñðàæåíèå â ì. Êàòðàíäæè äåðå À ò à í à ñ
Ê ú í å â ïàäà ïîêîñåí îò âðàæè êóðøóì”.

Òîäîð Ìåðäæaíîâ
Îáùèíñêè ñòðàæàð â Áàòàê. Óáèò íà 2. IX. 1941 ã. ïðè
îáñòîÿòåëñòâà, ïîñî÷åíè oò Ï å ò ú ð Ä å ÷ å â (âæ. â Ðàâíîãîð).
Ñòàíêî
Ïàðòèçàíñêî èìå íà åäèí Ê ë è í ÷ å â îò Áàòàê, äåçåðòèðàë
íà 29 äåêåìâðè 1943 ã. îò îòðÿä “Àíòîí Èâàíîâ”. Áÿãà çàåäíî ñ
Ò ü î ô ê à ò à (âæ.). Çàëîâåí ïî ïðåäàòåëñòâî íà áðàò ìó Ä è -
ì è ò ú ð Ê ë è í ÷ å â â åäíà áàòàøêà êúùà. Âúðíàò â ëàãåð
“Òåõåðàí”, êúäåòî ïî ìîëáà íà áðàò ìó ïðåäàòåëÿò å ïîâèëâàí.
Çà ïðåäàòåëÿ íà ñîáñòâåíèÿ ñè áðàò Àò. Ñ å ì å ð ä æ è å â (ñ. 41)
å èçïèñàë ãëóïàâîòî: “áåçñòðàøåí ÿòàê íà îòðÿäà, îêàçàë ãîëÿìà
ïîìîù ïðè îòêðèâàíåòî ìó”.
Ðàçêàçâà ïàðòèçàíèíúò Ì è õ à è ë Ì è ø å â (ïî
Î â à ä è ÿ , ñ. 416): “Ñòàíêî áåøå îñúäåí íà ñìúðò. Íî ñìúðòíàòà
ïðèñúäà áå ñàìî îòëîæåíà çà íåîïðåäåëåíî âðåìå. (Òîé íå çíàåøå
16
òîâà). Áåøå îñòàâåí áåç îðúæèå ïîä íàáëþäåíèå. Çà åäíà íîù
ñëåä ñìúðòòà íà Òüîôêàòà ìó ïîáåëÿ öÿëàòà êîñà. Òîé çàãèíà
íÿêúäå êúì Âú÷à, îêîëî Íåé÷îâ ÷èôëèê, êîéòî ñåãà å ïîä ÿçîâèðà.
Ðàçêàçâà Æ å ë þ Ä è ì è ò ð î â – Ë þ á å í (ïî
Î â à ä è ÿ , ñ. 236): “Íà÷àëíèê-ùàáúò Ñïàðòàê îáÿâè ïðèñúäèòå:
çà Ñòàíêî êàçà, ÷å ãî îñòàâÿò ñàìî çàðàäè áðàò ìó, êîéòî å ìíîãî
äîáúð íàø ÿòàê. Òîçè áðàò áåøå äîøúë íà “Ñíÿã áèâàê” ñ äâàìàòà
áåãúëöè, íî íà “Òåõåðàí” íå äîéäå.
Âåäíàãà ñëåä ïðîèçíàñÿíå íà ïðèñúäàòà Òüîôêàòà áå
îòâåäåí íàñòðàíè îò Ð ó ì å í (Ï å ò ú ð Â å ë å â – áåë. Ò.Á.) è îùå
åäèí äðóãàð (íå ïîìíÿ êîé áåøå) è ñëåä ìàëêî ñå âúðíàõà è
äîêëàäâàõà, ÷å ïðèñúäàòà å èçïúëíåíà. Ñòàíêî ïðåìåñòèõà â äðóãà
÷åòà. Ïðè Ðàçãðîìà òîé çàãèíà, êàêòî è áðàò ìó, ÿòàêúò....”

Áàòêóí
Çàëè÷åíî ñåëî â çàïàäíèòå ïîëè íà Ðîäîïèòå. Äíåñ ïðèñúå-
äèíåíî êúì Ïàòàëåíèöà. Â çåìëèùåòî ìó å ñòàðèííèÿò ìàíàñòèð
“Ñâåòè Ïåòúð è Ïàâåë”, êîéòî íà 29. I.1944 ã. å íàïàäíàò îò ïàð-
òèçàíèòå, “ïðåäâîæäàíè îò êîìàíäèðà íà Çîíàòà Ì. Ø à ò î ð î â .
Òàçè ïàðòèçàíñêà àêöèÿ, ïîçíàòà êàòî “Ìàíàñòèðñêàòà àêöèÿ”,
å çàáóëåíà â äúëáîêà òàéíà. Åäèíñòâåíîòî îïðåäåëåíèå çà íåÿ â
êîìóíèñòè÷åñêàòà ëèòåðàòóðà å, ÷å å áèëà “ñíàáäèòåëíà”.
 ðåçóëòàò íà ïðîó÷âàíåòî, êîåòî íàïðàâèõ, Ìàíàñòèðñêàòà
àêöèÿ å ïðîâåäåíà îò Ì. Øàòîðîâ â èçïúëíåíèå íà çàïîâåä, äîøëà
îò Ìîñêâà. Òðÿáâàëî å äà áúäå ïðåìàõíàò áúëãàðñêè ñâèäåòåë
ñúñ ñâåòîâíà èçâåñòíîñò – ì è ò ð î ï î ë è ò Ê è ð è ë Ï ë î â -
ä è â ñ ê è , ïîñëå è Ï à ò ð è à ð õ Á ú ë ã à ð ñ ê è , êîéòî ïîòâúð-
äèë çâåðñòâàòà íà áîëøåâèêèòå ïðè èçáèâàíåòî íà ïîëñêèòå
îôèöåðè â Êàòèíñêàòà ãîðà.
 òîâà âðåìå ìèòðîïîëèò Êèðèë å áÿãàë îò áîìáàðäèðîâ-
êèòå íàä Ïëîâäèâ â Áàòêóíñêèÿ ìàíàñòèð.  äåíÿ îáà÷å, êîãàòî å
ïðîâåäåíà Ìàíàñòèðñêàòà àêöèÿ, òîé å ïúòóâàë ïî ñïåøíè äåëà â
Ïëîâäèâ. À ìîæå è äà å áèë ïðåäóïðåäåí îò ñàìèÿ Ì. Øàòîðîâ (?!).
Ïðè òàçè àêöèÿ çà óáèéñòâîòî íà ñâèäåòåëÿ ñå èçáèâàò ïîìåæäó ñè
ïîðàäè íåâíèìàíèå äâàìà ïàðòèçàíè (ïîâå÷å ïðè Ò . Á à ë ê à í ñ ê è ,
Ì. Øàòîðîâ ..., ñ. 85 è ñë., à çà Ïàòðèàðõ Êèðèë Áúëãàðñêè âæ. Ò.
Áàëêàíñêè è Ä. Àíäðåé, Ãîëåìèòå âëàñè ñðåä áúëãàðèòå, ÂÒ, 1996).
17
 Áåëîâî
Êàòî ãðàä, ñúñòàâåí îò íÿêîãàøíèòå ñåëà Ãàðà Áåëîâî,
Ãîëÿìî Áåëîâî, Ìàëêî Áåëîâî, Ìàíåíêüîâî, îñòàíà èçâúí îáñåãà
íà òîâà èçñëåäâàíå.
Çà ïðåäñòàâÿíåòî íà çâåðñòâàòà â òîâà ñåëèùå ïî âðåìå íà
Âàðòîëîìååâèòå íîùè èçêëþ÷èòåëíà çàñëóãà èìà Ï à â å ë  à ñ è -
ë å â Ò à ð à ë î â îò Ñåñòðèìî (âæ.) è äîíÿêúäå È â à í Õ ð è ñ -
ò î â Ì è õ à é ë î â , êîéòî çàâåæäà ìèëèöèîíåðñêèÿ ó÷àñòúê1.
Èçñëåäâàíåòî îòêðè ñàìî äâàìà “áåçñëåäíî èç÷åçíàëè” íà
30.²Õ. 1944 ã. áåëîâöè, èìåííî Ã å î ð ã è Ï å ò ð î â Ã å î ð ã è å â
(ä. 5881/ 1949 ã.) è à å î ð ã è É î ð ä à í î â Ò ð à é ê î â , èç÷åçíàë
íà 1. X.1944 ã., ÷èèòî èñòîðèè îñòàíàõà íåïðîó÷åíè.
È â à í Â à ñ è ë å â Ï î ï î â å âåðîÿòíî ïîñìúðòíî ñúäåí
íà ñìúðò è êîíôèñêàöèÿ?!
Ðàçêàçâà Å ë å í à Ï î ï î â à îò Ñåñòðèìî (âæ.): “Íà äåâå-
òè áÿõ â Áåëîâî, Ðàáîòèõ â Ãîðñêîòî. Êàòî ñëÿçîõà ïàðòèçàíèòå,
íàñòàíà ãîëÿìà ñóìàòîõà. Àðåñòóâàõà ìíîãî íàðîä, ìåæäó òÿõ è
÷è÷î ìè. Ðàçòè÷àõìå ñå. Ïî åäíà ùàñòëèâà ñëó÷àéíîñò ñðåùíàõ
Ï à â å ë Ò à ð ë î â 1 îò ìîåòî ñåëî. Ïîëèòçàòâîðíèê. Âúçïèòàí
è êóëòóðåí ìúæ. Áÿõìå ñúáðàëè ïîäïèñè äà ãî ñïàñèì îò ñìúðòíà
ïðèñúäà. òîé ìè êàçà: “Íÿìà äà äàì êîñúì äà ïàäíå îò ãëàâèòå èì.
Íÿìà äà ñå ïðèòåñíÿâàø. Íàðî÷íî çàòâîðèõìå òåçè õîðà â äâè
ñòàè, çà äà ïðåäîòâðàòèì óáèéñòâàòà íà áèòîâà îñíîâà, äà ãè îòúð-
âåì îò ñàìîðàçïðàâà. Ìèñëÿ, ÷å íà òîçè ÷îâåê ñå äúëæè ñïàñåíèåòî
íà àðåñòóâàíèòå â Áåëîâî, êîèòî áÿõà îò âñè÷êè ñúñåäíè ñåëà”.

Àãåíò, íåèçâåñòåí ïî èìå

Óáèò å íà 16. IÕ. 1943 ã. âúâ ôàáðèêà “Ñàìïà”, Ãàðà Áåëîâî,
îò ðàáîòíèêà È â à í È â à í î â Ï è ï î í ê î â , ïîñëå ïàðòèçà-
íèíúò Ò å ð å í ò è ÿ . Çà òàçè æåðòâà íà òåðîðà ñèãóðíî èìà äî-
êóìåíòè â àðõèâèòå2, êîèòî îáà÷å ïî ìåòîäèêàòà íà ðàáîòàòà ìè
îñòàíàõà âñòðàíè îò ìîèòå èçäèðâàíèÿ.
1Âñúùíîñò øåô íà ìèëèöèîíåðñêèÿ ó÷àñòúê òóê å äðóã ïîëèòçàòâîðíèê
ñúñ ñúùîòî èìå – Èâàí Õðèñòîâ Ìèõàéëîâ.
2âæ. è â ÎÄÀ Ïàçàðäæèê, ô. 15-ê, îï.1, à.å. 46, ë. 11.

18
 Áëàòíèöà
 òîâà ñãóøåíî â åäèí äîë ñðåäíîãîðñêî ñåëî ñà ñêðèòè
òàéíèòå íà íÿêîëêî åêçåêóöèè è çâåðñòâà, èçâúðøåíè îò ìåñòíèòå
õîðà áåç ñúä è ïðèñúäà. Íàïðàâåí å îïèò äà ñå ëåãàëèçèðà ñàìî
åäíî óáèéñòâà ïîä ñúäåáíàòà ìèñòèôèêàöèÿ “áåçñëåäíî èç÷åçíàë”
(âæ. Ñ ò î ÿ í Ñ ò à í ÷ å â ) ïî äåëî 1220 îò 1948 ã., êúäåòî å ïîñî-
÷åíî, ÷å èç÷åçâàíåòî å ïðåç ì. îêòîìâðè 1944 ã.

Áîéî Ïåòêîâ
Îêîëî 70 ãîäèøåí, çåìåäåëåö. Îáèêíîâåí ÷îâåê.
Æåíà: Í î í à îò Êðàñíîâî.
Äåöà: 1) Ç à ï ð ÿ í à îò ïúðâèÿ ìó áðàê;
2) (?) îìúæåíà â Ãîëÿìî Êîíàðå.
Ðàçêàçâà äÿäî Ò î ä î ð Ò è ë î â : “Ïðåç 1923 ã. áèë â ãðó-
ïàòà íà À í ã å ë è Ï à í ä î , òåçè, äåòî íàñèëâàëè äåöàòà íà Ñ ò î -
ÿ í Ñ ò à í ÷ î â . Èçëúãàõìå ãî, ÷å êîìóíèçìúò å äîøúë è íÿìà
âðúùàíå. Òîé òðúãâà ñ òÿõ. Êîãàòî ñëåä 2–3 äíè ñå îáðúùà ïîëî-
æåíèåòî, íàä ñåëî äîøëà âîéñêà. Íàñî÷èëè îðúäèÿòà êúì Áëàò-
íèöà. Íî íå ñòðåëÿëè. Äîøúë ñàìî åäèí îôèöåð ïåø â ñåëîòî.
Íàøèòå âäèãíàëè áÿë ôëàã, ÷å ñå ïðåäàâàò. Íîñèë ãî Ê î ë ü î
Ñ ò î ÿ í î â Ö î ê î â , êîéòî ïîñëå ñòàâà êìåò íà ìÿñòîòî íà ïðî-
ãîíåíèÿ îò êîìóíèñòèòå È â à í Á ð à ä î â . Òîãàâà Á î é î Ï å ò -
ê î â îòèâà ïðåä îáùèíàòà è óäðÿ À í ã å ë Ï î ë è ç à í î â , åäèí
îò íàñèëíèöèòå, êîèòî áèëè ñ À í ã å ë Ã à ð î â è Ï à í ä ü î , è
ìó êàçâà: “Çàùî íè èçëúãàõòå, òà äà ñòðàäàìå òîëêîâà ìíîãî
íàðîä?” Íà ñàìèÿ Äåâåòè À í ã å ë Õ ð è ñ ò î ñ ê î â Ï î ë è -
ç à í î â ãî âçåìà îò êúùè, óáèâà ãî íÿêúäå îêîëî Ëèíèÿòà è ãî
õâúðëÿ íà ðåëñèòå. Èçëúãàõà, ÷å Áîéî ñàì ñå õâúðëèë ïîä âëàêà”.

Íèêîëà Òîäîðîâ Ìàðèíîâ

Êîíåí ïîëèöàé. Æåíà ìó Åíèêà ïðåç 2006 ã. áåøå íà 95
ãîäèíè. Æèâååøå â ñåëîòî. Îáà÷å ñúâñåì íå ÷óâàøå, ïîðàäè
êîåòî íå ñå ïðîâåäå ðàçãîâîð.
Ðàçêàçâà Ò î ä î ð Ò è ë î â : “Ïðåäè Äåâåòè å áèë êâàðòàëåí
ïîëèöàé â åäíî ñåëî. Ìèñëÿ, ÷å áåøå Âåëè÷êîâî. Áèë ìíîãî
19
áëèçúê ñ åäèí ïàðòèçàíèí. Ðàçêàçâàò, ÷å ïðåäàë ïðèÿòåëÿ ñè çà
ïàðè, êîèòî äàâàëè êàòî íàãðàäà.
Íà Äåâåòè äåöàòà íà óáèòèÿ îòèâàò, õâàùàò Í è ê î ë à
Ì à ð è í î â è ãî óáèâàò â ñåëî Âåëè÷êîâî”.
Ðàçêàçâà È â à í Ê ó ç å â îò Þíàöèòå (âæ.): “Ê î ë ü î
Ì à ð è í î â áåøå ïîëèöàé â ñåëî. Èìàøå æåíà, ó÷èòåëêà â
Áëàòíèöà. Ìèñëÿ, ÷å íÿìàõà äåöà.
Îáâèíèõà ãî â äâå íåùà:
– ïúðâîòî áåøå çà Ë à ç à ð Ï ð å æ ä à ð î â , ñ êîãîòî áÿõà
ïðèÿòåëè. Ðàáîòàòà å áèëà ñëåäíàòà. Ìåñòíèòå ïîëèöàè èìàëè
çàïîâåä äà àðåñòóâàò Ë à ç à ð çà íåùî ñòàíàëî â ñåëîòî, ïîñëå ñå
ãîâîðåøå, ÷å å óæ çà îòêðàäíàòèòå æèâîòíè îò Ë à ç à ð × è ï è -
ë î â , Ñ ò à ì á î ë è é ñ ê è ò å è Í å í ÷ î â ö è ò å . Îòèâàò â
äîìà íà Ï å ò ê î  à ñ å â ìîÿò ÷è÷î  ó ê à í Ê ó ç e â , ñåëñêè
ñòðàæàð, è ïîëèöàÿò Ê î ë ü î Ì à ð è í î â . Âëèçàò è îãëåæäàò
êúùàòà îòâúòðå. ×è÷î çàáåëÿçàë ÷îâåê äî ïå÷êàòà, ëåæè. Òîâà
áèë Ë à ç à ð Ï ð å æ ä à ð î â , áîëåí îò ïíåâìîíèÿ. Âëèçà è Ê î -
ë ü î Ì à ð è í î â . Çàãîâîðèëè ñå. ×è÷î ñåäè îòâúí, èçòðúïíàë
êàêâî øà ñòàíå. Ë à ç à ð ïîèñêàë îò Ê î ë ü î äà íå ãî àðåñòóâà, à
äà ãî óòðåïå ñ íåãîâèÿ ïèñòîëåò, ñ ïèñòîëåòà íà Ë à ç à ð . Ê î ë ü î
îòêàçâà. Òîãàâà Ëàçàð ïîñÿãà êúì ïèùîâà ñè è êàçâà:
– Òîãàâà àç ùå òå óòåïà!
Ê î ë ü î Ì à ð è í î â ãî èçïðåâàðâà è ãî çàñòðåëâà ñ ÷åòèðè
ïàòðîíà. Ïîñëå íèêîé íå ùÿë äà äèãíå òðóïà íà Ë à ç à ð . Ò à ò å
áåøå çàïàñ è ñè áåøå äîøúë â ñåëî. Òîé îáëå÷å Ë à ç à ð è ãî
ïîãðåáà ñ ïðèÿòåëè.
– äðóãèÿò ñëó÷àé áåøå ñ åäèí ïàðòèçàíèí – à ó ð ê î
Ê à ð à á à ä æ à ê î â îò Ïèùèãîâî. Ìèíàë îò òóê ðàíåí çà êúì
Ïèùèãîâî. Ê î ë ü î Ì à ð è í î â çàáèðà Â ó ê à í Ê ó ç î â , íà
òàòå ÷è÷îâ ñèí, êàêòî êàçàõ, ñòðàæàð â îáùèíàòà. Îòèâàò ó È â à í
Ê î í ñ ó ë î â , áàäæàíàê íà À í ã å ë × à ë ú ê î â . Òîé èì äàâà
êîíåòå ñè çà ÿçäà. Òå íàñòèãàò íÿêúäå ïèùèãîâñêèÿ ïàðòèçàíèí.
Ìèñëÿ, ÷å òîâà ìîì÷å ïîñëå å óáèòî.
Ê î ë ü î Ì à ð è í î â ãî áÿõà õâàíàëè ìàëêî ïî-êúñíî îò
Äåâåòè. Áÿõà ãî óáèëè íàñðåä ïúòÿ â Ãåðåíà. Öÿëî ñåëî ñå èçâúðâÿ
äà ãëåäà. È àç îòèäîõ. Áåøå ïðîñíàò íà ïúòÿ. Áÿõà îòðÿçàíè óøèòå
ìó. Õîðàòà ãîâîðåõà, ÷å È â à í Ø à ë ä ú ð à ãè å èçÿë.
Òîãàâà ìíîãî ñå óïëàøèõ îò òîâà, êîåòî âèäÿõ. Ðàçáîëÿõ ñå.
Âîäèõà ìè áàÿ÷êè, äîêòîðè. Áåøå ñòðàøíà êàðòèíà!”
20
 Ñòîÿí Ñòaí÷îâ Çèë¾ìîâ
Çàïîìíåí å êàòî Ñ ò î ÿ í Ñ ò à í ÷ å â – Ï è ñ à ð à . Áèë
å ñåêðåòàð-áèðíèê â Îáùèíàòà. Ïðåç 1923 ã. ñå èçñåëâà â Ïëîâäèâ,
êúäåòî ðàáîòè êàòî ÷àñòåí àäâîêàò.
Ñ äåëî 1220 îò 1948 ã. å îáÿâåí çà “áåçñëåäíî èç÷åçíàë”.
Æåíà: Ï å í à îò ×åëîïå÷. Êðàñàâèöà, äîøëà íà ðîìàíÿ
(æúòâà) â Áëàòíèöà, êúäåòî ñå õàðåñàëè ñúñ Ñòîÿí è ñå çàäîìèëè.
Äåöà: 1) Ì è ò î èëè Ä è ì è ò ú ð , ó÷èòåë, çàïàñåí îôèöåð,
æåíà Ö â å ò à í ê à . Ïîòîìöèòå ìó æèâåÿò: ñèí â Ïàíàãþðèùå,
äúùåðÿ â Êðè÷èì (?!);
2) Ò î ø î (?);
3) Éî í ê à (?);
4) Ð è ñ ˆ í à , îìúæâà ñå çà Ê à ð à ì ô è ë Ò î ä î -
ð î â îò Í à ë á à í ò è ò å â Îâ÷åïîëöè;
5) Ì à ð è ÿ , ñàìîóáèâà ñå ñ îòðîâà ñëåä íåùàñòíà
ëþáîâíà èíòðèãà ñ ìåñòåí ó÷èòåë.
Ðàçêàçâà Í è ê î ë à Ã à í å â , 66 ã., çåìåäåëåö, ïåíñèîíåð:
“Ìíîãî êðúâ ñå å ïðîëÿëî â íàøåòî ñåëî. Íàé-ñòðàøíî å óáèéñò-
âîòî íà Ï è ñ à ð à , Ñ ò î ÿ í Ñ ò à í ÷ î â . Òàéíî ñà ãî çàðèëè â
ì. Òàíüîâà ìîãèëà1. Êó÷åòàòà áÿõà ãî èçðîâèëè è ðàçíåñëè. Ñèíúò
ìó Ä è ì è ò ú ð áåøå ó÷èòåë. Óáèâàò ãî ïàðòèçàíèòå ïðåäè
Äåâåòè. Ïîãðåáâàò ãî â íàøåòî ñåëî. Ïîñëå ïàðòèçàíèòå ìó ñêà-
òóðèõà íàäãðîáíèÿ ïàìåòíèê, êðúñòà. Âçåõà èì êúùàòà, êîíôèñ-
êóâàõà ÿ. Ïðîãîíèõà ãè. ×óë ñúì, ÷å òîçè Ä è ì è ò ú ð ñåãà èìà
âíóê â Ïàíàãþðèùå è âíó÷êà â Êðè÷èì.
Ðàçêàçâà Ñ ú á î à å î ð ã è å â Ñ ò à í ÷ å â , 76 ã., ó÷èòåë.
Íåãîâèÿò äÿäî å áðàò íà Ñòîÿí Ñòàí÷îâ. Àíêåòàòà ïîòðúãâà äîáðå,
íî ñå íàìåñè ñúïðóãàòà íà äÿäî Ñúáî, êîÿòî íå ðàçðåøàâàøå òîé
äà ãîâîðè. Ìàëêîòî, êîåòî çàïèñàõ, å: “Ìîÿ äÿäî è äÿäî Ñòîÿí
áÿõà áðàòÿ. Ïîìíÿ äÿäî Ñòîÿí. Áåøå ïèñàð òóê è â Îâ÷åïîëöè.
Äîáúð ÷îâåê. Óáèõà ãî è ãî çàðîâèõà â äåðåòàòà êðàé Òàíüîâà
ìîãèëà. Êàçâàõà, ÷å ðàçõâúðëÿëè êîêàëèòå ìó. Ðàçïðàâÿõà, ÷å
óæ äÿäî Ñòîÿí áèë ôàøèñò, çàòîâà ãî óáèëè. Íå ùå äà å òàêà!”
Ö â å ò à í Ê î ñ ò î â , 84 ã., çåìåäåëåö, â ìíîãî äîáðî çäðàâî-
ñëîâíî ñúñòîÿíèå: îòêàçâà äà ãîâîðè, êàòî êàçâà, ÷å íèùî íå çíàå,
íèùî íå å ÷óë. Ãîâîðèëî ñå, ñïîðåä íåãî, çà Òàíüîâà ìîãèëà è çà
óáèòèÿ òàì ÷îâåê, íî òîé íèùî íå çíàåë. Ó÷åíèê íà Ä. Ñ ò à í ÷ î â .
21
 Ðàçêàçâà Ò î ä î ð Ò è ë î â , 85 ãîäèøåí, çåìåäåëåö, ²V
êëàñ: “Ïîìíà è äÿäî Ñ ò î ÿ í Ñ ò à í ÷ î â – Ï è ñ à ð à , áåøå
íà îêîëî 80 ãîäèíè, êîãàòî ãî óáèõà. È áàáà Ï å í à , æåíà ìó.
Ãîëÿìà õóáàâèöà. Äÿäî Ñòîÿí å áèë ïèñàð â ñåëî äîêúì 1923 ã. Ïîñëå
îòèâà â Ïëîâäèâ, êúäåòî ñòàâà àäâîêàò, êàçâàõà ìó ÷àñòåí àäâîêàò.
Ïðîãîíèõà ãî òóê ìåñòíèòå êîìóíèñòè. Òè çíàåø, ÷å 1923 ã. êîìóíèñ-
òèòå âçåìàò âëàñòòà â íàøåòî ñåëî è ÿ äúðæàò òðè äíè. Íÿêîëêî
õàøëàöè ñå íàãîâàðÿò äà íàñèëÿò äúùåðèòå íà äÿäî Ñòîÿí – Ð è ñ à í à
è Ì à ð è ÿ . Áèëè À í ã å ë Ã à ð å â è Ï à í ä î Ì ó ì -
ä æ è é ñ ê è . Íà Àíãåë Ãàðåâ áðàò ìó Ä è ì è ò ú ð Ã à ð å â
ïîäóñåòèë ðàáîòàòà è îòèâà ïðè êàðàóëà ïðåä êúùàòà íà äÿäî Ñòîÿí.
Ñ ïîìîùòà íà êàðàóëà óñïÿë äà ïðîãîíè áðàò ñè è
Ì ó ì ä æ è é ñ ê è ÿ Ï à í ä î , êîèòî âå÷å áåñíååëè â êúùàòà.
Òàêà ñïàñèë Äèìèòúð Ãàðåâ ìîìè÷åòàòà íà äÿäî Ñòîÿí. Íà òðåòèÿ
äåí âîéñêàòà çàåëà ñåëîòî. Ïîëèöèÿòà íàó÷èëà çà íàñèëíèöèòå
À í ã å ë Ã ˆ ð å â è Ï à í ä î Ì ó ì ä æ £ é ñ ê è è ãè àðåñòóâàëà.
Íåùî ñòàíàëî ïðè åäèí ìîñò2 íà Ëóäà ßíà êúì ×åðíîãîðîâî è
ïîëèöèÿòà óáèëà äâàìàòà íàñèëíèöè. Íà äåâåòè ñåïòåìâðè
èçâúðòÿõà ðàáîòàòà, ÷å À í ã å ë è Ï à í ä î áèëè êîìóíèñòè.
Õîäèõà äà èì òúðñÿò êîêàëèòå â ×åðíîãîðîâî. Íàáåäèõà äÿäî
Ñ ò î ÿ í Ñ ò à í ÷ îâ , ÷å ãè å èçäàë íà ïîëèöèÿòà, çà äà ãè èçáèÿò.
Íà òèÿ íàñèëíèöè íàïðàâèõà ïàìåòíèê â öåíòúðà íà ñåëîòî. Íà
Äåâåòè Äÿäî Ñòîÿí å â Ïëîâäèâ. Îòèâàò â äîìà ìó Ì à ð ê î
à î ø å â è Ð à ä ê î Ì à ð ê î â Ë è ÷ å â , àðåñòóâàò ãî è ãî
äîêàðàõà â ñåëî. Áåøå êúì 12-òè – 13-òè ñåïòåìâðè. Áÿõà ãî çàòâî-
ðèëè â åäíà ñòàÿ è ãî èçñëåäâàõà. Óáèëè ãî. Óáèéöèòå ñå çíàÿò äî
äíåñ: À í ã å ë Õ ð è ñ ò î ñ ê î â Ï î ë è ç à í î â , Ò î ä î ð
Í è ê î ë î â Ã à ð å â , áðàò íà ñïîìåíàòèÿ õúøëàê À í ã å ë
à à ð å â , òîé âîäèë óáèéöèòå çàåäíî ñ Í è ê î ë à Í å ä å ë å â
Ìóìäæèéñêè, áðàòúò íà Ïàíäî. Òîÿ, óáèåöúò Òîäîð Ãàðåâ,
èìàøå äâà ìëàäè ó÷åíè ìîì÷åòà (Í è ê î ë à è Ä è ì è ò ú ð ). È
äâåòå ïî÷èíàõà ìíîãî ìëàäè. Òîâà å áîæèåòî íàêàçàíèå! Ìàðèí,
íà Íèêîëà Ìóìäæèéñêè ìîì÷åòî, ñúùî ïî÷èíà ìëàäî. Ãîñïîä
íàêàçâà òàêèâà, àìà çàùî çà äåöàòà!? Êàòî óáèëè äÿäî Ñòîÿí,
õâúðëèëè ãî â åðèìåòî3 íà Òàíüîâà ìîãèëà. Êó÷åòàòà ãî ðàçðèëå.
Ìàëêî ïðåäè òîâà, îùå ïðåäè Äåâåòè, òóõ ïîãðåáàõà ñèíà
íà äÿäî Ñòîÿí – Ä è ì è ò ú ð , ó÷èòåëÿ. Áåøå çàïàñåí îôèöåð â 9-
òè ïîëê. Óáèò å îò ïàðòèçàíèòå ïðè Íîâî Ñòàðî ñåëî, êúì
Õèñàðÿ. Ïîãðåáàõà ãî òóê, â ñåëî, ñ âîåííè ïî÷åñòè. Ïîñëå
ïàðòèçàíèòå ìó ñêàòóðèõà ïàìåòíèêà”.
22
 Ðàçêàçâà Ò î ä î ð Ê à ð à ì ô è ë î â Ò î ä î ð î â , 76 ãîäè-
øåí, ñðåäíî îáðàçîâàíèå, øîôüîð, âíóê íà Ñòîÿí Ñòàí÷îâ îò
äúùåðÿ ìó Ð è ñ à í à è Ê à ð à ì ô è ë Í à ë á à í ò î â . Æèâåå
â Îâ÷åïîëöè.: “Äÿäî áåøå ìíîãî äîáúð ÷îâåê. Ðàáîòåë êàòî ñåêðå-
òàð-áèðíèê. Ïèòàë ñúì ñå çàùî ãî óáèõà. ßâíî, çàùîòî áåøå
çàìîæåí ÷îâåê. Íèå èçäèðèõìå óáèéöèòå â Áëàòíèöà è ãè çíàåì.
Áèëè ñà Ò î ä î ð è Ç ä ð à â ê î Ã à ð å â è , Ê à ò î Ä å ë î â è
îùå åäèí, ÷èåòî èìå ñúì çàáðàâèë. Óáèâàò äÿäî â åäíà ñòàÿ íà
Ó÷èëèùåòî. Óáèâàò ãî çâåðñêè ñúñ øèø ïðåç íîñà. Ñëåä êàòî ãî
óáèëè, ïèøàò áåëåæêà íà áàáà Ï å í à , ÷å äÿäî èñêàë áÿëî âèíî è
ïúðæåíè ÿéöà ñ ïèïåð. Áàáà ïðàùà ñ âèíîòî è ÿéöàòà áðàòîâèÿ
ñèí íà äÿäî Ñ ò î ÿ í Ä è ì è ò ð î â Ñ ò à í ÷ î â . Óáèéöèòå íå ãî
çàáåëÿçàëè. Òîé âëèçà â ñòàÿòà è âèæäà ÷è÷î ñè ïðîñíàò íà ïîäà.
×èíîâåòå áèëè îïðúñêàíè ñ êðúâ. Óáèéöèòå ñå ðàçâèêàëè: “Âúí”!
Âúí! Êîé òå ïóñíà äà âëèçàø òóê!” – è ãî ïðîãîíèëè. Òàêà çíàåì
òî÷íîòî ìÿñòî íà ñìúðòòà. Ïîñëå çàêàðàëè òÿëîòî íà äÿäî â
Òàíüîâàòà ìîãèëà è ãî çàðîâèëè íà ïëèòêî. Êó÷åòàòà âåäíàãà ãî
áÿõà èçðîâèëè è õîðàòà íè êàçàõà êúäå å. Àç êàçàõ íà òàòå, ÷å ùå
âïðåãíà êàðóöàòà è êúì 1–2 ÷àñà ïðåç íîùòà ùå îòèäà äà ïðèáåðà
äÿäî. Òàòå íå äàäå. Ñåãà äà òè êàæà êàê å àðåñòóâàí â Ïëîâäèâ.
Îòèøëè â êúùè è çàïëàøèëè ñèíîâåòå ìó, ÷å àêî íå äàäàò äÿäî
Ñòîÿí, ùå èçáèÿò è òÿõ. Êîãàòî ãî äîêàðàëè íà Ãàðàòà4, ãî ñâàëèëè
îò äðóãàòà ñòðàíà, äà íå ñå âèæäà. Â Áëàòíèöà ïîãîäèëè åäíà ñðàì-
íà èñòîðèÿ. Íàìåðèëè åäíà ðàçâàëåíà æåíà, êîÿòî äà êàæå, ÷å
äÿäî ÿ íàñèëèë. Òîé êàçàë: “Íå ñå ñðàìóâàòå îò áåëèòå ìè êîñè!”5
Íàñêîðî íàìåðèõìå ñìúðòíèÿ àêò íà äÿäî â Ïëîâäèâ, êîïèå
îò êîéòî ùå òè äàì”.
Äîêóìåíòúò, êîéòî ïðèëàãàì ôàêñèìèëíî (âæ.), èìà ñëåä-
íîòî ñúäúðæàíèå:
“Ðåãèñòúð çà óìèðàíèÿòà. Îáùèíà Ïëîâäèâ. Àêò ¹ 1481,
1945 ã. Ñìúðò íà Ñòîÿí Ñòàí÷åâ Ñèëÿìîâ. Íà 1945 ã., ìåñåö
àâãóñò, äåí âòîðè íà 7 ÷àñà, Âàñèë Ïåòðîâ Òîñêîâ, äëúæíîñòíî
ëèöå íà Ïëîâäèâñêàòà îáùèíà, ñúùà îêîëèÿ, ñúùà îáëàñò,
ïîëó÷èõ îò ïðåäñåäàòåëÿ íà Ïëîâäèâñêèÿ îáëàñòåí ñúä âúâ âåðåí
ïðåïèñ îïðåäåëåíèåòî íà ñúùèÿ ñúä è ãî âïèñàõ èçöÿëî ñúñ
ñëåäíîòî ñúäúðæàíèå: “Ïðîòîêîë, Ïëîâäèâ, 14 þëè 1945 ã.
Ïëîâäèâñêèÿò îáëàñòåí ñúä, Ãðàæäàíñêîòî îòäåëåíèå, â ñúñòàâ /
ï./ ïðåäñåäàòåë Òðèôîí Â. Òðèôîíîâ è ïðè ó÷àñòèåòî íà Ä.Ç.
ïðîêóðîðà Òåíî Ãåîðãèåâ â äíåøíîòî ñè ñúäåáíî çàñåäàíèå
23
ïðèñòúïè êúì ðàçãëåæäàíå ÷àñòíî ãðàæäàíñêî äåëî ¹464 çà 1945
ãîä., ïî äîêëàäà íà ñ.ê. Ñàâà Äèìîâ. Â ñúäåíîòî çàñåäàíèå ïî
ïîèìåííî ïîâèêâàíå â 9, 10 ÷. ïðåäè îáÿä ñå ÿâèõà ... Îïðåäåëè:
Îáÿâÿâà çà áåçñëåäíî èç÷åçíàë ëèöåòî Ñ ò î ÿ í Ñ ò à í ÷ å â
Ç þ ë ÿ ì î â , æèòåë íà ãð. Ïëîâäèâ, ñ ïðåäïîëàãàåìà äàòà íà
ñìúðòòà ìó îêòîìâðèé 1944 ã. ... Íàñòîÿùåòî îïðåäåëåíèå å âëÿçëî
â çàêîííà ñèëà íà 20 þëè 1945 ã. íà Ïëîâäèâñêèÿ îáëàñòåí ñúä.
Èçïðàòåíîòî ìè â ïðåïèñ îïðåäåëåíèå ñå ïðèëîæè êúì Ðåãèñòúðà.
Çà ãîðíîòî âïèñâàíå ñúñòàâèõ è ïîäïèñàõ íàñòîÿùèÿ àêò.

Òàêà å áèëî óêðèòî íàé-ñåðèîçíîòî óáèéñòâî îò íîâàòà

èñòîðèÿ íà ñ. Áëàòíèöà. Òîâà ñúäåáíî ðåøåíèå ùå äà å çàáðàâåíî,
çàùîòî ñúñ ñìúðòòà íà Ñòîÿí Ñòàí÷îâ, òúé êàòî íå ñå å çíàåëî,
÷å ôàìèëíîòî ìó èìå å Çþëÿìîâ, ñå çàíèìàâà îùå åäíî äåëî –
1220 îò 1948 ã. – íà Ïàçàðäæèøêèÿ ñúä, êúäåòî óáèòèÿò, òîçè ÿâíî
íàé-èçâåñòåí ÷îâåê íà Ñúðú ãüîë: Áëàòíèöà, å îáÿâåí îùå âåäíúæ
çà “èç÷åçíàë” ïðåä îêòîìâðè 1944 ã.
Ñ òàêà ìèñòèôèöèðàíàòà äàòà íà ñìúðòòà å îòêëîíåíî
âíèìàíèåòî îò âå÷å ñàêðàëíàòà çà íîâàòà âëàñò äàòà Äåâåòè
ñåïòåìâðè 1944 ã.
24
 Ñò. Ñòàí÷îâ íàìèðà ìÿñòî è â ìåìîàðà íà Ä.  å ë å â ,
êúäåòî ñà èçïèñàíè, ìåêî êàçàíî, ãëóïîñòè çà òîçè êóëòóðåí ÷îâåê,
ñðâ. íà ñ. 233: “Ñúùèÿò ïðåç ñåïòåìâðèéñêîòî âúñòàíèå 1923 ã. å
áèë ïîìîùíèê íà ìèõàéëîâãðàäñêèòå ãëàâîðåçè. Îò ãðàáåæèòå
ñå âúçïîëçóâàë è òîé, ñðåä ñåëî èçäèãà ãîëÿìà êúùà, îãðàäåíà ñ
âèñîêà îãðàäà è çäðàâà ïîðòà, íî íèùî íå ìîæà äà ãî ñïàñè ïî-
êúñíî îò ãíåâà íà íàðîäà. Óáèòèòå è îãðàáåíèòå çîâÿõà çà ìúñò!”
Ïèñàíèåòî åäâà ëè ñå íóæäàå îò êîìåíòàð! Íàðîäúò òóê å â
ðîëÿòà íà êîëåêòèâåí óáèåö?!

Íèêîëà Íàéäåíîâ Ò¥ïêîâ

Çàïàñåí ïîäîôèöåð îò ñåëîòî. Ó÷àñòâóâàë â Ðàçãðîìà íà
Åëåäæèê. Ðàçñòðåëÿí ïðè ïàðòèçàíñêà àêöèÿ êðàé ñåëîòî.
Ñðâ. ïðè Ä.  å ë å â (ñ. 233), êúäåòî å íàðè÷àí “óáèåö íà
ïàðòèçàíèòå îò Åëåäæèê”, ñðâ. è: “Ïðåäàòåëñêàòà ìó ðîëÿ è
ñëóæáàòà ìó íà ôàøèñòêî êó÷å áúðçî ñå âúçíàãðàæäàâàò îò
ãîñïîäàðèòå ìó” è íà 236: “ïîâåäîõìå ïîäîôèöåðà êúì êðàÿ íà
ñåëîòî, êúäåòî ãî ðàçñòðåëâàò”.
Ïðèñúñòâà è â ìåìîàðà íà Èâ. Â ð à í ÷ å â (Ñðåäíîãîðöè,
ñ. 227), ñðâ. “ êðàÿ íà þëè (1944 ã.) ïîëñêàòà ÷åòà ïðåâçå è ñåëî
Áëàòíèöà. Áÿõà íàêàçàëè ïîäîôèöåðà, êîéòî áå âçåë ó÷àñòèå â
ðàçãðîìà íà îòðÿä “Êî÷î ×åñòèìåíñêè” ïîä âðúõ Åëåäæèê ïðåç
çèìàòà íà 1944 ã. Òîé áåøå ïîëó÷èë çà íàãðàäà åäèí ÷àñîâíèê,
ãîëÿìà ïàðè÷íà ñóìà è îòïóñêà, íî âúçìåçäèåòî íå ãî îòìèíà. Òîâà
áåøå äîáúð óðîê è çà âñè÷êè îñòàíàëè ãëàâîðåçè, êîèòî áÿõà
ãîòîâè äà íè ïðîäàâàò çà øåïà ñðåáðî”.

Äèìèòúð Ñòîÿíîâ Ñòàí÷åâ – Çþëÿìîâ

Ó÷èòåë. Çàïàñåí îôèöåð. Óáèò îò ïàðòèçàíèòå êðàé Íîâî
Ñòàðî ñåëî. Ïîãðåáàí â ñåëîòî ñ ïî÷åñòè.
Íà Äåâåòè ïàðòèçàíèòå êàòóðâàò ïàìåòíèêà è ïîðóãàâàò ãðîáà.
Ñåãà ïîòîìöèòå ìó æèâåÿò â Ïàíàãþðèùå.

1Òàíüîâà ìîãèëà, âèñî÷èíà, Þ 1 Áëàòíèöà, äî Äèêèëèêà.

2Òîâà ùå äà å Ïåëíéçîâ ìîñò.
3Èðèì, â ãîâîðà ‘ðîâèíà’.
4Ãàðàòà íà Îâ÷åïîëöè (Ãàðà “Ïàçè ñè áàãàæà”), êîÿòî å è çà ñ. Áëàòíèöà.
5Ñòîÿí Ñòàí÷îâ å áèë òîãàâà íà îêîëî 80 ãîäèíè.

25
 Áîðèìå÷êîâî (Þðóöèòå)
Òîâà ñðåäíîãîðñêî ñåëî å ñúñòàâåíî îò òðè þðóøêè
êîëèáàêà (Îðó÷ëó, Îê÷óëó, Äæàôàðëú) è ïðèñúåäèíèëè ñå ñëåä
Îñâîáîæäåíèåòî áúëãàðè. Çàáóòàíî â Ñðåäíà ãîðà íà åäèí ñêàò
ìåæäó Ëåñè÷åâî è Áàíÿ, ñåëîòî íå ó÷àñòâà àêòèâíî â ïàðòèçàí-
ñêîòî äâèæåíèå, íî å óäîáíî çà ïîêàçíè àêöèè îò ñòðàíà íà ïàð-
òèçàíèòå ïîðàäè îòäàëå÷åíîñòòà ñè è òðóäíîäîñòúïíèÿ òåðåí.
Ïðåäìåò íà îïèñàíèå òóê å ïðåñòúïëåíèåòî, èçâúðøåíî îò
ïàðòèçàíèòå, ïðåäâîæäàíè îò Ì å ò î ä è Ø à ò î ð î â . Ñúáèòèåòî
å îïèñàíî íà íÿêîëêî ìåñòà:
• Èñòîðè÷åñêè êàëåíäàð íà Ïàçàðäæèøêàòà îêðúæíà
ïàðòèéíà îðãàíèçàöèÿ (1894 – 1944), Ñ., 1973, ñ. 108. Ïîñî÷åíî
å: 14 þëè 1944 “Àêöèÿ íà ïàðòèçàíñêàòà ÷åòà “Ñòåôàí Êàðàäæà”
â ñ. Áîðèìå÷êîâî, íàêàçàí íàðîäåí âðàã”. Öèòèðàí å äîêóìåíò îò
ÎÄÀ Ïàçàðäæèê, ô. 16-ê, îï. 1, à. å. 23, ë. 144.
Íàïèñàíîòî îò ïàðòèçàíñêèòå ìåìîàðèñòè çà “âñåíàðîäíèÿ
âúçòîðã” îò ïîÿâàòà íà ïàðòèçàíèòå â Áîðèìå÷êîâî ñå îêàçà ï ú ë -
í à ì è ñ ò è ô è ê à ö è ÿ . Ïàðòèçàíñêàòà àêöèÿ å ïðîâåäåíà ïðè-
âå÷åð. Èçíåíàäâàò ñåëîòî è ñåëÿíèòå. Ïàðòèçàíñêè ïàòðóë âëèçà
â äîìà íà Â ë à ä î Á à ë ê à í ñ ê è è àðåñòóâà ñåìåéñòâîòî ìó.
Äðóã îòèâà â êðú÷ìàòà ìó è çàäúëæàâà âñè÷êè ñòàðöè äà îñòàíàò
ñ ÷àñîâå ëåãíàëè íà ïîäà ñ ðúöå íà ãúðáà. Òðåòè îòâåæäà è ðàç-
ñòðåëâà Ì è í ê î Ñ ó ð ë å ê î â , åäèí ñåðèîçåí è óâàæàâàí ÷îâåê,
ïîä ñåëîòî äî åäíà ñòàðà èçêðèâåíà ñëèâà. ×åòâúðòè ïàòðóë çàïî÷-
âà äà âëèçà îò êúùà â êúùà è äà èçêàðâà, ïî-ñêîðî äà ïîäãîíâà
õîðàòà çà ìèòèíã. Íà ìèòèíãà å èìàëî ñàìî óïëàøåíè äî ñìúðò
õîðà ïî-ìàëêî îò ìåñòíèòå áúëãàðè, ïîâå÷å îò ìåñòíèòå òóðöè,
êîèòî èçãîâàðÿëè åäèíñòâåíî “Àíà-à-à!” : “Ìàéêî”!”
Ñëåä îòòåãëÿíåòî íà ïàðòèçàíèòå îñòàâà ñàìî âå÷å ðàçáî-
ëåëèÿò ñå îò óïëàõàòà è òåðîðà Â ë à ä î Á à ë ê à í ñ ê è . Ñëåä
ìåñåö ùå ïîñåãíå íà æèâîòà ñè.

Âëàäî Ãàí÷åâ Èëèåâ – Áàëêàíñêè

Ñðåäíî çàìîæåí ñåëÿíèí. Ïðèòåæàâàë å äþêÿí ñ êðú÷ìà â
ñåëîòî. Ìíîãîêðàòíî å ïîëó÷àâàë çàïëàøèòåëíè ïèñìà îò
ïàðòèçàíèòå ñ èçíóäâàíå çà ïàðè, õðàíè, îáëåêëà. Ïî âðåìå íà
26
ïàðòèçàíñêàòà àêöèÿ â Áîðèìå÷êîâî íà 14 þëè 1944 ã. òîé å â
êðú÷ìàòà, êúäåòî îáñëóæâà ìåñòíèòå êëèåíòè.  äîìà ìó
íàõëóâàò ïàðòèçàíè, êîèòî àðåñòóâàò ñåìåéñòâîòî ìó, æåíà ìó ñ
òðè ìàëîëåòíè è íåïúëíîëåòíè äåöà. Èäâàò è â êðú÷ìàòà.
Çàïîâÿäâàò íà âñè÷êè êëèåíòè äà ëåãíàò íà ïîäà ñ ðúöå íà ãúðáà.
Ìåæäó ëåãíàëèòå å è òîé. Îò êëèåíòèòå çàáèðàò Ì è í ê î
Ñ ó ð ë å ê î â (âæ.), è ãî ðàçñòðåëâàò íàáëèçî. Ñàìèÿò òîé å
î÷àêâàë, ÷å ùå áúäå óáèò, çàùîòî íå å îòãîâàðÿë íà èçèñêâàíèÿòà
íà ïàðòèçàíèòå. Ñëåä òàçè àêöèÿ ñå ïîáîëÿâà îò “óïëàõ” è ñëåä
íÿêîëêî äåíà ñå îáåñâà â úãúëà íà êúùàòà ñè.
Ïúðâà ñúïðóãà: Ãèíà.
Äåöà: 1) Í è ê î ë à , îñòàâà â ñåëîòî, ïîêîéíèê;
2) Ã è í à , æèâåå â Ïàçàðäæèê;
3) Ï å ò ú ð , èçñåëåí â Ïàçàðäæèê.
Âòîðà ñúïðóãà: Ñ ò î é ê à îò Áàíÿ.
Äåöà: 1) Ã à í ÷ î , èçñåëåí â Äðÿíîâî, ïîêîéíèê;
2) À ë å ê ñ à í ä ú ð , îñòàâà â ñåëîòî, æèâ;
3) Öâåòàíà, èíôîðìàòîðêàòà; îìúæåíà ó Í à é -
äåíîâè.
Ðàçêàçâà Ö â å ò à í à Â ë à ä î â à Ã à í ÷ å â à , 72 ã., ñðåäíî
îáðàçîâàíèå, äúùåðÿ íà æåðòâàòà: “Áåøå ëÿòî. Âå÷åðòà. Íå áÿõìå
ñè ëåãíàëè. Îùå ñè èãðàåõìå. Ïî åäíî âðåìå êàçàõà, ÷å
ïàðòèçàíèòå ñà äîøëè. Äîéäîõà ó íàñ åäíè õîðà ñ ïóøêè. Íàòèêàõà
íè ìàìà è íàñ, òðèòå äåöà, â åäíà ñòàÿ. Çàïîâÿäàõà íè äà íå
èçëèçàìå. Áàùà ìè â òîâà âðåìå å â íåãîâàòà êðú÷ìà. Êîãàòî
âëåçëè ïàðòèçàíèòå â êðú÷ìàòà, Ì è í ê î Á è ð í è ê à òî÷íî å âå-
÷åðÿë. Òîâà ïîñëå òàòå ãî ðàçïðàâÿøå. Âëèçàò ïàðòèçàíèòå,
çàïðåòâàò ïóøêèòå è çàïîâÿäâàò íà âñè÷êè äà ëåãíàò íà çåìÿòà.
Âðúçâàò Á è ð í è ê à . Òîâà òè ãî ðàçêàçàõ, êîãàòî ìå ïèòàøå çà
íåãî. Òàòå ìå èçãîíè îò êðú÷ìàòà, êîãàòî îòèäîõ äà ãî âèäÿ. Òàì
ãè âèäÿõ âñè÷êè íà çåìÿòà, à áèðíèêúò âúðçàí. Áÿãàì îòíîâî â
êúùè. Ïàðòèçàíèòå ìå ïóñíàõà ïðè ìàìà è äðóãèòå ïåò äåöà â
ñòàÿòà. Ïî åäíî âðåìå â íàøàòà ñòàÿ âëåçíàõà äâàìà îò øóìêàðèòå.
íàñî÷èõà ïóøêàòà êúì ìàìà è £ çàïîâÿäàõà:
– Òðúãâàé ïðåä íàñ!
Çàä ìàìà äðóã ïàðòèçàíèí ñ ïóøêà.
È âèêàò, êðåùÿò:
– Êúäå ñà ïàðèòå?!
27
 Ìàìà êàçâà, ÷å íÿìà ïàðè. Íå £ ïîâÿðâàõà. Ðàçõâúðëÿõà
âñè÷êî. Íàìåðèõà â åäíî ÷åêìåäæå ìàëêî ïàðè. òîãàâà åäèí îò
ïàðòèçàíèòå ñå èçïðàâè è ðúãíà ìàìà ñ ïóøêàòà â êîðåìà:
– Êúäå ñà äðóãèòå ïàðè?! – èçêðåùÿ îòíîâî.
– Íÿìà äðóãè ïàðè! – ðå÷å ìàìà.
Íàïðàâèõà öÿëàòà êúùà íà äðàì-ïàðàì. Âçåõà âñè÷êî,
êàêâîòî íàìåðèõà. Áðàøíîòî îò õàìáàðà ãî èçãðåáàõà äî øóøêà.
Íà ñóòðèíòà êîìøèèòå íè äàäîõà ïî ìàëêî áðàøíî, òà ìàìà çàìåñè
õëÿá. Âçåõà ìàëêîòî ìåñî, êúäåòî èìàõìå â êúùè. Âëåçíàõà â
îáîðà è íè âçåõà åäèíèÿ âîë. Ïî-õóáàâèÿ. Îòìúêíàõà ãî. Íà íàñ
íè çàïîâÿäàõà äà íå èçëèçàìå, ùå ñòðåëÿò. Òîâà êàçâàëè è â
êðú÷ìàòà íà òàòå è íà ñòàðöèòå. À ñòàíàò îò ïîäà, èçáèâàò ãè. Òå
áÿõà ëåæàëè ïî î÷è â êðú÷ìàòà äî ñóòðèíòà. Ïî åäíî âðåìå ÷óõìå
èçñòðåëèòå. Áÿõà çà Áèðíèêà. Ñóòðèíòà îòèäîõìå òàì. Öÿëîòî
ñåëî. Òîé ëåæåøå ïîä åäíà ñëèâà íà ïúòÿ. Ñåäÿ íÿêîëêî äíè, äîêà-
òî ãî èçñëåäâà ïîëèöèÿòà. Ïàê ñå âðúùàì íà îíèÿ ãëóïîñòè, êúäåòî
ìè ïðî÷åòå îò âåëè÷êîâåöà (èìà ïðåäâèä Àíãåë ×àëúêîâ – áåë.
Ò. Á.). Çà ìèòèíãà. Óïëàøåíè õîðà ïðàâÿò ëè ìèòèíã?! Òå òðåïå-
ðÿò, à íèå ñìå óìèðàëè îò âúçòîðã. Èñòèíàòà å, ÷å èçêàðâàõà õîðàòà
íàñèëà îò êúùèòå èì. Ùî ñå îòíàñÿ äî Ì è í ê î Ñ ó ð ë å ê î â ,
ñåëîòî ìíîãî óâàæàâàøå òîçè ÷îâåê. Çàùî ãî óáèõà, íå ñå ðàçáðà.
Ïîñëå, ñëåä êàòî òàòå ïîñåãíà íà æèâîòà ñè, ìàìà íè êàçà, ÷å
å ïîëó÷àâàë îò øóìêàðèòå çàïëàøèòåëíè ïèñìà. Òîâà èñêàò.
Çàïëàøâàò, ÷å òàêà øà ãî óòðåïàò, òàêà øà ãî çàêîëÿò, àêî íå äàäå
òîëêîâà ïàðè, òîëêîâà áðàøíî. Òàòå å ïîëó÷àâàë òåçè ïèñìà è å
êðèë îò ìàìà. Ïîñëåäíîòî ãî íàìåðèõìå. Ñåãà íÿêúäå å ïîòóìÿñàíî.
Íå çíàì äàëè å çàïàçåíî ó íÿêîé îò áðàòÿòà è ñåñòðèòå. Â íåãî íàé-
îáùî ïèøåøå ñëåäíîòî: “Øà ïðèãîòâèø òîëêîâà ïàðè è òîëêîâà
÷óâàëà áðàøíî. Ùå ãè îñòàâèø åäè êúäå ñè. Àêî íå ñòîðèø òîâà,
ùå äîéäåì è íÿìà äà òå óáèâàìå, ïúðâî ùå òè îòðåæåì óøèòå. Ùå
òè îòðåæåì ìðúâêè îò ìåñàòà. Ïîñëå ùå òè çàïàëèì êúùàòà”.
Îò òèÿ ïèñìà è îò ñëó÷êàòà â äþêÿíà òàòå, êàêòî èçãëåæäà,
ñå ðàçáîëÿë. Âñåêè ïúò, êîãàòî ñÿäàìå äà ÿäåì, òîé èçâåäíúæ
òðåïâà. Ñêà÷à è âèêà:
– Èäàò!
Ðàçáðàõìå, ÷å ïîñòîÿííî å ìèñëèë çà ïàðòèçàíèòå. Æèâååøå
â ïîñòîÿíåí ñòðàõ îò òÿõ.
Åäíà ñóòðèí, áåøå ìàëêî ïðåäè Äåâåòè, ñòàíà ñëåä ìàìà. Òÿ
ìåñåøå õëÿáà ïðåç íîùòà. Ïîèñêà îò ìåíå øàïêàòà ñè è áàñòóíà
28
ñè. Ñåäíà äî ïå÷êàòà è çàïî÷íà íåùî äà ïèøå. Ïîñëå ãî
íàìåðèõìå. Áåøå ïðåäñìúðòíîòî ìó ïèñìî. Âçå áàñòóíà è
øàïêàòà è òðúãíà óæ êúì âóé÷îâè. Ïî åäíî âðåìå ìàìà ìå
èçïðàòè äà âçåìà âúðøèíà çà ïîäïàëâàíå íà ôóðíàòà. Âúðøèíèòå
ñà äî îáîðà ñ êîçèòå. Ãëåäàì, êîçèòå ãè íÿìà, âðàòàòà îòâîðåíà.
Âúòðå âèñè ÷îâåê. Âúðíàõ ñå ïðè ìàìà. Êàçàõ £. Òÿ ïðàòè áðàò
ìè Êîëüî. Áåøå ïî-ãîëÿìî ìîì÷å. Âëèçà â îáîðà. Âèäÿë òàòå.
Ñòàâà ìó ëîøî.
Äîéäå ïðè íàñ, êàòî ëàçåøå, è âèêà:
– Ìàìî, âÿðíî å! Òàòå å òàì. Îáåñèë ñå å!
Íàìåðèõìå è ïèñìîòî.  íåãî ïèøåøå, ÷å êàòî ñàì ñè ñëàãà
êðàÿ íà æèâîòà, íÿìà äà ðàçðåøàò äà ãî ïîãðåáàò â Ãðîáèùàòà íà
ñåëîòî. Çàòîâà ïîñî÷è ìÿñòî â çàäíèÿ äâîð íà íàøàòà êúùà,
êúäåòî äà ãî ïîãðåáåì. Òàêà è ñòîðèõìå.
Ñëåä Äåâåòè íè ïðå÷åõà íà âñè÷êè. íàé-ìíîãî ïðå÷åõà íà
áðàò ìè Ãàí÷î äà ñå èçó÷è. Òîðìîçåõà ãî â êàçàðìàòà, ÷å å ñèí íà
ôàøèñò. Ïîñëå íå ìó äàâàõà ðàáîòà. Èçñåëè ñå. Îòèäå â Äðÿíîâî,
êúäåòî áåøå æåíà ìó, è òàì æèâîòúò ìó ìàëêî ïîòðúãíà”.
Ðàçêàçâà À ò à í à ñ ê à Â å ë ê î â à : “Êîãàòî óòðåïàõà
Ñóðëåêîâ, áÿõà ãî çàëîâèëè â êðú÷ìàòà íà  ë à ä î Á à ë ê à í -
ñ ê è . Òàì å èìàëî è äðóãè õîðà. Âñè÷êè ìíîãî ñà ñå óïëàøèëè.
Íàé-ìíîãî îáà÷å ñàìèÿ êðú÷ìàð. Áÿõà ìó âçåëè è åäèíèÿ âîë. Íå
èçäúðæà ÷îâåêúò è ñàì ñå îáåñè”.

Àëåêñàíäúð (?!) Ñèðàêîâ – Ãîðñêèÿ

Ãîðñêè ñòðàæàð íà ñåëîòî. Èìàë ðàçïðàâèè ñ íÿêîè îò ìåñò-
íèòå õîðà, êîèòî íàðóøàâàëè çàáðàíàòà äà ñå ïàñå äîáèòúê â
Ñå÷åíàêà.
Æåíà: (?)
Äåöà: 1) Ê ó ë à , ïîêîéíèöà.
2) Ö â å ò à í à , ñúùî.
Ðàçêàçâà Ö â å ò à í à Ã à í ÷ å â à : “Ãîðñêèÿò Ñ è ð à ê î â
áåøå ãëîáèë íÿêîè îò íàøåíöèòå çà ïàøà â Ñå÷åíàêà. Òîâà áåøå
çàáðàíåíà çà ïàøà ãîðà. Òîé áåøå äúðæàâåí ñëóæèòåë. Ãëîáåíèÿò
å áèë áëèçúê íà ïàðòèçàíèòå. Çíàåõ ìó èìåòî, àìà ñúì ãî çàáðà-
âèëà. Êàòî äîéäîõà ïàðòèçàíèòå â ñåëîòî, êîãàòî óòðåïàõà è
Áèðíèêà, ïîãíàõà è Ãîðñêèÿ äà ãî òðåïàò. Òîé îáà÷å èçáÿãà. Êðèå
29
ñå òóê-òàì, îòúðâà ñå. Ïîñëå ñå ïóñíà ñëóõ, ÷å â áúðêîòèÿòà,
êîãàòî äîøëè ïàðòèçàíèòå â ñåëîòî, ãî ïîäãîíèëè ìåñòíè õîðà
äà ãî óòðåïàò. Ïðèïèñàõà îáà÷å âñè÷êî íà ïàðòèçàíèòå, çà äà íå
ãè èçëîâè ïîëèöèÿòà. Ñëåä Äåâåòè Ãîðñêèÿò ñå èçñåëè â
Ïàçàðäæèê”.

Ìèíêî Ãüîðãüîâ Ñóðëåêîâ – Áèðíèêà

Ñåêðåòàð-áèðíèê â Áàíÿ, êúì êîÿòî îáùèíà å è ñåëîòî.
Æåðòâà íà Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð. Êîãàòî å ïîñåùàâàë Áîðèìå÷-
êîâî, å æèâÿë íà êâàðòèðà ó Ì è õ à è ë Á î ä ó ð î â . Ðîäåí å ïðåç
1903 ã.
Æåíà: (?!) Ì è í à îò Ò ˆ í ê î â ñ ê è ò å â Áàíÿ.
Äåöà: 1) Ä î ð à , îìúæåíà â Ñîôèÿ. Òâúðäè ñå, ÷å å ñúïðóãà
íà ïèñàòåëÿ À í ò î í Ä î í ÷ å â .
2) Ï à ð à ø ê å â à , çàäîìåíà ó Ñ ì è ë ê î â è , Åëøèöà.
3) Ñ ë à â å í à , ó÷èòåëêà â Ïëîâäèâ, ïîñåùàâà ÷åñòî
Áàíÿ, êúäåòî èìà ñâîé äîì.
Ïî âðåìå íà ïàðòèçàíñêàòà àêöèÿ å çàëîâåí â êðú÷ìàòà íà
 ë à ä î Á à ë ê à í ñ ê è . Îòâåäåí å ïîä ñåëîòî, äî Ñòîé÷îâà íè-
âà, êúäåòî äî åäíà ñòàðà ñëèâà êðàé ïúòÿ å ðàçñòðåëÿí ñ äâà èç-
ñòðåëà.  Áàíÿ ñå ãîâîðè, ÷å ãî óáèâà ïàðòèçàíèíúò Ñ ò î ÿ í
Ò à í ê î â ñ ê è îò ñúùîòî ñåëî, ïëåìåííèê íà Ì. Ñ. ïî æåíà. Çà
ñëó÷àÿ â ïàðòèçàíñêèòå ìåìîàðè èìà íÿêîëêî áåëåæêè, ñðâ.:
• À í ã å ë × à ë ú ê î â â “Áóðíè ãîäèíè” (Ñ., 1989, ñ. 229),
ïèøå: “Èçâúðøèõìå óñïåøíà àêöèÿ â Áîðèìå÷êîâî. Ðàçñòðåëÿõìå
áèðíèêà Ìèíêî Ñóðëåêîâ, èçãîðèõìå äàíú÷íèòå àðõèâè,
íàáàâèõìå õðàíà. Íà ìèòèíãà á à é Ï à í à é î ò ( Ì . Ø à ò î ð î â
– áåë. Ò. Á.) äúðæà ðå÷. Áàé Ïàíàéîò ñå îáúðíà êúì öÿëîòî ñåëî
äà ðåøè ñúäáàòà íà áèðíèêà è íà êìåòà. Êàòî ñå ðàçâèêàõà îíèÿ
òè ìè õîðà: ñìúðò, äà ñå ðàçñòðåëÿ, çâÿð, ðåêâèçèðà, ãðàáè, êîæèòå
íè îäðà, äåöàòà íè èçìîðè îò ãëàä. À çà êìåòà ïðåäëîæèõà äà áúäå
èçãîíåí îò ñåëîòî. Êîìàíäèðúò îùå òàì ïðîäèêòóâà íà íàøèÿ
ìàøèíîïèñåö çàïîâåä çà ñìúðòíî íàêàçàíèå íà áèðíèêà è çà
óâîëíåíèåòî è èçãîíâàíåòî íà ôàøèñòêèÿ êìåò”. Â ìîÿòà êíèãà
Ì. Øàòîðîâ... (ñ. 87, ñ. 205) å ïîñî÷åíî, ÷å òîâà å ï î ñ ë å ä í è ÿ ò
á ú ë ã à ð è í , óáèò ïî çàïîâåä íà Ì. Øàòîðîâ. Âïîñëåäñòâèå äî
4. IÕ. òîé ñòðèêòíî å èçïúëíÿâàë çàïîâåäòà íà Ä î á ð è Ò å ð ï å -
ø å â çà ïðåóñòàíîâÿâàíå íà óáèéñòâàòà íà áúëãàðè1.
30
 • È â . Â ð à ÷ å â (ñ. 233): “ëèêâèäèðàëè ôèíàíñîâèÿ ïðèñ-
òàâ êàòî íàé-èçïå÷åí íàðîäåí âðàã”.
Õàðàêòåðèñòèêèòå íà ïàðòèçàíñêèòå êîìàíäèðè ñå îêàçàõà
íåäîñòîâåðíè. Íå ñå íàìåðè â Áàíÿ è Áîðèìå÷êîâî ÷îâåê, êîéòî
äà êàæå ëîøà äóìà çà ñåêðåòàð-áèðíèêà Ì è í ê î Ñ ó ð ë å ê î â .
Ðàçêàçâà À ò à í à ñ ê à Í è ê î ë î â à Â å ë ê î â à (87 ã.):
“Ì è í ê î Ñ ó ð ë å ê î â áåøå îò Áàíÿ. Ìíîãî âðåìå ñåäÿ ïðè íàñ
ñåêðåòàð-áèðíèê. Áåøå è ïèñàð. Óâàæàâàí ÷îâåê. Õîäåõìå ïðè
íåãî çà âñè÷êî. Æèâååøå íà êâàðòèðà ó Ì è õ à ë Á î ä ó ð î â .
Êîãàòî äîøëè ïàðòèçàíèòå â ñåëî, òîé å áèë â êðú÷ìàòà íà  ë à ä î
Á à ë ê à í ñ ê è . Âå÷åðÿë. Ïàðòèçàíèòå îòèøëè â êðú÷ìàòà,
çàáðàëè ãî. Îòêàðâàò ãî ñðåùó ñåëî íà Ñòîé÷îâà íèâà. Áåøå
ðàçñòðåëÿí êðàé ïúòÿ. Êðú÷ìàðÿò îò ñòðàõ ñå îáåñè. Ì è í ê î
Ñ ó ð ë å ê î â áåøå ìíîãî äîáúð ÷îâåê. Íà ñóòðèíòà ìúæà ìè
òðúãíà ñ êîëàòà ïî ðàáîòà. Àç ñå ãîòâåõ äà îòèäà äà æúíà å÷åìèêà.
Åòî ãî òîé ñå âðúùà è âèêà:
– Øóìêàðèòå ñà óòåïàëè Á è ð í è ê à .
Öÿëî ñåëî ñå èçâúðâÿ äà ãëåäà. Áåøå ïàäíàë êðàé ïúòÿ.
Ïîñëå, íà Äåâåòè, îò íàøåòî ñåëî íÿìà óáèòè. Èìàõìå äâàìà
ïàðòèçàíè: òóð÷èíúò à à í ã î â è åäíî ìàëêî ìîì÷å – Ñ ò î ÿ í
Ñ ò î ÿ í î â Â ë ú ÷ ê î â . Íå ñà ñè êúðâàâèëè ðúöåòå òóê. Íå
ñòàíà êàòî â Ëåñè÷åâî.
Ðàçêàçâà Ö â å ò à í à Ò î ä î ð î â à À ë å ê ñ à í ä ð î â à ,
âíó÷êà íà  ë à ä î Á à ë ê à í ñ ê è : “Çàä íàñ, íà ïúòÿ, äî Ñòîé÷îâà
íèâà èìàøå åäíà êðèâà ñëèâà. Ïîñëå ÿ îòñÿêîõà. Ìàìà íå íè
äàâàøå äà ÿäåì ñëèâè, çàùîòî òóê å áèë óáèò îò ïàðòèçàíèòå åäèí
äîáúð ÷îâåê – Ìèíêî Ñóðëåêîâ îò Áàíÿ”.
Ðàçêàçâà Ö â å ò à í à Â ë à ä î â à Ã à í ÷ å â à , 72 ã., ñðåäíî
îáðàçîâàíèå: “Ïàðòèçàíèòå íè áÿõà çàòâîðèëè â åäíà ñòàÿ ó íàñ.
Àç îáà÷å ìèíàõ â äðóãàòà ñòàÿ. Îò äðóãàòà – â ïîñëåäíàòà, è èçëÿ-
çîõ. Åäèí ïàðòèçàíèí ïðåùðàêà ñ ïóøêàòà. Áÿõ äåòå. Êàçàõ ìó, ÷å
íè ñå ïèêà. È áÿãàì â äþêÿíà íà òàòå. Âëèçàì è êàêâî âèæäàì.
Âñè÷êè êëèåíòè, à òå áÿõà ñàìî ñåëñêèòå ñòàðöè, íàëÿãàëè íà çåìÿ-
òà. Ðúöåòå èì, äàëè áÿõà âúðçàíè íà ãúðáà, íå ïîìíÿ. Íà çåìÿòà
áåøå è òàòå. À áèðíèêà ãî áÿõà õâàíàëè è âúðçàëè. Òàòå ìè êàçà:
– Áúðçî ñå ïðèáèðàé âêúùè!
Áÿãàì âêúùè. Ïàðòèçàíèòå ìå ïóñíàõà ïðè ìàìà è äðóãèòå
äåöà.
31
 Ñëåä ìàëêî ÷óõìå äâà èçñòðåëà. Íà ñóòðèíòà ðàçáðàõìå, ÷å
ñà óòåïàëè Ì è í ê î Ñ ó ð ë å ê î â . Òîé áåøå ìíîãî äîáúð ÷îâåê.
Óâàæàâàí. Ñòðîã. Ãëåäàøå ñè ðàáîòàòà. Êàòî äåòå õîäåõ â Áàíÿ.
Òàì ñè èãðàåõ ñ äúùåðÿ ìó. Òÿ ìè áåøå âðúñòíèöà. Ïèòàõìå ñå
ïîñëå çà êàêâî ãî óòåïàõà. Òîâà, êîåòî ìè ïðî÷åòîõòå îò À í ã å ë
× à ë ú ê î â , å ïúëíà ëúæà. Íèêàêâè âúîäóøåâåíè õîðà íà
ìèòèíãà íå å èìàëî. Âñè÷êè ïîäêàðàõà ïîä ñòðàõ îò ïóøêèòå èì.
Ïîäãîíèõà êúì ò. íàð. ìèòèíã õîðàòà êàòî äîáèòúê. Íàé-óïëàøåíè
áÿõà òóêàøíèòå òóðöè. Êàêúâ âðàã è íàðîäåí èçåäíèê å áèë Ì è í -
ê î Ñ ó ð ë å ê î â , êàòî ñè ãëåäàøå ðàáîòàòà! À ðàáîòàòà ìó áåøå
äà ñúáèðà äàíúöèòå íà äúðæàâàòà. Ñúùîòî êàòî ñåãà, è êàòî ïî
âðåìåòî íà êîìóíèñòèòå. Íèêîé íå ðàçñòðåëÿ òåõíèòå áèðíèöè?!”

1Çàïîâåäòà íà Ä. Ò å ð ï å ø å â , ðåñï. íà Ãëàâíèÿ ùàá íà ÍÎÂÀ,

íå å áèëà ñòðèêòíî èçïúëíÿâàíà îò âñè÷êè êîìàíäèðè íà Çîíè,
ïîâå÷å ïðè Ò. Á à ë ê à í ñ ê è , Ì. Øàòîðîâ ..., ñ. 205, áåë. 2.

32
 Áîø²ëÿ
 òîâà ïîñëåäíî òðàêèéñêî ñåëî íà çàïàä îò Ïàçàðäæèê âúâ
Âàðòîëîìååâèòå íîùè ñà óáèòè òðèìà áîøóëöè. Ïðè÷èíàòà å åäíà
åäèíñòâåíà: óáèéñòâî áåç ñúä è ïðèñúäà êàòî îòìúùåíèå çà
ñìúðòòà íà ïàðòèçàíèíà Í è ê î ë à Á å ÷ å â îò Êàðàáóíàð.
Àíêåòà ïðîâåäîõ â äâà îò ïîñòðàäàëèòå äîìîâå.
Íà Äåâåòè âëàñòòà â ñåëîòî å âçåòà îò Ï å ò ú ð À . Â å ð -
ã è å â . Òîé å êìåò è ïðåäñåäàòåë íà Îòå÷åñòâåíèÿ ôðîíò. Ïîä
íåãîâà çàïîâåä âîäà÷úò íà ìåñòíèòå åêçåêóòîðè Ì è õ à è ë
à ð ú ê ë ÿ í î â àðåñòóâà ñåëñêèòå ïúäàðè è 8-òå ïîëèöàè îò
îõðàíàòà íà êàìåííàòà êàðèåðà1.

Òîäîð Ìóòîâ
Óáèò å â Äðàãàíîâ êëàäåíåö íà 56 ã. Ðîäåí å âúâ Âèíîãðàäåö.
Ïðèçåòâà ñå ó Ê ð ú ñ ò à í à , âäîâèöà ó À ä æ ¥ â è , êîÿòî ïî÷èâà
ïðåç 1969 ã. Áèë å ñåëñêè ïúäàðèí. Ïî ïðîôåñèÿ å áèë îáóùàð è
àê÷èÿ (ãîòâà÷). Èìàëè ñà ìàëêî çåìÿ.
Äåöàòà íà Ò î ä î ð è Ê ð ú ñ ò à í à ñà: Â à ñ è ë ê à ,
Ãèíà, Êèðî è Âàñèë.
Ðàçêàçâà Éî ð ä à í Ì ó ò î â , 56 ã., âíóê íà Ò. Ìóòîâ: “Îò
îáùèíàòà ïðàùàò ïúäàðèòå âúîðúæåíè äà ïðè÷àêàò íÿêàêúâ
êðàäåö. Áèëè ñà Ò î ä î ð Ì ó ò î â , Ã å î ð ã è Ï è ï å ð î â è
Ò î ä î ð Ì è ñ è ð î â . Êðàäåöúò å áèë â êúùàòà íà Ë ó ë ˆ ê î â è .
Ó Ë ó ë à ê î â è îáà÷å å áèë Í è ê î ë à Á å ÷ å â , ïàðòèçàíèí îò
Êàðàáóíàð. Â ñúñåäíàòà êúùà èìàëî 7–8 øóìêàðè, êîèòî ñå
ñïîòàéâàëè. Êîãàòî íàøèòå ïî÷âàò äà ñòðåëÿò, óäðÿò Á å ÷ å â è
ãî óëó÷âàò íà íÿêîëêî ìåñòà. Äðóãèòå øóìêàðè íå ìó ñå ïðèòè÷âàò
íà ïîìîù.  ñåëîòî ñå ïóñêà ñëóõ, ÷å òå ñà èçäîêàðàëè Áå÷åâ äà
ãî óòåïàò. Ïàðòèçàíèòå èëè øóìêàðèòå ïî òîâà âðåìå ñå çàíèìàâàò
ñàìî ñ êðàæáè íà ìèñèðêè, àãíåòà è ïîä.
Êîãàòî å íàïðàâåíà àóòîïñèÿ íà Áå÷åâ, ñå ðàçáèðà, ÷å å
óáèò îò êóðøóìà íà äÿäî.
Íà Äåâåòè âñè÷êè, êîèòî ãè å ñòðàõ â Áîøóëÿ îò øóìêàðèòå,
áÿãàò â Êþñòåíäèë. Ä ÿ ä î Ò î ä î ð îñòàâà òóê ïðè ñåìåéñòâîòî
ñè. Åäíà ãðóïà ñúáèðà îñòàíàëèòå â ñåëî “âðàãîâå íà íàðîäà”.
Ñðåä òÿõ å è äÿäî.
33
 Äÿäî å àðåñòóâàí êúì 15–16-òè ñåïòåìâðè. Èäâàò ïðåç íîùòà
è ãî àðåñòóâàò. Çíàå ñå, ÷å ÷îâåêúò, êîéòî ãî àðåñòóâà è óáèâà, å
Á î ð è ñ × è ë ÿ ø å â . Íàòîâàðâàò ãè â êàìèîí, êúäåòî èìà äðóãè
“íàðîäíè âðàãîâå”, ñúáðàíè îò îêîëíèòå ñåëà. Îáÿñíÿâàò èì, ÷å
ùå ãè êàðàò â çàòâîðà, â Ïàçàðäæèê íà ñúä. Êàðàëè ëè ñà ãè äî
Ïàçàðäæèê, íå çíàì. Êàçâàëè ñà ìè, ÷å êîãàòî êàìèîíúò ñâèâà
êúì Âåëè÷êîâî, äÿäî ðàçáèðà, ÷å ãè êàðàò äà ãè óáèâàò. Ãëàâåí å
áèë ïàðòèçàíèíúò Ì ó ð ä æ å â 2 â êàáèíàòà. Â êàðîñåðèÿòà ñ àâòî-
ìàò å áèë Á î ð è ñ × è ë ÿ ø å â . Òðúãâàò ïî ÷åðåí ïúò.  êàðîñå-
ðèÿòà ñå êà÷âà è Ì ó ð ä æ å â . Äÿäî ïîñÿãà è ãî õâàùà çà ãóøàòà è
êàçâà:
– Âèå íè âîäèòå äà íè òðåïåòå!
Òîâà ìè ãî ðàçêàçà óáèåöúò íà äÿäî Á î ð è ñ × è ë ÿ ø å â ,
ïðåäñòàâÿø ëè ñè, íà ìåíå, âíóêà íà óáèòèÿ îò íåãî ÷îâåê. Äÿäî è
Ì ó ð æ å â ïàäàò îò êàìèîíà. Áîðÿò ñå. Êàìèîíúò ñïèðà. Ñëèçà
× è ë ÿ ø å â îò íåãî. Ì ó ð ä æ å â ìó íàðåæäà:
– Ñòðåëÿé!
× è ë ÿ ø å â ðàçïîçíàë â òúìíîòî äÿäî è ãî çàñòðåëâà.
Á î ð è ñ × è ë ÿ ø å â äîéäå ó íàñ è ìè êàçà:
– Èñêàì äà òè ðàçêàæà òîâà, ïðåäè äà ñúì óìðÿë.
Òîâà ãî å ðàçêàçâàë è â êàôåíåòî. Äúùåðÿ ìó Ç è í à íå
çíàåøå íèùî çà äåÿíèÿòà íà áàùà ñè ñëåä Äåâåòè. Íàó÷è ãî îò
ìåíå. È êàòî ñå ðàçâèêà:
–Òè ùå ïðàâèø áàùà ìè óáèåö!
Òÿ îòèâà ïðè áàùà ñè è òîé è ðàçêàçâà âñè÷êî. Òÿ íå å
î÷àêâàëà, ÷å áàùà £ å óáèåö.
Èíà÷å Á î ð è ñ × è ë ÿ ø å â áåøå äîáúð ÷îâåê. Èäâàøå ó
íàñ è íè êîëåøå ïðàñåòî. Êàçâàøå: “Áÿõ íà 18 ãîäèíè. Òå ìè
êàçâàõà, ÷å òîâà ñà “âðàãîâå íà íàðîäà”.
Áàùà ìè ìå êàðàøå, êîãàòî áÿõ íà 16 ãîäèíè, äà ñè ñìåíÿ
èìåòî. Çà äà íå ìå òîðìîçÿò êîìóíèñòèòå. Ïðåäëàãàøå ìè äà ñå
êàçâàì Ê à ì å í à ð î â , çàùîòî òîé ñëåä Äåâåòè å áèë êàìåíàð.
Àç îòèäîõ è ó÷èõ ìàøèíîñòðîåíå â È õ ò è ì à í . Ïîäàäîõ äîêó-
ìåíòè â ÏÆÈ. Ïðèåõà ìå. Ïàðòèéíèÿò ñåêðåòàð Ò ð à é ê î
× å ð ã à ð î â , ïðåäñåäàòåëÿò íà êîîïåðàöèÿòà Ã å î ð ã è
Ä ó ì á à ë à ê î â è ïðåäñåäàòåëêàòà íà ÷èòàëèùåòî Ì à ð -
ãàðèòà Âåí÷åâà (Âàíãåëîâà), Àòàíàñ Ìðúâ-
ê à ð î â , òîãàâà êìåò, òîâà 1971 ã., è Ã ð î ç ä å í à × è ë ÿ ø å â à ,
ñåêðåòàð íà Ñúâåòà, ïðàùàò ïèñìî â Æåëåçíè÷àðñêèÿ èíñòèòóò.
34
 íåãî ïèøå, ÷å ñúì îò íåáëàãîíàäåæäíî ñåìåéñòâî. Îò
ôàøèñòêî ñåìåéñòâî. Äèðåêòîðúò íà ÏÆÈ ìè ïîêàçà ïèñìîòî.
Òàêà è íå ñòàíàõ ñòóäåíò!
Äà ñå âúðíà íà êàìèîíà ñ àðåñòàíòèòå. Òîçè êàìèîí å îáðàë
æåðòâèòå îò Öåðîâî, Ñëàâîâèöà è Êàðàáóíàð. Íàòîâàðèëè ñà è
ä ÿ ä î , Ã å î ð ã è Ï è ï å ð î â è Ò î ä î ð Ì è ñ è ð î â . Áèëè
ñà îêîëî 20 ÷îâåêà. ñàìî äÿäî å ðàçñòðåëÿí. Äðóãèòå ñà òðåïàíè ñ
êîïà÷. Çàêàðàíè ñà â Àéê³íà, ìåæäó Ïàìèäîâî è Áîøóëÿ. Òàì
èìà åäèí êëàäåíåö. Åäèí îâ÷àð ìå èçâèêà, äà ìè ïîêàæå êúäå å
òðóïàí äÿäî. Êëàäåíåöúò å â åäíà ïàäèíêà. Áÿõà èçðàñíàëè øèïêè
è íå ñå âèæäàøå. Ìÿñòîòî ìîãà äà òè ïîêàæà ñ òî÷íîñò. Èçïðàâèëè
ñà ãè ïðåä êëàäåíåöà è ñ êîïà÷à ñà ãè óáèâàëè. Äî äíåñ íèêîé íå å
òúðñèë ìÿñòîòî. Íàìèðà ñå íà ñåâåð, 2,5 êì îò òóê3.

Ãåîðãè Öâåòàíîâ Ïèïåðîâ

Ðîäåí ïðåç 1908 ã. Ï è ï å ð î â è ñà ñòàð áîøóëñêè ðîä.
Ñúïðóãàòà ìó Òîäîðà Àòàíàñîâà å îò زìàíîâè â
Êàðàáóíàð
Äåöà: 1) Ö â å ò à í , èíôîðìàòîðúò;
2) È â à í à , îìúæåíà ó Ì è ñ è ð î â è .
Ðàçêàçâà Ö â å ò à í Ã å î ð ã è å â Ï è ï å ð î â , ñèíúò íà
Ã. Ïèïåðîâ, 70-ãîäèøåí, çåìåäåëåö: “Áàùà ìè ïúðâî áåøå
ðàçñèëåí â Ñúâåòà. Ïîñëå ñòàíà ïúäàðèí. Ìàëîèìîòåí ÷îâåê áåøå.
Èìàøå îêîëî 8 äêà çåìÿ.
Ïî òîâà âðåìå êàðàáóíàðñêèÿò ïàðòèçàíèí Íèêîëà Áå÷åâ
ñå å êðèë ó Ë ó ë ˆ ö è ò å . Á à á à É î ð ä à í à Ë ó ë ˆ ê î â à îòèâà â
Ñúâåòà è ãî èçäàâà, ÷å ñå êðèå ó òåõíè êîìøèè. Áèëî å êúì 6–7
÷àñà âå÷åðòà.  Ñúâåòà èìàøå äâàìà ïîëèöàè: Ê î ë ü î , åäèí äðóã,
íà êîéòî èìåòî ñúì çàáðàâèë, è Ã å î ð ã è Ê à ë è í ÷ å â –
ãîðñêèÿò. Çà äà çàëîâÿò ïàðòèçàíèíà, ãè âîäè Ã å î ð ã è
Ñ ò î é í î â . Òîé îáà÷å îñòàíàë íà Ìîñòëåòî. Ñëóøàë ñúì, ÷å
ñàìî ïîëèöàèòå ñà ñòðåëÿëè. Ïúäàðèòå íå ñà. È Áå÷åâ ãî óáèâàò4.
Íà ñàìèÿ Äåâåòè, êúì 1 ÷àñà ïðåç äåíÿ, ó íàñ äîéäå Ñ ò î ÿ í
Ê î ö å â  à ð ä è í , âúçðàñòåí ÷îâåê, è ïèÿíèöàòà à î ø î
Ì è ð å â . Ìèðåâ íàñî÷è ïóøêàòà êúì ñåñòðà ìè è ïèòà çà áàùà
ìè. À òîé â òîâà âðåìå âúðøååøå íà âúðøà÷êàòà ó êîìøèèòå
Ð ² ç ì à í î â è . Çàêàðàõà ãî â Ñúâåòà. Êîìåíäàíòñêè áåøå
Ïåòúð Àíãåëîâ Âåðãèåâ – Áåëÿòà.
35
 Âå÷åðòà îòèâàìå â Ñúâåòà. Íå íè ïóñêàò ïðè òàòå. Íå äàâàò
äà ìó äàäåì õðàíà. Íà 10-òè îòèäîõìå ïàê. Ïðèåõà õðàíàòà. Âúòðå
áÿõà Ò î ä î ð Ì ó ò î â , áàùàòà, è À í ã å ë  å ë ÷ å â , ó÷èòåë.
Íåãî ãî ñïàñè Ï à â å ë Â å ð ã è å â , ïàðòèçàíèíúò. Âèæäà êàìè-
îíà ñ àðåñòàíòèòå. Ñïèðà ãî è ñâàëÿ ó÷èòåëÿ. Êàçâà: “Òîÿ ÷îâåê
ìå å ó÷èë íà ÷åòìî”. Áèëî å ïðè ìîñòà íà Òîïîëíèöà. Îòêàðàõà
ãè â Ñòàðèÿ çàòâîð. Ñòîÿõà 4 äíè. Ïðåìåñòèõà ãè â Íîâèÿ çàòâîð.
Ïàê îòèäîõìå â Íîâèÿ çàòâîð, çà äà ìó íîñèì áàãàæ. Êîãàòî
îòèäîõìå ñëåäâàùèÿ ïúò, íè èçëúãàõà, ÷å ñà ãè ïðåìåñòèëè â
Ïëîâäèâ. Èçïðàòèõìå È â à í Ñ ò à ì à ò î â , ïðîâåðè â
Ïëîâäèâñêèÿ çàòâîð. Îêàçà ñå, ÷å òàì íÿìà òàêèâà ëþäå.
Ñëåä åäèí äåí íàó÷èõìå, ÷å ñà èçáèòè.
Ðàçêàçâàë ìè å äÿäî Ò è í ÷ î Ì ó ò £ ø î â . Íåãîâ âíóê,
Á î ð è ñ × è ë ÿ ø î â , å ïðèñúñòâàë íà òðåïàíåòî. Òðåïàë å è
òîé. Òðåïàëè ñà ãè ò î é è Ò î ä î ð Ø à ë ä ú ð î â îò Âåëè÷êîâî
ñ êèðêà. Òîÿ Ò î ä î ð ïîñëå ñå óäàâè â êëàäåíåöà ó òÿõ. Øîôüîðúò
íà êàìèîíà å áèë À í ã å ë × è ë ÿ ø î â . Çàêàðàëè ñà ãè â Àéê³íà
è ñà ãè èçáèëè. Èìàøå ïúò çà Ïàìèäîâî çàä Êîðèÿòà. Â êàìèîíà
å èìàëî è æåíè. Äÿäî Òèí÷î ïèòàë âíóêà ñè:
– Çàùî óáè òåçè õîðà? Êàê ùå ãëåäàø äåöàòà èì â î÷èòå!
Èìà Ãîñïîä! Á î ð è ñ × è ë ÿ ø î â êàòàñòðîôèðà ñ ëåêà
êîëà ïðè Çàâîÿ çà Þíàöèòå. Ëåæà áîëåí ìíîãî ãîäèíè. Îñòàíà
ãúðáàâ. Áåøå ôóðàæèð â Òåêåçåñåòî. Ïîñëå èçíàñèëèõà äúùåðÿ
ìó!
Ò î ä î ð Ì ó ò î â ñè å îòâúðçàë ðúöåòå è å õâàíàë Á î ð è ñ
× è ë ÿ ø î â çà ãóøàòà. Áîðèñ ãî å ó ò å ï à ë ñ êîïà÷.
Ïèòàø ìå çà ìîÿòà ñúäáà ñëåä êàòî óáèõà òàòå. Áÿõ òðóäîâàê.
Ïîñëå ñå çàïèñàõ â Ñàðàíüîâî çà êóðñîâå. Çà ìîòîöèêëåò. À í ã å ë
× è ë ÿ ø î â îòèäå â Ñåïòåìâðè è ìå îòïèñà. Ñðåùà ìå è ìè êàçâà:
– Ïðîäàé ìîòîðà, çàùîòî íèêîãà íÿìà äà âçåìåø êíèæêà!
Èìàøå ñíèìêè íà áàùà ìè, íî ìàéêà ìè ãè èçãîðè îò ñòðàõ,
÷å ùå äîéäàò è ùå èçáèÿò è íàñ. Ïðîäàäîõìå ñè è ñòàðàòà êúùà.
Áåøå ñðåùó Ïàðêà”.

Àíãåë Ïåíåâ Âåë÷åâ

Ó÷èòåë, íà 47 ã. Êà÷åí å â êàìèîíà ñúñ ñúáðàíèòå æåðòâè,
êîèòî òðÿáâà äà áúäàò èçáèòè ïðè Äðàãàíîâ êëàäåíåö â Àéêúíà, â
çåìëèùåòî íà Êàðàáóíàð. Ïðè ìîñòà íà Òîïîëíèöà êàìèîíúò å
36
íàñòèãíàò îò ïàðòèçàíèíà Ïàâåë Âåðãèåâ, êîéòî ñâàëÿ ó÷èòåëÿ
ñè è ìó ñïàñÿâà æèâîòà.
Ïîñëå å ïðåäàäåí íà Íàðîäíèÿ ñúä, êúäåòî ïðèñúñòâà â
Îáâèíèòåëíèÿ àêò ¹ 1 ïîä ¹ 96. Îïðåäåëåíàòà ìó âèíà å:
“àêòèâíà áîðáà ïðîòèâ âñè÷êè àíòèôàøèñòè, ïðàâèë å äîêëàäè
ïðîòèâ ó÷èòåëè-àíòèôàøèñòè, êîèòî ñà óâîëíåíè ïî ÷ë. 20, ñúñ
ñâîèòå äåéñòâèÿ è ñëîâà å äîïðèíåñúë äåéíî è ñúùåñòâåíî çà
ïðîâåæäàíå êóðñà íà ôàøèñòêàòà äèêòàòóðà â ñòðàíàòà,
ïðåñòúïëåíèå ïî ÷ë. 2, ï.10 îò Í. çàêîí çà ñúäåíå îò Íàðîäíèÿ
ñúä.”

1Âæ è ïðè Ñï. Òîìîâ, Ñúçäàâàíåòî…, ñ. 44.

2Âåðñèÿòà çà Ìóðäæåâ å îñíîâàòåëíà, íî èìà è äðóã Ìóðäæåâ, ðàçëè÷åí
îò ïî-ñåòíåøíèÿ ãåíåðàë. Íåãîâîòî ó÷àñòèå â çâåðñòâàòà å îïèñàíî â
Ëåñè÷îâî.
3Çà òåçè 20 äóøè, èçáèòè â Äðàãàíîâ êëàäåíåö : Ìóðäæîâ êëàäåíåö âæ.
ïðè Ï. Ë è ë î â , Ëåñè÷îâî, ðàçêàçà íà À í ã å ë Ë è ÷ å â îò Ïàçàðäæèê.
4Ñðâ. âåðñèÿòà çà óáèéñòâîòî íà Í. Á å ÷ å â ïðè Àò. Ñ å ì å ð ä æ è å â ,
Çà äà èìà æèâîò.

37
 Áðàòàíèöà

Âëàñòòà â ñåëîòî íà Äåâåòè å âçåòà îò À ò à í à ñ È â à í î â

À ò à í à ñ à ê è å â . Ïðèñòèãà ãðóïà òðåïà÷è îò Ïàòàëåíèöà,
âîäåíà îò ïîëèòçàòâîðíèêà Ï å ò ú ð Ñ ò î å â Ê î ç à ð å â .
Ïàòàëåí÷àíè òúðñÿò ñâîÿ ñúñåëÿíèí Ò î ÷ ê à ò à , êîéòî â òîâà
âðåìå å êìåò íà ñåëîòî. Â ÎÏÀ – Ïàçàðäæèê (Ì 106, 7) è ïðè Ñï.
Òîìîâ (ñ. 30) èìà íåòî÷íîñò, ñïîðåä êîÿòî â òîçè äåí ñà àðåñòóâàíè
“ê ì å ò ú ò , ñ å ê ð å ò à ð - á è ð í è ê ú ò è äðóãè îòÿâëåíè
ôàøèñòè”. Íàëèöå å åëåìåíòàðíî êëèøå, êîåòî ïðèñúñòâà ïîñëå
âúâ âñè÷êè äîêóìåíòè çà ò. íàð. “âúñòàíèå”, çà äåâåòîñåïòåì-
âðèéñêèÿ ïðåâðàò.
Íîâèÿò êìåò ïîëàãà âñè÷êè óñèëèÿ â ìèðíîòî ñåëî ä à í ÿ ì à
å ê ñ ö å ñ è è è ð å ï ð å ñ è è . Íå ìîæå äà ñïàñè îáà÷å áðàò ñè
à å î ð ã è , êîéòî äî òàçè äàòà å êìåò íà Çëîêó÷åíå, êàêòî è äîñå-
ãàøíèÿ êìåò íà Áðàòàíèöà, êîéòî ñëåä âðåìå å àðåñòóâàí îò
ïàòàëåí÷àíèòå-òðåïà÷è, è, ðàçáèðà ñå, “ëèêâèäèðàí”.
Âîäà÷ íà òâúðäàòà ëèíèÿ “çà ëèêâèäèðàíå” â ñåëîòî å áèë
É î ð ä à í Ê à ð à á ó í à ð ñ ê è . Êúðâàâèòå ìó íàìåðåíèÿ îáà÷å
ñà áèëè ïðåîäîëåíè îò À ò à í à ñ à ê è å â .

Àòàíàñ Àíãåëîâ Ãþðäæåêë£åâ

Ðîäåí â ñ. Àëèñòðáòèê (Àëèñòðàòè, Çèëÿõîâñêî, Äðàìñêî).
Ñåìåéñòâîòî ìó ïðåç 1913 ã. ñå çàñåëâà â Áðàòàíèöà. Ñòàâà êìåò
íà Àëèñòðàòè, êúäåòî å óáèò îò ãðúöêè ïàðòèçàíè.
Æåíà: Ê à ò å ð è í à îò × î ð á à ä æ è é ñ ê è ò å .
Äåöà: 1) Í à ä å æ ä à , çàäîìåíà ó Ï å í å â è , Ëúæåíå;
2) Â à ñ è ë , îñòàâà â ñåëîòî, ïîêîéíèê;
3) À í ã å ë , èçñåëâà ñå â Ñîôèÿ, ïîêîéíèê;
4) Ì à ð è ÿ , îìúæåíà çà Íåäÿëêî Êîëàðîâ, Ñîôèÿ;
5) Å ë å í à , ïî÷èâà êàòî ìîìè÷å.
Ðàçêàçâà É î ð ä à í ê à Ã þ ð ä æ å ê ë è å â à , ñíàõà: “Ïðåç
1941 ã. âçåìà æåíà ñè è îòèâà íà ãîñòè â ðîäíîòî ñè ñåëî. Òàìîø-
íèòå áúëãàðè ãî êàíäàðäèñàëè è íàïðàâèëè êìåò íà ñåëîòî. Åäíà
íîù èäâàò ïàðòèçàíèòå-àíäàðòè è ãî óáèâàò. Ïîñëå òóê ìåñòíèòå
êîìóíèñòè ïðå÷åõà íà ìúæà ìè. Êàçâàõà, ÷å áàùà ìó å áèë
38
“ôàøèñò”. Ñàìî çà òîâà, ÷å å áèë êìåò íà ðîäíîòî ñè ñåëî, êîåòî
ïîñëå áåøå â Íîâèòå çåìè”.
Ïá÷åâ
Ïîëèöàé îò Áðàòàíèöà. Ðàáîòåë â Ïëîâäèâ èëè â
Ïëîâäèâñêî. Óáèò ñëåä Äåâåòè â Ïëîâäèâ èëè â îêîëíèòå ñåëà.
Èñòîðèÿòà ìó îñòàâà íåïðîó÷åíà.
Ãåîðãè Èâàíîâ Àòàíàñàêèåâ
Åäèí îò ïúðâèòå ëþäå íà Áðàòàíèöà äî Äåâåòè. Îò 1931 ã.
ïîñòîÿííî å êìåò íà ðàçëè÷íè ñåëèùà: Áðàòàíèöà, Âàðâàðà,
Ñåì÷èíîâî, Çëîêó÷åíå. Àðåñòóâàí å êàòî ê ì å ò íà Çëîêó÷åíå.
Åêçåêóòèðàí å îò çëîêó÷åíñêèòå è ñàðàíüîâñêèòå ïàðòèçàíè è
òåõíèòå ïîìîùíèöè â ìàñîâ ãðîá äî Ìàðèöà ìåæäó Çëîêó÷åíå è
Êîâà÷åâî. Ñïîðåä ñåìåéíàòà âåðñèÿ âñúùíîñò å óáèò îò çëîêó-
÷àíñêèòå ïàðòèçàíè à å î ð ã è à å î ð ã è å â , ñèí íà ôåëäøåðà, è
îò áðàòÿòà ïàðòèçàíè Ã å î ð ã è è Ê ð ú ñ ò ü î Ê ð ú ñ ò å â è â
ì. Åëèäúðèöà, Çëîêó÷àíñêî çåìëèùå. Áèë å îáâèíåí, ÷å å âèíîâåí
çà áëîêàäàòà íà ñåëîòî îò ïîëèöèÿ è âîéñêà, êîãàòî ñà çàëîâåíè
ïðåäàëèòå ñå íà âëàñòòà ïàðòèçàíè È ë è ÿ Â à í ÷ å â , ïúðâè
áðàòîâ÷åä íà à å î ð ã è à å î ð ã è å â , Á ë à ã î È ã í à ò î â è
ÿòàêúò À í ã å ë Ê ð ú ñ ò å â , áàùà íà ïàðòèçàíèòå Ê ð ú ñ ò å â è .
Æåíà: Ð à é í à îò Ê î æ ó õ à ð î â è (ñòàðîçàãîðöè, çàñåëå-
íè â ñåëîòî, êúäåòî ïîëó÷èëè áîãàòî íàñëåäñòâî).
Äåöà: 1) Ì à ð è ÿ , çàäîìåíà â Áåëîâî, ïîêîéíèöà;
2) È â à í , èíôîðìàòîðúò;
3) Å ë è ñ à â å ò à , çàäîìåíà ó Ï ó ë å â è ;
4) Å ê à ò å ð è í à , ïî÷èâà êàòî ó÷åíè÷êà.
Ðàçêàçâà Èâàí Ãåîðãèåâ Àòàíàñàêèåâ, 82 ã., ñèí: “Íà 8-
ìè ñåïòåìâðè îòèäîõ ïðè áàùà ìè â Çëîêó÷åíå. Âèêàì ìó:
– Òàòå, âðåìåíàòà ñà ëîøè, àéäå äà ñè âúðâèì!
Òîé íå ñëóøà è ìè ðå÷å:
– Íà êîé øà îñòàâà êìåòñòâîòî. Ñàìî äîáðî ñúì ïðàâèë.
Íÿìà íèùî ñòðàøíî.
Íà äðóãèÿ äåí ñà ãî àðåñòóâàëè ïàðòèçàíèòå îò Çëîêó÷åíå
Ê ú í ÷ î , Â à ñ è ë è Ï å ø î . Áÿõà ïàðòèçàíè íà äâà äíè! Çàêà-
ðàí å â ó÷àñòúêà Ñåïòåìâðè (Ñàðàíüîâî). Êàòî ñå íàó÷èõ, ÷å òàòå
å àðåñòóâàí â Ñåïòåìâðè, êúì 11–12-òè îòèäîõ òàì. Íîñÿ ìó ÿäåíå
è çàâèâêè. Çàâàðèõ ãî äà ìåòå óëèöàòà ïðåä êìåòñòâîòî. Êàçà ìè:
39
 – Øà íàìåðèø 1000 ëåâà è øà ìå ïóñíàò.
Íèå ñ ìàìà ñè äîéäîõìå. Âåäíàãà çàëîæèõìå òþòþíà. Èçòåã-
ëèõìå 1000 ëåâà. Â Ïàçàðäæèê. Íå ùåø ëè, çàêúñíÿõ. È îòèäîõ íà
êèíî ó Ìàðèíîâè. Èçëèçàì è åäèí ÷îâåê ìå àðåñòóâà. Àéäå â Îêî-
ëèéñêîòî. Äúðæàõà ìå äî 11 ÷àñà âå÷åðòà, êîãàòî ìå èçïèòâàõà åäíà
æåíñêà è äâàìà ìúæå. Êàòî èì êàçàõ, ÷å êìåòúò íà Áðàòàíèöà
À ò à í à ñ à ê è å â ìè å ÷è÷î, ìå ïóñíàõà. Âúðíàõà ìè ïàðèòå. Óïëà-
øèõ ñå. Íà äðóãèÿ äåí ñåñòðà ìè ãè çàíåñå â Ñåïòåìâðè. Áàùà ìè
íàðåäè äà îòèäà â Çëîêó÷åíå è äà ìó ïðèáåðà áàãàæà. Íà ïëîùàäà
ìå ñðåùíà Ê ð ú ñ ò ü î Ê ð ú ñ ò å â , ïàðòèçàíèí. Áåøå ñ ïóøêà. Àðå-
ñòóâà ìå. Âêàðà ìå â ìàçåòî íà Îáùèíàòà. Íå ùåø ëè, òàì áåøå
åäíî ìîì÷å. Áåøå èçëÿçëî ïàðòèçàíèí. Àìà ñå âúðíà. Íà Äåâåòè
ïàê áåøå ñ òåõíèòå. Òî ìè äîíåñå ÿäåíå. Íà äðóãàòà ñóòðèí äîòúð÷à
÷è÷î îò Áðàòàíèöà. È òîé êìåò. Õîäàòàéñòâà çà ìåíå. Àìà ãè ñëó-
øàì êàêâî ñè ãîâîðÿò ñ íîâèÿ êìåò íà Çëîêó÷åíå. Ïðåäè áåøå ôåëä-
øåð1. ×è÷î ñå îïëàêâàøå, ÷å òàòå íå ãî ñëóøàë, è åòî, ÷å ïîñòðàäà.
Êúì îáÿä â îáùèíàòà ä î é ä å Â ë à ä î Ã å î ð ã è å â 2, ïî-
ëèòçàòâîðíèê âúâ Âàðíà, ñèí íà ôåëäøåðà, íà êìåòà. Õâúðëè ìè
åäèí ëèñò è ìîëèâ è çàïîâÿäà:
– Ïèøè êàêâî çíàåø çà áàùà òè!
Êàêâî äà ïèøà? Áàùà ìè áåøå äîáúð ÷îâåê! Íà íèêîé ëîøî
íå å íàïðàâèë.
Òîÿ Âëàäî ìå ïóñíà. Ïðèáðàõ ñå ñ ÷è÷î.
Êúì 16-òè îòèäîõìå â Ñåïòåìâðè ïàê äà íîñèì íà òàòå
õðàíà. Âå÷å â àðåñòà ñ òàòå èìàøå è äðóãè çëîêó÷åíè: Ê î ö å
Ì è õ à é ë î â , Ê ð ú ÷ ì à ð ÿ , ìëàäî ìîì÷å, êîåòî å áèëî äîíîñ-
÷èê â çàòâîðèòå. Âñè÷êè çàåäíî ãè èçòðåïàõà. Îòèâàìå, êàêòî êàçàõ,
â Ñåïòåìâðè. Ëúæàò íè, ÷å òàòå è äðóãèòå ñà çàêàðàíè â Ïëîâäèâ.
×è÷î âåäíàãà òðúãíà çà Ïëîâäèâ. Âðúùà ñå. Íÿìà òàêèâà õîðà òàì.
Ïîñëå åäèí îò Êîâà÷åâî ñå å õâàëåë ïðåä øóðåÿ ìè Ì è ë ü î
Ï å ò ð î â , ñúùî êîâà÷åâåö, ÷å òîé áèë óáèë áàùà ìè. Êàçàë, ÷å ñà
ãè ó á è â à ë è ñ ï ð è ê ë à ä è ò å í à ï ó ø ê è ò å ñ óäàð îòçàä, â òè-
ëà. Ìÿñòîòî áèëî íÿêúäå ïî Ìàðèöà ìåæäó Çëîêó÷åíå è Êîâà÷åâî.
Ïðåç 1966 ã., ìèñëÿ, âîäèõ äåëî. Òà èçêàðàõà òàòå “áåçñëåäíî
èç÷åçíàë”. Òàêà ïîëó÷èõìå ñìúðòåí àêò çà òîÿ äîáúð ÷îâåê,
êîãîòî óòðåïàõà áåç íèêàêâà âèíà”.
1Ïåòúð Ãåîðãèåâ.
2 Âëàäî Ïåòðîâ Ãåîðãèåâ å ñåêðåòàð íà ÁÊÏ â Ñåïòåìâðè : Ñàðà-
íüîâî. Ïðåç 1947–1948 ã. å ÷ëåí íà Îêîë. êîìèòåò íà ÁÊÏ, Ïàçàðäæèê.
40
 Áðàöèãîâî
Ãðàäúò îñòàíà èçâúí ãðàíèöèòå íà èçñëåäâàíåòî.
Èñòîðèÿòà íà ñìúðòíèöèòå âúâ Âàðòîëîìååâèòå íîùè
òðÿáâà äà áúäå ñòàðàòåëíî îïèñàíà îò ñëåäâàùèòå èçñëåäâà÷è.
Ïðîó÷âàíåòî îòêðè èìåíàòà íà ñëåäíèòå æåðòâè:
• Àëåêñàíäúð Ñ ò î ÿ í î â Ö â å ò ê î â , óáèò ïðåç
ñåïòåìâðè 1944;
• Õðèñòîñêî Ò î ä î ð î â Ò î ÷ ê î â , óáèò ïî ñúùîòî
âðåìå;
• Ä è ì è ò ú ð Õ ð è ñ ò î â , îáÿâåí çà áåçñëåäíî èç÷åçíàë ñ
äåëî 1064 îò 1946 ã.;
• Ï å ò ê î Ê î ñ ò à ä è í î â , ñúùî îáÿâåí çà “èç÷åçíàë”
ñëåä Äåâåòè ñ äåëî 949 îò 1948 ã.;
• Õ ð è ñ ò î Ç ë à ò ê î â , ñúñ ñúùàòà ñúäáà (âæ. ä. 609 îò
1945 ã.).
Áðàöèãîâñêèòå åêçåêóòîðè, êîèòî â òîâà èçñëåäâàíå íå ñà
óòî÷íåíè ïî èìå è ôóíêöèè, èìàò â Èñòîðèÿòà íà Êðàèùåòî åäèí
îò íàé-ãîëåìèòå ìàñîâè ãðîáîâå ïî âðåìå íà Âàðòîëîìååâèòå
íîùè. Èçáèòèòå îò Áðàöèãîâî è Áðàöèãîâñêî, âæ. è Ðàâíîãîð ñà
çàðèòè â Ãðàìàäèòå, êúäåòî ïðåç 1923 ã. èìà èçáèòè âúñòàíèöè.
Ïðè èçêîïíè ðàáîòè åêèïúò íà èíæ. Ä è ì è ò ú ð Ä ú í å -
ê î â , êîéòî å åäèí îò íàé-äîáðèòå áðàöèãîâñêè ïèñàòåëè, îòêðèâà
ìàñîâèÿ ãðîá (âæ. ñòàòèÿòà ìó).

Åðåìèÿ Èâàíîâ Åðåìèåâ

Îáÿâåí å çà áåçñëåäíî èç÷åçíàë ñ äåëî 744 îò 1945 ã. Ðîäåí
å â Áðàöèãîâî íà 25. V. 1885 ã. Ñèí íà âúçðîæäåíåöà è îïúë÷åíåöà
È â à í Ê . É å ð å ì è å â 1 , ïëåìåííèê å è íà èçâåñòíèÿ áðàöè-
ãîâåö Àòàíàñ Ìèøåâ 2. Ó÷è “çúáîòåõíèêà è çúáîëå÷åíèå” â Îäå-
ñà. Óáèò å íà Äåâåòè â Ãðàìàäèòå. Äúùåðÿ ìó – ä-ð Ä à ô è í à
É å ð å ì è å â à Ò î ø å â à – â ñòàòèÿòà “Áîëêà ïî áàùà ìè” (Ïðî
Àíòè, áð. 35, 1997 ã.), ïèøå: “Âå÷å ïîâå÷å îò 50 ãîäèíè ñè çàäàâàì
âúïðîñà “çàùî”?
Èíòåðåñíî å îòêëîíåíèåòî â òàçè ñòàòèÿ, êîåòî ïðåïå-
÷àòâàì: “ äåíÿ, êîãàòî áåëîêîñè ïîñëåäîâàòåëè íà êîìóíèçìà
41
òðúãâàò äà ïðàçíóâàò, áèõ èñêàë äà ãè çàïèòàì: “Êàêâî âñúùíîñò
ïðàçíóâàòå? Òîâà íå áå äåí íà ïîáåäà, áå äåí íà óáèéñòâà, íà
ïàëåæè è ãðàáåæè. Êàêâî ïðàçíóâàòå! Íå ñå ëè ñðàìóâàòå ïîíå
ìàëêî îò ïðåñòúïëåíèÿòà, êîèòî áÿõà èçâúðøåíè â èìåòî íà
ïðàâäàòà – ò.å. íà âàøàòà ïðàâäà?”

1Åäèí îò àâòîðèòå íà äîêóìåíòàëíàòà êíèãà Í . Õ ð . Ï å ò ë å ø ê î â ,

È â . Ê . É å ð å ì è å â (íàðîäíè ó÷èòåëè), Èñòîðèÿòà íà Áðàöèãîâñêîòî
âúñòàíèå, 1905
2Âæ. êíèãàòà ìó À ò à í à ñ Ì è ø å â , Áîÿò îêîëî Áðàöèãîâî, Ñ., 1922.

42
 Áúòà
Òîâà ñðåäíîãîðñêî ñåëî å íàïàäàíî îò ïàðòèçàíñêè ÷åòè ïî
âðåìå íà Òåðîðà. Íà 7–8. IÕ. 1944 ã. â íåãî âëèçà äðóæèíà “Ðàéíà
Êíÿãèíÿ”, ÷åòà “Ïîï Ãðóéî”.
Ïðè Ö â ÿ ò ê î Ñ ú á å â (ñ.168) èìà åäíà íåñêîïîñíà
áåëåæêà, ñðâ. “Áúòîâöè âúñòàíàõà ñïîíòàííî”. Íèêàêâî âúñòàíèå
íå å èìàëî â òîâà óïëàøåíî ñåëî! Âëàñòòà å îòíîâî â ðúöåòå íà
Åíäàðîâè.
Àðåñòóâàíè ñà: È ë è ÿ Ö à ð ñ ê è , áèâø ïàðòèçàíèí,
Ò à í ü î Ñ à ì î õ î ä î â , ïîëèöàé, Ñ ï à ñ Ñ ï à ñ î â , áèðíèê,
à å î ð ã è Ñ ï à ñ î â , áðàííèê. ïîñëåäíèòå äâàìà ñà åêçåêóòèðàíè
â áëèçêàòà ìåñòíîñò Äðåíàêà îò ïàðòèçàíèòå ñ ïîìîùòà íà òåõåí
ìåñòåí ïîìàãà÷.

Èëèÿ Öàðñêè
Ñòàâà ïàðòèçàíèí çàåäíî ñ Ã å î ð ã è Ï å í ÷ å â , Ã å î ð ã è
Ï à â ë î â è Ä è ì è ò ú ð Ë ó ê î â Ö à ð ñ ê è .  ñåëî îáà÷å å
îñòàâèë ãîäåíèöà ïðåä ñâàòáà. Áÿãà îò ïàðòèçàíñêèÿ îòðÿä. Â ñåëî-
òî ñå ïðàâåë íà “ëóä”, çà äà íå ãî çàêà÷àò îò ïîëèöèÿòà. Áèâø
ïîëèòçàòâîðíèê.
Æåíà: È â à í à îò Ð à ä å â è .
Äåöà: 1) È â à í , çàíèìàâà ñå ñ áèçíåñ;
2) Ï å ò ú ð .
Ðàçêàçâà á à á à Ã å í à ß í ê î â à Ñ à ì î õ î ä î â à , 87 ã.,
VI êëàñ: “Ïàðòèçàíèòå ãî âçåõà òî÷íî íà ñâàòáàòà ìó. Íå ãî
óòðåïàõà. Ïîñëå áåøå âñå óïëàøåí”.
Çà íåãî èìà êðàòêà áåëåæêà ïðè Èâ. Â ð à ÷ å â (Ñðåäíî-
ãîðöè, ñ. 173): “Äîëîæèõà çà íåî÷àêâàíàòà îáñòàíîâêà (ïðèñ-
òèãàíåòî íà âîéñêà â Áúòà – áåë. Ò.Á.) è íèå îòëîæèõìå àêöèÿòà.
Îùå ñúùàòà âå÷åð È ë è ÿ Ö à ð ñ ê è èçáÿãà îò ÷åòàòà. Òîé ñå
èçïëàøèë äà íå áè ÷åòàòà äà íàêàæå íÿêîé îò íåãîâèòå ðîäíèíè,
êîèòî ïîääúðæàëè ôàøèñòêàòà âëàñò, è çàòîâà èçëúãàë, ÷å â ñå-
ëîòî ïðèñòèãíàëà âîéñêà. Òîçè ïîäëåö ïîñòàâè íà æåñòîêî èçïè-
òàíèå äâà îòðÿäà”.
• ïî-íàòàòúê (ñ. 237) èñòîðèÿòà å äîðàçêàçàíà:
“ ×óâàëà ñå è ìóçèêà.
43
 – Êîé ñå æåíè? – çàïèòàëè äðóãàðèòå åäèí ñòàðåö.
– Èëèÿ Öàðñêè ñå æåíè, êîìóíÿãàòà…
– Ñàìî çà íàñ ðàáîòà – àõíàëè îò èçíåíàäà äðóãàðèòå.
Èëèÿ èìàøå îòäàâíà ñìúðòíà ïðèñúäà çà ñâîåòî äåçåðòüîð-
ñòâî, íî áÿõìå ñå óâëåêëè â ðàáîòà è ïðîñòî áÿõìå ãî çàáðàâèëè.
Êàòî âèäÿë íåêàíåíè ãîñòè, Èëèÿ åäâà íå ïðèïàäíàë. Âúðçàëè
Èëèÿ è ãî ïîâåëè êúì ïëîùàäà, êúäåòî âå÷å íàðîäúò ñå ñúáèðàë
çà ìèòèíãà”.
Ïî-íàòàòúê ñå ñúîáùàâà, ÷å íàðîäúò “ãëàñóâàë” è ñìúðò-
íàòà ïðèñúäà íà Èëèÿ. Ðåøèëè äà ãî ðàçñòðåëÿò ïðåä öÿëàòà áðèãà-
äà. Áðèãàäàòà îáà÷å íå ñå ñúáèðà äî Äåâåòè è ïðèñúäàòà îñòàâà
íåèçïúëíåíà. “Íåêà äà ñè æèâåå, ïúê ìîæå äà ñòàíå îò íåãî ÷î-
âåê... è äåéñòâèòåëíî ñòàíà”, çàêëþ÷àâà Èâ. Âðà÷åâ (ñ. 238)
Ïðè Ö â ÿ ò ê î Ñ ú á å â (Ïðåäè…, ñ. 171) å ïîñî÷åíî, ÷å
íà 8. IÕ. ïàðòèçàíèòå ðåøàâàò ñúäáàòà íà Èë. Ö à ð ñ ê è .
Îñâîáîæäàâàò ãî. Ïîñëå ðàáîòè êàòî øîôüîð.
Èçêëþ÷åí å îò ñïèñúêà íà ïàðòèçàíèòå â “Èñòîðèÿ... “(ñ.
819), êîåòî îáñòîÿòåëñòâî áåëåæè ìîìåíò îò íåéíàòà ôàëøè-
ôèêàòîðñêà ôóíêöèÿ.

Òàíüî Ïåé÷åâ Ñàìîõîäîâ – Ñòîÿí Ãåðãèíñêè

Ï î ë è ö à é â ñåëîòî. Äîáúð ÷îâåê. Àðåñòóâàí å íà 8. IÕ.
1944 ã. Óñòàíîâèëî ñå, ÷å å ïîìàãàë íà âñè÷êè, âêëþ÷èòåëíî è íà
ïàðòèçàíèòå. Öÿëîòî ñåëî ãî å çàùèòèëî è ïî òîçè íà÷èí å ïðåäîò-
âðàòèëî óáèéñòâîòî îò ñòðàíà íà ïèÿíèòå çà êðúâ ïàðòèçàíè è
òåõíèòå íîâè ìåñòíè ïîìàãà÷è.
Ïðè Öâ. Ñ ú á å â (Ïðåäè…, ñ. 21), èìà êðàòêà áåëåæêà:
“Âçåõ äóìàòà íà îáùîñåëñêî ñúáðàíèå â çàùèòà íà òîçè ïîëèöàé.
È ïîìîãíà. Êàòî ÷å ëè öÿëîòî ñåëî âúçäúõíà ñ îáëåê÷åíèå. Íàøà-
òà Òåìèäà ñúäåøå ñ îòâîðåíè î÷è”.
Æåíà: Ã å í à .
Äåöà: 1) Ï å é ÷ î , â ñåëîòî;
2) Í å ä ê à , îìúæåíà â Îáîðèùå, ñåãà æèâåå â
Ïàçàðäæèê.

Ãåîðãè Ñïàñîâ Ñïàñîâ

Ñ è í í à á è ð í è ê à Ñ ï à ñ Ñ ï à ñ î â . Íåæåíåí. Óáèò
â Äðåíàêà îò óáèéöèòå, ïîñî÷åíè â ñòàòèÿòà çà Ñïàñ Ñïàñîâ.
44
 Ðàçêàçâà Ã å í à Ñ à ì î õ î ä î â à : “Ñèíà óáèõà ñàìî çà
òîâà, ÷å å áèë áðàííèê”.
Ñïàñ Èëèåâ Ñïàñîâ – Áèðíèêà
Ñåêðåòàð-áèðíèê â ñåëîòî.
Æåíà: Ä ó ê à îò Ëåñè÷åâî.
Äåöà: 1) Ï å í à , çàäîìåíà ó Êîñòîâè, ïîêîéíèöà, Åëøèöà;
2) È â à í ê à , îìúæåíà ó Ö â å ò ê î â è (ïî âðåìå íà
àíêåòàòà áåøå áîëíà);
3) Ñ ò î ÿ í ê à , â Ïëîâäèâ;
4) Ã å î ð ã è , óáèò çàåäíî ñ áàùà ñè (âæ.).
Ïî ñúîáùåíèå íà Èâ. Â ð à ÷ å â (ñ. 237), å “îñúäåí íà
ñìúðò” íà îáùîñåëñêî ñúáðàíèå ïðè àêöèÿ íà ïàðòèçàíèòå â ñåëî-
òî. Òîâà íå îòãîâàðÿ íà èñòèíàòà. Ïðåõâúðëÿíåòî íà âèíàòà çà
ñìúðòòà âúðõó ñúñåëÿíèòå íà Áèðíèêà å àáñóðäíî.
Ðàçêàçâà Ã å í à Ñ à ì î õ î ä î â à : “Óáèõà ãî çà íèùî. Îá-
âèíèõà ãî, ÷å å áèë ñåêðåòàð-áèðíèê â Îáùèíàòà. Ãîâîðåõà, ÷å áèë
ïîäñêàçàë ïàðòèçàíèòå, òà èçòðåïàëè íÿêîè îò òÿõ1. Óáèõà ãî çàåäíî
ñúñ ñèíà ìó Ã å î ð ã è . Ìÿñòîòî, êúäåòî ãè èçòðåïàõà, ñå êàçâà Äðå-
íàêà, ïî øîñåòî çà Áàíÿ, îò ãîðíà ñòðàíà. Èçâåëè ñà ãè òðèìàòà:
Ãåîðãè Ïåí÷åâ, Ãåîðãè Ïàâëîâ è Äèìèòúð Ãàøóðîâ
– Ê à í ä è ë î ò î . Ãîâîðè ñå, ÷å áàø òðåïà÷úò å áèë Êàíäèëîòî”.

Ãåîðãè Ñòîÿíîâ Ïåòðîâ

Ïîëèöàé â Äþëåâî, êúäåòî å óáèò. Çàëîâåí å â Áúòà, êúäåòî
å ïóñíàò ñëóõ, ÷å òîðìîçåë ïàðòèçàíñêèòå ñåìåéñòâà â Äþëåâî.
Ùå äà å îò åêçåêóòèðàíèòå â Áþê òàðëà (âæ.).
Æåíà: Âàñèëêà îò Åíäàðîâè
Äåöà: 1) Èâàí, æèâåå â ñåëîòî;
2) Êîëüî, â ñåëîòî, ïîêîéíèê.
1Ïðè Ï. Ä å å í ÷ è í (ñ. 176) èìà áåëåæêà çà ìàãàçèíåðà Èâàí Ãåîðãèåâ
Ñïàñîâ, êîéòî çàáåëÿçàë îðúæèåòî íà ïàðòèçàíèíà Ãåîðãè Êàëïàêîâ.
Äîíåñúë òîâà íà êìåòà Ñ ò î é ê î Ì à í î ë î â , êîéòî íàñòèãà ñ ïîëèöàÿ
Ãåîðãè ×àìïàëîâ ïàðòèçàíèíà. Óáèâàò ãî ñ ïîìîùòà íà Ñòåôàí Ìèí-
êîâñêè è Ñòàíüî Ïåí÷åâ îò Îáùåñòâåíàòà ñèëà íà ñåëîòî. Ïðè àêöèÿòà
å çàëîâåí É î ð ä à í Ã î ñ ï î ä î â , êîéòî èçäàâà ðàçïîëîæåíèåòî íà îòðÿäà.
Èñòîðèÿòà íà ëèöàòà, óïîìåíàòè îò Äååí÷èí, íå ñúì ïðîñëåäèë. Íå
âÿðâàì îáà÷å äà ñà ñå ñïàñèëè ñëåä Äåâåòè (?!).

45
 Âàðâàðà
 òîâà ðîäîïñêî ñåëî îêîëî Äåâåòè ÷îâåøêèÿò æèâîò å áèë
ñ èçêëþ÷èòåëíî çàíèæåíà öåíà – êàêòî ïî âðåìå íà Ïàðòèçàíñêèÿ
òåðîð, òàêà è âúâ Âàðòîëîìååâèòå íîùè.
Âàðâàðà å ïúðâîòî ðîäîïñêî ñåëî ïðè èçõîäà íà Ñòàðà ðåêà
îò Ïðîëîìà (çà Âåëèíãðàä, Äîñïàò, ßêîðóäà).
Íà÷àëîòî íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè ñå ðàçêàçâà ïî äâà
íà÷èíà – îò ïðèâúðæåíèöèòå íà íîâàòà âëàñò è ðåñï. îò áëèçêèòå
íà æåðòâèòå.
• Ñ ï à ñ Ò î ì î â (Ñúçäàâàíåòî…, ñ. 48): “Íà 9.IÕ., êîãàòî
ðàäèîòî ñúîáùè, ÷å â Ñîôèÿ âúñòàíèåòî íà Îòå÷åñòâåíèÿ ôðîíò
å ïîáåäèëî, ïðåä îáùèíàòà ñå ñúáðàõà (îñâîáîäåíèòå ïðåäíèÿ äåí
ïîëèòçàòâîðíèöè – áåë. Ò. Á.) Ã ð î ç ä à í î â ( Ã å î ð ã è ) ,
Ì à ð ò è í î â ( Ï à â å ë ) è ß í ÷ å â ( Ã å î ð ã è ) è âçåõà ðåøå-
íèå äà ñå àðåñòóâàò âñè÷êè îòÿâëåíè ôàøèñòè. Åäèí ÷àñ ñëåä òîâà
ñå ñúáðàõà âñè÷êè ñúìèøëåíèöè, êîèòî ïîä ðúêîâîäñòâîòî íà
à å î ð ã è à ð î ç ä à í î â ïðèñòúïèõà êúì èçïúëíåíèå íà
çàäà÷àòà: äà ñå ïðåâçåìå öåíòðàëíèÿ ñúâåò íà ãàðà Âàðâàðà, äà ñå
âçåìå îðúæèåòî è ñå àðåñòóâàò êìåòúò, ïîëèöàèòå îò ïîäó÷àñòúêà
è äðóãèòå âðàãîâå. Çà ãàðà Âàðâàðà âåäíàãà çàìèíàõà À ë å ê -
ñàíäúð Ìå÷êàðîâ, Äèìèòúð Äàìÿíîâ è Ïåòúð
Á î æ è ë î â , êîèòî ñ ïîìîùòà íà ãðóïà âîéíèöè îò îõðàíàòà íà
æåëåçîïúòíèòå ìîñòîâå áëîêèðàõà îáùèíàòà, îáåçîðúæèõà
ïîëèöàÿ À í ã å ë Á ð ú ê î â 1 è âçåõà ïóøêèòå è ïèñòîëåòèòå.
Ñëåä òîâà àðåñòóâàõà ã å í å ð à ë Ð ó ñ å â 2 , Á î ð è ñ Ï î ï î â ,
ïîëèöåéñêèÿ ñòàðøè è äðóãè. Íà 10.IÕ. òúðæåñòâåíî áÿõà
ïîñðåùíàòè ÷àñòè îò ïàðòèçàíñêèÿ îòðÿä “Àíãåë Êúí÷åâ”, íà÷åëî
ñ êîìàíäèðà À ñ å í Á î í å â . Ïî èíèöèàòèâà íà îáðàçóâàíàòà
òðè÷ëåíêà îùå íà 9.IÕ. áåøå îêàçàíà ïîìîù çà óñòàíîâÿâàíå íà
âëàñòòà è â ñåëàòà Ñèìåîíîâåö è Ñåì÷èíîâî. Îáðàçóâàõà êîìèòåò
íà Îòå÷åñòâåíèÿ ôðîíò ñ ïðåäñåäàòåë à å î ð ã è Ï . à ð î ç ä à -
í î â , êîéòî áå è êìåò íà ñåëîòî”.3
Âñúùíîñò òîâà å îôèöèàëíàòà âåðñèÿ, êîÿòî Ñï. Òîìîâ
ïîëçâà ïî êúñíî íàïèñàíà ñïðàâêà çà Ïàðòèéíèÿ àðõèâ.
Íà÷àëîòî íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè âúâ Âàðâàðà çàïî÷âà
äàëå÷å ïðåäè Äåâåòè, â ïåðèîä, êîéòî òóê ñå îïðåäåëÿ êàòî
Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð.
46
 Â òåðîðà íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè îñâåí êîìóíèñòè,
çåìåäåëöè, êðèìèíàëè, ó÷àñòâóâàò è à í à ð õ è ñ ò è , ÷èÿòî èñòîðèÿ
â òîâà ñåëî íå å íèòî èçñëåäâàíà, íèòî îïèñàíà.4
Âñè÷êè çâåðñòâà â ñåëîòî ïúðâîíà÷àëíî ñà ïîä ðåæèñóðàòà
è êðèëîòî íà ìèëèöèîíåðñêèÿ íà÷àëíèê Í è ê î ë à Ì à ð ê î â
Í è ê î ë î â , êîéòî íà 25. IÕ. òðúãâà ñ âîéñêàòà íà ôðîíòà.
Èñòîðèÿòà íà ×¥ìïàòà
× î ì ï à ò à å íàé-ñåðèîçíèÿò “âðàã” íà ïàçàðäæèøêèòå
ïàðòèçàíè. Íåùî êàòî × å ð À ð à ï è í èëè Ì ó ñ à Ê å ñ å ä æ è ÿ
çà Ê ð à ë è Ì à ð ê î . Èñòîðèÿòà ìó, èäåîëîãè÷åñêè îáðàáîòåíà,
å ðàçêàçàíà ïðåâðàòíî âúâ âñè÷êè ïàðòèçàíñêè ìåìîàðè è ïèñàíèÿ.
× î ì ï à ò à å âàðâˆðñêèÿò ïðÿêîð íà Ñ ò î ÿ í  à ñ è ë å â
À í ÷ å â , ðîäåí ïðåç 1903 ã. Æåíè ñå çà Ë þ á à Ê î ñ ò à ä è í î â à
îò Ç â å ç ä ˆ ð è ò å âúâ Âàðâàðà. Èìàò 3 äåöà: Â à ñ è ë ,
Ïåòêî, Áîðèñ.
Áèë å ñåðèîçåí ìúæ, äîáúð ñòîïàíèí. Êàòî ìëàäåæ ñå ëþáåë
ñ åäíà ìîìà Ã ð î ç ä å í à , êîÿòî ïîñëå ñå îìúæâà çà À ñ å í
Á î í å â , êîìóíèñò è ïàðòèçàíñêè êîìàíäèð.
Áîíåâ èçïîëçóâàë ïîëîæåíèåòî ñè íà âîäåù òåðîðèñò â
ðàéîíà è ïðè ïðî÷óòàòà ×åòâîðíà àêöèÿ îò 18.VIII. 1944 ã. íàðåäèë
äà áúäå óáèò ñúïåðíèêúò ìó îò îíåçè ãîäèíè × î ì ï à ò à , âå÷å
íàáåäåí çà “ôàøèñò”. Óáèéöèòå ïàðòèçàíè × è ë è ê à è È ñ ê ú ð
îáà÷å íå ñâúðøâàò äîáðå ðàáîòàòà. Óáèâàò Ë þ á à , æåíàòà íà
× î ì ï à ò à , à ñàìèÿ “âðàã” èçïóñêàò. Òîé, ðàíåí, îòèâà äî
êúùàòà íà À ñ å í Á î í å â è êàòî å ñèãóðåí, ÷å òîé å çàä âðàòàòà,
ñòðåëÿ, íî óáèâà Ã ð î ç ä å í à , ñúïðóãàòà íà ïàðòèçàíñêèÿ
êîìàíäèð. Íà Äåâåòè × î ì ï à ò à å àðåñòóâàí è îñúäåí îò
Íàðîäíèÿ ñúä íà ñìúðò.
Åêçåêóòèðàí å ïðåäè ïðî÷èòàíåòî íà ñìúðòíàòà ïðèñúäà.
Íàé-âåðîÿòíî åêçåêóöèÿòà å èçâúðøåíà îò ñàìèÿ À ñ å í Á î -
í å â , êîéòî ãî âçåìà îùå êàòî àðåñòàíò â Îêîëèéñêîòî óïðàâ-
ëåíèå (âæ. ðàçêàçà íà À í ã å ë Ë è ÷ å â , Ïàçàðäæèê).
Ñðâ. èíòåðïðåòàöèèòå â èäåîëîãèçèðàíàòà ëèòåðàòóðà:
• Ä è ì è ò ð è ÿ Ê å ñ ò å í î â à (Íå èñêàì äà çàáðàâÿ,
×åðíîãîðîâî, 2006, ñ. 135): “Àñåí Áîíåâ âëÿçúë ñ àíãåëêúí÷åâöè
â ñåëî Âàðâàðà. Õîðàòà íàèçëåçëè ïî óëèöèòå. Ïî åäíî îòäåëåíèå
áîéöè ñå îòïðàâèëè êúì äâå ôàøèñòêè êúùè, à À ñ å í Á î í å â ñ
îùå äâàìà ïàðòèçàíè – çà êúùàòà íà îïàñíèÿ ãëàâîðåç5 Ñ ò î ÿ í
47
À í ÷ å â – × î ì ï à ò à . Òîé áèë ïðåñòúïíèê, èçâåñòåí â öÿëî
Ïàçàðäæèøêî. 6 Ïðîÿâèë ñå îùå ïðåç 1923 ã. ïî âðåìå íà
Ñåïòåìâðèéñêîòî âúñòàíèå. Èçáèë ì í î ã î ê î ì ó í è ñ ò è 7 ,
ïîñëå ñòàíàë à ã å í ò í à ï î ë è ö è ÿ ò à 8 . Ñòðåëÿëè ïî × î ì -
ï à ò à è òîé ïàäíàë, íî ïîñëå ñå ñâåñòèë, îòèøúë â äîìà íà Á î -
í å â è ñòðåëÿë ïðåç âðàòàòà, çàùîòî òÿ áèëà çàëîñòåíà. Óáèë
æåíà ìó à ð î ç ä å í à è ðàíèë äâå îò ÷åòèðèòå ìó äåöà – É î ð -
ä à í ê à è Á î ð è ñ . Áîíåâ áèë ïîêðóñåí...”9
• Ã å î ð ã è Á à ë à á à í î â (Îò êîðåí äî âúðõà, Ïàçàðäæèê
2004, ñ. 23–24): ‘Ïî âðåìå íà íàïàäåíèåòî (18.VIII.1944 ã. – áåë. Ò.
Á.) ãðóïà ïàðòèçàíè, îïðåäåëåíè äà ëèêâèäèðàò Ñ ò î ÿ í ß í ÷ å â
– × î ì ï à ò à , êîéòî ñ÷èòàëè çà íàé-îïàñåí âðàã, âëèçàò â äâîðà
ìó, íà êîéòî áèë èçëÿçúë, êàòî ÷óë ãúðìåæè. Ñòðåëÿëè ïî íåãî.
Òîé ïàäíàë. Ñàìî åäèí êóðøóì ãî çàñåãíàë â ñëàáèíèòå. Ïðåñòî-
ðèë ñå íà óáèò. Íå âçåëè îðúæèåòî ìó. Èçñòðåëÿëè íåðâíî îùå
íÿêîëêî êóðøóìà â òÿëîòî ìó. Íî çà íåãîâî ùàñòèå íèòî åäèí íå
ãî çàñåãíàë. Âçåëè îðúæèåòî ìó è ñå ïîíåñëè ïî äðóãè áîéíè
çàäà÷è. Òîãàâà ß í ÷ å â ñòàâà. Âçåìà îò êúùè äðóãî îðúæèå. Ìè-
íàâà ïðåç ãðàäèíèòå è èçñòðåëâà íÿêîëêî ïà÷êè ïàòðîíè ïðåç
âðàòàòà (íà Áîíåâ). Óáèâà æåíàòà íà êîìàíäèðà, ðàíÿâà äâå îò 4-òå
äåöà è ñå èçòåãëÿ. Àç áÿõ òàì. Êîãàòî êîìàíäèðúò íàó÷è çà ñòà-
íàëîòî, èçëåçå íàâúí. ×óõ êàê ïèñíà æåíà è ãëàñúò £ ñå ïðåêúðøè
îò çâóê íà ïóøêà êàòî îòïóñíàòà ãàéäà è çàòèõíà. Òîâà áåøå ãëàñúò
íà æåíàòà íà ßí÷åâ. Òàêà íåïðèìèðèìè, òå èçáèõà æåíèòå ñè. Óáèõà
òåçè, êîèòî íå áÿõà ñå çàíèìàâàëè ñ ïàðòèçàíùèíà”.10
Ã. Á à ë à á à í î â å âàðâàðåö è å ïðåèíà÷èë èñòèíàòà,
çàùîòî âåëèêîëåïíî çíàå, ÷å ïàðòèçàíèòå ïúðâî óáèâàò æåíàòà
íà × î ì ï à ò à , ñëåä êîÿòî ñëó÷àéíî å çàñòðåëÿíà æåíàòà íà Á î -
í å â âìåñòî ñàìèÿ íåãî.
• Àíãåë ×àëúêîâ (ñ. 251–252): ðàçêàçâà çà àêöèÿòà îò 18.
VIII. 1944 ã., ò. íàð. è ×åòâîðíàòà àêöèÿ: “Ãðóïàòà (íà Âåëêî)
èìàøå çàäà÷àòà äà ëèêâèäèðà îáùèíñêèòå àðõèâè è çëîñòíèÿ
ôàøèñòêè ïàëà÷ îùå îò 1923 ã. Ñ ò î ÿ í × î ï å ò î . Ïðèñúäàòà
òðÿáâàøå äà èçïúëíÿò × è ë è ê à è È ñ ê ú ð . Â 20 ÷. ïàð-
òèçàíèòå àòàêóâàò ñåëîòî è ãî îâëàäÿâàò áåç èçñòðåë. ×èëèêà è
Èñêúð èçíåíàäâàùî íàõëóâàò â äîìà íà ×îïåòî, ñòðåëÿò äâàìàòà
â íåãî, âçåìàò ïèñòîëåòà ìó, è òðúãâàò, áåç äà ïðîâåðÿò äàëè å
ìúðòúâ. Âåëêî ïîðú÷àë íà áðàò ñè Ñïàñ Áîíåâ – Èñêúð äà îòèäå
êúì êúùè è äà âèäè êàêâî ñòàâà”. Ðàçáèðàò ÷å ×îìïàòà å ñòðåëÿë
ïðåç âðàòàòà è å óáèë Ãðîçäåíà, æåíàòà íà Êîìàíäèðà.
48
 • Ñúùàòà èñòîðèÿ, íî ïî äðóã, ñúùî ìèñòèôèöèðàí íà÷èí
å ðàçêàçàíà è â êíèãèòå íà À ò . Ñ å ì å ð ä æ è å â , Óòðå æèâîòúò
ùå áúäå ïî-õóáàâ; Çà äà èìà æèâîò (âæ.).
• Ñðàâíèòåëíî òî÷íî å ïðåäàäåíà èñòîðèÿòà íà × î ì ï à ò à
îò Ñ ò î è ë à ú ë ú á î â (ñ. 113), êîéòî ÿ íàó÷èë â ëàãåðà “Ñâåòè
Âðà÷” îò Â à ñ è ë , ñèíà íà × î ì ï à ò à , ñðâ.: “Ñ ò î ÿ í ß í ÷ å â áå
îñúäåí íà ñìúðò îùå â ïúðâèÿ ïðîöåñ. Ïðè÷èíàòà çà ïðèñúäàòà
ìó áåøå òîâà, ÷å â åäíà ïðåñòðåëêà âúâ Âàðâàðà áå óáèòà æåíà ìó
– ìàéêàòà íà Âàñèë, è áàé Ñòîÿí, òúðñåéêè óáèåöà íà æåíà ñè, à
èìåííî Àñåí Áîíåâ, êîìàíäèðà íà îòðÿäà, îòèâà ó òÿõ. Âìåñòî
Áîíåâ îáà÷å èçëÿçëà æåíà ìó è â ïðåñòðåëêàòà áàé Ñòîÿí óáèâà
íåÿ. Òàêà äâàìàòà ìúæå óáèâàò æåíèòå ñè. Ñëåä Äåâåòè àðåñòóâàò
áàùàòà íà Âàñèë è ãî îñúæäàò íà ñìúðò, à Âàñèë – íà 5 ãîäèíè”11.
Ðàçêàçâàò áðàòîâ÷åäèòå à å î ð ã è à å î ð ã è å â ß í ÷ å â ,
72 ã., 7 êëàñ è Ã å î ð ã è Ï å ò ð î â ß í ÷ å â , ñðåäíèñò, 59 ã.,
áðàòîâè äåöà íà × î ì ï à ò à , è äâàìàòà æèòåëè íà Âàðâàðà: “Íà-
øèÿò ÷è÷î áåøå ïî-ñêîðî áåäåí ñåëÿíèí. Èìàøå 15 äêà çåìÿ. Íî
ìíîãî äîáúð ñòîïàíèí. Êîãàòî òîé èçëèçà äà îðå, öÿëîòî ñåëî
òðúãâà ïî ïîëåòî. Áèë å íåãðàìîòåí. Ñàì ñå îáðàçîâà. Òèÿ ãëóïî-
ñòè, êúäåòî ñåãà ãè ïèøàò è ãîâîðÿò çà ÷è÷î, ÷å áèë “ôàøèñò”, ÷å
“èçáèâàë êîìóíèñòè”, ïà îùå ïîâå÷å ïî âðåìå íà Ñåïòåìâðèéñêîòî
âúñòàíèå, íå îòãîâàðÿò íà èñòèíàòà. Îìðàçàòà ñ À ñ å í Á î í å â
å áèëà ñàìî íà æåíñêà îñíîâà, óæ ÷è÷î Ñ ò î ÿ í áèë õîäèë ñ Ãðîç-
äåíà ïðåäè òÿ äà ñå îæåíè. À çà óæ ïîëèòè÷åñêàòà ìó áèîãðàôèÿ
íà “ôàøèñò” è “óáèåö íà êîìóíèñòè” ÷ è ÷ î äåéñòâèòåëíî èìà
èñòîðèÿ. Íî òÿ å ïî-ðàçëè÷íà. Ñëó÷èëî ñå, ÷å Ë à ç î Ï à ë î ç î â
óáèë ÷îâåê. Ïî òîâà äåëî áèë îáâèíåí è ÷è÷î Ñ ò î ÿ í . ×îâåêúò
å óáèò ïðè ñáèâàíå. Áèë ÷è÷îòî íà à î ø å Ê à ò ð à í ä æ è ÿ ò à .
Çà òàÿ èñòîðèÿ ÷è÷î ëåæè â çàòâîðà 6 ãîäèíè. Ñ íåãî ëåæàò
Ñòîÿí Ìèõàëåâ Ïàëîçîâ, Ëàçî Ïàëîçîâ è
Ê î ö å Ï à ë î ç î â, âñè÷êè îñúäåíè íà 6 ãîäèíè.”
Ðàçêàçâà Ã å î ð ã è Ã å î ð ã è å â ß í ÷ å â : “Áÿõìå â íàøà-
òà êúùà, íà òàòå – Ï å ò ú ð ß í ÷ å â , áðàò íà × î ì ï à ò à . Äîéäå
åäíà æåíà – á à á à Ñ ò £ ë à Ç ¥ ÷ è í ñ ê à . Êàçà, ÷å ñëåçíàëè
øóìêàðèòå è ÷å ìíîãî ñå ñòðåëÿ. Ìèíà ñå ïîëîâèí ÷àñ, äîéäå è
÷è÷î Ñ ò î ÿ í . È âèêà íà òàòå:
– Ìîåòî ñåìåéñòâî âñè÷êîòî å èçáèòî, à àç ñúì ðàíåí! Ïðåäè
òîâà ìèíàë ïðåç À ñ å í äà ãî ïèòà çàùî å óáèë æåíà ìó, ñòðèíà
49
Ë þ á à . Àñåí íå å áèë â êúùè. Èçëÿçëà áàáà Ä ² ÷ à î ò
Ä ² ÷ è í è ( Ä ˜ ÷ î â è ) . ×è÷î £ ðåêúë:
– Ä ó ÷ å , èäè äà âèäèø äàëè À ñ å í å âúòðå!
Áàáà Äó÷à çàïî÷íàëà äà âèêà:
– Ãðîçäåíî ìà, Ãðîçäåíî ìà, Àñåí òóêà ëè å?
à ð î ç ä å í à èçâèêàëà îòâúòðå:
– Äà ñå ìàõàø îò òóê, ÷å øà èçëåçå Àñåí è øà òå óòðåïå!
Òîãàâà áàáà Ä ó ÷ à èçëúãàëà Ñ ò î ÿ í :
– Àñåí å âúòðå.
×è÷î âëèçà âúòðå è êàçâà:
– Àñåíå, èçëèçàé, Àñåíå, èçëèçàé! È òîãàâà ñòðåëÿ ïðåç
âðàòàòà.
Ïðè ñëÿïîòî ñòðåëÿíå óáèâà Ã ð î ç ä å í à âìåñòî À ñ å í è
ðàíÿâà äâå îò äåöàòà èì.
×è÷î íè ðàçêàçâà êàêâî å ñòàíàëî: Âðúùàë ñå å ñúñ Ñ ò î ÿ í
Ï à ë î ç î â îò êîñèòáà. Ñëåä êàòî ñå ðàçäåëÿò øóìêàðèòå, ñïèðàò
Ñ ò î ÿ í Ï à ë î ç î â è ïèòàò êúäå å × î ì ï à ò à . Îòèâàò â êúùàòà
ìó. Âîäåë ãè å Ñïàñ Áîíåâ, áðàòúò íà Àñåí Áîíåâ. Ñ íåãî å áèë
åäèí Ï à ë è é ñ ê è îò Çëîêó÷åíå12, ïîñëå å áèë òàëèãàð. Ñ ï à ñ
ñòðåëÿ è óáèâà Ë þ á à , æåíàòà íà ÷è÷î. Ãîñïîä ìó ãî âúðíà. Èìàøå
äâå ìîì÷åòà: Í è ê î ë à , ïàäíà â ðåêàòà è ñå óäàâè. Ò î ä î ð ñúùî
ïî÷èíà ìëàä. Íåùàñòèÿòà ïðîäúëæèõà è ñ âíóöèòå ìó.
Òàì å áèëà è áàáà à å ë à , ìàéêàòà íà òàòå è ÷è÷î. Òÿ ïàäíàëà
äî óáèòàòà ñè ñíàõà è íå ñå ñâåñòÿâà. × î ì ï à ò à óñåùà óáèéöèòå
è ðèïà äóâàðà íà ñúñåäèòå. Áÿãà ó Ñ ò î ÿ í Ò è í è í ( Ï å ò ð î â ) .
Øóìêàðèòå òè÷àò ïî íåãî. Ñòðåëÿò. Óäàðåí å íà 5-6 ìåñòà, ïî
êîðåìà. Òðåòèÿò îò øóìêàðèòå – À ò à í à ñ Á î í å â ( Í à ÷ î
Á ó ò ð à ê à ) , êàòî äîøúë äî íåãî, êàçàë: “Òîé âå÷å å óìðÿë, äà íå
ñè õàáèì êóðøóìèòå!” Êàòî ñè òðúãâàò ïàðòèçàíèòå, ÷è÷î îòèâà
ó äîìà ñè è âèæäà æåíà ñè óáèòà. Ìèñëè, ÷å ñà óáèëè è ìàéêà ìó.
Âçåìà ïóøêàòà íà È â à í À í ã å ë î â Á î í å â , ïúäàðèíà, áðàò
íà òîÿ Í à ÷ î Á ó ò ð à ê à . Ñ òàÿ ïóøêà îòèâà ó Ã ð î ç ä å í è í è .
Òðÿáâà äà òè êàæà, ÷å ïðåäè äà ñå ñëó÷è òîâà, Ãðîçäåíà, êúäåòî è
äà ñðåùíåøå ÷è÷î, áèëî ïî ïúòÿ, áèëî ïî êúðà, ïî÷âàøå ëþòî äà
ãî êúëíå.
Ñëåä êàòî ñå âðúùà îò Ã ð î ç ä å í è í è , èäâà ó äîìà. Åäâà
õîäåøå. Äúðæåøå ïóøêàòà è êàçà:
– Ãåîðãè, ìîåòî ñåìåéñòâî å èçáèòî. Àç ñòðåëÿõ ïî À ñ å í .
Èñêàì äà ìå âîäèø íà ëåêàð!
50
 Òàòå êàçâà:
– Õóáàâî ñè íàïðàâèë. Íÿìà äà òå âîäÿ íà äîêòîð.
Âçå ìó ïóøêàòà. Òðúãíàë äà ÿ íîñè â îáùèíàòà. Ïðè Ë à ç à ð
Á à ë à á à í à îáà÷å èìàëî çàñàäà. Ðàçáðàë, ÷å øà ãî òðåïàò, íî
óñïÿë äà èçáÿãà.
Òîãàâà ÷è÷î Ñòîÿí îòèâà ó à î ø î Å í ÷ å â . Ä ÿ ä î È ë è ÿ
ãî çàêàðàë â Ïàçàðäæèê â Áîëíèöàòà. Òàì ãî àðåñòóâàò íà Äåâåòè.
Ñåãà ùå òè êàæà íåùî çà äåöàòà íà ×îìïàòà:
1. Â à ñ è ë å áèë íà ðàáîòà â Ãåðìàíèÿ çàåäíî ñúñ Ñòîèë
Òîøåâ 13. Íà Äåâåòè áÿãà â Ãëàâèíèöà. Êðèå ñå ó Ä ˆ ë î â è . Íî
âàðâˆðñêèòå ïàðòèçàíè ãî îòêðèâàò è ïðàâÿò îïèò äà ãî óáèÿò.
Áèë å íà 17 ãîäèíè. Íÿêîé ñå å çàñòúïèë è òîãàâà íå ñà ãî óáèëè.
Îò Áåëåíå (Ñâåòè Âðà÷?!) óñïÿë äà èçáÿãà â Ãúðöèÿ. Êàçàõà, ÷å å
óáèò íà ãðúöêàòà ãðàíèöà.
2. Á î ð è ñ íà Äåâåòè å áèë íà îêîëî 13 ã. Õâàùàò ãî íàøåí-
öè â Ãëàâèíèöà è ãî óáèâàò â Àäæåëàðñêî.14 Õâúðëÿò ãî â åäèí
êëàäåíåö ìåæäó Äåáðàùèöà è Öðúí÷à. Óáèëè ñà ãî ñ óäàð îò
áàëòèÿ. Êëàí˜. Òîçè êëàäåíåö å äî Êðúñòîâèùåòî äî ñòàðèÿ ïúò
çà Ïåùåðà.
3. Òðåòèÿò ñèí íà ÷è÷î, Ï å ò ê î , áåøå âñå ïî çàòâîðèòå.
Ïîñëå ãî èçñåëèõà â Ñòàðà Çàãîðà. Òàì ñå æåíè çà Ì £ í à , êîÿòî
å áëèçêà äî âëàñòòà. Èìàò ñèí Â à ñ ê î ß í ÷ å â ”.
Çâåðñòâîòî äî Çåìë¾íêàòà
Ñòàâà âúïðîñ çà ïðî÷óòàòà Çåìëÿíêà, êúäåòî À ñ å í Á î -
í å â çèìóâà ñ íÿêîëêî ïàðòèçàíè. Âïîñëåäñòâèå òÿ áåøå ïàìåòíèê
íà êóëòóðàòà è âàæåí åëåìåíò â ïàòðèîòè÷íîòî êðàåçíàíèå. Ðàç-
êàçâàõà ñå ñàìî ãåðîè÷åñêè èñòîðèè. Äîñåãà îáà÷å íèêîé ÿñíî íå
êàçà òîâà, êîåòî ðàçêàçâàò âàðâàðöè, òóê ïî ðàçêàçà íà Ã å î ð ã è
ß í ÷ å â : “Íà 18.VIII.1944 ã. ïàðòèçàíèòå ïðàâÿò ò. íàð. ×åòâîðíà
àêöèÿ, êîãàòî ñà óáèòè ñòðèíà Ë þ á à è Ã ð î ç ä å í à , æåíàòà
íà À ñ å í Á î í å â , êîìàíäèð íà ïàðòèçàíèòå. Äâàìà îò íåãîâèòå
ïàðòèçàíè ñå îòäåëÿò îò ãðóïàòà, õâàùàò íà ×óêàðêàòà äâàìà
âàðâˆðöè – Ä è ì è ò ú ð è  à í ÷ î Þ ð ó ê î â è . Çàëàâÿò ãè è
ãè ïðèíóæäàâàò äà ãè íîñÿò íà ãðúá äî çåìëÿíêàòà. Áèëè ñà
Ñ ò î è ë Ò î ø å â è Ì ú æ ê à Ì è ò à 15. Êàòî ñòèãàò äî çåìëÿí-
êàòà, âìåñòî äà ãè ïóñíàò äà ñå âúðíàò, ãè óáèâàò æåñòîêî íà òîâà
ìÿñòî. Ïîñëå íàøèòå ãè íàìåðèõà. Îáèêíîâåíè õîðà áÿõà Þðóêî-
âèòå. äîáðè õîðà. Íèêîìó íå ïðå÷åõà!”
51
 Æåíñêà âàêõàíëèÿ â Ñòàðèÿ êëóá
Ðàçêàçâà à å î ð ã è ß í ÷ å â : “Íà Äåâåòè äîêàðàõà âñè÷êè
àðåñòóâàíè â Ñòàðèÿ êëóá. Ñòàíà ÷óäî íåâèæäàíî. Îòíÿêúäå ñå
âçåõà äâå æåíè – Ñòèëà Ìå÷êàðñêà è Èâàíêà Ðàäêîâñêà.
Ïîäêîêîðîñàõà ãè. Çàïî÷íàõà äà áèÿò çàòâîðíèöèòå ñ êîáèëèöè,
ñ äúðâåòà. Ïàðòèçàíèòå ñòîÿõà è ãëåäàõà. Íå ñå íàìåñèõà”16 Çà
òèÿ àðåñòóâàíè ñå ÷ó, ÷å ñà ãè èçáèëè äîëó, ïðè Ïëàæà.

Ïðåäèñòîðèÿòà íà Âàðâàðñêèÿ ïëàæ

Ïëàæúò íà ñåëî Âàðâàðà å åäíà îò íàé-äîáðèòå ëåòíè
àòðàêöèè íà Ïàçàðäæèøêîòî îêðúæèå. Ïàçàðäæè÷àíè ãî
ïîëçóâàò ñ ïðåäèìñòâî çàðàäè ìèíåðàëíàòà ìó âîäà. Îáà÷å åäâà
ëè íÿêîé îò òÿõ çíàå ïðåäèñòîðèÿòà íà òîâà çëîêîáíî ìÿñòî.
Ðàçêàçâà Ã å î ð ã è Ï å ò ð î â ß í ÷ å â : “Êîãàòî êîïàåõà
ïëàæà, èçâàäèõà 17–18 ÷îâåøêè ãëàâè. Òàì áèëà êúùàòà íà È â à í
Ä à ì ÿ í î â Ê ð ú ñ ò è í . Ãîâîðåøå ñå, ÷å òàì ñà èçáèòè õîðàòà,
çàòâîðåíè â Ñòàðèÿ êëóá. Çà óáèåö ñå ñî÷åøå òîçè È â à í
Ä à ì ÿ í î â 17 è áðàò ìó À ò à í à ñ Ê ð ú ñ ò è í . Òå áÿõà ãîëåìè
áèÿ÷è è óáèéöè. Ïîñëå äåöàòà íà òèÿ Ä à ì ÿ í î â ö è – À í ã å ë
è À ë å ê ñ à í ä ú ð , ïîùóðÿõà. Áîæà ðàáîòà!”

Êúðâàâà âàêõàíëèÿ ïîä Êîíñêà ãëàâà

Êîíñêà ãëàâá å ìÿñòî ñðåùó òå÷åíèåòî íà Ñòàðà ðåêà â
Äåôèëåòî. Ïîä íåÿ å èçâúðøåíà íå ñàìî êëàíåòî íà âàðâàðöè,
íî è íà æåðòâèòå îò ×åïèíî18 è íà åäèí ÷îâåê îò Ãàáðîâèöà.

Êîíñêà ãëàâà

52
 Ðàçêàçâà Ã å î ð ã è Ã å î ð ã è å â ß í ÷ å â : “Íàøèòå
âàðâàðöè â ïî-ãîëÿìàòà ñè ÷àñò áÿõà èçáèòè â ì. Êîíñêà ãëàâà.
Ñêàëàòà å ñ ôîðìà íà ãëàâàòà íà êîí. Çà òîâà ìÿñòî ñå çíàå ñúñ
ñèãóðíîñò çà èçáèòèòå Ñ î ò è ð Ï à ë ê î â , È â à í À í ã å ë î â
Áîíåâ, áðàòÿòà Êîöå è Ëàçî Ïàëîçîâè, íà
Ê î ö å ò î Ê å ð ê å ë à í î â á à ù à ì ó , ÷èåòî èìå íå ïîìíÿ, è
åäèí îò Á à ò à ÷ ê è ò å , ÷èåòî èìå ñúùî ñúì çàáðàâèë.
Êàòî ãè íàðåäèëè äî ñêàëàòà äà ãè óáèâàò, ñëó÷âà ñå íåùî ñ
åäèíèÿ îò óáèéöèòå – Ñ ò î è ö à Á à ë à á à í î â . Ðúöåòå ìó
ïî÷âàò äà òðåïåðÿò. Òîãàâà åäèí îò âúðçàíèòå íàøåíöè – È â à í
À í ã å ë î â Á î í å â – êàçàë íà Ñòîèöà:
– Êàòî íå çíàåù äà óáèâàø, äàé íà ìåíå äà òè ïîêàæà!
Òîçè È â à í À í ã å ë î â Á î í å â áåøå ïúäàðèí. Ñ íåãî-
âàòà ïóøêà ÷è÷î Ñòîÿí óáè Ãðîçäåíà. Èíòåðåñíî å, ÷å áðàò ìó,
ïàðòèçàíèíúò À ò à í à ñ Á î í å â , íå ùÿ äà ãî ñïàñè19.
Ïîñëå êàêâî ñå ñëó÷è ñúñ Ñ ò î è ö à Á à ë à á à í î â . Òîé
ïîëóäÿ. Èçëèçàøå ãîë íà óëèöàòà. Èìàøå äåöà. Åäíîòî ïî÷èíà
ìëàäî – ñãàçè ãî ôàäðîìà. Äðóãîòî ìó äåòå ñúùî íå å äîáðå. Âèæ
êàê Ãîñïîä âðúùà íà óáèéöèòå!”

Îãðàáâàíåòî íà ãåíåðàë Ðóñåâ

Ð ó ñ è Ð ó ñ å â , ãåíåðàë-ëåéòåíàíò è âîåíåí ìèíèñòúð (1943
– 1944 ã.). Áÿãà îò áîìáàðäèðîâêèòå âúâ Âàðâàðà. Òóê å àðåñòóâàí.
Ìàðîäåðè ãî îãðàáâàò. Ñàáÿòà ìó å âçåòà îò Ã å î ð ã è Á à ë à á à -
í î â , äÿäî íà ïàðòèçàíèíà è ïèñàòåëÿ Ã å î ð ã è Á à ë à á à í î â ,
ñðâ. ïðèçíàíèåòî íà ïîñëåäíèÿ: “Äîéäå (â Ïàçàðäæèê ñëåä Äåâåòè)
äÿäî Ãåîðãè. Íîñåøå ïðåâúðçàíà ïðåç ïîÿñà ñàáÿ. Èçòåãëÿ ÿ îò
êàíèÿòà è ïîêàçâà èíêðóñòàöèÿòà, êîÿòî ïðî÷åòîõ: “Íèå, íåãîâî
âåëè÷åñòâî Öàð Áîðèñ III ïîäàðÿâàìå íà ïîëêîâíèê Ðóñåâ –1923
ã.”. È ìè ðàçêàçà, ÷å ãåí. Ðóñåâ ñå íàìèðàë â íàøåòî ñåëî ïîðàäè
áîìáàðäèðîâêèòå. Àðåñòóâàëè Ðóñåâ. È ïîíåæå îùå ïðåç 1923 ã.
äÿäî èçðåêúë, ÷å ùå äîéäå äåí äà íîñè ñàáÿòà íà Ðóñåâ, äˆëè ñàáÿòà
íà äÿäî”.
*
* *

Ïðåç ñåïòåìâðè 1944 ã., íà Ïëàæà èëè íà Êîíñêà ãëàâà ñà

óáèòè îùå òðèìà âàðâàðöè:
53
 • Í è ê î ë à Ñ ò î ÿ í î â , îáÿâåí ñ ä. 892 /1947 ã. çà “èç÷åçíàë”;
• À ñ ï à ð ó õ Ä å ë ê î â Í å í ê î â , ñ äåëî 985 îò 1945 ã.,
îáÿâåí çà “áåçñëåäíî èç÷åçíàë”;
• À í ã å ë Ã å î ð ã è å â Á à ò à ø ê è (äåëî 987 îò 1945 ã.).
1Èìåòî å ñáúðêàíî. Òîâà å ïîëèöàÿò À í ã å ë Ñòîÿíîâ Âúðãîâ,
âæ. òóê ñòàòèÿòà çà ñ. Ñàðàÿ.
2Â êíèãàòà íà Ã. Áàëàáàíîâ, Îò êîðåí (ñ. 31) åäíî ìàðîäåðñòâî å
ïðåäñòàâåíî êàòî ãåðîèçúì, ñðâ. : “Äîéäå äÿäî Ãåîðãè (Áàëàáàíîâ).
Íîñåøå ïðåâúðçàíà íà ïîÿñà ñè ñàáÿ. Èçòåãëè ÿ îò êàíèÿòà è ïîêàçà
èíêðóñòàöèÿòà, êîÿòî ïðî÷åòîõ “Íèå, íåãîâî Âåëè÷åñòâî Öàð Áîðèñ
Òðåòè ïîäàðÿâàìå íà ïîëêîâíèê Ðóñåâ – 1923 ã.” È ìè ðàçêàçà, ÷å ãåí.
Ðóñåâ ñå íàìèðàë â íàøåòî ñåëî ïîðàäè áîìáàðäèðîâêèòå íàä Ñîôèÿ.
Àðåñòóâàëè Ðóñåâ. È ïîíåæå îùå â 1923 ã. äÿäî èçðåêúë, ÷å ùå äîéäå
äåí äà íîñè ñàáÿòà íà Ðóñåâ, äàëè ñàáÿòà íà äÿäî”.
3Öèòèðàí å äîêóìåíò îò ÎÏÀ, Ì. 106, 11.
4Çà òÿõ âæ. ïðè Ò. Áàëêàíñêè, Ì. Øàòîðîâ…
5 ×îìïàòà íèêîãà íå å áèë ãëàâîðåç.
6×îìïàòà íå å áèë îò èçâåñòíèòå ïðåñòúïíèöè â Ïàçàðäæèøêî, ÷èèòî
äîàéåí áåçñïîðíî å áèë Õðèñòîñêî Ìèí÷åâ – Òîò˜ñêè îò Ñàðàÿ.
7Òîâà ñà èçìèñëèöè – ×îìïàòà íÿìà îòíîøåíèå êúì Ñåïòåìâðèéñêîòî
âúñòàíèå.
8Íèòî ïúê å áèë àãåíò íà ïîëèöèÿòà.
9Çà èçìèñëèöèòå íà òàçè “ìåìîàðèñòêà” âæ. ïîâå÷å â ÷. Öèíèçìúò...
10Çà ïðîñòîâàòà ðå÷ íà òîçè “ïèñàòåë” ïîâå÷å ïðè Ò. Áàëêàíñêè,
Äîïèñíèêî ..., Âèäåëèíà, Ïàçàðäæèê, 6.10.2006, ñ. 15.
11Èñòîðèÿòà íà Âàñèë ßí÷åâ å äîðàçêàçàíà íà äðóãî ìÿñòî â êíèãàòà íà
Ñòîèë Ãúëúáîâ.
12 Âñúùíîñò ñòàâà âúïðîñ çà åäèí îò ÷åòèðèìàòà Ï à ë è é ñ ê è :
Àëåêñàíäúð, Àíãåë, Èâàí è Ñòîèìåí, âñè÷êè îò Ãàáðîâèöà è
ïàðòèçàíè â îòðÿä “Àíãåë Êúí÷åâ”.
13Ïîñëå ïàðòèçàíèí.
14Â çåìëèùåòî íà Àëåêî Êîíñòàíòèíîâî.
15Ïàðòèçàíèòå Ñòîèë Òîøåâ è Ìúæêà Ìèòà – Êàðàäæàòà ñà áèëè
àíàðõèñòè. Ìúæêà Ìèòà å áèë(à) è õåðìàôðîäèò. Çà òÿõ ïîâå÷å ïðè Ò.
Áàëêàíñêè, Ì. Øàòîðîâ..., âæ. â Àíòðîïîíèìèêîíà.
16Ñðâ. ñúñ ñëó÷àÿ â Öåðîâî.
17 Ïðè Ã. Áàëàáàíîâ, Îò êîðåí, ñ. 31, å èçìèñëåíà ïîëèòè÷åñêà
áèîãðàôèÿ íà êðèìèíàëà Èâàí Äàìÿíîâ. Çàìåñåí å ×îáàíà, â ÷èåòî
ñåìåéñòâî òàçè èñòîðèÿ å íàïúëíî íåïîçíàòà.
18Âæ. ÷àñòòà çà ×åïèíî
19Çà ïîäîáåí ñëó÷àé âæ. â: Ëåñè÷åâî è â Îãíÿíîâî, êúäåòî äâå äúùåðè
íå ñïàñÿâàò áàùèòå ñè.
54
 Âåëè÷êîâî
Çà ñèòóàöèÿòà íà 9. IÕ. 1944 ã. â òîâà ñåëî èìà åäíà áåëåæêà
íà È â à í Ï . × à â ä à ð î â â ÎÏÀ, Ïàçàðäæèê (Ì. 106, ñ. 29),
ïóáëèêóâàíà ïðè Ñï. Ò î ì î â (ñ. 45), ñðâ.: “Ñóòðèíòà íà 9 ñåï-
òåìâðè ..., çàåäíî ñ Èâàí Ï. Çàéêîâ è Èâàí Áëàãîâ, âúîðúæåíè ñ
ïóøêè, çàâçåõìå îáùèíàòà. Êìåòúò1 è ñåêðåòàð-áèðíèêúò2 îò-
ñúñòâàõà îò ñåëîòî. Ñëåä òîâà ïðèñòúïèõìå êúì àðåñòóâàíåòî íà
ïðèâúðæåíèöèòå íà öàðñêàòà âëàñò”.
Ïðè À í ã å ë × à ë ú ê î â (ñ. 278) ñèòóàöèÿòà å ãåîðèçèðà-
íà äî: “Áîéíàòà ãðóïà â ñåëîòî áåøå çàâçåëà âëàñòòà è àðåñòóâà
âñè÷êè ñúìíèòåëíè ëèöà, çà äà ïðåäîòâðàòè åâåíòóàëíî êðúâî-
ïðîëèòèå.” Òî÷íîòî îïðåäåëåíèå å, çà äà äàäå âúçìîæíîñò äà ñå
ïðîëåå òâúðäå ìíîãî êðúâ îò ò. íàð. “âðàãîâå” â òîâà ñåëî. Ðåæè-
ñüîð íà êúðâàâàòà âàêõàíëèÿ å ñúùèÿò À í ã å ë × à ê ú ë î â , ïàð-
òèçàíñêè êîìàíäèð, êîéòî ðúêîâîäè, íî è ñàì ó÷àñòâà â èçáèâàíåòî.
 òîâà ñåëî ïðîôîðìà å íàçíà÷åí çà êîìóíèñòè÷åñêè êìåò
Ì à ð ê î À í ã å ë î â Ä î á ð å â , áàùà íà óáèò ïàðòèçàíèí. Öÿ-
ëàòà âëàñò â ñåëîòî îáà÷å å â ðúöåòå íà À í ã å ë × à ë ú ê î â ,
êîéòî óñòàíîâÿâà ëè÷åí ðåæèì.  ðåçóëòàòà íà óíèêàëíèÿ òåðîð,
êîéòî ïðîäúëæàâà äî ñêîðî, òîâà ñåëî â êðèïòîãîâîðà áåøå
ïîçíàòî è ñ èìåòî ×àë³êîâî.
Òîâà å å ä è í ñ ò â å í î ò î ñ å ë î , â ê î å ò î í î â è ò å ï ð è ÿ -
òåëè íà ïàðòèçàíèòå ñúçäàâàò ùóðìîâè ãðóïè,
êîèòî íàõëóâàò â ñúñåäíèòå ñåëà – Ùúðêîâî, Þíàöèòå, Äèíêàòà
è Ïàìèäîâî, çà äà óñòàíîâÿò è òàì “íàðîäíàòà” âëàñò. È íàâñÿêúäå
ñëåä òÿõ îñòàâàò òðóïîâå. Äâàìà îò íàêàçàòåëíèòå áðèãàäè îáà÷å
– Èâàí Áëàãîâ ×àâäàðîâ è Áëàãî Ñòåôàíîâ
Ô ú ð ö î â – ïðè îïèòà äà åêçåêóòèðàò õðàáðèÿ ñåëÿíèí Ï å ò ú ð
Ñ ò î é ÷ å â â Þíàöèòå, ïàäàò ïîêîñåíè îò íåãîâèòå êóðøóìè.
Ñëåä âðåìå òåðîðèñòè÷íèòå ãðóïè îò Âåëè÷êîâî, ïëúçíàëè ïî
âñè÷êè ñåëèùà äîðè ïî âðåìå íà êîëåêòèâèçàöèÿòà, ñå íàðè÷àò
“Âåëè÷êîâñêèÿò îðêåñòúð”. Ñëåä òÿõ ïî ñåëàòà îñòàâàõà ïðåáèòè,
èçáèòè, îãðàáåíè õîðà3.
 òîâà ñåëî æåñòîêîñòèòå, ñâèðåïèÿò êúðâàâ õúñ êúì
óìúðòâÿâàíå, çàïî÷íàë íà Äåâåòè, ïðîäúëæàâàò ïî÷òè äî êðàÿ íà
55
1946 ã. Ñ äðóãè äóìè, âúâ Âåëè÷êîâî Âàðòîëîìååâèòå íîùè
ïðîäúëæàâàò ïî÷òè 2 ãîäèíè.
Ñïèñúêúò íà òðåïà÷èòå â òîâà ñåëèùå å óñòàíîâåí îò:
• Èâàí Ê î ñ ò à ä è í î â Ä î á ð å â , 83 ã., VII êëàñ, çåìåäåëåö:
1. Íèêîëà Èëèåâ Ìàðèíêîâ – Ìúð÷àâèÿ
2. Âåëüî Âåëåâ – Ïîðà
3. Òàí÷î Ìèëåâ (Àòàíàñ Íàéäåíîâ) – Îðåëà
4. Èâàí Ñìèëåíîâ Áîäóðîâ
5. Ïåíå Ìèõàéëîâ Ïðåæäàðîâ
• Ì à ð è ÿ Ë à ç à ð î â à × è ï è ë î â à - Ï å í å â à , 68 ã. ó÷èòåëêà:
6. Ñåìåéñòâî ñ èìå ×àâäàðîâè
7. Íàñêà Äîáðåâà ×àëúêîâà
8. Íàäåæäà Èâàíîâà ×àâäàðîâà
9. Ìèëàí Âàñåâ
• Ï å ò ú ð Ì è õ à é ë î â Ê î í ñ ó ë î â , 80 ã., VII êëàñ, øîôüîð
10. Áîðèñ Êúí÷åâ ×àâäàðîâ
11. Òîí÷î Ñòîåâ ×èïèëîâ
13. Ñïàñ Ãåîðãèåâ Ãåøåâ
14. Èâàí Ïåòêîâ Âàñåâ (“ñàìî òîé å æèâ îò òðåïà÷èòå;
öåëèÿò òðåïåðè; ïèÿíèöà.”)
15. Èâàí Øàëäúðîâ
16. Èâàí Ïåòðîâ ×àâäàðîâ
17. Äèìèòúð Íèêîëîâ Ãåøåâ
18. Õàðàëàìïè Íèêîëîâ Ãåøåâ
19. Êîñòàäèí Õàðàëàìïèåâ Ãåøåâ
Âåëè÷êîâîòî çåìëèùå å åäíî îò íàé-ãîëåìèòå èçìåæäó çåì-
ëèùàòà íà ïîëñêèòå ñåëà â Êðàèùåòî. Â í å ã î ñ à ñ ì å ñ ò å í è
í à é - ì í î ã î ë î á í è ì å ñ ò à è î á ù è ã ð î á î â å íà èçáèòèòå
ïî âðåìå íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè æåðòâè – íå ñàìî âåëè÷êîâöè,
íî è äîêàðàíè òóê íàé-âå÷å îò Ïàçàðäæèê çà ìàñîâî èçáèâàíå îò
ìåñòíèòå âåëè÷êîâñêè òðåïà÷è. Ìåñòàòà ñà: Àéêúíà, Êàðèåðàòà
â Àéêúíà, Ìóðäæîâ êëàäåíåö, Ãå÷èòÿ, Äëèáîêèÿ èðèì,
Êàðàñóëàíà, Âúðáàêà, Þñåèíîâ êëàäåíåö, Êîðèÿòà, Êàðèåðàòà
– ×åðíàòà ðîòà, Îáùèíàòà – Äóïêàòà, Ïàëòàøêè ãåðàí,
Òðåí÷îâîòî ëîçå.

56
 Äèìèòúð Ïåêáíîâ
Áèâø ñåêðåòàð-áèðíèê â ñåëîòî. Ðîäîì îò Äîëíî Ëåâñêè
(âæ. â Ëåâñêè), êúäåòî å ðàçêàçàíà èñòîðèÿòà ìó.
Äîâåäåí å è îùå åäèí íåçàïîìíåí âåëè÷êîâåö, çàëîâåí â
Áàòêóí îò È â à í Ø à ë ä ú ð î â . Ñìÿòà ñå, ÷å å Ì è ë à í à å -
ø å â . Çàòâîðåí å â Ñúâåòà, êúäåòî å óáèò ñ òîÿãà ñ óäàð â êîðåìà
îò À í ã å ë × à ë ú ê î â .
Òÿëîòî ìó å çàõâúðëåíî â Ïàëòaøêîòî ãåðìå äî Êàðà
ñóëàíà (âæ. â Ëåâñêè ðàçêàçà íà Ò å ì å ë ê î Ç à é ê î â ).

Äâåòå ëåñè÷îâêè
Ñòàâà äóìà çà ñåñòðèòå À í ê à è Ê ó ë à (âæ. â Ëåñè÷åâî),
èçáèòè ñïîðåä âåëè÷êîâñêàòà âåðñèÿ, ðàçêàçâàíà îò âñè÷êè
âúçðàñòíè õîðà, â Ìóðäæîâ êëàäåíåö, Àéêúíà.
Ðàçêàçâà È â à í Ê ó ç î â : “Ã å î ð ã è Ï î è á ð å í ñ ê è
áåøå êîìóíèñò. Òðåïà÷ è áèÿ÷. Äåöàòà ìó, äâå ìîì÷åòà, îò ãðåõîâåòå
íà áàùà ñè äîáðî íå âèäÿõà: Ñ ò î ÿ í ÷ î ñå óòðåïà ñ êàìèîí-öèñòåð-
íà. Ì è ò ê î èçñúõíà è óìðÿ. Ïàñåõìå çàåäíî îâöåòå ñ Ã å î ð ã è .
×åñòî ñå õâàëåøå ñ ïðåñòúïëåíèÿòà íà íàøåíöèòå ïðè Ìóðäæîâ
êëàäåíåö â Àéêúíà. Ðàçêàçúò ìó áåøå ãîðå-äîëó ñëåäíèÿò:
– Òóê èçêëàõìå îêîëî 60 ÷îâåêà. Ñ òÿõ áÿõà è äâåòå áðåìåííè
æåíè, ëåñè÷îâêèòå.
Àç ãî ïèòàì:
– È òè ëè ó÷àñòâóâà â èçáèâàíåòî?
Îòãîâîðè ìè:
– Àç áÿõ ñàìî îõðàíà. Ïàçåõ äðóãèòå, êúäåòî ãè òðåïàõà.
Ïîñëå ò à ò å ìè ðàçêàçà, ÷å  å ë ÷ î Ï î ð à (  å ë ü î
Ïîèáðåíñêè) è Òàí÷î Îðåëà (Àòàíàñ Íàéäåíîâ)
ñå õâàëèëè ïðåä íåãî. Áèëè ñà ó íàñ:
– Ïðåäè äà ãè ïðå÷óêàìå, åäíàòà îò ñåñòðèòå ñå áåøå
îòâúðçàëà è ñêîêíà âúðõó Òàí÷î äà ìó èçâàäè î÷èòå.
Òàòå ðàçáðàë, ÷å Ïîðà ÿ çàêëàë.
Ïîðà ñå áèë óïëàøèë îò òîâà òðåïàíå è ïîñëå çàáîëÿë. Åäâà
ñå å îïðàâèë.”
30 àíîíèìíè æåðòâè â Àéêúíà
Æåðòâèòå ñà îò Ïàçàðäæèøêîòî êðàèùå.
(Âæ. ðàçêàçà Àíîíèìíèÿò øîôüîð: Ê è ð è ë Ê ú í å â ).
57
 Äåñåò àíîíèìíè ìúæå
Èçðîâåíè ñà îò âîäèòå íà Òîïîëíèöà ïðè Ãå÷èòà, ñåãàøíèÿ
ìîñò, íàðè÷àí è Ñòðîøåíèÿ ìîñò. Âæ. ðàçêàçà íà Òåìåëêî
Çàÿêîâ ïðè Äâåòå àíîíèìíè æåíè.

Äâåòå àíîíèìíè æåíè

Òðóïîâåòå ñà íàìåðåíè ïðè ïðèèæäàíå íà Òîïîëíèöà, ÷èèòî
âîäè ãè èçðîâèëè â Ãå÷èòà. ×àñò îò âåëè÷êîâöè ñìÿòàò, ÷å òîâà
ñà äâåòå ñåñòðè À í ê à è Ê ó ë à îò Ëåñè÷åâî. Íàìåðåíèòå
òðóïîâå îáà÷å ñà áèëè öåëè. Ñðåä òÿõ íå å èìàëî áðåìåííà æåíà.
Òîâà äàâà îñíîâàíèå äà ñå ïðåäïîëàãà, ÷å èçáèòèòå æåíè íå ñà
ëåñè÷îâêèòå, çà êîèòî äðóãè ñâèäåòåëñòâàò, ÷å ñà áèëè õâúðëåíè
íàé-îòãîðå â Ìóðäæîâ êëàäåíåö, Àéêúíà.
Ðàçêàçâà Òåìåëêî Çàÿêîâ: “Áÿõìå èçëåçëè ñ áèâîëèòå â
Ãåðåíà. Ïî åäíî âðåìå ïîäêàðàõìå ñòîêàòà êúì Ãè÷èòà. Åäíî îò
áèâîëàð÷åòàòà ñå ðàçâèêà, ÷å å íàìåðèëî íåùî. Îòèäîõìå. Âîäàòà
áåøå ïðèèæäàëà è áå ñè ìåíèëà êîðèòîòî, êàêòî ïðàâè âñåêè ïúò
ïðè ïúëíîâîäèå ðåêàòà. Áåøå èçðîâèëà 12 òðóïà. Âñè÷êè áÿõà
ãîëè. Äåñåò ìúæå è äâå æåíè. Ïîñëå ñå ÷ó, ÷å òîâà áèëè äâåòå
ñåñòðè îò Ëåñè÷åâî. Êàçâàõà, ÷å ñà ãè èçáèëè íàøåíñêèòå òðåïà÷è.
 íàøåòî çåìëèùå å èçòðåïàí íàé-ìíîãî íàðîä. Êúäå ëè íå: â
Êàðèåðèòå, Þñåèíîâ êëàäåíåö, Çþìáþëþêà, Ãè÷èòà, Êàðàñóëàíà,
Âúðáàêà ïðè Ìàðèöà è äð. Íèêîé íå ïîòúðñè òðóïîâåòå. Íèêîé
íå ãè âäèãíà. Êó÷åòàòà ãè ðàçíåñîõà. Ãåðåíà çàìèðèñà íà ìúðøà.
Êîêàëèòå íà òåçè õîðà äúëãî âðåìå ñå îòêðèâàõà òóê-òàì èç Ãåðåíà
è ñúñåäíèòå ìåñòíîñòè”.

Êîñòàäèí Èâàíîâ Êîíñóëîâ

Ñðåäåí ñåëÿíèí. Íå å ïðàâèë ïàêîñòè íà íèêîãî. Íå ñå å
çàíèìàâàë ñ ïîëèòèêà. Óáèò îò çåò ñè çàðàäè ëè÷íà ñâàäà. Óáèéñò-
âîòî å èçâúðøåíî â ãðóïàòà íà æåðòâèòå îò Äåâåòè. Îáâèíåíèåòî
å, ÷å å ó÷àñòâóâàë â ïîòåðÿòà çà ïàðòèçàíèíà à ó ð ê î Ê à ð à -
áàäæàêîâ.
Ñ äåëî 306 îò 1947 ã. Îáëàñòíèÿò ñúä â Ïàçàðäæèê ãî
îáÿâÿâà çà “áåçñëåäíî èç÷åçíàë”. Ïîðåäíàòà ñúäåáíà êàðèêàòóðà
â îôèöèàëíèòå äîêóìåíòè çà áúëãàðèòå.
Æåíè – ïúðâà ñúïðóãà: Í å í ê à îò × è ï è ë î â è .
58
 Äåöà: 1) Ï å í à , îìúæåíà ó Ï ð å æ ä à ð î â è , ïîêîéíèöà;
2) (?) , îìúæåíà ó Äîáðåâè, ïîêîéíèöà;
– âòîðà ñúïðóãà: Â å ë è ê à îò Êàðàáóíàð.
Äåöà: 1) Ï å ò ú ð , ïîêîéíèê;
2) Í å í ê à , çàäîìåíà â Ïîèáðåíå, æèâà;
3) È â à í ê à , îìúæåíà ó ×àâäàðîâè, æèâà;
4) Ã å î ð ã è , îñòàâà â ñåëîòî, ïîêîéíèê.
Ðàçêàçâà È â à í Ê ó ç î â : “Äÿäî Ê î ñ ò à ä è í Ê î í -
ñ ó ë î â ãî óòðåïàõà ïî ëè÷íà àìáèöèÿ. Áåøå óáèò îò çåò ñè Ò î í î
× è ï è ë î â . Òîíî èìàøå åäíî ìîì÷å Í è ê î ë à 1. Òî ñòàíà
ïàðòèçàíèí. Êîãàòî îáÿâèõà àìíèñòèÿòà, ñå âúðíà â ñåëî. Ïðåäàäå
ñå íà êàëåêîâöèòå ìó, êîèòî ãî îáè÷àõà: äÿäî Ê î ñ ò à ä è í
Ê î í ñ ó ë î â è Â à ñ è ë Ñ ò à ì á î ë è é ñ ê è . Òå ãî äîâåäîõà
âêúùè ó áàùà ìó. Ïîñëå, ìèñëÿ, ÷å æèâÿ ó Ë à ç à ð × è ï è ë î â .
Áÿõà áðàòîâ÷åäè. Áàùà ìó Ò î í î ëè÷íî ãî çàáðà è çàâåäå â
îáùèíàòà äà ãî ïðåäàäå íà âëàñòòà. Îò îáùèíàòà ãî âçåõà è ñà ãî
óáèëè êðàé Ñèíèòåâñêîòî øîñå. Çàòîâà Ò î í î çàïî÷íà äà
ìðàçè çåò ñè äÿäî Ê î ñ ò à ä è í . Ðàçêàçâàò, ÷å ëè÷íî ãî å óáèë.”
Ðàçêàçâà Ì à ð è ÿ Ï å í å â à : “Êàòî èçáÿãà îò Áàëêàíà
Í è ê î ë à , ìîì÷åòî íà Ò î í î × è ï è ë î â , áåøå äîøëî äà æèâåå
ó íàñ, äà ñå êðèå. Ìàìà ðàçïðàâÿøå, ÷å íèå ñìå ñïàëè íà ïîäà, çà
äà ìîæå òîé äà ñïè íà åäèíñòâåíîòî ïðóæèíåíî ëåãëî, êîåòî
èìàìå. Îò íàñ äîéäå äà ãî âçåìå áàùà ìó Ò î í î × è ï è ë î â .
Òîé ãî ïðåäàäå íà âëàñòòà. Ìîì÷åòî ãî óáèëè. Ïîñëå ñëåä Äåâåòè
òîÿ ðîäíèíà (çà Ò î í î × è ï è ë î â ) çàïî÷íà äà òúðñè ñìåòêà îò
òàòå, ÷å òîé å âèíîâåí çà ñìúðòòà íà ñèíà ìó. Çàòîâà å ó÷àñòâóâàë
è â óáèéñòâîòî è ìú÷åíèÿòà íàä ìîÿ áàùà”.
Ðàçêàçâà Ï å ò ú ð Ê î í ñ ó ë î â : “Åäèí ðàí˜í ïàðòèçàíèí
áåøå ìèíàë ïðåç ñåëî. Áåøå íàðåäåíî íà ïîëèöàÿ Ï å ò ê î
× å ð í è ÿ äà ñúáåðå ïîòåðÿ, êîÿòî äà îòêðèå øóìêàðà. Ä ÿ ä î
Ê î ñ ò à ä è í áåøå âêàðàí â òàçè ãðóïà. Íàñòèãíàëè ðàíåíèÿ êúì
Ïèùèãîâî. ×ó ñå, ÷å áèë óáèò. Çàòîâà íà Äåâåòè óòðåïàõà
Ê î ñ ò à ä è í Ê î í ñ ó ë î â . Òðåïàí å â Òðåí÷îâî ëîçå íàä íà-
øàòà êàðèåðà, ×åðíàòà ðîòà. Õâúðëåí å â Þñåèíîâ êëàäåíåö”.

Ñïàñ Ãåíåâ Êîíñóëîâ – Ìàíãåëàòà

Êîãàòî å óáèò, å áèë íà îêîëî 40 ã.
59
 Æåíà: É î ð ä à í à îò Ä å í è í è .
Äåöà: 1) É î ð ä à í , ïîêîéíèê;
2) Â à ñ è ë ÿ , îìúæåíà ó Ø î ï î â è ;
3) È â à í ê à , îìúæåíà ó × î ð á à ä æ è é ñ ê è , â
Ïàìèäîâî.
Îáëàñòíèÿò ñúä â Ïàçàðäæèê ñ äåëî 309 îò 1947 ã. îáÿâÿâà
óáèòèÿ â Êàðèåðàòà íà Àéêúíà Ñ ï à ñ Ê î í ñ ó ë î â çà “áåçñëåäíî
èç÷åçíàë”. Âñè÷êè âåëè÷êîâöè ñìÿòàò, ÷å ñúäåáíèòå ñïåêóëàöèè
ñà äåëî íà À í ã å ë × à ë ú ê î â , ñèëíèÿò ÷îâåê â ñåëîòî ñëåä Äåâåòè.
Ðàçêàçâà È â à í Ä î á ð å â : “Íàìåðèõà ìó âèíˆ, ÷å å áëè-
çåí ñ êìåòà. Áåøå àâäæèÿ. Øëÿåøå ñå ñ ïóøêàòà ïî êúðà. Êàêâî
êàæåøå áàé Ñïàñ, êìåòúò òîâà ïðàâåøå. Áåøå åäèí ïðèëè÷åí,
åäúð ÷îâåê. Íà Äåâåòè ãî çàêàðàõà óæ êúì Ïàçàðäæèê. Áÿõà ãî
óáèëè íÿêúäå â Íàøåíñêî”.
Ðàçêàçâà Ï å ò ú ð Ì è õ à é ë î â Ê î í ñ ó ë î â , 79 ã., VII
êëàñ, øîôüîð, áðàòîâ ñèí íà æåðòâàòà: ”Òóê, â ñåëî, èìàøå åäèí
ïàðòèçàíèí –À í ã å ë Ë à ç à ð î â × à ë ú ê î â . Òîé ìó èçìèñëè
âèíà íà ÷è÷î, òà ãî óòåïàõà. ×è÷î áåøå ïåõëèâàíèí. Íå èì ñå ïëà-
øåøå. Íà Äåâåòè áåøå çàïàñ. Â òðóäîâèòå. Ïðàâåõà ïúòèùà â Áàë-
êàíà. Âðúùà ñå îò êàçàðìàòà â ñåëî. Ïðåäè äà ñè èäå ó òÿõ, ðåêúë:
– ß äà ìèíà ïîêðàé Ñúâåòà.
 Ñúâåòà ãî õâàùàò. Íå ìó äàäîõà äà îòèäå äî êúùè è ñà ñè
âèäè äåöàòà.
Òðåïàëè ñà ãî Ò î í î × è ï è ë î â è È â à í Ø à ë ä ú ð î â .
Ñ êîïà÷. Òðåïàíåòî å ñòàíàëî â Êàðèåðàòà íà Àéêúíÿ. Ìîÿò áàùà
áåøå õîäèë äà ãî òúðñè. Íå ãî å íàìåðèë. Íàìåðèë å îáà÷å Ñ ò î ÿ í
Á î ä ó ð à â Êàðèåðàòà. Îòðÿçúë å ïàð÷å îò äðåõàòà ìó è ãî ïî-
êàçàë íà òÿõíèòå.”
Ðàçêàçâà Ì à ð è ÿ × à ë ú ê î â à - Á î ä ó ð î â à : “Êîãàòî
íàìåðèõìå íàøèÿ äåäî, õâúðëåí â Êàðèåðàòà íà Àéêúíÿ, ïîä
íåãî áåøå Ñ ï à ñ Ê î í ñ ó ë î â . Íà íàñ íè êàçà êúäå å íàøèÿò
ä å ä î ( Ñ ò î ÿ í Á î ä ó ð î â ) Ì è õ à è ë Ê î í ñ ó ë î â – áðà-
òúò íà Ñ ï à ñ . Òîé ãè áåøå îòêðèë. Íèå ïðèáðàõìå òðóïà íà
ä å ä î ò î . Òå ñå óïëàøèõà è íå ïðèáðàõà òðóïà íà òåõíèÿ áðàò.”
Ðàçêàçâà È â à í Ê ó ç å â : “Ì à í ã å ë à ò à íè áåøå êîì-
øèÿ. Âçåò å äà ãî òðåïàò çàåäíî ñ áðàòîâ÷åä ñè Ê î ñ ò à ä è í
Ê î í ñ ó ë î â . Áåøå çåìåäåëåö. ×àëòèê÷èÿ. Ìíîãî ðàáîòåí
60
÷îâåê. Óòåïàõà ãî â Êàðèåðàòà. IJïêàòà £ âèêàìå. Äîêàòî
òðåïà÷èòå ñà òðåïåëè áðàòîâ÷åäèòå Ê î ñ ò à ä è í è Ñ ï à ñ , åäèí
äðóã òåõåí áðàòîâ÷åä – Ñ à í ä î È â à í î â Ê î í ñ ó ë î â – ãè å
ïàçèë. Òå ìó ñà ñå ìîëèëè äà èì îòâúðæå âðúçêèòå. Íî òîé å
îòêàçàë. Õâàëåë ñå, ÷å òðè äåíà å óìðÿë çà âîäà, äîêàòî ãè å ïàçèë.
Óòðåïàíè ñà ñ êîïà÷. Òîé îáà÷å íå èçäàäå òðåïà÷èòå. Ñàìî ñå
ðàçáðà, ÷å åäèíèÿò îò òÿõ å áèë Ò î í î × è ï è ë î â , çåò íà
Ê î ñ ò à ä è í Ê î í ñ ó ë î â , ìúæ íà ñåñòðà ìó Í å í ê à .”

Éîðäàí Ãðîçäàíîâ Ãåøåâ

Áåë å ïîëñêè ïàçà÷. Ïðèçåòåí â Îãíÿíîâî.
Çà íåãî èìà áåëåæêà â ÎÏÀ Ïàçàðäæèê (Ì 106, 43),
ïóáëèêóâàíà îò Ñï. Ò î ì î â (ñ. 7), ñðâ. ÷àñòòà çà çàâçåìàíåòî íà
âëàñòòà â Îãíÿíîâî: “Îðãàíèçèðàíî íèå âëÿçîõìå â îáùèíàòà. Â
åäíà îò êàíöåëàðèèòå ñå áåøå çàêëþ÷èë ïúäàðèíúò É î ð ä à í
à å ø å â . “Îòâàðÿé è ïðåäàâàé îðúæèåòî?” – ìó êàçâàõìå íèå, à
òîé ïðîäúëæàâàøå äà çâúíè è äà òúðñè ïî òåëåôîíà îáëàñòíèÿ,
çà äà ãî ïèòà “äà ïðåäàäå ëè âëàñòòà”. Íåãîâàòà íàèâíîñò è ñòðàõ
ïðåäèçâèêàõà ñìÿõ ó âñè÷êè. Ñúñ ñèëåí íàòèñê îòêúðòèõìå âðàòàòà
è âëÿçîõìå âúòðå.”
Óáèò å ïî âðåìå íà êúðâàâèÿ Îãíÿíîâñêè ïîìåí íà 30.IÕ.
1944 ã. â ì. Àçà ïðè óñòèåòî íà Ëóäà ßíà â Ìàðèöà îò øóðåÿ ñè
Ä è ì è ò ú ð Ì å ò î ä è å â Ò î ì à í î â .  óáèéñòâîòî íà Àçà ó÷à-
ñòâà è äðóãèÿò ìó øóðåé Ã å î ð ã è Ò î ì à í î â , êàêòî è òúñòúò
ìó Ì å ò à ä è Ò î ì à í î â (âæ. ñòàòèÿòà çà Îãíÿíîâî, ðàçêàçâà
 à ñ è ë  å ë å â ).

Äâàíàäåñåòòå àíîíèìíè æåðòâè â Äëèáîêèÿ åðèì

Ðàçêàçâà È â à í Ê ó ç å â : “Äúëáîêèÿ åðèì å íàáëèçî, íà
ïîëîâèí êèëîìåòúð íà ñåâåð êúì Òîïîëíèöà. Òàì áÿõìå ñ ãúñêèòå.
Èìàøå è äðóãè ãúñàð÷åòà. Åäèí îò òÿõ, È â à í  à ñ å â –
Ä æ î ï à , 28-ìè íàáîð, ñå ïðîâèêíà:
– Åëàòå äà âèäèòå êàêâî èìà â Åðèìà. Åäíè ôàøèñòè ñà
çàïàëåíè.
Áÿõà 12 ïîëóèçãîðåíè òðóïîâå. Âñè÷êè çàâúðçàíè ñ áîäëèâà
òåë. Ïàëåíè ñà áèëè ïðåç íîùòà.
Ïîñëå ìè ðàçêàçâà áðàòîâ÷åä ìè Á î ð è ñ Í è ê î ë î â
Ê ó ç å â . Òîé å áèë ñ äðóãè áðàòîâ÷åäè íà åãðåê ïðè Òîïîëíèöà.
61
 Êàòî åðãåí÷å ïðåç îêòîìâðè îòèâà íà ñåäåíêà äà çàäèðà
ìîìèòå. Âðúùà ñå ïðåç íîùòà ñ ìàãàðåòî íà åãðåêà. Ìèíàâà áëèçî
äî Åðèìà. ×óâà âèêîâå, ðåâ, ïèñúöè. Ìàãàðåòî îòêàçâà äà âúðâè
ïî-íàòàòúê. Ä î á ð å â î ò î ì à ã à ð å ìó êàçâàõìå. Áîðèñ ñâàëÿ
äèñàãèòå è îòèâà ïåø äî Åðèìà.
 òîçè ìîìåíò ïëàìâà ãîëÿì îãúí. Îò áåíçèí èëè ãàç. Òîãàâà
âèæäà íà çàðÿòà Ï å í å Ï ð å æ ä à ð î â , Ê î ö å Ã å ø å â è
Ì è ò î  à ñ å â – Ë ó ä à ê à . Ñëîæèëè ñè êà÷óëêèòå íà ÷åïêåíà.
×åòâúðòèÿ íå ãî å ïîçíàë. Ïîñëå ñëóøàõ îò ïàçàðäæèêëèÿòà
Ï å ò ü î Ï å ð í è ÷ å â , èìà êúùà â ñåëî, ÷å áàùà ìó áèë èçìåæäó
çàïàëåíèòå â Äëèáîêèÿ åðèì.
Ïðåäè 3–4 ãîäèíè áÿõ ñ îâöåòå íà òîâà ìÿñòî. Íàìåðèõ åäíà
÷îâåøêà ãëàâà. Ùå äà å îò òèÿ õîðà, “êîèòî çàâàðèõìå òîãàâà â
ñúùîòî ìÿñòî”.

Äâàìà àíîíèìíè ïîëèöàè

Äîâåäåíè ñà çà òðåïàíå âúâ Âåëè÷êîâî îò ñúñåäíèòå ñåëà.
Ðàçêàçâà Ïåòúð Êîíñóëîâ: “Èçêàðàõà ñ áðè÷êàòà îò
Ñúâåòà äâàìà ïîëèöàè. Áÿõà äîêàðàíè íÿêúäå. Äâàìà áðàòÿ –
Ä è ì è ò ú ð è Õ à ð à ë à ì ï è , è áàùà èì – Ê î ñ ò à ä è í
Õ à ð à ë à ì ï è å â Ã å ø å â , ãè áÿõà çàïàëèëè æèâè â Äëèáîêèÿ
åðèì. Êàçâàõà, ÷å ñà áèëè ïîëèöàè â ñúñåäíè ñåëà.”
×èòàòåëþ, è òîçè ïðîáëåì îñòàâà íåäîèçÿñíåí!

Ïåí÷î Ñïàñîâ (?!) Ãóãëåâ – Ãàç£í÷î

Ñòàðåö. Îâ÷àð. Óáèò â Îáùèíàòà. Ðîæäåíîòî ìó èìå å
Çàïðèí.
Æåíà: (?)
Äåöà: 1) Á ë à ã î , ïîêîéíèê;
2) Ï å ò ú ð , ñúùî;
3) Ñ ò î é î , ñúùî.
Ðàçêàçâà È â à í Ä î á ð å â : “Äÿäî Ïåí÷î áåøå äúðò ÷îâåê.
Ïàñåøå 20-òèíà îâöè. Âñå áåøå ïî êúðà. Îáâèíèõà ãî, ÷å êàêâîòî
âèäåë ïî êúðà, å íîñåë íà Êìåòà. Êìåòúò ïúê çàòîâà íå ãî å
ãëîáÿâàë çà ïàêîñòèòå, êîèòî ïðàâåë ñúñ ñòàäîòî ñè. Îùå íà
Äåâåòè ãî çàêàðàõà â Îáùèíàòà è ãî óòðåïàõà ñ ä ú ð â å ò à è ñ
ê à ì ú í è . È íåãî õâúðëèõà â Þñåèíîâ êëàäåíåö”.
62
 Ðàçêàçâà Ïåòúð Êîíñóëîâ: “Äÿäî Ïåí÷î îáè÷àøå äà
ïñóâà. Êúäå ñðåùíåøå êîìóíèñò, êàçâàøå:
– Äà âè å… è êîìóíèñòèòå! Ñòÿãàéòå ñå!
Äðóãî ëîøî íå å ïðàâèë. Íåãî ãî òðåïàõà Ä è ì è ò ú ð
Íèêîëîâ Ãåøåâ, Õàðàëàìïè Íèêîëîâ Ãåøåâ è
Ê î ñ ò à ä è í Õ à ð à ë à ì ï è å â Ã å ø å â , áàùà è äâàìà ñèíà.
Òå ïîäïàëèõà è ïîëèöàèòå â Äëèáîêèÿ åðèì (âæ.).

Äâàíàäåñåòòå àíîíèìíè æåðòâè âúâ Âúðáàêà

Òîâà å ìÿñòîòî âúâ Âåëè÷êîâîòî çåìëèùå, êúäåòî ñà
èçòðåïàíè îò âåëè÷êîâñêèòå óáèéöè, èçáðîåíè â íà÷àëîòî,
íåïîçíàòè ëþäå, äîêàðàíè îò Êðàèùåòî.
Ðàçêàç íà Ï å ò ú ð Ê î í ñ ó ë î â : “Õîäèõìå ïî÷òè öÿëîòî
ñåëî. Íèêîé íå ïîçíà íèòî åäèí îò èçáèòèòå”.
Îò òåçè æåðòâè å èäåíòèôèöèðàí åäèíñòâåíî Äèìèòúð
Êåëïåêîâ îò Ðàêèòîâî (âæ.).

Äèìèòúð (?) Êîíñóëîâ

Ðàçêàçâà È â à í Ä î á ð å â : “Âúçðàñòåí ÷îâåê. Îêîëî 65–
70 ãîäèíè. Íèêàêúâ ÷îâå÷åö áåøå. Ñ ïîëèòèêà èëè ñ õîðà íå ñå
çàíèìàâàøå. Íå ñå ðàçáðà çàùî ãî óòðåïàõà!”

Ãåíå Êîïàðëîâ èëè Êîêàðëîâ (?!)

Òîâà èìå ñúì ïðåïèñàë îò äåëî 307 íà Ïàçàðäæèøêèÿ
îáëàñòåí ñúä, 1947 ã. Íîìåðàöèÿòà å â ðåäà íà äåëàòà íà èçáèòèòå
è îáÿâåíè çà “èç÷åçíàëè” Ñ ò î ÿ í Á î ä ó ð î â , Ê î ñ ò à ä è í
Ê î í ñ ó ë î â è Ñ ï à ñ Ê î í ñ ó ë î â (âæ.) Äîïóñêàì, ÷å ñúì
çàïèñàë ïîãðåøíî ôàìèëíîòî èìå.
Òîçè ÷îâåê îò Âåëè÷êîâî, îáÿâåí çà “áåçñëåäíî èç÷åçíàë”,
íå áåøå èäåíòèôèöèðàí îò âåëè÷êîâñêèòå ìè èíôîðìàòîðè.

Ìèõàèë Ãåíåâ Êîíñóëîâ

Èíâàëèä îò Ïúðâàòà ñâåòîâíà âîéíà. Áðàò íà óáèòèÿ Ñ ï à ñ
Ê î í ñ ó ë î â . Áèë å ïîòúðñåí çà óáèâàíå. Òîé áÿãà è ñå ñïàñÿâà â
äîì çà èíâàëèäè â Ïàâëèêåíè.
Æåíà: Ò ð å í ä à ô è ë à îò Ñ ò î é ÷ å â è .
Äåöà: 1) Ï å ò ú ð , èíôîðìàòîðúò;
63
 2) Âåëèêà, çàäîìåíà ó Íèêîëîâè, Ïàìèäîâî;
3) Òðåíäàôèëà, ñíàõà íà Ìèí÷åâè, Þíàöèòå.
Ðàçêàçâà Ï å ò ú ð Ê î í ñ ó ë î â , ñèí íà Ì è õ à è ë : “Íà
Äåâåòè ó íàñ äîéäå äà ãî òúðñè È â à í Ø à ë ä ú ð î â . Ñ íåãî
áåøå îùå åäèí.
– Òóê ëè å äÿäî Ìèàë? – ðàçâèêà ñå îòâúí.
Èñêàõà äà ãî òðåïàò, çàùîòî å áðàò íà Ñ ï à ñ Ê î í ñ ó ë î â .
Òàòå óñåòè, ÷å ùå ãî ëèêâèäèðàò. Ñóòðèíòà ðàíî èçáÿãà â
Ïàâëèêåíè, êúäåòî èìàøå âîåííîèíâàëèäåí äîì. Íà òàòå îùå îò
Åâðîïåéñêàòà âîéíà ìó áåøå îòðåçàí êðàêúò ÷àê ãîðå. Îòèäå òàì
óæ äà ñè ïðàâè ïðîòåçà. Âúðíà ñå â ñåëî ÷àê êîãàòî çàáðàíèõà
Òðåïàíåòî. È âå÷å íèêîé íå ãî ïîòúðñè. Íî íà âñè÷êè íàñ íè
ïðå÷èõà, äîêàòî äîéäå äåìîêðàöèÿòà. Äîòîãàâà íà âñÿêà äóìà íè
âèêàõà “ôàøèñòè”.

Àíîíèìíèÿò øîôüîð : Êèðèë Åí÷åâ

Å ä è í ñ ò â å í è ÿ ò îò æåðòâèòå, èçòðåïàíè îò âåëè÷êîâöè
è áîøóëöè â êàðèåðàòà íà Àéêúíà è â Ìåðäæîâ êëàäåíåö, êîéòî
ñå å ñïàñèë.  íà÷àëîòî íå óñïÿõ äà ãî èäåíòèôèöèðàì ïî èìå è ïî
ðîäíî ìÿñòî. Ïî-êúñíî ñå óñòàíîâè, ÷å òîâà å Ê è ð î Å í ÷ å â
îò Öåðîâî.
Ðàçêàçâà Ï å ò ú ð Ê î í ñ ó ë î â : “ Àéê³íÿ èìà åäèí ïðå-
ñúõíàë êëàäåíåö íàä ̲ðäæîâèòå ÷åøìè÷êè. Òóê ñà èçòðåïàíè
ìíîãî õîðà îò Ïàçàðäæèê, îò Ðàêèòîâî, îò îêîëíèòå ñåëà. Êàçâàò
ìó ̲ðäæîâ êëàäåíåö. Òðåïà÷èòå ñà áèëè îò Âåëè÷êîâî è Áîøóëÿ.
Òðåïàëè ñà ãè îñíîâíî ñ êîïà÷è. Òàêà ñå ñëó÷è, ÷å ñëåä ãîäèíè â
íàøàòà êàðèåðà äîéäå äà âäèãà ïàâåòà åäíî øîôüîð÷å. Ïîïèòà çà
Ìóðäæîâ êëàäåíåö. È ìè êàçà:
– ×àêàé äà îòèäà äà âèäÿ êúäå ùåøå äà ìè áúäå ãðîáà!
Ïîïèòàõ ãî êàê ñå å ñïàñèëî. Êàçà, ÷å èçáÿãàëî â õðàñòèòå è
íå ãî íàìåðèëè. Íå ñè ñïîìíÿì èìåòî è îò êîå ìÿñòî áåøå!”
×èòàòåëþ, âÿðâàì, ÷å èñòîðèÿòà íà òîçè ùàñòëèâåö (ñèãóð-
íî ñ ïîáåëåëè îò óæàñà êîñè ìëàäåæ) ùå áúäå äîðàçêàçàíà íÿêîé
äåí!
Òàçè ÷àñò âå÷å áåøå íàïèñàíà, êîãàòî çàïèñàõ ðàçêàçà íà
È â à í Ê ó ç å â îò Âåëè÷êîâî, êîéòî ïðåäàâàì ïî-äîëó: “È â à í
Ø à ë ä ú ð î â , ñòðàøåí ÷îâåê îò ñåëî, áåøå óáèåö îò êëàñà.
64
 Ê è ð î Å í ÷ å â îò Öåðîâî ìè å ðàçêàçâàë ñëåäíèÿ ñëó÷àé:
“Âçåõà ìå åäíà íîù îò Öåðîâî. Çàêàðàõà ìå âúâ Âåëè÷êîâî. Áÿõìå
íàâúðçàíè îêîëî 60–70 ÷îâåêà â èçáàòà íà Ñòàðîòî ó÷èëèùå.
Áåøå êðàÿ íà ñåïòåìâðè. Èçêàðàõà íè 30 ÷îâåêà äà íè èçáèâàò.
Áÿõìå ñ âúðçàíè ðúöå è î÷è. Âúòðå âëåçíà ñ ôåíåð÷å È â à í
Ø à ë ä ú ð à . Òîé ìå îñâåòè è ìå ïîçíà. Áÿõìå çàåäíî âîéíèöè â
Õàñêîâî. Âàøèÿò Øàëäúð áåøå êðàäåö. Áÿõà ãî õâàíàëè äà êðàäå
è áåøå â àðåñòà. Àç õîäåõ äî àðåñòà. Íîñåõ ìó õðàíà, öèãàðè. Ïîìà-
ãàõ ìó òîãàâà. Øàëäúðà, êàòî ìå âèäÿ, äîéäå è ìè ïðåðÿçà âðúç-
êèòå íà ðúöåòå. Çàêàðàõà íè íà åäíî ìÿñòî âúâ Âåëè÷êîâñêèÿ áàèð.
Ïîñëå ðàçáðàõ, ÷å ìó êàçâàëè Àéêúíà. Çàïî÷íàõà äà èçáèâàò æåðò-
âèòå ñ êîïà÷è. Àç ñâàëèõ ïðåâðúçêàòà è ïîáÿãíàõ. Ñêðèõ ñå â åäíà
äúáîâà ãîðà. Îïèòàõà ñå äà ìå îòêðèÿò, íî íå óñïÿõà. Êðèõ ñå òóê-
òàì. Äîêàòî òðåïàíåòî ñïðÿ. Ïîñëå ñå ïðåäàäîõ. Ñúäè ìå Íàðîäíèÿ
ñúä è òàêà îæèâÿõ îò Òðåïàíåòî âúâ Âåëè÷êîâñêèÿ áàèð”.
Òîÿ Ê è ð î áåøå øîôüîð. Èìàøå ñîáñòâåí êàìèîí.
Ðàáîòåøå êúì ÑÎÀÒ. Èäâàøå â íàøàòà êàðèåðà äà òîâàðè ïàâåòà.
Ðàçïðàâÿò, ÷å Å ì è ë Ê î ø ë ó ê î â å íåãîâ âíóê èëè íåãîâ
ïëåìåííèê”.

Íèêîëà Òîäîðîâ Ìàðèíîâ

Ñåëñêè ïîëèöàé. Ðîäîì îò Áëàòíèöà. Óáèò â Ãåðåíà îò
ñèíîâåòå íà Ë à ç à ð Ï ð à æ ä à ð î â (âæ. â Áëàòíèöà).

Ïåòêî Êóðòàêîâ : Ïåòêî ×åðíèÿ

Ñåëñêèÿò ïîëèöàé âúâ Â å ë è ÷ ê î â î . Áèë îò ñ. Ñáîð (âæ.).
Òîé å åäèí îò ïîëèöàèòå, óáèëè Ë à ç à ð Ï ð å æ ä à ð î â , ïðåäà-
ëèÿò ñå ïàðòèçàíèí.
Íà Äåâåòè å çàëîâåí è óáèò â íÿêîå îò ìíîãîòî ëîáíè ìåñòà
îêîëî Âåëè÷êîâî.
Ðàçêàçâà Ò å ì å ë ê î Ç à é ê î â îò Âåëè÷êîâî (âæ.):
“Ï å ò ê î × å ð í è ÿ , ïîëèöàÿò â íàøåòî ñåëî, áåøå îò Ñáîð:
Ï å ò ê î Ê ó ð ò à ê à . Íà Äåâåòè ãî óòðåïàõà. Èçêàðàõà ãî âèíî-
âåí çà ñìúðòòà íà Ë à ç à ð Ï ð å æ ä à ð î â . Áèëè ñà ãîëåìè ïðèÿ-
òåëè. È äâàìàòà áîðöè, ïåõëèâàíè. Êàçâàò, ÷å å óáèë Ë à ç à ð
ïðè Ïúðâàòà áëîêàäà. Óáèò å òóêà íÿêúäå, êðàé ñåëî, íî àç íå
çíàì êúäå”4.
65
 Ñòîÿí Ñîòèðîâ Áîäóðîâ – ×¥ìàíêàòà
Çàìîæåí ñåëÿíèí. Ïðèòåæàâà è âúðøà÷êà. Êîãàòî å óáèò
â Êàðèåðàòà îò È â à í Øàëäúðîâ, Íèêîëà
Ì à ð è í ê î â è Ò î í î × è ï è ë î â , å áèë íà 64 ã. Êàòî ïðè-
÷èíà çà çâåðñòâîòî (õâúðëåí å ñ ãëàâàòà íàäîëó â ñêàëèòå) ñå
ïîñî÷âà ïðîòåñòúò ìó ñðåùó îòêðàäâàíåòî íà áèâîë îò çåò ìó
Ë à ç à ð × è ï è ë î â (âæ.), óæ çà õðàíà íà ïàðòèçàíèòå.
Æåíà: È â à í ê à îò Þíàöèòå.
Äåöà: 1) À í ã å ë , îñòàâà â ñåëîòî, ïîêîéíèê;
2) Ç è í à , çàäîìåíà ó Ê ó ç å â è , Ñåïòåìâðè;
3) Â à ñ è ë ê à ( Ø è ë à ) , ñíàõà ó × è ï è ë î â è , ñú-
ïðóãà íà Ë à ç à ð × è ï è ë î â (âæ.);
4) È ë è ÿ , îñòàâà âúâ Âåëè÷êîâî, ðàçêàðâàí ïî
êîíöëàãåðè: Áåëåíå, ïîêîéíèê;
5) Ï å í å , óáèò êàòî åðãåí îò Í è ê î ë à Ø î ï î â â
ñâàäà çà ìîìà.
Èçâåñòíîòî íà âñè÷êè óáèéñòâî íà Ñ ò î ÿ í Á î ä ó ð î â å
âúâåäåíî â Îáëàñòíèÿ ñúä íà Ïàçàðäæèê, êúäåòî ìèñòèôèêàöèÿòà
â ñúäåáíîòî ðåøåíèå íà äåëî ¹ 13 îò 1946 ã. å “áåçñëåäíî èç÷åçíàë
ïðåç ñåïòåìâðè 1944 ã.”.
Ðàçêàçâà Ì à ð è ÿ Ë à ç à ð î â à × è ï è ë î â à - Ï å í å â à :
“Äÿäî å ãðàáíàò íà Äåâåòè. ×ó ñå, ÷å â Êàðèåðàòà ãî å òðåïàë
È â à í Ø à ë ä ú ð î â è Ò î í î × è ï è ë î â . Ñ òÿõ å áèë è åäèí
Ê î ë ü î Ì à ð è í ê î â , âèêàõà ìó îùå Ï à ë ò aø ê è Ê î ë ü î ”.
Ðàçêàçâà È â à í Ê î ñ ò à ä è í î â Ä î á ð å â : “Íà Äåâåòè
â íàøåòî ñåëî íàñòàâà ëîáóò. Äî Äåâåòè íè èçïðàòèõà â ñåëî åäèí
êìåò îò Ïàçàðäæèê – Ï å ò ú ð Ì à ð ê î â Ë è ë î â . Òîé òðÿáâàøå
äà ñå ñïðàâè ñ êîìóíèñòèòå. Äúðæà ñå îáà÷å ëîøî ñúñ âñè÷êè.
Èìàøå è íÿêîëêî ïðèÿòåëè. Åäèí îò òÿõ áåøå è Ñ ò î ÿ í
Ñ î ò è ð î â Á î ä ó ð î â – × î ì à í ê à ò à . Âèêàõà ìó òàêà, çà-
ùîòî èìàøå åäíà êðèâà ðúêà – ÷îìàê. Òîÿ ÷îâåê îò ïîëèòèêà
èçîáùî íå ðàçáèðàøå. Çàíèìàâàøå ñå ñ âúðøà÷êàòà ñè. Êîãàòî
îòêðàäíàõà îáà÷å áèâîëà íà çåò ìó Ë à ç à ð × è ï è ë î â , òîé ðàçäóõà
íåùàòà ïðåä êìåòà. Çàïî÷íàõà äà òúðñÿò êðàäöèòå. À áèâîëà óæ
áèë çà ïàðòèçàíèòå. Òàêà ïîñëå èçêàðàõà × î ì à í ê à ò à ôàøèñò”.
Ðàçêàçâà Ï å ò ú ð Ê î í ñ ó ë î â : “Òîé å åäèíñòâåí îò âðå-
ìåòî íà Òðåïàíåòî, íà êîãîòî íàìåðèõà òðóïà. Ò à ò å ( Ê î -
66
ñ ò à ä è í Ä î á ð å â ) áåøå õîäèë äà òúðñè æèâîòíè êúì Êàðè-
åðàòà. Áåøå íàìåðèë × î ì à í ê à ò à õâúðëåí â Êàðèåðàòà ñ
ãëàâàòà íàäîëó. Ñëÿçúë ïðè íåãî, îòðÿçàë ïàð÷å îò ãîðíàòà ìó
äðåõà. Îòèâà ó òÿõ è ãî äàâà íà ñíàõàòà. Òÿ ïðèïëàêàëà:
– Òîâà å íà òàòå.
×ó ñå, ÷å å òðåïàí îò Ê î ë ü î Ì à ð è í ê î â , Ø à ë ä ú ð à
è îò åäèí Ò î í î × è ï è ë î â ”.
Ðàçêàçâà Ì à ð è ÿ È â à í î â à × à ë ú ê î â à - Á î ä ó ð î -
â à , ñíàõà íà Ñ ò î ÿ í Á î ä ó ð î â , 81 ã.: “Íà Äåâåòè îòèâàõ ó
êàêà Ø £ ë à (Â à ñ è ë à , æåíàòà íà Ë à ç à ð × è ï è ë î â , êîÿòî
å ñåñòðà íà ìúæà £ È ë è ÿ ) äà âçåìà ïðàñå. Êàòî ñå âðúùàõ, ñðåùà
ìå åäèí ÷îâåê, ïîëèöàÿò îò ïðåäè Äåâåòè Ï à í ê î Ä è ì î â ,
êîéòî ìè êàçâà, ÷å èäâà îò íàñ, êúäåòî îñòàâèë êàðóöàòà íè.
Âèêà ìè îòäàëå÷å:
– Ë è ÷ î (çà ìúæà ìè) è ä å ä î Ñ ò î ÿ í ãè çàáðàõà â Îáùèíàòà.
À àç çíàåõ, ÷å ñà íà âîäåíèöà â Äðàãîð. Êàçà ìè, ÷å ñà ãè
àðåñòóâàëè ïî ïúòÿ. Òîé çàêàðàë ó íàñ êàðóöàòà ñ áðàøíîòî. Îò
Îáùèíàòà ãè êàðàò â Íîâèÿ çàòâîð. Íèå ñå ðàçòè÷àõìå. Èìà äåâåð
êîìóíèñò, Ä è ì è ò ú ð , íà ä å ä î Ñ ò î ÿ í ñèí. Áåøå õîäèë äà ãè
òúðñè â çàòâîðà. Îñâîáîäè áðàò ñè, ìîÿ ìúæ. À äå ä î ò î ñå îêàçà,
÷å ãî íåìà. Áåøå èç÷åçíàë. Èçêàðà ëè ãî îò Çàòâîðà è ãî îòêàðàëè
íÿêúäå.
Äåâåðúò çàïî÷íà äà ïðîó÷âà. Íèùî. Åäèí äåí ïðè íåãî îòèâà
äÿäî Ì è õ à ë Ê î í ñ ó ë î â â ãðàäà. Êàçâà ìó:
– Ìèòêî, òîâà ïàð÷å ïëàò íà áàùà òè ëè å? Òîé å õâúðëåí â
Êàðèåðàòà íà Àéêúíÿ. Íàìèðà ñå íàé-îòãîðå.
Îòèäîõìå íà ìÿñòî. Òàì èìàøå ìíîãî òðóïîâå. Äåäîòî áåøå
ïàäíàë âúðõó áðàòà íà äÿäî Ì è õ à ë – Ñ ï à ñ Ê î í ñ ó ë î â .
Îòãîðå èì õâúðëåíè íÿêîëêî êàìúêà. Àìà èçáèò íàðîä ìíîãî!
Èìàøå õîðà îòêúäå ëè íå. Äàæå îò Ïëîâäèâ. Êëàäåíåöúò äî
Êàðèåðàòà, ̲ðäæîâ êëàäåíåö, áåøå íàòúïêàí äîãîðå ñ èçáèòè.
Òóê áÿõà õâúðëåíè è äâåòå á ð å ì å í í è æ å í è îò Ëåñè÷åâî.
Íèå âçåõìå íàøèÿ ä å ä î . Äåâåðúò óðåäè è íèêîé íå íè
çàêà÷à. È êàìáàíà áèõìå. Ïîãðåáàõìå ãî ÷îâåøêè.
Ê î í ñ ó ë î â è ò å íå ïîñìÿõà äà âçåìàò òðóïà íà ä å ä î
Ñ ï à ñ . Îñòàíà òàì.
Òàêà è íå ðàçáðàõìå çàùî óáèõà äåäî. Ïðîãîâîðè ñå òóê-
òàì, ÷å áèëî çàðàäè òîâà, ÷å îò âðåìå íà âðåìå êàðàë ñ êàðóöàòà
êìåòà íà ñåëîòî Ë è ë î â ïî íåãîâèòå äúðæàâíè ðàáîòè. Êîãàòî
67
ãî ïîãðåáàõìå, ñåëîòî ñå ðàçáóíè. Òóê-òàì ïîä ñóðäèíêà êúäå,
ïî-ÿâíî êúäå, ñå ðàçáðà êîé ãî å óòðåïàë: Ò î í î Õ à ä æ è é ñ ê è
– × è ï è ë à ñ å õ â à ë è ë . ×óë ãî å Ñ ï à ñ Ä è ì î â , òîé íè
êàçà êàêâî ïðèêàçâàë. Ïðèêàçêèòå ìó íå ìîãà äà çàáðàâÿ:
– Êàòî ìó çàáèõ íîæà â êîðåìà. Êîðåìúò ìó êàçà “ïóô”.
Ïîñëå çà íàñ áåøå ãîëÿìî òåãëî. Íå å çà ðàçêàçâàíå. À îíàÿ
ïëåâíÿ âèæäàø ëè? Òóê ñúì êðèëà À í ã å ë × à ë ú ê î â . Òà ïîñëå
äà èçòðåïàò íàøèòå ìúæå: ä å ä î ò î è Ë à ç à ð , íà çúëâàòà ìúæà.”

Ëàçàð Èâàíîâ ×èïèëîâ

Ñðåäíî çàìîæåí ñåëÿíèí. Ñòîïàíñò-
âîòî ìó å îãðàáåíî îùå ïðåäè Äåâåòè:
îòêðàäíàò å åäèí ðàáîòåí áèâîë,
óæ äà áúäå ïðåäàäåí çà õðàíà íà ïàðòè-
çàíèòå. Âñúùíîñò å ïðîäàäåí íà ìåñî â
Þíàöèòå. Ò ú ñ ò ú ò í à Ë à ç à ð ïîâäèãà
âúïðîñà çà áèâîëà â êìåòñòâîòî. Ëàçàð ñè
ìúë÷è. Òàêà ñå ñúçäàâà ñèòóàöèÿ íà íåíà-
âèñò êúì äâàìàòà âåëè÷êîâöè, êîèòî íà
Ëàçàð ×èïèëîâ
áúðçà ðúêà, çàðàäè îïèòà äà çàùèòÿò èìó-
ùåñòâîòî ñè, ñà îïðåäåëåíè çà “ôàøèñòè” è “çëîñòíè âðàãîâå”.
Ïàðòèçàíèòå ñå ñïðàâÿò ñ òúñòà Ñ ò î ÿ í Á î ä ó ð î â îùå íà
Äåâåòè (âæ.). Îäèñåÿòà íà Ë à ç à ð ïðîäúëæàâà äî 18. Õ. 1946 ã.,
êîãàòî å îòâëå÷åí â ÷àñòåí äîì, êúäåòî ïàðòèçàíñêèòå ñúïðóãè
ñå ãàâðÿò ñ íåãî è êúäåòî å óáèò ñ óòî÷íåíà äàòà 25. Õ. 1946 ã.
ßâíî, êîãàòî ïàëà÷èòå ñà óêðèâàëè òÿëîòî â ì. Çþìáåëèêà äî
Òîïîëíèöà, æåðòâàòà å áèëà îùå æèâà. Çàùîòî â äðîáîâåòå ïðè
àóòîïñèÿòà å íàìåðåí ïÿñúê. Çàðèò å ïëèòêî ñ âúðçàíè ðúöå. Ñëåä
îêîëî 3 ìåñåöà ëîâíè è îâ÷àðñêè êó÷åòà îòêðèâàò òðóïà. Õîðàòà
âèæäàò íàïúëíî îáåçîáðàçåí òðóï, îò êîéòî ñà ðÿçàíè óñòíèòå è
äðóãè ÷àñòè îò òÿëîòî.
Áëàãîäàðåíèå íà êó÷åòàòà, òðóïúò å ïîãðåáàí â ñåëñêèòå
ãðîáèùà ñëåä îïåëî íà 26. I. 1947 ã.
Ñëåä âðåìå, åäâà ïðåç 1993 ã., åäíà îò äúùåðèòå íà Ë à ç à ð ,
ó÷èòåëêàòà Ì à ð è ÿ Ï å í å â à , ùå çàâåäå äåëî, ñ êîåòî ùå èñêà
îòìÿíà íà ãëóïàâîòî ñúäåáíî çàêëþ÷åíèå “áåçñëåäíî èç÷åçíàë”
â àêòà çà ñìúðòòà ìó ¹ 8 îò 1947 ã., èçäàäåí îò Âåëè÷êîâñêîòî
êìåòñòâî. Ðåøåíèåòî íà Ïàçàðäæèøêèÿ ðàéîíåí ñúä ñ ïðåäñå-
äàòåë Ä î ÷ ê à  å ë å â à è ÷ëåíîâå  å ñ ê à À í ä î í î â à è
68
Â à ñ è ë Ì à ë è í î â îò 22. X. 1993 ã. å: “ïîñòàíîâÿâà äà ñå èçâúð-
øè ïîïðàâêà íà ÿâíà ãðåøêà â àêò çà ñìúðò ¹ 8/47 ã. íà ëèöåòî
Ëàçàð Èâàíîâ ×èïèëîâ, áúëã. æèòåë íà ñ. Âåëè÷êîâî, îáùèíà
Ïàçàðäæèê, äîñåæíî ïðè÷èíèòå çà ñìúðòòà êàòî âìåñòî “áåç-
ñëåäíî èç÷åçíàë” áúäå çàïèñàíî è äîïúëíåíî, ÷å ñìúðòòà íà ëè-
öåòî å íàñòúïèëà íà 25. ñðåùó 26.10.1946 ã. â ì. “Çþìáåëþêà”
êðàé Òîïîëíèöà ïî íàñèëñòâåí íà÷èí. Ñëåä âëèçàíå â ñèëà íà
íàñòîÿùåòî ðåøåíèå, ïðåïèñ îò íåãî ñëóæåáíî äà ñå èçïðàòè íà
îáùèíà Ïàçàðäæèê, êìåòñòâî ñ. Âåëè÷êîâî, çà èçïúëíåíèå”.
Ëþáîïèòñòâîòî íà àâòîðà áåøå áåçêðàéíî çà òîâà, äàëè å íàíåñåíà
ïîïðàâêàòà, êîÿòî îáà÷å óêðèâà óáèéöèòå è ïðè÷èíèòå çà
óáèéñòâîòî. Ïîèñêàõ êîïèå îò ñìúðòíèÿ àêò íà Ë à ç à ð × è ï è -
ë î â , êîåòî òóê ïóáëèêóâàì âúâ ôàêñèìèëåí âèä, çàåäíî ñúñ
ñúäåáíîòî ðåøåíèå îò 1993 ã.
Æåíà: Â à ñ è ë -
ê à îò Á î ä ó ð î â è ;
áàùà £ – Ñ ò î ÿ í
Á î ä ó ð î â – å óáèò
íà Äåâåòè.
Äåöà: 1) Ì à ð è ÿ,
èíôîðìàòîðúò;
2) È â à í ê à ,
îìúæåíà â Ïåðó-
ùèöà, ó Å í å â è .
Ðàçêàçâà Ì à -
ðèÿ Ëàçàðîâà
× è ï è ë î â à -
Ï å í å â à , äúùåðÿ
íà æåðòâàòà, 68 ãîä.,
ó÷èòåëêà, ñåãà æè-
âåå â ñ. Ñàðàÿ: “Íà
18. Õ. 1946 ã. äîéäî-
õà õîðà ïðåç íîùòà è
êàçàõà, ÷å òàòå òðÿá-
âà äà ñå ÿâè â îáùè-
íàòà. Àç ñïÿõ ïðè
íåãî. Ìàìà áåøå
âúâ Âåëèíãðàä.
69
 Òàòå ïîâå÷å íå ñå âúðíà, äîêàòî íå ãî îòêðèõà âå÷å îòäàâíà
ìúðòúâ. Ïîñëå ñå ðàçáðà, ÷å èçîáùî íå å âîäåí â îáùèíàòà.
Îòâåæäàò ãî â êúùàòà íà åäèí îò óáèéöèòå, Ì è ë à í Â à ñ è ë å â
ñå êàçâàøå. Âêàðàëè ñà ãî â èçáàòà. Çàâúðçàëè ñà ãî ñúñ ñèíäæèð.
Òîçè ñèíäæèð äîñåãà ñòîè â êúùàòà, êîÿòî âå÷å å íà äðóã
ñîáñòâåíèê. Òóê ïîáîÿò, ïðåáèâàíåòî å áèëî äåíîíîùíî. Îòðÿçàëè
ñà ìó óñòíèòå îùå äîêàòî å áèë æèâ. Ä å ø ê à ( Í à ä å æ ä à
È â à í î â à × à â ä à ð î â à ) , æåíàòà íà åäèí óáèò íåëåãàëåí –
Ä è ì è ò ú ð × à â ä à ð î â , êîãàòî áàùà ìè ñå å ìîëåë çà âîäà,
ì ó å ä à â à ë à ó ð è í à . À òàòå èçíàñÿøå îò íàñ õðàíà, êîÿòî
îòèâàøå ïðè ïàðòèçàíèòå. Òîâà ïîñëå ãî ðàçïðàâÿøå íàâñÿêúäå
åäèí âåëè÷êîâåö –  à ñ è ë Ñ ë à í à ò à : Òîÿ ÷îâåê êàçâàøå: “Èç-
íåñå äîìà ñè íà ïàðòèçàíèòå, à òå ãî óáèõà!”. Òàòå äà áúäå óáèò, å
ïî çàïîâåä íà äðóãà æåíà. Êàçâà ñå Í à ñ ê à Ä î ð å â à × à ë ú -
ê î â à . Áèëî êàòî çàìÿíà íà ñìúðòòà íà ìúæà £, óáèò êàòî íåëå-
ãàëåí. Òîâà ñòàâà, ñëåä êàòî åäíà ñåäìèöà ãî äúðæàò â òàçè êúùà.
Çàêàðàëè ñà ãî â Çþìáèëåêà. Áèë å çàðîâåí æèâ. Òîâà ñå ðàçáðà
îò àóòîïñèÿòà. Íàìåðèõà ïÿñúê â äðîáîâåòå.
Òÿëîòî íà òàòå å îòêðèòî òðè ìåñåöà ñëåä êàòî ãî óáèâàò.
Îòêðèâàò ãî êó÷åòà íà ëîâöè. Èçðàâÿò ãî. Òðóïúò ìó áåøå îáåçî-
áðàçåí öåëèÿ. Îñîáåíî â ëèöåòî. Íà ìåíå äàäîõà äà âèäÿ ñàìî
ðúöåòå ìó.
Ïîñëå ñå ðàçáðà, ÷å óáèéöèòå, îñâåí Ì è ë à í  à ñ å â , ñà
áèëè îò öåëèÿ ðîä ×àâäàðîâè. Ïîñëå, êàòî íàñòúïè Ïðîìÿíàòà,
îò ÑÄÑ, êîèòî èçñëåäâàõà æåðòâèòå, áÿõà õîäèëè äà ðàçïèòâàò
Ì è ë à í Â à ñ å â . Æåíà ìó Ò à í ÿ áåøå äèðåêòîð íà Ñåëñêî-
ñòîïàíñêèÿ òåõíèêóì. Òÿ ñêðè ìúæà ñè. Ïîòóëèõà âñè÷êî. Èç-
êàðàõà áàùà ìè “áåçñëåäíî èç÷åçíàë”. À âñè÷êè çíàåõà êàê å áèë
óáèò. Òðóïúò íà òàòå ãî âèäÿ öÿëîòî ñåëî, êîãàòî ãî èçðîâèõà.
Ïîñëå ñå ðàçáðà, ÷å âñè÷êî å ñòàíàëî çàðàäè åäèí áèâîë, êîéòî
îòêðàäíàõà îò íàñ óæ çà ïàðòèçàíèòå. Êðàäöèòå ñà áèëè À í ã å ë
à î ã î â îò íàøåòî ñåëî è åäèí È â à í îò Þíàöèòå. Óæ äà ãî
çàêàðàò ïðè ïàðòèçàíèòå. Àéäóöè. Çàêîëâàò ãî è ãî ïðîäàâàò íà
ìðúâêè â Þíàöèòå”.
Äà ñå âúðíà ïàê çà àðåñòà íà òàòå. Íà Äåâåòè òîé å çàïàñ.
Ïîñëå å âîéíèê âúâ äâåòå ôàçè íà âîéíàòà. Áèë å è â Óíãàðèÿ.
Çàòîâà íå ãî óòðåïàõà íà Äåâåòè. Êîãàòî äîéäîõà â êúùè äà ãî
èçâåäàò, íà äðóãèÿ äåí èìàøå èçáîðè. Òàçè À ò à í à ñ ê à × à ë ú -
ê î â à , êîÿòî çàïîâÿäà óáèéñòâîòî íà òàòå, ãîâîðè ñå, ÷å å äàëà
70
30 000 ëåâà íà åäèí íåãîâ áðàòîâ÷åä – Ä è ì è ò ú ð Ä è ì è ò ð î â
× è ï è ë î â , êîéòî äà äîéäå ó íàñ ïðåç íîùòà è áåç äà ñúáóäè
ñúìíåíèå ó òàòå, äà ãî èçâåäå óæ çà â Ñúâåòà. Çàìèñúëúò å áèë
òàçè íîù äà èçìúêíàò îò êúùè è îùå åäèí ÷îâåê – Ë à ç à ð Ê î í -
ñ ó ë î â ñå êàçâà. Êàòî çàëàÿëè êó÷åòàòà â 4 ÷àñà, òîé ñå ðàçâèêàë:
“Ïîìîù! Ïîìîù!” – è õîðàòà, äîøëè óæ îò Ñúâåòà, èçáÿãàëè.
Ñëó÷àÿò ñ ò à ò å ãî èìà â äíåâíèöèòå íà Íàðîäíîòî ñú-
áðàíèå. Âúïðîñúò ñ óáèéñòâîòî ìó å ïîâäèãíàò îò íàðîäíèÿ ïðåä-
ñòàâèòåë Ë þ á å í Á î ÿ í î â .
Ùå òå çàâåäà äà âèäèø çëîêîáíàòà êúùà íà Ì è ë à í Ã å -
î ð ã è å â Â à ñ å â , êúäåòî ñà äúðæàëè òàòå åäíà ñåäìèöà, êúäåòî
ñà ñå ãàâðèëè ñ íåãî, êúäåòî ñà ìó äàâàëè äà ïèå óðèíà âìåñòî
âîäà, êúäåòî ñà ìó ðåçàëè óñòíèòå. Êëåõìå ÿ ñ ìàìà òàÿ êúùà. È
òÿ ñå ïðîäúíè! Ñåãà ÿ êóïè åäèí ñâåñòåí ÷îâåê, È â à í Ê ó ç å â ,
êàçàõ ìó: “Â òàÿ êúùà ñà ñòàâàëè ñòðàøíè íåùà. Äà íå ðåøèòå çà
æèâååòå â íåÿ!”
Ùå ÿ ñêàòóðÿò. Çëîâåù ïàìåòíèê íà âåëè÷êîâñêèÿ ñàäèçúì!
Ðàçêàçâà È â à í Ê î ñ ò à ä è í î â Ä î á ð å â : “Áÿõà ìó îò-
êðàäíàëè åäèíèÿ áèâîë. Êàçàõà, ÷å å çà ïàðòèçàíèòå. Ë à ç à ð íå
òúðñåøå íèùî. Òúñòúò ìó, äÿäî ìó – Ñ ò î ÿ í Á î ä ó ð î â –
× ¥ ì ê à ò à , çàïî÷íà ÷ðåç êìåòà äà òúðñè áèâîëà. Òàêà ñå ñúçäàäå
àìáèöèÿ. Åäíà íîù èçìúêâàò Ë à ç à ð îò êúùè. Çàâåæäàò ãî â
êúùàòà íà Ê ð ú ñ ò ü î Â à ñ å â 5. Í à é ä å í à , æåíàòà íà Êðúñ-
òüî, äàâàëà íà Ë à ç à ð äà ï è å ï è ê í ÿ . Ïîñëå å îòêàðàí íÿêúäå
è óòðåïàí.
Çà òîÿ áèâîë ãî óòðåïàõà. Óæ ãî áÿõà îòêðàäíàëè, çà äà ãî
êàðàò â Áàëêàíà çà ïàðòèçàíèòå. À ãî ïðîäàäîõà íà ìðúâêè.”
Ðàçêàçâà Ï å ò ú ð Ê î í ñ ó ë î â :“Ë à ç à ð × è ï è ë î â ãî
áÿõà ç à ð î â è ë è æ è â â Çþìáèëþêà. Íàìåðèõà ãî ñëåä 2 ìåñå-
öà. Êîãàòî ãî äîêàðàõà, áåøå êà÷åí â êàðóöàòà îùå ñ âúðçàíèòå
ðúöå, êàêòî ñà ãî îòêîïàëè. Òàêà ãî âèäÿõ. Òîâà áåøå íàé-
êðîòêèÿò ÷îâåê îò âñè÷êè, êúäåòî èçáèõà. Íå ñå çàíèìàâàøå ñ
ïîëèòèêà. Èçîáùî. Ïîñëå ñå ðàçáðà, ÷å ñà ãî òðåïàëè Ì è ë à í  à -
ñ å â , Á î ð è ñ Ê ú í å â è îùå åäèí, íà êîéòî èìåòî ñúì çàáðàâèë”.
Ðàçêàçâà Ò å ì å ë ê î Ç à ÿ ê î â : “Áåøå íà÷àëîòî íà 1944
ã. Åäíà ñóòðèí Ë à ç à ð îòèøúë â îáîðà è ãëåäà: íÿìà åäèíèÿ
áèâîë. À òîé áåøå ÷àëòèê÷èÿ. ×àëòèê áåç áèâîëè íå ìîæå! Òîé
êàçàë íà äÿäî ñè (òúñòà ñè) Ñ ò î ÿ í Á î ä ó ð î â – × ¥ ì à í -
71
ê à ò à . Ñòàðåöúò îòèâà, áåøå ïðèÿòåë ñ êìåòà Ë è ë î â , è ìó ñå
îïëàêâà. Âëàñòòà ïî÷âà äà òúðñè áèâîëà. Òîâà ñúâïàäà ñ Ïúðâàòà
áëîêàäà íà ñåëîòî, êîãàòî àðåñòóâàõà è èçáèõà ïðåäàëèòå ñå
ïàðòèçàíè. Ñúçäàäå ñå íàñòðîåíèå, ÷å áëîêàäàòà å çàðàäè áèâîëà.
Íî íÿìàøå íèùî òàêîâà! Áëîêàäàòà áåøå ïëàíîâà. Ïîñëå, ïðåç
ôåâðóàðè èìàøå îùå åäíà. Íàáåäèõà Ë à ç à ð , ÷å çàðàäè áèâîëà
ñà àðåñòóâàíè ïðåäàëèòå ñå ïàðòèçàíè è Èâàí ×àëúêîâ. À ðà-
áîòàòà áåøå ïî-äðóãà. Çà èìîò.  ñåëî èìàøå åäèí èìîòåí ÷îâåê
– È â à í × à ë ú ê î â , ñ äâå ùåðêè. Ñèíúò íà ×îìàíêàòà È ë è ÿ
áåøå æåíåí çà Ì à ð è ÿ . Áàäæàíàê ìó áåøå Ä è ì è ò ú ð × à â -
ä à ð î â , êúäåòî ãî çàëîâèõà íà 31.I.1944 ã., åäèí îò ïðåäàëèòå ñå
ïàðòèçàíè. Òå ãî óòåïàõà. Òà äðóãàòà äúùåðÿ íà òîçè äÿäî Èâàí
áåøå Í à ä å æ ä à : Ä å ø ê à . Òå íÿìàõà áðàò. Âðàæäàòà íàñòúïè
çà òîâà, êîé äà îñòàíå è äà íàñëåäè èìàíåòî íà È â à í × à ë ú ê î â .
Çàòîâà äÿäî Ñ ò î ÿ í × î ì à í ê à ò à ñå ñêàðà ñ Ä è ì è ò ú ð îò
× à â ä à ð î â è è òàêà çàïî÷íà âðàæäàòà ìåæäó õîðàòà íà äÿäî
Ñ ò î ÿ í è × à â ä à ð î â è . À Ë à ç à ð áåøå çåò íà × î ì à í ê à -
ò à . Íà Äåâåòè å áèë âîéíèê è íå ãî íàìåðèõà äà ñå ñïðàâÿò ñ íåãî.
Òîâà ñòàíà ñëåä 2 ãîäèíè. Åäíà âå÷åð Ë à ç à ð çàìðúêâà, ïðåç
1946 ã., íî íå îñúìâà. Ðàçáèðà ñå, ÷å â óáèéñòâîòî ñà ó÷àñòâàëè
äâàìà îò Á å ë ü î â è , èìåííî È â à í è Ñ ò î ÿ í × à â ä à ð î â è ,
è Ìèëàí Ãåøåâ – Ùóëåöà”
• B ðàçãîâîðà ñå íàìåñâà Ì à ð è ÿ , äúùåðÿòà íà Ë à ç à ð :
“Ìèëàí áåøå ïîñÿãàë ïðåäè òîâà äà òðåïå òàòå ñ êþðåê. Èìàøå
ñèí, óáèò ïðè Âòîðàòà áëîêàäà”.
Ïðîäúëæàâà Ò å ì å ë ê î : “Òàêà ñè îòèäå åäèí îò íàé-
êðîòêèòå è íàé-ðàçáðàíè õîðà â ñåëîòî. Áèë å ïðèÿòåë íà âñè÷êè”.
Ðàçêàçâà Ì à ð è ÿ × à ë ú ê î â à - Á î ä ó ð î â à : “Ë à ç à ð
íè áåøå çåò. Ø è ë à , æåíà ìó, áåøå ñåñòðà íà ìúæà ìè È ë è ÿ
Á î ä ó ð î â . Êîãàòî ñà ãî îòâëÿêëè ïðåç íîùòà îò òÿõ, ãî âîäÿò â
êúùàòà íà Â à ñ å â è . Ì à ð è ÿ , æåíàòà íà Ì è ë à í Ã å ø å â è
ñåñòðà íà È â à í Ñ ò î ÿ í î â × à â ä à ð î â , áåøå âúðçàëà î÷èòå
íà Ë à ç à ð ñ ÷åðíà êúðïà. Ñ òàÿ ÷åðíà êúðïà íà à å ø å â à ò à
Ì à ð è ÿ íàìåðèõìå ìúðòâåöà, êîãàòî âîäàòà ãî áåøå ðàçðèëà.
Äðóãà åäíà æåíà – Ð è ñ ò å í à , íà Ñ ò î ÿ í × à â ä à ð î â æåíà,
ìó å äàâàëà ä à ï è å ó ð è í à , êîãàòî á à ò å Ë à ç à ð å èñêàë âîäè-
öà6. Ñëåä êàòî ãî ìú÷èëè â òàÿ êúùà åäíà ñåäìèöà, îòêàðâàò ãî â
Çþìáèëþêà è ãî çàðàâÿò äî ðåêàòà. Ïîñëå âîäàòà ãî å îòêðèëà.
Íàìèðà ãî åäèí îâ÷àð îò Äèíêàòà. Òîé äîéäå è íè êàçà. Ïîçíàë
72
å Ë à ç à ð . Ìîÿò ìúæ È ë è ÿ è áðàò ìó À í ã å ë îòèäîõà
âåäíàãà. Íàìåðèõà ãî, êàêòî òè êàçàõ, ñ âúðçàíè î÷è ñúñ ñúùàòà
êúðïà íà Ì à ð è ÿ Ã å ø å â à . Óñòàòà ìó áÿõà èçðåçàíè. Ðúöåòå
ìó áÿõà âúðçàíè. Òàêà ãî äîêàðàõà òóê. Êúðïàòà è ðúöåòå
ðàçâúðçàõìå ó äîìà.
Òîé áåøå íàé-ðàçáðàíèÿò ÷îâåê â ñåëî. Óòðåïàõà ãî çàðàäè
ñâåêúðà! Êîãàòî ãî ïîãðåáàõìå, òîé áåøå öåëèÿ îáåçîáðàçåí.
Òàêîâà íåùî äàëè èìà äðóãàäå ïî ñâåòà!?
Ðàçêàçâà È â à í Ê ó ç å â : “Äîìúò íà Ê ð ú ñ ò ü î Â à ñ å â
áåøå ÷åðêåçêè äîì.  íåãî íå âëèçàõà õîðà. Í à é ä å í à ìó å æåíà
è ìàéêà íà Ìèëàí. Òÿ å ñåñòðà íà îíÿ ïàðòèçàíèí Ä è ì è ò ú ð
× à â ä à ð î â , êîéòî ñå áåøå ïðåäàë, êîéòî ïîñëå óáèõà. Íåéíèòå
áðàòÿ È â à í è Ñ ò î ÿ í Á ˜ ë ü î â ñ ê è ñà äîêàðàëè Ë à ç à ð â
äîìà íà  à ñ å â è . Òóê å ìú÷åí. Àç ïîñëå êóïèõ òàÿ êúùà.  èçáà-
òà íàìåðèõ ñèíäæèðà, íà êîéòî å áèë âúðçàí. Òîÿ äîì ñ òîëêîâà
çâåðñòâî ùå ãî óíèùîæà, ùå ãî ñêàòóðÿ, ùå îñòàíå ñàìî äâîðúò.
Âèæ êàêâà å ñúäáàòà íà ìú÷èòåëèòå è óáèéöèòå: Í à é ä å í à ñå
îïëàêâàøå, ÷å çàðàäè ìú÷åíèÿòà íàä Ë à ç à ð ñå ðàçáîëÿâà. Íà-
êðàÿ áåøå ïðåâúðòÿëà. Ìèëàí, ñèíà £, ñúùî ñÿêàø ïðåâúðòÿ. Óì-
ðÿ îò ñòðàõ ëè, îò ùî ëè ïðåç 1993 ã. È â à í îò Áåëüîâèòå ñúùî ãî
íàñòèãíà Ãîñïîä. Óäàâè ñå â åäèí ãüîë íà Ìàðèöà, êàòî ëîâåøå ðèáà.
Ñåäìèöà ñà ìú÷èëè Ë à ç à ð â òîÿ äîì. Çàðîâèëè ñà ãî æèâ
â Çþìáèëþêà. Îòêðèëè ñà ãî ëîâäæèè, áèë èçðîâåí îò âîäàòà.
Êîãàòî ãî äîêàðàõà, ãî ïðåêàðàõà ñ êàðóöàòà êðàé íàñ. Áåøå ñ
âúðçàíè î÷è, âúðçàíè óñòà è ðúöå”.

Ëþáåí Èâàíîâ Êóçåâ

Ñåëñêèÿò ïúäàðèí, êîãîòî Äåâåòè çàâàðâà â îáùèíàòà,
íàðî÷åí çà óáèâàíå, ñïàñåí îò çàñòúïíèê êîìóíèñò.
Æåíà: Â å ë è ê à îò Ã ð à õ î â è .
Äåöà: 1) È â à í , èíôîðìàòîðúò;
2) Ñ ò å ô ê à , çàäîìåíà ó Â å ë å â è , Þíàöèòå
3) Ñ ë à â ê à â Áðåãîâî, Âèäèíñêî, îìúæåíà ó
Áîäóëaíîâè.
Ðàçêàçâà È â à í Ë þ á å í î â Ê ó ç å â , 79 ã., øîôüîð,
çåìåäåëåö: “Ùàáúò íà òðåïà÷èòå íà Äåâåòè ñå óñòàíîâè â äîìà
íà È â à í Ñ ì è ë å í î â – Á î ä ó ð à , ïîëèòçàòâîðíèê. Â òîçè
ñïèñúê áåøå âêëþ÷åí è áàùà ìè. Âèíàòà ìó áåøå, ÷å ðàáîòèë çà
73
âëàñòòà. Ó íàñ äîéäîõà äà ãî àðåñòóâàò Ï å ò ú ð Ò î ø å â è Á î -
ð è ñ Ì å í ä æ è é ñ ê è . Ñëó÷àéíîñòòà ñïàñè òàòå. Ìåæäó êîìó-
íèñòèòå è òðåïà÷èòå áåøå òîçè Ï å ò ú ð Ò î ø å â , êúäåòî ãî
àðåñòóâà. Âå÷å áåøå ñòàíàë çåò íà Ê î ñ ò à ä è í Ê ó ç å â , ÷è÷î
íà òàòå. Òîé ñå çàñòúïè è íàøèÿò ñå îòúðâà. Ïîñëå îáà÷å ïîñòîÿí-
íî ìó òúðñåõà öàêàòà äà ãî óòðåïàò. Äàæå åäíà íîù ãî ñòðåëÿõà
íà Âð³âèùåòî, êúäåòî èìàõìå áîñòàí. Ïîñëå îùå åäèí ïúò ãî
ñòðåëÿõà â êîëèáàòà íà áîñòàíà. È â à í Ø à ë ä ú ð à , åäèí îò íàé-
ñòðàøíèòå óáèéöè, ãî áåøå ïðåäóïðåäèë äà íå ïðåñïèâà â êîëèáà-
òà, çàùîòî å íàðî÷åí çà óáèâàíå. Òàêà òàòå öÿë æèâîò æèâÿ â ñòðàõ.
Ñòðàõúò áåøå çà öåëèÿ íè äîì. Ïîñëå ìúêèòå çà íàñ áÿõà ìíîãî è
íàé-ðàçëè÷íè. íàé ìå áîëè äî äíåñ òîâà, ÷å íå ìè äàäîõà äà ó÷à”.

Âóêàí Êîñòàäèíîâ Êóçåâ

Ñåëñêè ñòðàæàð âúâ Âåëè÷êîâî. Ó÷àñòâóâà â èçäèðâàíåòî
íà ïðåäàëèÿ ñå ïàðòèçàíèí Ë à ç à ð Ï ð å æ ä à ð î â â äîìà íà
Ï å ò ê î  à ñ å â . Ó÷àñòâóâà è â ïðåñëåäâàíåòî íà ïèùèãîâñêèÿ
ïàðòèçàíèí Ã ó ð ê î Ê à ð à á à ä æ à ê î â , êîéòî å çàëîâåí îò íåãî
è îò ïîëèöàÿ Í è ê î ë à Ì à ð è í î â , ïîñëå ðàçñòðåëÿí îò
ïàçàðäæèøêàòà ïîëèöèÿ êðàé Ìàðèöà äî Ñèíèòîâñêèÿ ïúò.
Áèë å êðîòúê è ðàçáðàí ÷îâåê. Òîâà íå ïðå÷è äà áúäå âúâ
Âåëè÷êîâñêèÿ ñïèñúê çà óáèâàíå. Íàìåñâà ñå íåãîâ ñðîäíèê –
Ê ú í ÷ î Ï î ï î â îò Äîáðîâíèöà, êîéòî íåïîñðåäñòâåíî ñëåä
Äåâåòè å åäèí îò áèÿ÷èòå è òðåïà÷èòå â ïàçàðäæèøêàòà öåíòðàëà
íà ÌÂÐ.
Æåíà: Â ú ë ê à í à .
Äåöà: 1) Á ë à ã î , èçñåëåí â Ïàçàðäæèê, æèâ;
2) Ñ ë à â ê à , îìúæåíà â Ïàçàðäæèê, æèâà.

Ìèëàí Ïåòðîâ Çàéêîâ

Áóåí ñåëÿíèí. Îáè÷àë äà ïèéâà. Ïðè åäíà ñâàäà íàïåðäàøèë
ìëàäåæà À í ã å ë × à ë ú ê î â . Íå å è ïîäîçèðàë, ÷å ñëåä âðåìå
òîâà ìîì÷å ùå ñå ïðåâúðíå â “ñúäáà” íà öÿëîòî ñåëî Âåëè÷êîâî.
Êàòî âîéíèê â Íîâèòå çåìè, íà ïúò çà ôðîíòà, âúîðúæåí,
ïðèñòèãà çà äâà äíè â íà÷àëîòî íà îêòîìâðè â ñåëîòî. Âåäíàãà å
ïîâèêàí â Ñúâåòà, êúäåòî å çàïëàøâàí. Íà òðåòèÿ äåí âëàêúò ñ
íåãîâàòà ÷àñò ïúòóâà çà ôðîíòà â Ìàêåäîíèÿ. Ïðè óæ ïðåñòîé íà
âëàêà â Ðàäîìèð âîéíèêúò èç÷åçâà. Ñåìåéñòâîòî ïîëó÷àâà ïèñìî
74
îò âîåííèòå, â êîåòî ñå ñî÷è, ÷å ñå å “ñàìîóáèë” ñ êàðàáèíàòà ñè.
Ñëåä âðåìå â äîìà ìó ïðèñòèãà íåãîâ ïðèÿòåë, ñ êîãîòî ñà
çàïàñíÿöè, èìåííî Ã å î ð ã è Ï è ï å ð î â îò Áîøóëÿ, êîéòî ðàç-
êàçâà ñúâñåì äðóãà èñòîðèÿ: ïàäàíå îò âëàê è ïîä., íî áåç äà áúäå
ïðåãàçåí. È ïëèòêî ñêðîåíà âåðñèÿ, ÷å êàïèòàíúò, óïëàøåí îò
ñìúðòòà íà Ì. Çàéêîâ, íàïèñàë ïèñìîòî ñ ïîäïðàâåíîòî ñàìî-
óáèéñòâî, çà äà íå ãî ñúäÿò çà “áåçîòãîâîðíîñò”(?!)
Âåëè÷êîâöè îáà÷å ñà óáåäåíè, ÷å Ì. Çàéêîâ å ïðåìàõíàò îò
äúëãàòà ðúêà íà À í ã å ë × à ë ú ê î â ÷ðåç ñïåöîâåòå èëè íîâèòå
ïîëèòè÷åñêè êîìàíäèðè íà ÷àñòèòå, êîèòî ïðè âñè÷êè ñëó÷àè ñëåä
Äåâåòè ñà ñàìî áèâøè ïàðòèçàíè. ñàìî åäèí îò èíôîðìàòîðèòå –
Ï å ò ú ð Ê î í ñ ó ë î â , çàÿâè òðåòà âåðñèÿ, ÷å âåëè÷êîâåöúò å
“çàãèíàë íà ôðîíòà”. Íå ùå è ñúìíåíèå, ñëåäâàùèòå èçñëåäîâà-
òåëè ùå òðÿáâà äà óòî÷íÿò èñòèíàòà çà ñëó÷àÿ “Ìèëàí Çàÿêîâ”.
Âåëè÷êîâñêàòà èñòîðèÿ è èñòîðèÿòà íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè íå
ìîæå äà ãî ïîäìèíå. Òóê ñå ïðèåìà ñâèäåòåëñòâîòî, ÷å å ñâàëåí
îò âåëè÷êîâöè, âîäåíè îò Àíãåë ×àëúêîâ, â Áåëîâî è å åêçåêó-
òèðàí íà íåèçâåñòíî ìÿñòî â Áåëîâñêèÿ Áàëêàí.
Æåíà: À í ê à îò Ä æ î ê î â è â Ñåïòåìâðè.
Äåöà: 1) Â å ñ à , çàäîìåíà ó Ï ð å æ ä à ð î â è , ïîêîéíèöà;
2) Ò å ì å ë ê î , èíôîðìàòîðúò;
3) À ò à í à ñ ê à , îìúæåíà ó Ê ë è í ÷ å â è , Áîøó-
ëÿ, ïîêîéíèöà;
4) Ï å ò ú ð , îñòàâà â ñåëîòî, èíâàëèä;
5) Ñ ò î ÿ í ê à , çàäîìåíà ó Ö â å ò à í î â è , Ùúðêî
âî, æèâà.
Ðàçêàçâà Ò å ì å ë ê î Ì è ë à í î â Ç à é ê î â , 74 ã.,
ñðåäíî îáðàçîâàíèå, ìåõàíèçàòîð: “Òàòå å áèë ìîáèëèçèðàí êàòî
ï î ë è ö à é ïðåç 1944 ã., çèìàòà, â Êàðëîâî. Îñâîáîäåí å îò
ïîëèöèÿòà ïðåç ôåâðóàðè è âåäíàãà å âçåò çàïàñ â Íîâèòå çåìè.
Âúðíà ñå â íà÷àëîòî íà îêòîìâðè. Íèå ñååõìå åäíà íèâà â
Çàéêîâèòå ìàíäðè äî Ïàçàðäæèê. Áåøå ñ åäèí ïðèÿòåë –
à å î ð ã è Ï è ï å ð î â îò Áîøóëÿ. Áÿõà ïèéíàëè. Áåøå
âúîðúæåí ñ ïóøêàòà, íîæà, ïàòðîíèòå, áîìáèòå. Ïóñíàëè ñà ãî
â îòïóñê çà äâà äåíÿ ïðåäè çàìèíàâàíå íà ôðîíòà â Ìàêåäîíèÿ.
Îòèäå â Ìàíäðèòå ïðè áðàò ñè Â ë à ä î , äîêàòî ñâúðøèì ñååíåòî,
äà íè èç÷àêà. Òðúãíà ñè ñ íàñ çà âêúùè. Ïðèáðàõìå ñå â ñåëî.
Òîêó-ùî áÿõìå âå÷åðÿëè, ó íàñ äîéäîõà È â à í Ø à ë ä ú ð î â è
È â à í Ï å ò ð î â × à â ä à ð î â . Çàáðàõà ãî óæ çà ñïðàâêà â
75
Ñúâåòà. Ìàìà âåäíàãà èçòè÷à ó áðàòîâ÷åäèòå íà òàòå –
êîìóíèñòèòå È â à í è Ñ ò î ÿ í Ê ð ú ñ ò å â è × à â ä à ð î â è .
Òå òðúãâàò äà ãî ñïàñÿâàò, íî ãî ñðåùàò äà ñå âðúùà îò
Êìåòñòâîòî. ßäîñàí. Ãíåâåí. Òîé áåøå áóåí ÷îâåê. Âëåçíà ó íàñ
è çàïî÷íà äà ñå âúîðúæàâà. Âçå ïóøêàòà, íîæà, áîìáèòå, ïàòðî-
íèòå è âèêà:
– Øà èäà â Îáùèíàòà äà ãè äèãíà âúâ âúçäóõà!
Ðàçïëàêàõìå ñå âñè÷êè â êúùè. Õâúðëèõìå ñå âúðõó íåãî è
ãî ñïðÿõìå.
Íà äðóãèÿ äåí ñè òðúãíà çà ôðîíòà. Äîòóê ñúì ñâèäåòåë. Îò
òóê íàòàòúê èñòîðèÿòà ìè å ïî ðàçêàçà íà áîøóëåöà Ã å î ð ã è
Ï è ï å ð î â , êîéòî ïî íåãîâèòå äóìè å áèë ñ òàòå âúâ âëàêà. Âëà-
êúò òðúãâà çà Ìàêåäîíèÿ. Ñïèðà íà Ðàäîìèð. Ïðåñòîé. Âîéíèöèòå
îòèâàò â êðú÷ìàòà. Òàòå è Ïèïåðîâ ñúùî. Âåðñèÿòà íà Ï è ï å ð î â
å, ÷å ñå êà÷âàò âúâ âëàêà â äâèæåíèå. Ñáóòàëè ñå è òîé ïàäà è óìèðà.
 ñìúðòíèÿ àêò, êîéòî ïîëó÷èõìå, ïèøå, ÷å ñå å “ñàìîóáèë”
ñ êàðàáèíàòà âúâ âëàêà, òîâàðåí âàãîí. Ïîñëå Ï è ï å ð î â îáÿñíè,
÷å êàïèòàíúò òàêà å íàïèñàë ïèñìîòî, çà äà íå ãî îáâèíÿò â “íåäî-
ãëåæäàíå” çà âîéíèöèòå. Íå íè äàäîõà òÿëîòî. Íèòî ãî äîêàðàõà.
Íèòî ðàçáðàõìå êúäå å ïîãðåáàí”.
Âúïðîñ íà Çàïèñâà÷à:
– Áàé Òåìåëêî, âÿðâàòå ëè íà òåçè âåðñèè, êîèòî ñà Âè
äîñòàâèëè?
– Âÿðâàì, àç ìíîãî íå îáè÷àõ òàòå. Òîé ïèéâàøå è ïîñëå
òúðñåøå íÿêîé äà íàáèå. Íàé-÷åñòî òîâà áÿõ àç. Èíà÷å áåøå ðàáî-
òåí ÷îâåê. ×àëòèê÷èÿ, çåìåäåëåö.
– Âñå ïàê êàêâà âèíà ìó èçìèñëèõà â Ñúâåòà?
– Êàçàëè ñà ìó, ÷å êàòî å áèë ïîëèöàé â Êàðëîâî, å âèíîâåí
çà ñìúðòòà íà ïàðòèçàíèí èëè ïàðòèçàíè. Òîé îòãîâîðèë: “Ïúëíà
èçìèñëèöà!”
Ñëåä êàòî èç÷åçíà òàòå, íåãîâèòå áðàòîâ÷åäè È â à í è
Ñ ò î ÿ í × à â ä à ð î â è äàäîõà ñâåäåíèå, ÷å ó äîìà, êîãàòî òàòå
å áèë çàïàñ, ìàìà å êðèëà Ì å ò î ä è Õ à ä æ è é ñ ê è è åäèí
× î ë à ê î â îò Áàòàê. Ïðèçíàõà ÿ çà ïîìàãà÷, àìà À í ã å ë
× à ë ú ê î â íå ðàçðåøè äà £ ñå äàäå ïåíñèÿ. Òîÿ ÷îâåê íè ïðåñëåä-
âàøå äî Äåñåòè íîåìâðè. Ïîñëå óìðÿ êàòî êó÷å. Îò ñòðàõ. Çàïî÷-
íàõà äà ìó çâúíÿò ïîñðåä íîù:
–“Óáèåöî, ñåãà ñëåäâà òâîÿ ÷àñ!”; “Òàçè íîù ùå òå ëèêâè-
äèðàìå!”; “Íÿìà äà äîæèâååø äî ñóòðèíòà!” è ïîä.
76
 Ñòàíå, ñóòðèí èçëåçå ïðåä êúùè. Ïðåä ïîðòèòå ñà ñå èçñðàëè
õîðà. Ãîëåìè ëàéíà!
Çàòâîðè ñå. Çàïî÷íà äà òðåïåðè îò ñòðàõ. Òîâà ìè ãî
ðàçêàçâà è æåíà ìó Ìàðèÿ. Òàêà óìðÿ îò ñòðàõ. Ïðåç 1990 èëè
1991 ã. Õîðàòà êàçâàõà: “Èìà Ãîñïîä!”
Ðàçêàçâà È â à í Ä î á ð å â : “Ì è ë à í Ç à é ê î â áåøå
ðàáîòëèâ ÷îâåê. Ñëóæèë å êàòî ï î ë è ö à é . Çàòîâà ãî óòðåïàõà.
×ó ñå, ÷å ñà ãî äîâåëè îò ôðîíòà è å óáèò òóê, êðàé ñåëî. Çà íåãîâ
óáèåö ñå ñî÷åøå Ì è ë à í à å ø å â . Èìàøå è äðóãè, çà êîèòî ñå
ãîâîðåøå, íî íå ñè ñïîìíÿì êîè áÿõà”.
Ðàçêàçâà Ì à ð è ÿ × à ë ú ê î â à - Á î ä ó ð î â à : “ Ì è -
ë à í Ç à é ê î â ãî óáèõà íàøåíöèòå. Ãëóïîñòè ñà òîâà, ÷å å óáèò
íà ôðîíòà, ÷å å ïàäíàë îò âëàê, ÷å ñå å ñàìîóáèë!”
Ðàçêàçâà È â à í Ê ó ç å â : “ È â à í È ë è å â Ò î ø å â
áåøå âíóê íà Ì è ë à í . Êàòî ìëàä îôèöåð 1948 ã. îòèâà â Êàçàí-
ëúê. Òàì èìàëî íÿêàêúâ ïîäïîëêîâíèê ïàðòèçàíèí Ê ð ú ñ ò å â .
Êàòî ðàçáðàë îòêúäå å Èâàí, ìó êàçàë, ÷å Ìèëàí å ó÷àñòâóâàë â
çàïàëâàíåòî íà òÿõíàòà êúùà.
Îò ñåëî èìà åäèí Ï å ø î × à ë ú ê î â . Èçñåëè ñå â Ïàçàðäæèê.
Æèâåå íà “Ñîôèéñêà”. Áåøå ïèêüîð ïî ïúòÿ Ïàçàðäæèê-Áåëîâî.
Ñëó÷èë ñå â Áåëîâî, êîãàòî îò âëàêà íà Ãàðà Áåëîâî ñâàëèëè
Ì è ë à í Ç à é ê î â è ãî îòâåëè â íåèçâåñòíà ïîñîêà. Íå å ïîçíàë
íèêîé îò óáèéöèòå. Ïîñëå ñå çàãîâîðè, ÷å òàÿ ðàáîòà ñà ÿ ñâúðøèëè
íàøåíöèòå. Äîðè, ÷å ñà ãî óòðåïàëè íÿêúäå â íàøåòî çåìëèùå”.

Ëàçàð Èâàíîâ Êîíñóëîâ

Ñëó÷àéíî ñïàñèë ñå îò óáèâàíå ñåëÿíèí. Íà 25. Õ. 1946 ã.
ïðåç íîùòà, êîãàòî å èçâåäåí îò êúùè Ë à ç à ð × è ï è ë î â ïî
íàðåæäàíå íà À ò à í à ñ ê à × à ë ú ê î â à , â äîìà ìó îòèâàò äâàìà
íåãîâè áðàòîâ÷åäè è ïî÷âàò äà ãî âèêàò óæ â Ñúâåòà. Òîé ðàçáèðà,
÷å ñå ãëàñÿò äà ãî óáèÿò, è ïî÷âà äà âèêà:
– Ïîìîù! Ïîìîù!
Óáèéöèòå èçáÿãâàò.
Íàé-âåðîÿòíî å ùÿë äà áúäå çàòâîðåí â êúùàòà íà Ì è ë à í
 à ñ å â , êúäåòî å èçìú÷âàí Ë à ç à ð × è ï è ë î â .
• Òîâà ìè ðàçêàçâà Ì à ð è ÿ Ï å í å â à .
Æåíà: Ï å í à îò Â à ñ å â è .
77
 Äåöà: 1) Ñ ð å á ê à , îìúæåíà â Ïàçàðäæèê, æèâà;
2) Á ë à ã î , îñòàâà â ñåëî, æèâ.
Ðàçêàçâà È â à í Ê ó ç å â : “Ë à ç à ð áåøå êîìøèÿ íà À í ã å ë
× à ë ú ê î â . Áåøå â ñïèñúêà çà óáèâàíå. Çàòîâà, ÷å áàùà ìó å áèë
íÿêîãà êìåò íà Âåëè÷êîâî. Îùå òîãàâà ñà ñòðåëÿëè ïî áàùà ìó.
Ë à ç à ð òðÿáâàëî äà ãî óáèÿò ñ Ë à ç à ð × è ï è ë î â â
êúùàòà íà Â à ñ å â è . Îòèøëè äà ãî çàáèðàò ñúùàòà íîù. Áèëè
ñà Ì ð ú ÷ à â è ÿ , Ê ú í ÷ å â , Ï î ð à è Î ð å ë à . Ñ òÿõ å èìàëî
åäèí È ë è ÿ Ñ ò å ô ÷ î â – Á å ñ å í ê à ò à . Ñàìî òîé å æèâ ñåãà
îò íÿêîãàøíèòå òðåïà÷è. Îùå ñå çàêàíâà, ÷å ùå èìà Âòîðî èçïðà-
ùàíå. Ò ð å ï à í å ò î â ñåëî ãî íàðè÷àõà È ç ï ð à ù à í å ò î .
Ëàçàð ðàçáðàë çà êàêâà ðàáîòà èäâàò ïðåç íîùòà òåçè
“ïðèÿòåëè”. Ðàçâèêàë ñå çà ïîìîù. Ðàçëàÿëè ñå êó÷åòà. Íàèçëåçëè
ñúñåäèòå è òàêà ñå ñïàñèë”.

Ïåòúð Ìàðêîâ Ëèëîâ

Íàçíà÷åíèÿò êìåò íà Âåëè÷êîâî. Ñìÿòà ñå, ÷å å áèë îò
Ïàçàðäæèê, êîåòî íå å ïðîâåðåíî êàòî èíôîðìàöèÿ.
Îáâèíÿâàí å, ÷å å ïðåäèçâèêàë äâåòå áëîêàäè â ñåëîòî è çà
ñìúðòòà íà âåëè÷êîâöèòå êîìóíèñòè, êîèòî íå å çàùèòèë.
Æåíà:  å ñ à Ê à ô ò à í ä æ è å â à , ó÷èòåëêà â ìåñòíîòî
ó÷èëèùå.
Äåöà: íÿìàò.
Óáèò å äåí-äâà ñëåä Äåâåòè (?!).
Ðàçêàçâà Ï å ò ú ð Ê î í ñ ó ë î â : “Òîÿ êìåò áåøå èäèîò.
Æåíà ìó, ó÷èòåëêàòà, áåøå ìíîãî äîáðà. Òðåïàõà ãî òóê, â ñåëîòî.
 Îáùèíàòà, â Äóïêàòà. Ìèñëÿ , ÷å è íåãî õâúðëèõà â Þñåèíîâ
êëàäåíåö. Áåøå óòðåïàí ñ äðúâå è êàìúíè”.
Ðàçêàçâà È â à í Ê ó ç å â : “Êìåòúò è æåíà ìó æèâååõà â
öåíòúðà íà ñåëîòî. Áÿõà ïîä íàåì â êúùàòà íà Á î ð è ñ
Ê ú í ÷ å â - × à â ä à ð î â . Òîé ïîñëå ñå ïðîÿâè êàòî åäèí îò
æåñòîêèòå òðåïà÷è â ñåëî.”

Èâàí Ñòîÿíîâ (!?) Ñòàìáîëèéñêè – Ïàíêîâèÿ äàñêàë

Êîãàòî å óáèò, å áèë íà îêîëî 70 ã.
Æåíà: (?)
Äåöà: 1) Ñ ò î ÿ í ( Ò à í ÷ å ò î ) , îñòàâà â ñåëîòî, ïîêîéíèê;
78
 2) Ã å î ð ã è , ñúùî; êàçâàò ìó è À í ã å ë ;
3) äúùåðÿ: (?);
4) äúùåðÿ: (?);
5) äúùåðÿ: (?).
Óáèò â Îáùèíàòà íà Âåëè÷êîâî, â Äóïêàòà.
Ðàçêàçâà È â à í Ä î á ð å â : “ Ä ÿ ä î È â à í , Ï à í ê î -
â è ÿ ä à ñ ê à ë , áåøå ñòàð ÷îâåê. Îòèøúë íà Äåâåòè ïî ðàáîòà â
Ñúâåòà. Òàì ãî ïîñðåùà åäèí îò òðåïà÷èòå. Âñúùíîñò, íàé-ñòðàø-
íèÿò – È â à í Ø à ë ä ú ð à . Áóòà ãî â èçáàòà è ãî óáèâà ñ åäíà
òîÿãà. Òîÿ È â à í Ø à ë ä ú ð à å ñòðàøåí óáèåö. Áåøå â çàòâîðà
óæ êàòî êîìóíèñò7. Èçêàðàëè ãè äà ðàáîòÿò. Äà âàäÿò âîäà îò åäèí
êëàäåíåö. Òîé íàðî÷íî èçïóñíàë âåäðîòî îòãîðå, òà èçòðåïàë çàò-
âîðíèöèòå, êîèòî ïúëíåíè êîôàòà â êëàäåíåöà. Èçòðåïàë ãè å
âñè÷êè ïî òîçè íà÷èí.
Êàòî óòðåïàë Ï à í ê î â è ÿ ä à ñ ê à ë , õîðàòà êàçàõà, ÷å
èìàë çàÿæäàíå ñ íåãî. Íèêàêúâ ñúä íÿìàøå çà òîÿ óáèåö. Òîé
èçòðåïà è äðóãè õîðà”.
Ðàçêàçâà Ï å ò ú ð Ê î í ñ ó ë î â : “ Ä ÿ ä î È â à í áåøå õâúð-
ëåí â Äóïêàòà. Òàêà êàçâàõà íà èçáàòà â Îáùèíàòà, êúäåòî
çàòâàðÿõà õîðàòà çà òðåïàíå. Òóê ãî å òðåïàë È â à í Ø à ë ä ú ð à .
Ïîñëå èçêàðàõà òðóïà ìó ñ áðè÷êàòà è ñ åäèí êîí, âèêàõà ìó Ïèùè-
ãîâåöà, çàùîòî áåøå êóïåí îò Ïèùèãîâî. Ñ íåãî èçêàðâàõà òðóïî-
âåòå îò îáùèíàòà. Êàçâàò, ÷å å õâúðëåí â Þñåèíîâ êëàäåíåö”.
Ðàçêàçâà È â à í Ê ó ç å â : “È â à í Ñ ò à ì á î ë è é ñ ê è áåøå
òðóäîëþáèâ ÷îâåê. Íåãîâàòà ñìúðò õîðàòà ñâúðçâàõà ñ íÿêàêâà
ëè÷íà àìáèöèÿ íà ãëàâíèÿ òðåïà÷ â ñåëî È â à í Ø à ë ä ú ð à .
Íèå èìàõìå ëèâàäà â Ñàñ ïàða äî Ãè÷£òà, ñåãà Ñòðîøåíèÿ
ìîñò. Îòèäîõìå äà ïàñåì âîëîâèòå íàòàòúê. Èìàøå ìíîãî âîëî-
âàð÷åòà. Âëåçíàõìå â ðåêàòà äà ñå êúïåì. Ãëåäàìå – âîäàòà ìàòåðè
íåùî êàòî áÿë ïëàò. Áðàòîâ÷åäèòå ìè Ñòîÿí, Áîðèñ è Çäðàâêî
Êóçåâ èçâàäèõà ÷îâåêà íà ñóõî. Áåøå ñàìî ïî ðèçà. Íÿìàøå
ïàíòàëîíè. Îêàçà ñå È â à í Ñ ò à ì á î ë è é ñ ê è . Îò ñòðàõ íå ïîì-
íÿ êàê å áèë óäàðåí. Ìàé íÿìàøå ðàíè. Ìîæå äà å áèë óäóøåí.
Íàé-ãîëåìèÿò îò áðàòîâ÷åäèòå Ñ ï à ñ Ê ó ç å â îòèäå ó òåõíèòå
è èì êàçà äà äîéäàò äà ñè ãî äèãíàò. Ñëåä âðåìå ðàçáðàõ, ÷å
ñèíîâåòå ìó îò ñòðàõ ñà îòêàçàëè äà ãî ïðèáåðàò. Âèêàõà ìó
Ä à ñ ê à ë à , çàùîòî áåøå ìíîãî íà÷åòåí.”

79
 Ðàçêàçâà Ê î í ñ ò à í ò è í Ï î ï î â îò Ñåñòðèìî, äîöåíò â
Ñîôèéñêèÿ óíèâåðñèòåò (òóê ïî Áåç ñúä, II, ñ. 61 è ñë.): “Êàòî
ñòóäåíò áÿõ èçïðàòåí çà êîíòðîëüîð ïî âúðøèòáàòà â ñ. Âåëè÷êîâî,
Ïàçàðäæèøêî. Íîñåõà ñå ñëóõîâå, ÷å âñåêè ÷óæä ÷îâåê òàì ãî
ïðåáèâàëè îò áîé. Äåòî ñå êàçâà, ãîðêèòå ìè ðîäèòåëè æèâ ìå
îïëàêàõà. Åäíà ñúáîòà, êîãàòî âúðøà÷êàòà ïî÷èâàøå, ïîçíàò
ñåëÿíèí, ìàëêî ïî-âúçðàñòåí îò ìåí – ïðåäïîëàãàì, ÷å å áèë íà
íå ïîâå÷å îò 30 ã. – çàñòàíà äî ìåí ñ ëèöå êúì Ìàðèöà è ìè ÿ
ïîñî÷è äîëó â íèçèíàòà. Íå çíàì êàê ñúì ñïå÷åëèë äîâåðèåòî íà
òîçè ÷îâå÷åö, èëè ìîæå áè òîé ïðîñòî å èñêàë äà èçâèêà íà íÿêîãî,
÷å öàð Òðàÿí èìà êîçè óøè, çà äà ìó îëåêíå îò ñïîìåíà, êîéòî ãî
ìú÷åøå äåíåì è íîùåì.
“Òàì äîëó, âèæäàø Âúðáàëàêà (Âúðáàêà – áåë. Ò.Á.) êðàé
ðåêàòà. Å, íà ïÿñúêà èçáèâàõà ôàøèñòêèòå îôèöåðè. È àç óæ ïîìàãàõ,
àìà íå â ñàìîòî óñìúðòÿâàíå. Áÿõ ñúâñåì îòêà÷èë. Íî íàé-ñòðàøíîòî
áåøå, ÷å íå ãè óáèâàõà ñ ïèñòîëåòè, ïóøêè èëè íîæîâå, êàêòî ñè ìó
å ðåäíî, à ñ êèðêè â ãúðäèòå. Áàø òàêà ñè áåøå, êàçâàì òè.”

60 àíîíèìíè æåðòâè â Àéêúíà

Ìåæäó òÿõ å èìàëî ëþäå îò Ïàçàðäæèøêî, Ïëîâäèâñêî è
îò Ðàêèòîâî.
Âæ. ðàçêàçà Äâåòå ëåñè÷îâêè.

1Íàñêîðî å çàëîâåí è óìúðòâåí, âæ. òóê.

2Ñåêðåòàð-áèðíèêúò Àíãåë Êóìàíîâ äåéñòâèòåëíî å àðåñòóâàí, íî
ïîñëå îñâîáîäåí. Äîæèâÿâà ñòàðèíèòå ñè â ñåëîòî.
3Óáèéöèòå îò Âåëè÷êîâî íå ñà äîïóñíàòè åäèíñòâåíî â Ùúðêîâî îò
íîâèÿ êìåò Ñïàñ Âó÷êîâ (âæ.).
4 Ëàçàð Ïðåæäàðîâ å çàñòðåëÿí îò Êîëüî Ìàðèíîâ, âæ. â Áëàòíèöà
è âúâ Âåëè÷êîâî.
5Ãðåøè èìåòî íà Ìèëàí Âàñåâ.
6Ìàðèÿ Ïåíåâà, äúùåðÿ íà Ëàçàð, äîêàòî òÿ ðàçêàçâàøå òàçè èñòîðèÿ, ìè
ïîäøóøíà: “Íå ùå äà êàæå, ÷å ñåñòðà £ Íàäåæäà (Äåøêà ×àâäàðîâà) ñúùî
ìó å äàâàëà óðèíà. Ñúùàòà, êúäåòî å æåíåíà çà ïðåäàëèÿ ñå ïàðòèçàíèí
Äèìèòúð ×àâäàðîâ, êîéòî óáèõà îùå ïî âðåìå íà Ïúðâàòà áëîêàäà.”
7 Èâàí Ñïàñîâ Øàëäúðîâ å ïîìîùíèê-êìåò íà Ñãàðëèé ïðåç 1932 ã.,
âæ. Èñòîðèÿ, ñ. 267. Îùå òîãàâà å ïîäëîæèë íà òåðîð ñðåäíèòå ñåëÿíè íà
Âåëè÷êîâî.

80
 Âåòðåí
Íà Äåâåòè âëàñòòà å âçåòà îò ãðóïà ïàðòèçàíè, âîäåíà îò
Á î ð è ñ Õ ð è ñ ò î ñ ê î â – Ê à ð à ä æ à ò à . Òå àðåñòóâàò êìåòà
è ïîëèöàèòå, êîèòî ïî åäèí ñïîìåí (ÎÏÀ – Ïàçàðäæèê, Ì. 106,
29) íå ñà îêàçàëè ñúïðîòèâà.
Âëàñòòà å â ðúöåòå íà À ò à í à ñ Ð à ä å â , Â å ë è ÷ ê î
Ø î ï î â , Ï å ò ú ð Ç à ð ÷ å â , Ì è ò î Ê à ð à â å ë î â è íà íî-
âèÿ ìèëèöèîíåðñêè íà÷àëíèê Ñ ò å ô à í Á ë à ã î å â Ò à -
òàðîâ.

Ñòîÿí Ìà÷ååâ
Áèâø êìåò íà Âåòðåí (?). Êîãàòî å ïîòúðñåí äà áúäå óáèò, å
áèë íà 40 ãîäèíè. Îñúäåí ïîñìúðòíî îò Íàðîäíèÿ ñúä íà ñìúðò.
 Îáâèíèòåëíèÿ àêò, êúäåòî å ïîä ¹ 78, å ïîñî÷åíî: “ïîñòîÿííî
äîíàñÿë íà ïîëèöèÿòà è âîéñêàòà ñâåäåíèÿ ïðîòèâ àíòèôàøèñòèòå,
áèë å íà÷åëî íà ïðîâåæäàíå áîðáàòà ïðîòèâ àíòèôàøèñòèòå. Êàòî
êìåò ñúñ ñâîèòå äåéñòâèÿ, äåéíî è ñúùåñòâåíî å äîïðèíåñúë çà
ïðîâåæäàíå êóðñà íà ôàøèñòêàòà äèêòàòóðà â ñòðàíàòà,
ïðåäèçâèêàë å èçâúðøâàíå íà áëîêàäè íà ñåëîòî, â ðåçóëòàò íà
êîåòî ìíîãî õîðà ñà áèëè àðåñòóâàíè è íÿêîëêî êúùè îïîæàðåíè”.
Ïî îáðàçîâàíèå þðèñò. Çàâúðøèë â ÷óæáèíà.
Æåíà: Í å í ê à îò Ïàíàãþðèùå.
Äåöà: 1) Ì è ò ê î , â Ïàíàãþðèùå;
2) Ë è ë ÿ í à , â Ïàíàãþðèùå.
Íà Äåâåòè Ñ ò î ÿ í Ì à ÷ å å â ñå óêðèâà. Ïîÿâÿâà ñå ñëåä
10 ãîäèíè. Ïîñëå æèâåå â Ïàíàãþðèùå.
Ðàçêàçâà Ê è ð î Ê à ñ à ï î â : “Ìà÷ååâ áåøå ìíîãî ñòðîã
÷îâåê. Äàæå æåñòîê. Íå äîïóñíà íèêàêâî íàñèëèå â ñåëîòî, íèòî
ïîáîèùà, íèòî àðåñòè. Äúðæåøå ñå îáà÷å ñòóäåíî è âñÿâàøå ñòðàõ
ó õîðàòà. Íà Äåâåòè íàøèòå áèÿ÷è è ãðàáèòåëè, çà êîèòî òè
ðàçêàçàõ (âæ. Âåòðåíñêîòî îãðàáâàíå) ïúðâî íåãî ïîòúðñèõà äà
óòðåïàò. Òîé îáà÷å ñå ñêðè. Ïðèáðà ãî åäèí Ä è ø ê î â . Á î ê à ò à
ìó êàçâàõà. Êðè ñå ïðè íåãî ìåñåö ëè, äâà ëè. Ïîñëå ñå áåøå
èçìúêíàë. Èçáÿãà êúì Ïàíàãþðèùå. Òàì å óìðÿë îò ñîáñòâåíà
ñìúðò. Íèêîãà, íèòî çà ïîëîâèí ÷àñ ïîñëå íå äîéäå âúâ Âåòðåí”.
81
 Áàíêèí
Âúâ Âåòðåí ãî òèòóëóâàò êàòî “ïðèñòàâ”. Âñúùíîñò å áèë
íà÷àëíèê íà Îáùåñòâåíàòà ñèëà â ñåëèùåòî. Ñúçäàë å íàñòðîåíèå
ñðåùó ñåáå ñè ñúñ ñòðîãîòî ñúáëþäàâàíå íà ïîëèöåéñêèÿ ÷àñ. È
íàé-âå÷å çàòîâà, ÷å íåãîâàòà “Îáùåñòâåíà ñèëà” ñå å ñúñòîÿëà
ïðåäè âñè÷êî îò ìàäæàðè (“áúëãàðñêè öèãàíè”).
Æåíà: (?).
Äåöà: 1) ñèí, ïðèçåòåí ó Ï à ë ó ö è ò å ;
2) ñèí, èçñåëåí â Ïàçàðäæèê.
Ðàçêàçâà Ê è ð î Ê à ñ à ï î â , 76 ã.: “Íà Äåâåòè â ñåëî
äîéäå Á ë à ã î Ì ú ð ê î â , ïàðòèçàíèí. Ïðåäè áåøå ðàòàé â ñåëî.
Ñúáðà åäíà ãðóïà îò íåïðîêîïñàíèöè, íàñèëíèöè, èìåííî
Âåëè÷êî Øîïîâ, Ñòåôàí Ñåôåðèíêèí, Ìàõàë
È ç î â , Ä è ï ÷ î È ç î â , Ð è ñ ò à ê è Á à ë à á à í î â è îùå íÿ-
êîé, êîéòî ñúì çàáðàâèë. Òåçè ìèíàâàõà çà ÿòàöè íà ïàðòèçàíèòå.
Õâàíàõà ãî è æåñòîêî ãî ïðåáèõà. Êàçâàò, ÷å ïîñëå ñà ãî íàêàðàëè,
íÿêúäå èç íàøåòî çåìëèùå, íèêîé íå ïðîãîâîðè êúäå, ñàì äà ñè
èçêîïàå ãðîáà. Ìúëâàòà å, ÷å ñà ãî çàêîïàëè æèâ”.

Âëàäî Âàñèëåâ – ñïàñèòåëÿò íà ñåëîòî

Òàçè èñòîðèÿ ñå ðàçêàçâà îò ìíîãî âúçðàñòíè âåòðåíöè, íî
íå å íàïèñàíà íèêúäå. Ñïàñèòåëÿò å Â ë à ä î Â à ñ è ë å â , áðàòúò
íà Ñ ë à â å é ê î  à ñ è ë å â , ïðåäñòàâåí â êîìóíèñòè÷åñêàòà ëèòå-
ðàòóðà êàòî íàé-îìðàçíàòà ôèãóðà â Êðàèùåòî çà ïàðòèçàíèòå.
 ë à ä è ì è ð  à ñ è ë å â å âèñîêîîáðàçîâàí ìåñòåí òúð-
ãîâåö. Äúðæàë ñå å äîáðå, ïîìàãàë å ñúñ ñúâåòè è å óêðîòÿâàë
ìåñòíèòå ïðîêîìóíèñòè÷åñêè íàñòðîåíè ìëàäåæè. Íà Äåâåòè èëè
íà äåñåòè ñå ñëó÷âà íåùî, êîåòî ïîñòàâÿ ïîä îãðîìíà çàïëàõà
Âåòðåí è âåòðåíöè.
Ðàçêàçâà Êèðî Êàñàïîâ: “Â ñåëî ïðèñòèãíà èçíåíàäâàùî
åäèí êàìèîí ñ íåìöè, âîéíèöè è îôèöåðè. Âúîðúæåíè äî çúáè.
Ñòîÿõà ïðàâè â êàìèîíà, çäðàâî õâàíàëè àâòîìàòèòå. Èìàøå è
êàðòå÷íèöà. Áÿõà îáúðêàëè ïúòÿ çà Áåëîâî. Ñïðÿõà â öåíòúðà.
Íèå âåäíàãà ïðèòè÷àõìå íàòàì. Íàøèòå êîìóíèñòè, êîèòî óòðå-
ïàõà Áàíêèí è ïîäãîíèõà Ìà÷ååâ, ðåøèõà ñ òåõíèòå ðúæäÿñàëè
êàðàáèíè äà ïëåíÿò êàìèîíà. Îòèäîõà ïðè øîôüîðà è îôèöåðà.
Íå çíàÿò áúêåë íåìñêè. Îíÿ èì ãîâîðè çà Áåëîâî. Íàøèòå
82
îòãîâàðÿò: “Ãóò! Ãóò!” è ñå ïåðÿò ñ ïóøêèòå. Íåìöèòå ñå õâàíàõà
îùå ïî-çäðàâî çà àâòîìàòèòå. Ïðåùðàêàõà. Çàðåäèõà ãè. À äà
èçòðåïàò âñè÷êî íàîêîëî. Íå ùåø ëè, â òîçè ìîìåíò ìåæäó
íàøèòå ãåðîè, êîèòî òè èçðåäèõ, ñå õâúðëè Â ë à ä î Â à ñ è ë å â ,
êàçâà íåùî íà íåìñêè íà îôèöåðà è ñå îáúðíà êúì íàøèòå:
 å ë è ÷ ê î Ø î ï î â , È ç î â è ò å è äð. è èì êàçâà:
– Âèå íÿìàòå àêúë! Èñêàòå â òîâà ñåëî äà ñå âèæäàò ñàìî
÷åðíè çàáðàäêè ëè? Òîçè êàìèîí ñðåùó âàøèòå ïóøêàëà å îãðîìíà
ñèëà. Ùå íè èçòðåïÿò âñè÷êè!
Âðàçóìè ãè, òå ñå îòäðúïíàõà. Òîé èì îáÿñíèë íà íåìñêè
íàêúäå å ïúòÿ çà Áåëîâî. Íåìöèòå ñè òðúãíàõà. Ñåëîòî âúçäúõíà
îáëåê÷åíî. Ùåøå äà ñòàíå ãîëÿìà êàñàïíèöà. Àç òîëêîâà ìíîãî
àâòîìàòè÷íî îðúæèå íà åäíî ìÿñòî íå áÿõ âèæäàë”.
 Ïàçàðäæèøêîòî êðàåçíàíèå íÿìà è äóìà çà òîâà
ïðåìåæäèå âúâ Âåòðåí è çà òîçè îáúðêàë ñå êàìèîí ñ íåìñêè
âîéíèöè.
Ïî÷òè ñúùèÿ âàðèàíò íà èñòîðèÿòà ñ íåìöèòå ìè ðàçêàçâà
è äÿäî È â à í À ä î â .

Ñëàâåéêî Âàñèëåâ
Ñëàâåéêî Âàñèëåâ
å îò õàðèçìàòè÷íèòå ëè÷íîñòè
çà ñåëñêèòå ïúðâåíöè îò êðàè-
ùåòî. À ñëåä Äåâåòè è òÿõ-
íà ñúäáà!
Ðîäåí âúâ Âåòðåí ïðåç 1879
ã. Ïðàâè ñîëèäíà âîåííà êàðè-
åðà. Çàâúðøâà ãåíåðàë-ùàáíà
àêàäåìèÿ â Ïåòåðáóðã. Ãåðîé
îò âîéíèòå. Êîìàíäèð íà 4-òè
êîíåí ïîëê, íà÷àëíèê íà êàí-
öåëàðèÿòà íà ìèíèñòúðà íà
âîéíàòà, íà÷àëíèê íà Âîåííî-
òî ó÷èëèùå, ñëåä 1920 ã. ïîëè-
òèê îò Äåìîêðàòè÷åñêèÿ ñãî-
âîð, îñíîâàòåë íà Âîåííàòà ëè-
ãà, äåïóòàò, ìèíèñòúð â äâå
Ïîëê. Ñëàâåéêî Âàñèëåâ
ïðàâèòåëñòâà – íà Àíäðåé Ëÿï-
83
÷åâ (1926–1931) è íà Èâàí Áàãðÿíîâ (1944). Ñàìîóáèâà ñå íà 9.IÕ.
1944 ã. Îñúäåí íà “ñìúðò” îò Íàðîäíèÿ ñúä.
Êàòî ïîëèòèê ïîñòîÿííî å ïîñåùàâàë Êðàèùåòî. Ïîìàãàë
å íà ìåñòíèòå àäìèíèñòðàöèè ñïîðåä âúçìîæíîñòèòå ñè.
Âïîñëåäñòâèå åòèêåòúò “ïðèÿòåë íà Ñëàâåéêî Âàñèëåâ” å
ìîòèâ çà ìíîæåñòâî åêçåêóöèè áåç ñúä è ïðèñúäà èëè çà
ïðåäñòàâÿíå ïðåä Íàðîäíèÿ ñúä (âæ. Ãåîðãè Êîòåâ, Ëåñè÷îâî).
Æåíà: ïúðâà ñúïðóãà: Ô à í ê à îò Ïàçàðäæèê.
Äåöà: 1) Ñ ò å ô à í ê à , çàäîìåíà ó Òàíåâè, Âåòðåí;
2) Ê ð ó ì , îñòàâà íåæåíåí, ðàçêàðâàí ïî ëàãåðè.
Æèâååë â Ñîôèÿ.
– âòîðà ñúïðóãà: Í à ä å æ ä à , äúùåðÿ íà ãåí. Ç ë à -
ò à í î â , êîéòî â ìîìåíòà íà ñàìîóáèéñòâîòî íà Ñë.
Âàñèëåâ å ñ íåãî â Áåëîâî.
Ðàçêàçâà Ä à í è å ë à Ñ ò à â ð å â à , 50 ã., Ïàçàðäæèê,
íåãîâà ñðîäíèöà: “Äî 8. IÕ.1944 ã. ñúñ ñåìåéñòâîòî ñè å åâàêóèðàí
â Áåëîâî. Æèâåå ó Ñ ò î ÿ í Ã à í å â (äÿäî íà ïîëèòèêà îò 36-òî
Íàðîäíî ñúðáàíèå Ñ ò î ÿ í Ã à í å â ).
Ñàìîóáèâà ñå íà 8.IÕ. â Êìåòñòâîòî íà Áåëîâî. Îñòàâÿ
ïîñìúðòíî ïèñìî, êîåòî ñå ïàçè îò íàñëåäíèöèòå (ïî íåãîâàòà
ñðîäíèöà Ä à í è å ë à Ñ ò à â ð å â à , êîÿòî ïðåèçäàäå êíèãàòà ìó
“9 þíè è ñúáèòèÿòà îêîëî Òàòàð Ïàçàðäæèê (Èç äíåâíèêà ìè)”,
Ñ., 2005 ã.).

84
 Âåòðåíäîë
Íà Äåâåòè âëàñòòà å çàåòà îò ìåñòíè êîìóíèñòè. Êìåòúò
à å ð î â (?!) ñè çàìèíàâà çà Ïàòàëåíèöà (?!). Äðóã ñëóæèòåë â
îáùèíàòà – Ê ð ú ñ ò ü î Ä è ì è ò ð î â Ë à ç î â – å íîâîíàçíà-
÷åíèÿò êìåò. Èçáðàí å ðåâîëþöèîíåí êîìèòåò â ñúñòàâ: Ñ ò î è ë à
Áîðèñîâà Çëàòàíîâà, Ëàçàð Ðàíãåëîâ Ëèí-
ãîâ, Àòàíàñ Òåìåëêîâ Áîæêîâ, Ðàíãåë Ïåøåâ
Ïàøåâ, Êðúñòüî Äèìèòðîâ Ëàçîâ è Ñïàñ Ëà-
çàðîâ Çëàòàíîâ.
Òå ñå ïðåñòàðàâàò â àðåñòóâàíåòî íà “âðàãîâåòå”. Â òîâà ñåëî
áðîÿò èì å îêîëî 30 (Ñï. Òîìîâ, ñ. 27).
Òåçè íîâè âëàñòíèöè îáà÷å ïðåäîòâðàòÿâàò âñÿêàêâè
åêñöåñèè âúðõó õîðàòà îò ñåëîòî. Íå ñà òàêà ñïðàâåäëèâè åäèí-
ñòâåíî êúì ìåñòíèÿ ïîëèöàé, ÷èåòî èìå íå óñïÿõ äà óòî÷íÿ. Îò
àðåñòóâàíèòå íèòî åäèí íå å îñúäåí îò ò. íàð. “Íàðîäåí ñúä” íà
ñìúðò.

Âåòðåíäîëñêèÿò ïîëèöàé
Íåãîâîòî èìå íå óñïÿõ äà óòî÷íÿ. Íå å áèë ìåñòåí ÷îâåê.
Íà Äåâåòè å çàëîâåí è áèò áåçïîùàäíî â èçáàòà íà Îáùèíàòà. Â
ñåëîòî ñå çíàå, ÷å å èçâåäåí îùå ïðåç íîùòà è å óáèò íà Ãåðîâ
ìîñò, íà 1 êì þæíî îò ñåëîòî. Òàì, ñïîðåä èíôîðìàòîðèòå, å
áèë çàðîâåí.

Äîé÷î Ìèõàéëîâ Ãðîçäàíîâ

Ñïîðåä ñåëñêàòà âåðñèÿ Ä î é ÷ î å áèë âîéíèê çàïàñíÿê.
Ïðåäè çàìèíàâàíåòî íà ôðîíòà èäâà çà êðàòêî â ñåëîòî. Ìèíàâà
âúîðúæåí êðàé îáùèíàòà. Îò îáùèíñêàòà ñãðàäà èçñêà÷à ìëàäå-
æúò  à ñ è ë Ë à ç î â , çà êîãîòî ñå òâúðäè, ÷å å áèë ïèÿí, è ãî
çàñòðåëâà äî ×åøìàòà. Óáèåöúò íå å ñúäåí. Íèêîé íå ìó å òúðñèë
îòãîâîðíîñò.
Æåíà: Ë å í ê à .
Äåöà: (?).
Óáèéñòâîòî íà Ä. Ãðîçäàíîâ íå ùå äà å ñëó÷àéíî. Ïîñëå å
óáèò äðóã ÷ëåí íà íåãîâîòî ñåìåéñòâî – È â à í à ð î ç ä à í î â
85
(âæ.), òðåòèÿò èì áðàò å áèë îò àðåñòóâàíèòå íà Äåâåòè 30
âåòðåíäîëöè, èçïðàòåí â Ïàçàðäæèøêèÿ çàòâîð, êúäåòî îöåëÿâà
îò ò. íàð. Íàðîäåí ñúä (âæ. â Îáâèíèòåëåí àêò ¹ 101 Ä è ì è ò ú ð
Ì è õ à é ë î â Ã ð î ç ä à í î â ).

Èâàí Ìèõàéëîâ Ãðîçäàíîâ

Áóåí ìëàä ÷îâåê, êîéòî íå å îáè÷àë êîìóíèñòèòå è íå å
íàìèðàë çà íóæíî äà êðèå òîâà. Íÿìà íèêàêâè äåéñòâèÿ, êîèòî äà
ãî ñâúðçâàò ñ êàêâîòî è äà å íàñèëèå.
Ðàçêàçâà À ò à í à ñ Ë à ç à ð î â À ò à í à ñ î â , 70 ã., ñðåä-
íî îáðàçîâàíèå: “È â à í ïñóâàøå êîìóíèñòèòå. Èíà÷å íèùî
ëîøî íå å ïðàâèë. Òðúãâà ñ êîíÿ ñè íà ñåäëî êúì Äåáðàùèöà íà
ãîñòè ïðè äÿäî ìó. Îò òàì å æåíà ìó Ä ð à ã à . Îò äåöàòà èì ïîìíÿ
ñàìî ìîì÷åòî Ä î é ÷ î , òî îòèäå äà æèâåå â Ïàçàðäæèê. Òîâà
ñòàâà ìàëêî ñëåä êàòî óòðåïàõà áðàò ìó Ä î é ÷ î äî ×åøìàòà.
Ïðè÷àêàëè È â à í â ìåñòíîñòòà Äð³ìàòà ïî ïúòÿ çà Ïàòàëå-
íèöà. Áèëè 4–5 ÷îâåêà. Çàñòðåëÿëè ñà ãî. Ïîñëå ãî çàðîâèëè, àìà
ïëèòêî. Êó÷åòàòà ãî áÿõà èçðîâèëè. Áèë å çàêîïàí ïîä åäèí îðåõ
â ñåäíàëî ïîëîæåíèå”.
Ñïîðåä ñåìåéíàòà âåðñèÿ, â Ñåì÷èíîâî âåòðåíäîëñêèòå
ïàðòèçàíè óáèâàò ïî ñúâïàäåíèå íà èìåíàòà ãîðñêèÿ È ë è ÿ
Ì à ð ê î â À ë å ê ñ è å â , îáâèíåí, ÷å å âèíîâåí çà ñìúðòòà íà
Ä è ì è ò ú ð Ï à ø å â îò Âåòðåíäîë (âæ. ïîâå÷å â Ñåì÷èíîâî).

86
 Âèíîãðàäåö
Òîâà ñåëî îñòàíà íåíàïúëíî ïðîó÷åíî.
Âëàñòòà íà Äåâåòè å âçåòà îò Ã å î ð ã è Ï à ÷ å â ,
Ä è ì è ò ú ð × î á à í î â è Ò ð è ô î í Á ë à ã î â . Ôîðìàëíî
çà êìåò å íàçíà÷åí Ò ð è ô î í Á ë à ã î â . Òå èçâúðøâàò àðåñòèòå
â ñåëîòî.
Íåïðîâåðåíèòå ìè áåëåæêè ñà çà:
• È â à í Ã å í ÷ å â À ò à í à ñ î â , ïîñìúðòíî (?!) îñúäåí
íà ñìúðò;
• Ä è ì è ò ú ð Í å ä å ë ÷ å â Ö à í å â , èç÷åçíàë íà 15. 08.
1944 ã. (ìîæå è íà ôðîíòà?!);
• Ä à í ÷ î Ï à í ÷ å â , ñ îïðåäåëåíèå “ïðåäàäåí”, ïàðòèçàíèí
(âæ. Ñï. Òîìîâ, ñ. 47), ÷èÿòî ñúäáà íå ñúì ïðîñëåäèë.
Äâèãàòåë íà ñúáèòèÿòà íà Äåâåòè å Ã å î ð ã è Ò î ì î â
Ï à ÷ å â , áðàò íà óáèòèÿ ïàðòèçàíèí É î ð ä à í Ï à ÷ å â (çà íåãî
â Íåçàáðàâèìè…, ñ. 393).
Óñòðîèòåëè íà íîâàòà âëàñò è ðåñï. ðåæèñüîðè íà íàñèëèåòî
â ñåëîòî, îñâåí Ã å î ð ã è Ï à ÷ å â (çà íåãî âæ. è â Êàðàáóíàð),
ñà Ä è ì è ò ú ð Ä è ë è í × î á à ë è ã î â (ïðè Ñï. Òîìîâ, ñ. 47,
ñãðåøåíî × î á à í î â ) è Ò ð è ô î í Ã å î ð ã è å â Á ë à ã î â ,
êîéòî çàåìà è êìåòñêèÿ ñòîë.
Òåõíè æåðòâè ñà À í ã å ë Ë à ä æ î â è Ã å î ð ã è Á è ð î â
(âæ.). Ñòàðèÿò êìåò Ò î ä î ð Ñ î ë à ê î â íå å ðåïðåñèðàí. Çàâàðå-
íèÿò ïîëèöàé Á î ð è ñ Á î í ÷ å â å ïðåáèò äî ñìúðò, íî ñëåä
äúëãî ëå÷åíèå îæèâÿâà è ïîâå÷å íå å ìàëòðåòèðàí ôèçè÷åñêè.

Àíãåë Ìåòîäèåâ Ëàäæîâ

Íàáåäåí çà “ïðåäàòåë” íà É î ð ä à í Ò î ì î â Ï à ÷ å â ,
ïàðòèçàíèí, êîãîòî óêðèâàë è ñíàáäÿâàë ñ õðàíà.
Æåíà: íèêîé íå ïîìíè èìåòî £. Çíàÿò ÿ êàòî Ë à ä æ î â à ò à
ìó õ î â ê à , çàùîòî áèëà îò ñ. Ìóõîâî. Ïîñëå “áÿãà ñ åäèí
êîìóíèñò – È â à í Ò ð å í ä î â ”.
Äåöà: 1) È â à í ;
2) À í ê à , æèâåå â Ïàçàðäæèê.

87
 Çàëîâåí è èçòåçàâàí îò Ã å î ð ã è Ï à ÷ å â . Ñëåä òîâà å
çàâúðçàí çà êàìèîí è òåãëåí, âëà÷åí, ñïîðåä íÿêîè “íàïðàâåí íà
êàéìà”, äîêàòî ñòèãíàëè Ìîñòà íà Òîïîëíèöà, ïðè Ïàçàðäæèê,
êúäåòî å áèë äîóáèò è çàðîâåí èëè çàõâúðëåí íàîêîëî.

Ãåîðãè Ñòîèëîâ Á£ðîâ

Áëèçúê äî ïàðòèçàíèòå. íàìèðàë ñå å ïðåäèìíî â Ïàçàð-
äæèê. Ñ íåùî å “ðàçâàëèë êàëèìåðàòà ñ òÿõ”. Â ñåëîòî å ïóñíàò
ñëóõ, ÷å å “ïðåäàë” Ï å ò ú ð × î á à ë è ã î â . Íà ñàìèÿ Äåâåòè å
óáèò â Ñåïòåìâðè, â ìîìåíò, êîãàòî ñå å êà÷âàë íà âëàêà çà Ñîôèÿ.
Çàëîâåí å îò Ð è ç î â , æèòåë íà Ñåïòåìâðè. Òîé è âîäåíàòà îò
íåãî ãðóïà åêçåêóòèðàò Ãåîðãè Á è ð î â íà ïåðîíà (âæ. Ãàðà
Ñåïòåìâðè).
Æåíà: Äåëêà îò Ïàçàðäæèê
Äåöà: äúùåðÿ, ÷èåòî èìå íå çàïèñàõ.
Ñðâ. ðàçêàçà íà É î ð ä à í Ä ó ð ã î â (Àíòè, áð. 36, 2001;
Áåç ñúä è ïðèñúäà, ñ. 345 è ñë.) ñëó÷àåí ñâèäåòåë íà òîâà óáèéñòâî:
“Ïðèñòèãíàõìå íà ãàðà Ñàðàíîâî (äí. Ñåïòåìâðè). Â ñúùèÿ
ìîìåíò ïðèñòèãíà è ïúòíè÷åñêè âëàê îò Ïëîâäèâ çà Ñîôèÿ – è
òîé ïðåòúïêàí êàòî íàøèÿ. Ñåêóíäè ñëåä êàòî ñïðÿ, îò ïîêðèâà
íà íàøèÿ âàãîí è îò ãàðîâèÿ ïåðîí ñå ÷óõà ñòðàøíè âèêîâå:
– Åòî ãî, òîâà å òîé, äðúæòå ãî, ìàìêà ìó ôàøèñòêà…
 îòñðåùíîòî êóïå äî ïðîçîðåöà ñåäåøå ãîñïîäèí íà ñðåäíà
âúçðàñò, ñ òúìåí êîñòþì è áåç øàïêà. Òîé âèäÿ êàê òúëïàòà ñå
íàñî÷è êúì íåãî. Âàãîíúò áå áëîêèðàí îò äâåòå ñòðàíè. Íÿêîëêî
äóøè âëÿçîõà â êóïåòî, õâàíàõà ÷îâåêà äî ïðîçîðåöà, êîéòî íå
îêàçà íèêàêâà ñúïðîòèâà, èçâèõà ðúöåòå ìó íàçàä è ãî èçáóòàõà
ïðåç ïðîçîðåöà ñ ãëàâàòà íàïðåä, êúäåòî ãî ïîåõà äðóãè îò
îñâèðåïÿëàòà òúëïà. Ïðîñíàõà ãî íà ïåðîíà è ñòàíà íàé-
ñòðàøíîòî. Ñ æèâîòèíñêà æåñòîêîñò è îìðàçà çàïî÷íà ñâèðåïî
ñêà÷àíå è òúïêàíå âúðõó áåççàùèòíèÿ ÷îâåê, äîêàòî òîé íå ñå
ïðåâúðíà â åäèí îêúðâàâåí áåçæèçíåí òðóï. Ñëåä òîâà óáèéöèòå
ñå êà÷èõà âúâ âëàêà è ïðîäúëæèõà çà Ïëîâäèâ, çàäîâîëèëè ñâîÿòà
ðåâîëþöèîííà ÿðîñò.
Êîãàòî ñëåäîáåä ñå âðúùàõ îò Ïàçàðäæèê, òÿëîòî íà óáèòèÿ
÷îâåê áå çàõâúðëåíî ìåæäó êðàéíèòå íåèçïîëçâàåìè êîëîâîçè,
ïîêðèòî ñ êëîíè, íàêúðøåíè îò òîïîëèòå.
Êàêâî å ñòàíàëî ïî-íàòàòúê ñ íåãî, íå çíàì. Êîé áåøå òîé?
88
 Çíàì ñàìî, ÷å áå åäíà îò õèëÿäèòå íåâèííè æåðòâè íà
÷åðâåíèòå âàðòîëîìååâè äíè è íîùè ïðåç ñåïòåìâðè 1944 ã.”

Áîðèñ Íèêîëîâ Êîñòàäèíîâ – Êèáðèòà

Ñåëÿíèí. Îáâèíåí çàåäíî ñ À í ã å ë Ë à ä æ î â çà ñìúðòòà
íà ïàðòèçàíèíà É î ð ä à í Ï à ÷ å â . Îòêàðàí å â Îêîëèéñêîòî
óïðàâëåíèå â Ïàçàðäæèê, êúäåòî å ïðåáèò äî ñìúðò, “ãëàñåí å çà
óáèâàíå”. Ñïàñÿâà ãî íîâèÿò âëàñòíèê âúâ Âèíîãðàäåö Ã å î ð ã è
Ï à ÷ å â , êîéòî ãî âçåìà îò Ïàçàðäæèê ñ äåêëàðàöèÿòà, ÷å íå å
âèíîâåí çà ñìúðòòà íà áðàò ìó. Òàêà áëàãîäàðåíèå íà ïðîãîâî-
ðèëàòà ñúâåñò íà òîçè íàñèëíèê å ñïàñåí åäèí ÷îâåøêè æèâîò.
Æåíà: É î ð ä à í à îò Á ë à í ã å â ö è .
Äåöà: 1) Ç à ï ð è í , ïîêîéíèê;
2) Ñ ú â å ò ê à ( Å ë è ñ à â å ò à ) , ïîêîéíèöà;
3) Í à ñ ê à , çàäîìåíà â Ïëîâäèâ.
Âúâ Âèíîãðàäåö ðîëèòå ðåæèñüîðè : èçïúëíèòåëè â íàñè-
ëèåòî ñà áèëè ñòðîãî äèôåðåíöèðàíè. Ðåæèñüîðè ñà ñïîìåíàòèòå
òðèìà íîâè âëàñòíèöè: Ã å î ð ã è Ï à ÷ å â , Ä è ì è ò ú ð × î -
á à ë è ã î â è Ò ð è ô î í Á ë à ã î â . Íàñèëíèöèòå ñà Í à ñ î
Íèêîëîâ Äèíêîâ è Èâàí Êúòîâ – Öèãàíèíà
(ìàäæàðèí, áúëãàðñêè öèãàíèí).

Èíôîðìàöèÿòà çà Âèíîãðàäåö ïðîâåðèõ ïðè ñïåöèàëíî

ïîñåùåíèå ñ Ä è ì è ò ú ð Ë à ÷ å â , 84 ã.
 äîêóìåíòèòå îòêðèõ äâå èìåíà, ñâúðçàíè ñ Âèíîãðàäåö:
È â à í Ã å í ÷ å â À ò à í à ñ î â , ïîñìúðòíî îñúäåí íà ñìúðò è
íà êîíôèñêàöèÿ, è Ä è ì è ò ú ð Í å ä å ë ÷ å â Ö à í å â , îáÿâåí
çà èç÷åçíàë íà 15. VIII (?!) 1944 ã.
Òåçè èìåíà íå ñå èäåíòèôèöèðàõà ïðè ïðîâåðêàòà â
ñåëèùåòî.

89
 Ãàáðîâèöà
Âòîðîòî ðèëñêî ñåëèùå â Êðàèùåòî. Ñ ìíîãî ïàðòèçàíè:
31. Â íåãî å è åäèíñòâåíèÿò âíåäðåí îò ïîëèöèÿòà àãåíò Ç à ø å â
– ìåñòíèÿò áðúñíàð, ÷èÿòî èñòîðèÿ îò÷àñòè ñúì ðàçêàçàë â Ì.
Øàòîðîâ (ñ. 132)1.
Ïðè åäíà ïàðòèçàíñêà àêöèÿ òîé ñúçäàâà ñèòóàöèÿ, ïðè êîÿòî
ñà çàëîâåíè è óáèòè äâàìà ïàðòèçàíè. Çàïî÷âà ìîìåíòúò íà
ïàðòèçàíñêàòà âåíäåòà, êîÿòî â òîâà ñåëî ñå ðàçïðîñòèðà âúðõó
ñåìåéñòâîòî íà åäèíñòâåíèòå, óñëîâíî êàçàíî, èíäóñòðèàëöè – ìåë-
íè÷àðèòå  å ë ÷ å â è . Îñòàíàëèòå æåðòâè ñëåä Äåâåòè ñà ìåñòíè
ñèðîìàñè, êîèòî èçêàðâàò õëÿáà ñè êàòî ï î ë è ö à è â Ëúæåíå.
Ïàðòèçàíñêèÿò òåðîð â ñåëîòî èìà äâå êóëìèíàöèîííè òî÷-
êè: íà 29 þëè è íà 1 ñåïòåìâðè 1944 ã.
Çà ïðúâ ïúò ñåëîòî å çàâçåòî íà 29.VII.1944 ã. Îáùèíñêèòå
ñëóæèòåëè ñà íàïëàøåíè äî ñìúðò îò ïàðòèçàíñêèòå çàêàíè è
ïî÷òè íå ñå âåñòÿâàò èçâåñòíî âðåìå â îáùèíàòà. ×ðåç âíåäðåíèÿ
ïðè ïàðòèçàíèòå àãåíò Ç à ø å â ïîëèöèÿòà ðàçêðèâà åäèí îò âîäå-
ùèòå ÿòàöè – È â à í Ä è ì è ò ð î â Ï î ï î â , êîéòî íà 1.VIII.
ñúùàòà ãîäèíà å ðàçñòðåëÿí. Ñúçäàâà ñå ïðåöåäåíò çà îòìúùåíèå,
êàòî íåîñíîâàòåëíî çà íÿêàêúâ “ïðåäàòåë” å íàáåäåí È â à í
 å ë ÷ å â . Ïðè ñëåäâàùàòà àêöèÿ – îò 1. IÕ.1944 ã. – òîé å “ëèê-
âèäèðàí” îò ïàðòèçàíèòå (âæ.).
Ïðè Ä è ì è ò ð è ÿ Ê å ñ ò å í î â à (Íå èñêàì äà çàáðàâÿ,
×åðíîãîðîâî, 2006, ñ. 131) å îáúðêàíà õðîíîëîãèÿòà, êàòî çà
àêöèÿòà îò 29.VII. å ïîñî÷åíî: “Ëèêâèäèðàí å îïàñåí ãëàâîðåç”.
ßâíî âèçèðà È â à í Â å ë ÷ å â , êîéòî å åêçåêóòèðàí ïî-êúñíî (?!).

Íèêîëà Ñòîé÷åâ Íèêîëîâ – Øêîâ

Ï î ë è ö à é â Ëúæåíå. Ñïîðåä ãàáðîâíèøêàòà âåðñèÿ å
çàëîâåí è îòêàðàí â Ñîôèÿ, êúäåòî å áèë åêçåêóòèðàí.
Òîé å åäèíñòâåíèÿò, çà êîãîòî îòêðèõ äîêóìåíò – äåëî 367
íà Îáëàñòíèÿò ñúä â Ïàçàðäæèê îò 1947 ã., êúäåòî å îáÿâåí çà
áåçñëåäíî èç÷åçíàë.
Æåíà: Ì à ð è é ê à ( Ö ú ð í à ò à ) îò Ê à ë ó ã å ð î â è ,
ïîæåíâà ñå çà Ã å î ð ã è Ò à ÷ å â .
Äåöà: ñèí Àíãåë (?), ïîêîéíèê.
90
 Àëåêñàíäúð Äèìèòðîâ Àòàíàñîâ
Áåäåí ñåëÿíèí. Ïðåç ëÿòîòî å ï ú ä à ð è í . Ïðåç çèìàòà å
ð à ç ñ è ë å í â Îáùèíàòà. òîé å îò ãðóïàòà íà æåðòâèòå íà Íàðîä-
íèÿ ñúä, êîèòî ñ à è ç á è ò è ï ð å ä è ï ð î ÷ è ò à í å í à
ï ð è ñ ú ä à ò à . Ðîäíèíèòå íå ãî âèæäàò â çàëàòà, ò. å. òîé íå å ñðåä
îíåçè 26 ÷îâåêà, êîèòî ÷óâàò ñìúðòíèòå ïðèñúäè, ïðîèçíåñåíè
îò Íàðîäíèÿ ñúä â Ïàçàðäæèê.
 Îáâèíèòåëåí àêò ¹ 1 îò 24. I. 1945 ã. ãëàâíèÿò îáâèíèòåë
Ì è õ à è ë Ì à í å â ïèøå: ïîä ¹ 31: “Å èçâúðøèë ñëåäíîòî: íà
31 àâãóñò 1944 ã. ñúîáùèë íà âîéñêàòà â Êîñòåíåö, ÷å â ñåëîòî ñà
ñå ÿâèëè ïàðòèçàíè, âîéñêàòà áëîêèðàëà áàëêàíà, çàëîâèëà ïàð-
òèçàíèòå Ãîðàí Ãüîíêîâ è Àíãåë Ïàëèéñêè îò ñ. Ãàáðîâèöà, èí-
êâèçèðàëè ãè æåñòîêî è ãè ðàçñòðåëÿëè, êàòî ñàìèÿò òîé ó÷àñò-
âàë â ïðåñëåäâàíåòî è çàëàâÿíåòî íà ÷åòíèöèòå – ïðåñòúïëåíèå
ïî ÷. 2, ï.ï. 8 è 10 îò Çàêîíà çà ñúäåíå îò Íàðîäåí ñúä”.
Àë. Àòàíàñîâ, êàêòî ñå êàçâà, íå å äî÷àêàë äà ÷óå òàçè èçìè-
ñëåíà âèíà: áèë å êà÷åí â êàìèîíà íàé-âåðîÿòíî â íîùòà ïðåäè
ïðî÷èòàíå íà ïðèñúäèòå è îòâåäåí êúì Âåëè÷êîâñêèòå Ãîëãîòè.
Îáâèíåíèåòî å èçêëþ÷èòåëíî íåëîãè÷íî: çàùî åäèí îáùèí-
ñêè ñëóæèòåë äà íå ñå îáàäè íà èíñòèòóöèèòå, êîèòî çàùèòàâàò
äúðæàâàòà îò òåðîðèñòè?! Ïðåçóìïöèÿòà, ÷å òðÿáâà äà ìúë÷è çà
òåðîðèñòè÷íèòå àêòîâå íà ïàðòèçàíèòå, åäâà ëè ìó å áèëà âíóøåíà!
Îñâåí òîâà òîé èçîáùî íå å ó÷àñòâàë â ïðåñëåäâàíå íà ïàðòèçà-
íèòå, êîèòî íå ñà çàëîâåíè îò âîéñêàòà ïî ïúòÿ, à â åäíà êîøàðà,
êàòî äîÿò îâöå. Êëîïêàòà íà ïàðòèçàíèòå å íàãëàñåíà îò òåõíèÿ
ãàáðîâèøêè ñúïàðòèçàíèí Ç à ø å â , êîéòî ñëåä âðåìå å ðàçêðèò
êàòî âíåäðåí ñðåä òÿõ ÷îâåê îò ïîëèöèÿòà.
Æåíà: Â à ñ è ë ê à îò Ê à ð à ì ô è ë î â è .
Äåöà: 1) Ê à ò å ð è í à , çàäîìåíà ó Â ó ÷ å â è , èíôîðìàòîðúò;
2) Á î ã ä à í à , îìúæåíà ó Ç à õ à ð è å â è , Êîñòåíåö;
3) Ñ ò î ÿ í ê à , çàäîìåíà ó Â ó ÷ å â è .
Ðàçêàçâà Ê à ò å ð è í à À ë å ê ñ à í ä ð î â à Â ó ÷ å â à , 71
ã., VI êëàñ, äúùåðÿ: “Òàòå, êàòî ñå âúðíà îò çàïàñ, åäèí íåãîâ
äðóãàð – Õ ð è ñ ò î Ê î ñ ò à ä è í î â , ãî óðåæäàøå äà ñòàíå
ïàðòèçàíèí. Ìàéêà ìó Ò à í à îáà÷å íå äàëà. Òàêà ïàðòèçàíèòå
ñå íàñòðîèõà ñðåùó íåãî. Áåøå ðàçñèëåí. Ëÿòíî âðåìå ïúäàðèí.
Îñâåí òîâà ãëåäàøå îáùèíñêèÿ áèê è îáùèíñêèòå ïðú÷îâå.
Êîãàòî ïàðòèçàíèòå ìàëêî ïðåäè Äåâåòè èäâàò â ñåëî, ãè èçäàâà
91
íà ïîëèöèÿòà åäèí òåõåí ÷îâåê îò íàøåòî ñåëî, ïàðòèçàíèí êàòî
òÿõ. Êàçâàøå ñå À ò à í à ñ Ç à ø å â . Òîé å ñúîáùèë íà ïîëèöèÿòà
è âîéñêàòà. Êàòî âëåçíàëè â ñåëîòî ïàðòèçàíèòå, ò à ò å å íà
òåëåôîíà. Àìà íå çíàå, ÷å òîé å ïðåêúñíàò. Ñåäè ñè â Îáùèíàòà.
Ïàðòèçàíèòå Ã å î ð ã è Ê ð ó ì î â Ä æ î í ê î â ( Ã ü î í ê î â ) è
À í ã å ë Ä è ì è ò ð î â Ï à ë è é ñ ê è 2 ðåøèëè äà ñå ïðàâÿò íà îâ÷àðè.
Îòèâàò â åäíà êîøàðà è ïî÷âàò äà äîÿò îâöåòå. Îñòàâàò ïóøêèòå
íà êîëèáàòà îòãîðå. À îâ÷àðèòå èì ïîäêàðâàò îâöåòå. Ìèíàâà âîé-
ñêàòà è âèæäà ïóøêè. Âëèçà âúòðå. Îâ÷àðèòå èçáÿãàõà è ñòàíàõà
ïàðòèçàíè. À òèÿ äâàìàòà ïàðòèçàíè, êúäåòî ñå ïðàâåõà íà äîÿ÷è,
ãè óòðåïàõà îùå ñúùèÿ äåí. Òîâà å ãëóïîñò, ÷å òàòå ãè å èçäàë, à
îùå ïîâå÷å, ÷å å õîäèë äà ãè òðåïå. Òà à î ø î Ä æ î í ê î â å íà
òàòå ïúðâè áðàòîâ÷åä, íåãîâ ëåëèí ñèí. Âîéñêàòà õâàùà íà òåëå-
ôîíà òàòå è ïî÷âà ðàçïèò. “Òè çàùî ìúë÷èø? Çàùî íå ñå îáàäè?”
À íà òÿõ ïðåäâàðèòåëíî ñå å îáàäèë òîçè Ç à ø å â . Áðúñíàð áåøå.
Íà Äåâåòè, êàòî äîéäîõà ïàðòèçàíèòå, íÿêîé ïðåäóïðåäè
òàòå, ÷å èäâàò äà ãî òðåïàò çàðàäè Ï à ë è é ñ ê è è áðàòîâ÷åä ìó.
Áÿãà. Òàòå ãî ïðåäàäå Ê ð ó ì Ã ü î í ê î â , íåãîâèÿò ê à ë å ê î .
Êîãàòî ñå ïðåäàäå, òîé êàçàë:
– Òðè êóðøóìà èìàì, íÿìà äà ãî èçïóñíà.
Íå ãî óòðåïàõà òóê, â ñåëî. Çàâåäîõà ãî è ãî ñúäèõà. Òàì, â
çàòâîðà, ìàìà ãî âèäÿ. Íî íå è êîãàòî ïðî÷åòîõà ñìúðòíèòå
ïðèñúäè. Íå ñà £ äàëè ñëåä òîâà ñâèæäàíå êàòî íà äðóãèòå, êîèòî
ñà áèëè â çàëàòà. Íå íàó÷èõìå êúäå å óáèò. Å òàêà çà íèùî ãî
óòðåïàõà, áåç äà èìà ãðàì âèíà!”

Áîðèñ Íèêîëîâ Ðàäîñëàâîâ

Ïîëèöàé â Ëúæåíå. Íà Äåâåòè ñè å â êúùè. Íà äåñåòè ïðè-
ñòèãà ðàçñèëíèÿò íà ñåëîòî, êîéòî ãî âèêà â Îáùèíàòà. Ïîñëå íå
ñå çàâðúùà! Ðîäíèíèòå íàó÷àâàò, ÷å ñà ãî âîäèëè çà ïîñìåøèùå
íà õîðàòà â ú ð ç à í ç à î ï à ø ê à ò à í à ê î í îò Âàðâàðà êúì
Áàíÿòà â Åëè äåðå. Óáèò å ñïîðåä òÿõ íÿêúäå äî åäèí ìîñò íà
ðåêàòà. ßâíî èìàò ïðåäâèä Êîíñêà ãëàâà.
Òàçè èñòîðèÿ ìè å ðàçêàçàíà îò ïëåìåííèöàòà ïî áðàò,
êîÿòî, óïëàøåíà îò îùå ñèëíèòå ïàðòèçàíè â ñåëîòî, îòêàçâà äà
ñå äåêëàðèðà ïî èìå.
Æåíà: Â å ð à îò Ð à ä î ñ ë à â î â è .
Äåöà: 1) Ñ ò å ô à í , èçñåëåí â Ñàíäàíñêè;
2) Í è ê î ë è í à , çàäîìåíà â Ìîìèíà êëèñóðà.
92
 Àíãåë Íèêîëîâ Ðàäîñëàâîâ
Æåíà: Å ë å í à îò Ã å î ð ã è å â è .
Íà Äåâåòè èëè äåñåòè ñè å â êúùè. Ïðåç íîùòà èäâàò äâàìà
íàñèëíèöè – À ë å ê ñ à í ä ú ð Ñ ò î ÿ í î â Ï à ë è é ñ ê è è Õ ð è -
ñ ò î Ñ ò î è ÷ ê î â Ê î ñ ò à ä è í î â – ïàðòèçàíè. Òîé îòêàçâà
äà èçëåçå, êàòî èì çàÿâÿâà, ÷å õîðà ñå ïðèçîâàâàò ñóòðèí ñëåä 6
÷àñà. Íàèçëèçàò õîðà è íàñèëíèöèòå, êàòî çàÿâÿâàò íà ãëàñ, ÷å
îñâåí íåãî òðÿáâà äà ëèêâèäèðàò îùå äâàìà â òîâà ñåëî, ñå ìàõàò.
Àí. Ðàäîñëàâîâ ñå óêðèâà èçâåñòíî âðåìå, ïðèáèðà ñå è íèêîé
íå ãî çàêà÷à. Åäèíñòâåíàòà ìó âèíà å, ÷å å áèë ïîëèöàé â Ëúæåíå.
Òàçè èñòîðèÿ ìè å ðàçêàçà äúùåðÿòà íà ñïàñèëèÿ ñå, ÷èéòî
ñúïðóã íå £ ðàçðåøè äà ñå äåêëàðèðà êàòî èíôîðìàòîð ïî èìå3.

Àíãåë Èâàíîâ Âåë÷åâ

Åäèíñòâåíèÿò “èíäóñòðèàëåö” â ñåëîòî. Òîé äîêàðâà åëåê-
òðè÷åñòâî â Ãàáðîâèöà. Èìà ìåëíèöà íà òîê. Êîãàòî íà 1. IÕ.
1944 ã. å óáèò áàùà ìó, ìåëíèöàòà ìó å îãðàáåíà. Êàèøèòå ñâàëåíè.
Òîé ñå ïðèáèðà îò çàïàñ è îòèâà êúì Áåëîâî è Ïàçàðäæèê, äà
êóïè íîâè òðàíñìèñèè.  Ìîêðà Äëèá¥÷èöà å ïðåñðåùíàò îò ïàð-
òèçàíèòå è óáèò. Òÿëîòî ìó å çàõâúðëåíî â ×åòèðèòå ÿìè.
Æåíà: Ðàäà, îò ñåëîòî; äåöà íÿìàò.
Ðàçêàçâà Ð à ä ê à Â å ë ÷ å â à , åòúðâà íà óáèòèÿ: “Äåâåðúò
À í ã å ë áåøå ÷îâåê, àìà ÷îâåê! Ðàáîòåøå â ìåëíèöàòà. Êîãàòî
óáèõà ñ â å ê ú ð à , òîé áåøå çàïàñ. Äîéäå ñè è íàñêîðî ãî ïðåñðåùàò
ïàðòèçàíèòå. Ñúùèòå, êîèòî áÿõà îãðàáèëè ìåëíèöàòà. Âñè÷êî
áÿõà èçíåñëè îò íåÿ. Òîé áåøå òðúãíàë äà êóïóâà íîâè êàèøå.
Óòðåïàëè ñà ãî â Ìîêðà Äëèáî÷èöà. Çà êàêâî! Äà íå ìîæå äà ñå
ïîðàäâà íà æåíà è íà äåöà! Ãðàáàò, ãðàáàò, ïîíå õîðàòà äà áÿõà
îñòàâèëè æèâè! Âå÷å ñúì íà 89 ã. è íå ìîãà îùå äà ðàçáåðà çàùî
òåçè çâåðîâå èçòðåïàõà íàøåòî ñåìåéñòâî. Òîãàâà íàøèòå âúâ
Âåòðåí, êàòî ðàçáðàõà êàêâî ñòàâà â Ãàáðîâèöà, ìå âçåõà, òà ïîíå
ïîñëåäíèòå äíè ïðåäè äà ðîäÿ, áÿõ íà ñïîêîéñòâèå”.
Èâàí Íèêîëîâ Âåë÷åâ – ôåëäôåáåëà
Åêçåêóòèðàí ïðè ïàðòèçàíñêà àêöèÿ â ñåëîòî íà 1. IÕ. 1944
ã. Áèë å åäèíñòâåíèÿò çàìîæåí ÷îâåê ñðåä ìåñòíîòî íàñåëåíèå.
Ïðåäè ðàáîòåë êàòî ôåëäøåð ïðè òðóäîâàöèòå. Ïðè÷èíàòà çà
93
óáèéñòâîòî íå ñå óñòàíîâè. Çíàå ñå, ÷å ïúðâîíà÷àëíî å áèë èçïîë-
çâàí êàòî ìóëå, òîâàðíî æèâîòíî. Áèë å íàãúðáåí ñ ÷óâàë áðàøíî
îò ñîáñòâåíàòà ìó ìåëíèöà. Åêçåêóòèðàí å â Ðàâíàêà4, ñëåä êàòî
å èçíåñúë áðàøíîòî íà âèñîêîòî.
Æåíà: Ê à ò å ð è í à îò Âåòðåí.
Äåöà: 1) À í ã å ë , óáèò îò ïàðòèçàíèòå (âæ.);
2) É î ð ä à í , îñòàâà â ñåëîòî;
3) Í è ê î ë è í à , îñòàâà â ñåëîòî, ïîêîéíèöà
Ðàçêàçâà Ð à ä ê à Ï å ò ð î â à Â å ë ÷ å â à , 89 ã., VII êëàñ,
ñíàõà íà óáèòèÿ: “Ñâåêúðúò ìè áåøå ìíîãî äîáúð ÷îâåê. Íÿìà
äà ñå íàìåðè ÷îâåê òóê, â ñåëîòî, íà êîéòî äà íå å ïîìàãàë. Ïàð-
òèçàíèòå ãî óáèõà. Äî äíåñêà íå íàìåðèõìå íèêàêâà âèíà, çàùî ãî
óòðåïàõà. Åòî êàê ñòàíà ðàáîòàòà (çàïî÷âà äà ïëà÷å). Áÿõ ñè â
êúùè. Áðåìåííà, ñëåä 3 ñåäìèöè ðîäèõ äúùåðÿòà. Ñâåêúðâàòà
íàðåäè íà ñâåêúðà äà îòèäå äî Ñåëèùåòî (Õàíîâåòå, Ãàðà
Ãàáðîâèöà, ïî åäíî âðåìå ñïèðêà Áîéêà) äà âçåìå ãðúñòè (êîíîï).
Òîé òîêó-ùî ñå áåøå âúðíàë îò êúðà. Õîäèë ïî ïàð÷åòàòà íèâè.
Îòèäå äî јëèùå ïðè Õaíîâåòå. Îòáèâà ñå ó åäèí ïðèÿòåë. Òå
âå÷åðÿëè. Ìíîãî ñå óâàæàâàëè. Ïîêàíèëè ãî. Èäâàò ïàðòèçàíèòå
è íàïðàâî ãî çàáèðàò. Â òîâà âðåìå íèå ñ åòúðâàòà ãîíèì äà ïðè-
áèðàìå ïèëåíöàòà. Â êúùè íàõëóõà ìíîãî ïàðòèçàíè. Âçåõà äà
îòâàðÿò âðàòèòå íà êúùàòà. Çàïî÷íàõà äà òðîøàò ïðîçîðöèòå. Â
êîðèäîðà ìå ñðåùà åäèí îò øóìêàðèòå:
– Êúäå å ñâåêúðúò òè?! – âèêà.
– Íå å äîøúë îùå! – êàçâàì
Çàáðàõà ñâåêúðâàòà è ÿ âêàðâàò â ìàçåòî. Îò ìàçåòî âçåõà
âñè÷êî, êàêâîòî èìàõìå, ñëàíèíà, çèìíèíà, îò õàìáàðà âñè÷êîòî
áðàøíî.
Ñëåä ÷àñ òè÷à ñâåêúðâàòà ó íàñ è êðåùè:
– Ðàäêî, òàòêî òè ãî îòêàðàõà øóìêàðèòå íàãîðå êúì
Ðàâí êà íàä ñåëîòî.
Êîãàòî ãî íàìåðèõìå, æèâîòíèòå ãî áÿõà ðàçêúñàëè.
Ñâåêúðâàòà ñúáðà åäíà òîðáà êîêàëè, òà ãè ïîãðåáàõìå”.

1À ò à í à ñ
Ê ó ç å â Ç à ø å â å îñúäåí îò Íàðîäíèÿ ñúä êàòî “àãåíò-
ïðîâîêàòîð” íà ñìúðò, âæ. ¹ 17 â Îáâèíèòåëíèÿ àêò íà Ïàçàðäæèøêàòà
ïðîêóðàòóðà, ñ. 5.

94
 2Â Íåçàáðàâèìè èìåíà (ñ. 422) äâàìàòà ïàðòèçàíè ñà ïðåäñòàâåíè ñàìî
êàòî “ïëåíåíè îò æàíäàðìåðèÿòà”, áåç äà å ïîñî÷åíî îáñòîÿòåëñòâîòî â
êîøàðàòà, êîåòî å ðåàëíîòî, à â Èñòîðè÷åñêè êàëåíäàð (ñ. 162) “ïëåíÿ-
âàíåòî” îòñúñòâà.
3Òÿ å ñòîïàíêàòà íà ïîñëåäíàòà êúùà ïðè èçõîäà íà Ãàðà Ãàáðîâèöà.
4Â òàçè ïëàíèíà èìà ìíîãî Ðàâíàöè. Ñòàâà âúïðîñ çà Ðàâíàêà â ì. Äðúí-
äàðèöà íàä ñåëîòî.

Ãàðà Öåïèíà (Äîðêîâî)

Ãàðàòà å çàâçåòà îò îòðÿä “Àíòîí Èâàíîâ” íà 21. ÕII. 1943

ã. Âñè÷êè ïúòíèöè ñà èçâåäåíè íàñèëà îò âàãîíèòå, çà äà ñëóøàò
ðå÷òà íà À ò à í à ñ Í å í î â (ÎÄÀ – Ïàçàðäæèê, ô. 16-ê, îï.1,
à.å. 74, ë. 59 è ñë.).
Çàëîâåíè ñà ä â à ì à ï î ë è ö à è – ï ú ò í è ö è , êîèòî ñà
ðàçñòðåëÿíè áåç ñúä è ïðèñúäà äî Ãàðàòà (âæ. â ÷. Íåèäåí-
òèôèöèðàíè, áåë. Àíîíèìíèòå ïîëèöàè â òåñíîëèíåéêàòà).
Àêöèÿòà ñå ðúêîâîäè îò áàòàøêèÿ ïàðòèçàíèí Ã å î ð ã è
× î ë à ê î â – À ñ å í , êîéòî èçäàâà ðàçïîðåæäàíåòî çà åêçå-
êóöèèòå.

95
 Ãîâåäaðå
Êðàéíîòî ñåëî íà èçòîê îò Ïàçàðäæèøêîòî îêðúæèå.
Ðåãèñòèðàíè ñà ñàìî äâå òðàãåäèè, êîèòî òóê ñå ïðåäñòàâÿò
ïîèìåííî.
Íàñèëèåòî â ñåëîòî ñå âîäè îò ñàìîíàçíà÷èëèÿ ñå êìåò
à å î ð ã è Á î ã ä à í î â íà ìÿñòîòî íà äîòîãàâàøíèÿ Ñ ï à ñ
Ê à í ÷ å â . Íåãîâè ïîìîùíèöè â äåâåòîñåïòåìâðèéñêèÿ òåðîð ñà
Åíüî Åíåâ, Ëàçàð Àíãåëîâ, Éîðäàí Õðèñòîâ
è íÿêîè çåìåäåëöè êàòî Í è ê î ë à é Ã å ð î â , Ñ ï à ñ Ò à í ÷ å â
è Ä è ì è ò ú ð Õ à ä æ è é ñ ê è . Ñàìèòå òå îáà÷å íå ñòèãàò äî
óáèéñòâà. Ñàìî ðàçðåøàâàò îòâåæäàíåòî íà òåõíè ñúñåëÿíè îò
ïàðòèçàíè, ïðèäîøëè îò ñúñåäíè ñåëèùà.

Çëàòêî Èâàíîâ Äàìÿíîâ

Ðîäåí å ïðåç 1908 ã. â ñåìåéñòâîòî íà È â à í Ä à ì ÿ í î â
è Ä à ô è í à îò Ï à ë å ø í è ê î â è â Äîáðîâíèöà. Áàùàòà å
ñðåäíî çàìîæåí ñåëÿíèí, êîéòî ïðåç 1934 ã. å íàçíà÷åí çà êìåò íà
ñåëîòî. Óáèò å ñúùàòà ãîäèíà îò ìåñòíèòå êîìóíèñòè. Ïðè÷àêàëè
ãî êðàé ñåëîòî è ãî óáèëè â êàðóöàòà èëè äî êàðóöàòà. Ñ íåãî
áèëà ìàëêàòà ìó âíó÷êà Ä à ô è í à , êîÿòî èçäàëà óáèéöèòå. Òàêà
çàïî÷âà àíòèêîìóíèçìà íà Ç ë à ò ê î , êîéòî âåäíàãà ñëåä òîâà
çàïî÷íàë ñ ïîâîä èëè áåç ïîâîä äà ðóãàå êîìóíèñòèòå. Ïî âðåìå
íà Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà äîðè ðàçïðàâÿë, ÷å çà äà ïîìîãíå çà
äîâúðøâàíåòî íà êîìóíèçìà, ùå ñå çàïèøå äîáðîâîëåö íà
Èçòî÷íèÿ ôðîíò.
Ç ë à ò ê î ñå æåíè çà É î ð ä à í à îò Õ ð è ñ ò î ñ ê î â è â
Ãîâåäàðå. Èìàò ñëåäíèòå äåöà:
1) Ä à ô è í ê à , îìúæåíà ó Ã å í î â è îò Ãîâåäàðå, ðîä. ïðåç
1930 ã., ïî÷èíàëà;
2) Ë þ á å í , ðîäåí ïðåç 1932 ã., îñòàâà â ñåëîòî, ïîêîéíèê;
3) À í à ñ ò à ñ è ÿ , ðîäåíà ïðåç 1934 ã., îìúæåíåíà ó
 à ê ë è í î â è , Õàäæèåâî;
4) Èâàí, ðîäåí ïðåç 1936 ã., îñòàâà â Ãîâåäàðå, ïîêîéíèê;
5) ˘ñà, ðîäåíà ïðåç 1937 ã., çàäîìåíà ó Ïåðíè÷åâè,
Ïàçàðäæèê;
6) Õ ð è ñ ò î ñ ê î , ðîä. 1940 ã., îñòàâà â Ãîâåäàðå, ïîêîéíèê;
96
 7) Ã å î ð ã è , ïðèçåòåí â Öàëàïèöà, ïîêîéíèê.
Ñ ðåøåíèå íà äåëî 123 îò 1946 ã. Çë. Äàìÿíîâ å îáÿâåí çà
“èç÷åçíàë” ïðåç ñåïòåìâðè 1944 ã.
Ðàçêàçâà À ñ å í Á î ð è ñ î â Â à ê ë è í î â , ðîä. ïðåç 1958
ã. â Õàäæèåâî, âíóê íà Ç ë à ò ê î îò äúùåðÿ ìó À í à ñ ò à ñ è ÿ .
Ñðåäíî îáðàçîâàíèå, øîôüîð: “Ìàìà å áèëî íà 10 ãîäèíè è ïîìíè.
Äîøëè ñà â 4 ÷àñà ñóòðèíòà è âäèãàò áàùà £ îò ëåãëîòî. Íå ìó
äàâàò äà ñè îáóå îáóâêè. Îòâúí ÷àêà áðè÷êà. Âðúçâàò ãî ñ âúæå
çà áðè÷êàòà è ãî òåãëÿò äî Ãîëÿìî Êîíàðå (Ñúåäèíåíèå). Íàáåäåí
å â äâå âåðñèè, ñâúðçàíè ñ ãîëÿìîêîíàðñêèÿ ïàðòèçàíèí îò àíòîí-
èâàíîâöèòå Å â ã å í è Ê ó ì à í î â . Òîçè ÷îâåê ñå å äîòúòðèë
ðàíåí äî ñåëî, êúäåòî å ïðåêàðàë îêîëî åäíà ñåäìèöà. Äÿäî è îùå
åäèí ÷îâåê1 ãî âèæäàò â Äîëàïèòå çàïàäíî îò ñåëîòî.2
1.  ïúðâàòà âåðñèÿ ñà ñå ïîõâàëèëè, ÷å ñà óáèëè ïàðòèçà-
íèíà, êîåòî íå ùå äà å áèëî âÿðíî.3 Ïî-âÿðíî å, ÷å å áèë æåíêàð
è èìà æåíñêà èñòîðèÿ.
2. Ñïîðåä âòîðàòà âåðñèÿ ñàìî êàçàëè, ÷å ñà âèäåëè ðàíåíèÿ
øóìêàð ïðè Äîëàïèòå, êúäåòî áèë îòêðèò è óáèò îò ïîëèöèÿòà.
Ïîñëå ñå ïóñíàëè ñëóõîâå, ÷å íà äÿäî çà òîâà ñúîáùåíèå ìó
áèëè äàëè 50 000 ëåâà4, äàæå ïèñòîëåò. Äðóãèÿò ÷îâåê å àðåñòóâàí
è ñúäåí îò Íàðîäíèÿ ñúä.
Òà çàêàðâàò äÿäî â Ñúåäèíåíèå. Òàì ãî äúðæàëè òðè äíè
âúðçàí íà åäíî äúðâî â öåíòúðà íà ñåëîòî äî Îáùèíàòà. íîùåì
ãî âêàðâàëè â íÿêàêâà èçáà, êúäåòî çâåðñêè ãî ïðèáèâàëè. Äàâàëè
ìó äà ÿäå ñîëåíà ðèáà, áåç äà ìó äàâàò âîäà. Óñòàòà ìó áèëà íàïó-
êàíà îò æàæäà.
 êðàÿ íà Ñúåäèíåíèå èìàëî åäèí êëàäåíåö.  êëàäåíåöà
èìàëî âîäà äî êðúñòà. Ç à ò ð ó ï à ë è ã î æ è â ñ êàìúíè.
Óáèéöèòå êàðàëè è äåöà äà õâúðëÿò êàìúíè â êëàäåíåöà. ×óâàë
ñúì, ÷å è áàáà Äàíà å ïðèñúñòâàëà íà ÷àñò îò ìú÷åíèÿòà.
Çàðàäè äÿäî Ç ë à ò ê î íå âèäÿõ áÿë äåí â òîÿ æèâîò ïðè
êîìóíèçìà. Êàòî äåòå ñå çàïèñàõ â ìèëèöèîíåðñêîòî ó÷èëèùå â
Ñòðåë÷à. Ñàìî åäíà ñåäìèöà ìå äúðæàõà è ìå èçõâúðëèõà êàòî
ìðúñíî êîòå. Äÿäî ìè áèë “ëèêâèäèðàí îò Íàðîäíèÿ ñúä”. Ïîñëå
çàïèñàõ àâòîðåìîíòíîòî ó÷èëèùå â Ïàçàðäæèê. Óæ ñòàâàõìå
ìåæäóíàðîäíè øîôüîðè ñ ïðåäèìñòâî. Êàíäèäàòñòâóâàõ ïðåç 1978
ã. è íå ìå âçåõà. Ïîñëå, êàòî ìè âúðíàõà äîêóìåíòèòå, ñ òÿõ è
õàðàêòåðèñòèêàòà ìè, êúäåòî ïèøàò ñúùèòå ãëóïîñòè çà äÿäî”.
97
Äîíàñÿ ìè õàðàêòåðèñòèêàòà, íàïðàâåíà îò òîãàâàøíèÿ êìåò íà
Õàäæèåâî Ç à ï ð è í Õ ð è ñ ò î ñ ê î â À í ä î í î â . Ïðèëàãàì
çàêëþ÷èòåëíàòà ÷àñò îò íåÿ:
“Ìàéêàòà Àíàñòàñèÿ Çëàòàíîâà Âàêëèíîâà, ðîäåíà 1934 ã.
â ñ. Ãîâåäàðå. Ïðîèçõîæäà îò ñðåäíî ñåëñêî ñåìåéñòâî –
ìíîãîäåòíà. Èìà çàâúðøåíî îñíîâíî îáðàçîâàíèå. Ðàáîòè êàòî
ïðîèçâîäñòâåíè÷êà â ÒÊÇÑ. Îò 10 ã. íå ðàáîòè ïîðàäè çàáîëÿâàíå.
Ãëåäà ñè äîìàêèíñòâîòî. Íå å ñúäåíà è îñúæäàíà. Ïîëçóâà ñå ñ
äîáðî èìå â ñåëîòî. Áàùà £ Çëàòêî Äàìÿíîâ å îñúäåí îò íàðîäíèÿ
ñúä5 ñëåä 09.09.44 ã. êàòî óáèåö íà Åâãåíè Êóìàíîâ è ëèêâèäèðàí
â ãð. Ñúåäèíåíèå, îêð. Ïëîâäèâñêè”.
Ðàçáèðà ñå, ñ òàçè õàðàêòåðèñòèêà À ñ å í Â à ê ë è í î â íå
ìîæå äà ïîñòúïè â ìåæäóíàðîäíèòå ïðåâîçè íà òîòàëèòàðíàòà
äúðæàâà.
Çë. Ä à ì ÿ í î â íàé-âåðîÿòíî å åêçåêóòèðàí íÿêúäå èç
êëàäåíöèòå íà Ïèùèãîâî (âæ.).
Ðàçêàçâà Ë å ñ à Ç ë à ò ê î â à Ä à ì ÿ í î â à - Ï å ð í è -
÷ å â à , 70 ã., Ïàçàðäæèê äúùåðÿ íà Çëàòêî: “Òàòêî áåøå ñðåäåí
ñåëÿíèí. Áàùà ìó, äÿäî È â à í , å áèë êìåò íà ñåëîòî. Êîìóíèñòèòå
ãî óáèâàò êàòî êìåò. Ñåñòðà ìè Ä à ô è í ê à å áèëà ñ äÿäî è òÿ
ïîñëå å ïîñî÷èëà óáèéöèòå.
Òàòå íå ñå çàíèìàâàøå ñ ïîëèòèêà. Íàêëåâåòèõà ãî, ÷å å óáèë
åäèí îò ðàíåíèòå ïàðòèçàíè. Äîáðàë ñå ðàíåí äî Äîëàïèòå â Ãîâå-
äàðå. Ìèíàâàëè îò òàì òàòå è åäèí ãîâåäàð÷àíèí – È â à í à ð î ç -
ä à í î â . Êàòî ñòèãíàëè â ñåëîòî, òå ñå ïîõâàëèëè ïðåä êìåòñòâîòî,
÷å âèäåëè ðàíåíèÿ ïàðòèçàíèí. Ïóñíà ñå ñëóõ, ÷å òàòå è áàé Èâàí
ñà ãî óáèëè”.
Íàìåñâà ñå Ä ð à ã î é Ï å ð í è ÷ å â , ìúæ íà Ëåñà, ðàáîòèë
â Ãîâåäàðå: “Äÿäî íå å îáè÷àë êîìóíèñòèòå è ãè å ïñóâàë, ÷å ñà
óáèëè áàùà ìó. Äàæå ñå çàêàíâàë, ÷å ùå îòèäå íà Èçòî÷íèÿ ôðîíò
äà ïîìàãà. Ãîâîðÿò îùå, ÷å çà òîâà, ÷å å èçäàë ïàðòèçàíèíà, ÷ó
äàëè â íàãðàäà ïèñòîëåò”.
Ïðîäúëæàâà Ë å ñ à : “Èäâàò ïðåç íîùòà ïàðòèçàíèòå îò
Ãîëÿìî Êîíàðå. Âúðçàëè òàòå çà êîí è ãî âëà÷èëè. Ñàìî íåãî
àðåñòóâàò â ñåëî è ãî âëà÷èëè äî Ãîëÿìî Êîíàðå. À äðóãèÿ – È â à í
à ð î ç ä à í î â , àðåñòóâàò, íî ãî êàðàò â Ïàçàðäæèê, ñúäèõà ãî è
ëåæà îêîëî 10 ãîäèíè.
Ìîÿ áðàò Ë þ á å í ñå å âèäÿë ñ õîðà îò Ãîëÿìî Êîíàðå. Òå
ìó êàçàëè êàê å âëà÷åí òàòå äî òÿõíîòî ñåëî. Áèë âúðçàí â öåíòúðà
98
íà ñåëîòî. Äîøëè ðîäíèíè íà óáèòèÿ ïàðòèçàíèí Å â ã å í è é
Ê î ì à í î â è óäðÿëè òàòå ñ ìîòèêè. Àç íå ñúì õîäèëà â Ãîëÿìî
Êîíàðå. Íàó÷èõìå, ÷å å õâúðëåí â åäèí êëàäåíåö.
Ñëåä 1989 ã. âçåõìå ñìúðòåí àêò îò ñúäà, êúäåòî ïèøåøå,
÷å òàòå å “áåçñëåäíî èç÷åçíàë”. Òîçè àêò å èçäàäåí ÷ðåç ñâèäåòåëè
çà “áåçñëåäíî èç÷åçíàë”. Êàê “áåçñëåäíî èç÷åçíàë”, êàòî ñå çíàå
êàêâî å ñòàíàëî ñ íåãî! (?!).
Ïîñëå ìíîãî íè òîðìîçèõà. Ñåñòðà ìè À í à ñ ò à ñ è ÿ ñå
çàïèñà â ãèìíàçèÿ â Ïàçàðäæèê. Îùå ïúðâàòà ñåäìèöà ÿ âäèãàò
íà äúñêàòà è êàçâàò ó÷èòåëèòå ïðåä âñè÷êè ó÷åíèöè, ÷å òÿ å îò
ôàøèñòêî ñåìåéñòâî, è ÿ ïðèíóäèõà äà íàïóñíå ó÷åíèåòî. Âñè÷êè
áðàòÿ ãè ïðàòèõà òðóäîâàöè. Ë þ á å í ãî èçïðàòèõà â Áóõîâî â
óðàíîâèòå ìèíè. Íàòðîâè ñå è ïî÷èíà”.
Íàìåñâà ñå Ä ð à ã î é : “Áÿõ çàïî÷íàë ðàáîòà â åäèí àâòî-
ñåðâèç íà Òàêñèìåòðîâè ïðåâîçè. Ïîëó÷è ñå õàðàêòåðèñòèêà, â
êîÿòî ïèøåøå, ÷å äÿäî å “ëèêâèäèðàí îò Íàðîäíèÿ ñúä.”
Èçêëþ÷èõà ìå îò Ïàðòèÿòà, ÷å ñúì óêðèë áèîãðàôèÿòà ñè, è ìå
ïðèíóäèõà äà íàïóñíà”.
Ç ë à ò ê î Ä à ì ÿ í î â å óáèò îò ãîëÿìîêîíàðñêèòå ïàð-
òèçàíè è îò òåõíèòå ñðîäíèöè, íå ùå è ñúìíåíèå, áåç íèêàêâà âèíà:
òóê êàòî “íåâèíà” ñå êâàëèôèöèðàò è õâàëáèòå ìó. Çà ñëó÷èëîòî
ñå êðàé Ìàðèöà è Å â ã å í è Ê î ì à í î â îò Ãîëÿìî Êîíàðå Íà-
ðîäíèÿò ñúä â Ïàçàðäæèê ñå ðàçïëàùà æåñòîêî ñúñ ñúâñåì äðóãè
ëèöà. Èìåòî íà Ç ë à ò ê î íå å íàìåñåíî â Îáâèíèòåëíèÿ àêò,
êúäåòî å êàçàíî ïðè îáâèíÿåìèòå:
“¹ 4: È â à í Õ ð è ñ ò î â È â à í î â , áèâø ïîëèöåéñêè
íà÷àëíèê â Ïàçàðäæèê, ...
á) ïðåç þíèé 1943 ã. ïîä íåãîâî ðúêîâîäñòâî å áèëà ïðîâå-
äåíà àêöèÿòà ñðåùó 4 ïàðòèçàíè, óêðèâàùè ñå â åäèí îñòðîâ íà ð.
Ìàðèöà, êðàé ñ. Ãîâåäàðå, ïðè êîÿòî å áèë óáèò åäèí îò ïàðòèçà-
íèòå, äâàìàòà çàëîâåíè æèâè è ñëåä òîâà ðàçñòðåëÿíè îò ïîëè-
öèÿòà, à ÷åòâúðòèÿò èçáÿãàë. Çà çàëàâÿíåòî è óíèùîæàâàíåòî íà
òåçè ïàðòèçàíè òîé å ïîëó÷èë “íàãðàäà” 4500 ëâ.
...
¹ 10: Ò î ä î ð Í è ê î ë î â Ä à ó ë î â , áèâø ïîëèöàé, ...
íà 13 þíèé 1943 ã. ó÷àñòâóâàë â óáèéñòâîòî íà ïàðòèçàíèíà
Å â ã å í è Í . Ê î ì à í î â îò ñ. Ãîëÿìî Êîíàðå è çàëàâÿíåòî íà
ïàðòèçàíèòå À í ä î í È ë è å â Ã è ø è í îò ñúùîòî ñåëî è Ã ð è -
ã î ð à å ò î â Ì à í ÷ å â îò ñ. ×îìàêîâöè, Áåëîñëàòèíñêî, êîèòî
99
âïîñëåäñòâèå ñà áèëè ðàçñòðåëÿíè, êàòî çà òîâà ìó ó÷àñòèå è
ïðîÿâåíîòî “óñúðäèå” áèë íàãðàäåí ñ 3000 ëâ. è çíàêà çà ïîëèöåé-
ñêà çàñëóãà...
¹ 13: Ï å ò ê î Ï å ò ð î â À í ä ð å å â îò ñ. Òðè âîäèöè,
Ïàçàðäæèøêî ... ïðåç þëèé6 1943 ã. äîíåñúë íà ïîëèöèÿòà, ÷å â
îñòðîâà, êðàé òÿõíîòî ñåëî ñå óêðèâàò ïàðòèçàíè è êîãàòî
ïîëèöèÿòà ãè îãðàäèëà, íî íÿìàëî êàê äà îòèäå íà îñòðîâà, çàùîòî
ðåêàòà áèëà ïúëíîâîäíà, òîé ïðåíåñúë ïîëèöàèòå ñ êàèêà ñè è ïî
òîçè íà÷èí å áèë óáèò òàì ïàðòèçàíèíúò Å â ã å í è é Ê î ì à í î â
è ïëåíåíè ïàðòèçàíèòå À í ä î í Ã è ø è í è Ã ð è ã î ð Ã å ö î â ,
êîèòî ñëåä òîâà ñà áèëè ðàçñòðåëÿíè. Çà òàçè ñè äåéíîñò òîé
ïîëó÷èë ïàðè÷íà íàãðàäà 2000 ëåâà è çíàêà çà ïîëèöåéñêà çàñëóãà,
êàòî å âçåë è òóðèñòè÷åñêèòå îáóùà íà óáèòèÿ ïàðòèçàíèí ...”
Çà ñìúðòòà íà Å â ã å í è Ê î ì à í î â èìà è êðàòêà
áåëåæêà â Èñòîðè÷åñêè êàëåíäàð íà Ïàçàðäæèøêàòà ïàðòèéíà
îêðúæíà îðãàíèçàöèÿ, (Ñ., 1973, ñ. 106), ñðâ.: “13 þíè 1943 ã.
Çàãèâà â ïðåñòðåëêà êðàé ñ. Ãîâåäàðå Å â ã å í è é Í à é ä å í î â
Ê î ì à í î â ( × à â ä à ð ) , ñåêðåòàð íà ÐÊ íà ÐÌÑ, Ã. Êîíàðå,
ïàðòèçàíèí îò îòðÿä “Àíòîí Èâàíîâ”. Ðîäåí íà 30.I.1922 ã.7
Ðàçêàçâà Ç à ï ð ÿ í Ç à ï ð ÿ í î â À ð ã å ë à ø ê è , 82 ã.,
ñðåäíî îáðàçîâàíèå, Ãîëÿìî Êîíàðå: “Å â ã å í è Ê î ì à í î â óáè
íàðîäíèÿ ïðåäñòàâèòåë Ç à ï ð ÿ í Ê ë ÿ â ê î â çà íÿìà íèùî.
Ðàçïðîñòðàíÿâàøå â ñåëî ïîçèâè äà ãîðÿò ñíîïèòå íà ñåëÿíèòå.
Âèæ ìó àêúëà, òà äà îñòàíàò áåç õëÿá. Êëÿâêîâ îòèâà äà ñè ïóñêà
âîäàòà â ÷àëòèêà è Åâãåíè ãî óáè. Çàñòðåëÿ ãî. Êîìàíîâ áåøå
ìðúñíèê, òåðîðèñò. Íàáåäèõà õîðàòà îò Ãîâåäàðå, ÷å óæ ñà ïðåäàëè
Åâãåíè Êîìàíîâ. Òóê ñå ãîâîðè, ÷å ðàáîòàòà å ïî-ïðîñòà, ïàðòè-
çàíñêà. Îò ñåëî ñ Åâãåíè ïàðòèçàíèí áåøå è À í ä ð å é
à å ø è í . Òîé ñå áåøå ïðåäàë íà ïîëèöèÿòà è å èçäàë Êîìàíîâ,
÷å ñå êðèå êðàé åäèí äîëàï â Ãîâåäàðå”.
Ðàçêàçâà Ã å î ð ã è Ð à é ê î â Ã å í å â , 76 ã., Ãîëÿìî
Êîíàðå: “Ìàëêî ñëåä Äåâåòè áÿõ ñ äâå ìîìè÷åòà êîìøèé÷åòà:
Âåëà Ïåòðîâà Ãåí÷åâà-Àëäúðñêà è Åëåíà, íåéíàòà áëèçíà÷êà,
ïî ïúòÿ çà Ïèùèãîâî. Ïàñåõìå îâöåòå â Øèëåâèòå òðúí÷åòà â
ì. Êîìñàëà. Êàòî âúðòÿõìå îâöåòå, êó÷åòàòà îòêðèõà òðóïîâåòå
íà äâàìà ìúæå. Áÿõà ïî áåëüî. Áåøå ìå ñòðàõ è íå îòèäîõ äî òÿõ.
Íî íå áåõà ñúùèòå, êîèòî âèäÿõ ïðåä Ó÷àñòúêà ïîä Ïîùàòà.
Èçâèêàõìå ÷è÷î Ï å ò ú ð À ë ä ú ð ñ ê è , áàùàòà íà áëèçíà÷êèòå.
100
Òîé îòèäå è êàçà â Ó÷àñòúêà êàêâî ñìå íàìåðèëè. Ñóòðèíòà, êàòî
íàíîâî èçêàðàõìå îâöåòå, òðóïîâåòå ãè íÿìàøå”.
Ïðåäïîëàãàì, òîâà ñà òðóïîâåòå íà ãîâåäàðöèòå, êîèòî ïîñëå
ñà áèëè çàõâúðëåíè â íÿêîé îò êëàäåíöèòå, ñúîáùåíè ïðè
Ïèùèãîâî (âæ.).

Çàïðÿí Ðàíãåëîâ Äîé÷åâ

Ñðåäíî èìîòåí ñåëÿíèí. Ïðèòåæàâàë å 40–50 äêà çåìÿ.
Ñúïðóãà: Â à ñ è ë ê à îò Ìàëî Êîíàðå.
Äåöà: 1) Ñ ò î ÿ í ê à , îìúæåíà ó Á ¥ í ÷ å í è , Îãíÿíîâî,
ïîêîéíèöà;
2) Ð à í ã å ë , îñòàâà â Ãîâåäàðå, ïîêîéíèê;
3) È â à í , îñòàâà â Ãîâåäàðå, ïîêîéíèê;
4) Â å ð ê à , îìúæåíà ó Ç ë à ò £ í î â è , Õàäæèåâî.
Áèë å çàïàñåí âîéíèê â Ðàâíîãîð. Ñëóæèë êàòî õëåáàð íà
ïîäåëåíèåòî. Îáâèíåí å â ïðèìàìâàíå íà ïàðòèçàíèí8, êîéòî
ïîñëå áèë óáèò. Àðåñòóâàí å íåèçâåñòíî çàùî â Ïëîâäèâ. Ñïîðåä
åäíè å ñúäåí îò Íàðîäåí ñúä, ñïîðåä äðóãè – óáèò áåç ñúä è
ïðèñúäà. Òî÷íè ñâåäåíèÿ íå ñúáðàõ è îò ñåìåéñòâîòî.
Ãîâîðè ñå, ÷å áèë óáèò è çàõâúðëåí â äåðåòàòà ïîä
Êîìàòåâî, Ïëîâäèâñêî.
Ðàçêàçâà Â å ð ê à Ð à í ã å ë î â à Ä î é ÷ å â à - Ç ë à ò à -
í î â à , 65 ã., ïåíñèîíåðêà, äúùåðÿ: “Áèëà ñúì íà äâå ãîäèíè,
êîãàòî ãî óáèõà. Áàùà ìè å áèë çàïàñ â Ðàâíîãîð. Ðàçêàçâàøå ìè
åäèí ìàéñòîð îò òîâà ñåëî: “Òîÿ ÷îâå÷åö ãî óáèõà áåç íèêàêâà
âèíà”. Â êàçàðìàòà å áèë õëåáàð. Äàâàë õëÿá è íà õîðàòà îò ñåëîòî.
 åäíà ïèÿíñêà êîìïàíèÿ ïðèÿòåëèòå ìó âîéíèöè óáèëè åäèí
ïàðòèçàíèí. Êàçâàò, ÷å òàòå áèë ïðèìàìèë ïàðòèçàíèíà ñ õëÿá.
Êàçâàò ïîñëå, ÷å íÿêàêúâ âîåíåí ñå çàñòúïèë çà òàòå â Ïëîâäèâ,
íî íå óñïÿë äà ãî îòúðâå. È â ñåëî õîðàòà ðàçïðàâÿõà: “Áåç íèêàêâà
âèíà ãî óáèõà! Ãüîòîðóì!”. Àðåñòóâàí å â ñåëî. Çàòâîðèëè ñà ãî â
åäèí äúðâàðíèê äî ó÷èëèùåòî. Öÿë äåí è öÿëà íîù ñà ãî áèëè.
Ìàìà ìè êàçâàøå: “È àç ñå ìîëåõ äà ãî óáèÿò ïî-ñêîðî, çà äà
ñâúðøàò ìúêèòå ìó!” Õåì ãî áèÿò, õåì èñêàò îòêóï îò íàøèòå.
Âçåëè îò áàáà 40 îâöå, óæ çà äà ãî ïóñíàò.
Ìàìà, êàòî âèäÿëà òîâà ÷óäî, çàâåëà íè íàñ ÷åòèðèòå ìàëêè
äåöà, äî êóðíèêà, êúäåòî áèÿò òàòå, òà äàíî ñå ñìèëÿò óáèéöèòå.
Òå îáà÷å ïî÷íàëè äà íè ðèòàò, äà íè áèÿò è íè ïðîãîíèëè.
101
 Ïîñëå ìè ïîêàçàõà âåñòíèê “Ðàáîòíè÷åñêî äåëî”, êúäåòî
 å ë è ñ ë à â à Ä ú ð å â à áåøå ïèñàëà è çà óáèéñòâîòî íà áàùà
ìè 9 .
Òîðìîçúò çà áàáà íå ñâúðøèë ñ áàùà ìè. Íåùî ñå ñëó÷èëî
ñ áðàò ìó, ÷è÷î ìè Ä è ì è ò ú ð Ä î é ÷ å â è òîé áåøå çàïàñ, è
òîé áåçñëåäíî èç÷åçíà. Íåãîâàòà æåíà  à ñ è ë ê à áåøå îò à à -
ä æ î í î â è â Ãîâåäàðå. Èìàò äâå äåöà: Ì à ð è é ê à , æåíè ñå â
× ó ð ê î â è , Ãîâåäàðå è Ê ð ú ñ ò å í à , æåíè ñå â Ï î ð î â è ,
Ãîâåäàðå. Çà òîçè ìè ÷è÷î ïîñëå íèùî íå ñå íàó÷è.”

×èòàòåëþ, è àç íå óñïÿõ äà äîâúðøà èñòîðèÿòà íà á ð à ò ÿ

Ä î é ÷ å â è . Äîïèøè ÿ òè, àêî å ïî âúçìîæíîñòèòå òè!

1Òîâà å Èâàí Ãðîçäàíîâ, âæ. è â Ðàçêàçà íà Ëåñà ...

2Ïðåç 2006 ã., çàïàäíî äî ñåëîòî âñå îùå ñòîåøå ñêðîìíèÿò ïàìåòíèê
íà òîçè ïàðòèçàíèí. Çà íåãî ïîâå÷å â Èñòîðèÿ íà Ïëîâäèâñêàòà
îêðúæíà ïàðòèéíà îðãàíèçàöèÿ.
3Âæ. ôàêòîëîãèÿòà çà óáèéñòâîòî â êðàÿ.
4Íàé-ãîëÿìàòà íàãðàäà çà ïîëèöåéñêàòà àêöèÿ êðàé Ìàðèöà å áèëà 4500
ëâ, âæ. ïî-äîëó.
5Ãðóáà èíñèíóàöèÿ!
6ßâíî ñãðåøåíî âì. þíèé.
7Âæ. è â ÎÄÀ Ïàçàðäæèê ô. 15-ê, îï.1, à.å. 119, ë.+ 28, 30.
8 Íàé-âåðîÿòíî å Ìàðêî Åøóà Äåêàëî (Êðàñèí), ÷ëåí íà ÐÌÑ,
àíòîíèâàíîâåö (ÖÄÀ, ô. 370, îï.1, à.å. 1654, ë. 21). Óáèò êðàé Ðàâíîãîð
íà 6.III.1944 ã., èëè Âúëêî îò Öàëàïèöà, çà êîãîòî ñúîáùàâà Îâàäèÿ (ñ.
355)
9Òàçè ñòàòèÿ íå óñïÿõ äà îòêðèÿ.

102
 Ãîðíî Âúðøèëî
 òîâà ñðåäíîãîðñêî ñåëî æåðòâèòå íà Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð
è íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè ñà â íåïðåêúñíàòà âðúçêà.
Ïàðòèçàíêèÿò òåðîð çàïî÷âà ñ àêöèÿòà çà îâëàäÿâàíå íà ñåëî-
òî îò 2. VII.1944 ã. ×åòèòå “Ñòåôàí Êàðàäæà” è “Ðàéíà Êíÿãèíÿ”
âëèçàò â ñåëîòî è àðåñòóâàò ò. íàð. “íàðîäíè âðàãîâå”. Íàðî÷åí çà
óáèâàíå å áèë è ìåñòíèÿò ñâåùåíèê, íî ïîðàäè ñòðàõ îò íàñòðîå-
íèåòî íà õîðàòà å îñòàâåí æèâ (Èâ. Âðà÷åâ, ñ. 133).  öÿëîñò àêöèÿòà
ñå ðúêîâîäè îò Ì. Ø à ò î ð î â , êîìàíäèð íà çîíàòà. Åêçåêóöèèòå
ñå îñúùåñòâÿâàò îò ÷åòà “Ñò. Êàðàäæà” íà Ä è ì è ò ú ð à î ð î -
ñ ò à í î â . Çà òàçè àêöèÿ å ïèñàíî íà ìíîãî ìåñòà â ëèòåðàòóðàòà:
• È ñ ò î ð è ÿ ... (ñ. 382):
“íàêàçâàò íàðîäíè âðàãîâå,
èçãàðÿò îáùèíñêàòà àðõèâà, è
ñå ñíàáäÿâàò ñ õðàíà”.
• À í ã å ë × à ë ú ê î â (ñ.
231): “Íà ïðîâåäåí ìèòèíã
ãîâîðè Ì. Øàòîðîâ. Òîé îïî-
âåñòÿâà ðåøåíèåòî íà ùàáà íà
III-òà ÂÎÇ äà áúäàò íàêàçàíè
âèíîâíèòå çà ðàçêðèòèåòî íà
çåìëÿíêàòà ïîä âðúõ Óøèòå,
à ñëåä òîâà å óñòðîåí íàðîäåí
ñúä çà ïðåäàòåëèòå íà ñåëîòî,
çà êîèòî å ðàçïðîñòðàíåí
ïîçèâ”.
• Ñ ï . Ò î ì î â (ñ. 9): èçáè-
òèòå ñà îïðåäåëåíè êàòî “ïðå-
Ñ èíôîðìàòîðêà äàòåëè íà ïàðòèçàíèòå” è
îò ñ. Ãîðíî Âúðøèëî “ãðàáèòåëè íà íàðîäà”.

Áîíå Äèí÷åâ
Çàìîæåí ñåëÿíèí. Îáâèíåí, ÷å å ó÷àñòâàë â “ïðåäàòåë-
ñòâîòî” çà ðàçãðîìà íà ïàðòèçàíèòå íà Åëåäæèê è êîíêðåòíî çà
çåìëÿíêàòà ïîä âðúõ Óøèòå. À òàêîâà “ïðåäàòåëñòâî”, êàêòî
èçãëåæäà, íå å èìàëî!
103
 Åêçåêóòèðàí ïî âðåìå íà ïàðòèçàíñêàòà àêöèÿ â ñåëîòî îò
Áëàãî Ìúðêîâ – Ëúâà.
Æåíà: Ñ ò î ÿ í à .
Äåöà: 1) Á î ð è ñ , îñòàâà â ñåëîòî, ïîêîéíèê;
2) Ê î ë ü î , èçñåëíèê â Èõòèìàí;
3) äúùåðÿ, îìúæåíà â ñåëîòî çà Ì å ò î ä è × à â -
ä à ð î â (!?!).
Ðàçêàçâà Á ë à ã î ß í à ê è å â , Äîëíî Âúðøèëî (âæ.):
“Á î í å Ä è í ÷ å â áåøå çàìîæåí ÷îâåê. Ìíîãî òðóäîëþáèâ.
Îáè÷àøå ðåäà. Áåøå ñ âëàñòòà. Íàáåäèõà ãî, ÷å å èçäàë çåìëÿíêàòà
íà øóìêàðèòå â Ñò²áåëà. Ðàáîòàòà îáà÷å ñå îêàçà äðóãà. Òàçè
çåìëÿíêà ÿ áåøå êàçàë íà âëàñòòà Ë î ç à í Ä è í ÷ å â , ñâîé íà
Áîíå. Òîãàâà, êîãàòî çàïî÷íà Òðåïàíåòî, òîçè Ë î ç à í áåøå âîé-
íèê. Òàêà ñå ñëó÷è, ÷å íå ìîæàõà äà ãî óòðåïàò øóìêàðèòå. Çà äà
èçáÿãà îò òÿõ, ñå ïðåñåëè â Çâúíè÷åâî. Çíàì, ÷å ñà óòðåïàëè Á.
Äèí÷åâ Ïîä Ãðîáèùàòà. Íå ñå çíàå çàñåãà êîé å óáèåöúò.1

Àëåêñàíäúð Êàäèéñêè : Àëåêñàíäúð Êóçåâ Ñòîé÷åâ

Ãîðñêèÿò ñòðàæàð â ñåëîòî. Îáâèíåí, ÷å å “ó÷àñòâàë â
ïðåäàâàíåòî è ðàçðóøàâàíåòî íà ïàðòèçàíñêàòà çåìëÿíêà ïîä âðúõ
Óøèòå” (Àí. ×àëúêîâ, ñ. 231), ñ äðóãè äóìè – çà ðàçãðîìà íà
ïàðòèçàíèòå ïîä Åëåäæèê. Ñìÿòàí çà ïðåäàòåë íà ïàðòèçàíèòå îò
÷åòà “Ñòåôàí Êàðàäæà”, îò êîèòî 22 çàãèâàò ïðè Ðàçãðîìà íà
Åëåäæèê.
Åêçåêóòèðàí å îò îòðÿä, âîäåí
îò Á ë à ã î Ì ú ð ê î â – Ë ú â à .
Æåíà: Éîðäàíà îò Ïååâè.
Äåöà: 1) Ãåîðãè, îñòàâà â ñå-
ëîòî, ïîêîéíèê (âæ. ïî-
äîëó ðàçêàçèòå çà íåãî);
2) Ñ ë à â å ÿ , îñòàâà â
ñåëîòî, ïîêîéíèê.
3) Èâàí, èçñåëâà ñå â
Åëèí Ïåëèí. Ðàçêàðâàí
ïî êîíöëàãåðè (âæ.
ïîðòðåòà). Èâàí, ñèíúò íà Ëåñî
4) Ëèëÿíà, áîëíà. Êàäèéñêè, êàòî àáèòóðåíò

104
 Ðàçêàçâà Òåìåíóãà Ãåîðãèåâà ßíêîâà, 66 ã., îñíîâíî
îáðàçîâàíèå, âíó÷êà íà æåðòâàòà: “Äÿäî áåøå ãîðñêè. Ïàðòè-
çàíèòå îòêðàäíàëè åäèí âîë îò Äîëíî Âúðøèëî. Êîãàòî ñå ïðè-
òåêëè íà ïîìîù íà ñåëÿíèíà, äÿäî å ñòðåëÿë è å ðàíèë åäèí îò
øóìêàðèòå.
Ó íàñ èäâàò è ãî çàáèðàò Á ë à ã î Ì ú ð ê î â è Ê î ë ü î
à è ç ä î â , òîé ïîñëå ñå èçñåëè â Ñàðàÿ. Çàâåæäàò ãî Ïîä Ãðî-
áèùàòà, êúäåòî ãî óáèâàò çàåäíî ñ Á î í å Ä è í ÷ î â . È É î ð -
ä à í Ï å å â å áèë ñ òÿõ, àìà å óñïÿë äà èçáÿãà.
Ñëåä Äåâåòè íè ãîíåõà äî äåâåòî êîëÿíî. Äúùåðÿ ìè
 å ë è ÷ ê à èñêàøå äà ó÷è. Íå £ äàäîõà. Òîëêîâà íè òîðìîçåõà,
÷å êîãàòî õîäèõìå äà ãëàñóâàìå, íè êàðàõà äà ñëàãàìå ëèñò îò
ñàëêúì â ïëèêà, çà äà çíàÿò êàê ãëàñóâàìå. Òåãëî!
Íèå áÿõìå îâ÷àðè è ñëåä Äåâåòè. Âåäíúæ èçïóñíàõìå ïðú÷à.
À áÿõà çàïîâÿäàëè íà ïàøà äà íå ñå âîäÿò êîçè. Êìåòúò çàñòðåëÿ
òàòå çà åäèí ïðú÷”.2
Ðàçêàçâà Á î ð è ñ À ò à í à ñ î â
ß í à ê è å â , 81 ã., VII êëàñ, Ä. Âúðøè-
ëî, ñòðîèòåë: “Ë ˜ ñ î Ê à ä è é ñ ê è áå-
øå ãîðñêè. Âèêàõìå ìó Ñ ò î é ÷ î . Òîé
áåøå â õàéêàòà, êîÿòî òðúãíà äà ïðå-
ñëåäâà ïàðòèçàíèòå, ñëåä êàòî íàïàäíàõà
Äîëíî Âúðøèëî è çàäèãíàõà èìóùå-
ñòâîòî íà êìåòà Õ ð è ñ ò î À ï î ñ ò î ë î â .
Òðúãíàë áåøå äà ñïàñÿâà âîëà íà âóé÷î
ìè. Òîãàâà ñðåùíàë òàòå è ìó ðåêúë:
– Íå ñå ïëàøà îò òÿõ. Âèæ êîëêî
ïàòðîíè èìàì â äæîáà ñè!
– Èìàø – ìó ðåêúë òàòå, –àìà ñ
òÿõ øåãà íå áèâà!
Ïîñëå äîéäîõà ïàðòèçàíèòå è, êàê-
òî êàçà òàòå, õâàíàõà ãî. Ëåñî ãî õâàíàõà
â êúùè. Óòðåïàõà ãî äî Ãðîáèùàòà”.
Ñâåäåíèÿ çà ñúäáàòà íà òîçè äúð-
æàâåí ñëóæèòåë ñå ñðåùàò â êîìóíèñòè-
÷åñêàòà ëèòåðàòóðà (âæ. È â .  ð à ÷ å â ,
Ñðåäíîãîðöè, ñ. 233: “Ãîðñêèÿò âåäíàãà
ïîëó÷è ñìúðòíàòà ñè ïðèñúäà”). Ëåñî Êàäèéñêè

105
 Êðúñòüî Ãåîðãèåâ Äîáðåâ – Ïîïà
Íàðî÷åí çà óáèâàíå îò ïàðòèçàíèòå. Çà íåãî ñå çàñòúïâàò
ìåñòíèòå õîðà è òîé îöåëÿâà. Åäèíñòâåíàòà ïðè÷èíà çà ðåïðåñèÿòà
å, ÷å å áèë áëèçúê ñ ïðåäñòàâèòåëèòå íà âëàñòòà.
Æåíà: Ñ ò î ÿ í à îò Èõòèìàí.
Äåöà: 1) Ã å î ð ã è , ïîêîéíèê;
2) Á î æ è ä à ð , æèâåå â Èõòèìàí.
Ïðè îïèòà ìè äà èçäèðÿ Á î ð è ñ Ê ð ú ñ ò å â â Èõòèìàí
ñå îêàçà, ÷å å îò èçâåñòíî âðåìå ïîêîéíèê. Ïîòîìöèòå ìó æèâåÿò
äî áèâøèÿ ðåñòîðàíò “×åðâåíî çíàìå” â öåíòúðà íà ãðàäà.

Àëåêñàíäúð Èëèåâ Ïàí÷åâ

Ãîðñêè ñòðàæàð è ïúäàðèí â ñåëîòî. Âèíàòà ìó å áèëà ñàìî
åäíà ñïîðåä ìåñòíèòå õîðà: “÷å ïúðâîíà÷àëíî å áèë êîìóíèñò è
ïîñëå ñå å îòêàçàë îò êîìóíèçìà”.
Æåíà: Ã ð î ç ä å í à îò Ä æ à ô ê à ð î â è .
Äåöà: 1) Â å ë à , îìúæåíà ó Ç î è í è ;
2) È â à í à , çàäîìåíà ó Ê è ï ð è í è , Ñëàâîâèöà.
Ðàçêàçâà È ë è ÿ Ê è ð è ë î â Ç î è í, 60 ã., îñíîâíî îáðà-
çîâàíèå, øîôüîð: “Íà Äåâåòè òúðñÿò â ó é ÷ î ìè äà ãî óòðåïàò.
Òîé ñå êðèå â ʲòåëà. Íå ìîãàò äà ãî íàìåðÿò. Çàáðàëè ìàéêà
ìè. Çàòâàðÿò ÿ â ïëåâíÿòà. Òîðìîçèëè ÿ. Áîäÿëè ñ íîæîâå ñåíîòî
äà òúðñÿò âóé÷î. Íå ãî íàìåðèõà. Êîãàòî îòìèíàëî Òðåïàíåòî, ñå
ïðåäàë. Ñúäèõà, Ïóñíàõà ãî 1954 ãîäèíà. Çàðàäè íåãî ïîñëå íè
ìè äàâàõà äà ó÷à. Ñïèðàõà ìå!”

Éîðäàí Ïååâ
Ñåêðåòàð-áèðíèê â ñåëîòî. Óáèâàí íà äâà ïúòè: ïðè
ïàðòèçàíñêà àêöèÿ è íà ñàìèÿ Äåâåòè.
Æåíà: À ò à í à ñ ê à . Áèëà å ðîäîì èõòèìàíêà.
Äåöà: 1) È â à í , èíæåíåð, êîéòî æèâåå â Ïàçàðäæèê;
2) Ê è ð è ë , èçñåëåí â Èõòèìàí.
Çàëîâåí âêúùè è åêçåêóòèðàí Ïîä Ãðîáèùàòà.
• È â . Â ð à ÷ å â (Ñðåäíîãîðöè, ñ. 233): “ïúðâàòà èì ñúâìå-
ñòíà àêöèÿ (íà ïàðòèçàíèòå îò îòðÿä “Ïàíàéîò Âîëîâ” è ÷åòà
106
“Ðàéíà êíÿãèíÿ” – áåë. Ò. Á.) áèëà â ñåëî Ãîðíî Âúðøèëîâî.
Òðÿáâàëî äà íàêàæàò ïðåäàòåëèòå, êîèòî ïîãóáèõà æèâîòà íà 22
äóøè îò ÷åòà “Ñòåôàí Êàðàäæà” (ïðè Ðàçãðîìà ïîä Åëåäæèê –
áåë. Ò. Á. ). Âåäíàãà àðåñòóâàëè âèíîâíèöèòå: ãîðñêèÿ ñòðàæàð è
áèðíèêà. Áèðíèêúò, ìàêàð è ðàíåí, óñïÿë äà èçáÿãà, íî íå áèëî çà
ìíîãî. Ñëåä Äåâåòè ñåïòåìâðè âåäíàãà ñè ïîëó÷èë çàñëóæåíîòî.
Òðóäíî ìîæå äà èçáÿãà ÷îâåê îò íàðîäíîòî âúçìåçäèå”.
Ñòðàííî îïðåäåëåíèå íà òåðîðèñòè÷åí àêò ñ åêçåêóöèÿ êàòî
“íàðîäíî âúçìåçäèå”!
• Àíãåë ×àëúêîâ (ñ. 231): îïðåäåëåí å êàòî “çëîñòåí
íàðîäåí âðàã è èçäàéíèê, ó êîãîòî ñà íàìåðåíè 180 000 ëåâà.
Ïðèñúäàòà å èçïúëíåíà îò ÷åòà “Ñòåôàí Êàðàäæà”, íî ïðè çàñå÷êà
íà îðúæèåòî íà åäèí îò ïàðòèçàíèòå, èçïîëçóâàéêè òúìíèíàòà,
óñïÿâà äà èçáÿãà ñåêðåòàð-áèðíèêà É î ð ä à í Ï å å â . Ïðèñúäàòà
ìó áå èçïúëíåíà íà 9.IÕ. 1944 ã.”
Åêçåêóöèÿòà ñå ðúêîâîäè îò Ä è ì è ò ú ð Ã î ð î ñ ò à í î â ,
êîìàíäèð íà ÷åòàòà, è À í ã å ë Ï î ñ ò à ë ê î â , êîìèñàð.
Íà÷àëíèê íà åêçåêóòèâíèÿ îòðÿä å Á ë à ã î Ì ú ð ê î â –
Ëúâà.

1Âñúùíîñò èíôîðìàòîðúò çíàåøå óáèåöà, íî Á ë à ã î Ì ú ð ê î â áåøå

íåãîâ êóì, è ãî óêðè.
2Ñðâ. è ðàçêàçà íà Á î ð è ñ ß í à ê è å â : “Êìåòà Í è ê î ë à Ï à â ë î â
óáè Ã å î ð ã è çà åäèí ïðú÷. Ðàçñòðåëÿ ãî. Ëåæà â çàòâîðà äâå ãîäèíè. Àìà
íå áåøå çàòâîð. Áåøå çàêóï÷èê â çàòâîðà è ñè áåøå ïîñòîÿííî âêúùè”.

107
 Äèíêàòà

 òîâà ñåëî ðîäîâèòå âåíäåòè ñà ôàêòîð äî ñàìèÿ Äåâåòè.

Íà òàçè äàòà â ñåëîòî ïðèñòèãà ëåñè÷îâñêèÿò ïàðòèçàíèí È â à í
Ï à ø î â , êîéòî óñòàíîâÿâà íîâàòà âëàñò. Íîâàòà âëàñò å êîíñòè-
òóèðàíà îò À ñ å í Ö â å ò à í î â êàòî êìåò è îò ëèöàòà: Ã å î ð ã è
Öâåòàíîâ, Ñòîÿí Ïåòêîâ, Áëàãî Âåíêîâ,
Èâàí Êî÷åâ, Íàäåæäà Êðúñòåâà, Ãåîðãè
Êèðîâ, Ñòàìåí Àòàíàñîâ, Íèêîëà Ãåøèíîâ è
È ë è ÿ Ä è í à í ñ î â (ÎÏÀ – Ïàçàðäæèê, Ì 106, 80).
Íîâèòå âëàñòíèöè ïðîäúëæàâàò ðîäîâàòà ìúñò, êîÿòî ñå
ñòîâàðâà âúðõó âîäåùè ôèãóðè â äðóãè êëàíîâå, íàé-âå÷å
Ñóëòàíèòå.
Çàáåëåæèòåëíè ñà òðè ñëó÷àÿ:

Ñàâà Ñóëòàíîâ
Çàìîæåí ñåëÿíèí, ïðÿê ó÷àñòíèê âúâ âåíäåòèòå: ñèíúò ìó
Ä è ì è ò ú ð å óáèò, ñúïðóãàòà ìó Í è ê î ë è í à çàêëàíà, è
äâàìàòà – îò ïðåäñòàâèòåë íà ñúñåäåí êëàí – Ë à ç à ð Ê ð ú ñ ò å â
– Ì å ÷ ê à ò à . Ñèíúò ìó Á ë à ã î , ïîñëå åäèí îò ÷ëåíîâåòå íà
Ñúþçà íà ñâîáîäíèòå âîéíè, óáèâà êèëúðà.
Ðîäñòâåíèöèòå íà êèëúðà ñà îò õîðàòà íà íîâàòà âëàñò. Îò
íåéíà ñòðàíà ñà è äâàìà îò ñèíîâåòå íà Ñ à â î Ñ ó ë ò à í î â –
ñèíúò  ë à ä î íà ïîñî÷åíàòà Í è ê î ë è í à , è à å í î
Ê î ï ð è â ù å í î â , äîâåäåí ïðè òðåòèÿ ìó áðàê.
”Ðåâîëþöèîííàòà ìúñò” ñëåä Ïîáåäàòà ñå ñòîâàðâà âúðõó
Ñàâî Ñóëòàíîâ. Àðåñòóâàí å è å îòïðàòåí ñ êàìèîí çà óáèâàíå â
ñ. Þíàöèòå. Ñíàõàòà íà òîçè ñåëÿíèí Ä è ì è ò ð è ÿ , ñúïðóãà íà
 ë à ä î , çâúíè ïî îáùèíñêèÿ òåëåôîí íà ìúæà ñè, êîéòî å íà
ðàáîòà â Ïàçàðäæèê. Âëàäî óñòàíîâÿâà âðúçêà ñ Ä è ì è ò ú ð
Ì ó ð ä æ å â , íåãîâ ñúó÷åíèê è ïðèÿòåë. Äâàìàòà ïîñðåùàò
êàìèîíà ñúñ ñìúðòíèöèòå è äÿäî Ñàâî å ñïàñåí. Ñëåä âðåìå îáà÷å
ïðåñëåäâà÷èòå îò äðóãèÿ êëàí èçãàðÿò èìîòà ìó.
Òàçè èñòîðèÿ ìè ÿ ðàçêàçà èíæ. Ä è ì è ò ú ð Â ë .
Ñ ó ë ò à í î â , âíóê íà äÿäî Ñ à â î .

108
 Áëàãî Ñàâîâ Ñóëòàíîâ
Ñèí íà Ñ à â à Ñ ó ë ò à í î â (âæ.). Àíãàæèðàí â ðîäîâàòà
âåíäåòà. Óáèâà Ë à ç à ð Ì å ÷ ê à ò à , óáèåö íà ìàùåõàòà ìó è íà
áðàò ìó. Íà Äåâåòè ðîäíèíèòå íà Ë à ç à ð Ê ð ú ñ ò å â , êîéòî å
áðàò íà óáèò ïàðòèçàíèí, ïðàâÿò îïèò äà íàõëóÿò â äîìà íà Á ë à ã î
è äà ãî óáèÿò. Íàìåñâà ñå áðàò ìó Âëàäî, êîéòî ñå îáàæäà íà
ïàðòèçàíèíà Ç à í ê î Á ë è ç í à ê î â â Ïàçàðäæèê, ëåæàë â
çàòâîðà çàåäíî ñ Á ë à ã î Ñ ó ë ò à í î â , êúäåòî ñà ñå ñïðèÿòåëèëè.
Ñëåä íàìåñàòà íà ñòðàøíèÿ ïàðòèçàíèí (çà íåãî âæ. â
Ïàçàðäæèê) óáèéñòâîòî íà Áëàãî, êîéòî å äîáðå óêðèò îò æåíà
ìó Äðàãà, å ïðåäîòâðàòåíî.
Òàêà  ë à ä î Ñ ó ë ò à í î â ñïàñÿâà äâà ÷îâåøêè æèâîòà:
íà áàùà ñè – äÿäî Ñàâî, è íà áðàò ñè Áëàãî.
(Âæ. âúâ II ãëàâà: Äèí÷àíñêèÿò ïàðàäîêñ.)

Ñòîÿí Ïåòðîâ Òîäîðîâ (Ïåí÷åâ)

Ñåñòðèí ñèí íà Ñàâî Ñóëòàíîâ è ïúðâè áðàòîâ÷åä íà Áëàãî
Ñ ó ë ò à í î â . Íàáåäåí å, ÷å å èçäàë ïàðòèçàíèíà Á ë à ã î
Ê ð ú ñ ò å â . Âñúùíîñò, èçìèñëåí ìîòèâ. Èñòèíàòà å, ÷å âåäíúæ
ãî ñðåùíàë ïî ïîëåòî, Áëàãî Êðúñòåâ ìó ïîèñêàë õðàíà, íî òîé
íå å èìàë â ñåáå ñè. Çàìúë÷àë ñè îáà÷å çà ñðåùàòà è íà íèêîãî íå
êàçàë è äóìà.
Æåíà: Ì à ã ä à îò Ð å ç î â è â Êàðàáóíàð.
Äåöà: 1) Ò î ä î ð , èçñåëåí â Ïàçàðäæèê, ïîêîéíèê;
2) À í ê à , çàäîìåíà â Áîøóëÿ ó Ñ ò î é ê î â è ,
ïîêîéíèöà;
3) É î ð ä à í ê à , îìúæåíà ó Á î é ÷ å â è , Äèíêàòà;
4) À ò à í à ñ ê à , çàäîìåíà ó Ö î í å â è , Ïàìèäîâî,
èíôîðìàòîðúò;
5) Ä è ì è ò ð è ÿ , ñíàõà ó Ñ ë à â ñ ê è , Äèíêàòà.
Ðàçêàçâà À ò à í à ñ ê à Ñ ò î ÿ í î â à Ï å ò ð î â à - Ö î í å -
â à , 71 ã., äúùåðÿ: “Áåøå 3–4 äíè ñëåä Äåâåòè. Ïîñðåä íîù ó íàñ
äîéäîõà Ç à ï ð è í Ä î á ð å â è À í ã å ë Ã å í î â . Ðàçâèêàõà ñå:
– ×è÷î Ñòîÿíå, èçëåçíè!
Îùå íå ñòúïèë îòâúí ïðåä ïîðòàòà, òå çàïî÷íàõà äà áèÿò
òàòå. Çàòâîðèõà ãî â ìàçåòî íà îáùèíàòà. Òàì èìàøå è äðóãè.

109
Çíàì îáà÷å èìåòî ñàìî íà À í ã å ë Ê î ÷ å â . Ìàìà ñóòðèíòà
îòèäå äà ãî âèäè. òîé £ âèêà:
– Äîíåñè ìè çàâèâêè. Íå çíàì çàùî ñúì òóêà. Íåìà
îáÿñíåíèå. Áèÿò ìå ìíîãî.
Îò Îáùèíàòà ãî çàêàðâàò âúâ Âåëè÷êîâî. Òàì å áèë æåñòîê
ïîáîé. Áèë ãî å È â à í Ø à ë ä ú ð à . Âúðçàëè ñà ãî ñ êðàêàòà
íàãîðå – ðàçêðà÷åí. È ñà ãî áèëè ñàìî ïî ïîëîâèòå îðãàíè. È
ïîñòîÿííî ìó êàçâàëè:
– Ïðèçíàé ñå çà âèíîâåí!
Ïîñëå ñå ðàçáðà, ÷å  à ñ è ë ê à Ä î á ð å â à , ñåñòðàòà íà
ïàðòèçàíèíà Áëàãî Êðúñòåâ, è Í à ä å æ ä à , æåíàòà íà Áëàãî
Êðúñòåâ, ñà ãî íàêëåâåòèëè, ÷å å ïðåäàë Áëàãî.
Òàêà ñà áèòè îùå äâàìà îò ñåëî – À í ã å ë Ê î ÷ î â è åäèí
îò Ïèñêîâèòå, íî òå îöåëåëè. Îò Âåëè÷êîâî ñ êàðóöà ãè êàðàò â
Ïàçàðäæèê â Çàòâîðà. Áðàò ìè Òîøêî å õîäèë äà ìó íîñè õðàíà è
äðåõè. Ðàçáðàë å, ÷å å óáèò. Íå íè äàäîõà òÿëîòî. Ïîñëå ñ áðàò ìè
ìíîãî íè ìú÷èõà. Ïîëó÷àâàõìå òàêèâà õàðàêòåðèñòèêè, ÷å ñðàì
äà òå õâàíå. Òàòå ùå äà å óáèò íà 13 îêòîìâðè 1944 ã. Òîâà å äàòàòà,
êîãàòî èç÷åçíà íàïúëíî. Ïîñëå Àíãåë Êî÷îâ íè êàçà, ÷å òàòå
óìðÿë â ðúöåòå ìó îò ïîáîÿ.”

Äîáðîâíèöà

 òîâà ñåëà íÿìà ñìúðòíèöè îò âðåìåòî íà Ïàðòèçàíñêèÿ

òåðîð è Âàðòîëîìååâèòå íîùè.
Åäèíñòâåíàòà æåðòâà íà íàáåæäàâàíåòî çà óáèåö íà
ïàðòèçàíñêèÿ êîìàíäèð Ìåòîäè Øàòîðîâ å Àíäðåÿ Àíäðååâ,
÷èÿòî èñòîðèÿ ñ ïîðòðåò ñúì ïðåäñòàâèë â êíèãàòà Ìåòîäè
Øàòîðîâ, âæ. Àíòðîïîíèìèêîíà.

110
 Äîëíî Âúðøèëî (Äåðå õàðìàí)
Ïîñëåäíîòî ñåëöå íà Ïàçàðäæèøêîòî îêðúæèå ïðåäè
Òðàÿíîâè âðàòà. Ðàçïîëîæåíî ïîä ìàñèâà Åëåäæèê, èçîëèðàíî
îò ïðåêè ïúòèùà äî Ïàçàðäæèê è îêîëíèòå ñåëà, ñåëîòî å áèëî
ïîäëîæåíî íà ïîñòîÿíåí ïàðòèçàíñêè òåðîð.
• íà 6. IV. 1944 ã. ïàðòèçàíè ïîä ðúêîâîäñòâîòî íà Ì.
Øàòîðîâ îâëàäÿâàò ñåëîòî. “Îò êîîïåðàòèâíèÿ ìàãàçèí è îò
ìåñòíè ðåàêöèîíåðè ñà èççåòè õðàíèòåëíè ïðîäóêòè, îðúæèå è
îáëåêëî” (Èñòîðèÿ, ñ. 376).
• ïîñëåäíàòà àêöèÿ å íà 13.VIII.1944 ã. (Èñòîðèÿ, ñ. 382).
Ñðâ. è ïèñàíîòî ïðè Ä. Ã î ð î ñ ò à í î â (Ãîäèíà ðàâíà íà âåê,
Ñ., 1960, ñ. 196): “àêöèÿòà ñå ðúêîâîäèëà ëè÷íî îò Ì. Ø à ò î ð î â .
Òðÿáâàëî äà ñå èçïúëíè ïðèñúäàòà íàä ôàøèñòêèÿ êìåò Õ ð è ñ ò î
Á ó ë å â ”. Òóê ñå áúðêà èìåòî íà êìåòà Õðèñòî Ñòîéêîâ Àïîñ-
òîëîâ ñ äðóãî èìå íà æåðòâà íà ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð – Ö à í ê î Á ó -
ë å â . Íà äðóãî ìÿñòî (ñ. 198) ïèøå: “Ïðîäîâîëñòâåíàòà ãðóïà èìà-
øå çàäà÷à áúðçî äà êîíôèñêóâà õðàíà îò íàáåëÿçàíèòå áîãàòàøè”.
Íåâåðîÿòåí àáñóðä çà òîâà íåâåðîÿòíî áåäíî ïëàíèíñêî ñåëî!

Öåíêî Áóëåâ
Îáèêíîâåí ÷îâå÷åö. Ñåëÿíèí. Çåìåäåëåö è ñêîòîâúäåö.
Æåíà: (?)
Äåöà: 1) Ñ ò à í î é ê à , ïîñëå ñå îìúæâà çà ïàðòèçàíèíà
Áëàãî Ìúðêîâ – Ëúâà 1;
2) Ñèí (?!)
Óáèò îò ïàðòèçàíèí â äâîðà íà äîìà ñè.
Ñëîâîîõîòëèâèòå ïàðòèçàíè-ìåìîàðèñòè, êîèòî îáè÷àò äà
ñå õâàëÿò ñ óáèéñòâàòà, èçâúðøåíè îò òÿõ, ïîäìèíàâàò ñ ìúë÷àíèå
ñëó÷àÿ “Öåíêî Áóëåâ”. Íî çàïîìíÿò èìåòî, êîåòî ïîãðåøíî ïîñ-
òàâÿò íà ïúäàðèíà È ë è ÿ À ï î ñ ò î ë î â (âæ.)
Ðàçêàçâà Á î ð è ñ À ò à í à ñ î â ß í à ê è å â , êîëàðî-
áú÷âàð è ñòðîèòåë, 81 ã., VII êëàñ: “Ïàðòèçàíèòå, øóìêàðè ãè
íàðè÷àõà òîãàâà, óáèâàõà, êîãîòî ñè ïîèñêàò. Ñëó÷àÿò ñ òîçè
Ö å í ê î Á ó ë å â áåøå ïðè òÿõíàòà ïúðâà àêöèÿ â ñåëîòî íè.
Òîé æèâååøå íà ñúíúð ñ âóé÷î Õ ð è ñ ò î À ï î ñ ò î ë î â . Õè÷
111
íå ãî îáè÷àøå. Ïàðòèçàíèòå â òîâà âðåìå ñà â êúùàòà íà âóé÷î
ìè. Òàðàøóâàò. Ö å í ê î îòèâà äî îãðàäàòà äà ãëåäà ñåèð, êàê ùå
óáèÿò êîìøèÿòà ìó. Íå ùåø ëè, åäèí ïàðòèçàíèí âäèãà ïóøêàòà
è çàñòðåëâà Ö å í ê î . Ïîñëå Á ë à ã î Ì ú ð ê î â , ïàðòèçàíèí,
êîéòî áåøå ñ òÿõ, à å è ìîé êðúñòíèê, îò íåóäîáñòâî, ÷å óáèõà
Ö å í ê î Á ó ë å â , ñå îæåíè çà äúùåðÿ ìó Ñ ò à í î é ê à .
Êàêâî ñòàíà ñ òîÿ ïàðòèçàíèí Áëàãî ëè? Ïðîïè ñå! Çàïî÷íà
äà ñòàâà ëúæåñâèäåòåë íà òîÿ, íà îíÿ – çà ïèåíå. Òîÿ íàïðàâè
àêòèâåí áîðåö, îíÿ óæ ìó ïîìàãàë â øóìêàðñòâîòî. Òàêèâà ðàáîòè.
Óìðÿ â Ïàçàðäæèê. Îò ïèåíå.”

Õðèñòî Ñòîéêîâ Àïîñòîëîâ

Ïúëíîìîùíèê íà âëàñòòà â Äîëíî Âúðøèëî. Ìåñòåí ÷îâåê.
Ðîäåí îêîëî 1892 ã. Ïðèòåæàòåë íà ìåëíèöà â ïîðå÷èåòî íà
ðåêè÷êàòà Šâîðèöà.
Æåíà: Ö â å ò à îò Á ó ë å â è .
Äåöà: 1) Ë à ç à ð , ïî÷èâà â ñåëîòî;
2) Â ë à ä î , ñúùî;
3) Å ê à ò å ð è í à , îìúæåíà ó × å ø è ð å â è îò Öåðîâî;
4) Ë î ç à í , îñòàâà â ñåëîòî, ïîêîéíèê;
5)Í à ä ê à , îìúæåíà â Êîçàðñêî.
Ðàçêàçâà Á î ð è ñ ß í à ê è å â : “Òîçè Õ ð è ñ ò î ìè å âóé÷î.
Áðàò å íà ìàéêà ìè. Ðàáîòàòà å òàêàâà. Øóìêàðèòå áÿõà èçïðàòèëè
ïèñìî – çàïîâåä äî âóé÷î ìè äà èì ïðåäàâà áðàøíî îò ìåëíèöàòà.
Ïèñìîòî ãî äîíàñÿò íàøèòå âðúçêè íà ïàðòèçàíèòå. Íî íå ìó ãî
äàâàò. Òå ïèøàò îòãîâîð îò èìåòî íà Õ ð è ñ ò î À ï î ñ ò î ë î â –
êìåòà, äåìåê, ÷å îòêàçâà äà èì äàâà áðàøíî. Ñúùàòà ïðîëåò ïàðòè-
çàíèòå äîéäîõà. Âëÿçîõà â ñåëîòî. È íàïðàâî ó âóé÷î ìè. Òîé ãè
óñåùà è áÿãà. Ñêðè ñå â êîøàðàòà íà áðàò ñè Ï à í à é î ò À ï î ñ -
ò î ë î â , êîéòî ìèíàâàøå çà êîìóíèñò. Íå ãî èçäàäå. Øóìêàðèòå
ñè òðúãâàò, íî çàäèãàò âîëà íà êìåòà. Ïúäàðèíúò Èëèÿ Êðúñòåâ
À ï î ñ ò î ë î â , êàòî âèæäà êàêâî ñòàâà ñ èìîòà íà êìåòà, à áÿõà è
áðàòîâ÷åäè, çàìèíàâà âåäíàãà çà Ãîðíî Âúðøèëî – îòòàì çà Ñëàâî-
âèöà è ñúîáùàâà íà âîéñêàòà. Âîéñêàòà çàñòèãà îòðÿäà êúì Ãîë ê.
Îùå íå ñà çàêëàëè âîëà. Âðúùàò æèâîòíîòî â ñåëîòî. Íî íå å èìàëî
êúñìåò. Ïàðòèçàíèòå íàïðàâèõà òðåòà àêöèÿ è ïàê â êúùàòà íà âóé÷î
ìè. Òîé ïàê óñïÿâà äà ñå ñêðèå. Òå îáà÷å îòíîâî çàáèðàò âîëà, òîçè
ïúò ãî îòâåæäàò íà Åëåäæèêà è èçÿæäàò ïðè Õàéäóøêîòî êëàäåí÷å.
112
 Äîéäå Äåâåòè. Ïúðâî ïîòúðñèõà äà óáèÿò âóé÷î ìè. Òîé
èçáÿãà è ñå ñêðè ó åäèí íåãîâ áëèçúê – Ê î ë ü î Ï î ï è ù ˜ í ñ ê è
â Àïðèëöè. Â òîâà âðåìå ñèíúò ìó Â ë à ä î áåøå â çàòâîðà. ×ó ñå,
÷å ãî íàòèñíàëè, è òîé ãî èçäàë. Äðóãè ðàçêàçâàõà, ÷å ñà ïðîñëåäèëè
âóéíà Ö â å ò à , êàòî õîäåëà äî òîâà ñåëî. Õâàíàëè ñà ãî òàì. È
áåç ñúä è ïðèñúäà ãî ðàçñòðåëâàò áëèçî äî ìÿñòîòî, êúäåòî
Òîïîëíèöà ñå âëèâà â Ìàðèöà. Ñëåä ãîäèíè åäíà âðà÷êà áåøå ãëå-
äàëà íà âóéíà è £ ðåêëà: “Òè òúãóâàø ïî íåçíàåí ãðîá!”
Ïèòàø ìå êàê ïîñëå ñå äúðæà âëàñòòà ñ íàñ?! Êàê äà òè êàæà.
Òåãëî! Òîé ìè áåøå ñàìî âóé÷î. Àìà è ìåíå ìå âçåõà ò ð ó ä î â à ê .
Íå ìè äàâàõà äà ó÷à. Èìàøå òóê åäèí – È â à í Ê ë è ñ ó ð ñ ê è .
Âñè÷êè çàâèñåõà îò íåãî. Ïèøåøå ñàìî ëîøè õàðàêòåðèñòèêè.
Çà Êðè÷èì íå ìîæåõ äà âçåìà æèòåëñòâî!”
Ïî òåìàòà èìà åäíà êðàòêà áåëåæêà íà À í ã å ë × à ë ú ê î â
(ñ. 240): “Áÿõìå ðåøèëè äà ëèêâèäèðàìå ôàøèñòêèÿ êìåò è äà
íàïðàâèì ìèòèíã. Íà 26. VII. ïðåç íîùòà îâëàäÿõìå ñåëîòî ñàìî
çà 10 ìèíóòè.2 Êìåòúò íå ìîæàõìå äà îòêðèåì, çàùîòî ïðåç äåíÿ
áåøå çàìèíàë íÿêúäå, íî çàòîâà ïúê âçåõìå îò äîìà ìó ìíîãî
áðàøíî, äðóãè õðàíèòåëíè ïðîäóêòè è åäèí âîë”.
Ñðâ. è èíòåðïðåòàöèÿòà íà Ä . Ã î ð î ñ ò à í î â (ñ. 198): “Âî-
äåõìå è åäèí âîë, “ñîáñòâåíîñò” íà êìåòà. Îùå ïðåç çèìàòà êìåòúò
Õðèñòî Áóëåâ áåøå îñúäåí îò ùàáà íà ÷åòà “Ñò. Êàðàäæà” ñ êîíôèñ-
êóâàíå íà âîëîâåòå è õðàíèòå. Ãðóïà ïàðòèçàíè îòèøëè â äîìà ìó,
ñúîáùèëè ïðèñúäàòà, ïðåäóïðåäèëè ãî è ÿ èçïúëíèëè. Íî âðàã îò
ïðèñúäà ðàçáèðà ëè? Ùîì äðóãàðèòå íàïóñíàëè ñåëîòî, Õð. Á. ñúîá-
ùàâà íà ïîëèöèÿòà. Îùå ñúùèÿ äåí îðãàíèçèðàëè ïðåñëåäâàíå.
Îòêðèëè íàøèòå. Åäèíèÿò âîë óñïåëè äà çàêîëÿò. Íî ïðè ñðàæå-
íèåòî òîçè èçïóñíàëè è òîé ñå âúðíàë ïðè ÷îðáàäæèÿòà ñè. Íà Õðèñòî
Áóëåâ èçäàëè âòîðà ïðèñúäà – ñìúðò è êîíôèñêàöèÿ íà öÿëîòî èìó-
ùåñòâî. Òîé îáà÷å íå ñïÿë âå÷å â êúùàòà ñè. Íå ãî íàìåðèëè. Ïàê
âçåëè âîëà. Ïàê ñðàæåíèå. Âîëúò îòíîâî ñå âúðíà â ñåëî. Òîçè ïúò
áåøå òðåòà êîíôèñêàöèÿ. Îò íåÿ âîëúò íå ñå ñïàñè, íî ôàøèñòà ïàê
íå íàìåðèõìå. Ìàêàð è ïî-êúñíî, è òîé ïîëó÷è çàñëóæåíîòî!”
Ñòðàííè ìàíèåðè çà “ïðèñúäà”, “êîíôèñêàöèÿ”, è òî çàùîòî
ñòîïàíèíúò ñå å îïëàêàë íà ïîëèöèÿòà, ÷å øóìêàðèòå ìó îòêðàä-
íàëè âîëà! À íà êîãî å òðÿáâàëî äà ñå îïëà÷å?!
Èëèÿ Êðúñòåâ Àïîñòîëîâ
Ï ú ä à ð è í . Ïðèòè÷âà ñå íà ïîìîù íà êìåòà íà ñåëîòî
Õ ð è ñ ò î À ï î ñ ò î ë î â, êàòî óâåäîìÿâà âëàñòòà â Ñëàâîâèöà çà
113
ãðàáèòåëñòâîòî, èçâúðøåíî îò ïàðòèçàíèòå â äîìà ìó. Âîéñêàòà
îðãàíèçèðà ñïàñèòåëíà àêöèÿ, íàñòèãà îòðÿäà ïðè Ãîëàê è âðúùà
âîëà íà îãðàáåíèÿ ñåëÿíèí. Çà òàçè ñúïðè÷àñòíîñò êúì êìåòà, âå÷å
“îñúäåí” îò ïàðòèçàíèòå íà ñìúðò, òàêàâà ñìúðòíà ïðèñúäà ïîëó-
÷àâà è ïúäàðèíúò. Óáèò å äî Ãóìíåðîâàòà âîäåíèöà ïðè Áàòàëåòå.
Æåíà: Ñ ò î £ ë à îò × à ë ú ê î â è .
Äåöà: 1) ß ã î ä à , çàäîìåíà ó Á ² ë å â è , ïîêîéíèöà;
2) Ñ ë à â ê à , îìúæåíà çà Ñ ï à ñ Ä æ à ô î ê ˆ ð î â
îò Ãîðíî Âúðøèëî;
3) È â à í ê à , îìúæåíà â Ïàíàãþðèùå;
4) Ñ ò å ô ê à , çàäîìåíà â Ñëàâîâèöà.
Ðàçêàçâà Á î ð è ñ ß í à ê è å â : Á à é È ë è ÿ áåøå êðîòúê
÷îâåê. Ïúäàðèí. Ñèðîìàõ. Òîé ñå îïèòà äà ñå ïðèòå÷å íà ïîìîù,
êîãàòî ïàðòèçàíèòå ïîòúðñèõà äà óáèÿò âóé÷î – Õ ð è ñ ò î
À ï î ñ ò î ë î â , êìåòúò íà ñåëîòî. Ïîòúðñèë ïîìîù â Ãîðíî Âúð-
øèëî è Ñëàâîâèöà. Áèë ëè å ñ ãðóïàòà íà âîéñêàòà, êîÿòî å ïðå-
ñëåäâàëà ïàðòèçàíèòå íà Ãîëàê, íå çíàì. Êàê ãî óáèõà? Îòèâà íà
âîäåíèöà íà Áàòaëåòî. Çàåäíî ñ æåíà ñè è åäíî îò ìàëêèòå ñè
äåöà. Äåòåòî çàïëàêàëî. Æåíàòà ñå ïðèòåñíèëà. Ïàðòèçàíèòå ðàç-
áðàëè, ÷å ìúæúò £ å òàì. Áÿõà ãî óáèëè êàòî ñìîê ñ êàìú -
íè è äúðâå. Áåøå, êîãàòî ãî äîêàðàõà, íàïúëíî îáåçîáðàçåí”.
Ñëó÷àÿò ñ óáèéñòâîòî å îïèñàí îò ïàðòèçàíèíà ìåìîàðèñò
À í ã å ë × à ë ú ê î â (ñ. 265), îáúðêàë å îáà÷å èìåòî íà æåðòâàòà
– âìåñòî êàòî À ï î ñ ò î ë î â ÿ ïðåäñòàâÿ êàòî Á ó ë å â (âæ ïðè
Ö å í ê î Á ó ë å â ). Ñúáèòèåòî å ñòàíàëî íà 27 àâãóñò 1944 ã., êîãàòî
îãðàáâàò ìåëíèöàòà â Áàòàëåòî, ñðâ.: Ò î ï ÷ î çàáåëÿçâà, ÷å êðàé
åäèí îò õàìáàðèòå ëåæè ÷îâåê, çàâèò ïðåç ãëàâà. Äðúïâà ÷åïêåíà è
ñ íàñî÷åíî îðúæèå âèæäà ïîä íåãî ïúäàðèíà Á ó ë å â îò ñ. Äîëíî
Âúðøèëî, îïàñåí ôàøèñòêè äîíîñíèê, êîãîòî îòäàâíà áÿõìå ðåøè-
ëè äà ëèêâèäèðàìå. Äðúïâà êàðàáèíàòà ìó è ãî ïîâåæäà ñ êîëîíàòà.
Íà íÿêîëêîñòîòèí ìåòðà îò ìåëíèöàòà ïàðòèçàíèòå èçïúëíÿâàò
ïðèñúäàòà è ïðèáèðàò äîêóìåíòèòå çà ñàìîëè÷íîñò íà ïðåäàòåëÿ.”3.

1Ðàçïðîñòðàíåíà å ìúëâàòà, ÷å òîçè ïàðòèçàíèí å óáèåöúò íà áúäåùèÿ

ñè òúñò.
2Ñåëöåòî å èçêëþ÷èòåëíî ìàëêî, ñúñòîè ñå îò 20–30 êúùè, òàêà ÷å
ñúçäàäåíàòà êàðòèíà çà “çàâëàäÿâàíå” å ïðåñèëåíà!
3 Íèêàêâè äîêóìåíòè íå å èìàëî ó ïúäàðèíà.  ïðîòèâåí ñëó÷àé
×àëúêîâ íå áè ñáúðêàë èìåòî ìó.
114
 Ä¥ðêîâî
Ñåëî â ×åïèíñêîòî êîðèòî. Äàëî ìíîãî ïàðòèçàíè è ñúîòâåò-
íî ìíîãî æåðòâè íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè, èçáèòè ïðè ×åðíèÿ ìîñò.
Ñåëîòî å ñòàðî ïîìàøêî ñ êúñíî çàñåëåíè õðèñòèÿíè. Â èç-
äåâàòåëñòâàòà, îñâåí õðèñòèÿíèòå, ñå å âêëþ÷èë è ïîìàêúò À ñ à í
Î ä æ î â – ìíîãî ðÿäêî ÿâëåíèå ñðåä ×åïèíñêèÿ ïîìàêëúê.
Àêöèÿòà íà ÷åïèíñêèòå ïàðòèçàíè, ðúêîâîäåíà îò Ä è í å
Ì à â ð è ê î â â Äîðêîâî, è èçáèâàíåòî íà äîðêîâöè ïðè ×åðíèÿ
ìîñò å çà äåìîíñòðàöèÿ íà ñèëà è ñïëàøâàíå íà íàñåëåíèåòî.
Èçâúðøåíà å òàêà, ÷å èçñòðåëèòå äà ñå ÷óÿò îòâñÿêúäå è ñúîòâåòíî
òðóïîâåòå äà áúäàò âèäåíè îò âñè÷êè, êîèòî ìèíàâàò ïî øîñåòî
èëè ðàáîòÿò â Ïîëåòî; âæ. ðàçêàçà íà Ï å ò ü î Ê å ë ï å ê î â .

×åðíèÿò ìîñò íà Ìúòíèöà

Ñòîÿí Êàëîôåðîâ Êàëîôåðîâ

Ðîäåí ïðåç 1902 ã., III êëàñ, çåìåäåëåö è òúðãîâñêè ïîñðåä-
íèê ïî èçêóïóâàíåòî íà òþòþí, ñðåäíî èìîòåí ÷îâåê. Óáèò íà 42
ã. Ðîäúò ìó Êàëîôåðîâè å ïðåñåëåí îò Äåáðàùèöà.
Æåíà: Ã þ ð ã å í à îò Ì è õ î â ö è , ðîä ñ ïàòàëåíñêî ïîòåêëî.
Äåöà: 1) Ñ ò î é í à , îìúæåíà ó Í è ê î â è , Ëúæåíå;
2) È â à í , îñòàâà â Ä î ð ê î â î , ïîêîéíèê;
3) Öâåòàíà , îìúæåíà ó Ìàöàíîâè, æèâà, â Äîðêîâî;
4) Ìàðãà, îìúæåíà ó Çàõàðèåâè, Ïåùåðà, ïîêîéíèöà;
5) À ñ å í , èíôîðìàòîðúò.

115
 Â äîêóìåíòèòå íà Ïàçàðäæèøêèÿ ñúä èìà äåëî 745 îò 1945
ã., ïî êîåòî Ñò. Êàëîôåðîâ ñå âîäè “èç÷åçíàë” ïðåç îêòîìâðè 1944
ã. Âñúùíîñò íèêàêâî èç÷åçâàíå íå å íàëèöå, à áðóòàëíî óáèéñòâî
ñ ÿñíè èçâúðøèòåëè è ïîäñòðåêàòåëè.
Ðàçêàçâà À ñ å í Ñ ò î ÿ í î â Ê à ë î ô å ð î â , 75 ã., îáðà-
çîâàíèå ñðåäíî, àñàíñüîðåí òåõíèê; æèâåå â Êàìåíèöà, ñèí íà Ñò.
Êàëîôåðîâ: “Áàùà ìè íå ñå çàíèìàâàøå ñ ïàðòèè. Áåøå òúðãîâ-
ñêè ïîñðåäíèê çà òþòþíà â ×åïèíñêîòî êîðèòî, êîéòî îòèâàøå
â ïëîâäèâñêèòå ñêëàäîâå. Êîãàòî ãî àðåñòóâàõà, òîêó-ùî ñå âðú-
ùàøå îò çàïàñ â Áåãëèêà, êúäåòî ÷àñòòà ìó îõðàíÿâàøå äúñêîðåç-
íèöèòå. Óâîëíÿâà ñå â Ïåùåðà, âåäíàãà ñëåä Äåâåòè. Â òîçè ãðàä
ãî ñïèðàò ïîçíàòè, ïðèÿòåëè è ìó êàçâàò: “Ìúòíè âðåìåíà ñà!
Îñòàíè ó íàñ, äîêàòî îòìèíàò!”
Òîé îòêàçâà. Â Ðàêèòîâî ãî ñðåùàò ñúùî ïðèÿòåëè. Çàïîì-
íèë ñúì çà åäèí âëàõ – Í à ÷ î Ê ð à ÷ î â . Òîé ìó ïðåäëàãà äà
îñòàíå â íåãîâèÿ äîì íÿêîëêî äíè, äîêàòî ñå óñïîêîÿò íåùàòà.
Òàòå îòêàçâà ñ äóìèòå:
– Íèùî ëîøî íå ñúì íàïðàâèë, çà äà ìå å ñòðàõ.
È ñå ïðèáèðà â Äîðêîâî. Ïîñåäÿ ó íàñ 3–4 äíè è ñè ìèñëåøå,
÷å íåùàòà âå÷å ñå óñïîêîÿâàò. Îòèâà â êðú÷ìàòà íà Á î ð è ñ à ú -
ð å â . Ñÿäàò â êîìïàíèÿ è ñå ðàçïðèêàçâàò. Òîãàâà èäâàò è ãè
àðåñòóâàò: ò à ò å , Ä è ì è ò ú ð È â à í ÷ î â , êîéòî ìè å âóé÷î
(áðàò å íà ìàéêà ìè), è Á î ð è ñ Ã ú ð å â , êîéòî ìè å êàëåêî (ìúæ
å íà ìàé÷èíàòà ìè ñåñòðà). Çàêàðâàò ãè â åäíà èçáà íà Îáùèíàòà.
Íà äðóãèÿ äåí àðåñòóâàõà Ç à ð ê î Õ à ä æ è Ï î ï î â , Ã à ã î
Ä æ ¥ ê î â è À í ã å ë Í £ ñ ò å ð î â . Êîìàíäàòà ñå âîäåøå îò
 à ñ è ë Î ã í ÿ í î â , êîéòî ñå áåøå íàçíà÷èë çà êìåò. Ñ íåãî
á ÿ õ à Õ ð è ñ ò î Ñ ò à ò å â è À ñ à í Õ î ä æ î â . Èìàøå è åäèí
Ò î ñ ê î , êîéòî ïîñëå ñòàíà ìèëèöèîíåð.
 èçáàòà ñà ãè èçòðåïàëè îò áîé. Áèÿ÷èòå ñà ñå ñìåíÿëè.
Çíàÿ çà åäèí îò òÿõ, êîéòî å ñòðîøèë ðúêàòà íà òàòå. Êàçâà ñå
Ê ð ú ñ ò ü î Ç ˆ ð å â 1. Áåøå çåìåäåëåö-ãåìåòîâåö. Áåøå äîøúë äà
òðåïå áàùà ìè ñ äúáîâî äúðâî ïîðàäè íÿêàêâà ñòàðà îìðàçà, êîÿòî
å ðàçïðàâÿë: òàòå è ìàìà âàäèëè (ïîëèâàëè) ôàñóëà, íî íÿêîé ïî-
ñòîÿííî èì îòáèâàë âîäàòà. Áàùà ìè çàâàðèë òàÿ ðàáîòà äà ÿ âúð-
øè áàùàòà íà Ê ð ú ñ ò ü î – Â à ñ è ë Ç à ð å â . Òîé ìó êðàäå âîäàòà.
Òàòå ãî èçäåáíàë è ãî áóòíàë âúâ Âàäàòà. Çà òîÿ ñëó÷àé Ê ð ú ñ ò ü î
ïðåòðåïâà áàùà ìè ñ äúáîâî äúðâî. Íà êîãî äà âÿðâàø! Òîÿ óáèåö
ïîñëå èçáÿãà ïðåç Ãúðöèÿ çà Êàíàäà. Ñòàíà ãîâîðèòåë ïî
116
“Ñâîáîäíà Åâðîïà” èëè ðàäèî “Ñâîáîäà” è íè ãîâîðåøå ñðåùó
êîìóíèçìà. Óìðÿ ìàëêî ïðåäè Ïðîìÿíàòà.
Òàòå è äðóãèòå ãè àðåñòóâàõà íà 13–14. IÕ. 1944 ã. Áëèçî 20
äíè ñòîÿõà â èçáàòà. È âñåêè äåí áîé. Íå íè ïóñíàõà äà ãè âèäèì.
Ïàçåøå ãè åäèí à å î ð ã è Ò à ø ê î â . Åäèí äåí ñå âðúùàì îò ó÷è-
ëèùå. Òàòå ìè ñâèðíà îò ïðîçîð÷åòî íà èçáàòà. Ïîäàäå ìè êàñêåòà
ñè. È ìå ïðàòè äà ìó íàáåðà ñèíè ñëèâè îò íàøèòå. Àç ìó íàáðàõ è
ãè íîñÿ â êàñêåòà. Òîÿ èäèîò îáà÷å íå ìè ðàçðåøè äà ìó ãè äàì.
Âçå ãè ñ êàñêåòà è ãè ñìà÷êà.  òèÿ äíè â ñåëîòî èìïðîâèçèðàõà
óæ “íàðîäåí ñúä”. Ñúáðàõà õîðàòà â ×èòàëèùåòî. Ïðåäñåäàòåë
ñå íàïðàâè êìåòúò  à ñ è ë Î ã í ÿ í î â . Àìà íå “ñúäèõà” âñè÷êè,
à ñàìî À í ã å ë Í è ñ ò å ð î â è à à ã î Ä æ î ê î â . Ïîñî÷åíèÿò
áèÿ÷ Ã å î ð ã è Ò à ø ê î â – Ë à ì á ð å â ïîñåãíà è óäàðè À í ã å ë
Í è ñ ò å ð î â ïî ãëàâàòà. Íèêîé íå ñå îïèòà äà çàùèòè àðåñòó-
âàíèòå. Âñè÷êè ìúë÷àõà êàòî ðèáè. Óæ ãè ñúäèëè. ßâíî ëúæåõà
çà ñúäà (Íàðîäíèÿò ñúä çàïî÷íà ðàáîòà â Îêðúæèåòî ñëåä 1.I.
1945 ã. – áåë. Ò.Á.)
Íà 3-òè îêòîìâðè äîéäå êàìèîí. Êà÷èõà ãè íà êàìèîíà ñ
òåçãåðå, çàùîòî âñè÷êè ñà áèëè ïðåáèòè äî ñìúðò. Íèêîé íå å
ìîæåë äà ñòîè íà êðàêàòà ñè. Ïðè ìåíå ñëåä ãîäèíè äîéäå øîôüî-
ðúò íà òîçè êàìèîí. Êàçâà ñå Ê î ö å Ì £ ö è í î â îò ×åïèíî, íî
æèâåå â Ëúæåíå. Ïî÷èíà ïðåäè íÿêîëêî äíè (ðàçãîâîðúò ñå âîäè
íà 18. ÕI. 2006). Òîé ìè ðàçêàçà, ÷å ñà ãî íàñèëèëè äà äîêàðà â
Äîðêîâî óáèéöèòå, âîäåíè îò Ä è í ê î Ì à â ð è ê î â (áðàò íà
óáèòèòå ïðè Ìèëåâè ñêàëè ïàðòèçàíè á ð à ò ÿ Ì à â ð è ê î â è ).
Òîé ìè êàçà, ÷å òàòå ñå å ìîëèë íà Ä è í å :
– Íå íè óáèâàéòå. Âñè÷êè èìàìå ïî ïåò äåöà.
Ä è í å Ì à â ð è ê î â ñå ñìèëèë è ðåêúë:
– Òè îñòàíè òóê!
Îáà÷å ñëåä ìàëêî ìèíàâàò à î ø î Ï à ë è ã î ð î â è Ê î -
ë ü î Ñ è ì å î í î â – Ì à ñ ë è í ê à ò à , è òå îò ×åïèíî, è ðåêëè:
– Òîé, àêî îñòàíå æèâ, ùå íè èçäàäå!
È òàì, ïðåä Äèíå, Ìàâðèêîâ ãî íàðúãàëè ñ íîæ.
Òîâàðÿò ãè, êàêòî òè êàçàõ, ñ òåçãåðå. Êàðàò ãè ïðè ×åðíèÿ
ìîñò. Ðàçêàçâàò, ÷å âúâ âñåêè òðóï èìàëî ïî 30–40 èçñòðåëÿíè
êóðøóìè. Îáèðàò òðóïîâåòå è ãè õâúðëÿò â åäíà îòêðèòà ÿìà.
Ãîëè. Ò à ò å è À í ã å ë Í è ñ ò î ð î â ñà áèëè îòãîðå.
Òàòå èìàøå äæîáåí ÷àñîâíèê, êîéòî ïîñëå âèäÿõìå ó
Ñ ò î è ë Ì è ð ÷ å â îò Äîðêîâî. Áåøå ìó âçåë è çàòâîðíè÷åñêîòî
117
îäåÿëî, êîåòî ñúùî ðàçïîçíàõìå. òîé áåøå îò ïàçà÷èòå ïðè Èçáàòà
â Îáùèíàòà. ßâíî å ó÷àñòâóâàë è â èçáèâàíåòî ïðè ×åðíèÿ ìîñò.
Èçáèòè ñà äî Âúðáàòà ïðè ×åðíèÿ ìîñò. Ïðåäè 4–5 ãîäèíè
ïðàâèõìå ïîìåí òàì.
Íî äà ñå âúðíà íà òðåòè. Íàøèòå íàó÷èõà, ÷å ñà äèãíàòè ñ
êàìèîí. Ïî÷íàõà ïèñúöè, ïëà÷îâå. Ïî÷íàõà äà ãè òúðñÿò. Îòèâàò
ïðè êìåòà.  à ñ è ë Î ã í ÿ í î â ãè ëúæå, ÷å ñ êàìèîíà ñà çàêàðà-
íè â Ïàíàãþðèùå. Äèãàò ñå, îòèâàò â Ïàíàãþðèùå. Êàçâàò èì, ÷å
ãè íÿìà òàì. Âðúùàò ñå. Ïàê ïðè Î ã í ÿ í î â . Òîçè ïúò ãè ëúæå,
÷å ñà â Ïåùåðà. Ïàê òðúãâàò íà ïúò. Âðúùàò ñå ïàê ïðè Î ã í ÿ í î â .
Òîçè ïúò ãè ïðàùà â ×åïèíî. Òàêà îáèêàëÿò åäíà íåäåëÿ.
 òîâà âðåìå åäèí Ï å ò ê î Ä î é ÷ è í î â , îò ñòàðèòå
êîìóíèñòè â Äîðêîâî, ñðåùà äÿäî ìè Í è ñ ò î ð È â à í ÷ å â , íà
ìàéêà ìè áàùàòà, è ìó êàçâà:
– Êàòî ãëåäàì êúäå ñå ñêèòàò âàøèòå õîðà äà òúðñÿò ìúæåòå
ñè. Êàæè èì, ÷å ñà èçáèòè ïðè ×åðíèÿ ìîñò.
Äÿäî âå÷åðòà èäâà ó íàñ è ïëà÷å. Êàçà, ÷å ãî áîëè ãëàâàòà, ÷å
óòðå øà âèäèì íàøèòå, íî íå êàçâà êúäå. Íà äðóãèÿ äåí òðúãíàëè
âñè÷êè ïåøà îò Äîðêîâî. Êîãàòî ñòèãíàëè äî Êîñòàíäîâñêàòà
êðóøà, äÿäî çàïëàêàë. Êàçàë èì, ÷å ñà èçáèòè ïðè ×åðíèÿ ìîñò.
Âñè÷êè ñà áèëè ðàçõâúðëÿíè ïî ëèâàäèòå: ãëàâè, êðàêà, ÷åðâà ...
 òîâà âðåìå âëàñòòà â ñåëî ñå óñåùà. Àðåñòóâà íàøèòå è íå
èì äàâà äà èçëèçàò åäíà ñåäìèöà. Ïîñòàâèëè ñà ïîñòîâå äî ×åðíèÿ
ìîñò. Êàçâàò, ÷å ðàêèòîâåöúò Ê å ë ï å ê î â áåç ðàçðåøåíèå íà
âëàñòòà ïðèáðàë îñòàíêèòå è ãè ïîãðåáàë.
Ìàëêî ïðåäè ïðîìåíèòå êîïàÿò çà îòâîäíÿâàíå êúì
Ìúòí£öà íà òîâà ìÿñòî. Äàí÷î, åäèí áàãåðèñò îò Âåëè÷êîâî, ìè
å êàçâàë, ÷å å íàìåðèë ïðè êîïàåíåòî ìíîãî ÷îâåøêè êîñòè.
Äà ñå âúðíà íà Ê î ö å Ì £ ö è í î â . Íàñèëâàí å äà äîéäå ñ
êàìèîíà â Äîðêîâî. Êàçàëè ìó:
– Àêî íå äîéäåø, è òåáå øà òðåïåì!
Ñëåä óáèéñòâàòà ïðè ×åðíèÿ ìîñò çàïî÷íàõà äðóãè çâåðñòâà
ñ íàñ â ñåëî. Ïàðòèçàíèòå ðåøèõà äà âçåìàò ñåñòðà ìè Ñ ò î é í à
çà ãîäåíèöà íà À ò à í à ñ Ï à ð ì à ê î â 2. Èäâàò â êúùè è íàñòîÿ-
âàò äà ÿ âçåìàò. Òÿ îòêàçâà. Çàïëàøâàò íàøèòå, ÷å ùå ãè èçñåëÿò.
Òîãàâà íàøèòå êàíäàðäèñâàò êàêà. Òÿ êàçâà: “Äîáðå! Ïóñíåòå ãè!”
Ïóñêàò íàøèòå, òå áèëè çàêëþ÷åíè, äîêàòî ñå ñúãëàñÿò.
Ïîñëå êàêà ïàê ñå îòêàçà. À ò à í à ñ Ï à ð ì à ê î â ïî÷âà
äà ÿ áèå. Òÿ ñêà÷à îò ïðîçîðåöà è áÿãà â Ëúæåíå. Òóê ñå îæåíè çà
118
É î ð ä à í Í è ê î â . Ö â å ò à í à , ïî-ìàëêàòà ñåñòðà, ÿ
íàñèëâàõà äà ñå îæåíè çà áðàòà íà À ò à í à ñ – Ë à ç à ð
Ï à ð ì à ê î â 3. Òÿ îòêàçâà. Àðåñòóâàò ÿ. Áèÿò ÿ â àðåñòà äà ñå
ñúãëàñè. Òÿ ñå äúðæà òâúðäî. Òîãàâà Ë à ç à ð ðåøè äà ñå îæåíè
çà àêóøåðêàòà Ñ ò î ÿ í ê à . Çà äà íå ïðå÷è íà ñâàòáàòà, êàêà ïàê
ÿ àðåñòóâàò. Êîãàòî ñâàòáàòà èçëèçà îò öúðêâàòà, ÿ ïóñêàò. Îò
àðåñòà òÿ îòèâà è íàïðàâî ñå õâàíà íà õîðîòî. Êàêà íàé-ìíîãî
áåøå ìú÷åíà îò À ñ à í Õ î ä æ î â , áðúñíàðÿ, êîéòî ïîñòîÿííî
èäâàøå ó íàñ è çàïëàøâàøå íàøèòå äà ñå ñúãëàñÿò çà æåíèòáàòà ...
Ïèòàø ìå êàêâî ñòàíà ñ ìåíå. Ùå òè êàæà. Èñêàõ äà ïîñòúïÿ
â Çàâîäñêîòî ó÷èëèùå â ×åïèíî çà äúðâîäåëåö. Îòèâàì àç òàì
çàåäíî ñ äðóãè äåöà îò Äîðêîâî. Òÿõ ãè ïðèåìàò. Èçëèçà äèðåêòî-
ðúò ß í ó ø å â è ìè êàçâà:
– Àñåíå, òåá íå ìîãà äà ïðèåìà. Îáàäèõà ñå îò Äîðêîâî äà
íå òå âçåìàì. Ïîñëå êàêâî äà òè êàæà – è àç áÿõ òðóäîâàê, è ñèíî-
âåòå ìè ...”
Ðàçêàçâà Ï å ò ü î Ê å ë ï å ê î â , Ðàêèòîâî (âæ.): “Â ðàçêàçà
íà Ñ ò î ÿ í Ê à ë î ô å ð î â òî÷íî å ñïîìåíàòî èìåòî íà ðàêèòî-
âåöà Ê å ë ï å ê î â , êîéòî å âèäÿë íåùî ïðè ×åðíèÿ ìîñò. Íî òîâà
íå å áàùà ìè. Áÿõ àç. Ñ áðàòîâ÷åä ìè ß í ê î È â à í î â Ò î ì î â ,
ðàêèòîâåö å, æèâ å, áÿõìå íà íèâàòà â Êaëåíîâà ÷åøìà. Òÿ å íà
200 ìåòðà ñëåä ìîñòà ïî ïúòÿ çà Ëúæåíå. Áåøå ñóòðèíòà îêîëî 9
÷àñà – 9 è ïîëîâèíà. ×óõìå ìíîãî ÷åñòà ñòðåëáà. Àç îòèäîõ äà
âèäÿ êàêâî ñòàâà. Áÿõà íàõâúðëÿíè áåçðåäíî òðóïîâå. Âçðÿõ ñå â
åäèí ÷îâåê, êîéòî íÿìàøå ïðúñòè íà åäíàòà ðúêà. Äîéäå åäèí,
êúäåòî íå ãî ïîçíàâàõ, è ìå èçãîíè. Çàáðàâèõ äà òè êàæà, ÷å àç
îòèäîõ íà ×åðíèÿ ìîñò, ñëåä êàòî êàìèîíà òðúãíà êúì Ëúæåíå.
Òðèìà îò óáèéöèòå òðúãíàõà ïåø êúì Ðàêèòîâî. Ïîçíàõìå äâàìà
îò òÿõ: Ïåòúð Ñòîéíîâ Âàðâàðñêè è Àíãåë Ìóðãîâ. Êàòî
ìå èçãîíè îñòàíàëèÿò äà ïàçè, àç èçòè÷àõ â Ðàêèòîâî è êàçàõ íà
ìàìà êàêâî è êîãî ñúì âèäÿë. Òÿ êàçà, ÷å ÷îâåêúò ñ îòðåçàíèòå
ïðúñòè ùå äà å áèë Ç à ð ê î Ï î ï î â îò Äîðêîâî. Ïàê ñå âúðíàõ
íà íèâàòà. Ñëåä îáåä ïàê äîéäîõà âúîðúæåíè õîðà è çàðèõà òðóïî-
âåòå â äóïêèòå. Àìà ïëèòêî. Ïîñëå êó÷åòàòà ãè áÿõà èçðîâèëè”.

Äèìèòúð Èâàíîâ Èâàí÷åâ

Ðîäåí îêîëî 1902 ã. Çåìåäåëåö. Èìàë êðú÷ìè÷êà â êúùàòà ñè.
Æåíà: Í è ê î ë è í à îò Ñàðàíüîâî.
119
 Äåöà: 1) È â à í , â Äîðêîâî, ïåíñèîíåð;
2) À í ã å ë , ñúùî îñòàâà â Äîðêîâî, ïåíñèîíåð.
Óáèò ïðè ×åðíèÿ ìîñò.  äåëî 747 îò 1945 íà Ïàçàðäæèøêèÿ
ñúä å îáÿâåí çà “èç÷åçíàë” ïðåç ñåïòåìâðè 1944 ã.

Áîðèñ Áîðèñîâ Ãúðåâ

Ðîäåí îêîëî 1902 ã. Êðú÷ìàð â Äîðêîâî. Ñàì ïðåñåëíèê îò
Êîâà÷åâî.
Æåíà: È â à í ê à îò È â à í ÷ î â è â Äîðêîâî.
Äåöà: 1) Ñ ò å ô à í , ïðåñåëåí â Êàìåíèöà, ïîêîéíèê;
2) Ã å î ð ã è , â Äîðêîâî, ïîêîéíèê;
3) Ï å í ê à , îìúæåíà ó Ñ à ì ó í î â è , îò Äîðêîâî, æèâà;
4) À ò à í à ñ , â Äîðêîâî, ïåíñèîíåð.
 äåëî 748 íà Ïàçàðäæèøêèÿ ñúä îò 1945, èìåòî ìó å ñáúð-
êàíî íà “Ã ü î ð å â ”, îáÿâåí çà “èç÷åçíàë” ïðåç ñåïòåìâðè 1944 ã.
Âñúùíîñò òîé å åäíà îò ÿâíèòå æåðòâè íà Âàðòîëîìååâèòå
íîùè. Óáèò å ïðè ×åðíèÿ ìîñò íà 3. Õ. 1944 ã.

Çàðêî Õàäæè Ïîïîâ

Âúçðàñòòà íå óòî÷íèõ. Ïðèòåæàâàë å äúñêîðåçíèöà äî
Äîðêîâî.
Æåíà: Ò î ä î ð à îò Äðàãëèùå, Ðàçëîæêî.
Äåöà: 1) Ê î ñ ò à ä è í , ïðåñåëåí â Ëúæåíå, ïîêîéíèê;
2) Ë þ á å í , ñúùî â Ëúæåíå, ïåíñèîíåð
 äåëî 476 îò 1945 ã. íà Ïàçàðäæèøêèÿ ñúä îáÿâåí çà
“èç÷åçíàë” ïðåç ñåïòåìâðè 1944 ã. Âñúùíîñò åäíà îò ÿâíèòå
æåðòâè íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè ïðè ×åðíèÿ ìîñò.

Ãàãî Çàïðÿíîâ Äæ¥êîâ

Äî Äåâåòè å áèë ïúäàðèí â ñåëîòî. Èìåòî íà ñúïðóãàòà ìó
íå óñïÿõ äà óòî÷íÿ.
Äåöà: 1) Á î ð è ñ . Íà åäèí ìèòèíã â Ëúæåíå ñå îáàäèë çà
çâåðñòâàòà â Äîðêîâî è ïðè ×åðíèÿ ìîñò.
Àðåñòóâàí è óáèò â ìèëèöèÿòà â Ïàçàðäæèê. Òðóïúò
ìó å äîêàðàí â ñåëîòî ïðåç 1945 ã. Èìà ïîòîìñòâî.
2) Èâàí â Äîðêîâî, ïîêîéíèê.
120
 Òîé å åäèíèÿò îáâèíÿåì è îñúäåí íà ñìúðò îò èìïðîâè-
çèðàíèÿ ñúä â ×èòàëèùåòî, îðãàíèçèðàí îò  à ñ è ë Î ã í ÿ í î â .
Óáèò ïðè ×åðíèÿ ìîñò.

Àíãåë Íèñòåðîâ
Íàçíà÷åíèÿò îò ïðàâèòåëñòâîòî êìåò îò Ïëîâäèâ. Áèë
ìíîãî äîáúð ÷îâåê. Ïðåîáðàçèë ñåëîòî. Íàïðàâèë êóðîðòíîòî
ñåëèùå â Ñåëöå, êàêòî è ïúòÿ äî íåãî.
Àðåñòóâàí å íà Ãàðà Êîñòàíäîâî è äîêàðàí ñ êàðóöà îò
ïàðòèçàíèòå â Äîðêîâî. Æåíà ïëîâäèâ÷àíêà, ÷èåòî èìå íå óñïÿõ
äà óòî÷íÿ. Äåöà: èìà äâàìà ñèíîâå, åäèíèÿò æèâåå â Ëîíäîí,
äðóãèÿò â Ïëîâäèâ, èìåíàòà èì íå çàïèñàõ.
Ñúäåí å è îñúäåí íà “ñìúðò” îò èìïðîâèçèðàíèÿ “íàðîäåí
ñúä” â ×èòàëèùåòî, îðãàíèçèðàí îò  à ñ è ë Î ã í ÿ í î â . Çâåðñêè
óáèò ïðè ×åðíèÿ ìîñò. Íåãîâèÿò òðóï ïúðâî áèë ðàçíåñåí îò
êó÷åòàòà.

1Çà íåãî èìà áåëåæêà ïðè Öâ. Ñúáåâ, Ïðåäè…, ñ. 63: “Êðúñòüî Çàðåâ,
ïîëèòçàòâîðíèê, èçâåñòåí ãåìåòîâåö è äåìàãîã, êîéòî èçáÿãà îò õóáàâàòà
áúëãàðñêà çåìÿ è ñå ïðåäàäå. Âúâ Ôðàíöèÿ îòâîðè êíèæàðíèöà”.
2Áðàò íà ïàðòèçàíèíà Ëàçàð Ïàðìàêîâ.
3Ïàðòèçàíèí îò îòðÿä “×åïèíåö”.

Äðàãîìèð
Ïðåäè – ñåëî â Ïàçàðäæèøêè îêðúã. Îòñêîðî êúì Ïëîâ-
äèâñêè, ðåñï. Ïëîâäèâñêà îáëàñò.
Íà Äåâåòè â ñåëîòî å “ëèêâèäèðàí” åäèíñòâåíî ïîëèöàÿò
Ä è í ê î Í è ñ ò î ð î â . Êàê è ïðè êàêâè îáñòîÿòåëñòâà – íå óñïÿõ
äà óòî÷íÿ.
Ñëåä êàòî îòìèíàâàò Âàðòîëîìååâèòå íîùè, å áèë íàáåäåí
êàòî óáèåö íà Ì. Øàòîðîâ Õ ð è ñ ò î Ï à ø î â , çàïàñåí âîéíèê
îò êàðòå÷íàòà ðîòà, ÷èÿòî èñòîðèÿ ñ ïîäðîáíîñòè ñúì ðàçêàçàë â
êíèãàòà ça Ì. Øàòîðîâ, (âæ. Àíòðîïîíèìèêîíà).

121
 Äúáðàâèòå
Íåïðîó÷åíî ñåëèùå ïî îòíîøåíèå íà Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð
è Âàðòîëîìååâèòå íîùè.
Ìàëêîòî ñúáðàíè áåëåæêè ñà çà:
È â à í Ä è ì è ò ð î â Á ó ã î â , êîéòî èç÷åçâà ïðåç ÿíóàðè
1945 ã. Ìîæå áè êàòî âîéíèê (?!).
Îáÿâåí çà “áåçñëåäíî èç÷åçíàë” ñ äåëî 792 îò 1945 ã.

Äàñêàëà
Ëèöå ñ òîâà èìå å “ëèêâèäèðàíî” îò ïàðòèçàíèòå êàòî
“àãåíò-ïðîâîêàòîð”.
Ñúîáùåíèÿ çà íåãî èìà ïðè Á. Ñ ò î é í î â , Áîéíèòå ãðóïè,
Ñ., 1969; È â à í È ë ê î â , ×àïàé, Ñ., 1963, ñ. 10–18.

Èâàí Èâàíîâ Ïèïîíêîâ - Òåðåíòèé

Ðîäåí å ïðåç 1924 ã. Êàòî ðàáîòíèê âúâ ôàáðèêà “Ñàìïà”,
Ãàðà Áåëîâî, çàñòðåëâà ÷îâåê, êîéòî å îïðåäåëåí çà “ïîëèöåéñêè
àãåíò” (Íåçàáðàâèìè…, ñ. 345), â Èñòîðè÷åñêè… (ñ. 171) å àãåíòúò,
êîéòî ïðàâè îïèò äà ãî àðåñòóâà. Íà ñúùàòà äàòà 16. IÕ. 1943
áÿãà â Áàëêàíà, êúäåòî áðàò ìó À ë å ê ñ à í ä ú ð – × à ï à é ,
âå÷å å øóìêàð ñ èçâåñòíîñò.
Òåæêî ðàíåí ïðè Ðàçãðîìà íà Åëåäæèê, òîé ñå ñàìîóáèâà ñ
ïðåäîñòàâåíîòî îò áðàò ìó îðúæèå. Ñëó÷èëîòî ñå å îïèñàíî íà
ìíîãî ìåñòà, òóê äàâàì ñàìî ðàçêàçà íà Ã å ð à Ï å å â à (ñ. 207):
“Òåæêî ðàíåí, Èâàí Ï è ï î í ê î â – Ò å ð å í ò è é áåøå ìî-
ëèë ñâîÿ áðàò Àëåêñàíäúð (ëåãåíäàðíèÿ ×àïàé): “Áàòå, âîäèöà
..., çà äà íå ñå ìú÷à è äà íå ïàäíà â ðúöåòå íà òèÿ çâåðîâå. Áàòå! ..
Áðàòúò çàðåæäà êàðàáèíàòà, ïîñòàâÿ ÿ â îòìàëåëèòå ìó ðúöå è
ïîâåæäà æèâèòå ñðåùó ïîëèöåéñêèÿ êîðäîí – ðàçÿðåí, ñòðàõîâèò,
íåïîáåäèì! Åäâà äî÷óâà ïîñëåäíèòå äóìè íà ìèëîòî ñè áðàò÷å:
“Äðúæ ñå, áàòå, ñáîãîì!” È åäèí èçñòðåë íà âÿðíàòà êàðàáèíà...”
Ñàìîóáèéñòâîòî å ïðåïðàâåíî â Íåçàáðàâèìè èìåíà (ñ. 345)
ïî ñëåäíèÿ íà÷èí: “Ñðàæàâàéêè ñå ãåðîè÷åñêè íà âðúõ Åëåäæèê,
â ïîñëåäíèÿ ÷àñ íà áîÿ òîé ïàäà óáèò.”

122
 Äþëåâî
Íà 8.IÕ.1944 ã. ñåëîòî å çàâçåòî îò ïîëñêàòà ÷åòà íà Ä è í ÷ î
Âåëåâ.
 òîâà ñðåäíîãîðñêî ñåëî å ïðîëÿòà èçêëþ÷èòåëíî ìíîãî
êðúâ. Èçáèòè ñà áåç ñúä è ïðèñúäà íÿêîëêî ÷îâåêà.
Ñâåäåíèÿòà çà òÿõ ñúáðàõ èçêëþ÷èòåëíî òðóäíî. Ñòðàõúò
îò æåñòîêèòå êîìóíèñòè ïðîäúëæàâàøå “äà òðåñå” ñåëîòî è ïðåç
2006 ã., êîãàòî íàïðàâèõ íÿêîëêî îïèòà çà àíêåòè.
 Äþëåâî îáà÷å ñå å íàìåðèë
÷îâåê, êîéòî å ïî÷åë ñìúðòòà íà
èçáèòèòå áåç ñúä è ïðèñúäà. òîâà å
à å î ð ã è Ç à ÿ ê î â , êîéòî èçäèãà
ïàìåòíèê è ïîñòàâÿ èìåíàòà èì â ì.
Áþê Òàðëà 1 , ìåæäó Äþëåâî è
Ñìèëåö, êðàé ïúòÿ. Åäíà íîù ìåñò-
íèòå ïàðòèçàíè è êîìóíèñòè îò Äþ-
ëåâî è Ñìèëåö îòèâàò è âàíäàëñêè
ðàçðóøàâàò îáëèöîâêàòà íà ìåìî-
ðèàëà.2
Ïàìåòíèêúò â Áþê òàðëà
Èìåíàòà íà èçáèòèòå
áåç ñúä è ïðèñúäà â Áþê
òàðëà äþëåâöè íå ïðè-
ñúñòâàò â íèòî åäèí äúðæà-
âåí àêò, êúäåòî äà ñà îáÿ-
âåíè çà “èç÷åçíàëè” èëè ïî-
ñìúðòíî “äà ñà îñúäåíè íà
ñìúðò” îò Íàðîäíèÿ ñúä.
Áèëè ñà óïîðèòî óêðèâàíè
âúâ âðåìåòî íà êîìóíèñ-
òè÷åñêàòà äèêòàòóðà.
Èíòåðåñíî å äà ñå çíàå, ÷å êìåòúò, çàâàðåí îò ïàðòèçàíèòå,
Á î é ÷ î Ã å í î â Ê ó ê ó â à í î â , íå å ïîäëîæåí íà ðåïðåñèè.
Ñïîðåä “îáùåñòâåíà òàéíà” â Ñòðåë÷à åêçåêóöèèòå ñà áèëè
ðúêîâîäåíè îò ñòðàøíèÿ ïàðòèçàíèí-ïàëà÷ îò Ñòðåë÷à Ä å ë î
× à ï ê ú í î â – Ñ â å ò è Ï å ò ú ð (â ïèñìî íà Ñ ò . Ê þ ð ê ÷ è å â ).
123
 Áîòüî Ìèí÷åâ Áîòåâ
Ó÷èòåë. Çàâúðøâà ïåäàãîãè÷åñêîòî ó÷èëèùå â Ñàìîêîâ.
Ðîäåí å ïðåç 1905 ã.
Ñúïðóãà: Ìèíà.
Äåöà: 1) Ìèí÷î, ñúñ çàâèäíà êàðèåðà â Êðåìèêîâöè;
2) Äèíêà, îìúæåíà â Ñòðåë÷à;
3) (?).
Ó÷èòåëñêàòà ìó äåéíîñò è áåçñìèñëåíîòî ìó óáèéñòâî ñà
ïðåäñòàâåíè ïðè Â. Ñòîåâ (Äþëåâî, 1998, ñ. 34, 38).
Ðàçêàçâà Á î ò ü î Í è ê î ë î â , ïåíñèîíåð, øîôüîð â
Àñàðåë, ñåãà ìàãàçèíåð â Äþëåâî: “Ìîåòî ñåìåéñòâî å áëèçêî íà
òîâà íà Á î ò å Á î ò å â . Êóìîâå íè ñà. Áèë å íàé-äîáðèÿò ó÷èòåë
è ÷îâåê â ñåëîòî íè. Ãîëÿì ñïîðòèñò. Íèùî ëîøî íå å íàïðàâèë
íà íèêîãî. Ñàìî äîáðî. Íàáåäèõà ãî, ÷å å áèë áðàííèê. Îáëè÷àë
å ìëàäåæèòå â áðàííè÷åñêè äðåõè. Óáèâàò ãî æåñòîêî ïðåäè
Ñìèëåö â ì. Áþê òàðëà. Íàøåíöè è äðóãè. Îò íàøåíöèòå êàçâàò,
÷å áèëè åäèí ìúæ è åäíà æåíà. Ãðîçíà ðàáîòà! Ïîñëå âñè÷êè
ãîâîðåõà: “Íèùî ëîøî íå å íàïðàâèë ó÷èòåëÿ! Çàùî ãî óáèõà?!”
Ðàçêàçâà È â à í
Èëèåâ Êàöàðîâ,
88 ã., æèâåå âúâ âèëà
“Ôèëèï Êóòåâ” ïðè
èçõîäà íà ñåëîòî îò-
êúì ñòðàíàòà íà Ñìè-
ëåö. Ìóçèêàíò. Ñèí íà
ãâàðäååö îò êîðòåæà
íà Ôåðäèíàíä. Íà 9
ñåïòåìâðè å â ñåëîòî è
Ñ èíôîðìàòîð îò Äþëåâî å ñâèäåòåë íà ñúáè-
òèÿòà: “Á î ò ü î Ì è í -
÷ å â Á î ò å â áåøå óâàæàâàí ðúêîâîäèòåë íà ñïîðòíèÿ æèâîò â
íàøåòî ñåëî. Ðúêîâîäåøå äðóæåñòâî “Þíàê”, â êîåòî è àç
÷ëåíóâàõ. Ïðîñëàâè Äþëåâî íà Áàëêàíñêèÿ ôåñòèâàë â Ñîôèÿ.
Òîãàâà ïîëèòèêàòà áåøå òàêàâà, çàòîâà îáëå÷å âñè÷êè ìëàäåæè â
áðàííè÷åñêè äðåõè. Åäèí ïàðòèçàíèí, ïàðòèçàíñêîòî ìó èìå å
Ê ¥ ÷ î , èíà÷å Ï å ò ê î Ë à ë î â , ãî íàáåäè, ÷å å ïðàâèë ëþáîâ ñ
æåíà ìó Ñ ú á à . Ñëóøàì, ÷å ïàðòèçàíèòå è òîçè Ê î ÷ î ñà
124
âúðçàëè Á î ò ü î çà åäèí êàìèîí è ñà ãî âëà÷èëè äî ì. Áþê
òàðëà, ìåæäó Äþëåâî è Ñìèëåö, êúäåòî å óáèò.
Ïî ñëóõîâå, â óáèéñòâîòî å ó÷àñòâàëî èëè å ïðèñúñòâàëî
åäíî ìîì÷å íà èìå È â à í Ì à ç í è ê î â . Òîãàâà îò òîâà ïðå-
ñòúïëåíèå ìó ïîáåëÿ êîñàòà (çíà÷è èìà Áîã!). Èìàëî å è åäíà ìíîãî
æåñòîêà æåíà3 îò ñåëîòî, íî ñåãà íå ìîãà äà ñè ñïîìíÿ èìåòî £.
×àêàé äà òè êàæà, êàòî ñïîìåíàõ è Ãîñïîä. òîÿ Êî÷î ïúòóâà ñ åäèí
äæèï çà Êîïðèâùèöà. Äæèïúò ñå îáðúùà. Ñàìî Ê î ÷ î óìèðà.
Òîÿ Ê î ÷ î ðàçïðàâÿøå, ÷å ñúæàëÿâà, ÷å è ìåíå íå óáèë!”
Ðàçêàçâà Â å ë è ÷ ê î Ñ ò î å â , áèâø êìåò íà ñåëîòî, 72
ã., ñðåäíî îáðàçîâàíèå:
“Îòèäîõ â êîìàíäèðîâêà â Òîïîëîâî, Àñåíîâãðàäñêî. Òàì
ñëåä Ïðîìÿíàòà æèâååøå Ï å í ÷ î Ê ó á à ä è í ñ ê è . Æåíà ìó å
îò òàì. Èãðàåøå êàðòè â êðú÷ìàòà. Êàòî ðàçáðà, ÷å ñúì îò
Äþëåâî, ìè ðàçêàçà ñëåäíàòà èñòîðèÿ: Âåäíúæ ïúòóâàë ïî
Ñòðåë÷àíñêèÿ ïúò. Êàòî íàñòèãíàë Äþëåâî, ñïðÿë äî
Êàçàíäæèéíèöàòà. Òàì â ìîìåíòà ñè âàðÿë ðàêèÿ Ä ÿ ä î Ã å ò î
ñ ê å ì å í å ò î ( Ì à í à ô ñ ê è ) . Ï. Êóáàäèíñêè çàðàçïèòâàë:
– Òóê èìàì åäèí ãîëÿì ïðèÿòåë. Êàçâà ñå Á î ò ü î Á î ò å â .
Êàê äà ãî íàìåðÿ?
Ä ÿ ä î Ã å ò î ñ ê à ì å í å ò î ìó îòâúðíàë:
– Ðàíî ìó âçåõà ãëàâàòà, îùå íà Äåâåòè.”
Á. Áîòåâ áèë íàðî÷åí çà óáèâàíå îùå ïî âðåìå íà ïàðòèçàí-
ñêàòà àêöèÿ â Äþëåâî (àïðèë 1944 ã.). Ïî òîçè ïîâîä Èâ. Â ð à ÷ å â
(Ñðåäíîãîðöè, ñ. 136) ïèøå: “Íàé-ïðåäàí íà âëàñòòà áåë ãëàâàòàðÿò
íà “îáùåñòâåíàòà ñèëà” è ðúêîâîäèòåë íà îðãàíèçàöèÿ “Áðàííèê”
– ìåñòåí ó÷èòåë, çà ñðàì íà òîâà ïðîãðåñèâíî ñúñëîâèå”; è íà ñ.
137: “Âúïðåêè îãðîìíèòå âîéñêîâè ïîòåðè èñêàõìå äà íàêàæåì
ãëàâàòàðÿ íà “îáùåñòâåíàòà ñèëà”, íî òîé áåøå óñïÿë äà ñå ñêðèå.
Ñ÷óïèõìå ñàìî ëîâíàòà ïóøêà, êîÿòî íÿêîé áåøå äîíåñúë, è ãî
ïðåäóïðåäèõìå îò òðèáóíàòà ïîâå÷å äà íå ñå çàêà÷à ñ íàøèòå õîðà
– çíàåõìå, ÷å ñåëÿíèòå ùÿõà äà ìó ïðåäàäàò äóìèòå íè”.

Ãåí÷î Èëèåâ Ëàëåâ

Ðîäåí ïðåç 1905 ã. Ðàáîòè êàòî ñåêðåòàð-áèðíèê â Ñúâåòà.
Æåíà: Í è ê î ë è í à îò Ï à í ¥ â ñ ê è .
Äåöà: 1) È ë è ÿ , âîåíåí ìóçèêàíò, ïî÷èâà â Ïëîâäèâ. Ìàêàð
è ðåìñèñò, íå óñïÿâà äà ñïàñè áàùà ñè;
125
 2) Ð à é ê à , çàäîìåíà â ñ. Êðúñòåâè÷, ïîêîéíèöà;
3) Í å í ê à , èçñåëâà ñå â Ïëîâäèâ, ïîêîéíèöà;
4) À í ã å ë è í à , èçñåëåíà â Ïëîâäèâ, ïîêîéíèöà;
5) Ì à ð è ÿ , çàäîìåíà â Ïëîâäèâ, ïîêîéíèöà.
Ðàçêàçâà Â å ë è ÷ ê î Ñ ò î å â : “Ïî âðåìå íà Ñåïòåìâðèé-
ñêîòî âúñòàíèå 1923 ã. å áèë ïîëñêè ïúäàðèí. Îáâèíèõà ãî, ÷å å
ñúïðè÷àñòåí â óáèéñòâîòî íà çåìåäåëåöà à å ò î Á à ë å â , ðú-
êîâîäèòåë íà Ñåïòåìâðèéñêîòî âúñòàíèå â Ñòðåë÷à, â Îêîïàíà”.
Ðàçêàçâà Èâàí Èëèåâ Êàöàðîâ: “Êîãàòî óáèõà áàé Ãåí÷î,
òîé áåøå íà îêîëî 50 ãîäèíè. Áåøå ñëóæèòåë â îáùèíàòà. çàòîâà
ìó íàìåðèõà êóñóð, ÷å å äúðæàâåí ñëóæèòåë, è ãî óáèõà. È íåãî
çâåðñêè – íà Áþê òàðëà”.

Õðèñòîñêî Ñòîÿíîâ Ãóðãóòîâ – Ëåêèÿ

Æåíà: (?); äåöà: (?)
Ãîðñêè ñòðàæàð.
Ðàçêàçâà È â à í Ê à ö à ð î â : “Æåíà ìó ìîæå äà å îùå æèâà.
Íàáåäèõà ãî çà óáèéñòâîòî íà åäèí ÷îâåê îò Ñòðåë÷à4. Òîçè ÷îâåê
áèë çàäúðæàí â ïîëèöèÿòà è óñïÿë äà èçáÿãà â ì. Îêîïaíà5. Äîø-
ëî ñâåäåíèå â îáùèíàòà. Òðúãíàëè äà ãî çàëàâÿò; áèëè ñà íÿêîëêî
÷îâåêà: Ë å ê è ÿ , ï è ñ à ð ÿ Í è ê î ë à Ò å ð ç è å â è îùå åäèí,
÷èåòî èìå ñúì çàáðàâèë. Ñòðåëÿëè ñà è òðèìàòà. Íî ñà íàáåäèëè
çà óáèåö Ë å ê è ÿ – çàòîâà, ÷å áèë ìíîãî äîáúð ñòðåëåö. È òîé å
áèë îò âúðçàíèòå è âëà÷åíèòå ñ êàìèîí. Óáèò å íà Áþê òàðëà”.

Ñòîé÷î Äèìèòðîâ Òîñåâ – Áaåòî

Ðîäåí ïðåç 1910 ã. Ãîðñêè ñòðàæàð. Íåæåíåí.
Ðàçêàçâà È â à í Ê à ö à ð î â : “Áåøå ïóñíàò ñëóõ, ÷å Á à å -
ò î õîäèë ñ Â å ë è ê à Ç à å ê î â à . Ïðàâåë ëþáîâ ñ íåÿ. Òÿ áåøå
áðàòîâ÷åäêà íà ïðîô. Ì à ð è í Ä è í ê î â Ä è ð è ì à í î â . À òîé
áåøå áëèçúê ñ ïàðòèçàíèòå. Ñòîé÷î óæ íå èñêàë äà ñå îæåíè çà
Âåëèêà. Ïàðòèçàíèòå ãî èçêàðàõà “áèòîâî ðàçëîæåí”. È íåãî
óòðåïàõà íà Áþê òàðëà”.
Ðàçêàçâà  å ë è ÷ ê î Ñ ò î å â : “Ñòîé÷î áåøå ñèðàê. Íå
áåøå æåíåí. Ðàáîòåøå â Ðàçñàäíèêà íà Ãîðñêîòî. Îáâèíèõà ãî,
÷å ñúòðóäíè÷èë íà îíàÿ âëàñò. Äîíàñÿë çà ÐÌÑ â ñåëîòî”.
126
 Äèìèòúð Õðèñòîâ Ñåðòîâ
Íà ïàìåòíèêà â Áþê òàðëà å ñ äðóãî áàùèíî èìå Ï ( å ò -
ê î â ) (?!). Ðîäåí å ïðåç 1877 ã.
Îáùèíñêè ñëóæèòåë ñ äëúæíîñò “ðåêâèçèòîð ïî äàíúöèòå”.
Æåíà: Ï å í à îò Ï a í î â ö è .
Äåöà: 1) Õ ð è ñ ò î , ó÷èòåë, îñòàâà â ñåëîòî, ïîêîéíèê;
2) Ï å ò ê î , äàíú÷åí ñëóæèòåë â Ïàíàãþðèùå,
ïîêîéíèê;
3) Å ë å í à , îìúæåíà çà Ä è ì è ò ú ð Â à ñ è ë å â ,
óáèò ïîëèöàé (âæ. òóê).
Ðàçêàçâà È â à í Ê à ö à ð î â : “ Á à é Ä è ì è ò ú ð áåøå
îêîëî 50-ãîäèøåí. Ìíîãî îòðàêàí ÷îâåê. Ñàì îò áåäíîòèÿòà ñòàíà
çàìîæåí ñ óì è ðàáîòà. Òîÿ ÷îâåê áåøå èçïðàòåí îò ñåëîòî â Öàðè-
ãðàä äà òúðñè ñàíúðíàìå çà ì. ˲íäæåíèöà6, ñïîðíà ãîðà ñ Êðúñ-
òåâè÷. Ìíîãî çàñëóæèë ÷îâåê. Íàáåäèõà ãî, ÷å å ôàøèñò. È íåãî
óòðåïàõà â Áþê òàðëà”.
Ðàçêàçâà Â å ë è ÷ ê î Ñ ò î å â : “ Ä ÿ ä î Ä è ì è ò ú ð áåøå
çåìåäåëåö. Ðåêâèçèòîð ïî äàíúöèòå. Îáâèíèõà ãî, ÷å ñúòðóäíè÷åë
íà îíàÿ âëàñò. Óáèò å íà Áþê òàðëà ñ äðóãèòå”.

Äèìèòúð Èâàíîâ Âàñèëåâ

Ï î ë è ö à é . Ðàáîòåë â Ïàíàãþðèùå.
Æåíà: Å ë å í à , äúùåðÿ íà åêçåêóòèðàíèÿ â Áþê òàðëà
Äèìèòúð Ñåðòîâ.
Çàëîâåí å îò ñòðåë÷àíñêèòå ïàðòèçàíè è åêçåêóòèðàí â Êóö
íà Öàðþâè ñëèâè íà 27. IÕ.1944 ã.
Íà Ïàìåòíèêà â Áþê òàðëà å ïîñòàâåíî èìåòî “Äèìèòúð
Èâàíîâ Âàñèëåâ, ðîä. 1911 ã.” Òîâà îçíà÷àâà, ÷å íàäïèñúò íà
ïàìåòíèêà òðÿáâà äà ñå ÷åòå íå â ñìèñúë, ÷å òîçè ÷îâåê å óáèò íà
òîâà ìÿñòî çàåäíî ñ îñòàíàëèòå äþëåâöè, à çà òîâà, ÷å òîé å åäíà
îò æåðòâèòå â Äþëåâî; ñúùîòî âæ. è ïðè È â à í Ò î ñ å â .

Èâàí Ïåí÷åâ Òîñåâ

Íà Ïàìåòíèêà â Áþê òàðëà å îòáåëÿçàíî, ÷å å ðîäåí ïðåç
1919 ã. Óáèò ïðåç 1948 ã.
Æåíà: Í å í ê à îò Ì à í à ô è ò å .
127
 Äåöà: (?)
È â à í Ò î ñ å â å çíàêîâà ôèãóðà â Äþëåâî. Ïðèíàäëåæè
êúì ôàìèëèÿòà Ò î ñ å â è , äàëà äâàìà íàðîäíè ïðåäñòàâèòåëè.
Ðàçêàçâà Â å ë è ÷ ê î Ñ ò î å â : “È â à í å áèë âîéíèê â
Ïëîâäèâ. Ñëåä Äåâåòè èçëåçå ãîðÿíèí. Èìà âåðñèÿ, ÷å ãî èçäàâà è
óáèâà íåãîâ ÿòàê îò Îãíÿíîâî. Óáèéñòâîòî å ñòàíàëî â ì.
Óñîéíàòà (Ñ 1,5) â ìÿñòîòî Ðàáàäæèêà”.

Àíîíèìåí âîéíèê
Ó÷àñòâà â ïðåòúðñâàíåòî íà Îêîïàíà. Çà òîâà ìó ñëóæåáíî
äåÿíèå å áèë åêçåêóòèðàí. Ñðâ. ïèñàíîòî îò Èâ. Â ð à ÷ å â (Ñðåä-
íîãîðöè, ñ. 140): “Íà òðåòèÿ äåí ñëåä íàïóñêàíåòî íà Äþëåâî áèëà
îòêðèòà çåìëÿíêàòà ñ áðàøíîòî. Êîìàíäèðúò íà äèâèçèÿòà ïðîñòî
ïîáåñíÿë îò çëîáà, äåòî íå íè óñåòèëè è õâàíàëè. Òîé íàðåäèë
âåäíàãà äà ñå çàïî÷íå ïðåòúðñâàíåòî íà ìåñòíîñòòà Îêîïàíà, íà
âñÿêà öåíà äà ñå íàìåðè áðàøíîòî. È äåéñòâèòåëíî ãî îòêðèëè.
Å ä è í â î é í è ê ïîïàäíàë íà ëîïàòàòà, êîÿòî äðóãàðèòå çàêúòàëè
áëèçî äî ñêðèâàëèùåòî. Çàïî÷íàëè ùàòåëíî äà îãëåæäàò âñåêè
õðàñò è îòêðèëè áðàøíîòî. Çà íàñ òîâà áåøå äîáúð óðîê çà ìàñêè-
ðîâêà. Íî è âîéíèêúò òðÿáâàøå äà áúäå íàêàçàí. Òàçè çàäà÷à ïî-
ñòàâèõìå íà  å ë ê î è Ò è ò î . È òîé ïîëó÷è çàñëóæåíîòî ñè äåñå-
òèíà äíè ïî-êúñíî”.
Åêçåêóòîðèòå ñà Ä è í ÷ î Ä ó ï è í î â – Â å ë å â è ïàð-
òèçàíèí íà èìå Ò è ò î .
 ñåëîòî å óáèò è à å î ð ã è Ñ ò î ÿ í î â Ï å ò ð î â ,
ïîëèöàé, îò Áúòà (âæ.).
1Ñêúñåíî îò Áþ½ê òàðëa, ‘Ãîëÿìàòà íèâà’. Ìåñòíîñòòà ñå íàìèðà þæíî
îò Äþëåâî ïðåäè Ñìèëåö ïîêðàé øîñåòî (Þ 2 Äþëåâî).
2Çà òîçè âàíäàëñêè àêò íå îòêðèõ ñúîáùåíèÿ èëè ïðîòåñòè â ìåäèèòå (?!).
3Èìåòî íà òàçè æåñòîêà æåíà, ó÷àñòâàëà â èçáèâàíåòî íà äþëåâöè â Áþê
òàðëà, ïðåäïîëàãàì, ùå áúäå îòêðèòî îò ñëåäâàùèòå èçñëåäîâàòåëè.
4Òîâà ùå äà å È â à í À í ã å ë î â Ñ è ì å î í î â îò Ñòðåë÷à, ïðåäñòàâåí
áåç òî÷íà äàòà íà ñìúðòòà â Èñòîðèÿ íà Ïàçàðäæèøêàòà îêðúæíà
îðãàíèçàöèÿ íà ÁÊÏ, Ñ., 1985, 675, âæ. ¹ 728.
5Ãîëÿìà èçêóñòâåíà ìîãèëà (ÑÇ 3 Äþëåâî), ìåæäà ñúñ Ñòðåë÷à.
6˲íäæåíèöà å ïðîäúëãîâàòà ðúòëèíà ñ äúá ìåæäó Äþëåâî, Êðàñíîâî,
Êðúñòåâè÷ è Ñòðåë÷à.
128
 Çëîê²÷åíå
 òîâà ñåëî èçëèçàò ïàðòèçàíè îò äâå ôàìèëèè – à å î ð -
ã è å â è ( à î ã î â è ) è Ê ð ú ñ ò å â è . Äðóãè äâå ìîì÷åòà îò
èçëåçëèòå ïàðòèçàíè ñå âðúùàò â ñåëîòî, íî ñëåä âðåìå, ïðè
áëîêàäà íà íàñåëåíîòî ìÿñòî, ñà çàëîâåíè è óáèòè â ì. Åëèäåðèöà
çàåäíî ñ ÿòàêà À í ã å ë Ê ð ú ñ ò å â .
Áëèçî äî òîâà ìÿñòî íà Äåâåòè, êîãàòî Âàðòîëîìååâèòå
íîùè ñå ðúêîâîäÿò îò Ï å ò ú ð Ã å î ð ã è å â – Ô å ë ä ø å ð à ,
êîéòî å íîâèÿò êìåò, è îò ñèíà ìó – ïîëèòçàòâîðíèêà Â ë à ä î
à å î ð ã è å â , ñòàíàë øåô íà öåëèÿ ðåãèîí, ñà èçáèòè ÷àñò îò
íåâèííèòå çëîêó÷àíöè.
Êàêòî è íà äðóãè ìåñòà, òåðîðúò å áèë òîòàëåí çà ïðèÿòåëèòå
íà êìåòà, óïðàâëÿâàë ïðåäè Äåâåòè, à ñúùî è çà ëè÷íè âðàãîâå íà
íîâèÿ êìåò îò áèòîâè ñâàäè1.

Ëàçàð Êàðàìôèëîâ Èëèåâ

Íàáåäåí å, ÷å å ïðåäàë À í ã å ë Ê ð ú ñ ò å â è ïàðòèçàíèòå
Èëèÿ Âàí÷åâ è Áëàãî Èãíàòîâ.
Ìíîãî áóäåí è âåñåë ìëàäåæ. Óáèò ïðåç ñåïòåìâðè íà 19-ãî-
äèøíà âúçðàñò. Ñ äåëî 667/1946 ã. å îáÿâåí çà “áåçñëåäíî èç÷åçíàë”.
Æåíà: É î ð ä à í ê à îò Ïàòàëåíèöà (ïîñëå ñå ïîæåíâà â
Öðúí÷à).
Äåöà: íåêðúñòåíî äåòå, ðîäåíî 5 äíè ïðåäè äà óáèÿò áàùà
ìó, ïî÷èâà äâà äåíà ñëåä íåãîâàòà ñìúðò.
Ðàçêàçâà Ï å ò ê î Ï å ò ê î â , áèâø êìåò íà ñåëîòî: “Ëàçàð
áåøå õóáàâî ìîì÷å. Ìíîãî áóäåí ìëàäåæ. Ïååøå âåëèêîëåïíî.
Âåñåë. Àðåñòóâàí å îò íàøèòå ïàðòèçàíè. Òóê. Èç÷åçíà â Ñåïòåì-
âðè. Ìèíàõà ãîäèíè. À í ã å ë × à ë ú ê î â , åäèí ñòðàøåí ïàðòèçàíèí
îò Âåëè÷êîâî, èìàøå îò ñåëî ìëàäà ëþáîâíèöà. Íåéíèÿò áàùà
ìè áåøå ïðèÿòåë. Òîé ìè å ðàçêàçâàë, ÷å × à ë ú ê à ïðîãîâîðèë
çà óáèéñòâàòà íà íàøåíöèòå. Ñòàíàëî ïðè Êëàäåíåöà ìåæäó Ïà-
ìèäîâî è Áîøóëÿ (èìà ïðåäâèä Ìóðäæîâ êëàäåíåö â Àéêúíà).
Ðàçêàçâà À â ð à ì , êðú÷ìàð â ñåëîòî: “Ëàçàð áåøå ìëàäî-
æåíåö. Ìíîãî äîáúð ÷îâåê. Ãîëÿì ïåâåö. Áàùà ìó áåøå äÿäî Ê à -
ð à ì ô è ë . Íå ñå ðàçáðà çàùî ãî óòðåïàõà.”
129
 Ðàçêàçâà Ñ ò å ô ê à Ì ó ñ à ô è ð î â à , ïúðâà áðàòîâ÷åäêà
íà óáèòèÿ: “Ëàçàð ãî ïîäãîíèõà çàðàäè ÷ è ÷ î – áàùà ìó, Ê à -
ð à ì ô è ë Ò ð å í ä à ô è ë î â . Àðåñòóâàëè ñà ãî ó òÿõ, êîãàòî ïàð-
òèçàíèòå ñà òàðàøóâàëè ÷åêìåäæåòî íà êðú÷ìàòà ìó. Ïîñëå ãî
îòêàðàõà ñ òàòå â Ñåïòåìâðè. Áÿõà çàòâîðåíè â Åâðåéñêèòå êúùè.
Ïàçåøå ãè åäèí ïàðòèçàíèí – Ã å î ð ã è Ä è ì î â 2, ïîñëå ñå îæåíè
çà ñåñòðà ìè.
Ñëåä âðåìå ñå çàãîâîðè, ÷å ñà ãè èçòðåïàëè â Åëèäåðèöà –
òàì, êúäåòî ñà òðåïàëè õîðà ïðåç 1923 ã.

Êàðàìôèë Èëèåâ Òðåíäàôèëîâ

Ñåëÿíèí, êîéòî ñå çàíèìàâà ñ òúðãîâèÿ. Ïðè áèòîâà ñâàäà
óáèâà ÷îâåê. Ñúçäàâàò ñå íàñòðîåíèÿ, êîèòî áëèçêèòå íà óáèòèÿ
èíñèíóèðàò â ïîëèòè÷åñêè.
Íà Äåâåòè å àðåñòóâàí. Áÿãà îò àðåñòà â ñåëîòî. Çàëîâåí å â
Ëúæåíå. Ïîñëå å îòâåäåí â Îêîëèéñêîòî óïðàâëåíèå íà
Ïàçàðäæèê, êúäåòî å ñïàñåí îò ïîëèòè÷åñêèÿ ðúêîâîäèòåë íà òàçè
èíñòèòóöèÿ Ñïàñ Ãîñïîäèíîâ.
Æåíà: Ì à ð è ÿ îò Âåòðåí.
Äåöà: 1) Ë à ç à ð , óáèò îò ïàðòèçàíèòå (âæ.);
2) Ï å ò ú ð , æèâåå â Èëèåíöè, Ñîôèÿ;
3) È ë è ÿ , æèâåå â Èëèåíöè, Ñîôèÿ.
Ðàçêàçâà Ñ ò å ô ê à Ì ó ñ à ô è ð î â à , íåãîâà áðàòîâà äú-
ùåðÿ: “×è÷î ñè õàðåñà åäíà ìîìà îò Âåòðåí. Íàïèë ñå è ïðèÿ-
òåëèòå ìó ïðîáóòàëè äðóãà. Äîâåäå ÿ â ñåëî. Äÿäî ãî èçãîíè. Ñúñ
çëàòîòî íà âåòðåíêàòà îáà÷å ÷è÷î ïî÷íà òúðãîâèÿ. Òÿ ïîñëå ñå
ðàçõóáàâè è ÿâíî ìó å áèëà íà êúñìåòà.
Ïðè ÷è÷î íà êâàðòèðà áåøå åäèí Ä å ë ÷ î Ä î í å â . Òîé
òðúãíàë ñ íåãî ïî Ñåâåðíà Áúëãàðèÿ äà êóïóâàò åäèí âàãîí ñâèíå.
Ïî ïúòÿ ïîñòîÿííî ñå çàÿæäàë ñ ÷è÷î, òà äî ñåëî.  ñåëî ïàê êàçàë
íà ÷è÷î:
– Øà òå òðåïà!
Ñáèëè ñå. Òàòå õóêíà äà ãè ðàçòúðâàâà. ×è÷î ãî óáè ñ íîæ.
Îñúäèõà ãî 15 ãîäèíè, íî ñëåä 5 ãîäèíè, íà Äåâåòè, ãî ïóñíàõà. Íå
ùåø ëè, Ä å ë ÷ î Â î ä å í è ÷ à ð ÿ ãî èçêàðàõà êîìóíèñò. Îùå
÷è÷î íå ñè âëèçà â êúùè, èäâàò íàøèòå ïàðòèçàíè è ãî àðåñòóâàò.
Âêàðàõà ãî â ìàçåòî íà Îáùèíàòà. Ïðåç íîùòà èçêîïàâà åäíà äóï-
êà è áÿãà. Òðúãâà êúì Âåëèíãðàä. Åäíî ìîì÷å â êîëà ñúñ ñåíî ãî
130
êà÷âà óæ äà ãî ñêðèå. Ñòîâàðâà ãî òî÷íî ïðåä ìèëèöèÿòà â Ëúæåíå.
Íàøèòå ïàðòèçàíè Ê ð ú ñ ò å â è ò å è Ã î ã î â è ò å îòèäîõà äà
ãî âçåìàò îò Ëúæåíå. Äîêàðàõà ãî â Ñåïòåìâðè. Êà÷âàò ãè íà
êàìèîí íÿêîëêî ÷îâåêà, äåñåò, äâàéñåò ëè ñà áèëè, è ãè êàðàò äà
ãè òðåïàò êúì Âåëè÷êîâî. ×è÷î ïîñòîÿííî ñå ìîëèë íà Ãîñïîä
êîëàòà äà ñïóêà ãóìà. Íå ùåø ëè, Ãîñïîä ÷óë ìîëáàòà ìó è êîëàòà
ñïóêâà ãóìè ïðè Áîøóëÿ. Ñúîáùàâàò íà Ñ ï à ñ Ã î ñ ï î ä î â , êîéòî
å íà÷àëíèê â ìèëèöèÿòà ïî òîâà âðåìå. Òîé ïðèñòèãà íà ìîòîð ñ
êîø. Ãîñïîäîâ ñå çàãëåäàë è ïîçíàë ÷è÷î, êîéòî áèë ãîòâà÷ â
çàòâîðà è ãî õðàíåë îò äîáðå ïî-äîáðå. Âçåìà ÷è÷î è ãî êàðà â
ñâîÿòà êàíöåëàðèÿ â Îêîëèéñêîòî. Èçëèçà çà ìàëêî è êàòî ñå
âðúùà, êàçâà: “Òðÿáâà äà áÿãàø. Çëîêó÷àíöè ñà òðúãíàëè äà èäâàò
äà òå âçåìàò è äà òå óòðåïàò!” Íàìèðà íà÷èí, èçïðàùà ãî ñúñ ñâîé
÷îâåê âúâ Âðàöà. Òàì å ñòîÿë, ùî å ñòîÿë, äîêàòî ìèíå òðåïàíåòî.
Ïîñëå îòèâà â Èëèÿíöè äî Ñîôèÿ. Âçåìà ñåìåéñòâîòî ñè è ïîñëå
íèêîé íå ãî ïîòúðñè äà ãî òðåïå. ßâíî ìó áÿõà èçãóáèëè ñëåäèòå”.

Êîöå Ìèõàéëîâ
Ñúâåòíèê è ïðèÿòåë íà êìåòà Ã å î ð ã è À ò à í à ê è å â .
Ïî òàçè ïðè÷èíà å çàëîâåí è îòâåäåí â Ñåïòåìâðè. Óáèò å ïðè
Ìóðäæîâ êëàäåíåö â Àéêúíà ïðè Âåëè÷êîâî.
Áèë âå÷å äîñòà âúçðàñòåí ÷îâåê.
Æåíà: Ò î ä î ð à .
Äåöà: 1) Ï å ò ú ð , ïîñëå èíòåðíèðàí, ñåãà æèâåå â Êàçàíëúê;
2) Ã å í à , çàäîìåíà â Ëÿõîâî (?);
3) äúùåðÿ, îìúæåíà â Êàðàáóíàð (?).

Êðóì Äóêîâ
Ñ å ë ñ ê è ê ð ú ÷ ì à ð . Íèêîé íå ìîæå äà ñå ñåòè çà ñåðèîçíà
ïðè÷èíà, ïîðàäè êîÿòî å áèë óáèò. Çà íàé-äîñòîâåðíà ñìÿòàò
âåðñèÿòà, ÷å å áèë áëèçúê äî êìåòà à å î ð ã è À ò à í à ñ à ê è å â .
Æåíà: Ñ ò î ÿ í à îò Ï ð î ä à í î â è .
Äåöà: 1) À í ã å ë , â ñåëîòî;
2) É î ð ä à í , ðàáîòè â æåëåçíèöèòå.
Ðàçêàçâà Ï å ò ê î Ã å î ð ã è å â Ï å ò ê î â : “Àðåñòóâàò
ãî áðàòÿòà Ê ð ú ñ ò å â è (Ãåîðãè è Êðúñòüî) è ïàðòèçàíèòå
à î ã î â è . Êàðàò ãî â Ñåïòåìâðè. Íå ìîãà äà ñå ñåòÿ çà âèíà íà
131
Ê ð ó ì . Àç õîäèõ êàòî ñâèäåòåë â ñúäà äà èì èçäàäàò ñìúðòíè
àêòîâå. Ñëåä Ïðîìÿíàòà. Ïîñëå ñå ÷ó, ÷å â òðåïàíåòî ïðè
Êëàäåíåöà ìåæäó Áîøóëÿ è Ïàìèäîâî ñà ó÷àñòâóëè è äâàìà
íàøåíöè – Ñ è ì å î í Ä î ø å â è Ë à ç à ð Ö è ã à í è í à ”.

Íèêîëà Èëèåâ Òðåíäàôèëîâ

Êîãàòî å óáèò, å íà 32 ãîä. Íàáåäåí å çà “ïðåäàòåë” íà ÿòàêà
À í ã å ë Ê ð ú ñ ò å â è íà ïðåäàëèòå ñå ïàðòèçàíè È ë è ÿ
 à í ÷ å â è Á ë à ã î È ã í à ò î â . Ðàáîòè êàòî ïîìîùíèê íà
ó÷àñòúêîâ ëåêàð â Ñåïòåìâðè.
 ñåëîòî íåîñíîâàòåëíî å ïóñíàò ñëóõúò, ÷å å áèë ïîëèöàé.
Æåíà: È â à í ê à îò Ð è í ê î â è â Êàðàáóíàð.
Äåöà: 1) Ñ ò å ô ê à , èíôîðìàòîðêàòà;
2) Ã å í à , çàäîìåíà ó Ä è ì î â è , Ñåïòåìâðè, èçñå-
ëåíè âúâ Âåëèíãðàä;
3) Ê ð ú ñ ò à í à , çàäîìåíà ó Ñ å â ä è å â è îò Êàðàáóíàð.
Ñëåä óáèéñòâîòî íà Í. Òðåíäàôèëîâ, íàé-âåðîÿòíî â ì.
Åëèäåðèöà, äåöàòà ñà îòãëåäàíè è ñ ïîìîùòà íà ëåëÿòà Ñ ò î ÿ í ê à
Èëèåâà Ïîïîâà.
Ðàçêàçâà Ñ ò å ô ê à Í è ê î ë î â à Ì ó ñ à ô è ð å â à , 72
ã., VII êëàñ, äúùåðÿ: “Òàòå áåøå ïðèñëóæíèê ïðè ä - ð Â å ë å â
â Ñàðàíüîâî. Äî íàñ æèâååøå ñåìåéñòâîòî íà Â à í ÷ î
à å î ð ã è å â , íà ôåëäøåðà – Ï å ò ú ð à å î ð ã è å â – áðàò. Âàí-
÷î ãî óáèõà ïðåç 1934 ã. ïðè ñâàäà êàðàìóñàëöè. Èìàøå åäèí ñèí
È ë è ÿ . ×è÷î ìó, Ô å ë ä ø å ð à , ìó äàäå àêúë äà ñòàíå ïàðòèçàíèí.
Ñ íåãî èçáÿãà îùå åäíî ìîì÷å – Á ë à ã î È ã í à ò î â . Ìàéêàòà
íà Èëèÿ ïîëóäÿ îò òàçè ðàáîòà. Âñåêè äåí õîäåøå – ÿ ñ àãíå, ÿ ñ
ìèñèðêà – ïðè Ñ ë à â å é ê î  à ñ è ë å â . Ðàçáðàëè ñå ìîì÷åòî
Èëèÿ äà ñå âúðíå â ñåëî, è ùå áúäå ïîìèëâàíî. È ë è ÿ è Á ë à ã î
ñå ïðèáðàõà. È òðÿáâàøå äà îòèäàò äà ñå ïîäïèøàò, ÷å ïîâå÷å
íÿìà äà ñà ïàðòèçàíè. Íå ùåø ëè, â òîâà âðåìå áëîêèðàõà ñåëîòî.
Õâàíàõà äâåòå ìîì÷åòà è åäèí îò ÿòàöèòå –À í ã å ë Ê ð ú ñ ò å â ,
íà ïàðòèçàíèòå Ã å î ð ã è è Ê ð ú ñ ò ü î áàùà èì. Êîãàòî øà
ãè òðåïàò, À í ã å ë âèæäà åäèí çàïàñåí âîéíèê îò ñåëî è ìó êàçâà:
– Êàòî äîéäàò íàøèòå, øà êàæåø íà áàáà òè È ã í à ò à ,
æåíàòà, äà õâàíàò Ì à ð è ÿ Â à í ÷ î â è ö à è äà ÿ çàïàëÿò æèâà
ñðåä ñåëî. Òÿ èçÿäå äåöàòà, òÿ èçÿäå è ìåí.
132
 Óòðåïàõà ãè â Åëèäåðèöà.
Íà Äåâåòè, êàòî äîéäîõà ïàðòèçàíèòå, Ì à ð è ÿ Â à í ÷ î -
â è ö à îáúðíà íåùàòà. Çàïî÷íà äà ãîâîðè, ÷å ò à ò å è Ë à ç à ð ,
íà ÷è÷î Êàðàìôèë ñèíà, ñà èçäàëè À í ã å ë è ìîì÷åòàòà. Òàêà
íàáåäè íàøèòå. Òî÷íî â äâà ÷àñà íà Äåâåòè òàòå ãî õâàíàõà ïàðòè-
çàíèòå. Âîäåøå ãè Ã å î ð ã è Ã î ã î â , íà Ôåëäøåðà ñèíà.
Çàêàðàõà ãè ñ Ë à ç à ð â Ñàðàíüîâî. Íà Ãàðàòà. Çàòâîðèõà ãè â
Åâðåéñêèòå êúùè. Ñàìî äâàìàòà áÿõà. Ïàçåøå ãè Ã å î ð ã è Ä è -
ì î â , êîéòî ïîñëå ñå îæåíè çà ñåñòðàòà. Äî äíåñêà äóìà íå å êàçàë
êàêâî å ñòàíàëî.
 Ñåïòåìâðè ãè äúðæàõà äåñåòèíà äåíà. Êàçâàò, ÷å ãè îòâåëè
â Åëèä˜ðèöà, êúäåòî ãè èçáèëè êàòî îòìúùåíèå çà À í ã å ë
Ê ð ú ñ ò å â è äâåòå ïàðòèçàí÷åòà, êúäåòî ñå ïðåäàäîõà. Íà
ñúùîòî ìÿñòî. Íå íàìåðèõìå òðóïîâåòå”.

Ãåîðãè Èâàíîâ Àòàíàñàêèåâ

Êìåò íà Çëîêó÷åíå. Çàëîâåí å íà Äåâåòè â êðú÷ìàòà íà
Ê ð ó ì Ä ó ê î â . Îòâåäåí â Ñåïòåìâðè.
Íàáåäåí å, ÷å ïî íåãîâî âðåìå å ñòàíàëà áëîêàäàòà íà
Çëîêó÷åíå îò ïîëèöèÿòà, êîãàòî ñà çàëîâåíè ïðåäàëèòå ñå
ïàðòèçàíè È ë è ÿ Â à í ÷ å â , Á ë à ã î È ã í à ò å â è ÿòàêúò
Àíãåë Êðúñòåâ.
Óáèò å â Åëèäåðèöà (âæ. ïîâå÷å ïðè Áðàòàíèöà).

1 ëèòåðàòóðàòà ñå îòêðèõà áåëåæêè çà äâàìà çëîêó÷åíöè – Í å é ê î

À ò à í à ñ î â Ê î æ ó õ à ð î â è Â à ñ è ë Ä î ÷ å â . Íåéêî Êîæóõàðîâ
å óáèò íåèçâåñòíî êúäå. Ïîñìúðòíî å èçäàäåíà ñìúðòíà ïðèñúäà îò
Øóìåíñêèÿ íàðîäåí ñúä (Áåç ñúä è ïðèñúäà, ñ. 55, 58). Ïî ñúùîòî äåëî å
îñúäåí íà ñìúðò è ñâåùåíèêúò Âàñèë Äî÷åâ.
 Áúëãàðèÿ èìà îùå äâå ñåëà ñ èìå Çëîêó÷åíå: â Ñîôèéñêî è â
Ïëåâåíñêî. Ïðè ïðîâåðêàòà â ïàçàðäæèøêîòî Çëîêó÷åíå ñå îêàçà, ÷å
íÿìà òàêèâà ëèöà.
2Òàêúâ ïàðòèçàíèí èëè ïîëèòçàòâîðíèê îò Ñåïòåìâðè íÿìà.

133
 Êàëóãåðîâî
Ïúðâîòî ñðåäíîãîðñêî ñåëî ïî Òîïîëíèøêèÿ ïðîõîä.
Ðàçïðàâàòà ñ “âðàãîâåòå” å íà÷åíàòà îùå íà 9.IÕ. 1944 ã. ïî
óêàçàíèÿ, äàäåíè îò Ì è õ à è ë Ã ó ì í å ð î â , êîéòî â òîâà âðåìå,
ðúêîâîäè è ðàçïðàâàòà ñ âðàãîâåòå â Öåðîâî. Ñúçäàäåíà å “áîéíà
ãðóïà” (êîé çíàå çàùî, ñëåä êàòî âå÷å å íàëèöå “Ïîáåäàòà” ?!) ñ
ðúêîâîäèòåë Ä è ì è ò ú ð Ê å ð å ì è ä î â (âæ. Ñï. Ò î ì î â , Ñúç-
äàâàíåòî, ñ. 23), êîÿòî ïîåìà ÷åðíàòà ðàáîòà ïî çâåðñòâàòà, èçâúð-
øåíè â òîâà áîãàòî íà êóëòóðà ñåëî.

Èëèÿ Èâàíîâ Æóïîâ

Òúðãîâåö. Â ñåëîòî äúðæè ìàãàçèí çà ìàíèôàêòóðà.
Æåíà: Ä è ì è ò ð è í à îò Ï à ç à ð ä æ è ê .
Äåöà: 1) Ê ú í ÷ î , ëåñíè÷åé â Ïàíàãþðèùå;
2) È â à í , àïòåêàð â Äèíêàòà, ïðåäè òîâà ìèíüîð;
3) Ï å ò ÿ , ñúïðóãàòà íà ä-ð Ä ð à ã î ì è ð Ì à í ÷ å â
(âæ.); æèâåå â Ïàçàðäæèê.
Ðàçêàçâà Ä è ì è ò ú ð Ê î ÷ å â , ðîäîì îò Êàëóãåðîâî, ñåãà
æèâåå â Ñàðàÿ: “Òîÿ È ë è ÿ Æ ó ï î â èìàøå ñåñòðà Ã è í à . Òÿ
äúðæà ðå÷ íà Äåâåòè â ñåëî íà Õîðèùåòî. È íå ùÿ äà ñïàñè áðàò
ñè. Ðàçïðàâÿõà, ÷å æèâ å ïóñíàò â íÿêàêúâ êëàäåíåö 15 ìåòðà âúâ
Âåëè÷êîâî (ÿâíî ñòàâà âúïðîñ çà Ìóðäæîâ êëàäåíåö (âæ.).
Ðàçêàçâà È â à í Ê î ÷ å â : “Òîÿ È ë è ÿ Æ óï î â áåøå íà-
ïðàâèë íåùî ñðåùó ä - ð Ñ ð å á ð è í , êîéòî áåøå êîíêóðåíò íà
çåò ìó ä - ð Ì à í ÷ å â . Æåñòîêî ñà ãî óáèëè â åäèí êëàäåíåö. Ïóñ-
íàëè ñà ãî æèâ. Óæ ãî ñúäè Íàðîäíèÿ ñúä â Ïàçàðäæèê. Òîé å
óáèò ïðåäè ïðî÷èòàíå íà ïðèñúäàòà.”
Ïî òîÿ ïîâîä É . Ö à í ê î â , êîéòî å â Çàòâîðà ñ Èëè ÿ Æ ó -
ï î â , ïèøå: “Â Çàòâîðà áÿõìå íàáëúñêàíè ïî 30 äóøè â îáùè êè-
ëèè è â åäèíî÷êè. Âåðîÿòíà, çà äà ïîðàçïðåäåëÿò çàòâîðíèöèòå, ïà-
ëà÷èòå âñÿêà íîù èçâåæäàëè ïî äâàäåñåòèíà äóøè, òîâàðåëè ãè íà
êàìèîíåòêà è Áîã çíàå êúäå èì å äíåñ ãðîáúò” (Àíòè, áð. 32, 1994).
 Îáâèíèòåëíèÿ àêò ¹ 1 È ë è ÿ Æ ó ï î â å ïîä ¹ 61,
ñðâ.: “ñúòðóäíèê íà ïîëèöèÿòà, ïîñòîÿííî å ïðàâèë äîíîñè ïðîòèâ
àíòèôàøèñòèòå, â ðåçóëòàò íà êîåòî ìíîãî õîðà ñà áèëè
134
àðåñòóâàíè, èíêâèçèðàíè ïî íàé-æåñòîê íà÷èí è èçáèâàíè. Áèë å
íà÷åëî íà ïðîâåæäàíå áîðáàòà ïðîòèâ íàðîäíèòå áîðöè. Áèë å
èíèöèàòîð çà ñúáèðàíå íà ïàðè, ñðåùó êîèòî ïîëèöàèòå äà èçáèâàò
àíòèôàøèñòèòå. Òîé ëè÷íî å äàë 2000 ëåâà çà òàçè öåë.  ðåçóëòàò
íà òàçè ìó äåéíîñò, ñëåä êàòî å èíêâèçèðàí ïî íàé-çâåðñêè íà÷èí
ä-ð Èâàí Ñðåáðèí îò ïîëèöàèòå, ïîñëåäíèòå ãî õâúðëèõà îò
ïðîçîðåöà, çà äà ïðèêðèÿò ñâîåòî ïðåñòúïëåíèå. Ïî òàêúâ íà÷èí
áåøå óáèò òîÿ áîðåö çà íàðîäíà ñâîáîäà”.
Ñúùåñòâåíàòà ÷àñò â îáâèíåíèåòî å íåñåðèîçíà. Îùå
ïîâå÷å, ÷å ïîëèöàèòå îò ñåëîòî, çà êîèòî ñòàâà âúïðîñ, àêî ñà
ìú÷èòåëè, ñà ñàìî àðåñòóâàíè è áèòè, íî íå ñà èçáèòè. Òå ñà: Ñ ò î -
éî Ñòîåâ, Òîäîð Âëàõîâ, Êóçå Ïåòðèí, Òîäîð
Âúðòèãîâ.

Äðàãîìèð Àíãåëîâ Ìàí÷åâ

Ðîäîì îò Êþñòåíäèë èëè Êþñòåíäèëñêî. Ëåêàð â Êàëó-
ãåðîâî, çåò íà È ë è ÿ Æ ó ï î â , ìåñòåí òúðãîâåö (âæ.).
Æåíà: Ï å ò ÿ îò Æ ó ï î â è .
Äåöà: À í ã å ë , ðîäåí ïðåç 1944 ã., àãðîíîì, ñåãà æèâåå â
Ñîôèÿ.
Íà ñàìèÿ Äåâåòè áÿãà îò ñòðàíàòà. Çàìèíàâà çà Àðæåíòèíà,
êúäåòî ñúçäàâà íîâî ñåìåéñòâî. Óìèðà ïðåç 80-òå ãîäèíè ïî ñâå-
äåíèå, êîåòî ïîëó÷èõ îò À í ã å ë Ì à í ÷ å â , ìîé ñúó÷åíèê, ñ
êîãîòî â Ñîôèÿ ïîääúðæàõ ïðèÿòåëñêè îòíîøåíèÿ.
 Îáâèíèòåëåí àêò ¹ 1 íà Ïàçàðäæèøêàòà ïðîêóðàòóðà
ä - ð Ì à í ÷ å â å áåç ñïðàâêà çà ðàæäàíå, ìåñòîðîæäåíèå è ïîä.
Ïîñî÷åíî å ñàìî, ÷å å íà 35 ãîäèíè (ñðâ. íà ñ. 9, ¹ 37): “Ä-ð Äðà-
ãîìèð Ìàí÷åâ îò Êàëóãåðîâî, ñåãà â íåèçâåñòíîñò, å èçâúðøèë
ñëåäíîòî: áèë å â óñëóãà íà ïîëèöèÿòà, äîíàñÿë ñâåäåíèÿ çà äåé-
íîñòòà íà àíòèôàøèñòèòå è ïîîùðèë óáèéñòâîòî íà ä-ð Èâàí
Ñðåáðèí îò ñúùîòî ñåëî, êàòî äàë ïàðè íà ïîëèöèÿòà – ïðåñ-
òúïëåíèå ïî áë. 2, ïï 7 è 8 îò Íàðåäáàòà-çàêîí çà ñúäåíå îò Íàðîä-
íèÿ ñúä”.
Àëîãè÷íîñòòà íà îáâèíåíèåòî íå ïîäëåæè íà êîìåíòàð.
Ìåñòíèòå âúçðàñòíè õîðà â Êàëóãåðîâî ñâèäåòåëñòâàò
åäèíñòâåíî çà òîâà, ÷å ìåæäó ä - ð È â à í Ñ ð å á ð è í è ä - ð
Ä ð à ã î ì è ð Ì à í ÷ å â èìàëî ïðîôåñèîíàëíî ñúïåðíè÷åñòâî.

135
 Èëèÿ Áðúñíàðîâ - Ëàø¥êà
Çåìåäåëåö. Îðà÷. Îñúäåí å çàäî÷íî íà ñìúðò ïî äåëî ¹ 1
íà Íàðîäíèÿ ñúä, ñëåä êàòî âå÷å å áèë óáèò íà Äåâåòè.
 Îáâèíèòåëåí àêò ¹ 1 îò 1945 ã íà Ïàçàðäæèøêèÿ ñúä å
îáÿâåí çà “ñúòðóäíèê íà ïîëèöèÿòà çà áîðáà ïðîòèâ àíòè-
ôàøèñòèòå. Çàåäíî ñ È ë è ÿ Æ ó ï î â è ä - ð Ä ð à ã î ì è ð
Ì à í ÷ å â ñà ñúáèðàëè è äàëè ïàðè çà óáèéñòâîòî íà ä-ð È â à í
Ñ ð å á ð è í . Âèíàãè å áèë íà÷åëî â áîðáàòà ïðîòèâ àíòè-
ôàøèñòèòå”.
Êîãàòî å óáèò, å áèë íà 35 ãîäèíè.
Åäèíñòâåíàòà ìó “âèíà” å, ÷å å áèë ÷ëåí íà Îáùåñòâåíàòà
ñèëà â ñåëîòî.
Ñëó÷àÿò ñ Èë. Áðúñíàðîâ å ó í è ê à ë å í çà Íàðîäíèÿ ñúä
â Ïàçàðäæèê. Òîé å åäèíñòâåíèÿò, ñâúðçàí ñ óáèéñòâî íà
ïàðòèçàíèòå îò ïðåäè Äåâåòè, âêàðàí, êîé çíàå çàùî, â
Îáâèíèòåëíèÿ àêò íà Ïàçàðäæèøêàòà ïðîêóðàòóðà.
Æåíà: (?).
Äåöà: 1) Ê î ë ü î , áàùàòà ãî ïðîãîíâà îò äîìà ñè çàðàäè
êîìóíèñòè÷åñêèòå èäåè, æèâåå â Ïàçàðäæèê;
2) ñèí (?!).
Ïî ñëó÷àÿ À í ã å ë × à ë ú ê î â (ñ. 266) ïèøå: “Çà ëèêâèäè-
ðàíåòî íà ðàçâèëíåëèÿ ñå ôàøèñòêè àãåíò îò Êàëóãåðîâî È ë è ÿ
Á ð ú ñ í à ð î â – Ë î ø à ê à (ñãðåøåíî âìåñòî Ë à ø î ê à )
èçïðàòèõìå Ñ ï à ñ Í à ÷ å â – Ò å ð ñ å í å ò î è Ä è ì è ò ú ð
Æ ó ë å â – × à â ä à ð ”.
Ðàçêàçâà Ê ð ú ñ ò ü î Ê î ÷ å â : “êîãàòî èäâàò ïàðòèçàíèòå
Æ ó ë å â è Ò å ð ñ å í å ò î äà óáèÿò Ë à ø î ê à , ñà ñè òåãëèëè
æðåáèé. Íàääàâàëè ñ ðúêà íà òîÿãà. Ïàäíàëî ñå Ò å ð ñ å í å ò î
äà ãî çàñòðåëÿ. Âîäèëè ãè äî äîìà íà Ëàøîêà Ì è ò ð à , ñåñòðàòà
íà ä-ð Ñðåáðèí, è Ê å í ä î Â à ÷ å â , ïàðòèçàíèí îò ñåëî (âñúù-
íîñò ïîëèòçàòâîðíèê – Ã å î ð ã è À ò à í à ñ î â Â à ÷ å â ). Ë à -
ø î ê à èçëÿçúë äà ïèêàå. Ñ ï à ñ ãî å çàñòðåëÿë ñ êàðàáèíàòà íà
ìÿñòî. Àç áåõ ïðèÿòåë ñúñ Ñïàñ Äàñêàëîâ – Òåðñåíåòî. Òîé ìè
å ðàçêàçâàë êàê å ñòàíàëà ðàáîòàòà. Áèëî å ìàëêî ïðåäè Äåâåòè”.
Ðàçêàçâà à å î ð ã è Ê î ò å â , Ëåñè÷åâî: “Çíàå ñå, ÷å Èëèÿ
Áðúñíàðîâ – Ëàøîêà å óáèò îò ëåñè÷îâñêèòå ïàðòèçàíè Ñ ï à ñ
Í à ÷ å â è Ä è ì è ò ú ð Æ ó ë å â . Ñ ï à ñ ìè å ïúðâè áðàòîâ÷åä.
136
Áåøå îò çàìîæíî ñåìåéñòâî. Ïàðòèçàíèòå çà òîâà ìíîãî íå ìó
ñà âÿðâàëè. Äà ñå äîêàæå, ÷å èì å âåðåí, ñàì ñå å ïðåäëîæèë äà
ó÷àñòâà â óáèéñòâîòî íà Ë à ø î ê à . Çàñòàíàë å ñðåùó ïúòÿ. Èëèÿ
ñè çàòâàðÿ ïîðòàòà íà êúùàòà. Íàøèÿò ñòðåëÿ è ãî ïîâàëÿ íà
ìÿñòî.
Ìàéêàòà íà òîÿ Ñ ï à ñ – Ê à ò å ð è í à Í à ÷ å â à , êîãàòî
íàðåæäàøå ïî äâîðà, ïëà÷åøå ñ äóìèòå:
– Òîé â êúùè åäíî ïèëå íå çàêëà, à òå ãî íàêàðàõà äà óáèå
÷îâåê!”

Âàñèë Áèðíèêúò
Áèë áðàöèãîâåö. Çàñìÿí, îáùèòåëåí ÷îâåê. Æèâååë íà êâàð-
òèðà ó Ã ü î ð ã è Ï î ï î â , íà Õîðèùåòî. Íà Äåâåòè â êâàðòèðàòà
ìó îòèâà åäèí îò ñåëñêèòå áèÿ÷è À ò à í à ñ Ò ð å í ÷ å â . Êàðà ãî
â Ñúâåòà, êúäåòî ãî ïðåáèâà äî ñìúðò. Áåøå óìðÿë îò áîÿ îùå
òàì. Íà äðóãèÿ äåí æåíà ìó îò Áðàöèãîâî äîéäå äà ïðèáåðå òðóïà”.
Ñâèäåòåëñòâî çà ñìúðòòà íà Âàñèë Áèðíèêà èìà è ïðè
É î ð ä à í Ö à í ê î â , ó÷èòåë ïî òîâà âðåìå â ñåëîòî, ñðâ. ñòàòèÿ-
òà ìó “Îãðàìîòÿâàõ íàäçèðàòåëèòå” (â. Àíòè, 1994, áð. 32): “Çàåäíî
ñ íåãî ñà ñåêðåòàð-áèðíèêúò è íÿêîëêî æèòåëè íà ñåëîòî 1.
Çàòâîðúò áèë â îáùèíñêîòî óïðàâëåíèå. Îò âðåìå íà âðåìå ãè
ïîñåùàâàëè ãðóïà ïàðòèçàíè, êîèòî íèùî äðóãî íå çíàåëè, îñâåí
äà ãè ïðåáèâàò, à íàâúí õîðàòà îò ñåëîòî ñå ìîëåëè íåâèííèòå äà
áúäàò îñâîáîäåíè. “”Ãëàâåí áèÿ÷ áåøå – ñïîìíÿ ñè É. Öàíêîâ –
ïàðòèçàíèíúò Ç à í ê î îò Ñúðòÿ õàðàìàí (Ãîðíî Âúðøèëî)2,
êîéòî ìàëêî ïî-êúñíî áåøå àðåñòóâàí çàðàäè èçâúðøåíèòå îò
íåãî áåççàêîíèÿ, ïîáîèùà è ãðàáåæè èç ñåëàòà íà îêîëèÿòà. Ñåê-
ðåòàð-áèðíèêúò ïî÷èíàë îò áîÿ.”

1Òîâà ñà: Èëèÿ Æóïîâ, íà 50 ã., Ãåîðãè Ïåòêîâ Âëàõîâ, íà 30 ã.,

Àíäðåÿ Ñò. Àíäðååâ, íà 18 ã., ó÷åíèê, Àíäðåÿ Êîñòîâ Äðàãàíîâ,
ó÷åíèê íà 18 ã., Íàäåæäà Í. Ãþðîâà, äîìàêèíÿ, íà 23 ã., Ñòîéî Â.
Ñòîåâ, çåìåäåëåö, íà 35 ã., Òîäîð Ïåòêîâ Âëàõîâ, ðàáîòíèê, íà 33 ã.,
Íèêîëà Ï. Âåëåâ, ÷èíîâíèê, íà 57 ã.
2Ç à õ à ð è Á ë è ç í à ê î â .

137
 Êaìåíèöà
Ãîëÿìî ñåëî â ×åïèíñêîòî êîðèòî, ïðåäè äà áúäå ñúçäàäåí
Âåëèíãðàä. Íà 8. IÕ. 1944 ã. âå÷åðòà å ñúñòàâåí êîìèòåò íà ÎÔ â
ñúñòàâ Ã å î ð ã è Ò î ñ ê î â Â ú ð ã î â , ïðåäñåäàòåë, Ñ ë à â ÷ î
à å î ð ã è å â È ë è í î â – ñåêðåòàð, è ñåäåì ÷ëåíîâå. Òðè÷ëåí-
êàòà, êîÿòî ïîåìà âëàñòòà â ñåëîòî, å ñ ïðåäñåäàòåë ñâåùåíèê
Áîðèñ Èâàíîâ ßìàêîâ è ñ ÷ëåíîâå – Àòàíàñ
Ñ ò î å â Ï î ï î â è Ï å é î Ï å å â . Âçåòî å ðåøåíèå “àðåñòè
äà íå ñå ïðàâÿò”. Èçâúðøåíè ñà îáà÷å íà 11. IÕ. (Äîòóê ïî Ñï.
Òîìîâ, Ñúçäàâàíåòî..., ñ. 37 è ñë.).
Òàêà â òîâà ñåëî ñ ìíîãî ïàðòèçàíè îò “×åïèíåö” íå ñà äîïóñ-
íàòè íèêàêâè çâåðñòâà, ò.å. ñ. Êàìåíèöà íå ó÷àñòâà â áúëãàðñêèòå
Âàðòîëîìååâè íîùè!
Òâúðäè ñå, ÷å çàñëóãàòà çà òàçè ïîçèöèÿ íà ñåëîòî è íà
êîìóíèñòèòå â íåãî ñå äúëæè ïðåäè âñè÷êî íà ñâåùåíèê Á î ð è ñ
ß ì à ê î â , êîéòî å êìåòóâàë äîêúì 15.IÕ., êîãàòî ãî çàìåñòâà
Ãåîðãè Ä. Öâåòàíîâ.
Ðàçêàçâà ä - ð À ë . Ï î ï î â (Íåèçðå÷åíîòî…, ñ. 77):
“Ñàìî â ñåëî Êàìåíèöà âðåìåííèÿò êìåò Á î ð è ñ ß ì à ê î â îò-
êàçâà äà ïðåäàäå àðåñòóâàíèòå íà åêçåêóòèâíàòà êîìàíäà è óñïÿâà
äà ãè ñïàñè’.
Ïîäîáíà èñòîðèÿ çà Á î ð è ñ ß ì à ê î â ìè áåøå ðàçêàçàíà
è îò À í ã å ë à î ð à í î â , åäèí èçêëþ÷èòåëíî äîáúð ïîåò è õóìà-
íèñò îò Êàìåíèöà.
Ðàçêàçâà À í ã å ë Ã î ð à í î â : “Êàêòî òè êàçàõ, ñ áðàòÿòà
Ò î ä î ð è Á î ð è ñ ß ì à ê î â è õîäåõìå ïî èçëåòè. Á î ð è ñ ìè
å ðàçêàçâàë ñëåäíèÿ ñëó÷àé: “Âðåìåííî áÿõ ïîñòàâåí çà êìåò íà
Êàìåíèöà. Èäâàò â êàíöåëàðèÿòà ìè áàé Ì à ë è í Ì à â ð è ê î â ,
 ú ë ÷ à í ( Ä è ì è ò ú ð Ñ å è ç î â ) è îùå åäèí, íå ñè ñïîìíÿì
èìåòî, è ìè êàçâàò:
– Áîðèñå, íèå ñìå äîøëè äà íè äàäåø êìåòî?!1
Îòãîâîðèõ èì:
– Á à é Â ú ë ÷ à í å , Á à é Ì à ë è í å , íå ìîãà äà âè ãî äàì.
Òå èñêàõà è åäèí Ì à ñ ë à ð î â , ÷èíîâíèê. Àêî áÿõ èì ãè
äàë, ùÿõà äà ãè èçáèÿò. Òå ñòîÿò. Òîãàâà ãè çàïëàøèõ:
138
 – Îòèâàéòå ñè, ÷å ùå ñå îáàäÿ íà Áà÷î (Ò î ä î ð ß ì à ê î â ,
êîìåíäàíò íà òðèòå ñåëà (Êàìåíèöà, Ëúæåíå è ×åïèíî). Íÿìà äà
âè ãè äàì!
Ïîñëå ïàê ãè àðåñòóâàõà è ãè îñúäè íà ñìúðò Íàðîäíèÿ ñúä.
Íî ñúñ ñúä”.2
Áàé Á î ð è ñ ß ì à ê î â áåøå ñâåùåíèê. Õîðàòà ñå ÷óäåõà:
áðàò ìó êîìóíèñò3, òîé ïîï. Íå ñå ïåíñèîíèðà êàòî ñâåùåíèê.

Èíòðèãàòà ñúñ ñìúðòòà íà Âåëà Ïååâà

Íåïîñðåäñòâåíî ñëåä Äåâåòè â òîâà ñåëî çàïî÷âà èíòðèãàòà
ñúñ ñìúðòòà íà  å ë à Ï å å â à . Íàðîäúò âÿðâà, ÷å È â à í Á î æ -
ê î â – à î ð ñ ê è ÿ å íåèí “ïðåäàòåë”, à è êàêâî çíà÷è “ïðåäàòåë”
çà åäèí ñëóæèòåë íà äúðæàâàòà â ðàéîí, êúäåòî ñå óêðèâà òåðî-
ðèñòêà ïî çàêîíèòå íà òàçè äúðæàâà? Ã å ð à Ï å å â à , ñåñòðàòà
íà Âåëà, è À ò à í à ñ Ñ å ì å ð ä æ è å â , êîìàíäèðúò íà Âåëà,
áúðçàò äà ïîïóëÿðèçèðàò âåðñèÿòà çà È â à í Á î æ ê î â êàòî
“ïðåäàòåë”, ñ êîåòî ñå îïðàâäàâà è ãðîçíîòî äåÿíèå íà ïî-ñåòíåøíèÿ
âèöåïðåçèäåíò íà Áúëãàðèÿ, îáñòîÿòåëñòâî, êîåòî ñúì îïèñàë â
êíèãàòà “Ìåòîäè Øàòîðîâ ...”, â ïàðàãðàôèòå: 54, 68, 72, 76, 135.
Ìåñòíèòå óïðàâíèöè çíàÿò ñúñ ñèãóðíîñò, ÷å È â à í Á î æ -
ê î â å íåâèííà æåðòâà. Ñúìíåíèÿòà ïàê çà íÿêàêâî “ïðåäàòåë-
ñòâî” (òîâà å òåðìèí îò ïîëèòè÷åñêèÿ åçèê íà Êîìèíòåðíà ñúñ
ñòðàííî èäåîëîãè÷åñêî ñúäúðæàíèå ïî ïðåçóìöèÿòà, ÷å âñåêè
òðÿáâà äà óêðèâà òåðîðèñòèòå êîìóíèñòè) ñå íàñî÷âàò â ðàçëè÷íè
ïîñîêè. Çàïîäîçðåíè ñà äâàìà îâ÷àðè, êúøëóâàëè â ïàñèùàòà
îêîëî Áÿëàòà ñêàëà.
Ïúðâèÿò íàáåäåí å Ê à ð ¥ â . Æèâåå äî Ñêàëàòà íà Âåëà â
íà÷àëîòî íà Êàìåíèöà. Àðåñòóâàí å ìíîãîêðàòíî, íî äî ñúä íå ñå
ñòèãà. Ïîñëå ïðîäúëæàâàò äà òîðìîçÿò äåöàòà ìó. Äúùåðÿòà íå å
ïðèåòà äà ñëåäâà.
Ïîäîçðåíèÿòà ñå íàñî÷âàò è êúì äðóãèÿ êàìåíèøêè îâ÷àð,
èìàë êúøëà â ìåñòíîñòòà. Òîâà å Ì è ò î Ê à ä ð ˜ å â . Ñâåäåíèÿ
çà òàçè âåðñèÿ ïîòúðñèõ îò íà÷àëíèÿ ó÷èòåë Ñ ò î é î Ê à ë ú ÷ å â ,
êîéòî áèë íàé-èíôîðìèðàí ïî òåìàòà.
Íàé-íåî÷àêâàíî ñúìíåíèÿòà ñå íàñî÷âàò è êúì ä-ð Á î ÿ -
í î â , óïðàâèòåë íà Ñàíàòîðèóìà â Êàìåíèöà. Âåðñèÿòà íå èçäúð-
æà. ßâíî å èìàëî àïåòèòè êúì ñëóæåáíîòî ìÿñòî, êîåòî å çàåìàë
òîçè äîñòîåí ÷îâåê.

139
 Èâàí Äèìèòðîâ Á¥æêîâ
Åäèíñòâåíàòà æåðòâà íà ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð â Êàìåíèöà.
Ãîðñêè â Àëàáàê. Êîãàòî å åêçåêóòèðàí, å íà 52 ãîäèíè.
Æåíà: Í è ê î ë è í à îò Á å ë å â è â Êàìåíèöà.
Äåöà: 1) Ì à ð è ÿ , îìúæåíà ó Ê è ò î â è , Êàìå-
íèöà, ïîêîéíèöà;
2) Í å â å í à , çàäîìåíà ó È ë è í î â è , Ëúæåíå,
ïîêîéíèöà;
3) Ä î ñ ò à , ïðèçåòèëà ìúæ – Ê ð ú ø ê î â îò
Ïàíè÷åðè, Ïëîâäèâñêî, æèâà, èíôîðìàòîð;
4) Ã å î ð ã è , îñòàâà â áàùèíèÿ ñè äîì, â
öåíòúðà íà Êàìåíèöà. Èìà äâå äåöà. Åäíîòî
îò òÿõ, È â à í ê à , æèâåå â Ïëîâäèâ;
Èâàí Áîæêîâ – 5) Ñ å â ä à , ïîêîéíèöà, îìúæåíà ó Ä æ à ð -
Ãîðñêèÿ ä æ å ð î â è â Êàìåíèöà.
 ìîÿòà êíèãà ça Ìåòîäè Øàòîðîâ (âæ. Àíòðîïîíèìèêîíà)
ñúì îáÿâèë ñàìî ÷åòèðè äåöà íà Èâ. Áîæêîâ.
Åêçåêóòèðàí å â Êîðîâà îò À ò à í à ñ Ñ å ì å ð ä æ è å â íà
26–27 àâãóñò 1944 íåçàâèñèìî îò çàïîâåäòà íà Ä. Ò å ð ï å ø å â ,
êîìàíäèð íà ÍÎÂÀ, è íà Ì. Øàòîðîâ, êîìàíäèð íà III çîíà, äà
ñå ñïðàò óáèéñòâàòà íà áúëãàðè. Óáèò å àáñîëþòíî íåâèíåí êàòî
íàáåäåí “ïðåäàòåë íà Âåëà Ïååâà”.
Çà åêçåêóöèÿòà íà Èâ. Áîæêîâ ñúùåñòâóâàò íÿêîëêî ðàçêàçà
íà ÷åïèíñêè ïàðòèçàíè.
Àò. Ñ å ì å ð ä æ è å â ïðîäúëæàâà äà ñå ãîðäåå äî äíåñ ñ òàçè
ãðîçíà ïîñòúïêà. Ïîñëåäíèÿò ðàçãîâîð ïî òåìàòà áåçñïîðíî å
ïðîâåäåí îò ìåíå íà 2. III. 2006 ã., ñðâ.: “Ìîåòî îòèâàíå â Êîðîâà
– êàçâà òîé – íà 26–27 (àâãóñò). Íèêàêâî íåñúãëàñèå íå å èìàëî
(îò ñòðàíà íà êîìàíäèðà Ì. Øàòîðîâ çà òîâà – áåë. Ò.Á.). È êîãàòî
àç ñå âúðíàõ (ñëåä åêçåêóöèÿòà –áåë. Ò.Á.), ìîèòå äåéñòâèÿ áÿõà
àäìèðèðàíè îò âñè÷êè ÷ëåíîâå íà ðúêîâîäñòâîòî òîãàâà òàì” (ïî
Ò. Á à ë ê à í ñ ê è , Ì. Øàòîðîâ…, ñ. 337).
Òîâà óáèéñòâî íå å ìèíàëî ïðåç áúëãàðñêèÿ ñúä. Çà òàêèâà
ïðåñòúïëåíèÿ í ÿ ì à ä à â í î ñ ò ! Ðîäñòâåíèöèòå, à è îñòàíàëàòà
÷àñò îò áúëãàðñêèÿ íàðîä, êîÿòî íå ïðèåìà óáèéñòâîòî íà íåâèííè
õîðà, âåðîÿòíî ùå áúäàò äîâîëíè îò îáñòîÿòåëñòâîòî áúëãàðñêîòî
ïðàâîñúäèå äà ñå ñàìîñåçèðà ïî ñëó÷àÿ “Èâàí Áîæêîâ”.
140
 Ðàçêàçâà Õ ð è ñ ò î È ë è í î â , ñïîðòèñò, âíóê íà Èâ.
Áîæêîâ îò äúùåðÿ ìó Í å â å í à . Æèâåå â Ëúæåíå, íà óë.
“Þíäîëñêà”. Òîé ìíîãî ñå ñòðàõóâàøå è ïðèòåñíÿâàøå äà ãîâîðè
ïî òåìàòà. Êàçâàøå ìè: “Íå âèæäàòå ëè, ÷å êîìóíèñòèòå è ñåãà
ñà íà âëàñò. Íàâñÿêúäå ñå áúðêàò è íà âñåêè ïðå÷àò”.
Ñ ìúêà èçòðúãíàõ íÿêîëêî ïðèçíàíèÿ îò íåãî: “Ðàçêàçâàëè
ñà ìè êàìåí÷àíè: “Äÿäî òè íåâèíåí óìðÿ”. Òóê ïðè ìåí èäâàøå
Ñ ò î é î Ï à ø î â , ñèíúò íà Ê î ñ ò à Ï à ø î â , äðóãèÿò åêçåêó-
òèðàí çà Â å ë à Ï å å â à . È òîé ìè êàçâàøå: “Äà çíàåø, äÿäî òè ãî
óáè Ñ å ì å ð ä æ è å â áåç íèêàêâà âèíà”. Ïîñëå çà íàé-ìàëêîòî
íåùî, êîåòî ñòàâàøå â Êàìåíèöà, îáâèíÿâàõà âóé÷î à å î ð ã è ,
ñèíúò íà äÿäî. Ñúñèïàõà ìó æèâîòà îò òîðìîç. Äÿäî íå å ïðåäàâàë
íèêîãî. À îùå ïî-ìàëêî Â å ë à . Òà íèå ñìå ðîäíèíè ñ íåÿ ïî áàáà”.
Ðàçêàçâà Í è ê î ë è í à Í . Ì è ÷ å â à , êèíîîïåðàòîð, âíó÷-
êà íà È â à í Á î æ ê î â ïî äúùåðÿ, æèâåå â Ëúæåíå íà óëèöà
“Þíäîëñêà”: “Âñè÷êè íèå çíàåì, ÷å äÿäî å óáèò áåç íèêàêâà âèíà.
Íî êàêâî ìîæåø äà êàæåø íà õîðàòà. Çíàåòå ïðîïàãàíäàòà ñ
ãëàâàòà íà Âåëà, ãðîçíî äåÿíèå. Îùå êîãàòî ñà ãî ïóñíàëè ñëóõúò,
÷å äÿäî å ïðåäàë  å ë à , çàùî ùå ÿ ïðåäàâà (?!), òîé å îòèøúë
ïðè õîðàòà, âàäèë å ïàð÷å õëÿá, öåëóâàë ãî å, è å êàçâàë: “Íà, íà
ñåêóíäàòà äà óìðà, àêî ñúì íàïðàâèë òîâà!” Òîâà ìè ãî ðàçêàçâàõà
êàêà Í à ä à è á à é Ñ à í ä î Ñ å ì å ð ä æ è å â è 4. Òå æèâååõà òóêà
ñðåùó íàñ. Îñâåí òîâà íèå ñìå ìíîãî áëèçêè ðîäíèíè ñúñ ñåìåé-
ñòâîòî íà Â å ë à . Áàáà Í è ê î ë è í à , íà êîÿòî ñúì êðúñòåíà, áåøå
ïúðâà áðàòîâ÷åäêà íà á à á à Ê à ò à , ìàéêàòà íà  å ë à . Òàêà ëè
ñå ïðåäàâàò ðîäíèíè ïîìåæäó ñè! Àìà òîâà íèêúäå íå ãî ïèøå!”
Ðàçêàçâà
Äîñòà Èâà-
íîâà Áîæêî-
âà-Êðúøêî-
â à , 86 ã., III êëàñ,
ðîäåíà ïðåç 1921
ã. Çàâàðèõ ÿ æèâà
è âñå îùå ñðàâíè-
òåëíî çäðàâà â
Êàìåíèöà. Äîìúò
£ å çàä Ìèíåðàë-
Ñ äúùåðÿòà íà Èâàí Áîæêîâ íàòà áàíÿ:
141
 “Íàáåäèõà òàòå çà óáèéñòâîòî íà Â å ë à ñúâñåì íåâèíåí.
Ìàéêà ìè Í è ê î ë è í à å ïúðâà áðàòîâ÷åäêà íà Ê à ò à , ìàéêàòà
íà  å ë à . Íàáåäèõà ãî, ÷å å èçäàâàë  å ë à , à òîé £ å ïîìàãàë.
Êàçâàøå, ÷å íîñè õðàíà íà åäíà ñúðíè÷êà. Äðóãèÿò, êúäåòî ãî
óáèõà çà Â å ë à – Ê î ñ ò à Ï à ø î â , áåøå ïðèÿòåë íà áàùà ìè.
Íå âÿðâàì è òîé äà å âèíîâåí! Êàçâàò, ÷å òàòå ñå áèë óïëàøèë äà
ñåäè â ãîðàòà çàðàäè óáèéñòâîòî íà Âåëà. Íå å âÿðíî. Íå ñå óïëà-
øè. Ïðîñòî ãî ïðåìåñòèõà íà ðàáîòà â Êîðîâà. Â îíàÿ ãîðà ïðè
Áÿëàòà ñêàëà ìíîãî õîðà îò Êàìåíèöà õîäåõà ïî ðàáîòà. Òàì
õîäåøå è îâ÷àðà Ì è ò î Ê ú ä ð å å â , íà Ó ä à ð à áàùà ìó.
Âêúùè íèå ñè ãîâîðåõìå. Òàòå ãîâîðåøå, ÷å íèêîãà íå å
ñòàâàëî âúïðîñ äà èçäàâà ìÿñòîòî, êúäåòî ñå êðèå Âåëà. Êàçâàò,
÷å ìó ïëàòèëè 50 000 ëåâà ïàðè íà òàòå çàðàäè  å ë à . Òîâà ñà
ãëóïîñòè. Íèêàêâè ïàðè íå ñà âëèçàëè ó íàñ. Íèêàêâè ïàðè íå ñà
äàâàíè. Åäèíñòâåíèòå áÿõà çà ïîãðåáåíèåòî íà òàòå, êîèòî
äúðæàâàòà îòïóñíà. Ïîñëå êîìóíèñòèòå íå äàäîõà è ïåíñèÿ íà
ìàìà, íèùî, ÷å òàòå å ðàáîòèë öÿë æèâîò çà äúðæàâàòà. Ìíîãî
ìúêà âèäÿõìå! Òàòå ñè îòèäå åé òàêà (è ïî÷âà äà ïëà÷å)!”
Ðàçêàçâà È â à í Á î æ ê î â , ñëó÷àåí ñúèìåííèê íà Ãîðñêèÿ.
Ïðåñåëíèê îò Ãóëèåíà áàíÿ, Ðàçëîæêî, â Êàìåíèöà: “Äÿäî ìè, íà
æåíà ìè áàùàòà, ñå êàçâàøå Ñ ò î é î È ë è å â Ï å å â . Òîé ñå å
ïîçíàâàë ñ È â à í Á î æ ê î â – Ã î ð ñ ê è ÿ . Òîé ìè å ðàçêàçâàë:
“Èâàí Áîæêîâ ñè îòèäå ìúðöèíà. òàêúâ äîáúð ÷îâåê áåøå!” Íî-
ñèë å õðàíà íà ñàìàòà Âåëà. Ãîâîðè ñå, ÷å òîãàâà íà Áÿëàòà ñêàëà
å áèëà áðåìåííà. Çíàåë å, ÷å 40 äåíà âå÷å å òàì, íî íå êàçâàë íà
âëàñòòà. Ñïîäåëÿë ñ ïðèÿòåëè. Ïîñëå ñå ïóñíàëî ñëóõ, ÷å Ê î ñ ò à
Ï à ø î â å ïðåäàòåëÿò íà Âåëà, çà äà âçåìå ïàðèòå. Òåçè ïàðè
îáà÷å íå ñà ñå äîêàçàëè.”
Èñòèíàòà çà ñìúðòòà íà ñòóäåíòêàòà ïàðòèçàíêà Â å ë à Ï å -
å â à å ñòàðàòåëíî óêðèâàíà îò êîìóíèñòè÷åñêàòà âëàñò, äîðè è
îò ñåñòðà £ Ã å ð à (âæ. êíèãàòà £). Òîâà îáñòîÿòåëñòâî íàëîæè äà
ïîòúðñÿ êëþ÷à çà íåâèííîñòòà íà ãîðñêèÿ ñëóæèòåë È â à í Á î æ -
ê î â ïî èçìèñëåíîòî îò ïàðòèçàíèòå è ðåæèìà “ïðåäàòåëñòâî”.
Ñëåä ñòàðàòåëíè ïðîó÷âàíèÿ çà äîáúð èíôîðìàòîð,
ñúâðåìåííèê è ñâèäåòåë íà ñúáèòèåòî, îòäåëèõ ñ ïîìîùòà íà ä-ð
À ë å ê ñ à í ä ú ð Ï î ï î â êàìåí÷àíèíà Ñ ò î é î Ï å ò ð î â
Ò à á à ê î â , 83 ã., ó÷èòåë, ïðèâúðæåíèê íà âîåííèÿ êîìóíèçúì,
áèâø íîìåíêëàòóðåí êàäúð íà ÃÊ íà ÁÊÏ âúâ Âåëèíãðàä. Åòî
äîñëîâíî è íåãîâèÿ ðàçêàç:
142
 “Ïî-îáñòîéíî ïî äîêóìåíòè, ïðåäèìíî ìåìîàðè,
ïðîó÷âàíèÿ, óñïÿõ äà ñå çàïîçíàÿ ñúñ ñëó÷àÿ “Âåëà Ïååâà”, êîãàòî
ðàáîòèõ â îòäåë “Ïðîñâåòà”. Ïîëçóâàõ ñâåäåíèÿòà íà Ê ð ó ì
à è í ÷ å â , ïàðòèçàíèí, íà ÿòàêà È â à í Ñ î ä å â è íà ðàçñèëíèÿ
â Êàìåíñêàòà îáùèíà Ñ ò î é î Ï å ò ê î â Ö à í î â . Ùå çàïî÷íà
ðàçêàçà îò çàëàâÿíåòî íà ðàêèòîâñêèÿ ïàðòèçàíèí Ñ ò å ô à í
Ä î á ð å â . Ïðèåìà ñå, ÷å òîé íÿìà äà èçäúðæè â ïîëèöèÿòà è ùå
èçäàäå ìåñòîíàõîæäåíèåòî íà ÷åïèíöè. Ðåøàâàò äà ñå èçíåñàò íà
“Ìàðòà áèâàê”. Â å ë à è Ñ ò î é î Ê à ë ï à ç à í î â ñëèçàò â Ëú-
æåíå è òúðñÿò ïîìîù â äîìà íà ñåñòðà £ É î ð ä à í à , æåíåíà çà
À ë å ê ñ à í ä ú ð Ì à ë è í î â . Èçëèçà ïðè ïî÷óêâàíåòî ñâåêúðà
íà Éîðäàíà – ä ÿ ä î Ï à â å ë . Èçëúãàë Âåëà, ÷å ñíàõà ìó å áîëíà.
Îòêàçâà äà äàäå õëÿá, íî èçíàñÿ â åäíà êúðïè÷êà ìàëêî áðàøíî.
Ïàðòèçàíèòå òðúãâàò êúì Ñàíàòîðèóìà. Äÿäî Ïàâåë âåäíàãà
èçïðàòèë ñèíà ñè È ë è ÿ â Êîìåíäàíòñòâîòî. Äðóæèíàòà å
âäèãíàòà ïî òðåâîãà. Îãðàæäàò ïàðòèçàíèòå. Õâúðëÿò áîìáà.
Çàëàâÿò Ñòîéî. Âåëà áÿãà ïî áàèðà. Âå÷åðòà îòèâà ïðè áàáà
É î ð ä à í à Ï à ø î â à â Êàìåíèöà. Ó òÿõ èìàëî ñåäÿíêà. Íå ìî-
æå. Òúðñè âòîðà ÿâêà ïðè à å î ð ã è Ñ ï à ñ î â . Òîé îáà÷å å áîëåí.
Îòèâà ïðè È â à í Ñ î ä å â . Õâúðëÿ ïÿñúê ïî ïðîçîðåöà. Áàé
Èâàí ÿ ïðèáèðà. Íàõðàíâà ÿ. Îòâåæäà ÿ äî Õàðìàíà. Íà Êðúñ-
òîâèùåòî èìà ïîñò. È â à í Ñ î ä å â íàìåòíàë Âåëà ñ åäíî ÷åð-
äæå. Çàïàëèë £ öèãàðà. Èìèòèðàëà ëóäèÿ Ò î ä î ð Ê ë è ì å í ò î â
– Ä à é ê à ò à . Ïîëèöàÿò Ã å î ð ã è Ï å ò à ê î â – Ã â à ð ä å å ö à
ñïèðà Èâàí Ñîäåâ è ãî ïèòà êúäå îòèâà. Èâàí îòãîâàðÿ, ÷å îòèâàò
íà Õàðìàíà è ñå ñêàðâà íà Ä à é ê à ò à , äåìåê íà Â å ë à :
– Õâúðëè òàÿ öèãàðà, ÷å ùå ìè çàïàëèø ïëåâíÿòà!
Íàñòàíÿâà Âåëà â ïëåâíÿòà íà òîïëî ïðè êîíåòå. Ïîëèöàÿò
êàçàë, ÷å ùå äîéäå ñóòðèíòà çà ñåíî â çàåì. Áàé Èâàí ãî ÷àêà. Íå
ùåø ëè, Âåëà èçëèçà îò ïëåâíÿòà. Áèëà ñúñ çåëåí áðè÷. Ïîëèöàÿò
ÿ âèæäà. Áàé Èâàí áúðçî èçâåæäà Âåëà íà Ñòàðèÿ ÷àðê. Óãîâî-
ðèëè ïàðîëà – ÷óêàíå ñ êàìúê. Õîäèë âñÿêà âå÷åð äà £ íîñè õðàíà.
Ïîñëåäíàòà âå÷åð îáà÷å Âåëà ÿ íÿìà. Òÿ îòèâà è ñå óêðèâà ó ñâîÿ
ðîäíèíà Ì à ð è ÿ Ï à ï ˆ ð ê î â à . Ñòàðèÿ ÷àðê áåøå â ó÷àñòúêà
íà È â à í Á î æ ê î â . Òîé âñåêè äåí å õîäèë èç ðàéîíà. Ñåëîòî
íè áåøå áëîêèðàíî. Ñàìî åäèí îâ÷àð – Àíãåë Êàäðååâ – å èìàë
ïðàâî äà íàïóñêà Êàìåíèöà è äà õîäè íà êúøëàòà ïðè îâöåòå ñè è
ñâîáîäíî äà ãè èçêàðâà îêîëî Ñòàðèÿ ÷àðê è Áÿëàòà ñêàëà. Âåëà
ñå èçòåãëÿ íà Áÿëàòà ñêàëà. Ê à ä ð å å â ÿ î ò ê ð è â à . Òîâà
143
íàòàòúê ìè ãî ðàçêàçâà ðàçñèëíèÿò Ñ ò î é î Ö à í î â : “Åäíà ñóò-
ðèí îòãîðå ïðèñòèãà â êìåòñòâîòî çàïúõòÿí À í ã å ë Ê à ä ð å å â .
Íàïðàâî âëèçà ïðè êìåòà, êîéòî â òîçè ìîìåíò äàâà íàðåæäàíèÿ íà
ðàçñèëíèÿ. Çàïúõòÿíèÿò Êàäðååâ êàçâà íà êìåòà Íèêîëà Ïàâëîâ:
– Ãîñïîäèí Êìåòå, íà Áÿëàòà ñêàëà ëåæè ìå÷êà ñòðúâíèöà.
Òðÿáâà äà ñå óáèå.
Êìåòúò ðàçáèðà êàêâà å ðàáîòàòà è êàçâà íà ðàçñèëíèÿ äà
èçëåçå. Âðàòàòà íå å áèëà óïëúòíåíà è Ñ ò î é î Ö à í î â ïîä-
ñëóøàë ðàçãîâîðà. Ðàçáèðà, ÷å ñòàâà âúïðîñ çà  å ë à . Í è ê î ë à
Ï à â ë î â ñå óñúìíèë è êàçàë:
– Äà íå ëúæåø. Ùå ïðàòÿ õîðà äà ïðîâåðÿò. Ïðàùà ðàçñèë-
íèÿ äà äîâåäå ãîðñêèÿ È â à í Á î æ ê î â . Èçïðàùà ãî äî Áÿëàòà
ñêàëà äà ïðîâåðè äàëè èíôîðìàöèÿòà å âÿðíà. Áîæêîâ îòèâà,
âðúùà ñå è äîêëàäâà, ÷å âñè÷êî êàçàíî îò Êàäðååâ å âÿðíî. Òîãàâà
êìåòúò èçâèêâà îò Ëúæåíå ì à é î ð È â à í î â . Íàðåæäà íà
ãîðñêèÿ äà âîäè ãðóïàòà êúì Áÿëàòà ñêàëà. Îòèâàò íà Ãåðãåëaíà
(ìàíàñòèð÷åòî Ãåðãüîâèöà). Îòòàì Áÿëàòà ñêàëà ñå âèæäà íà
äëàí. Îõðàíà íà ãðóïàòà å áèë ïîëèöàÿò Ï à â å ë × î ë à ê î â –
× è á à ò à , êîéòî ñëóøàë ðàçãîâîðà. Ðåøàâàò äà âäèãíàò äðóæè-
íàòà è äà îáãðàäÿò Áÿëàòà ñêàëà îòêúì òðè ïîñîêè: îòêúì Þí-
äîëà, îòêúì Ñòàðèÿ ÷àðê è îòêúì Ìåòèëåâà ìàíäðà. Ê ð ó ì
à è í ÷ å â êàçâàøå, ÷å îôèöåðúò, êîéòî å âîäèë ãðóïàòà, çàñòàíàë
çàä åäèí áóê è âèñîêî êàçàë:
– Âåëà, ïðåäàé ñå! Íèå ñìÿòàõìå, ÷å ùå ñðåùíåì ñìåëà
ïàðòèçàíêà, à ñå îêàçà åäíà ñòðàõëèâêà.
Òîãàâà Â å ë à îòêðèâà îãúí.
 òîçè ìîìåíò, êîãàòî çàïî÷íà ñòðåëáàòà, íèå ðàáîòèõìå
íà Ñèíäèêàòà. ×èñòåõìå êàíàë. Ì è ë î ø Ò î ä î ð î â Ï à ï à ð -
ê î â êàçà:
– Ãîðå ñòàâà íåùî. Äà ñè âúðâèì!
Õâúðëèõìå ëîïàòèòå â êîïðèâàòà è òðúãíàõìå êúì ñåëî.
Ïðè Ñÿðíà áàíÿ ñå ñïðÿõìå. Äðóæèíàòà ñå çàâðúùà. Ñëóøàìå
ðàçãîâîð:
– Îäðàõìå êþðêà íà åäíà.
Äî âå÷åðòà ñå ðàç÷ó êàêâî å ñòàíàëî. Íî áåøå òèõî.
Ñóòðèíòà ñòàâàìå. Ìúðòâèëî. Òîãàâà Ì è ë î ø Ï à ï a ð ê î â
äîéäå ó íàñ è ìè êàçà:
– Îòèâàø äà ïðîâåðèø äàëè Âåëà íàèñòèíà å óáèòà.
Òðúãíàõìå à ç , Ï å ò ú ð Ò à á à ê î â è È ë è ÿ Ê à ð ¥ â .
144
Ïîåõìå ïî ðåêàòà. Çà Áÿëàòà ñêàëà. Èìèòèðàõìå, ÷å òúðñèì ðèáà.
Íà êðàÿ íà ñåëîòî ñòîè ïîñò. Äàëè íè âèäÿ èëè ñå íàïðàâè, ÷å íå
íè âèæäà! Ïî Êåìåðà ìèíàõìå ðåêàòà è òðúãíàõìå íàãîðå.
Ñòèãíàõìå ïðè Áÿëàòà ñêàëà. Ï å ò ú ð Ò à á à ê î â íè èçâèêà. Ãëå-
äàìå æåíñêè òðóï. Ñúáëå÷åí. Îáåçãëàâåí. Ñòàðà ðàíà èìàøå íà
ëÿâàòà ðúêà. Èìàøå 6 ðàíè â ãúðäèòå ñ íîæ ïðîáîäåíè. Âçåõìå
÷åðäæåòî è ÿ ïîêðèõìå. ×óõìå ãîâîð. Òðúãíàõìå. Íàñðåùà èäâàò
È â à í Á î æ ê î â è À í ã å ë Ç à õ î â , ïúäàðèí. Íèå ñ Ïåòúð
ñå ñêðèõìå â õâîéíàòà. Ê à ð ¥ â îñòàíà íà ïúòåêàòà. Ïèòàò ãî:
– Äðåí – òàêà ìó áåøå ïðÿêîðúò, – êúäå ñòå õîäèëè?
– Íà ðàçõîäêà.
Áîæêîâ êàçà:
– Çíàåòå, ÷å êúäå ñòå õîäèëè, ùå ÿ îò˜ñàòå (äåìåê ùå çàãàçèì).
Ïðèáðàõìå ñå â Êàìåíèöà. Ïîñëå ðàçáðàõìå, ÷å ïîëèöàÿò
Ï å ò ê î Ä è ì è ò ð î â Ê à ð ¥ â îòèâà ñ À í ã å ë Ç à õ î â , ïúäà-
ðèíà, äà çàðîâÿò òðóïà. Ñ òÿõ áèëè À ë å ê ñ à í ä ú ð Ø ó ë å â ,
Ä è ì è ò ú ð Á î ÿ ä æ è å â – Ñ ð ú á ÷ å ò î . Çàðîâèëè ÿ ìàëêî
âñòðàíè, äî Áÿëàòà ñêàëà. Ïîñëå, ñëåä âðåìå, ðîäèòåëèòå ñúáðàõà
òÿëîòî ñ ãëàâàòà. Ïîãðåáàõà ãè â íàøèòå ãðîáèùà.
Òàêà è íå ñå ðàçêðè ðàçïèñêà çà òîâà, ÷å È â à í Á î æ ê î â
è Ê î ñ ò à Ï à ø î â ñà ïîëó÷èëè ïàðè çà ñìúðòòà íà Âåëà.
À í ã å ë Ê à ä ð å å â ïîñòúïè ïî äðóã íà÷èí. Äàäå ìèëî è äðàãî
íà Ò î ä î ð ß ì à ê î â è òîé ãî çàïàçè. Íà Äåâåòè Ï à ø î â èçáÿãà
â Ñåâåðíà Áúëãàðèÿ. Íàìåðèõà ãî, ñúäèõà ãî è ãî óáèõà.
È îùå íåùî. Ãîâîðåøå ñå, ÷å Âåëà ñå å ñàìîóáèëà. Êàçâàì
ãî èçðè÷íî. Ïî òÿëîòî íÿìàøå ðàíà îò êóðøóì. Íÿìàøå è ðàíà
îò áîìáà. Ãîâîðåøå ñå, ÷å å áèëà áðåìåííà. Íå çàáåëÿçàõ òàêîâà
íåùî ïî òÿëîòî. Êàêâî ñòàíà ñ Ê à ä ð å å â ëå? Íàëè âè êàçàõ, ÷å
äàäå, êàêâîòî èìàøå, íà Ò î ä î ð ß ì à ê î â è òîé ãî îòúðâà. Çà-
ìàçà ñå èñòîðèÿòà è ñå çàâúðòÿ îêîëî È â à í Á î æ ê î â è Ê î ñ -
ò à Ï à ø î â . Êàäðååâ ñè óìðÿ îò ñîáñòâåíà ñìúðò. Ê î ñ ò à Ï à -
ø î â áåøå ïî ëîâà è ðèáîëîâà. Òîé ãîíåøå áðàêîíèåðèòå îòêúì
Ñâåòà Ïåòêà. Òàêà ïîïàäíà â èñòîðèÿòà çàåäíî ñ Èâàí Áîæêîâ”.
à å ð à Ï å å â à (Ìîÿòà ñåñòðà Âåëà, Ñ., 1982, ñ. 212 è ñë.)
íå îñâåòëÿâà ïðîáëåìà. Íà åäíî ìÿñòî (ñ. 37) èìà èçðå÷åíèå, êîåòî
íàñî÷âà êúì ñàìîóáèéñòâî, ñðâ.: “Ïèñòîëåòúò, âåðíèÿò Âåëèí äðó-
ãàð, å íàñî÷åí êúì ñúðöåòî £”.
Ïî ñâèäåòåëñòâîòî íà Òàáàêîâ íÿìà îãíåñòðåëíà ðàíà ïî
òÿëîòî £. Çà ñìúðòòà íà Âåëà îáåêòèâíî ãîâîðÿò äîêóìåíòèòå.
145
Â ïèñìî 149 îò 5. V. 1944 ã. îò È â à í î â , êîìàíäèð íà II-ðà
åòàïíà äðóæèíà, Ëúæåíå, äî Ùàáà íà II-ðà ïåõîòíà Òðàêèéñêà
äèâèçèÿ, Ïåùåðà, ñå êàçâà: “Äîíàñÿì, ÷å íà 3 ìàé ïðîâåäîõ àêöèÿ
çà òúðñåíå íà íåëåãàëíè â ìåñòíîñòòà ñ ãðàíèöè: Øîñåòî Þíäîëà
– Ëúæåíå – Êàìåíèöà, âèñî÷èíè Åëåíè âðúõ, Àðàï ÷àë, Ìà÷åâè
ñêàëè. Àêöèÿòà ïî÷íà â 6,30 ÷., êàòî ïëàí çà èçïúëíåíèå áåøå
åäíà îò ðîòèòå äà ñå èçêà÷è ïðåä Êàìåíèöà – Åëåíè âðúõ, Àðàï
÷àë, à äðóãàòà ïðåç Ìà÷åâè ñêàëè çà Àðàï ÷àë è òàì äà âëÿçàò
âúâ âðúçêà. Ïî øîñåòî Þíäîëà – Ëúæåíå, ñðåùó îâðàçèòå, áÿõà
ïîñòàâåíè çàñàäè.  9 ÷àñà ñëåäâàùèòå ðîòè îò Àðàï ÷àë äà ñå
ñïóñíàò íàäîëó è áàâíî äà ïðåòúðñÿò ìåñòíîñòòà, òúé êàòî â
ñúùàòà íåëåãàëíèòå ... ÷åñòî ïðåíîùóâàò.  9,30 ÷. îò êîìàíä-
íîòî ñè ìÿñòî ÷óõ ñòðåëáà, õâúðëÿíå íà áîìáè, âëÿçîõ âúâ âðúçêà
è ñëåä ìàëêî ñå óñòàíîâè ñëåäíîòî: Åñêàäðîíúò, îòèâàéêè äà ñå
ñâúðæå êúì Àðàï ÷àë ñ êîëîåçäà÷íàòà ðîòà, ñå íàòúêâà íà ñëåäè
îêîëî åäíà ñêàëà. Ïðîñëåäÿâàò ñúùèòå è âèæäàò, ÷å òå ñå çàãúðá-
âàò êúì íÿêîÿ ñêàëà, íàðå÷åíà “Áÿëàòà ñêàëà”. Ñúùèÿò ìîìåíò
îò ñêàëàòà èçñêà÷à íåëåãàëíàòà Âåëè÷êà Ïåþ Ïååâà ñ ïèñòîëåò
â ðúêà è ïî÷âà äà ñòðåëÿ ïî ïúðâèÿ âîéíèê è îôèöåð. Íàëîæèëî
ñå äà ÿ èçêàðàò îò ñêàëàòà, äà ñå õâúðëè áîìáà. Òÿ îñòàâà â
ñêàëàòà, ïðè âòîðàòà òÿ èçáÿãâà â åäíà ìàëêà äîëèíêà è
ïðîäúëæàâà äà ñòðåëÿ. Õâúðëÿ ñå òðåòà áîìáà, ïðè êîÿòî òÿ áèâà
óáèòà. Ïðåäïîëîæèõ, ÷å òÿ íå å áèëà ñàìà, çàòîâà âçåõ ìåðêè äà
ñå ïðåòúðñè ìåñòíîñòòà ïî-îáñòîéíî. Â ñúùîòî âðåìå áëîêèðàõ
ñåëàòà Ëúæåíå è Êàìåíèöà, íî íå ñå îêàçà íèùî. Âå÷åðòà, ïðåä-
ïîëàãàéêè, Ãúëúáîâ è Ãèí÷åâ äà ñà îòèøëè íà ñâðúçêà êúì ãðó-
ïàòà íà Áîæàíîâ èëè Ìàíîë Âåëåâ, ïîñòàâèõ çàñàäè íà âñè÷êè
ìîñòîâå è ïðåäïîëàãàåìè ïúòåêè, ïðåç êîèòî òå ùå ìèíàò íà
âðúùàíå, îáà÷å ðåçóëòàò íå ñå ïîëó÷è” (ÖÀ íà ÌÂÐ, 1986 – 87).
Ùî ñå îòíàñÿ äî ñóìèòå, ðàçäàäåíè çà óáèòèòå íåëåãàëíè
Ñòåôàí Äîáðåâ, Ñòîþ Êàëïàçàíîâ è Âåëà Ïååâà
ñúùåñòâóâà ðàçïèñêà íà êîìàíäèðà íà II åòàïíà âîåííî-ïîëèöåé-
ñêà äðóæèíà, Ëúæåíå, êúäåòî ñå êàçâà, ÷å ðàçäàäåíèòå ïàðè 30 000
ëåâà ñà íà ëèöà, êîèòî íÿìàò íèùî îáùî ñ Èâàí Áîæêîâ, Ïàøîâ
èëè êîéòî è äà å ìåñòåí ÷îâåê îò Êàìåíèöà (âæ. ôàêñèìèëåòî).
Ñ òîâà ñìÿòàì, ÷å èíòðèãàòà îêîëî çàãàäú÷íàòà ñìúðò íà
 å ë à Ï å å â à , çà êîÿòî å “âèíîâåí” ãîðñêèÿò È â à í Á î æ ê î â ,
òðÿáâà äà ïðèêëþ÷è. Âåëà ñàìà å îòêðèëà îãúí ïî âîéñêàòà, â
ðåçóëòàò íà êîåòî òåðîðèñòêàòà å áèëà îáåçâðåäåíà.
146
 Äðóã å âúïðîñúò çà íåóäîáíîòî ïîëîæåíèå: ïî èìåòî íà
áúëãàðñêà òåðîðèñòêà å êðúñòåí áúëãàðñêè ãðàä. Êàòî ñå îñòàâè
îáñòîÿòåëñòâîòî, ÷å èìåòî å êðàñèâî: Âåëèíãðàä, îáèäíî çà áúë-
ãàðñêîòî äîñòîéíñòâî å áúëãàðñêè ãðàä äà íîñè íåéíîòî èìå!

Ï è ñì î äî àâò î ðà

1Êìåòúò ñå å êàçâàë Íèêîëà Ïàâëîâ.

2Ñëó÷èëîòî ñå, ðàçêàçàíî îò Áîðèñ ßìàêîâ, å ñòàíàëî íà 10.IÕ.1944 ã,
êîãàòî â Êàìåíèöà âëèçàò ÷åïèíñêèòå ïàðòèçàíè.
3 Òîäîð ßìàêîâ å áèë áëèçúê ñ Äèìèòúð Áëàãîåâ, Âåíêî Ìàðêîâñêè,
Òîäîð Ïàâëîâ. Áèë å â ëàãåðèòå Ãîíäà âîäà è Åíèêüîé, Êñàíòèéñêî.
4Ñàíäî Ñåìåðäæèåâ å ïàðòèçàíèíúò, êîéòî îõðàíÿâà êèëúðà Àòàíàñ
Ñåìåðäæèåâ ïðè óáèéñòâîòî íà Èâ. Áîæêîâ. Ïúëíîòî ìó èìå å
Àëåêñàíäúð ßíåâ Ñåìåðäæèåâ.
147
 Êàðàáóíàð
Ïðîó÷âàíåòî â òîâà ñåëî âúðâåøå òðóäíî. Ñ ïîìîùòà íà ã-æà
Ë è ë è Ð è í ê î â à ñå äîáðàõ äî ñðàâíèòåëíî êà÷åñòâåíè èíôîð-
ìàòîðè. Áåëåæêèòå ìè ïî òåìàòà ñà:
• ïèñàíîòî ïðè Ñï. Òîìîâ (ñ. 43 è ñë.) çà ñèòóàöèÿòà íà Äåâåòè
çíà÷èòåëíî ñå ðàçëè÷àâà îò ïðåäñòàâåíîòî ïðè Áîðèñ Õàìàëñêè
(Æèâàòà ïàìåò ðàçêàçâà, Ïàçàðäæèê, 2006);
• ïî Òîìîâ: “êîìóíèñòèòå Íèêîëà Òàíêîâ è ä-ð Êóìàíîâ è
çåìåäåëåöúò Ñòîÿí Äæîíåâ îòèäîõà â îáùèíàòà, ïðîãîíèõà ôà-
øèñòêèÿ êìåò è îáÿâèõà íîâàòà âëàñò. Ñëåä ìàëêî ïðèñòèãíà ïàð-
òèçàíèíúò Á î ð è ñ Í è ê î ë î â Ñ å ð å â , êîéòî ïî òîâà âðåìå
ñå íàìèðàøå â ñåëîòî. Îáÿâåí çà êîìåíäàíò, Ñåðåâ çàïî÷íà äà
ðúêîâîäè íîâàòà âëàñò”.
Íàñèëèåòî â ñåëîòî ñå ðúêîâîäè îò Ñåðåâ è ñôîðìèðàíàòà
îò íåãî ãðóïà: Í è ê î ë à Ò à í ê î â , Ä è ì è ò ú ð Ã å ÷ å â ,
Öåöî Öúðâåíêîâ, Ïåòúð ×åðâåíàêîâ, Èëèÿ
Ñ è í è ã å ð î â , Ñ ò î ÿ í è À ë å ê ñ à í ä ú ð Ä æ î í å â è . Ñïî-
ðåä âåðñèÿòà íà Òîìîâ, òå “îáåçîðúæàâàò è îïèòâàùèÿ äà ñå óêðèå
îáùèíñêè ïîëèöàé”;
• â ñïðàâêàòà îò ñåëîòî çà Äåâåòîñåïòåìâðèéñêèòå ñúáèòèÿ
(ÎÏÀ – Ïàçàðäæèê, Ì 106, ñ. 46), ïðåäñòàâåíà ïðè Òîìîâ (ñ. 44)
“Êîìèòåòúò íà ÎÔ èçáðà: çà êîìåíäàíò íà ñåëîòî Áîðèñ Íèêîëîâ
Ñåðåâ; çà íàðîäíà ìèëèöèÿ – Àëåêñàíäúð Ãåîðãèåâ Êîìñèéñêè è
Çäðàâêî Øóìàíîâ; çà êìåò – Ãåîðãè Ãåøêîâ”:
• ïî Á. Õàìàëñêè (ñ. 101 è ñë.) âëàñòòà å âçåòà îò òðèìà
ïðèñòèãíàëè â ñåëîòî ïàðòèçàíè: Ç à õ à ð è Á ë è ç í à ê î â –
Ç à í ê î , Ã å î ð ã è Ö î ê î â è Ò ð è ô î í Ò ó í î â . Îõðàíàòà
íà äúðæàâíàòà ïå÷àòíèöà, êîÿòî å åâàêóèðàíà â Êàðàáóíàð, îáà÷å
íå ñå ïðåäàâà. Äèñëîöèðàíà å â Ó÷èëèùåòî, ñðâ. ñòàíàëîòî: “Ôà-
øèñòêàòà óïðàâà íà ñåëîòî â ëèöåòî íà êìåòà Ï. Öîíåâ ïðåäàäå
âëàñòòà. Îñâîáîäåí, òîé ñè îòèäå. Îòèäîõà ñè è äðóãèòå îáùèíàðè.
Ïîëèöàÿò Á î ð è ñ à à ä æ î â ãî íÿìàøå. Î÷åâèäíî áå íàó÷èë
íîâèíàòà ïî-ðàíî è áå èç÷åçíàë. Òîâà íå ìó ïîìîãíà äà èçáåãíè
îòãîâîðíîñòòà çà ñâîèòå äåÿíèÿ. Çàíêî ìè êàçà, ÷å ïàðòèçàíèíúò
Áîðèñ Ñåðåâ å â ñåëîòî è ùå äîéäå äà ïîåìå ðúêîâîäñòâîòî ...
“Íî ìàêàð äà áÿõìå âå÷å íà âëàñò, íàä íàñ âñå îùå âèñåøå
ñòðàøíà óãðîçà. Íà 200 ìåòðà îò îáùèíàòà ñå íàìèðàøå
148
ó÷èëèùåòî.  íåãî áå íàñòàíåíà ÷àñò îò äúðæàâíàòà ïå÷àòíèöà…
Ñúùàòà ñå îõðàíÿâàøå îò åäèí âçâîä âîéíèöè, âúîðúæåíè äî
çúáè, ñ êîìàíäèð åäèí ïîäîôèöåð. Ïîäîôèöåðúò ó÷àñòâóâàë â
àêöèè ñðåùó ïàðòèçàíèòå, ãàâðèë ñå ñ ïàðòèçàíêè, îêúðâàâèë ñå
äî ãóøà. Òîâà ñàì áåøå ðàçêàçâàë â ïèÿíî ñúñòîÿíèå. Âîéíèöèòå
ñà îñâîáîäåíè, à ïîäîôèöåðúò çàäúðæàí, êàòî ïîëó÷èë îíîâà,
êîåòî çàñëóæàâàò âñè÷êè ìàðîäåðè”;
• íà ñ. 110: “Ïúðâèÿò îòå÷åñòâåíîôðîíòîâñêè êìåò áåøå
êîìóíèñòúò Ãåîðãè Äèìèòðîâ Ãàøêîâ”;
• èñòîðèÿòà íà À í î í è ì í è ÿ ï î ä î ô è ö å ð , ÿâíî óáèò
â ñåëîòî, íå ñúì ïðîñëåäèë.
Ñâèäåòåëèòå íà äåâåòîñåïòåìâðèéñêèòå ñúáèòèÿ â Êàðà-
áóíàð ðàçêàçâàò:
à å î ð ã è À ë å ê ñ à í ä ð î â Ê î ç à ð å â , 76 ã., ñðåäíî
òåõíè÷åñêî îáðàçîâàíèå, Ïàçàðäæèê, óë. “Âàñèë Ëåâñêè” 17: “Íà
Äåâåòè âëàñòòà â ñåëîòî ÿ âçå ïàðòèçàíèíúò Á î ð è ñ Ñ å ð å â .
Êðèåøå ñå ïî êúùèòå. Á î ð è ñ Ã à ä æ å â , ïîëèöàÿò, ãî áåøå
âèäÿë, íî íå ãî å èçäàë, íèòî ãî å àðåñòóâàë. Ïîñëå òîé íå ùÿ äà
çàùèòè òîÿ êðîòúê ÷îâåê.
Ó íàñ äîéäîõà äà àðåñòóâàò áàùà ìè À ë å ê ñ à í ä ð î â Ê î -
çàðåâ, Ãåîðãè Êîìñèéñêè, Ñòåôàí Äæîíåâ è
ñàìèÿò Á î ð è ñ Ñ å ð å â , êîéòî ãè âîäåøå. Äîéäîõà âñúùíîñò
äà ñå íàãðàáÿò. Ïðàâèõà îáèñê â öÿëàòà êúùà. Çàäèãíàõà áàëîòî
è äðóãè íåùà, êîèòî íàìåðèõà. Áàùà ìè ãî îòâåäîõà â îáùèíàòà è
ïîñëå â êúùàòà íà Ê å í ä å ð î â è . Òàì áÿõà À í ã å ë Ð ú æ à í -
ê î â è Á î ð è ñ Ã à ä æ å â . Ðúæàíêîâ è áàùà ìè ïîñëå ãè ïóñíàõà”.
Áàùàòà íà Ã. Êîçàðåâ, èìåííî À ë å ê ñ à í ä ú ð Ã å î ð -
ã è å â Ê î ç à ð å â , å åäèí îò ðúêîâîäèòåëèòå íà ïúðâàòà àíòè-
êîìóíèñòè÷åñêà êîíñïèðàöèÿ â Áúëãàðèÿ ïîä èìåòî “Ñúþç íà ñâî-
áîäíèòå âîéíè” (çà íåÿ ïîâå÷å ïðè Ï. Î ã î é ñ ê è , Çàïèñêè ïî
áúëãàðñêèòå ñòðàäàíèÿ, ò. III, Ñ., 2000, ñ. 160; Ä. Ø à ð ë à í î â ,
Ãîðÿíèòå. Êîè ñà òå, Ñ., 1999, ñ. 132 è ñë.).
Ðàçêàçâà Ï å í ê à Á ë à ã î å â à Ö î í å â à , 89 ã., VII êëàñ,
ñåãà æèâåå â Ïàçàðäæèê, íà ðàçêëîíà íà óë. “Ñîôèéñêà” è áóë.
Õðèñòî Áîòåâ: “Äî Äåâåòè êìåò áåøå Ï å ò ê î Ö î í å â , ìîé
áðàòîâ÷åä. Ïàðòèçàíèòå ãî èçãîíèõà îò îáùèíàòà. Àðåñòóâàõà ãî.
Íî æåíà ìó ãî ñïàñè. Âëàñòòà âçå ïàðòèçàíèíúò Á î ð è ñ Ñ å ð å â .
Ïî íåãî òðúãíàõà êàòî áèÿ÷è è òðåïà÷è äà âúðøàò çâåðñòâà:
149
Àòàíàñ Øèêåðåíèí – Ïîðà, Àëåêñàíäúð
Ê î ì ñ è é ñ ê è è åäèí, âèêàõìå ìó Ò î ì à í ã å ë à . Òå ñâúðøèõà
ìðúñíàòà ðàáîòà â ñåëî”.

Ãåîðãè Áëàãîâ Öîíåâ

Ðîäåí ïðåç 1913 ã. Çàâúðøâà òúðãîâñêàòà ãèìíàçèÿ â
Ïëîâäèâ. Âðúùà ñå â ñåëî. Ïúðâî ïîñòðîÿâà ÿðìîìåëêà. Ïîñëå
ìåëíèöà. Íàáåæäàâàò ãî, ÷å áèë àãåíò íà ïîëèöèÿòà.
Æåíè: 1) Ê ó ë à îò Ã þ -
ð î â è , áàùà £ å áèë íàðî-
äåí ïðåäñòàâèòåë. Ïî÷èâà
ìëàäà. Íÿìàò äåöà.
2) Ð à é í à îò Â ë à ê è -
í î â è â Ïëîâäèâ. Ñìÿòà
ñå, ÷å òàçè æåíà å ïðåäàëà
ìúæà ñè. Èìàëà ëþáîâ ñ
åäèí îò íàñèëíèöèòå –
Àòàíàñ Øèêåðèíèí
Ãåîðãè Öîíåâ è ñúïðóãàòà ìó Êóëà – Ï î ð à . Ïîñëå ãî ïðèáè-
ðà â ñâîÿòà êúùà.
Äåöà: ñèí Åìèë, êîéòî ïî÷èâà íà 12 ã.
Óáèò å, ñïîðåä ñåìåéíàòà âåðñèÿ, â Ìóðäæîâ êëàäåíåö.
Ðàçêàçâà Ï å í ê à Ö î í å â à , íåãîâà ñåñòðà: “Íà Äåâåòè
áðàò ìè å â Ïëîâäèâ. Ãîñòóâà íà áàëäúçàòà ñè. Â Ïëîâäèâ ãî âèæäà
íàøåíåöúò Ò î ä î ð À ò à í à ñ î â Ê î ì ñ è é ñ ê è . Îáàæäà ñå íà
íàøèòå áèÿ÷è. Îòèâàò â Ïëîâäèâ è ãî àðåñòóâàò. Äîêàðàõà ãî è ãî
çàòâîðèõà â êúùàòà íà Á ë à ã î Ê å í ä å ð î â . Òàì ãî âèäÿõ. Ê å í -
ä å ð î â è ò å íè áÿõà êðúñòíèêîâè è óðåäèõà ñâèæäàíåòî ïðåç
ïðîçîðåöà. Äèãíàõà ãî ñ äðóãèòå: Á î ð è ñ Ã à ä æ å â è Ä è ì è -
ò ú ð Ö ú í è ã å ð î â . Êàçàõà íè, ÷å å â çàòâîðà. Äèãíàõ ñå è îòèäîõ
â Çàòâîðà. Èçëåçå åäèí êëþ÷àð. Äàäå íè ñàìî äæîáíèÿ ìó ÷àñîâ-
íèê è âèêà:
– Òîé âå÷å íå å òóêà!
Êàòî ñå âðúùàõìå îò Çàòâîðà, ñðåùíàõìå åäèí ïðîñòàê îò
ñåëî – Ñ ë à â å ÿ Ê å í ä å ð î â – Ô ¥ ê å ð à . È òîé áåøå ñ òèÿ
ãàíãñòåðè îò Äåâåòè. Áåøå ñëîæèë ÷åðâåíà ëåíòà è ñå ïîäèãðàâà:
– Âèäÿ ëè áðàò òè ?!
Ïîñëå ÷óõìå, ÷å ñà èçòðåïàëè íàøåíöèòå â Êëàäåíåöà â
150
Àéêúíà íà Âåëè÷êîâî. Ìîÿò ìúæ å îò Ïàìèäîâî äî Êëàäåíåöà.
Õîðàòà ðàçïðàâÿõà, ÷å ñëåä òîâà åäíà ñåäìèöà ñà âèêàëè æåðòâèòå
îò êëàäåíåöà. Òðåïàëè ñà ãè ãúðáîì. Ñ óäàð â ãúðáà èëè â ãëàâàòà.
Ñ êîïà÷”.

Äèìèòúð Öúíèãåðîâ
Íåæåíåí. Èçêàðàëè ñà ãî òàåí àãåíò. Óáèò å, ñïîðåä ïîïó-
ëÿðíàòà âåðñèÿ, çàåäíî ñ Á î ð è ñ Ã à ä æ å â è Ã å î ð ã è Ö î -
í å â â Ìóðäæîâ êëàäåíåö, Àéêúíà íà Âåëè÷êîâî .
Èñòîðèÿòà íà òîçè ÷îâåê îñòàâà íåäîðàçêàçàíà!
Áåëåæêà çà íåãî èìà ïðè Ï. Î ã î é ñ ê è (ò. III, ñ. 160).

Äèìèòúð Ãðîçäàíîâ
Çà íåãî èìà ñàìî åäíà êðàòêà áåëåæêà ïðè Ï. Î ã î é ñ ê è
(ò. III, ñ. 168): “ïðåáèò â îáùèíñêàòà ñãðàäà ñëåä ñòðàøíè ìú-
÷åíèÿ”. Òàçè áåëåæêà íå ïðèòåæàâàõ ïî âðåìå íà òåðåííîòî
ïðîó÷âàíå, ïîðàäè êîåòî íå ïðîâåðèõ íåãîâàòà èñòîðèÿ. Òÿ ñúùî
òðÿáâà äà áúäå ïðîó÷åíà îò ñëåäâàùèòå èçñëåäîâàòåëè.

Áîðèñ Äèìèòðîâ Ãàäæåâ

Ïîëèöàé. Îáâèíåí, ÷å å çàïàëèë ôóðíàòà, â êîÿòî å áèë
õâúðëåí ïàðòèçàíèíúò É î ð ä à í Ï à ÷ å â îò Âèíîãðàäåö. Áðàòúò
íà òîçè ïàðòèçàíèí – Ã å î ð ã è Ï à ÷ å â , ïðèñòèãà îò Âèíîãðàäåö,
àðåñòóâà Ã à ä æ å â , ïðåáèâà ãî è ãî êàðà äà êîïàå â Êîíñêèòå
ãðîáèùà, êúäåòî ñå ïðåäïîëàãà, ÷å å çàðîâåí ïàðòèçàíèíúò.
 ñåëîòî ñà ðàçïðîñòðàíåíè äâå âåðñèè çà ñìúðòòà ìó. Ñïî-
ðåä åäíè å óáèò â Êîíñêèòå ãðîáèùà íà Êàðàáóíàð. Ñïîðåä äðóãè
– â Ìóðäæîâ êëàäåíåö íà Àéêúíà. Òóê ñå çíàå è áðîÿò íà èçáèòèòå.
Òâúðäè ñå, ÷å ñà áèëè 49 ÷îâåêà (èíô. Ø ó ì à í î â ).
Æåíà: Ö â å ò à îò Ò ó ð í î â è , âå÷å ïðåêðàòåíà ôàìèëèÿ.
Äåöà: 1) Â à ñ è ë ê à , îìúæåíà ó Ì è ò å â è , Äîáðîâíèöà;
2) Ë å í ÷ à , èíôîðìàòîðúò;
3) Ä è ì è ò ú ð , îñòàâà â Êàðàáóíàð, ïîêîéíèê.
Ðàçêàçâà Ø ó ì à í î â : “ Á î ð è ñ Ã à ä æ å â å áèë äîáúð
÷îâåê.  ñåëî ñå ãîâîðè, ÷å êîãàòî ïðîâåðÿâàëè èç êúùèòå çà
ñêðèòè ïàðòèçàíè, òîé âèäÿë â îáîðà ïàðòèçàíèíà Á î ð è ñ Ñ å -
ð å â , íî íå ãî å èçäàë. Ïîñëå òîçè Ñ å ð å â íå ùÿ äà ìó ïîìîãíå”.
151
 Ðàçêàçâà Ë å í ÷ à Á î ð è ñ î â à Ã à ä æ å â à , 83 ã., VII êëàñ,
äúùåðÿ, ñåãà æèâåå â Ïàçàðäæèê, ×åðâåíèÿ áëîê ñðåùó Àâòîãà-
ðàòà, âõ. À, åò. 5: “Êîãàòî çàâçåõà îáùèíàòà, áàùà ìè áåøå â ì.
Уäà è îðåøå íèâà çà çàñÿâàíå. Êàòî íàó÷èõìå êàêâî å ñòàíàëî â
ñåëî, ìàìà âåäíàãà èçòè÷à íà íèâàòà. Òÿ äîêàðà êàðóöàòà âêúùè.
Áàùà ìè ñå ñêðè ïî êúðà. Âå÷åðòà ñè äîéäå ó íàñ îòêúì çàäíèÿ
äâîð, îòêúì Äåðåòî. Áÿõìå ñ áàáà Ñ ò î ÿ í à Ì ó õ î â ê à ò à . Áå-
ëåõìå ñ íåÿ, ìàìà è àç öàðåâèöà. Áàùà ìè èçâèêà ìàìà. Ïîãîâîðèõà
ñè íåùî. Ñëåä òîâà îòèäå è ñå ñêðè â ïëåâíÿòà íà Ä è ì è ò ú ð
( Ì è í ÷ î ) à à ä æ å â , íåãîâ ïúðâè áðàòîâ÷åä.
Íà ñëåäâàùèÿ äåí, çíà÷è íà äåñåòè, ó íàñ ñóòðèíòà ìíîãî
ðàíî äîéäîõà Á î ð è ñ Ñ å ð å â , ïàðòèçàíèíúò, è Ë å ÷ ê î É î ð -
ê î â – Ï î ñ ò à ë ê î â , ïîñëå ñòàíà ìèëèöèîíåð. Èìàøå è äðóãè,
íî ñúì èì çàáðàâèëà ëèöàòà. Äîéäîõà âúîðúæåíè. Åäèí îò òÿõ ñå
êà÷è ïî ðèòëèòå â ïëåâíÿòà. Íèå ñ áðàò ìè ñïÿõìå â îäàé÷åòî.
Äîéäå åäèí è ñå ðàçâèêà:
– Ñòàâàéòå, àðåñòóâàíè ñòå. Àéäå, íÿìà âðåìå!
Àðåñòóâàõà íè. Áðàò ìè áåøå íà 17 ãîäèíè. Àç íà 20 ãîäèíè.
Çàâåäîõà íè â îáùèíàòà. Â ñòàÿòà äîéäå Á î ð è ñ Ñ å ð å â . Âèêàì ìó:
– Êàêâî ùå ïðàâèòå ñåãà ñ íàñ? Ùå íè èçòðåïåòå ëè?
Òîé ìè îòâúðíà:
– Íèå õîðà íå òðåïåì. Íå ñìå ðàçáîéíèöè. Êîéòî òðÿáâà,
òîé ñàì ùå äîéäå!
Òîãàâà ðàçáðàõ çàùî ñìå àðåñòóâàíè. Çà äà íàêàðàò òàòå äà
ñå ïðåäàäå. Íàêàðàõà íåãîâèòå ïðèÿòåëè Í è ê î ë à Ò à í ê î â è
Ò à í ê î Á à ä ü î ê î â äà ãî ïðèäóìàò äà ñå ïðåäàäå. Çàåäíî ñ òÿõ
23-òà ãîäèíà è òàòå å èçêàðâàí íà ðàçñòðåë êàòî êîìóíèñò. Íÿêàêúâ
÷îâåê ãè å ñïàñèë è òðèìàòà (âåðîÿòíî ãîâîðè çà Ñë. Âàñèëåâ –
áåë. Ò.Á.).
Ïðåäàäå ñå. Àðåñòóâàõà ãî. Çàòâîðèõà ãî ïðè äðóãèòå â ìà-
çåòî íà Êåíäåðîâàòà êðú÷ìà. Ñ íåãî áÿõà: êìåòà (æåíà ìó óðåäè,
òà ãî âäèãíàõà â Ïàçàðäæèê), Äèìèòúð Öúíèãåðîâ, Àëåêñàíäúð
Êîçàðåâ, Àíãåë Ðúæàíêîâ è Ãåîðãè Öîíåâ.
Êàòî àðåñòóâàõà áàùà íè, íå íè ïóñíàõà ïðè íåãî. Èìàøå
åäèí á à é Ï å ö î , òúðãîâåö íà âèíî îò Ñîôèÿ. Áåøå äîøúë ó
íàñ. Æèâååøå ó Êåíäåðîâèòå. Êàçàë íà ìàìà:
– Áîðèñèöå, áàé Áîðèñ å ïîðú÷àë äà òè êàæà: “Àêî áúäà
óáèò, ùå áúäà óáèò îò Ñàíäî Äæîíåâ”.
Êàêâà å áèëà âèíàòà íà òàòå âúâ âðúçêà ñ êàðàìóñàëñêèÿ
152
ïàðòèçàíèí É î ð ä à í Ï à ÷ å â ? Ñëåä êàòî å áèë õâúðëåí âúâ
ôóðíàòà âúâ Âèíîãðàäåö, íÿêîé å äîíåñúë òÿëîòî ìó â íàøåòî
ñåëî è ãî å õâúðëèë â Äåðåòî. Êàçàëè íà áàùà ìè êàòî ïîëèöàé.
Òîé îòèâà ïðè êìåòà è ãî ïèòà:
– Êàêâî äà ïðàâèì?
Êìåòúò íàðåäèë äà ãî ïîãðåáàò èçâúí ñåëñêèòå ãðîáèùà.
Íà Äåâåòè èëè íà äåñåòè â ñåëî èäâà íÿêàêúâ ãîëåìåö îò
íîâèòå â Ïàçàðäæèê. Ñ íåãî å Ã è í à Ñ è ì å î í î â à , æåíåíà â
ñåëî, òÿ áåøå ëåëÿ íà É î ð ä à í Ï à ÷ å â . Êàòî ìèíàâàëè ïîêðàé
ìÿñòîòî, êúäåòî å çàðèò Éîðäàí, òÿ ïî÷íàëà äà ïëà÷å è íàðåæäà.
Ãîëåìåöúò ÿ ïîïèòàë:
– Çàùî ïëà÷åø?
– Á î ð è ñ Ã à ä æ å â çàðîâè Ä à í ÷ î íà òîâà ìÿñòî – ïðî-
ïëàêàëà òÿ.
– È Áîðèñ òàêà ùå çàðîâÿò! – êàçàë ãîëåìåöúò.
Ïîñëå åäèí äåí ãè êà÷èõà â êàìèîíà è ãè îòêàðàõà â
Ïàçàðäæèê: òàòå, Äèìèòúð Öúíèãåðîâ è Ãåîðãè Äèìèòðîâ
Öîíåâ. È îò ñåëî – â çàòâîðà. Òàì ñ òàòå, Öîíåâ è Öúíèãåðîâ ñå
å ñëó÷èë ïîëèöàé îò Äîáðîâíèöà, êîéòî å îæèâÿë. Òîé ïîñëå å
ðàçêàçàë íà ìàìà, ÷å ìèëèöèîíåðèòå ïîñòîÿííî ñà óñïîêîÿâàëè
òàòå è ìó êàçâàëè:
– Ñðåùó òåáå íÿìà íèùî ñåðèîçíî. Ñèãóðíî ùå òå ïóñíàò.
Åäíà íîù îáà÷å ãî èçêàðâàò è íå ñå âðúùà âå÷å. Íà ïîñò â
òîçè ìîìåíò â çàòâîðà å áèë âîéíèê îò Êàðàáóíàð. Âèäÿë å ò à ò å ,
Ö ú í è ã å ð î â è Ö î í å â êàê ãè êà÷âàò â êàìèîíà. Áèëî å íà÷à-
ëîòî íà îêòîìâðè. Ïîñëå îòòóê-îòòàì íàó÷èõìå ïî íåùî. Áèëè ñà
èçáèòè âúâ Âåëè÷êîâî â íÿêàêúâ êëàäåíåö. Ñ òÿõ å èìàëî è åäíà
áðåìåííà æåíà.
Òðåïàíè ñà ñ êîïà÷. Íà ìåíå òîâà ìè ãî êàçà àäâîêàòúò Ãàð-
âàíîâ îò Ïàçàðäæèê.
Ñëåä óáèéñòâîòî ïðè òîçè êëàäåíåö â Êàðàáóíàð èäâà åäèí
íàøåíåö, âëèçà â êàñàïíèöàòà è êàçàë íà âèñîê ãëàñ:
– Íå ñúì ðàçïîëîæåí. Òàÿ íîù îïðàâèõìå Ã å î ð ã è
Öîíåâ, Äèìèòúð Öúíèãåðîâ è Áîðèñ Ãàäæåâ.
Áðàò ìè òðúãíà âåäíàãà ñ ìîòîöèêëåò ñ åäèí áëèçúê îò
íîâèòå êúì çàòâîðà. Âëèçà òåõíèÿò ÷îâåê è ñëåä ìàëêî èçëèçà
ïîòðåñåí îò Çàòâîðà è êàçâà:
– Îòêàðàí å íÿêúäå.
Ïîñëå ïîñòîÿííî íè ëúæåõà, ÷å òàòå å æèâ. Íà ìàìà çàðàäè
íåãî £ ñïðÿõà ïåíñèÿòà.
153
 Êàêâà å ïàðòèçàíñêàòà áëàãîäàðíîñò, äà òè êàæà. Ïðåäè Äå-
âåòè òàòå å ñïàñèë Á î ð è ñ Ñ å ð å â , ïàðòèçàíèíúò, â îáîðà íà
Ò ð à é ê î Ê å æ î â . Ïîñëå òîçè ïàðòèçàíèí äîéäå äà ãî àðåñòóâà,
âìåñòî íåãî àðåñòóâà íàñ, çà äà ïðèíóäè áàùà ìè äà ñå ïðåäàäå.
Òàòå íå å èçäàë è äðóã ïàðòèçàíèí – Ê î ë ü î Á å ÷ å â , êîãîòî
ïîñòîÿííî âèæäàõìå äà ñå êðèå ó Ñ å é ä î â è ò å .
Çàòîâà, ÷å å ïîãðåáàë çàõâúðëåíîòî òÿëî íà Éîðäàí Ïà÷åâ,
ãî óòðåïàõà!”

Ïåòúð Êîöåâ Ïåíäåâ – Äàêî, ñ ãîðàíñêîòî èìå Âàëòåð

Íåãîâàòà èñòîðèÿ áåëåæè êðàÿ íà Âàðòî-
ëîìååâèòå íîùè â Êàðàáóíàð.
Æåíà: Åëåíà îò Êúíåâè â Êàëóãåðîâî.
Äåöà: Ãåîðãè, èíôîðìàòîðúò.
Ðàçêàçâà Ã å î ð ã è Ï å í ä å â , 60 ã., íåãîâ ñèí:
“Êàòî ñå âðúùà îò ôðîíòà, òàòå ñòàâà ðàçñèëåí
â Ñúâåòà. Íà èçáîðèòå îáà÷å ãëàñóâà ñ áþëåòèíà
íà ÁÇÍÑ. Òîâà ðàçáðàë Í è ê î ë à Ò à á à ê î â
Ïåòúð Ïåíäåâ è íàñòðîèë ñðåùó òàòå åäíà áàíäà, ñúñòàâåíà
ãëàâíî îò Á à ä ü ¥ ê î â è ò å . Òàòå å ñ ïðèÿòåëè îò Êàëóãåðîâî è
îò Çëîêó÷åíå â êðú÷ìàòà. Èäâàò Á à ä ü î ê î â ö è è ïî÷âàò äà ìó
äúðæàò ñìåòêà çàùî å ãëàñóâàë çà ÁÇÍÑ. Òàòå ñå ÿäîñàë è óäàðèë
åäèí øàìàð íà íÿêîé îò òÿõ. Òå èçëèçàò. Ïðè÷àêâàò ãî è ñòðåëÿò ñ
ëîâíà ïóøêà ñðåùó íåãî. Íàøèÿò îòèâà â Ñúâåòà, âçåìà åäíà
êàðàáèíà è òè÷à ó Áàäüîêîâöèòå. Óäðÿ áàùà èì â êîëÿíîòî. Ïîñëå
ñå ïðåäàë. Çàêàðâàò ãî â Îêîëèéñêîòî. Áÿãà è ñòàâà ãîðÿíèí íà
“Ñúþçà íà ñâîáîäíèòå âîéíè”. Ñ äåëîòî ñðåùó òîçè ñúþç å îñúäåí
íà ñìúðò çàäî÷íî ïðåç 1950 ã. Áÿãà â Ãúðöèÿ. Âðúùà ñå è â Áúëãà-
ðèÿ. Ïîñëåäíèòå ñâåäåíèÿ íà ìàìà çà òàòå ñà îò 1951 ã. Íÿìà ñìúðòåí
àêò. Íå çíàåì äàëè å óáèò. Íàé-âåðîÿòíî. Èíà÷å ùåøå äà ñå îáàäè”.
Çà íåãî âæ. è ïðè Ï. Î ã î é ñ ê è , Çàïèñêè ïî áúëãàðñêèòå
ñòðàäàíèÿ, ò. III, Ñ., 2000, ñ. 160 è ñë.; Ä. Ø à ð ë à í î â , Ãîðÿíèòå,
Ñ. 1999, ñ. 132.
Âæ. â Þíàöèòå è èñòîðèÿòà íà ×îáàíà, âúâ Âåëè÷êîâî çà
Êüîñåâ÷åòî.
Îò Êàðàáóíàð ïî-êúñíî ñà ðåïðåñèðàíè çåìåäåëöèòå È â à í
Òðîÿí÷åâ è Èâàí Õàäæèéñêè. Èâàí Áúðçàêîâ å
åäíà îò æåðòâèòå â ëàãåðà “Ñëúí÷åâ óäàð”, Ëîâå÷.
154
 Êîâà÷åâî
Íà 8-ìè ñåïòåìâðè íà ãàðàòà ïðèñòèãà ãðóïà ïîëèòçàòâîð-
íèöè îò Ëîçåí (Ì å ò î ä è Ø î ï î â , Ï å ò ú ð × à ë ú ê î â è
îùå äâàìà). Íà Äåâåòè òå è ïàðòèçàíñêèÿò áðàò Ì å ò î ä è Ï î -
ï î â îðãàíèçèðàò âçåìàíåòî íà âëàñòòà â Ëîçåí è â Êîâà÷åâî, êú-
äåòî èìà ñàìî åäèí ïàðòèçàíèí. Ì å ò î ä è Ï î ï î â ñòàâà ñúäáà
çà íÿêîëêî êîâà÷åâöè. Áåçöåðåìîííî ñâàëÿ ñòàðèÿ êìåò íà ñåëîòî
Ö â ÿ ò ê î èëè Ê î ñ ò à Ö à í å â (?!) îò Ïàçàðäæèê, ïîäëàãà íà
íåáèâàë òîðìîç Ê î ö å Ã å î ð ã è å â Ä ó ì à í î â , ãîðñêè âúâ
Âàðâàðà. Äðóãè äâàìà êîâà÷åâöè ñà ïðåáèòè äî ñìúðò, â ðåçóëòàò
íà êîåòî óìèðàò.

Éîðäàí Àíãåëîâ Áóþêëèéñêè

Ï î ë è ö à é â Íîâèòå çåìè.
Æåíà: Ñ ò î ÿ í ê à îò Ã ú ë ú á î â è â Áàòêóí.
Äåöà: À í ã å ë .
Ñúùåñòâóâàò äâå âåðñèè: 1) ÷å å óáèò íÿêúäå â Íîâèòå çåìè
(Ãúðöèÿ); 2) ÷å å åêçåêóòèðàí â Áúëãàðèÿ.

Èëèÿ Ïåòêîâ Ñòîåâ – Ëèíãî Ðîãà÷åâ

Ñåêðåòàð-áèðíèê â Êîâà÷åâî è â îêîëíèòå ñåëà.
Æåíà: Ì à ð è ÿ îò Ê à ð à ê ó ø å â è .
Äåöà: 1) Ñ ë à â ÷ î , èíôîðìàòîðúò
2) Ê à ò å ð è í à , îìúæåíà ó Ì è õ î â è , Ñîôèÿ.
Ðàçêàçâà Ñ ë à â ÷ î È ë è å â Ï å ò ê î â – Ê à ì á aë à , 78, ã.,
ñèí: “Òàòå äî 1923 ã. å áèë êîìóíèñò. Äàæå å áèë ñåêðåòàð íà Ïàð-
òèÿòà. Ïîñëå ïîä âëèÿíèå íà íåãîâèòå áðàòîâ÷åäè, êîèòî çàâúð-
øâàò â Ãåðìàíèÿ, íàïóñêà ïàðòèÿòà. Íå âÿðâà âå÷å íà òåçè èäåè.
Çàïî÷âà ðàáîòà êàòî ñåêðåòàð-áèðíèê. Êîìóíèñòèòå çà òîâà ãî
ñìÿòàò çà “ïðåäàòåë”. Íà Äåâåòè, êàòî äîéäå Ì å ò î ä è Ï î ï î â
îò Ëîçåí äà ãî àðåñòóâà, íàáåäè ãî, ÷å å îòêðàäíàë åäíà ïèøåùà
ìàøèíà îò Êìåòñòâîòî â íåãîâîòî ñåëî. Çàùî ìó å íà òàòå ïèøóùà
ìàøèíà? Òúðñåõà ïîâîä äà ñå ðàçïðàâÿò ñ íåãî. Çàêàðàõà ãî â
Ëîçåí. Ìåòîäè è äðóãèòå ëîçåíñêè áèÿ÷è ãî áÿõà áèëè òîëêîâà
155
ìíîãî, ÷å ìó ñà ñòðîøèëè 4 ðåáðà. Âúðíàõà ãî ó íàñ íà ñìúðòíî
ëåãëî ïîä ãàðàíöèÿ îò 50 000 ëåâà. Íà 21. ÕII. 1944 ã. óìðÿ.
Ò î ä î ð Ì è í ÷ å â , íåãîâèÿò áðàòîâ÷åä, íå èçäúðæà è
íàïðàâè îïëàêâàíå ñðåùó áèÿ÷èòå. Íà òÿõ, ðàçáèðà ñå, ÷å íèùî
íå èì íàïðàâèõà. Ñëåä 20 äíè ðàçðîâèõà òàòå è ëåêàðñêà êîìèñèÿ
óñòàíîâè, ÷å å óìðÿë îò ïîáîÿ â Ëîçåí. Óñòàíîâè, ÷å ñà ìó ñ÷óïåíè
÷åòèðèòå ðåáðà”.

Êðúñòüî Òîìåâ Ìèí÷åâ

Ïîëèöàé â Ìàêåäîíèÿ.
Æåíà: Ì è ÷ à îò Ñåïòåìâðè.
Äåöà: 1) Ãåîðãè;
2) äúùåðÿ (?).
Ðàçêàçâà Ñëàâ÷î Ïåòêîâ: “Ðàáîòàòà íà Ê ð ú ñ ò ü î áåøå
æåíñêà. Òóê èìàøå æåíà è äåòå. Ïà ñå áåøå îæåíèë è â Ìàêåäîíèÿ.
Ì å ò î ä è Ï î ï î â íàðåäè äà ãî èçäèðÿò è äà ãî äîâåäàò. Ñèãóðíî
æåíà ìó, Ì è ÷ å ò î , å èìàëà âðúçêè ñ ïàðòèçàíèòå â Ñåïòåìâðè.
Äîâåäîõà ãî â ñåëî. Îò òóê â Ëîçåí. Áîé, áîé – êàòî ñ ìîÿ áàùà
ñòàíà. Èçõâúðëèõà ãî ïðåòðåïàí. Ñëåä òîâà óìðÿ îò áîÿ”.

 äîêóìåíòèòå çà Êîâà÷åâî îòêðèõ ëèöåòî Êîñòàäèí

Åâñòàòèåâ, èç÷åçíàë ñëåä Äåâåòè. Îáÿâåí å ñ äåëî 996 îò 1946 ã.
çà áåçñëåäíî èç÷åçíàë.
Òîâà ùå äà å çàâàðåíèÿò îò Ìåòîäè Ïîïîâ êìåò íà ñåëîòî
Ê î ñ ò à ä è í ñ íåñèãóðíî ôàìèëíî èëè áàùèíî èìå Ö à í å â .
Çà íåãîâàòà ñìúðò ñòàðèòå êîâà÷åâöè, êîèòî ðàçïèòâàõ,
èìåííî Ñ ë à â ÷ î Ï å ò ê î â è Ï å ò ú ð Á ó þ ê ë è å â , 78 ã.,
íå ìîæàõà äà ñè ñïîìíÿò íèùî .

156
 Êîïðèâùèöà
Àäìèíèñòðàòèâíî ãðàä÷åòî ñå âîäè êúì Ïëîâäèâñêîòî
îêðúæèå (äíåñ å â Ñîôèéñêà îáëàñò). Ïî îïåðàòèâíèòå çîíè íà
ÍÎÂÀ îáà÷å å êúì Ïàçàðäæèøêàòà ïàðòèçàíñêà çîíà èëè III-òà
ÂÎÇ. Ïî òàçè ïðè÷èíà ñåëèùåòî å âêëþ÷åíî êúì Ïàçàðäæèøêî.
Òóê ñå ïðåäàâàò ïðåäè âñè÷êî ôàêòèòå çà ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð,
èçâëå÷åíè îò ìåìîàðèòå.

Èâàí Ðàøêîâ : Áàé Èâàí

Áèë å âîäà÷ íà Îáùåñòâåíàòà ñèëà â ñåëîòî.
 ìåìîàðà íà Èâ.  ð à ÷ å â “Ñðåäíîãîðöè…” å óêàçàí ïî
èìå (ñ. 211). Ïîñî÷åíî å:
• ÷å å “çàïàñåí îôèöåð” (ñ. 116);
• ÷å å àðåñòóâàí íà 24. III. 1944 ã. îò ïàðòèçàíèòå;
• ÷å å çàëîâåí ñ èçíåíàäà îò ïàðòèçàíèòå â äîìà ìó, êúäåòî
å íàìåðåíà “áúëãàðñêà êàðàáèíà ñ îêîëî 50 ïàòðîíà” (ñ. 120);
• ÷å îùå ñúùèÿ äåí ìàëêî ïðåäè îáÿä å èçâåäåí èçâúí ãðàäà
è åêçåêóòèðàí îò ãðóïà ïàðòèçàíè (ñ. 122)
Ä. Âåëåâ (ñ. 130 è ñë.) ñúîáùàâà “ñìúðòíàòà ïðèñúäà”:
“Çàòîâà, ÷å çàïàñíèÿò êàïèòàí, ò. íàð. Áàé Èâàí – Èâàí Ðà÷åâ,
ëè÷íî å ðàçñòðåëâàë áîðöè çà íàðîäíà ñâîáîäà ïðåç 1923 ã. è ïîñëå
å ãðàáåë è óáèâàë, ãàâðåë ñå å ñ áåäíèòå æåíè, âÿðíî ñëóæèë íà
ôàøèçìà è ïðåäàë Áúëãàðèÿ, íàðîäíèÿò ñúä ãî îñúæäà íà ñìúðò”.
Åêçåêóòîðè ñà ïàðòèçàíèòå Ìèëüî îò “×àâäàðöè” è Àíäðî
– Í å í î Ô è í ä æ å ê î â îò Ïàíàãþðèùå.

Ãåðàñèìîâ
Ãèìíàçèàëåí ó÷èòåë. Äèðåêòîð íà Ãèìíàçèÿòà. Çà íåãî èìà
êðàòêà áåëåæêà ïðè Éîâêî Êðúñòåâ (âæ. Ñòðåë÷à): “9. ÃÅÐÀ-
ÑÈÌÎÂ – äèðåêòîð íà ãèìíàçèÿòà â Êîïðèâùèöà, óáèò 1944 ã.”
Íàìåðåí óáèò â ãîðèñòà ìåñòíîñò áëèçî äî Ñòðåë÷à.

Öàí÷î Äåáåëÿíîâ
Êìåòúò íà Êîïðèâùèöà.
Çà óáèéñòâîòî ìó èìà êðàòêà áåëåæêà ïðè Èâ. Âðà÷åâ
157
(Ñðåäíîãîðöè â áîé, Ñ., 1966, ñ. 120): “Êîïðèâùèöà áåøå îâëàäÿíà
áåç íèòî åäèí èçñòðåë (23 ìàðò 1944 ã.). Êúùèòå íà êìåòà è íà
âîäà÷à íà Äî÷îõðèñòîâàòà “Îáùåñòâåíà ñèëà” áÿõà îõðàíÿâàíè
îò íàñ áåçøóìíî. Èçïðàòèõìå ïîëèöàé ñ äâàìà ïàðòèçàíè óæ äà
èçâèêà ïî ñëóæáà êìåòà. Êìåòúò, âèæäàéêè ïîëèöèÿ, íå ñå óñúì-
íèë â íèùî, èçëÿçúë, è ñêðèòèòå âñòðàíè ïàðòèçàíè ãî àðåñòó-
âàëè”; è íà ñ. 112: “Êúì îáÿä, ìàëêî ïðåäè äà ñè òðúãíåì, åäíà
ãðóïà èçâåäå êìåòà íà ãðàäà è âîäà÷à íà Îáùåñòâåíàòà ñèëà, çà
äà èçïúëíè ïðèñúäèòå. Ñ òÿõ èíà÷å íå ìîæåõìå äà ïîñòúïèì,
çàùîòî èìàõà òâúðäå ãîëåìè ãðåõîâå êúì íàðîäà”.
Ñðâ. è ïðè Ä è í ÷ î Â å ë å â (ñ. 128 è ñë.): “Ïî ðåøåíèå íà
íàðîäíèÿ ñúä Ö. Ä. ñå îñúæäà íà ñìúðò çà òîâà, ÷å å èçäàë ëúæëèâî
êðúùåëíî ñâèäåòåëñòâî çà Àíòîí Èâàíîâ è ãî å èçêàðàë ïî-ìëàä,
ñ öåë äà íå ìîæå äà ñå âúçïîëçâà îò çàêîíà, ÷å íà õîðà íàä 60
ãîäèøíà âúçðàñò ñìúðòíèòå ïðèñúäè ñå çàìåíÿò ñ äîæèâîòåí
çàòâîð. Â ðåçóëòàò íà òàçè ïîäëîñò íàðîäíèÿò ãåðîé Àíòîí Èâàíîâ
áåøå ðàçñòðåëÿí. Âòîðî – çàòîâà, ÷å ñëóæè íà ôàøèçìà, ìú÷è è
îãðàáâà íàðîäà. Äà èçëåçå!”
Óáèò å çàåäíî ñ È â à í Ð à ø ê î â êðàé Êîïðèâùèöà. Åêçåêó-
òîðèòå ñà Ì è ë ü î îò “×àâäàðöè” è Í å í î Ô è í ä æ å ê î â îò
Ïàíàãþðèùå.
Ùî ñå îòíàñÿ äî ðåïëèêàòà çà âèíà ïî îòíîøåíèå íà
“íàðîäíèÿ ãåðîé” À í ò î í È â à í î â , òîâà å ïúëíà èíñèíóàöèÿ:
ðîäåí å ïðåç 1884 ã. êàòî À í ò î í È â à í î â Ê î ç è í à ð î â è å
óáèò ïðåç 1942 ã., íåíàâúðøèë 60-ãîäèøíà âúçðàñò, èçèñêâàíà îò
Çàêîíà çà ïîìèëâàíå. Ùî ñå îòíàñÿ äî “ãåðîèçìà ìó”, òàêúâ í å
ñ ú ù å ñ ò â ó â à ïî âðåìå íà ðàçïèòà ìó â Äúðæàâíà áåçîïàñíîñò.
Òîãàâà å ïðèçíàë è èçäàë âñè÷êî, êîåòî çíàå (ïîâå÷å ïðè Ì.
à å î ð ã è å â , Òðåòèÿò ðàçñòðåë, Ñ., 1993, ñ. 268).
Êàðèêàòóðíî â òîçè ïëàí å è êðúùàâàíåòî íà ðìåòî íà îòðÿä
“Àíòîí Èâàíîâ” íà îáåêò îò Êðàèùåòî – “Ëåòîâèùå Àíòîí
Èâàíîâ”, ñåãà îòíîâî “Ñâåòè Êîíñòàíòèí” íàä Ïåùåðà.

Áðàòÿ Ãàâðèëîâè
Êðú÷ìàðè â Êîïðèâùèöà. Áèëè ñà â ñïèñúêà íà
ïîäëåæàùèòå çà åêçåêóöèÿ ïðè ïàðòèçàíñêàòà àêöèÿ îò 24 ìàðò
1944 ã. (Èâ. Â ð à ÷ å â , Ñðåäíîãîðöè…, ñ. 117). Ïî âðåìå íà
àêöèÿòà îáà÷å ñà åäèíñòâåíèòå êîïðèâùåíöè, êîèòî îêàçâàò
158
ñúïðîòèâà. Ñðâ. ïèñàíîòî â ïîñî÷åíàòà êíèãà (ñ. 120): “Áðàòÿ
Ãàâðèëîâè, çàáåëÿçàëè ïàðòèçàíèòå îêîëî äîìà ñè, äàäîõà
íÿêîëêî èçñòðåëà. Íàøèòå èì îòãîâîðèõà. Çà äà íå ñå âäèãà
èçëèøåí øóì, çàáðàíèõìå ñòðåëáàòà. Íå íàïðàâèõìå îïèòè
ïîâå÷å çà òÿõíîòî çàëàâÿíå, çàùîòî íè êàçàõà, ÷å ó òÿõ æèâåå
áðåìåííà æåíà, åâàêóèðàíà îò Ñîôèÿ. È áåç äðóãî ñìÿòàõìå ñàìî
äà ãè ïðåäóïðåäèì, íî íå è äà ãè ëèêâèäèðàìå” – íàìåðåíèåòî,
îïèñàíî îò Èâ. Â ð à ÷ å â , åäâà ëè ùå äà å äîñòîâåðíî. Ïîñëå
áðàòÿòà ñà åêçåêóòèðàíè îò Ñ â å ò è Ï å ò ú ð .

Àíîíèìåí ïîëèöàé
Óáèò îò ïàðòèçàíèòå â ײìèíà1.
Ñðâ. ïðè Èâ. Â ð à ÷ å â (Ñðåäíîãîðöè…, ñ. 43): “Ñëåä ìàëêî
ïî ïúòÿ ... ñå çàäàäîõà äâàìà ïîëèöàè. Èç÷àêàõìå ãè äà ïðèáëèæàò
è ñëåä ïúðâèòå äâà èçñòðåëà åäèíèÿò ïàäíà íà çåìÿòà. Äðóãèÿò
óñïÿ äà èçáÿãà”.
Íà òîçè ïîëèöàé, óáèò îò çàñàäà, íå óñïÿõ äà óòî÷íÿ èìåíàòà.

Ìàêàðèé Ñòàðèðàäåâ
Ï î ä ï î ë ê î â í è ê îò áúëãàðñêàòà àðìèÿ, ðîäåí â
Êîïðèâùèöà ïðåç 1894 ã.
“Îñâîáîæäåíèåòî” ãî çàâàðâà êàòî êîìåíäàíò íà Ãàðà
Ãîðíà Îðÿõîâèöà. Ïðèáèðà ñå â Êîïðèâùèöà ñúñ ñåìåéñòâîòî ñè.
Íà 11 îêòîìâðè èäâà ìèëèöèîíåð – ñúñåäúò È â à í Í å ä å â – è
ãî îòâåæäà çà ñïðàâêà â Êìåòñòâîòî. Ïîñëåäíèòå äóìè íà ïîä-
ïîëêîâíèêà êúì ñåìåéñòâîòî ìó ñà: “Íå ñúì óáèë íèêîãî, íå ñúì
äàë íèòî åäèí âîéíèê ïîä ñúä, çàùîòî çíàÿ, ÷å èìàò ñåìåéñòâà,
äåöà, áëèçêè”. Îòâåäåí å â Ãîðíà Îðÿõîâèöà. Ñåìåéñòâîòî ìó
íÿìà íèêàêâè ñâåäåíèÿ çà íåãî.
“È äî äíåñ íå å ÿñíî çàùî å àðåñòóâàí” – ïèøå â ñòàòèÿòà ñè
“Íåóäîáåí çà áîëøåâèøêàòà äèêòàòóðà” Á î ã ä à í Ì î ð ô î â
(Ïðî Àíòè, áð. 34, 1997).
Ïðåäïîëàãàåìà äàòà íà ñìúðòòà –16 èëè 17. Õ. 1944 ã.

1×óìèíà å ìÿñòî íà 3 êì ñåâåðîèçòî÷íî îò Êîïðèâùèöà.

159
 Ëåâñêè (Äîëíî Ëåâñêè)

Ñðåäíîãîðñêî ñåëî íà ñåâåð îò Ïàçàðäæèê, â êîåòî Âàðòî-

ëîìååâèòå íîùè ñà âçåëè ñúâñåì áåçñìèñëåíè æåðòâè.
Ðàçïðàâàòà ñ “âðàãîâåòå” å çàïî÷íàòà îùå íà ñàìèÿ Äåâåòè
îò “îïåðàòèâåí ùàá”, ñúñòàâåí îò È â à í Ñ . Ó ç ó í î â , È â à í
Ä . Ã å í ÷ å â è Á î ð è ñ À í . Ã ÿ ó ð î â . Äîáðîâîëöèòå ìèëè-
öèîíåðè, íàáðîÿâàùè 24 äóøè, ðàçïðåäåëåíè â îñåì îïåðàòèâíè
ãðóïè, ñå êîìàíäâàò îò Ä è ì è ò ú ð Ä . Â à ñ è ë å â .
Òîâà ñà õîðàòà, êîèòî ñå ðàçïðàâÿò ñ íàé-îòÿâëåíèòå “ôàøè-
ñòè îò ñåëîòî” (Ñï. Ò î ì î â , Ñúçäàâàíåòî…, ñ. 50).
Ðàçïðàâàòà å â îáîðà çà ñåëñêèòå áèêîâå, ïðåâúðíàò íàáúðçî
â àðåñò. Òóê ñà èçáèòè æåñòîêî áåç ñúä è ïðèñúäà òðèìàòà êàëà-
ãàðöè, êîèòî ïðåäñòàâÿì ïî-äîëó ïî ðàçêàçèòå íà ìåñòíè õîðà.
Ãëàâåí òðåïà÷ íà ñúñåëÿíèòå ñè å ïàðòèçàíèíúò Òðîÿí
Èâàíîâ Òîäîðèíîâ – Êåñåðà ñ ïàðòèçàíñêî èìå Áåíêîâñêè.
Ðàçêàçâàò Ñ ï à ñ Ç à ï ð è í î â Ï à í ÷ å â , 85 ã., çåìåäåëåö,
ïåíñèîíåð, è Ï å ò ê à Á î ð è ñ î â à Á à á à ä æ à í î â à - Ï à í ÷ å â à ,
80 ã., äîìàêèíÿ, ïåíñèîíåðêà: “Íà Äåâåòè â íàøåòî ñåëî èçáèõà
òðèìà íåâèííè ÷îâåêà. Òðÿáâàøå äà áúäå óáèò îùå åäèí, íî óñïÿõ-
ìå äà ãî ñïàñèì. Óáèéñòâàòà ñå èçâúðøèõà â åäíî ïîìåùåíèå íà
Ñúâåòà, åäèí îáîð, êúäåòî çàòâàðÿõà ñåëñêèòå áèöè.
Ïîîòäåëíî çà óáèòèòå:

Êîñòà Øí÷åâ
“Áåøå âäîâåö. Âñåêè ñå ÷óäåøå êàêâî èì ñòîðè òîÿ êðîòúê
÷îâå÷åö, ÷å ãî óòðåïàõà. Íà ñàìèÿ Äåâåòè”.
Äåöà: 1) Ê î ñ ò à Ê î ñ ò à ä è í î â Ã å í ÷ å â , ñåãà æèâåå
â Ïàçàðäæèê, ñàðà÷;
2) Ì à ð è ÿ , îìúæåíà ó Ì à ð è í î â è , â Ëåâñêè;
3) Ò à í ê à , îìúæåíà ó Ë ˜ ñ ò î â è , îñòàâà áåç äåöà.
Ðàçêàçâà Ê î ñ ò à Ê î ñ ò à ä è í î â Ã å í ÷ å â , 82 ã., îñíîâíî
îáðàçîâàíèå, îáóùàð è ñàðà÷, Ïàçàðäæèê, óë. “Êíÿç Áîðèñ I”, ¹
38. Ñèí íà óáèòèÿ Ê î ñ ò à ä è í Ã å í ÷ å â : “Íà äåñåòè ñè áÿõ ó
äîìà. Áÿõ â ñîáàòà. Òàòå ñïåøå ïîä ñàéâàíòà. Ó íàñ äîéäå Ò ð î ÿ í
160
Òîäîðèíîâ, ãîëÿì àéäóê, ãîëÿì êðàäåö. Öÿë æèâîò áåøå ïî
çàòâîðèòå. Ñ íåãî áÿõà äâàìàòà ìó áðàòÿ ßíêî Êåñ˜ðà è Êîëüî
Êåñ˜ðà, è îùå åäèí äðóã, êàçâàõà ìó Åðåëèÿòà.
Êàòî äîéäîõà, âèêàò:
– Øà çåìåì ñ íàñ â Îáùèíàòà áàùà òè. Äà äàäå ñâåäåíèÿ çà
23-òà ãîäèíà.
Àç ñúì ñïîêîåí. Áÿõ ðåìñèñò. Ïàðòèçàíèòå âçåìàõà îò ìåíå
îáóâêè. Äàäîõ èì è åäèí ãîëô.
Îòêàðàõà áàùàòà â Îáùèíàòà, äîëå ïðè áèöèòå. Îáîðúò å
òî÷íî ïîä êàíöåëàðèÿòà. Îùå ñúùàòà âå÷åð ñà ãî óáèëè. Óáèëè
ñà ãî ñ òîÿãè. Ïîñëå, ïðåç íîùòà, ñà ãè èçêàðàëè è ñà ãè õâúðëèëè
â Êóðóäæa äåðå, ìåæäó Àïðèëöè è Ñáîð, îò äÿñíàòà ñòðàíà íà
ïúòÿ, â äÿñíî îò Õàí÷åòî.  åäíè êúïèíè.

Êóðóäæa äåðå

Îòèâàì íà äðóãèÿ äåí ïðè Ò ð î ÿ í . Ïèòàì ãî äå å áàùàòà.

Òîé ìè îòãîâàðÿ:
– Äîéäîõà îò Ïëîâäèâ. Ïîëèòè÷åñêàòà ïîëèöèÿ ãî âçå. Øà
ãî ðàçïèòâàò è øà ãî ïóñíàò.
Ñëåä 3–4 äíè îòèäîõìå íà ëîáíîòî ìÿñòî íà Í è ê î ë à À í -
ä ð å å â – Ê î ë è ø à ïðè Ëóäà ßíà. Ïðàâåõà äâà ìåñåöà îò ñìúðò-
òà ìó (16.VIII.1944 – áåë. Ò.Á.). Òðîÿí äúðæà ðå÷. Â íåÿ èçòúðñè:
– Ïðåäè 4 äíè ëèêâèäèðàõìå íàøèòå âðàãîâå â ñåëî.
Òîãàâà ðàçáðàõ, ÷å òàòå å óáèò. Ðàçáðà ñå, ÷å å õâúðëåí èçâúí
íàøåòî çåìëèùå. Êîãàòî îòèäîõìå â Êóðóäæà äåðå, òåëàòà íà òðè-
ìàòà óáèòè ñå áÿõà ðàçëîæèëè. Ìèðèøåõà. Äðóãèòå äâàìà áÿõà
À ò à í à ñ Ð ˜ ë ü î â Ï å ê aí î â è À í ã å ë Ã å î ð ã è å â Ä é ë î â .
161
 Åòî â êàêâî îáâèíèõà áàùà ìè: Êîãàòî 1923 ã. íàøåòî ñåëî
âúñòàíàëî, äîøúë 27-ìè ÷åïèíñêè ïîëê èëè ÷àñò îò íåãî. Êîìàí-
äâàë å ïîëêîâíèê ëè, ùî ëè, ñ èìå Ê î ñ ò à ä è í Ã å í ÷ å â . Ñúùî
êàòî áàùà ìè! Äîêàðâàò ãàóáèöèòå è ãè ïîñòàâÿò ñðåùó ñåëî. Òîãà-
âà êìåòúò èçëèçà ñ áÿë áàéðàê. Òîâà å íåëåïà ñëó÷àéíîñò. Äà èì
ñúâïàäíàò èìåíàòà. Áàùà ìè íå å èìàë íèêàêâî ó÷àñòèå â îíèÿ
ñúáèòèÿ. Àìà íèêàêâî!
 îáîðà ãè å òðåïàë Ò ð î ÿ í Ò î ä î ð è í î â è áðàòÿòà ìó.
Ïîñëå ðåìñèñòèòå èñêàõà àç äà óòðåïà òîÿ õàéäóê. Äîêàòî ñå
êîëåáàåõ, òîé ñå ïðåñåëè â Ïëîâäèâ. Òàì íàïðàâèë äàëàâåðà.
Ñúáðàë îò õîðàòà ïàðè, óæ äà èì ïðåêàðâà âîäîïðîâîä. È èçáÿãàë
ñ ïàðèòå. Èñêàë äà ìèíå ãðàíèöàòà ñ Þãîñëàâèÿ. Òàì ãî óòðåïàõà.
Ìíîãî òèõî è ìíîãî íàáúðçî íàïðàâèõà òðåïàíåòî â ñåëî.
Äîðè íå ðàçáðàõìå. Åäèí îò àðåñòóâàíèòå ñå å ñïàñèë. Á î ð è ñ
Á à á à ä æ à í î â ñå êàçâà. Ùåðêà ìó Ï å ò ê à áåøå æåíåíà â ñå-
ìåéñòâî, áëèçêî äî òîâà íà êîìóíèñòà Â à ñ è ë ( Ö è ê î ) Ì à -
ð è í î â . Òå ãî îòúðâàõà”.

Àòàíàñ Àíãåëîâ Ïåêàíîâ

Ðàçêàçâà ñå ì . Ï à í ÷ å â è : “Áåøå çåìåäåëåö, îðà÷. Ðàáî-
òåí è äîáúð ÷îâåê. Íèùî ëîøî íå áåøå íàïðàâèë. Óòðåïàõà ãî,
çàùîòî ãîâîðèë ïðèêàçêè, êúäåòî ñïîðåä êîìóíèñòèòå íå òðÿáâà
äà ñå ïðèêàçâàò. Ñðåùó òÿõ. È íåãî óòðåïàõà òàì ïðè áèöèòå”.
Æåíà: Ï å ò ê à îò × î ë à ê î â è .
Äåöà: 1) Ñ ò î é í î , èçñåëåí â Ïàçàðäæèê, ïîêîéíèê;
2) Ã å î ð ã è , Ïàçàðäæèê, ïîêîéíèê;
3) À í ã å ë , ñúùî èçñåëåí â Ïàçàðäæèê, ïîêîéíèê;
4) Ð à ä ê à , îìúæåíà ó Ê ˜ ð å í î â è , ïîêîéíèöà;
5)Ä å ë ê à , îìúæåíà ó Ê à ð à ä æ î â è , ïîêîéíèöà.
Ðàçêàçâà À ò à í à ñ À í ã å ë î â Ï å ê à í î â , 62 ã, ñðåäíî
îáðàçîâàíèå, Ïàçàðäæèê, óë. “Ê. ×åñòèìåíñêè” 53, âíóê íà Àò.
Ïåêàíîâ: “Êîãàòî ñà àðåñòóâàëè ä ÿ ä î , òàòêî å áèë íà ôðîíòà.
Òàì å áèë è áðàò ìó, ÷è÷î à å î ð ã è . ×è÷î Ñ ò î é í î å áèë ìàëúê
è ñè å áèë â êúùè. Òàì å áèëà è ëåëÿ Ä å ë ê à , êîÿòî ñúùî å áèëà
ìàëêà.
Íà äåñåòè ìàìà (Ä å ë ê à , ñúïðóãàòà íà À í ã å ë ) å áèëà íà
îáùîñåëñêî ñúáðàíèå. Íà òîâà ñúáðàíèå çàïî÷íàëî äà ñå ãîâîðè
îò íîâàòà âëàñò ñðåùó À ò à í à ñ È ë è å â , êîéòî áèë îïðèëè÷åí
162
íà äÿäî ìè À ò à í à ñ À í ã å ë î â . À íà âñè÷êè áèëî èçâåñòíî,
÷å äÿäî å êðîòúê, äîáúð ÷îâåê. Òîé îáà÷å íå å îáè÷àë ðóñíàöèòå
è ïóáëè÷íî ãè å ïñóâàë, äîêàòî ïî ñúùèÿ íà÷èí, íî ñ ëþáîâ, å
ïîêàçâàë ïðåäïî÷èòàíèåòî ñè êúì íåìöèòå êàòî íàðîä. Òàêà çà
åäíè äóìè ãî íàáåäèõà.
Ìàìà ñå âúðíàëà îò ñúáðàíèåòî è êàçàëà íà äÿäî:
– Òàòå, ìíîãî ëîøè ðàáîòè ãîâîðèõà íà ñúáðàíèåòî çà òåáå.
Äà çåìåø äà ñå ïîñêðèåø ìàëêî, äîêàòî îòìèíå òàÿ áóðÿ.
Òîé £ îòãîâîðèë:
–Áóëêà, àç íå ñúì íàïðàâèë íà íèêîé ëîøî!
Îòèøúë è ñè ëåãíàë â ïëåâíÿòà, êúäåòî â òîïëîòî îùå ñå
ñïåøå.
Ïðèâå÷åð èäâàò êåëåìåòàòà îò ñåëîòî. Ñ òÿõ îáà÷å íå å áèë
Ò ð î ÿ í Ê å ñ ˜ ð î â . Ïî÷íàëè äà òðîïàò. Ëàÿò êó÷åòàòà. Ìàìà
èçëÿçëà. Òå ïèòàëè:
– Êúäå å Àòàíàñ?
Ìàìà èçëúãàëà:
– Íÿìà ãî. Îòèäå íÿêúäå.
Íå ùåø ëè, äîøëà è ìàëêàòà ìè ëåëÿ Äåëêà. Òÿ ïîïèòàëà:
– Òàòå ëè òúðñèòå? Òîé ñïè â ïëåâíÿòà.
 òîâà âðåìå ñå çàäàë è Äÿäî. Êàêòî å áèë ïî ðèçà è áåëè
ãàùè. Îáëÿêúë ñå è ãî çàêàðàëè â Ñúâåòà. Êîãàòî òàì ñà ãè òðå-
ïàëè, äÿäî ùå äà å îñòàíàë æèâ. Çàùîòî ïîñëå ñà ãî äóøèëè ñ
ïîÿñà ìó. Ìàìà ãî å íàìåðèëà íàëèãàâåí äî íåãî íà Êóðóäæà äåðå.
Òÿ å õîäèëà äà ïðèáåðå òðóïà.
Ïðàùàò òåëåãðàìà íà òàòå. Òîé óñïÿâà äà ñè äîéäå ñ
âîéíèøêèòå äðåõè. Âå÷å â ñåëî ñå ðàçáðàëî, ÷å ãëàâåí òðåïà÷ å
áèë Ò ð î ÿ í Ê å ñ å ð î â . À òîé ñå ïèøåë ïðèÿòåë íà òàòå îò
ìëàäåæêèòå ãîäèíè. Òàòå îòèâà íàïðàâî ó òÿõ è âëèçà áåç ïðåäèç-
âåñòèå. Òîé ëåæàë íà åäíà êóøåòêà. Ìåæäó êóøåòêàòà è ìàñàòà
èìàëî ñòîë. Íà ìàñàòà ìó ñòîÿë ïèñòîëåòà. Òðîÿí ñå íàäèãíàë äà
ãî âçåìå. Òàòå îáà÷å ñåäíàë íà ñòîëà è ñå õâàíàë çà âîéíèøêèÿ ñè
íîæ. Çàïèòàë ãî:
– Çàùî ñå õâàíà äà òðåïåø ìîÿ áàùà?!
Êîãàòî ìàìà äîêàðàëà òðóïà íà äÿäî, íîâàòà âëàñò íå å
ðàçðåøèëà äà ñå ïîñòàâè ïàìåòíèê íà ãðîáà. Òàêà ñòîÿ äî ñêîðî,
äî Ïðîìÿíàòà. Òîãàâà ìó ñëîæèõìå ïàìåòíèê, ñëåä 45 ãîäèíè.
Íèå âåäíàãà, êàòî ñå âúðíà òàòå, áÿõìå ïîäëîæåíè íà òåãëî.
Òàòå ðåøè äà ñå èçñåëèì â Ïàçàðäæèê, êúäåòî èìàõìå òîâà ìÿñòî
163
îò 400 êâàäðàòà. Íàòîâàðèë íè òàòå â êàðóöàòà. Âçåë íÿêîëêî
ìåðòå÷åòà äî ñè íàïðàâè êîëèáà íà ìÿñòîòî â Ïàçàðäæèê è
òðúãíàë ïðåç ãîðèòå è áàèðèòå ïî ÷åðíè ïúòèùà êúì ãðàäà,
çàùîòî ãî áèëè ïðåäóïðåäèëè, ÷å ùå ãî çàñòðåëÿò íÿêúäå ïî
ãëàâíèÿ ïúò. Àìà è òóê ïðîäúëæè òåãëîòî. Íà ñåñòðà1 ìè äåöàòà
íå ìîæàõà äà ó÷àò âúâ âèñøå ó÷åáíî çàâåäåíèå, íå èì ðàçðåøèõà.
Áåøå íå÷óâàíî òåãëî!
Ðàçêàçâà Ïåíêà Àíãåëîâà Ïåêàíîâà-
Ì å ñ ð î á ÿ í , âíó÷êà íà Àò. Ïåêàíîâ, 70 ã., ñðåäíî îáðàçîâàíèå,
æèâåå â Ïàçàðäæèê, óë. „Êî÷î ×åñòèìåíñêè” 53, è â Ëåâñêè äî
Ó÷èëèùåòî: „Àç áÿõ äåòå, íî ïîìíÿ êàêâî ñòàíà íà Äåâåòè. Ó íàñ
äîéäå Ã è í à Ñ ò à å â à - Ì à ð è í î â à , ïàðòèçàíêàòà îò ñåëîòî.
Òÿ âîäåøå îùå õîðà, íî íåÿ çàïîìíèõ. Êàòî äîøëè ó íàñ, ëåëÿòà,
ñîôèÿíêàòà, ãî å èçäàëà. Çàáðàëè ãî è ãî çàòâîðèëè â Îáîðà.
Òàòêî å áèë âîéíèê è âåäíàãà ñè äîøúë. Îòèøúë ïðè Ò ð î ÿ í
Ê å ñ å ð î â è ÿ , ñ êîãîòî áèëè ïðèÿòåëè. Çà î÷è ïóñêàò äÿäî ïðåä
òàòå. Òàòå ñå âðúùà â êàçàðìàòà, òå îòíîâî äîéäîõà è ãî
àðåñòóâàõà. Á à á à Ï å ò ê à áåøå óìðÿëà íà 53 ã. Äÿäî áåøå
âäîâåö. Æèâååõìå çàåäíî. Êîãàòî ñà ãî çàïðÿëè â Îáîðà, îòâúí å
èìàëî íÿêàêâà æåíà, êîÿòî å ñëóøàëà êàêâî ñòàâà. Òÿ å êàçàëà
íà ìàìà. à è í à Ï à ð ò è ç à í ê à ò à ñå å êà÷âàëà íà ãúðäèòå íà
äÿäî è íà äðóãèòå çàòâîðíèöè è âèêàëà:
– Ìðúñíèöè, ìðúñíèöè!
Òàÿ Ãèíà ñè ïëàòè. Óìðÿ îò ðàê. Ñèíúò £ Ï å ò ú ð ñåãà áèå
êàìáàíàòà íà àíòèêîìóíèçìà â ñåëîòî.
Çàùî óáèõà äÿäî ëè? Çà äóìè! Òîé áåøå âäîâåö. Õîäåøå â
êðú÷ìàòà è ñè ïèéâàøå. Êàòî ïèéíåøå, ïñóâàøå ðóñíàöèòå. Òîé
ëîøî íèêîìó íå å íàïðàâèë.
Ñëåä Äåâåòè íè íàïðàâèõà æèâîòà ÷åðåí. Òðÿáâàøå äà
áÿãàìå îò ñåëî. Â à ñ è ë Ê î ë ÷ à ã î â áåøå êìåò. Áåøå íàðåäèë
äà çàâàðäÿò ñåëîòî. Êàçàë:
– Èçáèéòå ãè äî êîçå êðà÷å.
Äåìåê òàòå, ìàìà è íàñ, äåöàòà! Íå ùåø ëè, íàìåðèë ñå
äîáúð ÷îâåê. Äîøúë ó íàñ òàéíî è êàçàë íà áàùàòà:
– Êìåòúò å íàðåäèë äà âè èçáèÿò.
Òîãàâà òàòå, êàòî íè êà÷è â êàðóöàòà, ïîáÿãíà ñ íàñ êðàé
ãðîáèùàòà ïðåç Åëøèöà.  äðóãà ïîñîêà. Òå íè ÷àêàõà ïðè Ðàé÷åâ
õàí íà ãëàâíèÿ ïúò. Òàêà ñå ñïàñèõìå.

164
 Àìà ïîñëå æèâîò ëè áåøå. Èìàì ïðåêðàñíè ñèíîâå. Íà ìåí
è íà áðàò ìè äàâàõà ñàìî ëîøè õàðàêòåðèñòèêè. Äåöàòà ìè íå
ìîæàõà äà ó÷àò ïî-íàãîðå”.

Äèìèòúð Àòàíàñîâ Ïåêàíîâ

Áðàò íà À ò à í à ñ À í ã å ë î â Ï å ê à í î â . Óáèò íà 52 ã.
íà Òîïîëíèøêèÿ ìîñò ïðè Âåëè÷êîâî. Ðàáîòèë êàòî ñåêðåòàð-
áèðíèê âúâ Âåëè÷êîâî è â Áàòêóí. Åêçåêóòèðàí îò âåëè÷êîâñêè
óáèéöè.
Æåíà: Ä è í à îò Ð à é ÷ å â è ò å â ñåëîòî.
Äåöà: 1) Ç à ï ð è í , èçñåëâà ñå â ñ. Òðóä, Ïëîâäèâñêî,
ïîêîéíèê;
2) À í ã å ë , îñòàâà â Ëåâñêè, åäèí îò èíôîðìàòîðèòå;
3) È â à í à , îìúæåíà ó Ò å ð ç è å â è îò Äþëåâî.
Æèâåå â Ïàíàãþðèùå.
4) Ò ð å í ê à , îìúæåíà ó × î ë à ê î â è , æèâåå â Ïà-
çàðäæèê, ñåãà ïîêîéíèöà.
5)Ò ð å í ä à ô è ë , æèâåå â Ëåâñêè, åäèí îò èíôîð-
ìàòîðèòå.
Ðàçêàçâà À ò à í à ñ À í ã å ë î â Ï å ê à í î â , ïëåìåíèê
ïî áðàò íà Ä. Ïåêàíîâ.: „Áðàòúò íà äÿäî ìè À ò à í à ñ , èìåííî
Ä è ì è ò ú ð Ï å ê à í î â , å áèë áèðíèê âúâ Âåëè÷êîâî2. Ñëó÷èëî
ñå òàêà, ÷å åäíè êåëåìåòà îòêðàäíàëè êðàâàòà íà ñèðîìàõ ÷îâåê.
Òîé ñå îïëàêàë â Îáùèíàòà. Ä ÿ ä î Ä è ì è ò ú ð òðúãíàë ïî ñëå-
äàòà è çàëîâèë êðàäöèòå òî÷íî êàòî ðàçôàñîâàò êðàâàòà. Àðåñòó-
âàë ãè è ãè çàêàðàë ñ ìåñîòî íà ðúöå äà ãî âúðíàò íà ñèðîìàõà. Íå
ùåø ëè, òåçè àéäóöè íà Äåâåòè ñå ïèøàò ïðèÿòåëè íà ïàðòèçàíèòå.
Âçåìàò âëàñòòà. Àðåñòóâàò äÿäî Äèìèòúð è ãî îòêàðâàò íÿêúäå
êúì Ìàðèöà3, îòêúì ñòðàíàòà íà Âåëè÷êîâî, êúäåòî ãî óáèâàò4.
Ðàçêàçâà Ò ð å í ä à ô è ë Ä è ì è ò ð î â Ï å ê à í î â , 75
ã., VII êëàñ, øîôüîð: „Òàòå å óòðåïàí ñëåä Äåâåòè. Çàðîâèëè ãî â
Ìàðèöà. Ðåêàòà ãî èçõâúðëèëà ïðè Ïàçàðäæèê. Äîêàðàõà ãî òóê
è ãî ïîãðåáàõìå”.
Òîçè ÷îâåê ñå ðàçòðåïåðè. Ñòðàõúò, ïðåæèâåíèòå íåñãîäè
ãî íàïðàâèõà íåðàçãîâîðëèâ. Îòêàçà äà ñúîáùè êîè ñà óáèéöèòå,
êîÿ å ïðè÷èíàòà çà åêçåêóöèÿòà, êàêâî ñà ïðàâèëè ñ íåãî ñëåä
ñìúðòòà íà áàùà ìó.
165
 Ðàçêàçâà À í ã å ë Ä è ì è ò ð î â Ï å ê à í î â , 86 ã., VI
êëàñ, çåìåäåëåö, ñèí íà óáèòèÿ: „Òîâà íàó÷èõìå çà áàùà ìè.
Ïîñëåäíî, ñëåä êàòî å áèë âúâ Âåëè÷êîâî êàòî ñåêðåòàð-áèðíèê,
ñå ïðåìåñòèë â Áàòêóí. Áèëî å îêîëî 12 ÷àñà. Ñåäíàë äà ñå õðàíè
â Îáùèíàòà. Â òîâà âðåìå âëèçàò äâàìà âúîðúæåíè ñ ïóøêè
ìúæå. Çàñòàâàò ãî äà ñòîè ìèðíî. Âçåìàò ìó ïîðòìîíå,
ïèñòîëåòà. Òðúãâàò è ãî âîäÿò êúì Âåëè÷êîâî. Ïåø. Êàòî
ñòèãíàëè Ìàðèöà, ãî íàêàðàëè åäèí ïî åäèí äà ãè ïðåíåñå îò åäèíèÿ
äî äðóãèÿ áðÿã íà ðåêàòà. Òîé ãè ïðåíåñúë ïðåç Ìàðèöà. Çàêàðâàò
ãî âúâ Âåëè÷êîâî. Òîâà å áèëî íà Äåâåòè èëè íà äðóãèÿ äåí. Âúâ
Âåëè÷êîâî ñåäè çàòâîðåí 21 äåí. Äîêàðàëè è äðóãè àðåñòàíòè.
Åäíà íîù ãè èçâåæäàò è ãè âîäÿò ïðè Ìîñòà íà Òîïîëíèöà.
Ñúáëè÷àò ãè ïî ãàùè è ðèçè. Òàì ãè òðåïàò è ãè ïóñêàò â ðåêàòà.
Àç áåõ âîéíèê. Íå ìîæåõ äà ïîìîãíà. Íàøèòå îòèøëè äà
ïðèáåðàò áàùà ìè. Ðåêàòà ãè å áèëà èçõâúðëèëà ïðè Ìàðèöà
(Óñòèåòî). Ìàìà îòèøëà äà ãî òúðñè. Ìåæäó èçáèòèòå ãî
ïîçíàëà ïî ðèçàòà, êîÿòî òÿ å øèëà. Áèëå ñà ìó îòðÿçàíè ïðúñòèòå
íà ðúöåòå. Ðàçáðàëî ñå å, ÷å íåãî è äðóãèòå çàòâîðíèöè, ïðåäè äà
ãè óòðåïàò, ñà ãè ìú÷èëè ñúñ ñîëåíà ðèáà çà õðàíà, áåç äà èì
äàâàò âîäà.
Âëàñòèòå çàâàðäèëè Óñòèåòî íà Ìàðèöà è ïðèáðàëè
òðóïîâåòå. Íå äàäîõà äà ãî ïîãðåáåì. Êîãàòî ðàçðåøèõà, ïîä ðèçàòà
áÿõà îñòàíàëè ñàìî êîñòèòå. Òàêà è íå ðàçáðàõìå êîè ñà óáèéöèòå”.
Ðàçêàçâà Ò å ì å ë ê î Ç à ÿ ê î â îò Âåëè÷êîâî (âæ): „Ïðåç
ñåïòåìâðè 1944 ã. ñå ÷ó, ÷å å õâúðëåí óáèò ÷îâåê â Ïàëòaøêî
ãåðìå. Òðúãíàõìå ìíîãî íàðîä îò Âåëè÷êîâî äà âèäèì êàêâî å
ñòàíàëî.
Òàì èìàøå åäíà åñòåñòâåíà âàäà ñ âîäà. Êàçâàõìå £ Êàðà-
ñóëaíà. Äî íåÿ áåøå õâúðëåí Áèðíèêà. Áåøå ïî ãðúá. Ãîë, ïúëåí,
äàæå äåáåë ÷îâåê. Òÿëîòî ìó áåøå íà áðåãà, êðàêàòà âúâ âîäàòà.
Âîäàòà êëàòåøå êðàêàòà ìó. Òîé áåøå óáèò ïðåäè òèÿ, äðóãèòå,
êîèòî íàìåðèõìå ïî Òîïîëíèöà. È íåãî èçÿäîõà êó÷åòàòà.
Ãîâîðåøå ñå, ÷å ëè÷íî ãî å óáèë À í ã å ë × à ë ú ê î â . Êàòî
äîéäå Äåìîêðàöèÿòà, òîÿ ïàðòèçàíèí óìðÿ îò ñòðàõ, êàêòî òè
ðàçêàçàõ ïî-íàïðåä (âæ. ðàçêàçà íà Ò å ì å ë ê î âúâ Âåëè÷êîâî;
Ì è ë à í Ç à ÿ ê î â ).
Ðàçêàçâà Ï å ò ú ð Ê î í ñ ó ë î â , Âåëè÷êîâî (âæ.): „Íà-
øåíñêèòå òðåïà÷è áÿõà äîêàðàëè ñåêðåòàð-áèðíèêà îò Áàòêóí.
166
Äîâåäîõà ãî â Îáùèíàòà. À í ã å ë × î ë à ê î â ãî áåøå óäàðèë
ñ åäíà òîÿãà â êîðåìà. Âîäàòà ãî áåøå èçõâúðëèëà ïðè Êàðàñóëàíà
â Ãå÷èòà. Àç õîäèõ è ãî âèäÿõ. Êó÷åòàòà áÿõà èçÿëè íîñà ìó è
ïðúñòèòå íà ðúöåòå ìó. Íå çíàì äàëè ñà õîäèëè äà ãî çàðîâÿò.
Ïî-íàòàòúê áÿõà íàìåðèëè èçðîâåíè îò âîäàòà îùå 7–8
÷îâåêà. Áåøå ìíîãî ñòðàííî ðàçïîëîæåíèåòî íà òðóïîâåòå. Âñåêè
áåøå ðàçêðà÷åí.  ÷åòàëà íà ïðåäíèÿ áåøå âìúêíàòà ãëàâàòà íà
ñëåäâàùèÿ. È òàêà áÿõà ïîäðåäåíè â åäíà ðåäèöà”.
Ðàçêàçâà È â à í Ê ó ç å â , Âåëè÷êîâî (âæ.): „Ä è ì è ò ú ð
Ï å ê à í î â áåøå ñåêðåòàð-áèðíèê â ñåëî. Èäâàøå ÷åñòî ïðè
ò à ò å , êîéòî áåøå ïúäàðèí. Áåøå äîáúð ÷îâåê. Íà íèêîé ïàêîñò
íå íàïðàâè. Îò Áàòêóí ãî äîêàðàõà Â å ë ÷ î Ï î ð à è Î ð å ë à .
Áåøå õâúðëåí óáèò â Êàðàñóëàíà äî Ãå÷èòà íà Òîïîëíèöà”.

Àíãåë Äåëîâ
Ðàçêàçâà ñ å ì . Ï à í ÷ å â è : „Çåìåäåëåö. Äîáúð ÷îâåê.
Êðîòúê ÷îâåê. Çà íåãî ñå ðàçïðàâÿøå, ÷å ïðåç 23 ã. áèë õâàíàë
íÿêàêúâ ÷îâåê íå çíàåì îòêúäå, âúðçàë ãî è ãî âîäèë ïðåç ñåëîòî
ñ äóìèòå:
– Âèæòå êàêúâ ëîâ ñúì õâàíàë!
È íåãî óòðåïàõà òàì, â Îáîðà”.
Æåíà: Ò à í ê à îò Ä æ ó ê ˜ ë î â è .
Äåöà: 1) Ê î ñ ò à , îñòàâà â ñåëîòî, ïîêîéíèê;
2) Ê î ë ü î , îñòàâà â ñåëîòî, ïîêîéíèê;
3) Ì å ò î ä è , îñòàâà â ñåëîòî, ïîêîéíèê;
4) Ã å î ð ã è , íÿêúäå â Ïëîâäèâñêî, ïîêîéíèê;
5) Ñ ò à í à , îìúæåíà ó Ê î ë ÷ à ê î â è , ïîêîéíèöà;
6) Ä è ì è ò ð è ÿ , îìúæåíà ó Ä æ î ô å ð î â è , ïî-
êîéíèöà;
7) Òàíêà, îìúæåíà â Ïàçàðäæèê, ïîêîéíèöà;
8) Âåðêà, îìúæåíà ó Ãàí÷åâè, ïîêîéíèöà.

Êìåòúò íà Äîëíî Ëåâñêè

Æåðòâà íà ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð. Óáèò îò ïîëñêàòà ÷åòà ïîä
ðúêîâîäñòâîòî íà Ä è í ÷ î  å ë å â ñ ïðÿêîòî ó÷àñòèå íà
êàëàãëàðåöà óáèåö Ò ð î ÿ í Ò î ä î ð è í î â – Á å í ê î â ñ ê è .

167
 Ñðâ. ïèñàíîòî îò Èâ. Â ð à ÷ å â (Ñðåäíîãîðöè…, ñ. 227):
„Äðóãàðèòå, áåç ìíîãî äà ñå ãîòâÿò, ëèêâèäèðàëè êìåòà íà Äîëíî
Ëåâñêè, ìàêàð ÷å òóê èìàøå íà ãàðíèçîí öÿëà ëîâíà ðîòà. Âñè÷êî
áÿõà ñâúðøèëè òàêà áåçøóìíî, ÷å íèêîé íèùî íå ìîãúë äà óñåòè”.

Äèìèòúð Àíãåëîâ Ïåíêîâ

Çà òîçè ÷îâåê íå ñå ñåòè íèòî åäèí îò èíôîðìàòîðèòå ìè.
Ìîæå áè äúðæàâåí (îáùèíñêè) ñëóæèòåë â ñåëîòî.
Óáèò íåïîñðåäñòâåíî ñëåä Äåâåòè. Îáÿâåí å çà áåçñëåäíî
èç÷åçíàë ñ äåëî 821 îò 1945 ã.
Äà íå áè äà å ïîãðåøåí çàïèñ íà èìåòî Ä è ì è ò ú ð À ò à -
í à ñ î â Ï å ê à í î â ?! (âæ.).

Áîðèñ Ïåòêîâ Áàáàäæaíîâ

Æåíà: Ä å ë à îò Ê à ð à ä æ î â è .
Ðàçêàçâà Ï å ò ê à Ï à í ÷ å â à , äúùåðÿ: „Îáâèíèõà òàòå
çà åäíà èñòîðèÿ îò 1923 ã. Òóê äîøëè âîéíèöè îò ãðàäà. Çàìèíàëè
çà Öàð Àñåí çà ñåíî. Õâàíàëè Â à ñ è ë Ì à ð è í î â . Ïîñëå òîçè
÷îâåê ñà ãî óòðåïàëè. Òàòå å áèë èçïðàòåí ñ âîéíèöèòå. Ïîñëå
èçìèñëèõà, ÷å òàòå å óòðåïàë  à ñ è ë Ì à ð è í î â . Íà Äåâåòè
ãî àðåñòóâàõà çàåäíî ñ îñòàíàëèòå õîðà. Çàòâîðèõà ãî â Îáîðà.
Íèå áÿõìå íà ïëîùàäà. Òðÿáâàøå è íåãî äà óòðåïàò çàåäíî ñ
äðóãèòå òðèìà. Íå ùåø ëè, äîéäå íÿêàêúâ ÷îâåê îò Ñáîð. Òàòå
ïîñëå ðàçïðàâÿøå:
– Òîÿ ÷îâåê âëåçíà â àðåñòà è ìå èçõâúðëè.
Íà Äåâåòè òî÷íî äîéäå ó íàñ à å î ð ã è Ó ç ó í î â –
Ö ú ð â ó ë à . Òîé àðåñòóâà è îòâåäå òàòå â àðåñòà.
Èìåòî íà ÷îâåêà, êîéòî ñïàñèë òàòå, îáà÷å íå ñå çíàå. Íÿêîé
È â à í ”.
1
Ï å í ê à Ì å ñ ð î á ÿ í , ñåãà íà 68 ã., æèâåå íà ñúùèÿ àäðåñ êàòî Àò.
Ïåêàíîâ.
2
Àò. Ï å ê à í î â å àðåñòóâàí â Áàòêóí îò âåëè÷êîâöè.
3
Ðàçìåñòåíè ñà îáåêòèòå: óáèò å ïðè Ìîñòà íà Òîïîëíèöà çà Âåëè÷êîâî,
à âîäàòà ãî îòíàñÿ êúì óñòèåòî íà òàçè ðåêà â Ìàðèöà.
4
Íàé-âåðîÿòíî ñòàâà âúïðîñ çà æèâîòíèòå, îòêðàäíàòè óæ çà ïàðòèçàíè-
òå îò ñåìåéñòâàòà ×èïèëîâè è Ñòàìáîëèéñêè âúâ Âåëè÷êîâî (âæ.).

168
 Ëåñè÷îâî
Îò òîâà ñðåäíîãîðñêî ñåëî, ïðèñâîèëî ñè äèãíèòîíèìà
„Ìàëêàòà Ìîñêâà” çàïî÷âàò ïðîèçâîëèòå è çâåðñòâàòà íà âîåííèÿ
êîìóíèçúì â Ïàçàðäæèøêî, êîéòî òåðìèíîëîãè÷íî áè òðÿáâàëî
äà ñå íàðå÷å è Ë å ñ è ÷ î â ñ ê è ÿ â î å í å í ê î ì ó í è ç ú ì â
Áúëãàðèÿ.
Íà 9.IÕ.1944 ã. âëàñòòà ôîðìàëíî ñå ðúêîâîäè îò
ïðåäñåäàòåëÿ íà Îòå÷åñòâåíèÿ ôðîíò Ñ ë à â ÷ î Ä å ë î â × î ÷ -
ê î â 1 (Ñï. Ò î ì î â , Ñúçäàâàíåòî…, ñ. 24), à äåéñòâèòåëíî îò áðà-
òîâ÷åäà íà ïàðòèçàíèíà Ì è ë ü î 2 – Ï à ó í Ñ à â î â . Çà ìíî-
æåñòâîòî èçâúðøåíè çâåðñòâà â ëèòåðàòóðàòà äî 1989 ã., à è ñëåä
òîâà, èìà ñàìî ïî åäíî èçðå÷åíèå, ñðâ.:
• Ñ ï à ñ Ò î ì î â (öèò. ñú÷., ñ. 24): „Îðãàíèçèðàíî áå èççåì-
âàíåòî íà îðúæèåòî îò ñïåöèàëíî îïðåäåëåíè âúîðúæåíè ëèöà,
ðàçïðåäåëåíè ïî ãðóïè. Ñëåä òîâà çàïî÷íàõà è àðåñòèòå íà âðàãî-
âåòå íà íàðîäà”.
• Àò. Ò î ø ê è í (Ñåëî Ëåñè÷îâî, Ñ., 1980, ñ. 256): „Ðåâîëþ-
öèîííàòà âëàñò îðãàíèçèðà ãðóïè, êîèòî èççåìâàò îðúæèåòî è
èçâúðøâàò àðåñòèòå íà íàðîäíèòå âðàãîâå À ñ å í È ë è å â
Êîòåâ, Ãåîðãè Èâàíîâ Êîòåâ, Äîáðè Ä.
Ä à ð ä æ è ê î â , Ê ð ú ñ ò ü î Í à ÷ å â , Í å ä å ë ü î Ð è ÷ å â 3,
Ïåòêî Ìàðêîâ, Ïåòúð Âúëêîâ, Ïåòêî Êîåâ è
Ò î ä î ð Ì è í ê î â ”.
Îôèöèàëíî òåðîðúò ñå èçïúëíÿâà îò Ä å ë ÷ î Ì à í ÷ å â
Ì à í å â , êîéòî çàâåæäà ìèëèöèîíåðñêèÿ ó÷àñòúê â ñåëîòî.
Èçäèðâàòåëñêàòà ìè ìèñèÿ â ñ. Ëåñè÷åâî áúðçî ñå ðàç÷ó.
 ðåçóëòàò íà òîâà â ñ. Ñàðàÿ íà 26. ÕI. 2006 ã. ìå ïîñåòèõà ïî
ñîáñòâåíî æåëàíèå, çà äà áúäàò ïîëåçíè íà òðóäà ìè, ãîñïîäàòà
Ãåîðãè Èâàíîâ Êîòåâ, Ïåíå Äèìèòðîâ Êðà-
ò ó í ÷ å â è É î ñ è ô Ë à ç à ð î â Ï à ó í î â . Òå çíà÷èòåëíî
äîïúëíèõà êàðòèíàòà çà Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð è Âàðòîëîìååâèòå
íîùè â òîâà ñðåäíîãîðñêî ñåëî.
Ìîè èíôîðìàòîðè îò Ëåñè÷îâî ñà:
1. Ò î ä î ð Ã å ÷ å â Ì ó ð ä æ å â , 92 ã., çåìåäåëåö è òúð-
ãîâåö, îáðàçîâàíèå IV êëàñ, ïî ïàðòèéíà ïðèíàäëåæíîñò
íèêîëàïåòêîâèñò;
169
 2. Ä è ì è ò ú ð Ê î ñ ò à ä è í î â Á î å ð è ê î â , 72 ã.,
îáðàçîâàíèå VII êëàñ, òåíåêåäæèÿ;
3. Á î ã ä à í à Ã å í î â à Ì ó ð ä æ å â à , ïàðòèçàíêà,
ïåíñèîíåðêà, íà 83 ãîäèíè;
4. Ã å î ð ã è È â à í î â Ê î ò å â , 73 ã., ïîëóâèñøå
îáðàçîâàíèå, ïåíñèîíåð;
5. É î ñ è ô Ë à ç à ð î â Ï à ó í î â , 67 ã., ñðåäíî îáðàçî-
âàíèå, ïåíñèîíåð.

Èíôîðìàòîðèòå îò Ëåñè÷îâî â äîìà íà àâòîðà

Ãåîðãè Ñòîèëîâ
Îáèêíîâåí ñåëÿíèí. Äî äíåñ íå ñå ðàçáðà çà êàêâî å áèë óáèò.
Ðàçêàçâà à å î ð ã è Ê î ò å â : „Ñèíúò íà òîçè ÷îâåê áåøå ñ
ïàðòèçàíèòå. Áëèçúê. Îòèäå íà ôðîíòà. Âðúùà ñå. Áàùà ìó óáèò
îò ñâîèòå. Ñëàãà åäíà ëèìîíêà â äæîáà è îòèâà ïðè êìåòà Ç à ð î â ,
è ïèòà:
– Êîé óáè áàùà ìè?
Íÿìà îòãîâîð. Èçâàäèë áîìáàòà è ïîâòîðèë!
– Êàçâàéòå èëè ùå õâúð÷èòå ñ ìåíå âúâ âúçäóõà!
Ñ ìúêà ãî êàíäàðäèñàëè äà ñå óñïîêîè. Íî íå ìó êàçàëè
íèùî. Íå èçäàëè óáèåöà. Ñëåä âðåìå íàó÷èë, ÷å òîâà å åäèí Ê è -
ð è ë Ì ð ú â ê à ò à . Ïðè åäíà ñðåùà, âå÷åð, óáèâà à å î ð ã è
Ñ ò î è ë î â áåç ïðèêàçêè è ïðè÷èíè. Ïèòàø ìå äàëè ñà ãî ñúäèëè.
Áîæå, íå å ñúäåí! Êîè ñúäåõà ïî îíîâà âðåìå!”
170
 Ïåòêî Êîåâ
Áðúñíàð. Êðîòúê ÷îâåê. Îáè÷àë äà ãîâîðè çà ïîëèòèêà.
Æåíà: Ìàðèÿ.
Äåöà: 1) äúùåðÿ Ë å í ê à (?!), â Ñåïòåìâðè (?!);
2) äúùåðÿ (?!).
Óáèò çàåäíî ñ È â à í Ê î í í è ê à – Ï å ø ë î â îò Ñáîð.
Ñëåä Ìîñòà ïî ïúòÿ Ëåñè÷îâî – Áîðèìå÷êîâî.
Ðàçêàçâà Ã å î ð ã è Ê î ò å â : „Áðúñíàðÿ ãî óáèõà çà åäíàòà
õóáîñò. Áèë å ãåðìàíîôèë. Â áðúñíàðíèöàòà ïîñòîÿííî å õâàëåë
ãåðìàíöèòå. Òàì, êúäåòî ñà ãè èçáèëè, èìàøå åäíè ñòàðè îðåõè.
Ñëåä Ìîñòà. Íå çíàì äàëè îùå ñòîÿò. Çà ïðèêàçêè äà óáèåø ÷îâåê,
àìà äå?!”

Ñëåä Ìîñòà, êúäåòî ñà óáèòè Èâàí Êîííèêà è Ïåòêî Êîåâ

Àíêà Ïåòêîâà Õàäæèéñêà

Ïî äåëî 986 îò 1945 íà Ïàçàðäæèøêèÿ ñúä å „èç÷åçíàëà”
ïðåç ñåïòåìâðè 1944 ã.
Âæ. ÷. „Äâåòå ëåñè÷îâêè” âúâ Âåëè÷êîâî.
Ðàçêàçâà Ò î ä î ð Ì ó ð ä æ å â : „À í ê à èìàøå äåâåð êîìó-
íèñò. Ì å ò î ä è Õ à ä æ è é ñ ê è . Òîé îòèâà â ëîçåòî è ÷àêà òÿ äà
ìó äîíåñå õëÿá. Ñèãóðíî å, ÷å òÿ èçäàäå Ì å ò î ä è è Ë þ á î Ä à ð -
ä æ è ê î â . Èçäàäå ãè çàòîâà, ÷å çàðàäè äåâåðà £ ãè èíòåðíèðàõà â
171
Áåëåíå. Ïàðòèçàíèòå ÿ àðåñòóâàõà îùå íà Äåâåòè. Óáèòà å â Êðèâè
äîë çàåäíî ñúñ ñåñòðà ñè Ê ó ë à . Òðåïàíà å ñ êàçìà â ãëàâàòà.
Ðàçêàçâàò É î ñ è ô Ï à ó í î â è Ã å î ð ã è Ê î ò å â :
„À í ê à ïî áàùà å Â a ò î â à . Áåøå íà äÿäî Ï å ò ê î Õ à ä æ è é -
ñ ê è ïúðâàòà æåíà. Óáèõà ÿ, àìà ïîñëå íàïðàâèõà áàùà £ Ê î ÷ î
 à ò î â àêòèâåí áîðåö”.
Ðàçêàçâà É î ñ è ô Ë à ç à ð î â Ï à ó í î â : „Ñëåä êàòî ñà
óáèëè ïàðòèçàíèòå À í ê à , ñå å ðàçáðàëî, ÷å íèêàêâî ïðåäàòåëñòâî
íå å èìàëî. Ìúæåòå íà À í ê à è ñ å ñ ò ð à £ áèëè âîéíèöè. Òå
èñêàëè äà ïóñíàò ìúæåòå èì â îòïóñê. È ñå ïîäãîòâÿëè çà òîâà.
Õîäèëè çà ãðîçäå. Òâúðäè ñå, ÷å íà ìÿñòîòî íà óáèéñòâîòî å èìàëî
÷îâåê ñ êîëåëî. Íàé-âåðîÿòíî òîé å ïîñî÷èë íàêúäå ñà øóìêàðèòå,
íèå èì âèêàìå øóìöèòå”.
Ðàçêàçâà Ã å î ð ã è È â à í î â Ê î ò å â : „Íåãî äåí ñúñ
Ñ ï à ñ Í à ÷ î â áÿõìå íà Êðè äîë ñ êîëåëîòî íà Ñïàñ. Äà ñè
áåðåì ãðîçäå. Ñ êîëåëîòî ñìå è ñìå ñå ñïðÿëè íà Äðàãîì ùèöà.
×óõìå èçñòðåëè â Ãîëÿìàòà êîðèÿ. Òÿ òîãàâà áåøå èçñå÷åíà.
Âèäÿõìå ïóøåêà îò ïðàõòà ñëåä èçñòðåëèòå. Êîãàòî ñå âúðíàõìå
â ñåëî, âèäÿõìå ïðåä Îáùèíàòà ñúáðàëè ñå õîðà, êîèòî ãëåäàõà
êúì Ãîëÿìàòà êîðèÿ. Ïîñëå ñå ðàçáðà, ÷å ïîëèöèÿòà ïúðâî å
óáèëà Ë þ á î Ä à ð ä æ è ê î â . Ïîñëå òðúãâàò ïî Ì å ò î ä è Õ à -
ä æ è é ñ ê è . Òîé ñå ñêðèâà â åäíà êúïèíà. Ãîâîðåøå ñå, ÷å òàì ñå
å ñëó÷èë È â à í Ê î ê î ð î í ñ ê è – Ì ú ð ç å â . Òîé å ïîñî÷èë
íà ïîëèöèÿòà êúäå ñå å ñêðèë Ìåòîäè. Òîãàâà åäèí îò ïîëèöàèòå
ñå âúðíàë è ãî å óáèë.
À í ê à ÿ îáâèíèõà ñàìî çà òîâà, ÷å å ñúîáùèëà íà ñåñòðà
ñè, ÷å å âèäÿëà äâàìàòà ïàðòèçàíè â òÿõíîòî ëîçå íà ײêèòå”.

Êóëà Ïåíåâà Ñòîåâà

Ïî äåëî 932 îò 1945 íà Ïàçàðäæèøêèÿ ñúä ñå âîäè „èç÷åç-
íàëà” ïðåç ñåïòåìâðè 1944 ã.
Êúðâàâàòà èñòîðèÿ ñ òàçè æåíà å åäèí îò íàé-æåñòîêèòå
ïðèìåðè íà ëåñè÷îâñêèÿ âîåíåí êîìóíèçúì. Âæ. è ÷. „Äâåòå
ëåñè÷îâêè” âúâ Âåëè÷êîâî.
Ðàçêàçâà Ò î ä î ð Ì ó ð ä æ å â : „Êóëà íå áåøå âèíîâíà
çà íèùî. Óòðåïàõà ÿ ñàìî çàùîòî å ñåñòðà íà À í ê à Ï å ò ê î â à
172
Õ à ä æ è é ñ ê à – æåíàòà, êîÿòî èçäàäå Ì å ò î ä è Õ à ä æ è é ñ ê è
è Ë þ á î Ä à ð ä æ è ê î â . Çíàå ñå, ÷å Êóëà å êàçâàëà íà ñåñòðà ñè:
„Êàêî, íå ãè èçäàâàé!” Àìà Àíêà, çà äà èçáåãíå òîðìîçà, ãè ïðåäàäå.
Êóëà å òðåïàíà â Êðèâè äîë. Ðàçêàçâàò, ÷å ñà èçâàäèëè îò
íåÿ ïðè òðåïàíåòî äåòå îò êîðåìà £”.
Ðàçêàçâà É î ñ è ô Ï à ó í î â : „Êóëà å òðåïàíà îò íÿêàêúâ
æåñòîê ÷îâåê. Ñãàðëèåö. Âåëè÷êîâåö. Èìåòî ìó íå çíàåì. Óäàðèë
å ñ êèðêà â êîðåìà. Òÿ å áèëà áðåìåííà. Íàïðåäíàëà. Äåòåòî å
áèëî íà 7 ìåñåöà.
Êóëà èìà äúùåðÿ Ä è í ê à , æåíåíà â Èõòèìàí. Ìúæúò íà
Êóëà ñå êàçâà Ï å í å Ñ ò î å â . Òÿ å òðåïàíà â Êåëåìåòî íàä
Ìîñòà äî Êðè äîë”.
Ñåñòðèòå ÿâíî íå ñà ïîãðåáàíè â ëåñè÷îâñêîòî çåìëèùå.
Ñïîðåä ðàçêàçà íà Ïåòúð Êîíñóëîâ îò Âåëè÷êîâî (âæ.) â åäíà
îò „ïðàòêèòå”, äîñòàâåíà íà âåëè÷êîâñêèòå òðåïà÷è â Ìóðäæîâ
êëàäåíåö â Àéê³íÿ ñà õâúðëåíè è äâå æåíè îò Ëåñè÷îâî”. Ñúùîòî
òâúðäè è Ìàðèÿ ×àëúêîâà, êîÿòî å õîäèëà íà ìÿñòîòî.
Òàçè ìåñòíîñò å íà ñåâåðíàòà ñòðàíà íà Âåëè÷êîâñêèÿ áàèð,
íàìèðà ñå â Êàðàáóíàðñêî çåìëèùå.
Âúâ Âåëè÷êîâî (âæ. ðàçêàçà íà Ò å ì å ë ê î Ç à ÿ ê î â ,
êîéòî å íàìåðèë òðóïîâåòå íà äâå æåíè â Ãè÷èòà, ñåãà Ñòðîøåíèÿ
ìîñò íà Òîïîëíèöà) ÿâíî ñà áèëè äðóãè æåíè, äîâåäåíè çà óáèâàíå
â çåìëèùåòî íà òîâà ñåëî îò âåëè÷êîâñêèòå óáèéöè.

Íåí÷î Íàêîâ Íà÷åâ

Ïî äåëî 228 îò 1946 ã. íà Ïàçàðäæèøêèÿ ñúä ñå âîäè ,,èç÷åç-
íàë” ïðåç îêòîìâðè 1944 ã.
Ðàçêàçâà Ò î ä î ð Ì ó ð ä æ å â : ,,Í å í ÷ î áåøå ÷ëåí íà
×åðíèÿ ôàøèçúì (òàêà â Ëåñè÷îâî íàðè÷àò Ñãîâîðà). Íå çíàì äà
å èìàë ëîøè äåëà. Áåøå îáà÷å ïî òúíêàòà ÷àñò. Àðåñòóâàõà ãî
îùå íà Äåâåòè è òîé äåéñòâèòåëíî èç÷åçíà áåçñëåäíî. Ïîñëå ñå
ïîäî÷ó, ÷å å óáèò â Äðàãàíîâ êëàäåíåö ìåæäó Ïàìèäîâî è Áîøóëÿ.
Ðîäíèíèòå ìó ãè ïðîãîíèõà. Èìà åäíî ìîìè÷å, æåíåíî â Ñîôèÿ”.
Ðàçêàçâà Ã å î ð ã è Ê î ò å â : ,,Çà Í å í ÷ î ñå çíàå ìàëêî.
Áåøå ðàáîòíèê â Îáùèíàòà. Æåíà ìó ñå êàçâàøå Ì à ð à :
Ò à ì à ð à , ó÷èòåëêà îò Êîñòåíåö. Èìà ñèí Ñ ë à â ÷ î , ñåãà
ïîêîéíèê. Äúùåðÿ ìó Â å í å ò ê à å æåíåíà â Êîñòåíåö”.
173
 Êðúñòüî Ãåîðãèåâ Íà÷åâ
Ïî äåëî 793 îò 1945 ã. íà Ïàçàðäæèøêèÿ ñúä ñå âîäè ,,èç÷åç-
íàë” ïðåç ñåïòåìâðè 1944 ã.
Íåãîâàòà èñòîðèÿ îáà÷å äîñåãà ñå ïîìíè îò ëåñè÷îâöè.
Ðàçêàçâà Ò î ä î ð Ì ó ð ä æ å â : ”Ê ð ú ñ ò ü î Í à ÷ å â
ùå äà å ðîäåí îêîëî 1880 ã. Áåøå ÷îðáàäæèÿ è äîáúð ëîâåö. Íå
ñå ìåøàë â íèêàêâà âëàñò. Ó íåãî îáà÷å îòñÿäàõà êàòî ãîñòè ãîëåì-
öèòå, êîãàòî èäâàõà â ñåëî. Ó òÿõ å áèë è Ñ ë à â å é ê î Â à -
ñ è ë å â . Íå ñà ãî ñúäèëè. Óòðåïàí å îêîëî 15 ñåïòåìâðè. Çàåäíî
ñ îùå äðóãè 20–30 ÷îâåêà îò äðóãèòå ñåëà. Òðåïàíåòî å ñòàíàëî â
Äðàãèåâ äîë íà 8 êì îò òóê, ïîñîêà Ìóõîâî. Á î ð è ñ Ò î í è í å
áèë ñâèäåòåë íà òðåïàíåòî. Íàêàðàëè ñà ïúðâî äà ñè èçêîïàÿò
äóïêàòà. Èçáèëè ñà ãè âñè÷êèòå ñ êàçìè. Äîñåãà êîñòèòå èì ñà
òàì”.

Äîáðè Äàðäæ£êîâ
Îáùèíñêè ñëóæèòåë â Ëåñè÷îâî. Áèðíèê. Ñàì å áèë àê-
öèîíåð è êîíäóêòîð â àâòîáóñà, êîéòî å îáñëóæâàë ëåñè÷îâñêîòî
íàñåëåíèå. Çåò íà Ã å í î Ê î ò å â . Ñúïðóã íà ñåñòðà ìó Â à -
ñ è ë ê à . Èìà åäíî äåòå Õ ð è ñ ò î , êîåòî îñòàâà äà æèâåå â
Ëåñè÷îâî.
Ðàçêàçâà Ã å î ð ã è Ã å í î â : ,,Ðàáîòàòà å áèëà òàêàâà.
Ä î á ð è Ä à ð ä æ è ê î â å áèë àðåñòóâàí â Ó÷àñòúêà.  ñåëî ñå
ñëó÷èë åäèí ïàðòèçàíèí îò Âúðøèëàòà. Ëà∠ñå êàçâàøå. Áèë å ñ
Ë è ÷ î Ã å í î â è ÿ . Áèëè ñà ïèÿíè. Êîãàòî ñà ìèíàâàëè ïîêðàé
Ó÷àñòúêà, Ë à â à êàçàë íà Ë è ÷ î :
– Äà âëåçåì âúòðå äà ãè ïîáèåì ìàëêî.
Âëèçàò. Ë à â à óäðÿ Ä î á ð è ñ ïðèêëàäà íà ïóøêàòà ñè â
êîðåìà è ãî óáèâà íà ìÿñòî.
Ïîñëå íàøèòå ïàðòèçàíè ñå ðàçøåòàëè äà çàëè÷àò òîâà óáèé-
ñòâî. Èçâèêàëè äÿäî ìè Ã å í î Ê î ò å â êàòî ôåëäøåð äà ïîä-
ïèøå ñìúðòíèÿ àêò. Óæ Ä î á ð è óìðÿë îò ñúðäå÷åí óäàð. Äÿäî
îòêàçâàë íÿêîëêî ïúòè. Íî èçãëåæäà ñ íåùî ñà ãî ïðèíóäèëè è
òîé å ïîäïèñàë ôàëøèâèÿ äîêóìåíò. Òàêà îôèöèàëíî Ä î á ð è
Ä à ð ä æ è ê î â ñ ïîäïèñà íà äÿäî å óìðÿë îò ,,ñúðäå÷åí óäàð”. Íî
âñè÷êè çíàåì, ÷å äÿäî å áèë íàñèëâàí çà òîâà è ÷å Ä î á ð è å óáèò
îò Ë à â à ”.
174
 Ïåíå Ìèíêîâ Ë£ëîâ
Ðîäåí å ïðåç 1900 ã.
Æåíà ìó Ï å ò ê à å îò ëåñè÷îâñêèòå  ˜ ÷ î â è .
Äåöàòà ìó ñà: 1) È â à í , ïî÷èâà íàñêîðî â Ëåñè÷îâî;
2) Ì à ð è ÿ , îìúæåíà ó Â ó ê å â è , ñ. Ñàðàÿ.
Îñâåí ñúñ çåìåäåëèå (èìàë 20-òèíà äêà çåìÿ) Ïåíåñå çàíèìà-
âàë ïðåç ëÿòîòî ñ äþëãåðñòâî â ñúñåäíèòå ñåëà, ïðåç çèìàòà øèåë
öúðâóëè îò êîæà è õîäåë äà àøëàäèñâà ôèäàíêè â áëèçêîòî ñåëî
Åëøèöà. Ïî âîåííà ñëóæáà áèë êúì âîåííàòà ïîëèöèÿ. Ïðåç 1944 ã.
ãî ìîáèëèçèðàò, ïî áîëåñò óñïÿâà äà îñòàíå â ó÷àñòúêà â ñ. Ëåñè÷îâî.
 äåëî 989 îò 1946 ã. íåáðåæíèòå ìàãèñòðàòè ãî îáÿâèëè çà
„áåçñëåäíî èç÷åçíàë” ñ ðàçìåíåí ðåä â èìåíàòà: Ï å í å Ë è ë î â
Ì è í ê î â . Ïî äåëî 989 îò 1946 ã. èç÷åçâà áåçñëåäíî ïðåç ñåï-
òåìâðè 1944 ã. Çà ëåñè÷îâöè îáà÷å íÿìà íèêàêâà åíèãìà.
Ðàçêàçâà Ò î ä î ð Ì ó ð ä æ å â : „Ïåíå ñå âðúùàë îò êúðà
è âèäÿë Ì å ò î ä è À ä æ è é ñ ê è äà áÿãà êúì Ãîëÿìàòà êîðèÿ.
Íàñðåùà ìó èçëèçàò äâàìàòà ñåëñêè ïîëèöàè È â à í Ê î í í è ÿ
è Í å ä å ë ü î îò Îâ÷åïîëöè: „Åé ãî!” – èì êàçàë. Çà òîâà „Åé
ãî!” ñìÿòàò, ÷å å „ïðåäàë” ïàðòèçàíèíà. Óáèõà ãî íà 10-òè
ñåïòåìâðè â Êðè äîë. Äîìàøíèòå ìó íå ñà óñïÿëè äà ïðèáåðàò
òÿëîòî ìó. Íåãîâ íàñëåäíèê ñåãà å Â à í ÷ î . Æèâåå â Ëúêàòà.
Ðàçêàçâà Ì à ð è ÿ Ï å í å â à Ë è ë î â à - Â ó ê å â à , ðîä.
ïðåç 1931 ã. Äúùåðÿ íà Ï å í å Ë è ë î â . Îìúæåíà â Ñàðàÿ, Ïà-
çàðäæèøêî, êúäåòî çàïèñàõ ðàçêàçà £: „Áÿõ íà 13 ãîäèíè. Ìîáèëè-
çèðàõà òàòå êàòî ïîëèöàé. Õîäè â Ïëîâäèâ äà ñå îòúðâå, ÷å å áî-
ëåí. Íî íå ìîæà. Îñòàíà â Ó÷àñòúêà íà Ëåñè÷îâî. Áåøå àðåñòóâàí
îùå íà Äåâåòè. Îòâåäîõà ãî äà ãî òðåïÿò ñ îùå 20-òèíà ÷îâåêà â ì.
Êàðåäèòå (Êàðèåðèòå), ïðè Âåëè÷êîâî. Òàì ñà äóïêè. Íàðåäèëè
ãè ãúçíèì êúì Äóïêèòå, òà êàòî ãè óáèâàò, äà ïàäàò íàïðàâî òàì.
Òàòå áèë óäàðåí, àìà íå ñìúðòîíîñíî, îò êóðøóì â ðàìîòî. Áåøå
èçëÿçúë îòïðåä. Óñïÿë äà èçáÿãà îò òîâà ìÿñòî Êàðåäèòå ïðåç
íîùòà, àìà ñå îáúðêàë. Îçîâàë ñå êúì Ñàðàíüîâî. Âðúùà ñå è èäâà
â íàøåòî çåìëèùå. Êðèå ñå â Àñìàë³êà, êúäåòî èìàìå ëîçå. Ìèñëåë
å, ÷å øà èäåì çà ãðîçäå, çà äà ñå ïðèêàæå. Íå èçäúðæàë ðàíåí â
Àñìàëúêà è äîøúë ñè ó íàñ. Ìàìà òàìàí ñòÿãà áàãàæà äà õîäè ïðè
íåãî â Çàòâîðà, êúäåòî íè áÿõà êàçàëè, ÷å òðÿáâà äà ñå íàìèðà.
Òàòå âëèçà âúòðå è âèêà:
175
 – Èçáÿãàõ!
– Çàùî íàïðàâè òàêå áå, Ïåíå? – âèêà ìó ìàìà.
– È áåç òîâà ùÿõà äà ìå óáèÿò òàì (à íå çíàå êúäå å áèëî).
Ïîíå ñåãà, êàòî ìå óáèÿò, øà ìè çíàåòå ãðîáà.
Ìàìà îòèäå ó ÷è÷î ñè Ö â å ò à í  ˜ ÷ î â , äà òúðñè ïîìîù
çà òàòå. Ñèíúò ìó áåøå øóìêàðèí. Òîé âìåñòî äà äîéäå è äà ãî
ñêðèåì, îòèäå è ãî èçäàäå íà ïàðòèçàíèòå. Òîé ãè äîâåäå ó íàñ è
íè âèêà, ÷å áèëî óæ äà ãî âçåìàò äà ãî ëåêóâàò. Òàòå áåøå â èçáàòà
è ëåæåøå íà åäèí äþøåê.
Äîéäîõà òðèìà äà ãî àðåñòóâàò: Ö â ÿ ò ê î Â ˜ ÷ î â ,
à å î ð ã è Ä à ð ä æ è ê î â 4 è îùå åäèí, àìà íå ãî ïîìíÿ. Äîëó íà
âðàòàòà ñòîè ñ ïèñòîëåò Ã å î ð ã è Ä à ð ä æ è ê î â . Àç èñêàõ äà
èäà ïðè òàòå, òå íå ìå ïóñêàò. Òå óñïîêîèõà òàòå, ÷å ãî âçèìàò çà
íåãîâî äîáðî, óæ äà ãî ïðàòÿò äà ñå ëåêóâà.
Çàâåëè ñà ãî â Ñúâåòà. Òàì êàðàóë áèë íà ìàìà ïúðâè
áðàòîâ÷åä. Òîé ïîñëå £ ðàçêàçàë êàêâî å ñòàíàëî.
Ðåøèëè, ÷å íå òðÿáâà äà ãî óáèâàò, ùîì ñå å ñïàñèë îò ñìúðò.
Àìà èçâèêàëè Ã è í à Ä à ð ä æ è ê î â à 5 , áåøå ãîëÿìà óðóñïèÿ,
àìà èìàøå óáèòè íåéíè äåöà. Èçâèêàëè ÿ è êàçàëè:
– Êàêî Ã è í î , êàêâî øà ïðàâèì? Áàé Ï å í å å èçáÿãàë îò
òîëêîâà êóðøóìè. Ñïàñèë ñå! Òðÿáâà äà ãî çàêàðàìå â Áîëíèöàòà!
– Âèå, àêî íå ãî óáèåòå, íå çàñëóæàâàòå äà ñòå äðóãàðè! –
êàçàëà Ã è í à è îòêàçàëà äà ïîìèëâà áàùà ìè, àìà çà êàêâî è àç
íå çíàì.
È âúðíàõà ãî âêúùè. Êà÷è ñå ãîðå äà ñïè. Àìà â 4 ÷àñà
ñóòðèíòà íà âðàòà ñå èçâèêà.
– Êàêî Ïåòêå, Áàé Ïåíå òóêà ëè å? Îáëå÷è ãî äà ãî êàðàìå
â Áîëíèöàòà. Ïðåä íàñ êîëà. Â íåÿ ñòîè åäíà æåíñêà.
Ìàìà âèäÿ, ÷å äîëó ñòîè à å î ð ã è Ä à ð ä æ è ê î â ñ øìàéçåð.
– Âèå øà ãî óòðåïåòå – âèêà òÿ. Äî Äàðäæèêîâ èìàëî åäèí
òðåïà÷ îò äðóãî ñåëî.
Ïîñëåäíèòå äóìè íà òàòå, êîèòî ìàìà ÷óëà, êàòî ãî âêàðâàò
â êîëàòà, áèëè:
– Êúäå øà ñåäíà?
Êàòî ãî èçêàðàëè îò ñåëî, ãî èçâàäèëè îò êîëàòà, âúðçàëè
ãî çà íåÿ è ïî÷íàëè äà ãî òåãëÿò, òîé ñå òúðêàëÿë, óäðÿë ñè ãëàâàòà.
Âëà÷èëè ñà ãî äî Êðèâè äîë, òàì êúäå ñà ñåãà Á¥ðîâåòå.
Ìàìà òðúãíà äà ãî òúðñè. Âúðíà ñå è áðàòúò îò ôðîíòà è
âèêà:
176
 – Ìàìî, êàæè êîè ãî óòðåïàõà?
Ìàìà ìó âèêà: „Íåìà äà òè êàæà. Øà èçãóáà è òåá!
Òàêà ñè îòèäå òàòå êóðáàí.
Ñëåä êàòî ãî óòðåïàõà, çà íàñ áåøå ñàìî òîðìîç. Ñëåä 1989
ã. íè äàäîõà ïî 60 000 ëåâà. Êåë ôàéäà! Íå ìîæàõìå äà íàìåðèì
òðóïà. Äà ãî ïîãðåáåì. Òîÿ Ã å î ð ã è Ä à ð ä æ è ê î â õîäåøå ïî
ñåëàòà. È ãî óäàðè êîëà. Èçòå÷å ìó ìîçúêà. Ïîñëå æèâÿ åäíà
ñåäìèöà. Òîâà ñòàíà ïðåäè 2–3 ãîäèíè. Êàçâàë å òîãàâà ïðåä æåíà
ñè Ë þ á à Ä à ð ä æ è ê î â à :
– Ìíîãî ñúì ãðåøåí! Ïðåä ìåíå ñà ñàìî êúðâèùà! Ùî íàðîä
ñúì èçòðåïàë!
à å î ð ã è áåøå ïàðòèçàíèí. À òàòå ùî èì å ñòîðèë. Êàçâàò,
÷å å øèë çà ïàðòèçàíèòå öúðâóëè, äîêàòî å ñòîÿë äåæóðåí â
Ó÷àñòúêà. Äàâàë èì å ïàòðîíè. Ïîñëå òå ãî èçÿäîõà!”
Ðàçêàçâà Ã å î ð ã è È â à í î â Ê î ò å â : „Êàêòî êàçàõ, äÿäî
à å í î Ê î ò å â òó ãî àðåñòóâàõà, òó ãî ïóñêàõà. Åäèí äåí, êîãàòî
å áèë ïóñíàò, îòèâà äî åäíà íàøà êîðèÿ è ÷óâà, ÷å íÿêîé ìó ïîä-
ñâèðêâà. Îòèâà äî ìÿñòîòî. Âèæäà á à é Ï å í å .
Áàé Ïåíå ìó êàçâà èñòîðèÿòà ñè, êàê å îòúðâàë êîæàòà ïðè
ðàçñòðåëà ïðè Âåëè÷êîâñêèòå êàðèåðè. Òîâà, êîåòî å ðàçêàçàëà
äúùåðÿ ìó Ìàðèÿ, å àáñîëþòíî âÿðíî.
Ä ÿ ä î Ã å í î îòèâà è îáàæäà íà æåíàòà íà á à é Ï å í å ,
Ï å ò ê à , êàêâî ñå å ñëó÷èëî è êúäå å ìúæúò £.
Á à é Ï å í å ïúðâîíà÷àëíî ñå å êðèë â íàøàòà áîëíèöà.
Òÿ áåøå íåäîâúðøåíà. Êðèë ñå å íà òàâàíà. Òàì æåíà ìó ïúðâî-
íà÷àëíî ìó íîñåëà õðàíà. Íå ùåø ëè, çàáåëÿçàë ÿ Ï a í î
Ê ¥ ø î â è ÿ , è ãè å ïðåäàë íà ïàðòèçàíèòå.”
Ðàçêàçâà Â à ñ è ë È â à í î â Ò î ä î ð î â , ðîäîì îò
Ëåñè÷îâî, ïëåìåííèê, 71 ã., ñåãà æèâåå â Ïàçàðäæèê: „Êàëåêî ñëåä
Äåâåòè ãî ïðèáðàõà, çàùîòî å áèë íÿêîëêî ìåñåöà ïîëèöàé â Îá-
ùèíàòà. Åäíà íîù, íàñêîðî ñëåä òîâà, ãè íàòîâàðâàò â Îêîëèé-
ñêîòî íà åäèí êàìèîí. Áèëè ñà 21 ÷îâåêà. Ïðè òÿõ å èìàëî è å ä è í
ï î ï 6 . Òîâà å êàçâàë êàëåêî íà ëåëÿ. Êàðàëè ãè íÿêúäå îêîëî Âå-
ëè÷êîâî. Íàðåäèëè ãè â ðåäèöà íàä åäíà ïðîïàñò. Òîé ñêà÷à è áÿãà.
Íà ñóòðèíòà ñå îãëåäàë è ñå îêàçàëî, ÷å å íÿêúäå êúì Èõòèìàíñêî.
Ïðèáèðà ñå â Ëåñè÷îâñêîòî çåìëèùå. Îòèâà â òÿõíîòî ëîçå è ëåæè
íà ãþáðåòî. Ðàíåí â ðàìîòî ïðè ñòðåëáàòà çà óáèâàíåòî. Ïðèáðàë
ñå â êúùè. Ìîëè ëåëÿ äà îòèäå â Ñúâåòà è äà èñêà äà ãî ïðåäàäàò íà
177
ñúä. Òÿ îòêàçâà. Äåí. Äâà. Òîé ðàíåí. Íå èçäúðæà. Èäâà íåãîâèÿò
áðàò. Êàíäàðäèñâà ãî òîé äà îòèäå â Îáùèíàòà. Òàêà è ñòàâà. Ïðåç
íîùòà èäâà åäèí äæèï. Âêúùè âëèçàò äâàìà âúîðúæåíè ìúæå.
Íå äàâàò íà ëåëÿ äà ïàëè ëàìïàòà. Çàáèðàò ãî. Òðúãíàëè êúì
Ïàçàðäæèê. Ëåëÿ õîäè äà ãî òúðñè ïî çàòâîðèòå. Íÿìà òàêúâ
÷îâåê. Ñëåä âðåìå åäèí ëåñè÷îâåö £ êàçà, ÷å åäíà íîù ñå å âðúùàë
ïåø îò Ëåñè÷îâî. Ïî ïúòÿ ñðåùà åäèí äæèï. Çàä íåãî íà âúæå
âëà÷åëè ÷îâåê. Ïðåäïîëàãàìå, ÷å òîâà å êàëåêî. Ìåæäó õîðàòà ñå
ãîâîðè, ÷å ãî å óáèë à å î ð ã è Ä à ð ä æ è ê î â . Òîé ïîñëå ñå
ñàìîóáè, áëúñíà ñå ñ ìîòîöèêëåò â åäèí ñïðÿë êàìèîí ìåæäó
Ïàçàðäæèê è Çâúíè÷åâî”.

Íèêîëà Ìèòîâ Æóëåâ

Åäèíñòâåí ëåñè÷îâåö, íàðî÷åí çà óáèâàíå íà Äåâåòè
ñåïòåìâðè 1944 ã., êîéòî îöåëÿâà ïî âðåìå íà Òðåïàëêàòà.
Ðàçêàçâà Ò î ä î ð Ì ó ð ä æ å â : „Áÿõà ãî íàáåäèëè ñëàâ÷àíå,
÷å çàêà÷àë òåõíèòå æåíè. Âçåìàò ðåøåíèå äà áúäå óáèò îùå
äîêàòî ïàðòèçàíèòå ñà â ãîðàòà. Âñå èì ñå èçïëúçâàë. Íà ñàìèÿ
Äåâåòè ïðèñòèãàò ïàðòèçàíè îò Ñëàâîâèöà è íàñòîÿâàò Ê î ÷ î
Æ ó ë å â äà èì áúäå ïðåäàäåí. Ï à ó í Ñ à â î â ðàçðåøàâà (ðåïðå-
ñèÿòà). Íà óáèéöèòå îáà÷å ñå îïúâà ìàéêàòà íà Êî÷î, êîÿòî
îòêàçâà äà ãî ïðåäàäå, êàòî çàÿâÿâà, ÷å âå÷å èìà óáèò ñèí â Èñïàí-
ñêàòà ðåâîëþöèÿ7è äðóã, êîéòî å ñúùî êîìóíèñò8.
Òàêà òàçè ñëàâíà æåíà, ÷èåòî èìå íå çàïèñàõ, óñïÿâà äà ñïàñè
åäèí áúëãàðèí îò ëåñè÷îâñêèÿ âîåíåí êîìóíèçúì âúâ âðåìåòî íà
íåãîâèÿ àïîãåé!
×èòàòåëÿò ùå îñòàíå èçíåíàäàí îò ñëåäâàùèòå ðåäîâå.
Í è ê î ë à Ì è ò î â Æ ó ë å â å îáÿâåí çà „ïîëèòçàòâîðíèê” (Èñ-
òîðèÿ…, ñ. 712) è âïîñëåäñòâèå ñòàâà àêòèâåí áîðåö ïðîòèâ
ôàøèçìà è êàïèòàëèçìà.
 êîíêðåòíèÿ ñëó÷àé òîé å îò ñóðîãàòèòå, ïðîèçâåäåíè îò
ëåñè÷îâñêèÿ âîåíåí êîìóíèçúì.

Äèìèòúð Èâàíîâ Ïîëåâ

Çàïèñúò íà ôàìèëíîòî èìå å íåñèãóðåí. Îáÿâåí å çà
„èç÷åçíàë” ïðåç ñåïòåìâðè 1944 ñ äåëî 790 îò 1945 ã.
Íå îòêðèõ íèùî çà òîçè ëåñè÷îâåö. Ïðîâåðêàòà â Ëåñè÷îâî
ïîä èìåíàòà Ï å ë å â : Ï î ë å â íå ãî èäåíòèôèöèðà.
178
 Ñòîÿí Ãåîðãèåâ ×î÷êîâ
Ðîäåí å íà 19. 07. 1925 ã.  Èñòîðèÿ… (ñ. 736) å ïîñî÷åíî, ÷å
å áèë ïàðòèçàíèí â îòðÿä „Ïàíàéîò Âîëîâ”; çàãèíàë å íà
23.VII.1944 ã. Èçëèçà ïàðòèçàíèí íà 9.VII. ñúùàòà ãîäèíà (Àò.
Òîøêèí, Ñåëî Ëåñè÷åâî, ñ. 242).  èñòîðèÿòà íà Ëåñè÷îâî,
ñúñòàâåíà îò Àò. Ò î ø ê è í (ñ. 247), ñìúðòòà íà Ñò. ×î÷êîâ å
îáÿñíåíà ïîâå÷å îò ëàêîíè÷íî: „Ïðè åäíà îò ïî÷èâêèòå íà
23.VII.1944 áëèçî äî ìàõàëà Íåéêüîâåö ïàäà ïðîñòðåëÿí
ðåìñèñòúò Ñòîÿí Ã. ×î÷êîâ (Ñòðàøèìèð). Îùå åäèí ëåñè÷îâñêè
ñèí çàãèâà çà ïîáåäàòà è òúðæåñòâîòî íà êîìóíèñòè÷åñêèòå èäåè”.
Ñúâñåì äðóãà âåðñèÿ îáà÷å å ðàçïðîñòðàíåíà ñðåä ëåñè-
÷îâöè.
Ðàçêàçâà Ò î ä î ð Ì ó ð ä æ å â : „Ñòîÿí áåøå ñèí íà Ïàïà-
òà – Ïåòúð ×î÷êîâ. Ó÷åíî ìîì÷å áåøå.  íà÷àëîòî áåøå áðàí-
íèê9, ïîñëå ñòàíà ïàðòèçàíèí. Íî ñå ãîâîðåøå, ÷å ñòðàíÿë îò ïàð-
òèçàíèòå. Òå ñà ãî óòðåïàëè â ì. Àñàíèöà, íà 13 êì ñåâåðíî îò
Ëåñè÷îâî êúì Ìóõîâî. Òóê, â ñåëîòî, ñå çà÷åêíà âúïðîñúò çà
óáèéñòâîòî íà òîâà ìîì÷å, íî òàêà è íå ñå ðàçáðà êîé ãî óáè”.
Ðàçêàçâà Á î ã ä à í à Ê î ò î â à - Ì ó ð ä æ å â à : „Àç èçëÿ-
çîõ ïàðòèçàíêà çàåäíî ñúñ Ñ ò î ÿ í × î ÷ ê î â . Òîé îòèäå ñ åäíà
ãðóïà ïàðòèçàíè íà àêöèÿ êúì ñ. Ìå÷êà. Áèëè ñà ñåäíàëè äà ïî÷è-
âàò è ãî çàñòðåëâàò. Êàçàõà, ÷å å îò çàñàäà. Óáèò å ñàìî òîé îò
ïàðòèçàíèòå”.
Ðàçêàçâàò Ã å î ð ã è Ê î ò å â è Ï å í å Ê ð à ò ó í ÷ å â :
„Çíàå ñå âåðñèÿòà ñ ðàçñòðåëà íà Ñ ò î ÿ í × î ÷ ê î â . Òî áåøå
ó÷åíîëþáèâî ìîì÷å. Ó÷èëè ñà çàåäíî ñ Ä è ì è ò ú ð Æ ó ë å â –
× à â ä à ð 10. Íà Ñ ò î ÿ í íàóêàòà ìó å âúðâÿëà. Íà Ä è ì è ò ú ð –
íå. Òàì è äâàìàòà ñà çàëþáèëè åäíà ìîìà. Æåíñêà å èñòîðèÿòà!
Òàÿ ìîìà ñå êàçâà È â à í ê à Ñ ò î è ë î â à , ïîñëå êàòî ïàðòèçàíêà
– Ì à ÿ . Çàðàäè òàçè ìîìà, òÿ ïîñëå ñòàíà æåíà íà Ñ ò î ÿ í Ñ à â î â
– Ì è ë ü î 11 , × à â ä à ð å ðàçñòðåëÿë Ñ ò î ÿ í × î ÷ ê î â . Ðàçáèðà
ñå, òàÿ èñòîðèÿ â Àñàíèöà ïîñëå ÿ ïîòóëèõà è çàïî÷íàõà äà èçìè-
ñëÿò íàé-ðàçëè÷íè „çàñàäè”. Îñâåí òîâà, çà äà ïðèêðèÿò ñëó÷àÿ,
íàáåäèõà ãîðñêèÿ Ï î ì à ê î â , ÷å óæ òîé áèë ñòðåëÿë îò çàñàäà.
Ðàçáèðà ñå, óáèõà ãî ñëåä Äåâåòè.

179
 Ãåíî Èâàíîâ Êîòåâ
Òîâà å í à é - è ç â å ñ ò í è ÿ ò ë å ñ è ÷ î â å ö ìåæäó äâåòå
ñâåòîâíè âîéíè. Åäèíñòâåíîòî ìåäèöèíñêî ëèöå ïðåäè èäâàíåòî
íà ä - ð Ì à ð à Ì à ë å å â à . Òîé å èçðîäèë è ëåêóâàë âñè÷êè
ëåñè÷îâöè â ïîñî÷åíèÿ ïåðèîä. Ñðåä èíôîðìàòîðèòå íå ñå íàìåðè
÷îâåê, êîéòî äà íå ãîâîðè ñàìî äîáðî è ñàìî ñ áëàãîäàðíîñò çà Ã.
Êîòåâ. Òðàãåäèÿòà íà òîçè ÷îâåê è íà ñåìåéñòâîòî ìó å åíèãìàòè÷-
íà. Íå ïðàâè îïèò äà ãî ñïàñè äîðè ñîáñòâåíàòà ìó äúùåðÿ – ïàðòè-
çàíêà.  ñúùîòî âðåìå ìàéêàòà íà äðóã ëåñè÷îâåö, íàáåëÿçàí çà
óáèâàíå, èìåííî Í è ê î ë à Ì è ò î â Æ ó ë å â , çàñòàâà ïðåä äîø-
ëèòå åêçåêóòîðè è íå ðàçðåøàâà ñèíúò £ äà áúäå èçâåäåí îò äîìà
£. Â ñúñåäíîòî ñåëî Áîøóëÿ å êðèñòàëåí ïðèìåðúò íà ïàðòèçàíèíà
Ï à â å ë Â å ð ã è å â , êîéòî ñâàëÿ îò êàìèîíà ñ „íàòîâàðåíèòå
íàðîäíè âðàãîâå” ñâîÿ ó÷èòåë îò äåòñêèòå ãîäèíè.
Çà Ã. Êîòåâ è íåãîâàòà çàãàäú÷íà ñìúðò èìà ðàçëè÷íè
âåðñèè. Ò î ä î ð Í è ñ ò å ð î â 12, êîéòî òâúðäè, ÷å å ó÷àñòâàë â
àðåñòóâàíåòî ìó, ïðåä ìåíå çàÿâè, ÷å Ã. Êîòåâ áèë óìðÿë â êèëèÿòà
ñè â Ïàçàðäæèøêèÿ çàòâîð ïðåäè çàñåäàíèåòî íà äåëî ¹1 íà
Íàðîäíèÿ ñúä. Äðóãè òâúðäÿò, ÷å íåãîâ óáèåö å çåò ìó Ä è ì è ò ú ð
È ë è å â Ì ó ð ä æ å â , êîéòî ïî ñúùîòî âðåìå å ñëåäîâàòåë â
Çàòâîðà. Òðåòè ïîñî÷âàò, ÷å å áèò â ìàñîâàòà òðåïàëêà, ñòàíàëà â
Äðàãèåâ äîë. Ñàìàòà äúùåðÿ Á î ã ä à í à Ì ó ð ä æ å â à å ÷óëà
äâå âåðñèè çà åêçåêóöèÿòà èëè çàãðîáâàíåòî íà áàùà £: â
ëåñè÷îâñêàòà ì. Êàðëà òàðëà, èçòî÷íî îò ñåëîòî, èëè â Øóâà-
ð£ëåê, ñåâåðîçàïàäíî îò ñåëîòî, â Ïàäèíàòà. Äî äíåñ ñå ïðèåìà,
÷å å åêçåêóòèðàí íà 19. II. 1945 ã.
Èíòåðåñíî å è îáñòîÿòåëñòâîòî, ÷å èìåòî íà Ã. Êîòåâ ïðè-
ñúñòâà â Îáâèíèòåëíèÿ àêò ¹1 íà ïðîêóðîðà Ìèõàèë Ìàíåâ ïîä
¹ 75. Åäèíñòâåíèÿò òåêñò å: „Ã å í î È â à í î â Ê î ò å â , îò ñ. Ëåñè-
÷î âî, Ïàçàðäæèøêî”13. Ïîä ¹ 74 å çàïèñàí „À ñ å í È â à í î â
Ê î ò å â 14 , ñâåùåíèê îò ñ. Ëåñè÷îâî”. Îáâèíåíèåòî çà äâàìàòà å
öèòèðàíî äîñëîâíî ïî-äîëó:
Áîéíèòå Àðåñòóâàíåòî íà Ã. Êîòåâ
îðäåíè íà 9.IÕ. ïî çàïîâåä íà ÎÔ
íà Ãeío êîìèòåòà íà÷åëî ñ Ï à ó í
Êîòåâ Ñ à â î â å óêàçàíî ïðè Àò.
Ò î ø ê è í (Ñåëî Ëåñè÷åâî, ñ.
255 è ñë.).
180
 Ðàçêàçâà Òîäîð Ìóðäæåâ: „Áàé Ãåíî Êîòåâ áåøå ðîäåí
êúì 1890 ã. Ïî âðåìå íà Åâðîïåéñêàòà âîéíà ó÷è çà ôåëäøåð.
Ïîíå 5 ïúòè ìå å ëåêóâàë îò ïíåâìîíèÿ. Áàùà ìó È â à í Ê î ò å â
áåøå êìåò íà ñåëîòî íè ïî åäíî âðåìå. Ãåíî íÿìàøå íèêàêâà âèíà.
Íèêîìó ëîøî íå å íàïðàâèë. Ïðàâèë å ñàìî äîáðèíè. Íÿìà ÷îâåê
â ñåëîòî äà íå å ëåêóâàí îò íåãî. Àðåñòóâàõà ôåëäøåðà Ã å î ð ã è
Ê ð ú ñ ò å â Ì ó ð ä æ å â è Ö â å ò à í Ê à ÷ à ê î â 15 . Ùåðêà ìó
Á î ã ä à í à è çåò ìó, Ä è ì è ò ú ð Ì ó ð ä æ å â , íàñòîÿõà äà ãî
óòðåïàò, çà äà ïîêàæàò, ÷å ñà èñòèíñêè êîìóíèñòè. Á î ã ä à í à å
â ñåëî. Èäè ïðè íåÿ. Ìîæå äà òå ïðèåìå”.
Ðàçêàçâà Ä è ì è ò ú ð Ä î ê î ë ÿ í ê î â , ñåãà â Ïàçàðäæèê,
Êâàðòàë Çàïàä, 64 ã., îáðàçîâàíèå ñðåäíî: „Íà ñàìèÿ Äåâåòè áàùà
ìè ñå ñëó÷èë êàòî ðåìñèñò äà îõðàíÿâà àðåñòóâàíèÿ à å î ð ã è
Ê î ò å â , ñ êîãîòî ñìå íÿêàêâà ðîäà. Òîé å ïóñíàë âå÷åðòà ùåðêà
ìó Á î ã ä à í à ïðè áàùà £. Ìè å êàçâàë, ÷å äâàìàòà öÿëà íîù ñà
ïëàêàëè, ïëàêàëè”.
Ðàçêàçâà Á î ã ä à í à Ã å í î â à Ê î ò å â à - Ì ó ð ä æ å -
â à , ïàðòèçàíêà, äúùåðÿ íà Ã å í î Ê î ò å â è ñúïðóãà íà
Ä è ì è ò ú ð Ì ó ð ä æ å â : „Áàùà ìè Ã å í î ñòàâà ôåëäøåð îò
ïðàêòèêàòà íà ôðîíòà. Ïîñëå îñòàíà íà ñëóæáà êàòî ôåëäøåð.
Íå áåøå ÷ëåí íà íèêîÿ ïàðòèÿ. Æåíà ìó, ìàéêà ìè, ñå êàçâàøå
Å â ä î ê è ÿ . Òåõíè äåöà ñìå: È â à í , ðîäåí 1912 ã.16; Ê ð å ì å í à ,
ðîäåíà 1917, è Á î ã ä à í à , ðîäåíà 1923 ã.
 ñåëî íàøèòå (èìà ïðåäâèä êîìóíèñòèòå – áåë. Ò. Á.) íàé-
ìíîãî ãî ìðàçåõà çàòîâà, ÷å å ïðèåìàë Ñ ë à â å é ê î  à ñ è ë å â .
Çàùîòî èìàõìå ãîëÿìà êúùà. Áàùà ìè áåøå èìîòåí. Èìàøå 50–
60 äêà çåìÿ, íî ñå çàíèìàâàøå ñàìî ñ ôåëäøåðñòâî. Ñðåùó íàñ
æèâååøå íåãî áðàòîâ÷åä, ñèí íà áàùèíàòà ìó ñåñòðà. Òÿ èìàøå
åäèí ñèí – È â à í Ä î ê î ë ÿ í ê î â . Óáèõà ãî íà 15.II. íà Åëåäæèê.
Åäèíñòâåí ñâèäåòåë íà äåëîòî ñðåùó áàùà ìè å áèëà æåíàòà íà
òîçè È â à í Ä î ê î ë ÿ í ê î â 17. Òÿ êàçàëà, ÷å áàùà ìè ïðåäàë
ìúæà £. Óæ êàçàë íà âëàñòèòå êúäå ñå íàìèðàò ïàðòèçàíèòå íà
Åëåäæèê. Êîåòî íå å âÿðíî. Äðóã ñâèäåòåë îò ñåëîòî íÿìàøå18.
Êîãàòî áàùà ìè áåøå àðåñòóâàí, íèå îùå íå áÿõìå ñëåçëè îò
Áàëêàíà. Ò î ä î ð Í å ñ ò å ð î â ìè ñå å õâàëèë, ÷å òîé ãî å
àðåñòóâàë. Áÿõ îìúæåíà. Ìúæúò ìè ìå âêàðà ïðè áàùà ìè â
Ïàçàðäæèøêèÿ çàòâîð. Âå÷å ðàáîòåøå òàì êàòî ñëåäîâàòåë. Áàùà
ìè íå áåøå ìàëòðåòèðàí. Íèòî íèå, íèòî òîé î÷àêâàõìå òîâà äà
ñå ñëó÷è. Áåøå äîáúð ÷îâåê. Íà âñè÷êè ïîìàãàøå. Íÿêîé ïóñíà
181
ñëóõà, ÷å å áèë æåíêàð. Íå âÿðâàì ìúæà ìè äà å ó÷àñòâóâàë â
óáèéñòâîòî, êàêòî ñå ãîâîðè. Íå ìîæàõìå äà íàó÷èì êúäå å óáèò:
äàëè â Äðàãèåâ äîë, â Êàðëà òàðëà èëè â Øóâàð£ëåê.
Ò. Á.: Ãîñïîæî Ìóðäæåâà, íå ìîæåõòå ëè äà ñïàñèòå áàùà
ñè? Ìàéêàòà íà Ê î ÷ î Æ ó ë å â ñïàñÿâà ñèíà ñè, Ï à â å ë Â å ð -
ã è å â ñïàñÿâà ó÷èòåëÿ ñè, òàêà ïîñòúïâàò âñè÷êè âàøè
ñúïàðòèçàíè?!
Áîãäàíà: „Íå ìîæåõ. Áÿõ ïàðòèåí ÷ëåí. Òîâà ãî èçèñêâàøå
äèñöèïëèíàòà. ...Ìíîãî ãðåøêè íàïðàâèõìå! Ìíîãî êðúâ ïðîëÿõìå!
Á î ã ä à í à Ã å î ð ã è å â à Ì ó ð ä æ å â à å ðîäåíà ïðåç
1923 ã. Èìà ñðåäíî îáðàçîâàíèå. Ìúæúò £ Ä è ì è ò ú ð Ì ó ð -
ä æ å â , ïîñëå ãåíåðàë, å ðîäåí ïðåç 1918 ã. Óìèðà îò äèàáåò.
Ñïîðåä íåéíàòà âåðñèÿ – îò òîêîâ óäàð – ðåàëíî, âæ. ïî-íàòàòúê.
Ïðåäîñòàâè åäèíñòâåíàòà ñíèìêà, êîÿòî áåøå çàïàçèëà îò áàùà
ñè (íà ôîòîãðàôèÿòà Ã. Êîòåâ å ñ áàäæàíàêà ñè è ìàëêàòà Áîãäàíà;
ïðàâåíà å â Êîïðèâùèöà).
Ðàçêàçâà Ã å î ð ã è È â à í î â Ê î ò å â , âíóê íà Ãåíî Êî-
òåâ: „Íà Äåâåòè áÿõ íà 11 ãîäèíè. Ä ÿ ä î Ã å í î íå ñå ïëàøåøå
îò ïàðòèçàíèòå. Ùåðêà ìó áåøå â øóìàòà, áðàò ìó Ê î ñ ò à ä è í
Ê î ò å â áåøå êîìóíèñò. À è òîé íå áåøå ïðàâèë íèêîìó ëîøî.
Ñàìî äîáðî. Íà ìíîãî õîðà ïî ìíîãî ïúòè äîáðî.
Íà Äåâåòè áÿõìå âêúùè. Àç èçëÿçîõ ñ äåöàòà íà ïúòÿ. Êà÷èõ-
ìå ñå íà åäèí àâòîáóñ äà íàáëþäàâàìå èäâàíåòî íà ïàðòèçàíèòå.
Ë å ë ÿ Á î ã ä à í à îùå íå áåøå æåíåíà. Äîéäå ñè âêúùè è ñè
îñòàíà âêúùè ïðè áàùà ñè. Òÿ îáà÷å íå ïðåäóïðåäè áàùà ñè, ÷å
ïàðòèçàíèòå ùå ãî àðåñòóâàò. Íèå ñåäèì ïîä àñìàòà â äâîðà. Äÿäî
ðàçïðàâÿ íà ëåëÿ (Á î ã ä à í à – ïàðòèçàíêàòà):
– Âíèìàâàéòå êàêâî ùå íàïðàâèòå ñ ïîïà19?
Èñêàøå äà êàæå äà íå ãî óáèâàò. Çà íåãî ñå áåøå ïóñíàë
ñëóõ, ÷å õîäèë ñ ïóøêà ïîä ðàñîòî äà äèðè äóïå.
Áåøå ìíîãî ñïîêîåí. Íà Äåâåòè ñëåäîáÿäà øóìöèòå
çàìèíàõà çà Ïàçàðà (Ïàçàðäæèê). Êàòî çàìèíàõà, ó íàñ äîéäå
À í ã å ë È â à í ÷ å â , íà × å ð å í Ï å ò ú ð Ó â à ë è å ö à ñèíà.
Áåøå çàñòàíàë ñðåùó âðàòàòà ñ îùå åäèí – Ð ú æ ä ü î Ò ð å ï à ÷ à
ìó êàçâàõìå, ôàìèëèÿòà å ñúùî È â à í ÷ å â . Ïî÷óêàõà. Äÿäî èç-
ëåçå. Êàçàõà ìó, ÷å å àðåñòóâàí. Îòêàðàõà ãî â Îáùèíàòà. Òÿ áåøå
äî íàñ. Íà ã-æà Ò à ì à ð à â êúùàòà. Ñëåä ìàëêî äîéäîõà äðóãè ó
íàñ, òà àðåñòóâàõà áàùà ìè (È â à í Ê î ò å â ). Íà íåãî êàçàõà, ÷å
182
óæ ãè èíòåðåñóâà íåãîâàòà ëîâíà ïóøêà. Çà áàùà ìè ñå çàñòúïè
îáà÷å È â à í Ì à ð à ò è ë î â , êîéòî êàçàë:
– Òîâà ìîì÷å íèùî íå å íàïðàâèëî!
Äÿäî ïðåñòîÿ íÿêîëêî äåíÿ â Ó÷àñòúêà. Ïóñíàõà ïðè íåãî
ñàìî áàáà è ìàìà äà ìó äàäàò õðàíà. Ïîñëå ãî îñâîáîäèõà.
Êîãàòî îùå áåøå ñâîáîäåí ñëåä òîâà, ïàê ãî èçâèêàõà â
Îáùèíàòà. Êàçàëè ìó, ÷å òðÿáâà äà îñâèäåòåëñòâà ñìúðòòà íà
Ä î á ð è Ä à ð ä æ è ê î â , çåò íà äÿäî. Âîäè ñåñòðà íà äÿäî ìè.
Èñêàõà äà íàïèøå â ñìúðòíèÿ àêò, ÷å Ä î á ð è å óìðÿë îò ñúðöå.
Îò ñúðäå÷åí óäàð. À òîé âñúùíîñò áåøå óáèò îò ïàðòèçàíèíà
Ë úâ a îò Âúðøèëàòà. Äÿäî îòêàçâà. Ä î á ð è å æåíåí çà Â à -
ñ è ë ê à , ñåñòðàòà íà äÿäî. Ïàðòèçàíèòå èñêàò îáà÷å ôàëøèâ
ïðîòîêîë, çà äà îïðàâäàÿò óáèéñòâîòî è äà ãî çàìàæàò. Îòêàçâàë
å äúëãî. Íî ñòàíàëî å íåùî è ñà ãî ïðèíóäèëè äà ïîäïèøå
ôàëøèâèÿ ïðîòîêîë. Ïàê ãî ïóñíàõà. Íî çà êðàòêî. Àðåñòóâàõà
ãî ïàê è òîçè ïúò áåç ïóñêàíå. Ïðè åäíî îò ñâèæäàíèÿòà â Ëåñè÷îâî
êàçàë íà íàøèòå:
– Ñ íàñ å ñâúðøåíî. Îòêàðâàò íè â ãðàäà. Ùå íè èçáèÿò!
Áàùà ìè, êîãàòî òðúãâà íà ôðîíòà (íà 25.IÕ.), óñïÿâà äà ñå
îòêëîíè çà ìàëêî â Ñîôèÿ è îòèâà ïðè ÷è÷î ñè, íà äÿäî áðàò ìó –
Ê î ñ ò à ä è í Ê î ò å â , êîéòî å àäâîêàò. Îñòàâèë ìó å 950 000
ëåâà, çà äà ìîæå ñ òÿõ äà îòúðâå áðàò ñè. Ñëåä òîâà òîçè Ê î ñ ò à -
ä è í îòèâà ñ åäèí äðóã ëåñè÷îâåö Ë à ç à ð Ò î ø ê î â è ñà ïðîâå-
ðèëè â Ïàçàðäæèê ñëåäñòâåíîòî äåëî. Ðàçáèðàò, ÷å ñðåùó äÿäî
íÿìà ïîâäèãíàòè íèêàêâè îáâèíåíèÿ.
Òîãàâà òîé êàçàë íà íàøèòå, ÷å íÿìà
íèêàêâè îñíîâàíèÿ äà èìà äåëî çà
äÿäî. ×å âåðîÿòíî, äîêàòî å àðåñòó-
âàí, ùå ãî íàòèñêàò çà ïàðè.
Áàùà ìè çàìèíàâà çà ôðîíòà.
Ïðè åäíà êîìàíäèðîâêà ñå âðúùà â
Ñîôèÿ. Îòèâà ó ÷è÷î ñè. Íà âðàòàòà
èçëèçà ñòðèíà ìó Í å ò ê à è êàçâà:
– Áîã äà ïðîñòè áàòêî!
Íå çíàåì êîãà è êàê ñà çàâå-
äåíè â Çàòâîðà. Äîêàòî ñà áèëè â ñå-
ëî, äÿäî íå ñà ãî áèëè. Â çàòâîðà â
Ïàçàðäæèê îáà÷å ñà ãî áèëè æåñòî-
êî. Â åäèí ìîìåíò çàåäíî ñ Ò î ä î ð Ëîçàðñêàòà êàðòà íà Ã. Êîòåâ
183
Ì è í ê î â ãè âêàðâàò ñúâñåì ãîëè â êàðöåðà. Èäåÿòà å áèëà äà
óìðàò â êàðöåðà, çà äà íå ñòèãíàò äî ò. íàð. „Íàðîäåí ñúä”. Òîâà
å áèëî ôåâðóàðè 1945 ã. Çíàåø ëè êàê ñà ñå ñïàñèëè? Ñìåíÿâàëè
ñà ñå åäèí äðóã, äà ëåæè åäèíèÿò îòäîëó, äðóãèÿò îòãîðå, è òàêà ñà
ïîçàïàçèëè òåëåñíàòà òåìïåðàòóðà.
Èìà è äðóãà ïðè÷èíà äà îæèâåÿò â êàðöåðà.  åäèí ìîìåíò
èäâà íîâèÿò äèðåêòîð (ñëåäîâàòåë?!) íà çàòâîðà Ä è ì è ò ú ð
Ì ó ð ä æ å â . Íîñè ìó âåñòòà, ÷å ìó å ñòàíàë çåò, ò. å. ÷å ñå å îæåíèë
çà äúùåðÿ ìó Á î ã ä à í à . Âàäè ãî îò êàðöåðà. Ïàðòèçàíñêà
ìèëîñò! Àìà íå ãî ïóñêà îò çàòâîðà.
Íà äåëîòî ñâèäåòåëè ñà Ãèíà Öèïúðêîâà, ïàðòèçàíñêà
ìàéêà, Ñïàñ Äîé÷èíîâ è äð.20 Àìà íå ñà ãè äîïóñíàëè äà ãîâîðÿò.
Òàì ñà áèëè á à á à Å â ä î ê è ÿ è ìàéêà ìè Èñàðêà.  äåëîòî îáà÷å
ñà äîïóñíàëè åäèí äîêóìåíò, ïðèñòèãíàë îò Ëåñè÷îâî. Ñëó÷àÿò å
ñëåäíèÿò. Ïðàâèëè ñà ïîìåí çà èçáèòèòå â Åëåäæèê øóìöè îò
Ëåñè÷îâî íà 15.II. ñúùàòà ãîäèíà. Íà ïîìåíà èìàëî îêîëî 300
÷îâåêà. Íÿêîè îò ïàðòèçàíèòå ïóñíàëè ïîäïèñêà äà ñå ïîäïèøàò
ïðèñúñòâàùèòå, ÷å èñêàò ëèêâèäàöèÿ íà âñè÷êè àðåñòóâàíè
ëåñè÷îâöè. Îò òèÿ 300 ÷îâåêà ïîäïèñâàò ñàìî 30. È òàçè ïîäïèñêà
å èçïðàòåíà ñïåøíî â ñúäà. Íàé-âåðîÿòíî å ïîèñêàíà îò ñúäà.
Ñìÿòà ñå, ÷å òîâà å äîâåëî äî ñìúðòíîòî íàêàçàíèå çà äÿäî, ñðåùó
êîãîòî íå ñà ïîâäèãíàòè íèêàêâè îáâèíåíèÿ. Òàêà å è â Îáâèíè-
òåëíèÿ àêò íà ïðîêóðîðà, êîéòî ìè ïîêàçà. Åäèíñòâåíèÿò ïðîáëåì
â ñúäà, ñå ðàçáðà ïîñëå, å áèë âúïðîñúò, êîé äà áúäå óáèò – Ã å í î
ô å ë ø å ð à èëè ï î ï à . Ã è í à Ä à ð ä æ è ê î â à å çàùèòèëà
ï î ï à è òîé îæèâÿ. Ëåæà 7 ãîäèíè â çàòâîðà. Áÿõà ãî îñúäèëè 15.
 çàòâîðà ñå ðàçáîëÿ è ïîñëå íå æèâÿ äúëãî. Óìðÿ â çàòî÷åíèå.
Ïèòàø ìå êàê å óìðÿë Ã å í î Ê î ò å â . Ùå òè êàæà. È òîâà
ñå ðàçáðà. Çàêàðàëè ñà ãè äà ãè òðåïàò â Øèïàðåâà êîðèÿ. Íàìèðà
ñå íà ñåâåð, 4 êèëîìåòðà îò Ëåñè÷åâî ïî ïîñîêà íà Áîðèìå÷êîâî.
Ñ íåãî ñà áèëè îùå äâàéñåòèíà ÷îâåêà è îò äðóãèòå ñåëà.
Åêçåêóöèÿòà ñå å ðúêîâîäèëà îò Ä è ì è ò ú ð Ì ó ð ä æ å â , çåòÿò
âå÷å íà äÿäî. Äÿäî, êàòî ñëÿçúë îò êàìèîíà, êàçàë íà çåò ñè, ÷å
èñêà ïúðâè äà áúäå ðàçñòðåëÿí. È ìó ïîäàâà â åäíà õàðòèéêà
çëàòíèòå ñè êîðîíêè íà çúáèòå è åäíî ïðåäñìúðòíî ïèñìî. Òî å ó
ìåíå… Äî ñúïðóãàòà ìó å, äî áàáà Å â ä î ê è ÿ .
Çåòÿò ïî ïàðòèçàíñêàòà ñè ìèëîñò ìó ðàçðåøàâà òàçè
ïðèâèëåãèÿ è ñîáñòâåíîðú÷íî ãî ðàçñòðåëâà ïðúâ ìåæäó âñè÷êè
ñìúðòíèöè.
184
 Òîâà å èñòîðèÿòà íà äÿäî ìè. Ñòàíà ìè ëîøî, êàòî òè ÿ
ðàçêàçâàõ”.
Ñìúðòíàòà ïðèñúäà íà „Ñëóãàòà íà ñåëîòî”
Òàêà íàðè÷àò âúçðàñòíèòå ëåñè÷îâöè ôåëäøåðà à å î ð ã è
Ê î ò å â . Èçñëåäâàíåòî ñå äîáðà äî ñúâñåì ðàçëè÷íè ìîòèâè çà
àðåñòóâàíåòî è óáèéñòâîòî ìó ïðåäè ïðîèçíàñÿíå íà ïðèñúäàòà
îò 19.II.1945 ã., èìåííî:
• ïðèÿòåëñòâîòî ìó ñúñ Ñ ë à â å é ê î Â à ñ è ë å â , âæ. ÷.
Ñåëñêèòå ïðèÿòåëè íà Ñëàâåéêî Âàñèëåâ;
• òîâà, ÷å å áèë çàìîæåí ÷îâåê;
• îáñòîÿòåëñòâîòî, ÷å íå å îäîáðÿâàë êîìóíèñòèòå –
ïðèÿòåëè íà äúùåðÿ ìó Á î ã ä à í à .
 ìîòèâèòå íà Îáâèíèòåëíèÿ àêò ¹1 íà Ïàçàðäæèøêàòà
ïðîêóðàòóðà, èçãîòâåí îò Ì è õ à è ë Ì à í å â , âèíàòà íà Ã å í î
Ê î ò å â å îáùà, çàåäíî ñ ëèöàòà Ñ ï à ñ Ã å î ð ã è å â Í à ÷ å â ,
Àñåí Èâàíîâ Êîòåâ, Òîäîð Ï. Ìèíêîâ, Ãåîðãè
À í ã å ë î â Ì ú ð ç å â , âñè÷êè ñ íîìåðà îò 73 äî 77, ñðâ.: „Äî-
áðîâîëíî ñà äîíàñÿëè íà ïîëèöèÿòà è âîéñêàòà ñâåäåíèÿ çà àíòè-
ôàøèñòèòå, â ðåçóëòàò íà êîåòî ìíîãî õîðà ñà áèëè àðåñòóâàíè,
èíêâèçèðàíè ïî íàé-æåñòîê íà÷èí, èçïðàùàíè ïî çàòâîðèòå èëè
÷åðíèòå ðîòè. Ïîñòîÿííè ñúòðóäíèöè íà ïîëèöèÿòà – ïðåñòúï-
ëåíèå ïî ÷ë. 2, ï. 8 Íàðåäáàòà-çàêîí çà ñúäåíå îò íàðîäíèÿ ñúä”.
Ñðâ. òåêñòà íà çàêîíà:
„÷ë. 2. Íàêàçâàò ñå ñ âðåìåíåí èëè äîæèâîòåí òúìíè÷åí
çàòâîð èëè ñúñ ñìúðò è ãëîáà äî 5 ìèëèîíà ëåâà:
....................................
Ï.8: „Ëèöàòà, êîèòî â ñòðàíàòà èëè èçâúí íåÿ âúâ âðúçêà ñ
âîäåíàòà ñëåä 1 ÿíóàðè 1941 ã. îò ïðàâèòåëñòâàòà âúíøíà èëè âúò-
ðåøíà ïîëèòèêà, ñà çàïîâÿäàëè, ïîîùðÿâàëè èëè èçâúðøèëè óáèé-
ñòâà, òåæêè òåëåñíè ïîâðåäè, ïàëåæè, ãðàáåæè, îáèðè è èçòåçàíèÿ”.
(ÄÂ, áð. 261, 1944 ã.)
Èçñëåäîâàòåëÿò è ×èòàòåëÿò, êîèòî ïîçíàâàò ôàêòîëîãèÿòà
îêîëî è çà Ãåîðãè Êîòåâ íå îòêðèâàò íèòî åäíà îò âèíèòå,
èçèñêâàíè îò çëîêîáíî-ïðîñòàøêè ñúñòàâåíèÿ çàêîí. Òîâà å áèëà
è ïðè÷èíàòà òîé äà áúäå óáèò ïðåäè ïðî÷èòàíå íà ïðèñúäàòà.
Ñðâ. è òåêñòà íà ñàìàòà ïðèñúäà, ïðåäîñòàâåíà íà ðîäíèíèòå,
íàïèñàíà íà ãúðáà, ò. å. íà áåëèòå ñòðàíèöè îò ñúäåáíà ïðèçîâêà:

185
 ÏÐÚÑÚÄÀ
Ãð. Ïàçàðäæèê 19. II. 1945 ãîäèíà
 ÈÌÅÒÎ ÍÀ ÁÚËÃÀÐÑÊÈß ÍÀÐÎÄ
øåñòè ñúñòàâ íà Íàðîäíèÿ ñúä, Ïëîâäèâñêà îáëàñò – ãð. Ïàçàðäæèê
ÏÐÈÑÚÄÈ
Ïðèçíàâà ïîäñúäèìèÿ Ãåíî Èâàíîâ Êîòåâ îò ñåëî Ëåñè÷îâî,
Ïàçàðäæèøêî çà âèíîâåí ïî ÷ë. 2, ï. 8 îò Íàðåäáà-çàêîí îò í. ñ. è
ãî îñúæäà íà ñìúðò è ëèøàâàíå íà ïðàâà, êàêòî è äà çàïëàòè â
ïîëçà íà äúðæàâíîòî ñúêðîâèùå ãëîáà 500 000 ëåâà.
Ïðèñúäàòà å îêîí÷àòåëíà è íå ïîäëåæè íà îáæàëâàíå è
îäîáðåíèå.
Ïðåäñåäàòåëè: /ïîäï. / Í. Ìàí÷åâ è ÷ëåíîâå /ïîäï./ ß. Øîïîâ,
Í. Í. ×àïêúíîâ, Ò. Öâåòàíîâ è Õð. Ï. Äóðîâ” (âæ. ôàêñèìèëåòî).

Òàêàâà ïî ñúùåñòâî å äîêóìåíòàöèÿòà ïðè âñåêè ïúðâî óáèò,

ïîñëå ñúäåí îò Íàðîäíèÿ ñúä ïàçàðäæè÷àíèí. Ïðè òîâà „ëèøåí è
îò ïðàâà”, êàêòî è çàäúëæåí äà èçïëàùà „ãëîáè íà äúðæàâíîòî
ñúêðîâèùå”. Àáñóðä â ïîíÿòèåòî çà ÷îâåøêà ïðàâäà!
Ñúäåáíî ðåøåíèå è ñúäåáíè ïàëà÷è, êîèòî íå ñà ñå
ïîñòàðàëè äîðè äà èçïèøàò èìåòî íà æåðòâàòà ñïîðåä äúðæàâíèòå
äîêóìåíòè, êúäåòî ïðèñúñòâóâà êàòî Ãåîðãè Èâàíîâ Êîòåâ!
 îáâèíèòåëíèÿ àêò îáà÷å ïðèñúñòâàò èìåíàòà íà ëåñè÷îâ-
ñêèòå ñâèäåòåëè, ïðåäñòàâèëè ïðåâðàòíà èíôîðìàöèÿ çà ÷îâåêà,
186
êîéòî ãè å èçðîäèë, ëåêóâàë ìíîãîêðàòíî è ñïàñÿâàë â ðàçëè÷íè
ñèòóàöèè, ñðâ. ¹¹ (ñ.16), ¹¹: 74. Ö â å ò à í À í ã å ë î â Ï å -
ï å ÷ ê î â , 75. Ä è ì è ò ú ð Ï å ò ð î â Ã å ð ã î â , 76. Ï à ó í
È â à í î â Ñ à â î â , 79. Á î ð è ñ À í ã å ë î â Ñ ò î è ë î â .
Èìåíàòà èì ñà èçïèñàíè è â ïàðàãðàô Ïîçîð (âæ.).
Àâòîðñêî îòêëîíåíèå:
Èñòîðèÿòà íà ôåëäøåðà Êîòåâ íÿêîãà ïîðàçè äåòñêîòî ìè
âúîáðàæåíèå. Ñëóøàõ ÿ âêúùè, êîãàòî èäâàõà êàòî ãîñòè íà ìàéêà
ìè íåéíè ïðèÿòåëêè ïàðòèçàíêè. Íàé-æåñòîêèÿò âàðèàíò áåøå
ðàçêàçàí îò ëåñè÷îâêàòà É î ð ä à í ê à Í à ÷ å â à . Òîãàâà ñúñòà-
âèõ ïúðâàòà ñè ìîæå áè îïîçèöèÿ çà Äî á ð î ò î è Çë î ò î . Îò
ëÿâàòà ñòðàíà ñòîåøå ÷îâåêúò, ïîìàãàë íà âñè÷êè ëåñè÷îâöè – îò
äÿñíàòà ñòðàíà – ëåñè÷îâåöúò Ä è ì è ò ú ð Ì ó ð ä æ å â , êîéòî ïî-
ñëå ñòàâà ï à ð ò è å í è ä ú ð æ à â å í ó á è å ö â Ï à ç à ð ä æ è ø ê î .
Íå ìè ñå å ñëó÷âàëî äà ñðåùíà ëåñè÷îâåö è äà íå ãî ïèòàì
çà òîâà èìå – Ã å î ð ã è Ê î ò å â , êîåòî å ìîæå áè ïúðâîòî èìå
íà æåðòâà îò òîòàëèòàðíîòî âðåìå, êîåòî ñúì íàó÷èë. Âñè÷êè
êàçâàõà „Íåâèíåí!” Ñðåùíàõ è åäèí âúçðàñòåí ÷îâåê îò Ëåñè÷îâî,
÷èåòî èìå íå çàïèñàõ. Òîé îïðåäåëè à å î ð ã è Ê î ò å â êàòî
„ñ ë ó ã à í à ñ å ë î ò î ”. Çàèíòåðåñóâàõ ñå: „Çàùî ñëóãà?”
Îêàçà ñå, ÷å:
• å ëåêóâàë âñåêè ëåñè÷îâåö, êàòî íàé-÷åñòî íå å âçåìàë ïàðè;
• òîé å ãëàâíèÿò äâèãàòåë íà Äîáðîòî äà îñòàíå ñåëîòî íà
ñúùîòî ìÿñòî è ðåñï. â íåãî äà ñå ðîäè ëåñè÷îâñêèÿò âîåíåí
êîìóíèçúì, ÷èÿòî óáèéñòâåíà ðîëÿ äîñòèãíà àïîãåÿ ñè ïðè íåãîâèÿ
çåò Ä è ì è ò ú ð Ì ó ð ä æ å â , êîéòî ïîñëå ñå ïðåäñòàâè è êàòî
ôàëøèôèêàòîð íà íîâàòà íè èñòîðèÿ (âæ. â êíèãàòà ìè „Òîäîð
Æèâêîâ. Åäèí åçèêîâåä çà ïðîñîïîãðàôèÿòà íà äèêòàòîðà, ÂÒ
1996). Ã å î ð ã è Ê î ò å â âîäè äåëåãàöèÿ â Ñîôèÿ, âæ. ñíèìêàòà
ñ íåãî, Ò î ä î ð Ì è í ê î â , È â à í Æ ó ë å â è ñâåùåíèê À ñ å í
Ê î ò å â , êîèòî ïî ëèíèÿòà íà ëè÷íîòî ïðèÿòåëñòâî ìåæäó Ãåíî
è Ñëàâåéêî Âàñèëåâ óñïÿâàò äà îòìåíÿò ðåøåíèåòî çà èçñåë-
âàíåòî íà Ëåñè÷îâî è ðåñï. çà çàëèâàíåòî ìó îò âîäèòå íà ÿçîâèð
„Òîïîëíèöà”, êàêúâòî ïðîåêò å òðÿáâàëî äà ñå ðåàëèçèðà.
Òîçè ãåðîèçúì íà Ãåîðãè Êîòåâ íÿìà äà ñå îòêðèå â ïàðî-
äèéíàòà êíèãà íà Àò. Ò î ø ê è í , “Ñåëî Ëåñè÷îâî” (Ñ., 1980)!
Âîäèë ñúì ñè áåëåæêè îò ìíîãî ñëó÷àéíè ñðåùè ñ ëåñè÷îâöè.
Íàïð. ñàìî âåäíúæ ñå âèäÿõ ñ ÷îâåê íà èìå À í ã å ë Ï å ò ð è -
187
÷ à í ñ ê è , ïîëêîâíèê. Ïîïèòàõ ãî â ïðÿê òåêñò â ãàëåðèÿ „Ïëå-
àäà”, Ïàçàðäæèê: „Êàêâî å íàïðàâèë Ãåîðãè Êîòåâ, ÷å òðÿáâàøå
äà áúäå óáèò?”
Íå óñïÿ äà ìè îòãîâîðè. Íàêðàÿ „èçòúðñè” ñàìàòà èñòèíà:
„Áèë å áîãàò ÷îâåê. Ïîñðåùàë å ãîëåìöèòå, êîãàòî ñà èäâàëè â
ñåëîòî”.
Òàêúâ äîâîä åäâà ëè ùå ñå íàìåðè äðóãàäå èçâúí áúëãàð-
ñêàòà äåéñòâèòåëíîñò!

Òîäåð
Ìèíêîâ,
Ãåíî
Êîòåâ,
Èâàí
Æóëåâ
è ñâåù.
Àñåí
Êîòåâ
â Ñîôèÿ

Çàèíòåðåñóâàõ ñå êàêâî ñå êðèå çàä ëåñè÷îâñêîòî: „Ãîñïîä

íå çàáðàâè è Äèìèòúð Ìóðäæåâ!”
Îêàçà ñå, ÷å å óáèò â ëåãëîòî ñè îò åëåêòðè÷åñêà âúçãëàâ-
íèöà. Ñìúðòòà ìó å êîíñòàòèðàíà îò ôåëäøåðà À ò à í à ñ
Ôèòêàðîâ.
×èòàòåëþ, Ä è ì è ò ú ð Ì ó ð ä æ å â ñå íàìåñè è â áèîãðàôèÿòà
íà Äèêòàòîðà íå ñàìî ñ èçäàáðèêóâàíèòå ñïîìåíè çà ëåñè÷îâ-
ñêèÿ ïåðèîä íà Ò î ä î ð Æ è â ê î â . Çà äà ñúùåñòâóâàò òîëêîâà
ìíîãî áèîãðàôèè çà òîçè íåâåðîÿòåí Àíäðåøêî â êîìóíèñòè÷å-
ñêàòà âúðõóøêà íà Áúëãàðèÿ, âèíîâåí å è Ä è ì è ò ú ð Ì ó ð -
ä æ å â . Îáùåñòâåíà òàéíà å, ÷å òîé å óíèùîæèë âñè÷êè äîêóìåíòè
çà àãåíòà ß ø à ð íà Í è ê î ë à Ã å ø å â , â ðåçóëòàò íà êîåòî â
ïðîñòðàíñòâîòî îñòàíàõà ñàìî èçìèñëèöèòå çà íåãî. Òîâà îáñòîÿ-
òåëñòâî îáà÷å íÿìà äà ñå îòêðèå è â ïîñëåäíàòà êíèãà çà Äèêòàòîðà
îò È ñ ê ð à Á à å â à , êîÿòî ïðåòåíäèðà çà îáåêòèâíîñò. Îáåêòèâ-
íîñòòà ïî òàçè òåìà ñëåä íàìåñàòà íà Ä è ì è ò ú ð Ì ó ð ä æ å â å
íåâúçìîæíà!
188
 Ïîñëåïèñ êúì ñìúðòòà íà Ãåíî Êîòåâ
Ïúðâîíà÷àëíî ñå äîâåðèõ íà ðàçêàçà íà äúùåðÿòà Á î ã -
ä à í à è íà ðîäñòâåíèöèòå, ÷å Ã. Êîòåâ å ñúäåí îò Íàðîäåí ñúä è
å óáèò ñ îñúäåíèòå ñëåä ïðî÷èòàíå íà ïðèñúäèòå. Çà ìàëêî ùÿõ
äà äîïóñíà ôàòàëíà ãðåøêà. Îò ðàçêàçà íà ñâèäåòåëÿ Ñ ò î è ë
à ú ë ú á î â (Êàðêàðèéñêè..., ñ.75), êîéòî ïî âðåìå íà ïðîöåñà å
áèë â çàòâîðà è å îáñëóæâàë ïîäñúäèìèòå, ñå ðàçáèðà, ÷å îò âñè÷êè
112 ÷îâåêà (â Îáâèíèòåëíèÿò àêò ñà 111) íà ïðîöåñà, êîãàòî ÷åòàò
ïðèñúäèòå, ñà ñàìî 26. Ä ð ó ã è ò å ñ à è ç á è ò è ï ð å ä è ï ð î -
÷ è ò à í å ò î í à ï ð è ñ ú ä à ò à . Èçáèâàíåòî å èçâúðøâàíî ìåòî-
äè÷íî íîùåì. ßâíî íåùî å íàêàðàëî à å í î Ê î ò å â , êîéòî íå å
èìàë òàêàâà âèíà, ÷å äà áúäå îñúäåí íà ñìúðò, äà ñå óñúìíè â
ñïðàâåäëèâîñòòà íà ïàðòèçàíèòå è å äîáàâèë êúì ïðåäâàðèòåëíî
íàïèñàíîòî ñè ïèñìî äî áëèçêèòå ñ ÷åðâåí ìîëèâ îòãîðå:
„Ïîñëåäíèÿò ÷àñ äîéäå. Áúäåòå òâúðäè (íå ìå ÷àêàéòå)!”
Èçâåäåí å ïðåç íîùòà çàåäíî ñ äðóãè çàòâîðíèöè è å óáèò
íàé-âåðîÿòíî â Øèïàðåâà êîðèÿ. Ïî-íàïðåä å îïèñàíî ó÷àñòèåòî
íà çåò ìó â òîâà âàðâàðñòâî. Òàêà ñúäúò ïðî÷èòà âå÷å ñìúðòíàòà
ïðèñúäà, çà äà îïðàâäàå íîùíîòî óáèéñòâî!
Íàëîæè ñå äà ïðîâåðÿ ôàòàëíàòà ãðåøêà, êîÿòî äîïóñíàõ,
êàòî ñå ïðåäîâåðèõ íà ôàëøèôèöèðàíèòå äîêóìåíòè íà òîòàëè-
òàðíàòà äúðæàâà. Ñðåùíàõ ñå çà ïîðåäåí ïúò ñ Ã å î ð ã è Ê î ò å â
è ìó çàäàäîõ ñëåäíèÿ âúïðîñ:
– Òâîèòå áëèçêè áÿõà ëè â ñúäåáíàòà çàëà, êîãàòî ñà ïðî÷åëè
ñìúðòíàòà ïðèñúäà íà äÿäî òè?
– Äà, òàì ñà áèëè áàáà è ìàìà.
– Äÿäî òè áèë ëè å â çàëàòà çàåäíî ñ äðóãèòå çàòâîðíèöè?
– Íå, äÿäî íå å áèë òàì.
Òàêà ñå ïîòâúðäèõà äóìèòå íà Ñ ò î è ë Ã ú ë ú á î â .
Åòî è ñëåäâàùèÿò ðàçêàç íà âíóêà Ã å î ð ã è Ê î ò å â :
„ Çàòâîðà äÿäî ïîëó÷èë áúáðå÷íà êðèçà. Ïðàòèõà ãî â áîëíèöà-
òà. Íèå ñ òàòå îòèäîõìå. Îòïðåä ïàçâàíòèí ïàçè. Òîãàâà äÿäî ðå÷å
íà Òàòå:
– Íÿìà äà ñå âúðíà, ùå íè èçáèÿò òóêà!
Òàòå çàïî÷íà äà ìó äàâà êóðàæ, ÷å òîÿ ðîäíèíà ùå ïîìîãíå,
îíÿ ùå ñå íàìåñè. Äÿäî ìàõíà ñ ðúêà.
Êîãàòî ê à ë å ê î (Ä è ì è ò ú ð Ì ó ð ä æ å â ) å âîäåë êîëî-
íàòà ñìúðòíèöè íà ðàçñòðåë, íèå ìèñëåõìå, ÷å å â Êðè äîë, ë å ë ÿ
189
â òîâà âðåìå áåøå ó íàñ. Òîé áåøå èçïðàòèë äà ÿ èçâèêàò, çàùîòî
ñè áèë íàâåõíàë êðàêà.
(Òóê ñå íàìåñâà à â ò î ð ú ò : „Íàé-âåðîÿòíî å ïàäíàë â ïðî-
ïàñòòà, êîãàòî å òðÿáâàëî äà äîóáèâà îöåëåëèòå!”)
Òîãàâà íè äàäå ïèñìîòî.
Òîâà, êîåòî ñà òè êàçâàëè ëåñè÷îâöè, ÷å ïîñëå ò à ò å íå ãî å
ïóñêàë â êúùè, â êúùàòà íà òúñòà ìó, íå å âÿðíî. Òàòå ãî ïóñêàøå.
Íî ñ ãîð÷èâà èðîíèÿ ìó êàçâàøå:
– Êàòî äîéäàò íàøèòå, ùå òå ñêðèÿ â êî÷èíàòà. È íÿìà äà
êàæà äóìà. Ñàìî ùå ïîñî÷à ñ ïðúñò êúäå ñè!
Åäèí ïúò àç è æåíà ìè Ñ ë à â ê à áÿõìå íà ãîñòè ó òÿõ. Çàãî-
âîðèõìå ñå çà äÿäî. Ïîïèòàõìå ãî çàùî íå ãî å ñïàñèë. Òîé îòãîâîðè:
– Àêî áÿõ ñàìî ìàëêèÿ ñè ïðúñò ìðúäíàë, êîñúì íÿìàøå äà
ïàäíå îò ãëàâàòà ìó.”
È ñëåäâàøå öèíèçìúò:
– È ñåãà íÿìàøå äà ñúì òóê!
Èñêàøå äà êàæå, ÷å íÿìàøå äà å ãåíåðàë, íÿìàøå äà èìà
òàçè âëàñò è ïîä.
Êîãàòî ïîëó÷èõìå ïðèñúäàòà, äîéäå è ïîñòàíîâëåíèå äà ïëà-
òèì 500 000 ëåâà, çàùîòî íà òîëêîâà ïàðè áèë îñúäåí äÿäî îò Íàðîä-
íèÿ ñúä. Òàòå ãè ïëàòè. Òàêà äÿäî äàäå ïàðè è çà êóðøóìà ñè!”
 Êðèâè äîë åäèí îò óáèéöèòå å áèë íàøåíåöúò à å î ð ã è
Ä à í ÷ å â , òîãàâà ìëàä ÷îâåê. Ïðîãîâîðèë å 6 ìåñåöà ñëåä óáèé-
ñòâîòî. Äîøëè ñ åäèí íåãîâ ïðèÿòåë Ã å î ð ã è Õ à ä æ è é ñ ê è ïðè
áàùà ìè È â à í Ê î ò å â è ðàçêàçâàò ñëåäíîòî: Ã å î ð ã è
Ä à í ÷ å â å ïðèñúñòâàë îòñòðàíè íà ðàçãîâîðà íà ä ÿ ä î ñ Ì ó ð -
ä æ å â . Çàáåëÿçàë å, ÷å Êîòåâ ìó äàâà íåùî. Òîâà å áèëî ïðåä-
ñìúðòíîòî ïèñìî è îñòàòúöèòå îò çëàòíèòå çúáè. Ìóðäæåâ ïîñëå
å íàêàðàë äÿäî äà ñå îáúðíå è ãî çàñòðåëÿë â òèëà. Òîâà ìíîãî
ñèëíî å ñòðåñèðàëî Ã å î ð ã è Ä à í ÷ å â . Ïî íåãîâèòå äóìè, õóêíàë
îò Êðèâè äîë è ñå ñïðÿë ó òÿõ. Êîãàòî å ðàçêàçàë òåçè íåùà, å
íàêàðàë áàùà ìè äà ñå çàêúëíå â äåöàòà ñè, ÷å íèêîìó íèùî íÿìà
äà êàæå. Çàùîòî çíàåøå, ÷å Ìóðäæåâ íÿìà äà ìó ïðîñòè. Âúïðåêè
âñè÷êî áàùà ìè ìè ðàçêàçà òîâà, äîêàòî Ãåîðãè Äàí÷åâ áåøå æèâ.
Òîé ïî÷èíà ïðåäè áàùà ìè.
Ìóðäæåâ ìå å ïèòàë:
– Îòêúäå áàùà òè çíàå êàêâî ñå å ñëó÷èëî â Êðèâè äîë?
Íèêîãà íå ïðåäàäîõ ÷îâåêà, êîéòî å êàçàë íà áàùà ìè
èñòèíàòà”.
190
 Ïðåäñìúðòíîòî ïèñìî íà Ãåíî Êîòåâ
Ïèñìîòî å íàïèñàíî ñ ÷åðåí ìîëèâ íà êàðèðàí ëèñò:
 ãîðíèÿ äåñåí úãúë å äîáàâåíî:
„Ïîñëåäíèÿò ÷àñ äîéäå. Áúäè òâúðäà â æèâîòà!”
Ìèëà æåíî,
Êîãàòî ùå ÷åòåø òåçè ìè ðåäîâå, àç íå ùå áúäà ïîìåæäó
æèâèòå. Çàäàâà ñå âåäíàãà (âúïðîñúò) íà âàñ è öÿëîòî ìè ñåìåé-
ñòâî, à òàêà îáùî íà ñåñòðè, çåòüîâå, áëèçêè è ìîè ñúñåëÿíè: çàñëó-
æàâàõ ëè òàçè ó÷àñò (íàâñÿêúäå ïîä÷åðòàíîòî å îò Ã. Êîòåâ).
Àç, êîéòî çíàÿ ñâîèòå äåëà, Âè îòãîâàðÿì: Íå!!!
ßâÿâà ñå âòîðèÿò âúïðîñ: Çàùî? – Ñ åäíà äóìà âè îòãîâàðÿì,
÷å çà Ëåñè÷îâî è Ëåñè÷îâöè ëîøè äåëà íÿìàì, à ñàìî äîáðè òàêèâà.
Ñòàíàõ æåðòâà íà åãîèñòèòå, êîèòî îò ñúâñåì ìàëêî, è íà
ëúæåñâèäåòåëèòå, ðàçïèòâàíè îò Ñëåäîâàòåëèòå ïðè Çàòâîðà è
èçïèòâàíè îò Íàðîäíèÿ ñúä.
Ïîçâîëåòå ìè äà âè äàì ìîÿòà áàùèíñêà êëåòâà, íà ñèíîâå,
äúùåðè, ñíàõà, âíóöè, ÷å êîãàòî ùå âè ñå îòäàäå ñëó÷àé äà ñâèäåòåë-
ñòâàòå ïðåç æèâîòà âè, ñòðîãî ñå ïàçåòå îò ïîäîáíè ëúæåñâèäåòåë-
ñòâàíèÿ è êëþêè – íåùî ìðúñíî, ïîäëî è íå çíàÿ îùå êàêâî äà ãè
íàçîâà. Ñêúðáÿ ìíîãî. Ïîâòàðÿì, ÷å ñòàíàõ æåðòâà íà ëúæàòà, íî
ñúäáàòà å îòðåäèëà òàêà äà áúäå. Àïåëúò ìè êúì âàñ å îáè÷àéòå ñå,
ïîìàãàéòå ñè â ñòðàäàíèÿòà, êîèòî ñúäáàòà âè ñåðâèðà ñ ìîÿòà ñìúðò.
Ìíîãî ñêúðáÿ, ÷å íå ìîæàõ äà ñå âèäÿ ñ åäèíñòâåíèÿ ìè ñèí
Èâàí, ñúñ ñúïðóãàòà ìó Èñàðêà è ñ âíóöèòå ìè Ãîøî è Äó÷êà,
ñêúðáÿ ñúùî, ÷å íå ìîãà äà ñå âèäÿ ñúñ ñúïðóãàòà íà åäèíñòâåíèÿ
ìè áðàò Íåòêà è òåõíèòå òðè äåöà: Âàí÷î, Þëèòêà è Êðàñèìèð÷î.
Äî íàñòîÿùèÿ ìîìåíò íå ñúì ñå âèäÿë è ñúñ ñåñòðèòå ìè ñ òåõíèòå
äåöà, îñîáåíî È÷êî, êîéòî çàåäíî ñúñ ñâîÿòà ìàéêà æåñòîêî íà-
êàçà ñúäáàòà. Èñêà ìè ñå äà ïðåãúðíà çà ïîñëåäíî âñè÷êè âè, çà
ïîñëåäíî ñáîãîì, èñêà ìè ñå äà ïðåãúðíà âñè÷êè ëåñè÷îâêè è
ëåñè÷îâöè, êîèòî ñêúðáÿò èñêðåíî çà íåçàñëóæåíàòà ìè ñìúðò.
Ïàìåòíè îñòàíàõà äóìèòå íà áàáà Ëàòèíà Êà÷àêîâà, íàé-
ñòàðàòà æåíà ìîæå áè â Ëåñè÷îâî, êîãàòî, êàòî ìå àðåñòóâàõà â
Ëåñè÷îâî, îòèâàéêè ïðè Åîëêà, çà äà ìó äàì ïîìîù, òÿ êàçà íà
ïðèäðóæàâàùèÿ ìå ïàðòèçàíèí: „Ïóñíåòå ãî, íå ãî çàäúðæàéòå.
Òîé çà Ëåñè÷îâöè íè å Ãîñïîäà!”
Íàïóñêàì áåëèÿ ñâÿò ñ òâúðäîòî ìè óáåæäåíèå, ÷å áîëøèí-
ñòâîòî îò Ëåñè÷îâöè ùå ñêúðáè çà íåçàñëóæåíàòà ìè ñìúðò, ñêëîïÿù
î÷è, çà äà íå ãè îòâîðÿ è âèäÿ âñè÷êè îíèÿ, êîèòî ìè ñúñòðàäàÿò.
191
 Ïî îòíîøåíèå Ñòàðèÿ ìè áàùà, ãðèæåòå ñå çà çäðàâåòî ìó,
êîåòî ùå áúäå ñàìî îò ïîëçà çà âñè÷êè âè.
Öåëóâàì Âè âñè÷êè. Òâîé Ãåîðãè”
 ïîëåòî íà ïúðâàòà ñòðàíèöà å äîáàâåíî: „Îòíîñíî äúùå-
ðèòå Ìåíêà è Áîãäàíà, êàêòî è òåõíèòå ñúïðóçè, îñòàâàò â ïàìåòòà
ìè êàòî ãîðäîñòòà íà ñåìåéñòâîòî ìè”.
Òîâà ïîñëåäíî èçðå÷åíèå èíòåëèãåíòíèÿò Ã. Êîòåâ å íàïè-
ñàë, çàùîòî å ðàç÷èòàë, ÷å òàêà çåò ìó, íåãîâèÿò óáèåö Ä è ì è ò ú ð
Ì ó ð ä æ å â , ùå ãî ïðåäàäå íà ñåìåéñòâîòî çàðàäè íåèñòèíàòà,
êîÿòî å èçïèñàë ïî îòíîøåíèå íà ä ú ù å ð ÿ ò à ï à ð ò è ç à í ê à
Á î ã ä à í à è íà íåéíèÿ ñúïðóã, Ãëàâåí Åêçåêóòîð íà Ïàçàð-
äæèøêèÿ çàòâîð.
Îðèãèíàëúò íà òîâà ïèñìî ñå ïàçè îò Ã å î ð ã è Ê î ò å â ,
âíóêúò íà Æ å ð ò â à ò à , ñåëî Ëåñè÷îâî.

Ïúðâèòå ðåäîâå îò ïðåäñìúðòíîòî ïèñìî íà Ã. Êîòåâ

1
Ïðè Àò. Ò î ø ê è í (öèò. ñú÷., ñ. 255) ñà èçðåäåíè îðãàíèçàòîðèòå íà
íàðîäíàòà âëàñò, ðåñï. è îðãàíèçàòîðèòå íà çâåðñòâàòà: Ï à ó í È â à í î â
Ñàâîâ, Éîðäàí Ï. Æóëåâ, Äåëî Ìàíåâ, Ñïàñ Ñò. Áàíåíêèí, Ãå-
îðãè Èâàíîâ Íî÷îâ, Ëàçàð Ñò. Èâàí÷îâ è Èâàí Ñì. Ìàðàòèëîâ.
2
Ñòîÿí Ñàâîâ.
3
Ïîëèöàé îò Îâ÷åïîëöè (âæ.).
4
à å î ð ã è Ä à ð ä æ £ ê î â å ðîäåí ïðåç 1921 ã. Áèë å ïàðòèçàíèí â
„Êî÷î ×åñòèìåíñêè”. Áèë å è ïîëèòçàòâîðíèê.
5
à è í à Ä à ð ä æ £ ê î â à , ìàéêà íà ïàðòèçàíèòå à å î ð ã è , Ë þ á î -
ì è ð è Ò î ä î ð Ä à ð ä æ £ ê î â è – ïîñëåäíèòå äâàìà çàãèíàëè.
6
Òîâà ùå äà å ñâåùåíèêúò Ò î ä î ð Ã ó í ÷ î â îò Ìóõîâî (?!)
7
à å î ð ã è Ì è ò î â Æ ó ë å â , çàãèíàë â Èñïàíñêàòà ãðàæäàíñêà âîéíà.
Çà òîçè ëåñè÷îâåö èìà ìîíîãðàôè÷åí òðóä îò Ïð. Ä è ì î â (Äî õðåáåòà íà
áåçñìúðòèåòî, Ñ., 1984). Àâòîðúò å çàáðàâèë îáà÷å äà îòðàçè òîçè íàé-ãåðîè-
÷åí ïîäâèã íà íåãîâàòà ìàéêà. Íå ùå è ñúìíåíèå, ðàç÷èòàë å, ÷å òîçè åëåìåíò
îò æèâîòîîïèñàíèåòî íà Æóëåâè ùå îñòàíå íåèçâåñòåí íà áúëãàðñêàòà
192
÷èòàòåëñêà ïóáëèêà! Òîçè „ïèñàòåë” ñúì ïðåäñòàâèë â êíèãàòà “Ì. Øàòî-
ðîâ…” êàòî åäèí îò „ôàëøèôèêàòîðèòå” íà ïàçàðäæèøêàòà èñòîðèÿ.
8
Àëåêñàíäúð Ìèòîâ Æóëåâ, ðîäåí ïðåç 1906 ã., áèë ÷ëåí íà ÁÇÍÑ,
çàãèíàë ïî âðåìå íà äåìîíñòðàöèÿ íà 11.ÕI.1932 ã. (Èñòîðèÿ…, ñ. 580).
9
Òîâà îáñòîÿòåëñòâî å îòðàçåíî îò Òîøêèí (Ñåëî Ëåñè÷åâî, ñ. 230) ñ.
äðóãà èíòåðïðåòàöèÿ.
Ñðâ. è íåëåïîñòèòå ïðè À. × à ë ú ê î â (ñ. 240): „Ãðóïàòà.., êîãàòî ñå
âðúùà ïðåç Ëåñè÷îâñêèÿ áàëêàí, ñïèðà íà ïî÷èâêà êðàé åäíî êëàäåí÷å. Ñò.
×. îò Ëåñè÷îâî îñòàâÿ òîâàðà, êîéòî íîñè, è ñå íàâåæäà äà ïèå âîäà îò êëàäåí-
÷åòî.  ñúùèÿ ìîìåíò ïðîåõòÿâà èçñòðåë è òîé ïàäà óáèò. Ïàðòèçàíèòå
âåäíàãà îáêðúæàâàò ìåñòíîñòòà, íî óáèåöúò íå å îòêðèò. Íåîòìúñòåíà îñòà-
íà åäèíñòâåíàòà æåðòâà, äàäåíà îò îòðÿä „Ïàíàéîò Âîëîâ” äî 9.IÕ.1944 ã.”
10
Ä è ì è ò ú ð Æ ó ë å â – × à â ä à ð å íàé-óñïåøíèÿò ëåñè÷îâåö îò
ïàðòèçàíñêàòà êîõîðòà. Ïî åäíî âðåìå áåøå ïîñëàíèê â ÑÑÑÐ, ïîñëå
áúëãàðñêè ïðåäñòàâèòåë â ÎÎÍ è ñåêðåòàð íà ÎÊ íà ÁÊÏ â Ïàçàðäæèê.
11
Ñ ò î ÿ í Ñ à â î â å äðóãèÿò óñïåøåí ëåñè÷îâåö â òîòàëèòàðíàòà äúð-
æàâà. Òîé ðúêîâîäè Âàðòîëîìååâèòå íîùè â ðàéîíà íà Êîþí òåïå (Îâ÷å-
õúëìèåòî), ïîñëå å øåô íà Äúðæàâíà ñèãóðíîñò. Ñëåä Ïðîìÿíàòà ñå
ñàìîóáè. Çà íåãî âæ. â Îíîìàñòèêîíà íà êíèãàòà ìè „Ì. Øàòîðîâ…”.
12
Ñ òîçè Í è ñ ò å ð î â ñå ñðåùíàõ â 2004 ã. â Ëåñè÷îâî íà äâà ïúòè. Òâúð-
äåøå, ÷å óáèéñòâà â ñåëîòî íå å èìàëî. Ëúæåøå ìå ñ ïðîôåñèîíàëåí çàìàõ
íà ðàáîòíèê â Äúðæàâíà ñèãóðíîñò (êàêúâòî äåéñòâèòåëíî áåøå); ðàáîòèë
å â òàçè ñëóæáà öÿë æèâîò â Ïëîâäèâ; íà ñòàðèíè êàòî ìíîãî ëåñè÷îâöè,
èçöàïàíè ñ êðúâòà íà áúëãàðèòå, ñå áåøå ïîêðèë â ðîäíîòî ñè ñåëî
13
 ñàìîòî îáâèíåíèå (ñ. 14) å ïîñî÷åíî „Ã å í î È â à í î â Ê î ò å â ,
ôåëäøåð íà 56 ã. îò ñ. Ëåñè÷åâî, Ïàçàðäæèøêî”.
14
Èìåòî å ñáúðêàíî, ìëàäèÿò ñâåùåíèê íà 27 ã. å Àñåí Èëèåâ Êîòåâ.
15
 ãðóïàòà å áèë è Ò î ä î ð Í è ñ ò å ð î â .
16
Òîçè È â à í ñïîðåä ðàçêàçèòå íà ëåñè÷îâöè íèêîãà íå å äîïóñíàë ñåñ-
òðà ñè Á î ã ä à í à è çåò ñè Ä è ì è ò ú ð äî ïðàãà íà êúùàòà ñè ñëåä åêçåêó-
öèÿòà íà Ã. Ê. à å î ð ã è Ê î ò å â îáà÷å îòðå÷å òàçè èíôîðìàöèÿ.
17
Äåéñòâèòåëíî Ò î ä î ð à È â à í î â à Ä î ê î ë ÿ í ê î â à å áèëà ñâè-
äåòåë ïî Îáâèíèòåëåí àêò, ñ. 16, ¹77.
18
Ãðåøè: êàòî ñâèäåòåëè îò Ëåñè÷îâî ïî Îáâèíèòåëåí àêò, ñ. 16, ïîä
¹ 76 å çàïèñàí Ñ ò î ÿ í Ë è ÷ î â Ä î ê î ë ÿ í ê î â , âåðîÿòíî ñúùèÿò,
êîéòî å îõðàíÿâàë Ã. Ê. íà Äåâåòè, è ÷îâåêúò, íàðåäèë àðåñòóâàíåòî ìó
– Ï à ó í Ñ à â î â , ïîä ¹ 78.
19
Ñâåùåíèêúò å À ñ å í È â à í î â Ê î ò å â íà 27 ãîäèíè. Â Áåç ñúä… (ñ.
41) ñå òâúðäè, ÷å å åêçåêóòèðàí, êîåòî íå å âÿðíî.
20
Ñïîðåä Îáâèíèòåëíèÿ àêò íà Ïàçàðäæèøêàòà ïðîêóðàòóðà ñâèäåòåëè
îò Ëåñè÷îâî ñà îùå: Ö â å ò à í À í ã å ë î â Ï å ï å ÷ ê î â , Ä è ì è ò ú ð
Ïåòðîâ Ãåðãîâ, Ñòîÿí Ëè÷îâ Äîêîëÿíêîâ, Òîäîðà Èâàíîâà
Äîêîëÿíêîâà, Ïàóí Èâàíîâ Ñàâîâ, Áîðèñ Àíãåëîâ Ñòîèëîâ.

193
 Ëúæåíå
Öåíòðàëíîòî ñåëî â çàïàäíèÿ êðàé íà ×åïèíñêîòî êîðèòî,
êîåòî âïîñëåäñòâèå ñòàâà öåíòúð íà íîâîòî ñåëèùå Âåëèíãðàä.
Çà êîìåíäàíò íà òðèòå ñåëà å íàçíà÷åí Ò î ä î ð È â à í î â
ß ì à ê î â – åäèí îò êóëòóðòðåãåðèòå íà Êàìåíèöà. Òîé ïðàâè
ñïîëó÷ëèâ îïèò äà ñïàñè îò åêçåêóöèÿ êàìèîí ñ àðåñòàíòè. Åêçåêó-
öèÿòà å òðÿáâàëî äà áúäå îñúùåñòâåíà îò áðèãàäàòà íà Ä è í å
Ì à â ð è ê î â ñ åêçåêóòîðè Ã å î ð ã è Ï à ë è ã î ð î â ,
Í è ê î ë à Ñ è ì å î í î â è Ò î ä î ð Ì è õ î â . Íåçàâèñèìî îò
ïîçèöèÿòà íà òîçè êîìóíèñòè÷åñêè äåÿòåë, Ëúæåíå ñå çàïèñâà ñ
ìðà÷íà ñòðàíèöà âúâ Âàðòîëîìååâèòå íîùè íà Áúëãàðèÿ, êîèòî
òóê ñà ñ ïî-ãîëÿì ïðîäúëæèòåëíîñò.
Íà Äåâåòè â Ëúæåíå ñå îêàçâà ïèñàòåëÿò À ë å ê ñ à í ä ú ð
Ï î ï î â .  êíèãàòà ìó „Íåèçðå÷åíîòî” (Ñ., 1997) èìà äâå ìíîãî
âàæíè ñòðàíèöè çà íà÷àëîòî íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè â òîâà
ñåëèùå (ñðâ. ñ. 76–77):
„ Íà 9 ñåïòåìâðè èçëÿçîõ äà ñå ïîðàçõîäÿ èç öåíòúðà êàêòî
îáèêíîâåíî. ×èðàê îò ñúñåäíàòà îáóùàðíèöà ìå ïðåäóïðåäè äà
ñâàëÿ çíà÷êàòà íà „Áðàííèê”, êîÿòî íîñåõ íà ðåâåðà ñè. Ïðåç
íîùòà â Ñîôèÿ áèë èçâúðøåí ïðåâðàò è íà âëàñò äîøëè êîìó-
íèñòèòå. Ñâàëèõ çíà÷êàòà è ïðîäúëæèõ êúì öåíòúðà. Ñëåä ìàëêî
ñðåùíàõ ïàçàðäæèøêèÿ ñè ïðèÿòåë Ãåîðãè Áàéëîâ, êîéòî
ãîñòóâàøå êàòî ìåí íà ñâîè ðîäíèíè. Ïî óëèöèòå ïðèòè÷âàõà íà
ãðóïè âúîðúæåíè õîðà. Çàïî÷âàõà ïúðâèòå àðåñòè. Ìíîçèíà áÿõà
èçëåçëè ïðåä êúùèòå ñè è êîìåíòèðàõà îæèâåíî ñúáèòèåòî.
Âñè÷êè ñå ïèòàõà êîãà ëè ùå ñëÿçàò ïàðòèçàíèòå. Ëîâíàòà
äðóæèíà, íàñòàíåíà â ó÷èëèùåòî, ñå áå ïðèòàèëà â òðåâîæíî
ìúë÷àíèå. Ðàçáðà ñå, ÷å ïàðòèçàíèòå ùå ñëÿçàò îòêúì Êàìåíñêèÿ
áàëêàí. Äâàìàòà ñ Ãîøî çàåõìå ïîçèöèÿ íà òåðàñàòà íà Ãàãîâàòà
àïòåêà, â íà÷àëîòî íà Êàìåíèöà. Ãîøî íîñåøå áèíîêúë è íèå
áÿõìå ìåæäó ïúðâèòå, êîèòî ñúãëåäàõà îòðÿäà, êîãàòî ñå ïîÿâè
ïîä Åëèí âðúõ. Èç÷àêàõìå, äîêàòî ñå ïîêàçà è íà ãëàâíàòà óëèöà,
ñïîäèðåí îò åíòóñèàçèðàíî ìíîæåñòâî ìúæå, æåíè è äåöà. Íà
ïëîùàäà â Ëúæåíå ñå ñúñòîÿ ìíîãîëþäåí ìèòèíã. Ïðåä
ó÷èëèùåòî áå ïîñòðîåíà è ëîâíàòà ðîòà, íà÷åëî ñ êîìàíäèðà ñè.
Ñàìî ïðåäè ïåò ìåñåöà òÿ áå îáêðúæèëà è óáèëà ïîä Àðàï ÷àë
ïàðòèçàíêàòà Âåëà Ïååâà, à ïî-êúñíî íåéíà åêçåêóòèâíà ãðóïà
194
áå ðàçñòðåëÿëà êðàé Ìåòèëåâà ìàíäðà ïëåíåíèÿ ïàðòèçàíèí
Ñòîéî Êàëïàçàíîâ. Äîâ÷åðàøíèòå âðàãîâå, êîèòî ñå äåáíåõà
ìåñåöè íàðåä èç îêîëíèòå ãîðè, ñòîÿõà ñåãà åäíè ñðåùó äðóãè íà
ïëîùàäà. Åäíèòå ïðàçíóâàõà øóìíî ïîáåäàòà ñè, äðóãèòå
òðúïíåõà îò ñòðàõ çà æèâîòà è çà áúäåùåòî ñè. Êàêòî ñè ñòîÿõìå
ñ Ãîøî, çàñëóøàíè â ðå÷èòå, äâàìà ìëàäåæè ñ ïèñòîëåòè â ðúöå
íè çàïèòàõà ùî çà õîðà ñìå, ïîñëå íè îáèñêèðàõà. Êàòî íå îòêðèõà
íèùî, çàðÿçàõà íè è òðúãíàõà äà äèðÿò äðóãè ñúìíèòåëíè ëèöà.
Ó÷èëèùåòî ñå ïúëíåøå îòíîâî ñ àðåñòóâàíè, òîÿ ïúò
ïðèâúðæåíèöè íà ñòàðèÿ ðåæèì. Êàòî ñå ìîòàåõìå èç ïëîùàäà,
âèæäàõìå êàê ãè èçêàðâàõà äî òîàëåòíàòà â äâîðà íà ó÷èëèùåòî.
Ìåæäó çàäúðæàíèòå áå è åäíî ìîì÷å íà íàøà âúçðàñò. Ïî-êúñíî
íàó÷èõ, ÷å ñå êàçâàëî Ëþá÷î Äæàìáàçîâ, èçâåäåíî è óáèòî (ñïîðåä
íÿêîè èçãîðåíî æèâî) åäíà íîù áåç ñúä è ïðèñúäà. Íåãîâàòà ó÷àñò
ñïîëåòÿ è Áîðèñ Ïîïîâ, Ìèëîø Êîë÷àãîâ, Òîøî Ïåíêèí.”
Ðàçêàçâà À í ã å ë Ã î ð à í î â , ïîåò, ôèëîëîã, îò Êàìåíè-
öà, 73 ã.: „Ñ áàé Ò î ä î ð õîäåõìå ïî åêñêóðçèè, èçëåòè èç ïëàíè-
íàòà. Âåäíúæ òîé íè ðàçêàçà çà ñëó÷àé, ñòàíàë íà Äåâåòè èëè íà
ñëåäâàùèòå äíè. Êàòî êîìåíäàíò íà ÷åïèíñêèòå ñåëà Êàìåíèöà,
×åïèíî è Ëúæåíå, çàáåëÿçàë â öåíòðàëíîòî ñåëî ïîäîçðèòåëåí
êàìèîí. Ñïèðà ãî è âèæäà âúòðå õîðà, ïîäãîòâåíè çà åêçåêóöèÿ.
Òîãàâà ñå ïðîòèâîïîñòàâèë íà ïàðòèçàíèòå èëè íà êîíâîÿ íà
êàìèîíà è ïðèáèðà àðåñòàíòèòå â àðåñòà íà Ëúæåíå. Òàçè èñòîðèÿ
ìè ñå å çàïå÷àòàëà â ñúçíàíèåòî. Òàêà è áðàò ìó Á î ð è ñ ß ì à -
ê î â íå äàäå Êàìåíèöà äà ñå îêúðâàâè íà Äåâåòè ñ óáèéñòâà.”
Òàçè èñòîðèÿ çàïèñàõ, âúïðåêè ÷å ñëåä ïðîâåðêàòà íà êàçà-
íîòî ñå óòî÷íè, ÷å Ò î ä î ð ß ì à ê î â å âçåë äîñòà ïàðè, çà äà îñâî-
áîäè çàòâîðíèöèòå. Ñïîðåä äðóãà âåðñèÿ ñëó÷àÿò ñ àðåñòà å áèë
íàãëàñåí ïàê çàðàäè èçíóäâàíå ñ ïàðè. Íåçàâèñèìî îò òîâà âêëþ÷-
âàì Ò î ä î ð ß ì à ê î â ñðåä äîñòîéíèòå áúëãàðè â ÷. Äîñòîéíî
åñòü çàòîâà, ÷å å ñïàñèë ìíîãî ÷îâåøêè æèâîòè, êîèòî òðÿáâàëî
äà áúäàò ïðåêúñíàòè èëè íà Êîíñêà ãëàâà, èëè â ëúæåíñêàòà ì.
Ãüîëà.

Áîðèñ Ãåîðãèåâ Ïîïîâ (Áàåâ)

Ïîïñêè ñèí. Òúðãîâåö íà äúðâåí ìàòåðèàë. Èìàë ñêëàä íà
Ãàðàòà. Íå ñå çíàå ïðè÷èíàòà çà åêçåêóöèÿòà1. Áèë å åäèí îò
ñåäìèíàòà çàäúðæàíè â Ó÷èëèùåòî. Ïðåáèò å îò áðèãàäàòà áèÿ÷è,
195
ïðèñòèãíàëà îò Ïàçàðäæèê. Åêçåêóòèðàí å âåðîÿòíî â Ó÷èëè-
ùåòî. Òÿëîòî ìó ñ ïðîâåñåí êàìúê íà øèÿòà å áèëî çàõâúðëåíî â
Ìî÷óðà ïðè Ðàçêëîíà íà ïúòÿ Âåëèíãðàä – Ðàêèòîâî – Ïàçàðäæèê.
Æåíà: (?!)
Äåöà: 1) Ì à ð è é ê à , îìúæåíà ó Õàäæèïîïîâè, ïîêîéíèöà;
2) Â å ë è ÷ ê à , çàäîìåíà â Àñåíîâãðàä;
3) Ã å î ð ã è , ïîêîéíèê;
4) Ç ä ð à â ê à , îìúæåíà ó × î ë à ê î â è , ïîêîéíèöà.

Ìèëîø Èâàíîâ Êîë÷àãîâ

Òúðãîâåö íà ïëàòîâå. Îáÿâåí çà „áåçñëåäíî èç÷åçíàë” ñ äåëî
756 îò 1945 ã.
Æåíà: Ì à ð è ÿ îò Á à í ñ ê à ë è å â è .
Äåöà: 1) Â å ð ê à , îìúæåíà ó Á å ë è ÷ è í î â è , ïîêîéíèöà;
2) È â à í , îñòàâà â Ëúæåíå, ïîêîéíèê;
3) Ã å î ð ã è ( Ã ü î í à ò à ) , ñúùî;
4) Á î ð è ñ ( Á è ç î ) , ñúùî.
Áèâø êìåò íà ñåëîòî. Áèë å â äðóæèíà îò äîáðîâîëöè çà
çàùèòà íà Ëúæåíå îò øóìêàðèòå. Òîâà ìó ó÷àñòèå â ñúïðîòèâàòà
ñðåùó ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð ñå ñî÷è êàòî ïðè÷èíà çà åêçåêóöèÿòà2.

Õðèñòî Ìàíåâ
Ñïîðåä åäíè – ó÷åíèê, ñïîðåä äðóãè – ñòóäåíò.
Óáèò â äâîðà íà Êàìåíñêîòî ó÷èëèùå ÷ðåç çàëèâàíå ñ áåí-
çèí è çàïàëâàíå.
Çà òîâà çâåðñêî óáèéñòâî íàìåðèõ èçêëþ÷èòåëíî ìàëêî
ñâèäåòåëñòâà.
Ðàçêàçâà Í å ä ê à À ñ å í î â à Ä æ à ì á à ç î â à - Ã å î ð -
ã è å â à : „Õ ð è ñ ò î áåøå îò Ì à í å â è . Òîêó-ùî áåøå çàïèñàë
Óíèâåðñèòåòà. Â Ñîôèÿ ãî èçäúðæàøå áðàò ìó Ã å î ð ã è Ì à -
í å â . Óáèõà ãî â Êàìåíñêîòî ó÷èëèùå. Ïèòàòå çàùî ãî óáèõà? Çà
óäîâîëñòâèå! Êàêâî èì ïðå÷åøå òîçè êðîòúê ñòóäåíò.”
Ñâèäåòåë îò Êàìåíèöà, êîéòî îòêàçâà äà ñúîáùÿ èìåòî ìó
â êíèãàòà: „Îêîëî ãîäèíà ñëåä Äåâåòè â Êàìåíèöà, â äâîðà íà Ó÷è-
ëèùåòî, ñòàíà òåæêî ïðåñòúïëåíèå. Óáèõà ó÷åíèêà Õ ð è ñ ò î
Ì à í å â . Áåøå áðàííèê. Ãîâîðåøå ñå, ÷å óáèéöèòå ñà ãî çàëÿëè ñ

196
áåíçèí è ñà ãî ïîäïàëèëè â ì. Ñòðaæà. Ïîñëå ñå îïèòàõà äà
ïðåäñòàâÿò òîâà óáèéñòâî êàòî êðèìèíàëíî. Òîçè Õðèñòî Ìàíåâ
áåøå îò Ëúæåíå. Àç âèäÿõ òðóïà ìó â ó÷èëèùíèÿ äâîð.”

Ñòîþ Âèòaíîâ
Ó÷åíèê îò Ïëîâäèâñêèòå ñåëà (Áåëîçåì). Ïîðàäè ñïåöè-
ôè÷íî çàáîëÿâàíå áèë èçïðàòåí îò ðîäèòåëèòå äà ó÷è â Ëúæåíå è
äà ñå ëåêóâà. Áèë îò çàìîæíî ñåìåéñòâî. Æèâååë íà êâàðòèðà ó
Ìèòêî Éîïåâ Òðåíäàôèëîâ íà óë. „Îòåö Ïàèñèé”.
Íåïîñðåäñòâåíî ñëåä Äåâåòè ïðè çàïî÷âàíåòî íà íîâàòà
ó÷åáíà ãîäèíà ó÷åíèêúò èç÷åçíàë. ×óëî ñå, ÷å å óáèò íÿêúäå îêîëî
ñåëîòî îò ïðèäîøëèòå ïàðòèçàíè. Ñëåä âðåìå, êîãàòî ïî÷âà
ñòðîèòåëñòâîòî íà Äâîðåöà íàä Ìúæêà áàíÿ, áèë îòêðèò ñêåëåò
è îñòàòúöè îò ó÷åíè÷åñêà óíèôîðìà.
Ïî ñëåäèòå îò äðåõèòå ó÷èòåëêàòà, ìàäàì Ê à í ò à ð -
ä æ è å â à , ðàçïîçíàëà ó÷åíèêà Ñ ò î þ  è ò à í î â .
×èòàòåëþ, äîâúðøè èñòîðèÿòà íà òîâà ìîì÷å, óáèòî â
íà÷àëîòî íà ñìèñëåíèÿ ñè æèâîò!
Òîçè òðóä âå÷å áåøå çàâúðøåí, êîãàòî ïîëó÷èõ áåëåæêàòà
íà ã-æà Í à ä ê à À ñ å í î â à Ä æ à ì á à ç î â à - Ã å î ð ã è å â à , ñú-
ó÷åíè÷êà íà Ñò. Âèòàíîâ, êîÿòî ïðåäàâàì âúâ ôàêñèìèëåí âèä (âæ.).

197
 Íà÷àëíèêúò íà æàíäàðìåðèéñêèÿ îòðÿä
Çàñåãà å á å ç è ì å . Óáèò çâåðñêè è çàõâúðëåí â Ìèòíèø-
êèòå ãüîëîâå, â Ãüîëà ïðè óñòèåòî íà Ìúòíèöà â Ñòàðà ðåêà.
 êîìóíèñòè÷åñêàòà ëèòåðàòóðà çà àðåñòóâàíåòî íà
æàíäàðìåðèñòèòå èìà íåùî íåðåäíî. Æàíäàðìåðèÿòà å áèëà
ðàçïóñíàòà îò ïðàâèòåëñòâîòî îùå â íà÷àëîòî íà ì. ñåïòåìâðè.
Âúïðåêè ìíîãîòî ïèñàíèÿ çà íåéíèÿ ïîõîä êúì Ìèëåâè ñêàëè, òÿ
íå ó÷àñòâóâà â ñðàæåíèåòî îò 4.IÕ. (ïîâå÷å ïðè Ò. Á à ë ê à í ñ ê è ,
Ìåòîäè Øàòîðîâ…). Íÿìà íèêàêâà ðîëÿ è ïðè äåâåòîñåïòåìâðèé-
ñêèòå ñúáèòèÿ! Ò ÿ ï ð î ñ ò î â å ÷ å í å å ô à ê ò ï î ò î â à
â ð å ì å êàòî ðåïðåñèâíà ñèëà íà äúðæàâàòà. Â òîçè àñïåêò íåäî-
óìåíèå ïðåäèçâèêâàò ñïîìåíèòå íà ÷åïèíåöà  à ñ è ë à è ë è í ,
ïóáëèêóâàíè îò Ñï. Ò î ì î â (ñ. 39) ñðâ.:
„Íà 8 ñåïòåìâðè ïðè ìåíå ñå ÿâè íåïîçíàò, êàïèòàí Ï î ï î â
(È â à í – áåë. Ò. Á.) ñ ïàðîëà îò ÎÊ íà ÁÐÏ çàåäíî ñ Ë þ á å í
 å ö î â , èäâàéêè ñúñ çàäà÷à äà ïîäìåíè è îãëàâè ðúêîâîäñòâîòî
íà æàíäàðìåðèÿòà è àðåñòóâà ïðîâèíåíèòå âîéíèöè è îôèöåðè.
Ñúùèÿò ïîèñêà, àêî ñå íàëîæè, ïîìîù îò íàñ. Òàêàâà ìó áå îáåùà-
íà, ñëåä êàòî íè ñå ïîäñèãóðè îðúæèå. Ïðåç íîùòà ñðåùó Äåâåòè
ñåïòåìâðè ìè áå ñúîáùåíî, ÷å àêöèÿòà â æàíäàðìåðèÿòà å çàâúð-
øèëà óñïåøíî. Çàëîâåíè áèëè âñè÷êè îêúðâàâåíè âîéíèöè è
îôèöåðè”.
ßâíî óáèéñòâîòî íà íà÷àëíèêà íà æàíäàðìåðèÿòà å
èçâúðøåíî îùå ñúùàòà íîù îò îôèöåðà Ï î ï î â è îò Ë þ á å í
 å ö î â . Çàùîòî ëúæåíñêèòå äåöà íà 10-òè ñåïòåìâðè âå÷å ñà
íàìåðèëè ïîäóòîòî ìó òÿëî â Ãüîëà.
×èòàòåëþ, äîâúðøè èñòîðèÿòà íà òîçè áèâø áúëãàðñêè
äúðæàâåí ñëóæèòåë.
Íàé-âåðîÿòíî ñòàâà âúïðîñ çà ìàéîð Èâàíîâ, íà÷àëíèêà
íà ²²-ðà åòàïíà âîåííî-ïîëèöåéñêà äðóæèíà, äèñëîöèðàíà â
Ëúæåíå, âæ. çà íåÿ â Êàìåíèöà, Â å ë à Ï å å â à , È â à í Á î æ ê î â .
Ðàçêàçâà Íèêîëàé Àíòîâ îò Ëúæåíå, þðèñò â Ïàçàðäæèê:
„Òîãàâà áÿõ â ñåäìè êëàñ. ×ó ñå, ÷å èìà óáèòè õîðà ïðè Ìúò-
íèøêèòå ãüîëîâå. Íèå, íÿêîëêî ìîì÷åòà, õóêíàõìå íàòàì. Â
Ãüîëîâåòå èìàøå òðè òðóïà âúðõó âîäàòà, âå÷å ïîäóëè ñå. Ïîçíàõ
ñàìî òîçè íà í à ÷ à ë í è ê à í à æ à í ä à ð ì å ð è ÿ ò à . Áåøå ñ ïðå-
ðÿçàíî ãúðëî è ìó áÿõà îòðÿçàíè óøèòå. Íèå ñå ðàçïðèêàçâàõìå
çà íàõîäêàòà. Íà äðóãèÿ äåí íè èçâèêàõà â äèðåêöèÿòà íà
198
ó÷èëèùåòî è íè òåãëèõà åäèí õóáàâ áîé. Èìåòî íà òîçè íà÷àëíèê
íà æàíäàðìåðèÿòà ñúì çàáðàâèë.”

Ëþá÷î Àñåíîâ Äæàìáàçîâ

Ñèí íà À ñ å í Õ ð è ñ ò î â Ä æ à ì á à ç î â , ãîðÿíèí, ãðà-
äèíàð âúâ Âåëüîâà áàíÿ, è íà Ç è í ê à îò Á ˆ í ñ ê à ë è å â è ò å .
Ðîäåí íà 12.III.1927 ã. Àðåñòóâàí íà 11.IÕ.1944 ã. ïî
åäèíñòâåíî îáâèíåíèå, ÷å å áèë „áðàííèê” â Ãèìíàçèÿòà. Íà 28
ñ. ì. å ïðåáèò æåñòîêî îò áðèãàäà áèÿ÷è è å îñâîáîäåí. Ïîñëå ãî
äúðæàò ïîä íÿêàêúâ ñòðàíåí äîìàøåí è ñëóæåáåí àðåñò, êàòî
ìó å îòêàçàíî ïðàâîòî äà õîäè íà ó÷èëèùå. Áèë å çàäúëæåí äà
õîäè íà ðàáîòà è âñåêè äåí ïî íÿêîëêî ïúòè äà ñå ïîäïèñâà â
Ó÷àñòúêà. Óáèò âúâ Âúë÷îâîòî äåðå ïî èçêëþ÷èòåëíî æåñòîê
íà÷èí: çàâúðçàí å çà åäíà áîðèêà, çàëÿò ñ áåíçèí è çàïàëåí æèâ.
Óáèéöè ñà ïàðòèçàíèòå Ñ ò î ÿ í Á î ê î â , Ä è í å Í à ê î â ,
Âàñèë Âàñèëåâ – Åôåíäèÿòà è Êðúñòüî Õà-
ë à ÷ å â . Äàòàòà å íîùòà íà 31.III. ñðåùó 1.IV.1945 ã.
Îáÿâåí çà „áåçñëåäíî èç÷åçíàë” ñ äåëî 803 îò 1948 ã.
Ðàçêàçâà Í à ä å æ ä à À ñ å í î â à Ä æ à ì á à ç î â à – ïî
ìúæ Ã å î ð ã è å â à , 76 ã., îò Ëúæåíå, ñðåäíî îáðàçîâàíèå, êàñè-
åðêà íà áàíÿ: „Àç áÿõ íà 14–15 ãîäèíè. Íà 11.IÕ.1944 ã. àðåñòóâàõà
ëúæåí÷àíèòå. Ó íàñ äîéäîõà ïàðòèçàíèòå Ä è í î Í à ê î â ,
Ñ ò î ÿ í Á î ê î â , Â à ñ è ë Â à ñ è ë å â – Å ô å í ä è ÿ ò à . Äîé-
äîõà ñ ïóøêè. Áÿõà ïîñòàâèëè è íîæîâå íà ïóøêèòå. Âëåçíàõà â
êúùè è çàïî÷íàõà
äà îáèñêèðàò. Áå-
øå ñëåäîáÿäà íà
äåíÿ. Íàìåðèõà
ñàìî åäèí áðàííè-
÷åñêè êîëàí çàä
âðàòàòà. Áðàò ìè
ãî çàáðàõà â ó÷èëè-
ùåòî. Ìàéêà ìè
çàïî÷íà äà ïëà÷å,
äà ïèòà: „Çàùî?”
Òå íå £ îáúðíàõà
âíèìàíèå. Íå îò-
Ëúæåíå. Ñúñ ñåñòðàòà íà Ë. Äæàìáàçîâ ãîâîðèõà íèùî.
199
Êàòî ïðèáðàõà Ë þ á ÷ î â Ó÷èëèùåòî, òàòå îòèäå ïðè åäèí ïàð-
òèçàíèí – Ç à õ à ð è Ä ¥ ê ñ è í î â . Áÿõà ðàáîòèëè çàåäíî êàòî ãî-
ðÿíè. Îïëàêà ìó ñå, ÷å Ë þ á ÷ î å àðåñòóâàí. Ïàðòèçàíèíúò ìó
êàçàë:
– Áàé Àñåíå, àç ñúì äîâå÷åðà äåæóðåí è ùå âèäÿ êàêâà å
ðàáîòàòà.
Ëþá÷î å áèë çàòâîðåí â Ó÷èëèùåòî ñ îùå ñåäåì ÷îâåêà.
Òÿõ ãè èçáèõà. Àç âñåêè äåí áÿõ íà îãðàäàòà íà Ó÷èëèùåòî. Íîñåõ
ïî íåùî çà ÿäåíå. Äàâàõà ìó ãî, ñàìî êîãàòî áàòå Ç à õ à ð è –
ïàðòèçàíèíúò áåøå òàì. Äî 28-ìè ãî äúðæàõà. Íî èçîáùî íå íè
ðàçðåøèõà äà ãî âèäèì. Òàêà àç öÿë ìåñåö ñêà÷àõ ïî îãðàäàòà. Îò
Ïàçàðäæèê äîéäå ãðóïà, áðèãàäà áèÿ÷è. Áåøå íà 28-ìè âå÷åðòà.
Áÿõà ïðåáèëè âñè÷êè. Ïîñëå öÿëà íîù èãðàõà õîðî. Íà ñóòðèíòà
ó íàñ äîéäå êàëåêî Ï å ò ú ð × î ë à ê î â è êàçà:
– Íÿìà äà ñå ïëàøèòå! Ñåãà ùå äîâåäà Ëþá÷î.
Äîêàðà ãî æèâ, íî ïðåáèò. Íÿìàøå çäðàâî ìÿñòî ïî òÿëîòî.
Âåäíàãà íàøèòå çàêëàõà åäíî øèëå è ãî íàëîæèõà â êîæàòà.
Ëþá÷î ëåæè â êúùè. Ìèíàâà ñåäìèöà è ó íàñ èäâàò Ï å ò ê î
Ê î ì è ñ à ð ÿ è Á î ð è ñ Ê î ñ ò î â , ñòàíà çåò íà Å ô å í ä è ÿ ò à .
Êàçàõà, ÷å Ëþá÷î òðÿáâà çàäúëæèòåëíî äà îòèäå íà ðàáîòà â õîòåë
„Ëþáåí” (â Öåíòúðà). Ìàìà îòêàçà. Òå îáà÷å êàçàõà, ÷å å çàäúë-
æèòåëíî äà ðàáîòè íîùíî âðåìå êàòî ïîðòèåð, çàùîòî ñóòðèí è
âå÷åð òðÿáâà äà õîäè â ìèëèöèÿòà äà ñå ðàçïèñâà.
Òîâà ïðîäúëæè öÿëà çèìà. Íà 1.IV.1945 ã. ñóòðèíòà ó íàñ
èäâà åäèí Ì è ò ê î îò Êðè÷èì, ïëåìåííèê íà ñîáñòâåíèêà íà
õîòåëà Ë þ á å í Ñ ò î è ë î â , è êàçà:
– Êúäå å Ëþá÷î? Çàùî ãî íÿìà íà ðàáîòà?
Åäâà ñëåä 10. ÕI.1989 ã. ñå ðàçáðà öÿëàòà ðàáîòà. Ïðè ìåíå
äîéäå åäèí È ñ ì à è ë Ê à â ˆ ë î â îò Ëúæåíå è ìè ðàçêàçà êàê å
ñòàíàëî óáèéñòâîòî íà áðàò ìè. Èñìàèë è áàùà ìó èìàëè êúøëà
íÿêúäå ïîä Îñòðåö. Òîé è áàùà ìó âèäÿëè, ÷å ïî ïúòÿ çà Þíäîëà
ñå çàäàëà ïîæàðíàòà. Îò íåÿ ñëåçëè Ñ ò î ÿ í Á î ê î â , Ä è í å
Íàêîâ, Âàñèë Âàñèëåâ – Åôåíäèÿòà è Êðúñòüî
Õ à ë à ÷ å â . Èçâåëè îò êîëàòà áðàò ìè è ãî ïîâåæäàò êúì åäíî
äåðå – ³ë÷åòî äåðå3. Çàâúðçâàò ãî íà åäíà áîðèêà â íà÷àëîòî íà
äåðåòî. Çàëèâàò ãî ñ áåíçèí è ãî çàïàëâàò. Êàòî âèäåëè êàêâî
ñòàâà, ïîìàöèòå ïîäêàðàëè îâöåòå è îùå ñúùàòà íîù ñå ïðèáðàëè
â Ëúæåíå. Óáèéöèòå îòèâàò â ðåñòîðàíòà íà õîòåë „Ëþáåí” è öÿëà
íîù ïèðóâàò è ñå âåñåëÿò. Ïîñëå æèâîòúò íà òåçè óáèéöè ïðåìèíà
200
ñàìî â ÿäåíå è ïèåíå. Ä è í å Í à ê î â áåøå èçíàñèëèë äúùåðÿ
ñè Âåëêà. Áåøå ïàðòèçàíñòâóâàë 5–10 äåíà. Èäâàøå ó íàñ ñ
ïóøêàòà è âèêàøå:
– Êúäå å ñëàíèíàòà!
Çà èçíàñèëâàíåòî ãî ñúäèõà. Áåøå îêîëî 1960 ã. Àç îòèäîõ
íà äåëîòî. Ìèñëåõ, ÷å èìà ñïðàâåäëèâîñò. Ìîìè÷åòî ñè êàçà âñè÷-
êî. Äèíå îáÿñíè, ÷å òÿ ñè èçìèñëÿ. Òÿ ïàê êàçâà, êàê ÿ êà÷âàë íà
ìîòîðà, êàê ÿ âîäèë íÿêúäå èç ãîðàòà, êàê ïîñòèëàë øóáàòà.
Äîêàòî áÿõ â ñúäà, ðàáîòàòà âúðâåøå íà îïðàâäàíèå: ìîìè÷åòî
íå áèëî àäåêâàòíî, èçìèñëÿëî ñè4.
Êàêâè áÿõà â îáùåñòâîòî óáèéöèòå ëè? Ä è í å Í à ê î â
áåøå äèðåêòîð íà Ìåñîöåíòúðà, Ñ ò î ÿ í Á î ê î â – äèðåêòîð
íà Âèíïðîì, Å ô å í ä è ÿ ò à – äèðåêòîð íà ÑÎÀÒ.
Ä è í å Í à ê î â ñå áåøå ïðîïèë. Ïèåøå ïî öÿë äåí. Íà
äåñåòè ëè, íà åäèíàéñòè ëè íîåìâðè, êîãàòî ñòàíà Ïðîìÿíàòà, åäèí
ñàíèòàð â Áàíÿòà, êàçâàøå ñå À ñ å í Ê î í à ê î â , ñðåùà Ä è -
í å ò î Í à ê î â è ìó âèêà:
– Äèíå, êàêâî øà ïðàâèø ñåãà. Êàêâî ùå òå íàïðàâè Íàäåòî!
À òîé çíàåø ëè êàêâî ìó îòãîâîðèë:
– Ñúæàëÿâàì, ÷å íå çàëåïèõ ãúðáà £ íà áîðèêàòà äî áðàò £”.
Òîçè ðàçêàç çàïèñàõ â àíêåòà ñ Íàäåæäà Ãåîðãèåâà â äîìà
íà ä-ð Êîë÷àãîâà íà óë. „Îòåö Ïàèñèé”.
Òÿ ìè ïðåäàäå è ñîáñòâåíîðú÷íî íàïèñàí ìåìîàð, êîéòî
ïðåäñòàâÿì âúâ ôàêñèìèëåí âèä (âæ.).

201
202
 Íèêîëà Ïîïîâ
Êìåòúò íà Ëúæåíå. Ñïîðåä åäíà èíôîðìàöèÿ íà Éîðäàí
Öàíêîâ îò Êàëóãåðîâî å ïðåáèò â Ïàçàðäæèøêèÿ çàòâîð, êúäåòî
óìèðà îò ïîáîÿ â åäíà ïðàçíà êèëèÿ (Áåç ñúä…, ñ. 612).
Ñ íåïðîó÷åíè ñúäáè îñòàíàõà:
Èâàí Ñïàñîâ Äèìèòðîâ
Îáÿâåí çà „èç÷åçíàë” ñ äåëî 960 îò 1945 ã.
Òîäîð Ñïàñîâ Òîäîðîâ
„Èç÷åçíàë” ïðåç îêòîìâðè (âúçìîæíî è âúâ âîéñêàòà ?!).
Àíãåë Ãåîðãèåâ Íåñòåðîâ
Óáèò íåïîñðåäñòâåíî ñëåä Äåâåòè (?!)

1
Ñïîðåä åäíî ñâåäåíèå å îòêàçàë äà äàäå ïàðè íà ïàðòèçàíèòå (?!)
2
Ïðåç 2006 ã. íàïðàâèõ îïèò äà ñå ñâúðæà ñúñ ñíàõàòà íà Ì. Êîë÷àãîâ,
ñîáñòâåíè÷êà íà Êîë÷àãîâîòî êàôåíå, êîÿòî îáà÷å, ïðèòåñíåíà îò ñêî-
ðîøíîòî íåùàñòèå â ñåìåéñòâîòî, íå óñïÿ äà ìè äàäå èíôîðìàöèÿ.
203
 3
Âúë÷åòî äåðå å íà 3,2 êì îò Ëúæåíå. Çàïî÷âà îò Îñòðåö è ñå âëèâà â
Ëóêîâèöà, âæ. ïîâå÷å ïðè ìåíå, Ìåñòíèòå èìåíà íà ×åïèíñêîòî êðàèùå,
ñ. 137.
4
Ñðâ. ðàçêàçà íà åäèí âàæåí ñâèäåòåë çà òîâà èçíàñèëâàíå è ðåñï. çà
ìîðàëíèÿ îáðàç íà òîçè óáèåö:
Ðàçêàçâà èíôîðìàòîð, êîéòî íå æåëàå èìåòî äà ìó ñå ñúîáùàâà.
Ðîäîì îò Ëúæåíå. Þðèñò â åäèí òðàêèéñêè ãðàä: „Òîãàâà áÿõ ñëåäîâàòåë
êúì ïðîêóðàòóðàòà. Åäíà ñóòðèí ìåíå è Ëåíêî Êàöàìóíñêè (ïî-êúñíî
ãåíåðàë) íè èçâèêà ïðîêóðîðúò Äàíî Ïåòðèíñêè è íè êàçà, ÷å âúâ
Âåëèíãðàä å àðåñòóâàí çà èçíàñèëâàíå íà äúùåðÿ ñè áèâøèÿ ïàðòèçàíèí
Äèíåòî Íàêîâ. Òàêà è òàêà, çàïîâÿäà íè äà îòèäåì âúâ Âåëèíãðàä.
Îòèäîõìå. Ìèëèöèÿòà áåøå çàòâîðèëà. Âñè÷êè ñå áÿõà èçïîêðèëè.
Äåëîòî íå âúðâåøå. Âðúùàõà ãî. Ãëåäàõà ÿâíî äà ãî îìàëîâàæàò. Íèå
òðÿáâàøå äà íàìåðèì äîêàçàòåëñòâà. Ìíîãî ìú÷íî ñå ñïðàâèõìå ñ òÿõ.
Ìîìè÷åòî áåøå îòèøëî â ìåñòíàòà ïîëèöèÿ è çàÿâèëî, ÷å å èçíàñèëåíî
îò áàùà ñè. Òàêà èëè èíà÷å, ñúáðàõìå äîêàçàòåëñòâà. Äèíåòî å èìàë
ìîòîöèêëåò „Àâî”, âçåìàë å åäíà îãðîìíà ìå÷à êîæà, êà÷âàë ìîìè÷åòî
è áëóäñòâóâàë ñ íåãî íà åäíî îïðåäåëåíî ìÿñòî, êîåòî òÿ íè ïîñî÷è.
Îòèäîõìå òàì, íàìåðèõìå ìÿñòîòî, íàìåðèõìå è ñëåäèòå îò êðàêàòà íà
Äèíåòî, êúäåòî ñà ðîâèëè â øóìàòà. Èçïðàòèõìå êîæàòà íà èçñëåäâàíå.
Ïî íåÿ èìàøå ìíîæåñòâî ñëåäè îò ñïåðìà.
Èçñëåäâàíåòî â Ñîôèÿ îáà÷å ìíîãî ñå çàáàâè. Ïðåç òîâà âðåìå áåøå
åäíî òÿãîñòíî ïîëîæåíèå. Äèíåòî íå å êîé äà å â Ëúæåíå. Ìèíàâàøå çà
åäèí îò íàé-îïàñíèòå êîìóíèñòè÷åñêè òðåïà÷è. Ìàêàð ÷å áåøå ïàðòè-
çàíñòâàë ñàìî 2–3 ìåñåöà, ïîñëå òîé ïîâåäå ×åðíèÿ ñïèñúê íà íàé-æåñòî-
êèòå óáèéöè. Çà íåãî ðàçêàçâàò, ÷å å óáèë è ìîì÷åòî Ëþá÷î Äæàìáàçîâ.
Ìèíà ìíîãî âðåìå. Âåäíúæ ïðîêóðîðà Ïåòðèíñêè ìè ñå îáàäè ïî
òåëåôîíà è ìè êàçà, ÷å ðåçóëòàòèòå ñà ïðèñòèãíàëè. Ïîòâúðäè ñå, ÷å
ñëåäèòå ñà îò ñïåðìàòà íà Äèíåòî. Îñúäèõà ãî, íå ñè ñïîìíÿì, 15 èëè 12
ãîäèíè. Âëåçíà â çàòâîðà, êîëêî ëåæà, íå ñè ñïîìíÿì. Íî íå ïî-ìàëêî îò
5–6. Ïîìèëâàõà ãî è ãî ïóñíàõà.
Âåäíúæ ñúì ñè îòèøúë â Ëúæåíå. Îáè÷àõ äà ñå ðàçêàðâàì êúì åäíî
äåðå (Âúë÷îòî). Òàì èìàøå åäíà êîøàðà. Íå ùåø ëè, â êîøàðàòà ñåäè
Äèíåòî è ïèå ñ îâ÷àðèòå ðàêèÿ.
Âèäÿ ìå è ñå ðàçâèêà:
– Åëà òóêà äà ïèåø åäíà ðàêèÿ!
Îòèäîõ. Òîãàâà òîé êàçà íà îâ÷àðèòå:
– Òîâà å ÷îâåêúò, êîéòî ìå âêàðà â çàòâîðà. Çàðàäè íåãî ëåæàõ òîë-
êîâà ãîäèíè.
Ïðèòåñíèõ ñå. Ñåäÿõ ìàëêî ïðè òÿõ. Ïèõ äâå ðàêèè. È êàçàõ, ÷å ñúì
òðúãíàë íà ðàçõîäêà. Ïîäìèíàõ êîøàðàòà è ïî äðóãà ïúòåêà áúðçî ñå
âúðíàõ â êúùè.”

204
 Ìàëî Êîíàðå
Ðàçêàçâàò, ÷å â òîâà áîãàòî è ãîëÿìî ïîëñêî ñåëî â Êðàèùåòî
çâåðñòâàòà íà Äåâåòè ñà ïðåäîòâðàòåíè îò Ò î ä î ð Â à ñ è ë å â
Ä ú á î â , ïàðòèçàíèí îò îòðÿä „Àíãåë Êúí÷åâ”.

Ìîêðèùå
 òîâà ñåëî èìà ñàìî åäèí áåçñëåäíî èç÷åçíàë, îáÿâåí ñ äåëî
843 îò 1945 ã. Ïðîó÷âàíåòî â ñåëîòî, êàêòî è íàìåñàòà íà êìåòà
Ä è ì è ò ú ð Ï å í ÷ å â (2006 – 2007 ã.) íå äàäîõà ðåçóëòàòè çà
èäåíòèôèöèðàíå íà ëèöåòî Ä è ì è ò ú ð Ð à í ã å ë î â Ì à í å â .
Ìîæå áè å áèë ñëóæèòåë â Íàìåñòíè÷åñòâîòî èëè å èç÷åçíàë íà
ôðîíòà (?!).

Ìîìèíà Êëèñóðà
Íà Äåâåòè â òîâà ñåëî íÿìà èçáèòè áåç ñúä è ïðèñúäà.
Ìåñòíîòî íàñåëåíèå çíàå, ÷å òîâà îáñòîÿòåëñòâî ñå äúëæè
íà ïàðòèçàíñêèÿ êîìàíäèð À ë å ê ñ à í ä ú ð Ï è ï è í ê î â –
× à ï à é , ðîäîì îò ñúñåäíîòî ñåëî Äúáðàâèòå.
Æåñòúò íà òîçè ïàðòèçàíèí å ïðè÷èíà èìåòî íà òîâà ñåëèùå
äà íå áúäå âêëþ÷åíî â èçñëåäâàíåòî.

Ìóõîâî
Êîëèáàöèòå íà òîâà ñðåäíîãîðñêî ñåëî ñà èçâúí äíåøíàòà
çîíà íà Êðàèùåòî. Òðàäèöèîííî îáà÷å ñå ÷èñëÿò êúì íåãî.
Ïàðòèçàíñêèÿò òåðîð è Âàðòîëîìååâèòå íîùè â ìíîãîòî ìó
ìàõàëè ñå îñúùåñòâÿâàò îò ïàçàðäæèøêèòå ïàðòèçàíè, êîåòî å
îùå åäíà ïðè÷èíà òîâà ñðåäíîãîðñêî ñåëî äà áúäå âêëþ÷åíî â
èçñëåäâàíåòî.
205
 Òîäîð Ãóí÷åâ
Ðàçêàçâà ïîåòúò È â à í Å ñ å í ñ ê è îò Ïàçàðäæèê,
ðåäàêòîð âúâ â. „Ñëîâîòî äíåñ”.
Ïîï Ò î ä î ð Ã ó í ÷ å â áåøå ìîé äÿäî. Ñâåùåííèê. Óáèõà
ãî íà 10. IÕ. 1944 ã. Óáèéöèòå ñà åäèí öåðîâåö è åäèí ëåñè÷îâåö”.
Íå ïîæåëà äà ìè äàäå äðóãè ñâåäåíèÿ. Íà ðàçãîâîðà ïðè-
ñúñòâàøå è ëèòåðàòóðíèÿò êðèòèê Í è ê î ë à È â à í î â îò
Ïàçàðäæèê.
•  ðàçêàçà çà Ïåíå Ëèëîâ îò Ëåñè÷îâî èìà åäèí Àíîíèìåí
ñâåùåíèê, óáèò â Êàðèåðàòà, Âåëè÷êîâî (?!)
 Ìóõîâî å èìàëî äâàìà ñâåùåíèöè: åäèíèÿò – Ò î ä î ð
Ñ ò î ÿ í î â Â ú ë ê î â îò Ðàòüîâèöà, äúðæàë ìàõàëèòå îò åäíàòà
ñòðàíà íà ðåêàòà, äðóãèÿò – ïîï Ï å í ÷ î – îò äðóãàòà ñòðàíà. Çà
òÿõ ñâåäåíèÿòà ñà, ÷å íå ñà çàêà÷àíè îò âëàñòòà. Äîðè íåùî ïîâå÷å
– ÷å ñà áèëè ñ íåÿ (âæ. è â ìåìîàðà íà Ä. à î ð î ñ ò à í î â ).
Áåçñïîðíî, èñòîðèÿòà íà Òîäîð Ãóí÷îâ òðÿáâà äà áúäå
äîðàçêàçàíà!

Âåëêî Ñòîÿíîâ Êþ÷þêîâ

Ðàçêàçâà Ïåòêî Êàðàäæîâ: “Âîäåíè÷àð â Ãóí÷îâàòà âî-
äåíèöà. Áèë å îò Êþ÷þêîâàòà ìàõàëà.  íà÷àëîòî òîçè äÿäî Âåëêî
áèë ïðèÿòåë íà ïàðòèçàíèòå. Òàêà äåí-äâà, ìåñåö, äâà, òðè. Äîòåã-
íàëî íà ÷îâåêà. Âåäíúæ íå èçäúðæàë. Îòèâà â ìàõàëà Ëþáíèöà
ïðè áàêàëèíà É î ð ä à í Ò å ï å â è ÷ à ð î â . Èñêà ìó ìóëåòî äà
ñëåçíå äî ñåëîòî. Îòèâà â îáùèíàòà è èçäàâà ïàðòèçàíèòå íà Åëå-
äæèê, çåìëÿíêàòà èì. Ïîëèöèÿòà ñå ñïðàâèëà ñ òÿõ.
Íàñêîðî ñëåä òîâà òîé ëåæè áîëåí â êúùè. Ïðåä òÿõ èäâà
åäíà æåíñêà ïàðòèçàíêà è äâàìà ìúæå. Òúðñÿò äÿäî Â å ë ê î .
Èçëèçà ñíàõàòà è êàçâà, ÷å å áîëåí. Òå íàñòîÿâàò äà èçëåçå. Èçëèçà
ñèíúò ìó è èì êàçâà: Èìàìå äâà âîëà â îáîðà, âçåìåòå åäèíèÿ è
îñòàâåòå òàòå. Òå ìó ïîêàçàëè åäíà òóáà ãàç. È ìó êàçàëè: „Íå
èçëåçå ëè äÿäî Âåëêî, ùå çàïàëèì êúùàòà âè çàåäíî ñ âàñ è ñúñ
ñòîêàòà âè”. Èçëÿçúë äÿäî Âåëêî. Çàáðàëè ãî íà 100-òèíà ìåòðà,
êúäåòî èì å ãðàäèíêàòà, áàõ÷àòà. Òàì æåíñêàòà ãî å ïðîñòðåëÿëà
â ãúðáà ñ åäèí èçñòðåë îò ïèñòîëåò.”
Æåíà: (?)
Äåöà: 1) Èâàí;
2) (?).
206
 Äèìèòúð Ñòîÿíîâ (ñïîðåä äðóãè Éîðäàíîâ) Ïîìàêîâ
Îò öåíòðàëíîòî ñåëèùå íà Ìóõîâî. Ïðåäè òîâà êìåòóâàë.
Çàíèìàâàë ñå è ñ áàêàëñòâî. Äåâåòè ãî çàâàðâà êàòî ãîðñêè. Â
íåãîâèÿ ó÷àñòúê å áèëà ì. Àñàíèöà äî ìàõàëà Íåéêîâåö, êúäåòî å
óáèò ïàðòèçàíèíúò îò Ëåñè÷îâî Ñ ò î ÿ í × î ÷ ê î â .
Æåíà: (?)
Äåöà: 1) É î ð ä à í ;
2) Ã å î ð ã è – ïèñàð â îáùèíàòà, óáèò;
3) À ë å ê ñ à í ä ú ð ( Ñ à í ä î ) .
Ñïîðåä ïðîãîâîðèëè ëåñè÷îâñêè ïàðòèçàíè óáèåöúò íà
Ñòîÿí ×î÷êîâ å Äèìèòúð Æóëåâ – ×àâäàð.
Âïîñëåäñòâèå, ñëåä Äåâåòè, çà äà ñå ïðèêðèå ðîëÿòà íà Ä è ì è ò ú ð
Æ ó ë å â (âæ. â Ëåñè÷îâî ðàçêàçà çà Ñ ò î ÿ í × î ÷ ê î â ), å íàáåäåí
ãîðñêèÿò îò Ìóõîâî.
Ñïîðåä äåëî 2216 îò 1946 ã. ñå âîäè çà „èç÷åçíàë” íà 21. ÕI.
1944 ã. Ðîäíèíèòå íà òîçè Ïîìàêîâ íå îòêðèõ. Íî ñå äîáðàõ è äî
ñâèäåòåëñòâà çà ñìúðòòà ìó.
Ðàçêàçâàò ëåñè÷îâöèòå à å î ð ã è È â à í Ê îò å â , 73 ã.,
ïîëóâèñøå îáðàçîâàíèå, ïåíñèîíåð, Ï å í å Ä è ì è ò ð î â Ê ð à -
ò ó í ÷ å â , 67 ã., îñíîâíî îáðàçîâàíèå, çåìåäåëåö, ïåíñèîíåð, è
É î ñ è ô Ë à ç à ð î â Ï à ó í î â , 67 ã., ñðåäíî îáðàçîâàíèå, ïåí-
ñèîíåð: „Èìåòî íà ãîðñêèÿ îò Ìóõîâî å Ï î ì a ê î â . Ìàëêîòî
èìå íå ñå çíàå â ñåëî. Çà äà ïðèêðèÿò óáèéñòâîòî íà ïàðòèçàíèíà
Ñ ò î ÿ í × î ÷ ê î â îò äðóãèÿ ïàðòèçàíèí – Ä è ì è ò ú ð Æ ó ë å â ,
èçìèñëèõà èñòîðèÿ, ÷å óæ å ñòàíàëî â ì. Àñàíèöà îò „âðàæåñêà
çàñàäà”. Âñúùíîñò, ðàçïðàâÿò î÷åâèäöè, ÷å ñòàíàëî óæ ñ ïàðòè-
çàíñêè ñúä, à ïðè÷èíàòà áèëà îñòðà ñâàäà ìåæäó äâàìàòà
ñúó÷åíèöè Ä è ì è ò ú ð è Ñ ò î ÿ í çàðàäè ìîìà.
Çà äà ñå çàìàæå èñòîðèÿòà, íàáúðçî íàáåäèõà Ãî ð ñ ê è ÿ îò
Ìóõîâî. Äîêàðàõà ãî â ñåëî è ãî ðàçêàðâàõà ïî óëèöèòå êàòî ìå÷êà.
Óáèõà ãî â ì. Ãîëÿìàòà êîðèÿ, êîÿòî å ñðåùó ñåëîòî (Þ 2 êì).
Ïîñëå ñå ÷ó, ÷å óáèåöúò íà Ãî ð ñ ê è ÿ å ïàðòèçàíèíúò Êè ð è ë
Ò î ï ÷ è é ñ ê è – Ì ð ú â ê à ò à . Íà òîÿ Ò î ï ÷ è é ñ ê è äúùåðÿòà
Å â ä î ê è ÿ ñåãà èñêà äà ñòàâà äåïóòàò òó îò ÁÑÏ, òó îò ÑÄÑ. Òàêèâà
ñà âñè÷êèòå äåöà íà óáèéöèòå. „Çàáðàâÿò äåëàòà íà áàùèòå ñè!”
Ðàçêàçâà Ï å ò ê î Ñ ò î è ì å í î â Ê à ð à ä æ î â , îò Êàðà-
äæîâàòà ìàõàëà íà Ìóõîâî, ñåãà æèâåå â Èâàéëî, 77 ã., îñíîâíî
207
îáðàçîâàíèå: „Íà Äåâåòè äÿäî Äèìèòúð ãî çàòâîðèõà â Ñúâåòà.
Àðåñòóâà ãî ïàðòèçàíèíúò Ä è ì è ò ú ð Õ ð è ñ ò î â , êîéòî ñå
ñàìîíàçíà÷è çà êìåò. Äîêàòî ãî äúðæàõà â ñåëî, îò âðåìå íà âðåìå
ðàçñèëíèÿò Âëàäî Äæóíäæîâ ãî èçâåæäàøå íà ðàçõîäêà è çà ñìÿõ
íà õîðàòà ãî ÿçäåøå êàòî ìàãàðå. Äîøëè ëåñè÷îâñêè ïàðòèçàíè
äà ãî çàáåðàò. Âîäåë ãè å Ä è ì è ò ú ð Æ ó ë å â . Êàðàò ãî ïåø
ïðåç Ðàâíè ðúò çà Ëåñè÷îâî.  òàçè ìàõàëà Ðàâíè ðúò Äèìèòúð
Ïîìàêîâ çà ïîñëåäíî ñå âèæäà ñúñ ñåñòðà ñè. ×óë ñúì, ÷å ãî çàêà-
ðàëè íàä Ëåñè÷îâî â íÿêàêâà ëèâàäà, Æóëåâèòå ëèâàäè èì êàçâàò.
Òàì èìàëî åäíî äúðâî. Ñåäíàëè äà ïî÷èíàò. Äèìèòúð Æóëåâ
êàçàë íà Ïîìàêîâ: “Òè èìàø ìíîãî ïðèÿòåëè áîãàòàøè â
Ëåñè÷îâî. Èäè ñúáåðè 1 000 000 è ùå òå ïóñíåì”. Ïðåñòîðèëè ñå,
÷å ãî ïóñêàò. Òðúãíàë Ä è ì è ò ú ð Ï î ì à ê î â êúì Ëåñè÷îâî è
íåíàïðàâèë 5–6 êðà÷êè, Ä è ì è ò ú ð Æ ó ë å â ãî çàñòðåëÿë â ãúðáà”.

Ãåîðãè Äèìèòðîâ Ïîìàêîâ

Ñèí íà Ä è ì è ò ú ð Ï î ì à ê î â . Ïèñàð â êìåòñòâîòî.
Æåíà: Ä å ë à îò Ò å ï à â è ÷ à ð è ò å .
Ñèí: Ä è ì è ò ú ð .
Ðàçêàçâà Ñ ï à ñ Í è ê î ë î â Ï ˜ í ê î â , îò Ïåíêîâñêàòà
ìàõàëà, 94 ã., ñåãà æèâåå â Èâàéëî: „Äèìèòúð ãî óáèõà çàðàäè
áàùà ìó. Çàáðàõà ãî èõòèìàíñêèòå ïàðòèçàíè. ×ó ñå, ÷å òðåïà÷èòå
ñà âîäåíè îò ïàðòèçàíèíà À ò ê î â . Óáèëè ñà ãî ïðè Ìúòè âèð.
Õâúðëèëè ñà ãî íà åäíî ñòðúìíî ìÿñòî”.

Àòàíàñ Íèêîëîâ ×îëàêîâ

Æåíà: Ï à ð à ø ê å â à .
Ðàçêàçâà Ñ ï à ñ Ï å í ê î â : „ À ò à í à ñ áåøå êóìåö íà
Ä è ì è ò ú ð Ï î ì à ê î â . Ðàáîòåøå ïðè íåãî â áàêàëíèöàòà ìó.
Óòðåïàõà ãî çàðàäè êóìà ìó Äèìèòúð Ïîìàêîâ. Óáèõà ãî çàåäíî
ñ Ã å î ð ã è Ï î ì à ê î â . Ñ óáèåöà Aò ê î â å èìàëî è íàøåíöè.
Ïîñëå òîçè Àòêîâ, êàòî îòèøúë äà òðåïå âúâ Âàñèëèöèòå, òàìîø-
íèòå õîðà íå èçäúðæàëè è áÿõà ãî óáèëè. Ñòðàøåí óáèåö áåøå”.
1
Ê è ð è ë À í ã å ë î â Ò î ï ÷ è é ñ ê è å ðîäåí ïðåç 1924 ã., ïàðòèçàíèí
îò îòðÿä „Ïàíàéîò Âîëîâ”.
2
Å â ä î ê è ÿ Ò î ï ÷ è é ñ ê à ñåãà æèâåå â Ñîôèÿ, êúäåòî å îìúæåíà.
208
 Îáîðèùå
Ñðåäíîãîðñêî ñåëî, îò êîåòî ñà óáèòè òðèìà „íåâèííè” –
ñïîðåä âñè÷êè èíôîðìàòîðè, êîèòî ñúì ðàçïèòàë.
Ïðè Ñò. Ò î ì î â (ñ. 9) èìà åäíà ëîãè÷åñêè íåñâúðçàíà áå-
ëåæêà, îò êîÿòî íå ñå ðàçáèðà íèùî çà Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð â
òîâà ñåëî ïî âðåìå íà íàïàäåíèåòî íà ìàíäðàòà, ñîáñòâåíîñò íà
êîîïåðàöèÿòà.
Ïðîâåðêàòà óñòàíîâè, ÷å â ñåëîòî íÿìà æåðòâè. Îãðàáèëè
ñà ñàìî æèòîòî îò äîìà íà Ä è ì è ò ú ð × å ð í å â .
Âàðòîëîìååâèòå íîùè â ñåëîòî çàïî÷âàò íà ñàìèÿ Äåâåòè.
Áåëåæêèòå ïî-äîëó ñúì îôîðìèë ïî ñâèäåòåëñòâàòà íà
Ç ë à ò à í À ò à í à ñ î â Ê à ë à é ä æ è å â , íà 84 ã., è È â à í Ä è -
ì è ò ð î â × å ð í å â , 81 ã., ñðåäíî îáðàçîâàíèå, ïåíñèîíåð, ñèí
íà åäíà îò æåðòâèòå.

Äèìèòúð Èâàíîâ ×åðíåâ

Ìåñòåí òúðãîâåö è êðú÷ìàð.
Æåíà: Ã à í à îò Ì ó õ î â ñ ê è .
Äåöà: 1) Ë ó ë à , çàäîìåíà ó Ä ó ä î â è ;
2) Ä å ë ÷ î , â ñåëîòî;
3) È â à í , èíôîðìàòîðúò.
 äîìà ìó ïðèñòèãàò Ñ ò î ÿ í Ì à ð è í ñ ê è è à å î ð ã è
Ì à ð è í ñ ê è . Òå âå÷å èçïúëíÿâàò ðîëÿòà íà ïúðâèòå ìèëèöè-
îíåðè â ñåëîòî. Àðåñòóâàò Ä. ×åðíåâ. Çàêàðâàò ãî â Îáùèíàòà,
êúäåòî ñà äîâåäåíè è äðóãèòå äâàìà. Âçåìàò êîëàòà íà Ï å ò ê î
Ì ó õ î â ñ ê è è, âúðçàíè, ãè êà÷âàò íà íåÿ. Êàðàò ãè â Îêîëèé-
ñêîòî â Ïàíàãþðèùå. Ðîäíèíèòå íàó÷àâàò, ÷å òðèìàòà îò ñåëîòî
ñà òðåïàíè â ì. Öàðþâè ñëèâè, â ãðàäèíà òî÷íî ïîä Ìîñòà.
Ðàçêàçâà ñ è í ú ò : „Âå÷åðòà, êàòî îòèäîõ äà ìó íîñÿ ÿäåíå
â êìåòñòâîòî, òàòå çàïî÷íà äà ïëà÷å. Ñëåä ãîäèíè äîéäîõà è íè
ïîäõâúðëèõà åäèí ñìúðòåí àêò, íà êîéòî ïèøåøå „áåçñëåäíî
èç÷åçíàë”.

209
 Äèìèòúð Êîêëüîâ
Ãîðñêè â ñåëîòî. Óáèò íà Öàðþâè ñëèâè.
Æåíà: (?)
Äåöà: 1) Äèíà, çàäîìåíà ó Äèìîâè;
2) Íèêîëà, îñòàâà â ñåëîòî, ïîêîéíèê.

Èâàí Ñòîÿíîâ – Êóðüîâ

Îáèêíîâåí ðàáîòåí ñåëÿíèí.
Æåíà: (?!)
Äåöà: Ï å ò ú ð – ïîêîéíèê, è îùå åäèí ñèí (?!)
Óáèò ñ îñòàíàëèòå íà Öàðþâè ñëèâè.

Îâ÷åïîëöè (Ôåðåçëèè)
 òîâà ñåëî, ðàçïîëîæåíî ñåâåðíî, äî Êîþí òåïå (Îâ÷èòå
õúëìîâå), æåðòâèòå ñà íÿêîëêî.

Íåäÿëêî Èâàíîâ У÷åâ

Ïîñìúðòíî å îáÿâåí çà „èç÷åçíàë” ïðåç ñåïòåìâðè 1944 ã. ñ
äåëî 1628 îò 1946 ã. íà Ïàçàðäæèøêèÿ ñúä. Âñúùíîñò å óáèò â
Ëåñè÷îâî êàòî ìåñòåí ïîëèöàé íåïîñðåäñòâåíî ñëåä 9-òè (âæ.
ñòàòèÿòà çà òîâà ñåëî).
Ñúïðóãà: Ñ ò î ÿ í à îò ðîäà íà ß ë ³ìî â è èëè à à ð ˜ë è ò å .
Ñèíîâå: 1) Í è ê î ë à – ïî÷èíàë â Ïëîâäèâ;
2) È â à í , ïî÷èíàë â Ñòàìáîëèéñêè;
3) Ï å ò ê î – ïî÷èíàë â Ñòàìáîëèéñêè;
4) Ï å ò ú ð , âñå îùå æèâ â Ñòàìáîëèéñêè.
Íåïîñðåäñòâåíî ñëåä Äåâåòè ñåìåéñòâîòî å ïðîãîíåíî îò
Îâ÷åïîëöè.
Ðàçêàçâà È â à í À ò à í à ñ î â Ð è ÷ å â , áðàòîâ ñèí íà Í.
Ðè÷åâ. Æèâåå â Î÷åïîëöè, 65 ã., îáðàçîâàíèå ñðåäíî: „×è÷î å àðåñ-
òóâàí îêîëî 22–24 ñåïòåìâðè òóê, ó íàñ. Í è ê î ë à Ø î ï î â ìó
å ïðåäëàãàë äà ãî ïðèáåðå ó òÿõ, çà äà ãî ñïàñè. Òîé íå ñå å ñúãëàñèë.
×óâñòâàë, ÷å íå å âèíîâåí. Íàðåæäàíåòî çà àðåñòóâàíåòî ìó å äî-
øëî îò Ø ó ë å â , øåô íà ïîëèöåéñêèÿ ó÷àñòúê â ×åðíîãîðîâî.
Äîøëè ñà ïàðòèçàíè îò Ëåñè÷îâî è ñà ãî ïðèáðàëè. Çíàå ñå, ÷å å
210
óáèò â åäíî äåðå äî òîâà ñåëî (âåðîÿòíî Êðè äîë – áåë. Ò. Áàë-
êàíñêè). Ïîêðàé ÷è÷î áàùà ìè À ò à í à ñ (çàâàðèõ ãî æèâ, íî ìíîãî
áîëåí) è àç íå âèäÿõìå áÿõ äåí. Äîñèåòî íè ïúòóâàøå ïðåäè íàñ.
Ðàçêàçâà À í ã å ë è í à À ò à í à ñ î â à Á î ä ó ð î â à , ðîä.
ïðåç 1926 ã., îò Îâ÷åïîëöè: Áÿõ ñúó÷åíè÷êà ñ Ê î ë ü î , ñèíúò íà
Í å ä å ë ü î . Áàùà ìó áåøå ïîëèöàé. Íèùî ëîøî íå å íàïðàâèë
íà õîðàòà. Ìîÿòà ñåñòðà ìó áåøå ñíàõà. Áåøå æåíåíà çà áðàò ìó.
Æèâååõà â ãîëÿìà ñèðîìàøèÿ. Æåíà ìó áåøå îò Ã à ð å ë è ò å .
Óìðÿ ðàíî. Ïðîãîíèõà ñåìåéñòâîòî £ â Ñòàìáîëèéñêè.
Ðàçêàçâà Í å í ê î Ç ä ð à â ê î â Ä à ÷ å â , êìåò íà ñåëîòî
ïðåç 2006 ã.: „Ðàçêàçâàò ñå äâå âåðñèè çà ñìúðòòà íà Í å ä å ë ü î
Ð è ÷ å â . Åäíàòà å, ÷å å óáèò êðàé ñåëî. Äðóãàòà å, ÷å ñà ãî ïîãóáèëè
ëåñè÷îâöè, íåèçâåñòíî êúäå”.

Ãåîðãè Èâàíîâ Áàêåâ

 ñòàòèÿ íà Á. À ð ã å ë à ø ê è (ñï. “Áîðáà”, ñåïò. 2002 ã., ×è-
êàãî), íåòî÷íî å ïðåäñòàâåí êàòî ãîëÿìîêîíàðåö („Îòåö Áàêåâ”).
Ïî äåëî 69 îò 1945 ã. íà Ïàçàðäæèøêèÿ ñúä òîçè ÷îâåê îò
Îâ÷åïîëöè ñå âîäè „èç÷åçíàë”. Ïîä òîâà îïðåäåëåíèå å ïðèêðèòî
óáèéñòâî áåç ñúä è ïðèñúäà.
Ðàçêàçâà Ò î ä î ð Í à ë á à í ò î â , ïðåäñòàâåí â ñòàòèÿòà
çà Áëàòíèöà: „Òîçè à å î ð ã è È â à í î â Á à ê å â å âóé÷î íà
æåíà ìè Ê à ð à ì ô è ë à , ñåãà ïîêîéíèöà. Áåøå ó÷èòåëêà òóê, â
ñåëî. Áèë å ïúðâî ñâåùåíèê. Ïúðâàòà ìó æåíà óìèðà. Îò íåÿ èìà
ñèí, êîéòî ñåãà æèâåå â Ñúåäèíåíèå. Âòîðàòà ìó æåíà, ñëåä êàòî
ñå ðàçïîïèë, áèëà îò Íàéäåí Ãåðîâî. Òîé ñå ïðåìåñòâàë â òîâà
ñåëî, êúäåòî áàùà ìó äúðæè ñåëñêàòà êðú÷ìà.  ïàðòèçàíñêèòå
ãîäèíè áèë êìåò íà ñåëîòî. Â êìåòñòâîòî äîíåñëè ðàäèîñòàíöèÿ,
ïðåäíàçíà÷åíà çà ïàðòèçàíèòå. Çàðàäè òîâà, ÷å å ïðåäàë òàçè
ðàäèîñòàíöèÿ íà âëàñòèòå, å áèë àðåñòóâàí è óáèò îò ïàðòèçàíèòå”.

Èâàí Áàêåâ
Òîçè îâ÷åïîëåö èìàë êðú÷ìà â öåíòúðà íà Íàéäåí Ãåðîâî.
Ðàçêàçâà Òîäîð Íàëáàíòîâ: „Äÿäî Èâàí Áàêåâ å äÿäî íà
æåíà ìè Êàðàìôèëà. Çíàå ñå ñàìî, ÷å èäâàò ïàðòèçàíèòå ïðè
åäíà àêöèÿ ìàëêî ïðåäè Äåâåòè è ãî óáèâàò â öåíòúðà íà ñåëîòî”.
211
 Îãíÿíîâî
Íà 9.IÕ.1944 ã. âñå îùå ñå íàðè÷à ñ. Ìàðèöà. Ïðåêðúñòåíî
å ïî-êúñíî ñ óêàç ïî ïàðòèçàíñêîòî èìå Î ã í ÿ í 1 íà È â à í
Ñòîèëîâ Äèìèòðîâ.
Íà Äåâåòè âëàñòòà å çàåòà (ïî Ñï. Ò î ì î â , Ñúçäàâàíåòî...,
ñ. 17) î ò Ë ó ê î À í ã . Ø î ï î â , Á ë à ã î Ä . Ê þ ÷ þ ê î â ,
Àëåêñàíäúð Âëàäèìèðîâ, Ïåòêî Ä. Ïåòêîâ,
Ìåòîäè Ñòîèëîâ Äèìèòðîâ, Ñíåæà Ñòîÿíîâà
Õ à ä æ è é ñ ê à , Ñ ï à ñ ê à Ì à í å â à 2, Â å ë è ÷ ê à Ê ú í å â à ,
Õ ð è ñ ò î ñ ê î Ì å ä à ð î â . Ïî ÎÏÀ – Ïàçàðäæèê, Ì 106, 43:
„Íà 9.²Õ. ïðåç äåíÿ Íàðîäíàòà ìèëèöèÿ âå÷å å íà êðàê è îáåçîðú-
æàâà íÿêîè ôàøèñòè. Òúðñÿò èçáÿãàëèòå, à êîèòî ñà â ñåëî, ãè
àðåñòóâàò...  ìèëèöèÿòà ó÷àñòâóâàò äðóãàðèòå Á ë à ã î  ë à -
äèìèðîâ, Çëàòêî Èâàíîâ Ãåìèøåâ, Äèìèòúð
à å ì è ø å â è îùå ìí. äðóãè. Çà êìåò è çà ïðåäñåäàòåë íà Îòå÷å-
ñòâåíèÿ ôðîíò å èçáðàí Ì å ò î ä è Ñ ò î è ë î â Ä è ì è ò ð î â ,
çà êîìåíäàíò Ë ó ê î À í . Ø î ï î â , à Á ë à ã î Ê è ÷ ó ê î â – îòãî-
âîðíèê ïî ñòîïàíñêèòå âúïðîñè. Ï å ò ê î Ä è ì . Ï å ò ê î â å
êàñèåð è îòãîâàðÿù çà ÐÌÑ – ñåêðåòàð, À ë å ê ñ à í ä ú ð Â ë à -
ä è ì è ð î â – çà ðåäà â ñåëîòî. Íà 10.Õ. îêàçâàìå ïîìîù íà ñåëàòà
Õàäæèåâî è Ñèíèòåâî çà óñòàíîâÿâàíå è òàì íàðîäíàòà âëàñò”.

Àëåêñàíäúð Íèêîëîâ Êúíåâ

Ðîäåí å ïðåç 1890 ã. Áèë å ñðåäíîçàìîæåí ñåëÿíèí. Æåíè
ñå çà Å ë å í à îò Õ ð è ñ ò î ñ ê î â è â Òðè âîäèöè. Èìàò 7 äåöà:
1) Ä è ì è ò ú ð , çàñåëåí â Áðàöèãîâî, ïîêîéíèê;
2) Á î æ ó ð à , îìúæåíà ó Ì à ð è í ÷ å â è îò Ïàçàðäæèê, æèâà;
3) É î ð ä à í , ñåãà æèâåå â Ïàçàðäæèê;
4) Ñ ò î è ÷ ê î , îñòàâà â Îãíÿíîâî, ïîêîéíèê;
5) Ñ ï à ñ , èçñåëåí â Ïàçàðäæèê, ïîêîéíèê;
6) Ì è í ê à , îìúæåíà ó À í ò î í î â è , æèâåå â Ïëîâäèâ;
7) È â à í , áåøå ó÷èòåë â Ïëîâäèâ, ñåãà ñå å âúðíàë â
Îãíÿíîâî.
Óáèò å íà 30.IÕ.1944 ã. â Àçà. Çà óáèéñòâîòî ìó è óáèéöèòå
çíàÿò âñè÷êè îãíÿíîâöè. Íåçàâèñèìî îò òîâà Ïàçàðäæèøêèÿò ñúä
ñ äåëî 760 îò 1945 ã. ãî îáÿâÿâà çà „èç÷åçíàë” ïðåç îêòîìâðè 1944
212
ã. Èìà ñå ïðåäâèä, ÷å ñàìîòî óáèéñòâî å áèëî èçâúðøåíî ñóòðèíòà
íà 1.Õ. 1944 ã., êîåòî ùå ðå÷å, ÷å ñúäúò å ðàçïîëàãàë ñ äîñòàòú÷íî
èíôîðìàöèÿ çà Çâåðñòâàòà â Îãíÿíîâî.
Âæ. è â ðàçêàçà íà Ì à ð è í Ì à ð è í î â .
Ðàçêàçâà Ì à ð è í Ñ ò î å â Ì à ð è í î â , ó÷èòåë, ïåíñèî-
íåð, æèâåå â Ïàçàðäæèê, óë. „Ñðåäåö” 7À. Âíóê íà À ë å -
êñàíäúð Íèêîëîâ Êúíåâ.
Èíôîðìàöèÿòà ìè ÿ ïðåäîñòàâè ñàì. Áåøå ãëåäàë ïðåäà-
âàíåòî îò 8. Õ. 2006 ã. â ðóáðèêàòà „×àñ ïî Áúëãàðèÿ” íà òåëåâèçèÿ
Ñêàò, êúäåòî îáÿâèõ, ÷å ïèøà êíèãà çà èçáèòèòå áåç ñúä è ïðèñúäà.
„Äÿäî ãî óáèâàò íà 54 ãîäèíè. Òîé å åäèí îò îáùèíñêèòå
ñúâåòíèöè. Èçáèâàò ãè äî åäèí.
Âñè÷êè ãè àðåñòóâàò íà íÿêîëêî ïúòè ñëåä Äåâåòè. Àðå-
ñòóâàò ãè, èñêàò èì ïàðè óæ çà âîéñêàòà íà ôðîíòà, ïóñêàò ãè.
Îòíîâî ãè àðåñòóâàò, îòíîâî èñêàò ïàðè è ïàê ãè ïóñêàò. Òàêà 20
äíè. Íà 30-òè ñåïòåìâðè, äÿäî ñïîêîåí, ÷å âñè÷êè å êàêòî òðÿáâà,
îòèâà â Êðú÷ìàòà. Áèëî å ñëåä îáÿä. Èäâà è ãî àðåñòóâà åäèí ïèÿí
÷îâåê, êîéòî å áèë ïðåäè òîâà íà Ïîìåí çà 6 ìåñåöà íà Î ã í ÿ í –
ï à ð ò è ç à í è í à . Êàçâà ñå Ê î ë ü î : Í è ê î ë à Ò à í å â , ñåãà
å ïîêîéíèê. Ñ íåãî å áèë åäèí îò óáèéöèòå, ñúùî äîøúë îò
ïîìåíà. Êàçâà ñå Ë å ñ î . Îùå å æèâ.
Îò êðú÷ìàòà ãî âêàðâàò â Îáùèíàòà, êúäåòî äîâåæäàò è
äðóãèòå 10 ñúâåòíèöè èëè ò. íàð. „âðàãîâå”. Êúñíî âå÷åðòà ãè
èçâåæäàò îò Îáùèíàòà è ãè íàòîâàðâàò íà êàðóöè. Òðúãâàò ñ
êàðóöàðèòå è îõðàíàòà – îêîëî 30 ÷îâåêà. Êîãàòî ñòèãàò äî Ëóäà
ßíà è îòáèâàò âëÿâî, íÿêîè îò îõðàíàòà ðàçáèðàò, ÷å íå âîäÿò
çàòâîðíèöèòå â Îêîëèéñêîòî, êàêòî å êàçàíî, à ãè âîäÿò çà èçáè-
âàíå. Ïîáÿãâàò. Çíàì åäèí îò èçáÿãàëèòå, êàçâà ñå Ï å ò ú ð
Ö è í ö à ð ñ ê è . Òàêà òîé îñòàâà ñ ÷èñòè ðúöå. Îòêàðâàò ãè êúì
Ïÿñúöèòå, åäíà ìåñòíîñò ïðåäè âëèâàíåòî íà Ëóäà ßíà â Ìàðèöà.
Ñ ò å ô ê à , ëåëÿòà íà Î ã í ÿ í , å áèëà ñ òÿõ è âðúçâàëà î÷èòå íà
11-òå æåðòâè. Çàïî÷âà íå óáèéñòâî, à ìåñîìåëà÷êà. Óáèéöèòå,
òðúãíàëè ïèÿíè îò Ïîìåíà íà Î ã í ÿ í , ñå âðúùàò â Êðú÷ìàòà è
ïî÷âàò äà ñå õâàëÿò ñ èçâúðøåíîòî. Êàçâàëè ñà, ÷å ïóñíàëè äÿäî è
ìó êàçàëè: „Áÿãàé! Îòèâàé ñè!” Òîé ïîáÿãíàë. Á à ð î í à ( Ç ë à -
ò à í  à ñ î ë à ð ) îáà÷å èçâèêàë: „Íà íàñ íå íè òðÿáâà ñâèäå-
òåë!”, íàñòèãà ãî è ãî óáèâà.  Êðú÷ìàòà óáèéöèòå ñà ãîâîðèëè,
÷å 30-òè ñåïòåìâðè3 å áèë ñðîêúò, äîêîãàòî ñà ìîæåëè äà óáèâàò

213
áåç ñúä è ïðèñúäà (âñúùíîñò òîçè äåí èçëèçà Íàðåäáàòà-çàêîí
çà Íàðîäíèÿ ñúä – áåë. Ò. Á.). Æèòåëèòå íà Ñèíèòåâî è Ìèðÿíöè
÷óëè ïèñúöèòå íà æåðòâèòå.
Ì å ò î ä è Ñ ò î è ë î â Ä è ì è ò ð î â , êîéòî ðúêîâîäè
åêçåêóöèÿòà, áðàòúò íà Î ã í ÿ í , îò Êðú÷ìàòà íå ñå ïðèáèðà â
êúùè, à ñóòðèíòà ðàíî îòèâà â äîìà íà òîêó-ùî óáèòèÿ îò íåãî
ó÷èòåë É î ð ä à í Ê ð ú ñ ò å â è èçíàñèëâà æåíà ìó ïðåä äâåòå
ìó ìàëêè äåöà. Òàçè æåíà Ì à ã ä à ñå êàçâàøå. Çà íåÿ ïîñëå ñå
ðàçáðà, ÷å å ðîäíèíà íà Í è ê î ë à è Á î ð è ñ  à ï ö à ð î â è .
Âïîñëåäñòâèå ñå ðàçáðà, ÷å íà 30-òè ñåïòåìâðè3 â äîìà íà
Î ã í ÿ í ñå íàïðàâèëè 6 ìåñåöà îò ñìúðòòà ìó. Âñè÷êè ñå íàïèâàò
çâåðñêè. Íÿêîé êàçàë, ÷å èìàëî äîêóìåíò, ïîäïèñàí îò òåçè 11
÷îâåêà, ñ èñêàíå ïàðòèçàíèíúò Î ã í ÿ í äà áúäå óáèò. Íå ñå íàìå-
ðè äîêóìåíò. Íå å èìàëî òàêîâà íåùî. Äîðè íåùî äðóãî. Â äâå îò
òðèòå àðåñòóâàíèÿ äÿäî å îñâîáîæäàâàí ëè÷íî îò äðóãèÿ áðàò íà
Îãíÿí – à ð î ç ä à í Ä è ì è ò ð î â , çàòîâà, ÷å äÿäî ãî å âèæäàë
ïî êúðèùàòà, íî íå ãî èçäàâàë. Çíàå ñå, ÷å âàêõàíàëèÿòà å îðãàíè-
çèðàíà îò Ì å ò î ä è è Ñ ò å ô ê à , áðàòúò è ëåëÿòà íà Î ã í ÿ í ,
êàòî íÿêàêâî òÿõíî ëè÷íî îòìúùåíèå.
Èñêàì äà òè ðàçêàæà åäíà èñòîðèÿ çà óáèåöà íà äÿäî ìè,
Ç ë à ò à í Â à ñ î ë à ð , âèêàò ìó Á à ð î í à . Â ñåìåéñòâîòî íà áðàò
ìó å ïðèçåòåí àãðîíîìúò Ï å í ü î Ì à ð è í î â îò äàëå÷íî ìÿñòî.
Âåäíúæ èãðàÿò êàðòè ó Á à ð î í à è àãðîíîìúò ãî ïèòà:
– ×è÷î Ç ë à ò à í å , çàùî òè êàçâàò Ê ú ë ö ˆ í ÷ î ?
Á à ð î í à ñ ïñóâíè ãî èçãîíèë. Ñëåä 2 ñåäìèöè îáà÷å èçâèêâà
Ï å í ü î Ì à ð è í î â è ìó êàçâà:
– Ùå òè êàæà çàùî ìè âèêàò òàêà. Çàùîòî íà Äåâåòè, êàòî
ãè òðåïàõìå (ãàäîâåòå), àç ãè êúëöàõ, òàêà!
Èìà ïðîâèäåíèå. Ãîëåìèÿò ñèí íà Á à ð î í à çàãèíà ïðè
àâòîìîáèëíà êàòàñòðîôà. Êàìèîíúò å øîôèðàí îò íåãîâ ïúðâè
áðàòîâ÷åä. Âíó÷åòî ìó ñå ðàæäà ñ íåäúçè. Ñíàõàòà íå èçäúðæàëà
íåùàñòèÿòà è ïîäâèêíàëà íà Áàðîíà:
– Çàùî àç òðÿáâà äà òè èçïëàùàì ãðåõîâåòå!
×óë ñúì, ÷å ïîñëå óáèéöèòå ïðåìåñòâàò òðóïîâåòå îò
Ïÿñúöèòå è ãè õâúðëÿò â íÿêàêúâ êëàäåíåö”.
Ðàçêàçâà È â à í À ë å ê ñ à í ä ð î â Ê ú í å â , 73 ã., ó÷èòåë,
ïåíñèîíåð, æèâåå â Îãíÿíîâî. Ñèí íà óáèòèÿ À ë å ê ñ à í ä ú ð
Ê ú í å â : „Äîéäîõà â êúùè íà 30.ÕI.1944 ã. Ï å ò ê î
Äèìèòðîâ Ïåòêîâ – Ïåöî è Ãåîðãè Äèìèòðîâ
214
– Á å ñ í à ð à ñ ïóøêè. Áåøå îêîëî 4 ÷àñà ñëåäîáÿä è êàçâàò íà
òàòå, ÷å ãî âèêàò çà ñïðàâêà â Ñúâåòà. Òàòå èñêà äà ñå îáàäè íà
æåíà ñè. Òå íå ìó ðàçðåøàâàò. Òîãàâà òîé áúðêà â äæîáà ñè, âàäè
ïîðòìîíåòî ñè è ãî ïîäàäå íà ìåí ñ ïàðè è ëè÷íàòà êàðòà. Òàçè
ëè÷íà êàðòà ïàçÿ äî äíåñ. Êàçà: „Äàé ãè íà ìàéêà ñè!”
Òàòå ñà ãî óáèëè Ç ë à ò à í Á à ð î í à è áðàò ìó Ä è í ê î
Õ à ä æ è é ñ ê è .  íà÷àëîòî íà Òðåïàíåòî íÿêîé ãî å îñâîáîäèë è
ìó å êàçàë: „Áÿãàé! Òè íå ñè çà òóêà”. Òîé ïîáÿãíàë, íî òèÿ äâàìàòà
ñà ãî ïðîñòðåëÿëè ñ ïóøêèòå. Òðóïúò íà òàòå å áèë çàðîâåí íå
ïðè äðóãèòå äåñåò óáèòè â Àçà, à ïî-íàñòðàíè”.
Ðàçêàçâà Ë à ç à ð Ï à ó í î â Ë à ç à ð î â , 72 ã., îáðàçîâà-
íèå ñðåäíî, áèçíåñìåí, ðîäîì ïàçàðäæè÷àíèí, ïî ìàéêà îãíÿíîâåö,
ñåãà æèâåå â Ïàâëèêåíè êàòî ñîáñòâåíèê íà ìåëíèöàòà „ÌÈΔ:
“Äî Ëóäà ßíà èìàõìå íèâà îò ×èôëèêà, îêîëî 120 äåêàðà. Áåøå
â ì. Äæåâ£ç òàðëa. Èìàøå ãîëåìè áðÿñòå. Àç îòèäîõ ñóòòðèíòà
íà íèâàòà, áåøå ñÿòà ñ ëþöåðíà. Íà 100–200 ìåòðà îò Áðÿñòèòå
ñðåùó ìàëêàòà ãðàäèíà ñ ïðàñêîâè íà Ã å î ð ã è Ã å ð ì à í ñ ê è
âèäÿõ åäèí äðúâíèê, íàïðúñêàí ñ êðúâ. Íà íÿêîëêî ìåñòà áåøå
ðîâåíî. Íà ìåíå ìè ñòàíà ëîøî è ñå ïðèáðàõ â ×èôëèêà. Îòèäîõ
è êàçàõ íà ìàéêà ìè êàêâî ñúì âèäÿë. Ìàìà ìå âîäè íà áàÿ÷êà äà
ìè ëåå êóðøóì, ïîíåæå áÿõ ìíîãî óïëàøåí. Ñëåä êàòî ìè ëÿõà
êóðøóìà, îòèäîõ â Ñèíèòåâî ïðåç ðåêàòà äî âóé÷î ìè Ï å ò å ò î
Ò ð ú í ê è í è ÿ ( Ï å ò ú ð È â à í î â Ã ð î ç ä à í î â ) . Ìàéêà ìó
å îò íàøèÿ ðîä. Êàçàõ ìó êàêâî ñúì âèäÿë.
Òîãàâà è òîé ìè êàçà:
– Çíàì. Îíàÿ âå÷åð èçòåïàõà õîðàòà îò Ìàðèöà. Òàêà ñå
êàçâàøå òîãàâà Îãíÿíîâî. Êëàëè ñà ãè.
Ïîñëå ñå ðàçáðà, ÷å ñ óáèéöèòå å áèëà è á à á à Á ¾ æ å í -
ê à ò à . Äàëà äðúâíèêà, àìà çàáðàâèëà áðàäâàòà, âúðíàëà ñå, òà
âçåëà è áðàäâàòà.
Ïîñëå ðàáîòàòà ñå ðàç÷ó. Ðàçáðà ñå, ÷å ñà õîäèëè è ñà çàëè-
÷èëè ñëåäèòå. Òðóïîâåòå ùå äà ñà ìåñòåíè. Ïîìíÿ ñëó÷àÿ ìíîãî
äîáðå, áÿõ 12-ãîäèøåí. Ïîñëå ðàçêàçâàõà, ÷å òðóïîâåòå ñà õâúð-
ëåíè â êëàäåíåö ìåæäó Õàäæèåâî è Îãíÿíîâî, ìåñòíîñòòà Ìóùaì
áàðà.
À çà ìÿñòîòî, êúäåòî òî÷íî íàìåðèõ äðúâíèêà. Òàì òîãàâà
ñå ñúáèðàøå åäèí ãüîë, íåùî êàòî ìàëêî åçåðî. Ãëàâåí îò
óáèéöèòå å áèë Ë å ñ î è Ì å ò î ä è Ä à ñ ê à ë à ”.

215
 Íà ðàçãîâîðà ïðèñúñòâóâàøå è äîö. Ê è ð è ë Ö à í ê î â îò
Âåëèêîòúðíîâñêèÿ óíèâåðñèòåò. Ïîñëå ðàçáðàõ, ÷å „Îãíÿíîâ-
ñêîòî êëàíå” å îñòàâèëî íåèçëè÷èì ñïîìåí â ñúçíàíèåòî ìó.

Ðàíãåë Èãíàòîâ
Áåçñëåäíî èç÷åçíàë íåïîñðåäñòâåíî ñëåä Äåâåòè ñåïòåìâðè.
Èñòîðèÿòà ìó íå ìîæå äà ñå ïðîñëåäè ñ ïîäðîáíîñòè. Ìàë-
êîòî, êîåòî ñúáðàõ çà íåãî, å ïî ðàçêàçèòå íà Ã å î ð ã è Ð à í ã å -
ë î â – Ã î ë ÷ î , íåãîâ ñèí, Ì à ð è í Ì à ð è í î â è Â à ñ è ë
Ðàíãåëîâ.
Ð. Èãíàòîâ ñå æåíè çà Í è ê î ë è í à îò Ê ú í å â è . Èìàò
3 äåöà: 1) Ã å î ð ã è – Ã î ë ÷ î â Îãíÿíîâî;
2) Ï å ò ú ð , â Îãíÿíîâî;
3) Í è ê î ë à , â Îãíÿíîâî.
Ïî íÿêàêâà ïðè÷èíà ñå ðàçâåæäà. Çàìèíàâà â Ïëîâäèâ è
ñòàâà æóðíàëèñò. Ïî÷âà äà èçäàâà è ñâîé âåñòíèê, êîéòî ïîñëå íå
ñå õàðåñâà íà êîìóíèñòèòå. Íåïîñðåäñòâåíî ñëåä Äåâåòè ñå
çàíèìàâà ñ êóôàðíà òúðãîâèÿ, ïðîäàâà ïëàòîâå, ñèí êàìúê è äð.
 Ïëîâäèâ ñå æåíè è èìà äúùåðÿ È ð è í à è äðóãî ìîìè÷å,
÷èåòî èìå íå ñå óñòàíîâè.
Ñèíúò Ãåîðãè ðàçêàçâà åäèíñòâåíàòà ïðàâäîïîäîáíà çà íåãî
âåðñèÿ çà èç÷åçâàíåòî íà áàùà ìó.
Åäíà ñóòðèí ðàíî ñå êà÷âà íà ðàáîòíè÷åñêèÿ âëàê Ïàçàð-
äæèê – Ïëîâäèâ, êîéòî òóê íàðè÷àò Äóíäaêè. Âúâ âëàêà ñëåä
áàùà ìó ñå êà÷âàò äâàìà îãíÿíîâöè. Ð à í ã å ë È ã í à ò î â íå
ñòèãà äî Ïëîâäèâ. Ïðåäïîëàãà ñå, ÷å îãíÿíîâöèòå, ÷èèòî èìåíà
íå çàïèñàõ, ñà ãî óáèëè è èçõâúðëèëè òðóïà îò âëàêà íÿêúäå ïîêðàé
ëèíèÿòà, êúäåòî ñà ãî çàðîâèëè (?!)
Áåçñïîðíî, èñòîðèÿòà íà Ðàíãåë Èãíàòîâ òðÿáâà äà ñå
äîïèøå! Íåãîâîòî óáèéñòâî ìîæå äà å èçâúðøåíî â íà÷àëîòî íà
1945 ã. (?!)

Âëàäèìèð Ñòîÿíîâ Äîé÷åâ : Âëàäî Äæîðîâèÿ4

Åäèí îò äâàìàòà îãíÿíîâöè, ñïàñèëè ñå îò çâåðñòâàòà íà
Äåâåòè è 30.IÕ.1944 ã.
Æåíà: Á î ã à ë £ í à îò Õ à ä æ è å â è ò å .
Äåöà: 1) Ì à ð è ÿ , îìúæåíà ó Á à ë è ê î â è , Ïèùèãîâî;
2) Ñ ò î ÿ í , îñòàâà â ñåëîòî, ïîêîéíèê;
216
 3) Ë è ÷ î , ðàáîòè â Ìîñêâà, æèâ;
4) À ë å ê ñ à í ä ú ð , îñòàâà â ñåëîòî, ïîêîéíèê.
Ðàçêàçâà É î ð ä à í È â à í î â Á à ë £ê î â , èíæåíåð, 57
ã., Ïàçàðäæèê, íåãîâ âíóê: „Äÿäî å áèë âîéíèê â Áåëîìîðñêà
Òðàêèÿ. Ïúðâî îòèâà â ßìáîëñêî, êúäåòî áðàò ìó ñ âúðøà÷êèòå
íà ñåìåéñòâîòî âúðøååë îðèç. Áèëî å ñåïòåìâðè ìåñåö. Íàó÷èë
çà ñúáèòèÿòà â Ìàðèöà, òîé ñëèçà îò âëàêà â Õàäæèåâî. Âçåìà îò
ïðèÿòåë âåëîñèïåä è ñå ïðèáèðà â ñåëî. Ïîêðàé Ïåðéòî ïðåä
êúùàòà îñòàâà âåëîñèïåäà. Ãëåäà îòïðåä ïîñò, îòçàä äðóã. ßâíî
ñà ãî ÷àêàëè. Áÿãà ïðåç Áðàöèãîâî îòíîâî â Ãúðöèÿ. Îòòàì ñå
ïðèáèðà â Ìîì÷èëãðàä. Òàì ãî âèæäàò îãíÿíîâöè. Äîêàðâàò ãî
íà Ãàðà Îãíÿíîâî. Ïî åäíà ñëó÷àéíîñò îò âëàêà ñëèçàò ìíîãî õîðà.
Ñòðàæèòå ìó ãî íàêàðàëè äà òðúãíå ïî ìåê ïúò âñòðàíè îò ãðóïàòà
îãíÿíîâöè. Òîé îòêàçàë íà âèñîê ãëàñ è ñúçäàë ïðîáëåì íà ïàçâàí-
òèòå ñè. Ïîñëå ñå ðàçáðà, ÷å èñêàëè äà ãî îòâåäàò íàïðàâî êúì
Êàðèåðèòå, êúäåòî äî Ìàðèöà èìàëî ïðÿñíî èçêîïàí ãðîá. Êàòî
ãî äîêàðàëè â îáùèíàòà, áèëè ìíîãî íåäîâîëíè, êàòî ãî âèæäàò
æèâ. Áèëî âðåìå, êîãàòî öÿëî ñåëî ãî âèäÿëî è òðåïàíåòî ïðåä
âñè÷êè íå âúðâÿëî.  ñúäà ñå ÿâÿâà êàòî ñâèäåòåë, ìèñëÿ, ÷å Ì å -
ò î ä è Ñ ò î è ë î â , è êàçâà, ÷å äÿäî áèë ÷ëåí íà Äåìîêðàòè÷åñêàòà
ïàðòèÿ, ÷å èäâàë ó òÿõ, òîðìîçåë ìàéêà ìó5, ÷å ãè áèåë êàòî äåöà è
ïîä. È íàé-âàæíîòî, ÷å äÿäî áèë íàïèñàë ïèñìî äî Êàçàðìàòà,
êúäåòî å áèë àðåñòóâàí áðàò ìó Î ã í ÿ í , ïàðòèçàíèíúò.
 íåãî óæ ïèñàëî, ÷å å íåáëàãîíàäåæäåí. Ñúäèÿòà ïîèñêàë
ïèñìîòî. Îêàçâà ñå, ÷å òàêîâà ïèñìî íÿìà.
Ïîñëå àäâîêàòúò áåøå êàçàë íà ìàìà, ÷å ïî-äîáðå å äà ãî
îñúäÿò, îòêîëêîòî äà ñå âúðíå â ñåëî, çàùîòî òàì âåäíàãà ùå ãî
óòðåïàò. Îñúäèõà ãî íà 15 ã., 7 îò êîèòî ëåæà â Ïàçàðäæèê, Ñîôèÿ
è Ñòàðà Çàãîðà”.

Ñòîÿí Âëàäèìèðîâ Äîé÷åâ

Åäèíñòâåíèÿò îãíÿíîâåö, ñïàñèë ñå ïî âðåìå íà Êúðâàâèÿ
ïîìåí îò 30.IÕ.1944 ã.
Æåíà: Ëàòèíà.
Äåöà: 1) Áîãàëèíà, îìúæåíà ó Çàõàðèåâè, Áåëîâî.
2) Áèÿíà, çàäîìåíà â Ïàçàðäæèê.
Ðàçêàçâà èíæ. É î ð ä à í Á à ë è ê î â : „Âóé÷î å áèë 16-
ãîäèøåí. Ïðåç íîùòà, êîãàòî èçêàðâàò æåðòâèòå, ñå âúðòÿë ïî
217
ïúòèùàòà. Òîãàâà åäèí îò ïàëà÷èòå ñêà÷à îò êàðóöàòà, ãðàáâà ãî è
ãî õâúðëÿ ïðè ïîäãîòâåíèòå çà óáèâàíå õîðà. Êàçàë íà âèñîê ãëàñ:
– Áàùà òè íè èçáÿãà. Íî òè ùå ïëàòèø!
Êàòî èçëåçëè îò ñåëîòî, åäèí îò óáèéöèòå – Ê è ð î Á å ñ -
í à ð à – ãî ñúæàëèë, èçðèòàë ãî îò êàðóöàòà è ìó êàçàë:
– Ëåæè òàì!
Òàêà âóé÷î îñòàíàë åäèíñòâåíèÿò æèâ ïðåç òàÿ çëîêîáíà
íîù”.
Îãíÿíîâñêàòà èçíåíàäà
Íÿêúäå áÿõ ÷åë, ÷å âñå îùå í å ñ à î ò ê ð è ò è ê à ï ê è ç à
äåáåëîî÷èå!
×èòàòåëþ, áÿõ ïîòðåñåí êàòî ðîìàíòè÷åí ïðèâúðæåíèê íà ñè-
íÿòà èäåÿ â Áúëãàðèÿ ñëåä 1989 ã. îò òîâà, êîåòî íàó÷èõ â Îãíÿíîâî:
• ÷îâåêúò, êîéòî îñòàíà â áúëãàðñêàòà èñòîðèÿ ñ áàùèíîòî
ñè èìå Ô è ë è ï Ä è ì è ò ð î â 6 – àäâîêàòúò, êîéòî ó÷ðåäÿâà ïúð-
âîòî ìîíàðõè÷åñêî äðóæåñòâî â Áúëãàðèÿ, êîéòî ïðåç 1990 ã. ñòàâà
çàìåñòíèê-ïðåäñåäàòåë íà Êîîðäèíàöèîííèÿ ñúâåò íà ÑÄÑ;
• êîéòî ïðåç 1991 ã. ñòàíà ïðåäñåäàòåë íà ïðåäèçáîðíèÿ êëóá
íà ÑÄÑ;
• äåïóòàò ñ òîâà èìå â 36-òîòî, 37-ìîòî, 40-òîòî Íàðîäíî
ñúáðàíèå;
• ìèíèñòúð-ïðåäñåäàòåëÿò íà Áúëãàðèÿ ïðåç 1991–1992 ã.;
• ïðåäñòàâèòåëÿò íà Áúëãàðèÿ â ÎÎÍ;
• è ïð., è ïð.
å ðîäåí îò ïúðâà áðàòîâ÷åäêà íà îãíÿíîâñêèÿ ïàðòèçàíèí
Î ã í ÿ í (Ã à é ò à í à , íåãîâàòà ìàéêà, å íåéíà ëåëÿ, ñåñòðà íà
áàùà £ Ô è ë è ï ).
Ñ ò å ô ê à , êîÿòî âðúçâà î÷èòå íà íåùàñòíèöèòå, å ñåñòðà
íà Ãàéòàíà è ñúùî íåéíà ëåëÿ.
Íà 6. Õ. 2006 ã. ðàçêàçàõ òàçè èñòîðèÿ íà ä-ð À ë å ê ñ à í ä ú ð
Ï î ï î â , íàé-äîáðèÿò ïèñàòåë ðàçêàçâà÷ â Êðàèùåòî.
È ìó êàçàõ:
– Âèæ íà êàêâè õîðà ñìå ðàç÷èòàëè äà âîäÿò íàé-äîñòîéíàòà
èäåÿ çà Ïðîìÿíàòà?! À íàñ íè ïðåñëåäâàõà äîðè çà òîâà, ÷å
îïðåäåëåíèòå çà „ãàäîâå” Èâàí, Ñòîÿí è Äðàãàí ñà íàøè äàëå÷íè
ðîäñòâåíèöè!
Ðîäíèíñêàòà âðúçêà íà Ô è ë è ï Ä è ì è ò ð î â ñ îãíÿíîâñêèòå
ñàòðàïè Ã ð î ç ä à í è Ì å ò î ä è Ñ ò î è ë î â è å îòêðèòà îò
218
ïàçàðäæèøêàòà æóðíàëèñòêà Í å â å í à Ï å ò ð î â à . (âæ. ñòàòè-
ÿòà £ “Ôèëèï Äèìèòðîâ èìàë ïàðòèçàíñêà æèëêà. Íåãîâ âóé÷î å
îðãàíèçèðàë åêçåêóöèÿòà êðàé Ëóäà ßíà”. – Òðóä, 13.III.1993 ã.).
 òàçè ñòàòèÿ å ïîñòàâåí âúïðîñ íà à ð î ç ä à í Ä è ì è -
ò ð î â , ñìÿòàí çà ãëàâåí ïîäáóäèòåë è ðåæèñüîð íà óáèéñòâàòà:
– Êàêúâ âè å Ôèëèï Äèìèòðîâ?
Îòãîâîðúò å:
– Íÿìà äà âè êàæà!
Ïðîäúëæåíèåòî íà äèàëîãà å:
– Òîé Âè å ïëåìåííèê, íàëè?
– Êàòî çíàåòå, çàùî ïèòàòå?
Çíàåùèÿò ìíîãî çà óáèéñòâîòî êðàé Ëóäà ßíà èëè çà
Êúðâàâèÿ Îãíÿíîâñêè ïîìåí îñòàâà èçíåíàäàí, êîãàòî ïðî÷èòà
âúâ âåñòíèêà „Ãðåøíè ñìå áèëè, Ãîñïîäè, íè óáåæäàâà
æóðíàëèñòêà îò ïúðâà ñòðàíèöà íà â. „Òðóä”, 30.III.1993 ã. Àâòîð
å À í ä ð å ÿ À í ä ð å å â , êîéòî îáÿñíÿâà, ÷å ðîäíèíñòâîòî íà
Ãðîçäàí Äèìèòðîâ ñ Ôèëèï Äèìèòðîâ å ïî „ñúðåáðåíà ëèíèÿ”,
çàáðàâèë å îáà÷å äà ïîñî÷è, ÷å ñàìèÿò òîé å ñèí íà ñúùàòà òàçè
Ñ ò å ô ê à , êîÿòî âðúçâà î÷èòå íà æåðòâèòå.
Ñúùèòå òåçè Ã ð î ç ä à í è Ì å ò î ä è Ä è ì è ò ð î â è , êî-
èòî îðãàíèçèðàò è ïðîâåæäàò Êúðâàâèÿ Îãíÿíîâñêè ïîìåí, ôàë-
øèôèöèðàò èñòîðèÿòà íà äÿäî ñè, çà äà ãî ïðåäñòàâÿò çà äðóãàð íà
Ë å â ñ ê è âìåñòî îãíÿíîâåöà Õ à é ä ó ê î â , ñâàò íà Ë à ç à ð
â î é â î ä à (âæ. ïðè Ò. Á à ë ê à í ñ ê è , Ëàçàð âîéâîäà, Ñ., 2002).
Ðîäñòâåíèêúò Ô è ë è ï Ä è ì è ò ð î â , ïðåäè äà ñòàíå
ìîíàðõèñò è äåìîêðàò, ñå å ãîðäååë ñúñ ñèëíèòå õîðà íà Îãíÿíîâî
è å ïîëçâàë ïðèâèëåãèèòå íà ðîäíèíñòâîòî. Êîãàòî íåùàòà ñå ðàç-
êðèâàò, òîé óïîðèòî ìúë÷è7! Òîçè ìîðàëåí ïðîáëåì ïðåäîñòàâÿì
íà èñòîðèÿòà äà îòñúäè.

Ãåîðãè Ðàíãåëîâ ˜ëåâ

Çåìåäåëåö, êëîíè êúì áåäíèòå, ìàëîèìîòíèòå ñåëÿíè. Èìà
ñàìî 12 äêà çåìÿ. Ðàáîòëèâ. Íàåìà èìîò è ñå âúçäèãà.
Ñúïðóãà: Ã à í à îò Ð à í ã å ë î â è â ñåëîòî.
Äåöà: 1) Ê ð ó ì , îñòàâà â Îãíÿíîâî, ïîêîéíèê;
2) Á î é ê à , îìúæåíà ó Í è ê î ë î â è (Ã î ä æ ² -
ê î â è ) â Îãíÿíîâî;
3) Èâàí, æèâ, â Îãíÿíîâî;
4) Âàñèë, èíôîðìàòîðúò.
219
 Âåëåâè ñà ðàçêëîíåíèå íà îãíÿíîâñêèòå Ñòaí÷åâè. Ã. Âåëåâ
å óáèò íà 47-ãîäèøíà âúçðàñò.
Òîé å åäíà îò 11-òå æåðòâè8 â Àçà, çâåðñêè èçáèòè íà 30.
IÕ.1944 ã. Â äåëî 24 îò 1946 ã. íà Ïàçàðäæèøêèÿ ñúä å îáÿâåí çà
„èç÷åçíàë” ïðåç ì. îêòîìâðè 1944 ã. Âæ. ðàçêàçà íà  à ñ è ë .
Ðàçêàçâà Â à ñ è ë Ã å î ð ã è å â Ð à í ã å ë î â , 74 ã., îñíîâíî
îáðàçîâàíèå, çåìåäåëåö è ìèíüîð, ñèí íà óáèòèÿ Ã å î ð ã è
Ð à í ã å ë î â  å ë å â : „Íÿìàøå ïðè÷èíà äà àðåñòóâàò òàòå. Íàé-
íàïðåä ãè ïðèâèêàõà åäèí-äâà ïúòè â Ñúâåòà è ãè ïðèòèñêàõà çà
ïàðè. Òîé ðàáîòåøå áîñòàíè è å èìàë îêîëî 230 000 ëåâà. Äàë èì
å âñè÷êèòå. Äâà ïúòè ãî àðåñòóâàò. Äúðæàò ãî 3–4 äíè è ãî ïóñêàò.
Ðàçïðàâÿøå, ÷å à ð î ç ä à í Ï à ð ò è ç à í è í à ãî ïóñêàë çàòîâà,
÷å ãî ñðåùàë ïî êúðèöàòà è íå ãî èçäàâàë íà âëàñòòà.
Íà 30-òè ñåïòåìâðè ãî àðåñòóâàõà îêîëî 16,30 ÷. Áÿõ ñ áàùà
ìè â Öåíòúðà. Äîéäîõà Ñ ò î è ë Í è ê î ë î â À í ä ð å å â – Ï å -
÷åðèêî è Çëàòàí Ïåòðàêîâ Õàäæèéñêè – Áàðîíà.
Íå áÿõà âúîðúæåíè. Ï å ÷ å ð è ê î âèêà: „Êàëåêî, ¾ëà, ÷å òå âèêàò
â Ñúâåòà!” Òàòå îòèäå è íå ñå âúðíà! Ñúùèÿ äåí íà Ïîìåíà íà
Îãíÿí ñà ïèëè äî 11–12 ÷àñà íà îáÿä. È ðåøàâàò äà äåéñòâàò.
Ïðàùàò õîðà è àðåñòóâàò, êàòî òàòå, 11 ÷îâåêà:
1) À ë å ê ñ à í ä ú ð Í è ê î ë î â Ê ú í å â , ñðåäåí çåìåäå-
ëåö, ñúâåòíèê â Êìåòñòâîòî;
2) Ã å î ð ã è Ð à í ã å ë î â Â å ë å â , ñåëÿíèí, çåìåäåëåö;
3) Í è ê î ë à Ã à ö å â Â å ë å â , çåìåäåëåö, îáùèíñêè ñúâåòíèê;
4) É î ð ä à í à å î ð ã è å â Ê ð ú ñ ò å â , ó÷èòåë;
5) Ñ ò î ÿ í Ò ð è ô î í î â Õ à é ä ó ê î â , äàíú÷åí àãåíò â Ñúâåòà;
6) É î ð ä à í Ã ð î ç ä à í î â Ã å ø å â , ïîëñêè ïàçà÷;
7) Ì è õ à è ë Â à ñ è ë å â Í à é ä å í î â , çåìåäåëåö;
8) Ã å î ð ã è È â à í î â Ö ó ê î â – òîé áåøå íàé-çàìîæ-
íèÿò ÷îâåê, èìàøå âúðøà÷êè, ìåëíèöà, îò íåãî, êàçâàò, ñà âçåëè
1 500 000 ëåâà óæ çà ôðîíòà;
9) Õ ð è ñ ò î È â à í î â ß í ê î â , áåøå êìåò íà ñåëîòî,
àäâîêàò îò Ïëîâäèâ, íàçíà÷åí êìåò, èìàøå æåíà, íî íÿìàõà äåöà;
10) Ñ ï à ñ Â à ñ è ë å â Á î æ è ë î â , çåìåäåëåö;
11) Ä è ì è ò ú ð Ð à í ã å ë î â Ì à í å â , íåãî ãî êîëè Á ë à -
ã î Ì è ð ÷ å â , íà óáèåöà Ë å ñ î áðàò.
Òðúãâàò äà ãè êàðàò óæ â Îêîëèéñêîòî â Ïàçàðäæèê â ïîëó-
íîù. Íàòîâàðâàò ãè íà êàðóöè. Çíàì åäèí îò êàðóöàðèòå, êàçâà ñå
220
Ã å î ð ã è Á å ñ í a ð î â . Òîé å àðåñòóâàë À ë å ê ñ à í ä ú ð Ê ú -
í å â . Áèëè ñà 3 êàðóöè. Óáèéöèòå ñà áèëè 7–8 äóøè. Çíàå ñå çà
Á ë à ã î Â ë à ä è ì è ð î â À ë å ê ñ à í ä ð î â – Ì è ð ÷ å â , óòðå-
ïàë å Ä è ì è ò ú ð Ì à í å â , ê ë à ë ã î å ñ í î æ î ò ê ú ì â ð à -
ò à ; Ç ë à ò à í Ï å ò ð à ê î â Õ à ä æ è é ñ ê è – Á à ð î í à è áðàò
ìó Ä è í ê î , è òðåòèÿò ìó áðàò Ð à í ã å ë Ï å ò ð à ê î â
Õ à ä æ è é ñ ê è . Ç ë à ò à í è Ä è í ê î ñà ãîíèëè À ë å ê ñ à í -
ä ú ð Ê ú í å â , êîéòî ñå îïèòàë äà èçáÿãà, è ñà ãî óáèëè ìàëêî
âñòðàíè. Êîãàòî ñà êîïàëè çà ÒÌÑ, â ì. Äèï÷èçà äî Ëóäà ßíà ñà
íàìåðèëè ÷îâåøêè ñêåëåò. Áèë å íà À ë å ê ñ à í ä ú ð Ê ú í å â .
Òîâà ìè ãî ðàçêàçà òåõíèêúò íà ñòðîåæà Ñ ï à ñ Ò î ä î ð î â îò
Ãëàâèíèöà. Ïîñëå, êîãàòî íèå ïîèñêàõìå äà óòî÷íèì òî÷íî ãðîáà,
íåãîâîòî ìÿñòî â Äèï÷èçà, òîé ñå óïëàøè è íå ùÿ äà íè ïîñî÷è
ìÿñòîòî. Äðóãèòå óáèéöè ñà Ì å ò î ä è Ñ ò î è ë î â Ä è ì è ò ð î â ,
áðàò íà ïàðòèçàíèòå Î ã í ÿ í è Ã ð î ç ä à í . Óáèâà êîëåãàòà ñè
É î ð ä à í Ã å î ð ã è å â Ê ð ú ñ ò å â 9. Âðúùà ñå îò óáèéñòâîòî è
îòèâà â äîìà íà óáèòèÿ, è èçíàñèëâà æåíà ìó Ì à ã ä à . Òÿ å îò
Âåëèíãðàä. Ì å ò î ä è ñòàâà êìåò. Ãðîçåí óáèåö å Ñ ò î è ë Í è -
ê î ë î â À í ä ð å å â – Ï å ÷ å ð è ê î . Íà íåãî ñå ïàäíàëî äà óáèå
À ë å ê ñ à í ä ú ð Í è ê î ë î â Ê ú í å â . „Íå – êàçàë, – ïî-äîáðå
äà óòðåïà çåòÿ – Ì è õ à è ë  à ñ è ë å â . Èìàëè ñè ëè÷íà âðàæäà.
Áàùà ìè Ã å î ð ã è Â å ë å â ãî óáèâà Ï å é î Í è ê î ë î â Ì å -
ä à ð î â . Õâàëåë ñå êàê ãî å óòðåïàë. Ùå òè êàæà êàê å ñòàíàëî.
Êîãàòî ñà ãè íàòîâàðèëè íà êàðóöàòà, ìèíàëè êðàé íàñ (æèâåÿò
íà ïúòÿ çà Ïàçàðäæèê è ëîáíîòî ìÿñòî). Êàòî ñòèãíàëè äî íàñ,
òàòå âèêíàë: „Ãàíî, âèå ñïèòå, àìà àç ñè îòèâàì!” Åäèí îò
òðåïà÷èòå – Ô å ð ä è í à í ä Í è ê î ë î â À í ä ð å å â – óäàðèë
òàòå ñ þìðóê â óñòàòà. À Ï å é î Ì å ä à ð î â êàçàë: „Íèå íå ñìå
òðúãíàëè äà ãè ãàëèì. Øà ñè òðîøèø ðúöåòå äà ãî áèåø?! Àìà
äå!” Ä è ã à ì î ò è ê à ò à , ì à õ í å ã î â ã ë à â à ò à è ã î ó á è â à
î ù å ï ð å ä í à ñ . Êîãà ñà îòèøëè íà ìÿñòîòî íà òðåïàíåòî, òàòå
å áèë ìúðòúâ.
Êàðàò ãè ñ êàðóöèòå â åäíî ìÿñòî ìåæäó óñòèåòî íà Ëóäà
ßíà è Ìàðèöà. Êàçâàìå ìó Àçà10, îòñòîè äâà è ïîëîâèíà êèëîìåòðà
þãîçàïàäíî îò òóê ïî ïðàâà ëèíèÿ ( àíêåòàòà å â äîìà íà Âàñèë –
áåë. Ò. Á.). Âñè÷êè îñòàíàëè 10 ÷îâåêà ñà áèëè èçáèòè òàì.
Åäèíàéñòèÿò å òàòå, óáèò ïðåä íàñ â ñåëîòî.
Çàáðàâèõ íåùî äà òè êàæà. Êîãàòî ìèíàâàò êàðóöèòå êðàé
áà á à Â à í ê à Ð a í ã î â è ö à , òÿ å îò Áÿãà, æåíåíà â ñåëî; òÿ è
221
äúùåðÿ £, áèëè ñà íà Ïîìåíà è çíàÿò çà ïðåäñòîÿùîòî óáèâàíå,
ïðåñðåùàò êàðóöàðèòå. Äúùåðÿòà ñå êàçâà Â å ë è ÷ ê à , æåíåíà
çà Ä è ì è ò ú ð Ê ú í å â îò Ãîëÿìî Êîíàðå. Èçíàñÿò îò êúùè
åäèí ãîëÿì äðúâíèê è ãî ïîäàâàò íà óáèéöèòå,
ç à ä à ê î ë ÿ ò æ å ð ò â è ò å í à í å ã î . Çíàå ñå, ÷å òîçè äðúâ-
íèê å íîñåí äî ìÿñòîòî íà èçáèâàíåòî. Òîÿ Äèìèòúð, çåòÿò íà áàáà-
òà, å ó÷àñòâàë â óáèâàíåòî11. Òîé å êàçàë çà äðúâíèêà. Íåãî ïîñëå ãî
õâàíàõà â åäíà àíòèêîìóíèñòè÷åñêà êîíñïèðàöèÿ â Áðåñòîâèöà ïðåç
1950–1951 ã. Îñúäèõà ãî íà ñìúðò è ãî óáèõà. Áåøå òðîöêèñò. Íà
Äåâåòè òîé íàé-ìíîãî ðåâåøå äà ñå óáèâàò ”âðàãîâåòå”.
Òóêà èìàøå åäíà Ñ ò å ô ê à , ó÷èòåëêà ñúùî. Áåøå îò Ñèíè-
òåâî. Áåøå ñåñòðà íà Ã à é ò à í à , ìàéêàòà íà ïàðòèçàíèòå Îãíÿí
è Ãðîçäàí. Òå ñà îò Ñèíèòåâî. Èìàò îùå åäíà ñåñòðà, áåøå æåíåíà
çà Ì å ò î ä è Ì à í å â . Ìèñëÿ, ÷å ñà îò Ô è ë è ï î â è â Ñèíèòåâî.
È ÷åòâúðòà ñåñòðà èìàò. Òÿ å ìàéêà íà Ô è ë è ï Ä è ì è ò ð î â ,
ìèíèñòúðà (ãðåøè: áðàò Ôèëèï, äÿäî íà Ô. Äèìèòðîâ – áåë. Ò. Á.)
Äðóãàòà æåðòâà – Ä è ì è ò ú ð Ï å ò ð î â Ì à í å â – å áàùà
íà Ñ ï à ñ ê à , æåíàòà íà Ò î ä î ð Ï å å â , áðàòà íà Â å ë à Ï å å â à .
Ñïàñêà áåøå âå÷å æåíåíà çà Ò î ä î ð . Æèâååøå âúâ Âåëèíãðàä.
Íå çíàì çàùî íå ñïàñè áàùà ñè. Íåãîâèÿò óáèåö å Á ë à ã î
 ë à ä è ì è ð î â À ë å ê ñ à í ä ð î â . Ïðè÷èíàòà äà ãî óáèå áèëà,
÷å Ä è ì è ò ú ð Ì à í å â ãî çàëîâèë äà êðàäå â äîìà ìó.
à å î ð ã è Æ ó ð ë ¥ â å åäèí îò óáèéöèòå. Òîé å îò Ñòðåë÷à.
Òóê áåøå êàñèåð íà Âñåñòðàííàòà êîîïåðàöèÿ. Òîé óáèâà êìåòà
Õ ð è ñ ò î ß í ê î â . Ïðè÷èíàòà å, ÷å êìåòúò ãî ãîíåë îò ñåëîòî
çà êîìóíèñòè÷åñêà äåéíîñò. Êàçâàë ìó: „Èäè ñè â Ñòðåë÷à äà
àãèòèðàø õîðàòà!” Òîÿ Æ ó ð ë î â ïîñëå íîñåøå êîæóõà íà óáèòèÿ
Ä è ì è ò ú ð Ì à í å â . Í è ê î ë à À í ä ð å å â Ä î í ê è í , íà
Ï å ÷ å ð è ê î áàùà ìó, íîñåøå íà òàòå ïóëîâåðà. ßâíî ñà
îãðàáâàëè òðóïîâåòå. Ìàðîäåðè! Íèêîëà Ãàöåâ å óáèò îò Ò å -
ì å ë ê î Ä è ì è ò ð î â Ø å ê ˜ð î â îò Ðàäèëîâî. Áåøå îçåìëåí
â ñåëî, íî ñå çàíèìàâàøå ñ àïàøëúê. Í è ê î ë à Ã ˆ ö å â íå îäî-
áðÿâàøå òîâà ìó çàíèìàíèå. Ò å ì å ë ê î ð à ç ï î ð â à ê î ð å ì à
ì ó ñ í î æ è ç à ê à ÷ â à ÷ å ð â à ò à ì ó í à â ð à ò à ì ó . Íà
òîçè Ò å ì å ë ê î êìåòúò Õ ð è ñ ò î ß í ê î â ìó íàïðàâè äîáðèíà.
Äàäå ìó çåìÿ è ãî îçåìëè. Òà ïîñëå òîçè äà ó÷àñòâóâà â óáèéñòâàòà.
Êàçâàò, ÷å óáèéöèòå ñà ìåñòåëè òðóïîâåòå îò Àçà â äðóãî
íåèçâåñòíî íà íàñ ìÿñòî. Àç ñïåöèàëíî íå âÿðâàì òðóïîâåòå äà ñà
ìåñòåíè. Ïðåç 1957–1958 ã. êîïàåõà Îòâîäíèòåëíèÿ êàíàë,
222
çàïàäíî îò ñåëîòî. Òîçè êàíàë å òðÿáâàëî äà ìèíå òî÷íî ïðåç
ìÿñòîòî, êúäåòî ñà áèëè èçáèòè íàøèòå. Ë å ñ î ( À ë å ê ñ à í ä ú ð
 ë à ä è ì è ð î â À ë å ê ñ à í ä ð î â – Ì è ð ÷ î î ã ë ó ) 12 îòèâà âúâ
Âîäíèÿ ñèíäèêàò â Ïàçàðäæèê è èì êàçâà, êàòî êîïàÿò, êàêâî øà
èçðîâÿò. Òîãàâà ñà îòêëîíèëè òî÷íî òàì ïîñîêàòà íà Îòâîäíèòåëÿ.
Çà òîÿ Ëåñî ñå òâúðäè, ÷å å áèë íà óáèéñòâàòà, íî íå å óáèâàë?!
 Îáùèíàòà òîâà âðåìå êìåò áåøå Ì å ò î ä è Ñ ò î è ë î â
Ä è ì è ò ð î â , áðàòúò íà ïàðòèçàíèíà Î ã í ÿ í . Êîãàòî ñà îòâåæ-
äàëè æåðòâèòå, Ã ð î ç ä à í , äðóãèÿò áðàò è ïàðòèçàíèí, å áèë â
òîâà âðåìå â Ñúâåòà è òâúðäè, ÷å íå å ó÷àñòâóâàë â çâåðñòâàòà.
Íî íå å êàçàë äà íå ñå óáèâà!! Çàìúë÷àë ñè å. Ïîñëå òâúðäåøå, ÷å
å ÷èñò. Êàê øà ñè ÷èñò ñ ìúë÷àëèâîòî ñúãëàñèå çà óáèéñòâàòà!?!
Óìðÿ ïðåäè äâàéñåòèíà äíè (Ðàçãîâîðúò ñå âîäè íà 8.ÕI.2006 ã.).
Ñëåä 1989 ã. íàïðàâèõìå Êîìèòåò çà âúçñòàíîâÿâàíå ÷åñòà
è äîñòîéíñòâîòî íà æåðòâèòå. Ñúáðàõìå ñå ó íàñ ñ Ä à í ÷ î
Á à ë è ê î â 13. Äîéäîõà îêîëî 30 ÷îâåêà. Íàñëåäíèöè íà óáèòèòå.
Èìåíàòà èì èçïèñàõìå íà ïëî÷àòà. Àç ÿ ïîñòàâèõ çàåäíî ñ Äóøêî
Äèìèòðîâ Õàéäóêîâ. Áåøå 1993 ã. Êîãàòî ïîñòàâÿõìå ïëî÷àòà,
äî Ãðîáèùàòà ïàñåøå ìèñèðêèòå ñè Ä è ì è ò ú ð Ê ó ë à ä æ è ÿ ò à
( Ä è ì è ò ú ð Ì å ò î ä è å â Ò ¥ ì à í î â ) . Òîé óòðåïà çåòÿ ñè Ã å -
ø å â , êîéòî å ðîäîì îò Âåëè÷êîâî.  óáèéñòâàòà ñà ó÷àñòâóâàëè
è áðàò ìó Ã å î ð ã è , è áàùà ìó Ì å ò î ä è Ò î ì à í î â . Òîçè
Ä è ì è ò ú ð ñëóøàøå êàêâî ñè ãîâîðèì. Àç, êàòî ãî âèäÿõ, êàçàõ:
„Ñàìî íÿêîé îò êîìóíèñòèòå äà ïèïíå ïëî÷àòà, ùå èçïî÷óïèì è
òåõíèòå!” – íàé-âå÷å çà òàçè íà Î ã í ÿ í , êîéòî ïîñìúðòíî å
ïðè÷èíà çà óáèéñòâàòà. Ïîñëå íèêîé íå ïèïíà ïëî÷àòà.
Ñåãà çà òîâà: äàëè èìà Ãîñïîä! Èìà! Íà Ç ë à ò à í Õ à -
ä æ è é ñ ê è – Á à ð î í à ñèíúò Ï å ò ü î ãî óòðåïà áðàòîâ÷åä ìó
Ñ è ì å î í Õ à ä æ è é ñ ê è . Íà âíóêà ìó äåòåòî îñòàíà íå-
íîðìàëíî. Íà Ë å ñ î ïúê ñå ðîäè ñàêàòî ìîì÷å!
Êîãàòî êàðóöèòå ñ àðåñòàíòèòå ñà òðúãâàëè êúì Àçà, ñåëîòî
å áèëî áëîêèðàíî îò îõðàíà. Íà ìîñòà íà Ëóäà ßíà ñà áèëè Ê î ë ü î
Ðàíãåëîâ Òàíåâ, Ãåîðãè Ñòîèëîâ ‚òåâ, Èëèÿ
Á î í ÷ å â (çåò îò Ìèðÿíöè), Ò î ä î ð Ä è ì è ò ð î â Ø å ê å ð î â .
Ñåëîòî å áèëî áëîêèðàíî è îò äðóãàòà ñòðàíà, îòêúì Ì. Êîíàðå è
Õàäæèåâî. Õîðàòà íà Ìàëîêîíàðñêèÿ èçõîä íå ñå çíàÿò. Íî íèêîé
îò òÿõ íå å çíàåë çàùî ñà ïðàòåíè îõðàíà. Çàùîòî ñðåä òÿõ íà
èçõîäà êúì Õàäæèåâî å áèë Ä è ì è ò ú ð À ë å ê ñ à í ä ð î â
Êúíåâ, êîéòî íå å è ïîäîçèðàë, ÷å â òîâà âðå-
223
ì å ò ð å ï à ò á à ù à ì ó í à Àçà. Òàêîâà íåùî ñàìî êîìóíèñòè-
òå ìîãàò äà èçìèñëÿò! Ñèíúò äà ïàçè óáèéöèòå íà áàùà ìó!
Ñëåä ãîäèíè, áÿõ âå÷å íà ðàáîòà â Ìàëî Êîíàðå, îòèäîõ ñ
Á î ð è ñ Ä à ì ÿ í î â 14, êîìóíèñò, êîéòî ïîñëå ïîìîãíà äà ñïàñèì
äðóãèòå æåðòâè.
 Ìàëî Êîíàðå ñå ñðåùíàõìå ñëó÷àéíî ñ Ä è ì è ò ú ð Ê î ð -
ñ å ì î â 15, òîãàâà ãîëåìåö, êîìóíèñò. Òîé ìó êàçà: „Ãîëÿìà ãðåøêà
íàïðàâèõòå, êàòî èçáèõòå òåçè õîðà!” Îáúðíà ñå è êúì ìåíå. Àç
ìó êàçàõ: „Ìåíå íå ïèòàéòå, àç ñúì ñèí íà åäèíèÿ îò óáèòèòå”.
Òîãàâà Á î ð è ñ Ä à ì ÿ í î â ìó îòãîâîðè: „Àç íå ñúì âèíîâåí.
à ð î ç ä à í ñè çàìúë÷à. Àêî íå áåøå ìúë÷àë, íÿìàøå äà ñå ñëó÷è!”
È ñè ìèñëÿ: Ê î ð ñ å ì î â òîãàâà áåøå îò íàé-âàæíèòå õîðà â
ãðàäà. Òîé çíàå êàêâî å ñòàíàëî â Îãíÿíîâî íà 30.IÕ.1944 ã., à
âëàñòòà òðåòèðà èçáèòèòå êàòî „áåçñëåäíî èç÷åçíàëè”!”

Ïðîâàëåíîòî óáèéñòâî
Òóê ñå ïðàâè îïèò çà ïðåäñòàâÿíå íà åäíà ñòðàíèöà îò
ñúïðîòèâàòà íà ïàçàðäæè÷àíè ñðåùó çâåðñòâàòà íà óñòàíîâèëàòà
ñå âå÷å „íàðîäíà âëàñò” â Îãíÿíîâî.
Íà 11.Õ.1944 ã. â ñåëîòî ïðèñòèãàò äâàìà ïàðòèçàíè îò
Ôåðäèíàíäîâî – Ïúðâåíåö, Ïëîâäèâñêî. Çàáèðàò óáèéöèòå îò 30-
òè ñåïòåìâðè, èçêîïàâàò ãðîá äî áðåãà íà Ìàðèöà, âðúùàò ñå â
ñåëîòî è àðåñòóâàò ÷åòèðèìà îãíÿíîâöè, áèëè ïðåäè òîâà çàïàñíè
âîéíèöè â òàÿ ÷àñò íà Ïëîâäèâñêàòà ßêà. Àðåñòóâàíèòå ñà Ê ð ó ì
à å î ð ã è å â  å ë å â ( Ð à í ã å ë î â ) , ñèí íà óáèòèÿ íà 30 ñåï-
òåìâðè Ã å î ð ã è Ð à í ã å ë î â , Ï å ò ú ð Ä à í à è ë î â Ê è ñ î â ,
Êîñòàäèí Ã. Ãÿóðîâ, Ñïàñ Àíäðååâ – ×åðíèÿ
Ï à ÷ î . Îáâèíåíèåòî å, ÷å áèëè â „ëîâíà äðóæèíà” âúâ Ôåðäèíàí-
äîâî. „Ëîâíè äðóæèíè” íå ñà ñúùåñòâóâàëè. Òàêà ñëåä Äåâåòè íà-
ðåêîõà ÷àñòèòå íà âîåííàòà ïîëèöèÿ.
Îãíÿíîâñêèòå óáèéöè ïîäãîòâÿò åêçåêóöèÿòà çà ïðåç íîùòà.
Åäèí îò âîæäîâåòå íà ìåñòíàòà ðåâîëþöèÿ – Á î ð è ñ Ä à ì ÿ í î â
– îáà÷å ïðîòåñòèðà è ïðåäóïðåæäàâà ðîäíèíèòå. Âñè÷êè òå, âúîðú-
æåíè ñ ïîäðú÷íè ñðåäñòâà: ìîòèêè, êîñè, áðàäâè, ëîïàòè, ñå âäèãàò,
îáêðúæàâàò Îáùèíàòà è íå ðàçðåøàâàò èçâåæäàíåòî íà çàòâîð-
íèöèòå. Íåâèæäàí ïîäâèã çà îíîâà êúðâàâî âðåìå!
Ðàçêàçâà Âà ñ è ë Ð à í ã å ë î â : Íà 11. Õ. 1944 ã. äîéäå
Ë å ñ î è çàáðà áðàò ìè Ê ð ó ì è ãî çàâåäå â îáùèíàòà, êúäåòî
224
áÿõà àðåñòóâàíè è îñòàíàëèòå òðèìà: Ï å ò ú ð Ê è ñ î â , Ê î -
ñ ò à ä è í Ã ÿ ó ð î â è × å ð í è ÿ Ï à ÷ î . Áÿõà äîøëè äâàìà ïàð-
òèçàíè îò Ôåðäèíàíäîâî, îêè÷åíè ñ îðúæèå, ñ áîìáè. Îáâèíèõà
ãè, ÷å ñà ó÷àñòâàëè â ãîíåíåòî íà ïàðòèçàíèòå êðàé Ôåðäèíàíäîâî.
Äàæå ïðåäâàðèòåëíî èì áÿõà èçêîïàëè ãðîá â Ìàë òåï˜ äî Èçâîðà.
Íèå âñè÷êè ðîäíèíè îáà÷å ñå âäèãíàõìå. Öÿëà íîù âàëÿ äúæä.
Áÿõìå âúîðúæåíè êîé ñ âèëà, êîé ñ áðàäâà, êîé ñ ìîòèêà, è íå
äàäîõìå äà ãè èçêàðàò îò Îáùèíàòà è äà ãè îòâåäàò äà ãè èçáèÿò.
Ñóòðèíòà äîéäîõà è âçåõà íàøàòà áðè÷êà, íàòîâàðèõà ãè è ãè çàêà-
ðàõà â Îêîëèéñêîòî â Ïàçàðäæèê. Êàðàøå ãè Ð à í ã å ë Ä è ì è -
ò ð î â – Á å ñ í à ð à . Êàðàò ãè â Ïàçàðäæèê. Òàì îòêàçâàò äà ãè
ïðèåìàò, çàùîòî íå ñà èçäàâàëè çàïîâåä çà àðåñòóâàíåòî èì. Òîãàâà
ãè êàðàò â Ïëîâäèâ. Äúðæàõà ãè 28 äíè. Âèäÿë ãè â Ìèëèöèÿòà
íÿêàêúâ ìîìúê, ïàðòèçàíèí îò Èçâîð ëè, îò ×åðêâà ëè. Ïðè åäíà
õàéêà áðàò ìè âèæäà â õðàñòèòå åäíî ìîì÷å ïàðòèçàí÷å. Íå ãî
èçäàâà. Äàæå ìó ïîäõâúðëèë åäèí ïúëíèòåë ïàòðîíè. Âðúùà
âîéíèöèòå íàçàä. Áèë å îòäåëüîíåí. Òîâà ìîì÷å ñå ñëó÷âà â
Ìèëèöèÿòà. Òîé ãî ñïàñè. Ïîñëå â çíàê íà áëàãîäàðíîñò èçïðàòè
íà áðàò ìè åäíî ðàäèî „Ôèëèïñ”.
Ñåãà ùå òè êàæà êîè áÿõìå ïðåä îáùèíàòà: Ç ë à ò ê à , íà
áðàò ìè æåíàòà, íèå âñè÷êèòå îò íàøåòî ñåìåéñòâî, Ä à í à è ë î -
â è ò å , âñè÷êè ñåìåéñòâà íà à ÿ ó ð î â è ò å , âñè÷êè íà À í ä ð å å -
â è ò å . Ñúáðàõìå ñå åäíà êàìàðà õîðà. Áÿõìå ïîïàðåíè âå÷å îò
óáèéñòâàòà íà 30-òè ñåïòåìâðè. Îò îáùèíàòà ñå îïèòàõà äà íè
óñïîêîÿâàò. Íèå îáà÷å íå âÿðâàõìå. Îíèÿ îò Ôåðäèíàíäîâî áÿõà
ìíîãî âúîðúæåíè. Áÿõà çàáðàëè À í ä î í Ä è ì è ò ð î â
Êþ÷þêîâ, Âàñèë Äæîðäàíîâ – Ìàêåäîíåöà è
áÿõà âîäèëè òèÿ äâàìàòà äà èçêîïàÿò ãðîáà â Ìàë òåïå. Òå áúðçî
ãî èçêîïàëè, çàùîòî òàì å ìåêà ïðúñòòà.
Òóê òðÿáâà äà êàæà íåùî çà åäèí ÷îâåê. Íà 11 îêòîìâðè â
ñåëî ñè áåøå Á î ð è ñ Ä à ì ÿ í î â , ïîëèòçàòâîðíèê, íà÷àëíèê íà
ìèëèöèÿòà â Ïëåâåí (?!) Âèäÿ ìàìà äà ïëà÷å. Îòèäå â Îáùèíàòà
è ñå ñêàðà ñ Ì å ò î ä è Ä à ñ ê à ë à (êìåòà). ×óõìå ãî äà êàçâà:
– Èçáèõòå áàùèòå èì. Ñåãà ñòå ðåøèëè è äåöàòà èì.
Äîéäå ïðè íàñ è êàçà âñè÷êè äà ñå äèãàìå, äà îòèäåì è
çàñòàíåì ïðåä Îáùèíàòà è äà íå äàäåì äà ãè èçêàðàò îò òàì.
Òîçè Á î ð è ñ Ä à ì ÿ í î â ñïàñè ÷åòèðèìàòà, íàðî÷åíè çà
óáèâàíå íà 11. Õ. 1944 ã. Çà íåãî ìîãà äà òè êàæà ñëåäíîòî: êàçâà
ñå Á î ð è ñ Ð à í ã å ë î â Ä à ì ÿ í î â . Âèêàõà ìó Á î ð ü î Ê ü î -
225
ð à â à ò à ñ ì å ò ê à . Ðîäåí å îêîëî 1921 ã. Âëèçà â çàòâîðà ïðåäè
Äåâåòè êàòî ó÷åíèê. Áèë å òðîöêèñò. Çåò ìó, íà ñåñòðà ìó Âåëè÷êà
ìúæà – Ä è ì è ò ú ð Ê ú í å â , å òðîöêèñò. Çà íåãî òè êàçàõ.
Òîé å ñèí íà á à á à Ð à í ã î â è ö à , êîÿòî äàâà äðúâíèêà äà êîëÿò
æåðòâèòå íà 30-òè ñåïòåìâðè. Äîéäå ñè â ñåëî îêîëî 12–13
ñåïòåìâðè. Áèë å ïî çàòâîðèòå â Ìàêåäîíèÿ. Ñëåä Äåâåòè ñòàíà
îáëàñòåí óïðàâèòåë èëè øåô íà ïîëèöèÿòà â Ïëåâåí, íå çíàì. Â
ñåëî ñè äîéäå ñ êîøíèöà áîíáîíè. Ñëåä Äåâåòè ïàê ëåæà â çàòâîðà
çà íà÷åò. Ñïàñèõà ãî ïðèÿòåëèòå ìó êîìóíèñòè. Áåøå àêòèâåí
áîðåö. ͘ìó äúëæèì ñïàñåíèåòî íà ÷åòèðèìàòà.
Äà òè êàæà è íåùî çà ìîÿ æèâîò ñëåä Äåâåòè: òðÿáâàøå äà
ìå âçåìàò òðóäîâàê êàòî ñèí íà íàðîäåí âðàã. Òîãàâà ìîæåøå äà
ñå çàìåíè 3 ãîäèíè ñëóæáà ñ 5 ãîäèíè ðàáîòà â ìèíèòå. Àç îòèäîõ
ìèíüîð â Ãîðóáñî, Ìàäàí è ïîäïèñàõ äîãîâîð. Èçêàðàõ 15 ãîäèíè
òàì. Ïðåç 1959 ã. èìàøå ñïàðòàêèàäà â Ñîôèÿ, þëè ìåñåö. Áÿõ
âå÷å íà÷àëíèê-ñìÿíà è ìå ïðàòèõà ñ „õîðà íà ìèíàòà”. Ñëó÷àéíî
ìå ñðåùíàõà õîðà îò ñåëî â Ñîôèÿ è âèäÿõà, ÷å ñúì ñå èçäèãíàë â
ìèíàòà. Âåäíàãà ìè èçïðàòèõà, áåç íèêîé äà èì ÿ èñêà, åäíà õóáàâà
õàðàêòåðèñòèêà. Ïî÷íàõà äà ìå òîðìîçÿò. Õàðàêòåðèñòèêàòà íà-
ïðàâèõà Ï å ò ê î Ä . Ï å ò ê î â – Ï ˜ ö î , êîéòî å àðåñòóâàë
À ë å ê ñ à í ä ú ð Ê ú í å â . Òîãàâà ïîäïèñâà õàðàêòåðèñòèêàòà
êàòî êìåò. Ïàðòèåí áåøå Í à ö î È ò î â . Çà òîçè Ïåöî ñå çíàå,
÷å íà 30 ñåïòåìâðè å ñòîÿë äî óáèéöèòå è ïîñòîÿííî èì å äàâàë
çîð: „Àéäå, ÷å íÿìà âðåìå, ñúìíà ñå. Áúðçàéòå ñ òðåïàíåòî!”
Òà òèÿ äâàìàòà ìè íàìåðèõà öàêàòà. Èçãîíèõà ìå îò
ðàáîòàòà. Àç îñúäèõ ïðåäïðèÿòèåòî, íî òîâà ñúäåíå ùÿõà äà ãî
îáúðíàò â ïîëèòè÷åñêî è ùÿõà äà ìå ïðàòÿò â Áåëåíå. Ïîñúâåòâàõà
ìå äà ñïðà ñúäåíåòî. Ñòàíàõ ñîíäüîð.
Ïîñëå ïðîäúëæèõà ñ òîðìîçà. Ñèíúò ìè Î ã í ÿ í çàâúðøè
Ãîðñêèÿ òåõíèêóì âúâ Âåëèíãðàä. Èçïðàòèõà ãî òðóäîâàê âúâ
ôëîòàöèîííàòà ôàáðèêà â Çëàòèöà-Ïèðäîï”.

1
Óêàç 949 îò 8. ÕII. 1949 ã.
2
Òàçè Ñïàñêà ñå îìúæâà çà Òîäîð Ïååâ, áðàò íà Âåëà Ïååâà. Æèâåå â
Ëúæåíå (Âåëèíãðàä, óë. „Þíäîëñêà” 33). Íà 17. I. 2007 ã. íàïðàâèõ îïèò äà
ïîñåòÿ òàçè âå÷å ìíîãî âúçðàñòíà æåíà. Çâúíÿõ è òðîïàõ äúëãî íà âðàòàòà.
Òÿ îáà÷å íå ìå ÷ó è ñðåùàòà íå ñå îñúùåñòâè.
3
30-òè ñåïòåìâðè 1944 ã. å áèë â ñúáîòà.
4
Èìåòî Äæîð¥â å îò äæîða ãàéäà (ãàéäà ñ òúíúê ãëàñ).

226
 5
Âñúùíîñò, ñïîðåä ìúëâàòà â Îãíÿíîâî, óáèéñòâîòî íà òîçè ñåëÿíèí å
áèëî íàãëàñåíî îò Ãàéòàíà, ìàéêàòà íà ïàðòèçàíèíà Îãíÿí. Ðàáîòàòà áè-
ëà â îòäàâíàøíà ñëó÷êà, êîãàòî ÿ çàâàðèë â ìîìåíò íà ïðåëþáîäåéñòâî.
6
Ôàìèëíîòî ìó èìå å Ìèòðåâ. Íÿêîè ìå óâåðÿâàõà, ÷å ïî òîçè íà÷èí
ïðåäè Äåñåòè íîåìâðè å ïîä÷åðòàâàë áëèçêîòî ñè ðîäñòâî ñ ïàðòèçàíèíà
Èâàí Äèìèòðîâ?!
7
Ïîñòàâÿë ñúì âúïðîñà çà òàçè ÷àñò îò áèîãðàôèÿòà íà Ô.Äèìèòðîâ ïðåä
ä-ð Èâàí Êîë÷àêîâ, ñåêðåòàð íà ÑÄÑ ïðåç 2006 ã. Òîé ìè å îòãîâàðÿë, ÷å
Ôèëèï Äèìèòðîâ íå îáè÷àë äà ðàçãîâàðÿ ïî òåìàòà çà ïàçàðäæèøêîòî ñè
ðîäíèíñòâî.
8
Òóê ïî öåëåñúîáðàçíîñò, çà ïåñòåíå íà ìÿñòî, ñå äàâà êðàòêà áèîãðà-
ôè÷íà ñïðàâêà ñàìî çà äâå îò æåðòâèòå.
9
Áèëè ñà ó÷èòåëè â ìåñòíîòî ó÷èëèùå.
10
Àçà, îò òóð. ‘óñòèå, ãúðëî íà ðåêà’.
11
Ïðè Ñï. Òîìîâ (Ñúçäàâàíåòî..., ñ. 17) å óêàçàí å êàòî ÷ëåí íà „Îïåðà-
òèâíî äåéñòâóâàùèÿ êîìèòåò” â Îãíÿíîâî, ó÷ðåäåí íà 8.IÕ.1944 ã.
12
Çà Ëåñî Ñï. Òîìîâ (Ñúçäàâàíåòî, ñ. 17) ïèøå, ÷å å åäèí îò ÷ëåíîâåòå
íà Îïåðàòèâíèÿ êîìèòåò, ñúçäàäåí íà 8. IÕ. 1944 ã. Çà íåãî ñå òâúðäè, ÷å å
íàé-ìðà÷íàòà ôèãóðà ñðåä óáèéöèòå. Çàïèñàõ åäèí ðàçêàç íà Âàñèë
Ðàíãåëîâ, êîéòî å â ïðÿêà âðúçêà ñ êðèìèíàëèÿòà íà ò.íàð. „óñòðîèòåëè íà
íàðîäíàòà âëàñò”. Ñàìèÿò äÿäî Âàñèë íå æåëàåøå òîçè íåãîâ ðàçêàç äà
ïîëó÷è ïóáëè÷íîñò. Ñðâ.: „Òîçè Ëåñî îðãàíèçèðà óáèéñòâîòî ïðåç 70-òå
ãîäèíè íà åäèí Ðàäêî Ãàðîâ. Íàãîâîðèëè ñå ñ Ìèøìaøà è Êàíäæaëà äà
ãî óáèÿò â Ãðàäèíàòà äî Ìàêîíàðñêèÿ êàíòîí. Óáèâàò ãî è ãî õâúðëÿò â
åäèí êëàäåíåö â Íàøåíñêî. Âëàñòòà íå îòêðè óáèéöèòå, à è íå ïîæåëà.
Ìèø-ìàøà, ïðåäè äà óìðå, èìàøå êîï÷å íà ãúðëîòî, ìå âèêàøå äà ãî âèäÿ.
Äàæå è ãî áðúñíåõ. Êàçâàøå ìè:
– Ãîñïîä ìå íàêàçà, äåòî óáèõìå Ãàðîâ”. Ðàçêàçà ìè òàçè èñòîðèÿ
êàê å ñòàíàëî.
Äðóãèÿò óáèåö, Êàíäæàëà, ïîëóäÿ.
Ìèøìàøà ìè ðàçïðàâÿøå, ÷å Ëåñî, êîãàòî ãè íàðåæäàë çà óáèéñò-
âîòî, èì äúðæàë ðå÷, êîÿòî ïðèáëèçèòåëíî èìà ñëåäíîòî ñúäúðæàíèå:
„Êàêòî íèå áÿõìå âåðíè íà Äåâåòè è èçáèõìå âðàãîâåòå, è âèå òðÿáâà äà
äîêàæåòå âåðíîñòòà ñè, êàòî óáèåòå Ãàðîâ!”
Ìèñëÿ, ÷å òåçè ñâåäåíèÿ, äàäåíè ïîñìúðòíî îò Ìèøìàøà, ÷èåòî ëè÷-
íî èìå íå çàïèñàõ, áè òðÿáâàëî äà çàèíòåðåñóâàò ïðîâàëèëîòî ñå áúë-
ãàðñêî ïðàâîñúäèå â „Ñëó÷àÿ Ãàðîâ”.
13
Åäèí îò èíèöèàòîðèòå çà ïîëèòè÷åñêèòå ïðîìåíè â Ïàçàðäæèê. Èíæåíåð.
14
Çà íåãî âæ. â ÷. Ïðîâàëåíîòî óáèéñòâî.
15
Äèìèòúð Ãåîðãèåâ Êîðñåìîâ å â Áþðîòî íà Îêîëèéñêèÿ êîìèòåò íà
ÁÊÏ â Ïàçàðäæèê ñëåä 28.III.1948 ã. äî 1952 ã.

227
 Ïàçàðäæèê
Çà ãîëåìèÿ òðàêèéñêè ãðàä è íåãîâàòà ñëåääåâåòîñåï-
òåìâðèéñêà õðîíîëîãèÿ å èçïèñàíà îãðîìíà ëèòåðàòóðà äî 1989 ã.
 íåÿ îáà÷å íÿìàøå è äóìà çà ñòàíàëîòî íà Äåâåòè è ñëåä òîâà.
Íèêîé íå å íàäçúðíàë â ÷åðíèòå ñòðàíèöè íà Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð
è íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè.
Ñòîõèëÿäíèÿò ãðàä å èçêëþ÷èòåëíî òðóäåí îáåêò çà òåðåííî
èçñëåäâàíå. Ïîðàäè òàçè ïðè÷èíà òóê ñå ñìÿòà, ÷å èçñëåäâàíåòî
çà Ïàçàðäæèê å ñàìî í à ÷ å í à ò î , í î í å è ä î â ú ð ø å í î .
Êðàòêà áåëåæêà çà ñúñòîÿíèåòî â ãðàäà íåïîñðåäñòâåíî ñëåä
Äåâåòè èìà ïðè Àë. Ï î ï î â (Íåèçðå÷åíîòî…, ñ. 78), ñðâ.: „Âúð-
íàõ ñå â Ïàçàðäæèê è çàâàðèõ ñåìåéñòâîòî ñè, îáçåòî îò óïëàõ è
òðåâîãà... Âñåêè äåí íàó÷àâàõìå çà íîâè è íîâè ñëó÷àè íà àðåñòè,
ñàìîóáèéñòâà è óáèéñòâà.”
Ðàçêàçâà À í ã å ë Ä è ì è ò ð î â Ë è ÷ å â , 88 ã., áèâø îáó-
ùàð, ôåðìåð â îáîðèòå êðàé Ëóäà ßíà.
Äåâåòè áåøå â ñúáîòà. Àç áÿõ ìëàä ìúæ íà îêîëî 25 ã. Òî÷íî
ñå âðúùàì îò Äâèæåíèåòî. Äî íàñ áåøå êðú÷ìàòà íà Á î ð è ñ
Ñ ò î é í î â . Àç æèâååõ íà „Ïëîâäèâñêà” 42.
 êðú÷ìàòà áåøå Ï å ò ú ð Ñ ò î ÿ í î â Ó ç ó í î â . Ðàçâèêà
ñå ïî ìåí.
– Ãëåé ãî ÷îðáàäæèÿòà!
Êàêúâ ÷îðáàäæèÿ ñúì àç. Áÿõ îáóùàð. Íàïñóâà ìå.  òîâà
âðåìå â êðú÷ìàòà âëåçíàõà îêîëî 10 ÷îâåêà. Âîäåøå ãè Í à í å ò î
( Í à é ä å í Ê à ñ à ï î â ) . Êàçàõà ìè, ÷å ùå ìå àðåñòóâàò, àìà ìå
ïóñíàõà äî òîàëåòíàòà. Àç ïðåñêî÷èõ è ïðåç äâîðîâåòå íà
êîìøèèòå èçáÿãàõ. Íà ñóòðèíòà Í à í å ò î ïàê ñ õîðà äîéäå äîìà
è íÿìà êúäå, àðåñòóâà ìå. Çàêàðàõà ìå â Îêîëèéñêîòî. Òàì çàâàðèõ
åäèí èçâåñòåí àãåíò îò ïîëèöèÿòà Â à ñ è ë Ä è ì è ò ð î â –
Ï è í ä à ò à . Áèë ñå ñêðèë â êî÷èíàòà, êúäåòî ãî íàìåðèëè. Äî
íåãî áåøå Êèíî Êåðêåíåêà. Òîé ïîñëå èçáÿãà. Èìàøå åäèí
ëåãèîíåð, ñèí íà àäâîêàòà Á à é ë î â , íà åäèí äðîãåðèñò Ã ð ú í -
÷ à ð î â – ñèíúò ìó ñúùî. Òàì áåøå ñåäíàë è ó÷èòåëÿò Ï î ï î â ,
æèâååøå äî ó÷èëèùå „Âàñèë Äðóìåâ”. Äî âå÷åðòà íà äåñåòè êàóøà
ñe ïðåïúëíè. Ïî åäíî âðåìå âðàòàòà ñå îòâîðè âëèçà Ï î ï Ð ó ñ è -
í î â . Ñ íåãî åäèí îò íàé-ñòðàøíèòå óáèéöè, ïàðòèçàíèíà Â ë à ä î
228
Ò î ï ñ è . Ïîïà çàïî÷íà áëàãî äà íè ãîâîðè.
– Íå ñå ïëàøåòå! Íèå íå ñìå óáèéöè!
Íå ùåø ëè, çàáåëÿçà Ï è í ä à ò à . È êàòî ñå ðàçâèêà òîÿ ìè
òè ïîï:
– Î, ñòàð ïàëà÷, ïàäíà ëè ìè íàé-ïîñëå â ðúöåòå!
Òîïñè ãî èçìúêíà è ïîñëå íèêîé íå ãî âèäÿ. Êàçàõà, ÷å ñà ãî
õâúðëèëè æèâ â íÿêàêúâ êëàäåíåö âúâ Âåëè÷êîâñêî. È òàêà ñå
çàïî÷íà. Èçêàðàò íÿêîãî óæ çà ñïðàâêà è íå ñå âðúùà. È íèêîé
âå÷å íå ÷óâà çà íåãî. Òàêà èçìúêíàõà åäèí Ï å í å ë î â îò Ïîïèí-
öè. Áðàò ìó áåøå ïðåäè ãîëåìåö. Íåãî ãî âúðíàõà ïðåáèò äî ñìúðò.
Ïîñëå, êàòî ãî âçåõà, ðàçáðàõ, ÷å å óáèò íÿêúäå êðàé ïúòÿ äî
íåãîâîòî ñåëî. Äîêàðàõà è åäèí áèðíèê. Ìèñëÿ, ÷å áåøå îò Åëøè-
öà. Íà ñóòðèíòà óìðÿ îò áîÿ. Áÿõà ãî õâúðëèëè âúðõó êþìþðà.
Íàïúëíî ïðåáèò áåøå è ãëàâíèÿò êëþ÷àð íà Ñòàðèÿ çàòâîð1.
Òîé áåøå ñâàò íà ñòàðèÿ êìåò Ã å î ð ã è Ê å í ä å ð î â . Äîêàðàõà
è õâúðëèõà ïðè íàñ åäèí ÷îâåê îò Âàðâàðà. Áÿõà ãî èçìúêíàëè îò
áîëíèöàòà. × î ì ï à ò à ñå êàçâàøå. Ðàíàòà ìó ñå áåøå îòâîðèëà.
Ëåæåøå íà êîëÿíîòî ìè. Ñëåä äåí-äâà â êèëèÿòà äîéäå íåãîâèÿò
âðàã îò Âàðâàðà À ñ å í Á î í å â . Ãðàáíàõà ãî è âå÷å íå ãî âúðíàõà.
Äàëè ãî èçïðàòèõà â çàòâîðà, äàëè ãî êà÷èõà â êàìèîíà, êîéòî
âñÿêà íîù èçëèçàøå îò Îêîëèéñêîòî äà îòâåæäà òåçè îò íàñ, êîèòî
áÿõà çà óáèâàíå, íå ðàçáðàõ. Ïîñëå íàó÷èõ, ÷å êîìóíèñòèòå, îñâåí
êúäå áÿõà óáèëè æåíà ìó, ïîñëå èçòðåïàëè è òðèòå ìó ìîì÷åòà.
 Îêîëèéñêîòî õîðàòà, êîèòî áÿõà ïðåáèâàíè è óìèðàõà îùå
òàì, íå áÿõà èçäúðæàëè íà èçòåçàíèÿòà îò Í à ñ ê î Ç ë î ò î è
åäèí âå÷íî ïèÿí ìú÷èòåë È â à í à î ñ ï î ä à 2.
– Òîé, êîãàòî ìå èçñëåäâàøå, ñè èçìèñëè ëúæàòà, ÷å ñúì ãî
áèë ñëåäèë. À àç äîðè íå çíàåõ, ÷å å ñúùåñòâóâàë. Õâúðëè ìå íà
çåìÿòà. Êà÷è ñå âúðõó ìåíå è ìè ñëîæè íàãàíòà â óñòàòà. Ùå
ïðîùàâàø, àìà ñà íàïèêàõ îò ñòðàõ. Ïðåáè ìå. Î÷àêâàõ, ÷å è ìåíå
ùå ìå êà÷àò íà êàìèîíà, êîéòî îòâåæäàøå íà ñìúðò çàòâîðåíèòå
â êàóøà.
Òóê èìàøå öÿë îòðÿä áèÿ÷è è òðåïà÷è; åäèíèÿò ñå êàçâàøå
Á ó í å â , íà äðóã âèêàõà Ì ú æ ê î ò î , áåøå ïðåäè øèâà÷, íà äâàìà
äðóãè èì êàçâàõà Ì a ê å ò à ò à .
Ïî åäíî âðåìå äîéäå åäèí ïàðòèçàíèí, êàçâàõà ìó
Á å í ê î â ñ ê è , îò Êàëàãëàðå, è òîé çàáðà íÿêîé îò êàóøà çà
òðåïàíå. Äðóã ïàðòèçàíèí, êîéòî ìíîãî ÷åñòî òîâàðåøå êàìèîíà,
ñå êàçâàøå Ç à í ê î Ï à ð ò è ç à í è í à (Ç à õ à ð è Ï à â ë î â
229
Á ë è ç í à ê î â ). Ñ íåãî áåøå åäèí îò ñòðàøíèòå òðåïà÷è, èìåòî
ìó ïîìíÿ – Â à ê ë è í Ò î í å â . Íà òîÿ òðåïà÷ äúëæà æèâîòà ñè.
Òîé ìå ïîçíà è ìå îñâîáîäè. Ïèòàø ìå çà êàìèîíà. Áåøå ñàìî
åäèí, äîêàòî ñòîÿõ â Îêîëèéñêîòî. Ïîçíàâàõìå ãî âñè÷êèòå. Áåøå
êàìèîíà íà ìåëíèöàòà „Ïîäåì”. Ñ íåãî âñÿêà íîù èçâåæäàõà çà
òðåïàíå õîðà îò êàóøà. À òîé áåøå ïðåïúëíåí.
Òîâàðåíåòî íà êàìèîíà çàïî÷âàøå êúì 11 è ïîëîâèíà
âå÷åðòà. Òîãàâà íè èçâåæäàõà è íà èçñëåäâàíå. Êàóøúò êúíòåøå
îò âèêîâå çà ïîìîù”.
Äèìèòúð Áîðèñîâ – Áúç£êàòà
Åäèí îò íàé-èçâåñòíèòå ïàçàðäæèøêè êàñàïè. Áàùà íà 3
äåöà, îò êîèòî å èäåíòèôèöèðàí ñàìî ñèíúò Á î ð ü î .
Ãîâîðè ñå, ÷å å åäíà îò æåðòâèòå â Ìóðäæîâ êëàäåíåö,
Âåëè÷êîâî.
• èíô. Ëàçàð Ïàóíîâ Ëàçàðîâ.
Ìèõàèë Ãåíîâ : Ìà÷î Ãåíîâ
 ðåãèîíàëíàòà ëèòåðàòóðà íà Ïàçàðäæèøêàòà êîìóíèñòè-
÷åñêà îðãàíèçàöèÿ Ì. Ãåíîâ îáèêíîâåíî å îïðåäåëÿí êàòî
„ïîëèöåéñêè íà÷àëíèê – ïàëà÷” (Èñòîðè÷åñêè êàëåíäàð.., ñ. 74,
ÀÌÂÐ îá. ä. 66158, ÎÄÀ, Ñï 410, ë. 7, Ñ., 1959, ñ. 125–126; Á.
Ñòîéíîâ, Áîéíèòå ãðóïè, Ñ., 1969, ñ. 98).
Â È ñ ò î ð è ÿ íà Ïàçàðäæèøêàòà îêðúæíà îðãàíèçàöèÿ íà
ÁÊÏ, Ñ., 1985, ñ. 36, ñå ñïîìåíàâà: „Íà 26 àïðèë (1943 ã.) â Ïàçàð-
äæèê ìëàäåæêàòà áîéíà ãðóïà ïîä ðúêîâîäñòâîòî íà Ä è ì è ò ú ð
Á à í å í ê è í ëèêâèäèðà íà÷àëíèêà íà òàéíàòà ïîëèöèÿ Ì è õ à è ë
à å í î â .  äåíÿ íà óáèéñòâîòî ïîëèöèÿòà áëîêèðà íÿêîè êâàðòàëè
íà ãðàäà è àðåñòóâà 19 ìëàäåæè, ñëåä êîåòî ãè èíòåðíèðà â Ñ.
Áúëãàðèÿ”.
Çà óáèéñòâîòî íà Ì. Ãåíîâ ñå ïîëçâàò ìàòåðèàëè îò ÎÄÀ –
Ïàçàðäæèê (ô. 15ë-ê, îï. 1, à.å. 126, ë. 18).
 ñëó÷àÿ, íå ùå è ñúìíåíèå, âïå÷àòëÿâà ãëàãîëúò ëèêâèäè-
ðàì, óïîòðåáåí çà ÷îâåøêè æèâîò. Çà ò. íàð. ìðúñåí åçèê íà òîòà-
ëèòàðíàòà äúðæàâà å èçïèñàíà îáèëíà ëèòåðàòóðà. Â òîçè òðóä ñà-
ìî ñå ôèêñèðà óïîòðåáàòà â åäíî ñâðúõîôèöèàëíî íåéíî èçäàíèå.
Ðàçêàçâà Ä è ì è ò ú ð Ï î ï î â , ïàçàðäæè÷àíèí, 72 ã.,
îáðàçîâàíèå ñðåäíî, ñúñ ñàìî÷óâñòâèåòî íà ìåñòåí êóëòóðòðåãåð:
230
„Ì à ÷ î à å í î â å ïàçàðäæè÷àíèí. Òîé íÿìà äåöà. Íåãîâè
ðîäíèíè äíåñ ñà ïîòîìöèòå íà áàëäúçà ìó. Åäèí îò òÿõ å Ã å î ð ã è
à å î ð ã è å â – Ò î ï î ð à . Áåøå äèðåêòîð íà Àêóìóëàòîðíèÿ
çàâîä â Ïàçàðäæèê, ïîñëå ñòàíà äèðåêòîð íà Çàâîäà çà ñòîìàíåíè
òðúáè â Ñåïòåìâðè.
Çà Ì à ÷ î Ã å í î â èìà ìíîãî ïèñàíî. Ïèñàë å è À ò à í à ñ
Ñ å ì å ð ä æ è å â . À í ã å ë × à ë ú ê î â , áèâø ïàðòèçàíèí, ñå
õâàëåøå ïðåä ìåíå, ÷å òîé å äåáíàë Ì. Ãåíîâ ïðåä êúùàòà ìó. Óæ
ãî áèë õâàíàë çà êîñàòà è çàñòðåëÿë â óõîòî. Ê ú í ÷ î
Ì è ø ë à ê î â ñúùî ëúæå, ÷å å çàñòðåëÿë Ì. Ãåíîâ ïðåä äîìà ìó.
Äî äíåñ íå ñå óñòàíîâè ñ òî÷íîñò êîé å óáèåöúò.”
Ðàçêàçâà Ë à ç à ð Ï à ó í î â Ë à ç à ð î â : „Áÿõìå ñ òàòå â
ñëàäêàðíèöàòà íà ÷èòàëèùå „Âèäåëèíà”. Êàòî ñå ñòðåëÿøå íÿêúäå
êúì öåíòúðà, òàòå ïîçíà çâóêà îò ïèùîëà íà Ì à ÷ î Ã å í î â .
Áÿõî ãî óòðåïàëè íà „Îäðèíñêà” è „Çàâîÿ íà ×åðíà”. Êàòî å
ñòðåëÿë, Ìà÷î ñå ñïúâà â åäèí êàìúê. Òàì ãî óáèâàò. Ïîñëå
âèäÿõìå êàê ñå å ñòåêëà êðúâòà ìó íà òîâà ìÿñòî, ïî êàìúêà”.

Àòàíàñ Ïåòðîâ – Òa÷î

Âîéíèê, êîéòî ïðè îïèò äà ñïîõîäè ìàéêà ñè â Áîëíèöàòà â
Ïàçàðäæèê å óáèò â òîãàâàøíàòà Ãîðè÷êà íà Ïè÷ ìàõàëà.
Óáèåöúò å áèë èçâåñòåí â ñëóõîâåòå íà Ïàçàðäæèê êàòî
Í a ñ î Ç ë ¥ ò î 3 . Òîçè êèëúð ñëåä Äåâåòè å áèë ìèëèöèîíåð. Óáèé-
ñòâîòî å îïèñàíî îò Àë. Ïîïîâ â „Íåèçðå÷åíîòî” (âæ. òàì ÷.
Îöåíêàòà). Çà íåãî íÿìà çàâåäåíî äåëî êàòî „áåçñëåäíî èç÷åçíàë”.
Ðàçêàçâà Ñ ò î è ë Ã ú ë ú á î â (Êàðêàðèéñêè…, ñ.45):
„Åäèí äåí êàçàõà, ÷å ïðåä Îêðúæíàòà áîëíèöà íàìåðèëè óáèò
íàø áèâø ñúó÷åíèê, ñåãà âîéíèê – Ò à ÷ î Ï å ò ð î â . Ïóñíàëè
ãî è íà ñòîòèíà ìåòðà îò âõîäà íà ëå÷åáíèöàòà, êàòî ïðåìèíàâàë
ïî ïúòåêàòà â òúìíîòî, ñêðèòèÿò óáèåö ãî ðàçñòðåëÿë è èç÷åçíàë.
Ñëåä âðåìå ñå ðàçáðà, ÷å óáèåöúò áèë àãåíòúò íà ÄÑ Í à ñ ê î
Ç ë î ò î . Ía ñúâåñòòà íà òîçè óáèåö ëåæàò ìíîãî è íàé-ðàçëè÷íè
ïðåñòúïëåíèÿ. Òîâà èìå ùå ãî ñðåùàìå è ïî-êúñíî â ìîèòå ñïîìåíè.
À êîé áåøå Ò à ÷ î Ï å ò ð î â è çàùî ãî óáèõà? Òà÷î áå äâå
ãîäèíè ïî-ãîëÿì îò ìåíå. Áåøå îñòàíàë îò ìàëúê ñèðàê, áåç áàùà...
Êàòî ëåãèîíåð îðãàíèçàòîð íÿìàøå ðàâåí íà ñåáå ñè... Ãîëÿìà áå
ñêðúáòà íà ìàéêà ìó – íå ìèíà ãîäèíà è òÿ ïî÷èíà. Òàêà ñå çàòðè
òîâà êðîòêî ñåìåéñòâî”.
231
 Òîìà Õðèñòîâ ßí÷åâ
Ïîä çàïàçåíà ñíèìêà èìà
íàäïèñ „Òîìà ßí÷åâ. Êìåò. II.
1938 – VI. 1943. Â êíèãàòà íà Ã.
Áàëàáàíîâ “Êìåòîâåòå è êìåò-
ñòâîòî íà Ïàçàðäæèê”, 1878 –
2005, Ïàçàðäæèê, 2005, çà òîçè
êìåò ïîä èìåòî Ò î ì à Õ ð è ñ -
ò î â å îòäåëåíî èçêëþ÷èòåëíî
ìíîãî ìÿñòî (ñ. 120 – 137), íî íÿìà
íèùî ñúùåñòâåíî çà æèâîòà ìó.
Ïðåäñòàâåíî å ñàìî îáðàçîâà-
íèåòî ìó íà þðèñò è îãðîìíàòà ìó
ãðàäîñòðîèòåëíà äåéíîñò. Íèòî
äóìà çà ñåìåéñòâîòî, çà òîâà, ÷å
äî 9 ñåïòåìâðè 1944 ã. å îêîëèé-
ñêè óïðàâèòåë íà Ïàçàðäæèê,
êàêòî è çà ñìúðòòà ìó, ïðåäñòà-
âÿíà ïîä îïðåäåëåíèåòî „áåçñëåä-
íî èç÷åçíàë”.
Èñòîðèÿòà íà òîçè ïàçàð-
äæèøêè äúðæàâåí ìúæ äîíÿêúäå
å çàïèñàíà îò Ò. È â à í î â (Êúäå
ìó å ãðîáúò, äíåñ íèêîé íå çíàé...
Çíàìå, 31.VIII.2001 ã.).
Ò. ßí÷åâ å áúëãàðèí îò
Åãåéñêà Ìàêåäîíèÿ (Êîñòóðñêî).
Ðîäåí å ïðåç 1895 ã. Â äåëî ¹ 623
îò 1945 ã. íà Ïàçàðäæèøêèÿ ñúä
å ïîñî÷åíî, ÷å èç÷åçâà ïðåç ñåï-
òåìâðè 1944 ã. Â äîêóìåíò, èçäà- â. Çíàìå, 31.VIII.2001 ã.
äåí îò Ïàçàðäæèøêàòà îáùèíà
íà íàñëåäíèöèòå, å çàïèñàíî, ÷å èç÷åçâà íà 3. Õ. 1944 ã., êàòî å
öèòèðàí ïðîòîêîë 403 îò 1945 ã. íà Ïàçàðäæèøêèÿ ñúä.
Ñåìåéñòâîòî ïîëó÷àâà ïðåç 1993 ã. îò Ðåãèîíàëíàòà êîìèñèÿ çà
ïîëèòè÷åñêà è ãðàæäàíñêà ðåàáèëèòàöèÿ äîêóìåíò, â êîéòî å
çàïèñàíî: „Îò ïèñìåíèòå è ãëàñíèòå äîêàçàòåëñòâà ñòàâà ÿñíî, ÷å
ëèöåòî Ò î ì à ß í ÷ å â å áèë àðåñòóâàí îò îðãàíèòå íà ÌÂÐ ïî
ïîëèòè÷åñêè ïðè÷èíè. Ñëåä 1944 å ðåïðåñèðàí è óáèò íà 3.ÕI.1944
232
ã., êàòî òðóïúò ìó îñòàâà íåèçâåñòåí äî ìîìåíòà. Êàñàå ñå çà
ðåïðåñèÿ è óáèéñòâî ïî ïîëèòè÷åñêè ïðè÷èíè”.
Çåòÿò Å ì è ë Á ó þ ê ë è å â ïðàâè ñîáñòâåíî ðàçñëåäâàíå
çà óáèéñòâîòî íà òúñòà ñè, ñðâ. çàïèñàíîòî îò Ò î ä î ð È â à í î â
(öèò. ñòàòèÿ): „Ãðàäúò å ìàëúê è òàéíèòå ÷åñòî ñòàâàò ïóáëè÷íî
äîñòîÿíèå. Çíàì êîè ñà óáèéöèòå, è òî íå ñàìî àç. Òî è â ïîëèöèÿòà
ãè çíàÿò êîè ñà, çíàÿò ãè è áèâøèòå ïàðòèéíè âåëè÷èÿ. Òúùà ìè å
êàçâàëà, ÷å åäèí îò óáèéöèòå £ ïîèñêàë 50 000 òîãàâàøíè ëåâà, çà
äà £ ïîêàæå êúäå å ãðîáúò íà ìúæà £. Òÿ íå ìó äàëà, òúé êàòî
íÿìàëà. Ñëåä ãîäèíè íàó÷èõ, ÷å ïðåç íîùòà íà òðåòè îêòîìâðè ñà
ãî èçâåëè îò çàòâîðà è ñà ãî ðàçñòðåëÿëè áåç ñúä è ïðèñúäà. Êàçâàò
ìè, ÷å ñ äÿäî ñà ðàçñòðåëÿëè è äðóãè. Íî äîêóìåíòè íÿìà, à è åäâà
ëè ùå ñå íàìåðÿò. Êàçâàõà ìè è ñòðàõîòèè. Ïåòèìà èëè øåñòèìà
ñà áèëè ìèëèöèîíåðèòå óáèéöè, íå çíàì. Íî òå ñà áèëè òîëêîâà
ïèÿíè, ÷å óáèëè è ñâîé êîëåãà. Ñëåä ðàçñòðåëà ñå êà÷èëè â êàìèîíà,
ïðåáðîèëè ñå, îêàçàëî ñå, ÷å ñà ñ åäèí ïî-ìàëêî. Èçòðåçíåëè
íàáúðçî è ñå çàêëåëè äà íå êàçâàò íà íèêîãî êàêâî ñà ñòîðèëè. Íî
ñëåä 15 ãîäèíè ñå ðàçïðèêàçâàëè. Ïèë ñúì äîðè êàôå ñúñ ñèíà íà
åäèí îò óáèéöèòå. Åñòåñòâåíî, íå ñúì êàçàë íèùî”.
Ò î ì à ß í ÷ å â èìà ñúïðóãà Î ë ã à , äúùåðÿ Ï î ë è ê -
ñ å í à è ñèí, ÷èåòî èìå íå çàïèñàõ.
Âëàñòòà íå çàáðàâÿ èçìèñëåíèòå îò íåÿ ïðåñòúïëåíèÿ íà
Ò. ßí÷åâ. Äúùåðÿ ìó Ï î ë è ê ñ å í à , ìàêàð è îìúæåíà â
êîìóíèñòè÷åñêî ñåìåéñòâî, èçæèâÿâà êîøìàðà íà ïàðàäîêñà:
ñèíúò £ å èçïðàòåí â Òðóäîâà ïîâèííîñò è ñëóæè êàòî òðóäîâàê.

Èâàí Õðèñòîâ Èâàíîâ

Òàêà ñå å íàðè÷àë ïîñëåäíèÿò ïîëèöåéñêè íà÷àëíèê â
Ïàçàðäæèê, ðîäîì îò Àñåíîâãðàäñêî, íà 36 ã. Â Îáâèíèòåëåí àêò
¹1 îò 1945 ã., ñúñòàâåí îò ïðîêóðîðà Ì è õ à è ë Ì à í å â , Èâ.
Èâàíîâ å ïîäñúäèì ïîä ¹ 4. Èçìèñëåíè ñà ìîòèâè çà ñìúðòíàòà
ïðèñúäà, êîèòî ñà äàëå÷å îò ìîðàëà è ôóíêöèèòå íà åäèí
ïîëèöåéñêè íà÷àëíèê â ñðåäíî ãîëÿì áúëãàðñêè ãðàä, êàòî íàïð.:
• „ðúêîâîäèë å... öÿëîñòíàòà äåéíîñò íà ïîëèöèÿòà â áîðáàòà
£ ñðåùó àíòèôàøèñòèòå, êàòî å íàðåæäàë êîè ëèöà äà ñå çàäúðæàò,
ó÷àñòâóâàë å â íàíàñÿíåòî íà íàé-æåñòîêè ïîáîèùà íàä àðåñòó-
âàíèòå ëèöà ïðåç öÿëîòî âðåìå íà ñëóæáàòà ñè êàòî ïîëèöåéñêè
íà÷àëíèê...
233
 • ïðåç þíèé 1943 ïîä íåãîâî ðúêîâîäñòâî å áèëà ïðîâåäåíà
àêöèÿòà ñðåùó 4-ìà ïàðòèçàíè, óêðèâàùè ñå íà åäèí îñòðîâ â ð.
Ìàðèöà, êðàé ñ. Ãîâåäàðå...
• ïðåç ôåâðóàðè 1944 å õîäèë íà àêöèÿ ñðåùó ïàðòèçàíèòå
íà âð. Åëåäæèê è òàì óáèë åäèí ïàðòèçàíèí (íî íå ñå ñïîìåíàâà
êîé – áåë. Ò. Á.);
• ïðåç ôåâðóàðè 1944 ã. íàíåñúë, çàåäíî ñ äðóãè ëèöà, æåñòîê
ïîáîé ñ äúðâåòà, ãóìè è åëåêòðè÷åñêà ìàøèíà íà Á ë à ã î Ç ë à -
ò à í î â îò ñ. Âåòðåíäîë. Óáèëè ãî è ñëåä òîâà ïîèñêàë ëèíåéêàòà
îò êàçàðìàòà, òà ãî èçíåñëè è çàðîâèëè çàä Êàçàðìàòà;
• ïðåç þíè 1944 ã. íàðåäèë... äà áúäå çàäúðæàí ä-ð È â à í
Ñ ð å á ð è í î â îò ñ. Êàëóãåðîâî, íà êîãîòî íàíåñëè çâåðñêè
ïîáîé... è ãî óáèëè, ñëåä êîåòî, çà äà ïðèêðèÿò ïðåñòúïëåíèåòî
ñè, ñúùèòå ãî õâúðëèëè îò âòîðèÿ åòàæ íà îêîëèéñêîòî
óïðàâëåíèå è ðàçãëàñèëè, ÷å ñå å „ñàìîóáèë”;
• ïðåç þëè 1944 ïî íåãîâî è íà Àíòîíîâ íàðåæäàíå áèë
àðåñòóâàí ó÷åíèêà Ò î ï ê à ð î â îò ñ. Ùúðêîâî. Èâàíîâ çàïîâÿäàë
äà ìó íàíåñàò íîâ ïîáîé, îò êîéòî òîé ïî÷èíàë â óæàñíè ìúêè, â
äúðæàâíàòà áîëíèöà – Ïàçàðäæèê...
Èçâúðøåíèòå îò íåãî äåÿíèÿ ñúñòàâëÿâàò ïðåñòúïëåíèÿ ïî
÷ë. 2, ï. ï. 4, 7 è 10 îò Çàêîíà çà ñúäåíå îò íàðîäåí ñúä”.
Òàêà äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë Èâ. È â à í î â å áèë îñúäåí íà
ñìúðò ïðåç 1945 ã., ñëåä êàòî å áèë óáèò áåç ñúä è ïðèñúäà îùå íà
9-òè èëè ìàëêî ñëåä òîâà, çà êîåòî ñå ñúîáùàâà â ä. 797 îò 1945 ã.,
êúäåòî ñå êàçâà, ÷å Èâàí Õðèñòîâ Èâàíîâ å èç÷åçíàë ïðåç ñåï-
òåìâðè 1944 ã.

Ìåòîäè Òàñåâ Øàòîðîâ

Êîìàíäèð íà III-òà ÂÎÇ ñ öåíòúð
Ïàçàðäæèê. Ðîäåí â Ïðèëåï ïðåç 1898 ã.
Åäèí îò âîäà÷èòå íà ÁÊÏ/ÁÐÏ â Áúë-
ãàðèÿ, Ðóñèÿ, Þãîñëàâèÿ. Â Ñêîïèå ïðåç
1939 – 1941 ã. å ïúðâè ñåêðåòàð íà Ïàêðà-
èíñêèÿ êîìèòåò íà ÞÊÏ, ïîñëå íà ÁÐÏ.
Çà ïðåìèíàâàíåòî íà ìàêåäîíñêèòå êî-
ìóíèñòè êúì Áúëãàðñêàòà ðàáîòíè÷åñêà
ïàðòèÿ å ñâàëåí îò ïîñòà è ïî íåäîêàçàíè
ñâèäåòåëñòâà å îñúäåí íà ñìúðò îò ÏÁ íà
234
ÞÊÏ ïî èñêàíå íà Òèòî. Âðúùà ñå â
Áúëãàðèÿ, êúäåòî îòíîâî å ÷ëåí íà ÖÊ è
åäèí îò ðúêîâîäèòåëèòå íà ò. íàð. „ïàðòè-
çàíñêî äâèæåíèå”.
 Ïàçàðäæèøêî å îò íà÷àëîòî íà
îêòîìâðè 1943 ã. äîêúì 11–12 ñåïòåìâðè
1944 ã., êîãàòî óìèðà îò ðàíèòå ñè â Äåð-
âèøêà ðåêà ïîä âðúõ Ìèëåâè ñêàëè, ñåì-
÷èíîâñêî çåìëèùå.
Ïî íàñòîÿâàíå íà É. Áð. Ò è ò î äè-
ðåêòèâàòà çà óáèéñòâîòî íà Ñ ò à ð è î ò
Ñòîÿí Ïîïîâ
Á ó ã à ð è í , êàêòî òîé íàðè÷à Ì. Øàòî-
ð î â , å ïðåäàäåíà íà Ã å î ð ã è Ä è ì è ò ð î â îò É. Â. Ñ ò à ë è í .
Ïî ïúòèùàòà íà ÖÊ íà ÁÐÏ çàïîâåäòà ïðèñòèãà â Ñîôèÿ,
îòêúäåòî ÷ðåç Ñòîÿí Ïîïîâ, ïîëèòè÷åñêè êîìèñàð íà Ì.
Øàòîðîâ, å äîíåñåíà íà 2 ñåïòåìâðè ñ. ã. â ò. íàð. „Ñâîáîäíà çîíà”
íà Ìèëåâè ñêàëè, êúäåòî ñå ñúáèðàò ïàðòèçàíñêèòå ïîäðàçäå-
ëåíèÿ. Çàïîâåäòà å èçïúëíåíà îò åêçåêóòèâåí îòðÿä íà ïàðòèçà-
íèòå, âîäåí îò À ò à í à ñ Ñ å ì å ð ä æ è å â . Ñåìåðäæèåâ è íåãî-
âèòå õîðà ïðîñòðåëâàò Ì. Øàòîðîâ â ãúðáà è îãðàáâàò ïàðèòå íà
Çîíàòà, êîèòî òîé íîñè â ÷àíòàòà ñè. Èçîñòàâåí îò ïàðòèçàíèòå,
íåïîòúðñåí îò òÿõ, ïàðòèçàíñêèÿò êîìàíäèð óìèðà ñëåä Äåâåòè íà
íÿêîëêî ìåòðà îò Äåðâèøêà ðåêà. Òÿëîòî ìó å ïîêðèòî ñ øóìà îò
ñèìåîíîâñêè ìàðîäåðè, òðúãíàëè äà ïðåòúðñâàò òðóïîâåòå è ãîðà-
òà ïîä Ìèëåâè ñêàëè.
Ì. Øàòîðîâ å
ïîãðåáàí íà 16. IÕ.
1944 ã. íà Îñòðîâà â
Ïàçàðäæèê, êàòî ðå÷
íàä ñàðêîôàãà ìó
äúðæàò óáèéöèòå:
Ñòîÿí Ïîïîâ,
Ëþáåí Ãóìíå-
ðîâ è Âëàäî Òà-
í î â – íåãîâèòå ïúð-
âè ïîìîùíèöè â Çî-
íàòà, êîèòî ðåàëèçè-
ðàò çàïîâåäòà, äîíåñå- Ëþáåí Ãóìíåðîâ, ñúïðóãàòà ìó Ñëàâêà,
íà îò Ñîôèÿ. Ô è ç è - áðàòîâ÷åä ìó Ìèõàèë è íåãîâàòà ñúïðóãà

235
÷ å ñ ê è ÿ ò ó á è å ö À ò . Ñ å ì å ð ä æ è å â îòñúñòâà. Ñëîâî çà Ì.
Ø à ò î ð î â å íàïèñàíî îò äðóã ïàðòèçàíèí ñ êúðâàâè ðúöå –
Ä è ì è ò ú ð Ì å ò î ä è å â , ïîñëå íåîòëú÷íî ðàáîòåù â êàáèíåòà
íà Ò î ä î ð Æ è â ê î â .
Íà 27. IÕ. ñ. ã., ñàìî 10 äíè ñëåä ïîãðåáåíèåòî íà ðàçëàãàùèÿ
ñå òðóï íà Ì. Øàòîðîâ, ïî íàðåæäàíå îò Ñîôèÿ ãðîáúò å
ðàçêîïàí, òÿëîòî åêñõóìèðàíî â ïðèñúñòâèåòî íà ïðåäñòàâèòåëè
íà Ò è ò î , êîèòî òðÿáâà äà ñå óâåðÿò, ÷å íàé-ãîëåìèÿò âðàã íà
þãîñëàâñêèÿ âå÷å äèêòàòîð å äåéñòâèòåëíî ìúðòúâ.
Ì. Øàòîðîâ å âúðõîâíèÿò ïàðòèçàíñêè ðúêîâîäèòåë â
Êðàèùåòî, êîéòî å îäîáðÿâàë èçïúëíåíèåòî íà ïðèñúäèòå íà ò.
íàð. „íàðîäíè âðàãîâå”. Òîâà å ñòàâàëî äîêúì þíè – þëè, êîãàòî
ÖÊ íà ÁÐÏ èçäàâà çàïîâåä äà ñå ñïðå èçáèâàíåòî íà áúëãàðè. Ñ
íåãîâàòà âúðõîâíà çàïîâåä ñà åêçåêóòèðàíè Ì è í ê î Ñ ó ð ë å -
ê î â â Áîðèìå÷êîâî, æåðòâèòå â Ã. Âúðøèëî è äð.
Æåíà: Ì à ð è ÿ Ï å ò ð î â à îò Ñëèâåí.
Äúùåðÿ: Ê ð å ì å í à , êîÿòî ñå îìúæâà çà Ò î ä î ð Ê î ñ -
ò î â Ò î ä î ð î â îò Áóðãàñ. Çàãèâà ïðè ñàìîëåòíàòà êàòàñòðîôà
êðàé Áðàòèñëàâà. Ñåãà íåéíèÿò ñèí ïîä èìåòî Á î é ê î Ò î ä î -
ð î â ðàáîòè â Öåíòúðà çà äåìîêðàöèÿ, Ñîôèÿ.
• Ïîâå÷å çà Ì. Øàòîðîâ ïðè Ò. Á à ë ê à í ñ ê è , Ì. Øàòîðîâ
ìåæäó ìàêåäîíèçìà è áúëãàðèçìà, Â.Ò., 2006; âæ. è äèñêóñèÿòà
âúâ â. „Âèäåëèíà” (Ïàçàðäæèê) ïðåç åñåíòà íà ñúùàòà ãîäèíà.

22-ìà îôèöåðè è ïîäîôèöåðè îò 27-ìè ×åïèíñêè ïîëê

Çàëîâåíè ñà â ïîëêà íà 10 ñåïòåìâðè 1944 ã. è ïîäãîòâåíè çà
åêçåêóöèÿ îò îòðÿä, ðúêîâîäåí îò ðåíåãàòà îôèöåð ïîäïîðó÷èê
É î ð ä à í Ê ð ú ñ ò å â 4. Â íåãîâî èçëîæåíèå (âæ. ïðè Ñò. Òîìîâ,
ñ. 74) ñà îïðåäåëåíè ñ „ïðåñòúïíè ïðîÿâè”. Åêçåêóöèÿòà å îòìå-
íåíà, çàäúðæàíà è îôèöåðèòå ñïàñåíè îò èçáèâàíå ÷ðåç íàìåñàòà
íà íîâèÿ ìèíèñòúð Ä à ì ÿ í Â å ë ÷ å â ; âæ. ðàçêàçà çà ñïàñåíèåòî
ïðè É î ð ä à í Í à ÷ ê î â , Ðàâíîãîð.

Ïðåäîòâðàòåíîòî èçáèâàíå íà îôèöåðèòå è ïîäîôèöåðèòå

â 27-ìè ×åïèíñêè ïîëê
Òîâà îáñòîÿòåëñòâî íå å èçÿñíåíî â ëèòåðàòóðàòà. Óêðèòî å
âúâ âñè÷êè ïèñàíèÿ ïî òåìàòà.

236
 Íà 10. IÕ. 1944 ã. âîéíèøêèÿò êîìèòåò íà÷åëî ñ ïîäïîðó÷èê
É î ð ä à í Ê ð ú ñ ò å â àðåñòóâà 22 îôèöåðè è ïîäîôèöåðè îò
ïîëêà. Óâåäîìåíè çà èäâàíåòî íà íîâèÿ êîìàíäèð íà ïîëêà ïîë-
êîâíèê Á î ð è ñ Ñ ë à â î â , ïàçàðäæèøêèòå åêçåêóòîðè çàìèñ-
ëÿò èçáèâàíåòî íà çàëîâåíèÿ îôèöåðñêè è ïîäîôèöåðñêè ñúñòàâ.
ßâíî íÿêîé îò îôèöåðèòå å óâåäîìèë íîâèÿ ìèíèñòúð íà âîéíàòà
Ä à ì ÿ í Â å ë ÷ å â , êîéòî ïðåäîòâðàòÿâà íîùíîòî èçáèâàíå.
Çàïîâÿäàíî å àðåñòóâàíèòå îò ïîëêà äà áúäàò èçïðàòåíè â Ñîôèÿ.
Íàïèñàíîòî ïî òåìàòà ïðè Ñïàñ Òîìîâ (ñ. 74) å áåç ñïî-
ìåíàâàíå íà çëîêîáíèÿ çàìèñúë. Ïî âúïðîñà èìà ñàìî åäíà áåëåæ-
êà íà É î ð ä à í Í à ÷ ê î â , ó÷àñòíèê â ñúáèòèÿòà, ïóáëèêóâàíà
âúâ â. “Äåìîêðàöèÿ” (13. IÕ. 2001 ã., ñ. 26), ñðâ.: „Åäíà ðîòà îò
ïîëêà, âîäåíà îò îôèöåðà ñ ëåâè óáåæäåíèÿ Âëàõîâ, îòèäå èçâúí
Ïàçàðäæèê äà ïîñðåùíå è äîâåäå ïàðòèçàíè. Èçêàðàõà íè â
øïàëèð çà ïîñðåùàíåòî èì. Òå çàïî÷íàõà äà ïðàâÿò ìèòèíãè â
êàçàðìàòà, îïèòâàõà ñå äà óáåäÿò âîéíèöèòå, ÷å íîâîòî å ïî-äîáðî.
Ìåæäó îôèöåðñêèÿ ñúñòàâ èìàøå îïðåäåëåíî ñòðàõ. Åäèí äåí íè
ñâèêàõà â åäíî ïîìåùåíèå – Ïîäîôèöåðñêèÿ êëóá. Ïàðòèçàíèòå
áÿõà ïðåäâàðèòåëíî îïðåäåëèëè êîãî ùå àðåñòóâàò îò ïðèñúñò-
âàùèòå â çàëàòà. Ñëåä êàòî êàçàõà íÿêîëêî îáùè ïðèêàçêè, ïîêà-
íèõà îïðåäåëåíèòå çà æåðòâè äà îñòàíàò âúòðå, à äðóãèòå îñâîáî-
äèõà. Àç áÿõ ñðåä àðåñòóâàíèòå. Âçåõà îðúæèåòî íè è çàòâîðèõà
îôèöåðèòå è ïîäîôèöåðèòå â îòäåëíè ñòàè. Ïîñòàâèõà è êàðàóë.
Íèå ïðåäïîëàãàõìå, ÷å ïðåç íîùòà ùå íè èçâåäàò è ùå íè èçáèÿò.
Íî Ä à ì ÿ í Â å ë ÷ å â íè ñïàñè, òîé íè èçèñêà â Ñîôèÿ äà íè
èçïðàòÿò âúâ Âîåííîòî êîìåíäàíòñòâî. Òàì íàìåðèõìå ìíîãî
àðåñòóâàíè îò ðàçëè÷íè îáëàñòè. Íèå áÿõìå 5 äóøè ïîäîôèöåðè,
7 îôèöåðè è åäèí âîéíèê”.
Ïîòúðñèõ æèâèÿ É î ð ä à í Ò ð è ô î í î â Í à ÷ ê î â , ïîä-
îôèöåð îò Ðàâíîãîð, êîéòî ñåãà æèâåå â Ïàçàðäæèê, çà äà óòî÷íÿ
èìåíàòà íà îôèöåðèòå è ïîäîôèöåðèòå, êàêòî è íà âîéíèêà.
Âúçðàñòíèÿò ÷îâåê, ñåãà íà 93 ã., ñå îïëàêà îò îòñëàáíàëà ïàìåò.
Íåçàâèñèìî îò òîâà çàïèñàõ ñëåäíèÿ ðàçêàç:
„Íà äåñåòè ñåïòåìâðè ïîëêîâíèê Å ë å í ê î â èçïðàòè åäèí
îôèöåð äà äîâåäå ïàðòèçàíèòå â êàçàðìàòà. Îïðåäåëè èì ïîìåùå-
íèå äà ïðåíîùóâàò. Òå îáà÷å ïðèñòúïèõà êúì àðåñòóâàíå íà îôè-
öåðèòå è ïîäîôèöåðèòå. Çàòâîðèõà îôèöåðèòå â Ùàáà íà ïîëêà,
à ïîäîôèöåðèòå â åäíà ñòàÿ íà äîìàêèíñòâîòî. Ãëàñåõà ñå äà íè
èçáèÿò ïðåç íîùòà. Äîðè íè êà÷èõà â åäèí êàìèîí. Äúðæàõà íè
237
íà êàìèîíà äîêúì ïîëóíîù. Êàìèîíúò òðúãíà. Î÷àêâàõìå, ÷å
ùå íè èçáèÿò. Ðàçáðàõìå ïîñëå, ÷å ñå å íàìåñèë ìèíèñòúðà
Ä à ì ÿ í Â å ë ÷ å â , êîéòî íè ñïàñè. Èçèñêà íè â Ñîôèÿ, îòêúäå-
òî ñëåä êðàòúê ïðåñòîé â êîìåíäàíòñòâîòî è íà ëåòèùåòî â Áîæó-
ðèùå íè ïðàòè íà ôðîíòà. Ñåãà ñúì çàáðàâèë èìåíàòà íà âñè÷êè
îò Ïàçàðäæèê, êîèòî Âåë÷åâ íè ñïàñè. Ïîìíÿ ñàìî èìåíàòà íà
ïîäîôèöåðèòå: Ã à í ÷ î Ã å î ð ã è å â Â ë à ä è ì è ð î â îò Ïàçàð-
äæèê è íà Ä è ì è ò ú ð Ñ ï à ñ î â Â à ñ è ë å â îò Äðàãîð. Çà äà
íè ñïàñÿò, íè èçïðàòèõà â äàëå÷íè ïîëêîâå, çà äà íå ìîãàò
ïàçàðäæèøêèòå ïàðòèçàíè äà íè èçáèÿò. Ìåíå ìå ïðàòèõà â Àðäèíî,
à à í ÷ î îòèäå â Êúðäæàëè. Îò òàì çàìèíàõìå çà ôðîíòà.”
Íÿìàõ âúçìîæíîñò äà óòî÷íÿ èìåíàòà íà îñòàíàëèòå
ñïàñåíè îò Ä à ì ÿ í  å ë ÷ å â âîåííè îò 27-ìè ÷åïèíñêè ïîëê.
Ïðåäïîëàãàì, òîâà ùå ñâúðøàò áúäåùèòå èçñëåäâà÷è.

Ãåîðãè Õðèñòîñêîâ : Ãîãî Äúëãèÿ

Ó ÷ å í è ê . Ë å ã è î í å ð . Äðóæèíåí êîìàíäèð íà îðëåòàòà
â Ïàçàðäæèøêà ïðîãèìíàçèÿ. Ôåëäôåáåë-øêîëíèê â Áåëîìîðñêà
Òðàêèÿ. Åäèí îò àðåñòóâàíèòå îò âîéíèøêè êîìèòåò. Ñìúðòòà
ìó å îïèñàíà áåç ïîñî÷âàíå íà êîíêðåòíî ìÿñòî îò Ñ ò î è ë à ú -
ë ú á î â (Êàðêàðèéñêè…, ñ. 49):
„Â ïðîäúëæåíèå íà åäíà ñåäìèöà ñ æåñòîêè èíêâèçèöèè å
ñìàçàí îò áîé, ñ ïðå÷óïåíè ðúöå è êðàêà. Åäíà íîù ãî èçêàðàëè
îò êàóøà äâàìà îò ïîáîéíèöèòå è, âëà÷åéêè ãî, ãî îòêàðàëè äî
áåñèëîòî. Âúðçàëè ãî çà êðàêàòà è ãî îáåñèëè ñ ãëàâàòà íàäîëó.
Òàêà çàâúðøè æèâîòà ñè åäèí ãîëÿì ïàòðèîò-ðîäîëþáåö”.

Îòêàçàëèòå çàìèíàâàíå íà ôðîíòà çàïàñíè âîéíèöè

Çà ñëó÷èëîòî ñå â Ïàçàðäæèê çàñåãà èìà ñàìî åäíà áåëåæêà
ïðè Ñ ò î è ë Ã ú ë ú á î â (Êàðêàðèéñêè ñêàçàíèÿ, ò. IV, Ñîôèÿ
2005, ñ. 44) ñðâ.: „Ñëåä ñâúðøâàíå íà Ïúðâàòà ôàçà íà âîéíàòà,
êîÿòî áå â Ìàêåäîíèÿ, ïðîäúëæåíèåòî íà Âòîðàòà ôàçà áå âå÷å â
ñðúáñêà òåðèòîðèÿ êúì Óíãàðèÿ è Àâñòðèÿ. Â Ïàçàðäæèê ñå
ñôîðìèðà 16-òà äèâèçèÿ. Ìíîãî îò ìîáèëèçèðàíèòå çà ôðîíòà
îòêàçàõà äà ñå îáëåêàò è äà çàìèíàò. Òîâà ïðåäèçâèêà îñîáåíà
ÿðîñò ó íîâèòå âëàñòíèöè.  ðàçñòîÿíèå íà 24 ÷àñà ìèëèöèÿ è
ïàðòèçàíè àðåñòóâàõà âñè÷êè ïðîòèâíèöè íà âîéíàòà è ãè íàòèêàõà
â Îêîëèéñêîòî è çàòâîðà, êúäåòî ñå çàïî÷íà æåñòîêà ðàçïðàâà.
238
Íÿêîè îò èíèöèàòîðèòå íà áîéêîòà èç÷åçíàõà áåçñëåäíî5, äðóãè
ãè ñúäè Íàðîäåí ñúä, à îñòàíàëèòå, çàïëàøåíè ñ âîåíåí ñúä,
çàìèíàõà çà Ñîôèÿ, à îòòàì íà ôðîíòîâàòà ëèíèÿ”.

Áîðèñ Õàðàëàìïèåâ
Ñúäåí å îò Íàðîäíèÿ ñúä ïî Îáâè-
íèòåëåí àêò ¹1 îò 1945 ã., êúäåòî å ïîä ¹
87. Îáâèíåíèåòî å â òîâà, ÷å çàåäíî ñ
Èâàí Àíãåëîâ Äúáîâ, Áîðèñ
Àòàíàñîâ Òðåíîâ, Ãåîðãè Êà-
ñ à á î â , âñè÷êè îò Ïàçàðäæèê, ñà ó÷àñò-
âàëè â Êîìèòåòà6 íà Ë þ á å í Ë å â è ÷ à -
ð î â , „êàòî ñ òàçè ñè äåéíîñò ñà ïîîùðèëè
Áîðèñ Õàðàëàìïèåâ
èçâúðøâàíå íà óáèéñòâà, òåæêè òåëåñíè
ïîâðåäè, èíêâèçèöèè íà íàðîäíè áîðöè”.
Ïîðòðåò Áèë å àðõèåðåéñêè íàìåñòíèê íà Ïà-
îò õóä. Èë. Äèìîâñêà
çàðäæèê.
Æåíà: Â à ñ è ë ê à îò Ë î ç à í î â è â ßâðîâî.
Äåöà: 1) Ë à ì á ð è , æèâåå â Ïëîâäèâ, æèâ;
2) Å ë å í à , çàäîìåíà ó Ì à ð è ÷ ê î â è ;
3) Í è ê î ë à , èíôîðìàòîðúò.
 Îáâèíèòåëåí àêò ¹ 1 íà Ïàçàðäæèøêàòà ïðîêóðàòóðà Á.
Õàðàëàìïèåâ å ïðåäñòàâåí èçíåíàäâàùî ïîä ¹ 87 êàòî
„îòñúñòâóâàù” (ñ. 15).
Íåãîâèÿò ñèí Íèêîëà Õàðàëàìïèåâ îáà÷å óäîñòîâåðè, ÷å
å áèë íà âñè÷êè çàñåäàíèÿ íà Íàðîäíèÿ ñúä.
Óñòàíîâè ñå, ÷å ìèñòèôèêàöèÿòà å äåëî íà ïðîêóðîðà Ä à í î
Ï å ò ð è í ñ ê è 7, îòñòúïèë ïðåä õîäàòàéñòâîòî íà òúñòà ñè è íà
Ì è õ à è ë Ì à í å â , ãëàâíèÿò ïðîêóðîð, êîéòî ïî íàñòîÿâàíå íà
ñâîÿòà ìàéêà å ïîùàäèë æèâîòà íà ïàçàðäæèøêèÿ ïúðâîñâåùåíèê8.
Ðàçêàçâà Í è ê î ë à Á î ð è ñ î â Õ à ð à ë à ì ï è å â , 78 ã.,
ó÷èòåë ïî áèîëîãèÿ, Ïàçàðäæèê, óë. „Ê. Âåëè÷êîâ” ¹ 53, ñèí:
„Áàùà ìè å ðîäåí ïðåç 1878 ã. â ßâðîâî, Àñåíîâãðàäñêî. Çàâúðøâà
Ñîôèéñêàòà äóõîâíà ñåìèíàðèÿ. Ñèí å íà äóõîâíèêà Õ à ð à -
ë à ì ï è Ä à í ê î â Ê î â à ÷ å â è Å ë å í à îò Ã å ÷ å â è ÿ ðîä.
Ïúðâîíà÷àëíî å ó÷èòåë â ßâðîâî. Çàïîïâà ñå ïðè Ê è ð è ë ,
Ì è ò ð î ï î ë è ò Ï ë î â ä è â ñ ê è ïðåç 1939 ã. Â Ïàçàðäæèê
239
ïúðâî ñëóæè â öúðêâàòà „Ñâåòà Ïåòêà”. Ïîñëå å íàçíà÷åí îò
Ê è ð è ë çà àðõèåðåéñêè íàìåñòíèê íà Ïàçàðäæèøêî.
Áàùà ìè áåøå ÷îâåê ñ ìíîãî ãîëÿìî âëèÿíèå â Ïàçàðäæèê.
Èìåííî çàðàäè òîâà ãîëÿìî âëèÿíèå âúâ âñè÷êè ñôåðè íà æèâîòà
íà Ïàçàðäæèê è îêîëèÿòà ãî îáâèíèõà çà „âðàã” íà Äåâåòè.
Ïîñòîÿííî ìó ïîäãîâàðÿõà ïðèêàçêè îò ðîäà íà: “ Òðÿáâà
äà òå ÷óêíåì, çà äà èìàø åäíî íàóì”.
Ïî âðåìå íà ïðîöåñà íå áåøå àðåñòóâàí. Ïðåç äåíÿ õîäåøå
â ÷èòàëèùå „Âèäåëèíà”, êúäåòî ñå ïðîâåæäàøå Íàðîäíèÿ ñúä, è
ïî íåãîâèòå äóìè: „ñúáèðàøå ñúëçèòå è ìúêèòå íà õîðàòà”. Áåøå
îòäóøíèêúò íà îñúäåíèòå.
Çà äà ãî ñïàñÿò îò òîãàâàøíèòå óáèéñòâà, ñå çàñòúïè ïàçàð-
äæèøêàòà îáùåñòâåíîñò. Îáèêíîâåíèòå ìèðÿíè. Çà íåãî ñå çà-
ñòúïè ì à é ê à ò à í à î á â è í è ò å ë ÿ Ì è õ à è ë Ì à í å â . Òÿ
âúçäåéñòâà íà ñèíà ñè. Íà äåëîòî å ñ îïðàâäàòåëíà ïðèñúäà. Òîâà
íå ïðå÷åøå íà ïðîñòàöèòå (èçâèíÿâàéòå çà èçðàçà!) äà ïèøàò â
äîêóìåíòèòå íà íåãîâèòå äåöà „ñèí íà ñúäåí îò íàðîäåí ñúä!”.
Îùå åäèí ÷îâåê ñå çàñòúïè çà áàùà ìè. Îáâèíèòåëÿò Ä à í î
Ï å ò ð è í ñ ê è . Òîé ñå çàñòúïè ÷ðåç íàìåñàòà íà ñâîÿ òúñò Ê î í -
ñòàíòèí Õðèñòîâè÷.
Áàùà ìè å àâòîð íà ñòàòèè è ïðîïîâåäè. Òîé îòêðèâà çà
áúëãàðñêîòî èçîáðàçèòåëíî èçêóñòâî èêîíîïèñåöà Õ à ä æ è
È â à í ÷ î . Òîé å â êîìèòåòà çà çàùèòà íà åâðåèòå è ïî-êúñíî –
íà 40 ñâåùåíèöè, çàòâîðíèöè â Áåëåíå. Íåãîâè ó÷åíèöè ñà ïðîô.
Ãåîðãè Ãúëúáîâ,
Íèêîëàé Õàéòîâ è
Á î ð è ñ Ä è ì î â ñ ê è , ÷è-
èòî ëàñêàâè îòçèâè çà ó÷è-
òåëÿ ñà ïîçíàòè íà ÷åòÿ-
ùèòå õîðà. Â ñâîèòå 30 ãî-
äèíè êàòî àðõèåðåéñêè íà-
ìåñòíèê âúçñòàíîâè Áàò-
êóíñêèÿ ìàíàñòèð „Ñâåòè
Ïåòúð è Ïàâåë”, îáÿâè
÷åðêâàòà „Ñâåòà Áîãîðîäè-
öà” çà ïàìåòíèê íà êóëòó-
ðàòà.
Ïî÷èíà íà 7. IÕ. 1990 ã.
Â-ê. Âèäåëèíà, 17. X. 2003. Ïîãðåáàí å â ßâðîâî.
240
 Ïðåäè èçâåñòíî âðåìå òóê ïðèñòèãíà æóðíàëèñò îò Ïàëåñ-
òèíà (èìà ïðåäâèä Èçðàåë), êîéòî çàñíå ôèëì çà áàùà ìè è çà
ñïàñÿâàíåòî íà ïàçàðäæèøêèòå åâðåè. Êàçâàøå ñå Ä æ å ê è
Ê î í ô î ð ò è .”
• âæ. îùå: Ì à ð è à í à Ê å ð å ç î â à , 100 ãîäèíè îò ðîæäå-
íèåòî íà ñòàâðîôîðåí ñâåùåíîèêîíîì Áîðèñ Õàðàëàìïèåâ: Òîé
íå áèâà äà áúäå çàáðàâåí, Âèäåëèíà 17. 10. 2003 ã., ñ. 7

Ïàóí Ëàçàðîâ Ïàóíîâ

Ñèí íà âîéâîäàòà Ë à ç à ð È ë è å â Ì à ð ê î â , âîåííèÿò
ðúêîâîäèòåë íà Áðàöèãîâñêîòî âúñòàíèå îò 1876 ã. (ïîâå÷å çà
íåãî ïðè Ò. Á à ë ê à í ñ ê è , Ëàçàð âîéâîäà, Ñ., 2000).
Ðîäåí å ïðåç 1903 ã. Çàâúðøâà Òåõíè÷åñêîòî ó÷èëèùå â Ñî-
ôèÿ. Ðàáîòè èçâåñòíî âðåìå êàòî ïîëèöåéñêè èíñïåêòîð â Ïà-
çàðäæèê. Ïîñëå å åäèí îò ïàçàðäæèøêèòå èíäóñòðèàëöè. Êóïóâà
êîíîïåíàòà òúêà÷íà ôàáðèêà „Ñëîí” íà Ãàðàòà. Ïîñòðîÿâà â ñú-
äðóæèå öåëóëîçíàòà ôàáðèêà âúâ Âîåâîäîâ ÷èôëèê, Ìèðÿíöè,
÷èèòî ïðîáè äî Äåâåòè ñà èçâúðøåíè.  ñúùîòî âðåìå ñúçäàâà
ïðîñïåðèðàù ÷èôëèê îò 830 äêà çåìÿ â Ñèíèòåâî. Æåíè ñå çà
Á î æ ó ð à , äúùåðÿ íà Ã å î ð ã è Ò î ä î ð î â Õ à é ä ó ê î â , îò Ñè-
íèòåâî, ñïîäâèæíèê íà Ëåâñêè è íà áàùà ìó Ëàçàð âîéâîäà.
Äåöàòà ìó ñà: 1) Ë à ç à ð , âúçñòàíîâèë áëÿñúêà íà âîåâîä-
ñêàòà ôàìèëèÿ çàåäíî ñúñ ñèíà ñè Ï à ó í Ë à ç à ð î â ,
ñîáñòâåíèêúò íà ôèðìà „ÌÈΔ â Ïàçàðäæèê;
2) Ñ ò î ÿ í , ñåãà çåìåäåëåö â Ìèðÿíöè;
3) Ã å î ð ã è , ôåðìåð â Ãåëåìåíîâî.
Ï à ó í è äåöàòà ìó ñà ïðåäñòàâåíè â ñïîìåíàòà êíèãà “Ëàçàð
âîéâîäà” (ñ. 91 è ñë.).
Íà îñìè ñðåùó Äåâåòè â Ïàçàðäæèê â äîìà íà Ï. Ëàçàðîâ
ïðèñòèãà ñ äæèï øåôúò íà îòäåë „À” êúì ÌÂÐ Í. Ã å ø å â . Òîé
ïðåäëàãà íà äîìàêèíà äà áÿãà ñ íåãî. Èíäóñòðèàëåöúò íå ñå ïðè-
òåñíÿâà îò èäâàùèòå ïàðòèçàíè è îñòàâà. Âîäè Í. Ãåøåâ â äîìà
íà ñâîé ïðèÿòåë èíäóñòðèàëåö Ã å î ð ã è Á à ë ê à í ñ ê è , áàùà íà
àâòîðà íà òîçè òðóä. Âçåìàò â çàåì ìîòîöèêëåòà ìó. Òâúðäè ñå â
ñåìåéíàòà âåðñèÿ, ÷å Í. à å ø å â áÿãà îò Áúëãàðèÿ ïðåç Ñâè-
ëåíãðàä èìåííî ñ òîâà ïðåâîçíî ñðåäñòâî (?!).
Ñ èäâàíåòî íà ïàðòèçàíèòå â Ïàçàðäæèê Ï. Ëàçàðîâ å âñå
241
ïàê ïðèòåñíåí êàòî áèâø ïîëèöåéñêè ñëóæèòåë è ïðèÿòåë íà
óáèòèÿ Ì à ÷ î à å í î â . ×àñîâå ïðåäè äà ïðèñòèãíàò ïàðòèçàíèòå,
âîäåíè îò Ç à í ê î Á ë è ç í à ê î â , çà äà ãî àðåñòóâàò, ñå ñêðèâà â
êúùàòà íà ñúñåäà Â à ñ è ë Ï à ï à ä î ï ó ë ó ñ . Íàáëþäàâà îò ïðî-
çîðåöà îáèðà â äîìà ñè.
Ðàçêàçâà Ë à ç à ð Ï à ó í î â Ë à ç à ð î â , íåãîâ ñèí: „Ãðó-
ïàòà, êîÿòî äîéäå äà àðåñòóâà òàòå, ñå âîäåøå îò åäèí îïàñåí óáèåö
– Ç à í ê î Á ë è ç í à ê î â (çà íåãî âæ. è â ðàçêàçà íà Àíãåë
Ëè÷åâ). Íàòèêàõà íè â åäíà ñòàÿ íàñ, òðèòå äåöà. Áðàò ìè Ãîøî,
ïîíåæå ìíîãî ïëà÷åøå, áåøå íà òðè ãîäèíè è ïîëîâèíà, ãî
èçõâúðëèõà íàâúí. Ïðåòúðøóâàõà öÿëàòà êúùà. Âçåõà îò ìàìà,
êàêâîòî íàìåðèõà: ïåíäàðèòå £, íÿêîëêî ìàõìóäèè, íàïîëåîíè è
çëàòíè ïàðè ñ îáðàçà íà Ôðàíö Éîñèô.
Ñëåä èçâåñòíî âðåìå, êàòî ñòàíà îïàñíî äà ñå êðèå ó ñúñå-
äèòå, òàòå îòèäå â Ìèðÿíöè è ñå ñêðè âúâ Ôàáðèêàòà. Òàì ñåäÿ,
äîêàòî ïîîìåêíàõà êàìúíèòå, ïî÷òè äî êðàÿ íà îêòîìâðè. Òîãàâà
ñå ïðåäàäå. Íàé-íàïðåä ãî çàòâîðèõà íà Áàòàêëèåâ â êúùàòà,
êúäåòî òîãàâà ñå ïîìåùàâàøå ÄÑ. Äî Ïîùàòà. Îòòàì ãî èçïðà-
òèõà íà ëàãåð: ïúðâî â Áåëèöà, Ðàçëîæêî, ïîñëå â ëàãåðà íà Ñâåòè
Âðà÷, íàêðàÿ â Äóïíèöà. Ïîíåæå íå íàìåðèõà íÿêàêâà êîíêðåòíà
âèíà, ñëåä Íàöèîíàëèçàöèÿòà íà èìîòèòå ìó ãî îñâîáîäèõà. Âúðíà
ñå â êúùè. Ïúðâèòå 2 ãîäèíè õîäåøå â ìèëèöèÿòà äà ñå ïîäïèñâà
ïî 3 ïúòè íà äåí. Ïîñëåäíèòå 2 ãîäèíè ïî 2 ïúòè íà äåí”.
Çà äà èçêàðâà õëÿáà ñè, èíäóñòðèàëåöúò ñòàâà êàðóöàð. Èñòî-
ðèÿòà ìó å äîðàçêàçàíà â ïîñî÷åíàòà êíèãà „Ëàçàð âîéâîäà” (âæ.)

Ñòîÿí Òîäîðîâ Ãëàâèíîâ

Ãðóïîâ àãåíò êúì ÄÑ – Ïëîâäèâ.
Ïîâå÷å çà íåãî â Ñòðåë÷à (âæ.).

Àíãåë Çäðàâêîâ Êàðàáàòàêîâ

Òîçè ÷îâåê, ïîëèöàé îò Îâ÷åïîëöè, å áèë îò Ïàçàðäæèøêî.
Óáèò å áåç ñúä è ïðèñúäà íåèçâåñòíî êúäå çà õîðàòà îò Îâ÷åïîëöè.
Ïîíå àç íå ñå äîáðàõ äî ùî-ãîäå äîñòîâåðíà èíôîðìàöèÿ çà íåãî.
Ñ äåëî 137 îò 1946 ã. å îáÿâåí çà „áåçñëåäíî èç÷åçíàë”.
×èòàòåëþ, äîïèøè òàçè ñòðàíèöà, àêî ðàçïîëàãàø ñúñ ñâåäå-
íèÿ çà òàçè æåðòâà íà äåâåòîñåïòåìâðèéñêàòà êúðâàâà âàêõàíëèÿ!
242
 Áîäóðîâ : Áîäóðà
Óáèò îò äâàìà ïàçàðäæèøêè óáèéöè – áðàòÿòà Ï å ò ê î
Ìàêåòî è Äåëî Ìàêåòî.
Òÿëîòî ìó å áèëî õâúðëåíî â Äîëàïà íà ãðàäèíàðÿ Áëàãî
Èëèí÷åâ, íàìèðàù ñå îò äðóãàòà ñòðàíà íà Ãîìíÿíêà.
Èìà ñèí – Ò î ø ê î Á î ä ó ð à (?!)

Áîðèñëàâ Àëåêñàíäðîâ Ïàí÷åâ

Íà÷àëíèê íà Ñòîïàíñêà ïîëèöèÿ â Ïàçàðäæèê. Ðîäåí å íà
14. 04. 1914 ã. Ñèí å íà ãîñòèëíè÷àðÿ Ñ à í ä î Ï à í ÷ å â .
Æåíà: Ì à ð è ÿ îò Á £ ç å â è , èçñåëíèöè îò Ìàêåäîíèÿ â
Ïàçàðäæèê.
Äåöà: 1) Ë è ë ÿ í à , çàäîìåíà ó Ò ð è ô î í î â è , ñåãà æèâåå
â Ñîôèÿ;
2) Á î ð è ñ ë à â , èíôîðìàòîðúò.
Àðåñòóâàí å îò äâàìà ïàðòèçàíè îò ñ. ×îáà, ñåãà â ñúñòàâà
íà ãðàä Áðåçîâî, Ïëîâäèâñêî. Ñâúðçâàëè ñà ãî ñúñ ñìúðòòà íà
ìåñòåí ïàðòèçàíèí – ìëàäåæ – âúâ âðåìåòî, êîãàòî å áèë â çàïàñ.
Ðàçêàçâà Áîðèñëàâ Áîðèñëàâîâ Ïàí÷åâ, 62 ã., ñðåäíî
òåõíè÷åñêî îáðàçîâàíèå, ôðåçèñò, ñèí íà æåðòâàòà: „Êîãàòî
àðåñòóâàò áàùà ìè, ìàéêà ìè å áèëà íà 3 ìåñåöà áðåìåííà ñ ìåíå.
Íèêîãà íå å ãîâîðèëà çà ñòàíàëîòî. Êðèåøå âñè÷êî îò íàñ. Íèå
áÿõìå ïîäëîæåíè êàòî äåöà è þíîøè íà òîðìîç. Ìåíå ìå âçåõà
òðóäîâàê, íà ñåñòðà ìè íå ðàçðåøèõà äà ó÷è ìåäèöèíà.
Âåäíúæ áÿõ ïðè åäèí áðúñíàð äî Ïàçàðà, ñðåùó ñåãàøíàòà
ìèëèöèÿ. Áðúñíàðúò ñå çàãëåäà â ìåíå è ìå ïîïèòà äàëè íå ñúì
ñèí íà Ï à í ÷ å â . Êàçàõ ìó ÷å, ñúì. Òîãàâà òîé ìè ðå÷å:
– Áàùà òè áåøå çëàòåí ÷îâåê. Êàçâàëè ñà ìó: Áîðèñëàâå,
áÿãàé! Òåçè õîðà, êîèòî äîéäîõà íà âëàñò, íå ñà õóáàâè!
Áàùà ìè îòãîâàðÿë:
– Ïðåãðåøåíèå íÿìàì. Èçïúëíÿâàë ñúì ñè çàäúëæåíèÿòà.
Åäíà íîù ïðèñòèãàò â êúùè äâàìà âúîðúæåíè è ãî
àðåñòóâàò. Íèùî íå êàçâàò íà äîìàøíèòå. Çà ïîñëåäåí ïúò âèæäàò
áàùà ìè ñ äâàìàòà êîíâîè íà ãàðàòà â Ïàçàðäæèê. Ïîñëå íèùî!
Ñàìî, ÷å å óáèò â Áðåçîâî. Ñëåä ñìúðòòà íà ìàéêà ìè íàìåðèõ â
íåéíèòå äîêóìåíòè åäíî ïèñìî. Ðàçáðàõ îò íåãî, ÷å áàùà ìè å
áèë íà 8-ìè îêòîìâðè îùå æèâ â ìèëèöèîíåðñêèÿ ó÷àñòúê íà
243
Áðåçîâî. À íå êàêòî å çàïèñàíî â ñìúðòíèÿ àêò, ÷å å ïî÷èíàë íà
29.IÕ.1944 ã.
Ñ äåëî 353 îò 14.V.1947 ã. íà Ïàçàðäæèøêèÿ îêðúæåí ñúä
Àë. Ïàí÷åâ å îáÿâåí çà „áåçñëåäíî èç÷åçíàë” íà 29. IÕ. 1944 ã.

Ñòðàíåí å îòãîâîðúò íà Ïàçàðäæèøêèÿ ðàéîíåí ñúä îò 10.

02. 1994 ã., ïîäïèñàí îò ïðåäñåäàòåëÿ È. Ïàðïóëîâà, ÷å „âúïðåêè
ñòàðàòåëíîòî èçäèðâàíå íå ñå îòêðè áþëåòèí íà ãîðåïîìåíàòîòî
ëèöå – Áîðèñëàâ Àëåêñàíäðîâ Ïàí÷åâ” (âæ. êîïèåòî).

 ïèñìîòî íà æèòåë íà Áðåçîâî, ïðåäñòàâèë ñå êàòî Êîëüî

äî ñâîé áèçíåñ ïàðòíüîð îò Ïàçàðäæèê, ðîäñòâåíèê íà Àë. Ïàí÷åâ,
âåðîÿòíî Ìàðèí Âúë÷åâ, òúðãîâåö, êîéòî èìàë è íåäîâúðøåíà
244
òåêñòèëíà ôàáðèêà â Ïàçàðäæèê, ñå ñúîáùàâà, ÷å æåðòâàòà ñå
íàìèðà íà 8. Õ. 1944 ã. â Áðåçîâî, êúäåòî å äîâåäåíà ïðåáèòà îò
Ïëîâäèâ, îñòàâåíà áåç ñðåäñòâà è çàâèâêè.
Ïèñìîòî å áèëî ïðåäàäåíî íà ñúïðóãàòà íà Àë. Ïàí÷åâ (âæ.
ôàêñèìèëåòî).

•  Áðåçîâî îò áðåçîâñêèòå ïàðòèçàíè å áèë çàâëå÷åí è óáèò

è À ò à í à ñ Ò î ø ê î â îò ×åðíîãîðîâî.
Àêòèâíîñòòà íà áðåçîâñêèòå ïàðòèçàíè å áèëà çàâèøåíà.
Òàêà íàïð. â Ãîëÿìî Êîíàðå, äíåñ Ñúåäèíåíèå, ïðèñòèãàò äâàìà
îò òÿõ è „èñêàò ãëàâàòà” íà ïîëèöàÿ Ã å î ð ã è Ë ó ë ÷ å â Ï î ï î â .
Òîé å àðåñòóâàí îò ãîëÿìîêîíàðöèòå Ä è ì è ò ú ð Ê î ê î ë à ø å â
è Ï å ò ê î Ø à ï à ë î â , êîèòî èì ãî ïðåäàâàò (ïî ðàçêàç íà Ò î -
ä î ð Ñ ò î è ë î â Ê è ð î â , Ã. Êîíàðå, 92 ã., øóðåé íà æåðòâàòà).
245
 Ãåîðãè Áàéëîâ
„Îñâîáîæäåíèåòî” íà Äåâåòè ãî çàâàðâà ñòóäåíò â Ñîôèÿ.
Ñëåäâà ìåäèöèíà. Ñúùèÿò äåí å àðåñòóâàí. Ïðåáèò å è èçõâúðëåí
íàâúí. Ñïîðåä Ñ â å ò î ç à ð Ä ú ð â à ð î â (“Êîìóíèñòèòå íå
ïîæàëèõà è ñòóäåíòèòå”, Ïðî Àíòè áð. 26, 1998) óìèðà ìàëêî
ïðåäè äúðæàâíèÿ èçïèò.

Êîñòàäèí Íèêîëîâ Ãåí÷åâ

Åäèí îò èçâåñòíèòå ïàçàðäæè÷àíè äî Äåâåòè. Ðîäåí å íà 9.
IÕ. 1891 ã. Çàâúðøâà òúðãîâñêà ãèìíàçèÿ. Áèë å ñåêðåòàð â Îá-
ùèíàòà, ïðåäñåäàòåë íà ôóòáîëåí êëóá „Ëåâñêè” â ãðàäà,
íàñòîÿòåë â öúðêâàòà „Ñâåòà Áîãîðîäèöà”, ñîëèñò.
Íà 53-èÿ ñè ðîæäåí äåí å àðåñòóâàí. Åêçåêóòèðàí å ñ íÿêîé
îò êàìèîíèòå, èçâîçâàùè æåðòâèòå îò Ïàçàðäæèøêèÿ çàòâîð íà
5 îêòîìâðè.
Æåíà: (?!)
Ñèíîâå: 1) Ã å í ÷ î ; ñëåä êàòî ñå âðúùà îò ôðîíòà, ñúùî
àðåñòóâàí è èçòåçàâàí îò Í à ñ î Ç ë î ò î ,
È â à í Ã î ñ ï î ä è í î â è „ Åä í î î ê è ÿ
Ò î ï ñ è ”. Ñëåä õîäàòàéñòâî îò Ê î í ñ ò î í ò è í
Ð ó ñ è í î â (× å ð â å í è ÿ ï î ï ) íåãîâèÿò ñèí,
ïàðòèçàíèíúò Ò î ä î ð Ð ó ñ è í î â , êîéòî å
íîâèÿò äèðåêòîð íà Çàòâîðà, ãî îñâîáîæäàâà.
2) È â à í , çàãèâà ïðè Òîïîëè äîë. Åäèí îò ñúçäà-
òåëèòå íà Ñúþçà íà ðåïðåñèðàíèòå â Ïàçàðäæèê.
Èñòîðèÿòà ìó å ðàçêàçàíà â åêñïîçå ïî ñòàòèÿòà íà Á î ã ä à í
Ì î ð ô î â (â “Áåç ñúä…”, ñ. 91 è ñë.).

Íåïðîó÷åíè îñòàíàõà ñúäáèòå íà ñëåäíèòå æåðòâè:

• Ëåîíèä Àíäðååâ, èç÷åçíàë ïðåç 1944 ã. (?!)
• Ãåîðãè Ãåîðãèåâ Àòàíàñîâ, èç÷åçíàë ïðåç îêòîìâðè 1944,
äåëî 794/ 1945 ã.
• Ãåîðãè Àíãåëîâ Áîæêîâ, äåëî 84/ 1945 ã.
• Òîäîð Ïåòðîâ Áàåâ, èç÷åçíàë ïðåç îêòîìâðè 1944 ã.
• Òîäîð Èâàíîâ Âåñåëèíîâ, èç÷åçíàë ïðåç îêòîìâðè1944,
äåëî 27/ 1946 ã.
• Ãåîðãè Òîìîâ Äèìèòðîâ, äåëî 990/ 1946 ã.
246
 • Äèìèòúð Áîðèñîâ Äèìèòðîâ, äåëî 804/ 1946 ã.
• Âëàäèìèð Õðèñòîâ Äèíåâ, äåëî 1296/1948 ã.
• Àíãåë Íèêîëîâ Çàéêîâ, äåëî 718/ 1946 ã.
• Èâàí Ìàëèíîâ Èâàíîâ, äåëî 599/1946 ã.
• Èâàí Êðúñòåâ Éîòîâ, 382/1947 ã.
• Ïàâåë Ïåòðîâ Ìàðêîâ, äåëî îò 1946 ã., èç÷åçíàë ïðåç
íîåìâðè 1944 ã. (?!)
• Ãåîðãè Êîöåâ Íåøåâ, èç÷åçíàë íà 25. IÕ. 1944, äåëî 900/
1946, áèë å æèòåë íà Ñîôèÿ.
• Áîðèñëàâ Àëåêñàíäðúâ Íî÷êîâ, äåëî 353/ 1947 ã.
• Ñïàñ Êðúñòåâ Ñïàñîâ, äåëî 305/1947 ã.
• Ñòàíêî Ìèõàéëîâ Ñòàíêîâ, èç÷åçíàë ïðåç ñåïòåìâðè 1944.
• Òîäîð Íèêîëîâ Ñòàíîåâ, èç÷åçíàë íà 11.IÕ.1944 ã. â
ìèëèöèîíåðñêèÿ ó÷àñòúê íà Ãîðíà Äæóìàÿ.
• Òèíþ Ïåòêîâ Ñòîåâ, èç÷åçíàë ïðåç îêòîìâðè 1944 ã., äåëî
609/ 1946 ã.
• Êîöå Ñòîÿíîâ, äåëî 426/1949 ã.
• Âàñèë Èâàíîâ Óçóíîâ, äåëî 213/1949 ã.
• Ãåîðãè Ñòåôàíîâ Öàðè÷êîâ, äåëî 431/ 1947 ã.
• Êðóì Ñòåôàíîâ Öàðè÷êîâ, óáèò îò ïàðòèçàíèòå (?!), äåëî
661/1946 ã.

Ðàéêî Íèêîëîâ Àëåêñèåâ – Ùóðåöúò

Äî 10. IÕ.1944 ã. å åäèí îò íàé-èç-
âåñòíèòå ïàçàðäæè÷àíè â Ñîôèÿ.  Åí-
öèêëîïåäèÿ Áúëãàðèÿ (ò. I, 1963) å ïðåä-
ñòàâåí êàòî „áóðæîàçåí æóðíàëèñò, êàðè-
êàòóðèñò, õóìîðèñò”.
Ñëåäâà ëèòåðàòóðà è ðèñóâàíå. Ðå-
äàêòîð å íà íàé-èçâåñòíèòå õóìîðèñòè÷íè
èçäàíèÿ â Áúëãàðèÿ ìåæäó 1908 ã. è 1944
ã. (ðîäåí â Ïàçàðäæèê íà 7.III.1893 ã.).
 ñïîìåíàòàòà åíöèêëîïåäèÿ íÿìà è
äóìà çà íà÷èíà, ïî êîéòî å îòíåò æèâîòúò Ðàéêî Àëåêñèåâ
íà òàëàíòëèâèÿ èíòåëåêòóàëåö. Ïîñî÷åíà å îáîáùåíà ïðè÷èíà
îáà÷å çà òîâà, ñðâ.: „Ïî âðåìå íà II-òà Ñâåòîâíà âîéíà 1935–1945
ã. ñòàâà èçðàçèòåë íà ôàøèñòêàòà èäåîëîãèÿ”. Òàêàâà ïî ñúùåñòâî
å êîíöåïöèÿòà è â êíèãàòà íà Àò. Ñ ò î é ê î â “Áúëãàðñêàòà
247
êàðèêàòóðà” (Ñ., 1970, ñ. 45 è ñë., ñ. 61). Íå ïî-ðàçëè÷íà å ñòàòèÿòà
çà Ð. Àëåêñèåâ â Ðå÷íèê íà áúëãàðñêàòà ëèòåðàòóðà (ò. ², 1974, ñ.
21), ñðâ.: „Ïðåç 1932 ã. îñíîâàâà õóìîðèñòè÷íèÿ â. „Ùóðåö” (1932–
1944), êîéòî â ïîñëåäíèòå ãîäèíè íà ôàøèçìà è ïðåç II-òà ñâåòîâíà
âîéíà èçëèçà êàòî ïîëóîôèöèîçåí âåñòíèê, ïîäêðåïÿù ôàøèñò-
êèÿ ðåæèì è âîþâàù ñðåùó ïðîãðåñèâíèòå ñèëè â Áúëãàðèÿ”.
Àâòîð íà òàçè íåñêîïîñàíà ìèñúë å Â å ñ ê à È â à í î â à (ï. ò.
405). Íåçàâèñèìî îò öåíçóðèðàíèòå ãëóïîñòè â òîòàëèòàðíàòà
íàóêà çà Ð. Àëåêñèåâ, ïðèçíàòåëíèòå ìó ñúãðàæäàíè è êóëòóðíèÿò
åëèò â Ïàçàðäæèê ó÷ðåäèõà íàãðàäà íà èìåòî ìó çà ïóáëèöèñòèêà.
Æåíà: Â å ñ å ë à .
Äåöà: 1) Ð à ä î ñ ë à â ;
2) Â å ñ å ë è í ;
3) À ë å ê ñ .
Ñúçäàòåëÿò íà äðóãèÿ Áàé Ãàíüî, â íåãîâîòî òâîð÷åñòâî –
Ãóíüî Ãúñêîâ9, å îòâåäåí íà 10. IÕ.1944 ã. â Ó÷èëèùåòî íà ñëå-
ïèòå, óë. „Íèøêà”, Ñîôèÿ. Àðåñòóâàí å â ñëàäêàðíèöà „Öàð Îñâî-
áîäèòåë”, â öåíòúðà íà Ñîôèÿ, êúäåòî ñå ñúáèðà áúëãàðñêèÿò
èíòåëåêòóàëåí åëèò. Íåãîâ ïàëà÷ å Ë å â Ã ë à â è í ÷ å â ; îïðå-
äåëåíèåòî “ïàëà÷” çà Ãëàâèí÷åâ å è îáùîáúëãàðñêî.
Ïîáîèùàòà è èíêâèçèöèèòå íàä íåãî â Ó÷èëèùåòî çà
ñëåïèòå ñà áåçêðàé. Ïðè åäíà îò ñðåùèòå ñúñ ñúïðóãàòà ñè
ïðåáèòèÿò Ùóðåö ìîæå äà êàæå ñàìî:
– Âåñè, òàêà ìå òîðìîçèõà! Èçìú÷âàõà ìå ôèçè÷åñêè è
ïñèõè÷åñêè. Òîâà, êîåòî íàïðàâèõà ñ ìåí, íå ñúì î÷àêâàë. Àç îáè-
÷àõ òîçè íàðîä, íî íèêîãà íÿìà äà ïðîñòÿ, ÷å òàêà ïîñòúïèõà ñ
ìåí. Àêî äàäå Ãîñïîä äà îçäðàâåÿ, ùå âçåìà äåöàòà íà ãðúá, ùå
ïðåïëóâàì ×åðíî ìîðå, íî ùå ñå ìàõíà îòòóê... ìàêàð è ãîëè, è
áîñè, ñ ïðîñåøêà òîÿãà...” (ïî Àë. Ï è í ä àê î â , „Ùóðåöúò” è
æåñòîêîñòòà, Ïðî Àíòè, áð. 45, 2004).
Ïðè ñëåäâàùàòà ñðåùà, íà 18 íîåìâðè ñ. ã., Âåñåëà íàìèðà
ìúæà ñè ìúðòúâ íà çàòâîðíè÷åñêîòî ëåãëî, ïî äóìèòå íà Ïèí-
äàêîâ, „ñàìî íÿêàêâè áåçôîðìåíè îñòàíêè îò ÷îâåøêî òÿëî”.
„Êàêâî èñêàõà îò Ð. Àëåêñèåâ? – ïèøå Àë. Ïèíäàêîâ. – Òîé
èì ïðå÷åøå ñúñ ñèëàòà íà ñâîÿ òàëàíò, ñ ïåðîòî ñè, êîåòî âëàäååøå
äî ñúâúðøåíñòâî. Íî íàé-âå÷å ñ ïðîðî÷åñêèÿ ñè äàð, ÷å ÷ðåç
îáðàçà íà ñâîÿ áåçñìúðòåí Ãóíüî Ãúñêîâ âîëþ-íåâîëþ
ïðåñúçäàäå îáðàçà íà íàñòúïâàùèòå ïðîñòàöè – ðàçïîðåäèòåëè
248
ñúñ ñúäáàòà íà Áúëãàðèÿ. Â îáðàçà íà Ãóíüî Ãúñêîâ Ð. Àëåêñèåâ
ïðåäñêàçà èäâàùîòî øàéêàäæèéñòâî, ïîÿâàòà íà äåâåòî-
ñåïòåìâðèåöà, êîéòî ñ ÷åðâåíà ëåíòà íà ðúêàâà, ñ ïåòîëú÷êà íà
ðåâåðà ñè è ñúñ çàðåäåí øìàéçåð ñòðåëÿøå íàëÿâî è íàäÿñíî ïî
âñåêè, êîéòî íå ìó ñèìïàòèçèðàøå.”
Ïàçàðäæèøêèÿò çàòâîð
Íàðè÷àò ãî Àäúò íà ïîëèòè÷åñêèòå çàòâîðíèöè.
Íà Äåâåòè ïî ñúùåñòâî å ïðåâúðíàò â åòàïåí ïóíêò, êúäåòî
ñå ðàçïðåäåëÿò àðåñòàíòèòå â äâå ïîñîêè: íàïðàâî – êúì íåáè-
òèåòî, è ÷ðåç ò. íàð. Íàðîäåí ñúä, äðóãèÿò ïîçîð íà áúëãàðñêèÿ
êîìóíèçúì, – êúì ñìúðòíèòå ïðèñúäè è êàòîðãèòå, êúäåòî ñìúðò-
òà å ïî-æåëàíà îò æèâîòà!
Íå çíàÿ íÿêîé ó÷åí äà å ñòèãíàë äî àðõèâèòå íà òàçè íàé-
ñòðàøíà áúëãàðñêà òþðìà?! Ñúäåáíàòà ïîëèöåéùèíà íå å ïî-ðàç-
ëè÷íà îò îñòàíàëèòå ïðîÿâè íà áúëãàðñêàòà ïîëèöåéùèíà! Îïèòèòå
äà ñå ñòèãíå äîêóìåíòàëíî äî çàòâîðíè÷åñêàòà èñòèíà, ñà êàóçà
ïåðäóòà!
Ïî òàçè ïðè÷èíà òóê ñúáðàõ ìàëêîòî, êîåòî îòêðèõ â ðàç-
ëè÷íè ïèñàíèÿ, â ðàçëè÷íè ðàçêàçè çà åäèí èëè äðóã àðåñòàíò!
 ñòðàøíèòå è áåçîáðàçíè 40 äíè íà êúðâàâèÿ áúëãàðñêè
ãåíîöèä ãëàâåí ðàçïðåäåëèòåë íà æåðòâèòå â çàòâîðà å åäèí ëåñè-
÷îâñêè ïàðòèçàíèí, ÷èåòî èìå â Ïàçàðäæèøêîòî êðàèùå å ðàâ-
íîçíà÷íî íà àíòè÷íèÿ Õ à ð î í . Òîé áåçñïèðíî å îòâåæäàë êúì
ñìúðòòà ñòîòèöèòå íåùàñòíèöè, ïîïàäíàëè ïîä âëèÿíèåòî íà
íåñúùåñòâóâàùàòà ìó ìèëîñò.
Áúëãàðèÿ èìà ñâîÿ ÷åðåí óïðàâíèê â ëèöåòî íà à å î ð ã è
Ä è ì è ò ð î â è ñâîÿ á ú ë ã à ð ñ ê è Á å ð è ÿ – Â à ñ è ë Ê î ë à -
ð î â .  Ïàçàðäæèê ðåäúò å àíàëîãè÷åí: ïúðâèÿò ñåêðåòàð íà Îêî-
ëèéñêèÿ êîìèòåò å Ë þ á å í Ã ó ì í å ð î â , ïàçàðäæèøêèÿò Áåðèÿ
– Ñ ò î ÿ í Ï î ï î â , è èçïúëíèòåëÿò íà òðåïà÷åñêàòà èì âîëÿ –
Ä è ì è ò ú ð Ì ó ð ä æ å â , êàòî åêçåêóòîð íà Ïàçàðäæèøêèÿ çàò-
âîð, íà åäíà áåçïîùàäíà ìåñîìåëà÷êà, íàé-áåçìèëîñòíàòà â 500-
ãîäèøíàòà èñòîðèÿ íà òîçè ãðàä. È íåâèæäàíî ÷èñëî îò íîâè íåêðî-
ïîëè ñ ïëèòêî çàðèòè òðóïîâå, êîèòî âîäèòå íà ðåêèòå è ñåëñêèòå
êó÷åòà ðàçíàñÿò íàâñÿêúäå, çà äà çàïðèëè÷à Ïàçàðäæèøêîòî
êðàèùå íà çëîâåù ïðîòîòèï çà áúäåùàòà Êàìïó÷èÿ : Êàìáîäæà!
Ïàçàðäæèøêèÿò çàòâîð è Ïàçàðäæèê ïðîïóñíàõà äàòàòà
1989 ã., êîãàòî òàçè ÷óäîâèùíà ñãðàäà íà Áúëãàðñêàòà
249
ìú÷åíè÷åñêà ñìúðò òðÿáâàøå äà ïîñëåäâà ñúäáàòà íà Áàñòè-
ëèÿòà è ðåñï. äà ñòàíå åëåìåíò îò áúëãàðñêîòî ñàìîóâàæåíèå!
Ðàçêàçâà Ñ ò î è ë Ã ú ë ú á î â (Êàðêàðèéñêè…, ñ.75):
„Ïîïàäíàõìå â çàòâîðà ïî âðåìå, êîãàòî ñå ïîäãîòâÿõà îáâèíè-
òåëíèòå àêòîâå íà Íàðîäíèÿ ñúä è íèêîé íå çíàå êàêâî ùå ìó
äîíåñå óòðîòî. Êîé ñìåå äà ïðîòåñòèðà èëè äà ñå îïëà÷å, êàòî ñå
èìà ïðåäâèä, ÷å íîùíî âðåìå ìíîãî îò àðåñòóâàíèòå ãè âèêàõà íà
ñëåäñòâèå è ñëåä òîâà èç÷åçâàõà çàâèíàãè. Êúäå èì å ãðîáúò è êúäå
èì ãíèÿò êîñòèòå, íèêîé íå çíàå10. À òå íå áÿõà åäèí è äâàìà. Åòî
è ôàêòèòå – îò 112 äóøè â ïúðâèÿ ïðîöåñ íà Íàðîäíèÿ ñúä ñàìî
26 ïðèñúñòâàõà íà ïðîöåñà è áÿõà îñúäåíè. Îñòàíàëèòå áÿõà
èçáèòè òàéíî íîùåì. Â ñúäà ñàìî ñå îôîðìÿõà è ïîòâúðäèõà
ñìúðòíèòå èì ïðèñúäè!”
Êàçóñ ñúñ ñòðàøíà ñèëà. Âúâåäåí å è â êíèãàòà „Æåðòâèòå
íà íàðîäíèÿ ñúä” (Ñ., 2006). Â áúëãàðñêèòå àðõèâè, ðåñï. è â ïàçàð-
äæèøêèòå, ïðèñúñòâàò äåëàòà íà æåðòâèòå íà Íàðîäíèÿ ñúä.
Îáâèíèòåëåí àêò ¹1, èçãîòâåí îò Ì è õ à è ë Ì à í å â , ñúäúðæà
èìåíàòà íà 111 äóøè, êàòî çà îòñúñòâàùè ñà ïîñî÷åíè ñàìî 6
÷îâåêà (âæ. ñ. 15). Ïîäìàìåí îò âúçìîæíàòà „ïî÷òåíîñò” íà
Îáâèíèòåëíèÿ àêò, íå ïðîâåðèõ êàêâà ÷àñò îò æåðòâèòå íà
Íàðîäíèÿ ñúä ïúðâî ñà èçáèòè, ïîñëå ñà îñúäåíè. Òîâà, íå ùå è
ñúìíåíèå, òðÿáâà äà íàïðàâÿò ñëåäâàùèòå èñòîðèöè íà íîâàòà
èñòîðèÿ íà íàøåòî êðàèùå.
Ðàçìèíàâàíåòî íà ôàêòîëîãèÿòà å ïîòðåñàâàùî11
Ñ ò î è ë Ã ú ë ú á î â å çàïèñàë åäèí ðàçêàç íà öåðîâåö, êîé-
òî ñâúðçâà ñúñ èçïúëíåíèå íà ñìúðòíèòå ïðèñúäè îò Íàðîäíèÿ
ñúä. Ïðè âñè÷êî, ìèñëÿ, ÷å òàéíñòâåíîòî èçáèâàíå å íà ïðåäâàðè-
òåëíî èçáèòèòå, à ïîñëå îñúäåíè îò íàðîäíèÿ ñúä. Ùî ñå îòíàñÿ
äî ïîëêîâíèê Å ë å í ê î â , íåãîâàòà ñìúðòíà ïðèñúäà ùå äà å
èçïúëíåíà â Ïàçàðäæèøêèÿ çàòâîð, à çàãðîáâàíåòî – âåðîÿòíî â
Àðìåíñêèòå ãðîáèùà.
Ñðâ.: „Ïî-ãîðå áÿõ ñïîìåíàë, ÷å ñêðèòî-ïîêðèòî íå îñòàâà.
Åòî êàêâî êàçà äÿäî Äèíå îò ñ. Öåðîâî çà èçáèâàíåòî íà îñúäåíèòå
îò ïúðâèÿ ïðîöåñ íà Ïàçàðäæèøêèÿ íàðîäåí ñúä:
„Ïðåäíèÿò äåí, ïðåäè óáèéñòâîòî íà îñúäåíèòå, îðàõ
íèâàòà ñè â ìåñòíîñòòà Äðàãèåâ äîë. Íå äàëå÷ îò ìîÿòà íèâà,
ãîðå äàëå÷ íà 5-600 ìåòðà, äîéäîõà íÿêîëêî äóøè ñ êèðêè è ëîïàòè
è çàïî÷íàõà äà êîïàÿò. Àç îðàõ äî êúñíî, íî ñå ïîâðåäè îðàëîòî.
250
ïóñíàõ âîëîâåòå äà ïàñàò è ñå çàëîâèõ äà ïîïðàâÿ ñ÷óïåíîòî. Ñëåä
îêîëî ÷àñ ãî îïðàâèõ. Îòíîâî âïðåãíàõ âîëîâåòå è êàòî ñâúðøèõ
îðàíòà ñè ðåêîõ: „Òàçè ðàáîòà, íà òåçè íåïîçíàòè õîðà ìè ñå âèæäà
íåùî îñîáåíà. Îòêúäå íàêúäå òóê íà òîâà ìÿñòî, ùå êîïàÿò
òîëêîâà õîðà, êîãàòî òóê íèêîé íå ñå å çàäúðæàë òîëêîâà âðåìå”.
Âïðåãíàõ âîëîâåòå. Îòêàðàõ ãè â ñåëî. Âå÷åðÿõ è êàçàõ íà æåíàòà
÷å ñúì çàáðàâèë òåñëàòà, òà ùå îòèäà äî íèâàòà äà ÿ âçåìà. Òè íå
ìå ÷àêàé, âå÷åðÿé è ñè ëÿãàé. Õàïíàõ íà äâå íà òðè è òðúãíàõ.
Êîãàòî ñòèãíàõ òàì, âå÷å áåøå ìðúêíàëî è íÿìàøå íèêîé. Îòèäîõ
íà ñúùîòî ìÿñòî, äåòî êîïàåõà íåïîçíàòèòå, è ãëåäàì åäíà
ãîëÿìà äóïêà. Íà øèðèíà è äúëæèíà îêîëî äâà-òðè ìåòðà. Íåùî
ìè äðúííà íà óõîòî. Ðåêîõ ñè, òîâà íå âÿðâàì äà å çà äðóãî.
Ïðèëè÷à ìè íà îáù ãðîá, êàêâèòî íèå ïðàâåõìå, êîãàòî
ïîãðåáâàõìå èçáèòèòå ïðåç Ïúðâàòà ñâåòîâíà âîéíà ñëåä
ïðèìèðèåòî. Ðåøèõ äà èç÷àêàì òàçè íîù äà âèäÿ êàêâî ùå ñå ñëó÷è.
Áÿõ ñè âçåë êîæóõà çà âñåêè ñëó÷àé, ÷å âðåìåòî ÷åñòî ñå ïðîìåíÿ.
Ïîñðåä íîù ÷óõ îò äàëå÷å äà áó÷è êàìèîí. Îòñòðàíèõ ñå íà
èçâåñòíî ðàçñòîÿíèå îò äóïêàòà. Ñêðèõ ñå â åäèí õðàñòàëàê íà
åäíà ìåæäèíà è çà÷àêàõ. Íà îêîëî 300 ìåòðà îò èçêîïà èìà çàâîé.
Êàìèîíà íàìàëè è èçâåäíúæ ñå ÷óõà èçñòðåëè. Õà, ïîìèñëèõ ñè àç,
ñòàâà íåùî. Íå å íà øåãà. Ñëåä ÷åòâúðò ÷àñ êàìèîíúò ñïðÿ íå
äàëå÷ îò èçêîïà. Ñëÿçîõà îò íåãî âúîðúæåíè õîðà è çàïî÷íàõà äà
ðèòàò è áóòàò âúðçàíè õîðà. À òå ïàäàõà ñ ãëàâèòå íàäîëó, ïî
êîðåì è îõêàõà, à âúîðúæåíèòå ãè áëúñêàõà ñ ïðèêëàäè, ñ äúðâåòà.
Ïî åäíî âðåìå ñå ïîêàçà ëóíàòà è ñâåòíà êàòî äåí. Òîãàâà âèäÿõ
òîâà, êîåòî è íà ôðîíòà íå áÿõ âèæäàë, íè ÷óâàë. Ñëåä êàòî ñå
íàñèòèõà íà çëîáíèòå ñè ñòðàñòè, çàïîâÿäàõà íà ïðåáèòèòå äà ñå
ñòðîÿò è çàïî÷íà çâåðùèíàòà. ×åòèðèìà âúîðúæåíè îò îõðàíàòà
íàñî÷èõà øìàéçåðèòå ñðåùó âúðçàíèòå. Îñòàíàëèòå îò îõðàíàòà
èçâàäèõà íîæîâå è ìàëêè áðàäâè÷êè è çàïî÷íàõà äà âúðøàò òàêèâà
æåñòîêîñòè, êîèòî, êàòî âè ãè îïèñâàì, íÿìà äà ìè ïîâÿðâàòå.
Åäíè çàïî÷íàõà äà ðåæàò óøè è íîñîâå. Äðóãè ñ áðàäâèòå èì ñå-
÷åõà ðúöåòå è êðàêàòà. Òðåòè ñè çàáèâàõà íîæîâåòå â ñòîìàñèòå,
â ãúðäèòå. ×óïèõà èì çúáèòå è ðåâÿõà îò çëîáà è îìðàçà.
Íåùàñòíèöèòå îõêàõà è ñå ìîëåõà äà ãè óáèÿò è äà ïðåêðàòÿò
ìúêèòå. Òîãàâà ÷óõ åäèí ñèëåí ãëàñ, êîéòî èçâèêà:
– Ñòèãà áå, çëîäåè. Çàñðàìåòå ñå. Íå íàñèòèõòå ëè ñå íà êðúâ
è ÿðîñò. È íèå ñìå áúëãàðè, è íèå ñìå âîþâàëè è ñìå ñå æåðòâàëè
çà Áúëãàðèÿ. Óáèéòå íè è ñëîæåòå êðàé íà ñòðàäàíèÿòà íè.
251
 Òîçè ãëàñ ìè áåøå ïîçíàò. Òîâà áå ãëàñúò íà êîìàíäèðà
íà 27-ìè ×åïèíñêè ïîëê. Íÿêîãà, êàòî ïîäïîðó÷èê ïðåç ïúðâàòà
åâðîïåéñêà âîéíà, âîþâàõìå çàåäíî. Åäíà áðàäâà ñå ñòîâàðè
âúðõó ãëàâàòà ìó è òîé ìëúêíà çàâèíàãè. Êà÷èõà ñå íà êàìèîíà
è ïîòåãëèõà. Ñëåä êàòî çàãëúõíà âñè÷êî, àç ñè çàìèíàõ íà ñåëî.
Ëåãíàõ, íî ñúí íå ìå õâàíà. Íåùî âñå ìå âðúùàøå êúì âèäÿíîòî
è ÷óòîòî òàçè íîù. Íà äðóãèÿ äåí âïðåãíàõ ïàê êîëàòà. Òîâàðèõ
òàðìúöèòå è îòèäîõ äà èçòúðìú÷à íèâàòà è äà âèäÿ íà ñâåòëî
êàêâî å ñòàíàëî. Çàâàðèõ íÿêîëêî êó÷åòà äà ëî÷àò êðúâ, îò
îíàçè, êîÿòî áå áëèêàëà îò ñúñå÷åíèòå ÷îâåøêè òåëà.”
 òîçè I-âè ïðîöåñ áÿõà îñúäåíè 112 äóøè, íî ñàìî 26 áÿõà
èçáèòè è çàðîâåíè â òîçè îáù ãðîá. Îñòàíàëèòå áÿõà èçáèòè ïðåäè
ñúäà, ãðàáíàòè çà ìàëêè ñïðàâêè è èç÷åçíàëè çàâèíàãè. Îò âñè÷-
êèòå ïîñìúðòíè íà ïúðâèÿ ïðîöåñ îñòàíà ñàìî åäèí æèâ, èç÷åçíàë
â íåèçâåñòíîñòòà. Êàêâî áå ñòàíàëî ñ íåãî è êàê å çàâúðøèë æè-
âîòà ñè ñëåä àðåñòóâàíåòî ìó, êîåòî ùå ñòàíå ïî-êúñíî, ïðåç åñåíòà
íà 1945 ã.”

Íèêîëà Ñòîé÷åâ
Ìàéîð âúâ âîåííîïîëèöåéñêà ÷àñò, äèñëîöèðàíà â Ëúæåíå.
Çàëîâåí è îñúäåí íà ñìúðò ïî âðåìå íà Ïúðâèÿ ïðîöåñ íà Íàðîä-
íèÿ ñúä â Ïàçàðäæèê. Òîé å îò òåçè, êîèòî ñà èçêàðàíè íà ñöåíàòà
â ÷èòàëèùå „Âèäåëèíà”, Ïàçàðäæèê, ïðè ïðî÷èòàíå íà ñìúðòíàòà
ïðèñúäà.  òîçè ìîìåíò ïðèïàäà. Êà÷åí å ïðèïàäíàë èëè ïðåñòî-
ðèë ñå íà ïðèïàäíàë â êàìèîíà, êîéòî îòâåæäàë çàòâîðíèöèòå çà
åêçåêóöèÿ. Óñïÿë äà ðàçâúðæå ðúöåòå è íà äðóã ñìúðòíèê. Ïðè
åäèí çàâîé ñêà÷àò îò êàìèîíà. Ñòîé÷åâ ñå óêðèâà, äðóãèÿò, íåèçâåñ-
òåí ïî èìå, å óáèò.
Ïðàâîòî ìó íà ñïàñèë ñå îò óáèâàíåòî íå å çà÷åòåíî. Ñëåä
ãîäèíà å çàëîâåí è åêçåêóòèðàí.
Èñòîðèÿòà ìó å ðàçêàçàíà îò Ñòîèë Ãúëúáîâ (Êàðêàðèé-
ñêè…, ñ. 87, 90, 93). Èìåòî íà òîçè ÷îâåê îáà÷å íå îòêðèõ â
Îáâèíèòåëåí àêò ¹ 1.

Èâàí Êþ÷þêîâ
à å í å ð à ë î ò ð å ç å ð â à íà Áúëãàðñêàòà àðìèÿ. Íà Äåâåòè
å â Ïàçàðäæèê ñúñ ñåìåéñòâîòî ñè. Àðåñòóâàí å è å îòâåäåí â
Ïàçàðäæèøêèÿ çàòâîð. Îáâèíåíèåòî å, ÷å íåãîâàòà ÷àñò å ðàç-
252
ãðîìèëà âúñòàíèåòî íÿêúäå èç Áúëãàðèÿ ïðåç 1923 ã. Ãåðîé îò
âîéíèòå. Èìåòî ìó å èçïèñàíî íà Ïàìåòíèêà ïðåä ÍÄÊ, Ñîôèÿ.
 Ïàçàðäæèøêèÿ çàòâîð èíñöåíèðàò ñàìîîáåñâàíå.
Òàçè èñòîðèÿ ìè ðàçêàçà È â à í À ò à í à ñ à ê è å â (âæ.) –
ïëåìåííèê, ñèí íà áàëäúçàòà ìó îò Áðàòàíèöà.
Æåíà: Ê à ò ÿ îò Ê î æ ó õ à ð î â è â Áðàòàíèöà (îòãëåäàíà
êàòî õðàíåíè÷å â àäâîêàòñêàòà ôàìèëèÿ íà È â à í à å ø å í î â ,
Ïàçàðäæèê).
Äåöà: 1) Öåöà, ïî÷èâà êàòî äåòå;
2) Èâàí, îôèöåð îò öàðñêàòà àðìèÿ, æèâåå â Ñîôèÿ,
„óë. Êíÿç Áîðèñ” ¹ 20.
Íå óñïÿõ äà ñå ñâúðæà ñúñ ñèíà, êîéòî å çàÿâèë â ÁÒÊ óñëó-
ãàòà „ñêðèò òåëåôîíåí íîìåð”.
• Âæ. è èñòîðèÿòà íà Âàñèë Ëàçàðîâ Áëàãîâ îò Ñèìåîíîâåö.
Íåêðîïîëèòå íà Ïàçàðäæèøêèÿ çàòâîð
Èçñëåäâàíåòî ñè ðàçðåøàâà ïîñòàíîâêàòà, ÷å ïîâå÷åòî
åäèíè÷íè è ìàñîâè ãðîáîâå íà æåðòâèòå â ñòðàøíàòà ïîëèòè÷åñêà
òþðìà ñà óòî÷íåíè. Ðàçáèðà ñå, òàéíèòå íà òàçè êîøìàðíà èíñòè-
òóöèÿ ÿâíî ñúùåñòâóâàò ñàìî â ãëàâèòå íà òðåïà÷èòå è òåõíèòå
ðåæèñüîðè. Íÿêîè îò òÿõ îáà÷å ñà îñòàâèëè ìàêàð è ïîëîâèí÷àòè
ñâèäåòåëñòâà, êîèòî òóê ñà âçåòè ïðåäâèä.
Åòî è ðåäúò íà óòî÷íåíèòå Íåêðîïîëè:
• Àéêúíà âúâ Âåëè÷êîâñêèÿ áàèð, êàðàáóíàðñêî çåìëèùå;
• Àðìåíñêîòî ãðîáèùå â ðàéîíà íà Çàòâîðà;
• Áàòàëåòî, â öåðîâñêî çåìëèùå ïðè Òîïîëíèöà;
• Áåðìèòå, ïÿñúöèòå íà Òîïîëíèöà ìåæäó Òîïîëíèøêèÿ
ìîñò è Ñòîêà;
• Âúðáàêà, êðàéáðåæèåòî íà Ìàðèöà âúâ âåëè÷êîâñêî
çåìëèùå;
• Ãåðåíà, âåëè÷êîâñêîòî ïàñèùå;
• Ãå÷èòÿ, áðîä íà Òîïîëíèöà ìåæäó Âåëè÷êîâî è Ñàðà;
• Äëèáîêèÿ åðèì, âúâ âåëè÷êîâñêîòî çåìëèùå äî Òîïîë-
íèöà;
• Äðàãàíîâ êëàäåíåö âúâ Âåëè÷êîâñêèÿ áàèð, ìîæå áè =
Ìóðäæîâ êëàäåíåö;
• Äðàãèåâ äîë, ìÿñòî ìåæäó Ëåñè÷îâî è Ìóõîâî;
253
 • Äóïêàòà âúâ Âåëè÷êîâñêèÿ áàèð;
• Êðè äîë ìåæäó Ëåñè÷îâî è Áîðèìå÷êîâî;
• Êîðèÿòà íàä Âåëè÷êîâî;
• Êàðèåðàòà â Àéêúíà;
• Êàðèåðàòà íàä Âåëè÷êîâî = ×åðíà ðîòà;
• Ìóðäæîâ êëàäåíåö âúâ Âåëè÷êîâñêèÿ áàèð;
• Ïÿñúöèòå íàä Ïàçàðäæèê ïî Ìàðèöà;
• Ñòîêà íà Òîïîëíèöà â Ìàðèöà;
• Òîïîëíèøêèÿ ìîñò ïðè Áîøóëñêîòî øîñå;
• Òðåí÷îâîòî ëîçå íàä Âåëè÷êîâî;
• ×åðíàòà ðîòà íàä Âåëè÷êîâî;
• Þñåèíîâ êëàäåíåö íàä Âåëè÷êîâî.
Ïîâå÷å çà òåçè ìðà÷íè çíàöè íà êîìóíèñòè÷åñêèÿ ñàäèçúì
â Áúëãàðèÿ â ÷. Ãîëãîòèòå.

Ñìúðòòà íà ãëàâíèÿ ïàçàðäæèøêè åêçåêóòîð

 òàçè êíèãà ñå ãîâîðè ïðåäèìíî çà ñìúðò, çà ñìúðòòà íà
åëèòà îò Êðàèùåòî.
Âíèìàíèåòî íà àâòîðà å áèëî è êúì íàðîäîïñèõîëîãè÷íàòà
òåçà, ÷å: „Èìà Ãîñïîä çà óáèéöèòå!”, ò. å. òàì, êúäåòî å âúçìîæíî,
ñå ïðîñëåäÿâà è òåõíèÿò êðàé.
Äèìèòúð Ìóðäæåâ å èìåòî íà èçêëþ÷èòåëíî âàæíà ëè÷-
íîñò îò íàé-íîâàòà èñòîðèÿ íà Ïàçàðäæèøêî, êîÿòî, áåç êàêâîòî
è äà å ñúìíåíèå â îöåíêàòà, ìîæå äà ñå íàðå÷å: Ãëàâíèÿò, Ïúðâèÿò,
Æåñòîêèÿò, Áåçêîìïðîìèñíèÿò ïàëà÷ íà ñòîòèöèòå æåðòâè îò
Êðàèùåòî, òðúãíàëè êúì íåáèòèåòî îò Ïàçàðäæèøêèÿ çàòâîð,
êúäåòî òîé å íàé-ñèëíàòà ôèãóðà íåïîñðåäñòâåíî ñëåä Äåâåòè.
 Ëåñè÷îâî ñìúðòòà íà Å ê ç å ê ó ò î ð à ñå îïðåäåëÿ ñ åäíî
èçðå÷åíèå: „Ãîñïîä ãî íàêàçà!” „Óáè ãî òîê!”, è ñå îáÿñíÿâà, ÷å
óìèðà âñëåäñòâèå ïðîáîéíà â çàùèòàòà íà åëåêòðè÷åñêàòà âúç-
ãëàâíèöà, êîÿòî å áèëà ïîñòëàíà ïîä òàçà ìó. Òîâà ñòàâà ïðåç ëÿ-
òîòî íà 1989 ã.
Ñëó÷àéíîñòòà ìå ñáëèæè ñ ÷îâåêà, êîéòî ïðúâ å óäîñòîâåðèë
ñìúðòòà íà ñòðàøíèÿ ãåíåðàë. Òîâà å Ã å î ð ã è Ã å í î â , ïëåìåí-
íèê íà æåíà ìó Á î ã ä à í à è âíóê íà òúñòà ìó Ã å í î Ê î ò å â ,
óáèò ñîáñòâåíîðú÷íî îò Åêçåêóòîðà. Åòî è íåãîâèÿ ðàçêàç:
„Êàëåêî áåøå â ñåëî. Ñ íàïðåäíàë äèàáåò. Åäíà íîù ëåëÿ
(Áîãäàíà Ìóðäæåâà) äîéäå è íè âèêà. Õîäèëà ïðè ôåëäøåðà.
254
Âñè÷êè îòèäîõìå ó òÿõ. Êîãàòî âëåçíàõìå âúòðå, òîé áåøå
ïî÷èíàë. Áåøå ñå èçïóñíàë íà åëåêòðè÷åñêàòà âúçãëàâíèöà. Çàâà-
ðèõìå ÿ äà ïóøè. Áåøå èçãîðåí òàçà ìó è ãîðíèÿ êðàé íà áåäðîòî
îò ëÿâàòà ñòðàíà.
Ñ ò î ÿ í Ñ à â î â , òîãàâà øåô íà Äúðæàâíà ñèãóðíîñò è
çàìåñòíèê-ìèíèñòúð íà âúòðåøíèòå ðàáîòè, ðàçïîðåäè ñëåäñòâèå.
Äîéäîõà íåïîçíàòè õîðà â Îáùèíàòà íà Ëåñè÷îâî è ìå ðàçïèòâàõà.
Êàêâîòî êàçâàì íà òåáå, òîâà êàçàõ è íà òÿõ. Ïîñëå îòêàðàõà òðóïà
çà àóòîïñèÿ â Ïàçàðäæèê â ìîðãàòà. Äîêëàäâàëè ñà, ÷å å ïî÷èíàë
îò ñúðöå. ßâíî ôàëøèôèêàò, êîéòî èçðàáîòè Ñ ò î ÿ í Ñ à â î â .
Ïîñëå è íåãî íÿêîé ãî óáè íà ãðîáà íà Ä à ð ä æ è ê î â , è ïàê èçìè-
ñëèõà ëúæàòà, ÷å ñå å ñàìîóáèë”.
Òåëåôîíåí ðàçãîâîð ñ äîö. È â à í Ï å ò ê î â , ïàòîëîã êúì
Îêðúæíà áîëíèöà, Ïàçàðäæèê: „Àç íå ñúì ïðàâèë àóòîïñèÿòà íà
ãåíåðàëà. Êîãàòî èìàøå òàêèâà ñëó÷àè, îò Ñîôèÿ, îò Äúðæàâíà
ñèãóðíîñò, ïîñòàíîâÿâàõà ò. íàð. ïîðú÷êîâè ñìúðòíè àêòîâå, ò.
å. ñ íàïèñàíà ïðåäâàðèòåëíî äèàãíîçà. Îò òàì îáèêíîâåíî èçïðà-
ùàõà ï ð î ô å ñ î ð Ñ ò î é ÷ î Ð à ä à í î â , êîéòî çàâåæäàøå ñú-
äåáíàòà ìåäèöèíà, ïî-ñêîðî ñúäåáíàòà çàâåñà ïðåä ñìúðòòà íà
ãîëåìöèòå. Òîãàâà íå ñè ñïîìíÿì äà å èäâàë Ð à ä à í î â â Ïàçàð-
äæèê. Àêî ñìúðòíèÿò àêò íå å ïðåíàïèñàí îò íåãî, çíà÷è å îò äîö.
 à ñ è ë Ê ú í ÷ å â îò ÌÀ Ïëîâäèâ, êîéòî áåøå ñëóæèòåë íà ÄÑ.
Òîâà áåøå ðóòèííà ïðàêòèêà. Òîé âúðøåøå ìðúñíàòà ðàáîòà.
Íåñúâìåñòèìè ñà “ïðîáèâ íà åëåêòðè÷åñêè óðåä”, êàêòî å â
ñëó÷àÿ, è äèàãíîçà „ñúðäå÷åí èíôàðêò”. Ïðè âñè÷êè ñëó÷àè ñëå-
äèòå îò åëåêòðè÷åñêîòî óìúðòâÿâàíå ñà âîäåùè”.

Íÿêîé èçáðà Ïàçàðäæèê êàòî ìÿñòî, êúäåòî óáèéñòâàòà

áåç ñúä è ïðèñúäà ïðîäúëæàâàò äî 1989 ã.
Ïàçàðäæèøêèÿò çàòâîð ïå÷åëè ìðà÷íàòà ñëàâà íà Áàñòè-
ëèÿòà. Íà íàé-ãîëåìèÿ è ñòðàøåí åêçåêóòîðñêè öåíòúð íà „íîâàòà
è íàé-÷îâå÷íà âëàñò íà êîìóíèñòèòå”. Òàêîâà å îáùåñòâåíîòî ìíå-
íèå, òàêèâà ñà ìåìîàðèòå íà çàòâîðíèöè è êíèæíèòå îïèòè íà ðîä-
íèíèòå äà ñå äîáåðàò äî èñòèíàòà çà ìàëòðåòèðàíåòî è óáèéñòâîòî
íà æåðòâèòå. Áåçñïîðíî, òîâà å îòäåëíà òåìà çà áåçïðèñòðàñòåí
èçñëåäîâàòåë, êîéòî òðÿáâà äà îïèøå èñòîðèÿòà íà äâàòà ïàçàð-
äæèøêè çàòâîðà: Ñòàðèÿ è Íîâèÿ. Çà äà çàâúðøà ñòðàíèöàòà íà
Ïàçàðäæèê, èçáðàõ åäíà ìåæäó ìíîãîòî ñòàòèè, ïî-ñêîðî åäíî
255
èíòåðâþ íà Ê å ð ê à Õ ó á å í î â à ñ Ë ú ÷ å ç à ð Ç à ð ê è í âúâ
âåñòíèê „Øîó” îò 13. ÕII. 2006 ã., ñ. 47:
Èìåíèòèÿò æóðíàëèñò îò „Çåìåäåëñêî çíàìå” Ã å î ð ã è
Ç à ð ê è í å çâåðñêè óáèò, áåç äà èìà ñìúðòíà ïðèñúäà, â
Ïàçàðäæèøêèÿ çàòâîð íà 7. VIII. 1977 ã.
à å î ð ã è Ç à ð ê è í å àðåñòóâàí ïðåç 1966 ã. çà ðàçïðîñòðà-
íåíèå íà ïîçèâ ñðåùó Ò î ä î ð Æ è â ê î â . Ïúðâî å çàòâîðíèê â
Ñòàðîçàãîðñêèÿ çàòâîð ñ 6-ãîäèøíà ïðèñúäà. Ñëåäâàò îùå äâå,
èçäàäåíè îò Ñòàðîçàãîðñêèÿ ñúä. Â Äúðæàâíà ñèãóðíîñò çàòâîð-
íèêúò å ïîä êîäîâîòî èìå Ï ð î ê ë å ò í è ê à . Çà äà áúäå óìúðòâåí,
å èçïðàòåí â Çàòâîðà ñ íàé-æåñòîêà ñëàâà – Ïàçàðäæèøêèÿ.
Âåðîÿòíî íÿìà äà äîæèâåÿ âðåìåòî, êîãàòî ðàçãíåâåíèÿò áúë-
ãàðñêè íàðîä ùå ñðèíå êàòî Áàñòèëèÿòà òàçè êðåïîñò íà êîìóíè-
ñòè÷åñêàòà æåñòîêîñò, íî òîâà áåçñïîðíî íÿêîãà ùå ñå ñëó÷è!
Ê å ð ê à Õ ó á å í î â à çàäàâà âúïðîñè íà Ë. Ç à ð ê è í :

– Êîè ñà óáèéöèòå? Áîÿí Âåëèíîâ äà èçãîòâè öåíò-

– Èäâàò îò ñòðîéíàòà ïèðà-
ìèäà íà îðãàíèòå íà Äúðæàâíà
ñèãóðíîñò, à èçïúëíèòåëèòå ñà
îò ãðóïà íàäçèðàòåëè è äâàìà
êðèìèíàëíè ïðåñòúïíèöè îò
ïàçàðäæèøêèÿ çàòâîð. Åòî ãè è
ïåðñîíàëíî: Ñëåäîâàòåëÿò êúì
îòäåë ñëåäñòâåí íà ÄÑ Ïåòúð
Áú÷âàðîâ, äîêëàäâà êàêúâ íå-
ïîïðàâèì áàíäèò å Ãåîðãè Çàð-
êèí. Çàì.-ìèíèñòúðúò íà ÌÂÐ
ãåí. Ãðèãîð Øîïîâ ïèøå ðåçî-
ëþöèÿòà
“ÃÀÄ, ÄÀ ÁÚÄÅ
ËÈÊÂÈÄÈÐÀÍ”
Ãåíåðàë-ïîëêîâíèê Êðúñòüî
Êðúñòåâ îò âîåííîòî êîíòðàðà-
çóçíàâàíå å óâåäîìåí è å ñúã-
ëàñåí çà óáèéñòâîòî íà ïîëè-
òè÷åñêèÿ çàòâîðíèê Ãåîðãè Çàð-
êèí. Îòòóê íàòàòúê ïúòÿò å îò-
êðèò: Ãåíåðàë Ãðèãîð Øîïîâ
íàðåæäà íà íà÷àëíèêà íà Ïåòè
îòäåë íà 6-î óïðàâëåíèå íà ÄÑ
256
ðàëíà ðàçðàáîòêà ñ öåë ëèêâè-
äèðàíåòî íà Ãåîðãè Çàðêèí.
Îñúùåñòâÿâàíåòî íà ðàçðàáîò-
êàòà å âúçëîæåíî íà ïîëê. Àí-
ãåë Áîðèñîâ Öåíîâ, çàì.-íà÷àë-
íèê íà Ïåòè îòäåë íà 6-î óïðàâ-
ëåíèå íà ÄÑ. Â òîçè îòäåë ñà
îñúùåñòâÿâàëè è ðåàëèçèðàëè
ãðóïîâîòî îïåðàòèâíî íàáëþ-
äåíèå è äåëî ñðåùó áàùà ìè
ñëåäíèòå îôèöåðè îò “öåíòðàëà-
òà”: Éîðäàí Äå÷êîâ Êîæóõà-
ðîâ, Íèêîëàé Ôåðäèíàíäîâ
Ñòàíêîâ, Èëèÿ Ðóñåâ Ãåîðãèåâ,
Äèìèòúð Çäðàâêîâ Èâàíîâ,
Êðóì Ðàíãåëîâ. Çà ðåàëèçèðà-
íåòî íà ðàçðàáîòêàòà ïúê ñà àê-
òèâèðàíè îòãîâîðíèêúò ïî ðå-
æèìà íà îòäåë “Çàòâîðè” – îôè-
öåðúò Äðîíåâ, êîéòî å òðÿáâàëî
äà äîïóñíå çàòâîðíèêúò äà
áúäå êàðöèðàí ñ ãîäèíè. È òîé
ãî èçïúëíÿâà óñïåøíî. Îò 11 ãî-
äèíè è ïîëîâèíà, ïðåêàðàíè â
çàòâîðà, êàðöåðúò íà áàùà ìè å
òî÷íî 2 ãîäèíè è ïîëîâèíà.
Âêëþ÷åíè ñà è îùå íà÷àëíèêúò
íà ñòàðîçàãîðñêèÿ çàòâîð ïî òî-
âà âðåìå îôèöåðúò Àíòîí Àòà-
íàñîâ, çàìåñòíèêúò ìó ïî ïîëè-
òè÷åñêàòà ÷àñò Ãîñïîäèí Äæåëå-
áîâ. Èìà è îùå èìåíà, êîèòî ñå
ìíîæàò ñëåä ïðåâåæäàíåòî íà
áàùà ìè â ïàçàðäæèøêèÿ çàòâîð
ïðåç 1975 ã., êúäåòî çà íåãî ïðÿ-
êî îòãîâàðÿò è äúðæàò âðúçêà ñ
“öåíòðàëàòà” íà÷àëíèêúò íà çà-
òâîðà ïîëê. Àíãåë Òîïêàðîâ, Ïå-
òúð Ïåòðîâ Ðàé÷åâ – îñúùåñò-
âÿâàù ðàçðàáîòêàòà, Êîíñòàíòèí
Ãåîðãèåâ – îïåðàòèâåí ðà-
áîòíèê ïðè Ðàé÷åâ.
Íà âðàòàòà íà êèëèÿòà íà áà-
ùà ìè, êúäåòî å ñàì, îñâåí
êëþ÷, ñëàãàò è êàòèíàð. Óñëî-
âèÿòà ñà óáèéñòâåíè. Íÿìà ñâå-
òëèíà è âúçäóõ íå äîñòèãà â
åäèíî÷êàòà. Ñâèæäàíèÿòà, êî-
ðåñïîíäåíöèèòå è ðàçõîäêèòå
ñà ìàêñèìàëíî îãðàíè÷åíè. ÄÑ
ïðèíóæäàâà ìàéêà ìè äà ñå ðàç-
âåäå ñ áàùà ìè. Òÿ ãî ïðàâè, çà
äà ìå çàïàçè.
È îùå ðåä óæàñèè è ìíîãî
èìåíà â ñõåìàòà. Â íåÿ å çàìå-
ñåíî è èìåòî íà çàìåñòíèê-îê-
ðúæíèÿ ïðîêóðîð íà Ñòàðà Çà-
ãîðà ïî òîâà âðåìå – Âëàäèìèð
Àíòîíîâ. Òîé òðÿáâà äà ñúäåé-
ñòâà íà ñúäà Ãåîðãè Çàðêèí äà
áúäå ðàçîáëè÷åí è îñúäåí. È ãî
ïðàâè. Äîðè îòïðàâÿ êúì áàùà
ìè ïóáëè÷íè çàêàíè, ÷å ùå ãî
ëèêâèäèðà. Â ïåðèîäà 1969 äî
1974 ã. ïðîêóðîð Àíòîíîâ ñêà-
ëúïÿâà îùå äâå îáâèíåíèÿ ïî
äåëàòà íà áàùà ìè.
Ìèñëÿ ñè: êàêâà èðîíèÿ íà
ñúäáàòà!
ÂÍÓÊÚÒ ÍÀ ÂËÀÄÈÌÈÐ
ÀÍÒÎÍΠŠÏÎÏÓËßÐÍÈßÒ
ÑÅÃÀ ÆÓÐÍÀËÈÑÒ ÎÒ ÁÒÂ
ÂÅÍÅËÈÍ ÏÅÒÊÎÂ
È òî÷íî òîçè ìëàäåæ íà-ñêî-
ðî áåøå ñïåöèàëåí ïðàòåíèê íà
ñðåùàòà â Ðèãà íà ÍÀÒÎ?...
Ïîçíàòî ëè âè å?!
–Ðàçáèðà ñå, íî òîé íå íîñè
âèíà çà “âèíàòà” íà äÿäî ñè?!
Ðàçáèðà ñå, íî àç ïðåäîñòà-
âÿì â êíèãàòà çà ìîÿ áàùà ñúáè-
òèÿòàñòðîãî äîêóìåíòàëíî, çà äà
ñå âèäè, äà ñå íàó÷è êîè è êàê ñà
óïðàâëÿâàëè Áúëãàðèÿ. Êàêâè
ìåòîäè è ñðåäñòâà ñà èçïîëçâàëè.
Òåçè ñúùèòå ñòðîèòåëè íà ñî-
öèàëèçìà óáèâàõà äîñòîéíèòå ñè-
íîâå è äúùåðè íà ñâîÿ íàðîä,
âúçïîëçâàõà ñå ìàêñèìàëíî îò
ñëóæåáíîòî ñè ïîëîæåíèå, êîåòî
çàåìàõà, çà äà ñå îáëàãîäåòåëñò-
âàò. Òåõíèòå äåöà ó÷åõà ñ ïðå-
äèìñòâî âúâ âèñøèòå ó÷åáíè çà-
âåäåíèÿ. È äíåñ âñè÷êè ñà äîáðå
óñòðîåíè, íà êëþ÷îâè ïîñòîâå è ñ
äîáúð áèçíåñ.
– Êàê îáà÷å ñå äîêàçà, ÷å
Ãåîðãè Çàðêèí å óáèò â ïàçàð-
äæèøêèÿ çàòâîð, ñëåä êàòî
íÿìà ñìúðòíà ïðèñúäà?
– Ñ åêñõóìàöèÿòà íà òðóïà íà
áàùà ìè. Íàìåðè ñå ïúðâî ëåêà-
ðÿò, êîéòî å ïðàâèë àóòîïñèÿòà è
ïîä “äèêòîâêà” å ïèñàë, ÷å Çàð-
êèí óìèðà îò ïíåâìîíèÿ. Ïîñëå
íàáúðçî ãî çàðàâÿò è ñåìåéñòâî-
òî íè íå å äîïóñíàòî íà ïîãðåáå-
íèåòî. Ïðè åêñõóìàöèÿòà è èç-
ñëåäâàíèÿòà íà òðóïà íà áàùà ìè
ó÷àñòâàõà 13 ÷îâåêà – ñâåòèëà â
ñúäåáíàòà ìåäèöèíà. Ñëåä øåñò
257
ìåñåöà åêñïåðòèçàòà çàêëþ÷è, “Çàùî ìå òðåïåòå, áå?“ ×óâàò
÷å ãî çàòâîðíèöèòå. ×óâàò ñå óäà-
ðèòå. Ïîñëå âñè÷êî çàòèõâà. Íî-
ÑÌÚÐÒÒÀ ÍÀ ÃÅÎÐÃÈ ñÿò îäåÿëî, íîñèëêà. Óâèâàò ãî,
ÀÒÀÍÀÑΠÇÀÐÊÈÍ Å èçíàñÿò ãî è ïóñêàò ñëóõà, ÷å
ÍÀÑÈËÑÒÂÅÍÎ-ØÎÊÎÂÀ Çàðêèí óìðÿë îò ïíåâìîíèÿ. Íî
Áèë å ïðåáèò îò áîé è óäóøåí. çàòâîðíèöèòå çíàÿò. Íàáúðçî ãî
Èìà äîêàçàòåëñòâà è îò ïîêà- çàðàâÿò. Íàé-âåðîÿòíî å óäóøåí
çàíèÿòà íà ñâèäåòåëè îò âúçîá- ñ âúçãëàâíèöà, ñëåä êàòî êîñ-
íîâåíîòî äåëî, ÷å ïðè áàùà ìè òèòå ìó ñà íàòðîøåíè îò áîÿ.
íà ðàçñúìâàíå íà 7 àâãóñò 1977 Âîåííà ïðîêóðàòóðà â Ïëîâ-
ã. âëèçàò ñòàðøèíèòå-íàäçè- äèâ âúçîáíîâÿâà íà äâà ïúòè
ðàòåëè Áëàãî Ïà÷åâ, Äåë÷î Ìè- ñëåä ñúäåáíî-ìåäèöèíñêàòà
íåâ, Àòàíàñ Èâàíîâ Ìåäàðñêè, åêñïåðòèçà îò åêñõóìàöèÿòà
Èâàí Õðèñòîâ Òóìáåâ è êðèìè- äåëîòî ïî óáèéñòâîòî íà Ãåîðãè
íàëíèòå çàòâîðíèöè Âàñèë Íè- Çàðêèí è íà äâà ïúòè ãî ïðåêðà-
êîëîâ Ïåíåâ è Èâàí Ñòîÿíîâ òÿâà ïîðàäè “íåèçâåñòåí èçâúð-
Ïåïåëîâ. Áàùà ìè ïëà÷å è âèêà: øèòåë”!

1
Åäèí îò äâàìàòà àðåñòóâàíè íàäçèðàòåëè ðîäîì îò Ãîëÿìî Áåëîâî –
Áîðèñ Èâàíîâ Òðàÿíîâ è Àñåí Èâàíîâ Àíãåëîâ; çà òÿõ âæ. â Îáâè-
íèòåëåí àêò ¹ 1, ñ. 13.
2
Òîâà å Èâàí Ãîñïîäèíîâ, íàçíà÷àâàí çà áèÿ÷ è òðåïà÷ è â Íîâèÿ
çàòâîð; âæ. è ïðè Ñò. Ãúëúáîâ, Êàðêàðèéñêè…, ñ. 88.
3
Ñòàâà âúïðîñ çà Àòàíàñ Óçóíîâ, ïðåäñòàâÿí è çà „ñëåäîâàòåë” (?!)
4
Îò êðàÿ íà 1942 ã. É. Êðúñòåâ å â ñúñòàâà íà ÎÊ íà ÐÌÑ. Ðîäåí å ïðåç
1921 ã. Ïðåäñòàâÿí å êàòî „êîìàíäèð íà áîéíà ãðóïà” â Ïàçàðäæèê. Âïî-
ñëåäñòâèå íåãîâèòå âíóöè âçåõà çà ôàìèëíî èìåòî íà äÿäî ñè. Åäèí Ë.
Êðúñòåâ, àäâîêàò, áåøå ïðåç 2002 ã. êàíäèäàò êìåò çà Ïàçàðäæèê. Äðóã
– Êðúñòüî Êðúñòåâ – ïúê ñå ïðîÿâè êàòî êðèìèíàëåí äàíú÷åí èíñïåê-
òîð ïðåç 2006 ã. Ìîæå áè èìà èñòèíà â êîíöåïöèÿòà íà Åì. Çîëà, ÷å
äåöàòà íà ïðåñòúïíèöèòå ïî-ëåñíî ñòàâàò ïðåñòúïíèöè îò îñòàíàëèòå
íîðìàëíè ëþäå?!
5
Âîéíèöè ñà èçáèâàíè âúâ Âúðáàêà äî Ìàðèöà, Âåëè÷êîâñêî çåìëèùå,
âæ. âúâ Âåëè÷êîâî, ðàçêàç íà Êîíñòàíòèí Ïîïîâ.
6
Ëþáåí Ëåâè÷àðîâ å ñúçäàë êîìèòåò çà ñúáèðàíå ïîìîùè çà ñåìåé-
ñòâîòî íà óáèòèÿ ïîëèöåéñêè íà÷àëíèê Ìèõàèë Ãåíîâ, ïðåäñòàâåí â òîçè
òðóä. Äðóãîòî „ïðåñòúïëåíèå” å èçäàäåíèÿò çà öåëòà ïîçèâ è îáñòîÿ-
òåëñòâîòî, ÷å ÷àñò îò ñúáðàíàòà ñóìà å äàäåíà íà îðãàíèçàöèÿòà „Áðàí-
íèê”. È ñëåäâà èçìèøëüîòèíàòà: „Ïî òàêúâ íà÷èí å ïîîùðÿâàë èçâúðø-
âàíå íà óáèéñòâà è òåæêè òåëåñíè ïîâðåäè, èíêâèçèöèè è äð. íà àíòèôà-
øèñòèòå” (âæ. â Îáâèíèòåëåí àêò ¹ 1 îò 1945, ïîðåäåí ¹ 84, ñ. 12).

258
 7
Äàíî Ïåòðèíñêè, åäèí îò êúðâàâèòå ïðîêóðîðè íà Ïàçàðäæèê ïî âðåìå
íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè, å îò Âðà÷àíñêî. Áèë å çåò ó Õðèñòåâè÷.
Ðàçêàçâà Ñ ò î ÿ í ê à Õ ð è ñ ò î â è â è ÷ , ïèñàòåëêà îò Ïàçàðäæèê:„Â íà-
÷àëîòî æèâååõìå çàåäíî. Òîé áåøå ìúæ íà çúëâàòà ìè Êàòåðèíà. Êîãàòî
ñå âðúùàøå îò èçïúëíåíèåòî íà ñìúðòíèòå ïðèñúäè, êúäåòî ïðèñúñòâà-
øå, áåøå íåêîíòàêòåí, ðàçäðàçíèòåëåí, íå áåøå íà ñåáå ñè.” Íèå áÿõìå
áëèçêè ñ Áîðèñ Õàðàëàìïèåâ è ñâåêúðúò îêàçà ñâîåòî âëèÿíèå”.
8
Ìèõàèë Ìàíåâ å íàé-êúðâàâèÿò ïðåäñòàâèòåë íà ñúäåáíàòà âëàñò â
Ïàçàðäæèøêîòî êðàèùå. Òîé å ñúñòàâèë îáâèíèòåëíèÿò àêò íà
ñìúðòíèöèòå. Ñ íåãîâî çíàíèå ãîëÿìà ÷àñò îò òÿõ ñà èçáèòè ïðåäè
ïðî÷èòàíå íà ïðèñúäàòà. Ìàéêàòà íà Ì. Ìàíåâ å áèëà âÿðâàùà
õðèñòèÿíêà. Íåéíîòî èìå íå óòî÷íèõ.
9
Âæ. è êíèãàòà „Ãóíüî Ãúñêîâ”, Ñ., 1995, ñúñòàâèòåë Ðàäîé Ðàëèí.
10
Âæ. ñëåäâàùàòà ÷àñò: Íåêðîïîëèòå íà Ïàçàðäæèøêèÿ çàòâîð.
11
Èâàí Ëàçàðîâ Äîáðåâ, áèâø ðàáîòíèê â Ïàçàðäæèøêèÿ çàòâîð, ñåãà
àäâîêàò, ìè å êàçâàë, ÷å å ïðåïèñàë íà äèñêåòà íÿêàêâè ìåìîàðè íà
ñòðàøíèÿ êîìóíèñòè÷åñêè äèðåêòîð Òîïêàðîâ. Ëþáîïèòåí ñëó÷àé:
ïàëà÷èòå ïèøàò ñïîìåíèòå ñè çà æåðòâèòå. Íå ùå è ñúìíåíèå, ñëó÷àé çà
åíöèêëîïåäèÿòà „Ãèíåñ”!

Ïàìèäîâî
Çà òîâà ñåëöå, êàöíàëî íà Ìîãèëàòà, êàêòî íàðè÷àò
ìåñòíèòå õîðà Âåëè÷êîâñêèÿ áàèð, èìà åäíà áåëåæêà â ÎÏÀ –
Ïàçàðäæèê (Ì 106, ñ. 46), ïóáëèêóâàíà ïðè Ñï. Òîìîâ (ñ. 44).
Ñïîðåä íåÿ â ñåëîòî ïðèñòèãàò äâàìà ìíîãî èçâåñòíè
âåëè÷êîâñêè íàñèëíèöè (âæ.):  à ñ è ë Ò ð à ÿ í î â Ò î ä î ð î â
è Í è ê î ë à Ì à ð è í ê î â , êîèòî óñòàíîâÿâàò íîâàòà âëàñò îêî-
ëî 10 ÷. ñóòðèíòà. Àðåñòóâàíè ñà êìåòúò Ã ð ó ä ü î À ò à í à ñ î â
îò Ïàçàðäæèê è ðàçñèëíèÿò È â à í É î í ÷ å â . Äðóãàòà ÷àñò îò
Äåâåòîñåïòåìâðèéñêàòà èñòîðèÿ îñòàíà íåðàçêàçàíà.

Èâàí Êðúñòåâ Ëàçàðîâ

Òîé å åäèí îò âîéíèöèòå, êîèòî ñå âèæäàò íà èçâåñòíàòà
ôîòîãðàôèÿ ñ îòðÿçàíèòå ïàðòèçàíñêè ãëàâè. Ãëàâèòå îáà÷å ñà
ðÿçàíè îò ïàðòèçàíèòå íà Ä å ä . Âîéíèöèòå ñà ãè ñúáèðàëè.
 ñåëîòî èäâàò áðàöèãîâñêè ïàðòèçàíè. Îòìúêâàò ãî. Ïðåä-
ïîëàãà ñå, ÷å å åäíà îò æåðòâèòå â Ãðàìàäèòå.
Èñòîðèÿòà ìó îñòàíà íåïðîó÷åíà.
259
 Æåíà: Ê à ð à ì ô è ë à îò Ê ë ˜ ÷ ê è ò å â Ùúðêîâî.
Äåöà: Ñ ò å ô à í , áèë íà 1, 2 ã., êîãàòî å óáèò áàùà ìó.
Ðàçêàçâà È â à í Ñ ò å ô à í î â Ê ðú ñ ò å â , 43 ã., çåìåäå-
ëåö, âíóê: „Äÿäî å áèë â Êàçàðìàòà. Íà ðåäîâíà ñëóæáà. Äîøúë å
ó íàñ ñëåä Äåâåòè À ñ å í Ï å ò ê î â , ïðàòåí îò Îáùèíàòà äà çàáå-
ðå äÿäî. Íà äâîðà ñðåùà ïðàäÿäî ìè – Ê ð ú ñ ò ü î Ë à ç à ð î â
Ê ð ú ñ ò å â . Êàçâà ìó:
– Àêî èìà íåùî ëîøî äà å íàïðàâèë ñèíà òè êàòî âîéíèê,
íåêà äà èçáÿãà, äîêàòî ìèíå òîâà ðàçìèðíî âðåìå.
Ïðàäÿäî ìè ìè å ðàçïðàâÿë, ÷å å îòèøúë ïðè äÿäî è ìó êàçàë:
– Èìàì íÿêîé ëåâ è ïðèÿòåëè îò òúðãîâèÿòà â ×èðïàíñêî.
Áÿãàé òàì, õâàíè ñå ðàòàé, äîêàòî ìèíå Òðåïàíåòî.
Äÿäî ìó êàçàë, ÷å íÿìà îò êàêâî äà ñå ñòðàõóâà è äà ñå ïðè-
òåñíÿâà.
Ñëåä äâà äíè èäâàò ñ êàìèîí õîðà îò âúí, îò Áðàöèãîâî, è ãî
àðåñòóâàò. Îò Áðàöèãîâî ãî êàðàò â Ïëîâäèâ. Óæ å òðÿáâàëî äà
áúäå äàäåí íà Íàðîäåí ñúä. Ïðàäÿäî ìè è áàáà ñà õîäèëè, íî èìåòî
íà äÿäî íå å ñúîáùåíî. Ñëåä âðåìå ïîëó÷èëè ñàìî äðåõèòå ìó.
Ïîñëå â ñåëî ñå ïóñíà ñëóõ, ÷å å óòðåïàí ïîãðåøêà, ÷å íå å òîé
ñíèìàí äî îòðÿçàíèòå ãëàâè íà ïàðòèçàíèòå”.

Àíäîí Ãåîðãèåâ Êðúñòåâ – Äîíêî

Íàáåäåí íåùî âúâ âðúçêà ñ
óáèéñòâîòî íà ïàðòèçàíñêèÿ ÿòàê
à å î ð ã è È â à í î â À í ã å ë î â âúâ
Âåëè÷êîâñêî. Âñúùíîñò å óáèò, çà-
ùîòî êàòî êìåò å ïðåñëåäâàë êðàä-
öèòå êîêîøêàðè â ñåëîòî.
Æåíà: Ë à ç à ð è í à .
Äåöà: 1) Ã å î ð ã è , îñòàâà â
ñåëîòî, ïîêîéíèê;
2) À í ã å ë , ñúùî;
3) Ï å ò ú ð , ñúùî;
4) Ì è ë à í , ñúùî;
5) Ðàéíà, îìúæåíà ó
Òåðçèåâè;
6) Ëþáà, çàäîìåíà ó
Êðúñòåâè; Àíäîí Êðúñòåâ

260
 7) À ò à í à ñ ê à , ñíàõà ó Í è ê î ë î â è ( Ì è ÷ î â è ) .
Ðàçêàçâà ï à ì è ä î â å ö , êîéòî íå ïîæåëà äà ñè êàæå èìåòî.
Æèâåå íà ðàçêëîíà íà “Ïëîâäèâñêà” è áóë. “Õðèñòî Áîòåâ” â Ïà-
çàðäæèê: „Áàé Àíäîí å áèë â Ñèìèòëèéñêàòà êîðèÿ. Ïàçèë ñè å
ëîçåòî íà ÷àðäàê. Èäâàò íÿêîè îò âåëè÷êîâñêèòå òðåïà÷è, âîäåíè
îò È â à í Ø à ë ä ú ð à . Õâàùàò Àíäîí. Ïúõàò ìó ëîâíàòà ïóøêà
â óñòàòà è èìèòèðàò ñàìîóáèéñòâî. Ïîñëå ñå íàïèëè è ñå ïîõâàëèëè
êàêâî ñà íàïðàâèëè”.
Ðàçêàçâà Ï å í ê à Ð à í ã å ë î â à À í ä î í î â à - Ó ã ð è -
í î â à , 71 ã.: „Íà îñìè ñðåùó äåâåòè ñåïòåìâðè áÿõ ñ ãúñêèòå â
Ñèìèòëèéñêàòà êîðèÿ. È ïàçåõ íàøåòî ëîçå. È áàáà áåøå ñ ìåí.
Âå÷åðòà çàïî÷íà äà ñå ñòðåëÿ â îêîëíèòå ñåëà. Äÿäî áåøå íà ëîâ
è äîéäå ïðè íàñ. Ãîâîðèõà ñè íåùî ñ áàáà Ëàçàðèíà. Áàáà îòâúðçà
ïðåñòèëêàòà è ñ ïðàøêèòå âúðçà ëîâíèòå êó÷åòà è ãè ïîâåäå êúì
íàñ. Äÿäî êàçà è íà ìåíå äà ñå ïðèáèðàì. Òðúãíàõ ñëåä áàáà. Ñóò-
ðèíòà áàáà ìå èçïðàòè ïàê ñ ãúñêèòå è äà íîñÿ õðàíà íà äÿäî. Íà
ëîçåòî. Â ñòúðíèùåòî äî ëîçåòî áÿõìå íàïðàâèëè êîëèáà ñúñ
ñåííèê. Êàòî íàáëèæèõ êîëèáàòà, âèäÿõ, ÷å äÿäî ëåæè â íåÿ. Êà÷èõ
ñå â ñåííèêà, ñëîæèõ õðàíàòà è ãî ïîâèêàõ äà ÿäå. Òîé íå èäâà. Àç
ñëåçíàõ äîëó è âèäÿõ, ÷å ëåæè òàêà, ñÿêàø ãëàâàòà ìó ÿ íÿìà. Íå
ñå âèæäà. Óïëàøèõ ñå è ïîáÿãíàõ. Áÿãàì ïî ïúòåêàòà çàä êîëèáàòà
è ñå ñïúíàõ â íåùî. Â ãëàâàòà íà äÿäî, êîÿòî áåøå ïðîìóøåíà
ïðåç ïëåòà. Ñàìî ãëàâàòà ñòúð÷è, à òÿëîòî â êîëèáàòà, êîåòî âèäÿõ.
Îò óñòàòà ìó áåøå òåêëà êðúâ, à î÷è÷êèòå ìó ãëåäàõà æàëíî.
Ïîñëå ñå ðàçáðà, ÷å óáèéñòâîòî å îðãàíèçèðàíî îò À í ã å ë × à -
ë ú ê î â . Äÿäî ñå å ñêðèë â ÷àëòèöèòå ïðåç íîùòà, íî È â à í
Ø à ë ä ú ð à îò Âåëè÷êîâî è íÿêîè íàøåíöè ñà ãî õâàíàëè è ñà ãî
äîâåëè â êîëèáàòà, êúäåòî ñà ãî óáèëè. Òåçè íàøåíöè ñà áèëè àéäóöè
êîêîøêàðè, êîèòî äÿäî, êàòî å áèë êìåò, ãè å õâàùàë ñ ÷óâàë êðà-
äåíè êîêîøêè. Íÿìàøå çà êàêâî äðóãî äà ãî óòðåïàò. Çàðàäè
íÿêîãàøíîòî ìó êìåòñòâî è çà òîâà, ÷å å áèë ñòðîã óïðàâíèê.
Ñëåä òîâà êàê íè ìú÷èõà, íå å çà ðàçïðàâÿíå.”

Âàñèëåâ Áèðíèêà
Áèë å îò Áåëîâî. Ñåêðåòàð-áèðíèê â Îáùèíàòà. Íà Äåâåòè
âèæäà àðåñòóâàíåòî íà êìåòà è ðàçñèëíèÿ è ñå óêðèâà. Áÿãà íåèç-
âåñòíî êúäå. Ïîñëå ñå ðàçáèðà, ÷å íå å òúðñåí çà óáèâàíå èëè çà
ñúä (?!)
261
 Ïàíàãþðèùå
Ðàáîòàòà ïî èçäèðâàíåòî íà æåðòâèòå â òîçè ãðàä íà
êðàèùåòî òðÿáâàøå äà ïðåêúñíà ïîðàäè íåèìîâåðíîòî íàáúáâàíå
íà îáðàáîòåíàòà ôàêòîëîãèÿ çà ðàéîíà. Ãðàäñêèòå öåíòðîâå –
Áåëîâî, Ïåùåðà, Áðàöèãîâî è Ïàíàãþðèùå – îñòàâÿì íà ñëåä-
âàùèòå èçñëåäâà÷è.
Ïàíàãþðèùå, êúäåòî ôàêòîëîãèÿòà å îãðîìíà, èçäèðâàòåë-
ñêàòà ðàáîòà, ñàìà ïî ñåáå ñè, ùå ñúáåðå ìàòåðèàë çà îòäåëåí
ìîíîãðàôè÷åí òðóä, ïðåäîñòàâÿì ïî äîãîâîðêà íà ïàíàãþðñêèÿ
æóðíàëèñò Ò î ì è Í à ï ë à ò à í î â .
Òóê ïóáëèêóâàì ñàìî îòêúñëå÷íèòå áåëåæêè, êîèòî ñúì
ïðàâèë ïî òåìàòà â òîçè ãðàä:
• ïðè Ä.  å ë å â (ñ. 292) èìà íåòî÷íà ôàêòîëîãèÿ çà ïðèñúñò-
âèå íà æàíäàðìåðèñòè â ó÷èëèùåòî íà Äåâåòè. Æàíäàðìåðèÿòà å
ðàçïóñíàòà ïðåäè òàçè äàòà.
Îò ñïèñúêà íà èçáèòèòå áåç ñúä è ïðèñúäà ñúì çàïî÷íàë
ðàáîòà ñàìî ïî èñòîðèÿòà íà È â à í Ä å ë è á à ø å â , êîÿòî ïðåä-
ñòàâÿì ïî-äîëó. Ñïèñúêúò å íåïúëåí. Íåçàâèñèìî îò òîâà ãî ïðå-
äîñòàâÿì íà ñëåäâàùèòå èçñëåäîâàòåëè íà òåìàòà:
1) Ï å ò ú ð à å î ð ã è å â Ñ à ï ó í ä æ è å â , èç÷åçíàë ïðåç
ñåïòåìâðè, äåëî ¹ 722 îò 1946 ã.;
2) Ï å ò ú ð Ä å ÿ í î â Ï à ê î â , ñúùî, äåëî ¹ 492 îò 1946 ã.;
3) Ë ó ê à Ð à ä å â Þ ð ó ê î â , ñúùî, äåëî ¹ 416 îò 1946 ã.;
4) À í ã å ë Ì ó ö å â , èç÷åçíàë íà 20.Õ.1944 ã., äåëî 26 îò
1946 ã. (ìîæå áè íà ôðîíòà?!);
5) Í è ê î ë à Í å ä î â Ä è ì è ò ð î â , èç÷åçíàë ïðåç
îêòîìâðè, äåëî 869 îò 1945 ã.;
6) È ë è ÿ Ö â å ò ê î â Ö â å ò à í î â , èç÷åçíàë ïðåç
ñåïòåìâðè 1944;
7) Ñ å â î À ò à í à ñ î â , èç÷åçíàë ïðåç ñåïòåìâðè 1944, äåëî
437 îò 1947 ã.;
8) Ñ ò î ÿ í à å î ð ã è å â à å ð î â , èç÷åçíàë ïðåç þëè 1946,
äåëî 319, 1947 ã.

262
 Èâàí Ïåí÷åâ Äåëèáàøåâ
Îáÿâåí çà áåçñëåäíî èç÷åçíàë ñ äåëî 1852 îò 1946 ã.
Ðàçêàçâà Ë è ë ÿ í à Ï ú ê î â à , Ïàíàãþðèùå, óë. „Ïàâåë
Êîé÷åâ” 1: „Áÿõìå áëèçêè ïî ñòðèíêà ìè ñ íåãîâîòî ñåìåéñòâî.
Èâàí Äåëèáàøåâ ðàáîòåøå òóê, â ïîëèöèÿòà. Áåøå äîáúð ÷îâåê.
Îòêàðàõà ãî íÿêúäå, êúäåòî ãî óáèõà ñ äðóãè ëþäå îò Ïàíàãþðè-
ùå. Áàáà Ðàäà, íåãîâàòà ìàéêà, áåøå ñåðèîçíà æåíà. Òðúãâà äà ãî
òúðñè, ðàçïèòâà òóê-òàì è ãî íàìèðà çàåäíî ñ äðóãèòå óáèòè, çàðî-
âåí â åäíà ñëàìà. Ïîçíàâà ãî ïî øàë÷åòî, ñ êîåòî òðúãíàë îò êúùè,
áåç äà óñïåå äà ñè âçåìå äðóãà äðåõà ïðè àðåñòóâàíåòî. Òÿ âçåìà
òðóïà íà ñèíà ñè è ãî äîêàðâà â Ïàíàãþðèùå, êúäåòî ãî ïîãðåáà.
Èâàí Äåëèáàøåâ æèâååøå â öåíòúðà íà ãðàäà. Èìà ñèí
à ð î ç ä à í , êîéòî ñúùî êàòî íàñ æèâåå è äíåñ â Ïàíàãþðèùå”.
Îòêðèõ Ã ð î ç ä à í È â à í î â Ä å ë è á à ø å â â Ïàíàãþðèùå,
íà óë.„Ñòåôàí Êàðàäæà” ¹ 25. Êîíòàêò ñ íåãî îáà÷å íà óñòàíîâèõ.

Íåèçâåñòåí îò Ïàíàãþðèùå
Àðåñòóâàí ïðåç îêòîìâðè 1944 ã. Îòâåæäàí ìíîãîêðàòíî â
Ïëîâäèâ. Åêçåêóòèðàí çàåäíî ñúñ Ñ ò å ô à í Õ à ì á à ð ñ ê è îò Áàíÿ
(âæ.), ïîï Ëóêà è Òîäîð Þðóêîâ îò Ïàíàãþðèùå â Øóòà êîðèÿ.
Îò åêçåêóòîðèòå ìó ñà èçâåñòíè ïàíàãþðöèòå: ïîëèò-
çàòâîðíè÷êà îò Åæîâè è Èâàí Øóòëåêîâ.

Òîäîð Þðóêîâ
Àðåñòóâàí ïðåç îêòîìâðè, öâåêëîâî âðåìå. Îòâåæäàí
ìíîãîêðàòíî â Ïëîâäèâ. Åêçåêóòèðàí â Øóòà êîðèÿ.
• âæ. â Áàíÿ ïðè Ñ ò å ô à í Õ à ì á à ð ñ ê è , ðàçêàçà íà Ã.
Íîæäåëîâ.
Îò åêçåêóòîðèòå ñà èçâåñòíè ï î ë è ò ç à ò â î ð í è ÷ ê à îò
Ïàíàãþðèùå è È â à í Ø ó ò ë å ê î â .

Ïîï Ëóêà
Àðåñòóâàí ïðåç îêòîìâðè. Ìíîãîêðàòíî êàðàí â Ïëîâäèâ è
âðúùàí. Óáèò â Øóòà êîðèÿ çàåäíî ñ Òîäîð Þðóêîâ è íåèçâåñòåí
îò Ïàíàãþðèùå, è Ñòåôàí Õàìáàðñêè îò Áàíÿ â Øóòà êîðèÿ.
Ìîæå áè òîâà å Ë ó ê à Ð à ä å â Þ ð ó ê î â (âæ.).
263
 Ïàòàë˜íèöà
Íà 10. IÕ. 1944 ã. ñå èçáèðà êîìèòåò íà ÎÔ â ñúñòàâ Þ ð ä à í
Ò . Õ à ë à ÷ å â – ïðåäñåäàòåë, è ÷ëåíîâå: Ê ð ú ñ ò à í Ï . Í à é -
ä å í î â è È â à í Ì . Ø î ï î â . Àêòèâèñòè íà íîâàòà âëàñò ñà:
Þðäàí Ò. Ïååâ, Õðèñòîñêî Àíãåëîâ Áîñíåâ,
Íèêîëà Àíãåëîâ Ðàçëîãàíîâ, Ñòîéî Ï. Êîçàðåâ,
Ñ ò î é î Ô è ò ê è í (ÎÄÀ Ïàçàðäæèê ô.338, îï. 1, à.å. 1, ñ. 24).
Òîâà ñà õîðàòà, îðãàíèçèðàëè è çâåðñòâàòà â ñåëîòî, êîèòî
ñà îò íàé-ìàùàáíèòå â Îêðúæèåòî è â ñòðàíàòà.
Ðàçêàçâà Ñ ï à ñ Ì à í ò à ð î â , èçâåñòåí ïàçàðäæèøêè ïîåò,
ïàòàëåí÷àíèí: „Òàçè èñòîðèÿ ñúì ÿ ñëóøàë îò áàùà ìè. Ïðàòèëè
Àíãåë Ôèòêèí, áàùàòà íà Áóíêåðà, áèâøèÿ ïàðòèåí ñåêðåòàð,
äà ÷èñòè êëàäåíåö çà âîäîïîé íà æèâîòíèòå â ì. Šíêîëîâ áðÿñò
íà Ìåðaòà. Êîãàòî ãî ïóñíàëè äîëó, òîé ñå ðàçâèêàë:
– Âàäåòå ìå! Òóê å ïúëíî ñ êîêàëè íà óìðåëè õîðà!
Òàì å ìÿñòîòî, êúäåòî ñà èçáèòè íà Äåâåòè ïàòàëåí÷àíèòå.
Êàòî ñå ðàçáðà, ÷å êîñòèòå íà óìðåëèòå ñà â êëàäåíåöà,
âìåñòî äà ãè èçâàäÿò è äà ïî÷åòàò æåðòâèòå ñ íîðìàëíî
ïîãðåáåíèå, Ïàðòèéíîòî ðúêîâîäñòâî íà ñåëîòî íàðåäè äà
çàïúëíÿò êëàäåíåöà ñ ìåòàëíèòå êóòèè, êúäåòî ñå äúðæåõà
îòðîâèòå è ïðåïàðàòèòå çà ïîëñêàòà ðàáîòà”.

Ïåé÷î Ïååâ
Îáèêíîâåí ñåëÿíèí. Íå å îáè÷àë êîìóíèçìà è ÿâíî ãî å
äåêëàðèðàë. Óáèò â ßí³êà çàåäíî ñ Òèí÷î Òðîøàíîâ.
Æåíà: Ò è í ê à .
Äåöà: 1) Õ ð è ñ ò î ñ ê î , ïîêîéíèê, óìèðà â Áðàçèëèÿ,
êúäåòî áÿãà ïðåç Þãîñëàâèÿ;
2) ñèí (?!), êîéòî ñåãà æèâåå â Ðàäíåâî.
Ðàçêàçâà Ä è ì è ò ú ð Õ à ë à ÷ å â : „Çà òîâà, êàê å ñòàíàëî
óáèéñòâîòî íà Ï å é ÷ î è Ò è í ÷ î Ò ð î ø à í î â , ñå ðàçáðà ñëåä
Ïðîìÿíàòà. Êîãàòî ñå ðàçòè÷à À í ã å ë Ò ð î ø à í î â îò Äîðêîâî.
Óáèòè ñà â ì. ßíúêà ìåæäó Ïàòàëåíèöà è Ìîêðèùå. Äîñåãà íå
èì å íàìåðåí ãðîáà. Ìåæäó õîðàòà ñå ãîâîðè, ÷å ê ó ì å ö ú ò ìó
ãî å óáèë.  ãðóïàòà íà òðåïà÷èòå å áèë è Ò å ì å ë ê î Ô è ò ê è í .
264
 Âîäÿò ãî äâàìàòà –
êóìåöà è Òåìåë-
ê î , óæ äà ãî ïðåäàâàò
â Ïàçàðäæèê. Êàòî
ñïðåëè äà ãî òðåïàò,
Ï å é ÷ î ïîïèòàë:
– Çàùî òè òðÿáâà
äà ìå òðåïåø?
Ê ó ì å ö ú ò îòãî-
âîðèë:
– Êóìå, õâúðëÿõìå
ñè ÷îï è íà ìåíå ñå ïàä-
Ñ èíôîðìàòîðè îò Ïàòàëåíèöà íà äà òå ëèêâèäèðàì.”

Çëàòèí (Òèí÷î) Òðîøàíîâ

Ãîðñêè â ðàéîíà íà Ïàòàëåíèöà. Óáèò â ßíúêà.
Æåíà: Ëþáà îò Øîìîâè.
Äåöà: 1) Àíãåë;
2) Ïåòêàíà.
Ðàçêàçâà Ä è ì è ò ú ð Õ à ë à ÷ å â : „Íàñêîðî ñëåä óáèé-
ñòâîòî íÿêîé áåøå íàïèñàë ïî ñòåíèòå íà òîàëåòíàòà â Ãàðà
Ëÿõîâî: „Òèí÷î (è îùå íÿêîé, íå ìó ïîìíÿ èìåòî) ñà óáèòè îò
êîìóíèñòèòå â ßíúêà!”
Ä ÿ ä î Ñ ò î é ÷ î À í ã å ë î â îò Ëÿõîâî çàìàçà ñ âàð íàïè-
ñàíîòî. Ïîñëå íÿêîé ïàê ãî áåøå íàïèñàë.
Ò è í ÷ î áåøå îò õîðàòà, çà êîèòî êàçâàò: „Áåç âèíà âèíî-
âåí!” Óáèò å â åäíà ìåñòíîñò ßí³êà ìåæäó Öðúí÷à è Ïàòàëåíèöà.
Ðàçáðà ñå, ÷å â óáèéñòâîòî å ó÷àñòâàë Ò î ä î ð Ê î ç à ð å â . Áåøå
êìåò òóê, ïîñëå ïàðòèåí ñåêðåòàð. Æåíàòà íà Ò è í ÷ î ñå ïîæåíè
â Äîðêîâî. À í ã å ë òàì èçðàñíà. Ñëåä Ïðîìÿíàòà èäâà â ñåëî.
Îòèâà ïðè òîÿ Ò î ä î ð Ê î ç à ð å â è ãî ïèòà:
– Êîé óáè áàùà ìè?
Óïëàøåí, îòãîâàðÿ:
– Àç íèùî íå çíàì. Îòèâàø âúâ Âåëèíãðàä è òúðñèø Ñ ï à ñ
Áîñíåâ.
Îòèâà À í ã å ë âúâ Âåëèíãðàä. Ó Ñ ï à ñ Á î ñ í å â . Êàç-
âà ìó:
– Ïðàùà ìå Ò î ä î ð Ê î ç à ð å â , äà êàæåø êîé, çàùî è
265
êúäå óáè áàùà ìè! Àêî íå ìè êàæåø, óòðå âå÷åð èäâàì, ïàëÿ òè
êúùàòà è òåáå íÿìà äà òå îñòàâÿ æèâ!
Íà äðóãèÿ äåí òîÿ óáèåö íå äî÷àêâà À í ã å ë è ïî÷èâà. Îò
ñòðàõ.
Òîçè Ñ ï à ñ ïðåç 1992 ã. ãî ñðåùíàõ ïðè Ãîðàòà è ãî ïèòàì:
– Áàé Ñïàñå, êîìó áåøå íåîáõîäèìî äà óáèâàòå òîëêîâà
õîðà è ïîñëå ïàê òîëêîâà õîðà äà âêàðàòå â çàòâîðà?!
Íèùî íå ìè îòãîâîðè. Ñàìî ïîâäèãíà ðàìåíå è ìå ïîäìèíà.
Ïîñòåïåííî ñå ðàçáðà êîè ñà áèëè óáèéöèòå íà Ò è í ÷ î :
 à ñ è ë , à î ð ñ ê è ÿ . Óìðÿ ðàíî. Ù å ð å â è ÿ , âèêàõà ìó
à à ä æ à ë à , óìèðà ãîäèíà, ñëåä êàòî óáèõà Ò è í ÷ î . Äðóã
Ù å ð å â , Ñ ï à ñ , å áèë ìåæäó óáèéöèòå. Èçêëþ÷èòåëíî çúë
÷îâåê. Ðàáîòåøå êàòî îôèöåð.
Ðàçêàçâà È â à í ê à Ã å ð î â à , 70 ã., ïëåìåíèöà íà Çë.
Òðîøàíîâ: „Êîãàòî àðåñòóâàõà êàëåêî, áÿõ ó òÿõ. Íàøèòå ìå áÿõà
îñòàâèëè. Áåøå ïðåç íîùòà. Äîéäîõà äà ãî äèãíàò Ò î ä î ð Ê î -
ç à ð å â è Ñ ï à ñ Ù å ð å â . Áóòíàõà ëåëÿ. Òÿ ïàäíà íà çåìÿòà.
Äðóãàòà èñòîðèÿ çà òîâà, êàê Àíãåë ñå ñïðàâè ñ åäèí îò óáèéöèòå
íà áàùà ìó, Ñ ï à ñ Á î ñ í å â , ÿ çíàåø. Óáèëè ñà ãî â ßíúêà”.

Ñïàñ Ãàãîâ Õàëà÷åâ

Ìëàä ÷îâåê íà îêîëî 30 ãîäèíè. Áèë å ãîðñêè â ïóíêòà
„Âàðâàðà”.
Æåíà: È â à í ê à îò Õ à ë à ÷ å â è (äðóã ðîä).
Äåöà: 1) Î ë ã à , çàäîìåíà ó Ò å ì ˜ ë ê î â è , ïîêîéíèöà;
2) Ð à é í à , ñåãà æèâåå â Áóðãàñ.
Óáèò äî Õàéäóøêîòî êëàäåí÷å â ijðìàòà, íà 3 êì îò
Ïàòàëåíèöà ïî ïîñîêà Âåòðåí äîë.
Ðàçêàçâà Ä è ì è ò ú ð Ñ ò î è ë î â Õ à ë à ÷ å â , 70 ã., ïîëó-
âèñøå îáðàçîâàíèå, òðåíüîð, ïëåìåííèê íà óáèòèÿ: „Âèíàòà ìó å
áèëà, ÷å å èìàë ëþáîâíà âðúçêà ñúñ ñåñòðàòà íà Ë à ç à ð Á î ñ -
í å â , ïàðòèçàííèíà. Çàòîâà, ÷å íå å âçåë íåÿ, à ñå å îæåíèë çà
ëåëÿ ìè. Íàñòðîèëà áðàò ñè Ñ ï à ñ Á î ñ í å â . Êàçàëà:
– Ùîì êàòî àç íå ñúì ùàñòëèâà, íåêà è æåíà ìó äà å íåùàñòíà!
Õ ð è ñ ò î ñ ê î , áàùàòà íà òàÿ æåíà è íà ïàðòèçàíèíà Ë à -
ç à ð , ñòàâà êìåò íà ñåëîòî íà Äåâåòè. Òîé ðúêîâîäåøå óáèéñòâàòà.
Ñëåä âðåìå äðóã îò òðåïà÷èòå – äÿäî Ñ ò î é ÷ î Ô è ò ê è í , ñå
266
áåøå èçïîâÿäàë:
– Êàê äîïóñíàõ äà ñå èçáèÿò òåçè õîðà îò Ïàòàëåíèöà?!
Ðàçáðà, ÷å Ñ ï à ñ ìè å êàëåêî. Ñëåä êàòî ïàðòèçàíèòå äîé-
äîõà â ñåëî, òîé îòèâà äà ïðåäàâà îðúæèåòî ñè â ïóíêòà „Âàðâàðà”.
Òàìîøíèòå ïàðòèçàíè îáà÷å ãî îñòàâÿò íà ðàáîòà.
Åäíà íîù Ñ ï à ñ Á î ñ í å â , Â à ñ è ë Ã î ð ñ ê è ÿ , åäèí
 å ð à í £ å â è Ù ó ð å â îòèâàò âúâ Âàðâàðà â Ãîðñêîòî,
àðåñòóâàò ãî è ãî ïîâåæäàò ïî ïîñîêà Ïàòàëåíèöà. Ïî ïúòÿ ãî
áèÿò. ßçäÿò ãî êàòî æèâîòíî. Íàíàñÿò ìó 3 8 ï ð î á î ä í è ð à í è
ñ í î æ . Òîâà å áèëî â ì. ijðìàòà ïðè Õàéäóøêîòî êëàäåí÷å.
Òàì ãî çàõâúðëÿò. Íàìèðàò ãî êó÷åòàòà íà ïàñòèðà È â à í É î -
÷ å â . Òîé óâåäîìÿâà äÿäî Ä è ì è ò ú ð Õ à ë à ÷ å â , êîéòî áåøå
êóì íà òîçè îâ÷àð.
Õ ð è ñ ò î ñ ê î , êìåòúò, í å ð à ç ð å ø è ä à ã î ï î ã ð å á å ì .
Ñëåä âðåìå É î ð ä à í É î ÷ å â ãî âçå è ãî çàêîïà â äâîðà íà
êàëåêî ìè, ó áàùà ìè Ã à ã î Õ à ë à ÷ å â , êîéòî å áèë ôåëäøåð
íà ñåëîòî. Òîÿ èìîò ïîñëå ïðîäàäîõà íà Ñ ï à ñ Â å ð à í î â .
Êîãàòî îðàëè, èçðîâèëè êîñòèòå.
Íà êàëåêî äåöàòà íå ãè ïðèåõà íèòî â ïèîíåðñêàòà
îðãàíèçàöèÿ, íèòî â êîìñîìîëñêàòà. Ïðå÷åõà èì äî Ïðîìÿíàòà.”

Ñ èíôîðìàòîð îò Ïàòàëåíèöà

Àíãåë Èâàíîâ Òðèôîíîâ

Áèë ïîëèöàé â Ïàçàðäæèê. Çàëîâåí íà Äåâåòè. Õâúðëåí æèâ
â Êëàäåíåöà íà ßíêîëîâ áðÿñò. Îáâèíåíèåòî å, ÷å å ó÷àñòâóâàë â
àêöèÿ ñðåùó ïàðòèçàíèòå. Ïîñëå, ñëåä êàòî å áèë óáèò, òîâà
òâúðäåíèå íå ñå äîêàçâà.
267
 Æåíà: Ïåòðà.
Äåöà: 1) Èâàí, îñòàâà â ñåëîòî, ïîêîéíèê;
2) äúùåðÿ (?!);
3) äúùåðÿ (?!).
Îáëàñòíèÿò ñúä íà Ïàçàðäæèê ñ äåëî 918 îò 1946 ã. ãî
îáÿâÿâà çà „áåçñëåäíî èç÷åçíàë” ïðåç ñåïòåìâðè 1944 ã.

Õðèñòî Àøåâ
Å ä è í ñ ò â å í è ÿ ò îöåëÿë ïðè çâåðñòâîòî â Êëàäåíåöà íà
ßíêóëîâ áðÿñò, êúäåòî ñà èçáèòè îñòàíàëèòå 7 æåðòâè.
Çàñåëèë ñå â Ñàíäàíñêè. Íà ñòàðèíè ñå âðúùà â ñåëîòî. Ðàç-
êàçâà èñòîðèÿòà ñè íà Ñ ò î è ë à ú ë ú á î â îò Öðúí÷à, ñ êîãîòî
ñà áèëè â êîíöëàãåðà „Ñâåòè Âðà÷”. Òàçè èñòîðèÿ âïîñëåäñòâèå å
îòïå÷àòàíà íà ëèñòîâêè, çàëåïåíè ïî ñòúëáîâåòå íà Ïàòàëåíèöà.
Ðàçêàçâà Æ è â ê î É î ð ä à í î â À ð í à ó ä î â , 67 ã., îáðà-
çîâàíèå ñðåäíî, ìåòàëóðã: „À ø å â å áèë àðåñòóâàí ñ äðóãèòå. Àç
íå çíàì âèíàòà ìó. Ñìÿòàí çà âðàã. Íàé-âåðîÿòíî íå å äàë âîäàòà
çà ïîëèâàíå íà ãðàäèíàòà íà äðóã. È çà òàêèâà ðàáîòè ñå òðåïåõà
íà Äåâåòè. Êîãàòî ãè âîäÿò ïðè Êëàäåíåöà, òîÿ ÷îâåê å áèë ïóñíàò
îò êóìà ìó, êîéòî ìó êàçàë:
– Òðÿáâà äà áÿãàø íàäàëå÷å ïîñëå!
È òîé, êàòî áèë ïî çàòâîðèòå, ïîñëå áÿãà â Ñàíäàíñêè. Ïðåäè
äà óìðå, å ðàçêàçàë òàÿ èñòîðèÿ íà íÿêîãî. Ìèñëÿ, ÷å íà åäíà
æóðíàëèñòêà, êîÿòî ÿ ïóáëèêóâà. Ðàçêàçàë å çà çâåðñêîòî òðåïàíå
ïðè ßíêîëîâ áðÿñò â Êëàäåíåöà íà Ìåðàòà. Êàòî îòêðèõà êîñòèòå
íà óìðÿëèòå, íàêàðàõà Ñ ï à ñ Â å ð à í î â è õîðàòà îò áðèãàäàòà
ìó äà çàðèÿò êëàäåíåöà. Òîé îò òîâà ñå ïðèòåñíè è ïî÷èíà ìëàä.
Àøåâ å åäèíñòâåíèÿò ñïàñèë ñå îò òàçè èñòîðèÿ”.
Ðàçêàçâà Ñ ò î è ë Ã ú ë ú á î â (Êàðêàðèéñêè…, ñ. 56):
„ Ïàòàëåíèöà âå÷å áÿõà âçåëè ïðåç íîùòà 10 äóøè, îò êîèòî ñëåä
æåñòîê ïîáîé áÿõà óáèëè 8 îò òÿõ è ãè áÿõà õâúðëèëè ïîëóìúðòâè
â åäèí áóíàð, äúëáîê 38 ìåòðà, íàìèðàù ñå ïîä ñåëî Áàòêóí, êúäåòî
ñå ñúáèðàò äâàòà ïúòÿ çà Ïàçàðäæèê – ìåæäó ñåëàòà Áàòêóí è
Ïàòàëåíèöà. Îñòàíàëèÿò åäèíñòâåí æèâ Õ ð è ñ ò î À ø å â , ÷àê
ñëåä 45 ãîäèíè… ðàçêàçà èñòèíàòà çà òîâà çâåðñòâî”.
Ñëåä êàòî îòêðèõ òîçè ðàçêàç â ëèòåðàòóðàòà çà Êðàèùåòî,
ïîñåòèõ ëè÷íî àâòîðà, êîéòî æèâåå â Öðúí÷à.
268
 Ðàçêàçâà Ñòîèë Ãúëúáîâ, 82 ã., ñðåäíî îáðàçîâàíèå, ïè-
ñàòåë: „Áÿõ ïðåç 1945 ã. ñ Õ ð è ñ ò î À ø å â îò Ïàòàëåíèöà â ëà-
ãåðà „Ïîðó÷èê Ïàðàïóíîâ” íà Ãàðà Ñâåòè Âðà÷. Ïðàâåõìå ìîñòà.
Øåôîâåòå íà êàòîðãàòà íàðè÷àõà Ëàãåðà “Òðóäîâî èçïðàâèòåëíî
ñåëèùå”. Íà÷àëíèê áåøå åäèí Í å ø å â îò Óãúð÷èí, à íà÷àëíèê
íà îõðàíàòà êàïèòàí Ã å ð ø à í î â , êàçâàõà ìó „ Ê à ï è ò à í
 ¥ é ñ ê î ”, çàùîòî, êîãàòî íè èçêàðâàøå íà ðàáîòà, êîìàíäóâàøå:
– Íàïðåä, âîéñêî!
 Êîíöëàãåðà áåøå è åäèí à å î ð ã è Ï à ë å é ê î â îò ñåëî.
Òîé áåøå îòêðèë Õ ð è ñ ò î À ø å â . Êàòî çåìëÿöè ñå çíàåõìå îò
37-ìà ãîäèíà, êîãàòî ó÷åõ â Ïàòàëåíèöà. Äîêàòî áåøå â Ëàãåðà,
íèùî íå ìè êàçà çà êàêâà „âèíà” å òóê. Ïîñëå ñå áåøå ïðèáðàë â
Ïàòàëåíèöà. Ìàëêî ïðåäè Ïðåâðàòà ñå ñðåùíàõìå. Ìèñëÿ, ÷å îêî-
ëî 1980–1985 ã. Çàãîâîðèõìå ñå. Òîãàâà íåî÷àêâàíî òîé ìè êàçà
íåùî, êîåòî ìå ñìàÿ:
– Ñòîèëå, ïðåäè äà ñè îòèäà îò òîÿ ñâÿò, òðÿáâà äà òè êàæà
òîâà, êîåòî ñòàíà â Ïàòàëåíèöà íà Äåâåòè. Àç ñúì âå÷å ñòàð, íà
êðàÿ íà æèâîòà. Òè ñè ìëàä. Àêî äîéäå âðåìå, íàïðàâè ãî äîñòîÿíèå
íà õîðàòà. Ðàçêàæè èì êàêâî ñúì ïðåæèâÿë è çàùî îñòàíàõ æèâ.
Íà Äåâåòè è ìàëêî ñëåä òîâà â Ïàòàëåíèöà áÿõìå àðåñòóâàíè
îêîëî äåñåò ÷îâåêà. Îò òÿõ îñåì ÷îâåêà åäíà íîù íè èçâåäîõà îò
ìàçåòî. Êà÷èõà íè â òîâàðíà êîëà ñ ÷åðãèëî. Êîãàòî íè ñâàëèõà, ñå
íàìèðàõìå ïðåä åäèí áóíàð ìåæäó íàøåòî ñåëî è Áàòêóí. Áÿõìå
âúðçàíè âñè÷êè îñåì ÷îâåêà ñ åäíî âúæå åäèí çàä äðóã. Îõðàíÿâàõà
íè îùå òîëêîâà, âñå íàøåíöè. Îòðÿçâàõà îò âúæåòî âñåêè ïîîòäåë-
íî. Ïðåäè òîâà íè áÿõà áèëè äî ñìúðò. Ïðåáèòè. Åäâà ñå äúðæàõìå
íà êðàêàòà. Îòâúðçàíèÿò ãî óäðÿõà ñ òîÿãà â ãëàâàòà. Òàêà çàøåìå-
òåí, íî îùå æèâ, ãî õâúðëÿõà â êëàäåíåöà. Âñåêè ïúò ñå ÷óâàøå:
„ïëàö” âúâ âîäàòà. Áÿõ ïîñëåäåí íà âúæåòî. Ïðåäè äà ìå áóòíàò,
åäèí îò ãðóïàòà ñå íàìåñè, è êàçà:
– Òîçè å ìîé ÷îâåê è íÿìà äà ãî óáèâàìå. Ùå ãî èçïðàòèì íà
äðóãî ìÿñòî.
Âúðíàõà ìå îòíîâî â ìàçåòî è îòòàì – â Îêîëèéñêîòî. Ñú-
äèõà ìå è ìå äîêàðàõà â „Ñâåòè Âðà÷”.
Íåãîâàòà âèíà å áèëà â òîâà, ÷å å áèë îáùèíñêè ï î ë è ö à é
â ñåëîòî. Åòî êàê ïðîäúëæàâà ðàçêàçúò íà Àøåâ çà ìÿñòîòî íà
òðåïàíåòî:
„Ñëåä êàòî ñå çàñòúïè çà ìåíå íàøåíåöúò, äðóãèòå ïðî-
òåñòèðàõà:
269
 – Êàê òàêà? Âçåëè ñìå ðåøåíèå çà 8 ÷îâåêà!
Íàìåñèë ñå äðóã îò òðåïà÷èòå è êàçàë:
– Èìà ïðè÷èíà äà ãî îñòàâèì æèâ. Äðóã ùå ãî çàìåñòè, è ïàê
ùå ñòàíàò 8 ÷îâåêà.
– Êîé å òîÿ? – ïèòà ßäîñàíèÿò.
– Ãîðñêèÿ, íà ôåëäøåðà Ãàãî ñèíúò ìó!
Ñëåä íÿêîé äåí ñúùàòà ãðóïà óáèéöè ïðè÷àêâàò à î ð ñ ê è ÿ
â Ëþëÿêîâàòà ãîðà íàä ìàíàñòèðà „Ñâåòè Ïåòúð”. Îáåçîðúæàâàò
ãî. ßçäÿò ãî âñè÷êè ïîäðåä. Íå ïðàâ, à íà ÷åòèðè êðàêà, êàòî
ìàãàðå. È ãî óáèâàò ñ ìíîãî óäàðè îò íîæ”.
À ø å â ìè êàçà èìåíàòà íà âñè÷êè óáèéöè, íî àç ñúì
çàïîìíèë ñàìî òåçè íà Ò î ä î ð Ê î ç à ð å â è Ñ ï à ñ Á î ñ í å â ”.

Õðèñòîñêî Òîäîðîâ Ò¥÷êîâ – Ò¥÷êàòà

Íàé-óñïåëèÿò ïàòàëåí÷àíèí ïî îíîâà âðåìå. Ñëåäâàë âúâ
Ôðàíöèÿ. Áèë å ñåêðåòàð íà ìèíèñòúð À ë å ê ñ à í ä ú ð Ö à í ê î â .
Âïîñëåäñòâèå ñå îòòåãëÿ îò äúðæàâíàòà ñëóæáà è æèâåå â ìåëíè-
öàòà ñè äî ñ. Áðàòàíèöà. Çàïàñåí êàïèòàí. Íà Äåâåòè å êìåò íà
Áðàòàíèöà.
Óáèò â Êëàäåíåöà íà ßíêóëîâ áðÿñò.
Îáëàñòíèÿò ñúä íà Ïàçàðäæèê ñ äåëî 796 îò 1945 ã. ãî îáÿ-
âÿâà çà „áåçñëåäíî èç÷åçíàë”.
Æåíà:  å í å ò à „îò äàëå÷å” (Áåðêîâèöà). Èçïðàòåíà å â
êîíöëàãåð, ñëåä êîåòî ñå âðúùà â Áðàòàíèöà. Ïîæåíâà ñå.
Äåöà: íÿìàò.
Ðàçêàçâà Æ è â ê î À ð í à ó ä î â : “Êîãàòî äîéäîõà ïàðòè-
çàíèòå è çàïî÷íàõà äà àðåñòóâàò íàøåíöèòå, á à á à Ð à é í à , êîÿòî
å ñåñòðà íà Õ ð è ñ ò î ñ ê î , âïðåãíà áðè÷êàòà è òðúãíà çà Áðàòà-
íèöà. Âçå è ìåíå. Çàïî÷íà îòäàëå÷å äà âèêà. Òîâà ïîìíÿ.
Äðóãîòî ðàçêàçâàøå ïîñëå á à á à .
Ïîâòàðÿëà ìó: “ Òîñå, áÿãàé! Áÿãàé! Ãîâîðè ñå, ÷å òðúãâàò
äà òå âçåìàò è äà òå óòðåïàò!”
Òîé îòêàçàë äà áÿãà çàðàäè æåíà ñè  å í å ò à . Êàçàë, ÷å íè-
ùî íå å íàïðàâèë è íÿìà îò êàêâî äà ñå ñòðàõóâà è ñðàìóâà. Òîé å
áèë åäèí îò õâúðëåíèòå â Êëàäåíåöà íà Ìåðàòà äî ßíêóëîâ áðÿñò”.
Ðàçêàçâà Èâàí Àòàíàñàêèåâ – Êîæóõàðîâ îò Áðàòàíèöà:
„Íà Äåâåòè, êàòî ðàçáðà, ÷å êîìóíèñòèòå âçåìàò âëàñòòà, áåøå
èç ñåëî. Áÿõà äîøëè îò Ïàòàëåíèöà äà ãî òúðñÿò. Èçáÿãà â
270
Ïàçàðäæèê è ñå ñêðè ó íåãîâ êóì. Ñëåä âðåìå ãî õâàíàõà è êàçàõà,
÷å ñà ãî óáèëè. Âåíåòà ÿ èçïðàòèõà â êîíöëàãåð. Ñåäÿ òàì îêîëî
äâå ãîäèíè. Âúðíà ñå è ñå îæåíè çà äðóã. Ñëåä 5 ãîäèíè è òÿ ïî÷èíà”.
Ðàçêàçâà À í ã å ë Â å ë ê î â , 73 ã., Áðàòàíèöà: „Íà Äåâåòè
Ò î ÷ ê à ò à áåøå íà âúðøà÷êàòà ó Í è ê î ë à Ì à í î ë î â . Ðàçáðà,
÷å ãî òúðñÿò, è èçáÿãà â Ïàçàðäæèê. Åäèí ãîëåìåö, ìèñëÿ, ÷å îêî-
ëèéñêè íà÷àëíèê, ìó áåøå êóì. Ïîñëå ãî õâàíàõà è ãî óòðåïàõà â
Ïàòàëåíèöà. Íèå, êîãàòî æèâååõìå ó äÿäî ìè Â å ë ê î À ò à í à -
ñ î â Ë è í ÷ å â , áÿõìå êîìøèè ñ Ò î ÷ ê à ò à . Íà äåñåòè ñåïòåìâðè
ó íàñ äîéäå åäèí ð î ø à â ï à ð ò è ç à í è í îò Ñåïòåìâðè (Ñàðà-
íüîâî). Âîäåõà ãî äâàìà íàøåíöè – Ä è ì è ò ú ð À í ä î í î â è
Ñ ò î è ë Ñ ò å ô à í î â – Ï î ï à . Ñ òÿõ îùå äåñåòèíà ÷îâåêà.
Òúðñàò Òî÷êàòà. Ïðåðîâèõà íè êúùàòà, îáîðà, ïëåâíÿòà. Äàäîõà
íè òðè äåíà ñðîê äà ãî ïðåäàäåì. Êàçàõà íè, ÷å àêî íå ãî ïðåäàäåì,
ñëåä òðè äåíà ùå çàïàëÿò êúùàòà íè. Â òîâà âðåìå Ò î ÷ ê à ò à ñå
ïðåäàäå, çàëîâèëè ãî, è òîÿ ïîæàð íè îòìèíà”.

Ãåîðãè Òîäîðîâ Òî÷êîâ

Áèë å ãîðñêè íà Ïàòàëåíèöà. Óáèò å â Êëàäåíåöà íà
ßíêóëîâ áðÿñò. Âèíàòà ìó å áèëà, ÷å íà ñàìèÿ Äåâåòè ñðåùà
íÿêîé îò ìåñòíèòå êîìóíèñòè è êàçâà íà âèñîê ãëàñ:
– Òåæêî è ãîðêî íà Áúëãàðèÿ, ùîì âèå ñòå äîøëè íà âëàñò!
Êîãàòî å óáèò, å áèë íà îêîëî 45 ã. Áèë å æåíåí äâà ïúòè.
Ïúðâàòà ìó æåíà (?!) å ñåñòðàòà íà ïàðòèçàíñêèÿ êîìàíäèð À ñ å í
Áîíåâ.
Äåöà: 1) Å ì è ë , îñòàâà â ñåëîòî, ïîêîéíèê;
2) Ã å î ð ã è , èçñåëâà ñå âúâ Âàðâàðà, ïîêîéíèê;
3) Õ ð è ñ ò î ñ ê î , ïðèçåòåí â Áðàòàíèöà, ïîêîéíèê.
Ñ äåëî 226 îò 1946 ã. Îáëàñòíèÿò ñúä â Ïàçàðäæèê îáÿâÿâà
Ã. Òî÷êîâ çà „áåçñëåäíî èç÷åçíàë”.

Ïåòúð Ãåîðãèåâ Àðíàóäîâ

Ðîäåí îêîëî 1895 ã. Êàñàïèí íà äðåáåí äîáèòúê: îâöå, êîçè.
Ðàáîòèë êàòî íîùåí ïàçà÷ â Îáùèíàòà.
Æåíà: À í ã å ë è í à îò Ï å å â è .
Äåöà: 1) Ï å í ê à , „ñòàâà êîìóíèñò è ñå îòêàçâà îò áàùà
ñè”. Çàäîìåíà ó Ã è â å ÷ å â è , ïîêîéíèöà; 2. (?!).
271
 Ðàçêàçâà Æ è â ê î
Éîðäàíîâ Õàëà÷åâ,
70 ã., ñðåäíî îáðàçîâàíèå,
ìåòàëóðã, ïëåìåííèê íà
óáèòèÿ: „Èñòîðèÿòà, çà
äà ãî íàìðàçÿò êîìóíè-
ñòèòå, çàïî÷âà ïî âðåìå
íà áîìáàíäèðîâêèòå.
Èìà çàïîâåä âñè÷êè ïðî-
çîðöè äà áúäàò çàòúìíå-
íè. Òîé å áèë íàçíà÷åí çà
íîùåí ïàçà÷, çà äà ñëåäè
çàòúìíÿâàíåòî íà êúùè-
òå. Òàêà âëÿçúë â êîí- Ñ èíôîðìàòîðè îò Ïàòàëåíèöà
ôëèêò ñ õîðàòà, êîèòî
îòêàçâàëè äà çàòúìíÿâàò ïðîçîðöèòå ñè. Êàçâàò, ÷å â òàêèâà ñëó÷àè
ñòðåëÿë ñ ïèñòîëåòà ñè è ñ÷óïèë íÿêîëêî íåçàòúìíåíè ïðîçîðåöà.
Ñëåä Äåâåòè, áèëî å òî÷íî íà 10 îêòîìâðè, ÷è÷î å áèë â
áðúñíàðíèöàòà. Ñåäíàë äà ñå áðúñíå. Çàä íåãî çàñòàíàë ÷îâåê îò
Ïàçàðäæèê. Àðåñòóâàë ãî. Êà÷èëè ãî â çäðàâíàòà ñëóæáà. Òàì
áèëè çàïðåíè Ò è í ÷ î Ò ð î ø à í î â è Ï å é ÷ î Ï å å â .
Òðåïà÷èòå ñà ñè õâúðëÿëè æðåáèé, êîé êîé äà óòðåïå. Çà
÷è÷î ñå ïàäíàë åäèí Ä è ì è ò ú ð Ä ó å â . Ãëàäíèê. Ïîâåæäàò ãè
óæ â Çàòâîðà Ïàçàðäæèê èëè â Îêîëèéñêîòî. Êîãàòî ñ ò ð è í à
îòèøëà â Ïàçàðäæèê, êàçàëè £, ÷å íÿìà òàêúâ ÷îâåê íèòî â
Çàòâîðà, íèòî â Îêîëèéñêîòî.
Ïîñëå ñå ðàçáðà, ÷å Ì è ò ê î Ä ó å â å çàñòðåëÿë ÷è÷î â
ìåñòíîñòòà Áaíäàëà, ïî-òî÷íî â Áàë£íîâåö, â Äóïêàòà íà Áàëè-
íîâåö. Ñàìî ÷ è ÷ î å ðàçñòðåëÿí òàì. Íå ìó íàìåðèõìå êîñòèòå.
×è÷î ñå å ìîëèë íà Äóåâ:
– Ïóñíè ìå! Ùå ìèíà ãðàíèöàòà è íÿìà äà ñå âðúùàì!
Ä ó å â îòêàçàë. Çàñòðåëÿë ãî å îòçàä, âúâ âðàòà.
Òîÿ Ä ó å â å ðàçêàçâàë ïîñëå íà À í ã å ë À ð í à ó ä î â :
– À í å , ùîì ïàäíà á à ÷ î Ï å í å , è ìåíå íåùî â êîðåìà ìå
ïðåðÿçà”.
Ñ äåëî 304 îò 1947 ã. Îáëàñòíèÿò ñúä â Ïàçàðäæèê îáÿâÿâà
Ï. Àðíàóäîâ çà „áåçñëåäíî èç÷åçíàë”.
Íåïðîó÷åíà îñòàíà èñòîðèÿòà íà À í ã å ë È â à í î â Ò ð è -
ô î í î â , îáÿâåí çà „áåçñëåäíî èç÷åçíàë” ñ äåëî 918 îò 1946 ã.
272
 Ïåùåðà
Êàòî ãðàä â Êðàèùåòî, îñòàíà âñòðàíè îò öÿëîñòíîòî ïðî-
ó÷âàíå íà ïðîáëåìàòèêàòà.
Âëàñòòà å âçåòà êúñíî îò ïàðòèçàíèòå – åäâà íà 11 ñåïòåìâðè
1944 ã.
Òóê ñèòóàöèÿòà ïî íèùî íå ñå ðàçëè÷àâà îò êàðòèíàòà íà
àðåñòèòå è çâåðñòâàòà, ïîñëå è íà Íàðîäíèÿ ñúä.
Ìàëêîòî áåëåæêè ïî òåìàòà ñà çà:
• Àíãåë Õðèñòîâ Ñåìåðäæèåâ, îáÿâåí çà áåçñëåäíî
èç÷åçíàë ñ äåëî 843 îò 1946 ã.
• Ãåîðãè Àòàíàñîâ Çëàòêîâ, ñúùî, ñ äåëî 459 îò 1947 ã.
• Ãåîðãè Ìèõàéëîâ Ãåîðãèåâ, ñúùî, ñ äåëî 97 îò 1947 ã.
Èâàí Àâðàìîâ – Òüîôêàòà
Äåçåðòèðàë íà 29. Õ²². 1943 ã. ïàðòèçàíèí îò îòðÿä „Àíòîí
Èâàíîâ” Ïî ñëåäèòå ìó ñà òðúãíàëè ÷åòèðèìà ïàðòèçàíè (Ã.
Ñåðêåäæèåâ, ñ. 99–100).
Áàòà÷àíèí, îñèíîâåí â Ïåùåðà. Áÿãà çàåäíî ñ äðóã áàòà÷à-
íèí ñ ïàðòèçàíñêî èìå Ñ ò à í ê î (âæ.). Äâàìàòà âëèçàò â êðàéíà
êúùà íà Áàòàê, êàòî ðàçáèâàò âðàòàòà. Èçäàäåíè ñà îò áðàòà íà
Ñ ò à í ê î – Ä è ì è ò ú ð Ê ë è í ÷ å â 1 , ñúùî áàòà÷àíèí. Çàëî-
âåíè ñà îò äðóãè àíòîíèâàíîâöè è âúðíàòè â ëàãåðà. „Çàïîâåäòà
çà ïðèñúäàòà íàä ïðîâèíèëèòå ñå òðÿáâàëî äà îáÿâè Ë è ê è í .
Ãëàñúò ìó áèë òâúðä, íî ñòðàííî òèõ è ëèøåí îò âñÿêàêâà ïàòå-
òèêà. Ìëàäåæúò îò Ïåùåðà áèë îñúäåí íà ñìúðò” (Àò. Ñåìåð-
äæèåâ, Ïðåæèâÿíîòî…, ñ. 41).
Ìëàäåæúò å åêçåêóòèðàí êðàé ëàãåðà „Òåõåðàí” ñëåä Íîâà
ãîäèíà.
Åêçåêóòîðè ñà áèëè Ì è õ à è ë Ì è ø å â – Ê à ÷ î è
ïàðòèçàíèí íà èìå Ä î é ÷ è í , ñúùèòå, êîèòî ñà ãî èçâåëè îò
ëàãåðà. Òîâà óòî÷íÿâà Àò. Ñ å ì å ð ä æ è å â (Ïðåæèâÿíîòî…, ñ.
41), ñðâ.: „Äâàìà êîíâîéíè áÿõà èçâåëè îñúäåíèÿ èçâúí ëàãåðà.
Íà òÿõ áèëî âúçëîæåíî äà èçïúëíÿò ïðèñúäàòà”.

273
 Ðàçêàçâà Ò î ä î ð Ó ç ó í î â – À í ò î í (ïî Î â à ä è ÿ ,
ñ. 402): „Èñêàøå ìèëîñò... Óáèõà ãî ñ õëàäíî îðúæèå”.
Ðàçêàçâà Ì è õ à è ë Ì è ø å â – Ê à ÷ î (ïî Î â à ä è ÿ ,
ñ. 416): „Ïðèñúäàòà íà Ò ü î ô ê à ò à áå ïðîèçíåñåíà îò Ä å ä .
À ç è Ä î é ÷ è í ãî êîíâîèðàõìå. Êàòî ãî îòâåæäàõìå, Ò ü î ô -
ê à ò à êàçà: „Óìèðàì íåâèíåí êàòî ãåðîÿ îò „Øîêîëàä” (ðîìàí –
áåë. Ò. Á.).
Ðàçêàçâà Ã å î ð ã è Ó ã ð è í î â (ïî Îâàäèÿ, ñ. 399 è ñë.):
„Äâàìàòà áåãúëöè (Ñ ò à í ê î è Ò ü î ô ê à ò à – áåë. Ò. Á.) áÿõà
îòêðèòè â Áàòàê (îò À ñ å í , Í à é ä å í , Ä î í ÷ î è Á î ð þ ).
Çà ó÷àñòèåòî ìó â àêöèÿòà ïî âðúùàíåòî íà áåãúëöèòå îùå â „Ñíÿã
áèíàê” íà Á î ð þ ìó âúçñòàíîâèõà ïàðòèéíîòî ÷ëåíñòâî. Îáÿñ-
íèõà, ÷å íàêàçâàò Ò ü î ô ê à ò à , çàùîòî áèë èíèöèàòîðúò”.

1
Ñðâ. íàïèñàíîòî îò Ñåìåðäæèåâ (öèò. ñú÷., ñ. 41) çà ïîäëåöà áðàò:
„Áåçñòðàøåí ÿòàê, îêàçàë ãîëÿìà ïîìîù ïðè îòêðèâàíåòî èì (íà
áåãúëöèòå)”.
2
Òîâà å Èëèÿ ×àóøåâ, ïàðòèçàíèí îò Áàòàê, óáèò íà 10.III.1944 ã.

274
 Ïèùèãîâî
 òîâà ñåëî íÿìà ìåñòíè õîðà, èçáèòè îò ïàðòèçàíèòå.
Íà Äåâåòè âëàñòòà å âçåòà ñàìî îò åäèí ãîëÿìîêîíàðñêè
ïàðòèçàíèí, êîéòî ïðèñòèãà â ñåëîòî è íàçíà÷àâà íàêàçàòåëíà
òðîéêà. Ç à ï ð ÿ í à à í ÷ å â å íàçíà÷åí çà êìåò.  òðîéêàòà ñà
Ç à ï ð è í × å ð ã à ð î â è îùå åäèí, ÷èåòî èìå íå çàïèñàõ. Çàâà-
ðåíèÿò êìåò Ã å î ð ã è Ñ ë à â î â îò Êðàëè Ìàðêî è ïîëèöàÿò
Ð à é ê î Í å ø å â íå ñà ìàëòðåòèðàíè.
Ñåëîòî âúâåæäàì â èçñëåäâàíåòî ïî äâå ïðè÷èíè:
1. Âúâ âåëè÷êîâñêàòà èñòîðèÿ çà ïîëèöàÿ Í è ê î ë à Ì à -
ð è í ê î â îò Áëàòíèöà, çàëîâèë ïèùèãîâñêèÿ ïàðòèçàíèí Ã ó ð ê î
Ê à ð à á à ä æ à ê î â , ñå òâúðäè, ÷å äåöàòà íà óáèòèÿ êîìóíèñò ñà
ó÷àñòâóâàëè â æåñòîêî óáèéñòâî íà áëàòíè÷àíèíà.
Ïðîâåðêàòà óñòàíîâè, ÷å äåöàòà íà ïàðòèçàíèíà È â à í è
À í ã å ë ( À ã à ò à ) íå ñà èìàëè íèêàêâî îòíîøåíèå êúì âåëè÷-
êîâñêèÿ ñàäèçúì.
2. Â çåìëèùåòî íà Ïèùèãîâî å èìàëî òðè êëàäåíåöà, êîèòî
ïîñëå âëàñòòà áúðçî çàðèëà, çàùîòî â òÿõ ãîëÿìîêîíàðñêèòå ïàð-
òèçàíè ñà íàõâúðëÿíè èçáèòèòå æåðòâè, ñúáðàíè ïðåäèìíî îò
ïàçàðäæèøêîòî êðàèùå – Ðàâíîãîð, Ãîâåäàðå.
Ìåñòàòà ñà:
• Äèìîâ êëàäåíåö, íà 1 êì èçòî÷íî îò ñåëîòî, ïî ïîñîêà
Ãîëÿìî Êîíàðå. Íàìèðàë ñå å îò ãîðíà ñòðàíà íà ïúòÿ;
• Áàòaëèòå, ìÿñòî íà 1 êì þæíî îò ñåëîòî, ïàê ïî ïîñîêà
Ã. Êîíàðå. Òóê èìàëî ãîðà è èçîñòàâåí êëàäåíåö, êúäåòî ñïîðåä
ìåñòíèòå õîðà ñà õâúðëåíè æåðòâè îòâúí.
• Êëaäåíåöà â ×åðâåí£öàòà – íà 3 êì þãîèçòî÷íî îò ñåëîòî,
êúì Ãîëÿìî Êîíàðå, îò äîëíàòà ñòðàíà íà ïúòÿ. Íà òîâà ìÿñòî
æåðòâèòå ñà îñòàâèëè ïî-ñúùåñòâåí ñïîìåí. Çàáåëÿçàíè ñà îò
ìåñòíè õîðà.
Èíôîðìàöèÿòà ïðîâåðèõ ñ Ï å ò ú ð Ã ó ð ê î â Á à ë è ê î â ,
80 ã., ñðåäíî îáðàçîâàíèå, èêîíîìèñò.

275
 Ïîèáðåíå
Êîëèáàðñêî ñåëî, ÷èÿòî ôàêòîëîãèÿ ïî ïðîáëåìàòèêàòà â
òàçè êíèãà îñòàâà íåïðîó÷åíà.
Ìàëêîòî ìè áåëåæêè ñà çà:

Íèêîëàé Ìàðêîâ Ïóí÷åâ

Îáÿâåí çà „èç÷åçíàë” íà 16. 09. 1944 ã. ñ äåëî 2331 îò 1949 ã.
Èñòîðèÿòà ìó îñòàâà íåïðîó÷åíà.

Ãåîðãè Íèêîëîâ Öâåòàíîâ

Îáÿâåí çà èç÷åçíàë ïðåç ñåïòåìâðè 1944 ã. ñ äåëî 606 îò
1948 ã.
Íåãîâàòà èñòîðèÿ íå ñúì ïðîó÷âàë.

Íèêîëàé Ïîèáðåíåöà : Íèêîëàé Ïîïîâ

Ïîëèöåéñêèÿò ñòàðøè íà ó÷àñòúêà â Ñòðåë÷à. Íåãîâèòå
èìåíà óñïÿõ äà óòî÷íÿ. Óáèò ñëåä Äåâåòè ñ êàìúíè è äúðâåòà ïî
óëèöèòå íà Ñòðåë÷à, êúäåòî å ðàçêàðâàí ïîä óñèëåí êîíòðîë çàåä-
íî ñ ïîëèöàèòå Ð à ä Ï å í å ë î â è Ã ë à â è í î â .
 ðúêîïèñà íà É î â ê î Ê ð ú ñ ò å â îò Ñòðåë÷à (âæ.) îò-
êðèõ ñëåäíèÿ òåêñò çà ñìúðòòà íà Íèêîëàé è Ðàä(êî) Ïîèáðåíåöà:
„ÍÈÊÎËÀÉ? – öèâèëåí ïîëèöàé, íå å îò Ñòðåë÷à, óáèò 1944 ã.
ÐÀÄÊÎ? – öèâèëåí ïîëèöàé – íå å îò Ñòðåë÷à, óáèò 1944 ã.
Òåçè äâàìà íå ñà îò Ñòðåë÷à, íî ñëóæåõà òóê ïðåäè äåâåòè
ñåïòåìâðè êàòî öèâèëíè ïîëèöàè. Òå áÿõà óáèòè æåñòîêî ïðåä
ïîãëåäèòå íà ãðàæäàíè è äåöà, êîèòî áÿõìå íàîêîëî è
íàáëþäàâàõìå ñëó÷êàòà. Ñëó÷è ñå íåïîñðåäñòâåíî ñëåä äåâåòè
ñåïòåìâðè. Òîãàâà ãðóïà äåöà, èãðàåéêè íà óëèöàòà, çà÷óõìå, ÷å ñ
âëàêà îò Ïàíàãþðèùå ùå äîêàðàò àãåíòèòå Íèêîëàé è Ðàäêî.
Ïîâå÷å íå íè áåøå íóæíî, çà äà ñå çàòè÷àìå ïî ïðàøíèòå óëèöè
êúì ãàðàòà. Â áëèçîñò äî ãàðàòà ãè ñðåùíàõìå. Êàðàõà ãè âúðçàíè
ñ âúæåòà åäèí çà äðóã. Êîíâîèðàøå ãè äðåáíî öèâèëíî ÷îâå÷å, ñ
âîéíèøêî êåïå è ïðåïàñàíî ñ êîëàí, íà êîéòî âèñåøå ãîëÿì íîæ.
276
Ïóøêàòà ìó áåøå òîëêîâà äúëãà, ÷å ïî÷òè ñå âëà÷åøå ïî çåìÿòà.
Òîâà áåøå ñìåøíîòî, íî òðàãåäèÿòà áå äðóãà. Äî íåùàñòíèöèòå
âúðâåøå ôàéòîí, à â íåãî ñå âîçåøå åäèí ïðî÷óò â Ñòðåë÷à ïàðòè-
çàíèí – Ïåí÷î Øóìàðà. Òà òîçè Øóìàð, ïî íåçíàéíè ïðè÷èíè,
áåøå ñ íàðàíåí êðàê è ñå äâèæåøå ñ äâå ïàòåðèöè. Èìåííî ñ òåçè
ïàòåðèöè íåïðåêúñíàòî íàíàñÿøå óäàðè âúðõó âúðçàíèòå õîðà.
Áëèçî äî öåíòúðà îò åäíà óëèöà èçñêî÷è åäíà æåíà ñ ãîëÿìà ñîïà
è íà ñâîé ðåä âçå äà óäðÿ áåçìèëîñòíî çàäúðæàíèòå. Åäèíèÿò îò
äâàìàòà ìúæå ïàäíà îò ïîáîÿ è ïîâå÷å íå ñòàíà. Åêçåêóòîðúò
îáà÷å ïðîäúëæè äà èçäåâàòåëñòâà íàä äðóãèÿ. Ïðåç ó÷èëèùåòî è
òîé ïàäíà, õâàíàõà ãî è ãî çàòúòðèõà âúòðå, à ôàéòîíà ñå âúðíà
äà âçåìå äðóãèÿ. Íà 74 ãîä. ñúì âå÷å, è îùå òîëêîâà äà æèâåÿ,
òàêàâà óæàñÿâàùà ãëåäêà íå ìîæå äà ñå çàáðàâè.”
Ïðè Ä. Âåëåâ (ñ. 16, 23) èìà êðàòêà áåëåæêà: Í. Ï. å ïîëè-
öàÿò, êîéòî âîäèë ïîòåðÿòà äî ì. Ãàáðîâèöà, êúäåòî â äîëà ñà èçíå-
íàäàíè 60 ïàðòèçàíè. Íà òîâà ìÿñòî å óáèò è ñòðåë÷àíèíúò
ïàðòèçàíèí Ò à í ÷ î Ð à ø ê î â Ø î ò ë å ê î â .
Òàêà ñå ðàçáèðà ïðè÷èíàòà çà óáèéñòâîòî íà òîçè ïîëèöàé,
èìåííî îòìúùåíèå çà ñìúðòòà íà Ò à í ÷ î Ø î ò ë å ê î â , êîìàí-
äèð íà ïúðâàòà ïàðòèçàíñêà ÷åòà â Ïàíàãþðñêî.

Íèêîëà Äàðåâ
Çà íåãî èìà êðàòêà áåëåæêà ïðè À í ã å ë × à ë ú ê î â (ñ.
266 è ñë.), ñðâ. çà 5. IÕ. 1944 ã.: „Ïîëèòêîìèñàðÿò Ëóêà Íàâóùà-
íîâ – Ãåí÷î è Ã. Êîìñèéñêè – ßíêî îòèäîõà â Ïîèáðåíå äà
ëèêâèäèðàò ïðåäàòåëÿ Íèêîëà Äàðåâ”.
Íåãîâàòà èñòîðèÿ íå óñïÿõ äà ïðîó÷à.

Ãåîðãè Èëèåâ Ãóøëåêîâ

Îáÿâåí çà èç÷åçíàë ïðåç ñåïòåìâðè 1944 ã. ñ äåëî 874 îò
1945 ã. Íåãîâàòà èñòîðèÿ ñúùî íå ñúì ïðîó÷èë.

277
 Ï¥ïèíöè
Ãîëÿìî ñåëî â Ñðåäíà ãîðà. Ñ ìíîãî ïðîëÿòà êðúâ ïî âðåìå
íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè!
Òîâà ñåëî å îò ìàëêîòî â Ïàçàðäæèøêîòî îêðúæèå, êúäåòî
âëàñòòà å óñòàíîâåíà íà 10. IÕ. 1944 ã. Ñðúáñêèÿò ïîëèòçàòâîðíèê
È â à í Í å é ê î â ñå õâàëåøå ïðåä ìåíå è ïðåä Í è ê î ë à Ê ó ð -
ò å â , çàìåñòíèê-ðåêòîð íà Òàðàêëèéñêèÿ óíèâåðñèòåò â Ìîëäîâà,
÷å òîé ñúñ ñâîè õîðà îò Ñáîð å îðãàíèçèðàë çàâçåìàíåòî íà âëàñò-
òà â Ïîïèíöè è ðåñï. „îçàïòÿâàíåòî” íà „âðàãîâåòå” â òîâà ñåëî,
êîèòî òîé îïðåäåëè îò ñòðàøíè ïî-ñòðàøíè.
Òîâà åäâà ëè ùå äà å òàêà! Òóê ñà äåðèáåéñòâàëè ïîïèíñêèòå
ïàðòèçàíè, çàòâîðíèöè è êðèìèíàëè. Ñúçäàëè ñà åäíà îò íàé-òðà-
ãè÷íèòå ñèòóàöèè â îêðúãà. Íà òÿõ äúëæèì ìðà÷íàòà èñòîðèÿ íà
×èëèíñêî äåðå, ëîáíîòî ìÿñòî íà ïîïèíñêèòå ãðàæäàíè.
Îðãàíèçàòîðèòå è ãëàâíèòå äåéñòâóâàùè ëèöà ïî âðåìå íà
Âàðòîëîìååâèòå íîùè â Ïîïèíöè ñà:
1) ïàðòèçàíèòå Ñ ò î ÿ í ê à À ò à í à ñ î â à Ê à ð à á î é ÷ å â à ,
óáèòà íà ôðîíòà íÿêîëêî äíè ñëåä çâåðñòâàòà (5. Õ. 1944 ã.);
À ò à í à ñ Þ ð ó ê î â – Ò à í ÷ å ò î , ÷èåòî èìå íå îòêðèõ â ñïèñú-
öèòå íà ïàðòèçàíèòå îò Ïàçàðäæèøêî (?!), è Ã å î ð ã è Ï å ò ê î â
Ïëà÷êîâ;
2) ïîëèòçàòâîðíèöèòå Í è ê î ë à À ò à í à ñ î â Ê à ð à -
á î é ÷ å â , ðîäen ïðåç 1926, ñ äðóãî èìå Ê î ë ü î Ë à ë è í , çàâúð-
øâà øêîëà íà ÊÃÁ â Ìîñêâà, æåíè ñå çà ðóñêèíÿ, ïîñëå å äèðåêòîð
íà Ïàíàãþðñêè ìèíè; Í è ê î ë à Í è ñ ò å ð î â Ì ó ë å ø ê î â ,
áðàòîâ÷åä íà Ê à ð à á î é ÷ å â , ðîäeí ïðåç 1925 ã. Ðàçêàçâàò â Ïî-
ïèíöè: „Ïðîâèäåíèåòî ãî íàêàçà. Ðîäè ìó ñå äåòå ñ íåäúçè!”
Îïðåäåëÿò äâàìàòà áðàòîâ÷åäè çà îñíîâíèòå çëîäåè ïî âðåìå íà
çâåðñòâàòà. Êúì òÿõ ñå å ïðèñúåäèíèë è äðóã Ì ó ë å ø ê î â , ÷èèòî
èìåíà íå çàïèñàõ.
 å ë ê î Ï å ò ê à í ñ ê è (Ïîïèíöè. Ñòðàíèöè èç ëåòîïèñà...,
1999, ñ. 61) äàâà êðàòêà áåëåæêà çà óñòàíîâÿâàíåòî íà íîâàòà âëàñò,
ñðâ.: „Íà 11.09.1944 ã. ðåìñèñòèòå Í è ê î ë à Ê à ð à á î é ÷ å â ,
Íèêîëà Ìóëåøêîâ, Ãåîðãè Ãîãîâ è Íèêîëà Ãåîð-
ã è å â Ì ó ë å ø ê î â óñòàíîâÿâàò íàðîäíàòà âëàñò â Ïîïèíöè”.
Òðåïàíåòî â Ïîïèíöè å îñúùåñòâåíî îò áðèãàäà ïàðòèçàíè
278
è ìåñòíèòå ïàëà÷è, èçáðîåíè ïî-äîëó. Åêçåêóöèÿòà ñå ðúêîâîäè
îò ïàðòèçàíèíà Í è ê î ë à Ì à ð å ê î â îò Ïàíàãþðèùå.
Çà Ïîïèíöè èìà èçäàäåíè äâå êíèãè íà Â å ë ê î Ï å ò ê à í -
ñ ê è : „Ïîïèíöè. Ñòðàíèöè èç ëåòîïèñà” (1999) è „Ïîïèíöè,
Ïàíàãþðñêî è íåãîâèòå ðîäîâå” (Ïàíàãþðèùå, 2004).  òÿõ îáà÷å
ëþáîïèòíèÿò ÷èòàòåë íÿìà äà îòêðèå íåùî ñúùåñòâåíî ïî òåìàòà.
×èëèíñêè äîë êàòî Ãîëãîòà íà ìåñòíèòå æåðòâè íå ñúùåñòâóâà!
Ñàìî âúâ âòîðàòà êíèãà (ñ. 153) èìà ìàëêà ñïðàâêà:
„Óáèòè ïîëèöàè – 1944 ã.
1. Êðúñòüî Ìèõîâ
2. Íèêîëà Çàãîðñêè ñ ïðÿêîð Êîëÿêà
3. Àíãåë Íèêîëîâ Ãàë÷åâ
4. Ïåòúð Âàñèëåâ Ïåòêàíñêè
5. Èâàí Ìàí÷îðîâ
6. Áîí÷î Ïåòêîâ Òåðçèéñêè”.
Çà ïúðâè ïúò íàó÷èõ çà çâåðñòâàòà â Ïîïèíöè îò ïðîô. É.
Çàèìîâ, à èìåòî ×èëèíñêî äåðå îò ñëó÷àéíî âçåòà íà ñòîï æåíà â
ñ. Ãåëåìåíîâî. Ñ ìåíå ïúòóâàõà îùå ïèñàòåëÿò À ë å ê ñ à í ä ú ð
Ï î ï î â è àäâîêàòúò Í è ê î ë à é À í ò î â îò Ïàçàðäæèê.
Áÿõ îòêðèë è åäíà áåëåæêà ïðè Öâ. Ñ ú á å â (Ïðåäè…, ñ.
222), êîéòî ñ íåñêðèâàí öèíèçúì ïèøå çà òîâà ñåëî: „Ñåãà íàé-
âàæíîòî å äà ñå èçëîâÿò ãàäîâåòå”. Íà äðóãî ìÿñòî (ñ. 224): „Ïðåä
íàñ å Ïîïèíöè.  íåãî èìà êàæè ðå÷è 2 ðîòè ïîëèöàè, è òî âñå
õîðà îò äîëíà ðúêà. Ñåëÿíè áåç èìîò è ïîìèíúê ñòàâàëè ïîëèöàè.”
Ïî-êúñíî ñå ñâúòçàõ ñ ïîïèí÷àíèíà à å î ð ã è Ê ð ú ñ ò å â
Ì è õ î â , ðîäåí ïðåç 1934 ã., èíæåíåð, æèâååù â ×åïèíî, óë. „Àí-
ãåë ×îëåâ” ¹ 4. Ïîëó÷èõ îò íåãî åäèí ðúêîïèñíî ñúñòàâåí äîêó-
ìåíò, êîéòî ïðèëàãàì ðàç÷åòåí è âúâ ôàêñèìèëå, ñðâ.:

Ñïîìåíè îêîëî Äåâåòîñåïòåìâðèéñêèòå ñúáèòèÿ 1944 ã.

â ñ. Ïîïèíöè, Ïàíàãþðñêà îêîëèÿ, ðàçêàçàíè ëè÷íî îò åäèí îò
ïàëà÷èòå â äîìà íà Êðúñòüî Ìèõîâ
“Âúïðîñíîòî ëèöå å ñúñåä. Êàçâà ñå Ðàä Ïåòêàíñêè (Ëàêî
Áàíêîâ). Òîé äîéäå â êúùè íà èçïîâåäíÿ, ñìÿòàéêè, ÷å ãîëÿì òîâàð
(áðåìå), ùå ñå ñòîâàðè îò òîâà, êîåòî çíàå, âúðøèë å, è ùå ìó
îëåêíå. Ïî äóìèòå íà Ðàä Ïåòêàíñêè îðãàíèçàòîðèòå è ðúêîâî-
äèòåëèòå íà òîçè ïîçîðåí è æåñòîê òåðîðèñòè÷åí àêò ñà äâàìàòà
ïîëèòçàòâîðíèöè îò ïðåäè Äåâåòè Íèêîëà Êàðàáîé÷åâ ñ
279
áðàòîâ÷åä ìó Íèêîëà Ãåîðãèåâ Ìóëåøêîâ. Ïàëà÷èòå ñà îïðåäå-
ëåíè îò òÿõ: Ãåîðãè Àíãåëîâ Ãàë÷åâ – Çëàòíèÿ, Ãåîðãè ßíêîâ è
Ðàä Ïåòêàíñêè. Æåðòâèòå ñà ïîñî÷åíè è àðåñòóâàíè îò òÿõ, à òîâà
ñà áèëè ïîëèöàèòå Àíãåë Ãàë÷åâ, Íèêîëà Çàãîðñêè, Èâàí Ìàíî÷î-
ðîâ, Êðúñòüî Èâàíîâ Ìèõîâ, Ïåòúð Ïåòêàíñêè. Öúðêâàòà å îïðåäå-
ëåíà çà àðåñòàíñêè ïóíêò. Òàì ñà àðåñòóâàíè, îòâåäåíè, áèòè, èçìú÷-
âàíè è ÷àêàùè äåíÿ íà åêçåêóöèÿòà – òîâà ñà äíèòå 23–24 ñåïòåìâðè
1944. Îò öúðêâàòà ñà èççåòè ñ êàìèîí (÷åðíàòà êàìèîíåòêà) ïðåç
íîùòà äî ì. ×èëèíñêè äîë, â áëèçîñò äî Ïúòíèÿ êàíòîí ìåæäó ñ.
Ïîïèíöè è ñ. Áúòà. Èçòåçàâàíè è óìúðòâåíè ñà ïî íàé-æåñòîê íà-
÷èí. Ð ÿ ç à í è ñ à è ì å ç è ö è ò å è ó ø è ò å , è ç â à æ ä à í å ñ í î æ
í à î ÷ è ò å , ïî äóìèòå íà Ðàä Ïåòêàíñêè. Ïðîâèäåíèåòî å íàêàçàëî
îùå òàì åäèí îò óáèéöèòå – Ãåîðãè ßíêîâ. Íàêðàÿ çà ñèãóðíîñò ñà
çàñòðåëâàíè ñ àâòîìàò, íàõâúðëÿíè ñà ãîëåìè êàìúíè è âúðõó ãðà-
ìàäíèòå êàìúíè ñà íàñå÷åíè êëîíè (÷èëèÿ) è ñà ãè ïîêðèëè.
Åäíà îò æåðòâèòå îò ñ. Ñâîáîäà óñïÿâà äà èçáÿãà è îòèâà â
Ïîïèíöè è ñúîáùàâà íà íÿêîé îò ñåìåéñòâàòà íà æåðòâèòå êúäå
ñå íàìèðàò òî÷íî óìúðòâåíèòå òåõíè áëèçêè1.
Ñïîìíÿì ñè ìíîãî äîáðå, ÷å íà 27.IÕ.1944 ã. – Êðúñòîâäåí,
ïîñòðàäàëèòå îò óæàñà ñåìåéñòâà ñ êàðóöè âîçåõà ñâîèòå ñâèäíè
æåðòâè íà íå÷óâàíà æåñòîêîñò è ñàìîðàçïðàâà.
Âñè÷êî ñëó÷èëî ñå å ðàçêàçàíî ëè÷íî îò Ðàä Ïåòêàíñêè.
Çà âåðíîñòòà íà ãîðíîòî ñå ïîäïèñâàì.
Ïîäïèñ (Ãåîðãè Ìèõîâ)”.

Îòêúñ îò ñïîìåíèòå íà Ðàä Ïåòêàíñêè

280
 Äîïúëâà íàïèñàíîòî Ã å î ð ã è Ì è õ î â : „Ïîìíÿ äåíÿ.
Áåøå Êðúñòîâäåí, èìåí äåí â ñåìåéñòâîòî íè, íà 27.IÕ.1944 ã.
Ðîäíèíèòå òðúãíàõà â åäèí ìðà÷åí äåí äà ïðèáèðàò ìúðòâèòå.
Íèå ïàñåõìå îâöåòå êðàé ïúòÿ. Áèëî å êëàíèöà. Åäèí áåç íîñ,
äðóã áåç óøè, òðåòè áåç î÷è, äðóã áåç åçèê. Èçáèòèòå ñà áèëè íà-
øåíöè. Èìàëî å åäèí îò Êåïåëèÿ (Ñâîáîäà)2, êîéòî óñïÿë äà
èçáÿãà. Ïîñëå òîçè ÷îâåê ñà ãî îòêðèëè è ñà ãî óáèëè.
Ð à ä Ï å ò ê à í ñ ê è ( Ë à ê î Á à í ê î â ) íè áåøå ñúñåä.
Íåãðàìîòåí ÷îâåê. Ïðîñò. Íàåìåí óáèåö. Êàòî âå÷åð ñå ÷óå øóì,
õîðàòà ñè çàêëþ÷âàõà âðàòèòå è êàçâàõà: „Ëàêî Áàíêîâ ìèíàâà”.
Áåøå îáëå÷åí ñ âîéíèøêè äðåõè. Íîñåøå ïóøêà ñ íîæ. Æåñòîê
÷îâåê. Ðîäåí 1907 ã. Ñòàâà ïúðâè ìèëèöèîíåð â ñåëîòî”.
(Â. Ïåòêàíñêè, Ïîïèíöè, ñ. 40).
Äðóãèÿò, Ã å î ð ã è À í ã å ë î â Ã à ë ÷ å â – Ç ë à ò í è ÿ , 35-
ãîäèøåí. Áåøå ìðúñíèê ïî ðîæäåíèå. Çàòîâà îðãàíèçàòîðèòå íà
çâåðñòâîòî ñà ãî èçäèðèëè, çà äà ñâúðøè ìðúñíàòà ðàáîòà. Ïðîñò
÷îâåê.
Òðåòèÿò – Ã å î ð ã è ß í ê î â , æèâååøå äî Ãðîáèùàòà. Îùå
íà ìÿñòîòî â ×èëèíñêè äîë çàïî÷âà äà îãðàáâà òðóïîâåòå. Êàòî
îãðàáâàë òðóïîâåòå, óáèéöèòå ïîìèñëèëè, ÷å íÿêîÿ îò æåðòâèòå ñå
íàäèãà, è ãî óáèâàò ñ àâòîìàòèòå. Ïðîâèäåíèåòî ãî íàêàçà îùå òàì.
Ïèòàø çà çëîêîáíîòî ìÿñòî: ×èëèíñêè äîë å âëÿâî, ñëåä
Ïîïèíöè ïî ïúòÿ çà Ïàíàãþðèùå, èìà ïúòåí êàíòîí, âëÿâî îò
íåãî, íàãîðå, îêîëî 150 ìåòðà…
Áèëî å ñòðàøíà ðàáîòà!”
Ðàçêàçâà Ã å î ð ã è Ì à í ÷ î ð î â : „ Ã å î ð ã è ß í ê î â
Ê à ð à á î é ÷ å â , ìàðîäåðúò â ×èëèíñêè äîë, ãî èçâàæäàò îò òðó-
ïîâåòå è ãî ïîãðåáâàò â åäíà ñúñåäíà íèâà. Ïîíåæå íå ñå ÿâè ñëåä
óáèéñòâàòà â ñåëî, íåãîâèòå ïðèÿòåëè èçëúãàõà, ÷å å çàìèíàë íà
ôðîíòà è ðåñï. ÷å å óáèò íà ôðîíòà. Ãåðîé. Ïîñëå äàäîõà íà æåíà
ìó Ä î í ê à ïåíñèÿ êàòî âäîâèöà íà ôðîíòîâàê”.
Èçáèòèòå áåç ñúä è ïðèñúäà ñà:
Èâàí Ãaë÷åâ
Ïîëèöàé.
Æåíà: (?!)
Äåöà: 1) Í è ê î ë à , ðîäåí ïðåç 1929 ã., îñòàâà â Ïîïèíöè;
2) Ëóêà, ðîä. ïðåç 1934.
281
 Ðàçêàçâà Ã. Ì è õ î â : „Áåøå êðîòúê ÷îâåê. Ðàçêàçâàõà çà
êàêâî ñà ãî óáèëè. Áèë óäàðèë íà íÿêîé îò óáèéöèòå øàìàð èëè
íàïñóâàë íÿêîé, òàêîâà íåùî”.

Íèêîëà Ïåòðîâ Çàãîðñêè – Êîë¾êà

Ïîëèöàé èçâúí Ïîïèíöè.
Æåíà: Ë ó ë à .
Äåöà: 1) Ï å ò ú ð , â Ïëîâäèâ;
2) Ã å î ð ã è , â Ïëîâäèâ,
3) Ë ó ë à (?!);
4) Ñ ò î ÿ í ê à , â Ïàíàãþðèùå.
„Òîçè ÷îâåê íÿìàøå àáñîëþòíî íèêàêâà âèíà. Áåøå ìàéòàï-
÷èÿ è ãîëÿì áîõåì. Õîðàòà áÿõà âúçìóòåíè îò òîâà óáèéñòâî”.
Ðàçêàçâà Ã å î ð ã è Ì à í ÷ î ð î â , ñåãà æèâåå â Ïàçàðäæèê,
80 ã.: „Ê î ë ü î Ç à ã î ð ñ ê è – Ê î ë ÿ ê à , áåøå ïàçà÷ â Ìèíà Ðàäêà.
Çàëîâèë êðàäåö ñ êàðóöà ãðåäè, îòìúêíàòè îò ìèíàòà. Ïîñëå, ñëåä
Äåâåòè, òîçè êðàäåö ãî óáè íà øîñåòî”.

Ïåòúð Ïåòêàíñêè
Ïîëèöàé.
Æåíà: (?!)
Äåöà: 1) Â à ñ è ë , æèâ, â Ïîïèíöè;
2) Ï å ò ê à , ñúùî â Ïîïèíöè, æèâà;
3) Ñ ò î ÿ í ê à , â Ïîïèíöè, æèâà.
„Áåøå ïîëèöàé íàâúí. Ìíîãî äîáúð è ìíîãî êðîòúê ÷îâåê”.

Êðúñòüî Èâàíîâ Ìèõîâ

Ïîëèöàé.
Æåíà: (?!)
Äåöà: 1) È â à í , „áåøå áèò ìíîãî êàòî îïîçèöèîíåð â Ñòàðà
Çàãîðà”;
2) Ï å ò ê î , â Ïîïèíöè, æèâ;
3) Â å ò à ( Â è î ë å ò à ) .
„Ìíîãî äîáúð ÷îâåê. Íàâúí èçêàðâàøå ïðåõðàíàòà íà ñå-
ìåéñòâîòî êàòî ïîëèöàé”.
282
 Èâàí Ìàí÷¥ðîâ
Áèë å ïîëèöàé íàâúí. Íå ñúáðàõ ñâåäåíèÿ çà íåãî.
Ñåìåéñòâîòî ìó ïîñëå å ïðîãîíåíî îò Ïîïèíöè.
×èòàòåëþ, äîïèøè òàçè èñòîðèÿ!

Èâàí Ïëa÷êîâ
Íà÷àëíèê íà ïîëèöèÿòà â Ïëîâäèâ (?!). Íå óñïÿõ äà ñúáåðà
èñòîðèÿòà ìó.
×èòàòåëÿò ìîæå áè ùå ÿ äîïèøå!?
Çíàå ñå, ÷å å óáèò èçâúí Ïîïèíöè.

Ãåîðãè Çàãîðñêè – Äæ¥äî

Ðàçêàçâà Ã å î ð ã è Ì è õ î â : „Óáèéöèòå îòèøëè è ìó èñ-
êàëè ïàðè. Ïåò ïúòè ãî èçâåæäàëè îò êúùè è ãî êàðàëè â
Ãðîáèùàòà. Ïåò ïúòè ñàì ñè å êîïàë ãðîá íà ðàçëè÷íè ìåñòà.
Ïîñëåäíèÿò ïúò, êîãàòî ñè å êîïàë ãðîáà, íå å ìîãúë äà èçäúðæè,
è å óìðÿë íà ìÿñòî. Óäàð. Íåãîâàòà äúùåðÿ Ö à í ê à áåøå îñèíî-
âåíà. Îæåíè ñå çà ïàðòèçàíèíà Ã å î ð ã è Ï ë à ÷ ê î â .
Ñïîðåä ðàçêàçà íà Ã å î ð ã è Ì à í ÷ î ð î â Äæîäî óìèðà
ïðåç 1952 ã.

Èâàí Àíãåëîâ Ïåíåâ

Çà òîçè ïîïèí÷àíèí íå ñúáðàõ ïîâå÷å ñâåäåíèÿ.  åäèí íåñå-
ðèîçåí äîêóìåíò áåøå îòáåëÿçàíî ñàìî „ñìúðò”, íî íå ñå çíàå:
ñúäåí ëè å, èëè å óáèò áåç ñúä è ïðèñúäà.
Íåãîâàòà èñòîðèÿ ñå íóæäàå îò ïðîâåðêà è ïðîó÷âàíå.

Ðàä Ïåíåëîâ : Äåëè Ðàä

Ïîïèí÷àíèí. Ïîëèöàé â Ñòðåë÷à.
Ñïîðåä É î â ê î Ê ð ú ñ ò å â , ñòðåë÷àíèí, áèë “öèâèëåí
ïîëèöàé”.
Óáèò å ïî óëèöèòå íà Ñòðåë÷à ñëåä ïîáîé ñ ïàòåðèöè îò
ïàðòèçàíèíà Ï å í ÷ î Ø ó ì à ð à è ñúñ ñîïà â ðúöåòå íà åäíà
æåíà, íåóïîìåíàòà ïî èìå.
• âæ. ðàçêàçà ïðè Íèêîëàé Ïîèáðåíåöà, ñ. Ïîèáðåíå.
283
 Ðàçêàçâà Èëèÿ Êîñòîâ, ñòðåë÷àíèí, íà 72 ã., îáðàçîâàíèå
âèñøå: „Çàëîâèõà ãè â Ïàíàãþðèùå. Äîêàðàõà ãè òóê çàåäíî. Áÿõà
Ïåíåëîâ, åäèí Íèêîëàé, ñòàðøèÿò, òîé áåøå îò Ïîèáðåíå, è åäèí
Ãëàâèíîâ îò Ïàçàðäæèøêèòå ñåëà. Ðàçêàðâàõà ãè ïî óëèöèòå. Óæ
ãè ïàçåøå êîðäîí. Óáèõà ãè ñ êàìúíè è äúðâåòà. Âúðçàíè”.
Ïðè Ä. Âåëåâ (ñ. 140) å ïîñî÷åíà ïðè÷èíàòà çà åêçåêóöèÿòà,
èìåííî, ÷å Ä å ë è Ð à ä , êàêòî ïàðòèçàíèòå ñà ãî íàðè÷àëè, íà
30. IÕ. 1923 ã. óáèë Ä è í ê î Ñ ï à ñ å â Ì à ò å â îò Äðàãîìèð.

Èâàí Ãåîðãèåâ Ïëà÷êîâ – Ï¥êî

Ïîëèöåéñêèÿò íà÷àëíèê â Ïàíàãþðèùå (1942–1944). Ðîäåí
ïðåç 1914 ã. (Â. Ïåòêàíñêè, Ïîïèíöè, ñ. 50).
Îáÿâåí çà „áåçñëåäíî èç÷åçíàë” ñ äåëî 418 îò 1946 ã.
Íåçàâèñèìî îò òîâà, ÷å å áèë óáèò îùå ïðåç ñåïòåìâðè êðàé
ðîäíîòî ñè ñåëî, å ñúäåí îò Íàðîäåí ñúä, IV ñúñòàâ. Ïîëó÷àâà
ñìúðòíà ïðèñúäà è êîíôèñêàöèÿ íà èìóùåñòâîòî.
Çà èñòîðèÿòà ìó èìà åäèí êðàòúê ðàçêàç ïðè Ï. Ä å å í ÷ è í
(ñ. 219): Ñàì ïîëèòçàòâîðíèêúò Ï å ò ú ð Ä å å í ÷ è í îòèâà â Ïî-
ïèíöè ñ îòðÿä îò 30 ÷îâåêà äà òúðñè Èâ. Ïëà÷êîâ. Òîâà å íà 11.
IÕ. 1944 ã. Íå ãî íàìèðàò.
„Íî ñêîðî – ïèøå òîé – ïîïàäà â ðúöåòå íà íàðîäíàòà âëàñò.
Àðåñòóâà ãî íåãîâèÿò ñúñåëÿíèí Ã å î ð ã è Ã à ã î â , äåÿòåë íà ÐÌÑ
è áèâø ïîëèòçàòâîðíèê. Îò îòå÷åñòâåíîôðîíòîâåöà à å î ð ã è
Í è ê î ë î â Ì ó ë å ø ê î â íàó÷èë, ÷å Ïëà÷êîâ ñå êðèå ïðè ñâîÿ
äÿäî â Ïàçàðäæèê. Ãàãîâ óãîâîðèë Ìóëåøêîâ äà îòèäå â Ïàçàð-
äæèê è ñ êàðóöà äà äîêàðà Ïëà÷êîâ â Ïîïèíöè. Åäíà âå÷åð â êðàÿ
íà ñåïòåìâðè êàðóöàòà ñïðÿëà â äâîðà íà Ïëà÷êîâ. Äðóãàðèòå ãî
çàâåëè â îáùèíàòà è îòòàì ãî äîêàðàõà â Îêîëèéñêîòî óïðàâëåíèå”.
Ðàçêàçâà à å î ð ã è Ì à í ÷ î ð î â : „Èâàí Ïëà÷êîâ –
Ïîêî, áåøå âúçïèòàí, êóëòóðåí ÷îâåê. Íåùàòà ïîêðàé íåãî ñå
îáúðêàõà, ñëåä êàòî óáèõà áðàò ìó Òîäîð, æàíäàðìåðèñòè.
Óòðåïàõà ãî ïàðòèçàíèòå êúì Êîëîíèèòå. Ñëåä òîâà ñå îçëîáè.
Òîçè, êúäåòî ãî ïðåäàäå, å Ã å î ð ã è Ì ó ë å ø ê î â , ìúæ íà ñåñ-
òðà ìó. Òîé ãî äîêàðà íà áàùèíàòà ìó êúùà îò Ïàçàðäæèê. Ïîñëå
äåöàòà íà òîçè Ãåîðãè ñà êàíäàðäèñàëè Ïîêî äà ñå ïðåäàäå. Ïîñëå
ìíîãî å èçìú÷âàí. Ìèñëÿ, ÷å â “Ïàíàãþðñêè âåñòíèê” òîãàâà ñå
ïîÿâè ïðèçíàíèåòî íà Ïîêî, ÷å å ðÿçàë ïàðòèçàíñêà ãëàâà.
284
 ×ó ñå, ÷å íåãîâèòå ïëåìåííèöè, íà à å î ð ã è Ì ó ë å ø ê î â
è íà ñåñòðà ìó Ð è ñ à äåöàòà, îñîáåíî Í è ê î ë à é , ñà ãî ïóñíàëè,
ñëåä êàòî å óáèò, â Ïàíàãþðèùå â êëîçåòíàòà ÿìà.
 Îêîëèéñêîòî óïðàâëåíèå â Ïàçàðäæèê å â êàóøà çàåäíî ñ
åäèí èíôîðìàòîð íà èçñëåäâàíåòî, À í ã å ë Ë è ÷ å â (âæ. ðàçêàçà
ìó ïðè Ïàçàðäæèê). Èçâåäåí å îò àðåñòà è å óáèò ñïîðåä íåãî
íÿêúäå êðàé ðîäíîòî ìó ñåëî.
Èñòèíàòà çà òîçè ÷îâåê ìè ÿ ðàçêàçà ïîïèí÷àíèíúò à å î ð ã è
Í è ê î ë î â Î ð å ø ê î â , íà 54 ã., ïåíñèîíåð, ìèíüîð: „Çà ïðåäà-
òåëñòâîòî íà Ã å î ð ã è Ã à ã î â ìó ñå îòáëàãîäàðèõà. Íàïðàâèõà
ñèíà ìó çàìåñòíèê-íà÷àëíèê íà ìèëèöèÿòà â Ïàíàãþðèùå.
È â à í Ï ë à ÷ ê î â å çàêàðàí â Ïàíàãþðèùå, â Îêîëèé-
ñêîòî. Ê ó í à Ì à ð å ê î â à ðàçêàçâàøå, ÷å å áèë ïðîñíàò ïðåáèò
â åäíà îò ñòàèòå íà óïðàâëåíèåòî. Í å í î Ô è í ä æ å ê î â ñêîêíàë
íà ãúðäèòå ìó è òîé óìðÿë èçâåäíúæ”.

Èëèÿ Öâÿòêîâ Êþ÷óêîâ

Áèë å ïîëèöàé èçâúí Ïîïèíöè. Óáèò å â ×èëèíñêè äîë (?!)
Æåíà: Ò à í ê à .
Äåöà: 1) Ä è ì è ò ú ð , æèâ, â ñåëîòî;
2) Â å ð ê à , çàäîìåíà â Ïàíàãþðèùå çà Ö å ê î
Ê¥ôåòî.
Ðàçêàçâà Ãåîðãè Îðåøêîâ, íåãîâ ïëåìåííèê: „Êîãàòî ñà
ãè êàðàëè äà ãè óáèâàò, êàìèîíúò ñïèðà òî÷íî íà âèñî÷èíàòà, êàòî
èçëåçåø îò Ïîïèíöè. Åêçåêóöèÿòà å ðúêîâîäåë Í è ê î ë à Ì ˆ -
ð å ê î â , ïàðòèçàíèí îò Ïàíàãþðèùå. Áèë å îáëå÷åí â êîæåíè äðå-
õè. Ñ àâòîìàò è ïèñòîëåò. Çàêàíèë ñå íà øîôüîðà, ÷å àêî êàìèî-
íúò íå òðúãíå, ùå ãî óáèå. À øîôüîðúò, êàêòî èçãëåæäà, íå å èñêàë
äà ó÷àñòâà â òîâà ïðåñòúïëåíèå. Çàêàðâàò ãè íà ×èëèíñêè äîë,
ìàëêî ñëåä Êàíòîíà, âëÿâî, ïî ïúòÿ çà Ïàíàãþðèùå. Òàòå å áèë ñ
îâöåòå îòñðåùà, â êîøàðàòà. Òîâà ìÿñòî å òî÷íî ãðàíèöàòà ìåæäó
Áúòà è Ïîïèíöè. Êàê ñà áèëè òðåïàíè, íå çíàì. Ïîñëå íà òàòå
êó÷åòàòà ñà èçðîâèëè íÿêîé îò óòðåïàíèòå, êîéòî íå å áèë âäèãíàò”.

Áîí÷î Ïåòêîâ Òåðçèéñêè

Ïîëèöàé â Ïëîâäèâñêî.
Óáèò å, ñïîðåä ðàçêàçà íà Â å ë ê î Ï å ò ê à í ñ ê è (74 ã.,
285
Ïîïèíöè, îáðàçîâàíèå âèñøå) â Êðàñíîâî, Ïëîâäèâñêî, ïî âðåìå
íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè.
Ðàçêàçâà çà òðåïàíåòî â ×èëèíñêè äîë à å î ð ã è Î ð ÿ ø -
ê î â : „Òóê å óòðåïàí è Ê î ë ÿ ê à . Òðåïàë ãî å Ð à ä Ï å ò ê à í -
ñ ê è . Ñëåä òðåïàíåòî ìó ñòàíàëî ëîøî è îòèâà â áîëíèöàòà â
Ïàíàãþðèùå. Òðÿáâà äà ìó ñå äàäå êðúâ. Îòèâà æåíàòà íà Ê î -
ë ÿ ê à äà äàäå êðúâ. Âèæäà äî áîëíè÷íîòî ìó ëåãëî íà øêàô÷åòî
ï è ñ à ë ê à ò à í à Ê î ë ÿ ê à . Õåì óáèâàë, õåì îãðàáâàë òðóïî-
âåòå! Òàì íàøèòå òðåïà÷è ñà îáúðêàëè ðàáîòàòà. Ñëåä òðåïàíåòî,
êàòî ñå ïðåáðîèëè, åäèí ëèïñâà. Îêàçàëî ñå, ÷å ñà ãî óáèëè ñàìèòå
òå.”

Ëóêà Äèìèòðîâ Êàðàáîé÷åâ

Åäèíñòâåíèÿò ïîïèí÷àíèí, êîéòî å óñïÿë äà ñå ñïàñè ïî âðå-
ìå íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè. Çåìåäåëåö è äæàìáàçèí.
Æåíà: Ö â å ò à îò Â à ñ è ë ñ ê è .
Äåöà: 1) Ì à ð è ÿ , çàäîìåíà ó Ï ë à ÷ ê î â è , ñåãà æèâåå â
Ïàçàðäæèê;
2) Ñ ò î ÿ í ê à , èíôîðìàòîðúò, ó Ì à í ÷ î ð î â è ,
ñåãà æèâåå â Ïàçàðäæèê;
3) Ä è ì è ò ú ð , îñòàâà â ñåëîòî;
4) Ï à ð à ø ê å â à , îìúæåíà ó Ä è ì î â è , Ïà-
çàðäæèê;
5) Ì à ð è í , îñòàâà â Ïîïèíöè.
Ðàçêàçâà Ñ ò î ÿ í ê à Ì à í ÷ î ð î â à , äúùåðÿ, íà 80 ã.:
„Êàòî äîéäîõà ïàðòèçàíèòå, ó íàñ äîéäå Ë à ê î Á à í ê î â ñ êþðåê
è ëîïàòà. Ñ íåãî èìàøå îùå åäèí. Çàáðàõà òàòå è ãî àðåñòóâàõà â
Èçáàòà íà êìåòñòâîòî. Ïîèñêàõà ìó ïàðè, çàáðàâèëà ñúì – 50 000
èëè 30 000 ëåâà. Çàïëàõèòå çà ïàðèòå â àðåñòà ìó å îòïðàâÿë Ëàêî
Áàíêîâ (Ðàä Ïåòêàíñêè). Îñâîáîæäàâàò òàòå äà íàìåðè ïàðèòå.
Çà äà ñå ñïàñè, å äàë ñúáðàíèòå ïàðè çà ïëåòà÷íà ìàøèíà íà
ñåñòðà ìè”.

1
Òîâà å Ô è ë è ï È ë è å â Á å ê ÿ ð î â îò Ñâîáîäà (âæ.).
2
Òîãàâà Öàð Áîðèñ.

286
 Ðàâíîãîð

Òîâà ñåëî, êîåòî íå å ó÷àñòâóâàëî â ò. íàð. Ñúïðîòèâà, å äàëî

ìíîãî æåðòâè íà Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð è Âàðòîëîìååâèòå íîùè.
Äî äíåñ ñå ãîâîðè ñúñ ñúëçè íà î÷èòå çà çâåðñòâàòà, èçâúð-
øåíè îò ïaðòèçàíèíà Ã å î ð ã è Ñ å ê å ð ä æ è å â .
Ïðåç 2000 ãîäèíà ðàâíîãîðöè ïîñòàâÿò íà åäèí çèä
ï à ì å ò í à ï ë î ÷ à çà æåðòâèòå íà Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð è
Âàðòîëîìååâèòå íîùè íà êîìóíèçìà. Ïëî÷àòà îáà÷å íå å óêðåïåíà
äîáðå, ïàäà è ñå ðàçáèâà. Äíåñ ïàð÷åòàòà ñå ïàçÿò â Ñúâåòà. Êìåò-
ñòâîòî èìà íàìåðåíèå äà ÿ ðåìîíòèðà.

Àíêåòàòà â Ðàâíîãîð
Ðàâíîãîðåöúò Í è ê î ë à À í ä î í î â å ñúñòàâèë „Èñòîðèÿ
íà ñåëî Ðàâíîãîð”, êîÿòî å îùå â ðúêîïèñ. Íåéíèÿò îáõâàò îáà÷å
å äî Áàëêàíñêèòå âîéíè. Ðàâíîãîð å áèëî ñåëî ñúñ ñèðîìàøêî
íàñåëåíèå. Àïîëèòè÷íî. Çàíèìàâàëî ñå å ñúñ ñòîêà, ñ ïàñòèðñòâî.
Ïî÷òè âñÿêî ñåìåéñòâî å èìàëî êúøëà â îáøèðíàòà ðàâíîãîðñêà
ìåñòíîñò. Ïàðòèçàíèòå îò îòðÿä „Àíòîí Èâàíîâ” ñà ïîäëîæèëè
íà òåðîð ïàñòèðèòå â êúøëèòå. Âëèçàò â ïàñòèðñêèòå êîëèáè,
âçåìàò õðàíàòà íà ðàâíîãîðöè, ïëåíÿâàò ãè1 èëè ãè çàñòðåëâàò.
Îñîáåíî æåñòîêè ñà ñòàíàëè óáèéñòâàòà ñëåä ðàçãðîìà íà îòðÿäà
287
êðàé Ôîòèíîâî. Òîãàâà ïàðòèçàíèòå èçáèâàò íÿêîëêî íåâèííè
ðàâíîãîðöè, êàòî ñ íàé-êúðâàâà ñëàâà ñå âåí÷àâà à å î ð ã è Ñ å ð -
ê å ä æ è å â .  òîâà ñåëî ñå ñëó÷âà è íåùî, êîåòî íÿìà äà áúäå
îòêðèòî â ïàðòèçàíñêèòå ìåìîàðè. Ñëåä êúðâàâèòå óáèéñòâà,
èçâúðøåíè îò ïàðòèçàíèòå â Áóêâèê, Ïà÷èíîâî è â Òèêëåíèöàòà,
âîéñêàòà äîâåæäà â ñåëîòî äâàìà ïëåíåíè ïàðòèçàíè. Ðàâíîãîð-
ñêèòå æåíè èçëèçàò íà ìåãäàíà è ñ äúðâåòà çàïî÷âàò äà ïðåáèâàò
çàëîâåíèòå øóìêàðè2. Åäèí íàñòúðâåí âîéíèê ãè äîóáèë ñ íîæà
íà ïóøêàòà ñè. Ïî òàçè ïðè÷èíà â áëèçêîòî Áðàöèãîâî çà Ðàâíîãîð
äîñêîðî ñå ãîâîðåøå êàòî çà „ôàøèñòêî ñåëî”.
Ìîæå áè â Áúëãàðèÿ í ÿ ì à ä ð ó ã î ñ å ë î ê à ò î Ð à â í î ã î ð ,
ä à ë î ò î ë ê î â à ì í î ã î æ å ð ò â è í à Ï à ð ò è ç à í ñ ê è ÿ ò å ð î ð ?!
Ðàâíîãîð è ðàâíîãîðöèòå ñ à à í ò è ò å ç à í à ê î ì ó í è -
ñòè÷åñêàòà èçìèñëèöà çà „âñåíàðîäíàòà ëþ-
áîâ” è „ïðèçíàòåëíîñò” êúì ïàðòèçàíèòå!

Êúøëèòå íà Ðàâíîãîð : Á²êâèê

Ðàâíîãîð å òèïè÷íî ïàñòèðñêî ñåëî. Íàñåëåíèåòî ìó ïî÷òè
ïðåç öÿëàòà ãîäèíà å ïî êúøëèòå â ðàçëè÷íè ðàâíîãîðñêè
ìåñòíîñòè. Êúøëèòå ïî ñúùåñòâî ñà ìàëêè ïàñòèðñêè ñåëèùà, â
êîèòî âñåêè ñòîïàíèí îñâåí êúøëà çà æèâîòíèòå èìà êîëèáà çà
æèâååíå, ïëåâíÿ çà ñòîêàòà ñ îáîðè çà òîâàðíèòå êîíå, êî÷èíà çà
ñâèíåòå, íåðÿäêî è ï÷åëèí ñ ìàëêà ãðàäèíà çà êàðòîôè.
Íåðàäîñòíà è æåñòîêà å ñúäáàòà íà ðàâíîãîðöè â êúøëèòå
íà Á²êâèê, êîÿòî ñ ïîäðîáíîñòè å ðàçêàçàíà ïî-íàòàòúê. Ïðè÷è-
íàòà å ñàìî åäíà – ÷å ñåëèùåòî íà ïàñòèðèòå ïîïàäà íà ïúòÿ íà
ðàçãðîìåíèÿ îòðÿä. Îçâåðåíèòå è ïðåãëàäíåëè ïàðòèçàíè îãðàáâàò
è èçáèâàò âñè÷êî è âñè÷êè, êîèòî ñðåùàò ïî ïúòÿ ñè. Ïëåíÿâàò
ìàëêà ÷àñò îò ìúæåòå, êîèòî èçïîëçâàò êàòî òîâàðíè æèâîòíè è
ïëóâàùè æåðòâè ïðè ïðåìèíàâàíåòî íà Âú÷à.
Æåñòîêîñòòà íà ïàðòèçàíèòå å ïðèêðèâàíà óìåëî äî 1990 ã.
 ïàðòèçàíñêèòå ìåìîàðè íÿìà è äóìà çà íåÿ. Ïðúâ Ä.
Î â à ä è ÿ â “Äåä èëè ðàçãðîìúò” (Ñ., 1990) ïîâäèãíà çàâåñàòà çà
ñëó÷èëîòî ñå ïðåç ïîãëåäà íà ïàðòèçàíè, ó÷àñòâàëè â Ðàçãðîìà, ñðâ.:
• ðàçêàçà íà Í è ê î ë à
È ë è í î â (ñ. 433): „Íàñî÷èõìå ñå
êúì åäíà êîøàðà. Õîðàòà, êàòî íè âèäÿõà îòäàëå÷, ÷å ñå íàñî÷âàìå
êúì òÿõ, ñå ðàçáÿãàõà. Àíäðåé ðàçáè âðàòàòà ñ ïðèêëàäà, âëÿçîõìå
âúòðå. Íàìåðèõìå áðàøíî è ìåä... Îáèêîëèõìå è äðóãè êîëèáè,
288
òúðñåéêè õðàíà. Ñåëÿíèòå, îáèêí. êàòî íè âèäåõà, áÿãàõà îò íàñ.
Íÿêîëêî èçìåæäó òÿõ, 10 íà áðîé, êîèòî íå óñïÿõà èëè íÿìàõà
íàìåðåíèå äà áÿãàò, Äåä çàïîâÿäà äà ãè çàäúðæèì è âçåìåì ñ íàñ...”
(ñ. 435): “Êàçâàì êúøëè, à íÿêîè îò òÿõ áÿõà ãîëåìè, ìîæå
äà ñå íàðåêàò êúùè. Õîðàòà æèâååõà â òÿõ ïðåç ïî-ãîëÿìàòà ÷àñò
îò ãîäèíàòà, íàãëåæäàõà äîáèòúêà, îâöåòå... Ñåãà çååõà ïðàçíè.
Ïîëèöèÿòà áåøå ïðîãîíèëà âñè÷êî æèâî.”
• ðàçêàçà íà È â à í Ä î é ê î â (ñ. 453): „Áÿõ åäèí îò
ïúðâèòå â ÷åëíàòà îõðàíà, êîèòî ñå óñòðåìèõà íàòàòúê. Ñåëÿíèòå
îòäàëå÷ íè çàáåëÿçàõà. Íÿêîè ñå ðàçòè÷àõà, áÿãàõà îò íàñ. Íèå
âëèçàõìå âúâ âñÿêà êúøëà è âçèìàõìå, êàêâîòî íàìåðèõìå.
Áðàøíî, õëÿá, ñëàíèíà... Îòêðèõìå êîøàðèùà ñ ìåä. Ñ íîæîâåòå
íà ïóøêèòå âäèãàõìå êàïàöèòå, íàïðàâî ãðàáâàõìå ïèòèòå è
ãúëòàõìå æàäíî ìåä... Íàïúëíèõìå ðàíèöèòå ñ õðàíà. Äåä çàïîâÿäà
äà çàäúðæèì è âçåìåì ñ íàñ ñåëÿíèòå, êîèòî çàâàðèõìå â êúøëèòå,
äåñåò íà áðîé. Íà òÿõ äàäîõìå äà íîñÿò ðàíèöèòå, ñúùåâðåìåííî
òå òðÿáâàøå äà íè ïîêàæàò ïúòÿ êúì Âú÷à”.
• ðàçêàçà íà Ã å î ð ã è Õ ú ð ê î â – Ä å ë ÷ î (ñ. 355): „Íà
ñóòðèíòà íèå íàâëÿçîõìå â ðàâíîãîðñêèòå êúøëè. Ïîëèöèÿòà
áåøå ðàçäàëà îðúæèå íà íàñåëåíèåòî è íÿêîè ðàâíîãîðöè ñòðå-
ëÿëè ñðåùó íàñ.
(Âúïðîñ íà Î â à ä è ÿ ): “Çíà÷è ðàâíîãîðöè ñà ñòðåëÿëè ñðå-
ùó âàñ, íå ñà áèëè ñàìî íàáëþäàòåëè íà áèòêèòå? Íå ñà áèëè
íàïúëíî íåâèííè?”
“Íÿêîëêî äóøè âëåçíàõìå â åäèí ï÷åëèí, ðàçõâúðëÿõìå
êîøåðèòå, îáðàõìå ìåäà. Ï÷åëèòå íè æèëåõà, íî íèå ïðîäúëæèõìå
äà ñúáèðàìå ìåäà...”
Òàêà òîçè ïàðòèçàíèí èçêðèâÿâà èíôîðìàöèÿòà çà íÿêàêâà
„âèíà” íà ðàâíîãîðöèòå, ò. å. ïðåìåñòâà ñúáèòèåòî, ñòàíàëî íà 8
ìàðò, êúì 29 ôåâðóàðè. Èìà ñå ïðåäâèä ñàìîîòáðàíàòà íà ðàâíîãî-
ðåöà à å î ð ã è Ò à í å â , ïðè êîÿòî óáèë ÷åòèðèìà ïàðòèçàíè (âæ.).

Ëþáåí Éîðäàíîâ Àëåêñèåâ

Çà íåãî èìà êðàòêà áåëåæêà ïðè Êð. Þ ð ó ê î â à (Íàñèëèå-
òî…), ñðâ.: „Óáèò áåç ñúä è ïðèñúäà ñëåä Äåâåòè ïðè íåóñïåøåí
îïèò äà èçáÿãà â Ãúðöèÿ, íÿêúäå êúì Êàðëúêà, óòðåïàí îò åäèí
÷îáàíèí ïî íàðåæäàíå íà ÄÑ”.
Ïðè Á. Ä å í ÷ å â à (×åðíà…) ñå ðàçáèðà, ÷å å óáèò ñ áðàäâà.
289
 Ïåòúð Íèêîëîâ Àëåêñèåâ
Çà íåãî èìà êðàòêà áåëåæêà ïðè Êð. Þ ð ó ê î â à , ñðâ.:
„Óäàâåí â ×àÿ ñëåä Äåâåòè. Çàâåëè ãî òàì óæ äà ñå êúïÿò, à ãî
óäðÿò ñ òúï ïðåäìåò è ãî õâúðëÿò â ðåêàòà”.
Áðàòîâ÷åä å íà óáèòèÿ Ë þ á å í À ë å ê ñ è å â (âæ.).

Ñòîèë Ñëàâîâ Àíåâ

Çà íåãî èìà êðàòêà áåëåæêà ïðè Êð. Þ ð ó ê î â à (Íàñèëèå-
òî…), çà òîâà, ÷å å îò ãðóïàòà ðàâíîãîðöè, èçáèòè ñëåä Äåâåòè â
Ãîëÿìî Êîíàðå.

Òîäîð Êðúñòåâ Àíåâ

Çåìåäåëåö, ãîðÿíèí, ÷îáàíèí. Óáèò âúâ Âàðòîëîìååâèòå
íîùè íà Ãðàìàäèòå.
Æåíà: Ñ î ô ê à
Äåöà: 1) À í ã å ë , êàçâàò ìó × à ë ú ê à , îñòàâà â Ðàâíîãîð;
2) Ë å í à , çàäîìåíà ó Á à ð ä ² ê î â è .
Çà òîçè ÷îâåê íå óñïÿõ äà ðàçïèòàì ðîäíèíèòå. Ðàâíîãîð-
ñêèòå èíôîðìàòîðè îáà÷å ñìÿòàò, ÷å å óáèò ñàìî çàòîâà, ÷å å áèë
ïðèÿòåë ñ êìåòà íà ñåëîòî À ë å ê ñ à í ä ú ð Ñ ú á å â : „Íåãî ñà
ãî óòðåïàëè çà íèùî!” – ãëàñè âåðñèÿòà.
Çà íåãî èìà è êðàòêà áåëåæêà ïðè Êð. Þ ð ó ê î â à : „Óáèò
ñëåä Äåâåòè â áðàöèãîâñêàòà ìåñòíîñò Ãðàìàäèòå”.

Âàñèë Êðúñòåâ Áîðèñîâ (Áîæåâ)

Óáèò ïî âðåìå íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè â Ãðàìàäèòå äî
Áðàöèãîâî. Ïîñëå å ñúäåí ïîñìúðòíî îò ò. íàð. „Íàðîäåí ñúä”.
Íåãîâàòà èñòîðèÿ íå óñïÿõ äà óòî÷íÿ. Ïðåäïîëàãàì, òîâà
ùå íàïðàâÿò ñëåäâàùèòå èçñëåäîâàòåëè.

Íèêîëà Òðåíäàôèëîâ Âúëêîâ

Ïîëèöàé â Ïåùåðà. Êîãàòî å óáèò ñëåä Äåâåòè íà Ãðàìàäèòå,
å áèë íà îêîëî 30–35 ãîäèíè.
Æåíà: (?!), ïîæåíèëà ñå â Æðåáè÷êî.
Äåöà: (?)
290
 Òîçè ÷îâåê áåøå çàáðàâåí îò ðàâíîãîðöè. Ñëó÷àéíî ñå
îòêðè íåãîâ âòîðè áðàòîâ÷åä, Ñ ò å ô à í Ê ð ú ñ ò å â  ú ë ê î â ,
íà 73 ãîäèíè, VIII êëàñ, øîôüîð, êîéòî çíàåøå çà êàêâî å óáèò:
„Áåøå äîáúð ÷îâåê. Ïî íåìîòèÿ ðàáîòåøå êàòî ïîëèöàé â
Ïåùåðà. Òàì å áèë êëþ÷àð íà àðåñòà. Çà òîâà, ÷å å çàêëþ÷âàë
êîìóíèñòèòå, ãî óòðåïàõà íà Ãðàìàäèòå”.
Íå ñå çíàå äàëè å ñúäåí îò ò. íàð. Íàðîäåí ñúä ïðåäè èëè
ñëåä óáèéñòâîòî (?!).

Âàñèë Èâàíîâ Ãðóäåâ

Ðàâíîãîðñêè ñåëÿíèí. Ñïîðåä Êð. Þ ð ó ê î â à (Íàñèëèå-
òî…) – óáèò çàåäíî ñ îñòàíàëèòå ñâîè ñúñåëÿíè â Ãîëÿìî Êîíàðå.
Çà íåãî íå ñúáðàõ ïîâå÷å ñâåäåíèÿ.

Ïåòúð Éîðäàíîâ Äå÷åâ

Ðîäåí îêîëî 1910–1914 ã. Ðàáîòåë å êàòî ï î ë è ö à é êúì
Ïåùåðñêîòî îêîëèéñêî óïðàâëåíèå. Óáèò å ïðè çàñàäà íà êîìó-
íèñòè êðàé Áàòàê äî Ñòàðà ðåêà. Ñ íåãîâîòî óáèéñòâî ñå ñëàãà îò
óáèéöèòå ìó íà÷àëîòî íà Áàòàøêàòà ïàðòèçàíñêà ÷åòà.
Æåíà: Ï å í à îò Â ë a ñ å â è .
Äåöà: 1) Å ê à ò å ð è í à , îìúæåíà ó Ê à ç a ê î â è (ðîäåíà
ïðåç 1936 ã.);
2) Å ë å í à , îìúæåíà ó Ç ³ í ã à ð î â è ;
3) Ñ ò å ô à í à , ðàæäà ñå ñëåä óáèéñòâîòî íà áàùà £,
îìúæåíà ó Á à ð ä ó ê î â è .
Çà òîçè ðàâíîãîðåö, æåðòâà íà Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð, èìà
êðàòêà áåëåæêà ïðè Êð. Þ ð ó ê î â à (Íàñèëèåòî…), ñðâ.: „Áåøå
ïîëèöàé, óáèò ïðåäè Äåâåòè îò ïàðòèçàíèòå â Áàòàê”.
Ñëó÷àÿò å îïèñàí îò Ã. Ñ å ð ê å ä æ è å â (Ñ ïúðâèòå…, ñ.
24–25), îòêúäåòî ñå ðàçáèðà, ÷å òîé å åäèí îò ïîëèöàèòå – ì ë à ä -
ø è ñ ò ð à æ à ð , óáèò îò ãðóïàòà áàòà÷àíè, êîÿòî îñâîáîæäàâà çà-
ëîâåíèÿ áàòàøêè êîìóíèñò Ò î ä î ð Ê î ë à ð î â . Â ïîëèöåéñêè
äîêóìåíò – ðàïîðò çà ñëó÷èëîòî ñå êðàé Áàòàê íà 2.IÕ.1941 ã.,
ïèøå: „Äå÷åâ íå âçåë ïîä âíèìàíèåòî ñúâåòèòå íà ñòàðèÿ è îïèòåí
ñò. ñòðàæàð Ãðèãîðîâ, âçåë ñúñ ñåáå ñè ìë. ñòðàæàðÿ Àòàíàñ Ñòîåâ
è îáùèíñêèÿ ìë. ñòðàæàð Òîäîð Ìåðäæàíîâ, è áåç äà ãè ïðåäó-
ïðåäè äà ñè âçåìàò ïóøêèòå, íèòî äîðè äà çàðåäÿò ïèñòîëåòèòå
291
ñè, îòèøëè â äúñêîðåçíèöàòà íà êîîïåðàöèÿ „Îðôåé”, ãäåòî
ðàáîòåë êàòî íàäçèðàòåë Òîäîð Àíãåëîâ Êîëàðîâ... Áèë ïîâåäåí
êúì ó÷àñòúêà. Âúðâåëè ïî ñúùèÿ ïúò êðàé ðåêàòà, ïî êîéòî
äîøëè ïîëèöàèòå. Êîãàòî ñòèãíàëè êðàéíèòå äâå ïëåâíè íà
ñåëîòî, èççàä òÿõ èçñêî÷èëè Àíãåë Ãåîðãèåâ ×àóøåâ, Èëèÿ
Ãåîðãèåâ ×àóøåâ, Íèêîëà ×îëàêîâ, Ãåîðãè ×îëàêîâ è çåòÿò íà
Êîëàðîâ – Ïåòúð Íåé÷åâ. Ñ ïèñòîëåòè â ðúöå, òå èçâèêàëè íà
ïîëèöàèòå: „Ñòîéòå” ...è ñòðåëÿëè. Îáùèíñêèÿò ìëàäøè ñåðæàíò
Òîäîð Ìåðäæàíîâ ïàäíàë óáèò. Ñïóñíàëè ñå âúðõó ìëàäøè
ñòðàæàð Ïåòúð Äå÷åâ, ñ êîãîòî ñå ñáîðè÷êàëè, ñòðåëÿëè è Äå÷åâ
ñúùî ïàäíàë óáèò”.
 àíêåòèòå íà Ä à â è ä Î â à ä è ÿ (Äåä èëè Ðàçãðîìúò”, ñ.
112) å óòî÷íåíî, ÷å À í ã å ë à å î ð ã è å â × à ó ø å â îò Áàòàê
(ðîäåí ïðåç 1903, çàãèíàë íà 10.03.1944), óáèâà íà 2. IÕ. 1941 ã.
äâàìàòà ïîëèöàè êðàé Áàòàê.
Ñëåä âðåìå îòêðèõ âíóêà íà Ï. Äå÷åâ, êîéòî ìè ðàçêàçà
ñåìåéíàòà èñòîðèÿ íà äÿäî ñè.
Ðàçêàçâà Ï å ò ú ð Ò î ä î ð î â Ê à ç à ê î â , 50 ã., èêîíî-
ìèñò, ðîäåí â Ðàâíîãîð, æèâåå â Ïàçàðäæèê:
„Äÿäî å ðàáîòèë ïúðâî êàòî ñòðàæàð â Ñîôèÿ. Òàì å áèë ñ
áàáà ìè Ï å í à . Ïîñëå ñå âðúùà â ñåëî è çàïî÷âà ðàáîòà â Ïåùåð-
ñêîòî ïîëèöåéñêî óïðàâëåíèå. Çàäà÷à ìó, ïîñòàâåíà îò íà÷àëíèêà
íà Óïðàâëåíèåòî, å áèëà äà äîâåäå îò Áàòàê â Ïåùåðà êîìóíèñòà
Ò î ä î ð Ê î ë à ð î â . Òîé ðàáîòåë íà äúñêîðåçíèöàòà ñ áëèçêèòå
ñè. Ïðèìîëèë ñå íà äÿäî äà ìó äàäå åäèí ÷àñ âðåìå äà ñå ïðîñòè ñ
òÿõ. Äÿäî áèë äîáúð ÷îâåê, è ñå ñúãëàñèë.  òîâà âðåìå òîé îðãàíè-
çèðàë íàïàäåíèåòî âúðõó ïîëèöåéñêèÿ êîíâîé. Ïðè çàñàäàòà äÿäî å
áèë óáèò. Àêî íå å áèëà äîáðèíàòà ìó, äîñêîðî å ùÿë äà áúäå æèâ.
Ñëåä ñìúðòòà íà äÿäî çàïî÷âà ñåìåéíàòà òðàãåäèÿ.  äâà
ïëàíà: á à á à Ï å í à å áèëà áðåìåííà ñ òðåòîòî äåòå. Èçãîíâàò ÿ
îò äîìà íà ìúæà £. Ïîñëå ñå ïîæåíâà çà À í ã å ë Ä à á è æ å â .
Ïîëèòè÷åñêè íå íè çàáðàâèõà. Ìåíå íàïðèìåð ìå èçïðàòèõà äà
ñëóæà â æï âîéñêè, êúäåòî áÿõà ñàìî òóðöè è öèãàíè”.

Òðåíäàôèë Éîðäàíîâ Íà÷êîâ

Çà íåãî èìà åäíà áåëåæêà ïðè Êð. Þ ð ó ê î â à , ñðâ.:
„Óìúðòâåí â Ïëîâäèâñêàòà âîåííà áîëíèöà”.
292
 Íåé÷î Äèìèòðîâ Ïîïîâ
Çà íåãî èìà êðàòêà áåëåæêà ïðè Êð. Þ ð ó ê î â à (Íàñèëè-
åòî…), ñðâ.: „Óáèò ñëåä Äåâåòè. Õâúðëåí ñ äæèïà â ðåêà ×àÿ”.

Òîäîð Àòàíàñîâ Ñëàâîâ

Ãîðÿíèí. ×îáàíèí. Êîãàòî å óáèò, å áèë íà îêîëî 50 ã.
Æåíà: Ñ ò å ô à í à (?)
Äåöà: 1) Ã å î ð ã è , ïîêîéíèê, â Áðàöèãîâî;
2) Ì à ã ä à , çàäîìåíà âúâ Ôîòèíîâî.
Ðàçêàçâà Ð ó ñ ê à Ò î ì î â à : „Áåøå ñëåä Äåâåòè. Çàòâîðèõà
ãî â Ñúâåòà. Èçòåçàâàõà ãî. Á ÿ õ à ì ó ã î ð è ë è ñ ò ú ï à ë à ò à . Ñ
íåãî ñå çàíèìàâàøå äà ãî èçìú÷âà Ñ ò å ô à í Ä à á è æ å â . Ñëåä
êàòî ñà ãî ïðåáèëè, Ñòåôàí è îùå äâàìà ãî êà÷âàò íà êîí, íà
ñàìàð è ãî îòêàðâàò â êúøëàòà íà Ïà÷èíîâî. Âðúçâàò ãî çà åäíî
äúðâî, à â ñåëî ïóñíàõà ïðèêàçêàòà, ÷å ñàì ñå å óáèë”.
Ïðè Êð. Þ ð ó ê î â à èìà êðàòêà áåëåæêà, â êîÿòî å
îáúðêàíî ëè÷íîòî èìå, ñðâ.: „Ïðåáèõà ãî îò áîé, ñåòíå ãî êà÷âàò
íà åäèí êîí è ïðàâî íà íåãîâàòà êúøëà. Òàì ãî âðúçâàò, âñå åäíî
ñàì ñå å îáåñèë, òîâà ñëåä 9 ñåïòåìâðè”.

Àíãåë Ñïàñîâ
Èìà ñàìî åäíà áåëåæêà ïðè Êð. Þ ð ó ê î â à (Íàñèëèåòî…),
ñðâ.: „Óáèò ñëåä Äåâåòè, íå ñå çíàå êàê”.

Íèêîëà Ñïàñîâ Ñòîé÷åâ

Ãîðÿíèí. ×îáàíèí. Óáèò ïî âðåìå íà Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð
äî êúøëàòà ìó â ì. Áóêâèê.
Æåíà: Å ë å í à îò Ã ú ë å â è .
Äåöà: 1) Ñ ò å ô à í , îñòàâà â Ðàâíîãîð, ïîêîéíèê;
2) Ò î ä î ð , ïî÷èâà â ñåëî;
3) È â à í , ñúùî;
4) Ñ ï à ñ , ñúùî.
Ïîðàäè ëèïñà íà ïðåêè ñâèäåòåëè, òàçè èñòîðèÿ íå óñïÿõ äà
äîïèøà.
Êðàòêà áåëåæêà çà íåãî èìà ïðè Êð. Þ ð ó ê î â à (Èñòè-
íàòà…): „Óáèò íà êúøëàòà â Á²êâèê”.
293
 Àíäðåÿ Ñúáåâ
Êìåò íà Ðàâíîãîð. Óáèò ïî âðåìå íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè
íà Ãðàìàäèòå äî Áðàöèãîâî.
Áèë ðîäîì îò Áóðãàñ. Ïðåäè äà ñòàíå êìåò, ðàáîòèë â ÃÑ
„Êóðòëóäæà”.
Ñúïðóãà: Ö å ö à .
Äåöà: (?)
Ðàçêàçâà Ð ó ñ ê à Ò î ì î â à : „Êàòî òîÿ äîáúð ÷îâåê íÿìà
äà ñå íàìåðè íà ñâåòà! Çàùèùàâàøå íè. Ãëåäàøå ñåëîòî è ñåëÿíèòå
äà ñà äîáðå”.
Ðàçêàçâà È â à í Ö â å ò ê î â : „Òîÿ êìåò å íàïðàâèë èçêëþ-
÷èòåëíî ìíîãî çà íàøåòî ñåëî. Äîêàðàë å ñâåòëèíà, òîê îò „Âú÷à”.
Êîãàòî Áðàöèãîâî ãëàäóâà, äîêàðâà çà íàøåòî ñåëî áðàøíî îò
Áóðãàñ. Îïðàâèë ïúòèùàòà. Íà âñåêè äîáðà äóìà êàçâàë. Ïîìàãàë.
Òðúãíè íàðåä èç Ðàâíîãîð è ïèòàé çà íåãî. Íÿìà äà ñå íàìåðè
ðàâíîãîðåö äà êàæå ëîøà äóìà çà íåãî. Òîé å áèë ïúðâàòà æåðòâà
îò ñåëîòî ñëåä Äåâåòè çàåäíî ñ îñòàíàëèòå ðàâíîãîðöè. Ïîñëå
íàó÷èõìå, ÷å å óáèò íà Ãðàìàäèòå”.
Çà òîçè êìåò èìà íåäîìëúâêè â êíèãàòà íà Öâ. Ñ ú á å â
(Ïðåäè…, ñ. 43). Îáâèíÿâàò ãî çà òîâà, ÷å áèë ïèñàë äîêëàä çà
ðàçãðîìà íà „Àíòîí Èâàíîâ”, ÷å „âåëè÷àåë ãëàâîðåçèòå” (ñ. 44).
 Ðàâíîãîð ñå ðàçêàçâà, ÷å îò Áóðãàñ ñïåöèàëíî äîøëè õîðà
äà ñïàñÿâàò òîçè äîáúð ÷îâåê. Êîãàòî äîøëè îáà÷å, òîé áèë âå÷å
óáèò.
 ñòàòèÿòà íà Êð. Þ ð ó ê î â à “Íàñèëèåòî â ñ. Ðàâíîãîð”
(Äåìîêðàöèÿ, 13. IÕ. 2001, ñ. 26) èìà ñëåäíàòà áåëåæêà: „Êìåò íà
ñåëîòî äî Äåâåòè. Àðåñòóâàí å áèë çàåäíî ñ Òîäîð Àíåâ, íå ñå
çíàå êúäå å óáèò”.

Åâòèì Ñòåôàíîâ Òîìîâ

Ãîðÿíèí. Ïàñòèð. Ñòàðåö.
Æåíà: Åëåíà; áàùà íà
Äåöà: Ò î ä î ð è Ñ î ô è ÿ , óáèòè (âæ.).
Ðàçêàçâà Ð ó ñ ê à Ò à í å â à - Ò î ì î â à : „Òîçè Åâòèì áåøå
áàùà íà ñâåêúðà ìè Ò î ä î ð Ò î ì î â . Èìàøå êúøëà â Áóêâèê.
Ñòàíàëî òàêà: èçêàðâà æèâîòíèòå íà ïàøà. Íå ùåø ëè, ïðåñðåùàò
294
ãî ïàðòèçàíèòå. Åäèí îò òÿõ ñúáëè÷à ñòàðåöà: âçåìà ìó ÷åïêåíà,
öúðâóëèòå, íàâîèòå è ãî îñòàâÿ áîñ íà ñíåãà. Ñëåä òîâà íàñî÷âà
ïóøêàòà äà ãî óòðåïå. Íå ùåø ëè, äðóãî ïàðòèçàí÷å ñå õâúðëÿ,
õâàùà ïóøêàòà è ñå ðàçâèêâà:
– Êàêâî òè å íàïðàâèë òîçè äÿäî, òà èñêàø äà ãî óáèåø!
Òîÿ øóìêàðèí, äåòî å çàáðàíèë äÿäî Åâòèì, îòèâà ïðè íåãî,
öåëóâà ìó ðúêà è ãî ïðàùà â êîëèáàòà äà ñå ñãðåå”.

Ãåîðãè Õðèñòîâ Òàíåâ

Çåìåäåëåö. ×îáàíèí. Ãîðÿíèí.
Äúðâîäåëåö. Êîãàòî å óáèò îò ïàðòèçàíèòå, å
áèë íà 59 ãîäèíè.
Æåíà: Í è ê î ë è í à îò Ô è ë å â è .
Äåöà: 1) Ì à ð è é ê à , çàäîìåíà ó Ù å ð å â è ,
ïîêîéíèöà;
2) Ê å ð à , îìúæåíà ó Ï î ï î â è ;
3) Ð ó ñ ê à , èíôîðìàòîðúò;
Ãåîðãè Òàíåâ 4) Í à ä å æ ä à , îìúæåíà ó Ùåðåâè.
Ïðè Êð. Þ ð ó ê î â à èìåòî ìó å ñáúðêàíî íà Ã å î ð ã è
Ò î í å â (âæ.).
Ðàçêàçâà Ð ó ñ ê à Ã å î ð ã è å â à Ò à í å â à , ïî ìúæ Ò ¥ -
ì î â à , 75 ã. IV îòäåëåíèå, äîìàêèíÿ, äúùåðÿ íà óáèòèÿ: „Áÿõ íà
12 ãîäèíè. Áÿõ ñ òàòå è ÷è÷î â êúøëàòà íè â ì. Ïa÷èíîâî, â ˾î-
âåòî. ×óõìå, ÷å ñå ïóêàò ïóøêè. Âîéñêàòà ïîäãîíèëà øóìêàðèòå.
Òå áÿãàò ïîä íàøàòà êîëèáà. Çàïúòèëè ñå êúì ñåëî.
Òàòå âèêà íà ÷è÷î:
– Áàòå, àéäå äà áÿãàìå! Òèÿ ùå íè èçáèÿò!
×è÷î êàçà:
– Êàêâî ñìå íàïðàâèëè, òà äà íè èçáèÿò!
Òàòå ïàê:
– Íèùî íå ïðàâèì, áàòå, àìà õàéäå äà áÿãàìå.
×è÷î íè ïîñëóøà. Òðúãíàõìå îòòàì. Õâàíàõìå êîí÷åòî è
õàéäå â ñåëî. Ïðèáðàõìå ñå. Ìèíàõà äåí-äâà, ñåäìèöà. Êìåòúò íà
ñåëîòî À ë å ê ñ à í ä ú ð Ñ ú á å â ðàçäàäå îòêðèòè ëèñòîâå íà
õîðàòà îò êúøëèòå è ïóøêè. Çà äà ìîæåì äà ñè ãëåäàìå äîáèòúêà.
Òðúãíàõà êúì êúøëàòà òàòå è ñåñòðà ìè Êåðà è åäèí ïîëèöàé.
Òðÿáâàøå äà äîêàðàò ñ êîí÷åòî ñåíî îò êúøëàòà â ñåëî. Êîãàòî
295
ñòèãàò äî íàøàòà ÷åøìè÷êà â Ïà÷èíîâî, âèæäàò, ÷å âñè÷êè ñúäîâå
îò êîëèáêàòà ñà èçíåñåíè è ðàçõâúðëÿíè. Ñåñòðà ìè êàçâà íà òàòå:
– Òàòå, àéäå äà ñå âúðíåì, ÷å â íàøàòà êîëèáà èìà îãúí!
Òîé íå ÿ ïîñëóøàë. Âðúçâà êîí÷åòî çà åäíî äúðâî. Îãëåäàë
ñå. Êàêâî äà âèäè: 30 êîøåðà ï÷åëè èçáèòè. Ñúáðàíè íà êóï÷èíà.
Âðúùà ñå è òðúãâà êúì êîëèáàòà. Âàäè êëþ÷à îò äæîáà ñè è òàìàí
ãî ñëàãà â áðàâàòà, îòâúòðå ñå ñòðåëÿ. Íå ãî óëó÷âàò. Òàòå áÿãà çàä
êîëèáàòà. Øóìêàðèòå èçëèçàò åäèí ïî åäèí è óáèâàò êîí÷åòî. Íà
òàòå ìó ñòàâà ìíîãî ìú÷íî. Èçáèâàò ï÷åëèòå, ñåãà è êîí÷åòî ìó, ñ
êîåòî ñè âàäåõìå õëÿáà. Íàñî÷âà ïóøêàòà è óáèâà ïåòèìà îò øóì-
êàðèòå. Åäèí îòâàðÿ ïðîçîðåöà è óñïÿâà äà èçáÿãà. Äîòè÷àë è
ïîëèöàÿò, êîéòî áèë èçïðàòåí äà ñúïðîâîæäà áàùà ìè.
Ðåêúë ìó:
– ×è÷êà, äàé äà áîìáàðäèðàìå êîëèáàòà.
Òàòå îòêàçàë è ìó ðåêúë:
– Ñ êàêâî ñåòíå øà ñè íàïðàâÿ êîëèáà!
Âúðíàëè ñå â ñåëî. Âëèçà òàòå âêúùè è êàçâà íà ìàìà:
– Çà ìåíå ïîâå÷å æèâîò íÿìà! ß äà âçåìà ñàì äà ñå îáåñÿ.
È äîéäå Äåâåòè. Èçëèçà îò íàñ è òðúãâà êúì öåíòúðà. Äàëè
å èçìèíàë 200 ìåòðà, îò òÿõ ñè èçëèçà À ò à í à ñ Ï å ò ð î â . Áåøå
âå÷å ñòàíàë çà íÿêîëêî äåíà ãëàâàòàð íà íàøèòå êîìóíèñòè. Êîé
çíàå îòêúäå ñå ïðúêíàõà. Ïðèñðåùà ãî íà êðúñòîïúòÿ, òàì äîëó,
ïîä Ñúâåòà, è ìó ïóêà ñ ïóøêà. Íå ãî å óìåðèë. Àðåñòóâàò ãî. Çàòâà-
ðÿò ãî â èçáàòà íà Ñúâåòà. Íà äðóãèÿ äåí â 10 ÷àñà ãî êà÷èõà íà
òàëèãàòà íà Ñúâåòà. Áåøå ñ äâå ìóëåòà. Âúðçàí çà ðúöåòå è çà íîãè-
òå. Êàðóöàðÿò Õ ð è ñ ò î À í å â ãî çàêàðàë â Áðàöèãîâî. Îò òàì
ãî âçåìàò â Ãîëÿìî Êîíàðå. Òàì ñà ãè èçáèëè íàøåíöèòå (èìà
ïðåäâèä è À í ã å ë Ö â å ò ê î â – áåë. Ò. Á.). Êúäå, êàê, íå íàó÷èõ-
ìå íèùî”.
Ñðàâíåòå ïðåâðàòíîòî ïðåäñòàâÿíå íà òàçè èñòîðèÿ îò
ïàðòèçàíèíà Í è ê î ë à È ë è í î â ïðè Î â à ä è ÿ (ñ. 436): „Ñó-
òðèíòà êúì 11 ÷., êàêòî ñå îïàñÿâàõìå, áÿõìå ðàçêðèòè. Äîéäîõà
ëîâäæèè îò Ðàâíîãîð, êîèòî ñúùî ó÷àñòâàõà â ãîëÿìàòà õàéêà.
Åäèí îò òÿõ, êîéòî âúðâÿë ïåøêîì è âîäåë ñëåä ñåáå ñè êîí, ïðè-
áëèæèë è áëúñíàë âðàòàòà. ×àâäàð, êîéòî ñòîåøå íàé-áëèçî, ñòðå-
ëÿ, íî íå óëó÷è ëîâäæèÿòà, à óáèâà êîíÿ. Ëîâäæèèòå âåäíàãà îá-
êðúæèõà êîøàðàòà è îòêðèõà îãúí ïî íàñ... Ïðúâ èçêî÷è ×àâäàð,
ñëåä íåãî Æàí è Ìèõî. Àç ñå çàáàâèõ... Ãðàáíàõ êàðòå÷íèöàòà ñ
åäíà ðúêà è èçñêîêíàõ íàâúí... Ñëåä ìåíå èçëåçå Ìèòêî. Òîé â
296
íà÷àëîòî ñúùî ïîëàçè, íî èçâåäíúæ ñå âäèãíà è çàòè÷à íàïðåä.
 ñúùèÿ ìîìåíò ïàäíà íà ãðúá, ïðîíèçàí îò êóðøóìèòå... Ãëåäàì,
îòñðåùà ìè åäèí ñòðàæàð ñå öåëè â ìåí ñ êàðàáèíà.
– ×àêàé áå, ìîì÷å! – êàçà òîé è ñòðåëÿ ïî ìåí, íî íå ìå óëó÷è.
.… Áèë ñúì óëó÷åí, êàòî èçëÿçîõ îò êîøàðàòà...”
(Âúïðîñ íà Î â à ä è ÿ ): “Êàêâî ñòàíà ñ äðóãèòå ÷åòèðèìà?”
“– È ÷åòèðèìàòà çàãèíàõà. Íÿêîè ñà áèëè ðàíåíè. Äîóáèëè
ñà ãè ñ êîïà÷. Íà ìîÿ ñïúòíèê Ìèõî, ñëåä êàòî ãî óáèëè, ñ êîïà÷ ìó
îòêúðòèëè åäèí çëàòåí çúá. Áåøå îñìè ìàðò, êîãàòî ëîâäæèèòå íè
èçíåíàäàõà â êîøàðàòà”.
Êàòî ñðàâíÿâà ôàêòîëîãèÿòà, ÷èòàòåëÿò îòêðèâà ÿâíèòå
ìèñòèôèêàöèè íà ïàðòèçàíèíà, èìåííî:
• íÿìà íèêàêâè ëîâäæèè, à ñàìî åäèí âúîðúæåí ñåëÿíèí,
êîéòî îòèâà ñ äåòåòî ñè íà êîøàðàòà, ïðèäðóæåí îò ñòðàæàð;
• ïàðòèçàíèòå ïúðâî ñòðåëÿò ïî íåãî, à ïîñëå ìó å îòêàçàíî
ïðàâîòî äà ñå çàùèùàâà, äà îïàçè èìóùåñòâîòî ñè;
• ëúæàòà çà èçáèòèÿ ñ êîïà÷ çëàòåí çúá å óíèêàëíà?! Êàêâî
áè îñòàíàëî îò çúáà ñëåä óäàð ñ òàêúâ èíñòðóìåíò?! Ñúùî èçìèñ-
ëèöàòà çà äîóáèâàíèÿòà. Äî äíåñ â ñåìåéñòâîòî ñå çíàå, ÷å ñòîïà-
íèíúò å óáèë ïåòèìà øóìêàðè. Íèêîé íå å ïðåäïîëàãàë, ÷å Èëè-
íîâ å îñòàíàë æèâ;
• â íèêàêâà õàéêà íå ñà ó÷àñòâàëè ðàâíîãîðñêè ëîâöè èëè
èçîáùî ðàâíîãîðöè.

Òîäîð Åâòèìîâ Òîìîâ

×îáàíèí. Ãîðÿíèí. Çàëîâåí îò ïàðòèçàíèòå. Êàòî ïëåííèê
å íîñà÷ íà áàãàæ.
Èçïóñíàò îò òÿõ âúâ Âú÷à, êúäåòî ñå óäàâÿ3. Áèë å íà 40 ã.
Ñúïðóãàòà ìó Ñ î ô è ÿ å óáèòà îò Ã å î ð ã è Ñ å ð ê å ä æ è å â (âæ.).
Æåíà: Ñ î ô è ÿ îò Ï à ø ê ó ë î â è .
Äåöà: 1) À ò à í à ñ , ñúïðóã íà èíôîðìàòîðêàòà Ð ó ñ ê à ,
ïîêîéíèê;
2) Ì à ð è é ê à , çàäîìåíà ó Ò ð å í ä à ô è ë î â è .
Ðàçêàçâà Ð ó ñ ê à Ò î ì î â à , ñíàõà íà óáèòèÿ: „Ïî òîâà
âðåìå â êúøëàòà íà Áóêâèê ñà áèëè ñâåêúðúò Ò î ä î ð , ñâåêúðâàòà
Ñ î ô è ÿ è íà ñâåêúðà áàùà ìó Å ô ò è ì (âæ. Å â ò è ì Ò î ì î â
– áåë. Ò. Á.). Ñòàâàò ñóòðèíòà. Õâàùàò êîí÷åòî è îòèâàò íà äðóãàòà
êúøëà âúâ Ôîðöîâî äà òîâàðÿò ñåíî. Òîâà ñåíî òðÿáâàëî äà ãî
297
èçêàðàò íà ãîðíàòà êúøëà â Áóêâèê, çà äà õðàíÿò îâöåòå. Íà åäíî
çàâîé÷å ãè çàêëåùâàò ïàðòèçàíèòå, øóìêàðèòå:
– Ãîðå ðúöåòå!
Íàøèòå êàðàëè ñåíî è ñå õðàíåëè ïî ïúòÿ. Âäèãàò ðúöåòå.
ßäåíåòî èì ïàäà íà çåìÿòà. Âçåìàò ãè ñ òÿõ. Ïëåíÿâàò ãè. Ïî ïúòÿ
âëèçàò â îáîðà íà Ï å ò ú ð Ê à ç à ê î â âúâ Ôîðöîâî. Õâàùàò êðà-
âàòà íà ÷îâåêà è ÿ çàêîëâàò. Íàïúëíèëè ðàíèöèòå ñ ìåñî. Ñâåêúðà
íàòîâàðèëè ñ ðàíèöà, â êîÿòî èìàëî 50 êã ìåñî. Ïðîäúëæàâàò ïî
ïúòÿ êúì Ñóõîòî äåðå. Ñòèãíàëè Òèêëåíèöàòà. Ñâåêúðúò êàçâà
íà ñâåêúðâàòà:
– Ñîôêå, ôàíè òè êîí÷åòî è ñå âúðíè íàçàä. Øà êàðàòå ñ
òàòå ñ êîí÷åòî äúðâà, äà ãðååòå äåöàòà!
Òÿ íå èñêàëà äà ñå âúðíå. Èñêàëà äà âúðâè ñ íåãî. Ìèíàâàò
äåðåòî. Ñ å ð ê å ä æ è å â ñâàëÿ îò ñàìàðà íà êîí÷åòî îðòîìàòà è
âðúçâà ñâåêúðâàòà çà åäíî äúðâî. Òÿ çàïî÷íàëà äà âèêà. Òîé £ çà-
ïóøâà óñòàòà ñ êúðïàòà £. Êúðïàòà ïàäíàëà è òÿ ïàê ïðîäúëæèëà
äà âèêà. Ã å î ð ã è Ñ å ð ê å ä æ è å â ñå ïîâúðíàë íàçàä. Âäèãíàë £
ðîêëÿòà, îòðÿçàë ìåñî îò áóòà £ è ñ íåãî è çàïóøèë óñòàòà. Òîãàâà
çàïî÷âà äà ÿ êîëè ñ íîæà. Òÿ ñå ïðåäàâà. Òîâà ñòàâà ïðåä ïîãëåäà íà
ìúæà £, íà ñâåêúðà è íà îñòàíàëèòå íàøåíöè. Ïîñëå â ñåëî ÿ äîêà-
ðàë ìúðòâà Ù å ð ü î Ç ë à ò à í î â . Îáëè÷àëà ÿ Ê î ñ ò à ä è í ê à
À í ä î í î â à . Òÿ êàçâàøå, ÷å îñâåí îòðÿçàíîòî îò áóòà £ ìåñî
áèëà íàðúãàíà ñ íîæ 33 ïúòè.
Äðóãèòå ïàðòèçàíè ñ íàøèòå ïðîäúëæàâàò êúì Âú÷à. Îòè-
âàò â åäíà äîëèíêà ïðåäè ðåêàòà. Ïàðòèçàíèòå ëÿãàò è çàñïèâàò.
Äÿäî Ï å ò ú ð Ê à ç à ê î â å áèë ïëåíåí âúâ Ôîðöîâî. Òîé êàçàë
íà ñâåêúðà:
– Òîäå, ñòàíè äà áÿãàìå. Òå ñà çàñïàëè è íÿìà äà íè óñåòÿò!
Ñâåêúðúò êàçàë:
– Àìè, àêî íè óñåòÿò, è íàñ øà èçáèÿò!
Ñòàâàò ïàðòèçàíèòå è ãè îòêàðâàò íà áðåãà íà Âú÷à. Âîäàòà
ãîëÿìà. Ñâåêúðúò, çàäÿíàò ñ 50 êã ðàíèöà, ïðèïëàêàë:
– Äðóãàðè, àç íå ìîãà âîäà äà ãàçÿì. Óáèéòå ìå òóêà!
Ñ å ð ê å ä æ è å â ìó êàçàë:
– Øà ñå õâàíåì çà ðúöå, øà ìèíåì ðåêàòà è øà âè ïóñíåì.
Íàãàçèëè âúâ âîäàòà. Íàøèÿò ñâåêúð è åäíî ìîì÷å, À ò à -
í à ñ Ø è ê î â , ñà èçïóñíàòè îò ïàðòèçàíèòå è ñå óäàâÿò â ðåêàòà.
Äðóãèòå, ïðåìèíàëè ðåêàòà, áèëè Ï å ò ú ð Ê à ç à ê î â è Ä è -
ì è ò ú ð Ï ó í ÷ å â . Ï å ò ú ð Ê à ç à ê î â å ðàçêàçàë ïîñëå íà
äîìàøíèòå. Íà ìåíå ìè ãî ðàçêàçà Å ë å í à Ò î ì î â à .”
298
 Ðàçêàçâà Éîðäàí Áàíêîâ, 52 ã., ñòðîèòåëåí òåõíèê: „Òîäîð
å áèë çàëîâåí îò ïàðòèçàíèòå êðàé Ôîðöîâî. Áèë å ñúñ æåíà ñè.
Ïàðòèçàíèòå ãè çàáèðàò, çà äà ãè ïðåâåäàò ïî ïúòèùàòà çà Âú÷à,
êúäåòî å òðÿáâàëî äà ïðåñåêàò ðåêàòà è äà èçáÿãàò îò âîéñêàòà,
êîÿòî ãè å ñëåäâàëà. Òàì íÿêúäå ñà óáèëè èëè óäàâèëè íàøåíåöà,
êàòî ïðåäè òîâà å áèë ñâèäåòåë íà òîâà êàê ïàðòèçàíèòå ñà ñå
ãàâðèëè ñ æåíà ìó. Íàé-âåðîÿòíî çàòîâà, ÷å íà ìÿñòîòî, êúäåòî
ñà îòèøëè äà ïðåñåêàò ðåêàòà, íÿêîè ïàðòèçàíè ñà ñå óäàâèëè”.
Åòî è èñòîðèÿòà íà òîâà èçäàâÿíå ïðåç ïîãëåäà íà ó÷àñòâàëè
â ïëåíÿâàíåòî íà ðàâíîãîðöèòå ïàðòèçàíè, ñïîðåä ðàçêàçèòå èì,
ñúáðàíè îò Ä. Î â à ä è ÿ , ñðâ. ðàçêàçà íà Ã å î ð ã è Õ ú ð ê î â (ñ.
335): „Íå óñåòèõ êîãà äåñåòèíà äóøè ñå îòêúñíàõìå. Ïðîìåòåé,
áàé Ãàí÷î, ×èëèêà, Äîé÷èí, Ãúëúá, Ôèëèï, Äàìÿí... Òÿõ ñè ñïîì-
íÿì. Òå áÿõà â òàçè ãðóïà. Èìàøå ñ íàñ è íÿêîëêî ïëåíåíè ðàâ-
íîãîðöè, êîèòî áÿõìå ïðèáðàëè ñ íàñ îò êúøëèòå. Ñëÿçîõìå äî
Âú÷à, õâàíàõìå ñå åäèí çà äðóã è íàïðàâèõìå îïèò äà ïðåìèíåì
ðåêàòà. Òÿ íè ðàçêúñà, ïðúñíà íè. Ñàìî òðèìà âîäàòà îòíåñå íà
äðóãèÿ áðÿã. Êîãàòî ïîñëåäíèÿ ïúò íàïðàâèõìå îïèò, áóéíîòî
òå÷åíèå îòíîâî íè ðàçêúñà âåðèãàòà... Âúëíèòå îòíåñîõà íà äðóãèÿ
áðÿã ñàìî Äîé÷èí è áàé Ãàí÷î. À òðèìà äóøè, Äàìÿí, Ãúëúá (Ôè-
ëèï Ñòàíîåâ) è àç áÿõìå âúðíàòè îòñàì. Êàêâî ñòàíà ñ ïëåíåíèòå
ðàâíîãîðöè, óäàâèõà ëè ñå, èçïëóâàõà ëè îòñðåùà, èëè ñå âúðíàõà,
íå çíàì, íå ãè âèäÿõ âå÷å.”

Ñîôèÿ Õðèñòîâà Ïàøêóëåâà, ïî ìúæ Òîìîâà

Çâåðñêè óáèòà îò Ã å î ð ã è Ñ å ð ê å ä æ è å â
ñúñ ñàäèñòè÷íè ìú÷åíèÿ è 33 óäàðà ñ íîæ â ì.
Òèêëåíèöàòà ïðè Ñóõîòî äåðå4.
 Ðàâíîãîð çâåðñòâîòî ñå ðàçáèðà, êîãàòî òÿ-
ëîòî £ å äîêàðàíî çà ïîãðåáåíèå. Â ñëóõîâåòå
íàáúáâà äî ãðîòåñêíè ðàçìåðè. Òàêàâà âåðñèÿ,
êîÿòî å ñèëíî ïðåóâåëè÷åíà, èìà â ðàçêàçà íà
Ñîôèÿ Òîìîâà É î ð ä à í Á à í ê î â (âæ.)5.
• ïîâå÷å â ðàçêàçà íà Ð ó ñ ê à Ò î ì î â à ïðè Ò î ä î ð Ò î -
ì î â , ñúïðóã íà Ñ î ô è ÿ (âæ.).
Ðàçêàçâà Éîðäàí Áàíêîâ: „Êàêòî òè êàçàõ, ïðè Âú÷à,
êúäåòî Òîäîð è Ñîôèÿ Òîìîâà âîäÿò ïàðòèçàíèòå, çà äà ïðåñåêàò
ðåêàòà, ñà ñå óäàâèëè íÿêîëêî ïàðòèçàíè. Òîãàâà å èìàëî ñèëíà
299
âîäà. Çà òàçè ðàáîòà èëè çà äðóãî ïàðòèçàíèòå ñå ãàâðÿò ñúñ
Ñîô£ÿ. Ðàçêàçâàò, ÷å £ îòðåçàëè ãúðäèòå, ïðåäè äà ÿ óáèÿò ïðåä
æèâèÿ îùå íåèí ñúïðóã Òîäîð. Òîâà çâåðñòâî ñå ãîâîðè îùå äî
äíåñ. Íàñ íè èìàò çà âðàæåñêî ñåëî íà ïàðòèçàíèòå, íå çíàì çàùî!”

Íåé÷î Àòàíàñîâ Óçóíîâ

Èìà ñàìî åäíà êðàòêà áåëåæêà ïðè Á î í ê à Ä å í ÷ å â à
(×åðíà êíèãà íà áúëãàðñêèÿ êîìóíèçúì, Àíòè, áð. 29,
21.VII.2000), ñðâ.: „Óáèò áåç ñúä è ïðèñúäà”.

Íåé÷î Èëèåâ Õàäæèåâ

Ï î ë è ö à é . Çà íåãî íå îòêðèõ ïîâå÷å ñâåäåíèÿ. Ïðè Êð.
Þ ð ó ê î â à , (Íàñèëèåòî…) å ïîñî÷åíî, ÷å å óáèò îò ïàðòèçàíèòå
âúâ âëàêà, íÿêúäå êúì Âåëèíãðàä” (?!)

Àíãåë Íèêîëîâ Öâåòêîâ

Çåìåäåëåö. Æèâîòíîâúä. Ïîëèöàé ïðåç 1932 ã. Êìåòóâàë å
19 ã. Óáèò ïî âðåìå íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè. Îñúäåí ïîñìúðòíî
íà ñìúðò è êîíôèñêàöèÿ íà èìóùåñòâîòî ïî âèíà, êîÿòî íå å è
ïîäîçèðàë, èìåííî, ÷å å âèíîâåí çà âúâëè÷àíåòî íà Áúëãàðèÿ âúâ
Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà è çà òîâà, ÷å å ó÷àñòâóâàë â íåñúùåñò-
âóâàùà õàéêà ñðåùó ïàðòèçàíèòå (âæ. êîïèåòî îò Îáâèòåëíèÿ àêò
è Ïðèñúäàòà).

Ôðàãìåíò îò Îáâèòåëíèÿ àêò ñðåùó Àíãåë Öâåòêîâ

300
Æåíà: ïúðâà ñúïðóãà: Ðàéêà (?);
âòîðà ñúïðóãà: Ñòîÿíà îò Ìàðãàðîâè.
Äåöà: îò ïúðâèÿ áðàê:
1) Ñòåôàí, èçñåëåí â Áÿãà, ïîêîéíèê;
2) Ïåòðà, îìúæåíà ó Êóçìàíîâè îò Ðàâíîãîð,
èçñåëåíè â Áðàöèãîâî;
3) Ñòîÿíêà, çàäîìåíà ó Âåëêîâè îò Ðàâíîãîð,
ñåãà èçñåëåíè â Ïëîâäèâ;
îò âòîðèÿ áðàê:
4) Ñòåôàí, æèâåå â Ðàâíîãîð;
5) Êðóì, îñòàâà â Ðàâíîãîð, ïîêîéíèê;
6) Ôèäàíà, çàäîìåíà ó Òîï÷èéñêè, Ëåñè÷îâî;
7) Èâàí, èíôîðìàòîðúò.

Ïðåïèñ-èçâëå÷åíèå îò ïðèñúäàòà ñðåùó Àíãåë Öâåòêîâ

301
 Âæ. çà íåãî è êðàòêàòà áåëåæêà íà Ê. Þ ð ó ê î â à : “Åäèí
îò èçáèòèòå ñëåä Äåâåòè â Ãîëÿìî Êîíàðå”.
Ðàçêàçâà È â à í À í ã å ë î â Ö â å ò ê î â , 67 ã., VII êëàñ,
ñòðîèòåë: „Áÿõ íà îêîëî 5 ãîäèíè, êîãàòî àðåñòóâàõà òàòå. Áåøå
íà Äåâåòè èëè äåí ñëåä òîâà. Ñåäíàõìå äà çàêóñâàìå. Ó íàñ äîéäå
ïúäàðèíúò Ò î ä î ð Ê à ë å å â . Áåøå ñ ïóøêà. Âèêà:
– Áàé Àíãåëå, âèêàò òå çà ìàëêî â Ñúâåòà.
Òàòå ñòàíà, äîðè è íå çàêóñè. Îòèäå â Ñúâåòà è íå ñå âúðíà
âå÷å. Îòèäîõìå äà âèäèì êàêâî ñòàâà. Âçåõìå è 4 ïðàñêîâè. Ïî
ïúòÿ íàìåðèõ è åäèí ãîëÿì ïèðîí. Ìàìà ìó äàäå ïðàñêîâèòå. Àç
ìó ïîäàäîõ ïèðîíà. Òàòå ìè ãî âúðíà è ðå÷å:
– Çàïàçè ãî. Êàòî ñòðîèì êúùàòà, ùå íè òðÿáâà.
Òîâà áåøå ïîñëåäíîòî íè âèæäàíå. Ñ áàùà ìè áåøå
àðåñòóâàí è åäèí îò Ñ ë à â î â è ò å . Èâàí ëè ñå êàçâàøå, Ò î ä î ð
ëè, íå ìîãà äà ñå ñåòÿ. (âñúùíîñò Ã å î ð ã è Ò à í å â , âæ. – áåë. Ò.
Á.). Äîéäîõà äâàìà âîéíèöè. Âúðçàõà òàòå è òîÿ ÷îâåê, êà÷èõà ãè
íà îáùèíñêàòà êàðóöà è ãè îòêàðàõà â Áðàöèãîâî. Îò òàì ãè âäèãàò
è ãè îòêàðâàò â Ãîëÿìî Êîíàðå (ñåãà Ñúåäèíåíèå). Íàó÷èõìå ïîñëå,
÷å ñà ãè âëà÷èëè âúðçàíè äî åäíî äåðå, êúäåòî ñà ãè èçáèëè.
Ñëåä òîâà, êîãàòî çàïî÷âà Íàðîäíèÿ ñúä, ãî ñúäÿò îòíîâî.
Îáâèíÿâàò ãî âúâ âúâëè÷àíå íà ñòðàíàòà âúâ Âòîðàòà ñâåòîâíà
302
âîéíà. Êàêâè ãëóïîñòè! Îùå, ÷å å ðîäîì îò Áàòàê. Íåãðàìîòíèöè!
×å å ó÷àñòâóâàë â õàéêà. ×å å óáèë ïàðòèçàíèí. Ñàìî òîâà å òàêà.
Íî ðàáîòàòà å ñúâñåì äðóãà. Ñåãà ùå âè ÿ ðàçêàæà òî÷íî. Áàùà ìè
è ÷è÷î ìè Êðúñòüî îòèâàò íà ëîâ. Ïóñêàò êó÷åòî è ÷àêàò íà ïóñèÿ.
 åäèí ìîìåíò ñå ãðúìâà îòíÿêúäå è êóðøóì óëó÷âà ÷è÷î ìè â
ëàêúòÿ. Òàòå çàëÿãà è ñå îãëåæäà. Øóìêàðúò ñå ñêðèë çàä åäíà
áóêà. Ïîäàâà ãëàâàòà, çà äà âèäè êàêâî å ñòàíàëî. Òîãàâà áàùà ìè
ãî ïðîñòðåëâà â ãëàâàòà, â ÷åëîòî. Òîâà îáñòîÿòåëñòâî â äåëîòî íå
å îïèñàíî.
Òàòå îòèâà äî óáèòèÿ ïàðòèçàíèí, ñêúñâà ðèçàòà ìó è ïðå-
âúðçâà ÷è÷î ìè. Òàêà è íå ñå îòêðè êîé å øóìêàðúò. Òàòå ïúðâî
ãî óáèâàò, ïîñëå ãî ñúäÿò íà ñìúðò, êàêòî âå÷å êàçàõ. Îñúäèõà ãî
è äà ïëàòè îêîëî 2 300 000 ëåâà, íî íå ìîæà äà ñå ðàçáåðå çà êàêâî.
Îòäåëíî å îñúäåí 60 000 ëåâà. Òåçè ïàðè ãè ïëàòèõìå: áðàò ìè
Êðóì 30 000 è ìàéêà ìè – 30 0006. Îòíåõà íè àáñîëþòíî âñè÷êî
äâèæèìî è íåäâèæèìî èìóùåñòâî. Ïîñëå àç ñè êóïèõ îò Ñúâåòà
ñîáñòâåíàòà ñè êúùà, çà äà ñè íàïðàâÿ íîâà.
È ìíîãî ìå ìú÷èõà. Íå ìè äàäîõà äà ó÷à. Âçåõà ìå òðóäîâàê.”
Ñëó÷êàòà, çà êîÿòî ðàçêàçâà Èâ. Àíãåëîâ Öâåòêîâ, ñòàâà â
ì. ˾îâåòå. Ïàðòèçàíèíúò íå å áèë ñâàëåí. Íå å áèë èäåíòèôè-
öèðàí ïî èìå è â ñúäà. Íå ùå è ñúìíåíèå, ÷å òîé å áèë íÿêîé îò
ãîëÿìîêîíàðñêèòå íåëåãàëíè.

Àòàíàñ Èâàíîâ Øèêîâ

Ìîì÷å íà 19 ãîäèíè. Áèë â êúøëàòà íà ðîäèòåëèòå ñè âúâ
Ôîðöîâî. Ïëåíåí îò ïàðòèçàíèòå. Íàòîâàðåí ñ ìåñî îò çàêëàíàòà
êðàâà íà Ï å ò ú ð Ê à ç à ê î â .
Ïðè ïðèíóäèòåëíîòî ïðåìèíàâàíå íà Âú÷à å èçïóñíàò îò
ïàðòèçàíèòå è ñå óäàâÿ â ðåêàòà7.
• âæ. è â ðàçêàçà íà Ðóñêà ïðè Òîäîð Òîìîâ.
Ðàçêàçâà Ê î ñ ò à ä è í Ò î ä î ð î â Ø è ê î â : „Íà 29. II.
1944 ã., êîãàòî óòðåïàõà òàòå, ïàðòèçàíèòå çàáðàõà íàñèëà ñúñ ñåáå
ñè À ò à í à ñ Ø è ê î â . Áåøå åðãåíèí. Âçåõà ãî îò Áóêâèê, çàùîòî
áåøå ìíîãî ÿê. Íàòîâàðèõà ãî ñ êðàäåíèòå îò êúøëèòå áàãàæ è
õðàíà. Ðàçêàçâàõà ïîñëå ñâèäåòåëè, ÷å êîãàòî ñòèãíàëè äî Âú÷à,
íÿêîè îò ïàðòèçàíèòå ñà ñå êà÷âàëè íà ãúðáà ìó äà ãè ïðåíàñÿ ïðåç
ðåêàòà. Òàì ñïîðåä ïðèêàçêèòå ñå å óäàâèë îò òåæåñòèòå, êîèòî å
íîñèë”.
303
 Ä à â è ä Î â à ä è ÿ â „Äåä èëè Ðàçãðîìúò” (ñ. 302 è ñë.)
çàñÿãà òåìàòà, ñðâ. ðàçêàçà íà ïàðòèçàíèíà Ñ ë à â ÷ î Ã è ë è í 8:
„Ñòèãíàõìå åäíà ìàëêà êúùóðêà, îêîëî êîÿòî íÿìàøå íèêàêúâ
ïîñò. Ñúñ Ñåïòåìâðè, Êà÷î 9 è Âèêòîð 10 îòâîðèõìå âðàòàòà è
çàñòàíàõìå íà ïðàãà ñ íàñî÷åíè êàðàáèíè â ðúöå. Âúòðå ñå îêàçà
åäèí ìëàäåæ îò Ðàâíîãîð, êîéòî, íå ïîäîçèðàéêè íàøåòî
ïðèñúñòâèå, ñå áåøå íàâåë íàä îãíèùåòî è ðàçäóõâàøå îãúíÿ. Íà
íåãî êúêðåõà 2 òåíäæåðè ñ ôàñóë è êàðòîôè. Ãîðÿíèíúò íè äàäå 2
ãîëåìè ñåëñêè õëÿáà, êîèòî àç ðàçäåëèõ íà 3 ðàâíè ÷àñòè, êàòî
äàäîõ è íà íåãî ïîëàãàåìàòà ñå ïàðòèçàíñêà äàæáà. Èçñèïàõìå
ôàñóëà è êàðòîôèòå â ãëèíåíè ïàíèöè è çàñúðáàõìå. Ñåòíå
ñâàðèõìå îùå ìàëêî êàðòîôè è íàïóñíàõìå ìàëêàòà êúùóðêà”.

Áîðèñ Òîäîðîâ Øèêîâ

Ðàâíîãîðåö. Óáèò ïî âðåìå íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè íà
Ãðàìàäèòå (?!).
Çà íåãî íå íàó÷èõ íèùî ïîâå÷å.

Èâàí Éîðäàíîâ Øèêîâ

Ìëàä ìúæ. Îòâëå÷åí îò ïàðòèçàíèòå è óáèò ïðè áÿãñòâîòî
èì êúì Âú÷à. Ñèí íà ïîëèöàÿ Éîðäàí Èâàíîâ Øèêîâ, ñúùî
óáèò ñëåä Äåâåòè.
Æåíà: Ñ ò å ô à í à îò Á à ð ä ó ê î â è .
Èñòîðèÿòà ìó íå óñïÿõ äà äîïèøà. Òîé å åäèí îò ïëåíåíèòå
âîäà÷è, êîèòî ïàðòèçàíèòå èçáèâàò.

Éîðäàí Èâàíîâ Øèêîâ

Ïîëèöàé â Ïåùåðà. Óáèò íà Ãðàìàäèòå äî Áðàöèãîâî.
Çà òîçè ÷îâåê íå ïîëó÷èõ èíôîðìàöèÿ11. Óñïÿõ äà îòêðèÿ
ñàìî èìåíàòà íà äåöàòà ìó.
Äåöà: 1) È â à í , óáèò îò ïàðòèçàíèòå (âæ.);
2) Ñ ò î ÿ í ê à , çàäîìåíà â Õèñàðÿ.

Ñòåôàí Äèìèòðîâ Øèêîâ

Óáèò íà 19-ãîäèøíà âúçðàñò îò ïàðòèçàíèòå. Íåæåíåí.
Äîíàáîðíèê.
304
 Ðàçêàçâà È â à í À í ã å ë î â Â å ë å â , 46 ã., ñðåäíî îáðà-
çîâàíèå, áèâø ïîëèöàé â ñëåäñòâèåòî: „Òðàãåäèÿòà íà íàøåòî
ñåìåéñòâî çàïî÷âà ïðîëåòòà íà 1944 ã. Âîéñêàòà ãîíè ïàðòèçàíèòå.
Ì à é ê à ì è Í è ê î ë è í à Ä è ì è ò ð î â à Â å ë å â à , ïî áàùà
Ø è ê î â à , ñ áðàò £ Ñ ò å ô à í Ä è ì è ò ð î â Ø è ê î â ñà áèëè ñ
îâöåòå â Áóêâèê. Èäâàò ïàðòèçàíèòå. Âêàðâàò ìàìà è åäíî õëàïå
â ïëåâíÿòà. Çàáèðàò áðàò £ Ñ ò å ô à í , ìîÿò âóé÷î, äà èì íîñè
áàãàæà. Íîñè áàãàæà äî ì. Òèêëåíèöàòà. Áèëè ñà ñ îùå íÿêîëêî
÷îâåêà, ñåëñêè îò Ðàâíîãîð; èìàëî å è ïîìàöè îò Ôîòèíîâî. Íà-
âúðçâàò ãè è ãè èçêîëâàò ñ íîæîâå. Êîãàòî äîêàðàëè òÿëîòî íà
âóé÷î, ñå âèäÿëî, ÷å å áèë íàðúãàí íà 36 ìåñòà12. Òàì, íà Òèêëå-
íèöàòà, ñà áèëè èçáèòè 5–6 ÷îâåêà. Òðåïàë ãè å ïàðòèçàíèíúò
à å î ð ã è Ñ å ê å ð ä æ è å â . Ñëåä êàòî ãè å çàêëàë, ñå å âúðíàë äà
óòðåïå è ìàìà, íî òÿ å èçáÿãàëà çàåäíî ñ õëàïåòî, ñ êîåòî å áèëà
çàòâîðåíà â ïëåâíÿòà. Òîâà õëàïå ñå å êàçâàëî Ø è ê î â . Ïîñëå ñå
å èçñåëèëî âúâ Âåëèíãðàä”.

Òîäîð Äèìèòðîâ Øèêîâ

Áðàò íà óáèòèÿ îò ïàðòèçàíèòå Ñ ò å ô à í
Ä è ì è ò ð î â Ø è ê î â . ×îáàíèí. Ìîáèëèçè-
ðàí âúâ âîåííà ïîëèöèÿ, êîÿòî ïî òåðìèíî-
ëîãèÿòà íà êîìóíèñòèòå å „ëîâíà ðîòà”.
Æåíà: Ì à ð è é ê à îò È ë ê î â è .
Äåöà: 1) Å ë å í à , çàäîìåíà ó Á è ë á è ë å â è ,
Ðàâíîãîð;
2) Ñ ò å ô à í à , îìúæåíà â Êàäèåâî, Ïëîâ-
Òîäîð Øèêîâ äèâñêî.
Ðàçêàçâà È â à í À í ã å ë î â Â å ë å â : „Òðàãåäèÿòà ñ íàøå-
òî ñåìåéñòâî ïðîäúëæàâà è ñëåä Äåâåòè. Â íàøåòî ñåëî íÿìà è
ïàðòèçàíè, è êîìóíèñòè. Ñëåä Äåâåòè ñå èçïèñàõà íÿêîëêî êàòî
òàêèâà. Åäèí îò òÿõ áåøå Ï å ò ú ð À í å â . Ðîäíèíà íà ìàéêà ìè
è íà âóé÷îâöèòå ìè. Èäâà òîÿ Ï å ò ú ð À í å â , àðåñòóâà âóé÷î
ìè çàòîâà, ÷å å áèë ìîáèëèçèðàí âúâ âîåííàòà ïîëèöèÿ, è ãî îòâåæ-
äà â Áðàöèãîâî, êúäåòî å ïðåáèò äî íåóçíàâàåìîñò. Áèÿ÷èòå ñà
íàðèñóâàëè ñ âúãëåí åäíà ñòúëáà íà ñòåíàòà â àðåñòà è ñà êàðàëè
ñ ïîáîèùà çàòâîðíèöèòå äà ñå êà÷âàò ïî ñòúëáàòà. Ðàçñòðåëâàò
ãî íÿêúäå êðàé Ìàðèöà. Íèùî íå íàó÷èõìå çà ìÿñòîòî, êúäåòî å
óáèò.
305
 Ïàëà÷úò íà âóé÷î, òîçè Ï å ò ú ð À í å â , êîéòî ìó áåøå
ñâîé, ïîñëå ñòàíà ïðîôåñîð ïî îñíîâè íà êîìóíèçìà â
Ìåäèöèíñêà àêàäåìèÿ, Ïëîâäèâ. Áåçñðàìåí! Áåøå íàñêîðî.
Äîøúë äà ñè âçåìà ðåíòàòà îò êîîïåðàöèÿòà è ÿ îñòàâèë íà
ñúõðàíåíèå ó íàñ. Êàòî ÿ âèäÿõ, âçåõ ÿ, èçêàðàõ ÿ íàâúí è ÿ èçñèïàõ
â äåðåòî. Òîé ùå óáèâà âóé÷î ìè, àç ùå ìó ïàçÿ ñòîêàòà?! Ìàìà
íå èçäúðæà íà òîëêîâà òîðìîç. Ïîëó÷è ïàðêèíñîí. Äåñåò ãîäèíè
ÿ ãëåäàõìå íà ëåãëî, äîêàòî ïî÷èíà.
Íà ìåíå âúâ âñè÷êè õàðàêòåðèñòèêè, èçäàâàíè ìè îò ñåëî,
ïèøåøå: „Âóé÷î ìó óáèò îò „Íàðîäíèÿ ñúä”. Ñëåä Äåñåòè íîåìâðè
òðúãíàõìå äà òúðñèì èñòèíàòà. Ðàçòè÷àõìå ñå ïî ñúäèëèùàòà.
Îêàçà ñå, ÷å íèêúäå íèùî íÿìà çà íåãî. Íàëîæè ñå äà äîâåäåì â
ñúäà òðèìà ñâèäåòåëè, çà äà äîêàæàò, ÷å òàêîâà ëèöå å ñúùåñò-
âóâàëî. Ñëåä òîâà ñúäúò ãî ðåàáèëèòèðà. Òîãàâà äàäîõà îíåçè
ïðî÷óòè 60 000 ëåâà13”.

Òîäîð Íèêîëîâ Øèêîâ

Ãîðÿíèí. ×îáàíèí. Çåìåäåëåö. Óáèò îò ïàðòèçàíèí, êîéòî
ñå èäåíòèôèöèðà ñ Ã å î ð ã è Ñ å ð ê å ä æ è å â , íà 29.II.1944 ã. â
ì. Áóêâèê, êúäåòî å êúøëàòà ìó. Áèë å íà 48 ãîäèíè.
Æåíà: Ï å ò ð à Ê ð ú ñ ò å â à îò Ê à ç à ê î â è .
Äåöà: 1) Á î ð è ñ , ðàáîòåë â Ëåñíè÷åéñòâîòî. Ñëåä Äåâåòè
âúðíàò íà ðàáîòà.
2) À í ã å ë , øèâà÷, îñòàâà â Ðàâíîãîð, ïîêîéíèê;
3) Ê î ñ ò à ä è í , èçñåëåí âúâ Âåëèíãðàä, èíôîðìà-
òîð. Òîé å áèë â êúøëàòà çàåäíî ñ áàùà ñè è å åäèí
îò ñâèäåòåëèòå íà óáèéñòâàòà çàåäíî ñ Í è ê î ë è í à
Âåëåâà.
Çà ñìúðòòà íà Ò. Ø è ê î â èìà êðàòêà áåëåæêà è ïðè Êð.
Þ ð ó ê î â à (Èñòèíàòà...).
Ðàçêàçâà È â à í À í ã å ë î â Â å ë å â : „Òàçè èñòîðèÿ ñòàâà
â Áóêâèê. Ïðè êúøëèòå. Òà ïàðòèçàíèòå çàëîâèëè íàøåíöèòå
Äèìèòúð Ñòîèëîâ Øèêîâ, Àíãåë Ìëàäåíîâ è
Ò î ä î ð Ø è ê î â . Ã å î ð ã è Ñ å ê å ð ä æ è å â ãè å èçêàðàë äà
ãè òðåïå. Î÷èòå ìó ñà áèëè îòåêëè, çàùîòî ïðåäè òîâà å áèë êðàë
ìåä îò ï÷åëàðíèêà. Ï÷åëèòå ñà ãî îæèëèëè öåëèÿ. Íå âèæäàë
äîáðå. Ñòðåëÿë ñ ïèñòîëåòà. Äâàìàòà Äèìèòúð è Àíãåë áÿãàò.
306
Òå ïîñëå ðàçêàçâàõà. Ñåðêåäæèåâ å óöåëèë ñàìî Ò î ä î ð Ø è -
ê î â . Òîé ïîñëå 10 ìèíóòè óìèðàë. Êàòî óìèðàë, ðèåë ñ êðàêàòà,
è èçêîïàë îò çîð öÿëà äóïêà. Ðàçñåéâàíåòî, äðóãèòå äà èçáÿãàò,
ñòàíàëî òàêà: ïîäïóõíàëèÿò Ñ å ð ê å ä æ è å â çàïîâÿäàë íà Ò î -
ä î ð Ø è ê î â äà ñè ñâàëè öúðâóëèòå è íàâîèòå è äà ãè îáóå íà
íåãî. Òîé äúðæàë ïèñòîëåòà è ñå êàðàë íà ÷îâåêà, ÷å íå ìó íàâèâàë
ïðàâèëíî íàâîèòå. Ïîñëå ãî çàñòðåëÿë. Ìàéêà ìè å ãëåäàëà ïðåç
öåïêèòå íà ïëåâíÿòà êàêâî ñòàâà. Òÿ ñúùî ðàçêàçâàøå çà òîçè
ñëó÷àé. Òîãàâà è òÿ èçáÿãàëà ñ ìîì÷åòî îò Ø è ê î â è ò å .”
Ñåãà â Áóêâèê ïîòîìöèòå íà Ò î ä î ð Ø è ê î â ñà
ïîñòàâèëè ïàìåòíà ïëî÷à çà æåðòâàòà íà Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð.
Ðàçêàçâà Ê î ñ -
òàäèí Òîäîðîâ
Ø è ê î â , 76 ã., âèñøå
îáðàçîâàíèå, ëåñî-
âúä, æèâåå âúâ Âå-
ëèíãðàä: „Âëàñòòà
óïîðèòî ìúë÷åøå çà
ñëó÷èëîòî ñå ïðè
Ðàâíîãîðñêèòå
êúøëè. Çà èçáèòèòå
îò ïàðòèçàíèòå ðàâ-
íîãîðöè. È íèå ñè
Ñ Êîñòàäèí Øèêîâ âúâ Âåëèíãðàä ìúë÷àõìå. Äîðè ïî-
ëó÷èõìå ïåíñèÿ çà
òîâà, ÷å óáèõà áàùà íè. Íÿêîëêî äåíà ñëåä Äåâåòè à å î ð ã è
Ñ å ð ê å ä æ è å â äîéäå â Ðàâíîãîð. Âåðîÿòíî ñå å èçâèíÿâàë. Äàäå
åäíî ïèñìî, â êîåòî çàáëóæäàâà, ÷ å á à ù à ì è è Ñ î ô è ÿ Ò î -
ì î â à ñ à ó á è ò è î ò â î é ñ ê à ò à . Òîâà ïèñìî ãî ïàçåõ äîñêî-
ðî.  ñìúðòíèÿ àêò íà áàùà ìè ïèøå, ÷å å óáèò îò íåëåãàëíèòå.
Òîãàâà áÿõ íà 15 ãîäèíè. Áàùà ìè áåøå áîëåí îò õåðíèÿ è
îòèäå äà ñå ëåêóâà. Àç òðÿáâàøå äà ïðîäúëæà äà ó÷à ñëåä VII
êëàñ. Òàòå îòèäå â áîëíèöà çà îïåðàöèÿ. Ìåíå ìå ïðàòè íà
êúøëàòà â Áóêâèê, íà 10 êèëîìåòðà þæíî îò ñåëîòî. Íèñêî, êúì
Âú÷à. Òàì ñíÿã ðÿäêî ïàäà è äîáèòúêúò ëåñíî èçêàðâà çèìàòà.
Ñëåä Äåâåòè ïóñíàõà ñëóõ êîìóíèñòèòå, ÷å ðàâíîãîðöè íàðî÷íî
îòèøëè òàì, çà äà „ïðåäàâàò” ïàðòèçàíèòå. À è ñ ò è í à ò à å , ÷ å
ð à â í î ã î ð ö è æ è â å å õ à í à ê ú ø ë è ò å ! Áÿõà ìàñèâíè ñãðàäè.
307
Ñ îáîð, îòãîðå ïëåâíÿ è êîëèáà. Êúì êðàÿ íà ôåâðóàðè àç áÿõ
òàì. Áàùà ìè ñå âúðíà îò áîëíèöàòà è äîéäå ïðè ìåíå â Áóêâèê.
Áåøå 29.II.1944 ã. Âèñîêîñíà ãîäèíà. Ñòðàøíà ãîäèíà. ×åðíà ãîäèíà!
Êúì 10 ÷àñà ñóòðèíòà ÷óâàìå ãîëÿìà ãëú÷êà îò õîðà. Ïðåä
íàñ âíåçàïíî èçíèêíà ãîëÿìà ãðóïà øóìêàðè, òåðîðèñòè. Ìîæå
áè îêîëî 50–100 ÷îâåêà. Î á ð à õ à , ê à ê â î ò î è ì à ø å â
ê î ë è á à ò à . Åäèí îò òÿõ ñè õàðåñà íàâóùàòà íà áàùà ìè. Íàêàðà
íàñèëà áàùà ìè äà ñå ñúáóå è äà ãè îáóå íà íåãî. Â òîâà âðåìå ñå
÷ó æåíñêè ãëàñ îòêúì ãðóïàòà, êîÿòî ñå èçòåãëÿøå:
– Äà ñå óáèÿò ñ õëàäíî îðúæèå!
Ïàðòèçàíèíúò, êîéòî îñòàíà è êîéòî òðÿáâàøå äà èçâúðøè
óáèéñòâàòà, îòãîâîðè:
– Íÿìàì!
Áÿõìå îáùî 5 ÷îâåêà îò Ðàâíîãîð: à ç , Í è ê î ë è í à – äåöà,
è òðèìà ðîäèòåëè: á à ù à ì è Ò î ä î ð , ÷ è ÷ î ì è È â à í
Ø è ê î â è í à Í è ê î ë è í à á à ù à £ , è òîé Ø è ê î â . Ïàðòèçà-
íèòå îòâëÿêîõà íåãîâèÿ ñèí Ñ ò å ô à í , êîéòî ñå óäàâè â ðåêàòà.
Êîãàòî ðàçáðàõìå, ÷å ùå áúäåì èçáèòè, åäèí îò ðîäèòåëèòå
ñå ïðèìîëè íà ïàðòèçàíèíà:
– Íå óáèâàéòå äåöàòà! Òå íÿìàò íèêàêâà âèíà!
Òîÿ ÷îâåê ñå ñìèëè. ßâíî ìó äîæàëÿ è íè ïðàòè, ìåíå è Íè-
êîëèíà, â ïëåâíÿòà äà ñå ñêðèåì. Îñòàíàõà òðèìàòà âúçðàñòíè.
Ïàðòèçàíèíúò ñàì. Îò ïëåâíÿòà ÷óõìå 2–3 èçñòðåëà. Ñëåä èçâåñò-
íî âðåìå, êàòî âñè÷êî óòèõíà, àç è Íèêîëèíà èçëÿçîõìå îò ïëåâ-
íÿòà. Íàìåðèõìå áàùà ìè ïðåä âðàòàòà íà ïëåâíÿòà ïàäíàë ïî
î÷è. Ïàðòèçàíèíúò ãî áåøå äîóáèë ïàäíàë ñ èçñòðåë â ãëàâàòà, â
òèëà. Àç ñàìîòî óáèéñòâî íå âèäÿõ. Îò ñòðàõ ñå áÿõ çàðîâèë â ñåíî-
òî. Íèêîëèíà, èçãëåæäà, å áèëà ïî-ñìåëà. Ãëåäàëà å ïðåç äóïêèòå.
Ïðèáðàõìå ñå â ñåëî. Ñóòðèíòà áðàò ìè ïðèáðà òàòå íà êîí.
Öÿëîòî ñåëî áåøå íàñòðúõíàëî îò òåçè çëîâåùè óáèéñòâà. Çàðàäè
òåçè ñúáèòèÿ õîðàòà îò êúøëèòå òðÿáâàøå äà ñå ïðèáåðàò â ñåëî.
Áðàò ìè è îùå íÿêîëêî äóøè îòíîâî îòèäîõà ñ êîíå äî Áóêâèê äà
ïðèáåðàò äðóãèòå óáèòè: Ñîôèÿ è áàùà £ Òîäîð. Çíàåõà îáà÷å, ÷å
ïàðòèçàíèòå ñòðåëÿò íà ìåñî è óáèâàò âñåêè ñðåùíàò. Çàòîâà âçåõà
îò îáùèíàòà ïóøêè çà ñàìîîòáðàíà. Ñëåä Äåâåòè Ñåðêåäæèåâ è
Ñåìåðäæèåâ çàïî÷íàõà â ïèñàíèÿòà ñè äà ñïåêóëèðàò, ÷å îòèøëè ñ
ïóøêèòå äà óáèâàò ïàðòèçàíèòå. Â åäíà îò òåçè êíèãè èìàøå ñíèìêà
íà ïàðòèçàíèí, ñåäíàë íà ñòúëáàòà ïðåä êìåòñòâîòî. Íàä íåãî
èçïðàâåíà æåíà. Ïèñàõà, ÷å òàçè æåíà èñêàëà äà áèå ïàðòèçàíèíà.
308
Òîâà å ìàéêà ìè. Èñòèíàòà å, ÷å òÿ ïèòà:
– Êîé óáè ìúæà ìè? Çàùî ãî óáè!
Ìèñëÿ, ÷å å áèëà ìàìà. Íî èìàøå è äðóãà æåíà îò À í å -
â è ò å , êîÿòî ñúùî å õîäèëà äà ïèòà ïàðòèçàíèíà çàùî ñà óâëÿêëè
ìúæà £ ïî êîìóíèçìà.
Ñëåä Äåâåòè òðÿáâàøå äà ñå èçâúðòÿò íåùàòà. Äà ñå õâúðëè
öÿëàòà âèíà çà óáèéñòâàòà íà ðàâíîãîðöèòå îò êúøëèòå. Íîâîèç-
ëþïåíèòå ðàâíîãîðñêè êîìóíèñòè, è Ì ë à ä å í î â è ò å áÿõà ñðåä
òÿõ, ñúñòàâèõà ñïèñúê íà âñè÷êè ìúæå, êîèòî ñ îðúæèå â ðúêà
îòèäîõà äà ïðèáèðàò òðóïîâåòå íà áëèçêèòå ñè. Ïîñëå òîçè ñïèñúê
ãî èçïîëçâàõà Ñ å ì å ð ä æ è å â è Ñ å ð ê å ä æ è å â , çà äà çëåïîñ-
òàâÿò ðàâíîãîðöèòå. Äîðè äî äíåñ âñåêè öèòèðà Ñ å ð ê å ä æ è å â
è Ñ å ì å ð ä æ è å â è íèêîé íå ïîæåëà äà ÷óå èñòèíàòà íà ñåëÿ-
íèòå. Ãëóïîñòè äî äíåñ ñå ãîâîðÿò çà íàøåíöèòå îò ðîäà íà:
– Âèå ñòå õîäèëè ñ îðúæèå äà òðåïåòå ïàðòèçàíèòå!
Í à í ê à Ñ å ð ê å ä æ è å â à ÷àê â Ìîñêâà å ðàçêàçâàëà, ÷å
â Ðîäîïèòå èìà åäíî „ìðúñíî ñåëî Ðàâíîãîð”, êîåòî å èçòðåïàëî
ïàðòèçàíèòå. Òàêà ðàñòåøå ñïåêóëàöèÿòà ñ òîçè ñïèñúê.
Êîãàòî èçëèçà âúïðîñíàòà ñíèìêà ñ ïàðòèçàíèíà è æåíàòà,
Ñ å ð ê å ä æ è å â çàÿâè, ÷å ìàìà íå ìîæå äà ïîëó÷àâà ïåíñèÿ çà
òîâà, ÷å ïàðòèçàíèòå ñà óáèëè ìúæà £. Âçåõà £ ïåíñèÿòà. À íà
äðóãèòå, êúäåòî ãè èçäàâèõà âúâ Âú÷à, ïðîäúëæèõà äà äàâàò ïåí-
ñèÿ íà áëèçêèòå èì. Òàêà äî 1959 ã., êîãàòî çàâåäîõìå äåëî. ßâè
ñå Ã å î ð ã è Ñ å ð ê å ä æ è å â . Áåøå ìíîãî õðèñèì. Ãóçåí áåøå.

×àñò îò ïðîòîêîëà ïî äåëî ¹ 2632 îò 28.Õ. 1959 ã

309
 Èäâà äîðè ïðè ìåíå â Ñîôèÿ, â ñòóäåíòñêàòà ìè êâàðòèðà.
Íèå äúðæàõìå äà ðàçáåðåì çàùî ñà èçáèòè ðàâíîãîðöèòå. Àç íà
äåëîòî ïîïèòàõ Ñ å ð ê å ä æ è å â :
– Ïîçíàâàõòå ëè áàùà ìè?
Îòãîâîðè:
– Íèå íå ïîçíàâàõìå íèêîé îò òîâà ñåëî. Íå çíàÿ äà å èìàëî
ñïåöèàëíà çàïîâåä çà Ò î ä î ð Ø è ê î â .”

Ñëó÷êàòà ñ Éîðäàí Íà÷êîâ

Ñëó÷èëîòî ñå ñ òîçè ðàâíîãîðåö âúâåæäàì íåñëó÷àéíî â
èçñëåäâàíåòî. Òî å õðèñòîìàòèåí ïðèìåð çà ñàìîðàçïðàâàòà, êîÿòî
ñà ïðåäïðèåìàëè ðîäñòâåíèöèòå íà óáèòèòå èëè çàãèíàëèòå
ïàðòèçàíè.
É î ð ä à í Ò ð è ô î í î â Í à ÷ ê î â å êàäðîâè ïîäîôèöåð
– ñâúðçî÷íèê â 27-ìè ×åïèíñêè ïîëê. Òîé å åäèí îò îïðåäåëåíèòå
çà åêçåêóöèÿ âîåííè íà 11. IÕ. 1944 ã. Ñïàñåí å çàåäíî ñ îñòàíàëèòå
íàðî÷åíè çà æåðòâè îò íàìåñàòà íà òîãàâàøíèÿ ìèíèñòúð íà âîé-
íàòà Ä à ì ÿ í Â å ë ÷ å â . Ñëåä îñâîáîæäàâàíåòî ñè çàìèíà íà
ôðîíòà. Ñëåä âîéíàòà ñå çàâðúùà â ðîäíîòî ñè ñåëî. Íàòàòúê
ñëåäâà ðàçêàçúò íà òîçè ÷îâåê, êîãîòî çàâàðèõ æèâ â Ïàçàðäæèê
íà 93-ãîäèøíà âúçðàñò:
„Ñëåä ôðîíòà ìå àðåñòóâàõà íàíîâî. Áÿõ ñè â ñåëî. Åäíà
íîù êúì 4 ÷àñà ñóòðèíòà ó íàñ äîéäå åäíî ìîì÷å îò Åëè äåðå (Âåò-
ðåíäîë). Ïðåäñòàâè ñå çà àãåíò. Èñêàøå äà ìå ïîäêàðà ðàíî ïåøà
êúì Ïàçàðäæèê. ßâíî å ñìÿòàë äà ìå óòðåïå íÿêúäå êðàé ïúòÿ.
Íàøèòå â ñåëî ñå óñúìíèõà â íàìåðåíèÿòà íà òîâà ìîì÷å. Êìåòúò
èçâèêà âå÷å íàçíà÷åíèÿ ìèëèöèîíåð íàøåíåö Ò î ä î ð È â à í î â
Á à ð ä ó ê î â è íàðåäè äà ñå äâèæè ñ ìåíå è àãåíòà, çà äà íå áè äà
ìå óáèå ïî ïúòÿ. Íàøèòå âå÷å áÿõà íàïëàøåíè îò èçâúðøåíèòå
óáèéñòâà â Ãðàìàäèòå êðàé Áðàöèãîâî. Ìíîãî ðàâíîãîðöè ñà èç-
òðåïàíè òàì. Ïî ïúòÿ ðàçáðàõ, ÷å ìå àðåñòóâà, çàùîòî, ïî íåãîâèòå
äóìè, ñúì óáèë áðàò ìó14 ïðè åäíà àêöèÿ íà ïîëêà êðàé Áåëîâî.
Èñòèíàòà, ÷å àç êàòî ñâúðçî÷íèê ñúì ó÷àñòâóâàë ñàìî â åäíà àêöèÿ
ñðåùó øóìêàðèòå è òÿ áåøå èìåííî êðàé Áåëîâî. Àç îáà÷å íå
ó÷àñòâàõ â ñðàæåíèÿ. Áÿõ ñâúðçî÷åí ïîäîôèöåð è îñèãóðÿâàõ òåëå-
ôîííèòå âðúçêè. Îáÿñíèõ ìó, ÷å íÿìàì íèêàêâà âðúçêà ñúñ ñìúðò-
òà íà ïàðòèçàíèíà êðàé Áåëîâî. Çàâåäîõà ìå äî ó÷àñòúêà â Áðàöè-
ãîâî. Íàøåíåöúò, êàòî ðàçáðà, ÷å ìå ïðèåõà â ó÷àñòúêà, ò. å. ÷å
íÿìà íèùî ïîêðèòî, ñå âúðíà â Ðàâíîãîð. Çàòâîðèõà ìå â åäíà
310
êèëèÿ. Âëåçå åäíî ìîì÷å ìèëèöèîíåð è çàïî÷íà äà ìå áèå. Àìà
íå ìå áè ëîøî. Îò Áðàöèãîâî ìå ïðàòèõà â Ïåùåðà. Â Ïåùåðà
ìå ïðîâîäèõà çà Ïàçàðäæèê.  Ó÷àñòúêà. Òóê ïàê ñå ïîÿâè îíîâà
ìîì÷å, àãåíòúò îò Âàðâàðà, áðàòúò íà óáèòèÿ êðàé Áåëîâî ïàð-
òèçàíèí. Äîéäîõà ìàéêà ìó è áàùà ìó. Èñêàõà äà ñå íàõâúðëÿò
âúðõó ìåíå, îáèæäàõà ìå. Ìîì÷åòî ãè âúçïðÿ è èì êàçà:
– Íå òîé å ÷îâåêúò, êúäåòî å óáèë áàòå.
Òîâà ñàìî ìå ñïàñè îò ñìúðòíàòà ïðèñúäà. Îñúäèõà ìå íà
äîæèâîò. Ïóñíàõà ìå 1953 ã. Çà äà ïðîäúëæè òåãëîòî ïàê15.

Ãîëÿìîêîíàðñêàòà ñòðàíèöà íà ðàâíîãîðöèòå

Òàçè ñòðàíèöà òðÿáâàøå äà áúäå äîïèñàíà. Äåöàòà íà ðàâíî-
ãîðöèòå À í ã å ë Ö â å ò ê î â è Ã å î ð ã è Ò à í å â íå çíàÿò íèùî
çà ñúäáàòà íà ðîäèòåëèòå ñè, âçåòè îò ãîëÿìîêîíàðñêèòå ïàðòèçàíè.
Òîçè òðóä âå÷å áåøå çàâúðøåí, êîãàòî óñòàíîâèõ âðúçêà ñ
ãîëÿìîêîíàðöè (äíåñ æèòåëè íà Ñúåäèíåíèå), êîèòî ïî åäèí èëè
äðóã íà÷èí îñâåòëèõà äîíÿêúäå òÿõíàòà ãîëÿìîêîíàðñêà ñúäáà.
Ñëåääåâåòîñåïòåìâðèéñêèÿò êìåò íà Ã. Êîíàðå å Ê ð ú ñ ò ü î
Ñ ò î ÿ í î â Ñ ê à ÷ ê î â , íåãðàìîòåí ïàðòèçàíèí (?!). Ïîíåæå íå
çíàåë äà ñå ïîäïèñâà, íàïðàâèëè ïå÷àò ñ ïîäïèñà ìó. ×îâåêúò çàä
çàâåñàòà îáà÷å å áèë ïîëèòçàòâîðíèêúò Ä è ì è ò ú ð Ê ú í å â .
Ðàçêàçâà Ç à ï ð ÿ í Ç à ï ð ÿ í î â À ð ã å ë à ø ê è , 82 ã.,
Ñúåäèíåíèå: „Äî Ðàâíîãîð å óáèò íàøåíåöúò ïàðòèçàíèí Ë þ á å í
Ê î ê î ë à ø å â . Áÿõìå ñúó÷åíèöè â ãèìíàçèÿòà â Ïëîâäèâ. Çàêúñà
â ãèìíàçèÿòà è ðåøè äà ñòàâà ïàðòèçàíèí. Êàòî ñå âèäÿõìå, ìè
êàçà íà òîãàâàøíèÿ ó÷åíè÷åñêè åçèê:
– Ìíîãî èêèëèöè íàïðàâèõ è ìóðóêà øà ìà äúðâàðè!
Îò ñòðàõ äà ñå âúðíå â êúùè çàðàäè äâîéêèòå, èçáÿãà ïàð-
òèçàíèí. Íà Äåâåòè áàùà ìó Ä è ì è ò ú ð Ê î ê î ë à ø å â òðúãíà
äà èçäèðâà óáèéöèòå íà ñèíà ñè. Òîé âå÷å áåøå ãëàâåí áèÿ÷ è
òðåïà÷ â Ãîëÿìî Êîíàðå.
Äîêàðàõà äâàìà ðàâíîãîðöè â ñåëî. Åäèíèÿò îò ïðåóìîðà
ïîèñêàë âîäèöà. Ä è ì è ò ú ð Ê î ê î ë à ø å â íàêàðà åäíî ìîì÷å
äà ìó ïèêàå â óñòàòà. Ìîì÷åòî ìó ïèêà. Ïîñëå, èìà Ãîñïîä, íà
òîâà ìîì÷å äåòåòî ñå ðàçáîëÿ íåèçëå÷èìî. Èçêàðàõà ãè äà ãè ëèí-
÷óâàò ïðåä âðàòàòà íà Ó÷àñòúêà. Ïîä ïîùàòà. Óáèõà ãè Ä è ì è -
ò ú ð Ê î ñ ò î â è Ã è í à Ê î ê î ë à ø å â à , ñåñòðàòà íà Ëþáåí.
Òÿ ïîñëå ðàáîòè â Ñúâåòà, ñåêðåòàðêà. Áåøå ïúëåí ëèí÷.”
311
 Ðàçêàçâà Ã å î ð ã è Ð à é ê î â Ã å í ÷ å â , 76 ã.: „Íà äðóãèÿ
äåí ñëåä ñëó÷èëîòî ñå, êîåòî ðàçêàçà áàé Çàïðÿí, àç îòèäîõ äî
Ïîùàòà. Îòäîëó áåøå Ó÷àñòúêà. Íà ãþáðåòî, êîåòî ñúáèðàõà îò
êîíåòå íà ïîëèöàÿ è íà äîêòîðèòå, áÿõà õâúðëåíè äâà òðóïà íà
íåïîçíàòè ìúæå. Áÿõà ñàìî ïî áåëüî. Íå áÿõà ñúùèòå, êîèòî ïîñëå
íàìåðèõìå â Øèëåâèòå òðúí÷åòà (çà òÿõ âæ. â Ãîâåäàðå)”.
Íå ñå ðàçáðà êúäå ñà çàðîâåíè. Ïðåäïîëàãà ñå, ÷å å ñòàíàëî
â ijðãåëñêèÿ êëàäåíåö – íà þã ïî Äðóìà êúì Öàëàïèöà, íî ñà
èçïîëçâàíè è êëàäåíöèòå â Ïèùèãîâñêî.
Ñëåä ïðåñòúïëåíèåòî óáèéöèòå íå ñà èìàëè âðåìå äà èçâàäÿò
ïîìïåíèòå ñúîðúæåíèÿ. Çàðèòè ñà ñ òÿõ è ñ òðóïîâåòå.

1
Áåëåæêà çà ïëåíåíèòå îò ïàðòèçàíèòå ðàâíîãîðöè èìà ïðè Ã. Ñ å ð -
ê å ä æ è å â (ñ. 120): „Íî íà çàïàäíèÿ áðÿã íà ðåêàòà èçáóõíà ìèíàòà íà
íîâà çàñàäà. Â ñóìàòîõàòà ïîëîâèíàòà îò íàøàòà ãðóïà, çàåäíî ñ 4-òà
ìåñòíè âîäà÷è îò Ðàâíîãîð ñå îòêúñíà”. Ñïîðåä ïèñàíîòî îò Ã.
Ñåðêåäæèåâ íàé-âåðîÿòíî ñà áèëè çàïîäîçðåíè, ÷å ñà ãè çàâåëè íà
ïðåäâàðèòåëíî óñòðîåíà çàñàäà, çà êîåòî è òå åäâà ëè ñà ïîäîçèðàëè.
 ìåìîàðíàòà êíèãà íà òîçè „ïèñàòåë” è ãåíåðàë íÿìà è êàïêà èñòèíà
çà ñúäáàòà íà ðàâíîãîðöèòå, çà ðàçáèòèÿ è óíèùîæåí ï÷åëèí. Êíèãàòà å
îáðàçåö íà è çà ïàðòèçàíñêà ìèñòèôèêàöèÿ íà ôàêòîëîãèÿòà.
Âæ. îùå ïðè Ã. Ê å ð ê å ä æ è å â , Àíòîíèâàíîâöè, Ñ., 1976, ñ. 178 è
ñë.; Ñë. Ã è ë è í , Ïîäâèãúò íà Àíòîíèâàíîâöè, Ñ., 1985 ã.
2
Òàçè èñòîðèÿ å ðàçêàçàíà ïðåâðàòíî îò Ñ ë à â ÷ î Ã è ë è í ïðè Äàâ è ä
Î â à ä è ÿ , Äåä èëè Ðàçãðîìúò, Ñ., 1990, ñ. 335–336: „Â îêîëíîñòèòå íà
Ðàâíîãîð çàëàâÿò äðóãè 5-ìà ïàðòèçàíè: Ë å â ñ ê è ( È â à í Õ ð è ñ ÷ å â ) ,
Êàìåí (Èâàí Òîäîðîâ), Ñïàðòà÷åòî (Òîäîð ×îëàêîâ),
Êðàñèí (Ìàðêî Äàñêàëîâ), Æîðî (Èëèÿ Êúðíåâ) è Ñîôêà
( Ñ è é ê à Ê ð ú ñ ò å â à ) . Ïúðâî ãè âîäÿò â ñåëîòî, êúäåòî íÿêîè ñåëÿíè ñà
ãè áèëè ñ òîÿãè è èçäåâàòåëñòâàëè íàä òÿõ. Ñëåä òîâà æàíäàðìåðèñòèòå ãè
èçâåæäàò èçâúí Ðàâíîãîð êúì ñåâåðîèçòî÷íèÿ ìó êðàé. Âñè÷êè ñà
ðàçñòðåëÿíè. Ïðåäè äà ÿ ðàçñòðåëÿò, åäèí îò ïàëà÷èòå èçâàæäà ñ íîæ î÷èòå
íà Ñîôêà”.
3
Ñúîáùåíèå çà íåãî è ïðè Êð. Þ ð ó ê î â à , Íàñèëèåòî â ñ. Ðàâíîãîð,
Àíòè 13.IÕ.2001, ñ. 26; òóê Ò î ä î ð È õ ò è ì î â Ò î ì î â .
4
Ñïîðåä ñòàòèÿ â “Àíòè” (22. IÕ. 2000) óäàðèòå ñà 13.
5
Òàçè âåðñèÿ å âçåòà îò åäèí ðàçêàç íà É. Í à ÷ ê î â â ñòàòèÿòà íà Â.
Ä å í ÷ å â à “Èñòèíàòà çà çëîòî” (Àíòè, 22.IÕ.2000), êúäåòî ñå ãîâîðè:

312
„Åäèí (ðàâíîãîðåö) îïèòàë äà èì (íà ïàðòèçàíèòå) ñå ïðîòèâîïîñòàâè, íî
ãî óáèëè íà ìÿñòî. Æåíà ìó (ìëàäà áóëêà) ñå ðàçïèùÿëà. Ñâèäíèòå ÷åäà íà
íàðîäà íè ñå âúðíàëè íàçàä, õâàíàëè ÿ, ãàâðèëè ñå ñ íåÿ, ðÿçàëè £ ãúðäèòå...,
íàêðàÿ ÿ óáèëè”.
Òîçè ðàçêàç çà òàçè æåíà è çà íåéíèÿ óáèò ñúïðóã ñàìî ïðèâèäíî
íàïîäîáÿâà ñëó÷àÿ ñúñ Ñ î ô è ÿ Ò î ì î â à . Êîå å áèëî òîâà èçòðåáåíî
ñåìåéñòâî, íå óñïÿõ äà îòêðèÿ.
6
Ïðåäîñòàâåíîòî ìè êîïèå îò ðàçïèñêàòà çà òåçè ïàðè å â ìíîãî ëîøî
ñúñòîÿíèå è íå ìîæà äà ñå ïðåäñòàâè âúâ ôàêñèìèëåí âèä. Ïî òàçè ïðè÷èíà
ïðåäàâàì òåêñòà:
„Óäîñòîâåðåíèå. ¹ 52 îò 17.ÕI.1948 ã. II-ðè ôèíàíñîâ áèðíèê ïðè Îêî-
ëèéñêèÿ Íàðîäåí ñúâåò, ãð. Ïåùåðà, óäîñòîâåðÿâà, ÷å Ñ ò î ÿ í à À í ã å -
ë î â à Ö â å ò ê î â à îò ñ. Ðàâíîãîð, Ïåùåðñêî, âíåñå ñóìàòà îò 30 000 ëåâà
(òðèäåñåò õèëÿäè ëåâà) ïî âíîñíà ¹ 9480 ñðåùó êîíôèñêàöèÿ íà äâèæèìè
âåùè 5 (ïåò) îâöè áèâøà ñîáñòâåíîñò íà Àíãåë Íèêîëîâ Öâåòêîâ, îñúäåí
îò Íàðîäåí ñúä. Íàñòîÿùåòî ñå äàâà çà äà £ ïîñëóæè, êúäåòî ñå íóæäàå.
II-ðè ôèíàíñîâ áèðíèê: Ïîäïèñ”
7
Êðàòêà áåëåæêà çà íåãî ïðè Êð. Þ ð ó ê î â à , Èñòèíàòà: „Óäàâåí”.
8
Ñ ë à â ÷ î Ã è ë è í , ïàðòèçàíèí îò Áðàöèãîâî.
9
Ê à ÷ î – Ì è õ à è ë Ï å ò ð î â Ì è ø å â , ïàðòèçàíèí îò Ïåùåðà.
10
Ê è ð è ë Ò î ì î â , ñåêðåòàð íà ÐÌÑ â îòðÿäà.
11
Âúâ â. Àíòè, áð. 29, 21.VII. 2000, èìà êðàòêà áåëåæêà çà íåãî: „óáèò îò
íàðîäíèÿ ñúä”.
12
Áåëåæêàòà íà Á. Ä å í ÷ å â à , ×åðíà êíèãà íà áúëãàðñêèÿ êîìóíèçúì,
Àíòè, áð. 29, 21. VII. 2000, çà òàçè æåðòâà å íåòî÷íà: „Ñ ò å ô à í Ä è ì è ò ð î â
Ø è ê î â , óáèò áåç ñúä è ïðèñúäà íà êúøëàòà ñè íàä Ðàâíîãîð”. Òî÷íà å Êð.
Þ ð ó ê î â à , Èñòèíàòà å: „óäàâåí”.
13
Âúâ â. Àíòè, áð. 29, 21.VII. 2000, èìà êðàòêà áåëåæêà çà æåðòâàòà, ñðâ.:
„Ò î ä î ð Ä è ì è ò ð î â Ø è ê î â , îñúäåí îò ò. íàð. Íàðîäåí ñúä íà äîæèâîòåí
çàòâîð. Âúïðåêè òîâà òàéíî å óáèò”.
14
Óáèòèÿò ïàðòèçàíèí å Ä è ì è ò ú ð À ë å ê ñ à í ä ð î â Ï à ø å â , âæ. è
ïðè È ë è ÿ À ë å ê ñ è å â , Ñåì÷èíîâî.
15
Ïîäîáåí ðàçêàç íà É î ð ä à í Í à ÷ ê î â èìà è âúâ â. “Äåìîêðàöèÿ”, 13.
IÕ. 2001 ã., ñ. 26.

313
 Ðàêèòîâî
Åäíî îò ñåëèùàòà ñ êúðâàâè èñòîðèè ïî âðåìå íà
Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð è Âàðòîëîìååâèòå íîùè.
Èçñëåäâàíåòî íà ìÿñòî óñòàíîâè ñëåäíàòà ôàêòîëîãèÿ:

Äèìèòúð Òîäîðîâ Êåëï˜êîâ

Ðîäåí ïðåç 1890 ã. â ñ. Òúðëèñ, Äðàìñêî. Áåæàíåö â Ðàêè-
òîâî, êúäåòî ñå çàäîìÿâà çà ñâîÿ ñúñåëÿíêà áåæàíêà – Ê à ò å -
ð è í à îò Á å ë å ì å ç î â è â Òúðëèñ. Ðàáîòè êàòî ôàéòîíäæèÿ è
âúîðúæåí ïîùàëüîí, êîéòî äîíàñÿ ïîùàòà îò ãàðà Êîñòàíä¥âî.
Äåöà: 1) Ì à ð è ÿ , çàäîìåíà âúâ Âåëèíãðàä ó
Áèöèíè, ïîñëå ó Òðèôîíîâè, Ïàçàðäæèê;
ïîêîéíèöà;
2) Õ ð è ñ ò è í à , çàäîìåíà ó Ñ ï à ñ î â è , Êîñ-
òàíäîâî, ó÷èòåëêà; ïîêîéíèöà;
3) Âàñèëêà, èíôîðìàòîð (âæ.);
4) Ñòîÿíêà, çàäîìåíà ó Ëè÷åâè, Ïàçàðäæèê;
ñåãà æèâåå â Ñîôèÿ.
Êàòåðèíà 5) Ï å ò ú ð , æîêåé è ñàðà÷, ñåãà æèâåå â
Êåëïåêîâà Ïàçàðäæèê.
Àðåñòóâàí îùå íà 8. IÕ. 1944 ã. Óáèò íà 5. Õ. 1944 ã. íÿêúäå
êðàé Ìàðèöà, íàé-âåðîÿòíî âúâ Âúðáàêà, Âåëè÷êîâî (âæ.).
Ðàçêàçâà Â à ñ è ë ê à Ä è ì è ò ð î â à Ê å ë ï å ê î â à , ïî
ìúæ  ó ÷ ê î â à , 72 ã., îáðàçîâàíèå ñðåäíî èêîíîìè÷åñêî, çàäî-
ìåíà çà Ê è ð î Â ó ÷ ê î â îò Âàêàðåë, ñåãà æèâåå â Ãàðà Åëèí
Ïåëèí, óë. „Îòåö Ïàèñèé” 13: „Áÿõ íà äåâåò ãîäèíè è ïîëîâèíà,
êîãàòî óáèõà áàùà ìè. Áåøå ñ ôàéòîíà íà Ãàðàòà (Êîñòàíäîâî).
Òîâà å îñìè ñåïòåìâðè êúì äâà-òðè ÷àñà ñëåäîáÿä. Ðàçïðåãíà êî-
íåòå. Ó íàñ äîéäîõà Ã å î ð ã è Â à ñ è ë å â Ä ð î á è í î â , íåãîâ
äàëå÷åí ðîäíèíà, Ï å ò ú ð À ë å ê ñ à í ä ð î â Ä à ð å ë î â ,
à å î ð ã è Ñ è í à ï î â 1 è îùå åäèí, íà êîéòî èìåòî ñúì çàáðàâèëà
– Ä î á ð å â ëè áåøå, Ä è ì î â ëè áåøå. Àðåñòóâàõà ãî. Çàòâîðèõà
ãî â ìàçåòî íà Îáùèíàòà. Çà îõðàíà îñòàíà Ã å î ð ã è Ä ð î á è -
í î â . Äúðæàõà ãî äîêúì âòîðè îêòîìâðè. Íèùî íå äîêàçàõà è ãî
ïóñíàõà. Ïîñåäÿ ó íàñ äåí-äâà è ïàê çàïî÷íà ðàáîòà ñ ôàéòîíà.
314
Ïàê äîéäîõà è ïàê ãî àðåñòóâàõà. Òîçè ïúò ìàìà íå íè äàäå äà
ãëåäàìå. Çàòâîðèõà íè â åäíà ñòàÿ. Çàêàðàëè ãî äèðåêòíî â
Ïàçàðäæèê. Òàòå èìàøå åäèí áëèçúê àäâîêàò â Ïàçàðäæèê íà èìå
ßíåâ. Ìàìà ðàçêàçâàøå, ÷å äâàéñåò è ïúðâà ãîäèíà òàòå ãî å âîçèë
ñ ôàéòîíà ïðåîáëå÷åí êàòî ïîìàêèíÿ. Êðèë ãî å íÿêúäå, íî íå
çíàì çàùî. Òîçè ßíåâ ñå ðàçòè÷àë â Ïàçàðäæèê è óðåäèë äà ñå
ïîëó÷è èíôîðìàöèÿ. Ìàìà íàó÷èëà, ÷å òàòå ðàáîòè â ñòîëîâàòà
íà çàòâîðà. Êàçàëè èì, ÷å ñêîðî ùå ãî ïóñíàò. Òÿ ñå âðúùà, âçåìà
äðåõè è ïàê îòèâà íà ñåäìè îêòîìâðè â Ïàçàðäæèê. Îòèâà â
Çàòâîðà, íî òàì £ êàçâàò, ÷å òàòå å óáèò. Ïîñëå ñå ðàçáðà, ÷å å
óáèò îùå íà ïåòè îêòîìâðè â äåíÿ, êîãàòî å àðåñòóâàí. Ñëåä ãîäèíè
ìàìà å áèëà íà ñâàòáà, íå
ñè ñïîìíÿì – âúâ Âåëè÷-
êîâî èëè âúâ Âèíî-
ãðàäåö. Èìàõìå ïðèÿòåë-
ñêî ñåìåéñòâî òàì –
à ˆ ø ê î â è . Íà ñâàò-
áàòà íÿêàêúâ ìèëèöèî-
íåð îò òîâà ñåëî ñå ðàç-
ïðèêàçâàë è çàïî÷íàë äà
ñå õâàëè, ÷å ëè÷íî óáèë
íÿêúäå êðàé Ìàðèöà
Ê å ë ï ˜ ê à îò Ðàêèòî-
âî. Ïîñëåäíèòå äóìè íà
òàòå áèëè, ÷å èñêà äà âèäè Ñ äúùåðÿòà íà Êåëïåêîâ
áðàò ìè. Ìàéêà ìè å õî-
äèëà ñ ðîäíèíèòå íà äðóãè èçáèòè è ïî Ìúòíèöà, è ïî Ìàðèöà.
Âèäÿëà å ìíîãî òðóïîâå, íî òàòå íå å îòêðèëà. Ïðåç 1994 ã. ïðàâèõ-
ìå 50 ãîäèíè îò ñìúðòòà íà òàòå. Ïàíàõèäàòà áåøå íà ïðàçåí ãðîá
â íàøåòî ãðîáèùå. Çàùîòî òàòå ïî äîêóìåíòè ãî âîäåõà „áåçñëåäíî
èç÷åçíàë”. Ìàìà çà òîâà å õîäèëà íà âñè÷êè çàñåäàíèÿ íà Íàðîäíèÿ
ñúä â Ïàçàðäæèê, íî èìåòî íà òàòå íå å ÷óëà íèòî âåäíúæ. Ïî-
êúñíî óñïÿõ äà îòêðèÿ åäèí ñìúðòåí àêò, êîéòî ùå Âè äàì.
Êàêúâ æèâîò ëè æèâÿõìå ïîñëå íèå, äåöàòà íà Êåëïåêà?
Òîðìîç! Çàïî÷íà åäíî ïðåñëåäâàíå! Êîãàòî êàíäèäàòñòâàõ â
Ïåäàãîãè÷åñêîòî ó÷èëèùå âúâ Âåëèíãðàä, õàðàêòåðèñòèêèòå ãè
ïðàâåøå âå÷å Ãåîðãè Ãåëèí 2 . Òàì ïèøåøå, ÷å ñúì „äúùåðÿ íà
ôàøèñò”. Êîãàòî ñå ïðåñåëèõ â Ãàðà Åëèí Ïåëèí, çàïî÷íàõ ðàáîòà
â Ñúâåòà. Áÿõ è îáùèíñêè ñúâåòíèê. Çàïî÷íàõà äà ñå ïîëó÷àâàõ
315
ïèñìà îò Ðàêèòîâî, îò òîÿ Ãåîðãè Ãåëèí. Â òÿõ ïèøåøå òàêèâà
ãëóïîñòè, ÷å ìå å ñðàì äà ãè ñïîìåíàâàì. Áèëà ñúì „äúùåðÿ íà
îòÿâëåí ôàøèñò”, êîéòî „óáèâàë áðåìåííè æåíè â Ðàêèòîâî”,
„èçêàðâàë ñàäèñòè÷íî äåöàòà èì îò óòðîáèòå”.

Ñìúðòíèÿò àêò íà Äèìèòúð Êåëïåêîâ

À Âèå ñòå áèëè â Ðàêèòîâî. ×óõòå ëè ëîøà äóìà çà òàòå?!
Ó íàñ áåøå ïàíñèîí! Êîéòî çàêúñà çà íåùî, çà ïîêðèâ, ïðåñïèâàíå
– ó íàñ.
Íà åäíà ñâàòáà â Åëèí Ïåëèí äî ìåíå áåøå ñåäíàë åäèí çåìå-
äåëåö – Í è ê î ë à Ì è ë å â . Êàòî ðàçáðà, ÷å ñúì îò Ðàêèòîâî,
çàïî÷íà äà ðàçïðàâÿ çà åäèí ÷îâåê íà èìå Ä è ì è ò ú ð Ê å ë ï å -
ê î â è ìå ïîïèòà ïîçíàâàì ëè ãî. Ðàçêàçà êàê áàùà ìè ãî êàðàë
îò Ãàðàòà äî Âîåííèÿ ñàíàòîðèóì â Ðàêèòîâî êàòî âîéíèê. Êàê
316
ïðåç íîùòà îñòàâèë áîëíèòå âîéíèöè äà ñïÿò ó íàñ. Òàêà îò òîçè
ðàçãîâîð êîëåæêèòå ìè ðàçáðàõà êàêâî ñúì êðèëà äîñåãà. Íî
ðàçáðàõà, ÷å áàùà ìè å áèë äîáúð ÷îâåê.
Òàêà èëè èíà÷å, çà íÿêàêâà âèíà, êîÿòî êîìóíèñòèòå äà ìó
ïðèïèñâàò, íå ñå ðàçáðà íèùî. Çíàåõìå ñàìî çà åäèí ñëó÷àé, êîéòî
ùå Âè ðàçêàæà. Çà òîâà, ÷å òàòå å âîçèë ïîùàòà, íå å áèë àíãàæè-
ðàí â õàéêè ñðåùó ïàðòèçàíèòå êðàé ñåëîòî. Íàêðàÿ îáà÷å íÿìàëî
äîñòàòú÷íî õîðà è âîåííèòå ñâàëÿò òàòå îò ôàéòîíà, ìîáèëèçèðàò
ãî. È êàêòî å ñ öúðâóëèòå è íàâîèòå, ìó äàâàò ïóøêà è ïîâåæäàò
ãðóïàòà ñëåä åäèí ïëåíåí ÿòàê íà ïàðòèçàíèòå, êîéòî ñå êàçâàøå
à å î ð ã è Ñ è í à ï î â . Òîçè ÿòàê îòâåæäà âîéñêàòà è ìîáèëèçèðà-
íèòå ðàêèòîâöè äî ïàðòèçàíñêàòà çåìëÿíêà. Åäèí ïàðòèçàíèí å
áèë íàâúí è óñïÿë äà ïðåäóïðåäè äðóãàðèòå ñè. Çàëàâÿò îáà÷å åäèí
ðàíåí îò òÿõ; òîâà å äðóãèÿò ðàêèòîâåö. Îò ñåëî ñà ñàìî äâàìà â
øóìàòà. Êàçâàë ñå å Ä î á ð å â 3 . Êîãàòî ïîîñòàíàëè ñàìè òàòå è
ïðåäàòåëÿò íà ïàðòèçàíèòå, òîçè Ã å î ð ã è Ñ è í à ï î â , ìîÿò áàùà
ñå ðàçëþòèë è ãî óäàðèë ñ ïðèêëàäà. Êàçàë ìó: „Êàê ìîæà äà ñòî-
ðèø òîâà íà òîâà ìîì÷å (èìàë å ïðåäâèä ðàíåíèÿ ïàðòèçàíèí).
Îòòîãàâà çàïî÷íà ãîíèòáàòà íà òàòå îò òîçè òúé íàðå÷åí „ÿòàê
íà ïàðòèçàíèòå” Ã å î ð ã è Ñ è í à ï î â . Òîé äîéäå íà îñìè ñåïòåì-
âðè è ãî àðåñòóâà. Íèå ñìå ñèãóðíè, ÷å òîé å â äúíîòî íà âñè÷êî.
Åäíà åëåìåíòàðíà ëè÷íà àìáèöèÿ çàòîâà, ÷å òàòå ãî å óäàðèë.
Ìàéêà ìè ïîñòîÿííî êàçâàøå çà óáèéöèòå íà òàòå: „Åäèíèÿò
óìðÿ, ÷àêàì äà óìðå è äðóãèÿò è òîãàâà ñïîêîéíà äà ñè îòèäà!”
Òàêà è ñòàíà!”

Ïèñìî
îò Ïðîêó-
ðàòóðàòà
íà Âúîðú-
æåíèòå
ñèëè

317
 Ðàçêàçâà Á î ð è ñ Ò à ø å â Ò à ø å â , 80 ãîäèíè, îáðàçî-
âàíèå ñðåäíî èêîíîìè÷åñêî, ïåíñèîíåð: „Ïîìíÿ äÿäî Äèìèòúð.
Ïîíå 50 ïúòè ìå å êàðàë ñ ôàéòîíà äî Ãàðà Êîñòàíäîâî. Óáèõà
ãî íÿêúäå. Ðàçïðàâÿõà, ÷å ïðåç 1923 ã. èìàë íÿêàêâî ïðåñòúïëåíèå
â Çëîêó÷åíå4. Òàì áèë óáèò íÿêàêúâ ÷îâåê. Ìîì÷åòî ìó ïîñëå
ñòàíàëî ïàðòèçàíèí. Èçäèðè áàé Ä è ì è ò ú ð è ãî óáè. Æåíà ìó
ïî÷èíà íàñêîðî.”
Ðàçêàçâà Ï å ò ú ð Ê å ë ï å ê î â , 74 ã., ñèí: „Áàùà ìè ãî
àðåñòóâàõà â öåíòúðà íà Ðàêèòîâî. Êàòî ñå âðúùà ñ ôàéòîíà îò
Ãàðà Êîñòàíäîâî. Êàðàøå è ïîùàòà. Ñâàëèõà ãî îò ôàéòîíà À í -
ãåë Ïåòðîâ Ìàðèí, Ñëàâ÷î Ãàðàëîâ, Ãåîðãè
Ñ è í à ï î â . Âêàðàõà ãè â èçáàòà íà îáùèíàòà. Àç âåäíàãà îòèäîõ
äîëó ïðè òÿõ. Òàì îñâåí òàòå áÿõà À í ã å ë Ò à ø å â –
Ê ü î ñ å ò î , Ã å î ð ã è Ê à ð à ã ü î ç î â , À í ã å ë Ò à ñ ë å â , òîçè,
êúäåòî å äàë ìàñàòà, çà äà ñëîæàò íà íåÿ ãëàâàòà íà Í è ê î ë à
Á î æ à í î â . Ã å î ð ã è Ê à ð à ã ü î ç î â ìå èçïðàòè äî òåõíèÿ ðåñòî-
ðàíò, òà äîíåñîõ õëÿá è êåáàï÷åòà çà âñè÷êè. Ñòîÿõ ïðè òÿõ äî 12 ÷.
Íà äðóãèÿ äåí áàùà ìè ãî ïóñíàõà. Ïàê çàïî÷íà ðàáîòà ñ
ôàéòîíà. Ïàê ñå ïîâòàðÿ ñúùîòî. Âðúùà ñå îò Ãàðà Êîñòàíäîâî,
ïàê ñúùèòå ãî àðåñòóâàò. Ñ ë à â ÷ î Ã à ð à ë î â è Ï å ò ú ð
 à ð â à ð ñ ê è è åäèí Ê à ô ò à ä æ è é ñ ê è ãî êàðàò ïåø äî Ãàðà
Êîñòàíäîâî. Îò òàì â Ïàçàðäæèê. Èçìèñëèëè ñà âèíà íà áàùà
ìè, ÷å å ó÷àñòâàë â ïîòóøàâàíåòî íà âúñòàíèåòî â Ñåïòåìâðè ïðåç
1923 ã. Òîâà å èçìèñëèöà. Òîãàâà áàùà ìè å áèë â Ãîöå Äåë÷åâ.
Ðàáîòàòà å â ëè÷íà âðàæäà íà Äàðåëîâè. Íàøèòå êóïóâàò
êúùàòà íè, êîÿòî å áèëà èïîòåêèðàíà îò áàíêà. Òàçè êúùà îáà÷å
ÿ èñêàëè Äàðåëîâè. Äàëè ÿ íà íàñ. Ñ Ã å î ð ã è Ñ è í à ï î â èìàøå
âðàæäà îò âðåìåòî, êîãàòî å ïðåäàë ïàðòèçàíèòå. Òàêà òå ñêðîèõà
íà áàùà ìè òàçè èñòîðèÿ, êîÿòî áåøå ôàòàëíà çà íåãî è çà íàñ.
Âñè÷êè äåöà ãè ïðèåõà ïèîíåð÷åòà. Ìåíå ìå îòëú÷èõà. Âñè÷êè
äåöà õîäåõà â ñòîëîâàòà íà ó÷èëèùåòî, íà ìåíå íå ìè ðàçðåøèõà.
Çàïî÷íàõ äà ñëåäâàì âúâ ÂÈÔ, ðåêòîðúò, êàòî íàó÷è áèîãðàôèÿòà
ìè, ìå îòñòðàíè. È òàêà îñòàíàõ æîêåé è ñàðà÷.
 Ïàçàðäæèê çàïî÷íàõ äà ñå èíòåðåñóâàì îò ñìúðòòà íà
áàùà ìè. Íàìåðèõà ñå õîðà, êîèòî ñà áèëè çàåäíî ñ íåãî â
Çàòâîðà. Òàêà íàó÷èõ, ÷å å èçâåäåí çà óáèâàíå íà 4 ñðåùó 5
îêòîìâðè îò Çàòâîðà. Ïîñëå ñòèãíàõ äî íÿêàêúâ øîôüîð íà
êàìèîíà, êîéòî å êàðàë æåðòâèòå êúì åäíà ìåñòíîñò âúâ
318
Âåëè÷êîâñêî (Âúðáàêà) äî Ìàðèöà. Òîé ñÿêàø ïîçíà ñíèìêàòà è
ìè êàçà êúäå å ìÿñòîòî. Êàòî îòèäîõ äî ìÿñòîòî, çàâàðèõ íàáëèçî
ðàáîòåù áàãåð. Ðàçêàçàõ èñòîðèÿòà íà áàãåðèñòà. Òîé äîéäå è
êîïíà òî÷íî íà ìÿñòîòî, êîåòî ìè áåøå ïîäñêàçàíî. Èçâàäè åäíà
êîôà ÷îâåøêè êîñòè. Òàêà ñå óâåðèõ, ÷å òîâà å ìÿñòîòî, êúäåòî
å óáèò áàùà ìè. Âçåõ øåïà ïðúñò è ÿ çàíåñîõ â Ðàêèòîâî, êúäåòî
íàïðàâèõìå ïîìåí ïðåç 94 ã. çà áàùà ìè íà ïðàçåí ãðîá.”

Äåëîâîäèòåëÿò Ãåîðãèåâ
Ðàáîòåë â Ñúâåòà.
Æåíà: Ì à ð è ÿ îò Áàåâèòå.
Äåöà: 1) Í å ù å ð à , îìúæåíà â Ïàçàðäæèê çà ðåâèçîð (?!);
2) Èâàí (?!)
Ðàçêàçâà Á î ð è ñ Ò à ø å â : „Óáèõà ãî, çàùîòî òîé áèë îò-
ðÿçàë ãëàâàòà íà Í è ê î ë à Á î æ à í î â 5, ñëåä êàòî ðåêàòà èç-
õâúðëèëà òðóïà ìó. Óáèõà ãî ïðè ×åðíèÿ ìîñò.”
Ñòàðåöúò íå ïîæåëà äà óêàæå óáèéöèòå. Íàé-âåðîÿòíî ñà
ïàðòèçàíè îò Áàòàê, ðîäíîòî ìÿñòî íà Í. Áîæàíîâ.
Ðàçêàçâà Ï å ò ú ð Ê å ë ï å ê î â : „ Ã å î ð ã è Ã å î ð ã è å â ãî
áÿõà íàáåäèëè, ÷å å äîíåñúë â Ðàêèòîâî ãëàâàòà íà Í è ê î ë à
Áîæàíîâ.
Áÿõà ãî óáèëè â Åëåí êëàäåíåö äî Ìúòíèöà. Êàçâàõà, ÷å
òàçè ìðúñíà ðàáîòà ñà ÿ ñâúðøèëè Ï å ò ú ð Ä à ð å ë î â ,
à å î ð ã è Ñ è í à ï î â è Ñ ë à â ÷ î à à ð å ë î â .”

Äèìèòúð Ãåîðãèåâ Äçèãaðîâ

Ðàáîòèë êàòî ïîëèöàé â Íîâèòå çåìè, â Äðàìà.
Æåíà: Ìàãäà îò Âåëèíãðàä, îò Êàìåíèöà, ëåëÿ, ñåñòðà íà
ìàéêàòà íà ãåíåðàë Àòàíàñ Ñåìåðäæèåâ 6 .
Äåöà: 1) Ã î ø î , îñòàâà â Ðàêèòîâî, ïîêîéíèê;
2) Ä î á ð è í ê à , çàäîìåíà ó Ä è ì î â è , Ðàêèòîâî;
3) Ë è ë ÿ í ê à , æèâåå â Ðàêèòîâî.
Óáèò â ïúðâèòå äíè ñëåä Äåâåòè.
Àíãåë Èëèåâ Êàôåäæèåâ
Îáÿâåí çà „èç÷åçíàë” â äåëî ¹ 931 îò 1945 ã. íà Ïàçàðäæè-
øêèÿ ñúä. Áèë å ñîáñòâåíèê íà òåðïåíòèíåíàòà ôàáðèêà (?!)
319
 „Ïðåäàòåëÿò”
Çà íåãî èìà êðàòêà áåëåæêà ïðè Ã å ð à (ñ. 198): „Óáèéñòâîòî
íà ïðåäàòåëÿ â Ðàêèòîâî – äåëî íà Í. Áîæàíîâ è Àò. Þìåðñêè”.
Íå ìîæå äà ñå ðàçáåðå çà êîé „ïðåäàòåë” ñòàâà âúïðîñ. Åêçå-
êóòîðèòå ïîñëå ñòàâàò ìíîãî èçâåñòíè: Í è ê î ë à Á î æ à í î â
êàòî êîìàíäèð íà ìåñòíèòå ïàðòèçàíè ñå óäàâÿ â Ñòàðà ðåêà ïðè
Ãëàâååâ ìîñò íàä ×åïèíî.  ëèòåðàòóðàòà íà òîòàëèòàðíàòà
äúðæàâà ñìúðòòà ìó å ãåðîè÷åñêà: “Èñòîðèÿ…” (ñ. 376): „Ïðè ïðå-
ñòðåëêàòà çàãèâà Íèêîëà Áîæàíîâ”; “Èñòîðè÷åñêè…” (ñ. 280):
ñúùîòî. Åäèíñòâåíî â „Íåçàáðàâèìè èìåíà” (ñ. 401, å äàäåíà
èñòèíàòà: „ çàâúðçàëàòà ñå ïðåñòðåëêà Í. Áîæàíîâ ñêà÷à îò
ìîñòà è íàìèðà ñìúðòòà ñè âúâ âúðòîïèòå íà ïðèäîøëàòà ðåêà”.
Äðóãèÿò åêçåêóòîð – À ò à í à ñ Þ ì å ð ñ ê è , å ïëîâäèâ÷àíèí.
Çà íåãî ñå òâúðäè, ÷å å èìàë èíòèìíè îòíîøåíèÿ â îòðÿäà ñ  å ë à
Ï å å â à (âæ. ïðè ìåíå â „Ì. Øàòîðîâ...”).
Ðàçêàçâà Ï å ò ú ð Ê å ë ï å ê î â : „ Í è ê î ë à Á î æ à í î â
è åäèí äðóã ïàðòèçàíèí áÿõà çàêîëèëè åäèí öèãàíèí â Áóíöåâà
ìàõàëà. Ïîñëå ñå òâúðäåøå, ÷å òîé áèë èçäàë ïàðòèçàíèòå”.

Ñòàíêîâ
Ïîëèöàé â Ðàêèòîâî.
Æåíà: Êàòåðèíà.
Äåöà: 1) Â à ñ è ë , æèâåå â Ïëîâäèâ;
2) È â à í ( Ô ð à í ê î ) , îñòàâà â Ðàêèòîâî.
Èñòîðèÿòà íà òîçè ÷îâåê íå ñúì ïðîñëåäèë.
1
à å î ð ã è È ë è å â Ñ è í à ï î â , ïîëèòçàòâîðíèê, ïîìàãà÷, ïîñëå
àêòèâåí áîðåö.
2
à å î ð ã è à å ë è í å åäèí îò àâòîðèòå íà ìèñòèôèöèðàíàòà “Èñòîðèÿ
íà Ïàçàðäæèøêàòà îêðúæíà îðãàíèçàöèÿ íà ÁÊÏ”, Ñ., 1985, âæ. ñ. 4.
3
Òîâà å Ñòåôàí Àíãåëîâ Äîáðåâ, ïàðòèçàíèí îò îòðÿä „Àíòîí Èâà-
íîâ”, óáèò íà 3.IV.1944 ã.
4
Ïðåç 1923 ã. Ä. Ê. îùå íå ñå å ïðåñåëèë â Ïàçàðäæèøêî.
5
Í è ê î ë à Á î æ à í î â , êîìàíäèð íà ÷åòàòà „Áðàòÿ Êðúñòèíè” ñå óäàâÿ
â Áèñòðèöà ïîä ì. Ñóõàòà ëúêà íà 21.IV.1944 ã.
6
Òîçè ôàêò, ÷å ñâàêîòî íà Àòàíàñ Ñ å ì å ð ä æ è å â å óáèò êàòî „âðàã
íà íàðîäà”, íå å îòðàçåí íèêúäå â ìíîãîáðîéíèòå ìó ïèñàíèÿ.
320
 Ðîñåí (Áàëäüîâî)
Ñåëî ïîä Êîþí òåïå (Îâ÷èòå õúëìîâå).
Íà 10 ñåïòåìâðè 1944 ã. íîâàòà âëàñò å óñòàíîâåíà îò ÷åðíî-
ãîðñêèÿ ðåìñèñò Ì å ò î ä è À ò à í à ñ î â Ò î ò å â , êîéòî âîäè
ãðóïà ïàðòèçàíè îò òîâà ñåëî. Êúì íîâàòà âëàñò àâòîìàòè÷íî ñå
ïðèñúåäèíÿâàò áàëäüîâöèòå Ä å í ÷ î À ò à í à ñ î â , Ê ó ð ò à
Ñòîÿíîâ, Ìèõàèë Ñðåäðèíîâ è Íåíêî Çàïðÿ-
í î â . Çà êìåò å ïîñòàâåí Ï å ò ê î Á î ò å â , çåò â òîâà ñåëî, à çà
êîìåíäàíò – Ã å î ð ã è Ê ú í ÷ å â (âæ. è ïðè Ñï. Ò î ì î â ,
Ñúçäàâàíåòî…, ñ. 47; ÎÏÀ Ì 106, ñ. 87).
Íîâèÿò êìåò å èçêëþ÷èòåëíî áåçîòãîâîðíà ëè÷íîñò ñ êðè-
ìèíàëíè íàêëîííîñòè. Ñàì ñå îòäàâà íà ðàçþçäàíà âàêõàíàëèÿ è
ñå íàêúðâÿâà ñ êðúâòà íà òúñòà ñè1. Çà äà ñå îò÷åòå äåéíîñò ïðåä
íîâàòà âëàñò, íàáåäåí å çà „ïðåäàòåë” íà ñáîðñêèÿ ïàðòèçàíèí Ê î -
ë è ø à åäèí êðîòúê ÷îâå÷åö, êîéòî ñòàâà õåêàòîìáà íà äåâåòî-
ñåïòåìâðèéñêèòå íåäîðàçóìåíèÿ.

Ãåîðãè Íèêîëîâ Êóðòåâ

Êîãàòî å óáèò ía Áåãëèêà äî Ñáîð, å íà îêîëî 50 ã.
Çåìåäåëåö. Îðà÷.
Æåíà: Ã þ ð ã å í à îò Êðàëè Ìàðêîâî.
Äåöà: 1) Í à ä å æ ä à , îìúæåíà ó Á è ê î â è îò Ïàçàðäæèê;
2) Í è ê î ë à , æóðíàëèñò â Ñîôèÿ (ðàáîòè âúâ â.
„Òðàíñïîðòåí ãëàñ”)2;
3) Å í è ê à , îìúæåíà ó Ì è ë ó ø å â è îò Ðîñåí, ñåãà
æèâåå â Ïàçàðäæèê.
Åêçåêóöèÿòà å ðúêîâîäåíà îò ñáîð÷àíèíà È â à í Ò ð å í -
ä à ô è ë î â Í å é ê î â . Èçïúëíåíà å ñ èçñòðåë îò êàðàáèíà îò
È â à í À ë å ê ñ à í ä ð î â Ì ó ñ è å â ñ ê è , ñúùî îò Ñáîð.
Ðàçêàçâà Á ë à ã î Ä ó ë ÷ å â îò Ñáîð: „Â íàøåòî ñåëî íà
Äåâåòè äîêàðàõà åäèí ÷îâåê îò Ðîñåí. Íåâèíåí áåøå. Èçêàðàõà
ãî ïðåä ÷èòàëèùåòî. Îáâèíèõà ãî, ÷å å ïðåäàë Ê î ë è ø à ( Í è -
ê î ë à À í ä ð å å â ) . Äîéäîõà ðîäíèíèòå íà Ê î ë è ø à è çàïî÷-
íàõà äà ãî òðåïàò. Êîé ñ êàêâîòî èìàøå ïîä ðúêà. Òîé ïàäíà ïðå-
áèò íà çåìÿòà. Òå ãî èçïðàâèõà è ãî ïîäïðÿõà íà åäèí äðúâíèê.
321
Ïàê áîé. Èçêàðàõà ãî äà ãî òðåïàò â Áåãëèêà. Ïðåäè äà ãî
ðàçñòðåëÿò, ÷îâåêúò íàìåðè ñèëè è ñå èçïðàâè. È â à í À ë å ê -
ñ à í ä ð î â Ì ó ñ è å â ñ ê è ãî óòðåïà îò óïîð ñ êàðàáèíàòà ñè.”
Ðàçêàçâà À í ã å ë Ï å í ÷ å â îò Ñáîð, 81 ã., çåìåäåëåö: „Ïî
Äåâåòè êàòî îòãîâîðåí çà ñìúðòòà íà Í è ê î ë à Ñ ï à ñ î â À í -
ä ð å å â – Ê î ë è ø à , ïàðòèçàí÷å îò íàøåòî ñåëî, íàáåäèõà åäèí
ð î ñ å í å ö . Äîêàðàõà ãî â ñåëî. Â öåíòúðà. Ðåäÿõà ñå äà ãî áèÿò.
Óòðåïà ãî åäèí È â à í À ë å ê ñ à í ä ð î â Ì ó ñ è å â ñ ê è . Çàñòðåëÿ
ãî îò óïîð. Òîé áåøå íàé-äèâ. Ïðåäè, ïðè îíàÿ âëàñò, áåøå èíòåðíè-
ðàí. Òîÿ ÷îâåê, ðîñåíåöà, ñè îòèäå áåç ãðàì âèíà. Âñè÷êè â ñåëî
çíàåõà, ÷å Ê î ë è ø à ãî óòðåïà åäíî ïàðòèçàí÷å îò Ñìèëåö – Ä è ì -
÷ î Ä ó ï è í î â , ñåãà ãåíåðàë Ä ó ï è í î â , ÷óâàì, ÷å áèë âúâ
Âåëèíãðàä.
Îò íàøåòî ñåëî êîìóíèñò áåøå ñàìî Ê î ë è ø à . Èçâèêàõà
ãî âîéíèê, òîé èçáÿãà â Áàëêàíà. Ä è ì ÷ î Â å ë å â ãî óáè ïðè Âî-
äåíè÷àðñêàòà êîðèÿ äî Ëóäà ßíà. Ñåãà òàì èìà ïàìåòíèê. ×óäåõà
ñå õîðàòà çàùî ãî óáè. Ãîâîðÿò, ÷å çà äà ìó âçåìå ñëàâàòà íà ãîëÿì
êîìóíèñò. Çà äà ïðèêðèÿò Ä è ì ÷ î Ä ó ï è í î â , íàáåäèõà ðîñå-
íåöà, ÷å å èçäàë Ê î ë è ø à . Èçëúãàõà, ÷å àðìèÿòà óáèâà Ê î ë è -
ø à . Êîãàòî àðìèÿòà å îòèøëà, òîé å áèë çàñòðåëÿí. Íà òîâà ìÿñòî
âúâ Âîäåíè÷àðñêàòà êîðèÿ ñà áèëè ñàìî äâàìàòà – Ä è ì ÷ î è Ê î -
ë è ø à . Äðóãè ðàçïðàâÿò, ÷å Ä è ì ÷ î å óáèë Ê î ë è ø à , çà äà íå ãî
èçäàäå. Âîäàòà íà ðåêàòà (Ëóäà ßíà) áåøå îòíåñëà òðóïà ìó íàäîëó.”
Ðàçêàçâà Í à ä å æ ä à Ã å î ð ã è å â à Ê ó ð ò å â à - Á è ê î â à ,
äúùåðÿ íà Ã. Êóðòåâ., 88 ã., IV îòäåëåíèå, ñåãà æèâåå â Ïàçàð-
äæèê, óë. „Ñòåôàí Êàðàäæà” 108: „Íà Äåâåòè ñè áÿõ â êúùè.
Áÿõìå ïðàâèëè íîâà êúùà. Îùå îáà÷å íÿìàõìå ôóðíà. Íà äåñåòè
òàòå òðúãíà êúì Öàð Àñåí äà òúðñè ìàéñòîðè çà ôóðíàòà.
Íàøèòå çëîáàðè ìó ïðèïèñàõà èñòîðèÿòà, ÷å å ïðåäàë äâå ìîì-
÷åòà â Êîðèéêàòà íàä Ëóäà ßíà. Íèå èìàõìå íàáëèçî ãðàäèíà. Íàî-
êîëî ñå êðèåëè ìîì÷åòàòà, ïàðòèçàí÷åòàòà. Äî êîðèòîòî íà Ëóäà
ßíà èìàëî êîïà÷êè îò Öàð Àñåí.  êîðèòîòî èìàøå èçâîð÷å. Åäíà
îò êîïà÷êèòå îòèøëà çà âîäà. Âèæäà íåïîçíàòî ìîì÷å ñ ìàòàðà.
Ïèòàëà ãî:
– Êàêâî ïðàâèòå òóê?
Òî îòãîâîðèëî:
– Îðåì ñ áðàò ìè ïî-ãîðå êúì êîðèÿòà.

322
 Ìîì÷åòî ðàçáðàëî, ÷å æåíàòà ñå å óñúìíèëà. Âå÷åðòà ÷îâåê
îò Öàð Àñåí íà áÿë êîí îòèâà â Îâ÷åïîëöè, êúäåòî èìàøå âîéíèöè.
Îò òàì äîøëà âîéñêàòà. Åäíî îò ìîì÷åòàòà å óáèòî. Íÿêàêâî ïðå-
äàòåëñòâî çà × î â å ê à ñ á å ë è ÿ ê î í å ïðèïèñàíî íà áàùà ìè.
À íèå áÿë êîí íå ñìå èìàëè! Ñëåä îáÿä íà äåñåòè äîéäîõà õîðà è ìè
êàçàõà, ÷å òàòå å çàäúðæàí â Öàð Àñåí. Îòèäîõ âåäíàãà â òîâà ñåëî
è ãî âèäÿõ çàòâîðåí, ïîêàçâàøå ñå ïðåç åäíî ìàëêî ïðîçîð÷å. Êàçà
ìè äà îòèäà â Áàëäüîâî ïðè êìåòà. Äà ãî ïîìîëÿ äà ãî èçèñêàò â
ìèëèöèÿòà.
Îòèäîõ ïðè êìåòà. Âå÷å áåøå Ï å ò ê î Á ë à æ í è ÿ 3. Òàêà
è òàêà – ìó êàçâàì, – êàêâîòî íàðåäè òàòå. Òîé ìè îòãîâîðè:
– Ìè, äà âèäèì..?! Ìîæå è äà å òàêà, êàêòî ñå ãîâîðè!
×å äåìåê òàòå áèë × î â å ê ú ò ñ á å ë è ÿ ê î í . Ïîñëå ñå
ðàçáðà, ÷å ÷îâåêúò ñ áåëèÿ êîí å îò Öàð Àñåí è ñå êàçâà Ì è í ê î
Á ð ú í ÷ å â . Ðàçáðà ñå, ÷å å ñòàíàëî ãðåøêà. Àìà íà òîçè Ì è í ê î
íèùî íå ìó íàïðàâèõà. Çàùîòî òîé ïúê áèë áàäæàíàê íà íîâèÿ
êìåò íà Öàð Àñåí.
Åòî êàê å ñòàíàëà ðàáîòàòà: Êîãàòî òàòå òðúãâàë îò ñåëî çà
Öàð Àñåí äà äèðè ìàéñòîðè, ìèíàë êðàé äþêÿíà â Áàëäüîâî. Ìàãà-
çèíåðúò à å ò î Ò î ò è í äàâà íà òàòå åäíà áåëåæêà è ìó çàðú÷àë
äà ÿ äàäå íà êìåòà â Öàð Àñåí. Áàùà ìè îòèâà â Öàð Àñåí è ÿ äàâà
íà êìåòà. Íå ìó äîøëî íà óì äà ïðî÷åòå áåëåæêàòà.  íåÿ ïèøåëî:
„Òîâà å ïðåäàòåëÿò íà Êîëèøà!” Áàùà ìè òðúãíàë. Êìåòúò, êàçâàë
ñå Èâàí, èçâèêàë:
– Âúðíè ñå!
È çàäúðæà òàòå. Âåäíàãà ñå îáàæäà â Ñáîð. Èäâàò õîðà îò
Ñáîð è âçåìàò òàòå.
Êàòî íàó÷èõìå êàêâî å ñòàíàëî, ñ ìàéêà ìè âåäíàãà îòèäîõìå
â Öàð Àñåí. Òàì ñå ðàçëþòèõà, èñêàõà äà çàêàðàò è ìàìà â Ñáîð.
Àðåñòóâàõà íè äâåòå. Ïðåêàðàõà íè ïðåç Êàëàãëàðå (Äîëíî Ëåâ-
ñêè). Òàì èçëåçå åäèí ãðàìàäåí ÷îâåê. Âèêàõà ìó Á å í ê î â ñ ê è .
Òîé ñå ðàçâèêà:
– Ñìúðò íà ïðåäàòåëèòå íà Êîëèøà!
Äåìåê òàòå è ìàìà ñà ïðåäàëè ïàðòèçàí÷åòî.
Çàêàðàõà íè â Ñáîð. Çàòâîðèõà íè â åäíî ïîìåùåíèå êàòî
ñàéâàíò. Âå÷åðòà, êîãàòî íè çàòâîðèõà, ñå ïîìîëèõ íà åäíî ìîì÷å,
êîåòî íè çàêëþ÷è:
– Ìîì÷å, êàêâî ñòàíà ñ áàùà ìè?
– Óáèõà ãî! – ïðîøåïíà ìè òî.
323
 Ñóòðèíòà ìå èçâèêàõà â êàíöåëàðèÿòà:
– Òè ñè ñâîáîäíà – êàçàõà ìè. – Àêî ïîçíàâàø íÿêîé îò
òóêàøíèòå ìëàäåæè, òîé øà òå èçïðàòè.
Èìàøå ñðåä òÿõ åäèí Ã î ø î Ò à ð à ë ü ¥ ì à . Òîé ìå èçïðàòè
äî Ãðàäèíàòà ïðè Áàëäüîâî. Ìàìà ÿ îñòàâèõà, óæ äà ÿ ðàçïèòâàò.
Áèëè ñà ÿ. Ìíîãî ñà ÿ áèëè4.
Ïîñëå, êîãàòî ñå ðàçáðà çà ãðåøêàòà, ÷å òàòå å óáèò òàêà,
áåç âèíà, íå ùÿõìå äà õîäèì äà òúðñèì ìÿñòîòî, êúäåòî å óáèò.
Çàùîòî ñáîðñêèòå óáèéöè íè êàçàõà äà îòèäåì ñêðèøîì äà ãî
âçåìåì. Äåìåê, äà ãî êðàäåì! Îòêàçàõìå!
Ïîñëå íàó÷èõìå êîé å óáèåöúò. Áèë å È â à í Ì ó ñ è î â å ö à .
Íå äàâàë äðóã äà óòðåïå òàòå. Ïñóâàë:
– Ìàìè÷êàòà ìó, àêî äðóã ïîñåãíå íà íåãî! Òîé å ìîé!
Ñðåùíàõ òîçè óáèåö òóê, â ãðàäà. Êîìøèè ñìå. Âèêàì ìó:
– Ñåãà øèðîêî ëè òè å îêîëî âðàòà, ÷å óòðåïà òîÿ êðîòúê
÷îâåê.
À òîé ìè îòãîâîðè:
– Òðÿáâàøå è òåá äà óòðåïà!
Îòêúäå äîéäå òîÿ óáèåö òóê äà æèâåå, â íàøàòà ìàõàëà!
Óìðÿ íàñêîðî. Àëêîõîëèê! È ñèíúò ìó óìðÿ. È òîé áåøå
àëêîõîëèê!
Òàòå îñòàíà áåç ãðîá ñ ïàìåòíèê. Êîãàòî óìðÿ ìàìà,
ïîãðåáàõìå ÿ â Ïàçàðäæèøêîòî ãðîáèùå. Íà íåéíèÿ ãðîá
ïîñòàâèõìå è ñíèìêà íà òàòå.”

1
Çà íåãî ïîâå÷å â ÷. Äâèæåùèòå ñèëè íà ðåâîëþöèÿòà â Ïàçàðäæèøêî.
Ñðâ. êàê ñå ðàçìèíàâà õàðàêòåðèñòèêàòà çà íåãî ïðè Ä. Â å ë å â (ñ.
263): „Òîâà áåøå íàøèÿò ÿòàê îò Ðîñåí Àíãåë Ïàëüîêà, òðóäîëþáèâ,
ñêðîìåí, îòäàë ñå íà áîðáàòà.”
2
Ñëåä êàòî ñå ðàçáèðà ãðåøêàòà, íîâèòå âëàñòè íå ïðå÷àò íà íåãîâîòî
îáðàçîâàíèå. Ñëåä âðåìå òîé ñå å ñðåùíàë ñ Ä è ì ÷ î Ä ó ï è í î â , êîéòî
å èçêàçàë ñúæàëåíèåòî ñè çà „Ãðåøêàòà”
3
Ïåòêî Áîòåâ - Áëàæíèÿ.
4 Ñïîðåä ñáîðñêàòà âåðñèÿ å íàñèëâàíà îò óáèåöà íà ìúæà £ È â à í
Ìóñèåñêè.

324
 Ñàðàÿ
 òîâà ïîëñêî ñåëî íå å èìàëî ïàðòèéíà îðãàíèçàöèÿ1 è ðåñï.
ðåìñîâ æèâîò, òàêúâ, êàêúâòî ïîñëå ãî ïðåäñòàâÿò ìåñòíèòå ôàë-
øèôèêàòîðè íà ñåëèùíàòà èñòîðèÿ Ã å î ð ã è Í è ê î ë î â Ê î -
ë å â (ïîëèòè÷åñêè îôèöåð â ÁÍÀ) è È â à í Í è ê î ë î â Ê î ÷ å â
– Ì ó í ò è , åäèí îò íàé-áåçïîùàäíèòå áèÿ÷è â ÄÑ – Ïëîâäèâ. Îò
ñåëîòî ñà èçëåçëè çà êðàòêî âðåìå äâàìà ïàðòèçàíè:
1. Ì è ë à í Í è ê î ë î â Ê î ÷ å â , êîéòî â êðàÿ íà àâãóñò
1944 ã. áÿãà â ÷åòà „Âàñèë Ïåòëåøêîâ”;
2. Ä è ì è ò ú ð Â à ñ è ë å â Â ú ð ã î â , êîéòî å áèë ñàìî
åäèí äåí ïàðòèçàíèí â îòðÿä „Àíòîí Èâàíîâ”.

Èñòîðèÿòà íà Äèìèòúð Âàñèëåâ Âúðãîâ

Çàïèñâàë ñúì ÿ ìíîãîêðàòíî2, íî ñÿêàø íèêîãà íå ñúì ìîãúë
äà ÿ óëîâÿ â öÿëîñò. Áåøå âðåìå, êîãàòî ïîñî÷åíèòå ïî-ãîðå ìèñòè-
ôèêàòîðè íà óæ ñàðàéñêàòà ñòðàíèöà îò àíòèôàøèñòêàòà áîðáà
âñÿ÷åñêè óãîâàðÿõà Ä è ì è ò ú ð  ú ð ã î â äà ïîäàâà äîêóìåíòè
çà ìîäíèòå â 80-òå ãîäèíè íà ÕÕ â. àêòèâíè áîðöè. È Ì è ò ê î
ãè ïîäàâàøå. È âñå ñòàâàøå íåùî, êîåòî ìó ïðå÷åøå äà ñå äîáåðå
äî çàâåòíîòî çâàíèå, êîåòî âçàèìíî ñè áÿõà ïðèïèñàëè ïîñî÷åíèòå
ïî-ãîðå Êîëåâ è Êî÷åâ.
Ìíîãî ïúòè ïîñåùàâàõ Ä. Âúðãîâ â äîìà ìó â Êàìåíèöà
(óë. ”Ìàêàðåíêî” 17), ìíîãîêðàòíî ãî ðàçïèòâàõ çà îòèâàíåòî ìó
â îòðÿä „Àíòîí Èâàíîâ”. Òîãàâàøíîòî ïîçíàíèå çà òîâà çàãàäú÷íî
ïàðòèçàíñòâî îòðàçèõ â êíèãàòà çà Ìåòîäè Øàòîðîâ (ñ. 226)3. Ñïî-
ðåä íåãîâàòà âåðñèÿ å âúðíàò â Áàòàê çà âðúçêà íà îòðÿäà ñ ÿòàöè-
òå. Ñïîðåä äðóãà âåðñèÿ âðúùàíåòî ìó å áèëî çàðàäè êðèìèíàë-
íîòî ìó ìèíàëî (ïàê òàì, ñ. 228, áåë. 1).
Ñëåä âðåìå óñïÿõ äà óñòàíîâÿ èñòèíàòà: Ä è ì è ò ú ð Â ú ð -
ã î â å ðîäåí ïðåç 1922 ã. Áèë å ïàñòèð ïðè áðàòÿòà íà ìàùåõàòà
ìó Ð à ä à Ã ð à æ ä à í ê à ò à , æåíà â òðåòè áðàê, îìúæåíà çà
áàùà ìó Â à ñ è ë Â ú ð ã î â â Ñàðàÿ. Ïðè ïàñòèðñêà ñâàäà â çåì-
ëèùåòî íà ñ. Äîáðîâíèöà óáèâà ÷îâåê îò òîâà ñåëî, êîéòî å áèë
ïðåäè òîâà âòîðè ñúïðóã íà ìàùåõàòà ìó. Ì è ò ê î è îùå åäèí
çàòâîðíèê óñïÿâàò äà èçáÿãàò îò çàòâîðà. Ïî íåãîâàòà âåðñèÿ
325
ïðîêîïàëè òóíåë (?!) Òîé çàìèíàâà çà Áàòàê, êúäåòî óâåùàâà
íÿêîè áëèçêè äî ïàðòèçàíèòå äà áúäå ïðåõâúðëåí â îòðÿä „Àíòîí
Èâàíîâ”.  ïîñî÷åíèÿ îòðÿä ùå äà ñà ðàçáðàëè çà êðèìèíàëíîòî
áèòèå íà Ä è ì è ò ú ð Â ú ð ã î â , êîéòî áèë èçãîíåí îùå íà äðóãà-
òà ñóòðèí îò ïàðòèçàíñêàòà ôîðìàöèÿ. Çàâðúùà ñå òàéíî â Ñàðàÿ,
êúäåòî ñå óêðèâà ó ÷è÷î ñè Ê î ö å  ú ð ã î â ïîâå÷å îò ìåñåö,
äîêàòî áèâà èçäàäåí îò íÿêîé ñúñåä. Ïîïàäà îòíîâî â çàòâîðà,
îòêúäåòî èçëèçà íà 9. IÕ. 1944 ã. âå÷å êàòî „ïîëèòè÷åñêè çàò-
âîðíèê” è âåäíàãà å îáëå÷åí êàòî ìèëèöèîíåð.  æèâîòà ìó ñå
íàìåñâà îùå åäíî áëàãîñêëîííî îáñòîÿòåëñòâî – îæåíâà ñå çà
à å ð ã à í à , ÷è÷îâà äúùåðÿ íà ïàðòèçàíêàòà  å ë à Ï å å â à , è
òàêà íà òîçè êðèìèíàë å îñèãóðåíî áúäåùå â íàðîäíàòà ìèëèöèÿ!
Ïî òîçè íà÷èí ñå îñèãóðÿâàõà ñúñ ñâîè õîðà âúâ Âàðòîëîìååâèòå
íîùè èç Ïàçàðäæèøêî äåéöèòå íà ëåñè÷îâñêèÿ âîåíåí
êîìóíèçúì.
 Êàìåíèöà íåìàëêî ñå øóøóêà çà „äåëàòà” íà òîçè ñàðàé-
÷àíèí è çà áîæèÿòà ðúêà íà âúçìåçäèåòî (ñèíúò ìó Âàñêî ñòðàäà
îò àëîïåöèÿ).
Ñëåä âðåìå, êîãàòî èíòåðåñúò ìè êúì Ä. Âúðãîâ íàðàñíà è
êîãàòî ñëåä 2005 ã. òîé å âå÷å ïîêîéíèê, ñå ðàçáðà, ÷å å áèë îò ò.
íàð. „ìèëèöèîíåðè ïàëà÷è”, èçïîëçâàíè îò “íàðîäíàòà âëàñò” âúâ
Âàðòîëîìååâèòå íîùè ñëåä Äåâåòè.
Ðàçêàçâà Ñ ò î ÿ í Â ú ð ã î â îò ñ. Ñàðàÿ, 70 ã., âèñøå
îáðàçîâàíèå, ïúðâè áðàòîâ÷åä íà Ä. Âúðãîâ: „Áàòå Ìèòêî, êàòî
ñå ÿäîñàøå, ïîñòîÿííî ãîâîðåøå: „Òîÿ øà ²òðåïà, îíÿ øà ²òðåïà!”
Òîé å õîäèë âúâ Âàðâàðà, êîãàòî ñà òðåïàëè òàìîøíèòå õîðà.
Ãîâîðåøå ñå, ÷å å ó÷àñòâàë è â òðåïàíåòî â ìåñòíîñòòà. Áàò ëåòî
ïðè Öåðîâî. Ñèãóðíî çà òàçè èì ðàáîòà, òðåïàíåòî, ñà èì ïëàùàëè
äîáðè ïàðè, çàùîòî òîé áúðçî ñå çàìîãíà, äîêàòî, çíàåø, ó òÿõ,
ïðè áàùà ìó, êàêâà ñèðîìàøèÿ áåøå.”

Èëèÿ Ïåòêîâ Öàíêîâ

Ñàðàéñêèòå ìó ðîäíèíè ïóñêàò ñëóõ, ÷å å óáèò êàòî ïîäïî-
ðó÷èê â áîåâåòå íà Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà. Âñúùíîñò, èç÷åçâà
êàòî ìîáèëèçèðàí â Ãàáðîâî, íåïîñðåäñòâåíî ñëåä 9 ñåïòåìâðè.
Ïðåäïîëàãà ñå, ÷å ìó å èçìèñëåíî ôàøèñòêî ìèíàëî.
Öàíêî Öàíêîâ èçìèñëÿøå ïîñòîÿííî íÿêàêâà êîìóíèñòè-
÷åñêà áèîãðàôèÿ çà áðàò ñè, êàêâàòî íèêîãà íå å ñúùåñòâóâàëà.
326
 Àíãåë Ñòîÿíîâ Âúðãîâ
Îñúäåí å ïîñìúðòíî íà ñìúðò ñ äåëî 988 / 1946 ã. Â äåëîòî
å ïîñî÷åíî, ÷å å èç÷åçíàë ïðåç îêòîìâðè 1944 ã.
Èñòîðèÿòà íà òîçè ñìúðòíèê å ñëåäíàòà: ïðîèçõîæäà îò ò.
íàð. Ã î ð í è Â ú ð ã î â è â Ñàðàÿ. Æåíè ñå çà Ê ¥ ö à îò ðîäà íà
à ¥ ë è ò å ( È â à í ÷ å â è ) . Èìàò è äåöà – ñèí è äúùåðÿ. Ñúïðóãàòà
áåøå æèâà äîñêîðî. Óáèò îò âàðâàðñêèòå ïàðòèçàíè áåç ñúä è
ïðèñúäà. Îáâèíåíèåòî å, ÷å å áèë ïîëèöàé â òÿõíîòî ñåëî4.
Èíòåðåñíà å ñúäáàòà íà ñåñòðà ìó Ô à í ê à , îìúæåíà ó
È â à í ÷ å â è – Ï è ñ à ð è ò å , ìèíàâàùè çà êîìóíèñòè÷åñêà
çåìåäåëñêà ôàìèëèÿ, ïî áèîãðàôèÿòà íà ñúïðóãà £ Ä è ì è ò ú ð
( Ì è ò ú ð ÷ î ) . Ñàðàéñêèòå êîìóíèñòè àâòîìàòè÷íî çàáðàâèõà çà
áðàòà íà Ô à í ê à , çà êîãîòî ñå òâúðäåøå, ÷å å èçáèâàë ðîäíèíèòå
íà ïàðòèçàíèòå â „ãîðÿùà ïåù” (ãëóïîñò, êîÿòî íå ïðèñúñòâà â
èñòîðèÿòà íà Âàðâàðà). Äîðè íåùî ãðîòåñêíî: ïðåç 2005 ã. çà
ïðåäñåäàòåë íà Ïàçàðäæèøêàòà îðãàíèçàöèÿ íà ÁÑÏ áå èçáðàí
âíóêúò £ Ä è ì è ò ú ð Ä è ì è ò ð î â – Ê ë å ÷ è , ìúæ ñúñ
ñúìíèòåëíà õàðàêòåðèñòèêà íà áèçíåñìåí.
Ðàçêàçâà Ñ ò î ÿ í  ú ð ã î â , ïúðâè áðàòîâ÷åä íà Àí.
Âúðãîâ: „Áàòå Àíãåë å ðîäåí íÿêúäå îêîëî 1918 ã. Æåíåí å çà
Ê ¥ ö à , ñåñòðàòà íà äðóãèÿ óæ ïàðòèçàíèí îò Ñàðàÿ Ê î ê î
( Í è ê î ë à È â à í ÷ å â ) . Èìà äâå äåöà: Å ë å í à , æåíåíà â Ïà-
çàðäæèê, è Õ ð è ñ ò î , îñòàâà äà æèâåå â Ñåïòåìâðè, êúäåòî ñåìåé-
ñòâîòî íà áàòå À í ã å ë áåøå óñåäíàëî.
Á à ò å À í ã å ë ãî ïðåòðåïàõà ñ äúðâåòà, ñ êîáèëèöè
æåíèòå âúâ Âàðâàðà5. Êîãàòî áåøå îòèøúë äðóãèÿò áðàòîâ÷åä,
á à ò å Ì è ò ê î ( Ä è ì è ò ú ð Â ú ð ã î â ) êàòî ìèëèöèîíåð,
âå÷å íà Äåâåòè, ãî áåøå çàâàðèë íàïúëíî ïðåáèò, ïî÷òè óìðÿë.
Óòðåïàõà ãî âàðâàðñêèòå æåíè áåç ãðàì âèíà. Òîâà òðåïàíå ìó
ïîãîäè æåíà ìó Ê î ö à , êîÿòî áåøå ìíîãî àë÷íà. Êîãàòî áàòå
Àíãåë õâàíåøå íÿêîé ïðîâèíèë ñå õëàïàê, îòêðàäíàë òîâà-îíîâà,
Ê î ö à êàðàøå áàòå Àíãåë äà ãî ïóñíå, àìà ìîì÷åòî äà äîíåñå ÿ
ïèëå, ÿ ãúñêà, ÿ àãíå. Òàêà ÷å, äà çíàåø, çà êîêîøêàðñêà èñòîðèÿ
ãî óòðåïàõà ïàðòèçàíèòå! Âúâ Âàðâàðà æåíèòå è êàìúíè ñà
õâúðëÿëè âúðõó íåãî, ñëåä êàòî ñà ãî ïðåáèëè ñ äúðâåòà. Áÿõà ãî
äîêàðàëè â Ïàçàðäæèê. Îò òóê ñ êàìèîí ñà ãè çàêàðàëè ñ äðóãè
õîðà è ñà ãè èçòðåïàëè â íÿêàêâà öåðîâñêà ìåñòíîñò, êîÿòî ñå
íàðè÷à Áàòáëåòî. Ñëó÷àéíî ñå ðàçáðà çà òîâà òðåïàíå. Åäèí îò
327
òðåïà÷èòå îò Âåëè÷êîâî ñå êàçâà Ê î ë ü î , âèêàìå ìó Ê î ë ü î
Ê è í è í 6, êîéòî ïîñëå ñå îæåíè çà Ê è í à , ïúðâà áðàòîâ÷åäêà
íà Ê î ö à , æåíàòà íà áàòå À í ã å ë . Òîÿ òðåïà÷, ðàçêàçâàò, ÷å å
îùå æèâ âúâ Âåëè÷êîâî. Êàê å ïðîãîâîðèë Ê î ë ü î Ê è í è í ,
íå çíàì. Àìà áàòå Àíãåë ñè îòèäå àêåðà! Çà íèùî. Çà åäíà
êîêîøêà, äåòî ñå âèêà! À òîé áåøå èçìú÷åí ÷îâåê. Êóöàøå. Áåøå
çàïî÷íàë äà ñå òðóäè êàòî ñåëñêè ñâèíàð. Âèëàðúò ãî áåøå
íàïàäíàë è óäàðèë â êîëÿíîòî. Òàêà ìó å ñúäáàòà!”

Àíãåë Ñòîÿíîâ Âà÷åâ

Îñúäåí å ïîñìúðòíî íà ñìúðò ñ äåëî 349 / 1948 ã. Ïîñî÷åíî
å, ÷å å èç÷åçíàë ïðåç ñåïòåìâðè 1944 ã. (?!)

1
Îïèñàíîòî îò Ñï. Ò î ì î â , Ñúçäàâàíå íà íàðîäíàòà ìèëèöèÿ (â
Ïàçàðäæèøêèÿ êðàé), Ñ., 1990, ñ. 49, íå îòãîâàðÿ íà èñòèíàòà, âæ. ïîâå÷å
ïðè Ò. Á à ë ê à í ñ ê è , Ñàðàÿ â ìèíàëîòî è äíåñ, Ðúêîïèñ.
2
Ò. Á à ë ê à í ñ ê è , Ñàðàÿ…, öèò. ñú÷.
3
Ïàê òàì, âæ. ÷. Ä è ì è ò ú ð Â ú ð ã î â – Ã ð à á ê à ò à .
4
Ïðè Ñï. Ò î ì î â , Ñúçäàâàíåòî…, ñ. 48, ñå ñúîáùàâà çà 9.IÕ.1944 ã. âúâ
Âàðâàðà: „Çà ãàðà Âàðâàðà âåäíàãà çàìèíàõà À ë å ê ñ à í ä ú ð Ì å ÷ ê à ð î â ,
Ä è ì è ò ú ð Ä à ì ÿ í î â è Ï å ò ú ð Á î æ è ë î â ..., áëîêèðàõà îáùèíàòà,
îáåçîðúæèõà ïîëèöàÿ Àíãåë Áðúêîâ è âçåõà ïóøêèòå è ïèñòîëåòèòå”.
Òóê ÿâíî å ñáúðêàíî èìåòî Â ú ð ã î â ñ Á ð ú ê î â .
5
Âæ. ñòàòèÿòà çà òîâà ñåëî.
6
Ñåãà òîçè óáèåö æèâåå âúâ Âåëè÷êîâî ïðè áðàò ñè.

Ëîáíîòî ìÿñòî íà Ïåøëîâè êðàé ñ. Ñáîð

328
 Ñáîð (Äæóìàÿ)
Îïèñàíàòà äåâåòîñåïòåìâðèéñêà êàðòèíà â ñ. Ñáîð ïðè Ñï.
Ò î ì î â , (Ñúçäàâàíåòî, ñ. 22) ñïîðåä ñïîìåíè íà î÷åâèäöè íå
îòãîâàðÿ íà äåéñòâèòåëíîñòòà. Óïëàõàòà è ñòðåñúò ñà áèëè
òîëêîâà ñèëíè, ÷å íàïèñàíîòî â ïîñî÷åíàòà êíèãà ïðåäñòàâÿ åäíà
åëåìåíòàðíà ôàëøèôèêàöèÿ, ñðâ.: „Íà ìåãäàíà ñå áÿõà ñòåêëè è
ãè ÷àêàõà (ïîëèòçàòâîðíèöèòå) ðàäîñòíî âúçáóäåíè õîðàòà îò
ñåëîòî. Ïîñðåùàõà ãè ñ âúçãëàñè è ïðåãðúäêè”.
Çà êìåò å îñòàâåí äîòîãàâàøíèÿò Í è ê î ë à Ñ ò î ÿ í î â 1.
Âëàñòòà îáà÷å ñå óïðàæíÿâà îò „îòå÷åñòâåíîôðîíòîâöèòå”
Ãåîðãè Ãåí÷åâ Òîòîëàêîâ, Ïåòúð Äèìèòðîâ
Äóë÷åâ, Íèêîëà Ä. Ñòîÿíîâ è Èâàí Òðåíäàôè-
ë î â Í å é ê î â . Îôèöèàëíî êîìåíäàíò íà ñåëîòî å Ã .
Ò î ò î ë à ê î â , íî çâåðñòâàòà ñå ðúêîâîäÿò îò È â à í Í å é ê î â 2.

ѳáî Êðúñòåâ Ïåøëîâ

Çåìåäåëåö. Áèâø êìåò íà ñåëîòî. Ïóñíàò å ñëóõ, ÷å å
ñúîáùàâàë íà âëàñòòà çà äåéñòâèÿòà íà ìåñòíèòå êîìóíèñòè.
Âñúùíîñò, âúðõó íåãî å ïðåíåñåíà êîìóíèñòè÷åñêàòà íåíàâèñò
êúì â ñ å ê è ï î ë è ö à é , êàêúâòî å áèë è ñèíúò ìó È â à í . Äåéñò-
âèòåëíàòà ïðè÷èíà çà îìðàçàòà îáà÷å å äåëî çà èìîò ñ Êóðòa-
öèòå, êîåòî å ñïå÷åëåíî îò ñúïðóãàòà íà Ñ. Ïåøëîâ. Óáèò å íà
Äåâåòè, ïîäãîíåí â ì. Êèðïè÷ ãüîë îò À í ä î í Ê ó ð ò à ê î â .
Æåíà: Ã è í à îò Ê ó ð ò à ö è ò å .
Äåöà: 1) È â à í , âèêàëè ìó è Ê î í í è ê à , ïîëèöàé, óáèò â
Ëåñè÷îâî;
2) Ò ð å ä à ô è ë , åðãåí, óáèò îò áðàòîâ÷åä ñè ß í ê î
Ê ó ð ò à ê î â çàðàäè èìîò, ñïîìåíàò ïî-ãîðå;
3) Ê à ð à ì ô è ë , óáèò ïðè Ìàðèøêèÿ ìîñò ñëåä
Äåâåòè;
4) Ì å ò î ä è , óáèò íåèçâåñòíî êúäå;
5) Ñ ï à ñ à , âïîñëåäñòâèå îìúæåíà â Ïàçàðäæèê.
Çà òîçè ñáîð÷àíèí íå ñå íàìåðè îôèöèàëåí äîêóìåíò.
Åäèíñòâåíîòî ïèñàíî çà íåãî å ïðè Ñï. Ò î ì î â (Ñúçäàâàíå….,
ñ. 22), ñðâ.: „Êúì 4 ÷àñà íà 9.IÕ. ôàøèñòúò Ñ ú á î Ê ð ú ñ ò å â ñ
329
äâàìàòà ñè ñèíà, åäèíèÿò îò êîèòî áåøå ïîëèöàé, âúîðúæåíè ñ
ïóøêè è ïèñòîëåòè, íàïðàâèõà îïèò äà èçáÿãàò îò ñåëîòî è äà ñå
óêðèÿò. Ïðåñëåäâàíè îò áîéíèòå ãðóïè (ìèëèöèÿòà íà ñ. Ñáîð), â
ì. „Êåðïè÷ãüîë” òå áÿõà îáãðàäåíè. Ïðè çàâúðçàëàòà ñå ïðå-
ñòðåëêà Ñ ú á î Ê ð ú ñ ò å â áå óáèò, åäèíèÿò ìó ñèí – ðàíåí è
çàëîâåí, à âòîðèÿò óñïÿ äà ñå èçìúêíå îò ïðåñëåäâàùèòå è äà ñå
óêðèå â Ïàçàðäæèê, êúäåòî ïî-êúñíî áåøå çàëîâåí”.
Òîâà îïèñàíèå å åëåìåíòàðíà èçìèøëüîòèíà. Ñ ú á î
Ï å ø ë î â áÿãà ñ êàðóöà, â êîÿòî ñà ñàìî òîé è ñúïðóãàòà ìó. Óáèò
å áåç êàêâàòà è äà å ïðåñòðåëêà.
Ðàçêàçâà Á ë à ã î Í è ê î ë î â Ä ó ë ÷ å â , 72 ã., VII êëàñ,
çåìåäåëåö, ïåíñèîíåð, æèâåå â Ñáîð: „Íà íàøèòå êîìóíèñòè íà
Äåâåòè äîéäå ïîìîù îò Ëåâñêè (Êàëàãëàðå). Äîéäîõà òàìîøíèòå
ïàðòèçàíè. Ïîäãîíèõà Ñúáî Ïåøëîâ. Òîé áåøå çåìåäåëåö.
Ìåñòåí ÷îâåê. Ïðèêàçâà ñå, ÷å ãî å óòðåïàë Àíäîí Íèêîëîâ
Êóðòàêîâ, ñúùî îò íàøåòî ñåëî. Ñúáî ïîáÿãíà ñ êàðóöàòà ñè. Ñ
íåãî áåøå ñàìî æåíà ìó.”
Ñëåä âðåìå ïîâòîðíî
ïîñåòèõ Á ë à ã î Ä ó ë ÷ å â
âúâ âðúçêà ñ ïèñàíèåòî íà
Ñ ï à ñ Ò î ì î â , ïðåäñòà-
âåíî òóê. Åòî è äóìèòå ìó:
„Íèêàêâî ñðàæåíèå íå å
èìàëî. Ñèíúò íà Ñ ú á î –
Ò ð å í ÷ î , áåøå óáèò ïðå-
äè Äåâåòè. Ñ ú á î íå å áèë
ïîëèöàé. Åäèíèÿò ìó ñèí
È â à í áåøå òàêúâ â Ëå-
ñè÷îâî. Íàïèñàíîòî íå îò-
ãîâàðÿ íà èñòèíàòà. Íèêàê-
âî ïðåñëåäâàíå íå å èìàëî.
Óòðåïà ãî, êàòî áÿãàøå ñ Ñ èíôîðìàòîð îò Ñáîð
êàðóöàòà, À í ä î í Ê ó ð -
òàêà.”
Ðàçêàçâà À í ã å ë Ì è õ à é ë î â Ï å í ÷ å â , ñ. Ñáîð, 81
ã., VI êëàñ, çåìåäåëåö: „Ñ ú á î çà ìåíå áåøå äîáúð ÷îâåê. Êàêâà
âèíà èìàøå ëè? Òàÿ, ÷å ñèíúò ìó È â à í áåøå íà÷àëíèê íà ïîëè-
öåéñêèÿ ó÷àñòúê â Ëåñè÷îâî. Êàòî ñè èäâàøå â ñåëî, ïîáèâàøå
òîÿ è îíÿ çà êðèìèíàëíè ïðîâèíåíèÿ. Êàçàõà, ÷å Ñ ú á î ñãðåøèë,
330
êàòî å ïîäñêàçâàë íà ñèíà ñè êîãî äà íàáèå. Çàòîâà ïîñëå èçáèõà
öÿëîòî ìó ñåìåéñòâî. Èçíàñèëèõà ñíàõà ìó è äúùåðÿ ìó. Çíàåø
ëè êîé ãî óáè? Äà ñå ÷óäèø è íå íà÷óäèø. Óáè ãî À í ä î í
Ê ó ð ò à ê î â , íà æåíà ìó Ã è í à áðàòîâ ñèí. Çàðàäè íèâèòå, êúäå
æåíàòà íà Ñúáî âçå ñ äåëî îò Ê ó ð ò à ö è ò å . Ïîñëå îáúðíàõà
íåùàòà, ÷å óáèéñòâîòî íà Ñ ú á î è íà ñèíîâåòå ìó áèëî ïîëè-
òè÷åñêî”.

Èâàí Ñúáîâ Ïåøëîâ - Êîííèêà

Ñèí íà Ñ ú á î Ï å ø ë î â îò Ñáîð. Ïîëèöàé â Ëåñè÷îâî.
Óáèò áåç ñúä è ïðèñúäà â òîâà ñåëî.
Ðàçêàçâà À í ã å ë Ï å í ÷ å â : „Èâàí, ñèíúò íà Ñ ú á î
Ï å ø ë î â , áåøå íà÷àëíèê íà ïîëèöåéñêèÿ ó÷àñòúê â Ëåñè÷îâî.
Êîãàòî ñè èäâàøå â ñåëî, ïîáèâàøå òîÿ-îíÿ, êîèòî ðîäíèíèòå ìó
ïîñî÷âàõà. Íåãîâàòà æåíà ñå êàçâàøå È â à í à . Áåøå îò Äîëíî
Ëåâñêè. Æèâååõà â ãðàäà. Èìàò åäíà äúùåðÿ, êîÿòî îñòàíà â Ïëîâ-
äèâ. Áåøå ìåäèöèíñêà ñåñòðà. È â à í ãî óòðåïàõà â Ëåñè÷îâî íà
öåíòúðà ñ êàìúíè. Òàêà ñå ÷ó.”
Ðàçêàçâà à å î ð ã è Ê î ò å â , Ëåñè÷îâî (âæ.): „Íà Äåâåòè
È â à í Ê î í í è ê à å áèë â Áîëíèöàòà ñúñ ñ÷óïåíà ðúêà. Íàøèòå
ïàðòèçàíè ãî âçåõà è ãî äîêàðàõà â ñåëî. Èçïðàâèõà ãî äî ñòåíàòà
íà Îáùèíàòà (êúùàòà íà Ìàðèÿ Êîòåâà). Èìàøå åäèí ïîëóèäèîò
Ä è í ê î . Ñòîåøå ïðåä íåãî è ãî õðà÷åøå. Êàçàõà, ÷å ùå ãî óáèÿò
íà ìÿñòî. Àç èçáÿãàõ. Ïîñëå ñå ðàçáðà, ÷å ñà ãî óáèëè ñ Ï å ò ê î
Ê î å â ïî ïúòÿ çà Áîðèìå÷êîâî, ñëåä Ìîñòà.”

Òðåíäàôèë Ñúáîâ Ïåøëîâ

Æåðòâà íà ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð â ñåëîòî. Ñèí íà ïîëèöàÿ
Ñ ú á î Ï å ø ë î â . Ïî âðåìå íà óáèéñòâîòî å áèë ñåëñêè ïúäàðèí.
Óáèò å îò ß í ê î À í ã å ë î â Ê ó ð ò à ê î â , ðåìñèñò. Áèë å åðãåíèí.
Ðàçêàçâà Á ë à ã î Ä ó ë ÷ å â : „Òîâà áåøå ïðåäè Äåâåòè.
Ìàëêî ïðåäè òîâà. Àç áÿõ â öåíòúðà íà ñåëîòî è ñå âúðòåõ êðàé
ìëàäåæèòå. Ò ð å í ä à ô è ë ìèíà ïîêðàé íàñ è îòèäå íà ëîçåòî.
Êîãàòî ñå âúðíà, áåøå çàñòðåëÿí îò ß í ê î À í ã å ë î â Ê ó ð -
ò à ê î â , íåãîâ ïúðâè áðàòîâ÷åä. Çàñòðåëÿ ãî â ÷åëîòî òî÷íî
ñðåùó ïîðòèòå íà äÿäî È â à í Ê ó ð ò à ê î â ”.
331
 Ðàçêàçâà À í ã å ë Ï å í ÷ å â : „Òðåíäàôèë áåøå ðàáîòíèê.
Ïúäàðèí. Óáè ãî ß í ê î Ê ó ð ò à ê î â , íåãîâ ïúðâè áðàòîâ÷åä,
ïî ÷àñòíà àìáèöèÿ. Áåøå åðãåíèí. Íèêàêâè ïîëèòè÷åñêè ïðè÷èíà
íÿìàøå. Óòðåïà ãî çà íèâè. Ìàéêà ìó Ã è í à áåøå ëåëÿ íà ß í ê î .
Òÿ ãè îñúäè çà èìîò è ñïå÷åëè äåëîòî… Ñëåä Äåâåòè îáúðíàõà
ðàáîòà ñ óáèéñòâî íà Ò ð å í ä à ô è ë , ÷å å ïîëèòè÷åñêî. ß í ê î
âëåçíà â çàòâîðà çà óáèéñòâî, àìà ìèíàâàøå çà ðåìñèñò.”

Êàðàìôèë Ñúáîâ Ïåøëîâ

Ìëàä ìúæ. Æåíåí çà Ë à ò è í à . Èìàò åäíî äåòå – Ò ð å í -
ä à ô è ë , êîéòî ñåãà æèâåå â Ñîôèÿ. Óáèò â Ïàçàðäæèê ïðè Ìà-
ðèøêèÿ ìîñò äåí-äâà ñëåä óáèéñòâîòî íà áàùà ìó. Â äåëî 1234 îò
1948 ã. ñå âîäè çà „èç÷åçíàë” ïðåç ñåïòåìâðè 1948 ã. (ÿâíî ãðåøêà
âì. 1944 ã.). Ïàëà÷èòå èçíàñèëâàò ñúïðóãàòà ìó.
Ðàçêàçâà À í ã å ë Ï å í ÷ å â : „Ê à ð à ì ô è ë áåøå êðîòúê
÷îâåê. Ðàáîòíèê. Çåìåäåëåö. Êîãàòî óáèõà áàùà ìó è èçíàñèëèõà
ñåñòðà ìó è æåíà ìó, òîé ðå÷å äà ïîáåãíå. Áÿõà ìó ïðàòèëè
ìîáèëèçàöèîííî. Àðåñòóâàí å â Ïàçàðäæèê íà Ãàðàòà. Óòðåïàí
å ïðè Ìàðèøêèÿ ìîñò”.
Ìåòîäè Ñúáîâ Ïåøëîâ
Íàé-ìàëêèÿò ñèí íà Ñ ú á î è Ã è í à Ï å ø ë î â è . Íà
25. IÕ. çàìèíàâà çà ôðîíòà. Âðúùà ñå îò ôðîíòà. Ìåñòíèòå
êîìóíèñòè íå ãî îñòàâÿò äà ñå ïðèáåðå â îïðàçíåíàòà îò åêçåêóöèè
áàùèíà ìó êúùà è ãî îòìúêâàò íåèçâåñòíî êúäå. Ìÿñòîòî, êúäåòî
å óáèò áåç ñúä è ïðèñúäà, å íåèçâåñòíî è äî äíåñ. Â ñåëîòî å ïóñíàò
ñëóõ, ÷å å óáèò íà ôðîíòà (?!)
Áèë å íåæåíåí.
Ðàçêàçâà À í ã å ë Ï å ÷ å â : „ Ì å ò î ä è áåøå êðîòêî ìîì÷å.
Áåøå îâ÷àð ó áàùà ñè. Äîéäå ìó ìîáèëèçàöèîííî è òîé çàìèíà íà
ôðîíòà. Òàì îæèâÿ è ñå âúðíà. Âåäíàãà îáà÷å ãî çàëîâèõà è ãî
îòâåäîõà, íå çíàì êúäå. Òàì ñà ãî óáèëè. Íå ñå çíàå ãðîáúò ìó.”
Ðàçêàçâà Ö â å ò à í È â à í î â Ì ó ñ è å â ñ ê è , 70 ã., VII êë.,
æèâåå â Ñáîð: „Ñ ú á î Ï å ø ë î â èìàøå îùå åäèí ñèí – Ì å ò î -
ä è . Óáèõà ãî íà ôðîíòà. Òóê, â öåíòúðà íà ñåëîòî, èìàìå ïàìåò-
íèê íà çàãèíàëèòå âúâ âîéíàòà. Êîãàòî ïîâäèãíàõìå âúïðîñà,
çàùî ëèïñâà èìåòî íà Ì è õ à è ë Ï å ø ë î â , íè îòãîâîðèõà:
332
 – Äîéäå äðóãàð îò Êîìèòåòà â Ïàçàðäæèê è êàçà äà íå ãî
ïèøåì.”
Ãåîðãè Íèêîëîâ Ïåøëîâ
Áèë å èçâåñòåí â ñåëîòî ïîä èìåòî Ä ÿ ä î Ã þ í ä æ è ÿ ò à .
Æåíà: (?!)
Äåöà: 1) à å î ð ã è , ïî÷èâà â Ñáîð;
2) Ñ ï à ñ ê à , îìúæåíà â Ïàçàðäæèê;
3) Ï à â ë è í à , ñúùî çàäîìåíà â Ïàçàðäæèê.
Ïî äåëî 230 /1946 ã. ñå âîäè „èç÷åçíàë” ïðåç ñåïòåìâðè 1944.
Ðàçêàçâà À í ã å ë Ï å í ÷ å â : Ä ÿ ä î Ã þ í ä æ è ÿ ò à ãî íà-
áåäèõà çàðàäè Ñ ú á î . Áÿõà ðîäíèíè è äðóãàðè. Çàðàäè íåãî æàíäà-
ðèíúò È â à í , íà Ñúáî ñèíà, íàáè åäèí èëè äâàìà ÷îâåêà. Òàêà
çàïî÷íà àìáèöèÿòà. ×àñòíà àìáèöèÿ. Àðåñòóâàõà ãî íà Äåâåòè è
ãî îòêàðàõà íåèçâåñòíî êúäå. Óòðåïàõà ãî. Ïîñëå íèùî íå ñå ÷ó”.

Ñïàñêà Ñúáîâà Ïåøë¥âà

Íàé-ìàëêàòà äúùåðÿ íà Ñ ú á î Ï å ø ë î â . Ñëåä êàòî å
íàñèëåíà íà Äåâåòè, áÿãà è ñå êðèå â Ïàçàðäæèê, êúäåòî ñå îìúæ-
âà. Ïî÷èâà ïðåç 2005 ã.
Ðàçêàçâà À í ã å ë Ï å í ÷ å â :
„Êîãàòî óòðåïàõà Ñ ú á î ,
òðåïà÷èòå ñå âúðíàõà â êúùà-
òà ìó è õâàíàõà çàåäíî ñúñ
ñíàõà ìó Ë à ò è í à è ùåðêà
ìó Ñ ï à ñ à . Áåøå ìîìè÷å.
Îòâåäîõà ÿ â ×àê³ðîâîòî ïîä
Ãðîáèùàòà. Èçíàñèëåíà å çà-
åäíî ñúñ ñíàõà ñè Ë à ò è í à íà
ñúùîòî ìÿñòî. Îòòàì òÿ äîé-
äå, òà ñå ñêðè â ìîÿ äîì. Îò òóê
èçáÿãà â Ïàçàðäæèê, êúäåòî ñå
Ñ èíôîðìàòîðè â ñ. Ñáîð îæåíè çà åäèí ÷èêñàëîíåö.
Ïî÷èíà ìèíàëàòà ãîäèíà.
Òèÿ, êúäåòî ñå ãàâðèõà ñ íåÿ, ñà ß í ê î Ê ó ð ò à ê î â , íåèí ïúð-
âè áðàòîâ÷åä, à å î ð ã è Í å í ê î â ñ ê è , òîé èìà äâå ìîìè÷åòà â
Ïàçàðäæèê, åäíàòà å àäâîêàòêà, åäèí Ã ÿ ó ð î â , ìèíàâàøå çà ÿòàê
íà ïàðòèçàíèòå. Öÿëà íîù ñå ãàâðèõà ñ íåÿ è ñúñ ñíàõà £ Ë à ò è í à ”.
333
 Ëàòèíà Ïåøëîâà
Ñúïðóãà íà Ê à ð à ì ô è ë Ñ ú á î â Ï å ø ë î â .
Êîãàòî ñáîðñêèòå êîìóíèñòè óáèâàò ñâåêúðà £ Ñ ú á î
Ï å ø ë î â è ïðîãîíâàò ñúïðóãà £ Ê à ð à ì ô è ë , â äoìà £ ïðèñòè-
ãàò íàñèëíèöèòå, âîäåíè îò óæ „ïîëèòè÷åñêèÿ çàòâîðíèê” ß í ê î
Ê ó ð ò à ê î â . Çàáèðàò íåÿ è çúëâà £ Ñ ï à ñ ê à è ãè âîäÿò â ì.
×àêúðîâîòî, êúäåòî èçâúðøâàò ãðóïîâè èçíàñèëâàíèÿ.
Îò áðàêà ñè ñ Ê à ð à ì ô è ë èìà åäèí ñèí Ò ð å í ä à ô è ë ,
êîéòî ñåãà æèâåå â Ñîôèÿ.
Ðàçêàçâà À í ã å ë Ï å í ÷ å â : „Èçíàñèëâàíåòî íà Ë à ò è í à
ãî èçâúðøè ãðóïàòà íà ß í ê î Ê ó ð ò à ê î â . Ñ íåãî áÿõà Ã å î ð ã è
Í å í ê î â ñ ê è , À í ã å ë Ñ ò î è ì å í î â Ê ó ð ò å â è åäèí Ã ÿ ó -
ð î â , ÿòàê íà ïàðòèçàíèòå. Îòêàðàõà ÿ íàäîëó è öÿëà íîù ñå ãàâðè-
õà ñ íåÿ”.
Ðàçêàçâà Á ë à ã î Ä ó ë ÷ å â : „Ñëåä êàòî ñå ðàçáðà, ÷å â Ïà-
çàðäæèê ñà óáèëè Ê à ð à ì ô è ë Ñ ú á î â Ï å ø ë î â , íàøèòå
êîìóíèñòè ðåøàâàò äà èçíàñèëÿò æåíà ìó. Êàçâàøå ñå Ë à ò è í à .
Õâàùàò ÿ è ÿ âðúçâàò ñ êîëàí, ðåìúê. Âîäÿò ÿ â åäíà ìåñòíîñò –
×àêúðîâîòî ïîä Ãðîáèùàòà – è òóê ÿ íàñèëâàò. Êîãàòî èçáÿãàëà,
áèëà îùå âúðçàíà ñ êîëàíà, ïî êîéòî ñå ðàçáðà, ÷å åäèí îò íàñèëíè-
öèòå å áèë À í ã å ë Ñ ò î è ì å í î â Ê ó ð ò å â . Íàìåðèë ñå å è
÷îâåê, êîéòî å âèäÿë èëè çíàå çà èçíàñèëâàíåòî”.

Íèêîëà Ñïàñîâ Àíäðååâ – Êîëèøà : Ïåòüî

Ðîäåí ïðåç 1919 ã. Øèâàøêè ðàáîòíèê. Çàíàÿò÷èÿ. Îò 1943
ïàðòèçàíèí. Çàãèâà íà 16.VIII.1944 ã. âúâ Âîäåíè÷àðñêàòà êîðèÿ
ìåæäó Ñáîð è Ðîñåí.
Ñáîðñêàòà âåðñèÿ çà ñìúðòòà íà òîçè äåéñòâèòåëíî äîáúð
ìëàäåæ, „åäèíñòâåíèÿò êîìóíèñò â ñåëîòî” ñïîðåä íåÿ, íå ñå
ïîêðèâà ñ ïèñàíèÿòà â êîìóíèñòè÷åñêàòà ëèòåðàòóðà.
Çà åêçåêóòîð å ïîñî÷åí Ä è í ÷ î Ä ó ï è í î â , ïîñëå ãåíåðàë
 å ë å â . Ñìÿòà ñå, ÷å ñ íåùî Ê î ë è ø íå ñå å õàðåñàë íà ïàðòè-
çàíèòå, âîäåíè êàòî Ïîëñêàòà ÷åòà îò  å ë ê î , ïàðòèçàíñêîòî
èìå íà  å ë å â . Âúâ Âîäåíè÷àðñêàòà êîðèÿ ñà áèëè ñàìî äâàìàòà.
Âîéñêàòà îò Îâ÷åïîëöè ñå å íàìåñèëà êúñíî, ñëåä ñúîáùåíèåòî
çà óáèéñòâîòî íà ìëàäåæà.
Ðàçëè÷íè ñà âåðñèèòå çà ñìúðòòà íà Êîëèøà â ìåìîàðèòå:
334
 • Èâ. Â ð à ÷ å â (Ñðåäíîãîðöè, ñ. 227 è ñë.): Îòêðèòè ñà ñëó-
÷àéíî îò ìèíàâàù âîéíèê. Äâàìàòà, Âåëêî è Ïåòüî, ïðåìèíàâàò
ðåêàòà.” „Íî åäèí âíåçàïåí èçñòðåë, èçïðàòåí îò åäèí ïðîäàæåí
ïîäîôèöåð, óëó÷âà Ï å ò ü î â ãúðäèòå, à  å ë ê î å ðàíåí â êðàêà.
Ï å ò ü î ïàäà ìúðòúâ íà çåìÿòà.”
• Â “Íåçaáðàâèìè èìåíà” (Ñ., 1971, ñ. 419) ïðèñúñòâà ñëåä-
íèÿò òåêñò: „Ïðè èçïúëíåíèå íà áîéíà çàäà÷à Í. Àí. áèâà ïðåäà-
äåí. Â çàâúðçàëàòà ñå ïðåñòðåëêà ïàäà òåæêî ðàíåí. Çà äà ñïàñè
ñâîÿ äðóãàð, òîé ñå ñðàæàâà ãåðîéñêè. Ïîñëåäíèÿò êóðøóì çàïàçâà
çà ñåáå ñè”.
Ñúçäàäåíà å ìèñòèôèêàöèîííà ñõåìà â ñ. Ðîñåí, ïî êîÿòî çà
„ïðåäàòåë” å íàðî÷åí íåâèííèÿò ñåëÿíèí à å î ð ã è Ê ó ð ò å â (âæ.).
Èçìèñëÿ ñå íåñúùåñòâóâàùà âåðñèÿ çà ïðåäàòåëñòâî, â ðåçóëòàò
íà êîåòî âúïðîñíèÿò ðîñåíåö å åêçåêóòèðàí îò ñáîðñêèòå ïàëà÷è,
à ñúïðóãàòà ìó íàñèëåíà.
 Ñáîð íèêîé íå âÿðâà íà âåðñèÿòà çà ãåðîè÷åñêàòà ñìúðò
íà Êîëèøà.
Ðàçêàçâà À í ã å ë Ï å í ÷ å â : „Ñàìî Êîëèøà áåøå êîìó-
íèñò â íàøåòî ñåëî. Óòðåïà ãî âúâ Âîäåíè÷àñêàòà êoðèÿ îíîâà
ìîì÷å îò Ñìèëåö – Ä è í ÷ î . Ïîñëå ñòàíà ãåðåíàë. Çàâèäÿ ìó íà
ñëàâàòà. Íèêàêâî ñðàæåíèå íå å èìàëî òàì. Ðåêàòà áåøå èçõâúðëè-
ëà òðóïà ìó êúì Ðîñåí. Ïîñëå äîéäå âîéñêàòà, òà îãðàäè ìÿñòîòî”.
Ðàçêàçâà Ä è ì è ò ú ð Ä æ à ë ú ç î â : „Àç áÿõ ìîì÷å íà 15
ãîäèíè. ×ó ñå, ÷å Ê î ë è ø å óáèò âúâ Âîäåíè÷àðñêàòà êîðèÿ.
×è÷î ìå èçïðàòè äà ïðîâåðà êàêâî å ñòàíàëî. Àç îòèäîõ äî ×åø-
ìàòà, íî èìàøå âîéñêà è íå ìå ïóñíàõà. Ìèíàõ îò äðóãèÿ áðÿã è
ñå äîáðàõ äî ðåêàòà. Êîëèø áåøå ïîëóïîòîïåí â ðåêàòà (Ëóäà
ßíà). Èìàøå åäíà ðàíà â êðàêà...”
Ñðâ. îáÿñíåíèåòî íà Ä. Â å ë å â (ñ. 261) çà ñìúðòòà íà Êîëè-
øà: „Ïîñî÷èõ íà Ïåòüî ðåêàòà è ìó êàçàõ: „Ñêà÷àé!”. Àç çàëåãíàõ
è îòêðèõ îãúí ïî íàäèãàùèòå ñå ôèãóðè îêîëî òðúíêèòå... Ñëåä
ìàëêî ñêî÷èõ è àç â ðåêàòà ïðè Ïåòüî, íî ïðåäè äà òðúãíåì, îò
îòñðåùíàòà ãðàäèíà èçëåçå ïîäîôèöåð, êîéòî, ñòúïâàéêè ïî
êàìúíèòå, ìèíàâàøå ðåêàòà êúì íàñ. Êàòî ÿ ìèíà è ñòúïè íà
ïÿñúêà íà äåñåòèíà êðà÷êè îò íàñ, âäèãíà ãëàâà è íè âèäÿ”.
Âîéíèêúò ñè òðúãâà, íî êàòî ñå ñêðèâà çàä òðúíêèòå,
îòêðèâà îãúí è ðàíÿâà Ä. Âåëåâ. Òîé óæ çàïîâÿäàë íà Ïåòüî äà
ïðîäúëæè, ñðâ. ïî-íàòàòúê â ðàçêàçà:
335
 „– Íå ìîãà! – èçâèêà Ïåòüî. – Íåìèñëèìî å äà òå îñòàâÿ.
.... Òðÿáâàøå äà ãî ïðåäóïðåäÿ ìíîãî îñòðî, äà ìó êàæà, ÷å
å ïî-âàæíî äà ñïàñè äðóãàðèòå, äà èçïúëíè çàäà÷àòà. Òîé èç÷åçíà
îò ïîãëåäà ìè è àç ïîìèñëèõ, ÷å ñå å ñïàñèë, ÷å ùå íàìåðè äðóãàðè-
òå è ùå èì ïðåäàäå çàäà÷èòå è ïàðîëèòå”.
Ïî-íàòàòúê Âåëåâ ïèøå, ÷å ïðåïðåäàâà íàó÷åíîòî ïî-êúñíî:
„Ïåòüî, èçëèçàéêè îò îáêðúæåíèåòî, ìèíàâà ïîêðàé åäèí
âîéíèê..., äàëè òîé èëè ðîòíèÿò êîìàíäèð, èëè è äâàìàòà ñå ïðèòà-
ÿâàò, è êîãàòî Ïåòüî ïðåìèíàâà êðàé òÿõ, òå ñòðåëÿò â ãúðáà ìó,
òîé ïàäà íà áðåãà íà ðåêàòà è ïî âñÿêà âåðîÿòíîñò ñëåä òîâà ñå
ñàìîóáèâà, èçïîëçóâàéêè ïèñòîëåòà ñè. Òàêà ðàçêàçàëè ïðåä õîðà-
òà íåãîâèòå óáèéöè”.
Èçñòðåëúò â ãúðáà äàâà îñíîâàíèå íà õîðàòà îò Ñáîð äà ñìÿ-
òàò, ÷å ñòàâà âúïðîñ çà ðèòóàëíî óáèéñòâî îò Ä è í ÷ î  å ë å â .
Àíàëîãè÷íî ïî èçïúëíåíèå ñ òîâà íà Ì å ò î ä è Ø à ò î ð î â (âæ.).

Ïåòêî Êóðòàêîâ : Ïåòêî ×åðíèÿ

Èìåòî ìó â áàùèí ðåä íå óñïÿõ äà óòî÷íÿ. Áèë å ï î ë è ö à é
âúâ Âåëè÷êîâî. Óáèò å íà Äåâåòè â òîâà ñåëî. Ïðåäïîëàãà ñå, ÷å
òÿëîòî ìó å çàõâúðëåíî â Þñåèíîâ êëàäåíåö, â ìåñòíîñòòà
Òðåí÷îâîòî ëîçå êðàé Âåëè÷êîâî.
Ðàçêàçâà È â à í Ä î á ð å â îò Âåëè÷êîâî: „Òîÿ Ï å ò ê î áå-
øå ïîëèöàé òóê. Ðîäîì áåøå îò Ñáîð. Â ñåëî èìàøå çà ïúðâè ïðè-
ÿòåë åäèí ÷îâåê – Ë à ç à ð Ì è õ à é ë î â Ï ð å æ ä à ð î â , êîìóíèñò.
Ïåòêî áåøå ñëóæèòåë. Íàðåäèëè ìó è òîé ãî óòðåïà â êúùàòà ìó”.
Ðàçêàçâà Ï å ò ú ð Ê î í ñ ó ë î â îò Âåëè÷êîâî: „Ë à ç à ð
Ï ð å æ ä à ð î â áåøå îò îíåçè ïàðòèçàíè, êîèòî áÿõà ïîâÿðâàëè íà
âëàñòòà è ñå áÿõà âúðíàëè â ñåëîòî. Âëàñòòà ãè èçëúãà è ãè èçòðå-
ïà. Íà Ë à ç à ð ñå ïàäà äà ãî óòðåïå åäèí íåãîâ ïðèÿòåë – ïîëèöàÿ
Ï å ò ê î × å ð í è ÿ . Òîé åäíà âå÷åð èäâà äî êúùàòà íà Ë à ç à ð .
Òîé ëåæè íà ëåãëîòî. Ï å ò ê î ãî óáèâà ïðåç ïðîçîðåöà ñ èçñòðåë”.
Ñìúðòòà íà Ë à ç à ð Ï ð å æ ä à ð î â å ïðåäñòàâåíà ïðè Àò.
Ñåìåðäæèåâ (Ïðåæèâÿíîòî..., ñ. 52) ïî ñëåäíèÿ íà÷èí, ñðâ.:
„Ñúùàòà íîù (31.I.1944 ã. – áåë. Ò. Á.) àðåñòóâàëè è Ë à ç à ð
Ïðåæäàðîâ, Ãðîçäàí Ðîøëåâ, Äèìèòúð Íàéäåíîâ
è Ä è ì è ò ú ð × à â ä à ð î â . Òå áÿõà ïàðòèçàíè, íî ïðåç åñåíòà
íà 1943 ã., ïîäìàìåíè îò îáÿâåíàòà àìíèñòèÿ, ñå ïðåäàäîõà. Ïîëè-
öèÿòà ãè îñòàâè íà ñâîáîäà, çà äà ïðèìàìè è äðóãè. Äðóãè îáà÷å
336
íå ãè ïîñëåäâàõà è áëàãîäåòåëèòå áÿõà ðåøèëè äà ïðåêðàòÿò èãðàòà.
Ó÷àñòòà íà 4-òà áå íàèñòèíà òðàãè÷íà. Ïðåçðåíè îò ñâîèòå, êúì
êîèòî âðúùàíå âå÷å íÿìàøå, ñìàçàíè îò óíèæåíèåòî ïðåä õîðàòà,
ïðè êîèòî áÿõà ïîòúðñèëè ìèëîñò, íàêðàÿ áÿõà îñòàâåíè ïðåä ñàìîò-
íà è ïóñòà ñìúðò. Ñïðåëè äî ìîñòà íà Ïàçàðäæèøêîòî øîñå. Äàëå÷
çàä îãîëåíèòå âúðáè ñâåòëååëî çàðåâîòî íà ãðàäà, èç ãðàäèíèòå áå-
ëååëè ïåòíà íåñòîïåí ñíÿã. Ñâàëèëè ãè îò êàìèîíà. Îòäåëèëè îò
òÿõ È â à í × à ë ú ê î â è, íàâúðçàíè åäèí äðóã çà ðúöåòå, ãè ïîä-
êàðàëè êúì Äèãàòà íà ðåêàòà. Ïðúâ ïî ìîêðàòà ïðúñò ñå ïîêà-
òåðèë Ë à ç à ð Ï ð å æ ä à ð î â . Òîé èìàøå èñïîëèíñêè ðúñò – âú-
ïðåêè 50-òå ñè ãîäèíè îùå ïàçåøå ñèëàòà è ñëàâàòà ñè íà ïðúâ áîðåö
â òîÿ êðàé. Ïàäíàë è Ëàçàð Ïðåæäàðîâ, íî òîé íå áèë çàñåãíàò îò
èçñòðåëèòå – ïðåñòîðèë ñå íà ìúðòúâ è çà÷àêàë. Ïîëèöàèòå ãî
ðèòàëè ñ áîòóøèòå, ïîñëå ñå âòóðíàëè äà ãîíÿò Ð î ø ë å â è Í à é -
ä å í î â , êîèòî ïîáÿãíàëè â òúìíèíàòà. Ë à ç à ð Ï ð å æ ä à ð î â
ñå èçïðàâèë, îñëóøàë ñå è ïðåç øóáðàöèòå ñå ïðîìúêíàë âúâ
Âåëè÷êîâî. Ïîäñëîíèë ãî âåðíèÿò ìó äðóãàð Ï å ò ê î  à ñ å â .
Ñëåä äâà äíè ïîëèöàèòå ñëó÷àéíî ãî îòêðèëè çàñïàë. Òîé ñå ñåïíàë,
ïîñåãíàë çà ïèñòîëåòà ñè, íî òå ãî èçïðåâàðèëè è ñòðåëÿëè â íåãî”.
Ñòðàííî å óáèéñòâîòî íà Ï å ò ê î × å ð í è ÿ çàðàäè Ë à ç à ð
Ï ð å æ ä à ð î â , êîéòî âå÷å å îïðåäåëåí çà „ïðåäàòåë” îò ïàðòèçà-
íèòå. À òàêèâà òå ãè èçáèâàõà, âæ. ÷. Äâîéíèÿò ñòàíäàðò íà ïàð-
òèçàíèòå è íà òîòàëèòàðíàòà äúðæàâà.
Ðàçêàçâà Ò å ì å ë ê î Ç à ÿ ê î â , ñ. Âåëè÷êîâî (âæ.): Ïå ò -
ê î × å ð í è ÿ , âèêàõà ìó Ê ó ð ò aê à , áåøå ïîëèöàé â ñåëî. È
ìíîãî èçâåñòåí ïåõëèâàíèí. Õîäèë å ïî ãþðåæè. Áèëè ñà
íåðàçäåëíè ñ Ë à ç à ð Ï ð å æ ä à ð î â , äðóã èçâåñòåí áîðåö îò
ñåëî. Òà íà òîçè Ï å ò ê î × å ð í è ÿ ñå ïàäíàëî äà óáèå Ë à ç à ð ,
êîãàòî òîé êàòî ïàðòèçàíèí ñå ïðåäàäå íà âëàñòòà. Óáèéñòâîòî
ñòàíà ïî âðåìå íà Ïúðâàòà áëîêàäà. Ñúñ ñèãóðíîñò çíàì, ÷å å
óáèò îò íàøåíöè. Íî êúäå, êàê è îò êîé – íèêîãà íå ñúì çíàåë”.
Ìíîãîêðàòíî ïðîâåðÿâàõ ñáîðñêàòà âåðñèÿ çà Ï. Êóðòàêîâ.
Îêàçà ñå, ÷å òàêúâ ïîëèöàé äåéñòâèòåëíî å èìàëî. Íàïóñíàë ïîëè-
öèÿòà ìàëêî ïðåäè Äåâåòè, íî ñëåä òàçè äàòà íå å çàêà÷àí îò âëàñò-
òà ?! (Èíô. Äèìèòúð Äæàëúçîâ).
1
Òîçè ÷îâåê å áèë îò Âàêàðåë, çàòîâà ìó êàçâàëè è Âàêàðåëåöà.
2
Òîçè È â à í Í å é ê î â ñúì ïðåäñòàâèë â “Ì. Øàòîðîâ…”, âæ. Îíî-
ìàñòèêîíà.
337
 Ñâîáîäà (Öàð Áîðèñ, Êåïåëèÿ)
Ñðåäíîãîðñêî ñåëî ñ ÷åòèðè æåðòâè íà Âàðòîëîìååâèòå
íîùè. Àíêåòàòà çà èçáèòèòå áåç ñúä è ïðèñúäà âúðâåøå èçêëþ÷è-
òåëíî òåæêî. Ïðè ïúðâîòî ñè ïîñåùåíèå çàâàðèõ íàïëàøåíè õîðà,
êîèòî âñÿ÷åñêè îòêàçâàõà äà ìè ñúîáùàò êàêâèòî è äà å ñâåäåíèÿ
çà æåðòâèòå. Ïî ïðèêàçêèòå íà èíôîðìàòîðèòå ìè â òîâà ñåëî
íÿìàøå èçáèòè áåç ñúä è ïðèñúäà. Íàé-óïîðèòà â èçîïà÷àâàíåòî
íà èñòèíàòà áåøå áàáàòà Ñ ë à â à Â à ë è ÷ ê î â à Â à ò î â à .
Íàëîæè ñå äà ïîòúðñÿ äðóã íà÷èí äà ñå ñáëèæà ñ íÿêîè ëþäå
â Ñâîáîäà. Çà öåëòà çàáðàõ ìîÿ ïðèÿòåë Ìàíîë Òîäîðîâ Ðàäêîâ
îò Öàð Àñåí, êîéòî ñå ïîçíàâàøå ñ ïî÷òè âñè÷êè âúçðàñòíè ìúæå
îò ñåëîòî. Ñëó÷àéíîñòòà ìå ñâúðçà è ñ êìåòà íà ñåëîòî ß í ê î
È â à í î â Ê à ö à ð î â , êîéòî óëåñíè çíà÷èòåëíî èçñëåäâàíåòî.
Ïî òîçè íà÷èí áåøå èçÿñíåíà â öÿëîñò êàðòèíàòà íà çâåðñòâàòà.
Íà Äåâåòè ñåïòåìâðè ïðîôîðìà çà êìåò å íàçíà÷åí ó÷èòåëÿò
Ë à ç à ð À ò à í à ñ î â Á å ê ÿ ð î â , áåçïàðòèåí.  ñåëîòî îáà÷å ñå
÷óâà ñàìî äóìàòà íà ìåñòíèòå ïàðòèçàíè. Ïàðòèçàíñêèÿò òåðîð å
òîòàëåí.

Ôèëèï Èëèåâ Áåêÿðîâ

Îáÿâåí å ñ äåëî 845 îò 1945 ã. íà Ïàçàðäæèøêèÿ ñúä çà
„èç÷åçíàë” ïðåç ñåïòåìâðè 1944 ã.
Çåìåäåëåö. Ïî åäíî âðåìå îáà÷å å ïèñàð â Îáùèíàòà. Ïðè
ðàçïèòâàíåòî â Ñâîáîäà åäèíñòâåíàòà ïðè÷èíà çà åêçåêóöèÿòà ñå
ñî÷åøå ñàìî òàçè, ÷å å áèë ïèñàð, ò. å. àäìèíèñòðàòîð â Îáùèíàòà.
Óáèò â ×èëèíñêè äîë ïðè Ïîïèíöè.
Æåíà: Ä î í à Ì à ð ê î â à îò Á å ê ÿ ð î â è .
Äåöà: 1) Á î ã à ë è í , îñòàâà â ñåëîòî, ïîêîéíèê;
2) Ì à ð è ÿ , îìúæåíà ó Ä à ë ü î â ö è ;
3) È â à í , îñòàâà â ñåëîòî, ïîêîéíèê;
4) Ö î í à , ðîäåíà ïðåç 1914 ã., çàäîìåíà ó Ò î ä î -
ð î â è , ïîêîéíèöà;
5) Â å ë è ê à .
Ðàçêàçâà ß í ê î Ê à ö à ð î â : „Íåâèæäàí öèíèçúì. Â å ë è -
ê à , äúùåðÿòà íà Ô è ë è ï è Ä î í à , ñå ðàæäà ñëåä óáèéñòâîòî
338
íà áàùà £. Çà äà îãîð÷àò ìàéêàòà è äåòåòî, â îáùèíàòà ÿ çàïèñâàò
ñ ôîðìóëàòà „áàùà íåèçâåñòåí”. Òàêîâà óäîñòîâåðåíèå £ èçäàâàõà
îò òóê”.
Èâàí Íèêîëîâ Ãàãîâ
Áúëãàðñêè îôèöåð. Ñëåä èçëèçàíå â çàïàñà ñòàâà êìåò íà
Öàð Áîðèñ. Áèë å îò ðîäà Ã ú ð á î â ö è , çàòîâà ìó êàçâàëè è È â à í
Ãúðáîâ, Èâàí Ãúðáàâèÿ.
Æåíà: Â å ë è ê à Ô è ë è ï î â à îò Áåêÿðîâèòå. Óìèðà ïðåç
1940 ã.; æåíè ñå ïîâòîðíî çà Ã å í à Ò î ä î ð î â à îò Áàíÿ.
Äåöà: 1) Ô è ë è ï , îñòàâà â ñåëîòî, ïîêîéíèê;
2) Ì à ð è ÿ , ïî÷èâà êàòî äåòå, â òðåòî îòäåëåíèå
3) È â à í ê à , ðîäåíà ïðåç 1941 ã.
Ðàçêàçâà Á à á à Ð à ä à Ï î ï è í ÷ à í ê à ò à : „Ïðåäè äà ïî÷-
íàò äà ãè òðåïàò íÿêîëêî äåíÿ, ñå áÿõ îæåíèëà òóê.  íà÷àëîòî íå
ãè ïîçíàâàõ. Ïîñëå ÷óõ òîâà è îíîâà. Òîçè È â à í Ã à ã î â å áèë
äîáúð ÷îâåê. Ïðåäè äà ãè èçòðåïàò, ñå å ðàçáðàëî, ÷å å óñïÿë äà
îòâúðæå ðúöåòå íà Ä å ë î Ø è ë î â . Òàêà çà ìàëêî Ä å ë î ñå å
ñïàñèë, ïîñëå ïàê ãî óòðåïàõà. Àìà È â à í íå å ìîæàë. Óáèò å â
×èëèíñêè äîë ïðè ìîåòî ñåëî Ïîïèíöè”.
Ðàçêàçâà Í å í ê î Ç à ï ð ÿ -
í î â Ï è ñ ê î â , 78 ã., IV êë.,
çåìåäåëåö, çèäàð: „Ïðåäè äà
äîéäàò êîêîøêàðèòå íà Äå-
âåòè, êìåò áåøå Èâàí Ãà-
ãîâ – Èâàí Ãúðáîâ : Èâàí
Ãúðáàâèÿ. Òîãàâà áÿõ ìîì-
÷å íà 16 ãîäèíè. Øóìêàðèòå
ãî íàðî÷èõà çà „ôàøèñò”.
Óáèõà ãî â ×èëèíñêî äåðå
ïðè Ïîïèíöè. Ïîñëå ïðå-
áèõà ñèíà ìó Ô è ë è ï . Òîâà
Ñ èíôîðìàòîð â ñ. Ñâîáîäà ìîì÷å ïî-êúñíî óìðÿ.”
Ðàçêàçâà Ñ â î á î ä à Ö â å ò à í î â à Ï à í ÷ î â à , 66 ã.,
ñðåäíî îáðàçîâàíèå: „È â à í Í è ê î ë î â Ã à ã î â å áðàò íà
ìàéêà ìè. Ïîìíÿ ïîãðåáåíèåòî ìó. Ìàìà ìè å ðàçïðàâÿëà: “Íà
8-ìè ñåïòåìâðè 1944 ã. ñå ðàçáðàëî, ÷å ïàðòèçàíèòå ñà äîøëè äî
Ãðîáèùåòî. Ìàìà âåäíàãà èçòè÷àëà äî áðàò ñè è ìó êàçàëà:
339
 – Áàòå, ñêðèé ñå íÿêúäå!
Òîé îòêàçàë. Ïàðòèçàíèòå äîøëè è ïúðâî íåãî àðåñòóâàëè.
Ìàìà, çà äà ãî ñïàñè, îòèøëà ïðè åäíà áàáà Ã è í à , ïàðòèçàíñêà
ìàéêà, äà ÿ ìîëè äà ãî îñâîáîäÿò, äà íå ãî òðåïàò.
Áàáàòà ðåêëà:
– Íÿìà äà ãî óòðåïàò. Áúäåòå ñïîêîéíè!
Âóé÷î å áèë ñ êîæåíî åëå÷å, ïðàâåíî îò áðàò ìó Òîäîð è ñ
êîæóõà ñè. Ðàçáðàë å, ÷å äúëãî ùå áúäå àðåñòóâàí.
Êîãàòî âóé÷î Ò î ä î ð , êîæóõàðÿò, òðúãíàë äà ãî òúðñè, íà-
ìèðà ãî â ×èëèíñêî äåðå. Áèëî å ñòðàøíà ðàáîòà. Ãëàâàòà ìó å
áèëà íàïúëíî ðàçìàçàíà ñ ãîëÿì êàìúê. Íå ìîæåë äà ãî ðàçïîçíàå,
àêî å áèë ñâàëåí êîæåíèÿ ìó åëåê. Òîÿ åëåê áèë øèò îò âóé÷î
Òîäîð. Ïî íåãî ãî ïîçíàë. Êà÷èë ãî â êîëàòà, è ãî äîêàðâà â ñåëî.
Åòî òîé èäâà. Ìàìà èçïèùÿ:
– Î áàòå, óòðåïàõà ëè òå!
Íà âóé÷î è íà ìàìà ìàéêà £, ìîÿòà áàáà È â à í à , íàðè÷àøå,
êàòî ïëà÷åøå:
– ×åäî, êîéòî òå çàòðè, äåâåò ãîäèíè äà ñå ìú÷è!
Ñåãà øà òè êàæà çà êàêâî ãî íàðî÷èõà. Èìàøå åäèí È ë è ÿ
à å î ð ã è å â Ó ç ó í î â . Òîé êàçàë, ÷å âóé÷î å íàðåäèë êàòî êìåò
äà ñå çàïàëÿò êúùèòå íà ïàðòèçàíèòå. Ïîñëå ñå ðàçáðà, ÷å çà çàïàë-
âàíåòî íà êúùèòå å âèíîâåí Ì è ë ÷ î Ã å î ð ã è å â Ï è ñ ê î â .
Ãúçîìèéíèöè! Àìà áàáèíàòà êëåòâà ãè ïîñòèãíà. È ë è ÿ Ó ç ó í î â
ëåæà 9 ãîäèíè íà ëåãëî. Çàùîòî íàáåäè âóé÷î, áåç äà èìà âèíà.
Áðàòÿòà íà âóé÷î íå ðàçðåøèõà äà âèäèì âóé÷î â êîâ÷åãà.
Áÿõà ìó èçâàäèëè ñàìî åäíàòà ðúêà, äà ÿ öåëóâàìå, äà ñå ïðîñòèì
ñ íåãî. Ñëåä âðåìå ðàçáðàõìå, ÷å öÿëàòà ðàáîòà çà óáèéñòâîòî íà
âóé÷î å áèëà ñêàëúïåíà îò åäèí É î ñ è ô à à ã î â . Òîé ãî å ïðåäàë.
Çà òàçè óñëóãà ëè, íå çíàì, ïîñëå íåãîâèÿò âíóê ñúñ ñúùîòî èìå –
É î ñ è ô Ã à ã î â – ñòàíà øåô íà êðèìèíàëíèÿ îòäåë íà
ìèëèöèÿòà â Ïàçàðäæèê”.

Äåëî Èâàíîâ Øèëåâ

Ðàáîòèë å â æàíäàðìåðèÿòà. Êúùàòà ìó â Ñâîáîäà å äîëó,
â Äåðåòî.
Æåíà: È â à í à , îòñêîðî ïîêîéíèöà.
Äåöà: 1) Ã å î ð ã è Ø è ë å â , æèâåå â Ïàíàãþðèùå;
2) Ä å ë î , çàäîìåí ñúùî â Ïàíàãþðèùå;
3) Ñ ò î ÿ í à , ñúùî â Ïàíàãþðèùå.
340
  ðàçêàçà íà ïîïèí÷àíè çà çâåðñòâàòà ïðè ×åëèíñêè äîë ñå
ïîÿâè íåèçâåñòåí ïî èìå ÷îâåê îò Ñâîáîäà, êîéòî óñïÿë äà îöåëåå
ïðè óáèéñòâàòà â òîâà ìÿñòî. Ïîñëå ñå âúðíàë â Ïîïèíöè è ðàç-
êàçàë çà çëîäåÿíèåòî. Çíàå ñå, ÷å òîçè ÷îâåê ïîñëå å çàëîâåí è
åêçåêóòèðàí. Óáèéöèòå íå ñà ïðèçíàëè ïðàâîòî íà „ñêúñàíîòî
âúæå” çà îöåëåëèÿ. Áåçñïîðíî, òîâà å Ä å ë î È â à í î â Ø è ë å â .
Ðàçêàçâà Ö â å ò à í à Ï à í ÷ î â à Ä î é ÷ å â à : „Êîãàòî
ìîÿ âóé÷î Ò î ä î ð Í è ê î ë î â à à ã î â áåøå òðúãíàë äà
ïðèáèðà òÿëîòî íà äðóãèÿ ìè âóé÷î – È â à í à à ã î â , óòðåïàí
íÿêúäå â Ïîïèíñêî, ïðè Ãúðáàâèÿ ìîñò íà Ëóäà ßíà, ÷óë
ïîäñâèðêâàíå. Ñïðÿë âîëîâåòå è òðúãíàë äà âèäè êàêâî å òîâà
ñâèðêàíå. Ñðåùíàë ãî íàøåíåöà Ä å ë î Ø è ë å â . Òàìúí å áèë
èçáÿãàë îò òðåïàíåòî ìåæäó Ïîïèíöè è Áúòà. Êàçàë íà âóé÷î:
– Òîäîðå, èçáèõà ãè âñè÷êè òàì è òàì. Èäè â Ïîïèíöè è êàæè
íà ïîïèíñêèòå æåíè äà èäàò íà òîâà ìÿñòî äà ñè ïðèáåðàò ìúæåòå.
Âóé÷î òàêà è ñòîðèë. Ïúðâî ìèíàë ïðåç Ïîïèíöè”.
Ðàçêàçâà ß í ê î Ê à ö à ð î â , âèñøå îáðàçîâàíèå, êìåò íà
Ñâîáîäà, 37 ã.: „Äåëî Øèëåâ å áèë æàíäàðìåðèñò. Êîãàòî ñå å
ñïàñèë ïðè òðåïàíåòî äî Ãàçÿí ÷åøìà ïðè ×èëèíñêè äîë â Ïîïèí-
ñêî çåìëèùå, ñå å êðèë â åäíà êîëèáà, òóê, â íàøåíñêî. Êîëèáàòà
å áèëà íà À í ã å ë Ê å ñ î â . Äåëî å áèë ïðåäàäåí îò íÿêîé. Çàëî-
âèëè ñà ãî è ñà ãî óáèëè. Íå ñå çíàå êúäå å óáèò”.
Ðàçêàçâà Í å í ê î Ç à ï ð è í î â Ï è ñ ê î â , 78 ã., IV êëàñ,
çåìåäåëåö, çèäàð: „Ä å ë î áåøå â æàíäàðìåðèÿòà. Íà Äåâåòè ãî
õâàíàõà è ãî çàâåäîõà äà ãî òðåïàò â Ïîïèíñêî êúì Áúòà. Ïðè
Êàíòîíà. Êîãàòî ñà ãè òðåïàëè òàì, ñå ïðåñòîðèë íà óáèò. Ïðåç
íîùòà èçáÿãàë. Äîøúë òóê äà ñå êðèå, ïî íàøèòå ìåñòà. Êîãàòî
ãî õâàíàõà, äîéäîõà ïàðòèçàíè îò Áàòàê. Âçåõà ãî è íå ñå çíàå
êúäå å óòðåïàí”.
Ðàçêàçâà Ê à ð à ì ô è ë Ã à ã î â – Ð å é ñ à ä æ è ÿ ò à , 87 ã.,
øîôüîð: „Ïîñëå ñå ðàçáðà, ÷å Äåëî å îòâåäåí â Ñòðåë÷àíñêî. Èìà
åäíà ìåñòíîñò Îêîïàíà. Òàì å íàïðúñêàí ñ áåíçèí è å çàïàëåí æèâ”.
Ðàçêàçâà Ñòîé÷î Òðè÷êîâ: „Êîãàòî å èçáÿãàë îò òðåïàíå-
òî ïðè Ïîïèíöè, Äåëî ñå áåøå ñêðèë òóê â Ðîøîâà ìîãèëà. Â åäíà
êîëèáà. Êîãàòî ãî îòêðèõà, ãî êà÷èõà â åäèí äæèï, è ñà ãî îòêà-
ðàëè â Îêîïaíà. Ïîëÿëè ñà ãî ñ áåíçèí è ñà ãî çàïàëèëè æèâ. Ãîðÿë
å êàòî ôàêëà. Íå ñå ðàçáðà êúäå ïîñëå ñà ãî çàêîïàëè øóìêàðèòå”.
341
 Àíãåë Ñòîé÷åâ Íîíîâ
Ñëóæè â æàíäàðìåðèÿòà â Ïëîâäèâ.
Ïîíåæå òÿ å ðàçïóñíàòà îò ïîñëåäíîòî
ïðåääåâåòîñåïòåìâðèéñêî ïðàâèòåëñòâî,
ñå å ïðèáðàë â ñåëî. Áèë å åðãåíèí.
Îáâèíÿâàí å, ÷å å ó÷àñòâàë â àêöèè
ñðåùó ïàðòèçàíèòå. Âñúùíîñò, òàêîâà å
áèëî è ïðåäíàç÷åíèåòî íà áúëãàðñêàòà
æàíäàðìåðèÿ.
 ñåëîòî å ïóñíàò íåïðàâîìåðíèÿò
ñëóõ, ÷å Àí. Íîíîâ áèë ðÿçàë ãúðäèòå íà
çàëîâåíà ïðè Îáîðèùå ïàðòèçàíêà. Òàêúâ
ñëó÷àé íå å îïèñàí â ëèòåðàòóðàòà, êîÿòî
ïî âðåìåòî íà òîòàëèòàðíàòà äúðæàâà íå Àíãåë Íîíîâ
áè ãî èçïóñíàëà êàòî èäåîëîãè÷åñêè ìîòèâ. (ñ ïèñòîëåòà)

Ðàçêàçâà Ñ ò î é ÷ î Ï à â ë î â Ò ð è ÷ ê î â , 70 ã., ìàøèíèñò

â ìèíà. Ïëåìåííèê íà óáèòèÿ: „Íà Äåâåòè èëè äåí ïîäèð òîâà
âóé÷î îòèäå ñ òàòå íà íèâàòà. Êîãàòî ñå ïðèáðà îò êúðà, äîéäå
Ñ ò î é ê î Í î í î â , ïàðòèçàíèí îò íàøåòî ñåëî, è äâàìà ïàðòèçàíè
îò Áîðèìå÷êà. Ñúñ Ñòîéêî ïðåäè òîâà ñå áÿõà êàðàëè çà íèâè. Îò
òóê ãî âçåìàò è ãî êàðàò ïðè Öèãàíñêîòî ãðîáèùå äî Ìîñòà ïðåäè
Ðîñåí, âëÿâî. Äóïêàòà, êúäåòî áåøå çàðèò, îùå ñåäè. Îòèäîõìå ñ
áàùà ìó äà ãî ïðèáèðàìå. Òîé ïîëóçàðîâåí. Òàòå âúðçà åäíàòà ìó
ðúêà ñ âúæå è çàïî÷íà äà ãî òåãëè. Îòäàëå÷å. Çàùîòî ãî áåøå
ñòðàõ, ÷å â äóïêàòà äî òðóïà ìîæå äà å ñëîæåíà áîìáà. Òàòå ñå
êàçâàøå Ï à â å ë Ï å ò ð î â Ò ð è ÷ ê î â . Äîêàðà âóé÷î è ãî ïî-
ãðåáà. Àìà ìåíå ïîñëå ìíîãî ìå ìú÷èõà. Âçåõà ìå òðóäîâàê. Ñåãà,
ïðè òîëêîâà èìîò,
ñå îêàçàõìå áåçè-
ìîòíè, áåç íèâè”.
(Äîêàòî ðàçêàçâà,
ïëà÷å è îò âðåìå
íà âðåìå ïîâòàðÿ:
“Äà çíàåø âóé÷î
êàêúâ äîáúð ÷îâåê
áåøå! Êàêúâ ïåñ-
íîïîåö! Êàêúâ èã-
Öèãàíñêîòî ãðîáèùå ðàëåö!”)
342
 Ñåì÷èíîâî
Âëàñòòà íà Äåâåòè å âçåòà îò È â à í Ï å í ÷ å â ïî íàðåæ-
äàíå íà ïàðòèçàíèíà È â à í Ñ ò î é í å â . Çà êìåò å íàçíà÷åí Ë à -
ç à ð Ã å î ð ã è å â Ç â å ç ä à ð î â îò ìåñòíà ïàðòèçàíñêà ôàìèëèÿ.
 òîâà ñåëî ñå îðãàíèçèðà ò. íàð. Ñåì÷èíîâñêè ïîìåí íà
ñàìèÿ Äåâåòè çà ïàðòèçàíèíà Ì å ò î ä è Ç â å ç ä à ð î â . Íà íåãî
çàïî÷âà ðàçïðàâàòà ñ „âðàãîâåòå”.
Òîâà å åäèíñòâåíîòî ñåëî, êîåòî íå å ïðåâçåòî îò ïàðòè-
çàíèòå ïî âðåìå íà ×åòâîðíàòà àêöèÿ. Äîðè íåùî ïîâå÷å. Ìåñò-
íèòå õîðà îêàçâàò ñúïðîòèâà.
Îêàçàëèòå ñúïðîòèâà äî åäèí ñà èëè èçáèòè íà Äåâåòè, èëè
óæ „ñúäåíè” îò Íàðîäíèÿ ñúä ñ îáâèíåíèÿ, êîèòî äàëå÷å îòñòúïâàò
íà ñåðèîçíîñòòà, âæ. â Îáâèíèòåëåí àêò 12:
• ¹ 80: Á î ð è ñ Ã å î ð ã è å â Ï î ï î â , êìåòñêè íàìåñòíèê;
• ¹ 81: À ò à í à ñ À í ã å ë î â Ã à ä æ î â , 62 ã.;
• ¹ 82: Â å ë å ä è í Â å ë å â Æ è â ê î â , 68 ã.;
• ¹ 83: È ë è ÿ Ä è ì è ò ð î â Å ë å í ê î â , 46 ã.
 òîâà ñåëî íàïëàøåíèòå âñå îùå ëþäå ñå ñòðàõóâàõà äà ìè
äàäàò êà÷åñòâåíà èíôîðìàöèÿ, ïîðàäè êîåòî íå ïðèòåæàâàì
èíôîðìàòîð, çàÿâèë ñâîåòî èìå îòêðèòî.

Àíãåë Ëèí÷åâ – Èíäæ˜òî

Ñåëñêè ïúäàðèí. Óñïÿâà äà ñå ñïàñè ïðè ïàðòèçàíñêîòî íàïà-
äåíèå íà ñåëîòî îò 18.VIII.
Çàëîâåí íà Äåâåòè îò âàðâˆðñêèòå ïàðòèçàíè. Çàêàðàí âúâ
Âàðâàðà, êúäåòî å óáèò ñ êîïà÷ îò È â à í ê à , æåíàòà íà ïàðòè-
çàíèíà Í è ê î ë à Ð à ä ê î â , óáèò êðàé Ñåì÷èíîâî (Êèøèøà)
íà 1.II.1944 ã.
Ñïîðåä åäíè óáèéñòâîòî å ñòàíàëî â Ñòàðèÿ êëóá íà
Âàðâàðà, ñïîðåä äðóãè – íÿêúäå ìåæäó Ñèìåîíîâåö è Âàðâàðà.
Æåíà: Ò î ä î ð à îò Áåëîâî.
Äúùåðÿ: Ã þ ð ã å í à , îìúæåíà ó Ä à ñ ê à ë î â è , ïîêîéíèöà.
Çà íåãî èìà êðàòêà áåëåæêà ïðè À í ã å ë × à ë ú ê î â (ñ. 257):
„Êàòî ôàøèñò çà óáèâàíå íà 18.VIII. å îïðåäåëåí À í ã å ë È í -
343
ä æ å ò î . Òîé îáà÷å óñïÿâà äà ñå ñïàñè è îêàçâà ñúïðîòèâà, „âçåìà
êàðàáèíàòà è çàïî÷âà äà ñòðåëÿ ïî ïðúñíàòèòå èç ñåëîòî ïàðòèçàíè”.
Aíàëîãè÷íî å îïèñàíèåòî è íà Ä. Ãîðîñòàíîâ (ñ. 224, 229).

Èëèÿ Ìàðêîâ Àëåêñèåâ

Æåíà: Ä è ì è ò ð è ÿ îò Äúáðàâèòå
Äåöà: 1) Ñ ò î è ë ê à , îìúæåíà â Ìèðîâî,
Èõòèìàíñêî;
2) Ä à í ÷ î , ñåãà æèâåå â Ãàðà Áåëîâî.
Áèë å ãîðñêè â ñåëîòî.
Èëèÿ Àëåêñèåâ
Çàëîâåí íà Äåâåòè. Îòâåäåí â àðåñòà â Ïàçàð-
äæèê. Èçâåäåí å óæ äà áúäå èçïðàòåí çà Ñîôèÿ. Êîãàòî äæèïúò
ìèíàâà ïðåç Ìàëêî Áåëîâî, ãî âèæäàò äåöàòà íà áðàò ìó À í ã å ë ,
ïðèçåòåí â òîâà ñåëî. Òîâà å ïîñëåäíîòî ñâåäåíèå çà íåãî ïî
ðàçêàçà íà Â å ë ê à À ò à í à ñ î â à , íåãîâà ñåñòðèíà äúùåðÿ, îìú-
æåíà â Ñàðàÿ, ñúñåäêà íà àâòîðà. Ñïîðåä ñåìåéíàòà âåðñèÿ å óáèò
ïî ïîãðåøêà ñ íÿêîé ñè È ë è ÿ Ì à ð ê î â èëè È ë è ÿ À ë å ê -
ñ è å â îò Âàðâàðà, ÷èåòî èìå ñúâïàäàëî ñ íåãîâîòî.
Ðàçêàçâà ñ å ì ÷ è í î â å ö , áèë ïðåäè òîâà ìèëèöèîíåð: “Õâà-
ëèë ñå å, ÷å å óáèë åäèí ïàðòèçàíèí, êàêòî ñå å íàâåë äà ïèå âîäà íà
åäíî èçâîð÷å. Ìîæå è äà íå ãî å óáèë, íî òîâà ìó èçÿäå ãëàâàòà”.
Ðàçêàçâà ñ å ì ÷ è í î â å ö , õðîì, ñ ïðîòåçà íà äåñíèÿ êðàê:
„Êàòî ãîðñêè ïðåêàðà òóê, â Îáùèíàòà, åäíî ïàðòèçàí÷å îò Ïa¾-
øåâèòå1 âúâ Âåòðåíäîë. Ïðåäàäå ãî íà æàíäàðèòå. Ïúðâî áåøå íà
ôðîíòà. Êàêòî ñå âúðíà, îùå ñúùèÿ äåí ãî âçåõà è èç÷åçíà”.

Ñïàñ Ãàäæåâ
Ïúäàðèí. Óáèò íà Äåâåòè íÿêúäå êðàé ñåëîòî èëè âúâ Âàðâàðà.
Æåíà: Ñòîÿíêà îò Âåëèíãðàä.
Äåöà: ñèí Èëèÿ è äâå äúùåðè (?)
Èñòîðèÿòà íà òîçè ÷îâåê, ïîðàäè íåêà÷åñòâåíà èíôîðìàöèÿ
â ñåëîòî, íå ìîæàõ äà ïðåäñòàâÿ.

1
Òîâà ùå äà å Ä è ì è ò ú ð À ë å ê ñ à í ä ð î â Ï à ø å â îò Âåòðåíäîë, óáèò íà
26. II. 1944 ã. Çàëîâåí â ñåì÷èíîâñêî çåìëèùå, êàòî áÿãà îò çåìëÿíêàòà â
Ìàëêîáåëîâñêèÿ áàëêàí. Çà íåãî âæ. è ïðè É. Í à ÷ ê î â , Ðàâíîãîð.
344
 Ñåïòåìâðè
Ñúñòàâíî ñåëèùå. Äåâåòè ãî çàâàðâà êàòî Ãàðà Ñàð íüîâî
è Ñåëî Ñàðaíüîâî.
Âëèçàò ïàðòèçàíèòå îò îòðÿä „Àíãåë Êúí÷åâ”. Ðåæèñüîð
íà ïúðâàòà îò Âàðòîëîìååâèòå íîùè â äâåòå ñåëèùà å ïîëèòêîìè-
ñàðÿò íà Çîíàòà Ñ ò î ÿ í Ï î ï î â . Çà êîìåíäàíò íà ñåëèùàòà
(ìèëèöèîíåðñêè íà÷àëíèê) å íàçíà÷åíî åäíî ìîì÷å, 18-ãîäèøíèÿò
 à ñ è ë É î ð ä à í î â Ì è õ à é ë î â .  åäèí äîêóìåíò, ñúñòàâåí
ñëåä òàçè äàòà êàòî „ìåìîàð”, ñå êàçâà çà òîçè äåí: „Àðåñòóâàíè
áÿõà è íàé-îïàñíèòå àíòèíàðîäíè åëåìåíòè” (âæ. ÎÏÀ – Ïàçàðäæèê
Ì 106, ñ. 93).
Çà àðåñòóâàíèòå íà òîçè äåí ñå íàìåðè ñàìî åäíà áåëåæêà
ïðè Ñ ò î è ë Ã ú ë ú á î â (Êàðêàðèéñêè…, ñ. 77 è ñë.), çà ïðèñúñ-
òâèåòî íà çàòâîðíèöè îò òîâà ñåëèùå â Ïàçàðäæèê, ñðâ.: „Òóê áÿõà
è ãðóïà ìëàäåæè – ëåãèîíåðè îò Ñàðàíüîâî... Ìåæäó òÿõ áÿõà
Ìèõàèë Êúí÷åâ, íà êîéòî áÿõà óáèëè áàùà ìó ñëåä 9. IÕ. 44
ã., Õðèñòî Äæîêîâ, Ëþá÷î Íåäÿëêîâ è äð. Ïðè òÿõ áå è Âåñà
ßíêîâà, ëåãèîíåðêà”.
„Ìðúñíàòà ðàáîòà” ïðè âúâåæäàíåòî íà òåðîðà å â ðúöåòå
íà òðèìà ïîëèòçàòâîðíèöè: Ê è ð è ë ß í ê î â , Á è í ê î Ê à ð à -
÷ î ì à ê î â è À ñ å í Ê à ð î â , ÷èéòî ïîñëóøåí èçïúëíèòåë å
ñïîìåíàòîòî ìîì÷å Âàñèë Ìèõàéëîâ. Îùå íà 10. IÕ. òóê å
èçâúðøåíî åäíî îò íàé-æåñòîêèòå óáèéñòâà – íà Ñ è ì î í
Ê ú í ÷ å â , ÷èÿòî èñòîðèÿ å ðàçêàçàíà ïî-äîëó.
Ñåïòåìâðè ñòàâà öåíòúð íà òåðîðà â ðàéîíà, êîéòî ñå ðú-
êîâîäè îò çëîêó÷àíñêèÿ ïîëèòçàòâîðíèê  ë à ä è ì è ð Ï å ò ð î â
Ãåîðãèåâ (Ãîãîâ).

Ñèìîí Ìèõàéëîâ Êúí÷åâ

Áèâø êìåò íà Ñàðàíüîâî. Ïðåäñåäàòåë íà Âîäíèÿ ñèíäèêàò.
Íà Äåâåòè å êðú÷ìàð. Ïðåâðàòúò ãî çàâàðâà çàïàñ â 27-ìè
÷åïèíñêè ïîëê, Ïàçàðäæèê.
Çàëîâåí å â Êàçàðìàòà îò ñàðàíüîâñêèòå íàñèëíèöè,
èçìú÷âàí â èçâîðèòå íà Òîïëàòà âîäà äî Ìàëêî Áåëîâî è
çàïàëåí æèâ ïðè ìàíàñòèð÷åòî „Áàáà Áîíà”.
Æåíà: À ë å ê ñ à í ä ð à îò Â à ö å â è .
345
 Äåöà: 1) Ì è õ à ë , îñòàâà â ñåëîòî, ïîêîéíèê (çà íåãî å
áåëåæêàòà íà Ñò. Ã ú ë ú á î â , âæ.);
2) Ã å î ð ã è , ðîäåí ïðåç 1933 ã., ïîêîéíèê;
3) Â à ñ è ë , ñúùî;
4) Ï à â å ë , ñúùî;
5) Í à ä å æ ä à , çàäîìåíà ó Ê ó ç å â è , Ïëîâäèâ, ïî-
êîéíèöà;
6) Ì à ð è ÿ , îìúæåíà ó Á ë à ã î â è , Ïëîâäèâ, æèâà.
Ðàçêàçâàò Í å ä ÿ ë ê à Ê è ð è ë î â à Ê ú í ÷ å â à , 65 ã.,
ñðåäíî îáðàçîâàíèå, è À í ê à Á î ð è ñ î â à Ê ú í ÷ å â à , 76 ã.,
ñðåäíî îáðàçîâàíèå, ñíàõè1: „Áèë å çà ìàëêî âðåìå êìåò â ñåëîòî.
Íàêðàÿ ðàáîòè â êðú÷ìàòà ñè, òóê, ïîä íàøàòà êúùà.
Íà îñìè ñåïòåìâðè å áèë çàïàñ è ñè å äîøúë çà ìàëêî â êúùè
îò Ïàçàðäæèê. Âðåìåòî íåñïîêîéíî. Íà Äåâåòè èçëèçà ñ âîåííèòå
äðåõè èç ñåëîòî. Âèæäà ñå íà óëèöàòà ñ ïàðòèçàíèíà Ë þ á å í
É î â ÷ å â . Ñðåùàë ãî å èç Ëaíîâè áîñòàíè, íî íèêîãà íå å
êàçâàë íà âëàñòòà.
Ë þ á å í ìó êàçâà:
– Áàé Ñèìîíå, èìà íåùî ïðîòèâ òåá. Àêî ìîæåø, äà ñå
ïîêðèåø, äîêàòî ìèíå áóðÿòà.
Ñâåêúðúò îòãîâîðèë:
– Íà íèêîé ëîøî íå ñúì íàïðàâèë, íÿìà îò êàêâî äà ñå
ïëàøà! Àç ñúì çàïàñ, âðúùàì ñå â êàçàðìàòà.
Âðúùà ñå òîé íà Äåâåòè â Ïàçàðäæèê, â Êàçàðìàòà. Íà
ñóòðèíòà ðàíî èäâàò ïàðòèçàíèòå îò Ñåïòåìâðè è ãî àðåñòóâàò.
Áèëè ñà òðèìà: À ò à í à ñ Õ à í ä æ è é ñ ê è , Ê î ë ü î Ñ ò î è ö å â
– Ô ²ò å ò î , Í è ê î ë à Ñ å ñ ò ð è ì ñ ê è – Ð à ÷ å ë à . Êàðàò
ãî íÿêúäå êúì Ìàëêî Áåëîâî. Åäíî ìîì÷å, áåøå îãíÿð â Äåïîòî,
ïîñëå ðàçêàçâàøå. Áèë ñ áàùà ñè íà ëîçåòî ïðè Ëóäèòå áàíè
(Ïëàæà). Âèäÿë, ÷å ñâàëÿò ñâåêúðà îò êàìèîíà. ×óë ãî äà âèêà:
– Êàêâî ñúì âè íàïðàâèë? Øåñò äåöà èìàì! Îñòàâåòå ìå äà
ñè ãè èçãëåäàì!
À ò à í à ñ Õ à í ä æ è é ñ ê è îòãîâîðèë:
– Ïîñòàâåíà íè å çàäà÷àòà äà òå ëèêâèäèðàìå.
Îò ñåëî èìàøå åäèí á à é À ñ å í Ê î ñ å ð à . Áèëî å â Ñòàðà
Çàãîðà. À ò à í à ñ Õ à í ä æ è é ñ ê è ñå å èçïîâÿäàë ïðåä íåãî:
– Ïîëÿõìå ãî ñ åäíà òóáà áåíçèí. Çàïàëèõìå ãî æèâ.
Ïðåêðà÷è 2–3 êðà÷êè è ïàäíà.
346
 Ïîñëå òîðìîç çà ìúæåòå íè, çà äåöàòà íè! Íå å çà
ðàçïðàâÿíå!
Ðàçêàçâà Ã å î ð ã è Ò î ä î ð î â È ë è í ÷ å â , 68 ã.,
ñòðîèòåëåí òåõíèê: „Âèíàòà íà Ñ è ì î í Ê ú í ÷ å â å áèëà, ÷å å
áèë àíòèêîìóíèñò. Êàòî ãî àðåñòóâàò, ãî êàðàò íà Òîïëàòà âîäà
(Ëóäèòå áàíè, ñåãà Ïëàæà). Ïîòàïÿò ãî â èçâîðèòå äà ãî äàâÿò.
Ìú÷àò ãî. Âàäÿò ãî ïîëóæèâ è ãî îòâåæäàò îòñðåùà íà
ìàíàñòèð÷åòî “Áàáà Á¥íà”. Çàïàëâàò ãî æèâ. Òàêà óìèðà.
Óáèéöèòå íå ñå äîêàçàõà. Ñúìíåíèåòî å âúðõó òðèìà: À ò à í à ñ
Õàíäæèéñêè è Êîëüî Ãóãóòêîâ – Ôóòåòî.
Òðåòèÿò ñúì çàáðàâèë (èìà ïðåäâèä Í è ê î ë à Ñ å ñ ò ð è ì ñ ê è
– Ð à ÷ å ë à ). Ïîñëå òå ñà ñå õâàëèëè êàê ñà ãî óòðåïàëè, êàê ñà
ãî çàïàëèëè æèâ. Òîâà ìè å ðàçêàçâàë áàùà ìè – Ò î ä î ð
Á ë à ã î â È ë è í ÷ å â . Íå ùåø ëè, ñëåä âðåìå åäíî ìîì÷å –
Ë þ á ÷ î Ä î é ÷ è í î â , ñúó÷åíèê íà ìîÿ ñèí, çàïî÷âà äà ñúíóâà
äàâåí ÷îâåê ïðè Ïëàæà, çàïàëåí ÷îâåê ïðè Áàáà Áîíà. Èäâà è ìå
ïèòà äàëè çíàì çà òàêàâà èñòîðèÿ.”

Ëþáåí Àíòîíîâ
Òàêúâ ÷îâåê îò Ñåïòåìâðè å èç÷åçíàë îêîëî Äåâåòè.
Íåãîâàòà èñòîðèÿ íå ñúì ïðîó÷âàë.

1
Ñèíúò íà Ñ è ì î í Ê ú í ÷ å â – Ì è õ à è ë ñå îæåíâà çà À í ê à îò
Äîëíà Áàíÿ, äî Êîñò˜íåö, ÷èèòî ðîäèòåëè ñúùî ñà óáèòè áåç ñúä è
ïðèñúäà. Ìàêàð è äà íàðóøàâàì ãðàíèöèòå íà Êðàèùåòî, ïðåäàâàì èñòî-
ðèÿòà íà íåéíèòå ðîäèòåëè, çàùîòî, ïðåäïîëàãàì, âå÷å íÿìà äà ñå íàìåðè
èçñëåäîâàòåë, êîéòî äà ÿ çàïèøå îò æèâè ñâèäåòåëè.
Ðàçêàçâà À í ê à Á î ð è ñ î â à Ê ú í ÷ å â à îò Äîëíà Áàíÿ, æèâåå â
Ñåïòåìâðè, 76 ã., ñðåäíî îáðàçîâàíèå, äúùåðÿ íà Á î ð è ñ È â à í î â
È ë è å â îò Äîëíà Áàíÿ: „Ðîäåíà ñúì 1931 ã. Áàùà ìè Á î ð è ñ È â à í î â
È ë è å â ïúðâî å áèë ó÷èòåë. Ïîñëå ñòàâà äèðåêòîð íà Ïîïóëÿðíà áàíêà.
×è÷î ìè à å î ð ã è , êîéòî æèâååøå îò äðóãàòà ñòðàíà íà êúùà-áëèçíàê,
áåøå ïðèäâîðåí ëîâåö íà öàðÿ.
Íà îñìè âå÷åðòà ñå ñúáðàõà ó íàñ äâàìàòà áðàòÿ è ñè ãîâîðÿò: „Íà-
ñòúïâàò ëîøè âðåìåíà, êàêâî äà ïðàâèì.” Òàòå ïðåäëàãà äà çàìèíàò çà
íÿêúäå. ×è÷î êàçâà: „Íèùî ëîøî íå ñìå íàïðàâèëè. Íÿìà îò êàêâî äà ñå
ïëàøèì!”

347
 Îùå ñóòðèíòà êúì 5 ÷àñà ïàðòèçàíèòå äîéäîõà â êúùè. Äèãíàõà òàòå.
Ïèòàò ãî äàëè èìà ïèñòîëåò. Òîé èì êàçâà, ÷å èìà ñàìî ëîâíà ïóøêà.
Çàáðàõà ãî. Èçëèçàìå íàâúí. Îò äðóãàòà ñòðàíà èçëèçàò äðóãè ïàðòèçàíè,
çàáðàëè ñà ÷è÷î ìè à å î ð ã è . Ïëà÷, ëîâíèòå êó÷åòà ëàÿò. Çàâåäîõà ãè
íÿêúäå. Ìàìà îòúð÷à ñëåä ìàëêî äà ãè òúðñè. Êúì 10 ÷àñà ñå âúðíà ó
íàñ è ïëà÷å:
– Òàòêî âè è ÷è÷î âè ñà óáèòè.
Íÿêàêúâ ÷îâåê, êîéòî ñëèçàë îòãîðå, £ êàçàë, ÷å ñà óáèòè ïðè
Ðàçêëîíà íà ïúòÿ îò Áîðîâåö ñ ïúòÿ çà Ïî÷èâíàòà ñòàíöèÿ íà ó÷èòå-
ëèòå. Ìåæäó óáèéöèòå å èìàëî è åäèí òåõåí ÷îâåê, êîíöëàãåðèñò. Íà
íåãî ñå ïàäíàëî äà çàñòðåëÿ íàøèòå. Òîé îòêàçàë. Òîãàâà äðóãèòå ïàðòè-
çàíè ãî çàñòðåëÿëè çàåäíî ñ òàòå è ÷è÷î.
Ñèíúò íà òîçè êîíöëàãåðèñò ïîñëå ñòàíà êìåò íà Äîëíà Áàíÿ. Îòèäîõ
äà ìè äàäå äîêóìåíò, òîé ìè îòêàçâà, çàùîòî ñúì äúùåðÿ íà „ôàøèñò”.
Òîãàâà íå èçäúðæàõ è ìó êàçàõ:
– Àìè è òè òðÿáâà äà ñå ìàõíåø îòòóê, çàùîòî òâîÿ áàùà ãî óáèõà
çàåäíî ñ ìîÿ.
Ðàçëþòè ñå òîÿ êìåò. Íå ùåø ëè, âúòðå èìàøå åäèí ñòàð êîìóíèñò
îò Äîëíà Áàíÿ, êîéòî ðå÷å òîëêîâà âèñîêî, ÷å îíÿ ñå ñòðåñíà:
– Âÿðíî êàçâà ìîìè÷åòî. Áàùà òè ãî óáèõà çàåäíî ñ áàùà £ è ÷è÷î £.
Òàêàâà å èñòîðèÿòà íà ìîèòå ðîäèòåëè.
Ìàìà ñå êàçâàøå Ä à ô è í à è áåøå îò Ãàðà Êîñòåíåö. Òåõíè äåöà
ñìå:
• È â à í , æèâ â Êîñòåíåö;
• Í è ê î ë à , äîâåäåí ñèí;
• À í ê à , òîâà ñúì àç (èíôîðìàòîðêàòà).
Íà ÷è÷î ìè à å î ð ã è È â à í î â È ë è å â æåíàòà ñå êàçâàøå Ì è ò -
ê à , áåøå îò Ðàäî£ë. Èìàò äâå äåöà:  à ñ ê à â Õàñêîâî, ïîêîéíèöà;
Í à ä ÿ , â Ñîôèÿ, ïîêîéíèöà”.

348
 Ñåñòðèìî
 òîâà ðèëñêî ñåëî èìà åäèí ïàðòèçàíèí – Ë à ç à ð È â à í î â
Ï å é ÷ å â , è òðèìà ïîëèòçàòâîðíèöè: Ã à â ð è ë Ë à ç à ð î â
Ïåòðîâ, Ñòîèë Àíãåëîâ Öåíîâ, Ïàâåë Âàñèëåâ
Ò à ð à ë ¥ â . Ñ æåñòîêà ñëàâà íà óáèéöè è êðàäöè-èçíóäâà÷è ñëåä
Äåâåòè ñå ïðåäñòàâÿò Ë à ç à ð Ï å é ÷ å â è Ñ ò î é ÷ î Ö å í î â .
Äîðè íåùî ïîâå÷å: â ñïîð çà ðàçïðåäåëåíèå íà çàãðàáåíîòî â äîìà
íà íàáåäåíèÿ „ôàøèñò” Ã å î ð ã è Ê î ñ ò à ä è í î â ß í à ê è å â ,
êîéòî â òîâà âðåìå ñå óêðèâà â Áåëîâî â äîìà íà Ïåöî Ïåðãåëîâ,
Ë à ç à ð Ï å é ÷ å â çàñòðåëâà â îáùèíàòà Ñ ò î é ÷ î Ö å í î â 1.
Òðîéêàòà, âåùà â óáèéñòâàòà è èçíóäâàíåòî, ñå âîäè îò Ã à â -
ð è ë Ë à ç à ð î â Ï å ò ð î â , êîéòî å è äåâåòîñåïòåìâðèéñêèÿò
êìåò íà ñåëîòî.
Ðàçêàçâà Êîíñòàíòèí Ïîïîâ, äîöåíò â Ñîôèéñêèÿ óíèâåð-
ñèòåò, îò Ñåñòðèìî (Áåç ñúä…, ñ. 61 è ñë.): „Èìàõìå åäèí êìåò –
êîìóíèñò, áèâø ïîëèòçàòâîðíèê, ìíîãî õèòúð, êîâàðåí è áåçìè-
ëîñòåí ÷îâåê. Êàçâàõà, ÷å íåïîñðåäñòâåíî ñëåä 9 ñåïòåìâðè ëè÷íî
å ó÷àñòâóâàë â èçáèâàíåòî íà ò. íàð. ôàøèñòè. Æèâÿ äúëãî è ñè
ñïå÷åëè îìðàçàòà íà öÿëî ñåëî, òà êîãà óìðÿ, õîðàòà ðàäîñòíî
ëèêóâàõà”.
Ðàçêàçâà Åëåíà Ãåîðãèåâà Ïîïîâà, 87 ã., ñðåäíî îáðàçî-
âàíèå: „Íà Äåâåòè êìåò ñòàíà à à â ð è ë Ï å ò ð î â . Êàçâàò, ÷å å
óáèë ìíîãî õîðà. Èñêàøå äà èçáèå îáùèíñêèòå ñúâåòíèöè. Çàùèòè
ãè Ï à â å ë Ò à ð ë ¥ â , åäèí ìíîãî äîáúð è èíòåëèãåíòåí ÷îâåê.
Èìàøå ñìúðòíà ïðèñúäà, ïðåäè Äåâåòè. Öÿëîòî ñåëî ïèñàõìå ïðî-
òåñòíî ïèñìî è ãî ñïàñèõìå. Òîé ïîñëå ïðåäîòâðàòè è çâåðñòâàòà
â Áåëîâî. ßâíî è ìåæäó êîìóíèñòèòå å èìàëî è äîáðè õîðà”.

Ãåîðãè Êîñòàäèíîâ ßíàêèåâ

Çàìîæåí ñåëÿíèí, ó÷àñòâàë â êðèìèíàëíî ïðåñòúïëåíèå.
Ïî íåãîâà èíèöèàòèâà å óáèò â ñåëñêàòà êðú÷ìà  à ñ è ë
Ä à ì ÿ í î â Ì à í à ô ñ ê è . Íà Äåâåòè ïðèÿòåëè ãî ïðå-
äóïðåæäàâàò, ÷å Ë à ç à ð Ï å é ÷ å â è Ñ ò î é ÷ î Ö å í î â
àãèòèðàò äåöàòà íà óáèòèÿ – Ä è ì è ò ú ð è Ã å î ð ã è
Ì à í à ô ñ ê è , äà ñè ðàç÷èñòÿò ñìåòêèòå ñ íåãî. Çàìèñúëúò å ïî
349
òîçè íà÷èí äâàìàòà ïîëèòçàòâîðíèöè äà îãðàáÿò äîìà íà Ã.
ßíàêèåâ. Ñòîïàíèíúò îáà÷å å â Áåëîâî, êúäåòî ñå óêðèâà ó ñâîé
ïðèÿòåë – Ï å ö î Ï å ð ã å ë î â , áëèçúê äî íîâàòà âëàñò. Íîâèòå
âëàñòíèöè ðàçãðàáâàò äîìà è ïîñëå, ïðè ïîäÿëáàòà íà ïëÿ÷êàòà,
äâàìàòà ãðàáèòåëè ñå ñòðåëÿò, êàòî æåðòâàòà å Ñ ò î é ÷ î Ö å í î â .
Òàêà Ã å î ð ã è ß í à ê è å â ñå ñïàñÿâà îò óáèéñòâîòî, êàòî
âúçìåçäèå çà êðèìèíàëíèÿ àêò îò ïðåäè Äåâåòè, êîéòî âå÷å å
îïðåäåëåí îò íîâèòå âëàñòíèöè êàòî “ïîëèòè÷åñêî óáèéñòâî”.

Ãåîðãè Ëàçàðîâ Ïîïîâ

Çàïàñåí âîéíèê âúâ âîåííàòà ïîëèöèÿ, ïîñëå îïðåäåëÿíà
êàòî „ëîâíà ðîòà”.
Æåíà: Õ ð è ñ ò è í à îò Ï å ò ê à í è í è (ïîñëå ñå ïîæåíâà).
Äåöà: 1) Ë à ç à ð , ñåãà æèâåå â ñåëîòî, íî íå îáè÷à äà ãîâîðè
ïî ñëó÷àÿ;
2) Ì à ð è ÿ , çàäîìåíà èçâúí Ñåñòðèìî.
Ðàçêàçâà Å ë å í à Ï î ï î â à : „Ñëåä Äåâåòè ñè áåøå äîøúë
â êúùè. Áåøå èçëÿçúë äà îðå íèâàòà ñè. Èäâàò âúîðúæåíè ìúæå
íà íèâàòà è ìó ïîêàçâàò ñíèìêà. Ïèòàò ãî:
– Òîâà òè ëè ñè?
Çàáðàõà ãî è ïîñëå íèêîé íèùî íå ÷ó çà íåãî. Ñàìî òîâà, ÷å
õîðàòà ñ êîèòî å áèë, ñà èçáèòè íÿêúäå êðàé Ïàçàðäæèê”2.

Éîðäàí Ñòîÿíîâ – Êóíäèí

Çàïàñåí âîåíåí ïîëèöàé.
Æåíà: Éîðäàíà, ñíàõà â Ñåñòðèìî.
Äåöà: (?!)
Çàëîâåí ñïîðåä íÿêîè â Êàçàðìàòà, Ïàçàðäæèê, îòêúäåòî
èç÷åçâà. Ìîæå áè åäíà îò æåðòâèòå âúâ Âúðáàêà, äî Âåëè÷êîâî (?!)
Íåãîâàòà èñòîðèÿ òðÿáâà äà áúäå äîâúðøåíà.

Ïåòúð Ãåîðãèåâ Ñòîåâ – Øèëåâ (Øèëåòî)

Âîåíåí çàïàñåí ïîëèöàé.  ñåëîòî å ïóñíàò ñëóõ, ÷å êàòî
çàïàñåí âîéíèê å ó÷àñòâóâàë â àêöèÿ ñðåùó ïàðòèçàíè. Ãîâîðè ñå
è çà íÿêàêâà íàãðàäà çà ïàðòèçàíñêè ãëàâà.
Æåíà: Éîðäàíêà îò Äàíêîâè (ïîñëå ñå ïîæåíâà â Ïëîâäèâ).
Äåöà: íÿìàò.
350
 Çàëîâåí è îòâåäåí â Êàçàðìàòà. Íèùî ïîâå÷å íå ñå çíàå çà
íåãî. Ìîæå áè åäíà îò æåðòâèòå âúâ Âúðáàêà äî Âåëè÷êîâî (?!)
Ïî äåëî 666 îò 1946 ã. å çàâåäåí êàòî „áåçñëåäíî èç÷åçíàë”
ïðåç 1945 ã. Òóê èìåòî ìó å Ï å ò ú ð Ã . Ñ ò î é í î â . Èíòåðåñíî å,
÷å äåëîòî ñå ïîâòàðÿ ïîä ¹ 361 îò 1946 ã., êúäåòî ïúê å ïîñî÷åíî,
÷å å „èç÷åçíàë” ïîä èìåòî Ñ ò î é í î â : Ñ ò î é ê î â ïðåç 1933 ã.

1
Âåð. ïî òàçè ïðè÷èíà íå ñà ïðåäñòàâåíè â Èñòîðèÿ íà Ïàçàðäæèøêàòà
îêðúæíà îðãàíèçàöèÿ íà ÁÊÏ.
2
ßâíî åäíà îò æåðòâèòå ïðè Âúðáàêà, Âåëè÷êîâî (âæ.)

Ïî èíòåðâþ íà Êåðêà Õóáåíîâà âúâ â. “Øîó”

Ñðåä óáèéöèòå íà âòîðèÿ ðåä âäÿñíî å Ñ ï à ñ Ä è ì è ò ð î â
È â à í ÷ å â . Áåøå óáèò îò ãðúì. Çà òîçè ñëó÷àé õîðàòà â Ñàðàÿ
ïóñíàõà â îáðàùåíèå ñ è ë î ç è ç ì à “Ãîñïîä ìó èçïðàòè áåëåæêà”.
Íåãîâèÿò ñèí Ä è ì è ò ú ð Ñ ï à ñ î â Ä è ì è ò ð î â ïðåç 2006 ã. å
âîäà÷ íà ïàçàðäæèøêèòå êîìóíèñòè (ÁÑÏ) ?!

351
 Ñèìåîíîâåö
Ðîäîïñêî ñåëî, ÷èåòî íàñåëåíèå èìà çëîùàñòíàòà ñúäáà äà
æèâåå ïîä ðèäà Ìèëåâè ñêàëè, êúäåòî íà 4. IÕ. 1944 ã. å ðàçãðîìåíà
íàé-ãîëÿìàòà ïàðòèçàíñêà ôîðìàöèÿ â Áúëãàðèÿ.
Ðàçïðàâàòà ñ ìåñòíèòå õîðà å â ðúöåòå íà âàðâaðñêèòå
ïàðòèçàíè. Âïîñëåäñòâèå òe ñå íàïðàâëÿâàò îò Â ë à ä î Ã å î ð -
ã è å â , çëîêó÷àíåö, êîéòî ðúêîâîäè ðåïðåñèèòå â ðàéîíà íà
Ñåïòåìâðè.
Æåðòâèòå â ñåëîòî ñà ïî âðåìå íà Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð è â
ïðîäúëæåíèåòî ìó ïðåç Âàðòîëîìååâèòå íîùè.
Ñåëîòî å íàïàäíàòî íà 18.VIII.1944 ã. îò ïàðòèçàíè, ðúêî-
âîäåíè îò Ä è ì è ò ú ð Ã î ð î ñ ò à í î â . Â íåãîâèòå ñïîìåíè (ñ.
228) ïèøå: „Ñ áîé âçåõìå îáùèíàòà. Ïðåä íåÿ ëåæàõà íÿêîëêî
óáèòè è òåæêî ðàíåíè ôàøèñòè”.
Òåõíèòå èìåíà è ñúäáè ñà óòî÷íåíè ïî-íàòàòúê â èçñëåä-
âàíåòî.
Âïîñëåäñòâèå, ñëåä Äåâåòè, ñà çàëîâåíè è ïðåäàäåíè óæ çà
íàðîäåí ñúä ëèöàòà, êîèòî ñà â Îáâèíèòåëíèÿ àêò íà Ïàçàðäæèø-
êàòà ïðîêóðàòóðà:
• ¹ 38: È ë è ÿ Ì è ò î â Ñ ò î é ê î â , íà 68 ã.;
• ¹ 39: Â à ñ è ë Ë à ç à ð î â Á ë à ã î â , íà 44 ã.;
• ¹ 40: Ñ ï à ñ Õ ð è ñ ò î â Á ë à ã î â , íà 36 ã.;
• ¹ 41: È ë è ÿ Ò î ä î ð î â È ë è å â , íà 36 ã.;
• ¹ 42: Ã à â ð è ë Õ ð è ñ ò î â Á ë à ã î â , íà 40 ã.;
• ¹ 43: À í ä ð å ÿ Â à ñ è ë å â Ò ó ë å ø ê î â , êìåò íà
ñåëîòî, íà 46 ã.;
• ¹ 44: Í è ê î ë à Ï å ò ð î â Â ú ë ÷ å â , áèðíèê â ñåëîòî,
íà 26 ã.
Òîâà å ñúñòàâúò íà êàðàóëà, ïðàòåí äà ïðåñëåäâà è óáèå
ïàðòèçàíèíà Ñ å ð à ô è ì ß í à ê î â â ñèìåîíîâñêîòî çåìëèùå.
Ïðîâåðêàòà íà òåõíèòå ñúäáè óñòàíîâè óíèêàëíè ñëó÷àè íà
êîðóïöèÿ è ñàìîðàçïðàâà â Ïàçàðäæèøêèÿ çàòâîð, êîèòî ïî ïðàâî
âëèçàò â ãðàíèöèòå íà òîâà èçñëåäâàíå.
352
 Âàñèë Ëàçàðîâ Áëàãîâ
Êîãàòî å óáèò, å íà 44 ã. Îñúäåí å íà 15 ãîäèíè çàòâîð îò
Íàðîäíèÿ ñúä. Îáâèíåí å, ÷å ó÷àñòâàë â çàñàäà, â êîÿòî å óáèò
ïàðòèçàíèíúò Ñ å ð à ô è ì ß í ú ê î â îò Ñåì÷èíîâî. Ñëåä óáèé-
ñòâîòî áèëè îãðàáèëè òðóïà è ñå ñíèìàëè ñ íåãî ïðåä îáùèíàòà, è
„âìåñòî äà ïðåäàäàò òðóïà íà ðîäèòåëèòå, ãî çàðàâÿò â åäèí òðàï”.
Çàñàäàòà áèëà óñòðîåíà ïî äîíåñåíèå íà È ë è ÿ Ì è ò î â
Ñ ò î é ê î â , êîéòî „ïðåç ì. ìàðò, êàòî áèë íà ðàáîòà â ïîëåòî,
çàáåëÿçàë åäèí ïàðòèçàíèí, äîíåñúë íà îáùèíñêèÿ ïîëèöàé – äî-
áðîâîëíî, â ðåçóëòàò íà êîåòî äîíåñåíèå ñå óñòðîéâà çàñàäà è
ïàðòèçàíèíà áèâà óáèò” (Îáâèíèòåëåí àêò, ñ. 9).
 Ïàçàðäæèøêèÿ çàòâîð å óáèò òàéíî, êàòî ñðåùó íåãîâîòî
óáèéñòâî å çàìåíåí æèâîòúò íà È ë è ÿ Ñ ò à é ê î â – È ë î
È í ã è ë è ç à , óæ ïî äîêóìåíòàëíà ãðåøêà.
Æåíà: Ñ ò î ÿ í à .
Äúùåðÿ: Ñ ò î é í à , æèâåå â ñåëîòî, â áàùèíèÿ ñè äîì.
Ðàçêàçâà Ñ ò î é í à Â à ñ è ë å â à È â à í î â à , 83 ã., IV
îòäåëåíèå, äúùåðÿ: „Ïðè êìåòà À í ä ð å ÿ Ò ó ë å ø ê î â , è íåãî
òîãàâà óòðåïàõà, äîéäå ñúîáùåíèå, ÷å íàáëèçî å ïàðòèçàíèíúò
Ñ å ð à ô è ì ß í à ê è å â îò Ñåì÷èíîâî. Íàðåäèë å êàðàóëúò äà
òúðñè ïàðòèçàíèíà. Ðàçäåëèë ãî å íà òðè ãðóïè. Òàòå ñå å ïàäíàë â
òðåòàòà ãðóïà. Òÿ íå å âèäÿëà, íèòî çàëîâèëà ïàðòèçàíèíà. Óáèëà
ãî å ïúðâàòà ãðóïà îò êàðàóëà.
Òàòå áåøå ï ú ä à ð è í . Íå ìîæåøå äà íå èäå â êàðàóëà. Ó
íàñ íà Äåâåòè äîéäîõà äà ãî àðåñòóâàò âàðâaðñêèòå ïàðòèçàíè.
Ñëîæèõà ìè ïèñòîëåò íà ãúðäèòå. À àç – â íàïðåäíàëà áðåìåííîñò.
Íå ãî íàìåðèõà. Òàòå ñå ñêðè ó êîìøèèòå. Òàêà èçâåñòíî âðåìå.
Ïîñëå ãî àðåñòóâàõà. Çàêàðàõà ãî â Ïàçàðäæèê. È àç õîäèõ íà
äåëîòî. Îòäúõíàõìå, êîãàòî ñúîáùèõà, ÷å ãî îñúæäàò íà 15 ãîäè-
íè. Ïîñëå êàêâî ñòàíà. Âìåñòî äà ãî ïðàòÿò äà ëåæè â çàòâîðà, òå
ãî óáèëè îùå ñúùàòà íîù. Çàðàäè È ë î Ã î ð ñ ê è ÿ . Òîé áåøå
äàë 20 000 ëåâà ïàðè è òàêà – çàìåíåí ñ òàòå: òàòå ãî òðåïàò âìåñòî
íåãî, Èëî îñòàíà æèâ âìåñòî òàòå!
Ïî òîÿ ïîâîä ïîñëå ìàìà êàçâàøå, çàùîòî íÿìàõìå ïàðè äà
ñïàñèì òàòå:
– Àêî øóìêàðèòå áåõà ÿëè ìàãàðåòà, Âàñèë ùåøå äà îñòàíå
æèâ!
Äà òè êàæà êàêâî å êàçàë íà ìàìà ïðè ñâèæäàíåòî.
353
 Â çàòâîðà ñà ìó òóðÿëè ïèñàëêà ìåæäó ïðúñòèòå. Îòãîðå
ðúêàòà íà ñëåäîâàòåëÿ å äâèæèëà ðúêàòà íà òàòå. Òàêà òîé å
íàïèñàë, êàêâîòî èñêàò êîìóíèñòèòå.
Ïîñëå íÿêàêúâ âåòðåíäîëåö å ãëåäàë êúäå ñà èçòðåïàíè
íÿêîè õîðà îò Çàòâîðà. Ïîçíàë å òàòå. Áèëî å â íÿêàêúâ òðàï
êðàé Çâúíè÷åâî, ïîêðàé Ìàðèöà”.
Ðàçêàçâà Ç à ï ð è í à Ñ ï à ñ î â à À í ã å ë î â à : „Ìàìà
îòèâà íà ñóòðèíòà â Çàòâîðà â Ïàçàðäæèê. Òîãàâà íàó÷àâà, ÷å å
óáèò íàøèÿò ðîäíèíà Â à ñ è ë Á ë à ã î â . Óáèëè ñà ãî âìåñòî äÿäî
È ë î È í ã è ë è ç à . Òîé áåøå äàë ïàðè è òàêà ñå ñïàñèë”.

Ñïàñ Õðèñòîâ Áëàãîâ

Óáèò íà 36 ã. Îñúäåí îò Íàðîäíèÿ ñúä â Ïàçàðäæèê êàòî
óáèåö íà ïàðòèçàíèíà Ñ å ð à ô è ì ß í à ê î â îò Ñåì÷èíîâî.
 ñåëîòî ñå çíàå, ÷å Ñï. Áëàãîâ íå å áèë â ãðóïàòà, êîÿòî
çàñòðåëâà ïàðòèçàíèíà. Íåãîâàòà ÷àñò îò êàðàóëà å áèëà íà äðóãî
ìÿñòî â ìîìåíòà íà óáèéñòâîòî. Òâúðäè ñå, ÷å å çàëîâåí ïî ïàðî-
íèìíî ñáëèæåíèå íà èìåíàòà âìåñòî Ñ ï à ñ Ð è ñ ò à í è í –
Ñ ò î ÿ í î â . Â ãðóïàòà, êîÿòî å óáèëà Ñåðàôèì, ñà áèëè îñâåí
Ñ ï à ñ Ð è ñ ò å í è í îùå Ì è ò î É î ò î â è Ì è ò î Ì à ë è í î â ,
êîèòî òàêà è íå ñà ïðåñëåäâàíè îò íîâàòà âëàñò.
Òàçè èñòîðèÿ òðÿáâà äà áúäå äîïðîó÷åíà îò áúäåùèòå
èçñëåäîâàòåëè.
Ðàçêàçâà Ç à ï ð è í à Ñ ò î å â à À í ã å ë î â à , 74 ã., äúùåðÿ:
„Òàòå áåøå îáèêíîâåí ÷îâåê, çåìåäåëåö. Íàðåäèõà ìó äà îòèäå â
êàðàóëà. Òîé íå å áèë â ãðóïàòà, êîÿòî óòðåïà ñåì÷èíîâåöà. Òàì
ñà áèëè Ì è ò î Ì à ë è í î â îò Ñåì÷èíîâî, Ì è ò î É î ò å â îò
íàøåòî ñåëî.
Íà äåëîòî èçëÿçîõà ëúæåñâèäåòåëè îò Ñèìåîíîâåö: À í ã å ë
Ì à í ÷ å â è À í ã å ë Ì à ë è í î â Ñ ò î é ê î â . Òå èçëúãàõà, ÷å
òàòå å óòðåïàë Ñ å ð à ô è ì . Ïîñëå ñå ðàçáðà, ÷å ïðèêðèâàò Ñ ï à ñ
Ð è ñ ò å í è í . Òàêà ñè îòèäå íåâèíåí ìîÿ áàùà”1.

Äàíèë Ðóæèí
Åäèíñòâåíèÿò ñïàñèë ñå ïðè íàïàäåíèåòî íàä Îáùèíàòà,
èçâúðøåíî îò ïàðòèçàíèòå íà Ä è ì è ò ú ð Ã î ð î ñ ò à í î â íà 18.
VIII.1944 ã. Áèë å ðàíåí â êðàêà. Ïîñëå îñòàâà çà öÿë æèâîò õðîì.
354
 Ïàíàéîò Éîðäàíîâ Áëàãîâ
Èñòîðèÿòà íà òîçè ñèìåîíîâåö å ïîðàçè-
òåëíà. Òîé å ïîëèöàÿò, êîéòî å ñúîáùåí â
îáâèíèòåëíèÿ àêò áåçèìåííî êàòî ïîëó÷èëèÿò
èíôîðìàöèÿòà çà ïðèñúñòâèåòî íà ïàðòèçà-
íèíà Ñ å ð à ô è ì ß í à ê î â â ñèìåîíîâñêîòî
çåìëèùå. Ïðè îïèò äà áúäå çàðîâåí æèâ â
ïðåäâàðèòåëíî èçêîïàí ãðîá, å ñïàñåí ïî ÷óäî
Ïàíàéîò Áëàãîâ îò áëàãîðîäåí ñåì÷èíîâåö.
Æåíà: Ì à ð è ÿ îò Ð ó æ è í Ä à í ÷ î â è .
Äåöà: 1) Ê è ð è ë , èíôîðìàòîðúò;
2) É î ð ä à í à , çàäîìåíà ó Ê ³÷ å â è îò ñåëîòî;
3) Â å ð ê à , îìúæåíà ó Ò ð å í å â è .
Ðàçêàçâà Ê è ð î Ï à í à é î ò î â É î ð ä à í î â , 64 ã., VII
êëàñ, òåõíèê: „Òàòå áåøå ïîëèöàé â ñåëîòî. Îáâèíèõà ãî â óáèé-
ñòâîòî íà ñåì÷èíîâñêèÿ ïàðòèçàíèí Ñ å ð à ô è ì . Ðàáîòàòà ñòàíà
òàêà. Íà 18.VIII., êîãàòî ïàðòèçàíèòå íàïàäàò Îáùèíàòà, òàòå å
êàðàóë â ñåëîòî. Ðàíÿâàò ãî. Óñïÿâà äà ñå ñïàñè. Äÿäî ãî êàðà íà
äðóãèÿ äåí â áîëíèöàòà. Òåæêî ðàíåí, âðúùà ñå â ñåëîòî è òàêà
íà ëåãëî ãî çàâàðâà Äåâåòè. Îò òàçè ðàíà èçîáùî íå ìîæå äà ñå
îïðàâè.
Íà Äåâåòè ó íàñ èäâàò É î ð ä à í È ë è å â , À í ã å ë Ì à í -
÷ å â , À í ã å ë Ñ ò î é ê î â , À ò à í à ñ Á î æ ó ð è í . Íàêàðàëè
äÿäî É î ð ä à í äà âïðåãíå âîëîâåòå è äà ïðåêàðà êîëàòà äî ñòúë-
áèòå. Èçíàñÿò òàòå, áîëåí, ñ àñúðà. Êà÷âàò ãî â êîëàòà è êàðàò
äÿäî äà êàðà ñèíà ñè äî åäíî ìÿñòî â Äðèñëèâîòî äåðå, êúäåòî
èìà ïðåäâàðèòåëíî èçêîïàí ãðîá. Õâúðëÿò òàòå æèâ â ãðîáà. Ïðî-
ãîíâàò äÿäî. Ïî÷âàò äà õâúðëÿò êàìúíè ïî òàòå. Òîãàâà îò Ñåì÷è-
íîâî äîòè÷àë Ñ ë à â å é ê î ß í à ê è å â . Òîé å áðàò íà Ñ å ð à ô è ì
ïàðòèçàíèíà. Ðàçâèêàë ñå. Ðàçïðúñíàë òúëïàòà.
Òàêà çàðÿçàëè òàòå â ãðîáà. Íà ñóòðèíòà èäâà åäíà öèãàíêà
à þ ë à è êàçâà íà ëåëÿ Ì à ð è ÿ Ê ð ó ø å â à :
– Èäåòå â Äðèñëèâîòî äåðå äà âçåìåòå Ï à í à é î ò . Îùå å
æèâ.
Ïàê äÿäî âïðÿãà âîëîâåòå. Ïàê ãî âçåìà. Ïàê ãî êàðà â
áîëíèöàòà â Ïàçàðäæèê. Îò òàì ïîñëå ãî ãðàáâàò è â çàòâîðà.
Îñúäèõà ãî íà 12 ãîäèíè è ïîëîâèíà.”

355
 Ïàâëå Áëàãîâ Âàêëèíîâ
Âúçðàñòåí ÷îâåê. Íà 18.VIII. ïðè ïàðòèçàíñêîòî íàïàäåíèå
íàä Ñèìåîíîâåö ñå ñëó÷âà êàðàóë ïðåä Îáùèíàòà. Òàì ãî
çàñòðåëâàò. Òÿëîòî ñòîÿëî ïàäíàëî â äåðåòî.
Æåíà: Á î æ è ÿ îò Ñåì÷èíîâî.
Äåöà: 1) Ã å í à , îñòàâà â Ñèìåîíîâåö;
2) Ì à ë è í ê à , çàäîìåíà ó Ã å í î â è ;
3) Á ë à ã î , ïîêîéíèê.

Ãåíî Ñòåôàíîâ Ðàçïîïîâ

Óáèò îò ïàðòèçàíèòå ïðè íàïàäåíèå
íàä Îáùèíàòà íà 18.VIII.1944 ã. Â ìå-
ìîàðèòå íà À í ã å ë × à ë ú ê î â ñå êàç-
âà, ÷å à å í î Ð à ç ï î ï î â å ðàçñòðåëÿí
„íà ìÿñòî ïðè ñúïðîòèâà â Îáùèíàòà”.
Èñòèíàòà å, ÷å â òîçè äåí Ã. Ðàç-
ïîïîâ. å ñëó÷àéíî â ñåëîòî. Âæ. ÷. „Ñëó-
÷àéíèòå æåðòâè ñòàâàò „âðàãîâå íà
íàðîäà”.
Ðîäîì å îò Ãëàâèíèöà. Â ñåëîòî å çåò.
Æåíà: Â å ñ å ë è í à îò Ä à ñ ê à -
Ãåíî Ðàçïîïîâ ìàëêî ëîâè : Ïîïîâè.
ïðåäè óáèéñòâîòî
Äåöà: 1) À í ê à ,
çàäîìåíà ó Ñ ò î è ë î -
âè;
2) Ä è ì è ò ú ð ,
ñåãà æèâåå â Ãëàâèíèöà.
Óáèò å îò Ë ó ê à
Í à â ó ù à í î â , ïàðòè-
çàíèí, ïðåä âðàòàòà íà
äîìà ìó.
Äåöàòà íà Ãåíî Ðàçïîïîâ
1
Ñïîðåä Îáâèíèòåëíèÿ
àêò ¹16 ñâèäåòåëèòå îò Ñåìåîíîâåö ñà: À í ã å ë È ë è å â Ñ ò î é ê î â ,
Þðäàí Àëåêñàíäðîâ Èëèåâ, Àíãåë Íèêîëîâ Ìàí÷åâ.
356
 Ñèíèòåâî
Ò. íàð. „íàðîäíà âëàñò” â ñåëîòî å óñòàíîâåíà ñ ïîìîùòà
íà îãíÿíîâñêèòå èíèöèàòîðè íà 10. IÕ. 1944 ã. (Ñï. Òîìîâ, ñ. 18).
Åäèíñòâåíàòà æåðòâà íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè å É î ð ä à í
Ê ð ú ñ ò å â Ã å î ð ã è å â , êîéòî îò 15 ãîäèíè æèâåå â ñúñåäíîòî
ñåëî Îãíÿíîâî.
Éîðäàí Êðúñòåâ Ãåîðãèåâ
Ðîäåí ïðåç 1902 ã. Ó÷è ñòîìàòîëîãèÿ â Ãåðìàíèÿ.
Óñòàíîâÿâà ñå ñúñ ñåìåéñòâîòî ñè â Îãíÿíîâî, êúäåòî çàïî÷âà
ñâîé áèçíåñ. Áëàãîðîäíèòå ìó íà÷èíàíèÿ äàâàò ñåðèîçíè
ðåçóëòàòè: âêëþ÷âà ñå â ñòðîèòåëñòâîòî íà ãàðà Îãíÿíîâî, íà
ó÷èëèùåòî è âîäîïðîâîäà.  ñúùîòî âðåìå ó÷èòåëñòâóâà â
ìåñòíîòî ó÷èëèùå, êàòî ñúùåâðåìåííî å è îáùèíñêè ñúâåòíèê.
Íà ñàìèÿ Äåâåòè å âîéíèê, çàïàñíÿê â 27 ×åïèíñêè ïîëê.
Îêîëî 11 ñåïòåìâðè ñå ïðèáèðà â ñåëîòî ñ âëàêà îò Ïàçàðäæèê.
Íà ãàðà Îãíÿíîâî å àðåñòóâàí. Çàòâîðåí å â Îáùèíàòà, êúäåòî å
èçíóäâàí çà ïàðè îò íîâèÿ êìåò Ì å ò î ä è Ñ ò î è ë î â . Âåðîÿòíî
å çàäîâîëèë ïðèùåâêèòå íà íîâàòà âëàñò, çàùîòî å áèë îñâîáîäåí
è ñå ïðèáèðà â êúùè. Ñòàðà ñèíèòîâñêà âðàæäà îáà÷å å ñúùåñòâó-
âàëà ìåæäó ñåìåéñòâîòî íà É. Ãåîðãèåâ è íà Ãàéòàíà, ìàéêàòà
íà ïàðòèçàíèòå îò Îãíÿíîâî Ã ð î ç ä à í è Î ã í ÿ í , è íà íîâèÿ
êìåò íà ñåëîòî – Ì å ò î ä è . Ïî âðåìå íà êúðâàâèÿ Îãíÿíîâñêè
ïîìåí å àðåñòóâàí è îòêàðàí ñúùàòà íîù ñ îñòàíàëèòå 10 îãíÿíîâ-
öè ïðè óñòèåòî íà Ëóäà ßíà – Àçà, êúäåòî çâåðñêè å óáèò îò Ì å ò î -
ä è Ñ ò î è ë î â – íåãîâèÿò êîëåãà ó÷èòåë. Ñëåä êàòî óáèâà ó÷èòå-
ëÿ, Ì å ò î ä è îòèâà ðàíî ñóòðèíòà â äîìà ìó è èçíàñèëâà ñúïðóãàòà
íà æåðòâàòà – Ì à ã ä à Ó ÷ è ò å ë ê à ò à . Ïîñëå, çà äà ïðèêðèå
çâåðñòâîòî, èçïðàùà íîâèòå ïðèâúðæåíèöè íà êîìóíèçìà, êîèòî
ÿ àðåñòóâàò è ÿ äúðæàò â ïîäçåìèåòî íà Îáùèíàòà îêîëî 20 äíè.
Ñëåä 1989 ã. òîãàâàøíèÿò êìåò íà ñåëîòî – Ã å î ð ã è È ò å â ,
ïîñòàâÿ ïàìåòíà ïëî÷à íà äîìà íà ó÷èòåëñêîòî ñåìåéñòâî, íà êîÿ-
òî ïèøå: „Íà ó÷èòåëÿ Äàí÷î. Óáèò íà 30.IÕ.1944 ã. Æåðòâà íà ñòà-
ëèíèñòêèòå1 ðåïðåñèè. Îò ïðèçíàòåëíîòî íàñåëåíèå íà Îãíÿíîâî”.
Æåíà: Ì à ã ä à ë å í à È â à í î â à Ê î ë ÷ à ã î â à , îò
Ëúæåíå, ñåãà Âåëèíãðàä. Ðîäúò å îò Áàíñêî, íà ïîáîðíèöè îò
357
Èëèíäåíñêîòî âúñòàíèå. Èìà íÿêàêâà ðîäíèíñêà âðúçêà ñ
Âàïöàðîâè. Ðîäåíà ïðåç 1902 ã. Ó÷èòåëêà.
Äåöà: 1) Ñòîÿí, ðîäåí ïðåç 1931 ã. Îñòàâà â Îãíÿíîâî,
ñ÷åòîâîäèòåë, ïîêîéíèê;
2) Çàõàðè, ðàáîòè êàòî çàêóï÷èê íà êîîïåðàöèÿòà â
Îãíÿíîâî, ïîêîéíèê. Ðîäåí ïðåç 1937 ã.;
4) Êðúñòüî, èíôîðìàòîðúò, ðîäåí ïðåç 1939 ã.
Ðàçêàçâà Ê ð ú ñ ò ü î É î ð ä à í î â Ê ð ú ñ ò å â , 67 ã., ó÷è-
òåë. Æèâåå âúâ Âåëèíãðàä, Ëúæåíå, óë. „Þíäîëñêà” 25 Á: „Áàùà
ìè áåøå çàïàñ. Äåí èëè äâà ñëåä Äåâåòè ñå ïðèáðà îò Ïàçàðäæèê
ñ âëàêà. Íà íàøàòà ãàðà îòèâàò Ë ó ê î Ø î ï î â è À í ä î í Ê þ -
÷ ó ê î â è ãî àðåñòóâàò. Çàòâîðèõà ãî â îáùèíàòà. Ïîäúðæàõà ãî
ìàëêî è ãî ïóñíàõà. Ïîñëå ïàê ãî àðåñòóâàõà. Çàêàðàõà ãî íà Ëóäà
ßíà, çàåäíî ñ îñòàíàëèòå îãíÿíîâöè, è òàì çâåðñêè å áèë óáèò.
Êàêâà âèíà èìàøå ëè? Ñàìî òàçè, ÷å áåøå óìåí ÷îâåê. ×å å ïîìà-
ãàë íà õîðàòà è íà ñåëîòî. Ìíîãî ïúòè ñúì ïèòàë ìàìà: „Çàùî?!”.
Òÿ îáà÷å ìúë÷åøå è íèêîãà íèùî íå êàçà. Ñëåä ñìúðòòà íà áàùà
ìè ÿ àðåñòóâàõà â Îáùèíàòà. Äúðæàõà ÿ 10–15 äíè. Èíêâèçèðàõà ÿ.
Ïîñëå ÿ ïóñíàõà.  òîâà âðåìå äîéäîõà ó íàñ è îáðàõà âñè÷êî, êàê-
âîòî èìàõìå â êúùè: þðãàíè, äþøåöè, èìàõìå êîëåëî „×åëåíø”,
ðàäèî „Ôèëèïñ”. Âñè÷êî çàäèãíàõà, âñè÷êî èçïîòðîøèõà.
Ïîñëå ñúùîòî ïðîäúëæè ñ ìåíå. Áÿõ ó÷åíèê, ñëó÷àéíî ìå
èçïóñíàõà äà ó÷à â Ïåäàãîãè÷åñêîòî ó÷èëèùå âúâ Âåëèíãðàä. Äîé-
äîõà ëîøè õàðàêòåðèñòèêè. Ïèøåøå ãè â Îãíÿíîâî Ñ å â ä à , æå-
íàòà íà Ì å ò î ä è , íàé-çëîáíèÿ ÷îâåê îò ìåñòíèòå êîìóíèñòè. Çà-
ïî÷íàõà äà ìå ïðèâèêâàò â Äúðæàâíà ñèãóðíîñò. Ñëó÷àéíî ìå èçïóñ-
íàõà äà áúäà âîéíèê â ðåäîâíàòà àðìèÿ. Ïîñëå îáà÷å ñèíîâåòå ìè
êàòî äåöà íà áàùà è äÿäî „íàðîäíè âðàãîâå” ãè âçåõà òðóäîâàöè.
Òàêà è íèùî íå íàó÷èõ êîíêðåòíî îò ìàéêà ìè. Âñè÷êî,
êîåòî çíàÿ çà íåéíàòà ñúäáà è òàçè íà áàùà ìè, å îò õîðàòà.”
• Ïîâå÷å çà íåãî ïðè Îãíÿíîâî, âæ. ðàçêàçèòå íà Ì à ð è í
Ì à ð è í î â è íà Â à ñ è ë Ð à í ã å ë î â.
• Çà ñèíèòîâñêàòà ÷àñò îò áèîãðàôèÿòà íà áèâøèÿ ìèíèñòúð-
ïðåäñåäàòåë Ô è ë è ï Ä è ì è ò ð î â âæ. â Îãíÿíîâî.

1
Îïðåäåëåíèåòî å íåî÷àêâàíî. Íàé-ïîäõîäÿùî å: „ïàðòèçàíñêèòå
ðåïðåñèè”.
358
 Ñìèëåö (Åðåëèé)
 ìèíàëîòî – áóäíî ñðåäíîãîðñêî ñåëî íà ïúòÿ Ïàçàðäæèê
– Ñòðåë÷à. Çâåðñòâàòà â íåãî ñà îðãàíèçèðàíè íà Äåâåòè ñåïòåì-
âðè îò ìåñòíèòå ïàðòèçàíè. Íàðî÷åíè ñà çà óáèâàíå ÷åòèðèìà:
ê ì å ò à , à ä â î ê à ò à , ï î ï à è í à ë á à í ò è í à (Äèí÷î). Ä è í -
÷ î óñïÿâà äà ñå óêðèå, à èìà è ìîãúù áðàò ñðåä êîìóíèñòèòå. È
îöåëÿâà. Îñòàíàëèòå òðèìà ñà ïðèíåñåíè õåêàòîìáà íà êðèâîðàç-
áðàíîòî îòìúùåíèå. Âïîñëåäñòâèå çà âñåêè, ñ èçêëþ÷åíèå íà
Äèí÷î, å èçìèñëåíà áèîãðàôèÿ íà íàðîäåí âðàã”. Íàé-íåÿñíà ïî
ìîòèâè å åêçåêóöèÿòà íà Ã å î ð ã è Í î í î â (âæ.).
Îò Íàðîäíèÿ ñúä ïî Îáâèíèòåëíèÿ àêò, âæ. ¹ 34, å ñúäåí
ôåëäôåáåë Ï å ò ê î à å î ð ã è å â É î â ÷ å â ñ îáâèíåíèå, ÷å ïî
çàïîâåä íà ìàéîð Ò à ñ å â å ïîäïàëèë êúùàòà íà Ì à ð ê î
Ä î á ð å â îò Âåëè÷êîâî (?!)
Ïðè Ä.  å ë å â (ñ. 290) èìà åäíà ëàêîíè÷íà áåëåæêà çà
Äåâåòè, êîÿòî ïðåäñòàâÿ ïðåâðàòíî ôàêòîëîãèÿòà, ñðâ.: „Íàðîäúò
áåøå àðåñòóâàë ôàøèñòèòå è óñòàíîâèë âëàñòòà íà ÎÔ”.
Ðàçêàçâà Ë à í ê à ( Ç à ï ð ÿ í à ) Ã ó ù å ð î â à , ïåíñèîíåð-
êà: „Çàïîìíèõ ãè òðèìàòà, âúðçàíè îò ïàðòèçàíèòå – ï î ï à ,
Á î ò ü î 1 è À í ò î í î â . Èçáè ãè ñ òîÿãà Ñ ò î ÿ í Ð ó ñ å â .
Êàçâàò, ÷å ãè å èçòðåïàë â ãîðàòà Êðóøåâî. Ñåãà ñèíúò íà Ñ ò î ÿ í
Ð ó ñ å â æèâåå â ñåëî. Äúùåðÿ ìó Ã å í ê à å æåíåíà â Ïëîâäèâ.”
Äèìèòúð Ãåîðãèåâ Ãðúáëåâ
 åäèí ñïèñúê íà èç÷åçíàëèòå ñëåä Äåâåòè, ïðåäîñòàâåí ìè
îò È ë è ÿ Ñ ò å ô à í î â , Ä. Ãðúáëåâ å ïîä ¹ 168. Ïîñî÷åíà å è
äàòàòà íà „èç÷åçâàíåòî” – 21. 09. 1944.
 ìîèòå ïðîó÷âàíèÿ îòêðèõ, ÷å ëèöåòî å îò ðîäà à ð ú á -
ë å â è â Ñìèëåö è ÷å ìîæå áè Ö î í ÷ î Ö . à ð ú á ë å â , ðîäåí
ïðåç 1894 ã., å íåãîâ áðàò.
Áîòüî Ìàðèíîâ Ïà÷åâñêè
Òîé å íàçíà÷åíèÿò êìåò íà ñåëî Ñìèëåö îò 1942 äî 9. IÕ.1944
ã. Áèë å þðèñò, ðîäîì îò Óãúð÷èí, Ëîâåøêî (Ì. Äåÿíîâ,
Ìèíàëîòî…, ñ. 103 è ñë.).  Ðàçêàçà íà Ë à í ê à ñå ïîñî÷âà êàòî
íåãîâ êîíêðåòåí óáèåö ïàëà÷úò Ñ ò î ÿ í Ð ó ñ å â .
359
 • È â à í Ä è í ê î â (Âðåìå ïîä ëèíèÿ, ñ. 19): „Â Ñìèëåö,
ãðåéíàëî îò äåñåòêè ÷åðâåíè çíàìåíà è íàêè÷åíî è ïî îáîðèòå ñ
îãðîìíè ÷óêîâå è ñúðïîâå, íàé-íàïðåä óáèõà ê ì å ò à , ñúïðóã íà
åäíà ðóñîëÿâà íà÷àëíà ó÷èòåëêà è áàùà íà åäíî ìàëêî ìîì÷å  à -
ñ è ë , êðàñèâî è ìèëîâèäíî. Êìåòúò, þðèñò ïî îáðàçîâàíèå, íÿêúäå
îò ëóêîâèòñêèòå ñåëà, îòãëåæäàøå áóáè, õàñêîâñêè, êàêòî ãè íàðè-
÷àõà ñåëÿíèòå. Öÿëîòî ñåëî áåøå ïëóâíàëî â ÷åðíèöè, ñàìî êîìè-
íèòå ñå âèæäàõà, íî òîâà íå ãî ñïàñè îò ïåñåíòà íà Ì ë à ä å í È ñ à å â ,
êîÿòî âå÷å ñå ïååøå íå êàòî „Øóìåòå, äåáðè è áàëêàíè”, à êàòî
„Ãúðìåòå, äåáðè è áàëêàíè”. Ïîìíÿ âúðçàíèòå ìóðãàâè ðúöå íà
êìåòà, îïóøåíèÿ ìó ïîãëåä, ñïúâàùèòå ìó ñå êðàêà ïî ïúòÿ îò
Ãàðàòà äî Îáùèíàòà, òèêîâåòå ïî ëèöåòî ìó. Äî äåí äíåøåí íè-
êîé íå å ïèòàë çà íåãî â Ñìèëåö. Íÿìà âåñò è îò ìîì÷åòî ìó, êîåòî
ìîæå áè ñå ñòðàõóâà äà äîéäå â äæåíäåìèòå, êúäåòî ëåæàò êîñòèòå
íà áàùà ìó”.
Ðàçêàçâà Ï å ò ê î Ê à ë ó ä î â : „Åäèí îò òðèìàòà ñå å êàçâàë
Á î ò ü î . Íåãî ñà ãî âúðçàëè íà åäèí êàìèîí è ñà ãî âëà÷èëè ïî÷òè
äî Ðîñåí. Òàì, áëèçî äî Ëóäà ßíà, ñà ãî òðåïàëè. Íàøåíöèòå.”
Òúðñåíåòî íà ëîáíîòî ìÿñòî íà Á. Ïà÷åâñêè ìè îòíå äîñòà
âðåìå. Â Öàð Àñåí îòêðèõ ïî÷òè ñâèäåòåë íà ñúáèòèåòî.
Ðàçêàçâà Ì à í î ë Ò î ä î ð î â Ð à ä ê î â , 70 ã., îñíîâíî
îáðàçîâàíèå, ìåæäóíàðîäåí øîôüîð, îò Öàð Àñåí, ñåãà æèâåå â
Èâàéëî: „Òîãàâà, îêîëî Äåâåòè áÿõ îâ÷àð÷å â Êóìë²êà. Êìåòúò
Á î ò ü î îò Åðåëèÿ (Ñìèëåö) ãî âëà÷èõà ïî ïúòÿ ìåæäó Öàð Àñåí
è Ðîñåí. Áåøå óáèò íàé-çâåðñêè òóê, êðàé ïúòÿ. Ñåãà ùå òå çàâåäà
íà ìÿñòîòî (âîäè ìå ïîêðàé ëÿâîòî ïëàòíî íà ïúòÿ Öàð Àñåí – Ðîñåí
è ìè ïîêàçâà åäèí
äîë ñ ãîðè÷êà äî
ïîñëåäíèÿ õúëì íà
Êîþí òåïå). Åòî
òàì ñà ãî ïðåòðå-
ïàëè. Òîâà ìÿñòî
ñå íàðè÷à Äåë£
Àñaíèöà. À Ìàð-
äæîâî äåðå, êúäå-
òî å çàêîïàí, ïî
èìåòî íà òîçè Á î -
ò ü î ñåãà ñå êàçâà Äåëè Àñàíèöà è Áîòüîâî äåðå

360
Áîòüîâî äåðå. Òðåïàëè ñà ãî ñ òîÿãè. Áÿõà èçâèêàëè Ì è ò ü î
Ò ð å í ä à ô è ë î â Á à ê ú ð ä æ è å â îò íàøåòî ñåëî äà ãî ïîãðåáå
è äà ìó âçåìå äðåõèòå. Áåøå ìíîãî áåäåí ÷îâåê. Ïîñëå ìó íîñåøå
äðåõèòå. Òîÿ Ì è ò þ ìó áåøå íàïðàâèë êðúñò îò òîÿãèòå, ñ êîèòî
å òðåïàí. Àìà áåøå çàðîâåí ïëèòêî. Òîãàâà îâ÷àðñêèòå êó÷åòà
áÿõà ãëàäíè. Áÿõà èçðîâèëè òðóïà è ñà ãî èçÿëè. Íèå èìàõìå ëîçå
íàáëèçî. Ïîñëå, êàòî îòèäîõìå äà áåðåì ãðîçäåòî, òàòå íàìåðè
êðúâ ïî øóìàòà. ßâíî òàì ñà ãî ïðåáèâàëè”.

Àíòîí Àíòîíîâ
Ñ òîâà èìå èëè ñ âàðèàíòà À í ä î í À í ä î í î â (âæ. È â .
È ã í à ò î â , Âèñîêîìåðèå è ïðîïàñò, Ïàçàðäæèê 2004, ñ. 45) å
ïîçíàò åäèí îò íàé-èçäèãíàòèòå ìúæå íà Ñìèëåö ìåæäó äâåòå
ñâåòîâíè âîéíè. Âñúùíîñò, ñòàâà âúïðîñ çà À í ä î í Ä å ë î â
Ì è õ à é ë î â , ðîäåí íà 7. IÕ. 1903 ã., è çâåðñêè óáèò îò ïàðòè-
çàíèòå â Ñòðåë÷à íà 4. Õ. 1944 ã., ñàìî 3 äíè ïðåäè ïðåêðàòÿâàíå
íà çâåðñòâàòà áåç ñúä è ïðèñúäà.
Çà íåãî â ëèòåðàòóðàòà îòêðèõ íÿêîëêî ñïðàâêè:
• Èâ. Ä è í ê î â (Âðåìå..., ñ. 20): „Íàé-òðàãè÷íî çà ìåíå áåøå
óáèéñòâîòî íà ñúïðóãà íà íàé-äîáðàòà ìè ó÷èòåëêà À í ê à À í -
ò î í î â à , ïëîâäèâ÷àíêà, ðÿäêî õóáàâà è ïîñòîÿííî çàìèñëåíà. Òÿ
íå ìîæà äà ãî ïðåæàëè, âúïðåêè ÷å èìàøå ìîì÷å è ìîìè÷å îò
íåãî. Ïèøåøå èçêëþ÷èòåëíî êðàñèâî. Ñ ïîãóáâàíåòî ìó ïî÷åðêúò
£ ñòàíà ãðîçåí, íå÷åòëèâ, íÿêàê ðàçïëàêàí. Ïðåñòàíà äà ïèøå è
äâîéêè. À í ò î í À í ò î í î â , ñúïðóãúò £, áåøå çàâúðøèë ïðàâî
â Ïàðèæ, èçäúðæàí ñ êðèíà æèòî îò öÿëîòî ñåëî.  òðàãè÷íèÿ ìó
ïúò êúì ñòðàøíàòà ñìúðò ñúùîòî ñåëî (Ñìèëåö – áåë. Ò. Á.) ëèêó-
âàøå, çàáðàâèëî áåäíÿøêàòà ñè êðèíà è âåêîâíàòà ñè æàæäà çà
ïðîñâåòà. Íå ñàìî ðàçñòðåëâàò À í ò î í À í ò î í î â îò êðà÷êà
ðàçñòîÿíèå, íî è ñìà÷êâàò ãëàâàòà ìó ñ êàíàðà, èçêúðòåíà îò òúì-
íàòà ïàçâà íà Ñðåäíà ãîðà. Ãîäèíè ñëåä ðàçñòðåëà íà À í ò î í
À í ò î í î â , òîêó-ùî çàâúðøèë ïðàâî â Ñîôèéñêèÿ óíèâåðñèòåò,
â åäíî îò ñòèõîòâîðåíèÿòà ñè ãîð÷èâî âúçäúõíàõ:
È íÿìà „ãúê” îò Áîã äà ïðîñòè,
è íÿìà ñìúðò, è íÿìà ñëàâà.
Åäèí íàðîä ïîäõâúðëÿ êîñòè
è ãàðâàíè îïèòîìÿâà.
361
 Òåçè ñòèõîâå íàïèñàõ è ïðî÷åòîõ íà åäíî âúçïîìåíàòåëíî
òúðæåñòâî â ì. Áàðèêàäèòå, âèñîêî íàä Ñòðåë÷à. Ãåíåðàë È â à í
 ð à ÷ å â , áèâø êîìàíäèð íà ïàðò. áðèãàäà „Ã. Áåíêîâñêè”, êîéòî
ïî-êúñíî ìå ñïàñè îò ïîðåäíîòî èçêëþ÷âàíå îò ïàðòèÿòà, ìå
ïîïèòà: „Çàùî ãî íàïèñà?” Îòãîâîðèõ: „Çàùîòî å ãðîçíî äà ñå õâúð-
ëÿò àãíåøêè êîñòè ïî êîñòèòå íà èçáèòè õîðà”. Âðà÷åâ ïîìðúêíà.
Ñëåä ìàëêî îòñå÷å: „Òîâà íå òðÿáâà äà ñå ïîâòàðÿ. Íå òðÿáâà, íî ñå
ïîâòàðÿøå îêîëî âñè÷êè áðàòñêè ìîãèëè. Îñîáåíî íà Äåâåòè
ñåïòåìâðè”.
• äðóã ïèñàòåë îò Ñìèëåö, È â à í È ã í à ò î â , ÷è÷îâ ñèí íà
Èâàí Äèíêîâ, ïèøå â êíèãàòà ñè „Âèñîêîìåðèå è ïðîïàñò” (Ïà-
çàðäæèê 2004, ñ. 45): „Ñëåä âîåííèÿ ïðåâðàò (1934 ã. – áåë. Ò. Á.)
ñå îôîðìè (â Ñìèëåö – áåë. Ò. Á.) ïðîôàøèñòêà ãðóïà, âîäåíà îò
ðåíåãàòà À í ä î í À í ä î í î â . Áàùà ìó áå íàçíà÷åí çà êìåò.
Ñúçäàâàõà (íà áàùàòà íà Èãíàòîâ – áåë. Ò. Á.) íåïðèÿòíîñòè ñ
ïîëèöèÿòà. Çàíèìàâàõà ñå ñ äîíîñè è êëåâåòè. Îáñòàíîâêàòà
íàëîæè ïðåç 1935 ã. äà íàïóñíå ñåëîòî”.
 ðàçãîâîð ñ ìåíå Èâ. È ã í à ò î â ïîâòîðè ìíåíèåòî ñè, ÷å
çàðàäè òîçè À í ä î í À í ä î í î â áàùà ìó íàïóñêà ñåëîòî, çà äà
ñå ÿâè â íåãî íà Äåâåòè ñåïòåìâðè âå÷å êàòî åäèí îò íàé-çíà÷èòåë-
íèòå ôàêòîðè íà Êîìóíèñòè÷åñêèÿ Ñìèëåö. Êàçâàë ñå å È ã í à ò
Ä ó ï è í î â , ïî ñìèë÷àíñêè à à ò þ .
• ñðàâíèòåëíî ïúëíà ñïðàâêà çà À í ò î í Äåëîâ Ìèõàé-
ë î â èìà ïðè Ì à ð è í Ä å ÿ í î â (Ìèíàëîòî íà ñ. Ñìèëåö, Ïàçàð-
äæèøêî, Ñ., 1999, ñ. 157): „Ïðåç 1920 ã. çàâúðøâà ïàíàãþðñêàòà
íåïúëíà ãèìíàçèÿ. Ó÷èòåëñòâóâà â ñåëàòà Ñìèëåö è Öàð Àñåí. Â
ãèìíàçèÿòà ñå óâëè÷à îò ìàðêñè÷åñêà ëèòåðàòóðà. Ìëàäåæêèòå
ñè ãîäèíè ïîñâåùàâà íà ñúçäàäåíàòà ïðåç 1919 ã. Êîìóíèñòè÷åñêà
ïàðòèÿ, íà êîÿòî å ÷ëåí îò 1923 ã. Ìíîãîêðàòíî å àðåñòóâàí çà
àêòèâíà ïàðòèéíà äåéíîñò. Ïðåç 1924 ã. çàåäíî ñ Â å ë ÷ î Á ë .
 å ë ÷ å â áèëè èçïðàâåíè ïðåä Îêðúæíèÿ ñúä â Ïëîâäèâ è ïîëó-
÷èëè ïðèñúäè, êîèòî èçëåæàâàò. Çà èçáîðèòå ïðåç 1939 çà íàðîäíè
ïðåäñòàâèòåëè å êàíäèäàò îò Ïàíàãþðñêèÿ ðàéîí. À í ò î í Ä å -
ë î â ïðèòåæàâàë îðàòîðñêè òàëàíò è èìàë æåëàíèå äà çàâúðøè
þðèäè÷åñêè íàóêè. Ìå÷òàòà ìó ñå ñáúäíàëà áëàãîäàðåíèå íà õî-
ðàòà îò Ñìèëåö. Èíèöèàòèâàòà áèëà íà Ðàáîòíè÷åñêàòà ïàðòèÿ
(êîìóíèñòè), à ñìèë÷àíè ÿ îñúùåñòâèëè ïðåç ëÿòîòî íà 1929 ã.
Ñúáðàíè áèëè ñòîòèöè êèëîãðàìè æèòî, êîèòî áèëè ïðîäàäåíè, ñ
362
ïàðèòå çàêóïèëè äðåõè íà Àíòîí è ãî èçïðàòèëè íà ó÷åíèå âúâ
Ôðàíöèÿ â Óíèâåðñèòåòà â Ëèîí. Òóê ó÷è äâå ãîäèíè – 1930 è 1931,
à îò 1932 ã. å ñòóäåíò â þðèäè÷åñêèÿ ôàêóëòåò íà Ñîôèéñêèÿ
óíèâåðñèòåò, êîéòî çàâúðøâà ïðåç 1936 (äèïëîìà çà àäâîêàò
11657). Àäâîêàòñêàòà ïðîôåñèÿ ïðàêòèêóâà â ãð. Ïëîâäèâ, êúäåòî
èìà àäâîêàòñêà êàíòîðà. Çàùèùàâàë å èíòåðåñèòå íà ñåëîòî ïðåç
1940 ã. â äåëî ìåæäó Ñìèëåö è Äþëåâî çà ñïîðíàòà ìåñòíîñò
„Øàâîâ êàìúê”. Óáèò å íà 4. Õ. â Ñòðåë÷à”.
Îò ñúïîñòàâêàòà èçëèçà, ÷å:
• ïðåç 1934 ã. Àí. À í ò î í î â íå å â Ñìèëåö è íå ìîæå äà
ïðèíóäè È ã í à ò Ä ó ï è í î â , áàùàòà íà Èâàí Èãíàòîâ, äà
íàïóñíå ñåëîòî.
• äðóãàòà ñïðàâêà ïîêàçâà, ÷å ìåæäó 1934 è 1936 ã. êìåò íà
ñåëîòî íå å áèë Ä å ë î Ì è õ à é ë î â , áàùàòà íà Àí. Àíòîíîâ.
Êìåòóâàëè ñà Ä è í ê î À ë à í ä æ è å â , Ï å ò ê î Á à ø è ê à -
ð î â , Ë ó ê à Ê ð ú ñ ò å â è Ä î é ÷ î Ö î ö î ð ê î â (Ì. Ä å ÿ -
í î â , Ìèíàëîòî…, ñ. 103).
ßâíî äðóãà å áèëà ïðè÷èíàòà çà îìðàçàòà êúì À í .
À í ò î í î â , êîÿòî È â à í È ã í à ò î â íå å ïîæåëàë äà îïèøå?!
Ðàçêàçâà Í è ê î ë à à à ð å ë î â 2, ó÷èòåë, íà 86 ãîäèíè:
„Êàçâàõìå ìó À í ä î í Ä å ë î â À í ä î í î â . Æåíà ìó À í ê à ,
ó÷èòåëêà, áåøå îò Ïëîâäèâ. Èìàò äâå äåöà – Ä å ë î è ìîìè÷å,
ìèñëÿ, À í ê à (?!). Ïàðòèçàíèòå ãî àðåñòóâàõà â Ïëîâäèâ. Äîêà-
ðàõà ãî â Ñìèëåö ñ âëàêà. Áÿõà ãî ëèêâèäèðàëè â Äþëåâñêî. Êàç-
âàõà, ÷å áèë ïîääðúæíèê íà îíàÿ âëàñò, ÷å å ó÷àñòâàë â ïðèñúäè
ñðåùó ïàðòèçàíèòå”.

Äèíêî Èâàíîâ Äóïèíîâ – Íàëáàíòèíà

Ðàçêàçâà Í è ê î ë à à à ð å ë î â , ïåíñèîíèðàí ó÷èòåë, íà
86 ã.: „Òîâà å áàùàòà íà ïîåòà È â à í Ä è í ê î â . Áåøå îáâèíåí,
÷å å ñúòðóäíè÷èë íà îíàÿ âëàñò. Áåøå íàëáàíòèí. Àìà íÿìàøå
ãîëåìè ïðîâèíåíèÿ. Îñíîâíîòî, çà êîåòî ãî íàáåäèõà, ÷å äðóæåøå
ñ âëàñòíèöèòå. Îòúðâà ãî îò óáèâàíåòî áðàò ìó È ã í à ò , ñòàð
êîìóíèñò, êîéòî ñå ñëó÷è â ñåëî.
Ðàçêàçâà Ï å ò ê î Ê à ë ó ä î â Ä ó ï è í î â , 70 ã., VII êëàñ,
ìåõàíèçàòîð: „Ä è í ÷ î Í à ë á à í ò è í à å áàùàòà íà È â à í
Ä è í ê î â . Ãîíåõà ãî êàòî ôàøèñò. Ìîÿò áàùà – Ê à ë ó ä
363
Ä è í ê î â Ä ó ï è í î â – áåøå áëèçúê ñ êîìóíèñòèòå è ïàðòèçàíè-
òå. Çà äà íå ãî óáèÿò íà Äåâåòè è ñåäìèöà ñëåä òîâà, áàùà ìè ãî
êðè ó íàñ, â èçáàòà. Ïèòàë ñúì áàùà ìè çàùî èñêàõà äî ãî óáèÿò
ïàðòèçàíèòå. Íå ìîæà äà ñå ðàçáåðå êàêâî ìó å áèëî ôàøèñòêîòî.
Ïîñëå ãîíåõà êàòî ôàøèñòêî äåòå è È â à í Ä è í ê î â . Îòúðâà
ão, äà ìîæå äà ó÷è, ÷è÷î ìó à à ò ü î , áàùàòà íà È â à í È ã í à -
ò î â . Òàêà ÷å, àêî íå áåøå áàùà ìè, ñåãà æåðòâèòå íà ïàðòèçàíèòå
ùÿõà äà áúäàò ÷åòèðè: ê ì å ò à , ï î ï à , À í ò î í î â è Ä è í ÷ î .”
Èíòåðåñíî å, ÷å È â à í Ä è í ê î â èçáÿãâà òàçè èñòîðèÿ â
êíèãàòà ñè „Âðåìå ïîä ëèíèÿ”. Ïðèçíà ÿ ïðåä ìåíå îáà÷å áðàòîâ-
÷åä ìó, ïèñàòåëÿò È â à í È ã í à ò î â . Ñòðàííî å ïðè òàçè „ôàøè-
ñòêà” ëèíèÿ â ñåìåéñòâîòî ìó äà ñòàíå ïàðòèåí ÷ëåí è äèðåêòîð
íà ïàðòèéíîòî èçäàòåëñòâî?!?! Çà äà çàëè÷è áàùà ñè îò áèîãðà-
ôèÿòà ñè, òîé ïðîìåíÿ èìåòî ñè îò È â à í Ä è í ê î â Ä ó ï è í î â
íà È â à í Ä è í ê î â È â à í î â , ïî àíàëîãèÿ íà ìîãúùèÿ ìó ÷è÷î-
ïîêðîâèòåë È ã í à ò È â à í î â . Òîâà ïðàâè è ìàéêà ìó –Ò î ä î ð à
À í ã å ë î â à È â à í î â à , êîÿòî ïî÷èíà â Ïàçàðäæèê, â Äîìà çà
âúçðàñòíè õîðà íà 30. IÕ. 2006 ã. (Çíàìå, 1. ÕII. 2006, ñ.18).

Ãåîðãè Èâàíîâ Íîíîâ

Ðàçêàçâà Í è ê î ë à Ã à ð å ë î â : „Áåøå îêîëî 50–60 ãîäè-
øåí. Âîåíåí. Êàçâàõà, ÷å áèë êîìåíäàíò â Ïëîâäèâ. Èìàøå æåíà
è äåöà, íî íå ñà æèâåëè òóê. Àðåñòóâàõà ãî â Ïëîâäèâ è ãî äîâåäîõà.
Óáèò å, ãîâîðåøå ñå, â Óç²íåíå. Òàì ñà òðåïàíè è õîðà îò Äþëåâî.
Íî ìîæå è Ãåîðãè äà å óòðåïàí òàì.”
Òîçè Ã. Íîíåâ å ïîòîìúê íà ñëàâåí ðîä. Íåãîâèÿò äÿäî ïîï
È â à í Õ ð è ñ ò å â À ë à í ä æ è ñ ê è å ïîáîðíèê, ïðåäñòàâèòåë
íà Ñìèëåö â Îáîðèùå, âúñòàíèê â Ïàíàãþðèùå. Ïî êîïðèâùåí-
ñêèÿ âàðèàíò Í î í î íà È â à í ãî íàðè÷àëè è ï î ï Í î í î . Òàêà
å ñúçäàäåíà è äúùåðíàòà ôàìèëèÿ Í ¥ í î â è íà À ë à í -
ä æ è é ñ ê è (ïîâå÷å ïðè Ì. Ä å ÿ í î â , Ìèíàëîòî…, ñ. 132).

Äèìèòúð Ãåîðãèåâ Âúëåâ

Ñâåùåíèê îò Ïëîâäèâ, óë. „Äóíàâ” â Êúðøèÿêà.
Æåíà: Ï à ð à ø ê å â à îò Ì ú ð ç ÿ í î â è â Ïëîâäèâ.
Äåöà: 1) à å î ð ã è , æåíåí â Ïëîâäèâ, ñ òðè äåöà, ïî÷èíàë â
çàòâîðà êàòî ïîëèòè÷åñêè çàòâîðíèê;
364
 2) Õ ð è ñ ò î , æèâåå â Áóðãàñ, êúäåòî ñòàâà äîðè äèðåêòîð
íà ìåëíèöèòå, ñåãà ïîêîéíèê;
3) Á î í ÷ î , çúáîòåõíèê, îñòàâà â Ïëîâäèâ, ïîêîéíèê;
4) Ê è ð è ë , ðîäåí ïðåç 1933 ã., ïîêîéíèê.
Ä. Âúëåâ å ðîäåí â íà÷àëîòî íà ÕÕ â. Ñâåùåíîäåéñòâàë å â
Ãîëÿìî Êîíàðå îêîëî 1928 ã., ïîñëå, îêîëî 1932–1933, å âå÷å â
Êîñòèåâî, ñëåä òîâà ñå ìåñòè â Ñìèëåö.
Ðàçêàçâà Í è ê î ë à Ã à ð å ë î â : „Áåøå îò Êîñòèåâî, Ïëîâ-
äèâñêî. Êàòî ñâåùåíèê ó÷àñòâàøå â êîìèñèèòå, êîèòî âëàñòòà
óðåæäàøå ñðåùó ïàðòèçàíèòå. Èìàøå äåöà, îáà÷å íå èì ïîìíÿ
èìåíàòà. Óáèõà ãî òóê, ãîâîðåøå ñå, ÷å â ãîðàòà äî ñåëî (Êðóøåâî).
Ðàçêàçâà Ë à í ê à : „Óáè ãî ñ òîÿãà Ñ ò î ÿ í Ð ó ñ å â â Ãîðà-
òà Êðóøåâî”.
• Ì. Ä å ÿ í î â (Ìèíàëîòî…, ñ. 18): „Ñëåä ñìúðòòà íà (ïîï)
Ò à ò à ð î â â ñåëîòî çà ñâåùåíèê áèë èçïðàòåí Ä è ì è ò ú ð
 ú ë å â . Òîé èìàë ñëàáîñò êúì ïîëèòèêàòà è âìåñòî ñúñ ñâå-
ùåíè÷åñòâî ïîâå÷å ñå çàíèìàâàë ñ äîíîñíè÷åñòâî ïðåä ìåñòíèòå
âëàñòè çà ëåâèòå óáåæäåíèÿ íà õîðàòà è íàé-âå÷å íà ìëàäåæèòå.
Òàçè ìó äåéíîñò íàé-äîáðå ïðîëè÷à â ïåðèîäà íà 1941–1944 ã. Íà
9.IÕ.1944 ã. áèë àðåñòóâàí è îñúäåí íà ñìúðò îò ò. íàð. „íàðîäåí
ñúä”. Òóê àâòîðúò èìà ïðåäâèä íåóìåñòíîòî ñðàâíåíèå íà ïàðòè-
çàíñêèÿ ñúä êàòî ñúä íà íàðîäà!
• È â à í Ä è í ê î â (Âðåìå ïîä ëèíèÿ, ñ. 19): „Ñâåùåíèêúò,
ñêðèë ïîä äúëãîòî ñè ðàñî íåÿñíà ÷îâåøêà áèîãðàôèÿ, áåøå ïî-
òúðñèë ñïàñåíèå
íà ôðîíòà, íÿêúäå
îêîëî Êðèâà ïà-
ëàíêà, íî „íàðîä-
íîòî âúçìåçäèå” è
òàì ãî íàìåðè è
îòòàì ãî äîâåäå â
Ñìèëåö,çà äà ïîòú-
íå è òîé èç ðàçëþ-
ëåíèòå äåáðè, îã-
ëóøàëè îò ãðîçíè
Íà ïðåäíàòà ñåäàëêà – áðàòîóáèéñòâåíè
ñìèë÷àíñêèÿò ïîï Äèìèòúð Âúëåâ âîéíè. Áåøå â óíè-
365
ôîðìàòà íà áúëãàðñêàòà àðìèÿ, êîÿòî âå÷å ñå ñðàæàâàøå ñ äî-
â÷åðàøíèÿ ñè ñúþçíèê – íåìöèòå, ïîìúêíàëè óìîðåíè êðàêà îò
Ãúðöèÿ êúì Áåëãðàä. Ïî-êúñíî ñàìèòå åêçåêóòîðè ðàçêàçâàõà, ÷å
ñå öåëèëè â êðúñò÷åòî ïðîäúëæèòåëíî, çàùîòî åäíî êðúñò÷å äîðè
îò ïåäÿ ðàçñòîÿíèå òðóäíî ñå ïðîáèâà. Ïîïúò, êàêòî ãî íàðè÷àõà
ñìèëå÷àíè, áåøå åäúð è òðîìàâ è ÷åñòî çàëèòàøå ïî èçðîâåíèòå
óëèöè îò äúëãî ïèåíå ïî ðàçíèòå ñâàòáè, êðúùåíåòà è ïîãðåáåíèÿ.
Íàé-ìàëêî îáè÷àøå öúðêâàòà. Îáè÷àøå òëúñòèòå ñåëñêè ìàíäæè,
îñîáåíî êóðáàíèòå, è ÿêèòå ñåëñêè æåíè. Ìîæå áè ñè å çàñëóæàâàë
íÿêàêâî íàêàçàíèå, òîé íàèñòèíà áîãîòâîðåøå Õèòëåð, íî åäâà ëè
è ñìúðò ÷ðåç ðàçñòðåë, â çàòúíòåíè øóáðàöè, äàëå÷å îò ðîäåí êðàé
è áëèçêè. È íåãîâèòå ñèíîâå íå ñà ïîïèòàëè çà ëîáíîòî ìó ìÿñòî”.
Ðàçêàçâà ïèñàòåëÿò È â à í È ã í à ò î â : „Ìîÿ ëåëÿ æèâå-
åøå â Ïëîâäèâ íà óëèöà „Äóíàâ” 13, äî ñòàðèÿ Õëåáîçàâîä ïðè
ãàðà Ôèëèïîâî. Â íåéíèÿ âõîä ñúñåä £ áåøå ñèíúò íà Ï î ï à . Íå
ñúì ãî âèæäàë. Òÿ ìè å êàçâàëà. Íå ìó çíàÿ èìåòî.
Ðàçêàçâà Ï å ò ê î Ä ó ï è í î â : „Çà Ï î ï à ñúì ÷óë, ÷å å
ëèêâèäèðàí çàðàäè æåíñêè èñòîðèè”.
Ðàçêàçâà Ï à ð à ø ê å â à Ê è ð è ë î â à Â ú ë å â à - Ñ ò à ì -
á î ë ä æ è å â à , 44 ã., ðàáîòíè÷êà â „Àëåí ìàê”, ñðåäíî îáðàçî-
âàíèå, âíó÷êà íà ñâåùåíèêà Ä è ì è ò ú ð  ú ë å â , æèâåå â Ïëîâ-
äèâ íà óë. „Äóíàâ” 13: Òîâà, êîåòî ìè ïðî÷åòîõòå îò È â à í Ä è í -
ê î â , íå îòãîâàðÿ íà èñòèíàòà. Äÿäî å áèë ìíîãî äîáúð ÷îâåê.
Ãëåäàë å äà ïîìîãíå íà õîðàòà. Ñòàíàëî å íåùî â Ñìèëåö. Äîêîë-
êîòî ñúì ïîäî÷óëà, íå å èñêàë äà äàäå ðàçâîä íà íÿêàêâî ñåìåéñòâî.
Îò òåçè õîðà ïîñëå ùå äà å äîøëà ðàáîòàòà ïî óáèâàíåòî. Äÿäî
èçîáùî íå å áèë íà ôðîíòà. Áèë ñè å â êúùè. Íà ñåëî íà ãîñòè å
áèëà è ñåñòðà ìó Â à ñ è ë ê à . Æèâååëè ñà â öúðêâàòà. Äîøëè, âçåëè
ñà ãî. È ñà ãî óáèëè â íÿêàêâî äåðå. Ñåñòðà ìó Â à ñ è ë ê à å âçåëà
÷èñòè äðåõè è å ïîèñêàëà äà ïðèáåðå òðóïà ìó. Íå ñà £ ðàçðåøèëè.
Íå å âÿðíî, ÷å íèêîé íå å ïîòúðñèë ãðîáà íà äÿäî. Áàùà ìè
Ê è ð è ë õîäåøå â Ñìèëåö è áåøå ïîíàó÷èë òîâà-îíîâà. Áåøå
ðàçáðàë, ÷å íèêîé îñâåí ñåñòðà ìó íå áåøå ñå îïèòàë äà ãî ñïàñè.
Íèêîé íå å âäèãíàë ãëàñ â íåãîâà çàùèòà.
Ñëåä êàòî ãî óáèâàò, á à á à Ï à ð à ø ê å â à ñå âðúùà â
Ïëîâäèâ, òóê íà óë. „Äóíàâ”, íà òîâà ìÿñòî, êúäåòî å áëîêúò íè, å
áèëà êúùàòà íà äÿäî. Òÿ å áèëà çàâúðøèëà ñòîïàíñêî ó÷èëèùå è
ïî÷âà ðàáîòà â åäíè äåòñêè ÿñëè. Ìúêà ãîëÿìà å áèëî. Áàùà ìè å
366
áèë íàé-ìàëúê è ñàìî òîé îñòàíàë áåç îáðàçîâàíèå. Ðàáîòåë êàòî
çàðçàâàò÷èÿ. Ïîìàãàë íà äðóãèòå ñè áðàòÿ äà ñå èçó÷àò. Óìðÿ
ìèíàëàòà ãîäèíà. Ìíîãî ùåøå äà ñå çàðàäâà çàòîâà, ÷å è íàøàòà
èñòèíà ìîæå äà áúäå ÷óòà è ïðî÷åòåíà îò õîðàòà.
Ñëåä 1989 ã. õîäèõ â Ñìèëåö äà èñêàì ñìúðòåí àêò çà äÿäî.
Îòêàçàõà ìè íàãëî è àðîãàíòíî, êàòî êàçàõà, ÷å å áåçñëåäíî èç÷åç-
íàë è ÷å ìîæå âñåêè ìîìåíò äà ñå âúðíå îòíÿêúäå. Ùå ñå âúðíå íà
100 è íÿêîëêî ãîäèíè?!! Ïîñëå áàùà ìè ïîäàäå íÿêàêâè äîêóìåíòè.
Ïëàòèõà íà ÷åòèðèòå äåöà è íàñëåäíèöèòå èì íÿêàêâè ïàðè. Äàäå è
íà ìåíå îò òÿõ, êàòî íàñòîÿâàøå äà èìà íÿêàêúâ ñïîìåí îò äÿäî.
Êóïèõ ñè òîâà ïðúñòåí÷å, à îñòàíàëèòå ïàðè ïîäàðèõ íà åäèí äåòñêè
äîì3. Òóê èìà íÿêàêâè äîêóìåíòè íà áàùà ìè. Ìîæå äà ãè ïðå-
ãëåäàòå4.
Áîíî Àïîñòîëîâ Êàðàäæîâ
Èìåòî ìó å èçïèñàíî íà Ïàìåòíèêà â ì. Áþê òàðëà êàòî
æåðòâà íà ìàñîâîòî óáèéñòâî íà äþëåâöè, ñòàíàëî íà 1.Õ.1944 ã.,
ò. å. â äåíÿ, êîãàòî èçëèçà Íàðåäáàòà-çàêîí çà Íàðîäíèÿ ñúä.
Äþëåâ÷àíè ñà êàòåãîðè÷íè, ÷å òîçè ÷îâåê íå å îò òÿõíîòî
ñåëî. Íàñî÷âàò êúì Ñìèëåö, êúäåòî äåéñòâèòåëíî èìà ñëàâåí ðîä
Êàðàäæîâè, ïðåäñòàâåí â êíèãàòà íà Ì. Äåÿíîâ (ñ. 127 è ñë.).
Íÿìàõ âúçìîæíîñò ïîâòîðíî äà ïîñåòÿ Ñìèëåö, çà äà óòî÷íÿ
èñòîðèÿòà íà òàçè æåðòâà íà áåçñìèñëåíîòî áúëãàðîóáèéñòâî.
Ïðåäïîëàãàì, òîâà ùå íàïðàâè ×èòàòåëÿò.
Åäèíñòâåíîòî ñâåäåíèå çà íåãî å, ÷å å ðîäåí ïðåç 1903 ã.
1
Áîòüî å êìåòúò, âæ. Áîòüî Ìàðèíîâ Ïà÷åâñêè.
2
×è÷î íà òåëåâèçèîíåðà Èâàí Ãàðåëîâ.
3
Âúâ â. „Ìàðèöà”, 22. ÕII.1993 ã. å îòïå÷àòàíà ñëåäíàòà áåëåæêà: „Ã-æà
Ï à ð à ø ê å â à Ê è ð è ë î â à Ñ ò à ì á î ë ä æ è å â à äàðè ñóìàòà 600 ëåâà íà
äîì „Ìàéêà è äåòå” çà çàêóïóâàíå íà õðàíà çà ñâåòëèÿ ïðàçíèê „Ðîæäåñòâî
Õðèñòîâî”. Íåêà âñè÷êè äà ïîñëåäâàìå íåéíèÿ ïðèìåð. Äà îòäåëèì ìàëêà
ñóìà îò ñêðîìíàòà íè çàïëàòà çà ìàëêèòå äå÷èöà. Ðàéíà Àíãåëîâà ßíêîâà”.
4
 ñúùèÿ â. „Ìàðèöà” îò 8. III. 1994 ã. èìà „Âúçïîìåíàíèå” ñúñ ñëåäíèÿ
òåêñò: „Íà 10-òè ìàðò íàâúðøâàò ñå 35 ãîäèíè îò ñìúðòòà íà íàøèÿ áðàò,
áàùà, äÿäî è ñðîäíèê, ïðåêàðàë ìúêèòå â Áåëåíå, à ïîñëå è â ìèíà Áîáîâ
äîë, ïî÷èíàë òàì, à å î ð ã è Ï î ï Ä è ì è ò ð î â  ú ë å â ( Ä à ñ ê à ë à ). Íà 23
ìàðò íàâúðøâàò ñå 34 ãîäèíè îò ñìúðòòà íà íàøàòà ìàéêà, áàáà, ïðàáàáà,
ñåñòðà è ñðîäíèöà ïðåçâèòåðà Ï à ð à ø ê å â à Ä è ì è ò ð î â à Ì ú ð ç ÿ í î â à
( Â ú ë å â à ) . Áîã äà ïðîñòè!” Òàçè áåëåæêà å ïóáëèêóâàíà îò Ê . Â ú ë å â .

367
 Ñòð˜ë÷à
Äíåøíèÿò ñðåäíîãîðñêè ãðàä ïðåç 1944 ã. å âñå îùå ãîëÿìî
ïëàíèíñêî ñåëî â Ïàíàãþðñêà îêîëèÿ. Íàñåëåíèåòî å îêîëî 5000
æèòåëè. Òâúðäåíèåòî íà ß ê î Á î é ÷ å â (öèò.), ÷å öÿëîòî íàñåëå-
íèå ó÷àñòâà â „àíòèôàøèñòêàòà áîðáà”, íå îòãîâàðÿ íà èñòèíàòà:
ïàðòèçàíèòå ñà 73, ïîëèòçàòâîðíèöèòå 91, ïîëèòåìèãðàíòèòå 81.
Òðóäîëþáèâîòî íàñåëåíèå íà Ñòðåë÷à å ïîäëîæåíî íà ìàñè-
ðàí ïàðòèçàíñêè òåðîð ïðåäè è ñëåä Äåâåòè. Íà ìåñòà òåðîðúò å
ñú÷åòàí ñ ìàðîäåðñòâî â äîìîâåòå íà èçáèòèòå çàìîæíè ïúðâåíöè
íà ñåëèùåòî.
 òîâà ñåëî ïàðòèçàíèòå èçáèâàò, îáðàçíî êàçàíî, åäèí åøå-
ëîí áúëãàðè ïî ïðèùåâêè, êîèòî òðóäíî ìîãàò äà ñå íàðåêàò îñíî-
âàòåëíè ïðè÷èíè, íà áúðçî ñêàëúïåíèÿ îò òÿõ ïàðòèçàíñêè „íàðî-
äåí ñúä” ïðåäè ïîÿâàòà íà íåãîâîòî çàêîíîâî è öèíè÷íî êîïèå. Â
ðåçóëòàò íà òîâà òóê, â Ñòðåë÷àíñêîòî çåìëèùå, â ì. Öaðþâè
ñëèâè, ñå íàìèðà å ä í î î ò í à é - ì à ñ î â è ò å ã ð î á è ù à í à è ç -
á è ò è á å ç ñ ú ä è ï ð è ñ ú ä à á ú ë ã à ð è , èìåííî ïîçíàòîòî äî
äíåñ Êóö. È íàé-öèíè÷íîòî äîêóìåíòèðàíî ïðèçíàíèå çà íåãî å
èìåííî èçäàâàíåòî íà ñìúðòíè àêòîâå íà èçáèòèòå îò íîâàòà
âëàñò, åäèí îò êîèòî òóê èëþñòðèðàì ñ òåêñò è ôàêñèìèëíî êîïèå,
ñðâ.: „Àêò ¹ 55 íà Ñòðåë÷àíñêàòà îáùèíà, Ïàíàãþðñêà îêîëèÿ,
Ïëîâäèâñêà îáëàñò çà ñìúðò íà Èâàí Ñòîåâ Ãåðîâ. Íà 1944 ã.,
ìåñåö îêòîìâðè, äåí âòîðè íà 12 ÷àñà, ïîäïèñàíèÿò Àíãåë
Íèêîëîâ Íîåâ, êìåò è äëúæíîñòíî ëèöå ïî ãðàæäàíñêîòî ñú-
ñòîÿíèå íà Ñòðåë÷àíñêàòà îáùèíà, Ïàíàãþðñêà îêîëèÿ, Ïëîâ-
äèâñêà îáëàñòü, ïî óñòíîòî çàÿâÿâàíå íà Ñëàâ÷î Ñòîÿíîâ Ñëàâ-
÷åâ, æèòåë íà ñ. Ñòðåë÷à è â ïðèñúñòâèåòî íà Äèíêî Íåí÷îâ
Ôèíäîâ è Âåëüî Êðúñòåâ Èë÷îâ, è äâàìàòà æèòåëè íà Ñòðåë÷à â
êà÷åñòâîòî íà ñâèäåòåëè, ñúñòàâèõ íàñòîÿùèÿ àêò çà ñìúðòòà íà
Èâàí Ñòîåâ Ãåðîâ, æèòåë íà ñåëî Ñòðåë÷à, ðîäåí â ñ. Ñòðåë÷à íà
1917 ãîä, ÿíóàðè ìåñåö, ñåäåìíàäåñåòè äåí, ïî çàíÿòèå çåìåäå-
ëåöú, ïîäàíèê áúëãàðñêè, ïî íàðîäíîñò áúëãàðèí, âåðîèçïîâå-
äàíèå èçòî÷íî-ïðàâîñëàâíî, óìðÿë íà 1944 ãîäèíà, ìåñåö ñåï-
òåìâðèé, äåí äâàäåñåò è ñåäìè, äâàíàäåñåòü ÷àñà è... ìèíóòè â ìåñò-
íîñòòà „Êóö” íà 6 êèëîìåòðà îò ñåëî Ñòðåë÷à. Ñìúðòòà å ïîñëåä-
âàëà îò îãíåñòðåëíî îðúæèå. Óìðåëèÿò å çàêîíîðîäåí ñèí íà
Ñòîüî Ãåðîâ Ñòîåâ – áàêàëèí è íà Àííà Èë÷îâà Êðúñòåâà –
368
äîìàêèíÿ, æåíåí çà Èâàíà Ìèëüîâà Ñòîÿíîâà – äîìàêèíÿ, êîÿòî
äî ñìúðòòà ñè å ïðåêàðàëà 4 ãîäèíè áðà÷åí æèâîò.
Çà äåéñòâèòåëíîñòòà íà ñìúðòòà ñå óäîñòîâåðèõ îò êîìåí-
äàíòà íà íàðîäíàòà ìèëèöèÿ â ñ. Ñòðåë÷à, êîéòî å ïðèñúñòâàë íà
óáèéñòâîòî.

Ñìúðòíèÿò àêò íà íà Èâàí Ãåðîâ

369
 ßâíî íîâèòå âëàñòíèöè ñà ñå ãîðäååëè îò îáñòîÿòåëñòâîòî,
÷å ìîãàò äà èçäàâàò ñìúðòíè àêòîâå ñ òàêîâà ïðèçíàíèå çà èçâúð-
øåíîòî íàñèëèå áåç ñúä è ïðèñúäà. Çà òÿõ îáà÷å ñèìóëèðàíîòî
ñúáðàíèå-ìèòèíã â Ñòðåë÷à, êúäåòî ñðåä ñúáðàíèòå ïîòèñíàòè
õîðà óìåëî ïîäðåäåíè àêòèâèñòè ïðè âñåêè ñëó÷àé âèêàëè:
„Ñìúðò! Ñìúðò!”, å áèëî äîñòàòú÷íî ëåãèòèìíî, çà äà äîïóñíàò
ãðåøêàòà íà îòðàçÿâàíåòî íà „ñìúðòíèòå ïðèñúäè” ñ äîêóìåíò.
Îïèò äà èçíåñå áðîÿ íà èçáèòèòå áåç ñúä è ïðèñúäà áúëãàðè
â Ñòðåë÷à ïî âðåìå íà ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð è ñëåä òîâà – ïî âðåìå
íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè íàïðàâè Ã å î ð ã è Â à ñ è ë å â ( Ò ð å -
í å â ) â êíèãàòà ñè „Ñòðåë÷à – Ïåðëàòà íà Ñðåäíîãîðèåòî”
(Ïëîâäèâ 2002, ñ. 108 è ñë.). Ëèöàòà ñà: Á à ë ü î Ã å ò î â Ä æ ó ì à -
é î â , óáèò ïðåç 1941 ã., Ë ó ë ÷ î Ï å ò ð è ø ê è – 1943, À í ã å ë
Ë . Ï å ò ð è ø ê è – 1943, Ã à â ð è ë Ë à ë î â Á î ç à ä æ è é ñ ê è
– 1944, Ê ó í ÷ î Ñ ò î ÿ í î â Ê ó í ÷ å â – 1944, Ï å í ÷ î Ð à ä î â
Í å ø î â – 1944, È â à í Ñ ò î å â Ã å ð î â – 1944, Ã å î ð ã è Ä å -
ë î â Á î é ÷ å â – 1944, Á î ÿ í Ê þ ð ê ÷ è å â (ó÷èòåë) – 1944, Ì è -
õ à è ë Ñ â è í à ð î â – 1944, Ä è ì è ò ú ð À í ä î í î â – 1944,
Ä è ì è ò ú ð Ø î ò ë å ê î â – 1945, Ã å î ð ã è À í ä î í î â – 1945,
Ä è ì è ò ú ð Ã ó ä æ å â – 1945, Ã î ð ñ ê è ÿ ò îò Áåëèöà – 1945,
Ê à ñ è å ð ú ò îò Ñòàðîñåë – 1946.
Òàçè ñïèñúê å äîïúëíåí è êîðèãèðàí â ìîåòî èçñëåäâàíå.
 ïèñìî, ïîëó÷åíî îò Ñ ò à í è ì è ð Ê þ ð ê ÷ è å â , ñèí íà
åêçåêóòèðàíèÿ ó÷èòåë Á î ÿ í Ê þ ð ê ÷ è å â , ñïèñúêúò å â ñëåäíèÿ
âèä:
ÎÑÚÄÅÍÈ ÎÒ ÈÌÏÐÎÂÈÇÈÐÀÍ (ÒÀÊÀ ÍÀÐÅ×ÅÍ
„ÍÀÐÎÄÅÍ ÑÚÄ”) È ÓÁÈÒÈ ÏÎ ÏÚÒß ÌÅÆÄÓ
ÑÒÐÅË×À È ÏÀÍÀÃÞÐÈÙÅ Â ÌÅÑÒÍÎÑÒÒÀ „ÊÓÖ”:
1. ÃÀÂÐÀÈË ËÀËΠÁÎÇÀÄÆÈÉÑÊÈ – áèðíèê îò Ñòðåë÷à
2. ÁÎßÍ ÑÒÎßÍΠÊÞÐÊ×ÈÅ – ó÷èòåë
3. ÈÂÀÍ ÑÒÎÅÂ ÃÅÐÎÂ – ìàãàçèíåð
4. ÏÅÍ×Î ÑÒÎßÍΠÍÅØÅ – ãðàæäàíèí
5. ÊÓÍ×Î ÑÒÎßÍΠÊÓÍ×Å – ãðàæäàíèí
6. ÌÈÕÀÈË ÑÂÈÍÀÐÎÂ – ãðàæäàíèí
7. ÄÈÌÈÒÚÐ ÀÍÄÎÍÎÂ – ãðàæäàíèí (èìà áðàò Ãåîðãè, óáèò
1945 ãîä)”.
370
 Ñúñ ñúäåéñòâèåòî íà Ñ ò à í è ì è ð Ê þ ð ê ÷ è å â ñå ñäîáèõ
ñ ÷àñò îò ìåìîàðà íà ñòðåë÷àíåöà É î â ê î Ê ð ú ñ ò å â , êîéòî
îñâåòëÿâà ñòðàíèöà îò Âàðòîëîìååâèòå íîùè â Ñòðåë÷à, ñðâ.:
„Òîâà áåøå îêîëî äâàäåñåò è ïåòè ñåïòåìâðè 1944 ãîä. Àç òîãàâà
áÿõ 11–12-ãîäèøåí è ïðèñúñòâàõ îò íà÷àëîòî äî êðàÿ íà òàçè ïàðî-
äèÿ íà ñúä. Ñëó÷è ñå òàêà, ÷å ó íàñ äîéäå ëåëÿ ìè è ïîêàíè ìàéêà
ìè äà îòèäàò íà ïëîùàäà, ÷å ùå ñúäÿò ó÷èòåëÿ Áîÿí è îùå íÿêîè
äðóãè õîðà. Ìàéêà ìè îòêàçà êàòåãîðè÷íî, íî àç íå ïðîïóñíàõ äà
ñå ïðîìúêíà äî ëåëÿ ìè. Íà ïëîùàäà èìàøå äîñòà íàðîä, ïîâå÷åòî
äîøëè îò ëþáîïèòñòâî. Çàïî÷íàõà äà èçâåæäàò çàäúðæàíèòå íà
òåðàñàòà íà ïîëèöåéñêèÿ ó÷àñòúê. Íÿêîè îò òÿõ áÿõà òàêà ïðå-
ìàçàíè îò áîé, ÷å ñå íàëàãàøå äà ãè ïðèäúðæàò.
Íÿêîé îò òåðàñàòà ñå ïðîâèêâàøå: „Äÿäî Ãàâðàèë áúðêàøå
íà õîðàòà â êà÷åòàòà è èì âçåìàøå ñëàíèíàòà, çà äà ñè ïëàòÿò
äàíúöèòå – Ñìúðò çà íàðîäíèÿ âðàã!” è îò òúëïàòà íÿêîè ïîäå-
ìàõà: „Ñìúðò, ñìúðò”. Òàêà ïðîòè÷àøå ñúäà.
Ó÷èòåëÿ Áîÿí íàïðèìåð ãî óáèõà çà åäíà öèãàðà. Ìàëêî ïðå-
äè 9-òè â Ñòðåë÷à èìàøå ìíîãî âîéíèöè è æàíäàðìåðèÿ ïðè õàéêà
çà çàëàâÿíå íà ïàðòèçàíè. Áÿõà óáèëè åäèí è îòðÿçàíàòà ìó ãëàâà
áåøå íàáó÷åíà íà êîë ïðåä ó÷èëèùåòî, êîåòî áåøå ïúëíî ñ âîéíè-
öè. Òîâà, êîåòî îïèñâàì, ñå ñëó÷è ïðåä î÷èòå ìè: Âúçðàñòíèòå
ìèíàâàõà è âúçìóòåíè îòìèíàâàõà, à íèå, ãðóïà ëþáîïèòíè õëà-
ïåòà, îáèêàëÿõìå íàîêîëî è ñå ñòàðàåõìå äà íå ïðîïóñíåì íåùî.
Ïî íÿêîå âðåìå ñå çàäàäå ó÷èòåëÿ Áîÿí, êàêòî âèíàãè ñ öèãàðà
(òîé ìíîãî ïóøåøå). Âîéíèêúò, êîéòî áåøå íà ïîñò ïðåä ó÷èëè-
ùåòî, ãî ïîâèêà è ìó ïîèñêà öèãàðà, çàïàëè îò íåãîâàòà, à ïîñëå
ïîñòàâè öèãàðàòà â óñòàòà íà îòðÿçàíàòà ãëàâà. Òîâà áåøå îïðåäå-
ëåíî êàòî ãàâðà ñ òðóïà è ôàêòè÷åñêè êîñòâà æèâîòà íà òîçè ñ
íèùî íåâèíîâåí ÷îâåê.
Ñëåäâàùèÿò, Èâàí Ñòîåâ Ãåðîâ, áåøå ìàãàçèíåð è ìàãàçè-
íúò ìó ñå íàìèðàøå íà ïàðòåðà ïîä ïîëèöåéñêèÿ ó÷àñòúê. Ïîíåæå
áëèçîñòòà ãî å êàðàëà äà êîíòàêòóâà ñ ïîëèöàèòå (îò êîèòî èìàøå
è ìåñòíè òàêèâà) – ãî îáâèíèõà, ÷å å áèë àãåíò íà ïîëèöèÿòà, è çà
òîâà áåøå îñúäåí.
Ïî ñúùèÿ íà÷èí – ïî íåîñíîâàòåëíè è ãëóïàâè ïðè÷èíè –
áÿõà îñúäåíè è äðóãèòå ÷åòèðèìà.
Äâà-òðè äíè ñëåä òàêà íàðå÷åíèÿ „Íàðîäåí ñúä” íà 27. 09.
1944 ãîä. ïî îáåä â ñåëîòî äîéäå êàìèîí. Íàøàòà äåòñêà ãðóïà
îòíîâî áåøå ïðåä ó÷èëèùåòî. Íå ñëåä äúëãî çàïî÷íàõà äà
371
èçâåæäàò îñúäåíèòå è äà ãè òîâàðÿò â êàìèîíà, ïðåáèòè è â îêàÿíî
ñúñòîÿíèå. Áÿõà îòêàðàíè è èçáèòè â ìåñòíîñòòà „Êóö” ìåæäó
Ñòðåë÷à è Ïàíàãþðèùå. Çíàì òî÷íî ìÿñòîòî íà ãðîáà èì. Â
Ñòðåë÷à îùå èìà æèâè, êîèòî ñúùî çíàÿò è ìîãàò äà ïîòâúðäÿò
êàçàíîòî îò ìåí ïî-ãîðå. Èçáèòèòå èìàò è ìíîãî æèâè áëèçêè –
äåöà è âíóöè, êîèòî ñúùî ïîìíÿò è çíàÿò”.

Ãåîðãè Àíäîíîâ
Áðàò íà óáèòèÿ ãîðñêè Ä è ì è ò ú ð À í ä î í î â (âæ.). Çå-
ìåäåëåö. Ñïîðåä É . Ê ð ú ñ ò å â óáèò â íà÷àëîòî íà 1945 ã.
Æåíà: Ì à ð è ÿ îò Ä ˆ ð è ê î â è .
Äåöà: 1) Ä å ÷ î , æèâåå â áàùèíàòà ñè êúùà;
2) ä ú ù å ð ÿ (?), îìúæåíà ó Ì à ñ ë å â è .
Ðàçêàçâà ñ ò ð å ë ÷ à í è í , êîéòî íå æåëàå äà ñå ñïîìåíàâà
èìåòî ìó: „Ãåîðãè áåøå ìíîãî äîáúð ÷îâåê. Íèñúê, ÿê, íàáèò. Áÿõ
ó÷åíèê â Ïëîâäèâ. Áÿõ ñè äîøúë. Ùå äà å áèëî êúì êðàÿ íà 1944 ã.
×óõìå, ÷å áëèçî äî íàøàòà êúùà ïðåòðàêà øìàéçåð. Êàêâà å áèëà
ðàáîòàòà. à å î ð ã è å áèë â êðú÷ìàòà. Òðÿáâàëî äà òðúãâà äà êó-
ïóâà äîáèòúê êúì Áîòåâãðàä. Ïàðèòå ñà áèëè â äæîáà ìó. Óæ áèë
êàçâàë â êðú÷ìàòà, ÷å ùå îòìúñòè çà óáèéñòâîòî íà áðàò ñè Ä è ì è -
ò ú ð , êîéòî íÿìàë íèêàêâà âèíà. Àðåñòóâàëè ãî äâàìàòà ñòðàøíè
óáèéöè îò ïàðòèçàíèòå: Ì à ê å ä î í ñ ê è è Ñ â å ò è Ï å ò ú ð .
Íàðè÷àõà ãî òàêà, çàùîòî èçïðàùåøå æåðòâèòå ñè ïðè Ñâåòè
Ïåòúð. Èíñöåíèðàò çà Ãåîðãè îïèò çà áÿãñòâî. Óæ áèë ïîáÿãíàë.
Óáèâàò ãî â ãúðáà. Ðàçáèðà ñå, ÷å å áèëî çà ïàðèòå. Ñëåä óáèé-
ñòâîòî áåøå çàñòàíàë íà êîëåíå ñ îòìåòíàòà íàçàä ãëàâà. Áåç äà
ïàäíå íà çåìÿòà”.
Äèìèòúð Àíäîíîâ
Ãîðñêè ñòðàæàð â Ñòðåë÷à.
Æåíà: (?)
Äåöà: 1) À í ä î í , çàãèâà íà ôðîíòà;
2) Ì à ð è ÿ , ïîêîéíèöà.
Ïîòîìöèòå ìó æèâåÿò â ìàõàëà Ã¥ñïîäà.
Ðàçêàçâà ñ ò ð å ë ÷ à í è í , êîéòî íå æåëàå äà ñå ñïîìåíàâà
èìåòî ìó: „Íàáåäèõà Ä è ì è ò ú ð , ÷å å ó÷àñòâàë â óáèéñòâîòî íà
ïàðòèçàíèíà Ò à í ÷ î Ø î ò ë å ê î â . Ðàáîòàòà å áèëà òàêàâà:
372
à å î ð ã è Ï å ò ð è ø ê è âîäåøå æåíà îò êîìóíèñòè÷åñêè ðîä.
Òîé çàáåëÿçàë ïàðòèçàíè â äåðåòî íà Ñêóì ñàëå. Ïî÷èâàëè òàì.
Áèëè ðàçãàùåíè. Ïåðÿëè ñå. Ã å î ð ã è ïðàòèë ñúîáùåíèå äî
ïîëèöèÿòà ïî åäíî ìîì÷å – Ï å í ÷ î . Òðúãâàò ïîëèöàèòå
Ï å í å ë î â , Í è ê î ë à é è ãîðñêèÿ Ñ ò î ÿ í Á å ë è ÷ à í è í à .
Çàáèðàò è ãîðñêèÿ ñòðàæàð Ä è ì è ò ú ð À í ä î í î â . Âîäè ãè
ëîâåöà À ë å ê ñ à í ä ú ð Ã ó ä æ å â , êîéòî ïîçíàâà ìåñòíîñòòà.
Çàâàðâàò ïàðòèçàíèòå äà âàðàò åäíà îâöà. Òå âåäíàãà ñå ðàçáÿãàëè.
Ñàìî Ò à í ÷ î ñå îáúðêàë, íå ñïðÿë. Óáèâàò ãî. Çà òàÿ ðàáîòà
ïîñëå óáèõà Ä è ì è ò ú ð À í ä î í î â íà „Êóö”.
Ñïîðåä É î â ê î Ê ð ú ñ ò å â óáèéñòâîòî å íà 27.²Õ.1944 ã.,
ïîñòàíîâåíî îò „Íàðîäíèÿ ñúä” íà ïàðòèçàíèòå.

Àíîíèìåí ëîâåö îò Ñòðåë÷à

Çà íåãîâîòî óáèéñòâî èìà êðàòêà áåëåæêà, êîÿòî ïîðàçÿâà
ñ áåçñìèñëèåòî è æåñòîêîñòòà. Ïðèñúñòâóâà â êíèãàòà íà ãåí.
 ð à ÷ å â “Ñðåäíîãîðöè” (ñ. 71), ñðâ.: „Íàïîñëåäúê âðàãúò çàïî÷-
íà äà èçïðàùà â Áàëêàíà ìíîãî ëîâöè, çà äà ðàçêðèÿò ñêðèâàëèùà-
òà íè. Òîâà áÿõà îáèêí. õîðà, ïðåäàíè íà âëàñòòà, ñðåáðîëþáöè
èëè ïðîñòî ëóìïåíè. Èçïðàòèõìå ïèñìà äî ìíîãî ëîâöè îò îêîëíè-
òå ñåëà, â êîèòî ãè ïðåäóïðåæäàâàõìå äà íå ñå ìÿðêàò ïî ãîðèòå.
Ðàçõâúðëÿõìå ïîçèâè, â êîèòî îáÿâèõìå ëîâà çà çàáðàíåí. Íî íÿ-
êîè íå ñå îòêàçàõà è øàðåõà èç ðàéîíà. Åäèí ïúò ïàê ñðåùíàõìå
ëîâåö îò Ñòðåë÷à – äîíîñíèê íà ïîëèöèÿòà. Ðàçñòðåëÿõìå ãî çà
íàçèäàíèå íà îñòàíàëèòå”.
Çà òîçè ñëó÷àé Ö â ÿ ò ê î Ñ ú á å â (Ïðåäè äà çàáðàâèì, Ñ.,
1980, ñ. 15) ïèøå: „Îùå õîäåøå îò óñòà íà óñòà ïðåäóïðåæäåíåèòî
êúì ïðåäàòåëèòå, êîåòî Ñâåòè Ïåòúð áåøå çàêà÷èë íà øèÿòà íà
ðàçñòðåëÿíèÿ îò íåãî ñúãëåäâà÷ íà ôàøèñòèòå. Ëîâåö áèë, òà
îáè÷àë äà øàðè èç ãîðàòà”.

Ãàâðèë Ëàëîâ Áîçàäæèåâ

Ïîñëåäíèÿò ðàçñèëåí â Ñòðåë÷àíñêàòà îáùèíà äî Äåâåòè.
Æåíà: Í å í ê à .
Äåöà: 1) Ë à ë î , ìóòàô÷èÿ, ïîêîéíèê;
2) Ä å ë î , îñòàâà â Ñòðåë÷à, ïîêîéíèê;
3) Ñ ò î ÿ í à , îìúæåíà ó Â å ê è ë î â è , ïîêîéíèöà.
373
 Ðàçêàçâà Ö â å ò à í Æ è ë ê î â : „ Ä ÿ ä î Ã à â ð è ë áåøå
íà ïðåêëîííà âúçðàñò. Êàðàõà ãî îò îáùèíàòà äà ñúáèðà ïîìîùèòå
çà ãåðìàíöèòå ïîä ôîðìà íà ñëàíèíà, âúëíà. Ïàðòèçàíèòå ïîñëå
êàçàõà, ÷å áúðêàë íà ñåëÿíèòå â êà÷åòàòà çà ñëàíèíà. Áåøå åäèí
íåâèíåí ÷îâåê.
Óáèõà ãî ñ äðóãèòå íà Êóö (27.IÕ.)
• Âæ. ïî-íàïðåä è ðàçêàçà íà É î â ê î Ê ð ú ñ ò å â .
Ñòîÿí Áåëè÷àíèíà
Ãîðñêè ñòðàæàð. Ðîäîì îò Áåëèöà. Ó÷àñòâà â ïðåñëåäâàíåòî
íà ïàðòèçàíèòå â Ñêóì ñàëå è â óáèéñòâîòî íà ïàðòèçàíèíà Ò à í -
÷ î Ø î ò ë å ê î â . Íàñòîÿâàë å è òîé äà ïîëó÷è íàãðàäà.
Ïðè É î â ê î Ê ð ú ñ ò å â èìà êðàòêà áåëåæêà: „ËÅÑÍÈ-
×ÅÉ – îò ñ. Áåëèöà. Óáèò 1945 ãîä. Óáèò îò ïàðòèçàíèòå â Ñòðåë÷à
ïî íåèçâåñòíè ïðè÷èíè.
Ãåîðãè Äåëîâ Áîé÷åâ
Æåðòâà íà ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð.
Æåíà: Ñ ò î ÿ í à îò Ä aí å ê î â è .
Äåöà: 1) Ñ à ë ê î ;
2) Ä å ÷ î , æèâ, â Ñòðåë÷à.
Ðàçêàçâà ñ ò ð å ë ÷ à í è í , êîéòî íå æåëàå äà ñå ñïîìåíàâà
èìåòî ìó : „Ã å î ð ã è ãî óáèõà ïðåäè Äåâåòè. Ïàðòèçàíèòå. Áåøå
âîéíèê. Äîøúë ñè â îòïóñê. Îòèäå ñ âîëîâåòå äà èçêàðâà òîð íà
íèâàòà. Ïàðòèçàíèòå ñà èìàëè çà „âðàãîâå” íåãî è ñåìåéñòâîòî
ìó. Áèë ñå èçêàçâàë ïðîòèâ òÿõ. Òîâà èì äîêëàäâàëè òåõíèòå ÿòàöè.
Òà çàêàðâà êîëàòà íà íèâàòà èì â Á²íüîâ ãüîë. Òàì ãî ïðè÷àêàëà
ãðóïà îò òðèìà ïàðòèçàíè: È â à í Á î æ ê î â , äðóã, ñ ïàðòèçàíñêî
èìå Ð ó ì å í ( Ã å ò î Ë ó ë ÷ å â Ò î ä î ð î â ) , è åäèí Â à ñ è ë å â .
Êîãàòî Ã å î ð ã è ñå ïîÿâÿâà, òðÿáâà äà ãî çàñòðåëÿ Ð ó ì å í . Ïèñòî-
ëåòúò ìó îáà÷å çàñè÷à. à å î ð ã è ðàçáèðà êàêâà å ðàáîòàòà è ïî÷âà
äà áÿãà. Òîãàâà È â à í Á î æ ê î â íàðåæäà íà Âàñèëåâ äà ãî çàñòè-
ãíå è óáèå. Òîâà ñòàâà ìàëêî ïðåäè Äåâåòè. Ïðåç ëÿòîòî íà 1944 ã.”
Ïðè Éîâêî Êðúñòåâ èìà ñúâñåì äðóã ðàçêàç, ñðâ.: „ÃÅÎÐÃÈ
ÄÅËΠÁÎÉ×Å – îò Ñòðåë÷à. Óáèò 1944 ãîä. Òîçè ÷îâåê å
ïðè÷àêàí íà æ.ï. ïðåëåçà íà ïúòÿ ìåæäó Ñòðåë÷à è Ïàíàãþðèùå
è å óáèò îò òðèìà ïàðòèçàíè. Ïî ñâåäåíèÿ îò ñèíà ìó, êîéòî å îùå
374
æèâ, îò íåãî å èñêàíà ñóìà ïàðè è íÿêàêâà óñëóãà, íî ïîíåæå
îòêàçàë, å óáèò è çàõâúðëåí â êàíàâêàòà”.
ÓÁÈÉÖÈÒÅ ÑÀ: ÃÅÒÎ ËÓË×Å – ÐÓÌÅÍ, ÈÂÀÍ
ÁÎÆÊÎÂ È ÍÅØÎ ×ÀÏÊÚÍΠ– ÑÂÅÒÈ ÏÅÒÚÐ.

Èëèÿ Ñòîÿíîâ Øðîâ

Ñìúðòíèÿò ìó àêò å ïðèëîæåí â ñòàòèÿòà çà Ñòðåë÷à. Èìàë
å ó÷àñòèå â ñåìåéíèÿ ìàãàçèí íà áàùà ñè Ñ ò î é î à å ð î â .  áà-
êàëíèöàòà å áèë ñúäðóæíèê è ñ áðàò ñè. Ñàìîñòîÿòåëíàòà ìó òúð-
ãîâñêà èíèöèàòèâà å áèëà òúðãîâèÿ ñ äèâå÷îâè êîæè: çàéöè, áåëêè,
åëåíè, ñúðíè, ãëèãàíè, âúëöè è ïîä.
Óáèò å íà 27 ãîäèíè. Îñòàâÿ äâå äåöà è ìëàäà æåíà ñëåä 4-
ãîäèøåí áðàê.
Ðàçêàçâà À í ê à Ñ ò î ÿ í î â à Ã å ð î â à - Ê î ñ ò î â à , 65 ã.,
ïîëóâèñøå îáðàçîâàíèå, ó÷èòåëêà, äúùåðÿ íà óáèòèÿ: „Çà áàùà
ìè íå ñå îòêðè íèêàêâà âèíà. Ïàðòèçàíèòå ðàçêàçâàõà, ÷å âèíàòà
ìó áèëà, çàùîòî ñå èçêàçâàë ïðîòèâ òÿõ. Àç áÿõ íà îêîëî 4 – 5,
áðàò ìè íà 6 ìåñåöà, êîãàòî äîéäîõà è ãî àðåñòóâàõà. Çàòâîðèõà
ãî ïðè äðóãè â Ãèìíàçèÿòà. Ïîñëå èçìèñëèõà íÿêàêúâ ñúä, óæ
„íàðîäåí ñúä” íà áàëêîíà íà Êîîïåðàöèÿòà. Ñúáðàõà óïëàøåíèòå
õîðà è ïóñíàõà ìåæäó òÿõ ñâîè. Ïîêàæå ñå íÿêîé àðåñòàíò è
ïîäñòàâåíèòå ëèöà ïî÷âàò äà âèêàò:

Ïðè ñåìåéñòâî Êîñòîâè

– Ñìúðò! Ñìúðò! Ñìúðò!
Ïîñëå ðàçáðàõ êàêâà å èñòîðèÿòà. Áàùà ìè å áèë ìíîãî
äîáðîäóøåí ÷îâåê. Êàòî âëåçåë â êðú÷ìàòà, ÷åðïåë âñè÷êè.
375
Êîãàòî âëåçåë ïîëèöàé, ÷åðïåë è ïîëèöàÿ. Òàêà ìó èçìèñëèõà çà
ñúäà õàðàêòåðèñòèêà: „Ñúòðóäíèê íà ïîëèöèÿòà”. Òîçè ñðàìåí
ñúä áåøå íà 27-ìè ñåïòåìâðè. Ïîñëå ãè íàòîâàðâàò íà êàìèîíà è
ãè êàðàò íà Êóö, êúäåòî ãè èçáèâàò. Êàçâàò, ÷å òàòå å áèë óáèò
îùå â êàìèîíà, ïðåäè äà ñòèãíàò òîâà ìÿñòî.
Ïðåäè äà êà÷àò òàòå â êàìèîíà, åäèí áðàòîâ÷åä íà ìàìà âçåìà
áðàò ìè, êîéòî å íà 6 ìåñåöà, è îòèâà â Ãèìíàçèÿòà, êúäåòî å çàòâî-
ðåí. Èñêà îò ïàðòèçàíèòå äà ãî ïîêàæå íà òàòå. Òå ãî èçãîíèëè.
Ïîñëå è ìåíå ìú÷èõà. Íå ìè äàâàõà ðàáîòà â Ñòðåë÷à. Íà áðàò ìè
íå äàäîõà äà ó÷è. Ðàáîòè ïî îáåêòè. Ðàçáîëÿ ñå îò ðàê è ïî÷èíà.
Ðàçêàçâà È ë è ÿ Ã å î ð ã è å â Ê î ñ ò î â , 72 ã., ìàòåìàòèê
è èêîíîìèñò, ñúïðóã íà À í ê à , çåò íà óáèòèÿ: „Êàòî ñå îæåíèõ çà
ìîÿòà æåíà è êàòî îòèäîõ íà ðàáîòà â Ñîôèÿ, â „Èíæñòðîé”,
ðåøèõà äà ìå èçêëþ÷âàò îò Ïàðòèÿòà, êàòî ðàçáðàõà, ÷å â õóáàâàòà
ìè èíà÷å õàðàêòåðèñòèêà èìàøå åäíî èçðå÷åíèå: „Áàùàòà íà æåíà
ìó óáèò îò ïàðòèçàíèòå êàòî âðàã íà íàðîäà”. Òîãàâà êàçàõ íà ïðî-
âåðÿâàùèòå: „Èäåòå â Ñòðåë÷à, íÿìà äà èçáèðàòå êúùèòå, ïèòàéòå
íà ðåä çà äÿäî è áàáà. Àêî íÿêîé âè êàæå åäíà ëîøà äóìà çà òÿõ,
ñàì ñå îòêàçâàì îò Ïàðòèÿòà. Ïîñëå èäåòå â Ïàðòèéíèÿ êîìèòåò.
Òóê, â íåãî, ðàáîòåøå ïàðòèçàíèíúò Ç å ë å í Ã î ð î ( Å â ñ ò à ò è -
å â ) , êîéòî ìè íàïðàâè æèâîòà â Ñòðåë÷à ÷åðåí. Ïîñëå, ñëåä Ïðî-
ìÿíàòà ïðåç 1990, èñêàõìå ïðîâåðêà â àðõèâèòå çà „âèíàòà” íà äÿ-
äî. Â Ïàíàãþðèùå, â Òúðíîâî. Ðîâèõìå. Íèêúäå íèùî íå îòêðèõ-
ìå. Òîãàâà ïëàòèõà òîâà íèêàêâî îáåçùåòåíèå îò 60 000 ëåâà.
Ïàðòèçàíñêèòå âäîâèöè ñå èçïîæåíèõà. Ïàðòè-
çàíèòå èçêàðàõà ïåñíè çà âñåêè. À çà ìú÷åíè-
öèòå ìúë÷àõà. Áàáà áåøå åäíà ïî÷òåíà æåíà.
Îñòàíà ìëàäà âäîâèöà. Ìúæ íå å âèäÿëà. Ïðè
òåãëî ñè îòãëåäà äåöàòà. Ïîìíÿ ñëó÷àÿ ñ óáèé-
ñòâîòî íà õîðàòà îò 27.IÕ. 1944 ã. Áÿõ òàì, êî-
ãàòî ãè êà÷èõà â êàìèîíà. Åê-
çåêóòèâíèÿò îòðÿä ñå âîäå-
Ñò.Ìèë÷åâ-Èëüî øå îò ïàðòèçàíèíà Ñ ò î ÿ í
Ì è ë ÷ å â – È ë ü î , ïîñëå ñòàíà ãåíåðàë. Äðó-
ãèÿò áåøå èçâåñòåí óáèåö – Ì à ð è í Ä î á ð å â
Ò à ê ó ÷ å â ñ ïàðòèçàíñêî èìå Ì à ê å ä î í -
ñ ê è , æèâ å îùå. Æèâåå â Ñîôèÿ äî Ñúäåáíàòà
ïàëàòà.  êàìèîíà ñå êà÷èõà è îñòàíàëèòå åê-
çåêóòîðè: Ã ð î ç ä à í Ä î á ð å â Â å ê è ë î â , Ãðîçäàí Âåêèëîâ
376
ñëåäâàøå ìåäèöèíà ïðåäè Äåâåòè, ñëåä òîâà ó÷è ìàðêñèçúì-ëå-
íèíèçúì. Ïåíñèîíèðà ñå êàòî ïðîôåñîð â òàÿ ñïåöèàëíîñò, êîÿòî
ïðåïîäàâàøå â Ìåäèöèíñêà àêàäåìèÿ, Ñîôèÿ. Íàé-íåâåðîÿòíîòî
áåøå, ÷å ìåæäó óáèéöèòå èìàøå è òðè æåíè ñòðåë÷àíêè: Í å í ê à
Ä î á ð å â à Ò à ê ó ÷ å â à , ïîëèòçàòâîðíè÷êà, À í ê à Ä î á ð å â à
 å ê è ë î â à , ïàðòèçàíêà, À í ê à ß í ê î â à à ó ä æ å â à , ïàðòè-
çàíêà, ñúïðóãà ïî-ñåòíå íà ãåíåðàë Ä è í ê î Ä ó ï è í î â –
 å ë å â .”
(Â ðàçãîâîðà ñå íàìåñâà Àíêà): “Íàøèÿ áàùà ãî óáèâà Í å í -
êà Òàêó÷åâà” .
(Ïðîäúëæàâà Èëèÿ): “Âåðñèÿòà å òàêàâà. Í å í ê à è ä ÿ ä î
ñà áèëè ëþáîâíèöè êàòî ìëàäè. Ìîæå è òàÿ äà å ïðè÷èíàòà äà ãî
óáèå òàÿ æåíà. Êàçâàõà, ÷å òàêàâà èñòîðèÿ èìàë è ñ äðóãà ïàðòèçàí-
êà, êîãàòî å áèë ìëàä.  óáèéñòâàòà íà Êóö ó÷àñòâà îùå åäèí
ïàðòèçàíèí – Ã å ò î Ë ó ë ÷ å â Ò î ä î ð î â ñ ïàðòèçàíñêî èìå Ð ó -
ì å í . Áåøå ñ ÷åòâúðòî îòäåëåíèå. Àìà ñòàíà ãðàíè÷åí îôèöåð.
Äàäîõìå ìó ïîñëå äèïëîìà çà çàâúðøåí VII êëàñ, çà äà íå ãî èç-
ãîíÿò îò ðàáîòà. Ìíîãî ïðîñò ÷îâåê áåøå.”

Ñòîÿí Òîäîðîâ Ãëàâ£íîâ

Ïîëèöàé â Ñòðåë÷à. Áèë íÿêúäå îò Ïàçàðäæèøêèòå ñåëà
èëè îò Ïàçàðäæèê. Çàëîâåí â Ïàíàãþðèùå íà Äåâåòè. Äîêàðàí
îò ïàðòèçàíñêè êîíâîé. Ðàçêàðâàí ïî óëèöèòå íà ñåëîòî çàåäíî ñ
ïîëèöàèòå Ð à ä Ï å í å ë î â è Í è ê î ë à é Ï î è á ð å í å ö à .
Óáèò ñ êàìúíè ïî óëèöèòå íà Ñòðåë÷à.
Çà íåãî èìà åäíà áåëåæêà ïðè Ä. Â å ë å â (Ñèíîâå íà Îáî-
ðèùå, Ñ., 1971, ñ. 14), ñðâ.: „Çíàåõ, ÷å å ðîäîì îò Ïàçàðäæèê.
Ãðóïîâ àãåíò îò Ïëîâäèâñêàòà Äúðæàâíà ñèãóðíîñò, áèâø
çåìåäåëåö, ïèÿíèöà è ôàøèñòêî êó÷å”.

Àëåêñàíäúð Ãóäæåâ
Êìåò íà Ñòðåë÷à ïðåç 1924 ã. Óáèò ïðåç 1942 ã.
Ñâåäåíèÿ çà íåãî âçåõ îò ñïîìåíèòå íà É î â ê î Ê ð ú ñ ò å â .
Íåãîâàòà èñòîðèÿ òðÿáâà äà ñå äîïèøå.
 êíèãàòà íà Ã.  à ñ è ë å â “Ñòðåë÷à” (ñ. 108) êàòî äàòà
íà ñìúðòòà íåòî÷íî å îïðåäåëåíà äàòàòà íà êìåòóâàíåòî ìó (?!)

377
 Äèìèòúð Ãóäæåâ
Âåòåðèíàðåí ëåêàð2. Íà Äåâåòè æèâåå â Ñîôèÿ. Ñïåöèàëíà
ïàðòèçàíñêà ãðóïà îò Ñòðåë÷à îòèâà â Ñîôèÿ è ãî àðåñòóâà. Êàðàò
ãî äî Ïëîâäèâ. Îò òàì íà âëàêà çà Ïàíàãþðè-
ùå. Ñâàëÿò ãî ïðè Îâ÷åïîëöè (íà ãàðà „Ïàçè
ñè áàãàæà”) è ãî óáèâàò íÿêúäå êðàé ëèíèÿòà.
Ðàçêàçâà à í î í è ì í è ÿ ò ñ ò ð å ë ÷ à í è í :
„Îáâèíèõà ãî, ÷å áèë ïðîòèâíèê íà âúñòàíèåòî
îò 1923 ã. Çà òàêàâà ãëóïîñò ãî àðåñòóâàõà è ãî
óáèõà. Çíàå ñå, ÷å óáèéöèòå å âîäèë ïàðòèçàíè-
Êîëüî Êè÷óêîâ
íúò äÿäî Ê î ë ü î Â à ò ê à ò à ( Ê è ÷ ó ê î â ) ”.

Áàëüî Ãåòîâ Äæóìàé¥â

Çàìîæåí çåìåäåëåö. Êîãàòî å óáèò, å íà îêîëî 40 ãîäèíè.
Æåíà: Ñ ò å ô à í à .
Äåöà: 1) Ã å î ð ã è , èçñåëâà ñå â Ïëîâäèâ, ïîêîéíèê;
2) Ò î ä î ð , ñàðà÷ â Ñòðåë÷à, ïîêîéíèê.
Ðàçêàçâà ñ ò ð å ë ÷ à í è í , êîéòî íå æåëàå äà ñå ñïîìåíàâà
èìåòî ìó: „Áàëþ ãî çàñòðåëÿõà áðàòîâ÷åäèòå Ð à é ê î  à ñ å ë å â
Å í å â è Ð à é ê î È â à í î â . Ïàðòèçàíè. Âçåìàò ãî îò íèâàòà ìó
â Þðòà (íà 10 êì èçòî÷íî îò ñåëîòî), êàêòî ñè æúíåøå. Îáâèíèõà
ãî, ÷å óæ áèë íàìåðèë íÿêàêúâ áàãàæ íà ïàðòèçàíèòå, êîéòî áèë
ïðåäàë íà âëàñòèòå. Çàêàðâàò ãî âñòðàíè, â ìåñòíîñòòà Á˜ëåø äî
Þðòà è òàì ãî óáèâàò”.
 ìåìîàðà íà É î â ê î Ê ð ú ñ ò å â ñå êàçâà: „ÁÀËÜÎ ÃÅÒÎÂ
ÄÆÓÌÀÉΠ– îò Ñòðåë÷à. Óáèò 1943 ã. Òîçè ÷îâåê ñè å ðàáîòåë
íà íèâàòà äî ìàëêà ãîðè÷êà, êîãàòî èçëèçàò ïàðòèçàíèòå è ãî èç-
âèêâàò óæ äà ãî ïèòàò íåùî. Îòâåæäàò ãî â ãîðè÷êàòà è ñëåä ìàëêî
ñå ÷óâà èçñòðåë. Ïðèòè÷âàò æåíà ìó è áëèçêèòå è ãî íàìèðàò óáèò.”
Çà òîçè ñòðåë÷àíèí ùå äà ñå îòíàñÿ êðàòêàòà áåëåæêà íà
Öâ. Ñ ú á å â (Ïðåäè äà çàáðàâèì, Ñ., 1980, ñ. 15): „Ñìúðò íà ïðåäà-
òåëèòå!”– òàçè êðàòêà ïàðòèçàíñêà ïðèñúäà áåøå äîãîíèëà è äðóãè
íÿêîëêî ñòðåë÷àíñêè äîíîñíèöè. Åäèí îò òÿõ ñå áå ïîëàêîìèë çà
ïàðè, íà äðóã æàíäàðìåðèÿòà ñå îòïëàòè ñúñ çàëîâåíà ðàíèöà,
ïúëíà ñúñ ñâèíñêî ìåñî. Íåùàñòíèêúò íå å óñïÿë äà âêóñè äîðè
îò ïëÿ÷êàòà. Ïàðòèçàíñêèÿò êóðøóì ãî íàñòèãíà äðóãèÿ äåí.”
378
 Äèí÷î Íåøåâ Åí÷åâ
Ìëàäåæ îò Ñòðåë÷à. Óáèò ïðåä äîìà ìó îò à à â ð è ë Ì à ñ -
ë å â 3 ìåñåö ïðåäè Äåâåòè.
Çà íåãî èìà êðàòúê ðàçêàç â ðúêîïèñà íà É î â ê î Ê ð ú -
ñ ò å â , ñðâ.: „ÄÈÍ×Î ÍÅØÅ ÅÍ×Å – áðàííèê îò Ñòðåë÷à.
Óáèò 1944 ãîä. Óíèôîðìåí ðúêîâîäèòåë íà áðàííèöèòå â Ñòðåë÷à,
óáèò îò íåãîâ óæ ñúìèøëåíèê ñúùî óíèôîðìåí áðàííèê –
ÃÀÂÐÈË ÈËÈÅÂ ÌÀÑËÅÂ. Ïî-ìàëêî îò ìåñåö ïðåäè äåâåòè
Ãàâðèë îòèâà ïðåç íîùòà ó Äèí÷î, èçñâèðâà ìó ñ óñòàíîâåí ñèãíàë
è ïðè ïîÿâàòà ìó íà âðàòàòà ãî çàñòðåëâà, ñëåä êîåòî èçáÿãâà â
ãîðàòà ïðè ïàðòèçàíèòå. Ñëåä äâàäåñåòèíà äíè ñå çàâðúùà ñ òÿõ â
Ñòðåë÷à âå÷å êàòî ïàðòèçàíèí è „íàðîäåí ãåðîé”. Ñëåä òîçè ñëó-
÷àé ïîâå÷å íèêîãà íå å áèë â Ñòðåë÷à. Ãîâîðè ñå, ÷å ñå å óñòàíîâèë
âúâ Âàðíà è ðàáîòè â òåàòúðà êàòî àðòèñò”.
Íåøî Ðàäåâ Êàðàï£ëüîâ
Æåðòâà íà ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð. Çàãèâà íà 30 ãîäèíè.
Æåíà: Ä î í ê à îò Ð à ä å â è .
Ñèí: Ð à ä ê î , áîëåí, æèâåå â ïðèþò.
Ðàçêàçâà È ë è ÿ Ê î ñ ò î â : „Îáâèíèõà ãî, ÷å å ñúòðóäíè÷åë
íà ïîëèöèÿòà. Çàñòðåëÿ ãî ïðè Ïå÷åðóäîâ ìîñò ïðåäè Äåâåòè ïàð-
òèçàíèíúò È â à í Á î æ ê î â ”.
Êúí÷î Ñòîÿíîâ Êóí÷åâ
Ïîëèöàé. Ðàáîòåë å â Íîâèòå çåìè.
Æåíà: À í ê à îò Á ë à ã î â è .
Äåöà: 1) Í å ä ÿ ë ê à , ó÷èòåëêà, ïîêîéíèöà;
2) Ñ ò î ÿ í , ïîêîéíèê.
Çàëîâåí è óáèò íà Êóö íà 27.IÕ.1944 ã.
Áîÿí Ñòàíèìèðîâ Êþðê÷èåâ
Äèðåêòîð íà íà÷àëíîòî ó÷èëèùå „Ïàèñèé Õèëåíäàðñêè”.
Æåíà: Ï å í ê à îò Ï î ï î â è .
Äåöà: 1) Õ ð è ñ ò è í à , îìúæåíà â Ïëîâäèâ;
2) Ñ ò à í è ì è ð , îñòàâà â ñåëîòî; â ìîìåíòà æèâåå â
Êîñòåíåö, óë. „Èâ. Âàçîâ” 30;
3) Ê à ò å ð è í à , æèâåå â Ñîôèÿ.
379
 Ðàçêàçâà ñ ò ð å ë ÷ à í è í ú ò , êîéòî
èñêà äà îñòàíå àíîíèìåí: „Á î ÿ í áåøå îò
Êàðëîâñêèòå ñåëà. Ïðèçåòåí áåøå â Ï ¥ ï î â è .
Ïîëçâàøå ñå ñ ìíîãî äîáðî èìå. Âåðñèÿòà,
êîÿòî ñúì ÷óë çà íåãî, å ñàìî åäíà. Á î ÿ í îáè-
÷àøå äà ñè ïîïèéâà. Óæ âåäíúæ áèë êàçàë â
êðú÷ìàòà êàê íàé-ëåñíî ìîæåì äà ñå ñïðàâèì
ñ øóìêàðèòå, èìåííî êàòî èì ñå ñëîæè îòðîâà
â õëÿáà. Íà åäíî ñúáðàíèå ïóáëè÷íî ñå áåøå Áîÿí Êþðê÷èåâ
èçêàçàë ñðåùó òÿõ. Íà Äåâåòè èäâàò Ã ð î ç ä à í
 å ê è ë î â , ñòóäåíò ïî ìåäèöèíà, åäèí äðóã – Ì à ð ø à ë à ,
ñòóäåíò â Ëåñîòåõíè÷åñêèÿ, è Ñ ò î ÿ í Ì è ÷ å â , ïàðòèçàíñêè
ïîëèòêîìèñàð. Âîäÿò ãî â Ó÷èëèùåòî. Ïîñëå ãî èçêàðâàò íà
ðàçñòðåë â Êóö (27.IÕ.). Åêçåêóöèÿòà å èçïúëíåíà îò äâå ó÷åíè÷êè
íà Á î ÿ í – èìåííî À í ê à  å ê è ë î â à , è åäíà äðóãà, ÷èåòî
èìå ñúì çàáðàâèë, íî å ñåñòðà4 íà Á î ð è ñ Ä å ë î â – Á î ì -
á à ò à . Áîÿí ñå äúðæàë äîñòîéíî. Áåøå èíâàëèä. Íå ìîæåøå äà
ñãúâà êîëÿíîòî. Èçïðàâèë ñå è êàçàë íà ìîìè÷åòàòà:
– Ñòðåëÿéòå òî÷íî!
Á î ÿ í å îò ñúäåíèòå îò ò. íàð. „íàðîäåí ñúä”, êîéòî áåøå
íà áàëêîíà íà Êîîïåðàöèÿòà. Áÿõà íàñèëà äîâåëè èçïëàøåíèòå
ñåëÿíè. Ìåæäó òÿõ áÿõà ïóñíàëè ïîäñòàâåíè ëèöà. Êîãàòî èçâåäîõà
Á î ÿ í äà ãî ñúäÿò, òåçè ïîäñòàâåíè ëèöà çàïî÷íàõà äà âèêàò:
– Ñìúðò! Ñìúðò!
Òàêà áåøå îñúäåí òîçè äîáúð ÷îâåê, êîéòî áåøå èçó÷èë è
ïàðòèçàíèòå íà ÷åòìî è ïèñìî”.
×àñòòà çà Ñòðåë÷à áåøå íàïúëíî çàâúðøåíà, êîãàòî ïîëó-
÷èõ ïèñìî îò ñèíà íà Á î ÿ í Ê þ ð ê ÷ è å â – Ñ ò à í è ì è ð , êîéòî
æèâåå â Êîñòèíáðîä. Ïîðàäè âàæíîñòòà íà äîêóìåíòà, òóê ãî
ïóáëèêóâàì áåç èçìåíåíèå.
Óâàæàåìè ã-í ïðîô.Áàëêàíñêè,
Ïîëó÷èõ ïèñìîòî âè è ïîäãîòâÿì ìàòåðèàëèòå, êîèòî
ïîèñêàõòå îò ìåí.
Êàòî ïðèëîæåí ôàéë âè èçïðàùàì ñïîìåíè íà ÷îâåê îò
Ñòðåë÷à, èçïðàòåíè ìè îò ìîé âòîðè áðàòîâ÷åä – Éîâêî Èâàíîâ
Òàêó÷åâ.
Òîâà, êîåòî å íàïèñàíî çà áàùà ìè, êàêòî è çà ÷àñò îò äðó-
ãèòå èçáèòè õîðà, ñå ïîêðèâà ñ èíôîðìàöèÿòà, êîÿòî àç ñúì
380
ïîëó÷èë ñëó÷àéíî è, âúâ âñåêè ñëó÷àé, îò íåïðåäèçâèêàíè îò ìåí
ðàçêàçè íà õîðà, ñúâðåìåííèöè íà îíåçè ñúáèòèÿ.
Çà ìåí ñúâåñòòà íà áàùà ìè, à è ìîÿòà ïî îòíîøåíèå íà
íåãî, å íàïúëíî ÷èñòà, ïîðàäè êîåòî àç íå ñúì çàäàâàë íà íèêîãî
âúïðîñè, ñâúðçàíè ñ íåãî è îáñòîÿòåëñòâàòà îêîëî íåãîâàòà ñìúðò.
Âåðîÿòíî, ñòðàõóâàéêè ñå, ÷å å âúçìîæíî íÿêîè õîðà äà ìè ïðåäàäàò
íåäîáðîñúâåñòíî íåâÿðíà èíôîðìàöèÿ. Ïîðàäè ñúùàòà ïðè÷èíà
íå ðåàëèçèðàõ æåëàíèåòî ñè, ïî âðåìå íà îòíîñèòåëíîòî
ðàçâåäðÿâàíå ïðåç 80-òå ãîäèíè, äà ïîèñêàì ðåàáèëèòàöèÿ íà áàùà
ìè. Áÿõ íàïúëíî óáåäåí, ÷å íÿìà ÷îâåê, êîéòî äîáðîñúâåñòíî áè
äàë íåãàòèâíè ñâåäåíèÿ çà íåãî, íî ïîçíàâàì ò. í. êîìóíèñòè (ò.å.
íå äîáðîíàìåðåíèòå, óáåäåíè â åäíà íàèñòèíà ïðèâëåêàòåëíà èäåÿ,
à êîðèñòîëþáèâèòå è ìîðàëíî íå÷èñòîïëúòíè õîðà), êîèòî íå áèõà
íàìåðèëè äîáëåñò äà ïðèçíàÿò åäíà íåñïðàâåäëèâîñò, à âåðîÿòíî
áèõà èçìèñëèëè îùå ïî-íåïðàâäîïîäîáíè äåéñòâèÿ íà áàùà ìè îò
òîâà, ÷å å ìåñèë îòðîâíà ïèòà, êîÿòî å èçïðàòèë íà ïàðòèçàíèòå.
Âïðî÷åì, ÷îâåêúò, ïî êîéòî óæ å áèëà èçïðàòåíà ïèòàòà, ïîä êëåòâà
å çàÿâèë ïðåä ìîé âóé÷î, ÷å êàòåãîðè÷íî íå å èìàëî òàêîâà äåÿíèå.
Ùî ñå îòíàñÿ äî òîâà, êàêâà âèíà å èçìèñëåíà çà áàùà ìè,
íàïèñàíîòî â ñïîìåíèòå íà Éîâêî Êðúñòåâ íàïúëíî ñå ïîêðèâà
ñ èíôîðìàöèÿ, ñòèãíàëà äî ìåí ÷ðåç Äúðæàâíà ñèãóðíîñò, ïî
ñëåäíèÿ íà÷èí:
Ñëåä çàâúðøâàíå íà Âèñøèÿ èíñòèòóò ïî õðàíèòåëíî-âêóñîâà
ïðîìèøëåíîñò â Ïëîâäèâ (â êîéòî íå ðàçáðàõ êàê áÿõ ïðèåò, ñëåä
êàòî ïðåäõîäíèòå äâå ãîäèíè ïîëó÷àâàõ ñúîáùåíèÿ îò èíñòèòóòèòå,
â êîèòî êàíäèäàòñòâàõ, ÷å íå ñúì äîïóñíàò äî êëàñèðàíå ïî ×ë.1
íà òîãàâàøíàòà Íàðåäáà çà êàíäèäàòñòâàíå âúâ ÂÓÇ – íå ñå
äîïóñêàò äî êëàñèðàíå ëèöà ñ ïðîòèâîîáùåñòâåíè ïðîÿâè è
ïðîòèâíèöè íà íàðîäíàòà âëàñò, ìàêàð è äà èìàõ ïúëåí èëè áëèçî
äî íåãî áàë) áÿõ íà ðàáîòà, â ïðîäúëæåíèå íà 4 ãîäèíè, ïî
ðàçïðåäåëåíèå è ïî ìîå æåëàíèå â Õðàíèòåëíèÿ êîìáèíàò â ãð.
Áîé÷èíîâöè êàòî ðúêîâîäèòåë íà Ìàñëîäîáèâíàòà ôàáðèêà. Â
êðàÿ íà ïðîëåòòà íà 1908 ã. ìè áåøå ïðåäëîæåíà ðàáîòà â Ìàñ-
ëîäîáèâíèÿ çàâîä „Ãåîðãè Äèìèòðîâ” â ãð.Êîñòèíáðîä, êîÿòî
ïðèåõ ñ óäîâëåòâîðåíèå, òúé êàò ìè äàâàøå ïî-ãîëÿìà âúçìîæíîñò
çà ðåàëèçàöèÿ.  äåíÿ, â êîéòî ïðåäàâàõ ôàáðèêàòà â Áîé÷èíîâöè
íà ìîé êîëåãà, ñòàíà ãîëÿìàòà åêñïëîçèÿ â Çàâîäà â ãð.Êîñòèíáðîä
(íà 18 þíè – ðîæäåíèÿ äåí íà Ã.Äèìèòðîâ). Ëåñíî áåøå äà ñå
äîñåòÿ, ÷å ùå èìà ñåðèîçíî ñëåäñòâèå è êàêâî âïå÷àòëåíèå ùå
íàïðàâè íà ñëåäîâàòåëèòå ôàêòúò, ÷å ñúì ñèí íà óáèò îò
381
ïàðòèçàíèòå ÷îâåê. Òîâà ìå íàêàðà äà ïîèñêàì ñðåùà ñ äèðåêòîðà
íà çàâîäà. Òÿ ñå ïðîâåäå, åñòåñòâåíî, â ïðèñúñòâèåòî íà ïàðòèéíèÿ
ñåêðåòàð, òúé êàòî äëúæíîñòòà, êîÿòî ùÿõ äà ïðèåìà, áåøå îò
íîìåíêëàòóðàòà íà çàâîäñêèÿ ïàðòèåí êîìèòåò. Ñëåä êàòî ãè
çàïîçíàõ ñ ôàêòà çà ñúäáàòà íà áàùà ìè, çàÿâèõ ÷å íÿìàì íèêàêâè
îñíîâàíèÿ äà ñå ñðàìóâàì îò òîâà, ÷å ñúì íåãîâ ñèí, è îáÿñíèõ, ÷å íà
ïúðâàòà íè ñðåùà, êîãàòo ìè áåøå ïðåäëîæåíà ðàáîòàòà â Çàâîäà,
íå ñúì êàçàë òàçè ïîäðîáíîñò, òúé êàòî áèõ æåëaë ñîöèàëíîòî ìè è
ñëóæåáíî ïîëîæåíèå äà áúäå çàâèñèìî îò ëè÷íèòå ìè êà÷åñòâà, à
íå ïîâëèÿíî îò ñëó÷èëîòî ñå ñ áàùà ìè. Ïàðòèéíèÿò ñåêðåòàð,
ïåíñèîíèðàí ñëóæèòåë íà ÄÑ, åäâà ëè íå âúçêëèêíà, ÷å íå å âèæäàë
òîëêîâà îòêðèò è îòêðîâåí ÷îâåê è çàÿâè, ÷å íÿìà âúçðàæåíèÿ ïî
íàçíà÷àâàíåòî ìè íà ðàáîòà. Äèðåêòîðúò îáà÷å êàçà ÷å òðÿáâà äà
ñå êîíñóëòèðà ñ Îêðúæíèÿ êîìèòåò íà ÁÊÏ. Òàêà è íàïðàâè è, ñëåä
ÿâíî ïîëîæèòåëíèÿ îòãîâîð îò òÿõíà ñòðàíà, áÿõ íàçíà÷åí íà ðàáîòà
â Çàâîäà. Ñëåä îêîëî åäèí ìåñåö, ïðåäè ïîðåäíàòà îïåðàòèâêà,
ïàðòèéíèÿò ñåêðåòàð ìå ïîâèêà â äèðåêòîðñêèÿ êàáèíåò è çàÿâè, ÷å
å ïîèñêàë íåîôèöèàëíà ïðîâåðêà ïî ñëó÷àÿ ñ áàùà ìè ÷ðåç ÄÑ è ìè
êàçà äà íå ñå ïðèòåñíÿâàì, òúé êàòî ïðîâåðêàòà å óñòàíîâèëà, ÷å
áàùà ìè íå å íàïðàâèë íèùî íåðåäíî, à ñàìî å îòèøúë äî ìÿñòîòî
(èëè ìèíàë ïî óëèöàòà), êúäåòî ñà áèëè ïîáèòèòå íà êîë ïàðòè-
çàíñêè ãëàâè.
Òîâà, êîåòî àç çíàì çà èñòèíñêàòà è, âåðîÿòíî ôîðìàëíà,
ïðè÷èíà çà óáèéñòâîòî íà áàùà ìè å, ÷å ïðè íÿêàêúâ ñïîð â
êàôåíå îïîíåíòúò ìó â ñïîðà å çàÿâèë, ÷å „ðàíî èëè êúñíî ùå
ìó îòìúñòè”. Çà æàëîñò, òîçè ÷îâåê ñòàâà êîìåíäàíò íà Ñòðåë÷à
íà äåâåòè ñåïòåìâðè......
Îùå äâà ôàêòà ìè äàâàò îñíîâàíèå äà âÿðâàì â íåâèííîñòòà
íà áàùà ìè :
– Òîé å çàÿâèë ïðåä ìàéêà ìè, ÷å Áîæêî Èâàíîâ, íàé-
èçâåñòíèÿò è àâòîðèòåòåí ïàðòèçàíèí îò Ñðåäíîãîðñêèÿ êðàé,
ïîëçâàù ñå ñ èìåòî íà ñïðàâåäëèâ è ÷åñòåí ÷îâåê, íå áè ïîçâîëèë
äà ìó ñå ñëó÷è íåùî ëîøî.
– Ñëåä çàäúðæàíåòî ìó â íîùòà íà îñìè ñðåùó äåâåòè
ñåïòåìâðè (êîåòî ñè ñïîìíÿì êàòî åäíî êîøìàðíî ïðåæèâÿâàíå),
òîé áåøå îñâîáîäåí è ïðåêàðà íÿêîëêî äíè â êúùè, âðåìå, ïðåç
êîåòî ñïîêîéíî áè ìîãúë äà ñå óêðèå çà èçâåñòíî âðåìå (äî óñïî-
êîÿâàíå íà ñòðàñòèòå), àêî å èìàë íÿêàêâà âèíà.
Ïîëó÷è ñå äúëãî è, ìîæå áè, îòåã÷èòåëíî èçëîæåíèå, à ìîãà
äà ðàçêàæà îùå ìíîãî íåùà. Èçðàçÿâàì ãîòîâíîñò, ïðè íàëè÷èå
382
íà æåëàíèå îò âàøà ñòðàíà, çà ñðåùà, íà êîÿòî äà âè ïðåäîñòàâÿ
îùå èíôîðìàöèÿ.
Îòíîñíî äðóãèòå âàøè êîíêðåòíè âúïðîñè:
Áàùà ìè å ðîäåí â ñ. Ðîçîâåö, Êàðëîâñêî â 1901 ã. Çàâúðøèë
å ãèìíàçèÿ (ìîæå áè ñïåöèàëèçèðàíà çà ïîäãîòîâêà íà íà÷àëíè
ó÷èòåëè) â ãð. Êàçàíëúê, ñëåä êîåòî å ó÷èòåëñòâàë â åäíî ïëîâ-
äèâñêî ñåëî (íå çíàÿ êîå), îòêúäåòî å áèë ïðîãîíåí ïîðàäè ëåâèòå
ñè óáåæäåíèÿ. Îòèâà êàòî ó÷èòåë â Ñòðåë÷à, êúäåòî ñå îæåíâà
çà ìàéêà ìè. ×óâàë ñúì îò ìíîãî õîðà, ÷å å áèë îáùèòåëåí è
âåñåë ÷îâåê (÷óõ ìíåíèå, ÷å àêî å áèë æèâ, å ùÿë äà áúäå
ïðåäñåäàòåë íà ÎÔ îðãàíèçàöèÿòà), ÷å âèíàãè, êîãàòî å èìàë
âúçìîæíîñò, å ïîìàãàò íà âñåêè (íàïðèìåð, îòèøúë å ÷àê â
Õàñêîâî äà ïîìîãíå çà îñâîáîæäàâàíåòî îò àðåñòà íà ñâîé êîëåãà
Íÿãîë Õðèñòîâ, êîéòî å çàïàçèë ñðàìíî ìúë÷àíèå ïðè
çàäúðæàíåòî íà áàùà ìè).
Íå ñúì ÷óë ñåñòðàòà íà Áîðèñ Áîìáàòà äà å ó÷àñòâàëà â
åêçåêóöèÿòà. Ìèñëÿ, ÷å çà âÿðíà òðÿáâà äà ñå ïðèåìå èíôîðìàöèÿ-
òà îò ñïîìåíèòå íà Éîâêî Êðúñòåâ, êîèòî âè èçïðàùàì.
Çà ðîäèòåëèòå íà áàùà ìè ïî÷òè íÿìàì èíôîðìàöèÿ, òúé
êàòî ñúì áèë ìàëúê, êîãàòî òå ñà ïî÷èíàëè, à ñúñ ñåìåéñòâîòî
íà íåãîâèÿ áðàò, ñúùî ó÷èòåë â ñ. Ðîçîâåö, êîíòàêòóâàõìå ìíîãî
ìàëêî, ïîðàäè íåãîâîòî ïîâåäåíèå.
Âïðî÷åì, áèõ æåëàë äà âè ðàçêàæà, à ñè ïîçâîëÿâàì äà èçðàçÿ
è ìíåíèå, ÷å áè ñå îòðàçèëî äîáðå íà êíèãàòà âè êàê ôàêòúò íà
óáèéñòâîòî íà åäèí, ïðè òîâà íåâèíåí, ÷îâåê å ïîâëèÿë âúðõó
îòíîøåíèÿòà ñ ðîäíèíèòå è ñúäáàòà íà ñúïðóãàòà è äåöàòà ìó,
êîèòî, ìàêàð è íå “ðåïðåñèðàíè” (êàêâèòî ñà áèëè, ñïîðåä ßí÷î
Òàêîâ, äåöàòà íà ÷ëåíîâåòå íà ÖÊ íà ÁÊÏ) ñà áèëè ïîäëîæåíè íà
òîòàëíà äèñêðèìèíàöèÿ ïî âðåìå íà êîìóíèñòè÷åñêèÿ ðåæèì,
îòðàçèëà ñå ñúâñåì êîíêðåòíî è îïðåäåëåíî íåãàòèâíî íà öåëèÿ
èì æèâîò.
Áèõ æåëàë äà âè ðàçêàæà çà âèñîêîìîðàëíàòà ïîçèöèÿ íà
ìàéêà ìè è çà òîâà êàê ñìå óñïåëè äà ñúõðàíèì â íàñ ÷îâåøêèòå
äîáðîäåòåëè, êîèòî è äî êîëêîòî ïðèòåæàâàìå, ïîìîãíàëè íè
äà ïðåäîòâðàòèì ïîðàæäàíåòî è íàòðóïâàíåòî â äóøèòå íè íà
îçëîáëåíèå è è æåëàíèå çà âúçìåçäèå.

04. 01. 2007. Ñ óâàæåíèå: Ñò. Êþðê÷èåâ

383
 Ïåí÷î Ðàäîâ Íåøåâ
Ñòðåë÷àíñêè òúðãîâåö. Óáèò íà 24 ãîäèíè.
Æåíà: Ä î í ê à îò Â à ñ è ë å â è .
Äåöà: Ðàä, ñåãà â äîì çà èíâàëèäè â Ùúðêîâî.
Ðàçêàçâà Ö â å ò à í É î â ê î â Æ è ë ê î â , 70 ã., ïîëóâèñøå
îáðàçîâàíèå, ó÷èòåë: „Àç ñúì î÷åâèäåö íà àðåñòóâàíåòî ìó. Òîé
áåøå ïî òúðãîâèÿ â Ñîôèÿ. Áàùà ìó èìàøå áàêàëíèöà. Ìíîãî
åëåãàíòåí ìúæ. ×óäåñåí ÷îâåê. Ïàðòèçàíèòå ñà ãî èìàëè çà „âðàã”.
Âðúùà ñå îò Ñîôèÿ è ãî çàëàâÿò. Áåøå çàòâîðåí â Ãèìíàçèÿòà.
Óòðåïàõà ãî ñ äðóãèòå íà Êóö (27. IÕ.)”.

Àíãåë Ëóë÷îâ Ïåòðèøêè

Òúðãîâåö íà äîáèòúê.  äåëî 261 îò 1946 ã. å çàïèñàíî, ÷å å
óáèò ïðåç ñåïòìåâðè 1943 ã.5.
Æåíà: Ä î í ê à îò Í å í î â è .
Îñòàâàò áåç ïîòîìñòâî.
Ðàçêàçâà Ö â å ò à í Æ è ë ê î â : „ À í ã å ë îòèâà â Òðè êëà-
äåíöè äà äàäå êúðìèëî íà ïðàñåòàòà. Òå òàì ïàñàò áåç ïàñòèð.
Óãîÿâàò ñå íà æúëúä. Çàëàâÿò ãî ïàðòèçàíèòå. Ïðàùàò õàáåð íà
áàùà ìó, äÿäî Ë ó ë ÷ î Ï å ò ð è ø ê è , äà èì çàíåñå òîëêîâà è
òîëêîâà ïàðè è òå ùå îñâîáîäÿò ñèíà ìó. Ä ÿ ä î Ë ó ë ÷ î îòèâà íà
Òðè êëàäåíöè ñ ìóëå íà ñàìàð. Íîñè ïàðèòå. Íå êàçâà íà íèêîãî.
Ïàðòèçàíèòå âçåìàò ïàðèòå, íî âìåñòî äà ïóñíàò À í ã å ë , óáèâàò
è äâàìàòà. Òîâà å ïî ïúòÿ çà Êîïðèâùèöà. Èçêîëâàò íà õîðàòà
ïðàñåòàòà6. Ïîñëå ñå ðàçáðà, ÷å ïàëà÷úò å áèë åäèí ïàðòèçàíèí –
Ä å ë î × à ï ê ú í î â , âèêàõà ìó Ñ â å ò è Ï å ò ú ð , çàùîòî èçïðà-
ùàøå óáèòèòå ïðè Ñâåòè Ïåòúð. Òîÿ ñúùèÿò óáèâà â Êîïðèâùèöà
è áðàòÿ Ãàâðèëîâè.
Ðàçêàçâà ñ ò ð å ë ÷ à í è í , êîéòî íå æåëàå äà ñå ñïîìåíàâà
èìåòî ìó: „Òîÿ Ñ â å ò è Ï å ò ú ð ñå ïðîïè. Ìíîãî óáèéñòâà òåæàò
íà ñúâåñòòà ìó. È íà Ñ ò à ð î ñ å ë ÷ à í ÷ å ò î . Íàïèâàøå ñå ïî
äâà ïúòè íà äåí. Æåíà ìó íå ãî èçäúðæàøå è ïîäñòîðè ñèíà èì
Í å ø î äà óáèå áàùà ñè. Îïèòúò å íåóñïåøåí. Ñ â å ò è Ï å ò ú ð
ïîñÿãà ñ ðúêà è îòêëîíÿâà íîæà, êîéòî ãî ðàíÿâà. Ïîñëå óìðÿ
êàòî êó÷å”.

384
 Ëóë÷î Ãåîðãèåâ Ïåòðèøêè
Ä ÿ ä î Ë ó ë ÷ î áåøå ïàñòèð. ×îðáàäæèÿ. ×ëåí íà Ñúþçà
íà ïîäîôèöåðèòå.
Æåíà: (?)
Äåöà: 1) à å î ð ã è , îñòàâà â Ñòðåë÷à, ïîêîéíèê;
2) À í ã å ë , óáèò çàåäíî ñ íåãî ïðè ñàÿòà èì â Òðè
êëàäåíöè.
Ðàçêàçâà ñ ò ð å ë ÷ à í è í , êîéòî íå æåëàå äà ñå ñïîìåíàâà
èìåòî ìó: „Äÿäî Ë ó ë ÷ î áåøå äæàìáàçèí è ïàñòèð. Äîêàðâàøå
ïðàñåòà îò Ñòðàíäæà. ×åðíè ïðàñåòà. Ïóñêàõà ãè äà ãè óãîÿâàò íà
æúëúä â ãîðàòà áåç ïàñòèð. Ñàÿòà èì áåøå â Ñêóì ñàëå çàä Ñòðî-
âîíîñ â ìåñòíîñòòà Òðè êëàäåíöè. Íåãîâàòà èñòîðèÿ òè ðàçêàçàõ
ïðè ñèíà ìó À í ã å ë . Îòèâà äà íîñè îòêóïà íà ïàðòèçàíèòå, çà äà
ïóñíàò çàäúðæàíèÿ Àíãåë. Ïàðòèçàíèòå âçåìàò ïàðèòå, íî âìåñòî
äà ïóñíàò çàäúðæàíèÿ, óáèâàò è íåãî, è áàùà ìó.”
 êíèãàòà íà ãåí. Èâ.  ð à ÷ å â “Ñðåäíîãîðöè â áîé” (Ñ.,
1966, ñ. 16) ïðèñúñòâà ïðèçíàíèåòî çà ñòðåë÷àíñêàòà ãðóïà
ïàðòèçàíè, êîÿòî „ïðèñòúïâà êúì íàêàçàíèå íà îòäåëíè âðàãîâå.
Ãðóïàòà ëèêâèäèðà åäèí îò íàé-îïàñíèòå àãåíòè íà âëàñòòà –
Ë ó ë ÷ î Ï å ò ð è ø ê è è ñèíà ìó îò Ñòðåë÷à”.
Íà äðóãî ìÿñòî â ñúùàòà êíèãà (ñ. 24) å óòî÷íåíî: „Íåãîâà
çàñëóãà (íà Ñ ò î ÿ í Ì è ÷ å â – È ë ü î 7 – áåë. Ò. Á.) áåøå ëèêâè-
äèðàíåòî íà ñòðåë÷àíñêèÿ ôàøèñò Ë ó ë ÷ î Ï å ò ð è ø ê è è ñèíà
ìó, êîèòî âúðøåõà ãîëåìè ïîðàçèè â Ñòðåë÷à”.
 ðúêîïèñà íà É î â ê î Ê ð ú ñ ò å â ñå êàçâà: „Äâàìàòà –
áàùà è ñèí – ñà óáèòè çàåäíî. Ïî òîâà âðåìå ôàìèëèÿòà Ïåòðèøêè
îòãëåæäàõà ñâèíå â îêîëíîñòèòå íà Ñòðåë÷à â Ñðåäíà ãîðà.
Ïàðòèçàíèòå çàäúðæàò Àíãåë è ïðàùàò ñúîáùåíèå íà áàùà ìó äà
çàíåñå îòêóï çà ñèíà ñè. ×îâåêúò âçèìà ïàðè, êà÷âà ñå íà êîí è
îòèâà äà çàíåñå ñóìàòà è äà îñâîáîäè ñèíà ñè. Ñëåä êàòî èçìèíàâàò
äâà äíè è òå íå ñå âðúùàò, áëèçêèòå òðúãâàò äà ãè òúðñÿò, íî íàìèðàò
êîíÿ âúðçàí çà åäíî äúðâî, à íàáëèçî – áàùàòà è ñèíà óáèòè”.

Ñòîÿí Åâñòàòèåâ Ïîïîâ

Èç÷åçíàë, ñïîðåä É î â ê î Ê ð ú ñ ò å â, ïðåç ñåïòåìâíè
1944 ã. Çà íåãî íÿìàì ïîâå÷å ñâåäåíèÿ.

385
 Ìèõàèë Èâàíîâ Ñâèíàðîâ
Ìåñòåí øîôüîð.
Æåíà: (?)
Äåöà: 1) Ì è ë ê à , îìúæåíà â Ïëîâäèâ, ïîêîéíèöà;
2) Í å ä ÿ ë ê à , ñúùî â Ïëîâäèâ, ïîêîéíèöà;
3) È â à í , èçñåëåí â Ïëîâäèâ.
Ðàçêàçâà ñ ò ð å ë ÷ à í è í ú ò , êîéòî èñêà äà îñòàíå
àíîíèìåí: „Ì è õ à è ë íå èçäúðæà ïîáîèùàòà íà ïàðòèçàíèòå â
Ó÷èëèùåòî. Óìðÿ â íåãî. Íå ìîæà äà ñòèãíå äî îðãàíèçèðàíèÿ â
ñåëîòî çà ïîñìåøèùå „íàðîäåí” ñúä. Íèêîé îò àðåñòóâàíèòå òîãà-
âà íå áåøå çà óáèâàíå! Ïîñëå è íà Ì è õ à è ë èçäàäîõà ñìúðòåí
àêò êàòî íà äðóãèòå, ÷å å óáèò. Èìàõà ãî çà äîñòîéíñòâî, ÷å óáèâàò.
Ðàçêàçâà È ë è ÿ Ê î ñ ò î â : „Îáâèíèõà Ì è õ à è ë , ÷å êàòî
øîôüîð áèë ñúòðóäíè÷åë íà ïîëèöèÿòà. Ïîñëå ñå ðàçáðà ðàáîòàòà
ñ íåãîâàòà ñìúðò. Îò Ó÷èëèùåòî ãî èçâåæäàò â Äåðåòî, êúäåòî
ñåãà å Ñòîïàíñêèÿò äâîð. (íà 1 êì þãîçàïàäíî îò ñåëîòî). Íå ñå
çíàå êîè ñà óáèéöèòå ìó. Ïîñëå êó÷åòàòà áÿõà äîíåñëè ãëàâàòà íà
Ì è õ à è ë íà ïëîùàäà „Ñåëèì”. Åäèí ñåëÿíèí ÿ áåøå ïîãðåáàë”.

Ñòàðîñåëñêèÿò êàñèåð
Òàêà è íå ìè ñå ñëó÷è âúçìîæíîñò äà ïîñåòÿ Ñòàðîñåë è äà
óòî÷íÿ èìåòî íà òàçè íåâèííà æåðòâà íà ñòðåë÷àíñêèòå ïàðòèçàíè.
Óáèâàò ãî ñïîðåä ñòðåë÷àíñêàòà âåðñèÿ êàòî îòìúùåíèå çà
íåóñïåøíàòà ïàðòèçàíñêà àêöèÿ â íåãîâîòî ðîäíî ñåëî, êúäåòî
çàãèâàò 8 ïàðòèçàíè. Òîé îáà÷å íå å áèë àíãàæèðàí ïîëèòè÷åñêè.
Ðàáîòèë å êàòî êàñèåð íà ìåñòíàòà êîîïåðàöèÿ. Ãîñòóâàë ó ïðèÿòåë
â Ñòðåë÷à, êîéòî áèë ïðèíóäåí îò ìåñòíèòå âëàñòè äà ãî ïðåäàäå
â ðúöåòå íà ïèÿíèòå ïàðòèçàíè. Çà îòïëàòà õàçàèíúò ïîñëå
„âúðâè” â êàðèåðàòà íà ó÷åí. Ñòàâà äîðè ïðîôåñîð â Ìåäèöèíñêèÿ
èíñòèòóò (ñåãà Òðàêèéñêè óíèâåðñèòåò), Ñòàðà Çàãîðà.
Ðàçêàçâà ñ ò ð å ë ÷ à í è í , êîéòî íå æåëàå äà å ñïîìåíàò
ïî èìå: „Ìîì÷åòî îò Ñòàðîñåë äîøëî íà ãîñòè â íàøåòî ñåëî.
Íàøèòå ïèÿíè ïàðòèçàíè ñè ñïîìíèëè, ÷å ñòàðîñåëöè äàëè îòïîð
íà åäíà òÿõíà àêöèÿ. Òîâà ìîì÷å áåøå íà ãîñòè ó ß ê î Ò à í ÷ å â
– Ï å ò å ë à . Òîé ïðåäàäå ïðèÿòåëÿ ñè íà ïàðòèçàíèòå Ì à ê å -
ä î í ñ ê è è Ñ â å ò è Ï å ò ú ð . Òóê òðúãíà ìúëâàòà, ÷å òåçè äâà-

386
ìàòà ïðèíóäèëè õàçÿèíà ß ê î ëè÷íî äà ãî óáèå. Èçâåæäàò Ñ ò à -
ð î ñ å ë ÷ à í ÷ å ò î íà Ê¥çè ìîãèëè è òàì ãî óáèâàò.
Ïîñëå ãè àðåñòóâàõà è òðèìàòà. Ì à ê å ä î í ñ ê è è Ñ â å ò è
Ï å ò ú ð ïîåõà âèíàòà è óæ ãè îñúäèõà. Íàçíà÷èõà ãè â çàòâîðà
íà çàïëàòà. Èäâàõà ñè â îòïóñê. Âúîðúæåíè. Ïàäåíèå! Ïî öÿë äåí
óæ çàòâîðíèöè, à ñå øëÿåõà èç ïàçàðà íà Ïàçàðäæèê”.
Ðàçêàçâà È ë è ÿ Ê î ñ ò î â : „Ìîì÷åòî å áèëî êàñèåð íà
Ñòàðîñåëñêàòà êîîïåðàöèÿ. Äîøëî íà ãîñòè ó ß ê î Ò à í ÷ å â –
Ê à ö à ð î â è ÿ . Ñåãà å ïðîôåñîð ïî æèâîòíîâúäñòâî â Ñòàðà
Çàãîðà. Òîé îòèâà è êàçâà íà ïàðòèçàíèòå, ÷å íåãîâèÿò ãîñò å îò
Ñòàðîñåë. Óáèëè ãî óæ êàòî îòïëàòà çà íÿêîãàøíèòå íåóñïåøíè
àêöèè íà ïàðòèçàíèòå â Ñòàðîñåë. À ðàáîòàòà å áèëà äà ãî óáèÿò
è äà âçåìàò ïàðèòå íà êîîïåðàöèÿòà, êîèòî íîñåë â ñåáå ñè. Óáèâàò
ìîì÷åòî â ì. Êðàéíà ïî ïúòÿ çà Êîïðèâùèöà (íà 3 êì ñåâåðíî îò
ñåëîòî). Óáèéöèòå áÿõà Ä å ë î Í å ø å â ( Ñ â å ò è Ï å ò ú ð ) è
Ì à ð è í Ä î á ð å â Ò î ê ó ÷ å â ”.
Ðàçêàçâà Ñòàíèìèð Êþðê÷èåâ: „Åäíî îò ïîñëåäíèòå ñè
óáèéñòâà Ñ â å ò è Ï å ò ú ð èçâúðøâà ìåæäó Ñòðåë÷à è Êîïðèâ-
ùèöà ñ öåë îãðàáâàíå íà ïàðè. Ñëó÷àÿò å ñëåäíèÿò: ñëóæèòåë îò
ãîðñêîòî ñòîïàíñòâî íà ñ. Ñòàðîñåë òðúãíàë çà Êîïðèâùèöà ïðåç
Ñòðåë÷à ñ ïàðè çà çàïëàòèòå íà ðàáîòåùèòå òàì õîðà. Ïðèñòèãíàë
êúñíî ñëåä îáåä. Ïî îíîâà âðåìå ïðèäâèæâàíåòî ìåæäó äâåòå
ñåëèùà ñå å îñúùåñòâÿâàëî ñ êàðóöè, êîíå è íàé-÷åñòî ïåø. Òîâà
ïðèíóäèëî êàñèåðà äà ïðåñïè â Ñòðåë÷à. Îòèøúë äà âå÷åðÿ â ðåñ-
òîðàíòà. Íà ìàñàòà ìó ñåäíàë âúïðîñíèÿ Ñâåòè Ïåòúð, ðàçáðàë
çà êúäå è çàùî ïúòóâà, íàìåðèë ìó è êúäå äà ïðåíîùóâà. Ñóòðèíòà
ñ îùå åäèí áàíäèò ïðîñëåäèëè êàñèåðà, óáèëè ãî è îãðàáèëè ïàðèòå
çà çàïëàòèòå. Çà òàçè ñè ìðúñîòèÿ Íåøî ×àïêúíîâ å ñúäåí, íî
íå å ëåæàë â çàòâîðà”.
Ïðè É î â ê î Ê ð ú ñ ò å â èìà êðàòêà áåëåæêà, ñðâ.: „ÊÀ-
ÑÈÅÐ – îò Ãîðñêî ñòîïàíñòâî ñ. Ñòàðîñåë óáèò ïî ïúòÿ ìåæäó
Ñòðåë÷à è Êîïðèâùèöà îò äâàìà áèâøè ïàðòèçàíè ñ öåë ãðàáåæ.
Óáèò 1946 ãîä.
À í ã å ë À í ã å ë î â ïóáëèêóâà ñòàòèÿòà „Öåíàòà íà åäèí
æèâîò. Ñèíîâíèÿò äúëã” (â. „Ñâîáîäà”, 1/44, 4. I. 1991). Â íåÿ ñå
ãîâîðè çà ìàñîâà åêçåêóöèÿ â Ñòàðîñåë íà 23.IÕ.1944 ã., êúäåòî
ñà èçáèòè ëþäå îò ïðåäñòàâèòåëíàòà ÷àñò íà ñåëîòî. Ñúîáùàâà

387
ñå, ÷å øåñò îò äåâåòòå æåðòâè, îòâåäåíè çà óáèâàíå íà åäíî äåðå
êúì Äúëãè Ãåðåí (Áåë¥âèöà) óñïÿâàò äà èçáÿãàò. Ïðåäïîëàãàì,
÷å Ñ ò à ð î ñ å ë ñ ê è ÿ ò ê à ñ è å ð å èìåííî åäíà îò æåðòâèòå,
ñïàñèëè ñå ïðè òîâà çëîêîáíî ìÿñòî.

Äèìèòúð Ãåîðãèåâ Øîòëåêîâ

Òúðãîâåö. Ñúäúðæàòåë íà õîòåë è ðåñòîðàíò.
Æåíà: Ì à ð è ÿ îò Ñ ò à ì á î ë è å â è .
Äåöà: 1) Ñ ò å ô ê à , îìúæåíà ó Ê î ë à ð î â è , Ïëîâäèâ;
2) Ä è ÿ í à , çúáîëåêàðêà, îìúæåíà â Ñîôèÿ, ñåãà
æèâåå â Êàíàäà;
3) Ã å î ð ã è – èíôîðìàòîðúò.
Ðàçêàçâà Ã å î ð ã è Ä è ì è ò ð î â Ø ¥ ò ë å ê î â , 77 ã., ñðåä-
íî îáðàçîâàíèå, ÷èíîâíèê, ñèí íà óáèòèÿ: ,,Òàì, êúäåòî ñåãà å
ïàìåòíèêúò, èìàõìå õîòåë ñ ðåñòîðàíò. Óáèõà áàùà ìè íà 11. Õ.
1944 ã. Òîé áåøå êóïèë òîçè èìîò íà òúðã. Ïàðòèçàíèòå èçïîëçâàõà
ìîìåíòà íà ìåæäóöàðñòâèåòî ñëåä Äåâåòè. Áèâøèÿò ñîáñòâåíèê
à å î ð ã è Ï å í ÷ å â Ò à ê ó ÷ å â áåøå áëèçúê äî òÿõ. Íàãàæäà÷.
Òîé íàñòîÿâàë áàùà ìè äà áúäå óáèò. Áàùà ìè îáà÷å íå ñå çàíèìà-
âàë ñ ïîëèòèêà. Áèë å åäèí îò íàé-âèäíèòå õîðà íà Ñòðåë÷à. ×åñ-
òåí. Ðàáîòëèâ. Áåøå îáùèíñêè ñúâåòíèê. Ïîäñòîðèõà Ï ð î ä à í
à à í ÷ å â Ñ à â î â äà óáèå áàùà ìè. Ñàì óáèåöúò ñå å ÷óâñòâàë
íåïðèçíàò îò êîìóíèñòèòå è å èñêàë äà çàñëóæè äîâåðèåòî èì.
Êàçàëè ìó:
– Ñåãà å ìîìåíòúò äà óáèåø íàðîäåí âðàã!
Òîé óáè áàùà ìè â ðåñòîðàíòà. Çàòâîðèõà ãî, àìà çà êðàòêî.
Èçâúðòÿõà íåùàòà çà áàùà ìè êàòî ,,íàðîäåí âðàã”, çàùîòî áåøå
àðåñòóâàí íà Äåâåòè ñ îñòàíàëèòå ñòðåë÷àíñêè ïúðâåíöè. Ïàðòè-
çàíèíúò È â à í Á î æ ê î â ãî ïóñíà, êàòî çàÿâè:
– Òîÿ ÷îâåê íå å çà òóê!
Òàêà òîé ñå ñïàñè îò ó÷àñòòà íà äðóãèòå, êîèòî ãè èçáèõà íà
Öàðþâè ñëèâè, íà Êóö (27. IÕ.)
Óáèåöúò, òîçè Ï ð î ä à í , ïîñëå ïîñòîÿííî ñå ÷óâñòâàøå
âèíîâåí. Îñàêàòÿ ñ êðàêàòà. Ïîñòîÿííî òúðñåøå íà÷èí äà ìå
çàãîâîðè, êúäåòî ìå ñðåùíå. Âåäíúæ ðàçãîâîðúò ñòàíà. Êàçà ìè
êîëêî ìíîãî ñúæàëÿâà çà ñòîðåíîòî. Êàòåãîðè÷íî ìè çàÿâè, ÷å
ñà ãî íàêàðàëè äà óáèå áàùà ìè çàðàäè Ò à ê ó ÷ å â ëþäå îò
×ó÷óëåâè.
388
 Ïîñëå íà ìåíå ìè îòðîâèõà æèâîòà. Åäèí êîìóíèñòè÷åñêè
äååö – Ä è ì è ò ú ð Ø è ð ê î â , ïîñòîÿííî ìè äàâàøå ëîøà
õàðàêòåðèñòèêà. Âîäåõ ñå ,,âðàã íà íàðîäà”.
Ñðâ. è ðàçêàçà íà É î â ê î Ê ð ú ñ ò å â : „ÄÈÌÈÒÚÐ
ÃÅÎÐÃÈÅ ØÎÒËÅÊΠ– îò Ñòðåë÷à, óáèò 1945 ãîä. Òîçè
÷îâåê ñå ïîëçâàøå ñ ìíîãî ãîëÿìà ïî÷èò è óâàæåíèå â Ñòðåë÷à.
Ïîçíàâàõ ãî ìíîãî äîáðå è îùå ãî ïîìíÿ. Ñúñ ñèíà ìó ñìå õîäåëè
çàåäíî íà ó÷èëèùå è îùå ïîääúðæàìå ïðèÿòåëñêè îòíîøåíèÿ.
Ñúùèÿò èìàøå ìàëêà êðú÷ìà â ïîìåùåíèå, âçåòî ïîä íàåì. Åäèí
äåí ïðè íåãî âëÿçúë åäèí ïèÿíèöà-ïàðòèçàíèí – ÏÐÎÄÀÍ
ÃÀÍ×Å ÏÐÎÄÀÍÎÂ. Ñëåä êðàòúê ñïîð èçâàäèë ïèñòîëåò è
ãî ïðîñòðåëÿë. Âåðîÿòíî çàðàäè íåóðåäåíè ïèÿíñêè ñìåòêè èëè
èçíóäâàíå çà ïàðè. Çà óáèåöà ïîñëåäñòâèÿ íå å èìàëî.”

Ìàðêî Íåéêîâ Ìàðêîâ

Îáÿâåí å çà èç÷åçíàë ñ äåëî 325 îò 1948 ã.
Èçñëåäâàíåòî íå ñå ,,äîáðà” äî äðóãè äàííè çà òîâà ëèöå.

1
Âæ. â Íîâèòå ãðàäîâå â Áúëãàðèÿ, Ñ., 1971, ñ. 161. Ïðè Ò. Á å ë ÷ å â
(öèò, ñú÷.), òàçè öèôðà å ïîäìåíåíà (ñ. 67), ñð.: 14 ïîëèòåìèãðàíòè, 88
ïàðòèçàíè, 100 êîíöëàãåðèñòè, 600 ïîëèòçàòâîðíèöè.
2
Èëè ôåëäøåð (?!)
3 Íå å îáÿâåí çà „ïàðòèçàíèí” â Èñòîðèÿ…, 1985.
4
Ëóêà Èâàíîâà Äåëîâà.
5
Ñëó÷èëîòî ñå å íà 19 ìàé 1943 ã.
6
Çà ñúäáàòà íà ïðàñåòàòà ïîâå÷å ïðè Èâ.  ð à ÷ å â , Ñðåäíîãîðöè, ñ.
155–157.
7
Ñ ò î ÿ í Ì è ÷ å â – È ë ü î å êîìèñàð íà îòðÿäà. Òîé å îðãàíèçàòîðúò
íà óáèéñòâîòî, ðåñï. òîé å ÷îâåêúò, êîéòî íàðåæäà íà Ñ â å ò è Ï å ò ú ð
äà èçâúðøè åêçåêóöèÿòà.

389
 Òîïîëè äîë (Êàâàê äåðå)
Ñåëî áåç ïàðòèçàíè è áåç ÿòàöè.
Ïðè Ñ ï à ñ Ò î ì î â (ñ. 10) èìà ñëåäíàòà áåëåæêà: ,,Íà 25
þíè ñáîðíà ãðóïà íà îòðÿä ,,Ãåîðãè Áåíêîâñêè” è äðóæèíà ,,Ñòå-
ôàí Êàðàäæà” îâëàäÿ ñåëî Òîïîëè äîë è èçïúëíè ïðèñúäèòå, ïðî-
èçíåñåíè îò ïàðòèçàíñêèÿ ñúä íàä ÷åòèðèìàòà ïðåäàòåëè, âèíîâ-
íèöè çà ãèáåëòà íà 18-òå ïàðòèçàíè íà 15.II.1944 ã. íà âðúõ Åëåäæèê”.
Çà ïîðåäåí ïúò Ñ ï à ñ Ò î ì î â å íåïðåöèçåí. Òàêàâà àêöèÿ
â Òîïîëè äîë íå å èìàëî. Ñúùèÿ äåí ïàðòèçàíèòå íàâëèçàò â ñúñåä-
íîòî Íàéäåí Ãåðîâî, êúäåòî å ,,íàêàçàí âðàã” (ïî Èñòîðè÷åñêè
êàëåíäàð, ñ. 113).
 Òîïîëè äîë Äåâåòè ñåïòåìâðè ñúùî å êúðâàâ äåí. Íàéäåí-
ãåðîâñêèòå ïàðòèçàíè ïðèñòèãàò â ñåëîòî è çàïî÷âàò ïèÿíñêè
åêñöåñèè â Êðú÷ìàòà íà Èâàí Ìàëàêà. Ïðàâÿò îïèò äà åêçåêó-
òèðàò ñåêðåòàð-áèðíèêà. Âìåñòî íåãî óáèâàò íàïðàâèëèÿ îïèò
äà ãî çàùèòè ñëó÷àåí ïîñåòèòåë íà êðú÷ìàòà.
Íàïèñàíîòî îò Ä. Ê å ñ ò å í î â à (ñ. 144), ÷å âëàñòòà â Òîïî-
ëè äîë å âçåòà îò ïàðòèçàíèòå íà 10. IÕ.1944 ã. íå îòãîâàðÿ íà
èñòèíàòà. Òåðîðèñòè÷íèÿò àêò â ñåëîòî å íà Äåâåòè.

Ñòîé÷î Òàí÷åâ – Õàëà÷åâ

Ñåêðåòàð-áèðíèê â ñåëîòî. Ðîäîì îò Áëàòíèöà. Ïðèçåòåí
ó Õ à ë à ÷ å â è , çàòîâà ãî íàðè÷àò è Õ à ë à ÷ å â .
Æåíà: Ï å í à .
Äåöà: 1) Á î ð è ñ ;
2) È ë ê à ;
3) Ñ ò î ÿ í . Âñè÷êè ñà â Ïëîâäèâ.
Íà Äåâåòè ïðèâå÷åð, ñúáîòà, Ñòîé÷î Áèðíèêà å â Êðú÷ìà-
òà íà Èâàí Ìàëàêà. Ïèå ðàêèÿ. Íà åäíà ìàñà ñ íåãî ñà Ï î ï à ,
âúíøåí ÷îâåê â ñåëîòî, è À í ã å ë  ú ë ê î â .
 êðú÷ìàòà íàõëóâàò ïàðòèçàíè îò Íàéäåí Ãåðîâî, âîäåíè
îò Ê î ë ü î È ë è í ÷ å â . Íàñî÷âàò ñå êúì áèðíèêà.  òîâà âðåìå
ñòàâà ñúòðàïåçíèêúò ìó Àíãåë è ñå îïèòâà äà ãî çàùèòè. Â ñóìà-
òîõàòà Ñòîé÷î áÿãà ïðåç çàäíàòà âðàòà, óêðèâà ñå îêîëî ìåñåö èç
ñëúí÷îãëåäèòå, ðàêèòàöèòå è çàâèíàãè ñå óñòàíîâÿâà â Ïëîâäèâ.
Ïîíå ñïîðåä ìåñòíèòå èíôîðìàòîðè íå å ïðåñëåäâàí ïîâå÷å.
390
 Àíãåë Öâåòàíîâ Âúëêîâ
Æåíà: Ñ ò î è ë à îò Ï ó ë ÷ î â ö è .
Äåöà: À ò à í à ñ , òóê; ïîêîéíèê.
Ñåëÿíèí. Çåìåäåëåö. Â ñúáîòíèÿ äåí, íà Äåâåòè, âúðøåå
íà à÷õàðìàíà ñè. Ïîïúò, êîéòî æèâåå ó òÿõ íà êâàðòèðà, ãî çàáèðà
äà îòèäàò íà ïðèêàçêà â êðú÷ìàòà. Ñòîïàíèíúò èìàë ìíîãî ðàáîòà
è ñ ìúêà ñå îòêúñíàë îò íåÿ, çà äà íå ñêúðøè õàòúðà íà ñâåùåíèêà.
Êðú÷ìàòà å ïúëíà ñ íàðîä. Òå ñÿäàò íà åäíà ìàñà ñúñ Ñ ò î é -
÷ î Á è ð í è ê à . Íàõëóâàò íàéäåíãåðîâñêèòå ïàðòèçàíè. ßâíî íå
ïîçíàâàò äèðåíèÿ îò òÿõ Ñ ò î é ÷ î Ò à í ÷ å â – Õ à ë à ÷ å â . Êî-
ãàòî ïðàâÿò îïèò äà ãî àðåñòóâàò èëè óáèÿò, À í ã å ë ñêà÷à,
ðàçïåðâà ðúöå è êàçâà:
– Êàêâî âè å íàïðàâèë ÷îâåêà?
Òîãàâà íàéäåíãåðîâåöúò Ê î ë ü î È ë è í ÷ å â , êîéòî âîäè
òåðîðèñòèòå îò ñúñåäíîòî ñåëî, íàñî÷èë ïóøêàòà êúì À í ã å ë è
êàçàë:
– Äàâàéòå è òîÿ äà îïðàâèì!
Ñòðåëÿ è ãî óëó÷âà â ãúðëîòî.
Ñàìî çà äåñåò ìèíóòè êðîòêèÿò ñåëÿíèí À í ã å ë Â ú ë ê î â
ñå ïðåâðúùà âúâ ,,âðàã íà íàðîäà”, ,,ôàøèñò”. Íàéäåíãåðîâñêèòå
íàñèëíèöè èçíàñÿò òðóïà ìó ïðåä Êðú÷ìàòà íà Èâàí Ìàëàêà è íå
ðàçðåøàâàò íà ðîäíèíèòå äà ãî ïðèáåðàò. Òàêàâà å ñèòóàöèÿòà ïðåç
öåëèÿ ñëåäâàù äåí – 10 ñeïòåìâðè. Öåëèÿ äåí íå ðàçðåøàâàëè è
ïîãðåáåíèåòî. Èñêàëè äà çàïàëÿò òðóïà, íî íå íàìåðèëè â ñåëîòî
ãàç.
Ñëåä êàòî ãî ïîãðåáàëè, ñëåäâàëè ïîñòîÿííèòå çàïëàõè, ÷å
ùå ãî èçâàäÿò îò ãðîáà è ùå ãî çàïàëÿò. Ðîäíèíèòå íå èçäúðæàò è
íà òðåòàòà ãîäèíà ñëåä ïîãðåáåíèåòî, çà äà ñå óâåðÿò , ÷å îñòàíêèòå
îùå ñà â ãðîáà, ãî ðàçðàâÿò.
Çà òÿõ çàïî÷âà íåìèñëèìîòî áèòèå, ÷å ñà ïîòîìöè íà
,,ôàøèñò”.
Ðàçêàçâà À í ã å ë À ò à í à ñ î â Ö â å ò à í î â , âíóê íà À í -
ã å ë : ,,Äðóãèòå ãè ìú÷èõà â ó÷èëèùå. Çà ìåíå, ìîæåø ëè äà ñè
ïðåäñòàâèø, çà äà çàïî÷íà ðàáîòà êàòî ìèíüîð â åäèí óðàíîâ
ðóäíèê â Ñìîëÿíñêî, ìè èñêàõà õàðàêòåðèñòèêà îò ñåëî. Â íåÿ,
ðàçáèðà ñå, ïèøåøå, ÷å äÿäî å ,,ôàøèñò”, êàòî ñëó÷àéíî ñà ãî óáèëè
ïðè îïèòà äà çàùèòè Ñ ò î é ÷ î Á è ð í è ê à . Ìîæå áè òîçè îïèò
çà çàùèòà å ôàøèñòêà ïðîÿâà?!”
391
 Ôîòèíîâî

Âàðåâ
Æàíäàðìåðèñò. Óáèò íà 3. III. 1944 ã. â Ñóõîòî äåðå îò àíòîí-
èâàíîâåöà Ã å î ð ã è Ñ å ð ê å ä æ è å â .
Íå óòî÷íèõ ìåñòîðîæäåíèåòî ìó, ïîðàäè êîåòî å îñòàâåí â
ñ. Ôîòèíîâî. Çà óáèéñòâîòî ìó èìà åäíà áåëåæêà ïðè Ã. Ñ å ð -
ê å ä æ è å â (“Ñ ïúðâèòå…”, ñ. 124): ,,Æàíäàðìåðèñòúò âäèãíà ãëà-
âà. Î÷èòå íè ñå ñðåùíàõà...  ñëåäíèÿ ìèã òîé ñòðåëÿ, íî íå óëó-
÷è, ïîñëå êîëåíè÷è è èçâèêà: ,,Áðàò÷åòà, íå ìå óáèâàéòå!”, ñòðåëÿ
îòíîâî. Äðúïíàõ ñïóñúêà íà êàðàáèíàòà. Çà ìîé óæàñ èçñòðåë íå
ñå ÷ó... ×åòâúðòèÿò ïúò êàðàáèíàòà ãðúìíà è æàíäàðìåðèñòúò
ïàäíà.”
Êàðòèíàòà, îïèñàíà îò Ã. Ñåðêåäæèåâ, å ìàëêî ïðàâäîïî-
äîáíà. Íàé-âåðîÿòíî å çàñòðåëÿë æàíäàðìåðèñò, êîéòî çàðàäè æå-
íàòà äî ïàðòèçàíèíà íå å ïîæåëàë äà ãúðìè. Òÿ å Í à í ê à
Ä è í ÷ å â à Ê ð ú ñ ò å â à – Â è ò ê à , ïî-ñåòíåøíà ñúïðóãà íà Ã.
Ñåðêåäæèåâ è ãåíåðàë îò ÌÂÐ Í à í ê à Ñ å ð ê å ä æ è å â à . Áåøå
ñúäåíà ñëåä 1989 ã. çà óíèùîæàâàíå íà äîñèåòî íà ïèñàòåëÿ
Ãåîðãè Ìàðêîâ.

Öåðîâî
Òîâà ñåëî å ðîäíîòî ìÿñòî íà äâå èçâåñòíè ëèöà â îêðúãà:
Ë þ á å í è Ì è õ à è ë à ó ì í å ð î â è , âîäà÷è íà ïàçàðäæèøêèòå
êîìóíèñòè. Ïîä òÿõíî ðúêîâîäñòâî è ðåæèñóðà ñà èçâúðøâàíè
çâåðñòâàòà ïî âðåìå íà Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð è Âàðòîëîìååâèòå
íîùè.
Çâåðñòâàòà â ñåëîòî íà Äåâåòè ñå ðúêîâîäÿò îò Ì è õ à è ë
à ó ì í å ð î â , îñâîáîäåí ïîëèòçàòâîðíèê. Ðàíî ñóòðèíòà
âîäåíèòå îò íåãî ïîëèòçàòâîðíèöè çàâçåìàò îáùèíàòà.
Íàñèëñòâåíî ñà ñúáðàíè õîðàòà íà ìèòèíã â öåíòúðà; ãîâîðè
Ì è õ à è ë Ã ó ì í å ð î â . Íåïîñðåäñòâåíî ñëåä òîâà îðãàíèçèðà
ñðàìíîòî óáèéñòâî íà äîòîãàâàøíèÿ êìåò Ê è ð è ë Í è ê î ë î â
Êîøëóêîâ.
392
 Öåðîâñêèòå æåðòâè â Äðàãèåâ äîë
Äðàãèåâ äîë, êîéòî å â ëåñè÷îâñêîòî çåìëèùå (âæ.), å íàé-
ìàñîâîòî ãðîáèùå íà èçáèòèòå áåç ñúä è ïðèñúäà ïàçàðäæè÷àíè.
Íàé-ïîçîðíèÿò àòåñòàò çà Ìàëêàòà Ìîñêâà, êàêòî ëåñè÷îâñêèòå
êîìóíèñòè è òåðîðèñòè íàðåêîõà ñåëîòî ñè.
Ðàçêàçâàò: È â à í Ê è ð è ë î â Ê ð à é ÷ å â , ðîäåí ïðåç 1929
ã. VII êë., çåìåäåëåö, è Ñ ò î ÿ í Ã å î ð ã è å â Â ë à õ î â , 73 ã., êîì-
áàéíåð. Çàâúðøèë ïðîìèøëåíî ó÷èëèùå.  èíôîðìàöèÿòà ó÷àñò-
âàøå è Ñ ò î ÿ í ê à Ê î ø ë ó ê î â à , ìàéêà íà ïîëèòèêà Å ì è ë
Ê î ø ë ó ê î â , ó÷èòåëêà, ïåíñèîíåðêà.
„ Äðàãèåâ äîë ñà èçáèòè öåðîâ÷àíèòå Ñ ò î ÿ í Ê ð ú ñ ò å â
Íè÷îâ, Ñòîÿí Ñòîÿíîâ Ãàí÷åâ, Ïàíå Ïàïàðèíîâ
(ïîëèöàé), Ñ ï à ñ Ã ú ð ê î â (ïîëèöàé), À í ä ð å ÿ Ê ð à é ÷ å â ,
íàáåäåí, ÷å å âçåë ïàðè çà äâå ïàðòèçàíñêè ãëàâè. Òóê óòðåïàõà è
À ò à í à ñ À ë å ê ñ à í ä ð î â Ì à ë è í ê ü î â , âîéíèê, óæ áèë
ñúäåí (?) è íà Á ë à ã î Á ú ð ç à ê î â ùåðêèòå È â à í à , Ë þ á à ,
òðåòàòà (?!) Íà Ñ ë à â å é ê î Ã à í ÷ å â è íà áàùà ìó Ä à í à è ë
Í è ÷ å â áèëè îòðÿçàëè íîñîâåòå.
Òðåïà÷èòå ñà áèëè Ð è ñ ò î È â à í î â Ê î ä ó ê î â , ïàðòè-
çàíèí, Ë þ á ÷ î È â à í î â Å í ÷ å â , ïîìàãà÷. Íå æèâÿ ìíîãî.
Óòðåïà ãî ñëåä 5 ìåñåöà êàìèîí. Ñïëåñêà ãî. Äðóã áåøå Ì å ò î ä è
Ì å ò î ä è å â Ê å ø è ð î â . Íèêàêúâ íå áåøå. Ìèñëåøå, ÷å êàòî
å äîøúë êîìóíèçìúò, ÷å ùå ìó êàïå îòãîðå äà ÿäå. Ïîñëå ñòàíà
ðàòàé â òåêåçåñåòî, ïîëóäÿ è óìðÿ. Æåíà ìó ñúùî ïîëóäÿ è óìðÿ.
Òÿ áåøå ìíîãî äîáðà æåíà, àìà ïîïàäíà íà òîÿ çâåð. Ïàê òàêúâ,
íèêàêúâ áåøå Ì å ò î ä è Ä è ì è ò ð î â Ê ó ð ò å â ( Ò î ä è Ã è -
ä ó ë î â ) . Ïðåäè äà óìðå, ñè ïðèçíàë çà çâåðñòâàòà: „Êàê øà ñà
îáðúùàì â çåìÿòà!” – êàçâàë. Èìàøå åäèí È â à í Ï å ò ð î â
Ê î ø ë ó ê î â . Áåøå áîãàò ÷îâåê. Ïîäëúãà ãî íåãîâ ïëåìåííèê,
ïàðòèçàíèí, äà îòèäå äà òðåïå íà Äðàãèåâ äîë. Êàçâàøå:
„Ïîäëúãàõà ìå. Çàòîâà ëè ñå áîðèõìå? Äà òðåïåì õîðàòà!” Ïðåç
1979 ã. óìðÿ êàòî êó÷å íà ãþáðåòî. Áðàòÿòà Ñ ò å ô à í è È â à í
Ì è ë å â Ø à ð å í ê î â è áÿõà ñúùî íèêàêâè. Íàòåãíàõà ñå íà
ïàðòèçàíèòå è îòèäîõà äà òðåïàò íà Äðàãèåâ äîë. Ç à ï ð ÿ í
Å ë å í ê è í , ðîäåí ïðåç 1924 ã., òîãàâà ñå ñëó÷è âîéíèê â îòïóñê.
Çàáðàëè ãî è òîé å ìúðñóâàë íà Äðàãèåâ äîë. Ñ òÿõ îòèøúë è
åäèí îáèêíîâåí ÷îâåê, ñàðà÷úò À í ã å ë À ò à í à ñ î â Ê ó ç å â .
Äà ìó ñå ÷óäèø íà óìà è íà æåëàíèåòî ìó! Ïî-èíòåðåñåí å ñëó÷àÿ
393
ñ Ê è ð è ë Ï à â ë î â Å í ÷ å â , ðîäåí ïðåç 1919 ã. Íå áåøå
íèêàêúâ. Àìà èìàëî äà ñè îòìúùàâà íà ïîëèöàÿ Ã ú ð ê î â
çàòîâà, ÷å ìó óäàðèë åäèí øàìàð. È îòèäå íà Äðàãèåâ äîë ëè÷íî
äà ãî òðåïå! Èìàøå è åäèí Ë þ á å í Í è ê î ë î â Ð ó ë ê î â ,
ðîäåí ïðåç 1915 ã., óæ êîìóíèñò, à âñúùíîñò òðåïà÷. Êîãà
óìèðàøå, ñèíúò ìó âèêàøå: „Òàòêî, êàêâî òîëêîâà ñè íàïðàâèë,
÷å ñå ìú÷èø òàêà äúëãî è ìíîãî?!” Òðåïà÷úò íà Ñ ò î ÿ í
Í è ÷ î â áåøå À ë å ê ñ à í ä ú ð È â à í î â Ë à ë è í , ïðîñò îðà÷.
È òîé ïîñëå íå ìîæåøå äà ñè ïðîñòè. Âñå ïååøå åäíà ïåñåí: „Ñ
âåðíà êëåòâà ìå èçìàìè!” Ñ ò î ÿ í Í è ÷ î â ìó äàë ïàðè äà ñè
íàïðàâè êúùà. Â Äðàãèåâ äîë êàçàë: „Àç òè äàäîõ ïàðè, à òè ìå
òðåïåø!” Îòðåçàëè ñà ìó íîñà è åçèêà. Çà ùåðêèòå íà Á ë à ã î
Á ú ð ç à ê î â ñå ÷ó, ÷å ñà òðåïàíè îò Ñ ò à é ê î  å ë è ÷ ê î â ,
îáèêíîâåí ÷îâåê, óìðÿ â ãîðàòà, è À í ã å ë Ñ ò î é ê î â ,
áúëãàðñêè öèãàíèí, ìàäæàðèí. Òîé ïúê ãè êëàë. Áèëè ñà îùå
Âàñèë Áàíäüîâ è Ïåòúð Øàðåíêîâ.
Êîãàòî çàïî÷íà äà èçëèçà â. „Àíòè”, çà Äðàãèåâ äîë èçëåçå
ñòàòèÿ â íåãî”.

Íèêîëàé Âëàõîâ
Ó÷åíèê â Ïàçàðäæèøêàòà ìúæêà ãèìíàçèÿ. Îò ñ. Öåðîâî.
Îòâëå÷åí îò ó÷åíè÷åñêàòà êâàðòèðà. Óáèò áåç ñúä è ïðèñúäà. Òðó-
ïúò ìó å áèë çàõâúðëåí êðàé ð. Òîïîëíèöà.
Ñâåäåíèåòî òóê å ïî Àë. Ïîïîâ; âæ. ÷àñòè îò êíèãàòà ìó â
ïàðàãðàôà „Îöåíêàòà íà çâåðñòâàòà”.
• Ñ ò . à ú ë ú á î â (Êàðêàðèéñêè…, ñ. 59) ñúîáùàâà, ÷å íåãîâ
óáèåö å À ò à í à ñ Ó ç ó í î â : Í à ñ î Ç ë î ò î îò Ïàçàðäæèê.
(Òîçè Àòàíàñ Óçóíîâ ïî ðàçêàçà íà Ë à ç à ð Ï à ó í î â Ë à ç à -
ð î â îò Ïàçàðäæèê áèë ñèí íà ïðî÷óò ïàçàðäæèøêè øèâà÷. „Ãîëî-
òî äåòå” – òàêà ñå íàðè÷àøå àòåëèåòî ìó äî õàëèòå. Ïîñëå ñå
ãîâîðè, ÷å òîé áèë åêçåêóòîðúò è íà èçâåñòíèÿ à î ð ó í ÿ ?!).
Ðàçêàçúò íà Ñ ò î è ë Ã ú ë ú á î â (Êàðêàðèéñêè…, ñ. 49 è
ñë.) å îçàãëàâåí „Ñìúðòòà íà Íèêîëàé Âëàõîâ îò ñ. Öåðîâî”. Â
ðåçþìå: „Íèêîëàé – ïèøå òîé – íå ñå îòëè÷àâàøå ñ íÿêàêâè îñî-
áåíè áåëåçè. Áåøå ñðåäåí íà ðúñò, ñ ðóñè îñòðè êîñè è ïî÷òè áåëè
âåæäè. Êàòî ó÷åíèê íå áåøå ìíîãî ñèëåí, íî ïî õàðàêòåð áåøå
ìíîãî òâúðä. Ïðè íåãî êîìïðîìèñ ñ êîìóíèñòèòå íå ìîæåøå äà
ñòàíå”. Ïðè ñïîð ñ êîìàíäèðà íà „Áðàííèê” – ó÷èòåëÿ Ñ è ì î â –
394
Í. Âëàõîâ íàïóñêà îðãàíèçàöèÿòà. Íî âëèçà â „Ëåãèîíà”. Ñëåä
Äåâåòè å àðåñòóâàí ìíîãîêðàòíî. Êàíåí å çà ñúòðóäíèê íà ÌÂÐ.
Îòêàçàë. Àðåñòúò ìó å îïèñàí òàêà: „Òîâà ñòàíà âå÷åðòà íà íåãî-
âèÿ èìåí äåí, Íèêóëäåí, íà 19.ÕII.1946 ã. Òîãàâà òîé áå â ïîñëåä-
íèÿ êëàñ íà ãèìíàçèÿòà. Äî îáÿä áåøå íà ó÷èëèùå. Ñëåä êàòî ñå
çàâúðíà â êâàðòèðàòà, òîé çàêóïè õðàíà è íàïèòêè çà èìåííèÿ ñè
äåí. Ïîêàíè ñúó÷åíèöè è ñúó÷åíè÷êè, è êîãàòî âñè÷êè áÿõà âåñåëè
è íàñòðîåíè, åäíè òàíöóâàõà, äðóãè ñå ñìååõà è ïî÷åðïâàõà, íà
âúíøíàòà âðàòà ñå ïî÷óêà. Åäèí ñúó÷åíèê èçëåçå äà âèäè êîé íîâ
ãîñò èäâà è íà âðàòàòà âèæäà äâàìà íåïîçíàòè, êîèòî ãî ïîìîëèëè
äà ïîâèêà Íèêîëàé. Íèêîëàé èçëèçà îò âðàòàòà è íàâúí è ñå
ñáëúñêâà ñ äâàìà äóøè ñ ïèñòîëåòè, êîèòî ìó çàïîâÿäàëè äà òðúãâà,
áåç äà ãîâîðè... Íåïîçíàòèòå ãî îòêàðàëè âúí îò Ïàçàðäæèê è ãî
óáèëè, êàòî ãî èçõâúðëèëè â Ïÿñúöèòå íà ð. Ìàðèöà. Íà ñëåäâà-
ùèÿ äåí ãî íàìèðà ëîâåö, îáèêàëÿù ñ êó÷åòî ñè íà ëîâ. Îòèâà â
ÌÂÐ Ïàçàðäæèê è ñúîáùàâà çà òîâà, ùî å îòêðèëî êó÷åòî.
Îðãàíèòå íà ÌÂÐ ìó êàçàëè äà ìúë÷è è íà íèêîãî íèòî äóìà, çà
äà íå ìó ñå ñëó÷è íåùî ëîøî. Íàó÷èëè çà ñìúðòòà íà Íèêîëàé,
áëèçêèòå îòèøëè äà âçåìàò òÿëîòî ìó è äà ãî ïîãðåáàò â ñ. Öåðîâî.
Çà ñúæàëåíèå îáà÷å òÿëîòî èç÷åçâà. Êîé, êîãà ãî å âçåë è êúäå ãî
å îòíåñúë, êúäå ìó å ãðîáúò, äíåñ íèêîé íå çíàå. Ñàìî åäíà åäèíñò-
âåíà ñíèìêà, íàïðàâåíà íà ëîáíîòî ìó ìÿñòî ñúñ çàõâúðëåíîòî
ìó òÿëî, ñ åäíàòà ðúêà â äæîáà, à äðóãàòà ðàçïåðåíà â ïÿñúêà íà
Ìàðèöà å ñàìîòåí ñâèäåòåë çà ïîñëåäíèÿ ìó äåí, â êîéòî òîé ñå
ïðîùàâà ñ æèâîòà íà 18 ãîäèíè”.

Êèðèë Íèêîëîâ Êîøëóêîâ

 Îáâèíèòåëíèÿ àêò íà Ïðîêóðàòóðàòà çà Íàðîäíèÿ ñúä â
Ïàçàðäæèê Ê. Í. Êîøëóêîâ å íà 47-ìî ìÿñòî. Ïîñî÷åíî å, ÷å å
îòñúñòâóâàù è å îñúäåí íà ñìúðò çàäî÷íî ñ ïðåçóìöèÿòà, ÷å å
îùå æèâ. Âñúùíîñò å óáèò íà ñàìèÿ Äåâåòè. Â Àêòà å çàïèñàíî:
„Îòñúñòâóâàù”. Îáâèíåíèåòî å: „ïî äîíåñåíèåòî íà Ì è ë à í
Ñ ò à é ê î â îò Ëåñè÷îâî çà óñòðîåíà ñðåùà ñ ïàðòèçàíèí óñòðîéâà
çàñàäà, â ðåçóëòàò íà êîåòî ïàðòèçàíèíúò å óáèò. Ñèñòåìíî å äîíà-
ñÿë íà ïîëèöèÿòà ñâåäåíèÿ çà ïðîÿâëåíèÿ íà êîìóíèñòèòå. Çàïëàø-
âàë å õîðàòà, ïðåäèçâèêâàë å íÿêîëêî áëîêàäè íà ñåëîòî, â
ðåçóëòàò íà êîåòî äåñåòêè õîðà ñà áèëè àðåñòóâàíè è èíêâèçèðàíè
ïî íàé-æåñòîê íà÷èí è êúùèòå íà íÿêîëêî äóøè çàåäíî ñ âåùèòå

395
îïîæàðåíè. Ïðåñòúïëåíèå ïî ÷ë. 2, ï. 7, 8 è 10 îò Íàðåäáàòà-
çàêîí çà ñúäåíå îò íàðîäíèÿ ñúä”. Íà äðóãî ìÿñòî â äîêóìåíòà
(ñ. 14) å ïîñî÷åíî, ÷å Ê. Êîøëóêîâ å êìåò íà ñåëîòî è ïî âðåìå
íà ñúäà å 50-ãîäèøåí.
×èòàòåëÿò âåðîÿòíî ñå èíòåðåñóâà îò ñúäúðæàíèåòî íà ÷ë.
2 ñ ïîñî÷åíèòå ïàðàãðàôè, ñðâ. „×ë. 2. Íàêàçâàò ñå ñ âðåìåíåí
èëè äîæèâîòåí ñòðîã òúìíè÷åí çàòâîð èëè ñúñ ñìúðò è ãëîáà äî
5 ìèëèîíà ëåâà: …7. ëèöàòà, êîèòî, â ñòðàíàòà èëè èçâúí íåÿ,
âúâ âðúçêà ñ âîäåíàòà ñëåä 1.I.1941 ã. îò ïðàâèòåëñòâàòà âúíøíà
èëè âúòðåøíà ïîëèòèêà ñà çàïîâÿäàëè, ïîîùðèëè èëè èçâúðøèëè
óáèéñòâà, òåæêè òåëåñíè ïîâðåäè, ïàëåæè, îáèðè, èçòåçàíèÿ. 8. ëè-
öàòà, êîèòî äîáðîâîëíî ñà ñëóæèëè è ïðåäàâàëè íà ïîëèöèÿòà,
æàíäàðìåðèÿòà è âîéñêàòà òàêèâà ñâåäåíèÿ, êîèòî ñà ñå îòíàñÿëè
äî áåçîïàñíîñòòà èëè âàæíè èíòåðåñè íà ïàðòèçàíèòå èëè äðóãè
áîðöè çà íàðîäíè ñâîáîäè; ... 10. ëèöàòà, êîèòî, â ñòðàíàòà èëè
èçâúí íåÿ, îò 1.I.1941 äî 9.IÕ.1944 ã., ñúñ ñâîèòå äåéñòâèÿ, ïèñàíèÿ,
ñëîâî èëè ïî äðóã íà÷èí ñà äîïðèíåñëè äåéíî è ñúùåñòâåíî çà
èçâúðøâàíåòî èëè ïðîâåæäàíåòî íà ãîðíèòå äåÿíèÿ, êàêòî è çà
ãîíåíèÿòà ñðåùó åâðåèòå”.
Ñòðàííè îáâèíåíèÿ ïî îùå ïî-íåâåðîÿòåí çàêîí ñúñ çàäíà
ñèëà: Ê. Êîøëóêîâ, êîéòî å áèë ñëóæèòåë íà äúðæàâàòà, íå å
òðÿáâàëî äà ñè âúðøè ðàáîòàòà. Êàòî äúðæàâåí ñëóæèòåë å òðÿá-
âàëî äà çàùèùàâà èíòåðåñèòå íà ïàðòèçàíèòå (!?!) è ïð. íåäî-
ìèñëèÿ.
Ðàçêàçâàò è í ô î ð ì à ò î ð è ò å : Ê. Í. Êîøëóêîâ áåøå
èíæåíåð. Ñëåäâàë å â Ìþíõåí. Ìíîãî õóáàâ ÷îâåê. Íàáåäèõà ãî,
÷å ïðåç 44-òà ãîäèíà ïðåäàë 4 ÷îâåêà íà âëàñòòà. À òîé áåøå
âëàñòòà. Âñúùíîñò ãè ïðåäàäå Ì è õ à è ë Ã ó ì í å ð î â . Òå áÿõà:
Ïåíå Êî÷îâ; Èâàí Êîäóêîâ; ßíàêè Ãúðêîâ;
Ï å ò ú ð Ï è ð î í ê î â (áåøå îò Áàëäüîâî, çåò â ñåëî).
Íà Äåâåòè Ì è õ à è ë Ã ó ì í å ð î â ñè èäâà îò Çàòâîðà. Íà-
ñúñêà æåíèòå, ÷å êìåòúò å ïðåäàë ìúæåòå èì. Çàòâîðèõà ãî â ó÷è-
ëèùåòî. Æåíèòå îòèäîõà ñ êîëîâå. Áÿõà: Ì è í ê à Ò å ë è é ñ ê à ,
íà Ïèðîíêîâ æåíàòà; Ã ð î ç ä å í à Ê î ä ó ê î â à , ìàéêà íà Èâàí
Êîäóêîâ. Æåíàòà – Â å ë à – íà òîçè Êîäóêîâ íå ùÿ äà îòèäå;
 å ë à , æåíàòà íà ßíàêè Ãúðêîâ. Ï å ò ð ó í à , æåíàòà íà Ïåíå
Êî÷îâ, îòêàçà äà îòèäå äà áèå.
Æåíèòå çàïî÷íàõà áîé ñ êîëîâåòå. Áèÿò äî ñìúðò. Òîé áåøå
êðàñèâ ÷îâåê. Ïúëåí. Ñëåä êàòî ãî ïðåáèõà æåíèòå, äàäîõà ìó
396
âîäà è... óìðÿ! Äúùåðÿ ìó Ë è ë ÿ í à 1, ðîäåíà ïðåç 1925 ã., ñòàíà
îïåðíà ïåâèöà. Ñèíúò ìó Í è ê î ë à é Ê è ð è ë î â Ê î ø ë ó ê î â
å ðîäåí ïðåç 1922 ã. Çíàåøå 9 åçèêà. Çàòî÷èõà ãî íà Ìèíà Ïèðèí
êúì ãðàíèöàòà. Ë þ á å í à ó ì í å ð î â ìó áåøå ïúðâè áðàòîâ÷åä
(ìàéêà ìó å ñåñòðà íà êìåòà). Òîé ìó ïîìîãíà äà èçáÿãà. Ñ à í ä î
Ï î ï î â ðàáîòåøå â ìèëèöèÿòà, êàçâàøå, ÷å å óòðåïàí ïðè
Ñèìèòëè”2.

Èëèÿ Åí÷åâ
Îñúäåí å ïîñìúðòíî íà ñìúðò îò Íàðîäíèÿ ñúä ïî äåëî
¹1 îò 1945 ã.
 Îáâèíèòåëåí àêò ¹ 1 îò ñ. ã. å ïîä ¹ 56. Ïîñî÷åí å êàòî
„çåìåäåëåö”, íà 60 ã. Îáâèíåí å, ÷å å ñåêðåòåí ñúòðóäíèê íà ïîëè-
öèÿòà, åäèí îò íàé-áëèçêèòå ñúòðóäíèöè íà êìåòà Êîøëóêîâ, „îò
êîãîòî ïîñòîÿííî èñêàë äà áúäå áåçïîùàäåí êúì ïðîãðåñèâíèòå
õîðà – áîðöè çà íàðîäíà ñâîáîäà”, äîíàñÿë å çà òàêèâà, â ðåçóëòàò
íà êîåòî ìíîãî õîðà ñà áèëè àðåñòóâàíè, ðàçêàðâàíè ïî ó÷àñòú-
öèòå, îò êîèòî åäíè ñà áèëè æåñòîêî èíêâèçèðàíè, à äðóãè èçáèòè
èëè èçïðàòåíè â ÷åðíèòå ðîòè”.
Çà ëîáíîòî ìÿñòî è óáèéöèòå íà òîçè ÷îâåê íå óñïÿõ äà
ñúáåðà äàííè.
Íà êîìåíòàð ïîäëåæè îáà÷å ñàìîîöåíêàòà „ïðîãðåñèâíè
õîðà” çà íîñèòåëèòå íà ðåãðåñà!

1
Äúùåðÿòà Ë è ë ÿ í à Ê î ø ë ó ê î â à , îïåðíà ïåâèöà, êîãàòî ñúáèðàõ òåçè
äàííè ïðåç 2006 ã., áåøå âå÷å ïîêîéíèöà. Ðàçêàçâàë ìè å È ë è ÿ Ñ ò å -
ô à í î â , ÷å ñàìàòà òÿ å õîäèëà â ÄÀ – Ïàçàðäæèê äà ñúáåðå íÿêàêâè ñâåäåíèÿ
çà ñìúðòòà íà áàùà ñè. Íî íèùî íå ñà íàìåðèëè.
2
Ñïîðåä Àêòà íà ïàçàðäæèøêîòî îáâèíåíèå çà Íàðîäíèÿ ñúä, Í. Ê î ø -
ë ó ê î â å íà 48-ìî ìÿñòî, íåïîñðåäñòåíî ñëåä áàùà ñè. Ñïîðåä äîêóìåíòà
å áèë íà 21 ãîäèíè. Îáâèíåí å „çà ó÷àñòèå â çàñàäà ïðåç 1944, ïðè êîÿòî
å óáèò àíîíèìåí ïàðòèçàíèí, è îùå: „Êàòî ëåãèîíåð å óñòðîéâàë ïóáëè÷-
íè ñúáðàíèÿ, íà êîèòî å ãîâîðèë ïðîòèâ ÑÑÑÐ è å âúçõâàëÿâàë íàöèîíàë-
ñîöèàëèçìà â Ãåðìàíèÿ, ñ êîåòî å äîïðèíåñúë äåéíî è ñúùåñòâåíî çà
ïðîâåæäàíå ôàøèñòêàòà äèêòàòóðà â ñòðàíàòà. Ïðåñòúïëåíèå ïî ÷. 2, ï.ï. 7
è 10 îò Í.-çàêîí çà Íàðîäíèÿ ñúä”. Ïî-àáñóðäíî îáâèíåíèå ïîíå àç íå
ïîçíàâàì. Îñúäåí, çàùîòî ãîâîðèë ïðîòèâ ÑÑÑÐ ?!?

397
 Öðúí÷à
Îò òîâà ñåëî èìà ñàìî åäíà æåðòâà íà Âàðòîëîìååâèòå
íîùè. Àðåñòóâàíèòå ñëåä Äåâåòè öðúí÷àíè ñà ïðåäñòàâåíè ïðè
Ñ ò î è ë Ã ú ë ú á î â (Êàðêàðèéñêè…).
Èíòåðåñíà å êíèãàòà íà È â à í à à ò å â “Öðúí÷à, Ïàçàð-
äæèøêî. Ìèíàëî è Ðîäîñëîâèå” (2001). Çà íåãî Äåâåòè ñåïòåìâðè
1944 ã. êàòî âàæíà äàòà îò êàëåíäàðà íà áúëãàðèòå íå ñúùåñòâóâà.
Çà åäèíñòâåíàòà æåðòâà å ñúñòàâèë ñàìî ñëåäíîòî èçðå÷åíèå (ñ.
252): „Àòàíàñ Ëàçàðîâ (Øàòåâ) ñå å èçñåëèë â Ñâåòè Âðà÷ (äíåñ
Ñàíäàíñêè)”. È íèòî äóìà çà ñúäáàòà ìó! Çà ñìåòêà íà òîâà èìà
“Ñïèñúê íà óáèòèòå îò ìúëíèÿ” (ñ. 319)!

Àòàíàñ Ëàçàðîâ Ø òåâ

Ðîäåí íà 18. IÕ. 1900 ã. Ñðåäíî îáðàçîâàíèå çàâúðøâà â
Ïàçàðäæèê. Âèñøå îáðàçîâàíèå â Ñîôèÿ: Çåìåäåëñêè èíñòèòóò.
Ãðàæäàíñêàòà ìó ñïåöèàëíîñò å òþòþíåâ åêñïåðò. Ïðåç 1924–1925
ã. ñúçäàâà òþòþíåâàòà êîîïåðàöèÿ „Ñâåòè Âðà÷” â Ñàíäàíñêè.
Ïðåç 1940–1941 ã. å êìåò íà Áåðîâî âúâ Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ,
îò 1942 ã. äî Äåâåòè å êìåò íà Ñâåòè Âðà÷ (Ñàíäàíñêè). Ñúçäàâà
áàëíåîëå÷åáíèÿ öåíòúð íà ãðàäà.
Çâåðñêè óáèò îò ðàçëîæêèòå ïàðòèçàíè íà 23. IÕ. 1944 ã.
êðàé ñ. Ëàòðåâî (Õîðòåðîí), Äåìèðõèñàðñêî, ñåãà â Ãúðöèÿ, ñ îùå
22 „âðàãîâå” îò ðàéîíà íà Ñâåòè Âðà÷.
Æåíà: É î ð ä à í à Ò î ä î ð î â à È ê î í î ì î â à , ó÷èòåëêà
îò Ïàíàãþðèùå;
Äåöà: 1) Ë à ç à ð : Ç à ð ê î ;
2) Å ì è ë ;
3) Ð ó ì ÿ í à .
Çà òÿõ èìà êðàòêà áåëåæêà â “Áåç ñúä…” (ñ. 587): „Äî çà-
äúðæàíåòî íà ñúïðóãà ã-æà Ëàçàðîâà áå äèðåêòîðêà íà Ñâåòè-
âðà÷êàòà ïðîãèìíàçèÿ. Òÿ ðàáàòè âñåîòäàéíî çà ïðîñâåùåíèåòî
è äóõîâíîñòòà ñðåä òóêàøíîòî íàñåëåíèå... Â ïðîäúëæåíèå íà 45
ã. òå ñà äàìãîñàíè ñ êëåéìîòî íà „íåáëàãîíàäåæäåí çà ìåðîïðèÿ-
òèÿòà íà íàðîäíàòà âëàñò”... Çàðêî ðàáîòè âñå îùå êàòî çúáîëåêàð
â Ñîôèÿ, Åìèë ñå ïåíñèîíèðà êàòî ìóçèêàëåí ïåäàãîã â Ïëîâäèâ,
398
à Ðóìÿíà (Áîã äà ÿ ïðîñòè) áå äúëãè ãîäèíè ñîëèñòêà â Ïëîâ-
äèâñêàòà îïåðà”.
Íåçàâèñèìî ÷å îêðúæíèÿò îáâèíèòåë Á î ð è ñ Ö â å ò ê î â
çíàå çà ëîáíîòî ìÿñòî è íà÷èíà, ïî êîéòî å óáèò Àò. ؈òåâ, êàêòî
è åêçåêóòîðèòå ìó, ãî âêëþ÷âà â ñïèñúêà íà ïîäëåæàùèòå íà
îñúæäàíå îò ÍÑ è íà 26. III. 1945 ã. å îñúäåí â Ãîðíà Äæóìàÿ íà
„äîæèâîòåí çàòâîð”, à ñ äðóãî äåëî – îò 8. VII. 1946 ã. – íà Îáëàñò-
íèÿ ñúä â ñúùèÿ ãðàä å îáÿâåí çà „áåçñëåäíî èç÷åçíàë”.
Ðàçêàçâà Á ë à ã î é Â à ð ñ à ì î â îò Ñàíäàíñêè, â „Ïðî-
Àíòè”, áð. 37, 1999; òóê ïî Áåç ñúä… II, ñ. 585 è ñë.: „Äî äåí äíå-
øåí íèêîé îò ìîèòå ïî-âúçðàñòíè ñúãðàæäàíè íå ìîæå äà íàìåðè
îáÿñíåíèå çà óáèéñòâîòî íà òîãàâàøíèÿ êìåò íà ãð. Ñâåòè Âðà÷
(Ñàíäàíñêè) Àòàíàñ Ëàçàðîâ. Ïîìíÿ äîñòîëåïíàòà ìó ïîõîäêà
ïî óëèöèòå íà ìîÿ ðîäåí ãðàä. Öÿëàòà âúíøíîñò è ïîâåäåíèå íà
òàçè ëè÷íîñò (èìåííî ëè÷íîñò!) ãîâîðåõà çà èíòåëèãåíòíîñò,
âúçïèòàíèå, ðåñïåêò. Óâåðåí ñúì, ÷å òîé å åäèíñòâåíèÿò áúëãàð-
ñêè „ôàøèñòêè” ãðàäîíà÷àëíèê, êîéòî â ðàííîòî óòðî íà 9
ñåïòåìâðè 1944 ã. îòèâà ñàì ïðè ãðóïàòà ïàðòèçàíè, ðàçïîëîæèëà
ñå íà áèâàê íåäàëå÷ îò ãðàäñêèÿ ïàðê. Ïðåäñòàâÿ èì ñå, ðúêóâà
ñå ñ òÿõ è êàçâà:
– Äîáðå äîøëè, ìîì÷åòà! Ãëàäíè è æàäíè íå ñòå ëè?!
Ñðåä „ìîì÷åòàòà” ãëàäåí è æàäåí çà ÷îâåøêà êðúâ ñå îêàçà
ðàçëîæêèÿò øóìêàð Íèêîëà Ðà÷åâ, èçïðàòåí òóê ñ ïàðòèéíî
ïîðú÷åíèå äà îêàæå ìåòîäè÷íà ïîìîù íà êîëåãèòå ñè îò îòðÿäà
„ßíå Ñàíäàíñêè” çà ïî-ñêîðîøíî óñòàíîâÿâàíå íà íàðîäíàòà
âëàñò! È äðóãàðÿò Ðà÷åâ ñòàðàòåëíî èçïúëíÿâà ïàðòèéíàòà çàðúêà.
Ëè÷íî òîé àðåñòóâà è îáèñêèðà êìåòà Ëàçàðîâ è äàâà çàïîâåä äà
áúäå âåäíàãà êîíâîèðàí äî ó÷àñòúêà. Ñëåä áðîåíè äíè ñàìèÿò
îòãîâîðåí äðóãàð è ãëàâîðåç Àíòîí Þãîâ îò ÖÊ íà ÁÊÏ ïîñåùàâà
ñâåòèâðà÷êàòà áàñòèëèÿ. Ñ óñòíà çàïîâåä òóòàêñè ðåøàâà ïî-íà-
òàòúøíàòà ñúäáà íà 22-ìàòà çàäúðæàíè „íàðîäíè âðàãîâå”, ñðåä
òÿõ å è Àòàíàñ Ëàçàðîâ”1.
Ðàçêàçâà Ñ ò î è ë Ã ú ë ú á î â , 82 ã., ïîëèòçàòâîðíèê, ñðåä-
íî îáðàçîâàíèå, ìåìîàðèñò: „Íèå ñìå êóìîâå íà Ø à ò å â è . Í à -
ñ ü î èìàøå è åäíà ñåñòðà â ñåëî – á à á à Ã ˜ ë à , æåíàòà íà äÿäî
Èëüî Ãëîáàðîâ – Âîäåíè÷àðÿ.
Òîçè Í à ñ ü î å áèë êîìóíèñò äî êúì 1923 ã. Íåùî îáà÷å
íå ñå ðàçáðàë ñ êîìóíèçìà è îò Ñîôèÿ îòèâà â Ñâåòè Âðà÷. Òàì
399
ñòàâà è êìåò. Âçå çà ëè÷íà îõðàíà åäèí ÷îâåê îò Öðúí÷à –
Ï å ò ú ð Ñ ò î ÿ í î â Ê ú ë â à ÷ å â . Òîçè Ï å ò ú ð ìè å
ðàçêàçâàë åäíà èñòîðèÿ, ñâúðçàíà ñ íåãî. Ïàðòèçàíèòå èçïðàùàò
â Öðúí÷à „ïîâèêâàòåëíà” íà òðèìà ìëàäåæè: Í è ê î ë à
Ò à ñ ë à ê î â , Ã å î ð ã è Ø à ò å â è Ê î ñ ò à ä è í Ì è ø å â . Äà
ñå ÿâÿâàò ïàðòèçàíè. Ã å î ð ã è å áðàòîâ ñèí íà À ò à í à ñ . Òðèòå
ìîì÷åòà íàìèðàò íà÷èí äà ñå îòúðâàò îò ïàðòèçàíñòâîòî. Êîãàòî
äîøëè îò Îáùåñòâåíàòà áåçîïàñíîñò äà ãè òúðñÿò, ñå îêàçâà, ÷å
à å î ð ã è å èçáÿãàë ïðè ÷è÷î ñè â Ñâåòè Âðà÷. Ðàáîòàòà ñòàíàëà
òàêà. Àãåíòèòå èçïðàùàò ïîëèöàÿ â îáùèíàòà Ï å ò ú ð
Ö è í ö å ð î â è ðàçñèëíèÿ Â à ñ è ë Ì à ä æ à ð î â äà äîâåäàò
äâàìàòà ìëàäåæè. Òå ñå ðàçáèðàò ïîëèöàÿò äà èçâèêà Í è ê î ë à
Ò à ñ ë à ê î â , à ðàçñèëíèÿò – Ê î ñ ò à ä è í Ì è ø å â , êàòî ãè
ïðåäóïðåäÿò äà áÿãàò.
Í è ê î ë à Ò à ñ ë à ê î â îáà÷å ðåøàâà äà îòèäå â Îáùèíàòà.
Íà äðóãèÿ äåí è äðóãèÿò ñå ïðåäàâà. Ñëåä òðè ìåñåöà äîéäå Äåâåòè
è òÿõ ãè ïóñíàõà. À à å î ð ã è ïðè ÷è÷î ñè. Íà Äåâåòè, êîãàòî
÷è÷î ìó å óáèò, òîé ñè äîéäå îò Ñâåòè Âðà÷ è èçëúãà, ÷å å áèë â
„ëàãåð”. Äóìà íå êàçà çà ÷è÷î ñè. Äîéäå â ñåëî è çàïî÷íà ïîáîèòå
íàä õîðàòà. Òîé ïðåáè è áàùà ìè. Òàêà â ñåëî íèêîé ïî÷òè íèùî
íå ðàçáðà çà ãîëåìèÿ ÷îâåê, ðîäåí òóê – Í à ñ ü î Ø à ò å â ”.

1
Ñúùèÿò ðàçêàç å ïóáëèêóâàí è â “Áåç ñúä è ïðèñúäà”, ÷. I, ñ. 70 è ñë.
 äðóãî ñúîáùåíèå (âæ. ïðè Áë.  à ð ñ à ì î â , Öåëèÿò íè æèâîò ñå
èçíèçà ïîä äàìãàòà „äåöà íà ôàøèñò”) À í ò î í Þ ã î â å èçïðàòèë òåëå-
ãðàìà, ÷èéòî òåêñò å „Ëèêâèäèðàéòå íåçàáàâíî àðåñòóâàíèòå! Çàäúëæèòåëíî
èçâúí Áúëãàðèÿ. Äîêëàäâàéòå çà èçïúëíåíèåòî! (Ïðî-Àíòè, áð. 12, 2001).

400
 ×åïèíî
Êðàéíîòî ñåëî â ×åïèíñêîòî êîðèòî íà þãîçàïàä. Âçåìà
ó÷àñòèå âúâ Âàðòîëîìååâèòå íîùè, êîèòî ñå ðúêîâîäÿò îò
Ì è õ à è ë ß í ó ø å â , çåìåäåëåö, ïðåäñåäàòåë íà íîâîñôîðìèðà-
íèÿ êîìèòåò íà ÎÔ, è  à ñ è ë à è ë è í , ñàìîíàçíà÷èë ñå çà êìåò
íà ñåëîòî, ñúñ ñåêðåòàð íà îáùèíàòà Ä è ì è ò ú ð È ë è í î â . Â
íîâàòà óïðàâà ó÷àñòâóâàò îùå À í ã å ë Ç ë à ò ê î â , Ä è ì è ò ú ð
Çëàòêîâ, Õðèñòî Àëåêñèåâ, Äèìèòúð Ìèòåâ
(ïî Ñï. Ò î ì î â , Ñúçäàâàíåòî…, ñ. 39 è ñë.).
Ïðè Ñï. Ò î ì î â (öèò. ñú÷., ñ. 40) èìà êðàòêà áåëåæêà çà
íà÷àëîòî íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè â ñåëîòî: „Çàâðúùàéêè ñå â
ñåëî ×åïèíî, ïàðòèçàíèòå è ìèëèöèÿòà óòî÷íèõà ëèöàòà, êîèòî
òðÿáâàøå äà ñå àðåñòóâàò, è âåäíàãà ñå ïðèñòúïè êúì òÿõíîòî
èçäèðâàíå è çàäúðæàíå. Ìåæäó òÿõ áÿõà è òðèìàòà ïîëèöàè,
êîèòî ñëóæåõà â ñåëîòî”.
Çà óáèéñòâàòà â ×åïèíî èìà êðàòêà áåëåæêà ïðè Àë. Ï î -
ï î â (Íåèçðå÷åíîòî, ñ. 77): „Ïî ñúùèÿ íà÷èí (áåç ñúä è ïðèñúäà
– áåë. Ò. Á.) â ñåëî ×åïèíî ñà èçáèòè à å î ð ã è Ê î ë ÷ à ê î â ,
Ò î ä î ð Ø å é í î â , À ñ å í Â å ë å â è Ã å î ð ã è Á î æ è ë î â ”.

Àñåí Íèêîëîâ Âåëåâ

Ãîðñêè â ×åïèíî.
Æåíà: Ì à ð è é ê à , ïîêîéíèöà.
Äåöà: 1) È â à í , æèâåå âúâ Âàðíà;
2) Ê î ë ü î , îñòàâà â ×åïèíî, ïîêîéíèê;
3) Ã å î ð ã è , ïðñåëåí â Ëúæåíå, ïîêîéíèê;
4) Ì à ð ã à , ïî÷èâà â ×åïèíî („Àðåñòóâàõà ÿ êàòî
ìîìà è ñå ãàâðèõà ñ íåÿ”).
Òîçè ÷îâåê, ïî ðàçêàçà íà È â à í Ø å é í î â , å áèë îáâèíåí
çà íåùî, ñâúðçàíî ñ úñ ñúáèòèÿòà îò 1923 ã.
Toé å òðåòèÿ ïîëèöàé îò ×åïèíî, æåðòâà íà Âàðòîëîìååâèòå
íîùè. Ïî äåëî 432 îò 1947 ã. íà Ïàçàðäæèøêèÿ ñúä å îáÿâåí çà
„èç÷åçíàë” ïðåç ñåïòåìâðè 1944 ã.
Ñâúðçàõ ñå ñ âíó÷êàòà íà Àñ.  å ë å â , ó÷èòåëêàòà
Ì è ë à í ê à Í è ê î ë î â à , êîÿòî ïî èðîíèÿ íà ñúäáàòà æèâåå

401
íà óëèöà „Àíãåë ×îïåâ”. Òÿ ñúîáùè, ÷å ïðåäè äà ðàçñòðåëÿò äÿäî
£, òîé å áèë „ïðåòðåïàí îò áîé”.
Íå ìîæàõ äà ñúáåðà ïîâå÷å ñâåäåíèÿ çà íåãî.
×èòàòåëþ, äîïèøè èñòîðèÿòà ìó, àêî ðàçïîëàãàø ñ íÿêàêâà
èíôîðìàöèÿ!

Ãåîðãè Àëåêñàíäðîâ Êîë÷àãîâ

Òúðãîâåö â ×åïèíî. Ôàìèëèÿòà ìó å ïðåñåëåíà îò Áàíñêî.
Äåöà: À ë å ê ñ à í ä ú ð è Ä è í ê î , áëèçíàöè, ïîêîéíèöè.
Ðàçêàçâà È â à í Ø å é í î â : “Ïàðòèçàíèòå ìó ïðîâîäèëè
ïèñìî ñ èñêàíå äà èì èçïðàòè åäèí ïèñòîëåò è ïàðè, íÿêàêâà ñóìà.
Òîé ìíîãî ñå ïðèòåñíèë. Ñïîäåëèë ñúñ ñâîÿ ïðèÿòåë Ñ à â à
Ò ð è ÷ ê î â , êîéòî, îêàçàëî ñå, ñúùî ïîëó÷èë ïèñìî ñ òàêîâà
èñêàíå. Íàãîâîðèëè ñå äâàìàòà äà íå ïðàùàò”.
Òîâà å ïðè÷èíàòà äà ãî àðåñòóâàò è äà ãî óáèÿò íà Êîíñêà
ãëàâà. Ñïîðåä ïî-òî÷íè ñâåäåíèÿ å óáèò â Ëúæåíñêîòî ó÷èëèùå
(Ïðîãèìíàçèÿòà) îò áðèãàäà áèÿ÷è, ïðèäîøëè îò Ïàçàðäæèê.
Óáèéñòâîòî å ñòàíàëî íà 28. IÕ. 1944 ã., âå÷åðòà. Òÿëîòî ñ êàìúê
íà øèÿòà å áèëî çàõâúðëåíî â Ìî÷óðà ïðè Ðàçêëîíà íà ïúòÿ çà
Ïàçàðäæèê – Ðàêèòîâî.

Ãåîðãè Áîæèëîâ
Ñòàðøè ñòðàæàð â ×åïèíî. Ïðåñåëíèê. Æèâååë â ×åðâåíàòà
âèëà. Óáèò ïðè Êîíñêà ãëàâà.
Äåöà: äúùåðÿ Ì à ð à , ñèíîâå Á î ÿ í , Ñ ò î ÿ í è Ï å ò ú ð ,
âñè÷êè èçñåëåíè íåèçâåñòíî êúäå.
Êàòî íåãîâà âèíà ñå ñî÷è, ÷å ïðè ïîæàðà â êúùàòà íà
Ì à í î ë  å ë å â , ïàðòèçàíñêèÿ êîìàíäèð íà „×åïèíåö”, áèë
âëÿçúë è âçåë íÿêàêâè äðåõè.

Áóþêëèåâ
Áðàííè÷åñêè øåô â ×åïèíî. Ó÷èòåë â ïðîãèìíàçèÿòà.
Óáèò êàòî çàïàñíÿê îò ïàðòèçàíèòå â Áàòàê.
• çà íåãî âæ. â ìåìîàðèòå íà Àò. Ñåìåðäæèåâ;
• âúçìîæíî å ôîðìàëíî äà å ïðåäàäåí íà Íàðîäåí ñúä (?!).
402
 Íèêîëà Êðúñòåâ Ãðúí÷àðîâ1
Ïàðòèçàíèí, ðîäåí ïðåç 1914 ã., ñ ïðîèçõîä îò Ãîöåäåë÷åâ-
ñêî; åäèíñòâåíèÿò îöåëÿë îò çàïîâåäèòå íà Ä å ä çà åêçåêóòèðàíå
ïî âðåìå íà Ïîõîäà íà îòðÿä „Àíòîí Èâàíîâ”. Ñúùåñòâóâà åäèí
ìíîãî äîáúð ðàçêàç íà Ò î ä î ð Ó ç ó í î â (ïðè Îâàäèÿ, ñ. 404),
ñðâ.: „Ðàíåíèÿò Ì à í ó ø ( Í è ê î ë à Ã ð ú í ÷ à ð î â ) èçîñòàâàøå.
Êîìàíäèðúò íà àðèåðãàðäà á à é Ã î ð à í ( Ò î ä î ð Ã î ð à í î â )
íàðåäè äà ãî ïîäêðåïèì. Ìàíóø áå êðàéíî èçòîùåí, ïî åäíî âðåìå
ïàäíà. Ðàíèòå ìó ñå áÿõà èíôåêòèðàëè, íå âèæäàõ êàê ùå ïðîäúë-
æàâà. Îñòàâèõ ãî çà ìàëêî è îòèäîõ ïðè áàé Ãîðàí: „Ìàíóø å çëå,
íå ìîæå äà ñå äâèæè”. Áàé Ãîðàí èçâàäè ïàð÷å ëîé è ìè ãî äàäå:
– Äàé ìó òàçè ëîé äà ñå ïîäêðåïè, è àêî ïàê íå ìîæå äà âúðâè,
çíàåø çàïîâåäòà. Äàëè ñìå êëåòâà äà íå ïàäàìå æèâè â ðúöåòå íà
âðàãà! Êîãàòî ñå âúðíàõ ïðè Ìàíóø, òîé áåøå ëåãíàë íà ñíåãà.
Êàòî ñå ïðèáëèæèõ, âäèãíà ãëàâà è ìå ïîãëåäíà. Íèêîãà íÿìà äà
çàáðàâÿ òîçè ïîãëåä. Áåøå ðàçáðàë, çíàåøå êàêâî ãî î÷àêâà... Íî
íå ñòàíà. Íå ìîæåøå äà ñå èçïðàâè... Ñ ìúêà ñå íàäèãíà, èçïðàâè
ñå è ïîäêðåïÿí îò ìåíå, òðúãíà ñëåä îòðÿäà... Ïàê ïàäíà... È äâàìàòà
âèäÿõìå, ÷å êðàÿò å íàñòúïèë. Çà Ìàíóø áåøå ÿñíî, ÷å íÿìà
ñïàñåíèå”.
Ò î ä î ð Ó ç ó í î â 2 îáà÷å íå èçïúëíÿâà ïðèñúäàòà. Îñòàâà
ñ ðàíåíèÿ ñè äðóãàð. Äâàìàòà ñå îòêúñâàò îò îòðÿäà è ñå ñïàñÿâàò
ñëåä äúëãè ìèòàðñòâà â Ãîöåäåë÷åâñêî (âæ. ïðè Îâàäèÿ
ïðîäúëæåíèåòî íà ðàçêàçà).

Òîäîð Èëèåâ ؘéíîâ

Ðîäåí ïðåç 1906 ã. Îñíîâíî îáðàçîâàíèå. Áèë å îáùèíñêè
ïîëèöàé â ×åïèíî.
Æåíà: Ï à ð à ø ê å â à îò À ð ø è í ê î â è , ïðåñåëíèöè îò
Åëåøíèöà.
Äåöà: È â à í , èíôîðìàòîðúò.
Ðàçêàçâà È â à í Ò î ä î ð î â Ø å é í î â , 71 ã., ñðåäíî òåõ-
íè÷åñêî îáðàçîâàíèå, ñèí íà Ò. Øåéíîâ: „Íà èñòîðèÿòà ñúì ñâè-
äåòåë. ×àñò îò íåÿ ìè å ðàçêàçàíà îò ìàéêà ìè. Ïðè÷èíàòà äà ãî
óáèÿò êîìóíèñòèòå, å ñëåäíàòà: Áàùà ìè å áèë íà ðàáîòà â Ñúâåòà.
Èäâàò äúðæàâíèòå ïîëèöàè îò Ëúæåíå è ãî êàðàò äà ãè çàâåäå ó
Àíãåë ×îïåâ 3 , îðãàíèçàòîð íà ÐÏ â ×åïèíî. Áàùà ìè ãè âîäè.
403
Âèêàò íà âðàòàòà. Èçëèçà æåíà ìó è êàçâà, ÷å å íà ðàáîòà âúâ
ôàáðèêàòà íà áðàòÿ Óøåâè, â Òî÷èëàðíàòà. Áàùà ìè £ íàìèãàë,
êîåòî çíà÷èëî äà íå êàçâà êúäå å. Òÿ îáà÷å êàçàëà. Îòèâàò
òðèìàòà âúâ Ôàáðèêàòà – áàùà ìè è äâàìàòà ïîëèöàè îò Ëúæåíå.
Åäèíèÿò îò òÿõ ñå å êàçâàë ß í ê î . Îñòàâÿò áàùà ìè äà ïàçè íà
âðàòàòà. Òå îòèâàò ãîðå â òî÷èëàðíàòà äà àðåñòóâàò À í ã å ë . Òîé
óäàðèë ñ ïèëàòà, äåòî òî÷è ëåíòèòå, åäèíèÿ ïîëèöàé. Ïîáÿãíàë
íàäîëó è áàùà ìè ãî ñïèðà.
Òàÿ èñòîðèÿ íà Äåâåòè å ïîäêëàäåíà îò Â å ò ê à , ñåñòðàòà
íà À í ã å ë × î ï å â , æåíåíà â Ê à ë î ÿ í î â è . Íåçàâèñèìî ÷å
áàùà ìè å ïîìàãàë íà êîìóíèñòèòå è ïàðòèçàíèòå, íàïð. íà
Ä è ì è ò ú ð Ã à ë è ë å å â 4, êîãàòî å áèë àðåñòóâàí è âúðçàí,
áàùà ìè ìó å ïîäàâàë öèãàðè. Ïðåäóïðåäèë å Ì è ë à í ê à
Ñ ò à í ó ä è í à 5, ÷å ÿ òúðñÿò äà ÿ àðåñòóâàò. Äðóã åäèí ïàðòèçàíèí,
Ä è ì è ò ú ð Ñ å è ç î â –  ú ë ÷ à í 6, ëè÷íî å êàçâàë íà ìàéêà ìè:
– Àç ñúì æèâ îò Ò î ä î ð .
Ïîìàãàë, àìà íèêîé îò òÿõ íå çàùèòè áàùà ìè!
Íà Äåâåòè çàðàíòà áåøå. Òîé å áèë íà ðàáîòà â Îáùèíàòà.
Àðåñòóâàí å. Íàìåñèë ñå å Ä è ì è ò ú ð Ñ ê ð à á è í è ãî îñâîáîæ-
äàâàò. Âå÷åðòà èäâàò êîìóíèñòèòå è ïàê ãî çàáèðàò ñ äóìèòå:
– Øà ñëóæèø òàêà, êàêòî ñè ñëóæèë è íà îíèÿ!
Èçëúãâàò ãî. Çàäúðæàò ãî â Çèñîâèÿ õîòåë „Áàëêàí”. Òàì
ãî îñòàâèõà ïîä àðåñò äî 29. IÕ.1944 ã. À í ò î í Þ ã î â áèë êàçàë
íà êîìóíèñòèòå äà ñå ðàçïðàâÿò ñ ëè÷íèòå ñè âðàãîâå äî 29-òè
(Íà 30-òè èçëèçà Íàðåäáàòà çàêîí çà Íàðîäíèÿ ñúä – áåë. Ò. Á.).
Àç õîäèõ âñåêè äåí äà ìó íîñÿ õðàíà. Íà 29-òè îòèâàì. Âçåìàò
õðàíàòà. Äàäîõà ìè ÷àñîâíèêà ìó è ïîðòìîíåòî ìó. Áàé Á î ð è ñ
Ð à ä ó ë î â , ëåñíè÷åÿò, ñúùî å áèë àðåñòóâàí. Îõðàíèòåëè â àðåñ-
òà áÿõà Á î ð è ñ Ñ à â î â , ñåãà å ñúñ ñêëåðîçà, è Ê î ñ ò à Ê à í ä å â ,
ïî÷èíà íàñêîðî. Íà 30-òè îòèäîõ äà íîñÿ ïàê õðàíà. Âúðíàõà ìè ÿ.
– Íÿìà ãè – êàçàõà ìè. – Çàìèíàõà çà Ïàçàðäæèê.
Èçëúãàõà íè. Ïî÷íàõà ñëóõîâå. Òóê-òàì áèëè. Ñëó÷àéíî å
âèäÿë ðàçñòðåëà ïðè Ê¥íñêà ãëàâ , äîëó ïî Äåôèëåòî, ñëåä ãàðà
Äîëåíå, Ã å î ð ã è À ì å ð è ê à í å ö à . Áèë å íàäîëó ñ êàðóöàòà.
Äîøúë âåäíàãà è êàçàë íà íàøèòå:
– Èäåòå äà ãè ïðèáåðåòå. Òå ñà èçáèòè òàì, íà Êîíñêà ãëàâà.
Óáèòè ñà ÷åòèðèìà îò ×åïèíî. Êàðàë ãè å ñ êàìèîíà Ê î ë ü î
 å ö î â . Êàìèîíúò ìó áåøå „Ôîðä”. Ïðåäè äà ãè ðàçñòðåëÿò, ñà
áèëè ïðåáèòè äî ñìúðò â õîòåëà. Áèÿ÷úò, êîéòî íàé-ìíîãî ãè å
404
áèë, å Á î é ê è í î â , âèêàò ìó Ò à ð ç à í , íà À í ã å ë Á î é ê è -
í î â áàùà ìó.
Ïèòàø ìå êàêâî ñòàíà ñ ìåíå ñëåä òîâà. Ìú÷èõà ìå ìíîãî.
Íå ìè äàäîõà äà ó÷à, íå ìè äàäîõà äà ñëåäâàì. Çàâúðøèõ ñðåäíî
îáðàçîâàíèå íàâúí. Ïîñëå ìå âçåõà òðóäîâàê.  ó÷èëèùå áÿõà
çàïîâÿäàëè íà Ï å ò ú ð Ï î ë å æ à í ñ ê è 7 äà ìå êúñà, òà äà ìå
ïðèíóäàò äà íàïóñíà. Òåãëî!”
Îñòàíà íåïðîó÷åíà èñòîðèÿòà íà Ò. Ä ó ê î â è íà äðóãè
÷åòèðèìà ïàðòèçàíè îò ×åïèíñêîòî êîðèòî, êîèòî íàïóñêàò
îòðÿäà (Ñ å ì å ð ä æ è å â , ñ. 63).

1
Ëîêàëèçàöèÿòà ×åïèíî å íåñèãóðíà, âúçìîæíî å äà å è îò Êàìåíèöà.
2
Òîé ñúùî å îò äíåøíèÿ Âåëèíãðàä, íî ñ íåóòî÷íåí êâàðòàë, òîãàâà
îòäåëíî ñåëî.
3
À í ã å ë × î ï å â , ðîäåí ïðåç 1910 ã., îòãîâîðíèê çà áîéíèòå ãðóïè,
óáèò íà 3. V. 1943 ã.
4
Ä è ì è ò ú ð Ê î ñ ò à ä è í î â Ã à ë è ë å â , ïîëèòçàòâîðíèê.
5
Ïàðòèçàíêà.
6
Ïàðòèçàíèí.
7
Ó÷èòåë ïî ëèòåðàòóðà è êðàåâåä.

×åðíîãîðîâî
Ñåëî ñ ìíîãî ïàðòèçàíè è ïî÷òè áåç æåðòâè ïî âðåìå íà
Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð è Âàðòîëîìååâèòå íîùè.
Òîâà îáñòîÿòåëñòâî ñå äúëæè íà òðèìà êìåòîâå – Í è ê î ë à
Ä è ì è ò ð î â À í ã å ë î â , êìåòóâàë îò ìàé 1939 äî 3.VI.1944 ã.,
íà È ë è ÿ Â å ë ÷ å â Ê ó ê î â , êìåòóâàë ñëåä íåãî, äî Äåâåòè, è
 à ñ è ë Ê î ö å â  à ñ è ë å â – ñëåä òàçè äàòà. Âàòîëîìååâèòå
íîùè â ñåëîòî ñ åäíî åäèíñòâåíî èçêëþ÷åíèå ñà ïðåäîòâðàòåíè
îò Á î ð è ñ À ò à í à ñ î â Ï è ë à ô î â , êîéòî ñëåä Äåâåòè å êî-
ìåíäàíò.
Ïðè Àí. × à ë ú ê î â (ñ. 266) èìà åäíà íåòî÷íà áåëåæêà, ñïî-
ðåä êîÿòî íà 5. IÕ. 1944 ã., „Ìèëüî è Ñàâàòà òðúãíàõà êúì ×åðíî-
ãîðîâî äà íàêàæàò ôàøèñòêèÿ êìåò, êîéòî òåðîðèçèðàøå íàñåëå-

405
íèåòî è íàé-ìíîãî ñåìåéñòâàòà íà íàøèòå ïàðòèçàíè”. Êìåò ïî
òîâà âðåìå å È ë è ÿ Ê ó ê î â , êîéòî èçîáùî íå å „íàêàçâàí”. Ñú-
äåí îò Íàðîäíèÿ ñúä å ñàìî Í è ê î ë à Ê ð ú ñ ò å â Â ú ë å â , íà 58 ã.
Ïðåäèøíèÿò êìåò Í è ê î ë à Ä è ì è ò ð î â À í ã å ë î â ,
ðîäîì îò Ïåòúð÷, Ïèðäîïñêî, å áèë þðèñò. Ñëåä þíè (?!) äî
Äåâåòè å êìåò íà Ñêîïèå. Ñúäåí å ñúùî îò Íàðîäíèÿ ñúä, íî
èçâúí Êðàèùåòî.
Ä è ì è ò ð è ÿ Ê å ñ ò å í î â à â ðàçãîâîð ñ ìåíå: „Òîçè ÷îâåê
å áèë þðèñò. Õîðàòà íÿìàò îïëàêâàíå îò íåãî. Íå ñå å æåíèë”.

Äåòåëèíà Ìèð÷åâà Ìèí÷åâà

Åäíî îò áåçîáðàçèÿòà íà ïàðòèçàíñêèòå ìîáèëèçàöèè. Äåòå
– ïàðòèçàíèí! Ðîäåíà å ïðåç 1929 ã. Ìîáèëèçèðàíà íà 6 ìàé 1944
ã. Óáèòà ïðè íåâîëåí èçñòðåë îò ïàðòèçàíèíà, ïîñëå äúðæàâåí
ïîåò, Ä è ì è ò ú ð Ì å ò î ä è å â îò Áåëîâî.
Çà íåëåïàòà ñìúðò íà òîâà äåòå â êîìóíèñòè÷åñêîòî
ïàçàðäæèøêî êðàåçíàíèå ñà èçïèñàíè íàé-ìíîãî ìèñòèôèêàöèè.
Íàé-÷åñòîòî å: „Çàãèâà â ìåñòíîñòòà ßðåøêà ïîëÿíà â Ðîäîïñêèÿ
áàëêàí êðàé ñ. Ïàòàëåíèöà (Í å ç à á ð à â è ì è …, ñ. 415); „Ñàìî
ïðåäè ìåñåö Äåòåëèíà çàãèíàëà” (Öâ. Ñ ú á å â , Ïðåäè…, ñ. 161),
ñðâ. è ÿâíàòà ëúæà â ñïîìåíèòå íà íåéíàòà ñåñòðà Â å ë è ê à ,
ïóáëèêóâàíè îò Ä. Ê å ñ ò å í î â à (ñ. 129): „Åêíà ïóøå÷åí ãðúì.
Çàñàäà! Êóðøóì ïðåêúñíà ùàñòëèâèòå £ ìèñëè”1.
Íåâîëíèÿò óáèåö Äèìèòúð Ìåòîäèåâ íèêîãà íå íàìåðè
ñèëè äà ïðèçíàå óáèéñòâîòî. Ìúë÷åøå ïðåä ñêàëúïåíèòå ëúæè
çà „ãåðîéñêè çàãèíàëàòà” ïàðòèçàíêà.

Àòàíàñ Ìèëåâ Òîøêîâ

Ðàçêàçâà Õ à ð à ë à í Ä à ì ÿ í î â , î.ç. ïîëêîâíèê, áèâø
ïàðòèçàíèí: „Îò íàøåòî ñåëî èìà ñàìî åäèí óáèò áåç ñúä è ïðè-
ñúäà. Êàçâà ñå À ò à í à ñ Ò î ø ê î â . Êàòî çàïàñíÿê å áèë ìîáè-
ëèçèðàí â ëîâíà äðóæèíà íÿêúäå êúì Áðåçîâî (â äðóã ðàçãîâîð
ñïîìåíˆ Êàðëîâî – áåë. Ò. Á.). Ñëåä 9. IÕ. 1944 ã. àç áÿõ íà ôðîíòà.
Òîãàâà êìåò áåøå Â à ñ è ë Ê î ö å â Â à ñ è ë å â . Êîìåíäàíò áåøå
ä-ð Á î ð è ñ À ò à í à ñ î â Ï è ë à ô î â . Òîé è ñåãà å æèâ â Ïëîâ-
äèâ. Äîøëè ñà äà ãî âçåìàò ïàðòèçàíè îò Áðåçîâî. Áîðèñ Ïèëàôîâ
è Âàñèë Êîöåâ ñà ñå îïèòàëè äà çàùèòÿò Àòàíàñ Òîøêîâ. Áðåçîâ-
÷àíè îáà÷å ñà ãî âçåëè è ñà ãî óáèëè íÿêúäå áåç ñúä è ïðèñúäà.
406
 Íÿìà ïîòîìöè è íÿìà êîé äà êàæå íåùî ïî íåãîâèÿ âúïðîñ.
Åäèíñòâåíèÿò, êîéòî çíàå ïîâå÷å, å Ì å ò î ä è Ò î ò å â , äúëãîãî-
äèøåí ïàðòèåí ñåêðåòàð â ×åðíîãîðîâî, íî ñåãà å ìíîãî
âúçðàñòåí”.
Ïî-ðàçëè÷íî ñòîÿò íåùàòà ñ ïîòîìöèòå íà Àò. Òîøêîâ.
Îòêðèâàíåòî èì ìè îòíå äîñòà îò òåðåííîòî âðåìå.
Îêàçà ñå, ÷å Ä è ì è ò ð è ÿ Ê å ñ ò å í î â à , êîÿòî å íàïèñàëà
åäíà äîñòà èäåîëîãèçèðàíà èñòîðèÿ íà ×åðíîãîðîâî, íå çíàå çà
ñúùåñòâóâàíåòî íà òàçè ÷åðíîãîðñêà æåðòâà. Ïðåä ìåíå òâúð-
äåøå, ÷å â ×åðíîãîðîâî íÿìà óáèò ñëåä Äåâåòè.  òåëåôîíåí
ðàçãîâîð ñ 92-ãîäèøíèÿ ä-ð Á î ð è ñ Ï è ë à ô î â ñå îêàçà, ÷å
òîé íå ñè ñïîìíÿ íèòî ÷îâåêà À ò à í à ñ Ò î ø ê î â , íèòî îïèòà
äà ãî ñïàñè îò áðåçîâñêèòå (?!) ïàðòèçàíè.
Çà óòî÷íÿâàíå íà æèâîòîïèñà íà òàçè æåðòâà íà Ïàðòè-
çàíñêèÿ òåðîð îáõîäèõ âñè÷êè íåãîâè ðîäñòâåíèöè2:
• Ì à ð è ÿ Ó ò å â à , äúùåðÿ íà ñåñòðàòà Ò å ì å ë ê à , ñ.
Èâàéëî;
• Ã å î ð ã è Ì à ÷ î , ñèí íà ñåñòðàòà Ð à ë è í ê à , ñ. Èâàéëî;
• È â à í Ê î ñ ò à ä è í î â Ò î ø ê î â , ñèí íà áðàòà
Ê î ñ ò à ä è í , Ìàëî Êîíàðå.
Íàêðàòêî: Àò. Ò î ø ê î â ñå å ïðèáðàë â ×åðíîãîðîâî (ñëåä
çàâðúùàíå îò ôðîíòà èëè ïðåäè çàìèíàâàíåòî). Áèë îòñêîðî
æåíåí çà à î ö à Ì è ø î â ñ ê à . Òÿ ïîñëå ñå ïîæåíâà â Îâ÷åïîëöè.
Äåöà íÿìàò.
Åäèí îò ïëåìåííèöèòå, êîéòî äîáðå ïîìíè è îáè÷à âóé÷î
ñè, à å î ð ã è Ì ˆ ÷ î îò Èâàéëî, òâúðäåøå ïðåä ìåíå, ÷å å
çàãèíàë íà ôðîíòà.
Ïðåç 1994 ã., âúâ âðúçêà ñúñ Çàêîíà çà ãðàæäàíñêàòà ðåàáè-
ëèòàöèÿ, ðîäñòâåíèöèòå ïðàâÿò îïèò äà ïîëó÷àò ïðåäâèäåíèòå
60 000 ëåâà. Îïèòúò å íåñïîëó÷ëèâ. Íå ìîãàò äà óñòàíîâÿò
ìÿñòîòî íà ñìúðòòà.
À ò à í à ñ Ì è ë å â Ò î ø ê î â å àðåñòóâàí îò áðåçîâñêèòå
ïàðòèçàíè çàåäíî ñ Á î ð è ñ ë à â Ï à í ÷ å â îò Ïàçàðäæèê. Îòâå-
äåí å â ñåëî ×îáà, ñåãà â ñúñòàâà íà Áðåçîâî, êúäåòî å áèë
ðèòóàëíî óáèò íà ìÿñòîòî, ñâúðçàíî ñúñ ñìúðòòà íà ìåñòåí
ïàðòèçàíèí.

407
 Ñëóæèë å êàòî àðòèëåðèñò â 9-òè ïîëê. Êàòî çàïàñíÿê å áèë
âúâ âîåííàòà ïîëèöèÿ, êîÿòî èìàëà ñðåùè ñ ïàðòèçàíè â ðàéîíà
íà Áðåçîâî.

1
Ã-æà Ä è ì è ò ð è ÿ Ê å ñ ò å í î â à ïîòâúðäè ïðåä ìåíå, ÷å íèêîãà íå å
÷óâàëà âåðñèÿòà çà íåâîëíèÿ èçñòðåë èëè... ïðîñòî ñìÿòàøå, ÷å äîðè è äà å
òàêà, òîâà íå òðÿáâà äà ñå êàçâà íà áúëãàðèòå?!
2
Áðàòÿ: Ê è ð î , íÿìà ïîòîìöè; Ê î ñ ò à ä è í è íåãîâèÿò ñèí È â à í æèâåÿò
â Ìàëî Êîíàðå; Ò ð å í ä à ô è ë èìà äâå äúùåðè, ïðúñíàòè èç Áúëãàðèÿ,
Òåìåëêà ñ äúùåðÿ Ìàðèÿ, îìúæåíà ó Óòåâè, ñ. Èâàéëî, Ðàëèíêà, çàäîìåíà
â ñ. Èâàéëî.

Ùúðêîâî
 ìàëêîòî ñåëöå, çàëåïåíî äî þæíèòå ñêëîíîâå íà Ñðåäíà
ãîðà, íå å èìàëî ðåïðåñèè ñ îöåíêàòà íà çâåðñòâà áåç ñúä è ïðèñúäà.
Òîâà ñå äúëæè íà íîâîèçáðàíèÿ êìåò Ñ ï à ñ Â ó ÷ ê î â ,
êîéòî å ñïðÿë ò. íàð. „Âåëè÷êîâñêè îðêåñòúð” îò óáèéöè, êîéòî
äå ôàêòî ñå å ïðîâàëèë â îïèòà äà ïðîëèâà êðúâòà íà „âðàãîâåòå”
èç ñ. Þíàöèòå. Êìåòúò Âó÷êîâ, áàùà íà ïàðòèçàíêàòà Ê î ñ ò à -
ä è í ê à  ó ÷ ê î â à , ñàì ÷îâåê ñ êîìóíèñòè÷åñêî ìèíàëî, ñïðÿë
âåëè÷êîâñêèòå óáèéöè ñ äóìèòå:
– Êîéòî å òðÿáâàëî äà áúäå àðåñòóâàí, å àðåñòóâàí. Òîâà å
ìîÿ ðàáîòà1!
Òàêà ùúðêîâöè ñà áèëè ñïàñåíè îò ïðîèçâîëà íà
Âàðòîëîìååâèòå íîùè.
Çà äîáðèòå äåëà íà Ñ ï à ñ Â ó ÷ ê î â ìè å ðàçêàçâàë è ïèñà-
òåëÿò À ë å ê ñ à í ä ú ð Ï î ï î â . Òîé å ñïàñèë è áàùà ìó îò
ïàçàðäæèøêèòå åêçåêóòîðè. Ñðâ. íàïèñàíîòî îò íåãî â “Íåèç-
ðå÷åíîòî” (Ñ. 1977, ñ. 79): „Ùå êàæà îùå íÿêîëêî äóìè çà êàëåêî
Ñïàñ, çàùîòî ãè çàñëóæàâà. Àêòèâåí ÷ëåí íà êîìóíèñòè÷åñêàòà
ïàðòèÿ îò 1921 ãîäèíà, òîé å áèë ìíîãîêðàòíî àðåñòóâàí è
ìàëòðåòèðàí â Îêîëèéñêîòî óïðàâëåíèå íà Ïàçàðäæèê. Äÿäî ìè
Ñàíäî íå âèíàãè å óñïÿâàë äà ñå çàñòúïè íàâðåìå è äà ãî èçìúêíå.

408
Ïðè åäèí òåæúê ïîáîé îñëåïÿâà ñ åäíîòî îêî. Ïðåç 1942 ãîäèíà
ìó ïîñòàâÿò èçêóñòâåíî. Áåëîêîñ, ñëàá, íî èçïå÷åí, â ñåëñêè äðåõè
è ÷åðâåí ïîÿñ íà êðúñòà, êàëåêî Ñïàñ áå ÷îâåê ñ êîðàâ õàðàêòåð,
÷åñòåí è ñïðàâåäëèâ. Èìàøå äîáúð èìîò. Îñèãóðåí ìàòåðèàëíî,
òîé áå ïðåãúðíàë êîìóíèñòè÷åñêàòà èäåÿ íå ïîðàäè ãëàä, áåäíîòèÿ
èëè çàâèñò êúì áîãàòèòå, à âîäåí åäèíñòâåíî îò ñîöèàëíîòî ñè
÷óâñòâî. Èçãóáèë ñèí â ïîëèòè÷åñêàòà áîðáà, ñàì ðèñêóâàë íå-
âåäíúæ æèâîòà è èìîòà ñè (ìíîãî ÿòàøêè êúùè áÿõà ïîäïàëåíè),
òîé èìàøå âñè÷êèòå îñíîâàíèÿ äà ïîæèâåå ñïîêîéíî ñëåä Äåâåòè
ñåïòåìâðè, ðàäâàéêè ñå íà âñåîáùà ïî÷èò. Íî íå áè. Ïðÿì, íå-
ïîäêóïåí è ïðèíöèïåí, Ñïàñ Âó÷êîâ íå ìîæåøå äà ïðàâè
êîìïðîìèñè ñ óáåæäåíèÿòà è ñúâåñòòà ñè. Íà ïàðòèéíî ñúáðàíèå
ïðåç 1946 ãîäèíà ñå ïðîòèâîïîñòàâÿ íà ïàðòèéíàòà äèðåêòèâà,
äîêëàäâàíà îò èíñòðóêòîð íà Îêîëèéñêèÿ êîìèòåò íà ÁÐÏ(ê) â
Ïàçàðäæèê. Íàâÿðíî å áèë äîñòà îñòúð â èçêàçâàíåòî ñè, çàùîòî
å èçêëþ÷åí îò ïàðòèÿòà ñ ðåøåíèå íà áþðîòî íà Îêîëèéñêèÿ
êîìèòåò. Ïî òàÿ ïðè÷èíà íå å ïðèçíàò è çà àêòèâåí áîðåö ñðåùó
ôàøèçìà è êàïèòàëèçìà, ìàêàð ÷å å îãëàâÿâàë ñïèñúêà,
ïðåäñòàâåí îò Ùúðêîâî. Ïî òîâà âðåìå îòñëàáâà è çðåíèåòî íà
çàïàçåíîòî ìó îêî, ïî÷òè äî îñëåïÿâàíå. Èçïàäíàë â òåæêà
äóøåâíà êðèçà, òîé íå óñïÿ äà ÿ ïðåâúçìîãíå. Ïðåç ñëåäâàùàòà
ãîäèíà íà øåéñåò è ïåò ãîäèíè êàëåêî Ñïàñ ñå îáåñè ó äîìà ñè.”
Îêîëî Ùúðêîâî ïðè íàêàçàòåëíà àêöèÿ â äíèòå ñëåä Äåâåòè
ñåïòåìâðè ìèëèöèîíåðúò îò Äîáðîâíèöà Ö â å ò à í Ì è õ à é -
ë î â Ä à ñ î â óáèâà íåâèíåí ÷îâåê âìåñòî òúðñåíèÿ „âðàã”2.
Òàçè èñòîðèÿ íå óñïÿõ äà ïðîñëåäÿ!

1
Òîâà å ðàçêàçâàë âíóêúò íà Ñ ï à ñ Â ó ÷ ê î â , íîñåù íåãîâèòå èìåíà,
ó÷èòåë, íà ñâîÿ êîëåãà Ì à ð è í Ñ ò î å â Ì à ð è í î â , ìîé èíôîðìàòîð çà
ñ. Îãíÿíîâî.
2
Âæ. çà íåÿ è ïðè Ò. Á à ë ê à í ñ ê è , Ì. Øàòîðîâ, ñ. 225.

409
 Þíàöèòå
Îò ñåëîòî èìà åäèí ïàðòèçàíèí è äâàìà ïîëèòçàòâîðíèöè.
Íàçíà÷åíèÿò êìåò äî Äåâåòè å ÷îâåê íà èìå Ä ó ï è í î â îò
Ñìèëåö 1 . Ïîëèòçàòâîðíèöèòå óñòàíîâÿâàò ò. íàð. ä å â å ò î -
ñ å ï ò å ì â ð è é ñ ê è ò å ð î ð . Íàïðàâåí å îïèò äà áúäå àðåñòóâàí
åäèí èçêëþ÷èòåëíî ñìåë ñåëÿíèí – Ï å ò ú ð × î á à í î â . Òîé
îêàçâà ñúïðîòèâà, â ðåçóëòàò íà êîåòî å èçâèêàíà ïîìîù îò
Âåëè÷êîâî, âå÷å â ðúöåòå íà ðîäíèíèòå íà åäèí îò íàé-êúðâàâèòå
ïàðòèçàíè â îáëàñòòà – À í ã å ë × à ë ú ê î â . Êúì Þíàöèòå å
èçïðàòåíà íàêàçàòåëíà áðèãàäà îò 10 ÷îâåêà (Ñï. Òîìîâ, ñ. 45),
ïðèâëå÷åíà å âîéñêà è îòðÿä ïàðòèçàíè, êîèòî òðÿáâà äà
„ëèêâèäèðàò” ñìåëèÿò ñåëÿíèí. Âåëè÷êîâñêèÿò íàêàçàòåëåí îòðÿä
äàâà 2 æåðòâè: È â à í Á ë à ã î å â × à â ä à ð î â è Á ë à ã î
Ñ ò å ô à í î â ( Ô ú ö î â ) 2. ×îáàíà áÿãà èç ðàêèòàöèòå ïîêðàé
ðåêàòà 3 è íå å çàëîâåí. Ïîñëå ùå ñå ïðåâúðíå â çíàìå íà
ñúïðîòèâàòà ñðåùó êúðâàâèÿ êîìóíèçúì â Êðàèùåòî. Ïîäãîíåí
å è êìåòúò Ä ó ï è í î â , êîéòî ñ áÿãñòâî ïî óëèöèòå è
ìúë÷àëèâîòî ñúäåéñòâèå íà ìåñòíèòå ëþäå ñå ñïàñÿâà4. Òàêà
ñïàñèëèòå ñå îò Äåâåòîñåïòåìâðèéñêèÿò òåðîð ñòàâàò äâàìà.
Ñëåä äåñåòè ñåïòåìâðè âëàñòòà äå þðå ñå âçåìà îò åäèí èíòå-
ëèãåíòåí ÷îâåê, ìåñòíèÿò ëåêàð, ïîçíàò êàòî Ä î ê ò î ð à îò
Âåëè÷êîâî. Äå ôàêòî ñå óïðàæíÿâà îò äâàìàòà ïîëèòçàòâîðíèöè
è ïðèñúåäèíèëàòà ñå êúì òÿõ ìàëêà ãðóïà îò íîâîñúçäàäåíè
„ïîìàãà÷è” íà âëàñòòà.  ò î â à ñ å ë î ç à ï î ÷ â à è ç á è -
âàíåòî íà õîðà, êîèòî íå ñà è ïîäîçèðàëè, ÷å
èìà çà êàêâî äà áúäàò àðåñòóâàíè èëè èçáè-
â à í è ! Ñúçäàâàò ñå è ï ð å ö å ä å í ò è â ò è ï î ë î ã è ÿ ò à í à
ç â å ð ñ ò â à ò à , êîèòî òóê ñå îçíà÷àâàò êàòî Þ í à ø ê è ò å
æåñòîêîñòè, á å ç à í à ë î ã â ñ ò ð à í à ò à !
Ïðè Ñïàñ Òîìîâ (Ñúçäàâàíåòî…, ñ. 94–95) èìà èçìèñëåíà
êàðòèíà íà ñèòóàöèÿòà â Þíàöèòå íà 9-òè è 10-òè ñåïòåìâðè, êîÿ-
òî, ìàêàð è îáåìíà, ñå âúâåæäà â òîâà èçñëåäâàíå: „Íà Äåâåòè
ñåïòåìâðè ñóòðèíòà ðåìñîâàòà ãðóïà â ñ. Þíàöèòå îòèâà â îáùè-
íàòà è ÿ çàâçåìà. Ñìÿòàéêè, ÷å ñà ñè ñâúðøèëè ðàáîòàòà, ìëàäå-
æèòå íå ïðåäïðèåõà âåäíàãà ìåðêè çà çàäúðæàíåòî íà íàé-çëîñò-
íèòå è îïàñíè âðàãîâå, êàêâèòî èìàøå â ñåëîòî. Íî ïðîòèâíèöèòå

410
íà íîâàòà âëàñò íå ñà ìèñëèëè òàêà, à îùå ïî-ìàëêî ñà ñìÿòàëè äà
ñå ïðåäàâàò. Îùå ïî îáÿä, íà÷åëî ñ íàðîäíèÿ âðàã è ïîëèöåéñêè
äîíîñ÷èê Ïåòúð ×îáàíîâ, ãðóïà ïðåñòúïíèöè îòêðèõà ñèëåí îãúí
ïî íàìèðàùèòå ñå â ñãðàäàòà íà îáùèíàòà õîðà. Çàâúðçà ñå ïðå-
ñòðåëêà, åäèí îò ìëàäåæèòå â îáùèíàòà áå ðàíåí. Áàíäèòèòå çà-
ïëàøâàõà äà ïðåâçåìàò îáùèíàòà è äà âúçñòàíîâÿò ñòàðàòà âëàñò.
Òîãàâà ìëàäåæèòå ïîèñêàõà ïîìîù îò ñúñåäíîòî ñåëî Âåëè÷êîâî.
Ñêîðî îò Âåëè÷êîâî ïðèñòèãíàõà äåñåòèíà âúîðúæåíè ìëàäåæè,
íî îïèòèòå èì äà îáåçâðåäÿò íàïàäàòåëèòå îñòàíàõà áåç ðåçóëòàò.
Êîíòðàðåâîëþöèîíåðèòå ãè ïîñðåùíàõà ñúñ ñèëåí îãúí, ðàíèõà
È â à í Á ë à ã î â × à â ä à ð î â è íå äîïóñíàõà íîâîäîøëèòå äî
áëîêèðàíèòå â îáùèíàòà ðåìñèñòè. À è ñêîðî ñå ìðúêíà, êîåòî
ïîïðå÷è äà ñå ñúãëàñóâàò äåéñòâèÿòà íà îòäåëíèòå ãðóïè. Ðàíåíè
ñà è äðóãè àíòèôàøèñòè. Ïðåç íîùòà ïðèñòèãíà ïîìîù îò Ïàçàð-
äæèê.  ãðóïàòà ìèëèöèîíåðè áÿõà âêëþ÷åíè ðàáîòíèöè, âîåííî-
ñëóæåùè è ó÷åíèöè îò áîéíèòå ãðóïè â ãðàäà. Áëîêèðàõà ñåëîòî,
íî îãúíÿò íà ïðîòèâíèêà è òúìíèíàòà íå èì ïîçâîëè äà ñå îðèåí-
òèðàò è òå ðåøèõà äà îòëîæàò ðåøèòåëíèòå äåéñòâèÿ äî ðàíî ñó-
òðèíòà. Íà 10-òè ñåïòåìâðè â ñ. Þíàöèòå ïðèñòèãíà ãðóïà ïàð-
òèçàíè îò îòðÿä „Ïàíàéîò Âîëîâ”. Ñúñ ñúâìåñòíèòå óñèëèÿ è
çàäðóæíèòå äåéñòâèÿ íà ðåâîëþöèîííèòå ñèëè îò Ïàçàðäæèê è
Âåëè÷êîâî çà êðàòêî âðåìå ñúïðîòèâàòà íà êîíòðàðåâîëþöèî-
íåðèòå áå ñëîìåíà. Íî ìåæäó çàëîâåíèòå è óáèòèòå áàíäèòè íå ñå
îêàçâà ãëàâàòàðÿò èì Ïåòúð ×îáàíîâ. Îùå ïðåç íîùòà òîé ãè
áåøå èçîñòàâèë è ñå áå óêðèë. Îïèòèòå äà ñå îòêðèå è çàäúðæè íå
äîâåäîõà äî ðåçóëòàò. Åäâà íÿêîëêî ãîäèíè ïî-êúñíî, âå÷å êàòî
àãåíò íà ÷óæäîòî ðàçóçíàâàíå, èçïðàòåí â ñòðàíàòà íè, ×îáàíîâ áå
ëèêâèäèðàí â îòêðèò áîé ñ ìèëèöèÿòà.
Íèêúäå äðóãàäå â Ïàçàðäæèøêàòà îêîëèÿ âðàãîâåòå íà
íàðîäíàòà âëàñò íå íàïðàâèõà äîðè îïèò çà ñúïðîòèâà. Ñïîòàéâàõà
ñå è ñå óêðèâàõà...”
Òðÿáâà äà èìàø áîãàòî âúîáðàæåíèå çà ìàùàáà íà êîìóíè-
ñòè÷åñêèòå ôàëøèôèêàöèè, çà äà ñúçäàäåø òàçè ãåðîè÷åñêà, íî
íåñúùåñòâóâàëà êàðòèíà â ñ. Þíàöèòå íà äåâåòè è äåñåòè
ñåïòåìâðè 1944 ã. Çàùîòî:
• òâúðäåíèåòî çà ñúùåñòâóâàíå íà ,,ðåìñîâà ãðóïà” â òîâà
áîãàòî ïîëñêî ñåëî å êàóçà ïåðäóòà;
• „çëîñòíè è îïàñíè âðàãîâå” íà íîâàòà âëàñò â òîâà ñåëî
íå å èìàëî, à å èìàëî ïðîñòî õîðà, öÿëî ñåëî, ñ ìíîãî ìàëêè
411
èçêëþ÷åíèÿ, îò 3–4 äóøè, êîèòî íå ñà îáè÷àëè è ðåñï. íå ñà
ïðèâåòñòâàëè íîâàòà âëàñò;
• íèêàêâà „ãðóïà” íà „íàðîäíèÿ âðàã è íà ïîëèöåéñêèÿ
äîíîñ÷èê Ï å ò ú ð × î á à í î â ” â ñåëîòî íå å ñúùåñòâóâàëà;
• ñàìèÿò Ï å ò ú ð × î á à í î â íèòî å áèë „íàðîäåí âðàã”,
íèòî å áèë „ïîëèöåéñêè äîíîñ÷èê”. Áèë å åäèí õðàáúð ñåëÿíèí,
êîéòî íå å èìàë íèêàêâè îñíîâàíèÿ äà îáè÷à âëàñòòà, êîÿòî èäâà,
çà äà âçåìå è ìàëêîòî, êîåòî å ïîñòèãíàë ñ óì è òðóä;
• íèêàêâà „çàâúðçàëà ñå ïðåñòðåëêà” ïðåä îáùèíàòà íå å
èìàëî, íèêàêâà õðàáðà îòáðàíà íà îáùèíàòà íå å ñúùåñòâóâàëà;
• èñòèíàòà å, ÷å å ñúùåñòâóâàë ñàìî ìîòèâ çà ðàç÷èñòâàíå íà
ñìåòêè – ëè÷íè, íåêîðåêòíè, íåïî÷òåíè – ñ Ï å ò ú ð × î á à í î â ;
• èñòèíàòà å, ÷å å íàïàäíàò äîìúò íà ×îáàíîâ è òîé å îêàçàë
ñúïðîòèâà íà íàïàäàòåëèòå åäèíñòâåíî â äîìà ñè;
• çàëîâåíèòå è óáèòè “áàíäèòè” â îáùèíàòà íå ñà ëþäå îò
ñåëîòî, à ï è ñ à ð ÿ ò Ñ ò î è ë îò Ïàçàðäæèê, ñ å ê ð å ò à ð -
á è ð í è ê ú ò è åäèí ñ ò ð à æ à ð , ÷èèòî èìåíà íå óñïÿõ äà óòî÷íÿ;
• â áëîêèðàíåòî íà ñåëîòî äåéñòâèòåëíî ó÷àñòâóâàò è ïàðòè-
çàíè, íî å óêðèòî ó÷àñòèåòî íà ðîòà îò 27-ìè ×åïèíñêè ïîëê.

Ïî âðåìå íà èçñëåäâàíåòî â Þíàöèòå

Ìèñòèôèêàöèèòå íà Ñ ï à ñ Ò î ì î â ìå ïðèíóæäàâàò äà
ïðåäñòàâÿ ïî-îáñòîåí ðàçêàç íà èíôîðìàòîð çà Ï å ò ú ð × î -
á à í î â , èñòèíàòà çà êîãîòî òóê ñå ïóáëèêóâà çà ïúðâè ïúò!
Ñðâ. è ìèñòèôèêàöèÿòà â ïèñàíèÿòà íà Ë ó ê à Í à â ó -
ù à í î â (Ïî ñòúïêèòå íà ñåïòåìâðèéöè, Ñ., 1984, ñ. 266):
412
„Ôàøèñòêà áàíäà íà÷åëî ñ ×îáàíà îò ñ. Þíàöèòå îêàçâà
ñúïðîòèâà è óáèâà íàø äðóãàð îò ñ. Âåëè÷êîâî. Ïàðòèçàíèòå ñà
âäèãíàòè ïî òðåâîãà, àòàêóâàò ñåëî Þíàöèòå”.
Òàêà ñå ïèøåøå òîãàâà áúëãàðñêàòà èñòîðèÿ (!?!)
Ïî-îáåêòèâíè ñà áåëåæêèòå çà Ï. ×îáàíîâ ïðè Ï. Î ã î é -
ñ ê è (Çàïèñêè çà áúëãàðñêèòå ñòðàäàíèÿ, êí. III, Ñ., 2001, ñ. 158 è
ñë.) è ïðè Ä è í þ Ø à ð ë à í î â (Ãîðÿíèòå. Êîè ñà òå, Ñ., 1999, ñ.
130 è ñë.).

Ïåòúð Èëèåâ Ñòîé÷åâ - ×îáàíà

Åäèíñòâåíèÿò
þ í à ÷ à í è í , îêàçàë ñú-
ïðîòèâà íà Äåâåòè íà
äîøëèòå â äîìà ìó åêçå-
êóòîðè îò ðîäà Ãåðãèí-
÷åâè 5. Òàçè ñúïðîòèâà å
ïðåäñòàâåíà îò Ñï. Ò î -
ì î â (öèò. ñú÷.) êàòî
ñåëñêî ïðîòèâîïîñòàâÿíå
íà íîâàòà âëàñò (âæ. ïî-
íàïðåä). Ìîìåíòè îò
åïèçîäà ñ îïèòà çà çàëà-
âÿíå íà ×îáàíà ñúì îïè-
ñàë â êíèãàòà çà Ìåòîäè
Øàòîðîâ, ñðâ.:
• ðàçêàçà íà âîé-
íèêà Õ ð è ñ ò î Ï à ø î â
îò Äðàãîìèð (ñ. 178):
„Íà 11-òè (ñåïòåìâðè) íè
(âîéíèöèòå îò III êàð- Ïåòúð Ñòîé÷åâ – ×îáàíà (â ñðåäàòà)
òå÷íà ðîòà íà 27-ìè ×å-
ïèíñêè ïîëê – áåë. Ò. Á.) íè íàòîâàðèõà íà êàìèîí è íè çàêàðàõà
äà ãîíèì × î á à í à . Ñåäÿõìå öÿëà íîù òîãàâà. Òàì áÿõà Ï à â å ë
 å ð ã è å â è í à ä ÿ ä î ï î ï Ð ó ñ è í î â ñ è í à ì ó 6... Áÿõìå
òå, åäíî ïàðòèçàíñêî îòäåëåíèå, è íàøèÿò âçâîä – êàðòå÷íèÿò”.
• ðàçêàçâà Ã å î ð ã è Á à ë à á à í î â , ïàðòèçàíèí îò îòðÿä
„Ïàíàéîò Âîëîâ”: (ñ. 304): „Íèå íà Äåâåòè èäâàìå â Ïàçàðäæèê.
Êúì 8 ÷àñà âå÷åðòà èäâà ïðè íàñ (ïàðòèçàíèòå) â Êàçàðìàòà åäíà
413
êîëà. Êà÷èõà íè ïîëîâèíàòà, äåòî áÿõìå, è îòèâàìå äà ãîíèì
× î á à í à . Êúì 8 ÷. íà Äåâåòè ñìå íà äâîðà (íà Êàçàðìàòà, ñòàâà
âúïðîñ çà âå÷åðòà – áåë. Ò. Á.). Êîãàòî ñòèãíàõìå ñåëî Þíàöèòå,
òîãàâà ðàçáðàõìå êàêâà å ðàáîòàòà. Òî÷íî 2 ÷àñà ïðåäè òîâà
×îáàíà áåøå óáèë äâàìà îò ñåëîòî7. Íà ìåíå ñå ïàäíà äà áúäà íà
ïîñò òî÷íî ïðåä íåãîâàòà êúùà. Òúìíî. Íèå íå ïîçíàâàìå ñåëîòî.
Òîé ñå õâúðëèë ìåæäó äâàìà, íå ãè å óáèë, íèòî îðúæèåòî èì
âçåë, è èçáÿãà8. Íà äðóãèÿ äåí åäèí Ï å ø î îò Çëîêó÷åíå9 áåøå
âçåë êîëåëîòî íà × î á à í à . Ðàáîòåøå â Êèíåôèêàöèÿ. Âëèçàìå
â ñòàÿòà íà × î á à í à è âèæäàìå äâà ñàíäúêà. ×åèç. Îòâàðÿìå ãè
è òúðñèì ñíèìêà íà × î á à í à . Òîé èìà äúùåðÿ êúì 17–18 ãîäèíè.
×îáàíà áåøå âçåë íàðÿäíèòå ñòîêè îò ñåëîòî.
Áÿõà ñòðóïàíè â ñòàÿòà íà ïàêåòè. Àç íîñåõ ðàíèöàòà íà
×îìïàòà. Áðåçåíòîâà. Îò ñèíà ìó  à ñ è ë . Áåøå ñå âúðíàë îò
Ãåðìàíèÿ è òàÿ ðàíèöà å íåãîâà. Íàïúëíèõ ðàíèöàòà ñ ÷îðàïè.
Ñúáóõ êîæåíèòå öúðâóëè. ×îðàïèòå ìè ñå îêàçàõà òåñíè. Ðàçäàäîõ
ãè âúí, íà óëèöàòà10. Òîâà íà 10-òè. Âúðíàõìå ñå â Ïàçàðäæèê11.
• òàçè èñòîðèÿ Ã. Á à ë à á à í î â ðàçêàçâà è â ñâîÿòà
êíèæêà „Îò êîðåíà äî âúðõà” (Ïàçàðäæèê, 2004, ñ. 30): „Äîêàòî
ïðèêàçâàõìå, â êàçàðìàòà âëåçå êàìèîí. Øîôüîðúò ïîïèòà êúäå
å êîìàíäèðúò íà ïàðòèçàíèòå. È ñëåä 5 ìèíóòè áÿõìå ïîâèêàíè.
Êà÷èõìå ñå íà êàìèîíà, áåç äà çíàåì êúäå îòèâàìå. Åäâà êîãàòî
èçëÿçîõìå îò ãðàäà, íè ñúîáùèõà, ÷å â ñ. Þíàöèòå èìà óáèòè
ñåëÿíè, ïðåäñòàâèòåëè íà íîâàòà âëàñò12. Ñëÿçîõìå ïðåä îáùèíàòà
è íè ïîâåäîõà íÿêîëêî äóøè êúì êúùàòà íà óáèåöà 13 .
Îáêðúæèõìå ÿ. Íî â òúìíèíàòà íå ïîñìÿõìå äà âëåçåì âúòðå.
Êúñíî ïðåç íîùòà ìàõëåíñêèòå êó÷åòà ñå ðàçëàÿõà. × î á à í à ,
òàêà íàðè÷àõà óáèåöà, óñïÿ äà ñå èçìúêíå. Íàïàäà åäèí ïîñòîâè
îò ñåëîòî è ìó âçåìà îðúæèåòî14. Ïðåç äåíÿ ïðåòúðñèõìå êúùàòà.
Íàìåðèõìå ñíèìêà15 íà × î á à í à . Íàðÿäíè ñòîêè. Íàïúëíèõ
ðàíèöàòà ñ ÷îðàïè è ãè ðàçäàäîõ íà êîãîòî ñðåùíà.  ñåëîòî
ïðåñòîÿõìå äâà äíè. Íå õâàíàõìå ïðåñòúïíèêà è ñå âúðíàõìå”.
• ðàçêàçà íà Õ à ð à ë à í Ä à ì ÿ í î â , ïàðòèçàíèí îò ×åðíî-
ãîðîâî, ïóáëèêóâàí â êíèãàòà ìè çà Ì. Øàòîðîâ (ñ. 319): „Îòèäîõ-
ìå â Êàçàðìàòà. Ñòðîèõìå ñå. Íà 9-òè âå÷åðòà âå÷åðÿõìå â äâîðà
íà Êàçàðìàòà... Îáÿâèõà òðåâîãà è êúì 10 ÷. âå÷åðòà áÿõìå â
Þíàöèòå íà Ãîâåäàðíèêà íà ïîñò ñðåùó äâîðà íà Ê ó ç å â , ïàðòèçà-
íèí, óáèò íà Åëåäæèê. Òóê óñòðîèõìå çàñàäà çà × î á à í à ..”16.
414
 • ðàçêàçâà À í ã å ë × à ë ú ê î â , â ìåìîàðà ñè (ñ. 278):
„Êîãàòî ïðåäíàòà íîù (9.IÕ.) ãðóïà âåëè÷êîâöè îòèâà â Þíàöèòå,
ôàøèñòúò17 Ï å ò ú ð × î á à í î â îêàçâà îæåñòî÷åíà ñúïðîòèâà
è ðàíÿâà Á ë à ã î Ô ú ð ö î â , Á î ð è ñ × à â ä à ð î â è È â à í
Áëàãîâ ×àâäàðîâ.
Îò ñðàâíåíèÿòà ñå âèæäà, ÷å íè ù î í å ï î ò â ú ð æ ä à â à
èçìèñëèöèòå íà Ñ ï à ñ Ò î ì î â çà íÿêàêâà âñåñåëñêà ñúïðîòèâà
ñðåùó íîâàòà âëàñò â Þíàöèòå. Òîâà íàëîæè çà ï ú ð â è ï ú ò â
ïàçàðäæèøêîòî êðàåçíàíèå äà ïîòúðñÿ èñòèíàòà çà ×îáàíà íà
ìÿñòî â Þíàöèòå è â Ñàðàÿ îò íåãîâèòå äåöà.
 êíèãàòà íà Èâ. Á à ò à ê ë è å â “Ïàçàðäæèê è Ïàçàðäæè-
øêî”, â ñòàòèÿòà çà Þíàöèòå, íÿìà è äóìà çà òîçè õðàáúð ñåëÿíèí.
Ïîñî÷åíî å ñàìî (íà ñ. 402), ÷å × î á à í è ò å êàòî ðîä â Þíàöèòå
ñà ïðåñåëåíè îò Áåëèöà, Èõòèìàíñêî.
• Â Èñòîðèÿ íà Ïàçàðäæèøêàòà ïàðòèéíà îðãàíèçàöèÿ (ñ.
434) çà ñúáèòèåòî íà 9-òè ñåïòåìâðè 1944 ã. èìà ñàìî 3 äóìè:
„áîðáà ñ áàíäèòñêè ïðîÿâè”.
Äúùåðÿòà íà Ï å ò ú ð Ñ ò î é ÷ å â – × î á à í à , È â à í ê à ,
å çàäîìåíà â ñ. Ñàðàÿ çà  à ñ è ë Ì ó ð ò î â , ìîé äàëå÷åí ñðîäíèê.
Åòî è íåéíèÿ ðàçêàç: „Íàøèÿò ðîä å äîøúë îò Áåëèöà, Èõòèìàí-
ñêî. Äÿäî ìè È ë è ÿ Ñ ò î é ÷ å â , áàùàòà íà òàòå, å áèë ñðåäåí
çåìåäåëåö. Áàáà Ñ ð å á ð à å îò Þíàöèòå, ðîä Ø î ï è ò å . Òàòå
èìàøå áðàò Ç à ï ð ÿ í , ïî-ìàëúê, è äâå ñåñòðè: È â à í ê à , æåíåíà
â êîìøèèòå – Ø î ï î â è ò å , è Å ë å í ê à , ñíàõà âúâ Âåëè÷êîâî.
Ìàìà, Ì à ð è é ê à , å îò Ñàðàÿ, ðîä Ä î é ÷ è í î â è . Ñåñòðà
å íà Ò î ì å 18 è È ë è ÿ Ä î é ÷ è í î â è . Äðóãà íåéíà ñåñòðà å
ìàéêàòà íà Ò à í å Ê è ö î â â Ñàðàÿ19. Äåöàòà íà òàòå ñà:
1) Ð ó ì ÿ í à , æåíè ñå çà È ë è ÿ Ê à ø å â îò Ïîèáðåíå.
Êîãàòî ñà äîøëè äà óáèâàò òàòå âêúùè, òÿ å áèëà ãîëÿìî ìîìè÷å,
ìîìà çà æåíåíå. Æèâåå â Ïàçàðäæèê;
2) È â à í ê à , ðîäåíà ïðåç 1930 ã., æåíåíà å çà Â à ñ è ë Ì ó ð -
ò î â â Ñàðàÿ (èíôîðìàòîðúò).
3) à î ø î , æåíåí çà Ç î ð ê à îò Ëåøåí, Ãîöåäåë÷åâñêî.
Êàê å çàïî÷íàë ñúçíàòåëíèÿ æèâîò íà òàòå?  íà÷àëîòî â
íàøåòî ñåìåéñòâî å áèëî ñèðîìàøèÿ. Òàòå å ãëàâåí ðàòàé, îâ÷àð
ó ß í å â è îò íàøåòî ñåëî. Ïî òîÿ ïîâîä å êàçâàë íà ìàìà:
– Òè, àêî áåøå àêúëíà, ùåøå äà âçåìåø ÷îðáàäæèÿ, íå
ðàòàé.
415
 Òàòå èìàøå ïîñëå îêîëî 30-òèíà äåêàðà çåìÿ è 5 äåêàðà
ìèðàç îò Ñàðàÿ.
Çàìîãíàë ñå å òàêà. Ïî÷âà äà ñå çàíèìàâà ñ ÷àëòèê÷èéñòâî,
ìàëêî ïðåêóïâà÷åñòâî, òúðãîâèÿ. Âçåë å ïîä íàåì çà ñå÷åíå Ãúñòà-
êà20. Èìàëî å òàêàâà ñëó÷êà. Áÿõìå äâîð äî äâîð ñ ÷è÷î Äèìèòúð,
áðàò íà äÿäî Èëèÿ. Áèë ñè ïîêàíèë ãîñòè: êìåòà Â à í å Ø î ï à , è
áèõ÷èÿòà Ì è ò î . Áèëî å íà Äèìèòðîâäåí. Èçëèçàò ïðåä íàøàòà
êàïèÿ. Êó÷åòàòà çàëàÿëè. Äÿäî ìè Èëèÿ èçëèçà, äà âèäè êàêâî ñòà-
âà. Åäèíèÿò îò ïèÿíèòå ãîñòè óäðÿ ñ äúðâî ñòàðåöà. Êàòî ðàçáèðà
êàêâî ñòàâà, òàòå èçëèçà ñ ïóøêàòà. Ìàìà ñå õâúðëèëà äà ìó ïîïðå-
÷è. Òîé ÿ óäàðèë è ñòðåëÿë. Òàêà óòðåïàë Ì è ò î à å ð ã è í ÷ î â 21.
Áèëà ñúì íà 1–2 ãîäèíè. Çíà÷è å áèëî îêîëî 1931–1932 ã. Ïðè
ñëåäñòâèåòî ÷ è ÷ î Ä è ì è ò ú ð èçëúãàë, ÷å × î á à í à èñêàë äà
ïîäïàëè ñúñ ñëàìà êúùàòà ìó. Ìàéêà ïðîêëåëà òîçè ëúæåö è îòè-
øëà äà æèâåå ó äÿäî Èëèÿ, çàùîòî òàòå áèë çàòâîðåí çà 6–7 ãîäèíè.
Èçëèçà îò çàòâîðà è ïî÷âà ïàê äà ñå çàíèìàâà ñ òúðãîâèÿ.
Êóïèë ìÿñòî îò Îáùèíàòà äà ïðàâè äþêÿí22. Íàåë å çà åäèí ìèëè-
îí òîãàâàøíè ïàðè Âúðáåíÿêà äà ãî ñå÷å. Íå ñå å çàíèìàâàë ñ
ïîëèòèêà. Äîêàðà ìàòåðèàë çà ñòðîèòåëñòâîòî íà ìàãàçèíà:
êåðåìèäè, êàìúíè, ãðåäè. Áåøå âúïðîñ çà ìåñåö äà ïî÷íå ñòðî-
èòåëñòâîòî. Äîéäå Äåâåòè. Òàòå ãî ïîäãîíèõà åäèíñòâåíèòå
êîìóíèñòè â ñåëîòî à å ð ã è í ÷ å â è ò å , çà ñëó÷àÿ, êúäåòî ðàç-
êàçàõ. Êîãàòî äîéäîõà íà Äåâåòè äà ãî àðåñòóâàò, òîé ðàçïðÿãàøå
êîíÿ. Èçáÿãà. Îñòàâè íà ìåíå äà ãî äîðàçïðåãíà. Ïðîâèêíà ñå
êúì ìàìà:
– Äàé, Ìèêî, ïàòðîíè. Àç íÿìà äà èì ñå äàì!
Äîéäîõà äà ãî òðåïàò è ñãàðëèéöè íà ïîìîù íà Ã å ð ã è í -
÷ å â è . Òàòå áÿãà. Ñðåùà ãî åäíà æåíà ñ ìèñèðêè. Òÿ ñå âðúùà è
áÿãà â êúùè äà íå ãî èçäàäå.
Òàòå îòèâà ó ÷è÷î ñè Ä è ì è ò ú ð . Ñêðèâà ñå â èçáàòà. Âèæäà
ñòðèíà ìó Ò à í à . Èäâà äà çàòâîðè âðàòàòà íà èçáàòà. À èçáàòà
çàòâîðåíà îòâúòðå. Èëèçà áàáàòà íà ïúòÿ è êàçâà íà Ï å ò ú ð
ßíåâ:
– Åé, áðàòîâ÷åä, îñòàâèõ èçáàòà îòâîðåíà, ñåãà å çàòâîðåíà.
Ï å ò ú ð ß í å â ñâèðíàë íà ñãàðëèéöèòå, êîèòî áèëè ñðåùó
íàñ. Òå âëèçàò ó äÿäî Èëèÿ. Õâàùà áàáà Ñ ð å á ð à è ÿ âîäÿò íàñèëà
äî ïðîçîð÷åòî íà èçáàòà íà äÿäî Äèìèòúð.
Áàáà îòèâà è ïî÷âà äà ñå ìîëè:

416
 – Ïåòðå, èçëåç! Òå íÿìà íèùî äà òè ñòîðÿò!
Òàòå è êàçâà äâà ïúòè:
– Ìàìî, ìàõíè ñå. Íÿìà äà èì ñå äàì äà ñå ïîäèãðàâàò ñ
ìåíå!
Ñãàðëèéöèòå â òîâà âðåìå ñå ãëàñÿò äà õâúðëÿò áîìáà â
ïðîçîð÷åòî, íèùî, ÷å áàáà å äî íåãî. Çà òàÿ ðàáîòà èçïðàùàò
åäèí íàø ðîäíèíà: Ì è í ÷ î Ò ó ò ó ì à í è í à , íà äÿäî ìè È ë è ÿ
âóé÷îâ ñèí, è Ï å ò ú ð ß í å â äà õâúðëÿò áîìáàòà. Òàòå ñëóøà
êðîåæèòå èì. Äðúïíàë êàöàòà íàñòðàíà. Îòâîðèë ñè ïúò. Ñëàãà
ñè åäèí êîòåë íà ãëàâàòà. Êàòî õâúðëÿò áîìáàòà, ñåêóíäè ïðåäè
òîâà èçëèçà îò èçáàòà. Çàñòðåëâà íàïàäàòåëèòå îò Ñãàðëèè.
Äâàìàòà íàøåíöè – Ï å ò ú ð ß í å â è Ò ó ò ó ì à í è í à –
îñòàíàõà êðèâè çà öÿë æèâîò îò ðàíèòå.
Íèå â êúùè òðåïåðèì. Êðèåì ñå. Àç áÿõ ïðåãúðíàëà áðàò
ñè Ã î ø î . Òàòå áÿãà. Ïðåç íàñ îòèâà ó êîìøèèòå Á à ê ú ð ä æ è -
è ò å è ñðåùà íà óëèöàòà ìîì÷å, ñãàðëèé÷å, ñúñ øìàéçåð. Òàòå
íÿêîãà å ñïàñèë îò ëåäà áàùàòà íà òîâà ìîì÷å. Òî áèëî âîéíèê è
ãî çàáðàëè äà ãîíè ×îáàíà. Ìîì÷åòî íå çíàåëî, ÷å òðÿáâà äà
ãîíè ñïàñèòåëÿ íà áàùà ñè.
Òàòå ãî ïîïèòàë:
– Òè ×îáàíà ëè òúðñèø?
Îáåçîðúæàâà ãî, âçåìà øìàéçåðà ìó è ïàòðîíèòå. Òîãàâà
ñúñ ñèëåí îãúí ðàçïðúñíà ñãàðëèéöèòå ïðåä íàñ. Òå èçáÿãàõà.
Ïðåç íîùòà òàòå îáèêàëÿøå ïî ðàêèòàöèòå, íîùåì ñå
âðúùàøå ó íàñ. Êîãàòî òàòå èçáÿãà, õâàíàõà ìàìà è ÿ áèõà ìíîãî.
Âúðçàõà áàáà è ëåëÿ íà òîÿãà. Âçåõà Ã î ø î îò ðúöåòå ìè è
èñêàõà äà ãî õâúðëÿò â êëàäåíåöà.
Äîéäå íà ïîìîù è ãðóïà ïàðòèçàíè. Òå âëåçíàõà â êúùè è
ìè âçåõà îáóâêèòå è íà êàêà ÷åèçà23. Åäèí ïîñò ñòîåøå íà  à í å
Ø î ï à ïðåä âðàòàòà. Òàòå â òîâà âðåìå îòèâà â Ãåëåìåíîâî è ñå
êðèå ó × à ê ³ ð è ò å , ñãàðëèéöè â òîâà ñåëî. Ïîñëå ñå êðèå ó Ò à í å
Ê è ö î â , íåãîâ áðàòîâ÷åä â Ñàðàÿ. Äî òîÿ áðàòîâ÷åä íà òàòå
èìàøå åäèí áîãàò ÷îâåê – Ò î ä î ð Ñ ò î è ì å í î â , òîé å òâîé
äÿäî24. Òîé å âèäÿë òàòå äà ëåæè â Áðÿñòèòå çàä íåãîâàòà ôóðíà,
íî íå ãî èçäàë. Ïîñëå áÿãà â Ðàçëîã. Íå ñå äîâåðÿâà íà õðèñòèÿíè,
à ñå êðèå ó ïîìàöè. Äîäå åäèí ïîìàê è íè âîäè äà âèäèì êúäå ãî
å êðèë. Ðàçïðàâàõà, ÷å òàòå èìàë ãðóïà îò 7–8 ÷îâåêà. Íèêîãà íå
å èìàë ãðóïà. Êîìóíèñòèòå òðè ïúòè ñà ãî ëîâèëè. Ïúðâèÿ ïúò â
Ñîôèÿ. Áèë å ñàìî åäèí äðèïàâ ÷îâåê. Âòîðèÿò ïúò å áèëî â
417
Ãîðíà Äæóìàÿ. Ðàáîòèë å òàì. Íå ñà ãî ïîçíàëè... Ïðåäñòàâèë ñå
å êàòî Ï å ò ú ð Ð à ç â å é ã î ð î â . Õâàíàëè ñà ãî, çàùîòî âåäíúæ
íà åäíî ïå÷åíî àãíå çàïî÷íàë äà ãîâîðè ñðåùó êîìóíèñòèòå.
Ðàçáðàõìå ïîñëå, ÷å òàòå å óòðåïàí êúäå Áåëìåêåí. Óáèâà ãî
åäèí ãîðñêè îò Âåëèíãðàä. Òàòå îòèâàë äà ñè íàëåå âîäà íà åäíî
êàéíà÷å. Ãîðñêèÿò ãî ïðîñëåäèë è çàñòðåëÿë. Êàòî ãî óòðåïàëè,
êàçâàò, ÷å å áèëî çà åäíà îâöà. Ãîðñêèÿò çåë ïàðè çà òîâà.
Äîêàðàõà òÿëîòî ìó ïúðâî â Ñãàðëèé. Ïîñëå â Þíàöèòå.
Íèêîé íå ùå äà ãî ïîçíàå. Êàçàõà íà ìàìà äà ãî ïðèáåðå. Òÿ
îòêàçà. Äÿäî è áàáà ãî äèãíàõà è ãî ïîãðåáàõà. Êîìóíèñòèòå íå
äàäîõà äà áèÿò êàìáàíàòà çà òàòå. Ïîãðåáàõìå ãî êàòî êîìóíèñò.
Ðàçêàçâà Ã å î ð ã è Ï å ò ð î â È ë è å â , òóõëàð, çåìåäåëåö,
íà 63 ã.25: „Èñòîðèÿòà íà Áàùà ìè Ï å ò ú ð × î á à í à å äúëãà è
ãîëÿìà.  íåÿ ëèïñâàò èçìèñëèöèòå, êîèòî ñå ïèñàõà ïî ðàçëè÷åí
ïîâîä â ðàçëè÷íè âåñòíèöè. Ñëåä 1989 ã. çàïî÷íà òóê-òàìå äà ñå
ïîÿâÿâà ïî íåùî îò èñòèíàòà. Òàêîâà áåøå ïîëîæåíèåòî â åäíà
ñòàòèÿ íà „Êîîïåðàòèâíî ñåëî” ìàëêî ïðåäè 1989 ã.
Òàòå å áèë åäúð ÷îâåê ñ ãîëî ÷åëî. Ñ îãðîìíà ñèëà. Âäèãàë å
âîäåíè÷åí êàìúê. Ïîêðàé íåãî çàïî÷âà è ìîÿòà çàòâîðíè÷åñêà
êàðèåðà. Ñëåä êàòî òàòå èçáÿãâà, çàòâàðÿò ìàìà è áàáà â Ïàçàð-
äæèøêèÿ çàòâîð. Ïîíåæå ñúì áèë ïåëåíà÷å, âçåìàò è ìåíå â
Çàòâîðà.
Çà íàøèÿ ðîä, êîéòî å èçáÿãàë îò Áåëèöà, Èõòèìàíñêî, èìà
åäíà èñòîðèÿ: ïðåáèëè òàì òóð÷èí è òðÿáâàëî äà áÿãàò. Åäèíèÿò
áðàò ñå çàñåëâà â Ñãàðëèè (Âåëè÷êîâî). Äðóãèÿò – â Þíàöèòå,
òîãàâà Èäæàëèè. Èäâà äÿäî Í è ê î ë à . Æåíè ñå çà ìåñòíà æåíà.
Íåãîâ ñèí å äÿäî È ë è ÿ . Òîé ñå æåíè çà áàáà Ì à ð è ÿ îò Ê è ö î -
â è ÿ ðîä â Ñàðàÿ. Ìàéêà ìè ñúùî å îò Ñàðàÿ, îò Ä î é ÷ è í î â ö è .
Åòî êàê çàïî÷âà èñòîðèÿòà íà áàùà ìè: Íåãîâèÿò ÷è÷î
Äèìèòúð å áèë îâ÷àð. Íà åäèí Äèìèòðîâäåí íà ãîñòè ìó èäâàò
òîãàâàøíèÿ êìåò è ïúäàðèòå. Íàïèëè ñå. Èçëèçàò íàâúí è óäðÿò
ñ åäíî äúðâî áðàòà íà äîìàêèíà, ìîÿ äÿäî Èëèÿ. Òàòêî âèæäà, ÷å
òîðìîçÿò áàùà ìó. Ïðàâè îïèò äà ãî îòúðâå. Áàùà ìó ïëà÷å.
Åäèíèÿò îò ïúäàðèòå âäèãà ïóøêà äà óáèå áàùà ìè. Áàùà ìè
èçáúðçâà è õâàùà ïóøêàòà. Òÿ èçãúðìÿâà âúâ âúçäóõà. Îíÿ
ïîáÿãâà è áàùà ìè ãî óáèâà. Òîâà å áèëî êúì 1932 ã. Óáèòèÿò å
Ì è ö î à å ð ã è í ÷ å â . Âóé÷î ìó å êìåò íà ñåëîòî –  à í ü î
Ø î ï à . Àðåñòóâàò òàòå. Îñúæäàò ãî íà ñìúðò. Â Ïàçàðäæèê
èìàëî åäèí àäâîêàò Ì à ð è í ê î â . Òîé êàðà äÿäî Äèìèòúð, íà
418
áàùà ìè ÷è÷îòî, äà ñè ñìåíè ïîêàçàíèÿòà. Îñúæäàò ãî íà 12 è
ïîëîâèíà ãîäèíè çàòâîð. Ëåæè 8. Èçëèçà îêîëî 1942 ã. Áðàòúò íà
óáèòèÿ – È â à í Ã å ð ã è í ÷ å â – å êîìóíèñò. Ïðàâèëè íÿêàêâî
ðåìñîâî ñúáðàíèå êðàé ñåëî. Ùåëè äà ãè èçëîâÿò. Áàùà ìè
ìèíàâà è ãè ïðåäóïðåæäàâà äà ñå ñêðèÿò. Òàì áèë è íÿêàêúâ
ïîëèòè÷åñêè çàòâîðíèê – Ìàðêî îò Âåëè÷êîâî26. Òîÿ ñúùèÿ èäâà
íà Äåâåòè äà ãîíè. Äà ãî òðåïå. Äðóã å áèë Áëàãî Êóçåâ. Òîâà
ìîì÷å ñòàâà ïàðòèçàíèí. Óáèâàò ãî íà Åëåäæèê.
Êàòî èçëèçà îò çàòâîðà, òàòå îòèâà ïðè åäíè õîðà îò
Êàëóãåðîâî, Áîòåâãðàäñêî, ñ êîèòî ëåæàë â çàòâîðà. Ìàéêà èì
áåøå á à á à Ï à ð à ø ê å â à . Âçåìà îò òÿõ ïàðè â çàåì è ïî÷âà
òúðãîâèÿ. Êóïèë èìîòà â öåíòúðà, êúäåòî ñåãà å íàøàòà êðú÷ìà.
Äà ïðàâè ìàãàçèí.
Òî÷íî íà Äåâåòè ñòàâà ðàíî è îòèâà äà êîñè. Îêîñèë 5 äåêàðà
ëþöåðíà. Ìàìà â òîâà âðåìå áåðå ñëúí÷îãëåäà. Íà îáÿä òàòå
îòèâà è ïîìàãà íà ìàìà. Òîâàðÿò ñëúí÷îãëåäà è ñè èäâàò â êúùè.
Ïîðú÷àë íà ìàìà äà îïúðæè äîìàòè ñ ÿéöà. Ïî óëèöàòà ñå çàäàâàò
õîðà îò à å ð ã è í ÷ å â è ò å è ïàðòèçàíè îò Âåëè÷êîâî. Òàòå íå
ñå è êðèë. Íå å èìàëî çàùî. Ðàçïðÿãàë êîíÿ. Èäâà åäíî ìîìè÷å –
Ñ ò î è ì å í à Ø ó ø ê î â à , ìíîãî óìíà, íî ñúñ çàâàëåí ãîâîð.
Ïàðòèçàíèòå è ïàðòèéöèòå òðúãíàëè äà ðàçîðúæàâàò íÿêàêúâ
çàïàñíÿê, âúðíàë ñå îò Íîâèòå çåìè. Ïðîâèêâàò ñå, ÷å êàòî âçåìàò
îðúæèåòî íà çàïàñíÿêà, ùå äîéäàò äà òðåïàò × î á à í à . Òîâà
ìîìè÷å ÷óâà òåçè çàêàíè è òè÷à äî íàñ. Êàçâà íà áàùà ìè. Òîãàâà
çàðåçâà êàðóöàòà, òè÷à äî áðàò ñè Ç à ï ð ÿ í , âçåìà ÷èôòåòî ìó,
òè÷à ó íàñ, âçå ñè ïèñòîëåòà. Êàçâà íà ìàìà, êîÿòî ãîòâè:
– Ñâúðøè ñå ñ æèâîòà ìè! Îòèâàì äà ñå êðèÿ!
Òðúãâà äà èçëåçå èçâúí ñåëî. Âèæäà õîðà, êîèòî íàîáèêàëÿò
êúùàòà, è ñå âðúùà. Áÿãà è ñå êðèå â ìàçåòî íà ÷è÷î ñè Ä è ì è -
ò ú ð . Íèêîé íå å ðàçáðàë êúäå ñå ñêðèë. Êúì íàñ èäâàò ãðóïà
õîðà Ã å ð ã è í ÷ î â ö è è â å ë è ÷ ê î â ö è . Âîäÿò ãè Ï å ò ú ð
ß í å â è Ä è ì è ò ú ð Ì à í ÷ å â , áðàòîâ÷åä íà òàòå27. Ïèòàò
áàáà çà áàùà ìè. Òÿ êàçâà, ÷å å ïî êúðà. Òå ñè òðúãâàò. Ñíàõàòà
íà ÷è÷î ìó, Ò à í à , å îò Ç à é ê î â è . Îòèâà äà ìåñè õëÿáà è
âèæäà, ÷å èçáàòà å çàêëþ÷åíà îòâúòðå. Èçëèçà íà ïúòÿ è êàçâà
íà Ï å ò ú ð ß í å â :
– Áðàòîâ÷åä, òúðñèòå á à ò å Ï å ò ú ð . Èçáàòà áåøå îòâî-
ðåíà. Ñåãà å çàòâîðåíà. Ìîæå äà ñå å ñêðèë òàì.

419
 Ãðóïàòà ñå âðúùà è îãðàæäà êúùàòà íà ä ÿ ä î Ä è ì è ò ú ð .
Ïðàùàò áàáà íà ïðîçîð÷åòî äà êàíäàðäèñà òàòå äà ñå ïðåäàäå.
Òîé îòêàçâà. ×óâà, ÷å ùå õâúðëÿò áîìáà. Ñëîæèë ñè íà ãëàâàòà
êîòåë ëè, òèãàí ëè, êàòî øëåì, è òàêà îöåëÿë. Áðàòîâ÷åä ìó
Ä è ì è ò ú ð Ì è ÷ å â õâúðëÿ áîìáàòà. Òàòå èçñêà÷à ïðåç èçêúð-
òåíàòà âðàòà. Ïèñòîëåòúò ìó áèë ñ 9 êóðøóìà. Ðàíÿâà Ï å ò ú ð
ß í å â â êðàêà. Äðóãèòå ñå ðàçáÿãâàò.
Åäèí îò ïðåñëåäâà÷èòå, êúäåòî å òðÿáâàëî äà âàðäè è óáèå
áàùà ìè, å âåëè÷êîâ÷å. Áàùàòà íà òîâà ìîì÷å å ñïàñåí îò òàòå.
Áèë íà ãîñòè ïðè ñåñòðà ñè â Èâàéëî. Íà âðúùàíå íàìèðà â Òîïîë-
íèöà åäèí ÷îâåê, êîéòî áèë ïðåä çàìðúçâàíå. Òàòå ãî èçâàäèë îò
âîäàòà, äàë ìó è äðåõè. Ñïàñèë ìó æèâîòà. À íà Äåâåòè ñèíúò ìó
èäâà äà ãî òðåïå. Êàòî èçëèçà îò èçáàòà, ïîïàäà íà òîâà âåëè÷-
êîâ÷å. Ïèòà ãî:
– Êîãî ÷àêàø?
– ×îáàíà! – îòãîâîðèëî òî.
Áàùà ìè ãî îáåçîðúæàâà, âçåìà áîéíî îðúæèå îò íåãî.
Òîãàâà ðàíÿâà áðàòà íà È â à í Ã å ð ã è í ÷ å â – ïúäàðèíà, â çàä-
íèêà. Ñëåä òîâà ðàíÿâà áðàòîâ÷åä ñè Ì è í ÷ î (Ä è ì è ò ú ð ?!)
Ì è í ÷ å â , äåòî õâúðëèë áîìáàòà. Áèë ñå ñêðèë â åäíà äîìàøíà
ôóðíà äî Öúðêâàòà.
Îíÿ çàïî÷íàë äà ñå ìîëè:
– Áðàòîâ÷åä, íåäåé äà ìå òðåïåø!
Òàòå ìó ðåêúë:
–Íÿìà äà òå óáèâàì. Ùå òå ðàíÿ, äà ñå ìú÷èø.
Ñòðåëÿ â êðàêàòà ìó è ãî îñàêàòÿâà. Ïîñëå ñå êà÷âà íà åäíî
äúðâî äî îáùèíàòà è ïî÷âà äà ñòðåëÿ. Âëèçà â Ñúâåòà, êúäåòî çà
íîâ êìåò ñå ïðåäñòàâÿ Äîêòîðà, ïðèÿòåë ïðåäè íà áàùà ìè. Ñåãà
ïðàòèë õîðàòà äà ãî óáèÿò â êúùè. Ñúùèÿ äåí, êîãàòî òàòå áÿãà îò
êúùè, çàëàâÿò ìàìà è ÿ äîâåæäàò â îáùèíàòà. Ïî÷âà äà ÿ áèå òîÿ,
Ä î ê ò î ð à . Òàòå íàó÷àâà. Âëèçà â îáùèíàòà è ñ îðúæèåòî íà
âåëè÷êîâ÷åòî èñêà äà ãî óáèå. Îðúæèåòî çàñè÷à. Òàêà Äîêòîðà
îñòàâà æèâ.
Áàùà ìè ïî÷âà äà ñå êðèå ïî ïîëåòî, ïî ãîðèòå, â òðúñòèêèòå.
Ðåøàâà äà îòèäå äî Ãîðíà Äæóìàÿ ïðè åäèí ñâîé ïðèÿòåë îò çàò-
âîðà. Ïðèáèðàò ãî è êðèÿò êóöîâëàñèòå â Áà÷åâî. Òåçè êóöîâëàñè
ñà áèëè ìíîãî ïðèòåñíåíè îò ïîñòàâåíèÿ èì áðèãàäèð, êîéòî èì
îáèðàë âñè÷êî. Òàòå óáèâà òîçè áðèãàäèð è ïðîãîíâà ñèíîâåòå ìó
â Ðàçëîã. Çàìèíàâà â Áëàãîåâãðàä. Òóê ïðè åäíà ïðîâåðêà å çàëî-
420
âåí, íî íå å ðàçïîçíàò. Ïóñêàò ãî. Ñêðèâà ñå â ïîñî÷åíèÿ ïî-íàïðåä
äîì íà ïðèÿòåëÿ îò çàòâîðà. Æèâåå íåëåãàëíî.
Ïðè äðóãà ïðîâåðêà ïàê å çàëîâåí. Ïðàùàò ãî â Ñîôèéñêèÿ
çàòâîð. Êàðàò ãî íà ðàçïèò. Â êîðèäîðà âèæäà ïîçíàò áîøóëåö,
ìèëèöèîíåð â çàòâîðà. Ñ íåãî ñå ïîçíàâàë îò âðåìåòî, êîãàòî ïúð-
âèÿ ïúò å áèë â çàòâîðà. Òîãàâà ðàáîòåë êàòî çàòâîðíèê â Êàðèåðà-
òà, Áîøóëÿ. Êàòî ìèíàë êðàé íåãî, áàùà ìè ñè ðàçêúðâàâèë íàðî÷-
íî íîñà è áîøóëåöà íå ãî ïîçíàë èëè íå èñêàë äà ãî èçäàäå.
 êèëèÿòà íà Ñîôèéñêèÿ çàòâîð äî íåãî áèë èòàëèàíñêè
îôèöåð. Òîé íàó÷èë áàùà ìè äà ñå ïðåäñòàâÿ êàòî „ìàêåäîíåö”
îò Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ. Äîêàðàëè íÿêàêúâ ìàêåäîíåö äà ãî ðàç-
ñëåäâà è äà óòî÷íè äàëè íàèñòèíà å ìàêåäîíåö. Îñòàíàëè íàñàìå.
Êàçàë ìó:
– Íå ñè íèêàêúâ ìàêåäîíåö. Òè ñè ÷èñò òðàêèåö. Íî ÿ êå
êàæåì, ÷å ñè íàø. Ñ òîâà ÷åëî è ñ òîÿ óì íå ñè çà óáèâàíå.
Çàêàðâàò ãî êàòî çàòâîðíèê â ìèíà Áîãäàíîâ äîë äà êîïàå
âúãëèùà. Èçêàðâàë å íîðìèòå è ìó ñà äàâàëè ïîâå÷å ÿäåíå.
Ñóòðèí èçêàðâàëè çàòâîðíèöèòå ñ ìîëîòîâêà. Ñäóøèë ñå ñ
ïîëèòè÷åñêèòå çàòâîðíèöè. Ðåøàâàò äà èçáèÿò ìèëèöèîíåðèòå.
Äà âçåìàò îðúæèåòî è äà áÿãàò. Áàùà ìè å áèë âå÷å ñ ìàêåäîíñêî
èìå òàì: Ï å ø ² í . Íå ñå ñòèãíàëî äî òîâà. Ïî íåäîêàçàíîñò
îñâîáîæäàâàò áàùà ìè. Âðúùà ñå â Áëàãîåâãðàäñêî. Ïî÷âà äà
ðàáîòè êàòî õèæàð â õèæà „Ìàêåäîíèÿ”. Ïîäðàçáðàëè ñà, ÷å å
çàòâîðíèêúò Ï å ø ó í . Îòèâàò äà ãî àðåñòóâàò. Èñêàò ìó
îðúæèåòî. Òîé îòêàçâà. Òàì áàùà ìè çàñòðåëÿë äâàìà îò
ïîòåðÿòà. Èìàëî åäíî ìîì÷å îò Ãîäëåâî – Ì è ò ê î . Òàòå áÿãà è
ñè èäâà â íàøèÿ êðàé ïðåç 1947 ã. Òðè ãîäèíè íå ñè å áèë ïî
ðîäíîòî ìÿñòî. Èäâà ñè ó íàñ. Åäíî ìîìè÷å – Ò à í ÿ Ø î ï î â à ,
ñåãà å æåíåíà â Êàðàáóíàð, ãî âèæäà, íî íå ãî èçäàâà. Òàêà äî
1950 ã. Òîãàâà ìàéêà ìè îòèâà íà ãàðà Êîííèê, êúäåòî èìàëî
åäèí ïðî÷óò ñâåòåö. Òîé £ êàçàë:
– Ñâúðøâàò âå÷å äíèòå íà ìúæà òè.
Íå êàçâà íà òàòå. Òîé îáà÷å çàïî÷íàë äà ïðèêàçâà:
– Îìðúçíà ìè âå÷å äà ñå êðèÿ. Ùå èçëÿçà è ùå ñå ñàìîóáèÿ.
Èçëèçà è îòèâà â Áåëîâñêèÿ áàëêàí. Íà Âàðâ ðñêèòå áàíè
ÿë è ïèë è îñòàâèë áåëåæêà: „Òóê ×îáàíà ÿäå è ïè è õâàíà Áàëêàíà!”
Èìàë ÿòàê îò Êàðàáóíàð, êîéòî èçäàâà è íåãî, è õîðàòà, ñ
êîèòî ñå ñâúðçàë.  Çëîêó÷åíå ïðè Ñòàðèÿ ìîñò íà Ìàðèöà
ñëó÷àåí ðèáàð îòêðèâà ñêðèòà ïóøêà. Òîâà å 1950 ã. Èäâà àãåíò
421
îò Ïëîâäèâ. Ïðåñòðóâà ñå íà ðèáàð è ñëåäè êîé ùå äîéäå äà âçåìå
ïóøêàòà. Êàðàáóíàðåöúò âå÷å êàðàë ñ êàðóöàòà áàãàæ çà ÷åòàòà,
êúì êîÿòî òàòå ñå ïðèñúåäèíèë. Ìèíàâà ïî ìîñòà. Ñïèðà
êàðóöàòà è ñëèçà çà ïóøêàòà. Òîãàâà àãåíòúò ñòðåëÿ ïî íåãî è ãî
çàëàâÿò. Çàïî÷âàò ðàçêðèòèÿòà çà ÷åòàòà. Ïðàâè ñå íîâà ïîòåðÿ
çà ïðåñëåäâàíåòî. Ìèëèöèîíåðèòå òðúãâàò îò Êàìåíèöà,
ïðåîáëå÷åíè êàòî äúðâàðè. ×åòàòà ãè çàëàâÿ. Áàùà ìè îáà÷å ãè
ðàçêðèë. Òîãàâà èì êàçàë: „Âñè÷êè èìàòå äåöà êàòî ìåíå. À ñòå
òðúãíàëè äà òðåïåòå õîðà!” Âúðíàëè ãè â åäíà øèïêà. Çà÷àêàëè
õîðà, êîèòî òðÿáâàëî äà äîéäàò ïðè òÿõ è äà êàæàò ïàðîëàòà:
„Ñëèâåí”. Ìîì÷åòî îò Âåëè÷êîâî, êîåòî äîøëî ñ áàùà ìè â
÷åòàòà, ñå íàðè÷àëî Ê ü ¥ ñ å â ÷ å ò î . Òî èñêàëî äà èçáèÿò ïðå-
îáëå÷åíèòå ìèëèöèîíåðè. Áàùà ìè êàçàë:
– Îìðúçíà ìè äà ïèÿ ÷îâåøêà êðúâ!
È ãè ïóñíàë. Òå îáà÷å ÷óëè îòíÿêúäå ïàðîëàòà „Ñëèâåí”,
ïðèòè÷âàò è âçåìàò ñêðèòîòî îðúæèå. Áàùà ìè ñå ïîêàçâà è ãî
óáèâàò. Ïðåäíàòà íîù å ñúíóâàë ñúí, ÷å çìèÿ ãî óõàïàëà ïî ñúðöå-
òî. Êàçàë ãî å íà Êüîñåâ÷åòî. Õâúðëèë áîìáà. Íî òÿ íå ãðúìíàëà.
Íàïàäàòåëèòå áÿãàò. Íî ãîðÿíèòå âèæäàò, ÷å  è õ ú ð å óáèò.
Òîâà å áèëî ãîðÿíñêîòî ìó èìå.
Ê ü î ñ å â ÷ å ò î ñúáëè÷à áàùà ìè. Âçåìà êúðâàâèòå äðåõè
è îðúæèåòî. Îòèâà ó ëåëÿ ìè Ë å í ê à à à í ÷ å â à âúâ Âåëè÷êîâî,
îñòàâÿ âåùèòå è ðàçêàçâà âñè÷êî òîâà, êîåòî àç òè ðàçêàçâàì. Ê ü î -
ñ å â ÷ å ò î ïîñëå ãî óáèõà òóê, â íàøåòî çåìëèùå, â Êîðèÿòà28.
Óáèåöúò íà áàùà ìè ïîñëå å äàâàë èíòåðâþ. Êàçâàë, ÷å
áàùà ìè áèë âÿðâàù ÷îâåê. Èäâàë å è â ñåëî äà ñå õâàëè, ÷å òîé å
óáèë × î á à í à . Íàõàëíèêúò äîøúë è ó íàñ. Äÿäî ãî èçãîíèë.
Áàùà ìè å çàêàðàí çà àóòîïñèÿ â áîëíèöàòà â Ïàçàðäæèê.
Îòðÿçàëè ìó ðúêàòà è ÿ èçïðàòèëè â Ñîôèÿ, çà äà âçåìàò
îòïå÷àòúöèòå. Çà èäåíòèôèêàöèÿ. Ìàéêà ìè íå å èñêàëà òðóïà
ìó ó íàñ. Çà äà íå ïëàøè äåöàòà.
Òÿëîòî âçåë äÿäî. Ïîëîæèë ãî â êîâ÷åã. Àç ñå óïëàøèõ è íå
âëÿçîõ äà âèäÿ òÿëîòî íà áàùà ìè â òîçè êîâ÷åã. Áàùà ñè ñúì âèæ-
äàë ñàìî âåäíúæ. Áåøå ñ ÿìóðëóê. Èäâàë ñè å â êúùè â ñêðèâàëèùåòî.
Íà Äåâåòè çàãðàáèõà âñè÷êî, êàêâîòî èìàõìå. Êàêâîòî
áåøå ñòðóïàë áàùà ìè çà ìàãàçèí. Âåëè÷êîâñêèòå ïàðòèçàíè
âçåëè ìàòåðèàëèòå, çà äà ïîòåãíàò èçãîðåíèòå ñè êúùè. Íàé-âå÷å
×àëúêà. Ñÿêàø òàòå èì ãè å çàïàëèë!

422
 Òîé å áèë â íà÷àëîòî ñèðîìàõ. Êàòî çàìîãíàë, ñè êóïèë
çåìÿ äî 45 äåêàðà. Ïîñëå îùå åäíà íèâà 16 äåêàðà.
Ñëåä Ïðîìÿíàòà òðÿáâàøå äà ñè âçåìåì íèâèòå. Íå ìîæåì,
çàùîòî ãî âîäÿò æèâ. Íÿìà ñìúðòåí àêò. Îòèäîõ ïðè àäâîêàòà
Ì à ð è í ê î â . Òîé ìè êàçà:
– Íÿìà äà òè âçåìà ïàðè, çàùîòî áàùà òè íå ìå óáè ïðåç
1947 ã.
Áàùà ìè ãî ïðè÷àêàë, çàëîâèë ãî è çàêàðàë ïåø äî Îðàí-
æåâèÿ ïëîùàä. Êàçàë ìó:
– Êàêâî òè íàïðàâèõ, È â à í å , òà è òè èñêàøå äà ìå óáèåø.
Ñåãà èäè â ìèëèöèÿòà è êàæè, ÷å àç ñúì òå äîêàðàë òóê.
Òàçè èñòîðèÿ ìè ÿ ðàçêàçà ñàì àäâîêàòúò È â à í Ì à ð è í -
êîâ.
Ùî ñå îòíàñÿ äî ëúæèòå, ÷å áàùà ìè å èìàë ñïåöèàëåí
îòðÿä, ñâîÿ ãðóïà, òîâà ñà èçìèñëèöè! Íèêîãà íå å áèë â ñúäðóæèå
ñ íÿêîãî. Îñâåí íàêðàÿ, êîãàòî ãî ïðèåìà åäíà ãîðÿíñêà ÷åòà,
êîÿòî å áèëà ñâúðçàíà ñ ãîëÿìà êîíñïèðàöèÿ â Ïàçàðäæèê.
Òàêàâà å èñòîðèÿòà íà ìîÿ áàùà. Êîãàòî îòèâàõ âîéíèê,
åäèí îò Âîåííîòî îêðúæèå, Ó ç ó í î â , ìè êàçà: „Àêî áàùà òè
áåøå ïàðòèçàíèí, ãîëåìè óñïåõè ùÿõìå äà èìàìå”.
Äà ñå âúðíåì êúì ìèñòèôèêàöèÿòà íà Ñ ï à ñ Ò î ì î â çà
ãåðîè÷íàòà ñúïðîòèâà íà ÷àñò îò íàñåëåíèåòî íà íîâàòà âëàñò, ò.
å. çà íàëè÷èåòî íà á à í ä è ò è , êîèòî íå ðàçðåøàâàò íà íîâàòà
âëàñò äà ñå óñòàíîâè â ñåëîòî.
Ïî òîçè âúïðîñ âå÷å èìà ìíîãî ïèñàíèÿ. Òóê ùå öèòèðàì
çà êðàòêîñò ñàìî åäíî (âæ. Èë. Ñ ò å ô à í î â , Äåâåòè ñåïòåìâðè.
Ïðèëàãàòåëíè è ñúùåñòâèòåëíè, Çíàìå, 9. IÕ. 2005, ñ. 17): „Èìà
ëè îïèò çà ñúïðîòèâà (â Êðàèùåòî – áåë. Ò. Á.)? Ïî÷òè íèêàêâà!
Ñàìî â Þíàöèòå ïðè îïèò äà áúäå àðåñòóâàí, Ï. ×îáàíîâ29 óáèâà
äâàìà ÷îâåêà è ðàíÿâà 7, êàòî óñïÿâà äà èçáÿãà. Óáèò å ÷àê ñëåä
øåñò ãîäèíè è ÷ðåç âíåäðåí ÷îâåê30. Òîçè ñëó÷àé ãîâîðè çà íåïîä-
ãîòâåíîñòòà íà íîâàòà âëàñò èëè íà ó÷àñòíèöèòå â íåÿ äà ñå ñïðàâÿò
ñ ïîäîáíè çàäà÷è.
Âúïðîñúò çà ñúùåñòâóâàíåòî íà „ãðóïàòà íà ×îáàíà”;
„áàíäàòà íà ×îáàíà” ñëåä ôàòàëíîòî çà ïðåäñòàâèòåëèòå íà íîâà-
òà âëàñò íåãîâî èçãîíâàíå îò Þíàöèòå ñúùî å èçÿñíåí êàêòî â
ðàçêàçèòå íà íåãîâèòå ïîòîìöè, òàêà è â åäíà ïóáëèêàöèÿ íà
à å î ð ã è Ê î ç à ð å â – „Áàíäà íà ×îáàíà” íèêîãà íå å èìàëî,

423
(Âèäåëèíà 15. 06. 1999, ñ. 12).  íåÿ ñå ïîñî÷âà, ÷å íåëåãàëíàòà
îðãàíèçàöèÿ, ñúçäàäåíàòà ïðåç 1949 ã. â Áåëîâî îò Ñ ï à ñ À ñ å -
í î â Ï à â ë î â , ïðåç 1950 ã. âå÷å å âúâ âðúçêà ñúñ „Ñúþçà íà
ñâîáîäíèòå âîéíè” â Ïàçàðäæèê, îãëàâÿâàí îò Í å ä ÿ ë ê î
Í å ì ñ ê è . Ñúþçúò íà ñâîáîäíèòå âîéíè çàïî÷âà ñúçíàòåëíî äà
ñå íàðè÷à îò ïàçàðäæèøêàòà âëàñò „Áàíäàòà íà ×îáàíà”. „Òàêà –
ïèøå Ã. Ê î ç à ð å â – ïðèïèñâàëè ðàçáîéíè÷åñêè õàðàêòåð íà
ïîëèòè÷åñêàòà îðãàíèçàöèÿ”. Çà ïðèñúåäèíÿâàíåòî íà Ï å ò ú ð
Ñ ò î é ÷ å â êúì ãîðÿíñêàòà ãðóïà íà Ñúþçà òîçè àâòîð, ÿâíî ñèí
íà ó÷àñòíèê â Ñúþçà31, ïèøå: „Òîé å áèë âúëê åäèíàê.” Îò
èçäèðâàíåòî íà òîçè àâòîð ñå ðàçáèðà, ÷å × î á à í à å çàâåäåí â
Áàëêàíà ïðè êîìàíäèðà íà ãîðÿíèòå Ñ ï à ñ È â à í î â îò
ìàëêîáåëîâåöà Ñ ò î ÿ í Ê ð ú ñ ò å â . Áèë ïðèåò â îòðÿäà çàðàäè
ãîëåìèÿ ìó îïèò è çàðàäè ëåãåíäèòå çà íåãî, êîèòî ïúòóâàëè èç
Ïàçàðäæèøêî. Òàêà ñòàâà ðåäîâè ÷ëåí íà îòðÿäà, íî íèêîãà íå å
áèë êîìàíäèð. Äàòàòà íà ñìúðòòà ìó å òî÷íî óñòàíîâåíà â
ñòàòèÿòà: õ ð à á ð è ÿ ò ñ å ë ÿ í è í î ò Þíàöèòå, í à ï ð à â å í
íàñèëà âðàã íà íîâàòà âëàñò, çàãèâà íà 5-òè
ñ ð å ù ó 6 - ò è à â ã ó ñ ò 1 9 5 0 ã . í à â ð ú õ À ë à á à ê 32 â
áîé ñ ìèëèöèîíåðñêè ÷àñòè îò Âåëèíãðàä è Ïàçàðäæèê.
Ñ òîâà ñìÿòàì äà ïðèêëþ÷à èñòîðèÿòà íà Ï å ò ú ð Ñ ò î é -
÷ å â – × î á à í à . Òÿ îáà÷å òðÿáâà äà îñòàíå íà âíèìàíèåòî íà
ñëåäâàùèòå èçñëåäîâàòåëè è ïîâåñòâîâàòåëè – ç à ù î ò î ä ð ó ã
òàêúâ óíèêàëåí ñëó÷àé â Ñúïðîòèâàòà ñðåùó
Êîìóíèçìà â Áúëãàðèÿ åäâà ëè å èìàëî!

Ãåîðãè Àðíàóòñêè
Áèë å åäèí îò àðåñòóâàíèòå è êà÷åíè â êàðóöàòà, ïðåäíà-
çíà÷åíà äà îòêàðà æåðòâèòå â Ãàíãîâ ñèïåé çà åêçåêóöèÿ. Êîíÿò
íà Á ë à ã î Ò à ê å â , êàòî ÷óâà ïúøêàíèÿòà íà ñòîïàíèíà ñè,
îòêàçâà äà òðúãíå. Òîãàâà ðåøàâàò äà âçåìàò äðóã êîí. Â òîâà
âðåìå êóìúò íà Ã å î ð ã è – Ê î ë ü î Ê à ö à ð ñ ê è , åäèí îò
áèÿ÷èòå, óáèéöèòå â Þíàöèòå, îòâúðçâà ðúöåòå è êðàêàòà ìó è
òîé èçáÿãâà. Óêðèâà ñå èçâåñòíî âðåìå, äîêàòî ìèíå Òðåïàëêàòà,
è ñå çàâðúùà â êúùè.
Èñòîðèÿòà íà Ã. Àðíàóòñêè ìîæå äà áúäå äîðàçêàçàíà îò
ñèíà ìó À í ã å ë , êîéòî æèâåå â Þíàöèòå, ñ êîãîòî, çà ñúæà-
ëåíèå, íå óñïÿõ äà ñå ñðåùíà.

424
 Àñåí Ãåîðãèåâ Áëàãîâ
Æåíà: Öâåòàíêà îò Ãåîðãèåâè.
Äåöà: íÿìàò.
Ðàçêàçâà Ñ ò î è ì å í ê à Ê î ÷ å â à : „Áåøå ìè êàëåêî.
Óáèëè ñà ãî â çàòâîðà. Çà êàêâî ãî àðåñòóâàõà, íå ñå ñúîáùè.
Íèêîé íèùî íå êàçà. Ïîñëå, êàòî ãî áÿõà óòðåïàëè â çàòâîðà áåç
ñúä è ïðèñúäà, êàçàõà, ÷å ñå å îáåñèë. Çà êàêâî ùå ñå áåñè! Íå ìó
äàäîõà òÿëîòî. Ðàçáðàõìå, ÷å å ïîãðåáàí â åäíè ãðîáèùà äî
Çàòâîðà. Ëåëÿ òàì õîäåøå äà òúðñè ãðîáà”.

Íèêîëà Ñïàñîâ Ãåîðãèåâ

Òîé å åäèíñòâåíèÿò þíà÷àíèí, îñúäåí íà ñìúðò îò Íàðîä-
íèÿ ñúä ïðåç 1945 ã.
Âúâåæäàì ðàçêàçà çà íåãî ïî åäíà åäèíñòâåíà ïðè÷èíà:
ñúîáùàâàò ñå èìåíàòà íà èíêâèçèòîðèòå è åäíî îò íåèçâåñòíèòå
ìåñòà, êúäåòî ñà èçáèâàíè õîðàòà îò Êðàèùåòî.
Ðàçêàçâàò Ñ ò î è ì å í ê à Ñ ï à ñ î â à Ê þ ÷ ó ê î â à - Ê î -
÷ å â à , 77 ã., îáðàçîâàíèå ñðåäíî, äúùåðÿ íà óáèòèÿ, è Ñ ò å ô à í
È â à í î â Ê î ÷ å â , 78 ã., ñðåäíî îáðàçîâàíèå, èêîíîìèñò: „Îáâè-
íèõà ãî â íÿêàêâî ñïðå÷êâàíå ñ Á ë à ã î à å î ð ã è å â Ê ó ç å â 33.
Íå óñïÿõà äà ìó èçìèñëÿò íèêàêâà ïîëèòè÷åñêà ïðè÷èíà. Áÿõà
àðåñòóâàíè òðèìà ÷îâåêà, êîèòî ïðåäàäîõà íà Íàðîäíèÿ ñúä:
Í è ê î ë à , À ò à í à ñ Ì è õ î â Ê î ÷ å â è Ã å î ð ã è Ò à ê å â 34.
Îáâèíåíèåòî êúì òðèìàòà áåøå åäíî è ñúùî. Äðóãèòå äâàìà
îòúðâàõà òðåïàíåòî. Êàçâàò, ÷å å óáèò â ì. Òîäîðèíà êaùà, âúâ
Âåëè÷êîâñêèÿ áàèð. Òàì ñà èçáèòè ìíîãî õîðà – åäíè ñúñ ñúä,
äðóãè áåç ñúä è ïðèñúäà. Îùå äîêàòî áÿõà àðåñòóâàíè òóêà, â
ñåëî, íà òðèîðà, êúäåòî ÷èñòåõìå ñåìå çà ïîñåâ, äîéäå åäèí îò
òðåïà÷èòå. Êàçâàøå ñå À ò à í à ñ Ï å í å â . Äîéäå ïðè íàñ è êàçà:
– Íàáèõ ñå íà ãàäîâå, íà ôàøèñòè. Äîéäîõ òóê äà ñè ïî÷èíà
è ïàê ùå îòèäà”35.

Äèìèòúð Èëèåâ Äàñêàëîâ

Áèâø êìåò íà ñåëîòî.
Æåíà: Â å ò à îò Õ à ä æ è é ñ ê è .
Äåöà: 1) È ë è ÿ , â ñåëîòî, æèâ;
425
 2) Ç à ï ð à , îìúæåíà â Ïàçàðäæèê;
3) Ã å î ð ã è , èçñåëåí â Ïàçàðäæèê, ïîêîéíèê;
4) Â å í ê à , çàäîìåíà ó Í à í ê è í î â è , Ïàçàð-
äæèê, ïîêîéíèöà.
Ðàçêàçâà Ñ ò å ô à í Ê î ÷ å â : „ Ä è ì è ò ú ð Ä à ñ ê à ë î â áåøå
îò òåçè, êîèòî ñà êìåòóâàëè ïðåäè Äåâåòè. Èçâèêàëè ãî â Ñúâåòà
çà ñïðàâêà. Íå ñå ðàçáðà çàùî ãî óáèõà! Ïðàâåë å ñàìî äîáðèíè íà
õîðàòà. Óáèâàò ãî â Ñúâåòà. Çà äà ïðèêðèÿò óáèéñòâîòî, çàíàñÿò
òðóïà ïðåä ïîðòè÷êàòà íà äîìà ìó. Îáëÿãàò ãî íà âðàòàòà. Êó÷åòàòà
ïî÷âàò äà ëàÿò. Èçëèçàò äîìàøíèòå. Îòâàðÿò âðàòàòà. Òðóïúò ñå
ñãðîìîëÿñâà â êðàêàòà èì. Òàêà óáèéöèòå áÿõà èìèòèðàëè óæ
åñòåñòâåíà ñìúðò, êîÿòî çàñòèãíàëà æåðòâàòà òî÷íî ïðåä âðàòíèêà
íà êúùàòà ìó. Òàêèâà íåùà ñòàâàõà â íàøåòî ñåëî íà Äåâåòè!”

IJïèíîâ
Íàçíà÷åíèÿò ê ì å ò íà Þíàöèòå. Ïðåäè òîâà å áèë
îôèöåð. Åäíè ðàçêàçâàò, ÷å å áèë áðàò íà Ä è í ÷ î Ä ó ï è í î â ,
ïîñëå ãåí. Ä è í ÷ î  å ë å â . Äðóãè òâúðäÿò, ÷å å íåãîâ áëèçúê
ðîäíèíà îò Ñìèëåö.
Íà Äåâåòè å â Þíàöèòå. Ïîäãîíâàò ãî äà ãî çàëîâÿò è äà ãî
åêçåêóòèðàò çàåäíî ñ îñòàíàëèòå òðèìà îáùèíñêè ñëóæèòåëè –
ïèñàðÿ, áèðíèêà è ñòðàæàðÿ. Óñïÿâà äà ñå èçìúêíå. Áÿãà êúì
çàïàäíàòà ñòðàíà íà ñåëîòî. Ïðåäïîëàãà ñå, ÷å ìåñòíè õîðà ñà ìó
ïîìîãíàëè äà ñå óêðèå. Òàêà òîé å ñïàñåí îò þíà÷àíè, àäæèëèéöè,
êîèòî ñà áèëè äîâîëíè îò íåãîâîòî êìåòóâàíå. Íå ñå íàìåðè
÷îâåê, êîéòî ïîñëå äà äàäå ñâåäåíèÿ çà ïî-íàòàòúøíàòà ìó ñúäáà.
 èñòîðèÿòà íà Ñìèëåö ñúùî íÿìà è äóìà çà íåãî.

Çäðàâêî Ñòîèìåíîâ Ðîãëåâ

Çåìåäåëåö îò Þíàöèòå. Íå ñå ðàçáèðà çà êàêâî å àðåñòóâàí.
Óáèò å çàåäíî ñ Â à ñ è ë Ò å ð ç è é ñ ê è è Á ë à ã î Ò à ê å â
íà Ñèìèòëèéñêèÿ ãåðåí, ía 1 êì ñåâåðíî îò Þíàöèòå.
Æåíà: É î ð ä à í ê à , ñíàõà îò ñúñåäíî ñåëî.
Äåöà: 1) Ñ ò î è ì å í ê à , çàäîìåíà ó Ì à ð è í î â è , ñåãà
æèâåå â Ñòàðà Çàãîðà;
2) Ï å ò ê à , îìúæåíà ó Ã å î ð ã è å â è , ïîêîéíèöà;.
Îáÿâåí çà „èç÷åçíàë” ñ äåëî 779 îò 1945 ã.
426
 Ñåëñêèÿò ñòðàæàð
Óáèò íà Äåâåòè èëè ñëåäâàùèòå äâà äíè â Îáùèíàòà. Òÿëîòî
ìó å çàõâúðëåíî â Òîïîëíèöà.
Èìåòî ìó íå îòêðèõ.

Ñïàñ Ïèñàðÿò
Ñëóæèòåë â Îáùèíàòà. Íå ñè ñïîìíÿò äðóãèòå èìåíà íà
æåðòâàòà.
Ðàçêàçâà Ñ ò å ô à í Ê î ÷ å â : „Óáèõà ãî â îáùèíàòà. Áåøå
õâúðëåí â Òîïîëíèöà. Òàì îòêðèõà òÿëîòî ìó”.

Ñòîèë Áèðíèêà
Ñåêðåòàð-áèðíèê â Þíàöèòå. Óáèò íà Äåâåòè â Îáùèíàòà
íà Þíàöèòå. Ïîâå÷å ñâåäåíèÿ íå îòêðèõ.
Èñòîðèÿòà è èìåíàòà íà òîçè äúðæàâåí ñëóæèòåë î÷àêâàò
ïðîäúëæåíèå!
Ðàçêàçâà Ñ ò å ô à í Ê î ÷ å â : „Áåøå óáèò â Îáùèíàòà. Õâúð-
ëèõà òÿëîòî ìó â Òîïîëíèöà. Âîäàòà ãî áåøå èçõâúðëèëà ïðè ìîñòà
íà Òîïîëíèöà. Ìèñëÿ, ÷å òîçè ÷îâåê áåøå îò Ïàçàðäæèê (?!)”

Çäðàâêî Ñòàìåíîâ Ðîãëåâ

Îáÿâåí ñ äåëî 779 îò 1945 ã. çà „èç÷åçíàë”.
Íåãîâàòà èñòîðèÿ îñòàíà íåïðîó÷åíà!

Âàñèë Äèìèòðîâ Òåðçèéñêè

Çàìîæåí ñåëÿíèí. Êìåòóâàë ïðåç 1923 ã., êîãàòî íå ðàç-
ðåøàâà åêñöåñèè ñðåùó çåìåäåëöèòå ïî âðåìå íà Ïðåâðàòà.
Íà 10.IÕ.1944 ã. ðàçáèðà, ÷å ñà àðåñòóâàíè áðàò ìó – À í ã å ë
Ò å ð ç è é ñ ê è , è ïëåìåíèêúò ìó, áðàòîâèÿò ìó ñèí Á ë à ã î
Ò à ê å â . Íàó÷àâà çà çâåðñòâàòà, íà êîèòî ñà ïîäëîæåíè äâàìàòà
àðåñòàíòè â Îáùèíàòà. Èçïóñêà ñå è êàçâà ôàòàëíîòî èçðå÷åíèå:
– Ùå âè ïîòúðñÿ ñìåòêà çà ñòîðåíîòî, êîãàòî ìó äîéäå âðåìåòî!
Ðàçëþòåíèòå ïðåäñòàâèòåëè íà íîâàòà âëàñò è òåõíèòå
ïîìàãà÷è è ãî àðåñòóâàò è ãî ïîäëàãàò íà ìú÷åíèÿòà, ïðåç êîèòî
å ìèíàë áðàò ìó Àíãåë. Ïóñêàí å ñúùî òàêà íàäîëó ñ ãëàâàòà â
êëîçåòíàòà ÿìà íà Îáùèíàòà.
427
 Æåíà: À ò à í à ñ à îò Êàðàáóíàð.
Äåöà: 1) Í è ê î ë à , îñòàâà â ñåëîòî, ïîêîéíèê;
2) È â à í , ñúùî;
3) Ä è ì è ò ú ð , ñúùî;
4) Ã å î ð ã è , èçñåëåí â Áîøóëÿ, æèâ;
5) Ã è í ê à , îìúæåíà â Ïàçàðäæèê, ïîêîéíèöà;
6) Ï å ò ê î , èíôîðìàòîðúò.
Ðàçêàçâà Ï å ò ê î Â à ñ è ë å â Ò à ê å â , 81 ã., îáðàçîâàíèå
ñðåäíî, ðàáîòíèê: „Áàùà ìè, ñëåä êàòî å êìåòóâàë, ñå å çàíèìàâàë
ñ îâ÷àðëúê. Ïîìàãàë å íà ÷è÷î ìè À í ã å ë çà íàïðàâà íà îáùåñò-
âåíèòå ñãðàäè â ñåëîòî. Íà äåñåòè áÿõìå â ñòàðàòà êúùà. Â êúùè
äîéäîõà äâàìà: Ê î ë ü î Ê à ö à ð à ( Ê à ö à ð î â ) , áÿõìå
êîìøèè ñ íåãî, è Ò î ø î × ó ì à ê à ( Ò î ø î Ï î ï î â ) . Çàáðàõà
áàùà ìè. Çàâåäîõà ãî â îáùèíàòà. Êîãàòî áàùà ìè, ïðåáèò, å
ïîèñêàë âîäà, Ò î ø î Ï î ï î â ïèêàå â óñòàòà ìó – ñúùîòî, êîåòî
ñà íàïðàâèëè è ñ ÷è÷î À í ã å ë .
– Åòî òè âîäà! – êàçàë ×óìàêà.
Ñëåä êàòî ãî ïðåáèëè, ðåøèëè äà ãî îòêàðàò äà ãè óáèÿò
çàåäíî ñ Á ë à ã î Ò à ê å â , áðàòîâèÿ ìó ñèí è Ã å î ð ã è
À ð í à ó ò ñ ê è . Çà äà ãè èçêàðàò, âçåëè êîíÿ íà Á ë à ã î . Êîíÿò
îáà÷å, êàòî ÷óë êàê ïúøêà ñòîïàíèíúò ìó, çàñè÷à. Ðàçïðÿãàò òîçè
êîí è âçåìàò êîíÿ íà Î ö å ä à ð à . Çàêàðàëè ãè íà Ãaíãîâ ïÿñúê,
êúäåòî ãè èçáèëè. Ïîñëå ñàìî áàùà ìè ñà âçåëè ìúðòúâ è ãî
õâúðëÿò â ìÿñòîòî, êúäåòî ñåãà å Ñòàäèîíà. Íÿêîè ñà âèäåëè
òÿëîòî, íî íèå íå ãî íàìåðèõìå. Òàêà íå ìîæàõìå äà ãî ïîãðåáåì.
Çàùî óáèõà òàòå, òàêà è íå ðàçáðàõìå! Íèêîé íèùî íå íè êàçà.
Íèêîé íèêàêâà ïðè÷èíà íå èçòúêíà. Òàêà òðåïåõà òîãàâà! ×ó ñå,
÷å ãî óáèëè çà òîâà, ÷å å áèë êìåò ïðåç 23-òà ãîäèíà. Àìà òîãàâà
òîé å ñïàñèë ìúæåòå îò ñåëîòî!
È äðóãî äà òè êàæà. Êàòî ãî óáèõà, äîéäîõà ó íàñ, âçåõà 10–
15 îâöå, èçêëàõà ãè, è íÿêîëêî äåíà ïèðóâàõà. Òàêà íàïðàâèõà
„êóðáàí” íà æåðòâàòà ñè”.
Ðàçêàçâà É î ð ä à í Å æ î â : „Êîãàòî ä ÿ ä î Â à ñ è ë å áèë
êìåò, å ðàçäàë åäíà ìåðà â ìåñòíîñòòà Ïð¥êàðà. Èìàëî å äîâîëíè
è íåäîâîëíè ñåëÿíè. Íåäîâîëíèòå ãî õâàíàõà íà Äåâåòè. Óòðåïàõà
ãî â Ñèìèòëèéñêèÿ ãåðåí. Êàçâàò ìó îùå Ñèïåÿ èëè Ãaíãîâ
ïÿñúê. Òðåïàí å ïðåç íîùòà. Ïî-êúñíî ïðàâåõà îðèçèùà â òîâà
ìÿñòî. Íàìåðèõà ìó êîêàëèòå â åäèí ãåðåí”.
428
 Ðàçêàçâà È â à í À í ã å ë î â È â à í î â : „ Ä ÿ ä î Â à ñ è ë
Ò å ð ç è é ñ ê è å áèë íà äÿäî À í ã å ë Ò å ð ç è é ñ ê è áðàò. Óáèò
å æåñòîêî ñúñ ñúùèòå ãàâðè êàòî äÿäî çà åäíî èçðå÷åíèå. Êîãàòî
ðàçáèðà, ÷å áðàò ìó å àðåñòóâàí è ìíîãî èçìú÷âàí, îòèøúë â
Ñúâåòà è êàçàë íà óáèéöèòå:
– Ùå âè ïîòúðñÿ ñìåòêà çà áðàò ñè!
– Ñìåòêà ëè ùå ìè òúðñèø? – êàçàë Ã å î ð ã è Ê î ö å â .
Ïðèáðàëè è íåãî è çàïî÷íàëî ìú÷åíèåòî. Ïèêàåíåòî â óñòà-
òà, ïóñêàíå â êëîçåòíàòà ÿìà íàäîëó ñ ãëàâàòà”.

Áëàãî Êðúñòåâ Òàêåâ

Óáèò å íà 40 ã. Çåìåäåëåö è òúðãîâåö. Áðàòîâ ñèí íà À í ã å ë
è  à ñ è ë Ò å ð ç è é ñ ê è . Çà òîçè ÷îâåê íèòî åäèí æèòåë íà Þíà-
öèòå íå ìîæà äà ñå äîñåòè çà íÿêàêâà ïðè÷èíà, ïîðàäè êîÿòî å áèë
óáèò. Åäèíñòâåíîòî, êîåòî ñå êàçâà çà íåãî, å: „Óáèõà ãî ïî àìáèöèÿ”.
Æåíà: Ê à ð à ì ô è ë à îò Ê ó ç å â è .
Äåöà: 1) Ä è ì è ò ú ð , â Þíàöèòå, èíôîðìàòîðúò;
2) Â è î ë å ò à , ïîêîéíèöà, çàäîìåíà ó Ì à ð è í î â è ;
3) È â à í , èçñåëåí â Ïàçàðäæèê, æèâ.
Îáÿâåí çà „èç÷åçíàë” ñ äåëî 552 îò 1946 ã.
Ðàçêàçâà Ä è ì è ò ú ð Á ë à ã î â Ò à ê å â , 75 ã., IV îòä.,
çåìåäåëåö: „Íà äåñåòè çàáðàõà òàòå îò êúùè. Áåøå õîäèë â Ñúâåòà
çà êóïîíè. Òîãàâà ñëúí÷îãëåäúò ñå ìåëåøå ñ êóïîíè. Äîéäå ñè.
Ïîñëå ñå ðàçáðà, ÷å Ñ ò î è ÷ ê î Å æ î â è Ò î ä î ð Ï î ï î â
âåäíàãà ñà òðúãíàëè ïî íåãî. Äîéäîõà ó íàñ. Çàáðàõà ãî. Âèêàëè
ãî óæ â Ñúâåòà. À òîé îòòàì ñå âðúùà. Ìàìà â òîâà âðåìå
ïåðåøå. Ñòàíà îáÿä. Âèêà:
– Òîÿ ÷îâÿê èçëåçå è ãî íÿìà.
Îáëå÷å ñå è îòèäå â Ñúâåòà. Ïðè êìåòà, Äîêòîðà. Òîé £
âèêà:
– Íÿìà äà ñå ïëàøèø! Øà ñè äîéäå!
Ïîñëå íàó÷èõìå êàêâî å ñòàíàëî. Ïðåç äåíÿ ñà ãî ïðåáèëè
â Ñúâåòà. Äî ñìúðò. Ïðåç íîùòà å òðÿáâàëî äà èçâåäàò æåðòâèòå
è äà ãè èçáèÿò èçâúí ñåëî. Íàìåðèëè êàðóöà. Íî êîí íèêîé íå
èì äàâà. Òîãàâà èäâàò ó íàñ è ëúæàò ìàìà:
– Êàðàìôèëî, äàé êîíÿ, ÷å ãî èñêàò çàïàñ.
Çàáðàõà êîíÿ è ãî âïðÿãàò â äðóãà êàðóöà.
429
 Òàòå å áèë îùå æèâ. Ñ íåãî å áèë è êîìøèÿòà Ã å î ð ã è
À ð í à ó ò ñ ê è è ÷è÷î –  à ñ è ë Ò à ê å â , êîéòî âå÷å å áèë íàïúë-
íî óìðÿë îò ïîáîÿ. Êàòî ñà ãè êà÷âàëè â êàðóöàòà, âúðçàíèÿò
à å î ð ã è ñå áëúñíàë â íåãî. Òàòå ìó ðåêúë, êàòî ïëà÷åë:
– Ãåîðãè, ïîëåêà, ÷å ãëàâàòà ìè å ïîòðîøåíà”
Êàòî çàïî÷íàë äà ñòåíå, íàøèÿò êîí ìó ÷óâà ãëàñà, è îòêàçàë
äà òðúãíå ñ êàðóöàòà. Òîãàâà ðàçïðÿãàò íàøèÿ êîí è îòèâàò è
âçåìàò êîíÿ íà Â à ñ è ë Î ö å ä à ð à . Â òîâà âðåìå Ê î ë ü î
Ê à ö à ð ñ ê è , êîéòî áåøå êóì íà Ã å î ð ã è À ð í à ó ò ñ ê è , ìó
ðàçâúðçâà ðúöåòå è êðàêàòà è ìó êàçâà:
– Áÿãàé!
Òîé èçáÿãà. Ïîñëå ñå êðè ïî ôóðíèòå, ðàêèòàöèòå. Îæèâÿ.
Ìàìà ãî ïèòà:
– Ãåîðãè, êàêâî ñòàíà ñ ìúæà ìè?
Òîé ìúë÷è. Íèùî íå êàçâà. Ñàìî òîâà:
– Íå ìå ïèòàé! Íåäåé ìå ïèòà!
Òà êàòî âçåëè êîíÿ íà Î ö å ä à ð à , ñå ðàçòè÷àëè è çàïî÷íàëè
äà âèêàò:
– Ñúìâà ñå. Øà íè âèäÿò õîðàòà.
Çàêàðàëè ñà ãè â Ãàíãîâèÿ ïÿñúê. Ñèïåÿ ìó êàçâàìå. Òàì
ñà äîòðåïàëè òàòå. Õâúðëèëè ñà ãî îò êàðóöàòà. Ìàìà è áàáà
 à ñ è ë ÿ õîäèõà äà òúðñÿò òðóïà. Òàì íàìåðèëè ìíîãî ðàç-
õâúðëÿíè õîðà. Áèëè ÿäåíè îò êó÷åòàòà. Íå ñà ïîçíàëè òàòå.
Òðóïîâåòå ñà áèëè îãðàáåíè, äðåõè, ÷àñîâíèöè, âñè÷êî.
Ðàçïðàâÿõà, ÷å îò íàøåíöèòå â óáèâàíåòî ñå îòëè÷èë îñîáåíî
Ð è á î ê à . Òå áÿõà ñêàðàíè ñ Òàòå îòïðåäè Äåâåòè. Íå ìîæà äà
ñå ðàçáåðå êàêâà ïðè÷èíà ìó èçìèñëèõà, çà äà ãî óòðåïàò.
Ïîñëå ìíîãî íè òîðìîçèõà. Âçåõà ìå òðóäîâàê. Èçîáùî
òàêîâà òåãëî ïðåæèâÿõ, ÷å íå å çà ðàçïðàâÿíå!”
Ðàçêàçâà À í ã å ë À í ã å ë î â : „Çà Á ë à ã î Ò à ê å â
ðàçêàçâàõà, ÷å íÿêîé îò íàøèòå ïîçíàë òÿëîòî ìó â Çþìáèëþêà”.
Ðàçêàçâà É î ð ä à í Å æ î â : „Èñòîðèÿòà ñ òîçè Áëàãî
çàïî÷íà ïðåäè Äåâåòè. Èìàøå åäèí ñúñåä – Àíãåë Âàòåâ, êîéòî
áåøå â Çàòâîðà. Èìàëè ñïîð çà äâîðîâå. Æåíàòà Èâàíêà íà
çàòâîðåíèÿ âèêà íà ïîìîù Ãîøî Ðèáî÷åòî. Ðèáîêà ñòðåëÿ è
íàïúëâà Áëàãî ñúñ ñà÷ìè. Ñïàñèõà ãî. Èçâàäèõà ñà÷ìèòå. Áåøå
äîáúð ÷îâåê. Íà Äåâåòè ãî äèãíàõà. ×ó ñå, ÷å ïàê ñúùèÿò Ðèáîêà
ãî å òðåïàë. È òîé å óáèò íà Ñèìèòëèéñêèÿ ãåðåí, â Ñèïåÿ”36.

430
 Àíãåë Äèìèòðîâ Òåðçèéñêè (Òàêåâ)
Ìåñòåí ó ÷ è ò å ë . Èíèöèàòîð íà êóëòóðíèÿ æèâîò â ñåëîòî.
Ñ íåãîâà èíèöèàòèâà, îò÷àñòè è ñ íåãîâè ñðåäñòâà, ñà ñòðîåíè ó÷è-
ëèùåòî, êîîïåðàöèÿòà è ìàíäðàòà íà ñåëîòî.
Îáÿâåí çà „èç÷åçíàë” ñ äåëî 710 îò 1945 ã. Ïîñëå, ïðåç 1947
ã., èìà äðóãî äåëî (?!), âæ. ïî-íàòàòúê.
Æåíà: Ò ð å í ä à ô è ë à (Ò ð å í à ) îò Ï î ï î â è .
Äåöà: 1) Ç ä ð à â ê î , óáèò îò çàñàäà ïðåç 1930 ã. Ñìÿòà ñå,
÷å ñ òîâà óáèéñòâî å ñëîæåíî íà÷àëîòî íà âðàæäàòà ìåæäó
íÿêîëêîòî ìåñòíè êîìóíèñòè è À. Ò å ð ç è é ñ ê è ;
2) Ç à ï ð ÿ í , èçñåëâà ñå â Ïàçàðäæèê, ïîêîéíèê.
Ñëåä Äåâåòè å ïîäëîæåí íà òîðìîç. Òúðñåí å äà áúäå óáèò.
Ñïàñÿâà ãî øóðåÿò ìó, êîéòî ãî óêðèâà äúëãî âðåìå â êúùè.
Ïîñëå å çàëîâåí;
3) È â à í , íà Äåâåòè å âîéíèê. Ñëåä êàòî ñå âðúùà
îò êàçàðìàòà, å àðåñòóâàí, ïðåáèâàí. Íàðúãàí ìíîãîêðàòíî
ñ íîæîâå è îñâîáîäåí.
Ðàçêàçâà À í ã å ë È â à í î â À í ã å ë î â , âíóê íà óáèòèÿ,
56 ã., îáðàçîâàíèå ñðåäíî, ñòðîèòåë: „Ïèòàø ìå çàùî ñúì À í ã å -
ë î â , ïî äÿäîâîòî èìå. Çàùîòî òðÿáâàøå äà ñè èçìåíÿì èìåòî
ïî íàñòîÿâàíå íà áàùà ìè, çà äà íå ìå ïðåñëåäâàò. Íî íå ñå ñëó÷è.
Âñè÷êî çà äÿäî å ïî ðàçêàçè íà ìîèòå ðîäèòåëè è íà
ñëó÷àéíè õîðà, êîèòî ñà áèëè ñâèäåòåëè íà ñúáèòèÿòà.
Íà Äåâåòè èëè äåí-äâà ñëåä òîâà, äîêîëêîòî çíàì, ãî àðåñòó-
âà Ì è ë à í Ø î ï î â . Âîäè ãî â Ñúâåòà. Òóê çàïî÷âà äà ãî èçòå-
çàâà à å î ð ã è Ê î ö å â 37. Èìàëî å òðåïà÷è è îò Âåëè÷êîâî.
Äðóãèòå óáèéöè îò íàøåòî ñåëî ñà áèëè îò ðîäà Ã å ð ã è í ÷ î â ö è .
Òîëêîâà æåñòîêî ñà ãî áèëè. Ïðåáèò, òîé å ïîèñêàë ìàëêî
âîäèöà. Íåãîâèÿò áèÿ÷, òîçè Ã å î ð ã è Ê î ö å â , ìó êàçàë:
– Âîäà ëè èñêàø? Ñåãà ùå òè äàì!
È ñå èçïèêàë â óñòàòà ìó.
Ïîñëå ñà ðàçáèëè åäíà äóïêà â öèìåíòà íà êëîçåòà. Ïóñêàëè
ñà äÿäî ñ ãëàâàòà íàäîëó â êëîçåòíàòà ÿìà. Ïîñëå ñúùàòà ãàâðà
ñà ïîâòîðèëè è ñ áðàò ìó, äÿäî Â à ñ è ë Ò å ð ç è é ñ ê è . Óáèëè ñà
ãî íà 12. IÕ. Ïðåç íîùòà ñà ãî çàêàðèëè ïîä Ìîñòà íà Òîïîëíèöà,
îòäÿñíî íà áðåãà. Òàì, ïîä Á˜ðìèòå, ñà ãî çàõâúðëèëè.

431
 Ñëåä âðåìå åäíà æåíà îò Ñåì÷èíîâî òðúãíàëà äà òúðñè
òÿëîòî íà ìúæà ñè. Îòèâà äî Áåðìèòå è íàìèðà äÿäî. Èäâà è
êàçâà íà íàøèòå. Ìàìà ðåêëà:
– Èâàíå, âïðÿãàé ÷èôòåòî (çà êàðóöà ñ äâà êîíÿ – áåë. Ò.Á.)
äà îòèäåì äà ãî ïðèáåðåì.
Òàòå âå÷å å áèë áèò ìíîãî òîðìîçåí, ðúãàí ñ íîæîâå. Áèë
å ìíîãî óïëàøåí. Îòêàçàë å. Òàêà äÿäî å îñòàíàë áåç ãðîá.”

Âíóêúò íà Àí. Òåðçèéñêè óñïÿâà åäâà ñëåä 1989 ã. äà ñå ñäîáèå

ñ ïðîòîêîë îò ñúäåáíîòî ðåøåíèå, ñ êîåòî äÿäî ìó å îáÿâåí çà
„èç÷åçíàë”. Êîïèåòî å ìíîãî áëåäî, ïîðàäè êîåòî ñå íàëîæè äà
ïðåïèøà ñúùåñòâåíàòà ÷àñò îò äîêóìåíòà, ñðâ.:

ÏÐÎÒÎÊÎË
Ãð. Ïàçàðäæèê, 15.III.1947
Ïàçàðäæèøêè îáëàñòåí ñúä. Ãðàæäàíñêî îòäåëåíèå.
Ïðåäñåäàòåë: Ï å ò ê î Â å ë å â
×ëåíîâå: Í è ê î ë à Ä ë ú ã í å ê î â
Äèìèòúð Ã. Êîåâ
ïðè ñåêðåòàðÿ È â à í Í . Ê è ë è ò à í î â ,
ñ ó÷àñòèåòî íà ïðîêóðîðà
Âàñèë Øèøêîâ.
Ñëóøà äîëîæåíîòî ÷àñòíî ãðàæäàíñêî äåëî ¹ 516 ïî îïèñà
çà 1945 ã. ïî äîêëàä íà Ïðåäñåäàòåëÿ.
 ñúäåáíîòî çàñåäàíèå íà äíåøíîòî ïîâèêâàíå â 9 ÷. ïð.
îáÿä ñå ÿâèõà.... (íÿìà îòáåëÿçàíè èìåíà – áåë. Ò. Á.)
Äíåñ íà 15.III.1947 ã. Ñúäúò ñå ïðîèçíåñå. Âçå ïðåäâèä.
Îïðåäåëè:
Îáÿâÿâà çà áåçñëåäíî èç÷åçíàë Àíãåë Äèìèòðîâ Òåðçèéñêè,
ó÷èòåë-ïåíñèîíåð, áèâø æèòåë íà Þíàöèòå, Ïàçàðäæèøêî, áàùà
íà Èâàí Àíãåëîâ Äèìèòðîâ Òåðçèéñêè îò ñ. Þíàöèòå,
Ïàçàðäæèøêî, ñ ïðåäïîëàãàåìà ñìúðò êúì 12. IÕ. 1944 ã.”.
Ðàçêàçâà É î ð ä à í È â à í î â Å æ î â , 80 ã., IV îòä.,
îâ÷àð: „Íà Äåâåòè áÿõ íà êúðà ñ îâöåòå. × î á à í à òîãàâà óòðåïà
âåëè÷êîâåöà Á ë à ã î Ô ú ð ö î â . Îò ñåëî èìàøå ñàìî åäèí
ïàðòèçàíèí – Ã î ø î Ã å ð ã è í ÷ å â . Íåãî óòðåïàõà íà Åëåäæèê,
432
è äâàìà ïîëèòçàòâîðíèöè – Ã å î ð ã è Ä à ì ÿ í î â è Ç à ï ð ÿ í
Í è ê î ë ÷ å â – Á £ á è ò î . Çàòâîðíèöèòå âçåõà âëàñòòà. Òîãàâà
àðåñòóâàëè è á à é À í ã å ë Ò à ê å â ( Ò å ð ç è é ñ ê è ) . Àç ãî
ïîìíÿ êàòî ñòàðåö. Óòðåïàõà ãî ïî àìáèöèÿ. Ìíîãî æåñòîêî â
Ñúâåòà. Íà ìåíå ìè ðàçêàçâà êàê å òðåïàí À ò à í à ñ Ï å í å â 38.
Á£ëè ñà ãî ñ òîÿãà. Íàêðàÿ ìó ñëîæèëè çàïàëåíà áåíçèíîâà
çàïàëêà â óñòàòà. Ñ÷óïèëè ïëî÷àòà íà êëîçåòà. Àç õîäèõ äà âèäÿ
äóïêàòà. Áåøå õâúðëÿí â êëîçåòà ñ ãëàâàòà íàäîëó”.
• Íà çàïàäíàòà ñòðàíà íà Âîéíèøêèÿ ïàìåòíèê â öåíòúðà
íà ñåëîòî å ïîñòàâåíà äîáðå èçðàáîòåíà ïàìåòíà ïëî÷à. Íà íåÿ å
íàïèñàíî:
Óáèòè ñëåä 9.IÕ.1944 ã., ñ. Þíàöèòå
 à ñ è ë Ä è ì è ò ð î â Ò å ð ç è é ñ ê è – 1944 ã.
À í ã å ë Ä è ì è ò ð î â Ò å ð ç è é ñ ê è – 1944 ã.
Á ë à ã î Ê ð ú ñ ò å â Ò à ê å â – 1944 ã.
Í è ê î ë à Ñ ï à ñ î â Ã å î ð ã è å â – 1945 ã.
Àñåí Ãåîðãèåâ Áëà-
ã î â – 1945 ã.
Ãåîðãè Ï. Øîïîâ –
1945 ã.
Äèìèòúð Èëèåâ
Ä à ñ ê à ë î â – 1946 ã.
Íèêîëà Â. Òàêåâ –
1948 ã.
Ïåòúð Èëèåâ Ñòîé÷åâ
– 1950 ã.
Íèêîãà äà íå ñå ïîâòàðÿ
ïîâå÷å!
Ìèð íà äóøèòå èì!

1
Çà íåãî íå îòêðèõ ïîâå÷å äàííè.
Åäíè ãî ïðåäñòàâÿò çà áðàò íà ãåí.
Ä è í ÷ î Ä ó ï è í î â Â å ë å â , äðóãè çà íå-
ãîâ ñðîäíèê. Â êíèãàòà íà Ì. Ä å ÿ í î â ,
Ìèíàëîòî íà ñ. Ñìèëåö, êúäåòî å îïèñàí
ðîäúò Ä ó ï è í î â è (ñ. 124 è ñë.), íÿìà
íèùî çà òîçè ÷îâåê. Ïàìåòíàòà ïëî÷à â Þíàöèòå

433
 2
Òîâà ñòàâà íà 10. IÕ.1944 ã.
3
Òîïîëíèöà.
4
Ïðåäïîëàãà ñå, ÷å å óêðèò îò ìåñòåí ÷îâåê, îñòàíàë àíîíèìåí.
5
Ðîäñòâåíèöèòå íà óáèòèÿ ïàðòèçàíèí Á ë à ã î Ê ó ç å â – Ã å ð ã è í ÷ å â .
6
Ï à â å ë Â å ð ã è å â , ïàðòèçàíèí îò Áîøóëÿ, è Ò î ä î ð Ï î ï ð ó ñ è í î â ,
ïàðòèçàíèí îò Ïàçàðäæèê.
7
Íåòî÷íîñò: óáèòèòå ñà îò Âåëè÷êîâî.
8 Âæ. ïðîòèâîðå÷èåòî ñ äðóãèÿ ìó ðàçêàç, êîéòî ñëåäâà.
9
Òîâà å Ï å ò ú ð Ä è ì è ò ð î â Ï å ò ð î â îò Çëîêó÷åíå, ïàðòèçàíèí îò
îòðÿä „Àíãåë Êúí÷åâ”, ðîäåí ïðåç 1926 ã.
10
Íå ñïîìåíàâà çà äðóãèòå êðàæáè, âæ. ïî-íàòàòúê, áåë.23.
11
Ïðîòèâîðå÷èå ñ èíôîðìàöèÿòà â äðóãèÿ ìó ðàçêàç (âæ.)
12
Ìíîãî ñòðàííî îïðåäåëåíèå: íàñèëíèöèòå, óáèéöèòå, êîèòî îòèâàò äà
ðàç÷èñòâàò ñìåòêèòå ïî ñåëñêà âðàæäà, ñå ïðåäñòàâÿò çà „ïðåäñòàâèòåëè íà
íîâàòà âëàñò”.
13
Íåâåðîÿòíî ðàçìèíàâàíå â ñåìàíòèêàòà íà óáèåö; óáèéöèòå, òðúãíàëè
äà óáèâàò ×îáàíà, ñà „óáèòèòå”, à ñàìàòà æåðòâà, ñïàñèëà ñå îò óáèéñòâîòî,
ñòàâà „óáèåö”.
14
Òîâà å âîéíèêúò îò Âåëè÷êîâî, ñ ÷èéòî øìàéçåð ñå âúîðúæàâà ×îáàíà.
15
Âæ. òóê ïîðòðåòà íà òðèìà ïðèÿòåëè: â ñðåäàòà ×îáàíà.
16
Ïàðòèçàíèòå îáãðàæäàò äîìà íà ïàðòèçàíèíà Á ë à ã î Ê ó ç å â – Ã å ð -
ã è í ÷ å â , çà äà ãî çàùèòàò îò îòìúùåíèåòî íà ×îáàíà. Çàùîòî íåãîâèòå
ñðîäíèöè Ãåðãèí÷åâè ñà ïðåäïðèåëè ñòúïêè äà „ëèêâèäèðàò” îòäàâíàøíèÿ
ñåìååí âðàã.
17
Íåî÷àêâàíî îïðåäåëåíèå. Ï å ò ú ð × î á à í à íå ñå å çàíèìàâàë ñ ïîëè-
òèêà.
18
Ò î ì å Ä î é ÷ è í î â å òúñò íà ò. íàð. „èñòîðèê” íà Ïàçàðäæèøêàòà
ïàðòèéíà îðãàíèçàöèÿ Àòàíàñ Òîøêèí, êîéòî â àâòîáèîãðàôèèòå ñè å
çàáðàâèë äà ñïîìåíå, ÷å ñúïðóãàòà ìó å áëèçêà ðîäíèíà íà ×îáàíà.  ñú-
ùîòî âðåìå äåöàòà íà àðåñòóâàíèòå ïî êîíñïèðàöèÿòà „Ñúþç íà ñâîáîäíèÿ
âîéí”, ðúêîâîäåíà îò ïàçàðäæè÷àíèíà Íåäÿëêî Íåìñêè, áÿõà îïðåäåëÿíè
êàòî äåöà íà ðîäèòåëè, ñâúðçàíè ñ ×îáàíà, çà ÷èåòî ñúùåñòâóâàíå äîðè íå
ñà ïîäîçèðàëè, âæ. ñòàòèÿòà ìè “Äîïèñíèêî, èçâèíè ñå ïðåä ïàìåòòà íà
áàùà ìè” (Âèäåëèíà, Ïàçàðäæèê, 6.10.2006, ñ. 15).
19
Òóê ãðåøè: ìàéêàòà íà Ï å ò ú ð × î á à í à å ëåëÿ íà Ò à í å Ê è ö î â .
20
Âñúùíîñò Âúðáåíÿêà â Þíàöèòå. Ãúñòaêà å â Ñàðàÿ.
21
Áëèçúê ñðîäíèê (÷è÷î?!) íà ïàðòèçàíèíà Áëàãî Ãåðãèí÷åâ – Êóçåâ.

434
 22
Íà òîâà ìÿñòî â öåíòúðà íà ñåëîòî ñåãà ïîòîìöèòå íà × î á à í à ñà
ïîñòðîèëè êðú÷ìà.
23
Òîâà å ÷àñò îò ïðèêðèòàòà áèîãðàôèÿ íà ïàðòèçàíèíà à å î ð ã è
Á à ë à á à í î â , âæ. ïî-íàïðåä.
24
Ò î ä î ð Ñ ò î è ì å í î â Ø è ê î â , äÿäî íà àâòîðà íà òîçè òðóä. Íåìó
ñúì ïîñâåòèë êíèãàòà “Ñ áúëãàðñêî èìå è ñ áúëãàðñêà êðúâ”, ÂÒ, 1996.
25
à å î ð ã è å ðîäåí ïðåç 1943 ã. Çàâúðøâà ÓÒÐ ”Ñòîðèòåëíà êåðàìèêà”
â Ñåâëèåâî. Ñëåä òîâà âå÷åðíà ãèìíàçèÿ â Ðàçëîã. Ñëóæè òðóäîâàê. Æåíè
ñå çà Ç î ð ê à Ô è ê è å í à îò Ëåùåí, Áëàãîåâãðàäñêî. Èìàò äâå ìîì÷åòà è
åäíî ìîìè÷å. Ñèíúò Ï å ò ú ð å ðîäåí íà ðîæäåíèÿ äåí íà ×îáàíà: 22. I.
1969 ã. Íîñè è íåãîâîòî èìå.
26 Òîâà å Ì à ð ê î À í ã å ë î â Ä î á ð å â , ÿòàê îò Âåëè÷êîâî.
27
Èëè Ì è í ÷ î Ì è í ÷ å â (?!)
28
Òîâà å à ü î ð ã è Ê ü î ñ å â îò Âåëè÷êîâî.
29
Îïèòíèÿò àðõèâèñò å îáúðêàë èìåòî íà õðàáðèÿ þíà÷àíèí: Ïåòúð
Ñòîé÷åâ –×îáàíà.
30
 ÷àñòåí ðàçãîâîð ñ ìåíå È ë è ÿ Ñ ò å ô à í î â ìè ïðåðàçêàçâàøå ðàç-
ãîâîð ìåæäó íåãî è Ñ ï à ñ Ò î ì î â , êîéòî ñå îïèòâàë äà âíóøàâà áåçñìèñ-
ëåíàòà âåðñèÿ çà ó÷àñòèåòî íà È ë è ÿ Ê î ø ë ó ê î â îò Öåðîâî.
31
Ñòàâà âúïðîñ çà Àëåêñàíäúð Êîçàðåâ.
32
Ðèä íàä Áåëîâî è íàä Êàìåíèöà.
33
Òîâà å ïàðòèçàíèíúò îò Þíàöèòå, êîéòî å óáèò íà Åëåäæèê (2.II. 1944
ã.).
34
Îñúäåíè íà 3 ãîäèíè çàòâîð ñúñ ñúùîòî îáâèíåíèå.
35
Æåíà: Ñòîÿíêà îò ßíåâè. Äåöà: 1) Èâàí, â ñåëîòî, æèâ; 2) Ñòîèìåíêà,
èíôîðìàòîðúò, çàäîìåíà ó Êî÷åâè; 3) Ë à ò è í ê à , ñíàõà ó  è ø å â è , æèâà.
36
Òîçè Á ë à ã î å åäèíñòâåíèÿò þíà÷àíèí, êîéòî ñå å ñðåùàë ñ ö à ð Á î ð è ñ
è ö à ð è ö à É î à í à: Ïðîäàâàë ÷åðåøè êúì Âúðøèëàòà. Çàäàë ñå ôàéòîíúò
íà öàðÿ. Êîíÿò ìó ñå ïîäïëàøâà. Îáðúùà êàðóöàòà. Ñëèçàò öàðÿò è
öàðèöàòà, ïî÷âàò äà ñúáèðàò ÷åðåøèòå. Íàêðàÿ ìó ïëàùàò öÿëàòà ñòîêà.
37
Ïúëíîòî ìó èìå å Ã å î ð ã è Ç ä ð à â ê î â Ê î ö å â , ïî ïðÿêîð Ì î ø ˜ ò î .
38
Çà íåãî âæ. ïðè Í è ê î ë à Ñ ï à ñ î â Ã å î ð ã è å â .

435
 ÃËÀÂÀ ÂÒÎÐÀ

ÈÇÌÅÐÅÍÈßÒÀ
ÍÀ ÏÀÐÒÈÇÀÍÑÊÈß ÒÅÐÎÐ È ÍÀ
ÂÀÐÒÎËÎÌÅÅÂÈÒÅ ÍÎÙÈ
 ÊÐÀÈÙÅÒÎ

Ïàðòèçàíñêèÿò òåðîð
Èìåòî ïàðòèçàíè, ïàðòèçàíèí, ïàðòèçàíñêè ïðèñúñòâà
ïðåäè Äåâåòè ñåïòåìâðè åäèíñòâåíî â ïîëèòè÷åñêèÿ åçèê íà ÁÐÏ
: ÁÊÏ è å ñåìàíòè÷íà çàåìêà îò ðóñêèÿ åçèê êúì áúëãàðñêîòî
ïàðòèçàíè, êîåòî îçíà÷àâà ‘ïðèâúðæåíèöè íà äàäåíà ïàðòèÿ’. Â
íàðîäíèÿ åçèê èìåòî çà òåðîðèñòèòå, êàêòî ñà îïðåäåëåíè è â
Çàêîíà çà çàùèòà íà äúðæàâàòà (òóê èìà è òåðìèí ÷åòíèöè), å
ñàìî øóìêàðè, øóìêàðèí, øóìêàðêà, øóìêàðñêè è øóìö£ . Â åçèêà
íà Äèêòàòóðàòà ñëåä ïîñî÷åíàòà ïðåäåëíà äàòà Äåâåòè ñåïòåìâðè
1944 ã. íàðîäíèÿò òåðìèí áåøå íàòîâàðåí ñ îòðèöàòåëíà îêðàñêà
êàòî èìå, “äàâàíî íà ïàðòèçàíèòå îò ôàøèñòêàòà âëàñò”, êîåòî å
äúëáîêî íåâÿðíî. Ïîëèòè÷åñêàòà ñåìàíòèêà íà äúðâåíèÿ åçèê íà
òîòàëèòàðíàòà äúðæàâà å âúâåäåíà çà äâåòå ëåêñåìè – ïàðòèçàíèí
è øóìêàð(èí) â áúëãàðñêèòå òúëêîâíè ðå÷íèöè è åíöèêëîïåäèè
ñëåä 1944 ã.
Òåðîðúò, íàëàãàí îò ïàðòèçàíñêèòå ôîðìàöèè, å äîáðå
óêàçàí â ìíîãî èñòîðè÷åñêè èçëîæåíèÿ. Òóê å èçáðàíà åäíà ìèñúë
îò Ï å ò ú ð Ê î í ñ ò à í ò è í î â (Èñòîðèÿ íà Áúëãàðèÿ ñ íÿêîè
ïðåìúë÷àâàíè äîñåãà èñòîðè÷åñêè ôàêòè, Ñ., 1993, ñ. 257), ñðâ.:
“Îáùî âçåòî îáà÷å äåéíîñòòà èì ñå îãðàíè÷àâà â ïëàíèíèòå è
åäâà ïðåç ïðîëåòòà íà 1944 ã., ñëåä òåæêèòå âúçäóøíè áîì-
áàðäèðîâêè íàä Ñîôèÿ ïðåäïðèåìàò íàïàäåíèÿ â îòäåëíè ñåëà
èëè ìàëêè ãðàäîâå (Êîïðèâùèöà), êàòî “àêöèÿòà” îò òîçè òèï
òðàå íÿêîëêî ÷àñà (äîêàòî ñå îòïðàâè âîéñêà èëè ïîëèöèÿ êúì
ñúîòâåòíîòî ñåëèùå) è å ïðèäðóæåíà îò îïîæàðÿâàíå íà àðõèâè,
ïðîèçíàñÿíå è èçïúëíåíèå íà “ñìúðòíè ïðèñúäè” íàä “íàðîäíè
437
âðàãîâå” (îáèêíîâåíî ñåëñêè êìåòîâå èëè ÷èíîâíèöè â îáùèíèòå,
êàêòî è ïî-çàìîæåí ñåëÿíèí èëè ìåñòíèÿ áàêàëèí)”.
Ñðâ. è ïèñàíîòî îò èíæ. Á î ð è ñ ë à â Ñ ò î è ì å í î â (Ïðî-
Àíòè, áð. 40, 1993): “Ñúâåòñêèòå âîéñêè ïðèáëèæàâàõà êúì
ñåâåðíàòà ãðàíèöà. Çà Áúëãàðèÿ, çà ïîëêà íè íàñòúïâàõà òåæêè
äíè. Íàìèðàõìå ñå â ðàéîíà íà Ðàçëîã, êúäåòî ïàðòèçàíèòå
áåç÷èíñòâàõà. Íàñåëåíèåòî ñå íóæäàåøå îò íàñ”.

Âîæäîâåòå íà ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð â Îêðúæèåòî

Ïàðòèçàíñêèÿò òåðîð ïúðâîíà÷àëíî ñå ðúêîâîäè îò
êîìàíäèðà íà îòðÿä “Àíòîí Èâàíîâ”, Ã å î ð ã è Ë è ê è í –
Ä å ä , ÷îâåê ñ íåïîäîçèðàíà æåñòîêîñò è ëèïñà íà ìîðàë.

Ãåîðãè Ëèêèí Äåä – íàé-æåñòîêèÿò ïàðòèçàíñêè

ïàëà÷ â Êðàèùåòî
Ñïðàâêà çà òîçè ïàðòèçàíñêè êîìàíäèð ñúùåñòâóâà âúâ
âñè÷êè ïèñàíèÿ íà òîòàëèòàðíàòà äúðæàâà çà ïàðòèçàíñêîòî äâè-
æåíèå, âúâ âñè÷êè åíöèêëîïåäèè. Ïî-äðóã úãúë â ïðîñîïîãðà-
ôèÿòà çà íåãî èìà ïðè Äàâèä Îâàäèÿ (Äåä èëè Ðàçãðîìúò) è ïðè
Ò. Áàëêàíñêè (Ì. Øàòîðîâ.., âæ. ïàðàãðàô 11, 78).
Ã. Ëèêèí – Äåä ñòàâà êîìàíäèð íà Êðè÷èìñêàòà ÷åòà. Ïîñëå,
ñ èçëèçàíåòî íà áàòà÷àíèòå, ïàðòèçàíñêàòà òåðèòîðèÿ íà ñôîðìè-
ðàíèÿ îòðÿä “Àíòîí Èâàíîâ” å â Ïàçàðäæèøêîòî êðàèùå, èëè ò.
íàð. Áàòàøêà ïëàíèíà. Ïúðâîíà÷àëíî îòðÿäúò å êúì Ïàçàðäæèø-
êàòà çîíà íà Ì. Ø à ò î ð î â . Êîìàíäèðúò îáà÷å íå ñå ïîä÷èíÿâà
íà òîçè åìèñàð (?) íà ÖÊ è ñå ïðèñúåäèíÿâà êúì Ïëîâäèâñêàòà
çîíà. Äåéñòâèÿòà ìó îáà÷å ñà ïðåäèìíî â Ïàçàðäæèøêîòî êðàèùå.
 ñëåäâàùèòå ðåäîâå ùå ïðåäñòàâÿ ñàìî ïèñàíîòî îò Äàâèä
Îâàäèÿ (öèò. ñú÷.) çà çâåðñòâàòà íà òîçè ïàðòèçàíñêè êîìàíäèð,
íà ìåñòà â ðåçþìèðàí âèä.
• ñ. 115: Äåä å ðåøèë äà ñå ñïðàâè ñ ïàðòèçàíêàòà Ì à ê ð è
à þ ë å â à , çà êîÿòî èçâúí îïèñàíèåòî ñå òâúðäè, ÷å å
åäèíñòâåíàòà îñòàíàëà íåíàñèëåíà îò ïàðòèçàíñêèÿ êîìàíäèð.
Òîé íàðåæäà íà ïàðòèçàíèíà È â à í Á ó ð ó ä æ è å â Â è ä ó ë äà
ÿ åêçåêóòèðà. Ïîëó÷àâà íåî÷àêâàí îòêàç.
Ñëåä òóé Äåä ïèøå äî öåíòðàëàòà â Ïëîâäèâ (Âàñèë
Ì à ð ê î â ) äâå ïèñìà – îò 25 è îò 30. IÕ.1943 ã., â êîèòî
438
èñêàðàçðåøåíèå äà ðàçñòðåëÿ Ìàêðè êàòî “ãàíãðåíà”, êîÿòî
òðÿáâà äà ñå èçðåæå. Ì à ð ê î â îòêàçàë.
Ðàçêàçâà Í à ä ê à Õ à ë â à ä æ è å â à – Ð à ä ê à (ïðè
Îâàäèÿ, ñ. 392) Â Áðàöèãîâî çàâàðâà ïëåíåí îò âîéñêàòà àíòîí-
èâàíîâåö íà èìå Ã å î ð ã è Ñ ò î ÿ í î â È â à í î â – Î ò å ö à ,
ñðâ.: “Î ò å ö à 1 ðóãàåøå Ä å ä . Îïèñà êàê áåøå óáèò Òüîôêàòà è
Âîëèí Ðàçêàçâàøå çà ëèêâèäèðàíå íà ïàðòèçàíèòå ïî âðåìå íà
ïîõîäà”.
Ðàçêàçâà Ä î í ÷ î , ïàðòèçàíèí (ïî Ä. Îâàäèÿ, ñ. 291 è ñë.):
“Ïðè Êàòðàíäæè äåðå Äåä èçäàâà çàïîâåäòà, êîéòî íå å â
ñúñòîÿíèå äà ñëåäâà ïîõîäà, äà áúäå ëèêâèäèðàí”.
Ðàçêàçâà Ì è õ à è ë Ì è ø å â – Ê à ÷ î , ïàðòèçàíèí îò
Ïåùåðà (ïðè Îâàäèÿ. ñ. 422): “Íà òèëíàòà îõðàíà áåøå âúçëîæåíî
äà ñå ãðèæè íÿêîé ïàðòèçàíèí” äà íå èçîñòàíå èëè ñå îòêëîíè îò
ïúòÿ. Èìàøå ñëó÷àé, êîãàòî ïðè êðàéíî èçòîùåíèå íÿêîè ïàäàõà
â áåçñúçíàíèå è íå ìîæåõà äà ïðîäúëæàò. Êàêâî äà ïðàâèì ñ
òåçè äðóãàðè? Íå ìîæåõìå äà ãè íîñèì, çàùîòî è íèå ñàìî åäâà
ñòúïâàõìå îò ãëàäà è èçòîùåíèåòî. È íèå, ñ ë å ä ê à ò î â ç å ì å ì
ñ ú ã ë à ñ è å ò î í à ê î ì à í ä â à í å ò î , ã è ó á è â à õ ì å (ðàçð.
ìîÿ – Ò. Á.)... Çàãèâàíåòî íà íÿêîé îò íàñ íå ìîæåøå äà îñòàíå
òàéíà ïî ïðîñòàòà ïðè÷èíà, ÷å çà âñåêè îòäåëåí ñëó÷àé òèëíàòà
îõðàíà ñúîáùàâàøå ïî êîëîíàòà íà êîìàíäóâàíåòî è ïàê ïî
êîëîíàòà ñå âðúùàøå íåóìîëèìàòà çàïîâåä: “Ê à ð à ó ë ú ò ä à
ñ å ñ ï ð à â è á å ç ø ó ì í î !” Êàòî çíàåõà êàêâî ãè î÷àêâà, àêî
ñå îòïóñíàò, äðóãàðèòå íàïðÿãàõà ïîñëåäíè ñèëè, çà äà èçäúðæàò,
äà âúðâÿò. Ä å ä ìíîãî çîðêî ñëåäåøå äà ñå èçïúëíÿâàò íåãîâèòå
çàïîâåäè – íèêîé äà íå èçîñòàíå è äà íå ïàäíå â ðúöåòå íà âðàãà”.
Òîâà âñúùíîñò å å ä è í ñ ò â å í î ò î ê î í ê ð å ò í î
ï ð è ç í à í è å ç à “áåçøóìíîòî óáèâàíå íà ïàðòèçàíèòå”, êîåòî
ãîðñêèÿò × è ÷ ê à ò à äîêóìåíòèðà êàòî îáåçãëàâÿâàíå ñ áðàäâà
èëè òîïîð. Ñïîðåä äðóã áàòà÷àíèí, êîéòî íå æåëàå äà ñå
ñïîìåíàâà èìåòî ìó, îáåçãëàâÿâàíåòî å èçâúðøåíî ñ ï˜ëêà,
äâóîñòðà ãîðÿíñêà áðàäâà, îò ñúùèÿ âèä, ñ êîéòî áàøèáîçóöèòå
íà Àõìåä àãà Áàðóòàíëèÿòà ñà èçêëàëè áàòà÷àíè.
• âæ. ïðè À ñ å í Ì è ÷ å â , Íåèäåíòèôèöèðàíè, áåëåæêàòà çà
ðåïðåñèâíàòà ïðàêòèêà íà Ä å ä îò Ì à ê ð è Ã þ ë å â à .

439
 • Ì à ò ü î ( À ñ å í Ì è ÷ å â ) , âæ. â ÷. Íåèäåíòèôèöèðàíè, óáèò ñ
õëàäíî îðúæèå â Áàòàøêèÿ Áàëêàí ïî çàïîâåä íà Äåä.
• Á î ð è ñ Å í ÷ å â – Â î ë è í , ïàðòèçàíèí, åêçåêóòèðàí ïî çàïîâåä
íà Ä å ä çà åäíî ïàð÷å õëÿá.
• Ä å ä ïðîèçíàñÿ ñìúðòíàòà ïðèñúäà íà Ñ ò à í ê î , ïàðòèçàíèíà
Ê ë è í÷ å â îò Áàòàê.
•Ä å ä ïðîèçíàñÿ è ñìúðòíàòà ïðèñúäà íà Ò ü î ô ê à ò à îò Ïåùåðà.
Ñ ïîìîùòà íà îõðàíèòåëíèÿ îòðÿä êîìàíäèðúò îðãàíèçèðà
è ðåäèöà íàñèëèÿ íàä ïàðòèçàíêè. Çà òîçè àðîãàíòåí êîìàíäèð
ñëåä Äåâåòè å íàïðàâåíà ñïåöèàëíà Êîìèñèÿ íà ÖÊ ïîä èìåòî
“Áîÿí Áúëãàðàíîâ” – îáñòîÿòåëñòâî, êîåòî ñúì ñïîìåíàë â “Ìå-
òîäè Øàòîðîâ…” (ñ. 26, 207).
Çàãèâà íà 1. III. 1944 ã. â Ñóõîòî äåðå ïðè Ôîòèíîâî.
Ñâèäåòåëñòâà çà ãðîçíàòà ìó äåéíîñò ïðèñúñòâóâàò è ïðè Ã.
Ñ å ð ê å ä æ è å â (Ñ ïúðâèòå…, ñ. 40): ñðâ.: “Êîìàíäèðúò ìå èç-
âèêà íàñòðàíà è áåç íèêàêâè îáÿñíåíèÿ ìè ñúîáùè ðåøåíèåòî
íà ðúêîâîäñòâîòî Ì à ò ü î äà áúäå ðàçñòðåëÿí, à ñëåä òîâà äîáà-
âè: “Òè ùå èçïúëíèø...” Àç ïîäñêî÷èõ îò óæàñ. Äà ðàçñòðåëÿì
äðóãàðÿ ñè! Â êàêâî ñå áå ïðîâèíèë? Êàêâà áåøå ãðåøêàòà ìó?
Çàùî êðèåõà? Çàùî ðåøàâàõà òàêà áúðçî?.. Ðåçêèÿò ìè îòêàç ñìó-
òè äðóãàðèòå îò ðúêîâîäñòâîòî, íî… òîâà âñå ïàê íå ïîïðå÷è ïðè-
ñúäàòà äà áúäå èçïúëíåíà. Ãîäèíè ìèíàõà îòòîãàâà. Îò Ìàòüî ñà
ñíåòè ñåãà âñè÷êè òîãàâàøíè îáâèíåíèÿ – ÷å ñëåä èçïðàùàíåòî ìó
ïðè àñåíîâãðàä÷àíè òîé ïîêàçàë íåäèñöèïëèíèðàíîñò, äîïóñêàë
ïðîÿâè, íåñúâìåñòèìè ñ ïàðòèçàíñêàòà ïðàêòèêà”.

Ñòîÿí Ïîïîâ (Äÿäî Âàñèë)

Ïîëèòè÷åñêè ðúêîâîäèòåë íà III-òà çîíà, ïîìîùíèê íà
Ìåòîäè Øàòîðîâ.
Ðúêîâîäè Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð è Âàëòîëîìååâèòå íîùè â
Ïàçàðäæèøêî. Ñàì îãðàíè÷åí ÷îâåê, íåîáðàçîâàí, æåñòîê äî áå-
çóìèå, ñúçäàâà íàé-êúðâàâàòà ñòðàíèöà îò èñòîðèÿòà íà áúë-
ãàðñêèÿ êîìóíèçúì è íà áúëãàðñêàòà òîòàëèòàðíà äúðæàâà.
• çà íåãî ïîâå÷å ïðè Ò. Á à ë ê à í ñ ê è , Ì. Øàòîðîâ…, âæ.
â Îíîìàñòèêîíà.

1
Çà íåãî âæ. â ÷àñò “Íåèäåíòèôèöèðàíè ïî ðîäíè ìåñòà æåðòâè”.
440
 Óáèéöèòå
Ïðè âñè÷êè ïîëîæåíèÿ áÿõà äâà âçàèìíîñâúðçàíè âèäà îò
ôàóíàòà íà áúëãàðñêîòî çâåðñòâî.
Ïúðâèòå áÿõà òåçè, êîèòî äàâàõà çàïîâåäèòå, íà÷åëî ñ âîäå-
ùèòå ëè÷íîñòè êàòî à å î ð ã è Ä è ì è ò ð î â ,  à ñ è ë Ê î ë à -
ð î â , íàðè÷àí îò ñàìèòå ïàðòèçàíè Á ú ë ã à ð ñ ê è ÿ  è ø è í -
ñ ê è , ïîñëå ïîäðåäíèòå èì êîìàíäèðè íà âúñòàíè÷åñêè çîíè êàòî
Ïåêî Òàêîâ, Áîÿí Áúëãàðàíîâ, Ìåòîäè Øàòî-
ð î â , Ä î á ð è Ò å ð ï å ø å â è äð., çà äà ñå ñòèãíå äî ìåñòíèòå
ïàðòèéíè âîäà÷è, êîèòî çà Ïàçàðäæèøè îêðúã ñà ñ èç÷èñòåíà
ôàêòîëîãèÿ: Ë þ á å í Ã ó ì í å ð î â , Ñ ò î ÿ í Ï î ï î â , Â ë à -
äî Òàíîâ, Ñòîÿí Òàíåâ.
Êîíêðåòíèòå èçïúëíèòåëè, ïàëà÷èòå, áÿõà îáëå÷åíè â äâà
âèäà äîñïåõè:
• ïàðòèçàíñêèòå è ïîëèòçàòâîðíè÷åñêèòå, ñ êîèòî òå è òåõíèòå
ðîäíèíè è ÿòàöè èçâúðøèõà ïîãðîìè âúâ âñè÷êè ñåìåéñòâà,
ñ êîèòî èìàõà íÿêàêâà ðîäîâà èëè ïîëèòè÷åñêà âðàæäà;
• ìèëèöèîíåðñêèòå, ñ êîèòî ñå êèïðåõà ïîâå÷åòî êðèìèíàëè
îùå îò ïúðâèÿ äåí äî êðàÿ íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè, ÷èÿòî
îôèöèàëíà äàòà ñå ïðèåìà 7–10 îêòîìâðè 1944 ã.
Òåçè, âòîðèòå, â Ïàçàðäæèøêî ñå íàïðàâëÿâàò îò ëèöàòà
Ñ ï à ñ Ã î ñ ï î ä î â è Ñ ï à ñ Ò î ì î â â Ïàçàðäæèê, È â à í
Ñ ò î é í î â â Áåëîâî, Ê è ð è ë Ï è ë è í ê î â â Áðàöèãîâî –
Ïåùåðà è Â à ñ è ë Á î ã î å â â Ïàíàãþðèùå.
Íèòî åäèí îò òÿõ íå ñòèãíà äî áúëãàðñêè èëè åâðîïåéñêè
ñúä çà ïðåñòúïëåíèÿ ñðåùó Áúëãàðèòå è ñðåùó ×îâå÷åñòâîòî!

Ïàëà÷è, óáèéöè, êèëúðè, íàñèëíèöè è òåõíèòå ïîìàãà÷è

ïî âðåìå íà Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð è Âàðòîëîìååâèòå íîùè
â Ïàçàðäæèøêîòî îêðúæèå
Òåðîðúò ïî âðåìå íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè ïî ñúùåñòâî å
ïðîäúëæåíèå íà Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð. Ïàðòèçàíèòå ñà ãëàâíè
äåéñòâàùè ëèöà â èçáèâàíåòî íà “âðàãîâåòå” íà íàðîäà, êîèòî
íàé-÷åñòî ñà òåõíè ñåìåéíè íåïðèÿòåëè, “âðàãîâå” íà òåõíèòå
ïîìîùíèöè, ëþäå, íà êîèòî ìîæå äà ñå îòíåìå èìîòúò, äúùåðÿòà,
äîðè è... æåíàòà!?
441
 Ïî òàçè ïðè÷èíà òåðîðèñòèòå íå ñå ðàçäåëÿò íà òåðîðèñòè
îò âðåìåòî íà Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð è íà òåðîðèñòè îò Âàðòîëî-
ìååâèòå íîùè, ñðâ.:
Àíîíèìíà æåíà îò Ñòðåë÷à, óáèâà
Ðàä Ïåíåëîâ.
Àíîíèìíà æåíà îò Äþëåâî,
ó÷àñòâà â èçáèâàíåòî ïðè Áþê òàðëà.
Àíîíèìíà ïàðòèçàíêà, óáèâà
 å ë ê î Ê þ ÷ ó ê î â â Ìóõîâî.
Áëàãî Âëàäèìèðîâ Àëåêñàíäðîâ
– Ìèð÷åâ, îãíÿíîâåö, åäèí îò óáèé-
öèòå â Àçà. Ôèçè÷åñêèÿò óáèåö íà
Äèìèòúð Ìàíåâ, áàùàòà íà Ñ ï à -
ñ ê à , óñòàíîâÿâàëà âëàñòòà â Îãíÿ-
íîâî, è òúñò íà Ò î ä î ð Ï å å â , áðàò
ñåñòðèòå Â å ë à è Ã å ð à Ï å å â è .
Ñòîèë Íèêîëîâ Àíäðååâ – Ïå÷å-
ð£êî. Îãíÿíîâåö, åäèí îò óáèéöèòå
â Àçà. Ôèçè÷åñêèÿò óáèåö íà Ìèõàèë
Âàñèëåâ.
Ôåðäèíàíä Íèêîëîâ Àíäðååâ, îã-
íÿíîâåö, åäèí îò ïàëà÷èòå â Àçà.
Ñòåôêà Ôèëèïîâà-Àíäðååâà,
ðîäîì îò Ñèíèòåâî, ó÷àñòâà â
Êúðâàâèÿ Îãíàíîâñêè ïîìåí.
Ïåòúð Àíåâ, ðàâíîãîðåö, ñìÿòàí
çà ïàëà÷ íà ðîäíèíàòà ñè Ò î ä î ð
Øèêîâ.
Ãåîðãè Ïåòðîâ Àðáàëèåâ, ñòóäåíò,
åäèí îò íàñèëíèöèòå â Áàíÿ.
Ïåí÷î Äåë÷åâ Àðáàëèåâ, ïîëèò-
çàòâîðíèê, åäèí îò íàñèëíèöèòå â Áà-
íÿ, àðåñòóâàë Ñ ò å ô à í Õ à ì á à ð -
ñêè.
Àòêîâ, óáèåöúò íà Ãåîðãè Ïîìà-
êîâ è Àòàíàñ ×îëàêîâ îò Ìóõîâî.
Ñòî£öà Áàëàáàíîâ, âàðâàðåö, åäèí
îò óáèéöèòå íà Êîíñêà ãëàâà – áðàò
íà ìàðîäåðà Ã å î ð ã è Á à ë à á à í î â
è ÷è÷î íà ïàðòèçàíèíà Ãåîðãè Áà-
442
ë à á à í î â , ïåðñîíàæè îò òîâà èç-
ñëåäâàíå.
Ðèñòàêè Áàëàáàíñêè, åäèí îò ãðà-
áèòåëèòå è òðåïà÷èòå âúâ Âåòðåí.
Âàñèë Áàíäüîâ îò Öåðîâî, åäèí îò
óáèéöèòå â Äðàãèåâ äîë.
Áåíêîâñêè, âæ. Ò ð î ÿ í Ò î ä î -
ð è í î â îò Ëåâñêè;
• çà íåãî âæ. è â ñ. Ðîñåí;
• âæ. è â ðàçêàçà íà Àíãåë Ëè÷åâ,
Ïàçàðäæèê.
Ãåîðãè Áåñíaðîâ, åäèí îò ïàëà-
÷èòå â Îãíÿíîâñêèÿ ïîìåí.
Òðèôîí Áëàãîâ, åäèí îò ðúêîâî-
äèòåëèòå íà íàñèëèåòî âúâ Âèíî-
ãðàäåö.
Èâàí Áîäóðîâ, åäèí îò áèÿ÷èòå è
òðåïà÷èòå âúâ Âåëè÷êîâî.
Íèêîëà Áîæàíîâ, áàòà÷àíèí,
çàñåëåí â Ðàêèòîâî, åêçåêóòèðà
íåèçâåñòåí çàñåãà “ïðåäàòåë” â
Ðàêèòîâî, âæ. è Àòàíàñ Þìåðñêè.
Èâàí Áîæêîâ, ñòðåë÷àíñêè ïàðòè-
çàíèí, çàñòðåëâà ïî âðåìå íà Ïàð-
òèçàíñêèÿ òåðîð ñòðåë÷àíèíà Íåøî
Êàðàïèëüîâ. Óáèéñòâîòî ñòàâà ïðè
Ïå÷åð²äîâ ìîñò.
Àòàíàñ Áîæóðèí, åäèí îò íàñèë-
íèöèòå â Ñèìåîíîâåö.
Áîéêèíîâ – Òàðçàí. Áèÿ÷úò íà
àðåñòóâàíèòå â Çèñîâèÿ õîòåë. Âåðî-
ÿòíèÿò åêçåêóòîð íà ÷åïèíöè ïðè
Êîíñêà ãëàâà.
Ñòîÿí Ïåòðîâ Áîêîâ, ïàðòèçàíèí,
ìëàäåæ (ðîäåí ïðåç1926 ã.), ó÷àñò-
âàâ çâåðñêàòà åêçåêóöèÿ ÷ðåç çàïàë-
âàíå íà Ëþá÷î Äæàìáàçîâ .
Àñåí Áîíåâ, ïàðòèçàíñêè êîìàíäèð
îò Âàðâàðà.
• íàðåæäà óáèéñòâîòî íà Ñ ò î ÿ í
ß í ÷ å â –× î ì ï à ò à ïî âðåìå íà
Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð; âìåñòî × î ì-
ï à ò à , èçïðàòåíèòå îò íåãî ãëàâî-
ðåçè óáèâàò æåíà ìó Ë þ á à ;
• åêçåêóòèðà Ñ ò î ÿ í ß í ÷ å â –
× î ì ï à ò à ?!
Àòàíàñ Áîíåâ : Íà÷î Áóòðàêà, ïàð-
òèçàíèí, åäèí îò óáèéöèòå íà Ë þ á à
ß í ÷ å â à ; ïðàâè îïèò äà åêçåêóòèðà
è Ñòîÿí ßí÷åâ – ×îìïàòà.
Ñïàñ Áîíåâ îò Âàðâàðà, âæ. × è -
ëèêà.
Ñïàñ Áîñíåâ, åäèí îò òðåïà÷èòå â
Ïàòàëåíèöà.
• åäèí îò óáèéöèòå íà Ñ ï à ñ Õ à -
ëà÷åâ – Ãîðñêèÿ.
• åäèí îò óáèéöèòå íà Ò è í ÷ î
Òðîøàíîâ.
Õðèñòîñêî Àíãåëîâ Áîñíåâ. Åäèí
îò îðãàíèçàòîðèòå íà çâåðñòâàòà â
Ïàòàëåíèöà
• âæ. ðàçêàçà íà Õ ð è ñ ò î À ø å â ;
• âæ. Ñïàñ Õàëà÷åâ – Ãîðñêèÿ.
Äîáðè Áðàäèñòèëîâ, Ïàçàðäæèê,
åäèí îò ðåæèñüîðèòå íà Âàðòîëî-
ìååâèòå íîùè â Êðàèùåòî.
• âæ. àïîëîãèÿòà çà íåãî ïðè Õ à -
ì à ë ñ ê è (ñ. 84).
(?) Áóíåâ. Åäèí îò áèÿ÷èòå è òðå-
ïà÷èòå â Ïàçàðäæèê ïî âðåìå íà
Âàðòîëîìååâèòå íîùè.
Âàíêà Ðàíãîâèöà – Á˜æàíêàòà îò
Îãíÿíîâî, ïî âðåìå íà Îãíÿíîâñêèÿ
ïîìåí ïðåäîñòàâÿ íà óáèéöèòå äðúâ-
íèê çà êëàíå íà æåðòâèòå.
Ïåòúð Ñòîéíîâ Âàðâàðñêè, ðàêè-
òîâåö, åäèí îò óáèéöèòå ïðè ×åðíèÿ
ìîñò.
Ñòîÿí Êîöåâ Âàðäèí, åäèí îò äåâå-
òîñåïòåìâðèéñêèòå ïàëà÷è â Áîøóëÿ.
Èâàí Ïåòêîâ Âàñåâ, åäèí îò áèÿ-
÷èòå è òðåïà÷èòå âúâ Âåëè÷êîâî.
Ìèëàí Âàñåâ, åäèí îò âåëè÷êîâ-
ñêèòå óáèéöè; âæ. Ëàçàð ×èïèëîâ.
Ìèòî Âàñåâ – Ëóäàêà îò Âåëè÷êîâî.
Çàïàëâà æåðòâèòå â Äëèáîêèÿ åðèì.
Íàéäåíà Âàñåâà îò Âåëè÷êîâî, åäíà
îò åêçåêóòîðèòå è ìú÷èòåëèòå íà
Ëàçàð ×èïèëîâ.
Âàñèë Ãîðñêèÿ îò Ïàòàëåíèöà.
Åäèí îò ìú÷èòåëèòå è òðåïà÷èòå íà
Ñ ï à ñ Õ à ë à ÷ å â ; åäèí îò óáèéöèòå
íà Ç ë à ò è í Ò ð î ø à í î â .
Âàñèë Âàñèëåâ – Åôåíäèÿòà îò
Ëúæåíå. Ó÷àñòâà â çâåðñêîòî óáèéñò-
âî ÷ðåç çàïàëâàíå íà Ëþá÷î Äæàì-
áàçîâ.
Äèìèòúð Âàñèëåâ, åäèí îò ðúêî-
âîäèòåëèòå íà óáèéñòâàòà â Ëåâñêè.
Êåíäî Âà÷åâ, ïîëèòçàòâîðíèê îò
Êàëóãåðîâî, âîäè ïàðòèçàíèòå êèëú-
ðè çà óáèéñòâîòî íà È ë è ÿ Á ð ú ñ -
íàðîâ – Ëàøîêà.
Ãðîçäàí Âåêèëîâ, ñòðåë÷àíñêè
ïàðòèçàíèí, ó÷àñòâà â èçáèâàíåòî íà
ñúñåëÿíèòå ñè â ì. Êóö.
Àíêà Âåêèëîâà, ïàðòèçàíêà îò
Ñòðåë÷à, åêçåêóòèðà ó÷èòåëÿ ñè
Áîÿí Êþðê÷èåâ â Êóö.
Äèí÷î Âåëåâ – Âåëêî, óáèâà àíî-
íèìåí âîéíèê ïî çàïîâåä íà Èâàí
Âðà÷åâ è Ñòîÿí Ìè÷åâ – Èëüî.
• ïî ñâîå ïðèçíàíèå (âæ. Ä. Âåëåâ,
ñ. 89) óáèâà àíîíèìåí ñåëÿíèí â
Êðúñòåâè÷.
Ïåòúð Âåëåâ, ïàðòèçàíèí îò “Àí-
òîí Èâàíîâ”, åêçåêóòèðà íåèçâåñòåí
ïî èìå “ïðåäàòåë” â Êîçàðñêî;
443
åêçåêóòèðà Ò ü î ô ê à ò à îò Ïåùå-
ðà êðàé ëàãåð “Òåõåðàí”.
Ñòàéêî Âåëè÷êîâ, öåðîâåö, ïàëà÷
â Äðàãèåâ äîë.
(?) Âåðàíèåâ îò Ïàòàëåíèöà. Åäèí
îò ìú÷èòåëèòå è òðåïà÷èòå íà Ñ ï à ñ
Õàëà÷åâ.
Ïåòúð Àíãåëîâ Âåðãèåâ, äåâåòî-
ñåïòåìâðèéñêèÿò êìåò íà Áîøóëÿ,
íàðåäèë àðåñòèòå è åêçåêóöèèòå íà
ñúñåëÿíèòå ñè.
Ëþáåí ˜öîâ, ÷åïèíåö, ñðîäíèê íà
÷åïèíñêèòå ïàðòèçàíè  å ö î â è, íà
8-ìè ñðåùó 9-òè ñåïòåìâðè ó÷àñòâà
çàåäíî ñ êàïèòàí È â à í Ï î ï î â â
çâåðñêàòà åêçåêóöèÿ íà áèâøèÿ
íà÷àëíèê íà æàíäàðìåðèÿòà
â Ëúæåíå è íà äâàìà íåãîâè ïîä-
÷èíåíè.
Êîñòà ßíêîâ Âðàí÷åâ, ïàðòèçàíèí
îò Áàíÿ, åäèí îò íàñèëíèöèòå, àðåñ-
òóâàë Ñ ò å ô à í Õ à ì á à ð ñ ê è îò
ñúùîòî ñåëî.
Ïåòúð Âðàí÷åâ, ïàðòèçàíèí îò
Áàòàê, óáèâà êðàé Ïåùåðà àíîíè-
ìåí ïîëèöàé.
Èâàí Âðà÷åâ, ïîñëå ãåíåðàë. Âî-
äà÷ íà êîïðèâùåíñêèòå è ñòðåë÷àí-
ñêèòå ïàðòèçàíè. Ó÷àñòâà â ðåä åê-
çåêóöèè.
Äèìèòúð Âúðãîâ îò Ñàðàÿ, ìèëè-
öèîíåð, ïàëà÷ ïðè Êîíñêà ãëàâà è
ïðè Áàòàëåòî (?!).
Ãåîðãè Àíãåëîâ Ãàë÷åâ – Çëàò-
íèÿ, îò Ïîïèíöè, åäèí îò ïàëà÷èòå â
×åëèíñêè äîë.
Ñëàâ÷î Ãàëàðîâ, åäèí îò íàñèëíè-
öèòå â Ðàêèòîâî.
Ñòîÿí Ãàí÷åâ, åäèí îò óáèéöèòå â
Äðàãèåâ äîë.
Çäðàâêî Ãàðåâ, åäèí îò óáèéöèòå
â Áëàòíèöà.
444
Òîäîð Ãàðåâ îò Áëàòíèöà, åäèí îò
óáèéöèòå íà Ñ ò î ÿ í Ñ ò à í ÷ î â .
Äèìèòúð Ãàø²ðîâ – Êàíäèëîòî îò
Áúòà, åäèí îò òðåïà÷èòå íà áàùà è
ñèí Ñ ï à ñ î â è îò ñúùîòî ñåëî.
Èâàí Ãåí÷åâ, åäèí îò ðúêîâîäè-
òåëèòå íà òåðîðà â Ëåâñêè.
Âëàäèìèð Ãåîðãèåâ îò Çëîêó÷åíå,
ðúêîâîäè òåðîðà ïî âðåìå íà Âàðòî-
ëîìååâèòå íîùè â ðàéîíà íà Ñåï-
òåìâðè.
• âæ. è â Çëîêó÷åíå, Ñåì÷èíîâî; Ãå-
îðãè Àòàíàñàêèåâ, Áðàòàíèöà.
Ãåîðãè Ãåîðãèåâ, ïàðòèçàíèí îò
Çëîêó÷åíå, åäèí îò óáèéöèòå íà Í è-
êîëà Òðåíäàôèëîâ è Ëàçàð
Èëè åâ îò ñúùîòî ñåëî.
Ïåòúð Ãåîðãèåâ – Ôåëäøåðà, êìåò
íà Çëîêó÷åíå íà Äåâåòè; ïîä íåãîâî
ðúêîâîäñòâî ñà èçâúðøåíè ðåïðå-
ñèèòå â ñåëîòî.
Ãåðãèí÷îâöè, ôàìèëèÿ â Þíàöèòå,
÷èèòî ïðåäñòàâèòåëè âçåìàò ó÷àñòèå
â èçáèâàíåòî íà àðåñòóâàíèòå èì
ñúñåëÿíè.
• Ã å ð ã è í ÷ å â è ïðàâÿò îïèò ä à
õ â ú ð ë ÿ ò ï å ë å í à ÷ å ò î Ã î ø î íà
×îáàíà â êëàäåíåöà (â Þíàöèòå).
Äèìèòúð Íèêîëîâ Ãåøåâ: ó÷àñòâà
â óáèéñòâîòî íà Ï å í ÷ î Ã ó ã ë å â
îò Âåëè÷êîâî, â çàïàëâàíåòî íà
äâàìà àíîíèìíè ïîëèöàè.
Êîñòàäèí Õàðàëàìïèåâ Ãåøåâ,
ó÷àñòâóâà â óáèéñòâîòî íà Ñ ï à ñ
à ó ã ë å â îò Âåëè÷êîâî è íà ä â à ì à
à í î í è ì í è ï î ë è ö à è , çàïàëåíè
æèâè îò íåãî è îò ñèíîâåòå ìó Õ à -
ð à ë à ì ï è è Ä è ì è ò ú ð (âæ.); çà-
ïàëâà è æåðòâèòå â Äëèáîêèÿ åðèì.
Ìèëàí Ãåøåâ – Ùóë˜öà. Ñî÷åí çà
åäèí îò ôèçè÷åñêèòå óáèéöè íà
Ìèëàí Çàÿêîâ è Ëàçàð × è ï è ë î â
îò Âåëè÷êîâî; äîâåæäà Ä è ì è ò ú ð
Ï å ê à í î â îò Áàòêóí, çà äà áúäå
óáèò âúâ Âåëè÷êîâî.
Ñïàñ Ãåîðãèåâ Ãåøåâ – åäèí îò
áèÿ÷èòå è òðåïà÷èòå âúâ Âåëè÷êîâî.
Õàðàëàìïè Íèêîëîâ Ãåøåâ îò
Âåëè÷êîâî, ó÷àñòâà â óáèéñòâîòî íà
Ï å í ÷ î Ã ó ã ë å â è â óñìúðòÿâàíåòî
÷ðåç çàïàëâàíå íà ä â à ì à à í î í è -
ìíè ïîëèöàè.
Ìàðèÿ Ãåøåâà îò Âåëè÷êîâî
âðúçâà ñ ÷åðíà êúðïà î÷èòå íà
æåðòâàòà Ë à ç à ð × è ï è ë î â .
Íèêîëà Ãèçäîâ îò Ãîðíî Âúðøè-
ëî. Åäèí îò óáèéöèòå íà À ë å ê ñ à í -
ä ú ð Ê à ä è é ñ ê è îò ñúùîòî ñåëî.
Âàñèë Ãèëèí – äåâåòîñåïòåìâðèé-
ñêèÿò êìåò íà ×åïèíî, ñ ÷èåòî ðàç-
ðåøåíèå àðåñòóâàíèòå ÷åïèíöè ñà
èçòåçàâàíè â Çèñîâèÿ õîòåë è ñà åê-
çåêóòèðàíè íà Êîíñêà ãëàâà.
Ñëàâ÷î Ãèëèí, ïàðòèçàíèí îò
Áðàöèãîâî, ñ îùå òðèìà àíòîíèâà-
íîâöè (Ñåïòåìâðè, Êà÷î è Âèêòîð)
îãðàáâà êúøëàòà íà À ò à í à ñ
Ø è ø ê î â â Ðàâíîãîð.
Ëåâ Ãëàâèí÷åâ – èíêâèçèðà è
óìúðòâÿâà íàé-èçâåñòíèÿò â Ñîôèÿ
ïàçàðäæè÷àíèí Ðàéêî Àëåêñèåâ.
Àíãåë Ãîãîâ îò Âåëè÷êîâî, êðàäå
áèâîëà íà Ë à ç à ð × è ï è ë î â óæ çà
ïàðòèçàíèòå.
Ãåîðãè Ãîãîâ – åäèí îò íàñèë-
íèöèòå â Ïîïèíöè.
Äèìèòúð Ãîðîñòàíîâ, ïàðòèçàí-
ñêè êîìàíäèð, ðúêîâîäè åêçåêóöèè-
òå â Ãîðíî Âúðøèëî; ðúêîâîäè
èçáèâàíèÿòà íà ñèìåîíîâöè ïî âðåìå
íà Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð.
Èëèÿ Ãîðîñòàíîâ îò Àïðèëöè
óáèâà â ì. Áîñòàíëúêà È â à í À í -
ãåëîâ Ãðîçäàíîâ.
Íèêîëà Õðèñòîñêîâ Ãîðîñòàíîâ
(Êî÷î Ãîðîñòàíà), óáèâà È â à í À í -
ã å ë î â Ã ð î ç ä à í î â â ì. Áîñòàí-
ëúêà äî Àïðèëöè.
Òîé å óáèåö ñ îïèò. Ïðåäè Äåâåòè
óáèâà ñ íîæ ïðè ïèÿíñêà ñâàäà ñúñå-
ëÿíèíà ñè Ô è ë è ï Ñ ò î è ÷ ê î â
Çàøåâ.
Òîçè åêçåêóòîð ïîñëå ñòàâà ïàð-
òèåí ñåêðåòàð â ñåëîòî (?!!)
Ñïàñ Ãîñïîäîâ, ïîëèòè÷åñêè ðúêî-
âîäèòåë íà ìèëèöèÿòà â Ïàçàðäæèê,
êîéòî ïðîâåæäàë ïëàíà íà Îêîëèé-
ñêèÿ êîìèòåò íà ÁÐÏ çà èçáèâàíå è
ïðî÷èñòâàíå íà îêîëèÿòà îò “ãàäî-
âåòå”.
Ìàðêî Ãîøåâ îò Áëàòíèöà. Åäèí
îò åêçåêóòîðèòå íà Ñ ò î ÿ í Ñ ò à í -
÷ î â îò òîâà ñåëî.
Ãåîðãè Ãðîçäàíîâ, åäèí îò ðúêîâî-
äèòåëèòå íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè
âúâ Âàðâàðà.
Ìèõàèë Ãðúêëÿíîâ, âîäà÷ íà áî-
øóëñêèòå åêçåêóòîðè è íàñèëíèöè.
Ëþáåí Ãóìíåðîâ îò Öåðîâî, åäèí
îò ðúêîâîäèòåëèòå íà Ïàðòèçàíñêèÿ
òåðîð è íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè â
Ïàçàðäæèøêî.
Ìèõàèë Ãóìíåðîâ îò Öåðîâî,
ðúêîâîäèòåë íà çâåðñòâàòà â Öåðîâî
è â Êàëóãåðîâî.
Ïåíå Ãúðêîâ, åäèí îò óáèéöèòå â
Äðàãèåâ äîë.
Âåëà Ãúðêîâà, ó÷àñòâà â óáèéñò-
âîòî íà Ê è ð è ë Ê î ø ë ó ê î â , êìåò
íà Öåðîâî.
Áîðèñ Ãÿóðîâ, åäèí îò ðúêîâîäèòå-
ëèòå íà òåðîðà â Ëåâñêè.
Ñòåôàí Äàáèæåâ îò Ðàâíîãîð óáè-
âà ñëåä æåñòîêè ìú÷åíèÿ Ò î ä î ð
Ñ ë à â î â â ì. Ïà÷èíîâî.
Èâàí Äàìÿíîâ (Êðúñòèí) – åäèí îò
445
âàðâáðñêèòå óáèéöè ïðè Ïëàæà è íà
Êîíñêà ãëàâà.
Àòàíàñ Äàìÿíîâ (Êðúñòèí), îò
Âàðâàðà, åäèí îò óáèéöèòå ïðè
Ïëàæà è íà Êîíñêà ãëàâà.
Ãåîðãè Äàðäæèêîâ, ëåñè÷îâñêè
ïàðòèçàíèí. Ó÷àñòâà â åêçåêóöèÿòà
íà Èëèÿ Æóïîâ îò Êàëóãåðîâî; åê-
çåêóòèðà è Ïåíå Ëèëîâ îò Ëåñè÷îâî.
Äâàìà ìëàäè, íåèäåíòèôèöèðàíè
àíòîíèâàíîâöè, åêçåêóòèðàò â Áà-
òàøêèÿ áàëêàí ïàðòèçàíñêèÿ êî-
ìàíäèð À ñ å í Ì è ÷ å â – Ì à ò ü î .
Êîòî Äåëîâ – åäèí îò óáèéöèòå â
Áëàòíèöà.
Ëóêà Èâàíîâà Äåëîâà, åäíà îò åê-
çåêóòîðêèòå ñòðåë÷àíêè íà Á î ÿ í
Êþðê÷èåâ.
Ñòåôàí Äåÿíîâ : Ñòåôàí Öå. Åäèí
îò áèÿ÷èòå è òðåïà÷èòå â
Ïàçàðäæèøêèÿ çàòâîð.
• âæ. Ñò. Ãúëúáîâ, Êàðêàðèéñêè
…, ñ. 70, 74.
Ãåîðãè Äèìèòðîâ – Áåñíàðà, îãíÿ-
íîâåö, åäèí îò óáèéöèòå â Àçà.
Ãðîçäàí Ñòîèëîâ Äèìèòðîâ, ïàð-
òèçàíèí îò Îãíÿíîâî. Ðúêîâîäè
çâåðñòâàòà íà êúðâàâèÿ Îãíÿíîâñêè
ïîìåí. Ñàì íå ó÷àñòâà â êëàíåòî, íî
å íåãîâ ïîäáóäèòåë. Ïî âðåìå íà
çâåðñòâîòî ñå êðèå â Îáùèíàòà.
Ìåòîäè Ñòîèëîâ Äèìèòðîâ, äåâå-
òîñåïòåìâðèéñêèÿò êìåò íà Îãíÿ-
íîâî, áðàò íà ïàðòèçàíèòå Î ã í ÿ í
è à ð î ç ä à í . Ó÷èòåë. Ðúêîâîäè
çâåðñòâîòî â Àçà. Ôèçè÷åñêè óáèåö
íà ó÷èòåëÿ É î ð ä à í Ê ð ú ñ ò å â
à å î ð ã è å â . Ñëåä åêçåêóöèÿòà èçíà-
ñèëâà ñúïðóãàòà Ì à ã ä à íà óáèòèÿ
îò íåãî êîëåãà.
Ãåîðãè Äèìîâ, åäèí îò íàñèëíè-
öèòå â Ñåïòåìâðè.
446
• âæ. Ë à ç à ð È ë è å â , Í è ê î ë à
Ò ð å í ä à ô è ë î â , Çëîêó÷àíå.
Íàñî Äèíêîâ, åäèí îò áèÿ÷èòå è
òðåïà÷èòå âúâ Âèíîãðàäåö.
Ìàðêî Àíãåëîâ Äîáðåâ, åäèí îò
âåëè÷êîâñêèòå òðåïà÷è â Þíàöèòå.
Äîé÷èí – ïàðòèçàíèí ñ òîçè ïñåâäî-
íèì ó÷àñòâà â åêçåêóöèÿòà íà Ò ü î ô -
êàòà.
Äîêòîðà – ìåñòíèÿò ëåêàð â Þíà-
öèòå, ðîäîì îò Âåëè÷êîâî, íà Äåâåòè
å íàçíà÷åí çà êìåò. Òîé ðàçïðàùà
ãðóïèòå äà çàëîâÿò è óáèÿò ïðåäñòàâè-
òåëèòå íà ò. íàð. ðåàêöèÿ. Òîé ïðåáèâà
â îáùèíàòà ñúïðóãàòà Ì à ð è ÿ íà
Ïåòúð ×îáàíà.
Íèêîëà Àíäðååâ Äîíêèí, îãíÿ-
íîâåö. Åäèí îò óáèéöèòå â Àçà.
Ñèìîí Äîøåâ îò Çëîêó÷åíå, åäèí
îò òðåïà÷èòå ïðè Ìóðäæîâ êëàäåíåö.
Äèìèòúð IJåâ îò Ïàòàëåíèöà.
Óáèâà â ßíúêà Ï å ò ú ð À ð í à ó ä î â
îò ñúùîòî ñåëî.
Äèí÷î Ïåòðîâ Äóïèíîâ – Âåëåâ
ñïîðåä ñáîðñêàòà âåðñèÿ óáèâà ñâîÿ
ñúïàðòèçàíèí Í è ê î ë à À í ä ð å å â
– Ê î ë è ø à âúâ Âîäåíè÷àðñêàòà
êîðèÿ íà 16. VIII. 1944 ã.
Ñòîè÷êî Åæîâ, åäèí îò áèÿ÷èòå è
óáèéöèòå â Þíàöèòå, âæ. Á ë à ã î
Òàêåâ.
Èâàí Åëåíêèí îò Öåðîâî, óáèâàë â
Äðàãèåâ äîë.
Ðàéêî Âàñèëåâ Åíåâ, çàåäíî ñ áðà-
òîâ÷åä ñè Ðàéêî Èâàíîâ óáèâà â ì.
Áåëåø äî Ñòðåë÷à Á à ë ü î Ä æ ó ì à -
é î â ïî âðåìå íà Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð.
Ëþá÷î Èâàíîâ Åí÷åâ, åäèí îò
óáèéöèòå â Äðàãèåâ äîë.
Êèðèë Ïàâëîâ Åí÷åâ, öåðîâåö,
òðåïàë â Äðàãèåâ äîë.
 Åðåëèÿòà, ÷èåòî ëè÷íî èìå íå
çàïèñàõ. Åäèí îò óáèéöèòå íà æåðò-
âèòå â Ëåâñêè.
Äèìèòúð Àëåêñàíäðîâ Æóëåâ,
ëåñè÷îâñêè ïàðòèçàíèí, çàñòðåëâà
íà 23. VII. 1944 ã. â ì. Àñàíèöà ïàðòè-
çàíèíà Ñ ò î ÿ í × î ÷ ê î â ;
• óáèâà Ä è ì è ò ú ð Ï î ì à ê î â
îò Ìóõîâî.
• ó÷àñòâà â óáèéñòâîòî íà È ë è ÿ
Á ð ú ñ í à ð î â – Ë à ø î ê à îò Êàëó-
ãåðîâî.
Ãåîðãè Æóðë¥â, ñòðåë÷àíèí, åäèí
îò óáèéöèòå íà 11-òå îãíÿíîâöè â
Àçà. Ôèçè÷åñêèÿò óáèåö íà Õ ð è ñ -
òî ßíêîâ.
Çàíêî – ïàðòèçàíñêî èìå íà áèÿ÷
è òðåïà÷ îò Ãîðíî Âúðøèëî.
• âæ. Êàëóãåðîâî;
• âæ. è Çàíêî Ïàðòèçàíèíà (?!)
Çàíêî Ïàðòèçàíèíà. Ñìÿòàí çà
ãëàâíèÿ áèÿ÷ è åêçåêóòîð â Ïàçàð-
äæèê ïî âðåìå íà Âàðòîëîìååâèòå
íîùè.
• òîâà å Ç à õ à ð è Á ë è ç í à ê î â ,
çà íåãî ïîâå÷å ïðè Õ à ì à ë ñ ê è .
• âæ. è Ç à í ê î (?!)
Êðúñòüî Çàðåâ. Åäèí îò áèÿ÷èòå
íà äîðêîâñêèòå æåðòâè. Âåðîÿòåí
åêçåêóòîð ïðè ×åðíèÿ ìîñò. Çåìå-
äåëåö?!
Ëàçàð Ãåîðãèåâ Çâåçäàðîâ îò
Ñåì÷èíîâî. Ðúêîâîäè ðåïðåñèèòå â
ñåëîòî.
Èâàí Èâàíîâ, ðàáîòíèê îò Äúáðà-
âèòå, óáèâà âúâ Ôàáðèêà “Ñàìïà”,
Ãàðà Áåëîâî, “àãåíò”, íåèçâåñòåí çà-
ñåãà ïî èìå. Ïîñëå ñòàâà ïàðòèçàíèí.
Ðàéêî Èâàíîâ, ïàðòèçàíèí îò
Ñòðåë÷à, óáèâà çàåäíî ñ áðàòîâ÷åä
ñè Ð à é ê î Å í å â çåìåäåëåöà Á à ë ü î
Ä æ ó ì à é î â ïî âðåìå íà Ïàðòèçàí-
ñêèÿ òåðîð.
Äèï÷î Èçîâ, åäèí îò ãðàáèòåëèòå
è òðåïà÷èòå âúâ Âåòðåí.
Ìèõàë Èçîâ, åäèí îò ãðàáèòåëèòå
è òðåïà÷èòå âúâ Âåòðåí.
Éîðäàí Èëèåâ, åäèí îò íàñèëíè-
öèòå â Ñèìåîíîâåö.
Êîëüî Èëèí÷åâ – óáèâà â Êðú÷-
ìàòà íà Èâàí Ìàëàêà, Òîïîëè äîë
ñåëÿíèíà Àíãåë Âúëêîâ.
Èñêúð – ïàðòèçàíèí, åäèí îò óáèé-
öèòå íà Ë þ á à ß í ÷ å â à âúâ Âàðâàðà.
Íèêîëà Àòàíàñîâ Êàðàáîé÷åâ –
ïîëèòçàòâîðíèê îò Ïîïèíöè, åäèí îò
óáèéöèòå â ×åëèíñêè äîë.
Êîëüî Êàíäåâ, îõðàíèòåë è âúçìî-
æåí åêçåêóòîð íà ÷åïèíöè ïðè Êîí-
ñêà ãëàâà.
Áèíêî Êàðà÷îìàêîâ, åäèí îò
íàñèëíèöèòå â Ñåïòåìâðè.
Íèêîëà Àòàíàñîâ Êàðàáîé÷åâ,
åäèí îò îðãàíèçàòîðèòå íà Òðåïàíåòî
â Ïîïèíöè.
Ñòîÿíêà Êàðàáîé÷åâà, îò îðãàíè-
çàòîðèòå íà Òðåïàíåòî â Ïîïèíöè.
Àñåí Êàðîâ, åäèí îò íàñèëíèöèòå
â Ñåïòåìâðè.
Íàéäåí Êàñaïîâ-Íaíåòî. Åäèí îò
íàñèëíèöèòå â Ïàçàðäæèê ïî âðåìå
íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè.
Èâàí Êàôòàíäæèéñêè, åäèí îò
íàñèëíèöèòå â Ðàêèòîâî.
Äèìèòúð Êåðåìèäîâ, ðúêîâîäè
çâåðñòâàòà â Êàëóãåðîâî ïî âðåìå íà
Âàðòîëîìååâèòå íîùè.
Ìåòîäè Ìåòîäèåâ Êåøèðîâ îò Öå-
ðîâî, åäèí îò óáèéöèòå â Äðàãèåâ äîë.
Êèðî Ìðúâêàòà, ëåñè÷îâåö. Óáèåö
íà Ã å î ð ã è Ñ ò î è ë î â .
Êîëüî Êèíèí (Íèêîëà Ïåòêîâ Öå-
íèí), ìàêåäîíñêè áúëãàðèí, ïðåñåëåí
âúâ Âåëè÷êîâî, çàñåëåí â Ñàðàÿ, åäèí
447
îò óáèéöèòå â Áàòàëåòî. Òîçè Ê. Êè-
íèí ïîñëå èçâúðøè äðóãî ïðåñòúï-
ëåíèå, îïèò çà óáèéñòâî íà ìîìè÷å,
ïî êîÿòî ïðè÷èíà ãîëÿìà ÷àñò îò æè-
âîòà ìó ìèíà â çàòâîðà Áîáîâ äîë.
Õðèñòî Èâàíîâ Êîäóêîâ, ïàðòèçà-
íèí îò Öåðîâî, óáèâà â Äðàãèåâ äîë.
• âæ. Ò î ï ÷ î .
Ãðîçäåíà Êîäóêîâà, ó÷àñòâà â óáèé-
ñòâîòî íà öåðîâñêèÿ êìåò Ê î ø -
ëóêîâ.
Ïåòúð Ñòîåâ Êîçàðåâ, ïîëèòçàò-
âîðíèê, âîäà÷ íà òðåïà÷èòå îò
Ïàòàëåíèöà.
• âæ. è â Áðàòàíèöà.
Ñòîéî Ï. Êîçàðåâ. Åäèí îò îðãàíè-
çàòîðèòå íà çâåðñòâàòà â Ïàòàëåíèöà.
Òîäîð Êîçàðåâ, åäèí îò òðåïà÷èòå
â Ïàòàëåíèöà; åäèí îò óáèéöèòå íà
Òèí÷î Òðîøàíîâ.
Ëàêà Êîé÷åâà – ïàðòèçàíêà îò
Ñòðåë÷à, ïî-êúñíî ñòàâà ñúïðóãà íà
ãåí. È â à í  ð à ÷ å â . Ó÷àñòâà â óáèé-
ñòâàòà íà Êóö ïî ïèñìåíî ñâèäåòåë-
ñòâî íà Ñ ò à í è ì è ð Ê þ ð ê ÷ è å â .
Äèìèòúð Êîêîëàøåâ îò Ãîëÿìî
Êîíàðå, ó÷àñòâà â óáèéñòâîòî íà äâà-
ìàòà ðàâíîãîðöè.
Ãèíà Êîêîëàøåâà îò Ãîëÿìî Êî-
íàðå, ó÷àñòâà â óáèéñòâîòî íà ä â à -
ìàòà ðàâíîãîðöè.
Òîäîð Àíãåëîâ Êîëàðîâ, àíòîí-
èâàíîâåö îò Áàòàê. Åäèí îò óáèé-
öèòå íà ïîëèöàèòå Ò î ä î ð Ì å ð -
äæàíîâ è Ïåòúð Äå÷åâ.
Âàñèë Êîë÷àãîâ îò Ëåâñêè, íàðåæ-
äà òåðîðà ñðåùó äåöàòà íà À ò à í à ñ
Ïåêàíîâ.
Ãåîðãè Êîìñèéñêè – ïàðòèçàíèí,
åäèí îò åêçåêóòîðèòå íà Í è ê î ë à
Ä à ð å â îò Ïîèáðåíå.
448
Ñàíäî Èâàíîâ Êîíñóëîâ. Åäèí îò
âåëè÷êîâñêèòå òðåïà÷è.
• âæ. ïðè Ñ ï à ñ Ê î í ñ ó ë î â .
Õðèñòî Ñòîè÷êîâ Êîñòàäèíîâ,
ïàðòèçàíèí îò Ãàáðîâèöà, íàñèëíèê
è óáèåö ïî âðåìå íà Âàðòîëîìååâèòå
íîùè.
Äèìèòúð Êîñòîâ îò Ãîëÿìî Êî-
íàðå, åäèí îò óáèéöèòå íà äâàìàòà
ðàâíîãîðöè.
Èâàí Íèêîëîâ Êî÷åâ, îò ñ. Ñàðàÿ,
åäèí îò áèÿ÷èòå è óáèéöèòå â ÄÑ –
Ïëîâäèâ.
Èâàí Ïåòðîâ Êîøëóêîâ îò Öåðîâî,
òðåïàë â Äðàãèåâ äîë.
Êîñòà Êðàé÷åâ – åäèí îò óáèéöèòå
â Äðàãèåâ äîë.
Ãåîðãè Êðúñòåâ, ïàðòèçàíèí îò
Çëîêó÷åíå, åäèí îò óáèéöèòå íà Ë à -
çàð Èëèåâ è Íèêîëà Òðåíäà-
ô è ë î â îò ñúùîòî ñåëî.
Ïîäïîðó÷èê Éîðäàí Êðúñòåâ,
çàìèñëèë åêçåêóöèÿòà íà 22-ìà îôè-
öåðè îò 27-ìè ×åïèíñêè ïîëê;
• âæ. â Ïàçàðäæèê, ÷. Ïðåäîòâðà-
òåíîòî èçáèâàíå.
Êðúñòüî Êðúñòåâ, ïàðòèçàíèí îò
Çëîêó÷åíå, åäèí îò óáèéöèòå íà
Ëàçàð Èëèåâ è Íèêîëà Òðåí-
ä à ô è ë î â îò òîâà ñåëî.
Àíãåë Àòàíàñîâ Êóçåâ, öåðîâåö,
òðåïà÷ îò Äðàãèåâ äîë.
Àíäîí Íèêîëîâ Êóðòàêîâ, óáèâà â
Êèðïè÷ ãüîë äî Ñáîð Ñúáî Ïåøëîâ.
Ìåòîäè Äèìèòðîâ Êóðòåâ îò
Öåðîâî, çâåðñòâàë â Äðàãèåâ äîë.
Òîäîð Êóðòåâ, åäèí îò óáèéöèòå â
Äðàãèåâ äîë.
Áîðèñ Êúíåâ, Âåëè÷êîâî, åäèí îò
òðåïà÷èòå íà Ë à ç à ð × è ï è ë î â .
Äèìèòúð Êúíåâ, ãîëÿìîêîíàðåö,
ïðèçåòåí â Îãíÿíîâî, åäèí îò óáèé-
öèòå â Àçà.
Èâàí Êúòîâ – Öèãàíèíà, åäèí îò
áèÿ÷èòå è òðåïà÷èòå âúâ Âèíîãðàäåö.
Àíäîí Êþ÷óêîâ. Åäèí îò óáèéöèòå
â Àçà. Îãíÿíîâåö. Àðåñòóâà ó÷èòåëÿ
Éîðäàí Êðúñòåâ Ãåîðãèåâ.
Ê¥ëüî Âaòêàòà (Êþ÷²êîâ), ïàðòè-
çàíèí îò Ñòðåë÷à, åêçåêóòèðà áëèçî
äî Ãàðà Îâ÷åïîëöè ñúñåëÿíèíà ñè
Äèìèòúð Ãóäæåâ.
Ëàçàð Öèãàíèíà îò Çëîêó÷åíå,
åäèí îò òðåïà÷èòå ïðè Ìóðäæîâ
êëàäåíåö.
Âàñèë Ëàçîâ îò Âåòðåíäîë, óáèâà
îêîëî 22. IÕ. 1944 ã. çàïàñíèÿ
âîéíèê Ä î é ÷ î Ã ð î ç ä à í î â .
Àëåêñàíäúð Èâàíîâ Ëàëèí –
öåðîâåö, óáèâàë â Äðàãèåâ äîë.
Ãîøî Ëàëèí, åäèí îò óáèéöèòå â
Äðàãèåâ äîë.
Ïåòêî Ëàëîâ – Êî÷î, ïàðòèçàíèí
îò Äþëåâî, óáèâà â Áþê òàðëà
äþëåâñêèÿ ó÷èòåë Á î ò ü î Á î ò å â .
Ðàäêî Ëè÷åâ îò Áëàòíèöà, åäèí îò
íàñèëíèöèòå è åêçåêóòîðèòå íà
Ñ ò î ÿ í Ñ ò à í ÷ î â îò òîâà ñåëî.
Êîñòàäèí Ãåîðãèåâ Ìàâðèêîâ,
ïîëèòçàòâîðíèê îò ×åïèíî, ðîäåí
ïðåç 1921 ã., ïîñëå, ïðåç 1955–1956
ã., å ÷ëåí íà Îêîëèéñêèÿ êîìèòåò íà
ÁÊÏ âúâ Âåëèíãðàä. Ðúêîâîäè
áðèãàäàòà åêçåêóòîðè ïðè ×åðíèÿ
ìîñò íà 3. Õ. 1944 ã.; åêçåêóòèðà
Ë þ á ÷ î Ä æ à ì á à ç î â îò Ëúæåíå.
Èâàí Ìàçíèêîâ, åäèí îò äþëåâ-
ñêèòå óáèéöè ïðè Áþê òàðëà.
Ìáêåòàòà (Ïåòêî Ìàêåòî è Äåëî
Ìàêåòî). Äâàìà áðàòÿ – áèÿ÷è è òðå-
ïà÷è â Ïàçàðäæèê ïî âðåìå íà
Âàðòîëîìååâèòå íîùè.
• âæ. ðàçêàçà íà À í ã å ë Ë è ÷ å â ;
âæ. Á î ä ó ð à .
Ìèõàèë Ìàíåâ, ïðîêóðîðúò â Ïà-
çàðäæèê, ñ ÷èåòî çíàíèå ñà èçâúðø-
âàíè óáèéñòâàòà.
• çà íåãî ïîâå÷å ïðè Õ à ì à ë ñ ê è
(ñ. 84).
Àíãåë Ìàí÷åâ, åäèí îò íàñèëíè-
öèòå â Ñèìåîíîâåö.
Íèêîëà Ìàðåêîâ, ïàðòèçàíèí îò
Ïàíàãþðèùå, ðúêîâîäè åêçåêóöèÿòà
â ×èëèíñêè äîë.
Àíãåë Ìàðèí, åäèí îò íàñèëíèöèòå
â Ðàêèòîâî.
Íèêîëà Ìàðèíêîâ – Ìð³÷àâèÿ –
åäèí îò òðåïà÷èòå âúâ Âåëè÷êîâî;
óáèâà â Êàðèåðàòà Ñòîÿí Áîäóðîâ.
Ãèíà Ñòàåâà-Ìàðèíîâà. Ïàðòèçàí-
êà îò Ëåâñêè. Ó÷àñòâà â åêçåêóöèÿòà
íà àðåñòóâàíèòå â Îáîðà è ïî-ñïå-
öèàëíî íà À ò à í à ñ Ï å ê à í î â .
Ãåîðãè Ìàðèíñêè, åäèí îò íàñèë-
íèöèòå â Îáîðèùå.
Ñòîÿí Ìàðèíñêè, åäèí îò íàñèëíè-
öèòå â Îáîðèùå.
Ïàâåë Ìàðòèíîâ, åäèí îò ðúêîâî-
äèòåëèòå íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè
âúâ Âàðâàðà.
Ãàâðèë Èëèåâ Ìàñëåâ îò Ñòðåë÷à,
çàñòðåëâà ïðåä äîìà ìó áðàííèêà
Ä è í ÷ î Å í ÷ å â è áÿãà â Áàëêàíà (?!).
Ñòîÿí Ìà÷ååâ, êìåò íà Âåòðåí, óáèò
ïî âðåìå íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè.
Áîðèñ Ìåíäæèéñêè – åäèí îò áèÿ-
÷èòå è òðåïà÷èòå âúâ Âåëè÷êîâî.
Èëèÿ Ìåäàðîâ, ðúêîâîäèòåë íà
áðèãàäàòà ïàëà÷è â Àïðèëöè.
Ïåéî Íèêîëîâ Ìåäàðîâ, îãíÿíî-
âåö. Åäèí îò ïàëà÷èòå â Àçà. Ôèçè÷å-
ñêè óáèåö íà Ã å î ð ã è Ð à í ã å ë î â
Âåëåâ.
449
 Ñòîÿí Ìèë÷åâ – Èëüî, ïàðòèçà-
íèí îò Ñòðåë÷à. Ïðåäâîæäà åêçåêó-
òèâíèÿ îòðÿä îò Ñòðåë÷à êúì ì. Êóö.
Âæ. è ñòàòèÿòà “Óáèéöèòå ïîñëå
ñòàâàò ãåíåðàëè”.
• òîé îðãàíèçèðà è ðúêîâîäè
åêçåêóöèÿòà íà áàùà è ñèí Ë ó ë -
÷ å â è â Òðè êëàäåíöè.
Äèìèòúð (Ìèí÷î) Ìèí÷åâ. Åäèí
îò òðåïà÷èòå â Þíàöèòå. Òîé õâúðëÿ
áîìáàòà, êîÿòî òðÿáâà äà óáèå Ï å -
òúð Ñòîé÷åâ – ×îáàíà.
Ãîøî Ìèðåâ, åäèí îò äåâåòîñåï-
òåìâðèéñêèòå ïàëà÷è â Áîøóëÿ.
Âàñèë Ìèõàéëîâ, åäèí îò ïàëà-
÷èòå â Ñåïòåìâðè.
Òîøî Ìèõîâ, øîôüîð îò ×åïèíî,
åêçåêóòîð ïðè ×åðíèÿ ìîñò íà 3. Õ.
1944 ã. (äà íå ñå áúðêà ñ Ò î ä î ð
Ì è õ î â , ïàðòèçàíèí, îöåëÿë ïðè
Ìèëåâè ñêàëè). À ñ å í Ê à ë î ô å -
ð î â : “Ãîñïîä ãî íàêàçà, îòðÿçàõà
ìó è äâàòà êðàêà!”.
Ìèõàèë Ïåòðîâ Ìèøåâ, ïàðòè-
çàíèí îò “Àíòîí Èâàíîâ” – ïðèç-
íàâà, ÷å å âçåë ó÷àñòèå â èçáèâàíåòî
íà èçíåìîùåëèòå àíòîíèâàíîâöè ïî
ïîâåëèòå íà Ä å ä .
Ãåîðãè Ìóëåøêîâ, åäèí îò òðåïà-
÷èòå â Ïîïèíöè.
Íèêîëà Íèñòåðîâ Ìóëåøêîâ,
ïîëèòçàòâîðíèê îò Ïîïèíöè, åäèí îò
óáèéöèòå ïðè ×åëèíñêè äîë.
Íèêîëà Ìóìäæèéñêè, åäèí îò
óáèéöèòå â Áëàòíèöà.
Àíãåë Ìóðãèí, ðàêèòîâåö, åäèí îò
óáèéöèòå ïðè ×åðíèÿ ìîñò.
Äèìèòúð Èëèåâ Ìóðäæåâ, ïîëèò-
çàòâîðíèê îò Ëåñè÷åâî, ðîäåí ïðåç
1918 ã., çàñòðåëâà òúñòà ñè Ã å í î
Ê î ò å â ïðè åêçåêóöèèòå â Øèïàðå-
âà êîðèÿ.
450
Ïîñëå ñòàâà ñëåäîâàòåë, äèðåêòîð
íà çàòâîðà â Ïàçàðäæèê, ãåíåðàë îò
ìèëèöèÿòà, ÷ëåí íà áþðîòî íà ÎÊ íà
ÁÊÏ â Ïàçàðäæèê. Åäèí îò ïðèáëè-
æåíèòå íà äèêòàòîðà Ò. Æ è â ê î â è
ìèñòèôèêàòîð íà íåãîâàòà áèîãðàôèÿ
(ïîâå÷å ïðè Ò. Á à ë ê à í ñ ê è , Òîäîð
Æèâêîâ. Åäèí åçèêîâåä çà ïðîñîïî-
ãðàôèÿòà íà äèêòàòîðà, ÂÒ, 1996).
Èâàí Àëåêñàíäðîâ Ìóñèåâñêè –
óáèâà ñ êàðàáèíà îò óïîð íåâèííèÿ
ðîñåíåö Ã å î ð ã è Ê ó ð ò å â â ì.
Áåãëèêà.
Ìúæêà Ìèòà, âàðâˆðñêè ïàðòèçà-
íèí, àíàðõèñò; åäèí îò óáèéöèòå íà
Þ ð ó ê î â è ïðè Çåìëÿíêàòà.
̳æêîòî. Åäèí îò áèÿ÷èòå è òðåïà-
÷èòå â Ïàçàðäæèê ïî âðåìå íà Âàðòî-
ëîìååâèòå íîùè.
• ñïîðåä Á. Õàìàëñêè (ñ. 74) òîâà å
äúðâîäåëñêèÿò ðàáîòíèê Â ë à ä î
Ñ î ò è ð î â , ïîëèòçàòâîðíèê.
Áëàãî Ìúðêîâ – Ëúâà, ïàðòèçàíèí
îò Ãîðíî Âúðø£ëî, ãîâîðè ñå, ÷å å
çàñòðåëÿë áúäåùèÿ ñè òúñò Ö å í ê î
 ó ë å â îò Äîëíî Âúðøèëî, çàäåòî
ãëåäàë, íàáëþäàâàë ïàðòèçàíñêèòå
ãðàáèòåëñòâà â äîìà íà ñúñåäà ñè
Õðèñòî Àïîñòîëîâ;
• åäèí îò óáèéöèòå íà Á à í ê è í
âúâ Âåòðåí;
• ïî ïèÿíñêà ïðèóìèöà âëèçà â
Ó÷àñòúêà â ñ. Ëåñè÷îâî çàåäíî ñ Ë è -
÷ î Ã å í î â è óáèâà ñ ïðèêëàäà íà
ïóøêàòà ñè àðåñòóâàíèÿ Ä î á ð è
Äàðäæèêîâ;
• ðúêîâîäè åêçåêóöèÿòà íà ñúñå-
ëÿíèòå ñè À ë å ê ñ à í ä ú ð Ê à ä è é -
ñêè, Éîðäàí Ïååâ è Áîíå
Ä è í ÷ å â â ì. Äî Ãðîáèùàòà íà ñ.
Ãîðíî Âúðøèëî.
Ëóêà Íàâóùàíîâ, ïàðòèçàíèí –
åêçåêóòèðà Í è ê î ë à Ä à ð å â îò
Ïîèáðåíå; óáèâà Ã å í î Ð à ç ï î ï î â
â Ñèìåîíîâåö.
Àòàíàñ Íàéäåíîâ – Îðåëà, åäèí îò
áèÿ÷èòå è òðåïà÷èòå âúâ Âåëè÷êîâî.
Ó÷àñòâà â óáèéñòâîòî íà ä â å ò å
ë å ñ è ÷ î â ê è ; èçìú÷âàë Ä è ì è -
ò ú ð Ï å ê à í î â îò Ëåâñêè.
Êðúñòàí Ï. Íàéäåíîâ – åäèí îò
îðãàíèçàòîðèòå íà çâåðñòâàòà â
Ïàòàëåíèöà.
Äèíå Íàêîâ, óáèåö è èçíàñèëâà÷
îò Ëúæåíå. Çâåðñêè çàïàëâà Ë þ á ÷ î
Ä æ à ì á à ç î â âúâ Âúë÷åòî äåðå è
èçíàñèëâà äúùåðÿ ñè Â å ë ê à .
Íañî Çë¥òî – ìèëèöèîíåð íà
íîâàòà âëàñò; óáèâà â Ãîðè÷êàòà íà
Ïè÷ ìàõàëà âîéíèêà À ò à í à ñ Ï å ò -
ð î â – Ò à ÷ î îò Ïàçàðäæèê.
• âæ. À ò à í à ñ Ó ç ó í î â .
Ñïàñ Íà÷åâ – Òåðñåíåòî, ïàðòèçà-
íèí îò Ëåñè÷îâî, óáèâà È ë è ÿ
Á ð ú ñ í à ð î â – Ë à ø î ê à îò Êàëó-
ãåðîâî â äîìà ìó.
Èâàí Íåäåâ îò Êîïðèâùèöà – àðåñ-
òóâà ïîäïîëêîâíèê .
Íåèçâåñòåí âåëè÷êîâåö – óáèâà íà
Äåâåòè ñ óäàð îò êèðêà â êîðåìà áðå-
ìåííàòà â ñåäìèÿ ìåñåö Ê ó ë à
Ê î ÷ î â à Ñ ò î å â à îò Ëåñè÷îâî (?!)
â ì. Êåëåìåòî äî Êðè äîë.
Èâàí Òðåíäàôèëîâ Íåéêîâ îò
Ñáîð: ðúêîâîäè óáèéñòâàòà íà Ñ ú -
á î Ï å ø ë î â â Êèðïè÷ ãüîë è íà
íåâèííèÿ ðîñåíåö Ã å î ð ã è Ê ó ð -
ò å â â Áåãëèêà.
Íèêîëà Íèêîëîâ – åäèí îò ðúêî-
âîäèòåëèòå íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè
âúâ Âàðâàðà.
Ñòîéêî Íîíîâ, ïàðòèçàíèí îò
Ñâîáîäà, óáèâà À í ã å ë Í î í î â
ïðè Öèãàíñêîòî ãðîáèùå äî Ðîñåí.
Âàñèë Îãíÿíîâ. Äåâåòîñåïòåì-
âðèéñêèÿò êìåò íà Äîðêîâî, ðàçðå-
øèë ñè äà èçäàâà ñìúðòíè ïðèñúäè,
èçïðàòèë øåñòèìà äîðêîâöè íà
ñìúðò ïðè ×åðíèÿ ìîñò.
Ãåîðãè Ïàâëîâ, ïàðòèçàíèí îò
Áúòà, åäèí îò óáèéöèòå íà áàùà è
ñèí Ñ ï à ñ î â è îò òîâà ñåëî.
Ïàëà÷: âæ. Ì è õ à è ë Ã å í î â , Ïà-
çàðäæèê.
Ãåîðãè Ãåîðãèåâ Ïàëèãîðîâ îò
×åïèíî, ðîäåí ïðåç 1922 ã., ïîëèò-
çàòâîðíèê, ïîñëå ñ ïðåêúñâàíèÿ å
÷ëåí íà Îêîëèéñêèÿ êîìèòåò íà ÁÊÏ
âúâ Âåëèíãðàä. Ðàáîòèë å êàòî
äèðåêòîð íà Êîìóíàëíîòî. Ñëåä êàòî
(äîñòà êúñíî) áèëè ðàçêðèòè íåãîâè
ïðåñòúïëåíèÿ â êàçàðìàòà, ñå ïðè-
òåñíèë è óìðÿë. Óáèåö ïðè ×åðíèÿ
ìîñò íà 3. Õ. 1944 ã.
Àëåêñàíäúð Ñòîÿíîâ Ïàëèéñêè,
ïàðòèçàíèí îò Ãàáðîâèöà. Íàñèëíèê
è óáèåö ïî âðåìå íà Âàðòîëîìååâèòå
íîùè.
Ãåîðãè Ïà÷åâ, ðúêîâîäèòåë íà
íàñèëèåòî âúâ Âèíîãðàäåö.
Ãåîðãè Ïåí÷åâ, ïàðòèçàíèí îò
Áúòà, åäèí îò óáèéöèòå íà áàùà è ñèí
Ñ ï à ñ î â è îò òîâà ñåëî.
Éîðäàí Ò. Ïååâ. Åäèí îò îðãàíèçà-
òîðèòå íà çâåðñòâàòà â Ïàòàëåíèöà.
Ëàçàð Ïåé÷åâ – ïàðòèçàíèí, óáèåö
îò Ñåñòðèìî.
Àòàíàñ Ïåíåâ, åäèí îò òðåïà÷èòå è
áèÿ÷èòå â Þíàöèòå.
Áó÷î Ïåðí£÷åâ. Åäèí îò áèÿ÷èòå è
òðåïà÷èòå â Ïàçàðäæèøêèÿ çàòâîð.
• âæ, Ñ ò î è ë Ã ú ë ú á î â , Êàðêà-
ðèéñêè…, ñ. 70.
Ðàä Ïåòêàíñêè (Ëàêî Áàíêîâ), óáè-
åö îò ×åëèíñêè äîë, ïîïèí÷àíèí.
451
 Àëåêñàíäúð Èâàíîâ Ïèïîíêîâ –
×àïàé, ïàðòèçàíèí îò Äúáðàâèòå,
ïîäñòðåêàâà áðàò ñè È â à í , ðàíåí
ïðè Ðàçãðîìà íà Åëåäæèê, äà ñå
ñàìîóáèå.
Ìèíêà Òåëèéñêà-Ïèðîíêîâà,
ó÷àñòâà â óáèéñòâîòî íà êìåòà â
Öåðîâî.
Ãåîðãè Ïëà÷êîâ îò Ïîïèíöè, åäèí
îò îðãàíèçàòîðèòå íà Òðåïàíåòî.
Âåë÷î Âåëåâ Ïîèáðåíñêè, åäèí îò
áèÿ÷èòå è òðåïà÷èòå âúâ Âåëè÷êîâî.
• ó÷àñòâà â óáèéñòâîòî íà ä â å ò å
ëåñè÷îâêè;
• ó÷àñòâà â ìú÷åíèÿòà íàä
Ä è ì è ò ú ð Ï å ê à í î â , Ëåâñêè.
Ãåîðãè Ïîèáðåíñêè îò Âåëè÷êîâî
– ó÷àñòâà â èçáèâàíåòî íà 6 0 ä ó ø è
â Àéêúíà è íà ä â å ò å ë å ñ è ÷ î â ê è
â Ìóðäæîâ êëàäåíåö.
Àíãåë Õðèñòîñêîâ Ïîëèçàíîâ, îò
Áëàòíèöà, åêçåêóòèðà Á î é î Ï å ò -
ê î â îò òîâà ñåëî; åäèí îò óáèéöèòå
íà Ñòîÿí Ñòàí÷îâ îò ñúùîòî ñåëî.
Ïîëèòçàòâîðíè÷êà îò Åæîâè â
Ïàíàãþðèùå, åäíà îò åêçåêóòîðêèòå
â Øóòà êîðèÿ.
Èâàí Ïîïîâ, êàïèòàí, îôèöåð îò
×åïèíî, ìèíàâà íà ñëóæáà êúì êîìó-
íèñòèòå è îùå íà 8-ìè ñðåùó 9-òè
ñåïòåìâðè óáèâà â ñúäðóæèå ñ Ë þ -
á å í  å ö î â áèâøèÿ íà÷àëíèê íà
æàíäàðìåðèÿòà â Ëúæåíå è äðóãè
äâàìà æàíäàðìåðèñòè. Òåëàòà èì,
îáåçîáðàçåíè, ñà çàõâúðëåíè â
Ìúòíèøêèòå ãüîëîâå.
Êúí÷î Ïîïîâ îò Äîáðîâíèöà,
åäèí îò áèÿ÷èòå è òðåïà÷èòå â
Ïàçàðäæèê ñëåä Äåâåòè.
• âæ. ïðè Â ó ê à í Ê ó ç å â âúâ
Âåëè÷êîâî.
Ìåòîäè Ïîïîâ îò Ëîçåí, ïðåáèâà
452
Èëèÿ Ñòîåâ è Êðúñòüî Ìèí÷åâ
îò Êîâà÷åâî, êîèòî ñëåä òîâà óìèðàò
âêúùè; íàé-âåðîÿòíî òîé óáèâà è Ê î -
ñòàäèí Åâñòàòèåâ.
Íèêîëà Äåë÷åâ Ïîïîâ îò Áàíÿ,
åäèí îò íàñèëíèöèòå â Ïàíàãþðñêî
ïî âðåìå íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè.
Ñòîÿí Ïîïîâ, ïîëèòêîìèñàð íà Ïà-
çàðäæèøêàòà ïàðòèçàíñêà çîíà, åäèí
îò îðãàíèçàòîðèòå íà Ïàðòèçàíñêèÿ
òåðîð è Âàðòîëîìååâèòå íîùè â
Êðàèùåòî.
Òîäîð Ïîïîâ, åäèí îò áèÿ÷èòå è
òðåïà÷èòå â Þíàöèòå;
• âæ. Áëàãî Òàêåâ.
Àíãåë Ïîñòàëêîâ, ïîëèòêîìèñàð
íà ÷åòà “Ñòåôàí Êàðàäæà”, åäèí îò
äâàìàòà ðúêîâîäèòåëè íà åêçåêóöèèòå
â Ãîðíî Âúðøèëî;
• âæ. è Ä è ì è ò ú ð Ã î ð î ñ ò à í î â .
Ïåíå Ïðåæäàðîâ – åäèí îò áèÿ÷èòå
è òðåïà÷èòå âúâ Âåëè÷êîâî; åäèí îò
óáèéöèòå íà Íèêîëà Ìàðèíîâ; òîé
çàïàëâà æåðòâèòå â Äëèáîêèÿ åðèì.
Èâàíêà Ðàäêîâà îò Âàðâàðà óáèâà ñ
êîïà÷ ñåì÷èíîâåöà À í ã å ë Ë è í -
÷åâ – Èíäæåòî.
Íèêîëà Àíãåëîâ Ðàçëîãàíîâ – eäèí
îò îðãàíèçàòîðèòå íà çâåðñòâàòà â
Ïàòàëåíèöà.
Íèêîëà Ðà÷åâ, ïàðòèçàíèí îò
Ðàçëîã, åäèí îò èíêâèçèòîðèòå íà
À ò à í à ñ Ø à ò å â îò Öðúí÷à.
Ãîøî Ðèáîêà (Ðèáî÷åòî) îò Þíàöè-
òå, åäèí îò óáèéöèòå íà Áëàãî Òàêåâ.
Ðèçîâ îò Ñåïòåìâðè. Óáèâà íà Ãàðà
Ñåïòåìâðè Ã å î ð ã è Á è ð î â îò Âè-
íîãðàäåö.
Ëþáåí Íèêîëîâ Ðóëêîâ îò Öåðîâî,
òðåïàë â Äðàãèåâ äîë.
Ñòîÿí Ðóñåâ – ïàëà÷úò íà ñìèë÷àí-
ñêèòå æåðòâè.
 Êîíñòàíòèí Ðóñèíîâ : ×åðâåíèÿò
ïîï. Íà íåãî ñå ïðèïèñâà åêçåêó-
öèÿòà íà Â à ñ è ë Ä è ì è ò ð î â –
Ï è í ä à ò à îò Ïàçàðäæèê.
Áîðèñ Ñàâîâ, îõðàíèòåë, âúçìîæ-
íî è åêçåêóòîð, íà ÷åïèíöèòå íà
Êîíñêà ãëàâà.
Ïðîäàí Ãàí÷åâ Ñàâîâ îò Ñòðåë÷à
– óáèâà ñúñåëÿíèíà ñè Ä è ì è ò ú ð
Øîòëåêîâ.
Àëåêñàíäúð ßíåâ Ñåìåðäæèåâ –
îõðàíÿâà óáèåöà À ò à í à ñ Ñ å ì å ð -
ä æ è å â ïðè óáèéñòâîòî íà È â à í
Á î æ ê î â , 27. VIII. 1944 ã.
Àòàíàñ Ñåìåðäæèåâ, ïîñëå è âè-
öåïðåçèäåíò íà Áúëãàðèÿ, óáèâà
ãîðñêèÿ È â à í Á î æ ê î â â Êîðîâà
íà 27. VIII. 1944 ã.; ñ ãðóïà ïàðòèçàíè
ïðîñòðåëâà â ãúðáà êîìàíäèðà íà
çîíàòà Ì å ò î ä è Ø à ò î ð î â ïðè
Äåðâèøêà ðåêà.
Ãåîðãè Ñåðêåäæèåâ, àíòîíèâàíî-
âåö. Çàñòðåëâà ïðè Ñóõîòî äåðå äî
Ôîòèíîâî æàíäàðìåðèñòà Â à ð å â .
• èçáèâà ðàâíîãîðñêèòå êúøëàðè.
Íèêîëà Ñåñòðèìñêè – Ðà÷˜ëà, îò
Ñåïòåìâðè, åäèí îò óáèéöèòå íà
Ñèìîí Êúí÷åâ.
Ñòåôàí Ñåôåðèíêèí, åäèí îò ãðà-
áèòåëèòå è òðåïà÷èòå âúâ Âåòðåí.
Íèêîëà ßíêîâ Ñèìåîíîâ – Ìàñ-
ëèíêàòà, îò ×åïèíî, ðîäeí ïðåç 1920
ã., ïàðòèçàíèí, óáèåö ïðè ×åðíèÿ
ìîñò íà 3.Õ.1944 ã.
Ìèòðà Ñðåáðèíà îò Êàëóãåðîâî,
âîäè êèëúðèòå çà óáèéñòâîòî íà
Èëèÿ Áðúñíàðîâ – Ëàøîêà.
Àíãåë Ñòàéêîâ îò Öåðîâî, çâåð-
ñòâàë â Äðàãèåâ äîë.
Àñåí Ñòàìàòîâ îò Áîøóëÿ, çåò â
Àïðèëöè, åäèí îò óáèéöèòå íà È â à í
Ãðîçäàíîâ.
Õðèñòî Ñòaòåâ – åäèí îò áèÿ÷èòå,
ìîæå áè è åêçåêóòîð íà äîðêîâñêèòå
æåðòâè.
Ñòåôàí Öå – âæ. Ñòåôàí Äåÿíîâ.
Èëèÿ Ñòåô÷îâ – Áåñåíêàòà – åäèí
îò âåëè÷êîâñêèòå òðåïà÷è.
• âæ. ïðè Ë à ç à ð Ê î í ñ ó ë î â .
Àíãåë Ñòîéêîâ, åäèí îò íàñèëíè-
öèòå â Ñèìåîíîâåö.
Ìàðèí Íèêîëîâ Òàêó÷åâ – Ìàêå-
äîíñêè, ïðî÷óò ïàðòèçàíèí, ïàëà÷ ïî
âðåìå íà Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð è
Âàðòîëîìååâèòå íîùè.
Íåíêà Äîáðåâà Òàêó÷åâà (Ñòàí-
êîâà), ïîëèòçàòâîðíè÷êà, ó÷àñòâà â
èçáèâàíåòî íà ñúñåëÿíèòå ñè â ì. Êóö.
Ãåîðãè Õðèñòîâ Òàíåâ, ðàâíî-
ãîðåö, óáèò â Ãîëÿìî Êîíàðå.
Ñòîÿí Òàíêîâñêè, ïàðòèçàíèí îò
Áúòà, ðàçñòðåëâà äî Áîðèìå÷êîâî
Ì è í ê î Ñ ó ð ë å ê î â îò Áàíÿ.
• âæ. â Áîðèìå÷êîâî.
Ãåîðãè Òàøêîâ. Åäèí îò áèÿ÷èòå è
âúçìîæåí óáèåö íà äîðêîâñêèòå
æåðòâè.
Ìèíêà Òåëèéñêà îò Öåðîâî, åäíà
îò óáèéöèòå íà Êèðèë Êîøëóêîâ.
Öâÿòêî Òåðçèéñêè, åäèí îò íà-
ñèëíèöèòå â Ïîïèíöè – óáèâà à í î -
íèìíèÿ îôèöåð.
Êîëüî Òîäîðèíîâ – Êåñåðà. Åäèí
îò óáèéöèòå íà æåðòâèòå â Ëåâñêè.
Òðîÿí Òîäîðèíîâ – Êåñåðà, èçáèâà
æåðòâèòå îò Ëåâñêè.
ßíêî Òîäîðèíîâ – Êåñåðà, åäèí îò
óáèéöèòå íà æåðòâèòå â Ëåâñêè.
Ãåòî Ëóë÷åâ Òîäîðîâ, ñòåë÷àíñêè
ïàðòèçàíèí ñ ïñåâäîíèì Ð ó ì å í .
Ó÷àñòâà â åêçåêóöèèòå íà Êóö; ó÷àñ-
òâà è â óáèéñòâîòî íà Ã å î ð ã è Á î é -
÷ å â ïî âðåìå íà Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð.
453
 Ãåîðãè Ìåòîäèåâ Ò¥ìàíîâ, îãíÿíî-
âåö, åäèí îò óáèéöèòå â Àçà.
Äèìèòúð Ìåòîäèåâ Ò¥ìàíîâ –
Êóëàäæèÿòà, îãíÿíîâåö, åäèí îò
ïàëà÷èòå â Àçà. Ôèçè÷åñêè óáèåö íà
çåò ñè à å ø å â îò Âåëè÷êîâî.
Ìåòîäè Ò¥ìàíîâ, îãíÿíîâåö, åäèí
îò ïàëà÷èòå â Àçà.
Ñïàñ Òîìîâ, ÷îâåêúò, êîéòî
èçïðàùà ñ êàìèîíè ïàëà÷èòå ïî
ñåëèùàòà; êîéòî îðãàíèçèðà è
ïðèêðèâà óáèéñòâàòà â Êðàèùåòî.
Âàêëèí Òîíåâ. Åäèí îò æåñòîêèòå
òðåïà÷è è áèÿ÷è â Ïàçàðäæèê ïî
âðåìå íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè.
Âëàäî Òîïñè, ïàðòèçàíèí, åäèí îò
áèÿ÷èòå è òðåïà÷èòå â Ïàçàðäæèê.
Êèðèë Àíãåëîâ Òîï÷èéñêè –
Ìðúâêàòà, îáðàçîâàí ÷îâåê, ïàðòè-
çàíèí. Åêçåêóòèðà â ì. Ãîëÿìàòà
êîðèÿ êðàé Ëåñè÷îâî Ä è ì è ò ú ð
Ï î ì à ê î â – Ã î ð ñ ê è ÿ îò Ìóõîâî.
Òîï÷î (Õðèñòî Êîäóêîâ), ïàðòè-
çàíèí, çâåðñêè óáèâà â Áàòàëåòî äî
Ãóìíåðîâàòà âîäåíèöà ïúäàðèíà îò
Äîëíî Âúðøèëî Èëèÿ Àïîñòîëîâ.
Òîñêî – äîðêîâñêè äåâåòîñåïòåì-
âðèéñêè ìèëèöèîíåð. Åäèí îò áèÿ-
÷èòå, ìîæå áè è åêçåêóòîð íà æåðò-
âèòå ïðè ×åðíè ìîñò.
Ïåòúð Òîøåâ, åäèí îò áèÿ÷èòå è
òðåïà÷èòå âúâ Âåëè÷êîâî.
Ñòîèë Òîøåâ, ïàðòèçàíèí, åäèí îò
óáèéöèòå íà Þ ð ó ê î â è îò Âàð-
âàðà; áèë àíàðõèñò.
Àòàíàñ Òðåí÷åâ îò Êàëóãåðîâî,
óáèåöúò íà Â à ñ è ë Á è ð í è ê à .
Ìèí÷î Òóòóìàíèíà, íàïðàâèë
îïèò äà óáèå × î á à í à â Þíàöèòå.
Àòàíàñ Óçóíîâ : Í ñî Çë¥òî îò
Ïàçàðäæèê, ñìÿòàí çà íàé-æåñòîêèÿ
454
óáèåö âúâ Âàðòîëîìååâèòå íîùè.
• âæ. Ò à ÷ î Ï å ò ð î â è Í è ê î -
ëàé Âëàõîâ.
Íàñî Çëîòî å ñèí íà øèâà÷à Óçó-
íîâ, êîéòî äúðæåøå àòåëèå “Ãîëîòî
äåòå” äî Ñòàðèòå õàëè. Ñëåä âðåìå
îòèâà íà ðàáîòà â Ñîôèÿ. Çà íåãî ñå
òâúðäè, ÷å ïî-êúñíî ñòàâà óáèåö è íà
ïðî÷óòèÿ È â à í Ò î ä î ð î â – Ã î ð ó -
í ÿ âúâ Âðàöà.
Èâàí Ñ. Óçóíîâ, åäèí îò ðúêîâî-
äèòåëèòå íà íàñèëèåòî è óáèéñòâàòà
â Ëåâñêè.
Ñòåôêà Ôèëèïîâà îò Ñèíèòåâî,
ëåëÿ íà ïàðòèçàíèòå îò Îãíÿíîâî
à ð î ç ä à í è Î ã í ÿ í , ëåëÿ è íà ïî-
ñåòíåøíèÿ ìèíèñòúð-ïðåäñåäàòåë
Ôèëèï Äèìèòðîâ. Ó÷àñòâà â èçáè-
âàíåòî íà 11-òå îãíÿíîâöè â Àçà.
Íåíî Ôèíäæåêîâ îò Ïàíàãþðèùå,
åäèí îò åêçåêóòîðèòå íà È â à í
Ðàøêîâ è Öàí÷î Äåáåëÿíîâ
îò Êîïðèâùèöà; óáèâà è È â à í
Ï ë à ÷ ê î â îò Ïîïèíöè.
Ñòîéî Ôèòêèí. Åäèí îò îðãàíèçà-
òîðèòå íà çâåðñòâàòà â Ïàòàëåíèöà.
Òåìåëêî Ôèòêèí îò Ïàòàëåíèöà.
Óáèâà Ïåé÷î Ïååâ îò ñúùîòî ñåëî.
Íåíêà Äîáðåâà Ôèíãàðîâà, ïîëèò-
çàòâîðíè÷êà îò Ñòðåë÷à, ó÷àñòâà â
óáèéñòâàòà íà Êóö – ïî ïèñìåíî ñâè-
äåòåëñòâî íà Ñòàíèìèð Êþðê÷èåâ.
Äèíêî Ïåòðàêîâ Õàäæèéñêè – îã-
íÿíîâåö, åäèí îò óáèéöèòå â Àçà. Ôè-
çè÷åñêè óáèåö íà À ë å ê ñ à í ä ú ð
Êúíåâ.
Çëàòàí Õàäæèéñêè – Áàðîíà îò Îã-
íÿíîâî. Ó÷àñòâà â êúðâàâàòà âàêõàíà-
ëèÿ â Àçà. Òàì ëè÷íî óáèâà À ë å ê -
ñ à í ä ú ð Í è ê î ë î â Ê ú í å â , îãíÿ-
íîâåö.
Ðàíãåë Ïåòðàêîâ Õàäæèéñêè. Åäèí
îò ïàëà÷èòå îãíÿíîâöè â Àçà.
Ôèçè÷åñêè óáèåö íà À ë å ê ñ à í -
äúð Êúíåâ.
Êðúñòüî Äèìèòðîâ Õàëà÷åâ,
ïàðòèçàíèí îò “×åïèíåö”, ðîäîì îò
Ëúæåíå. Ó÷àñòâà â çâåðñêîòî óáèé-
ñòâî íà ó÷åíèêà Ë þ á ÷ î Ä æ à ì -
á à ç î â , êîãîòî çàïàëâà æèâ.
Àòàíàñ Õàíäæèéñêè, åäèí îò
óáèéöèòå íà Ñ è ì î í Ê ú í ÷ å â ,
Ñåïòåìâðè.
Àñàí Õîäæîâ. Åäèí îò áèÿ÷èòå,
âúçìîæíî è åêçåêóòîð íà äîðêîâ-
ñêèòå ìú÷åíèöè.
Ñòîé÷î Ö˜íîâ, ïîëèòçàòâîðíèê –
èçíóäâà÷ è ãðàáèòåë îò Ñåñòðèìî.
Ö£êî. Åäèí îò áèÿ÷èòå è òðåïà÷èòå
â Ïàçàðäæèøêèÿ çàòâîð.
• âæ. Ñò. Ãúëúáîâ, Êàðêàðèé-
ñêè…, ñ. 69.
Èâàí Êðúñòåâ ×àâäàðîâ îò Âåëè÷-
êîâî. Ó÷àñòâà â óáèéñòâîòî íà Ë à -
çàð ×èïèëîâ.
Èâàí Ïåòðîâ ×àâäàðîâ, åäèí îò
òðåïà÷èòå âúâ Âåëè÷êîâî.
• âæ. Ì è ë à í Ç à é ê î â .
Íàäåæäà Èâàíîâà ×àâäàðîâà,
âåëè÷êîâêà, ñèïâà óðèíà â óñòàòà íà
æåðòâàòà Ëàçàð ×èïèëîâ.
Ðèñòåíà ×àâäàðîâà, äàâà íà æåðò-
âàòà Ë à ç à ð × è ï è ë î â îò Âåëè÷-
êîâî óðèíà âìåñòî âîäà.
×àâäàðîâè îò Âåëè÷êîâî, ó÷àñò-
âàò â óáèéñòâîòî íà Ë à ç à ð × è -
ïèëîâ.
Àíãåë ×àëúêîâ, ïàðòèçàíñêè
êîìàíäèð è óáèåö îò Âåëè÷êîâî.
Ðúêîâîäè çâåðñòâàòà â ðîäíîòî ñè
ñåëî, Þíàöèòå, Ïàìèäîâî è Äèíêà-
òà; óáèâà ñ òîÿãà Ä è ì è ò ú ð Ï å -
ê à í î â îò Ëåâñêè.
• âæ. è Ì è ë à í Ç à é ê î â .
• âæ. àïîëîãèÿòà çà íåãî ïðè Õ à -
ì à ë ñ ê è , ñ. 49.
Íàñêà Äîáðåâà ×àëúêîâà, åäíà îò
óáèéöèòå íà Ë à ç à ð × è ï è ë î â
âúâ Âåëè÷êîâî.
Äåëî ×àïêúíîâ ñ ïðîçâèùå Ñ â å -
ò è Ï å ò ú ð , ñòðåë÷àíñêè Ïàðòèçà-
íèí, åêçåêóòîð ïî âðåìå íà ïàðòèçàí-
ñêèÿ òåðîð è âúâ Âàðòîëîìååâèòå
íîùè. Îôèöèàëíîòî ìó èìå å Í å ø î
Ä å ë î â × à ï ê ú í î â . Ñïîðåä Ñ ò .
Ê þ ð ê ÷ è å â (â ïèñìî): “Çà íåãî ñå
çíàå è ãîâîðè, ÷å èìàë ïîâå÷å îò
70 óáèéñòâà. Ó÷àñòâàë å è ïðè åêçå-
êóöèÿòà íà 6 ÷îâåêà îò ñúñåäíîòî íà
Ñòðåë÷à ñåëî Äþëåâî”.
• çà òîçè óáèåö èìà êðàòêà áåëåæêà
ïðè Öâ. Ñ ú á å â (Ïðåäè..., ñ. 111),
ñðâ.: “Ñ â å ò è Ï å ò ú ð , çåìåí êîìó-
íèñòè÷åñêè ñâåòèÿ, ... áåçïîùàäåí
êúì èçåäíèöèòå”.
Àíãåë Ãåîðãèåâ ×àóøåâ, áàòà÷à-
íèí, ïàðòèçàíèí îò “Àíòîí Èâàíîâ”,
åäèí îò óáèéöèòå íà ïîëèöàèòå Òî-
äîð Ìåðäæàíîâ è Ïåòúð Äå÷åâ.
Èëèÿ Ãåîðãèåâ ×àóøåâ, áàòà÷à-
íèí, ïàðòèçàíèí îò “Àíòîí Èâàíîâ”,
åäèí îò óáèéöèòå íà ïîëèöàèòå Òî-
äîð Ìåðäæàíîâ è Ïåòúð Äå÷åâ.
Ãåîðãè ×åðíàòà, ïàðòèçàíèí, îõ-
ðàíÿâà óáèåöà À ò à í à ñ Ñ å ì å ð -
ä æ è å â ïðè ðàçñòðåëà íà È â à í
Á î æ ê î â â Êîðîâà, 27. VIII. 1944 ã.
×èëèêà – ïàðòèçàíèí, åäèí îò óáèé-
öèòå íà Ë þ á à ß í ÷ å â à îò Âàðâàðà.
Áîðèñ ×èëÿøîâ îò Áîøóëÿ, çâåð-
ñêè èçáèë í à ä 2 0 æ å ð ò â è â Àéêú-
íà è Äðàãàíîâ êëàäåíåö.
Àíãåë ×èëÿøîâ îò Áîøóëÿ, åäèí
îò óáèéöèòå â Àéêúíà è â Äðàãàíîâ
êëàäåíåö.
455
 Êðúñòüî ×èïèëîâ îò Âåëè÷êîâî,
Ó÷àñòâà â óáèéñòâîòî íà Ë à ç à ð
× èïèëîâ.
Òîíî Ñòîåâ ×èïèëîâ, åäèí îò òðå-
ïà÷èòå âúâ Âåëè÷êîâî; êîíêðåòåí
óáèåö íà Ñï à ñ Ê î í ñ ó ë î â ; óáèâà
ëè÷íî çåò ñè Êîñòàäèí Êîíñóëîâ.
Äèìèòúð ×îáàëèãîâ – åäèí îò ðå-
æèñüîðèòå íà íàñèëèåòî âúâ Âèíî-
ãðàäåö.
Ãåîðãè ×îëàêîâ – ïàðòèçàíèí,
àíòîíèâàíîâåö, ïðåäïîëàãà ñå, ÷å
åêçåêóòèðà êðàé “Òåõåðàí” ïàðòè-
çàí÷åòî Ò ü î ô ê à ò à .
Ãåîðãè ×îëàêîâ – Àñåí, ïàðòèçà-
íèí îò Áàòàê, ðúêîâîäè çàâçåìàíåòî
íà Ãàðà Öåïèíà. Òóê ïîñòàíîâÿâà è
åêçåêóöèÿòà íà ä â à ì à ò à à í î í è ì -
í è ï î ë è ö à è , ïúòíèöè âúâ âëàêà.
Ãåîðãè Àíãåëîâ ×îëàêîâ, áàòà-
÷àíèí, àíòîíèâàíîâåö, çàìåñòíèê-
êîìàíäèð íà îòðÿäà, åäèí îò óáèé-
öèòå íà ïîëèöàèòå Ò î ä î ð Ì å ð -
äæàíîâ è Ïåòúð Äå÷åâ.
Íèêîëà Àíãåëîâ ×îëàêîâ, áàòà-
÷àíèí, àíòîíèâàíîâåö, åäèí îò
óáèéöèòå íà ïîëèöàèòå Ò î ä î ð
Ìåðäæàíîâ è Ïåòúð Äå÷åâ.
Òîäîð Äèìèòðîâ ×îëàêîâ, ïàðòè-
çàíèí îò Áàòàê, å íàé-âåðîÿòíèÿò åê-
çåêóòîð ïî íàðåæäàíå íà êîìàíäèðà
à å î ð ã è Ë è ê è í – Ä å ä íà ïàäíà-
ëèòå îò èçòîùåíèå àíòîíèâàíîâöè.
Èâàí Øàëäúðîâ, åäèí îò ãíúñíèòå
óáèéöè íà Ñ ò î ÿ í Á î ä ó ð î â , Ì è -
ëàí Çàÿêîâ, Èëèÿ Ñòàìáî-
ë è é ñ ê è ; òîé äîâåæäà îò Áàòêóí è
áèðíèêà Ä è ì è ò ú ð Ï å ê à í î â , çà
äà áúäå åêçåêóòèðàí âúâ Âåëè÷êîâî.
Òîäîð Øàëäúðîâ îò Âåëè÷êîâî,
åäèí îò òðåïà÷èòå â Àéêúíÿ.
• âæ. ïðè Ã å î ð ã è Ï è ï å ð î â ,
Áîøóëÿ.
456
Ïåòêî Øàïàëîâ îò Ãîëÿìî Êîíàðå,
åäèí îò óáèéöèòå íà Öâåòêîâ è Òà-
í å â îò Ðàêèòîâî è íà Äàìÿíîâ îò
Ãîâåäàðå.
Èâàí Ìèëåâ Øàðåíêîâ – öåðîâåö,
åäèí îò ïàëà÷èòå â Äðàãèåâ äîë.
Ïåòúð Øàðåíêîâ, öåðîâñêè ïàëà÷
â Äðàãèåâ äîë.
Ñòåôàí Ìèëåâ Øàðåíêîâ îò Öå-
ðîâî, òðåïàë â Äðàãèåâ äîë.
Ìåòîäè Øàòîðîâ, êîìàíäèð íà Çî-
íàòà, èçäàâà ñìúðòíèòå ïðèñúäè íà
æåðòâèòå îò Áîðèìå÷êîâî è Ãîðíî
Âúðøèëî; ðàçðåøàâà óáèéñòâîòî íà
Õ ð è ñ ò î À ï î ñ ò î ë î â â Äîëíî
Âúðøèëî, ïðè êîÿòî àêöèÿ å óáèò
ñúñåäúò ìó Ö å í ê î Â ó ë å â .
Òåìåëêî Äèìèòðîâ Øåêåðîâ, ðà-
äèëîâåö, åäèí îò ïàëà÷èòå â Àçà. Ôè-
çè÷åñêè óáèåö íà Í è ê î ë à à à ö å â .
Èâàí Ì. Øîïîâ. Åäèí îò îðãàíèçà-
òîðèòå íà çâåðñòâàòà â Ïàòàëåíèöà.
Ëóêî Àíãåëîâ Øîïîâ, äåâåòîñåï-
òåìâðèéñêèÿò êîìåíäàíò íà Îãíÿ-
íîâî. Ó÷àñòâà â çâåðñòâà íà Àçà. Àðå-
ñòóâà ó÷èòåëÿ É î ð ä à í à å î ð ã è å â .
Ìèëàí Øîïîâ, åäèí îò òðåïà÷èòå
â Þíàöèòå.
Øóëåâ îò ×åðíîãîðîâî, ó÷àñòâà â
àðåñòà è ìú÷åíèÿòà íà Í å ä ÿ ë ê î
Ð è ÷ å â îò Îâ÷åïîëöè.
Ïåí÷î Øóìàðà, ïàðòèçàíèí îò
Ñòðåë÷à, ïðåáèâà äî ñìúðò ñ ïàòåðè-
öèòå ñè ïîëèöàèòå Ð à ä Ï å í å ë î â
è Íèêîëàé Ïîèáðåíåöà.
Ñïàñ Ùåðåâ Îôèöåðà îò Ïàòàëå-
íèöà. Åäèí îò óáèéöèòå íà Ç ë à ò è í
Òðîøàíîâ.
(?) Ù²ðåâ îò Ïàòàëåíèöà. Åäèí îò
ìú÷èòåëèòå è òðåïà÷èòå íà Ñ ï à ñ
Õ à ë à ÷ å â ; åäèí îò óáèéöèòå íà
Òèí÷î Òðîøàíîâ.
 Èâàí Øóòëåêîâ îò Ïàíàãþðèùå,
åäèí îò åêçåêóòîðèòå â Øóòà êîðèÿ.
Àíòîí Þãîâ – äàâà çàïîâåä çà åêçå-
êóöèÿòà íà Àò. Øàòåâ îò Öðúí÷à.
Àòàíàñ Þìåðñêè, ïàðòèçàíèí îò
Ïëîâäèâ, àíòîíèâàíîâåö, ó÷àñòâà â
åêçåêóöèÿ íà ïðåäàòåëÿ â Ðàêèòîâî;
• âæ. è Í. Áîæàíîâ.
Àòàíàñ Þðóêîâ – Òàí÷åòî, åäèí îò
íàñèëíèöèòå è òðåïà÷èòå â Ïîïèíöè.
Ïåòúð ßíåâ îò Þíàöèòå, âîäè
ãðóïàòà, êîÿòî òðÿáâà äà àðåñòóâà è
ëèêâèäèðà × î á à í à : Ï å ò ú ð
Ñ ò î é ÷ å â ; íàïðàâèë îïèò äà õâúðëè
áîìáà è äà óáèå × î á à í à .
Ãåîðãè ßíêîâ – ïîïèíñêè ïàëà÷ è
ìàðîäåð â ×åëèíñêè äîë.
Ãåîðãè ßí÷åâ, åäèí îò ðåæèñüîðèòå
íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè âúâ Âàðâàðà.
Ìèõàèë ßí²øåâ, ïðåäñåäàòåë íà
ÎÔ â ×åïèíî, îäîáðÿâàë çâåðñòâàòà â
Çèñîâèÿ õîòåë è íà Êîíñêà ãëàâà.
Êèðèë ßíêîâ, åäèí îò íàñèëíèöèòå
â Ñåïòåìâðè.

Çàïîâåäòà íà ÍÎÂÀ çà ñïèðàíå

íà óáèéñòâàòà íà áúëãàðè
Ïúðâîòî ñâåäåíèå çà òàêàâà çàïîâåä, èçäàäåíà îò Ä. Òåð-
ïåøåâ1, “ãëàâíîêîìàíäâàù” ïàðòèçàíñêîòî äâèæåíèå â Áúëãàðèÿ,
ñå ïîÿâÿâà â êíèãàòà íà Õ ð . Ò ð î à í ñ ê è , “Óáèéñòâåíî ÷åðâåíî”
(Ñ., 2004, ñ.118). Êîìåíòèðàíà å â ìîÿòà êíèãà “Ìåòîäè Øà-
òîðîâ...” (ñ. 204 è ñë.), âæ. è òóê ïðè ñ. Êàìåíèöà, ñ. Áîðèìå÷êîâî.
Ì å ò î ä è Ø à ò î ð î â êàòî êîìàíäèð íà III-òà çîíà ñòðèêò-
íî å èçïúëíÿâàë çàïîâåäòà íà Äîáðè Òåðïåøåâ. Íå òàêà îáà÷å
ñà ïîñòúïâàëè ïîä÷èíåíèòå ìó êîìàíäèðè. À ò à í à ñ Ñ å ì å ð -
ä æ è å â óáèâà áåç ñúä è ïðèñúäà È â à í Á î æ ê î â â Êàìåíèöà.
Çà òàêèâà ñâîåâîëèÿ, íî ïðåäñòàâåíè êàòî “ãåðîèçúì”, ñúîáùà-
âàâà Ñ ï . Ò î ì î â (Ñúçäàâàíå íà íàðîäíàòà ìèëèöèÿ â (Ïàçàð-
äæèøêèÿ êðàé), Ñ., 1980, ñ. 14–15), ñðâ.: “Â èçïúëíåíèå óêàçàíèÿ-
òà íà ÖÊ íà Ïàðòèÿòà è çàïîâåäòà íà Ãëàâíèÿ ùàá íà ÍÎÂÀ,
ÎÊ íà ÁÐÏ è Ùàáúò íà III ÂÎÇ íåçàáàâíî ïðèñòúïèõà êúì íåïî-
ñðåäñòâåíà ïîäãîòîâêà íà âúñòàíèåòî... Â ðåäèöà ñåëà ñå èçïðà-
ùàõà ïàðòèçàíñêè ãðóïè çà èçïúëíåíèå íà ïðèñúäè íà ïðåäàòåëè
è çëîñòíè ôàøèñòè, àêòèâèçèðà ñå äåéíîñòòà íà áîéíèòå ãðóïè”.
Óòî÷íåíà å è äàòàòà: ñëåä 26.VIII. 1944 ã.  ñëó÷àÿ å íàëèöå èíñè-
íóàöèÿ, öåëÿùà äà îïðàâäàå çàïî÷íàëèÿ òåðîð, êîéòî â ïîâå÷åòî
ñëó÷àè å íà ëè÷íîñòíà îñíîâà è ðåñï. ñ êðèìèíàëåí õàðàêòåð.
1
Òàçè çàïîâåä íà Ä. Òåðïåøåâ íå ñå îòêðèâà â ìàëêîòî ïèñàíî çà òîçè
êîìóíèñòè÷åñêè ðúêîâîäèòåë, âæ. íàïð. ïðè Ô. Õðèñòîâ,  ÷åëíèòå ðåäèöè
íà áîðáàòà, Ð. äåëî, áð. 136, 1984.
457
 Æåðòâèòå íà Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð
â Êðàèùåòî
Ïðè âñè÷êè ñëó÷àè ñà ëþäå ñ ïîëîæåíèå â îáùåñòâîòî: êìå-
òîâå, ñåêðåòàð-áèðíèöè, êðú÷ìàðè, áàêàëè, ïúäàðè, çåìåäåëöè,
õîðà, êîèòî ãëàñíî ñà ñè èçêàçâàëè ìíåíèåòî çà íåîäîáðåíèå íà
êîìóíèçìà, ïàðòèçàíñòâîòî, ÑÑÑÐ; áðàííèöè, ïîëèöàè, æàíäàð-
ìåðèñòè, ñëó÷àéíî ïîïàäíàëè íà ïúòÿ íåâèííè õîðà, èçîáùî æåð-
òâè, êîèòî íå ñå ðàçëè÷àâàò îò õåêàòîìáèòå íà êëàñè÷åñêèÿ òåðî-
ðèçúì.
Äî äíåñ íå å íàïðàâåí îïèò äà ñå èçäèðÿò áúëãàðèòå, èçáèòè
îò ïàðòèçàíèòå áåç ñúä è ïðèñúäà. Ðàçáèðà ñå, èçìèñëåíîòî îò
òÿõ “ïàðòèçàíñêè ñúä” èëè “íàðîäåí ñúä” êàòî ñúä íà òúëïàòà,
òóê ñå ïðèåìà çà ñëîâåñíà ìèìèêðèÿ, îïðàâäàíèå íà çâåðñòâàòà.
Èçñëåäâàíåòî óòî÷íè èìåíàòà íà èçáèòèòå îò ïàðòèçàíèòå
è òåõíèòå ïîìàãà÷è, êàòî òóê ñå ñìÿòà, ÷å ñïèñúêúò ìîæå è òðÿáâà
äà ñå ïðîäúëæè ñúñ ñëó÷àèòå, êîèòî èçñëåäâàíåòî íå å äîêóìåí-
òèðàëî:
Èâàí Àâðàìîâ – Òüîôêàòà îò äðóãàð, òîé ñå ñðàæàâà ãåðîéñêè. Ïî-
Ïåùåðà. ñëåäíèÿ êóðøóì çàïàçâà çà ñåáå ñè”.
“Àãåíò”, íåèçâåñòåí ïî èìå, óáèò Ñïîðåä ñáîðñêàòà âåðñèÿ ïðè
âúâ Ôàáðèêà “Ñàìïà”, Ãàðà Áåëîâî Âîäåíè÷àðñêàòà êîðèÿ, êúäåòî ñå
îò È â à í Ï è ï î í ê î â , Äúáðàâèòå. óêðèâàò Í . À í ä ð å å â è Ä è í ÷ î
Ëþáåí Éîðäàíîâ Àëåêñèåâ îò Â å ë å â – Ä ó ï è í î â îò Ñìèëåö, íå
Ðàâíîãîð, óáèò â Êàðëúêà. å èìàëî íèêàêâî ñðàæåíèå è íèêàêâî
ãåðîè÷åñêî ñàìîóáèéñòâî. Êîëèøà
Àíîíèìåí ëîâåö îò Ñòðåë÷à, óáèò å áèë óáèò îò ñâîÿ ñúïàðòèçàíèí. ßâ-
îò ïàðòèçàíèíà Ñ â å ò è Ï å ò ú ð çà íî è ïàðòèçàíèòå ñà ñè ðàç÷èñòâàëè
íàçèäàíèå íà îñòàíàëèòå ëîâöè. ñìåòêèòå ñúñ ñòàíàëèÿ íåóäîáåí ÷åñ-
Íèêîëà Àíäðååâ – Êîëèøà îò òåí êîìóíèñò, çà êàêúâòî å ïðåäñòà-
Ñáîð. âÿí Ê î ë è ø à .
 êîìóíèñòè÷åñêàòà ëèòåðàòóðà Òàçè èñòîðèÿ å ïðåäñòàâåíà ïî äðóã
íàâñÿêúäå å ïðåäñòàâåíà âåðñèÿòà, íà÷èí â êíèãàòà íà ãåí. Ä ó ï è í î â –
÷å Íèêîëà Ñïàñîâ Àíäðååâ îò  å ë å â . Âåðîÿòíî, çà äà ñå ïðèêðèÿò
Ñáîð å “ïðåäàäåí” êàòî ïàðòèçàíèí ñëåäèòå íà Ä. Äóïèíîâ â óáèéñòâîòî
â ìåñòíîñò êðàé Ëóäà ßíà. Äîðè íå- íà Êîëèøà, íà äåñåòè ñåïòåìâðè å
ùî ïîâå÷å, ñðâ. íàïð. ïî “Íåçàáðà- èíñöåíèðàíî óáèéñòâîòî íà óæ “ïðå-
âèìè èìåíà” (ñ. 419): “Ïðè èçïúëíå- äàòåëÿ” Ã å î ð ã è Ê ó ð ò å â îò Ðîñåí.
íèå íà áîéíà çàäà÷à Í. Àí. áèâà ïðå- Àíîíèìåí ïîëèöàé, óáèò îò êîï-
äàäåí.  çàâúðçàëàòà ñå ïðåñòðåëêà ðèâùåíñêèòå è ñòðåë÷àíñêèòå ïàð-
ïàäà òåæêî ðàíåí. Çà äà ñïàñè ñâîÿ òèçàíè â ì. ײìèíà.
458
 Àíîíèìåí êîíåí ïîëèöàé, óáèò
êðàé Ïåùåðà îò ïàðòèçàíèíà Ï å ò ú ð
 ð à í ÷ å â ïî âðåìå íà Ïàðòèçàí-
ñêèÿ òåðîð.
Àíîíèìåí ðàáîòíèê â ÃÑ “Òîïëè
èçâîð”, óáèò ïî íàêëåâåòÿâàíå êàòî
“áèâø ïîëèöåéñêè àãåíò”.
Èëèÿ Àïîñòîëîâ, ïîëñêè ïàçà÷ íà
Äîëíî Âúðøèëî, óáèò â Áàòàëåòî
îò ïàðòèçàíèíà Ò î ï ÷ î .
Ãåîðãè Áàêåâ, áèâø ñâåùåíèê îò
Îâ÷åïîëöè, êìåò íà Íàéäåí Ãåðîâî,
óáèò ïðè ïàðòèçàíñêà àêöèÿ.
Èâàí Áàêåâ îò Îâ÷åïîëöè, óáèò îò
ïàðòèçàíèòå êàòî êðú÷ìàð â Íàéäåí
Ãåðîâî.
Âëàäî Áàëêàíñêè îò Áîðèìå÷êîâî,
íå èçäúðæà íà ïàðòèçàíñêèòå çàïëà-
õè è ñå îáåñâà â îáîðà íà äîìà ñè.
Ãåîðãè Äåëîâ Áîé÷åâ, ñåëÿíèí îò
Ñòðåë÷à, óáèò îò ïàðòèçàíèíà  à-
ñèëåâ â ì. Áóíüîâ ãüîë äî ñåëîòî.
Èëèÿ Áðúñíàðîâ – Ëàøîêà îò Êà-
ëóãåðîâî, óáèò îò ïàðòèçàíèíà Ñ ï à ñ
Íà÷åâ – Òåðñåíåòî îò Ëåñè÷îâî.
Öåíêî Áóëåâ îò Äîëíî Âúðøèëî,
óáèò â äâîðà íà êúùàòà ñè çà òîâà, ÷å
å íàáëþäàâàë íàêàçàòåëíàòà àêöèÿ
íà ïàðòèçàíèòå â äîìà íà ñúñåäà
Õðèñòî Àëåêñèåâ.
Ïàâëå Áëàãîâ Âàêëèíîâ îò Ñèìåî-
íîâåö, óáèò íà 18.VIII.1944 ã. îò ïàð-
òèçàíè ïðè íàïàäåíèå íà ñåëîòî.
Âàðåâ, æàíäàðìåðèñò, óáèò ïðè
Ôîòèíîâî.
Àíãåë Âåë÷åâ îò Ãàáðîâèöà, óáèò
îò ïàðòèçàíèòå â Ìîêðà Äëèáî÷èöà.
Èâàí Âåë÷åâ, åäíà îò æåðòâèòå â
Ãàáðîâèöà. Óáèò å îò ïàðòèçàíèòå
â Ðàâíàêà íà Äðúíäàðèöà.
Àíãåë Âúëêîâ îò Òîïëèäîë, óáèò
â Êðú÷ìàòà íà Èâàí Ìàëàêà.
Ìèõàèë Ãåíîâ, äúðæàâåí ñëóæè-
òåë, óáèò ïðè òåðîðèñòè÷åí àêò íà
ò.íàð.“áîéíà ãðóïà” â Ïàçàðäæèê
íà 26. ²V.1943 ã.
Ãëàâ£íîâ, ïîëèöàé â Ñòðåë÷à.
Óáèò ñ êàìúíè ïî óëèöèòå íà ñåëîòî.
Àëåêñàíäúð Ãóäæåâ, áèâø êìåò íà
Ñòðåë÷à, óáèò ïðåç 1942 ã. (!?).
Àòàíàñ Ãþðäæåêëèåâ îò Áðàòàíè-
öà, óáèò â Àëèñòðàòè, Çèëÿõîâñêî.
Íèêîëà Äàðåâ îò Ïîèáðåíå, åêçå-
êóòèðàí (?!) îò ïàðòèçàíèòå Ëóêà Íà-
âóùàíîâ è Ãåîðãè Êîìñèéñêè.
Äàñêàëà, æåðòâà íà ïàðòèçàíñêèÿ
òåðîð â Äúáðàâèòå, ñ íåïðîó÷åíà
ñúäáà.
Äâàìà àíîíèìíè ïîëèöàè – ïúò-
íèöè â òåñíîëèíåéêàòà, óáèòè ïðè
Ãàðà Öåïèíà.
Öàí÷î Äåáåëÿíîâ îò Êîïðèâùèöà.
Óáèò êðàé ñåëîòî.
Ïåòúð Äå÷åâ, ìëàäøè ñòðàæàð îò
Ðàâíîãîð, ñëóæèòåë â ó÷àñòúêà íà Áà-
òàê, óáèò îò áàòà÷àíè êðàé Ñòàðà
ðåêà ïî âðåìå íà Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð.
Á¥íå Ä£í÷åâ, ñåëÿíèí îò Ãîðíî
Âúðøèëî, åêçåêóòèðàí îò ïàðòèçàíè-
òå â ì. Äî Ãðîáèùàòà êðàé òîâà ñåëî.
Áàëüî Äæóìàéîâ îò Ñòðåë÷à.
Óáèò â ì. Áåëåø îò ïàðòèçàíèòå Ð à é -
êî Èâàíîâ è Ðàéêî Áåëåâ.
Áîíå Äèí÷åâ, óáèò â Ãîðíî Âúð-
øèëî îò Áëàãî Ìúðêîâ – Ëúâà.
Áîðèñ Åí÷åâ – Âîëèí, ïàðòèçàíèí,
åêçåêóòèðàí â Áàòàøêèÿ áàëêàí ïî
çàïîâåä íà Ä å ä , çàùîòî å ïîñåãíàë
íà ëè÷íàòà ñè äàæáà.
Äèí÷î Íåøåâ Åí÷åâ îò Ñòðåë÷à,
çàñòðåëÿí ïðåä äîìà ìó îò Ã à â ð è ë
Ì à ñ ë å â ìåñåö ïðåäè Äåâåòè.
Èëèÿ Æóïîâ îò Êàëóãåðîâî, ïúðâî
459
å óáèò, ïîñëå å ïðî÷åòåíà ñìúðòíàòà
ìó ïðèñúäà.
Àëåêñàíäúð Êàäèéñêè, ãîðñêè
ñëóæèòåë, åêçåêóòèðàí â Ãîðíî
Âúðøèëî.
Íåøî Êàðàïèëüîâ, óáèò êàòî
“âðàã” íà ïàðòèçàíèòå îò ñòðåë÷àí-
ñêèÿ ïàðòèçàíèí È â à í Á î æ ê î â ,
ó÷àñòâàë â íÿêîëêî åêçåêóöèè.
Çàñòðåëâà ãî ïðè Ïå÷åð²äîâ ìîñò.
Êìåò íà Äîëíî Ëåâñêè. Åêçåêóòè-
ðàí îò Ïîëñêàòà ÷åòà íà Ä è í ÷ î
Âåëåâ.
ßíêî Àíãåëîâ Êóðòàêîâ, äååö íà
ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð â Ñáîð. Óáèâà
ïúäàðèíà Ò ð å í ä à ô è ë Ñ ú á î â
Ï å ø ë î â , íåãîâ ïúðâè áðàòîâ÷åä.
Óáèéñòâîòî å êðèìèíàëíî. Çà íèâè,
çà èìîò. Êîìóíèñòè÷åñêàòà ïðîïà-
ãàíäà ïî-êúñíî ãî ïðåäñòàâÿ çà ïîëè-
òè÷åñêî.
Òîäîð Ìåðäæàíîâ, îáùèíñêè
ñòðàæàð, çàñòðåëÿí äî Ñòàðà ðåêà.
Äåòåëèíà Ìèí÷åâà îò ×åðíîãîðî-
âî, óáèòà ñ íåâîëåí èçñòðåë îò ïàð-
òèçàíèíà ïîåò Ä è ì è ò ú ð Ì å ò î -
äèåâ.
Àñåí Ìè÷åâ – Ìàòüî, ïàðòèçàíñêè
êîìàíäèð, åêçåêóòèðàí â Áàòàøêèÿ
Áàëêàí ïî íàðåæäàíå íà Ä å ä .
Íåèçâåñòåí, óáèò íà Ãàðà Ñàðà-
íüîâî (Ñåïòåìâðè).
Íåèçâåñòåí ïî èìå “ïðåäàòåë” â
Êîçàðñêî, åêçåêóòèðàí îò Ï å ò ú ð
Âåëåâ.
Éîðäàí Ïååâ, ñåêðåòàð-áèðíèê â
Ãîðíî Âúðøèëî, óáèò ïî âðåìå íà
Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð.
Àíãåë è Ëóë÷î Ïåòðèøêè, áàùà è
ñèí îò Ñòðåë÷à, óáèòè îò ïàðòèçà-
íèòå â ì. Òðè êëàäåíöè ñëåä ïîëó÷à-
âàíå íà îòêóï.
460
Òðåíäàôèë Ñúáîâ Ïåøëîâ, ñåëñêè
ïúäàðèí â Ñáîð, óáèò â êðàÿ íà àâãóñò
1944 ã. îò ðåìñèñòà ß í ê î À í ã å ë î â
Êóðòàêîâ.
Èâàí Ïèïîíêîâ, ïàðòèçàíèí îò
Äúáðàâèòå, ñå ñàìîóáèâà ñ ïðåäîñòà-
âåíî îò áðàò ìó îðúæèå.
Òîäîð Ïëà÷êîâ, æàíäàðìåðèñò îò
Ïîïèíöè, óáèò ïðè Êîëîíèèòå.
Ãåíî Ïîïîâ, Ñèìåîíîâåö, óáèò â Îá-
ùèíàòà ïðè íàïàäåíèå íà ïàðòèçàíèòå.
“Ïðåäàòåë”, çàñåãà íåèçâåñòåí ïî
èìå, åêçåêóòèðàí â Ðàêèòîâî îò Í è -
êîëà Áîæàíîâ è Àòàíàñ
Þìåðñêè.
“Ïðåäàòåëÿò” îò Ðàêèòîâî.
Èâàí Ðàäóëîâ îò Ïîèáðåíå.
Ãåíî Ðàçïîïîâ îò Ñèìåîíîâåö, óáèò
ñëó÷àéíî ïðåä äîìà ìó îò Ë ó ê à
Íàâóùàíîâ.
Èâàí Ðàøêîâ : Áàé Èâàí, åêçåêó-
òèðàí êðàé Êîïðèâùèöà.
Äèìèòúð Ñòîÿíîâ Ñòàí÷îâ –
Çþëÿìîâ, çàïàñåí îôèöåð îò Áëàò-
íèöà, óáèò ïðè Íîâî Ñòàðî ñåëî.
Äîáðè Ñóðëåêîâ îò Áàíÿ, óáèò îò
ïàðòèçàíèòå ïðè Îáîðèùå.
Ìèíêî Ñóðëåêîâ, óáèò îò ïàðòèçà-
íèòå â Ñòîé÷îâà íèâà äî Áîðèìå÷-
êîâî.
Íèêîëà Òîäîðîâ Ñòîé÷åâ, ðàâíî-
ãîðåö, óáèò îò ïàðòèçàíèòå â Áóêâèê.
Ìèíêî Ñóðëåêîâ, óáèò â Áîðèìå÷-
êîâî.
Òîäîð Åâòèìîâ Òîìîâ, ðàâíîãî-
ðåö, ïëåíåí îò ïàðòèçàíèòå è ïðèíó-
äåí äà âëåçå ñ òÿõ â áóðíèòå âîäè íà
Âú÷à, êúäåòî ñå óäàâÿ.
Ñîôèÿ Òîìîâà-Òîÿòîâà, ðàâíîãîð-
êà, çâåðñêè óáèòà îò Ã å î ð ã è Ñ å ð -
ê å ä æ è å â â ì. Òèêëåíèöàòà.
 Íèêîëà Òîïêîâ îò Áëàòíèöà, óáèò
ïðè ïàðòèçàíñêà àêöèÿ êðàé ñåëîòî.
Òüîôêàòà, ïàðòèçàíñêîòî èìå íà
áàòà÷àí÷å, îñèíîâåíî â Ïåùåðà, óáè-
òî êðàé ëàãåð “Òåõåðàí” â ïúðâèòå
äíè íà 1944 ã. – âæ. â Ïåùåðà Èâàí
Àâðàìîâ.
Íåé÷î Õàäæèåâ îò Ðàâíîãîð –
óáèò êàòî ïîëèöàé íÿêúäå îêîëî
äíåøíèÿ Âåëèíãðàä êàòî ïúòíèê èëè
îõðàíà íà òåñíîëèíåéêàòà.
Ñòîÿí ×î÷êîâ, ïàðòèçàíèí îò
Ëåñè÷îâî, óáèò îò Ä è ì è ò ú ð Æ ó -
ë å â êðàé ìàõàëà Íåéêüîâåö.
Ìåòîäè Øàòîðîâ, êîìàíäèð íà
Ïàçàðäæèøêàòà çîíà, óáèò ïî íà-
ðåæäàíå íà Ã å î ð ã è Ä è ì è ò ð î â
îò êèëúðè, âîäåíè îò À ò à í à ñ
Ñ å ì å ð ä æ è å â â Äåðâèøêà ðåêà,
Ñèìåîíîâñêèÿ Áàëêàí.
Àòàíàñ Øèêîâ – ìîì÷å, ïðèíóäåíî
îò ïàðòèçàíèòå äà âëåçå âúâ Âú÷à,
óäàâÿ ñå â áóðíèòå âîäè íà ðåêàòà.
Èâàí Éîðäàíîâ Øèêîâ, ðàâíîãî-
ðåö, óáèò ïî âðåìå íà Ïàðòèçàíñêèÿ
òåðîð.
Ñòåôàí Äèìèòðîâ Øèêîâ, íåñëó-
æèëî ìîì÷å îò Ðàâíîãîð, çàêëàíî â
Òèêëåíèöàòà îò ïàðòèçàíèíà Ã å î ð -
ãè Ñåêåðäæèåâ.
Âàí÷î Þðóêîâ – âàðâàðåö, óáèò
ñëåä èçòåçàíèÿ îò ïàðòèçàíèòå äî
Çåìëÿíêàòà.
Äèìèòúð Þðóêîâ – âàðâàðåö, óáèò
äî Çåìëÿíêàòà ñëåä èçòåçàíèÿ îò
ïàðòèçàíèòå.
Ëþáà ßí÷åâà, óáèòà ïî âðåìå íà
ïàðòèçàíñêà àêöèÿ âúâ Âàðâàðà.

Ñëó÷àéíèòå æåðòâè íà ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð

ñòàâàò “âðàãîâå íà íàðîäà”
Èçáèâàíåòî íà ñëó÷àéíè ëþäå îò ïàðòèçàíèòå â ìåìîàðèòå
è â äúðæàâíèòå äîêóìåíòè âèíàãè å ïðåäñòàâÿíî ñ îáðàòåí çíàê;
òå ñà “âðàãîâå íà íàðîäà”, “èçåäíèöè”, “áðàííèöè”, “ãëàâîðåçè”
è ïîä., ò.å. òÿõíàòà ñìúðò å áèëà óæ ïðåäâàðèòåëíî çàìèñëåíà,
ïëàíóâàíà è ðåñï. èçïúëíåíà.
Ìàíèïóëàöèèòå â ëèòåðàòóðàòà ñà ñ õàðàêòåðèñòèêèòå íà
óíèâåðñàëèÿ, ò.å. íÿìà èçêëþ÷åíèå çà ïðèçíàâàíå íà ñëó÷àé-
íîòî óáèéñòâî. Êîãàòî ñëó÷àéíàòà æåðòâà å “ñâîé”, òîãàâà ñå
èçìèñëÿ ãåðîè÷åñêà õàðàêòåðèñòèêà “çàãèíàë â ñðàæåíèå”, “óáèò
îò çàñàäà” è ïîä., êàêâèòî ñà ñëó÷àèòå ñ Ä å ò å ë è í à Ì è í ÷ å â à
îò ×åðíîãîðîâî è Ñ ò î ÿ í × î ÷ ê î â îò Ëåñè÷îâî.
Ïîòðåñàâàù å ñëó÷àÿò ñ èçáèòèòå í å â è í í è ð à â í î ã î ð -
ö è , êîèòî ïîñëå ïðîïàãàíäàòà íà òîòàëèòàðíàòà äúðæàâà è íà
íåéíèòå ïàðòèçàíñêè ìèñòèôèêàòîðè êàòî Ã å î ð ã è Ñ å ð -
êåäæèåâ, Àòàíàñ Ñåìåðäæèåâ, Íàíêà Ñåðêå-
ä æ è å â à è äð. ïðåäñòàâèõà êàòî “âðàãîâå”, “ïîëèöåéñêè ñúòðóä-
íèöè”, “âðàæåñêî ñåëî” è ïîä.
461
 Óíèêàëåí å ñëó÷àÿò ñ à å í î Ñ ò å ô à í î â Ð à ç ï î ï î â
îò Ãëàâèíèöà, çåò â Ñèìåíîâåö, êîéòî òóê ùå ïðåäñòàâÿ äîêóìåí-
òàëíî è ïî ñïîìåíèòå íà áëèçêè õîðà. Ñëó÷àéíîñòòà å îòíîñè-
òåëíà: óáèò å ñëó÷àéíî ïðè çàìèñëåíîòî è ïëàíèðàíî îãðàáâàíå
íà äîìà íà Ä è ì è ò ú ð Ï î ï ê î í ñ ò à í ò è í î â , êúäåòî òîé å çåò.
à å í î Ð à ç ï î ï î â å óáèò íà 31 ãîäèíè.  äåíÿ íà óáèéñòâî-
òî å áèë çàïàñ â 27-ìè ×åïèíñêè ïîëê. Ïóñíàò å â îòïóñê çà åäèí
äåí. Íà äðóãèÿ äåí òðÿáâà äà ñå ïðèáåðå â ïîëêà, êúäåòî å áèë
ïîäîôèöåð. Ïî îáðàçîâàíèå å ñòðîèòåëåí òåõíèê, çàâúðøèë â Ñî-
ôèÿ. Ïî ïðîôåñèÿ – òúðãîâåö íà äúðâåí ìàòåðèàë â Ñåïòåìâðè.
Ñúùî òàêà å áèë è àãåíò íà Çàñòðàõîâàòåëíî äðóæåñòâî “Âèòîøà”.
Äåíÿò å 18. VIII. 1944 ã. Ñóòðèíòà îêîñÿâà ëþöåðíàòà â Ãëà-
âèíèöà. Âå÷åðòà çàìèíàâà çà Ñèìåîíîâåö. Ãîëÿìîòî ñåìåéñòâî
íà Äàñêàëîâè (Ïîïîâè), êúäåòî å çåò, ñå ïðèãîòâÿ äà âå÷åðÿ. Äâå
îò äåöàòà îáà÷å áèëè êàðàóë â ñúñåäñòâî, â Îáùèíàòà. Òúñòúò
íàðåäèë íà Â å ñ å ë è í à , ñúïðóãàòà ìó, äà îòèäå äà ãè èçâèêà çà
âå÷åðÿ. à å í î òðúãâà âìåñòî íåÿ. Îòâàðÿ âðàòàòà íà êúùàòà,
ñòúïâà íà óëèöàòà è å óáèò íà ìÿñòî. Ñåìåéñòâîòî ðàçïîëàãà ñúñ
ñâèäåòåëñòâî, ÷å óáèåöúò å Ë ó ê à Í à â ó ù à í î â îò îòðÿäà íà
À í ã å ë × à ë ú ê î â , òîãàâà äèñëîöèðàí íà Ìèëåâè ñêàëè.
Íà äðóãèÿ äåí ñëåä óáèéñòâîòî â ñåëîòî ñå ïîëó÷àâà ïî
êóðèåð èçâåñòèå, êîåòî å çàïàçåíî â îðèãèíàë, ñðâ.: “Íàñëåäíèöèòå
íà Ãåíî Ñòåôàíîâ Ðàçïîïîâ äà èçêàðàò óäîñòîâåðåíèå îò
îáùèíàòà è äà äîéäàò â Ïàçàðäæèê ïðè Êîâ÷åæíèêà íà 27-èé
ïåõ. ïîëê äà ñè ïîëó÷àò ïîìîùòà – ÂÅÄÍÀÃÀ. Ïðåäàäåíî îò
27-ìèé ïåõ. ïîëê – Ïàçàðäæèê”. (âæ. è êîïèåòî).

Ïðåäñòàâÿì äîêóìåíòà ïî íÿêîëêî ïðè÷èíè:

• òîé ïîòâúðæäàâà, ÷å Ã. Ðàçïîïîâ â ìîìåíòà íÿìà íèùî
îáùî ñ Îáùåñòâåíàòà ñèëà â Ñèìåîíîâåö, êàêâèòî ñà ìèñòèôè-
êàöèèòå îò ïî-êúñíî âðåìå;
• ÷å å çàïàñåí ïîäîôèöåð â Ïàçàðäæèê;
• çàòîâà, ÷å âîåííèòå âëàñòè â ëèöåòî íà êîìàíäèðà íà ïîëêà
à å ð ì à í Å ë å í ê î â ñâåòêàâè÷íî ñå ïîãðèæâàò çà ñåìåéñòâîòî
462
íà Ã. Ðàçïîïîâ – ôàêò, êîéòî ïðàâè ÷åñò íà Áúëãàðñêàòà àðìèÿ
îò îíîâà âðåìå;
• çàòîâà, ÷å ïîñëå, ñëåä Ïðîìÿíàòà ïðåç 1989 ã., íèòî åäèí
ìèíèñòúð íà âîéíàòà â Áúëãàðèÿ è â íåéíèòå ïðàâèòåëñòâà íå ñå
ñåòè äà èçêàæå ñúáîëåçíîâàíèÿòà íà èçáèòèòå âîåííè ïî âðåìå
íà Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð.
Çà äà ïðåäñòàâÿ ìèñòèôèêàöèèòå ïî ñëó÷àÿ à å í î Ð à ç -
ï î ï î â , ùå èçïîëçóâàì ñàìî ïèñàíèÿòà íà áåçñðàìíèÿ ïàðòè-
çàíñêè êîìàíäèð À í ã å ë × à ë ú ê î â , ÷èèòî ÷óäîâèùíè
ìàíèïóëàöèè ÷èòàòåëÿò ñàì ùå ðàçêðèå:
• â íåãîâàòà ìåìîàðíà êíèãà ñå êàçâà, ÷å à å í î
Ð à ç ï î ï î â å ðàçñòðåëÿí “íà ìÿñòî ïðè ñúïðîòèâà â Îáùèíàòà”;
• âïîñëåäñòâèå, çàáðàâèë ìàíèïóëàòèâíàòà ñè ãëóïîñò, òîé
ïèøå ñòàòèÿ â “Ñåïòåìâðèéñêî çíàìå” (áð. 101, 25.VIII.1983 ã.:
“Àêöèÿòà”). Ñðâ. ÷àñòòà çà Ñèìåîíîâåö: “Ïî-îñîáåíî áåøå ïîëî-
æåíèåòî â ñ. Ñèìåîíîâåö. Òî ñå îõðàíÿâàøå ñàìî îò ìåñòíàòà
Îáùåñòâåíà ñèëà, ïîä ðúêîâîäñòâîòî íà ïîëèöåéñêèÿ àãåíò
à å í î Ð à ç ï î ï î â è ôàøèñòêèÿ êìåò Ò ó ø ë å ê î â . Íî òóê â
ó÷èëèùåòî áåøå íàñòàíåí íåìñêè ñêëàä è îòäåëåíèå âîéíèöè ...”.
È íèòî äóìà çà óáèéñòâàòà íà Ã å í î Ð à ç ï î ï î â è íà
äÿäî Ï à â ë å Â à ê ë è í î â îò òîâà ñåëî! Ç à ï à ð ò è ç à í è ò å
ìåìîàðèñòè èñòèíàòà íå ñúùåñòâóâàøå!
È â ìîìåíòà, êîãàòî ïèøà òàçè ÷àñò íà òðóäà, áèõ ñå îáúðíàë
êúì ñëåäâàùèòå õðîíèñòè: “Íå ïîëçâàéòå ïàðòèçàíñêèòå ìåìîàðè
è ñâåäåíèÿòà, êîèòî ñà îñòàâèëè â Äúðæàâíèÿ àðõèâ – Ïàçàðäæèê!
Òå ñà ñ ìàíèïóëàòèâíî ïðåäñòàâåíà ôàêòîëîãèÿ. Åäèíñòâåíèÿò íà-
÷èí äà ñå äîáåðå èçñëåäîâàòåëÿò äî èñòèíàòà å òåæêîòî òåðåííî
èçñëåäâàíå, ïî ÷èèòî òðóäíè ïúòåêè âúðâÿ ãîäèíè íàðåä, ñëåä êàòî
çàïî÷íàõ èçñëåäîâàòåëñêàòà ñè ðàáîòà â Ïàçàðäæèøêî”.
Ðàçêàçâà Ä è ì è ò ú ð Ã å í î â Ð à ç ï î ï î â , 65 ã., ñòðîèòåëåí
òåõíèê, ñèí, Ãëàâèíèöà: “Áàùà ìè å ðîäåí òóê, â Ãëàâèíèöà.
Ìîÿòà êúùà å â íåãîâ èìîò. Ïðîèçõîæäà îò ñåìåéñòâîòî, êîåòî
å äàëî è íàé-èçâåñòíèÿ â ìèíàëîòî áàøèêàðîâåö À í ã å ë Ð à ç -
ï î ï î â , ïîñòðîèë öúðêâàòà â ñåëîòî. Â Ñèìåîíîâåö å çåò â ñåìåé-
ñòâîòî íà óâàæàâàí ÷îâåê. Äÿäî ìè Ä è ì è ò ú ð ï î ï Ê î í ñ ò à í -
ò è í î â áåøå ó÷èòåë. Áàùà ìè å çàâúðøèë â Ñîôèÿ ñòðîèòåëíèÿ
òåõíèêóì “Õðèñòî Áîòåâ”. Çà ñëó÷àÿ íà 18.VIII, êîãàòî íåëåïî å
óáèò ïðåä íàñ, ìè å ðàçêàçâàëà íàé-âå÷å ìàìà è ëåëÿ Ñ ï à ñ à
463
Ä è ì è ò ð î â à Ê ó ç å â à . Òàòå å èçëÿçúë â îòïóñê îò 27-ìè ×åïèí-
ñêè ïîëê çà äåí äà ñè îêîñè ëþöeðíàòà òóê, â Ãëàâèíèöà. Íà äðóãèÿ
äåí ñóòðèíòà å òðÿáâàëî äà ñå ïðèáåðå â ïîëêà. Âðúùà ñå ïðèâå÷åð
ó íàñ. Ìàìà ìó ïðèãîòâÿëà êóôàðà ñ äðåõèòå. Íå ùåø ëè, äÿäî,
Äèìèòúð ïîï Êîíñòàíòèíîâ Ïîïîâ, ñå ðàçòðåâîæèë çà ãèìíàçèñ-
òèòå áðàííèöè Ñ ò å ô à í Ä å í å â è Ñ ò å ô à í Ñ ï à ñ î â , êîèòî
áèëè êàðàóë â Îáùèíàòà. Áàùà èì – Ñ ò î ÿ í Ñ ï à ñ î â Ê ó ç å â
– å áèë îáõîäåí êàðàóë. Ðåêúë: “Òîÿ êìåò À í ä ð å ÿ íÿìà àêúë!
Ìîæå ëè òåçè äåöà äà ñà êàðàóë â òîâà òðåâîæíî âðåìå”. Ïðàùà
ìàìà äà ãè èçâèêà îò Îáùèíàòà çà âå÷åðÿ. Âìåñòî íåÿ îòèâà òàòå.
Òîâà å áèëî êúì 20 ÷. – 20.30. Êàê ñå å ïîêàçàë îò âðàòàòà, íÿêîé
ñòðåëÿ â íåãî. Òîé èçâèêàë: “Îëå, Âåñêå, èçÿäîõà ìå, óáèõà ìå!”
Ïàðòèçàíèòå íàõëóëè â êúùàòà. Åäíè ñå êà÷èëè ãîðå è çà-
ïî÷íàëè äà èçíàñÿò âñè÷êî, êîåòî èìàìå: äðåõè, çàâèâêè. Ïîñëå
âèæäàõìå íÿêîè îò íàøèòå íåùà â åäíà èëè äðóãà êúùà â Ñèìåî-
íîâåö. Âëèçàò â èçáàòà è âçèìàò âñè÷êàòà õðàíà: ñëàíèíà, áðàøíî,
çèìíèíà. Ïúëíî îãðàáâàíå!
Ñëåä Äåâåòè ïðîäúëæèëè äà òîðìîçÿò äÿäî ìè Ä è ì è ò ú ð .
Âñåêè äåí ãî êàðàëè äà ïúòóâà äî Âàðâàðà â ìèëèöèîíåðñêèÿ
ó÷àñòúê. Ïîñòîÿííî å áèë èçíóäâàí è äàâàë ïàðè íà Ì è ò ê î
Ö å í è í Ã î ã î â , áðàò íà ïàðòèçàíèíà Ñ å ð à ô è ì ß í à ê è å â .
Äÿäî íå èçäúðæàë è èçáÿãàë íà êâàðòèðà â Ïàçàðäæèê è òàì
îñòàíà ïî÷òè äî êðàÿ íà æèâîòà ñè”.
Íà äðóãèÿ äåí (19.VIII.) äîøëà âîåííà êîìèñèÿ. Ïîìîù îò
ïîëêà. Ñëåä Äåâåòè çàïî÷íàõà ëúæèòå çà áàùà ìè. ×å áèë “êàðà-
óë”. ×å áèë “ïîëèöåéñêè àãåíò”, ÷å “áèë øåô íà Îáùåñòâåíàòà
ñèëà â Ñèìåîíîâåö” è “íåìñêè àãåíò” ñàìî çàùîòî ó íàñ ïîä íàåì
æèâååõà íåìñêè îôèöåðè è ïð. Òåãëîòî ìè áåøå ïîñòîÿííî. Íå
ìè äàâàõà äà ó÷à. Îò ñåëî ñàìî àç íå áÿõ ïðèåò ÷àâäàð÷å è ïèîíåð÷å.
Ïîñëå â ãèìíàçèÿòà, â Ñåïòåìâðè, êàòî ðàçáðàõà, ÷å áàùà ìè å
óáèò îò ïàðòèçàíèòå, íèêîé íå ñå èíòåðåñóâàøå, ÷å å ñëó÷àéíî
óáèéñòâî, ìå èçêëþ÷èõà îò ÄÊÌÑ. Ñëó÷àéíî åäèí ïðèÿòåë íà áàùà
ìè áåøå çàìåñòíèê-äèðåêòîð íà ñòðîèòåëíèÿ òåõíèêóì â Áðàöè-
ãîâî. Òîé ìå ïîêàíè äà ó÷à òàì. Ñêúñàë èëè ñêðèë õàðàêòåðèñòèêà-
òà ìè îò Ñèìåîíîâåö. È òàêà óñïÿõ ñëåä ãèìíàçèÿòà ïîíå äà âçåìà
ñïåöèàëíîñò”.
Ä è ì è ò ú ð Ð à ç ï î ï î â ïèøå ïèñìî äî êìåòà íà Ïàçàðäæèê
çà èçäèðâàíå íà èñòèíàòà çà áàùà ñè, êîåòî òóê ïóáëèêóâàì
èçöÿëî. Ðàçáèðà ñå, îòãîâîð íà ïèñìîòî ñè íå å ïîëó÷èë!
464
 ÄÎ
ÃÎÑÏÎÄÈÍ ÊÌÅÒÀ
ÍÀ ÎÁÙÈÍÑÊÈ ÍÀÐÎÄÅÍ ÑÚÂÅÒ
ÃÐ. ÏÀÇÀÐÄÆÈÊ

ÆÀËÁÀ
oò Äèìèòúð Ãåíîâ Ðàçïîïîâ – æèòåë íà ñ. Ãëàâèíèöà, îáùèíà Ïàç-ê,
Óë. 8 ìà ¹ 13, òåë. äîì 71466.

ÓÂÀÆÀÅÌÈ ÃÎÑÏÎÄÈÍ ÊÌÅÒÅ,

Îáðúùàì ñå êúì Âàñ ñ ìîëáà äà áúäå èçÿñíåí íàé-ïîñëå ñëó÷àÿò
îêîëî óáèéñòâîòî íà ìîÿ áàùà – Ãåíî Ñòåôàíîâ Ðàçïîïîâ.
Òîé å ðîäåí íà 4.III.1913 ã. â ñ. Ãëàâèíèöà. Îò 1938 ã. å æèòåë
íà ñ. Ñèìåîíîâåö, îêðúã ñúùè. Ïîðàäè âñòúïâàíå â áðàê ñ ìàéêà ìè –
Âåñåëèíà Äèìèòðîâà Ðàçïîïîâà.
Íà 18.VIII.1944. ã. ñå ïðîâåæäà òàêà íàðå÷åíàòà “×ÅÒÂÎÐÍÀ
ÀÊÖÈß” íà ïàðòèçàíèòå ñ öåë ïðåâçåìàíåòî íà êìåòñòâîòî è íà íåìñêèÿ
ñêëàä çà îðúæèå. áàùà ìè áåç äà å èçïúëíÿâàë íèêàêâà ïîðú÷êà, êàòî
îðãàíèçèðàí êàòàóë, èçëèçàéêè îò êúùàòà, êúäåòî ñìå æèâÿëè, ïàäà
ïðîñòðåëÿí îò ïàðòèçàíñêè êóðøóì. Â äíèòå ïðåäè è â äåíÿ íà óáèéñòâîòî å
áèë â äîìàøåí îòïóñê, êàòî çàïàñåí ïîäîôèöåð â 27 ìè ×åïèíñêè ïîëê. Ñàìî
íà 31 ãîäèíè â ðàçöâåòà íà ìëàäîñòòà ñïèðà äà òóïòè ñúðöåòî íà áàùà ìè.
Ìàéêà ìè Âåñåëèíà Ðàçïîïîâà îò ñ. Ñèìåîíîâåö, Ïàçàðäæèøêî
îñòàâà âäîâèöà íà 30 ãîäèíè ñ äâå íåâðúñòíè äåöà: ñåñòðà ìè íà
5 ãîäèíè, è àç, êîéòî íå ïîìíè è íå çíàå áàøèíà ëàñêà –
íà 2 ãîäèíè. Ñëåä 9òè ñåïòåìâðè 1944 ã. íà áàùà ìè ìó áå ëåï–
íàòî ïðîçâèùåòî íà íåìñêè è ôàøèñòêè àãåíò.
Ñåìåéñòâîòî ìè áå ëèøåíî îò âñÿêàêâà íàñëåäñòâåíà ïåíñèÿ.
Çà íàøåòî äåòñòâî áåç áàùà è ìàéêà âäîâèöà íÿìàì äóìè äà îïèøà âñè÷êî.
Îòêàçâàõà íè ñå äîêóìåíòè çà ïåíñèÿ, ïîñòîÿííà çàïëàõà, ÷å ùå áúäåì
èíòåðíèðàíè. Ïî-êúñíî ñ ïðîñëîâóòèòå õàðàêòåðèñòèêè îò êìåòñòâîòî, àç íå
ìîæàõ äà ïðîäúëæà îáðàçîâàíèåòî ñè âúâ ÂÓÇ. Îò íÿêîëêîêðàòíèòå ìè
îïèòè çà ðàáîòà â ÷óæáèíà íå áÿõ äîïóñíàò, òúé êàòî ñúì ñèí íà áàùà, óáèò îò
ïàðòèçàíèòå.
Áàùà ìè Ãåíî Ñòåôàíîâ Ðàçïîïîâ å óáèò áåç ñúä è ïðèñúäà è ñëåä
9òè 09.1944 ã. áÿõìå ðåïðåñèðàíè íèå íàñëåäíèöèòå.
Äîñåãà ñúì ïðàâèë æàëáà äî ÍÀÐÎÄÍÎÒÎ ÑÚÁÐÀÍÈÅ – Ñîôèÿ ñ Âõ. ¹
311 îò 25. III. 1992 ã., íî äîñåãà îòãîâîð íà æàëáàòà íÿìàì.
Óâàæàåìè ãîñïîäà, íàé íàñòîÿòåëíî è ó÷òèâî Âè ìîëÿ äà èçÿñíèòå
ñëó÷àÿò ñ áàùà ìè, òúé êàòî ÌÑ óòî÷íè ðàçìåðà è ðåäà çà èçïëàùàíå íà
íåçàêîííî ðåïðåñèðàíè ëèöà ñëåä 12. 09. 1944 ã. äî 10.11.1989 ã.
465
Íèå íàñëåäíèöèòå èìàìå ëè ïðàâî íà îáåçùåòåíèå çà îòíåòèÿò æèâîò íà
áàùà ìè Ãåíî Ñòåôàíîâ Ðàçïîïîâ.
Àç èñêðåííî âÿðâàì è ðàç÷èòàì íà Âàñ, ÷å çàêîíúò çà ïîëèòè÷åñêà è ãðàæ–
äàíñêà ðåàáèëèòàöèÿ íà ðåïðåñèðàíèòå ùå íàìåðè ìÿñòî çà ìîÿò áàùà è
íàñëåäíèöèòå ìó.
Ïðèëîæåíèå: åäèí áðîé õàðàêòåðèñòèêà îò êìåòñòâîòî
ñ. Ñèìåîíîâåö.

10.05.1993 ã. Ñ óâàæåíèå:
/Ä. Ðàçïîïîâ/

• âæ. îùå: À í ã å ë Â ú ë ê î â , Òîïîëè äîë.

Ðåæèñèðàíèòå îò Ïàðòèÿòà ñàìîóáèéñòâà

Þðèäè÷åñêèÿò ïðîáëåì íà ñàìîóáèéñòâîòî å èçâåñòåí.
Íå ñå ïðèçíàâàò íèêàêâè ìîòèâè. Âàëèäåí å ñàìî òîçè íà
ÁÐÏ/ÁÊÏ â êëåòâàòà íà ïàðòèçàíèòå “äà íå ñå ïðåäàâàò æèâè â
ðúöåòå íà âðàãà”.
Ïîäñòðåêàòåëñòâîòî êúì óáèéñòâî, ñàìîóáèéñòâî ñúùî å
ïðåñòúïëåíèå, ðàâíî íà óáèéñòâîòî!
466
 Â òîçè àñïåêò òóê ñå èçíàñÿò áåç êîìåíòàð ðåãèñòðèðàíèòå
ôàêòè:
Èâàí Ïèïîíêîâ ñå ñàìîóáèâà íà Åëåäæèê ñ ïóøêà, îñòàâåíà
ìó çà òàçè öåë îò íåãîâèÿ áðàò Àëåêñàíäúð Ïèïîíêîâ – ×àïàé.
“Ñàìîóáèéñòâîòî” âïîñëåäñòâèå å ãåðîèçèðàíî â òåðìèíî-
ëîãèÿòà íà òîòàëèòàðíàòà äúðæàâà ñàìî êîãàòî ñòàâà âúïðîñ çà
íåéíè ïðèâúðæåíèöè, ïîñëåäîâàòåëè, òåðîðèñòè è ïîä. Òîâà òåð-
ìèíîëîãè÷íî îïðåäåëåíèå ñå ïðåõâúðëÿ ñ ìàíèïóëàòèâíà öåë è
âúðõó äðóãè æåðòâè, êîèòî çàãèâàò ïðè äðóãè îáñòîÿòåëñòâà, âæ.:
Íèêîëà Àíäðååâ – Êîëèøà ïðè Ñáîð;
Âåëà Ïååâà ïðè Êàìåíèöà.

Ïðîáëåìúò ñ îòðÿçàíèòå ïàðòèçàíñêè ãëàâè.

Õðèñòîìàòèéíàòà ôîòîãðàôèÿ
Äà, îòðÿçàíè ãëàâè â èñòîðèÿòà íà áúëãàðñêîòî ïàðòè-
çàíñòâî ñúùåñòâóâàò. Òàçè âàðâàðñêà ïðàêòèêà, êîÿòî íèêúäå íÿ-
ìà çàêîíîâà îñíîâà, â èñòîðèÿòà íà áúëãàðñêîòî ïðàâî è îáè÷àè
å ðåãèñòðèðàíà ìíîãîêðàòíî.
 êîíêðåòíèÿ ñëó÷àé ñòàâà âúïðîñ çà îòðÿçàíèòå ïàðòèçàíñêè
ãëàâè, ïîñòàâåíè ïðåä ïëåíåíèòå ñëåä Ðàçãðîìà íà àíòîíèâàíîâöè
÷åòèðèìà ñåäíàëè ïàðòèçàíè è òðè ïàðòèçàíêè, èçïðàâåíè (âæ.).
Òàçè ñíèìêà å ïîìåñ-
òåíà â êíèãèòå íà âñè÷êè ìå-
ìîàðèñòè, êîèòî ïèøàò çà îò-
ðÿä “Àíòîí Èâàíîâ”. Ïðåäè
ïðèñúñòâàøå è â ó÷åáíèöèòå
íà áúëãàðñêîòî îáðàçîâàíèå.
Àãèòàöèîííàòà öåë áåøå äà
ïðåäñòàâè âàðâàðñòâîòî íà
áúëãàðñêèÿ ôàøèçúì. Âàð-
âàðñòâî äåéñòâèòåëíî å ñú-
ùåñòâóâàëî, íî ïðè ëèïñâàù Çàëîâåíè ïàðòèçàíè ñ îòðÿçàíèòå
ôàøèçúì!. ãëàâè íà òåõíè äðóãàðè. Ìàðò 1944 ã.
Ìíîãî ó÷åíè ñå óñúì- Æåíèòå ñà Íàäêà Õàëâàäæèåâà, Íåâå-
íèõà â êîìóíèñòè÷åñêàòà íà Àòàíàñîâà è Ñàðà Êîåí.
Ìúæåòå ñà Íèêîëà Ìèøåâ, Õð. Ãüîøåâ,
èíòåðïðåòàöèÿ íà ôîòîãðà- Ïåòúð Ìàðäæåâ è Àíäðåÿ Íàé÷åâ
ôèÿòà. Íàêðàòêî: îùå ïðåäè Ãëàâèòå ñà íà Ãåîðãè ×îëàêîâ, Àòàíàñ
Ïðîìÿíàòà â êðèïòîãîâîðà Êúíåâ, Äàâèä Äàâèäîâ è Ñàáàòåé Ëåâè

467
 ñå íîñåøå ìúëâàòà, ÷å ôîòîãðàôèÿòà å íàïðàâåíà îò ïîëèöèÿòà,
çà äà èëþñòðèðà çâåðñòâàòà íà ïàðòèçàíèòå, êîèòî ïî òîçè íà÷èí
ñ áðàäâà : òîïîð ñà îáåçãëàâÿâàëè ïàäíàëèòå â ïîõîäà êúì ñìúðòòà
àíòîíèâàíîâöè. Äîñóù êàòî èñòîðèÿòà ñ àòåíòàòà â öúðêâàòà
“Ñâåòà Íåäåëÿ”, çà êîéòî ìîåòî ïîêîëåíèå çíàåøå îò ó÷åáíèÿ
ìàòåðèàë â ó÷èëèùå, ÷å å “äåëî íà áúëãàðñêèòå ôàøèñòè”.
Ìîåòî ó÷àñòèå â ðàçøèôðîâàíåòî íà åíèãìàòà ñ ôîòîãðà-
ôèÿòà å ñëåäíîòî:
Ïðåç 1975 ã. îïèñâàõ òîïîíèìèÿòà â Ïåùåðñêî. Åäèí îò èí-
ôîðìàòîðèòå ìè áåøå ñòàð, íàé-ñòàðèÿò ãîðñêè îò Áàòàê, êîãîòî
íàðè÷àõà × £ ÷ ê à ò à . Ïî òîãàâàøíàòà ëèíèÿ çà èçäàâàíåòî íà
êíèãàòà “Òîïîíèìèÿòà íà Ïåùåðñêî”, êîÿòî áåøå òåìà â Íàó÷íî-
èçñëåäîâàòåëñêàòà ïðîãðàìà “Ðîäîïè”, òðÿáâàøå äà áúäàò âêëþ-
÷åíè çàäúëæèòåëíî è èìåíàòà íà ïàðòèçàíñêèòå îáåêòè, êàòî
Ð¥âíî, Òåõåðaí è ïîä.
Êàòî ðàçáðà èíòåðåñà ìè êúì èñòèíàòà çà ïàðòèçàíñêîòî
äâèæåíèå â íåãîâèÿ ãîðñêè ó÷àñòúê, ñòàðèÿò ãîðñêè ñå óñìèõíà
ïîä ìíîãî äîáðå ïîääúðæàíèÿ ñè õàéäóøêè ìóñòàê. Òîãàâà ìè
ðàçêàçà òàçè èñòîðèÿ, êîÿòî çàïèñàõ (ÀÒÁ):
“Êîãàòî âîéñêàòà ïîäãîíè ïàðòèçàíèòå, òå çàïî÷íàõà äà
ïðàâÿò ìíîãî áåëÿ â ìîÿ ó÷àñòúê. Êúäåòî âèäåõà õèæà èëè ñãðàäà
íà Ãîðñêîòî, â êîÿòî áÿõ îñòàâèë ïðîâèçèè çà çîð-çàìàí, ðàçáèâàõà
âðàòàòà è âëèçàõà âúòðå, îáèðàõà âñè÷êî è ÿ çàïàëâàõà. Òàêà äî
Êàðàäæà äåðå. Òðúãíàõ ñëåä öÿëàòà øóìîòåâèöà. Ïàðòèçàíèòå
íàïðåä, âîéñêàòà ñëåä òÿõ. Àç ñúñ êîíÿ ïî âèñîêîòî. Òå âúðâÿò.
Àç âúðâÿ. È ãëåäàì îò âðåìå íà âðåìå ñ áèíîêúëà. Ïàäíå ïàðòèçà-
íèí, øóìêàð âèêàõìå òîãàâà. Åäèí ÷îâåê èçëèçàøå îò ðåäèöàòà ñ
áðàäâà èëè òîïîð â ðúöåòå è ìó îòñè÷àøå ãëàâàòà. Ïàäíå äðóã
ïàðòèçàíèí – ñúùîòî. Êîéòî ïàäíà – ðåæåõà ìó ãëàâàòà. Âîéñêàòà
è ïîëèöèÿòà âúðâåøå îòçàä è ñúáèðàøå ãëàâèòå.
 äàëå÷èíàòà íå ìîæàõ äà ïîçíàÿ ïî ëèöå ÷îâåêà, êîéòî
ñå÷åøå ãëàâèòå íà ïàäíàëèòå. Ïî-êúñíî, êàòî ñå âúðíàõ â ñåëî è
ðàçêàçàõ êàêâî ñúì âèäÿë, âå÷å ñå ãîâîðåøå, ÷å òàÿ ðàáîòà ÿ
âúðøåë åäèí íàøåíåö. Òîé íå îñòàíà æèâ. Æèâååøå íàáëèçî”.
Çà ñúæàëåíèå, èìåòî íà åêçåêóòîðà íå ñúì îòáåëÿçàë â
çàïèñêèòå, íî íå ìîæåõ äà ãî çàáðàâÿ. Êàçâàøå ñå ×îëàêîâ. Êàòî
ìàëêîòî èìå ñúì çàáðàâèë.1
Ñëåä âðåìå òàçè èñòîðèÿ ðàçêàçàõ íà åäíî ÷àñòíî ñúáèðàíå
íà ïðèÿòåëè íàó÷íè ðàáîòíèöè.  êîìïàíèÿòà å áèëà ðîäñòâåíèöà
468
íà ïèñàòåëÿ Ä à â è ä Î â à ä è ÿ . Òîé ìè ñå îáàäè ïî òåëåôîíà, çà
äà ïðîâåðè èíôîðìàöèÿòà. Êàêâîòî ïðåäñòàâèõ ïî-ãîðå, òîâà ìó
è ðàçêàçàõ.
Êîãàòî òîé ïóáëèêóâà êíèãàòà “Äåä èëè Ðàçãðîìúò”, èíôîð-
ìàöèÿòà, êîÿòî ïîëó÷è îò ìåíå, ëèïñâà â òîçè âèä, íî íàâñÿêúäå
ñúùåñòâóâà êàòî âúïðîñ â àíêåòèòå, êîèòî å ïðàâèë ñ îöåëåëèòå
àíòîíèâàíîâöè, çà òîâà, êàê ñà óáèâàíè ïàäíàëèòå â ïîõîäà ïàð-
òèçàíè, êîé å íàïðàâèë ïðîñëîâóòàòà ôîòîãðàôèÿ è ïîä. Íî
âïðî÷åì, ñðàâíåòå íàïèñàíîòî îò òîçè ïàðòèçàíèí-ïèñàòåë,
îïèòàë ñå äà ñå äîáåðå äîêóìåíòàëíî ÷ðåç ðàçêàçèòå íà
ïàðòèçàíèòå äî ãðîçíàòà èñòèíà.2
Ðàçêàçâà ïàðòèçàíêàòà Í à ä ê à Õ à ë â à ä æ è å â à –
Ð à ä ê à . Òÿ å íàé-ìëàäàòà îò çàëîâåíèòå, íà ñíèìêàòà å êðàéíàòà
îòêúì ãðóïàòà íà ìúæåòå
– Êîé è êîãà å íàïðàâèë òàçè ñíèìêà – äîêóìåíò çà åäíî
÷óäîâèùíî ïðåñòúïëåíèå...?
“– Ñíèìêàòà íå å åäíà, òå ñà íÿêîëêî. Ãëàâèòå ñà íà Ã å î ð ã è
× î ë à ê î â – À ñ å í 3, À ò à í à ñ Ê ú í å â – Ä î í ÷ î 4, Ä à â è ä
Ä à â è ä î â – Ò ð ú í , Ñ à á à ò å é Ë å â è – Æ ì à ê è í ”... Êîé
è êîãà å íàïðàâèë òåçè ñíèìêè, íå ñúì çàáåëÿçàëà”.

1
Ìîæå áè Ò î ä î ð Ä è ì è ò ð î â × î ë à ê î â , ðîä. 1925 ã., óáèò íà 4. III. 1944
ã.?!
2
Îâàäèÿ, öèò. ñú÷., ñ. 392:
3
Âåðñèÿòà íà òîòàëèòàðíàòà äúðæàâà çà ñìúðòòà íà Ã. × î ë à ê î â íà 22. II.
1944 êðàé Áàòàê å, “÷å òåæêî ðàíåí, æàíäàðìåðèñòèòå îòðÿçâàò ãëàâàòà ìó
è ÿ ïîñòàâÿò â ñêóòà íà àðåñòóâàíàòà ìó æåíà” (Íåçàáðàâèìè èìåíà, ñ. 359).
Òîâà åäâà ëè ùå äà å òàêà?! Çíàå ñå çà çàïîâåäòà íà Äåä çà áåçøóìíî óáèâàíå
íà òåæêî ðàíåíèòå. À ×îëàêîâ å áèë ñ äâà ïðåðÿçàíè îò êóðøóìèòå êðàêà.
4
Îôèöèàëíàòà âåðñèÿ íà òîòàëèòàðíàòà äúðæàâà çà À ò à í à ñ Ä è ì è ò -
ð î â Ê ú í å â îò Áàòàê å: “Â çàâúðçàëîòî ñå òåæêî ñðàæåíèå â ì.
Êàòðàíäæè äåðå Àòàíàñ Êúíåâ ïàäà êîêîñåí îò âðàæè êóðøóì”
(Íåçàáðàâèìè…, ñ. 364). Â Êàòðàíäæè äåðå íÿìà ñðàæåíèå. Êúíåâ å åäèí
îò îáåçãëàâåíèòå ïàðòèçàíè, ñâèäåòåëñòâî çà êîèòî å è ëè÷íîòî íàáëþ-
äåíèå íà ×è÷êàòà, ãîðñêèÿò îò Áàòàê. Ãëàâàòà å íàìåðåíà îò ïîëèöèÿòà
èëè âîéñêàòà.

469
 Ïàðòèçàíñêèÿò ïëàäíåøêè ãðàáåæ
Îãðàáâàíåòî å ñ õàðàêòåðèñòèêèòå íà õàéäóòëóê. Íàñèëñò-
âåíî è òàéíî å èççåìâàí èìîòúò, äîáèòúêúò, õðàíàòà, îáëåêëîòî
íà áúëãàðèíà, îïðåäåëÿí îáèêíîâåíî êàòî “âðàã íà íàðîäà”.
Äðóãèòå áúëãàðè, áåäíè õîðèöà, íà êîèòî ñà îòíåòè êîøàðèùàòà,
êîçèòå, îâöåòå, õðàíàòà â êúøëèòå, àêî ïðîòåñòèðàò, ñúùî
ïîëó÷àâàò õàðàêòåðèñòèêè íà “çëîñòíè âðàãîâå”.
Öèíèçìúò ðàñòå äî áåçîáðàçèå: ïðè îãðàáâàíåòî íÿêúäå ñå
ïîÿâÿâàò áåëåæêè – êâèòàíöèè, ÷å îãðàáåíîòî ñëåä Ïîáåäàòà ùå
áúäå âúðíàòî. Òàêúâ ïðåöåäåíò íå ñúùåñòâóâà! Íå å ðåãèñòðèðàí
ñëåä Äåâåòè!
Õàéäóêëóêúò íà ïàðòèçàíèòå, ïëàäíåøêèÿò èì ãðàáåæ êàòî
÷àñò îò Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð íå ìîæå äà ñå îïèøå ñ åëåìåíòèòå íà
áúëãàðñêàòà íàðîäîïñèõîëîãèÿ. Ïîâå÷å ïðèëÿãà íà ðóñêàòà,
íåïîçíàòà îáà÷å íà áúëãàðñêèÿ íàðîä!
Ñðâ. ñëó÷àéíî ïîäáðàíè ôàêòè îò ïàðòèçàíñêèòå ìåìîàðè,
íàïð. ïî Îâàäèÿ:
Ðàçêàçâà Æ å ë þ Ä è ì è ò ð î â - Ë þ á å í :
• (ñ. 239) êðàé Áàòàê: “Èçâúí ìåëíèöàòà çàáåëÿçàõìå åäíî
êîøåðèùå. Îáúðíàõìå êîøåðèòå è êàêâèòî ïèòè èìàøå,
ïðèáðàõìå è òÿõ”.
• (ñ. 245) êðàé Ôîòèíîâî: “Ïî ïúòÿ ñè ñå íàòúêíàõìå íà
åäèí ï÷åëèí. Íàïúëíèõìå ñ ïèòè ðàíèöèòå, ïîõàïíàõìå ìåä”.
• ïàðòèçàíèòå çàäèãàò ìåäà îò êîøåðè êðàé Äþëåâî (ïî Ä.
Âåëåâ, ñ. 136).
• ïàðòèçàíè çàêîëâàò ÷óæäà êîçà ñ ÿðå íà ñòîïàíèí îò
Ñòðåë÷à (ïî Ä.  å ë å â , ñ. 144).
• ïàðòèçàíèòå çàäèãàò îõðàíåíà êðàâà îò ñòàäî (ïî Ä. Âåëåâ,
ñ. 159).
• Ïåòúð Ïåòðîâ, ïàðòèçàíèí, îòêðàäâà îò äîìà íà Ï å ò ú ð
× î á à í à â Þíàöèòå êîëåëîòî ìó (âåëîñèïåäà).
• Ãåîðãè Áàëàáàíîâ, ïàðòèçàíèí, îòêðàäâà îò äîìà íà
× î á à í à â Þíàöèòå ïðè îïèòà çà àðåñòóâàíåòî ìó äðåõè è îáóâêè
íà íåãîâèòåäúùåðè.
• îãðàáâàíå íà êîîïåðàòèâåí ìàãàçèí: Äîëíî Âúðøèëî.
• îãðàáåíè òðóïîâåòå â Øóòà êîðèÿ:
• îò Ñ ò å ô à í Õ à ì á à ð ñ ê è : ÷àñîâíèê è øóáà.
470
 • îãðàáåíè âñè÷êè òðóïîâå â ×èëèíñêî äåðå, ×èëèíñêè äîë.
• Ãåîðãè Ãàë÷åâ îò Ïîïèíöè îãðàáâà òðóïîâåòå ïðè
×èëèíñêè äîë.
• Ðàä Ïåòêàíñêè îò Ïîïèíöè îãðàáâà òðóïîâåòå íà èçáèòèòå
â ×èëèíñêè äîë.
• Ãåîðãè Æóðë¥â, ñòðåë÷àíèí, åäèí îò óáèéöèòå â Àçà.
Îãðàáâà òðóïà íà Äèìèòúð Ìàíåâ.
• Íèêîëà Àíäðååâ Äîíêèí, îãíÿíîâåö, åäèí îò óáèéöèòå â
Àçà. Îãðàáâà òðóïà íà Ãåîðãè Ðàíãåëîâ Âåëåâ.
• ïðè ñâîÿòà àêöèÿ â Áîðèìå÷êîâî ïàðòèçàíèòå îãðàáâàò
äîìà íà Â ë à ä î Á à ë ê à í ñ ê è . Âçåìàò ïàðè, áðàøíî, ìåñî,
îòâúðçâàò îò îáîðà è åäèíèÿ ìó âîë.
• îãðàáâàò õðàíàòà è èìóùåñòâîòî â îâ÷àðñêèòå êúøëè
(Ðàâíîãîð).
• îòêðàäâàò ðàáîòåí áèâîë îò âåëè÷êîâåöà Ëàçàð ×èïèëîâ.
• ïàðòèçàíèòå îãðàáâàò äîìà íà Äèìèòúð ×åðíåâ,
Îáîðèùå.

Óáèéöè ìàðîäåðè
Ìàðîäåðñòâîòî å íàé-íèñêîòî ñòúïàëî, äî êîåòî ñòèãà
óáèåöúò.  ñëó÷àÿ óáèéöèòå-ìàðîäåðè ñà ïàðòèçàíèòå è âå÷å
“õðàíåíèòå õîðà” íà íîâàòà è “íàé-õóìàííà” íàðîäíà âëàñò.
Çà òÿõíîòî ñúùåñòâóâàíå íå ìîæå äà ñå îòêðèå è äóìà â
ëèòåðàòóðàòà îò âðåìåòî íà òîòàëèòàðíàòà äúðæàâà.
Ñðâ. èçîëèðàíèòå ñëó÷àè â èçñëåäâàíåòî:
Ðàçêàçâà Àíêà Ãåðîâà-Êîñòîâà îò Ñòðåë÷à: “Ñëåä êàòî
óáèõà áàùà ìè íà 27. IÕ. 1944 ã., àç áÿõ ó äÿäî ìè Ñ ò î é î Ã å ð î â ,
íà òàòêî áàùà ìó. Íèå ñ áàáà ñòîÿõìå íà ëåãëîòî. Äîéäîõà
ïàðòèçàíèòå. Èçêàðàõà íè îòâúí. Áàáà è äÿäî ãè èçïðàâèõà äî
êîëîâåòå íà àñìàëúêà. Ìåíå ìå õâúðëèõà â ðúöåòå íà áàáà. Ïîñëå
âëåçíàõà â êúùè è îáðàõà âñè÷êî, êîåòî ìîæå äà ñå îáåðå: êèëèìè,
êîâüîðè, þðãàíè, ñòåíåí ÷àñîâíèê. Âñè÷êî, êàêâîòî íàìåðèõà.
Ïîìíÿ òîçè îáèð. Çíàì, ÷å åäèí îò ìàðîäåðèòå áåøå Ï å í ÷ î
Å í ÷ å â Ô è í ã à ð î â , ñåñòðèí ñèí íà äÿäî. ×àñîâíèêúò è êèëèìà
îùå ñòîÿò ó Ë ó ê î Ñ à â î â , à ëîâíàòà ïóøêà å ó ñåñòðèíèêà ìó
Ï å í ÷ î ”.

471
 • èçöÿëî îãðàáåí ïðè àêöèÿ å äîìúò íà Äèìèòúð Ïîï
Êîíñòàíòèíîâ â Ñèìåîíîâåö, ñëåä êàòî å óáèò çåòÿò Ãåíî
Ðàçïîïîâ.
• ãðóïàòà ïàðòèçàíè, ðúêîâîäåíà îò Àòàíàñ Ñåìåðäæèåâ,
ñëåä êàòî ïðîñòðåëâà â Äåðâèøêà ðåêà êîìàíäèðà Ìåòîäè
Øàòîðîâ, îãðàáâàò ÷àíòàòà ñ ïàðèòå íà çîíàòà, íîñåíè îò íåãî.
Èâàí Øóòëåêîâ îò Ïàíàãþðèùå îãðàáâà òðóïà íà Ñòåôàí
Õàìáàðñêè â Øóòà Êîðèÿ.
Ïîëèòçàòâîðíè÷êà îò Åæîâè, Ïàíàãþðèùå, îãðàáâà òðóïà
íà Ñòåôàí Õàìáàðñêè îò Áàíÿ.
Êîñòàäèí Ìàâðèêîâ, ïîëèòçàòâîðíèê, ñúáëè÷à òðóïîâåòå
íà èçáèòèòå îò íåãî äîðêîâöè ïðè ×åðíèÿ ìîñò.
Äåëî ×àïêúíîâ – Ñâåòè Ïåòúð è Ìàðèí Òàêó÷åâ –
Ìàêåäîíñêè, ñòðåë÷àíñêè ïàðòèçàíè, óáèâàò Ãåîðãè Àíäîíîâ è
îãðàáâàò ïàðèòå, êîèòî å ïðèãîòâèë çà ïîêóïêà íà ñòîêà îò
Áîòåâãðàäñêî.
• óáèâàò è Ñòàðîñåë÷àí÷åòî, êàòî âçåìàò îò íåãî ïàðèòå
íà Ñòàðîñåëñêàòà êîîïåðàöèÿ.
Ñòîèë Ìèð÷åâ, äîðêîâåö, îãðàáâà òðóïà íà Ñ ò î ÿ í
Êàëîôåðîâ, óáèò âåðîÿòíî îò íåãî ïðè ×åðíèÿ ìîñò.
Òîøî Ìèõîâ îãðàáâà òðóïîâåòå íà óáèòèòå è îò íåãî
äîðêîâöè ïðè ×åðíèÿ ìîñò.
Êîëüî Ñèìåîíîâ – Ìàñëèíêàòà îãðàáâà äðåõèòå íà óáèòèòå
îò íåãî äîðêîâöè ïðè ×åðíèÿ ìîñò.
Ãåîðãè ßíêîâ îò Ïîïèíöè îãðàáâà òðóïîâåòå ïðè ×åëèíñêè
äîë.

472
 Âúçñòàíîâÿâàíå íà äîáðîòî èìå 1 íà èçáèòèòå
ïî âðåìå íà Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð ïàçàðäæè÷àíè
Òàêàâà ïðàêòèêà áúëãàðñêàòà äúðæàâà íå ïîçíàâà! Íåçà-
âèñèìî îò ìíîãîòî ïîäñåùàíèÿ (âæ. ëèòåðàòóðàòà â êðàÿ) íàëèöå
å ôàêò íà ïîëèòè÷åñêà è äúðæàâíà àìíåçèÿ! Çàáðàâÿíåòî íà
íåâèííèòå æåðòâè, íà óáèòèòå â èìåòî íà êîìóíèñòè÷åñêèòå
Ãîñïîä è Ïàïà, å òîòàëíî.
• âæ. Æåðòâèòå íà Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð.
Íàëèöå å ïðåñòúïëåíèå ñðåùó ÷îâå÷åñòâîòî íà áúëãàðñêèÿ
êîìóíèñòè÷åñêè òåðîðèçúì! Òåçè äåÿíèÿ íà òåðîðèñòèòå
ïàðòèçàíè è íà òåõíèòå ïîìàãà÷è íå ïîäëåæàò íà äàâíîñò!

1
Òîâà å íåþðèäè÷åñêîòî çíà÷åíèå íà äóìàòà ðåàáèëèòàöèÿ.

Ñòðåë÷àíñêèòå ïàðòèçàíè, èçâúðøèëè íàé-æåñòîêîòî èçáèâàíå íà

áúëãàðè â ì. Öàðþâè ñëèâè (Êóö). Íà ïðåäåí ïëàí Áîæêî Èâàíîâ.

473
 Âàðòîëîìååâèòå íîùè â íîâàòà èñòîðèÿ íà Áúëãàðèÿ
Òàçè èñòîðèÿ íå ñå ïèøåøå! Äèêòóâàøå ñå! Öåíçóðèðàøå
ñå! Ïðåíàïèñâàøå ñå! Ñ áåçîãëåäíîòî çàáðàâÿíå íà òîâà, êîåòî
ñå å ñëó÷èëî â êîøìàðíîòî âðåìå ìåæäó ñåïòåìâðè è îêòîìâðè
1944 ã. Áåçïàìåòèåòî å çàïèñàíî è â Áúëãàðñêàòà åíöèêëîïåäèÿ,
êúäåòî çà Âàðòîëîìååâèòå íîùè íÿìà è äóìà! Òðåïà÷êàòà :
Òðåïàëêàòà : Òðåïàíåòî : Óìèðàëêàòà îñòàíà ñàìî èìå, õðî-
íîíèì â áúëãàðñêàòà íàðîäíà òåðìèíîëîãèÿ. Îñòàíà â ò. íàð.
òàåí ðàçãîâîðåí åçèê, ÷èèòî ðåàëèè íå ñå äîïóñêàõà â äúðâåíèÿ
åçèê íà äèêòàòóðàòà. Ìúë÷àíèåòî ïîêðè áúëãàðñêàòà çåìÿ îò
×åðíî Ìîðå äî Îõðèäñêîòî åçåðî çà 45 ãîäèíè. Ïúðâèòå ñâåäåíèÿ
çà êúðâàâèÿ êîøìàð ñå ïîÿâèõà âåäíàãà ñëåä 10.ÕI.1989 ã. Íàé-
âå÷å â ìåäèèòå. Ïî-êúñíî ñå ïîÿâèõà èçñëåäâàíèÿ êàòî òîâà íà
Õð. Ò ð î à í ñ ê è , Óáèéñòâåíî ÷åðâåíî, Ñ., 2004, ðîìàíà íà
Í è ê î ë à Í è ê î ë î â , ×åòèðèäåñåòòå áåçîòãîâîðíè äíè 1944, Ñ.,
19952.  íàøè äíè èñòîðè÷åñêè îáîáùåíèÿ ïî òåìàòà ñå ïðàâÿò
â îáùîáúëãàðñêà ïðîåêöèÿ îò ïðîô. Ã å î ð ã è Ì à ð ê î â .

1Îáðàçóâàíåòî å çà òîçè òðóä îò êîíòàìèíàöèÿòà íà Âàðòîëîìååâà íîù

‘ìàñîâî èçáèâàíå íà íåâèííè õîðà, ìàñîâî êðúâîïðîëèòèå’ (Ôðàçåî-
ëîãè÷åí ðå÷íèê íà áúëãàðñêèÿ åçèê, ò. I, 1974, ñ. 118); ‘îðãàíèçèðàíî
ìàñîâî êëàíå, êàñàïíèöà, ñå÷, îáèêí. íà ïîëèòè÷åñêà ïî÷âà’ (Ñ.  ë à õ î â ,
Åíöèêëîïåäè÷åí ðå÷íèê, Ñ., 1996, ñ. 65) è Âàëïóðãèåâè íîùè ‘ðàçþçäàíî
âåñåëèå, îðãèè’ (Ñ. Â ë à õ î â , öèò. ñú÷. ñ., 64).
2
Í è ê î ë à Í è ê î ë î â ãè îïðåäåëÿ êàòî “40-òå áåçîòãîâîðíè äíè íà Áúë-
ãàðèÿ” â åäíîèìåííàòà ñè êíèãà “×åòèðèäåñåòòå áåçîòãîâîðíè äíè 1944”,
Ñ., 1995.

474
 Äîêóìåíòèòå íà Ïàðòèÿòà-Äúðæàâà,
ñâèäåòåëñòâàùè çà êîíòðîëèðàíîòî è èíèöèèðàíî îò íåÿ
èçáèâàíå íà áúëãàðè áåç ñúä è ïðèñúäà
Òóê ñå ïðèëàãàò òðè òåëåãðàìè îò Ñîôèÿ, ÖÊ íà ÁÐÏ/ÁÊÏ
è íà Òðàé÷î Êîñòîâ / Ñïèðèäîíîâ äî Ãåîðãè Äèìèòðîâ â
Ìîñêâà.
 òÿõ ñå ïîñî÷âà ïðåäîñòàâåíîòî âðåìå çà “ëèêâèäàöèÿ íà
íàé-çëîñòíèòå âðàãîâå, êîÿòî ñå ïðîâåæäà îò íàøèòå âúòðåøíè
òðîéêè”. Òðîéêèòå êàòî ðåàëíîñò íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè áÿõà
îòêðèòè êàòî èíñòðóìåíò íà íîâàòà “íàðîäíà âëàñò” âúâ âñÿêî
èçñëåäâàíî ïàçàðäæèøêî ñåëî.
• íà 1 îêòîìâðè 1944 ã. å ïîèñêàíà îùå ñåäìèöà âðåìå, çà
“äà ïðîäúëæèì ÷èñòêàòà” íà âðàãîâåòå;
• ñìúðòíèòå ïðèñúäè íà ò.íàð. “Íàðîäåí ñúä” ñúùî ñå îêà-
çàõà ïðåäíà÷åðòàíè îò ÖÊ – Äèìèòðîâ è Ìîñêâà. Âèæäà ñå, ÷å
ñúä â òåðìèíîëîãè÷íîòî çíà÷åíèå íà òåðìèíà íå å èìàëî!

ÄÈÌÈÒÐÎÂÓ

Ãîòîâ çàêîíîïðîåêò î íàðîäíîì ñóäå. Ïðèíÿòà êðàò÷àéøàÿ

ïðîöåäóðà, íî ïîêà íà÷íóò äåâéñòâîâàòü, ïðîéäåò íåêîòîðîå âðåìÿ.
Ýòî ìîæåò áûòü èñïîëüçîâàíî äëÿ íåãëàñíîé ëèêâèäàöèè ñàìûõ
çëîñòíûõ âðàãîâ, ÷òî ïðîâîäèòñÿ íàøèìè âíóòðåííèìè òðîéêàìè.
Êîíòððåâîëþöèÿ äîëæíà áûòü îáåçãëàâëåíà áûñòðî è ðåøèòåëüíî.
ÖÊ ÊÏ Áîëãàðèè
25 ñåíòÿáðÿ 1944 ã.

ÄÎ ÄÈÌÈÒÐÎÂ
Çàêîíîïðîåêòúò çà íàðîäíèÿ ñúä å ãîòîâ. Ïðèåòà å íàé-êðàòêàòà
ïðîöåäóðà, íî äîêàòî çàïî÷íàò äà äåéñòâàò, ùå ìèíå èçâåñòíî âðåìå.
Òîâà ìîæå äà ñå èçïîëçâà çà íåãëàñíàòà ëèêâèäàöèÿ íà íàé-çëîñòíèòå
âðàãîâå, êîÿòî ñå ïðîâåæäà îò íàøèòå âúòðåøíè òðîéêè. Êîíòðà-
ðåâîëþöèÿòà òðÿáâà äà áúäå îáåçãëàâåíà áúðçî è ðåøèòåëíî.
25 ñåïòåìâðè 1944 ÖÊ íà Áúëãàðñêàòà ÊÏ

475
 ÄÈÌÈÒÐÎÂÓ
 ñâÿçè ñ èçâåñòíûì íåäîâîëüñòâîì, âûðàæåííûì íàøèìè ìÿãêî-
òåëüíûìè ñîþçíèêàìè ïî ïîâîäó ðåâîëþöèîííîé ëèêâèäàöèè ôàøèñòêîé
àãåíòóðè, ðåøèëè:
÷èñòêó ïðîäîëæàòü åùå îäíó íåäåëþ, ïîñëå ÷åãî íà÷íóòü ðàáîòàòü
íàðîäíûå ñóäû, è ÷èñòêà ïîéäåò çàêîííûìè ïóòÿìè. Ðàáîòà áóäåò ïðî-
âîäèòñÿ âíèìàòåëüíî. Áóäóò îðãàíèçîâàííî âûÿâëåíû ñàìûå çëîñò-
íûå è îïàñíûå âðàãè è ïàëà÷è, áóäóò øèðîêî îïóáëèêîâàíû â ïå÷àòè ñâåäåíèÿ
î èõ ïðåñòóïëåíèÿõ, áóäóò îðãàíèçîâàíû ê ïðàâè-òåëüñòâó äåëåãàöèè èç âäîâ è
ñèðîò óáèòûõ àíòèôàøèñòîâ ñ òðåáîâàíèåì âîçìåçäèÿ. Îðãàíèçóåì
îáùåñòâåííîå äàâëåíèå íà ìèíèñòðîâ-ñîöèàëèñòîâ è çåìëåäåëüöåâ, êîòîðûå
åùå äî ñèõ ïîð äåðæàò â ñâîéîì àïïàðàòå çëîñòíûõ âðàãîâ, ñàáîòèðóþùèõ
ðàáîòó.
Óñêîðèòü îðãàíèçàöèþ äèðåêöèè ìèëèöèè è íàëàäèòü ïðàâèëüíîå
ôóíêöèîíèðîâàíèå åå îòäåëîâ. Â íàøèõ ðóêàõ îòäåëû ãîñáåçîïàñíîñòè è
ðàçâåäêà. Ïîìîùíèê íà÷àëüíèêà óíèôîðìåííîé ïîëèöèè òàêæå íàø ÷åëîâåê.
Ãîñóäàðñòâåííûì îáâèíèòåëåì â íàðîäíîì ñóäå áóäåò Ãåîð-
ãèé ÏÅÒÐÎÂ, þðèñò èç Ñòàðî-Çàãîðà.
ÖÊ ÊÏ Áîëãàðèè
1 îêòÿáðÿ 1944 ã.

ÄÎ ÄÈÌÈÒÐÎÂ
Âúâ âðúçêà ñ èçâåñòíî íåäîâîëñòâî, èçðàçåíî îò íàøèòå ìåêîòå-
ëè ñúþçíèöè ïî ïîâîä íà ðåâîëþöèîííàòà ëèêâèäàöèÿ íà ôàøèñòêàòà
àãåíòóðà, ðåøèõìå:
äà ïðîäúëæèì ÷èñòêàòà îùå åäíà ñåäìèöà , ñëåä êîåòî äà çàïî÷íàò
äà ðàáîòÿò íàðîäíèòå ñúäèëèùà, è ÷èñòêàòà ùå òðúãíå ïî çàêîííèòå
ïúòèùà. Ðàáîòàòà ùå ñå ïðîâåæäà âíèìàòåëíî. Îðãàíèçèðàíî ùå ñå
èçòúêâàò íàé-çëîñòíèòå è îïàñíè âðàãîâå è ïàëà÷è, ùå áúäàò øèðîêî
ïóáëèêóâàíè â ïå÷àòà ñâåäåíèÿ çà òåõíèòå ïðåñòúïëåíèÿ, øå ñå
îðãàíèçèðàò êúì ïðàâèòåëñòâîòî äåëåãàöèè îò âäîâèöè è ñèðàöè íà
óáèòè àíòèôàøèñòè ñ èñêàíå çà âúçìåçäèå. Îðãàíèçèðàìå îáùåñòâåí
íàòèñê íàä ìèíèñòðèòå ñîöèàëèñòè è çåìåäåëöè, êîèòî äîñåãà äúðæàò
â ñâîÿ àïàðàò çëîñòíè âðàãîâå, ñàáîòèðàùè ðàáîòàòà.
Äà ñå óñêîðè îðãàíèçèðàíåòî íà äèðåêöèÿòà íà ìèëèöèÿòà è äà ñå
óðåäè ïðàâèëíîòî ôóíêöèîíèðàíå íà îòäåëèòå £. Â íàøè ðúöå ñà îò-
äåëèòå çà äúðæàâíà ñèãóðíîñò è ðàçóçíàâàíåòî. Ïîìîùíèê-íà÷àë-
íèêúò íà óíèôîðìåíàòà ïîëèöèÿ ñúùî å íàø ÷îâåê. Äúðæàâåí îáâèíè-
òåë â íàðîäíèÿ ñúä ùå áúäå Ãåîðãè ÏÅÒÐÎÂ, þðèñò îò Ñòàðà Çàãîðà.
1 îêòîìâðè 1944 ÖÊ íà Áúëãàðñêàòà ÊÏ

476
 ÄÈÌÈÒÐÎÂÓ

Çàâòðà íà÷èíàåòñÿ íàðîäíûé ñóä. Òîäîð ïðåäëàãàåò ìèíèñòðîâ

êàáèíåòà Ôèëîâà è Áîæèëîâà ïðèñóäèòü ê ñìåðòè. Áàãðÿíîâà
è êîìïàíèþ – ê ïîæèçíåííîìó çàêëþ÷åíèþ, à èç êàáèíåòà Ìóðàâèåâà -
åâåíòóàëüíî íåêîòîðûõ äàæå îïðàâäàòü. Ìû åùå îêîí÷àòåëüíî íå
ðåøèëè, íî ñêëîííû áûòü ñòðîæå. Áàãðÿíîâà, Ñòàíèøåâà, Ñòàëèé-
ñêîãî Ã. è Ðóñè Ðóñåâà - ê ñìåðòè. Îñòàëüíûõ èç òîãî æå êàáè-
íåòà - ê I5 ãîäàì. Íàì íå õî÷åòñÿ îñâîáîæäàòü êîãî áû òî íè áûëî
èç êàáèíåòà Ìóðàâèåâà, èñêëþ÷àÿ, åñëè ðåøèì, ÷òî Ãè÷åâ, íàïðèìåð, áûë
áû íóæåí äëÿ áîðüáû ïðîòèâ Ãåìåòî. Ðàçóìååòñÿ, íàêàçàíèÿ äëÿ íèõ
áóäóò ìèíèìàëüíûìè. Êàê òû äóìàåøü?

ÑÏÈÐÈÄÎÍÎÂ
20 äåêàáðÿ 1944 ã.

ÄÎ ÄÈÌÈÒÐÎÂ
Óòðå çàïî÷âà íàðîäíèÿò ñúä. Òîäîð ïðåäëàãà ìèíèñòðèòå îò
êàáèíåòà íà Ôèëîâ è Áîæèëîâ äà áúäàò îñúäåíè íà ñìúðò. Áîæèëîâ è
êîìïàíèÿ – íà äîæèâîòåí çàòâîð, îò êàáèíåòà íà Ìóðàâèåâ – íÿêîè
äàæå äà áúäàò îïðàâäàíè. Íèå îùå íå ñìå ðåøèëè îêîí÷àòåëíî, íî ñìå
ñêëîííè äà áúäåì ïî-ñòðîãè. Áàãðÿíîâ, Ñòàíèøåâ, Ã. Ñòàëèéñêè è
Ðóñè Ðóñåâ – íà ñìúðò. Îñòàíàëèòå îò òîçè êàáèíåò – íà 15 ãîäèíè. Íå
íè ñå èñêà äà îñâîáîæäàâàìå êîãîòî è äà å îò êàáèíåòà íà Ìóðàâèåâ, ñ
èçêëþ÷åíèå, àêî ðåøèì, ÷å Ãè÷åâ, íàïðèìåð, áè áèë íóæåí çà áîðáà
ñðåùó Ãåìåòî. Ðàçáèðà ñå, òåõíèòå íàêàçàíèÿ ùå áúäàò ìèíèìàëíè.
Êàê ìèñëèø òè?
.
1 îêòîìâðè 1944 ÖÊ íà Áúëãàðñêàòà ÊÏ

• Ñðâ. ïèñàíîòî è â íÿêîè äîêóìåíòè íà Ïàðòèÿòà-Äúðæàâà,

êîèòî ñòàíàõà äîñòúïíè çà áúëãàðèòå ñëåä 1989 ã.

477
 Âúçâðúùàíåòî íà ïàìåòòà
Ñëåä 45 ã. äåìåíöèÿ! Ñèìóëèðàíî çàáðàâÿíå íà èçáèòèòå áåç
ñúä è ïðèñúäà (à è íà òåçè ñ èçìèñëåíèòå ïðèñúäè!). Ñàìîçàáðàâÿ-
íå, åäíàêâî ñúñ ñàìîöåíçóðèðàíåòî ïîä ãúáàòà íà ×åðâåíèÿ òåðîð.
Âúçâðúùàíåòî íà ïàìåòòà å ðåàëíîñò âúâ âñè÷êè ïîñòêîìó-
íèñòè÷åñêè äúðæàâè.  òÿõ âå÷å ñúùåñòâóâà îãðîìíà ëèòåðàòóðà
ïî âúïðîñà, êîÿòî å èçâúí ïðåäìåòà íà òîâà èçñëåäâàíå. Òàì îáà÷å,
êúäåòî ðåïðåñèèòå ñà çàñÿãàëè áúëãàðè îò äèàñïîðàòà, ï ð î á ë å -
ì ú ò å á ú ë ã à ð ñ ê è . Íî ñÿêàø íåäîñòàòú÷íî ñà áúëãàðñêèòå
ó÷åíè, êîèòî ñå èíòåðåñóâàò îò íåãî. Òóê å ìÿñòîòî äà ïîñî÷à
ìàëêîòî íàïèñàíî ïî âúïðîñà:
• â ìîÿòà êíèãà “Ñ áúëãàðñêî èìå è ñ áúëãàðñêà êðúâ” (ÂÒ,
1996), èçíåñîõ ôàêòèòå ñ óáèéñòâîòî íà áúëãàðèíà Ñ å ð ã å é
Ê è ð î â , ñòàíàëî ïî çàïîâåä íà Ñòàëèí íà 1. ÕI. 1934 ã. Öèíèçìúò
íà òîçè äúðæàâíèê å áåçïðèìåðåí, áåç ïðåöåäåíò: òðúãâà ñ âëàê
çà ïîãðåáåíèåòî, îùå äîêàòî áúëãàðèíúò å æèâ!
• â “Êàâêàçêèòå áúëãàðè” (ÂÒ, 2005) ïîñî÷èõ ìàñîâèòå ðå-
ïðåñèè ñðåùó êðèìñêèòå áúëãàðè è ñðåùó íàñëåäíèöèòå íà
÷åðíèòå áúëãàðè â Êàâêàç, ïîçíàòè ñ èìåòî áàëêàðöè è êàðà÷àéöè.
• áåñàðàáñêèÿò áúëãàðèí Ì è õ à è ë Ñ ò à í ÷ å â ðàçãëåäà
ñòàëèíñêàòà ðåïðåñèÿ ñðåùó K ð ú ñ ò ü î Ð à ê î â ñ ê è (âæ.
êíèãàòà ìó “Ä-ð Êðúñòüî Ðàêîâñêè – äúðæàâíèê, ïîëèòèê,
äèïëîìàò”, Ñ., 2004).
• çàïîðîæêèÿò áúëãàðèí Ë å î í è ä Ï à ñ ê à ë î â
ïóáëèêóâà âúâ â-ê “Ðîäåí êðàé” (Îäåñà, 2006), îò áð. 38 íàòàòúê,
ïîðåäèöà ïîä íàäñëîâ: “Äà ïîìíèì ìèíàëîòî çàðàäè áúäåùåòî”,
êúäåòî ïðåäñòàâÿ Çàïîðîæêèÿ òîì îò óêðàèíñêàòà ïîðåäèöà
“Ðåàáèëèòèðàíè îò èñòîðèÿòà”, Êèåâ-Çàïîðîæèå, 2004, â êîÿòî
ñâúðçàíè ñ ìåñòíèòå ðåïðåñèðàíè è èçáèòè áåç ñúä è ïðèñúäà
áúëãàðè ñà ÷àñòèòå: 1) “Ìåëíèöàòà íà êëàñîâàòà áîðáà” (çà
ïîëèòè÷åñêèòå ðåïðåñèè â Çàïîðîæñêèÿ êðàé); 2) “Òðàãè÷åñêà
ñúäáà”, çàïúëíåíà ñ äîêóìåíòàëíè ðàçêàçè çà ìú÷åíèÿòà íà
èçâåñòíè ëþäå è 3) “Âúçâúðíàòè èìåíà”, êúäåòî ñà ïðåäñòàâåíè
áèîãðàôè÷íè ñïðàâêè çà 3183 ðåïðåñèðàíè ëè÷íîñòè, çíà÷èòåëíà
÷àñò îò êîèòî ñà çàïîðîæêè áúëãàðè.

478
 Ïàçàðäæèøêàòà ñòðàíèöà íà Áúëãàðñêèÿ ãåíîöèä
Äîñåãà å çàñÿãàíà ñàìî åïèçîäè÷íî áèëî â ìåäèèòå, áèëî
ñúâñåì êðàòêî â åäíà èëè äðóãà ïîñåëèùíà èñòîðèÿ, â åäèí èëè
äðóã ìåìîàð èëè â õóäîæåñòâåíî ïðîèçâåäåíèå çà Êðàèùåòî.
Òàçè å ïðè÷èíàòà ñ òîçè òðóä äà áúäå íàïðàâåí ï ú ð â è
î ï è ò çà îïèñàíèå íà ãåíîöèäà â Ïàçàðäæèøêî, íàðè÷àí îò
íàðîäà Òðåïàëêàòà è Óìèðàëêàòà, à òóê è Âàðòîëîìååâèòå
íîùè íà Ëåñè÷îâñêèÿ âîåíåí êîìóíèçúì.
Ñúâñåì óñëîâíî â òîçè òðóä å ïðèåòà íà÷àëíàòà äàòà íà
ãåíîöèäà â Ïàçàðäæèøêî ïðåç 1942 ã., êîãàòî ñå íà÷åâàò ïîëèòè-
÷åñêèòå óáèéñòâà îò ñòðàíà íà ïàðòèçàíè è íåëåãàëíè, äî 10. Õ.
1944 ã., êîãàòî ôîðìàëíî ñà ïðåêðàòåíè óáèéñòâàòà áåç ñúä è
ïðèñúäà.

Ìîðàëúò íà ïàçàðäæèøêèòå èñòîðèöè, îïèñàëè ò. íàð.

ïàðòèçàíñêî äâèæåíèå â Êðàèùåòî
Àâòîðñêè êîëåêòèâ: Ã å î ð ã è Ì è ø ê î â , Ì à ð è ÿ
Åðåëèéñêà, Åíüî Ñòîÿíîâ, Ìèíäî Ìèíäîâ,
Àòàíàñ Òîøêèí, Ìàðèÿ Øèøèíüîâà, Ãåîðãè
à å ë è í , È ë è ÿ Ñ ò å ô à í î â – ñúñòàâÿ Èñòîðèÿ íà
Ïàçàðäæèøêàòà îêðúæíà ïàðòèéíà îðãàíèçàöèÿ íà ÁÊÏ, Ñ.,
1985.
 òîçè òðóä íÿìà è äóìà çà ïàðòèçàíèòå, êîèòî ïî íÿêàêâà
ïðè÷èíà ñà áèëè îòëú÷åíè, íàìðàçåíè è åêçåêóòèðàíè îò ñâîèòå.
×èòàòåëÿò íÿìà äà ãè îòêðèå è â ñïèñúöèòå íà ïàðòèçàíèòå
( ñ. 622-752).
Àâòîðñêè êîëåêòèâ Ì à ð è ÿ Ø è ø è í ü î â à , Å í ü î
Ñ ò î ÿ í î â , Ã å î ð ã è Õ à ä æ è é ñ ê è , ñ ðåäàêòîð Ì à ð è ÿ
Å ð å ë è é ñ ê à , ñúñòàâÿ Èñòîðè÷åñêè êàëåíäàð íà Ïàçàðäæèø-
êàòà îêðúæíà ïàðòèéíà îðãàíèçàöèÿ 1894–1944 ã., Ñ., 1973.
Òóê ïîëîæåíèåòî å ñúùîòî. Ñúùèÿò å è ïîäõîäúò êúì
ñâîèòå, êîèòî ïîñëå ñà òðåòèðàíè êàòî íåñâîè. Ïúëíî ìúë÷àíèå
ïî òåìàòà! Çàòúìíåíèå!

479
 Äîêóìåíòàëíèòå èçìàìè íà Ñïàñ Òîìîâ Õðèñòîâ
Íîâàòà èñòîðèÿ íà Ïàçàðäæèøêîòî êðàèùå íå ìîæå äà ñå
ñúñòàâÿ, áåç äà ñå ïðåîäîëåÿò äîêóìåíòàëíèòå èçìàìè íà Ñïàñ
Òîìîâ (òîâà èìå îñòàâà â ÷åðíàòà ñòðàíèöà îò èñòîðèÿòà íà Êðàè-
ùåòî)1. Íà Äåâåòè òîé å íàçíà÷åí çà íà÷àëíèê íà ìèëèöèÿòà â
Ïàçàðäæèê. Íåãîâ ïîëèòè÷åñêè ïîìîùíèê (à è ðúêîâîäèòåë) å
Ñ ï à ñ Ã î ñ ï î ä î â 2.
Ñ ÿâíîòî ñúçíà-
íèå, ÷å ñúçäàâà äîêó-
ìåíòàëíà êíèãà-ìèñ-
òèôèêàò Ñï. Ò î ì î â
íàïèñâà “òðóäà” “Ñúç-
äàâàíåòî íà Íàðîä-
íàòà ìèëèöèÿ (â Ïà-
çàðäæèøêèÿ êðàé)”,
êîÿòî íà ïîäêîðè÷-
íàòà ñòðàíèöà å ñ äðó-
ãî çàãëàâèå (âæ. ôàê-
ñèìèëåòî). Â òîâà íå-
âåðîÿòíî ïèñàíèå,
îñâåí ïðåîáëàäàâà-
ùèòå öèòàòè îò
Ìàðêñ – Åíãåëñ, Ëå-
íèí, Ãåîðãè Äèìèò-
ðîâ – Òîäîð Æèâêîâ,
èñòèíàòà å ñàìî â èìå-
òî íà àâòîðà, íà ïîä-
êîðè÷íàòà ñòðàíèöà, è
òî ñ ïðåòåíöèîçíîòî
“ïîëê. Ñïàñ Òîìîâ”.
Èçêðèâÿâàíå íà ôàêòîëîãèÿòà îò ñòðàíà íà Ñï. Òîìîâ íà-
áëþäàâàìå â ñëåäíèòå ìîìåíòè:
• ïîíÿòèåòî “áîéíè ãðóïè” å õèïåðáîëèçèðàíî äî íåâúçìîæ-
íîñò, ñ ó÷àñòèåòî íà “õîðà îò ðàçëè÷íè ñëîåâå íà íàñåëåíèåòî” (ñ. 6).
• “ñâîáîäíà ïàðòèçàíñêà òåðèòîðèÿ”– â èçìèñëèöèòå íà
Àòàíàñ Ñåìåðäæèåâ “Îò àâãóñò áàëêàíúò âå÷å áå çà íàñ ñâîáîäíà
òåðèòîðèÿ” – å íàãëà èçìàìà (ñ. 7) ïðè íàëè÷èåòî íà ñèëíà áúëãàð-
ñêà äúðæàâà.
480
 • “âîäåíåòî íà áîåâå ñ ïîëèöåéñêè è âîåííè ñèëè íà ôàøèñ-
òèòå” (ñ. 9) – äå ôàêòî òàêèâà áîåâå íÿìà íèêúäå â Êðàèùåòî, à
è â ñòðàíàòà. Ïîíÿòèåòî “ïàðòèçàíñêà âîéíà” â Áúëãàðèÿ íå ñú-
ùåñòâóâà.
• íàñèëñòâåíèòå çàäúðæàíèÿ íà ïúòíèöèòå îò íàïàäíàòè
ïðåâîçíè ñðåäñòâà ñà îïðåäåëåíè êàòî “ñúáðàíèÿ” (ñ. 10).
• ò. íàð. ×åòâîðíà àêöèÿ íà ïàðòèçàíèòå îò 18.VIII.1944 ã.
å ñ ïðåóâåëè÷åíè äèìåíñèè (ñ. 12 è ñë.). Èñòèíàòà å, ÷å ñ íåÿ
çàïî÷âà íà÷àëîòî íà Ðàçãðîìà íà Ìèëåâè ñêàëè.
• ïîäãîíâàíåòî íà íàðîäà êúì äåâåòîñåïòåìâðèéñêèòå ìè-
òèíãè å ïðåäñòàâåíî êàòî “åíòóñèàçúì íà íàðîäíèòå ìàñè” (ñ. 16
è ñë.).
• ñåëèùíèòå èñòîðèè íà Äåâåòè ñà ìèñòèôèöèðàíè, ñðâ.
íàïð. ãåðîèçìà íà ß í ê î Ø è ê î â 3, ðîäñòâåíèê íà àâòîðà, â ñ.
Ñàðàÿ, êîéòî äå ôàêòî íå å ñúùåñòâóâàë (ñ. 49), ñúçäàâàíåòî íà
ãðàíäèîçíà êàðòèíà çà ñëîìÿâàíåòî íà ñúïðîòèâàòà â Þíàöèòå
(ñ. 94), êàòî ìèñòèôèöèðà îáñòîÿòåëñòâîòî, ÷å ñúïðîòèâà îêàçâà
ñàìî åäíî ëèöå (Ï å ò ú ð Ñ ò î é ÷ å â – × î á à í à ), è ìí. äð.
• óêðèòà å ôàêòîëîãèÿòà ñúñ ñêðèâàíåòî íà ïèñìîòî íà
À í ò î í Þ ã î â îò 15. IÕ. çà óâîëíåíèå íà çàâàðåíèòå äúðæàâíè
ñëóæèòåëè, êàòî ìèñòèôèêàöèÿòà å ïðîçðà÷íà íà ñ. 90, âæ ÷.
Ïúðâî áèòè….
• ïîâñåìåñòíî ñà óêðèòè çâåðñòâàòà âúâ âñè÷êè ñåëèùà íà
êðàèùåòî, êàòî ñàìî íà äâå ìåñòà öèíè÷íî ñå ñúîáùàâà:
• (ñ. 113): “Óáèéñòâàòà è îïèòèòå çà óáèéñòâà, ìàêàð èçâúð-
øâàíè íà áèòîâà îñíîâà, çà÷åñòèõà è ïðåäèçâèêàõà îñíîâàòåëíà
òðåâîãà â ïàðòèéíîòî è äúðæàâíî ðúêîâîäñòâî, âñðåä
ãðàæäàíèòå. Îêîëèéñêèÿò ñúâåò íà Ïàðòèÿòà îáðúùàøå
ñïåöèàëíî âíèìàíèå íà ðúêîâîäñòâîòî íà ìèëèöèÿòà è èçèñêâàøå
íåçàáàâíî äà âçåìå áúðçè è åôèêàñíè ìåðêè çà èççåìâàíå íà
îðúæèåòî íà ëèöàòà, êîèòî íÿìàõà êà÷åñòâà äà ãî ïðèòåæàâàò
èëè íàäëåæíî ðàçðåøåíèå çà òîâà, êàêòî è îò âñè÷êè, êîèòî
çëîóïîòðåáÿâàïà ñ íåãî, íàðóøàâàõà îáùåñòâåíèÿ ðåä”.
• (ñ.125) “Óáèéñòâàòà è îïèòèòå çà óáèéñòâà, ìàêàð äà ñå èç-
âúðøâàõà ïðåäèìíî íà áèòîâà îñíîâà è ñëåä óïîòðåáà íà àëêîõîë â
îòäåëíè ñåëèùà íà îêîëèÿòà, çàåìàõà çàñòðàøèòåëíè ðàçìåðè. Íàé-
ðàçëè÷íè ìîøåíèöè, áåçäåëíèöè è õóëèãàíñòâàùè åëåìåíòè, â
ðåäèöà ñëó÷àè, ïðåäñòàâÿéêè ñå çà îðãàíè íà âëàñòòà, ãðàáåõà íàñå-
ëåíèåòî, èçíóäâàõà ãî èëè âúðøåõà äðóãè òåæêè ïðåñòúïëåíèÿ”.
481
 Ïèñàíîòî îò Ñïàñ Òîìîâ å ò è ï è ÷ í î ì è ë è ö è î í å ð ñ ê î
ï ð å ä ñ ò à â ÿ í å í à ô à ê ò î ë î ã è ÿ ò à â Êðàèùåòî, ò.å. ÷ðåç
íåéíîòî “îïàêî”, çàùîòî:
• òîé âåëèêîëåïíî çíàå ïðèçíàíèåòî íà ñåêðåòàðÿ íà Îêî-
ëèéñêèÿ êîìèòåò íà ÁÐÏ îò 1951 ã., ÷å íîùåì ñà èçïðàùàíè “êà-
ìèîíè äà ÷èñòÿò ãàäîâåòå ïî ñåëàòà”, âæ. ÷. Ïúðâî èçáèòè...;
• ÷å óñòíàòà çàïîâåä îò ñàìèÿ íåãî è íà Ñ ï à ñ à î ñ ï î ä î â
å äà íå ñå èçïîëçóâà ïðè óáèéñòâàòà îãíåñòðåëíî îðúæèå, à òúð-
íîêîïè, òîÿãè, áðàäâè, òîïîðè, íîæîâå;
• ÷å òåçè õîðà, êîèòî íàðè÷à ñåãà “ìîøåíèöè, áåçäåëíèöè
è õóëèãàíñòâàùè åëåìåíòè” ñà èçïðàòåíè îò ñàìèÿ íåãî ïî ñåëàòà
äà èçâúðøâàò çâåðñòâàòà. Òèïè÷åí ñëó÷àé íà ìèëèöèîíåðñêà
“áëàãîäàðíîñò” êúì ìàøèòå, êîèòî, ðàçáèðà ñå, íå ñà èçïðàâåíè
ïîä ñúäà, çàùîòî íà äðóã ïëàí â ÏÏÎ ñà “äðóãàðèòå”, íàòîâàðåíè
ñ âàæíàòà çàäà÷à äà “ïðî÷èñòÿò çà 30 äåíà ãàäîâåòå”, êàêòî ñ ãîð-
äîñò ñå èçêàçàë âåëè÷êîâñêèÿò ãëàâîðåç È â à í Ø à ë ä ú ð î â .
Ñ ï à ñ Ò î ì î â å íàé-êàðèêàòóðíàòà è çëîâåùà ôèãóðà,
êîÿòî å ñúçäàëî ïàçàðäæèøêîòî êðàåçíàíèå!

1
Ñ ï à ñ Ò î ì î â å îò Áåëîâî. Áèâø ïîëèòè÷åñêè çàòâîðíèê, âæ. êðàòêàòà
áèîãðàôè÷íà ñïðàâêà â êíèãàòà ìó, ñ. 131. Íåâåðîÿòíîòî å, ÷å òîé å íà 22
ã., ò. å. îùå íå å èçòðåçíÿë îò “ïèÿíñòâîòî íà êîìóíèçìà”, è â ðúöåòå ìó å
ïîâåðåí æèâîòúò íà åëèòà â Ïàçàðäæèøêî, ñ êîéòî òîé ñúñ çàâèäíà ëåêîòà
ùå ñå ñïðàâè çà 40 êúðâàâè äíè. Ñëåä òîçè ïåðèîä êàìèîíèòå íå ïúòóâàò äî
ñåëàòà, íî íåãîâèòå óáèéöè íå ñïèðàò äà ñòðåëÿò, äà óäóøàâàò, äà çàðàâÿò
æåðòâèòå æèâè.
2
Òàçè ñòðàíèöà îò áèîãðàôèÿòà íà áúäåùèÿ ïàðòèåí ðúêîâîäèòåë â
Ïàçàðäæèê, èìåííî íà âîäåù ïàëà÷ îò 40-òå æåñòîêè äíè íà Êðàèùåòî,
íàïúëíî å çàáðàâÿíà îò áèîãðàôèòå ìó. Îòñêîðî ïîêîéíèê.
3
ß í ê î Ø è ê î â ñå ïîÿâÿâà íà ñöåíàòà â Ñàðàÿ êúñíî è, ðàçáèðà ñå, ñ
ïîçàòà íà ïîáåäèòåë. Ðå÷òà â ñåëîòî íå å ïðîèçíåñåíà, êàêòî å â èçìàìàòà
íà Ñïàñ Òîìîâ, îò òîçè ÷îâåê, à îò åäèí ñåðèîçåí çåìåäåëåö îò Äþëåâî,
êîéòî â òîçè ìîìåíò ãîñòóâà íà ñàðàé÷àíèíà ïðîòåñòàíò À í ã å ë
à ð å ø í è ÿ , èìåííî äÿäî À ò à í à ñ Ñ ò î é ÷ å â Ò î ñ å â , âæ. ïîâå÷å ïðè Â.
Ñòîåâ, Äþëåâî 1998, ñ. 44; Ò. Áàëêàíñêè, Ñàðàÿ â ìèíàëîòî è â íàñòîÿùåòî,
Ðúêîïèñ. Çàñåãà ñå ïàçè ó àâòîðà, ñëåä âðåìå ùå áúäå ïðåäàäåí íà ÎÄÀ –
Ïàçàðäæèê.

482
 Èëèÿ Ñòåôàíîâ, Ïàðòèçàíñêèÿò òåðîð
è Âàðòîëîìååâèòå íîùè â Êðàèùåòî
 ïîñëåäíèòå ãîäèíè ñëåä Ïðîìÿíàòà È ë è ÿ Ñ ò å ô à í î â
“îáúðíà” ïàçàðäæèøêîòî êðàåçíàíèå êúì ïîñîêàòà íà àðõèâèñòè-
êàòà. Ñ ïðåçóìïöèÿòà, ÷å âñÿêà òåìà îò íîâàòà è íàé-íîâàòà
èñòîðèÿ íà Êðàèùåòî å àðõèâèðàíà, òîé çàïî÷íà äà ïðåäñòàâÿ
åäèí íîâ, äîíÿêúäå è ñïðàâåäëèâ íåèí ïðî÷èò.
Îöåíêèòå ìó çà ñúùåñòâóâàíåòî íà çàêëþ÷åíàòà â àðõèâèòå
èñòèíà çà æåñòîêîòî âðåìå îáà÷å ñå íàòúêíàõà íà ïúëåí ïðîâàë.
Îêàçà ñå, ÷å òàéíèòå çà óáèéñòâàòà, ç à ò å ç è , ê î è ò î ñ à ã è
íàðåæäàëè è çà òåçè, êîèòî ñà ãè èçïúëíÿâàëè íå
ï ð è ñ ú ñ ò â à ò â à ð õ è â è ò å . Òàçè ìèñúë èçíåñå â “Äóìà”
æóðíàëèñòúò Ã î ð à í Ã î ò å â . Îòêðèâà ñå â ïèñàíèÿòà íà
à å î ð ã è Ì à ð ê î â è í à Ï å ò ú ð Ê î í ñ ò à í ò è í î â . Òîçè
ïðîáëåì îñòàíà áåç îòãîâîð è â ÷óäåñíàòà êíèãà íà È ë è ÿ Ñ ò å -
ô à í î â “Óáèéñòâîòî íà Ìåòîäè Øàòîðîâ” (Ñ., 2005).
Îòñúñòâèåòî íà äîêóìåíòè çà òåðîð è óáèéñòâà íå å
ïðåöåäåíò ñàìî çà áúëãàðñêàòà èñòîðè÷åñêà íàóêà è àðõèâèñòèêà,
à å ñúñòîÿíèå è ðåçóëòàò îò âñÿêà òîòàëèòàðíà ñèñòåìà. Òîâà
íàëîæè ïàðòèçàíèíúò ïèñàòåë Ä à â è ä Î â à ä è ÿ äà ñå îòêàæå
îò àðõèâèòå è äà ïîòúðñè ò. íàð. “èíôîðìàöèÿ îò ñúñåäè, ò. å. îò
äðóãè ïàðòèçàíè”. Òàêà ñúçäàäå êíèãàòà ñè “Äåä èëè Ðàçãðîìúò”.
Íåóñïåõúò íà È ë è ÿ Ñ ò å ô à í î â , êîéòî íå ðàçêðè ëèïñâà-
ùàòà äîêóìåíòàöèÿ â àðõèâèòå çà ñìúðòòà íà Ìåòîäè Øàòîðîâ
áåøå ïðåîäîëÿí ñ ìåòîäèêàòà “èíôîðìàöèÿ îò ñúñåäè” – âîéíè-
öè, ïàðòèçàíè, ó÷àñòâóâàëè â ò. íàð. “ñðàæåíèå” íà Ìèëåâè ñêàëè
â êíèãàòà ìè “Ìåòîäè Øàòîðîâ ìåæäó ìàêåäîíèçìà è áúëãàðèçìà”.
Ëèïñàòà íà äîêóìåíòè íå å ïðå÷êà çà íàó÷íîòî ïîçíàíèå äà
äîñòèãíå äî íÿêàêâà èñòîðè÷åñêà èñòèíà. Çàòîâà ñúùåñòâóâàò
ïîìîùíè íàó÷íè äèñöèïëèíè. Ìåòîäèêàòà íà åäíà îò òÿõ ñå
ïðèëàãà è â íàñòîÿùèÿ òðóä.
 ïàçàðäæèøêîòî êðàåçíàíèå ñúùåñòâóâà åäíà æ å ñ ò î ê à
ì è ñ ú ë , ïóñíàòà â îáðàùåíèå îò òîçè äåéñòâèòåëíî äîáúð èñòî-
ðèê. Ñòàâà âúïðîñ çà èçïèñàíîòî îò È ë è ÿ Ñ ò å ô à í î â â ñòà-
òèÿòà ìó “Äåâåòè ñåïòåìâðè, ïðèëàãàòåëíè è ñúùåñòâèòåëíè”
(Çíàìå, 9. IÕ. 2005, ñ. 17), ñðâ.: “Òîâà å äðóãèÿò ïðîáëåì: óáèéñò-
âàòà è îòìúùåíèÿòà ïîðàäè äðóãè óáèéñòâà è îòìúùåíèÿ. Íà 9-
òè ñåïòåìâðè ñúùî èìà óáèòè õîðà – ï î ë è ö å é ñ ê è à ã å í ò è â
Ï à ç à ð ä æ è ê , ê ì å ò ú ò í à Ö å ð î â î , Ê . Ê î ø ë ó ê î â 1.
483
 Ñëåä òîâà èìà óáèòè õîðà â Îãíÿíîâî, Âåëè÷êîâî, Âàðâàðà2.
Ãðåøêà å äà ñå ñìÿòà, ÷å íÿìà äîêóìåíòè. Ïî-ñêîðî è ñëåä 1990
ã. ïîðàäè êîðèñòíè ïðè÷èíè, ñå áîðàâè ñ ãðåøíè öèôðè. ÑÄÑ
ïîðú÷à èçñëåäâàíå3. Òî å íàïðàâåíî. Âúïðåêè òîâà èçëèçà ñ
ôàëøèâè äàííè. Äàííè èìà â àðõèâèòå ïî ìåñòà è â öåíòðàëíèòå
àðõèâè. Òå ñà òî÷íè è àâòåíòè÷íè, íî äàëå÷å îò òåçè, ïèñàíè ïî
âåñòíèöè è ãîâîðåíè ïî ìèòèíãè”.
Ñúæàëÿâàì çà áåëåæêèòå, êîèòî òðÿáâà äà íàïðàâÿ, íî
èñòîðèÿòà å ïî-áåçñòðàñòíà íàóêà îò àðõèâàðñòâîòî, êîåòî â ñëó÷àÿ
ïðèåìà çà àâòåíòè÷íè è ïîäïðàâåíèòå äîêóìåíòè íà òîòà-
ëèòàðíàòà äúðæàâà, ïðèñúñòâàùè â äúðæàâíèòå àðõèâè. Ïî òîçè
âúïðîñ âå÷å èìàõ ñáëúñúê ñ ïî÷òåíèÿ âúâ ôàêòîëîãèÿòà ïî
îòíîøåíèå íà òåçè àðõèâè È ë è ÿ Ñ ò å ô à í î â (âæ. â êíèãàòà
ìè çà Ìåòîäè Øàòîðîâ, êúäåòî ñòàâà âúïðîñ çà ïîäïðàâåí
ïðîòîêîë, ïðèåò îò òîçè ó÷åí çà àâòåíòè÷åí (ñ. 168)).
Îïðåäåëåíèåòî “æåñòîêà ìèñúë”, ñ êîåòî çàïî÷íàõ ïî-ãîð-
íèÿ àáçàö, ñå îòíàñÿ çà òâúðäåíèåòî, ÷å, íà “Äåâåòè ñúùî èìà
óáèòè õîðà è ÷å òå ñà “ïîëèöåéñêè àãåíòè”.
Í ÿ ì à í è ù î ï î - í å â ÿ ð í î î ò ò î â à ! Èçáèòè ñà
îáèêíîâåíè ñåëÿíè è ãðàæäàíè, êîèòî ñúùî ñà èìàëè äîñ-
òîéíñòâî, çà äà ñå çàíèìàâàò ñ ïîëèöåéùèíà! Ó á è ò è ñ à
ïî åëåìåíòàðíè áèòîâè ïðè÷èíè îò ïÿíàòà íà
áúëãàðñêîòî îáùåñòâî, êîÿòî ïðèëåïâà êúì îò-
ìúñòèòåëíèÿ êîìóíèçúì, êîéòî íà Äåâåòè íå ñå
èíòåðåñóâà îò èäåàëè, à îò ðàç÷èñòâàíå íà ëè÷-
í è ñ ì å ò ê è è ð å ñ ï . îò ñ è ì ó ë è ð à í å í à ï ð à â ä à ,
íàðè÷àíà “âúçìåçäèå”, íàé-÷åñòî âúðõó íàïúëíî
í å â è í í è õ î ð à ! Áèõ áèë ùàñòëèâ, àêî ñúì äîïóñíàë ãðåøêà
è òîçè ó÷åí, êîãîòî ñìÿòàì çà ìîé ïðèÿòåë, ìå îïðîâåðãàå.

1
Çàùî ìó å òðÿáâàëî íà îáðàçîâàíèÿ è êóëòóðåí êìåò íà Öåðîâî äà ñòàâà
ïîëèöåéñêè àãåíò! Êúäå â àðõèâèòå èìà íåãîâà äåêëàðàöèÿ çà òàêèâà
õàðàêòåðèñòèêè?!
2
Èçáèòèòå â òåçè ñåëèùà ñà äàëå÷å îò âñÿêà ïîëèöåéùèíà è êàêâàòî è äà
å ïîëèòè÷íîñò, âæ. òóê â ÷àñòèòå çà òÿõ.
3
Äîïóñíàòèòå ãðåøêè âúâ ôàêòîëîãèÿòà ïîðàäè íåïðåöèçíîñò â
ñúáèðàíåòî íà ìàòåðèàëèòå ñòàíàõà è êîíêðåòíà ïðè÷èíà òîâà èçñëåäâàíå
ñ ïîñî÷åíàòà ìåòîäîëîãèÿ äà ñå ïîÿâè íà áÿë ñâÿò.
484
Îöåíêàòà íà çâåðñòâàòà â êðàåâåäñêàòà ëèòåðàòóðà
Çâåðñòâà íå ñúùåñòâóâàõà! Ïîðàäè êîåòî íÿìàøå è îöåíêà!
Òàêà áåøå äî 1989 ã. Äîòîãàâà ñå ïèøåøå è ãîâîðåøå ñàìî
çà “âúçìåçäèå”, è “ñïðàâåäëèâî íàêàçàíèå íà íàðîäíèòå âðàãîâå”.
Íèêîé íå ñå èíòåðåñóâàøå îò äåôèíèöèÿòà íà âúçìåçäèåòî è çà
êàêâî òðÿáâàøå äà ñúùåñòâóâà. Íèêîé íå ñå èíòåðåñóâàøå îò
ïðàâîòî íà åäíà ãðóïà ïîëèòè÷åñêè àíãàæèðàíè ëèöà äà äåôèíèðàò
ïîíÿòèåòî “íàðîäíè âðàãîâå” çà äåöàòà, ñèíîâåòå è äúùåðèòå íà
ñúùèÿ òîçè íàðîä, êúì êîéòî ïðèíàäëåæàõà è óáèéöèòå.
Êíèãè ñ êðàåâåäñêà íàñî÷åíîñò çà Êðàèùåòî ïðîäúëæèõà
äà ñå ïèøàò è ñëåä 1989 ã. îò ñúùèòå òåçè àâòîðè, êîèòî âúçõâà-
ëÿâàõà è îïðàâäàâàõà íàñèëèåòî â òîòàëèòàðíàòà äúðæàâà. Ùå
èëþñòðèðàì ÿâëåíèåòî ñàìî ñ åäèí îò ïèñà÷èòå íà òàçè ëèòåðàòóðà
– ß ê î Á î é ÷ å â , ñòðåë÷àíèí, èçâåñòíî èìå îò èñòîðèÿòà íà
ïàçàðäæèøêèÿ òîòàëèòàðåí æèâîò1, èçäàâà êíèãàòà “Ñòðåë÷à”
ïðåç 1994ã.  íåÿ, íà ñ. 14, èìà åäíî çíà÷åùî èçðå÷åíèå, ñðâ.: “Íà-
ñåëåíèåòî íà Ñòðåë÷à âçåìà àêòèâíî ó÷àñòèå â àíòèôàøèñò-
êàòà áîðáà”. Êàòî ñå èìà ïðåäâèä, ÷å â òîâà òîãàâà ñðàâíèòåëíî
ãîëÿìî áúëãàðñêî ñåëî (äî 1969 ã.) ñà èçáèòè áåç ñúä è ïðèñúäà
åäèí åøåëîí íåâèííè áúëãàðè, òî÷íàòà ðåäàêöèÿ íà íåãîâèÿ
ñèëîãèçúì å “Ìèíèìàëíà ÷àñò îò íàñåëåíèåòî íà Ñòðåë÷à âçåìà
àêòèâíî ó÷àñòèå â àíòèáúëãàðñêàòà áîðáà”. È, ðàçáèðà ñå,
÷èòàòåëÿò íÿìà äà îòêðèå íèòî äóìà çà èçáèòèòå õîðà â òîâà íàñå-
ëåíî ìÿñòî! Çàùîòî ñà èçáèòè îò ïðåäñòàâèòåëèòå íà êðèâîðàç-
áðàíèÿ ñúâåòñêè êîìóíèçúì ñ ëåñè÷îâñêè àíåêñè. ×óäåñíà èëþ-
ñòðàöèÿ íà èçðàçà: “Êàêòî íÿìà áèâø íåãúð, òàêà íÿìà è áèâø
êîìóíèñò!”.  òîçè ñëó÷àé ïðåìúë÷àâàíåòî íà èçáèòèòå ñëåä 1944
ã. áúëãàðè å ïî ñúùåñòâî åäíà îò ôîðìèòå íà ìèñòèôèêàöèèòå â
áúëãàðñêàòà èñòîðèÿ, êîèòî ñå ïîÿâèõà ñëåä 1989 ã.2
Ìàêàð è çíà÷èòåëíà, â ïåðèîäà 1944–2006 ã. òåìàòà,
çàñÿãàíà òóê, å èçáÿãâàíà, êàòî ñàìî íà ìåñòà ïðåñòðàøèëè ñå
êðàåâåäè è ïàðòèéíè èñòîðèöè ñå îñìåëÿâàò äà ÿ çàñåãíàò.
Íÿìà ïî-áÿëî ïîëå â àíàëèòå íà Ïàçàðäæèøêîòî
êðàåçíàíèå îò ôàêòîëîãèÿòà, èíòåðïðåòàöèÿòà çà 40-òå äíè è
íîùè ñëåä 9. IÕ. 1944 ã., êîèòî òóê áÿõà íàðå÷åíè Âàðòîëîìååâè
íîùè íà ëåñè÷îâñêèÿ âîåíåí êîìóíèçúì â Áúëãàðèÿ.

485
 1944 – 1989 ã.
1. Âàðòîëîìååâèòå íîùè â êîìóíèñòè÷åñêàòà ëèòåðàòóðà
çà Ïàçàðäæèøêîòî îêðúæèå
Òåìàòà âñÿ÷åñêè å èçáÿãâàíà. Ñúçíàòåëíî ïðîïóñêàíà, äîðè
êîãàòî â äàäåíî ñú÷èíåíèå ïðèñúñòâóâà ÷àñò êàòî “Óòâúðæäàâàíå
íà íàðîäíîäåìîêðàòè÷íàòà âëàñò â äíåøíèÿ Ïàçàðäæèøêè îêðúã
(1944–1948)” – â Èñòîðèÿ íà Ïàçàðäæèøêàòà îêðúæíà ïàðòèéíà
îðãàíèçàöèÿ íà ÁÊÏ, Ñ., 1985, ñ. 396. Íà÷àëîòî íà ×åðâåíèÿ òåðîð
å ïðåäñòàâåíî, íî ñàìî â ïñåâäîïðåäñòàâèòåëíàòà ñè ÷àñò, ñðâ. â ÷.
“Ïîáåäàòà íà Äåâåòîñåïòåìâðèéñêîòî âúñòàíèå” (ñ. 388 è ñë.), ñðâ.:
• çà Ïàçàðäæèê èìà ñàìî åäíî èçðå÷åíèå: “ ãðàäà å óñòà-
íîâåíà îòå÷åñòâåíîôðîíòîâñêà âëàñò. Íàðîäíèòå âðàãîâå ñà àðåñ-
òóâàíè, îðãàíèçèðàíà å íàðîäíà ìèëèöèÿ” (ñ. 393).
• çà Ïàíàãþðèùå: “Ïúðâà ïîëñêàòà ÷åòà îò ñúùàòà áðèãàäà
(“Ãåîðãè Áåíêîâñêè” – áåë. Ò. Á.)..., ñå íàñî÷âà êúì Ïàíàãþðèùå.
Íà 9 ñåïòåìâðè ùàáúò íà äðóæèíà “Ðàéíà Êíÿãèíÿ” èçïðàùà
ïèñìî äî íà÷àëíèêà íà âîéñêîâàòà ÷àñò â Ïàíàãþðèùå ñ èñêàíå
äà ñå îáåçîðúæàò è àðåñòóâàò íàðîäíèòå âðàãîâå è áúäàò
ïðåäàäåíè â ðúöåòå íà îòå÷åñòâåíîôðîíòîâñêèÿ êîìèòåò, à
âîéñêàòà äà ñå ïðèñúåäèíè êúì âúñòàíèöèòå. Èñêàíåòî íà
ïàðòèçàíèòå å èçïúëíåíî è íàðîäúò ïîñðåùà ñ ðàäîñò íàðîäíèòå
áîðöè” (s. 393).
“Ïî ñúùîòî âðåìå ïàðòèçàíñêèòå ãðóïè îêàçâàò àêòèâíà
ïîäêðåïà ïðè çàâëàäÿâàíå âëàñòòà è àðåñòóâàíåòî íà íàðîäíèòå
âðàãîâå â Ëÿõîâî, ×åðíîãîðîâî, Ñåì÷èíîâî, Êàðàáóíàð, Âåòðåí,
Áîøóëÿ è Ïèùèãîâî” (ñ. 393).
• çà Ïàçàðäæèê: “Íà 11 ñåïòåìâðè õèòëåðèñòèòå (çàâàðåíè
â åäíî îò ó÷èëèùàòà – áåë. Ò. Á.) ñà ðàçîðúæåíè, à ñ ïîìîùòà íà
ïðîãðåñèâíèòå îôèöåðè è âîéíèøêèÿ êîìèòåò ñà àðåñòóâàíè
ðåàêöèîííèòå îôèöåðè” (ñ. 394).
“Ñàìî â Õàäæèåâî, Ñèíèòåâî, Ðîñåí, Ïîïèíöè è Òîïîëè
äîë ðåàêöèîííèòå ñèëè ñà ðàçãðîìåíè íà 10-òè, à â Ïåùåðà íà
11 ñåïòåìâðè” (ñ. 394).
“Ñúïðîòèâà ñå îêàçâà è â ñ. Þíàöèòå è Áàòàê” (ñ. 394).
 êðàåâåäñêàòà ëèòåðàòóðà ñå ïîÿâèõà òðè âèäà òðóäîâå:
åäíèòå, ñúçäàâàíè îò ïàðòèçàíèòå, ïîëèòçàòâîðíèöèòå è òåõíèòå
ñòîðîííèöè, êîèòî áÿõà ïðåäñòàâèòåëè íà ðîìàíòè÷íèÿ êîíñåð-
âàòèçúì, çà êîéòî ìèíàëîòî íà áúëãàðñêàòà òîòàëèòàðíà äúðæàâà
486
áåøå åìàíàöèÿ íà ìàòåðèàëíî è äóõîâíî áëàãîïîëó÷èå. Äðóãèòå
áÿõà ïîëèòè÷åñêè íåñâúðçàíè ñ îïðåäåëåíà èäåîëîãèÿ, êîèòî ñå
èíòåðåñóâàõà îò èñòîðè÷åñêàòà èñòèíà, òàêàâà, êàêâàòî å áèëà â
ïàðòèçàíñêèÿ ïåðèîä è ñëåä òîâà – â 40-òå äíè íà êúðâàâ òåðîð
ñëåä Äåâåòè.  òðåòèòå, ÷èèòî àâòîðè ñèìóëèðàõà áåçïàìåòèå,
æåðòâèòå íå ñúùåñòâóâàõà, íå ãè å èìàëî.
Ïî-äîëó ïðèâåæäàì çà èëþñòðàöèÿ ñëó÷àéíî ïîäáðàíè ôàêòè:
 ïîñòòîòàëèòàðíàòà, ñîöèàëèñòè÷åñêà âå÷å, ëèòåðàòóðà çà
Êðàèùåòî:
• â ðúöåòå ìè å êíèãàòà íà åäèí íåâåðîÿòåí “ïèñàòåë” îò
Ïàçàðäæèê, ïðåäñòàâèòåë íà Ëåñè÷îâñêèÿ âîåíåí êîìóíèçúì â
ëèòåðàòóðàòà. Êàçâà ñå Ï ð î ä ð ó ì Ä è ì î â , çà êîãîòî â ïàçàð-
äæèøêèÿ ëèòåðàòóðåí æèâîò íå ñå ïîÿâè íèòî åäíà ïîëîæèòåëíà
ðåöåíçèÿ èëè ëàñêàâ îòçèâ3. Êíèãàòà ñå íàðè÷à “Íåñòèõâàù ñâÿò”
(Ïàçàðäæèê, 2005). Òåêñòúò íà ñ. 15 å íåî÷àêâàí çà ÷îâåê, êîéòî
ñå ïîäïèñâà “ïèñàòåë”, à íå çíàå, ÷å ïúðâàòà äåôèíèöèÿ íà òîçè
òåðìèí å “õóìàíèñò”, ñðâ.: “Î ù å ñ ï ú ð â è ò å å ñ å í í è
ìåñåöè íà 1944 ã. èçâåäíúæ ïî÷óâñòâóâàõìå ïî-
ëúõà íà íîâîòî âðåìå, äîøëî ñ êðèëàòèòå ñîöè-
àëíè èäåè è êðàñèâè ìå÷òè, ñÿêàø ïîïàäíàõìå â
ñúâúðøåíî íîâ ñâÿò. Äíåñ ó íàñ ñå íàìèðàò âñå
îùå äîñòà õîðà, êîèòî íå ñå óìîðèõà äà ïðåä-
ñòàâÿò ñàìî â ÷åðíè êðàñêè òîâà âðåìå. Âÿðíî
å, ÷å îíîâà áóðíî âðåìå ïëàòè äàíúê è íà íÿêîè
ïðèáúðçàíè è íåîáìèñëåíè ðåøåíèÿ, íà æàæäà
çà ìúñò è â íàñòúïèëàòà ñóìàòîõà ñè îòèäîõà îò
òîçè ñâÿò õîðà áåç âðåìå è íåçàñëóæåíî ñ òåæêè
ïðèñúäè, à íÿêîè è áåç òàêèâà. Íî è íå áèâà äà
ñå çàáðàâÿ, ÷å òðÿáâàøå äà ñè ïîëó÷àò ñâîåòî
äåñåòêè ïðåñòúïíèöè è óáèéöè. Â êðàÿ íà êðàè-
ùàòà âðåìåòî ùå îòðåäè âñåêèìó çàñëóæåíîòî.
Íà ôîíà îáà÷å íà âñåîáùîòî è íåóäúðæèìî
îïèÿíåíèå íàðîäúò íè â îãðîìíîòî ñè ìíîçèí-
ñòâî ïðèå âúçìåçäèåòî äî ãîëÿìà ñòåïåí êàòî
íîðìàëíî ÿâëåíèå è çàæèâÿ ñ èäåÿòà çà èçãðàæ-
äàíå íà åäíî íîâî, ñîöèàëíî ñïðàâåäëèâî îáùå-
ñòâî, çà êîåòî äàäîõà æèâîòà ñè õèëÿäèòå æåðò-
â è , ó ã à ñ í à ë è â à í ò è ô à ø è ñ ò ê à ò à á î ð á à ”.

487
 • âèæäà ñå, ÷å âðåìåòî íà Òðåïàëêàòà å îïðåäåëåíî êàòî
“ñóìàòîõà”, èçáèòèòå ñà “äåñåòêè” ñðåùó “õèëÿäèòå” æåðòâè íà
êîìóíèçìà, óáèéñòâàòà ñà ñ ôîðìà íà “âúçìåçäèå”, êîèòî ïî-
ãîëÿìàòà ÷àñò îò íàðîäà íè ïðèåë êàòî “íîðìàëíî ÿâëåíèå”.
Åäâà ëè ñúùåñòâóâà íåùî ïî-èäèîòñêè íà-
ïèñàíî è èçðå÷åíî â òàçè ëèòåðàòóðà îò “òâîð-
÷åñòâîòî” íà ñãðåøåíèÿ ïèñàòåë Ïðîäðóì Äè-
ì î â ! À è â ëèòåðàòóðàòà íà Áúëãàðèÿ èçîáùî! Âåðîÿòíî íÿìà
òàêèâà òåêñòîâå äîðè è â ïèñàíèÿòà íà Êàìáîäæà-Êàìïó÷èÿ,
êúäåòî “âúçìåçäèåòî” ñå ðàçïðîñòðÿ âúðõó öåëèÿ íàðîä!
Îïèò äà ïîìèðè àíòèôàøèñòêàòà áîðáà è çâåðñòâàòà íà
ïàðòèçàíèòå â Ñòðåë÷ ïðàâè Ã å î ð ã è Â à ñ è ë å â â êíèãàòà ñè
“Ñòðåë÷à – ïåðëàòà íà Ñðåäíîãîðèåòî” (Ïëîâäèâ, 2002). Íà ñ. 108
ñà äàäåíè ÷àñò îò èìåíàòà íà èçáèòèòå áåç ñúä è ïðèñúäà 17 äóøè.
Åäèíñòâåíîòî èçðå÷åíèå êúì òîçè ñïèñúê å: “ òàçè æåñòîêà
áèòêà êîìóíèñòèòå îò Ñòðåë÷à óáèâàò íÿêîè õîðà, êîèòî ñìÿòàò,
÷å ñà ôàøèñòè... Îñâåí ïîñî÷åíèòå óáèòè êîìóíèñòèòå èçãàðÿò è
4 êúùè íà ôàøèñòè” (ñ. 109).4
Ñúîáùåíèå çà ñëó÷èëîòî ñå ïî âðåìå íà Òðåïàëêàòà ñå ïîÿâè
è â êíèãàòà íà Â å ë è ÷ ê î Ñ ò î å â , “Äþëåâî” (1998, ñ. 34), êúäåòî
îöåíêàòà å ïî-òî÷íà: “ íà÷àëîòî íà ì. îêòîìâðè 1944 ã. áåç ñúä
è ïðèñúäà áÿõà óáèòè (è ñå èçáðîÿâàò èìåíàòà íà æåðòâèòå)”…
Ïî ñëó÷àé 50-ãîäèøíèíàòà îò òÿõíàòà ãèáåë ñå ïðîâåäå ïàíàõèäà.
Êàìáàíåí çâúí â òÿõíà ïàìåò íàïîìíÿøå, ÷å òå íå ñà çàáðàâåíè.
Äàíî íÿìà ïîâå÷å âîéíè, äà íÿìà æåðòâè, âäîâèöè è ñèðàöè,
çàùîòî âåòðîâåòå ðàæäàò áóðè, à îìðàçàòà îòìúùåíèå”.
2. Ñðàâíèòåëíî ðåàëèñòè÷íà êàðòèíà ìîæå äà ñå îòêðèå â
ìíîãî òðóäîâå è ëèòåðàòóðíè òâîðáè çà Êðàèùåòî, ÷àñò îò êîèòî
òóê ñà ïðåäñòàâåíè ÷ðåç ñëó÷àéíèÿ èçáîð:
• Çíàìåíàòåëíà å îöåíêàòà íà ïîåòà Èâàí Äèíêîâ, êîéòî
ïîìíè è îïèñâà ìîìåíòè îò êúðâàâèòå äíè è íîùè íà ñåïòåìâðè è
îêòîìâðè 1944 ã. â Ñìèëåö. Ñðâ. â êíèãàòà ìó “Âðåìå ïîä ëèíèÿ”
(Ïëîâäèâ, 2005, ñ. 23): “Ãðàæäàíñêèòå ñúòðåñåíèÿ ñà âúçìîæíî
íàé-ëîøàòà ó÷àñò, êîÿòî ìîæå äà ñïîëåòè åäèí íàðîä. Ñàìî êîéòî
íå å âèæäàë êàê ñèí óáèâà áàùà ñè èëè áðàò ñè, ñàìî òîé èìà ïðàâî
íà âúçðàæåíèå, ñàìî òîé ìîæå äà êàæå, ÷å òîâà ñà òâúðäåíèÿ íà
èçìèñëåíè èñòîðèöè. Ñúùî â íÿêîè ïîâåðèòåëíè îò÷åòè ñå ïîñî÷âà,
÷å ñëåä 9. IÕ.1944 ã. îò ðåïðåñèâíèòå îðãàíè íà íîâàòà âëàñò

488
çàãèâàò äâîéíî èëè òðîéíî ïîâå÷å áúëãàðè è áúëãàðêè îò
çàãèíàëèòå ïðåç øåñòòå äåñåòèëåòèÿ íà áúëãàðñêèÿ ìîíàðõèçúì”:
• Äîêòîð À ë å ê ñ à í ä ú ð Ï î ï î â , åäèí îò íàé-äîáðèòå
áúëãàðñêè ðàçêàçâà÷è, å áèë ëåêàð â Äîðêîâî è å ðåãèñòðèðàë Âàð-
òîëîìååâèòå íîùè â òîâà ñåëî, ñðâ. êîìåíòàðà ìó â êíèãàòà “Íåèç-
ðå÷åíîòî” (Ñ. 1997, ñ. 264): “ ñúïðîòèâàòà îò 1941–1944 Äîðêîâî
áå äàëî äâå æåðòâè: ïàðòèçàíèòå Êðúñòüî Ïååâ, çàãèíàë ïðè çàñàäà
êðàé Áàòàøêîòî áëàòî, è Õðèñòî Îâ÷àðîâ – ïðè àêöèÿ íà ãàðà
Âàðâàðà. Ñåëîòî æàëåøå ñâîèòå ìú÷åíèöè è òà÷åøå ïàìåòòà èì.
Íî íå áå çàáðàâèëî è äðóãèòå, çàãèíàëè áåç ñúä è ïðèñúäà ñëåä 9
ñåïòåìâðè 1944 ã. Èçìúêíàòè îò äîìîâåòå èì è çàäúðæàíè â îáùè-
íàòà, òå áèëè èçâåäåíè åäíà íîù è çâåðñêè óìúðòâåíè êðàé ×åðíèÿ
ìîñò íà ð. Ìúòíèöà. Äâàìàòà ïàðòèçàíè áÿõà òðúãíàëè äà ñâàëÿò
óñòàíîâåíàòà âëàñò ñ îðúæèå â ðúêà. Äðóãèòå øåñòèìà áÿõà ìèðíè
ãðàæäàíè, àðåñòóâàíè â äîìîâåòå èì. Àêî íÿêîé îò òÿõ å èìàë
ïðîâèíåíèÿ, òðÿáâàøå äà áúäàò èçíåñåíè è äîêàçàíè ïðåä ïóáëè÷åí
ñúä. Òðàãè÷íàòà ó÷àñò íà äåñåòêè õèëÿäè õîðà íå áå òîëêîâà ïîñëå-
äèöà íà çëîáà è îòìúñòèòåëíîñò, êîëêîòî íà æåñòîê ïîëèòè÷åñêè
çàìèñúë è ñòðîãà ïàðòèéíà äèðåêòèâà. Îò ðàçêðèòèòå òàéíè àðõèâè
ñòàíà ÿñíî, ÷å ìàñîâèòå óáèéñòâà áåç ñúä è ïðèñúäà â êðàÿ íà ñåï-
òåìâðè è íà÷àëîòî íà îêòîìâðè 1944 ã. íÿìàò îáùî ñ ëè÷íàòà
ñàìîðàçïðàâà. È òúé êàòî èìåíàòà íà çàãèíàëèòå â Äîðêîâî íå ñà
ñïîìåíàâàíè äðóãàäå îñâåí â ñåìåéíèòå æàëåéêè, ùå ãè ïîñî÷à, çà
äà ãè ïðèáàâÿ êúì õèëÿäèòå ìú÷åíèöè íà Áúëãàðèÿ, çàãèíàëè â
ïîëèòè÷åñêèòå áîðáè. Òîâà ñà Àíãåë Íèñòîðîâ, Çàðêî Ïîïîâ, Ãàãî
Äæîêîâ, Áîðèñ Ãúðåâ, Ñòîÿí Êàëîôåðîâ, Äèìèòúð Èâàí÷åâ”.
Ñðâ. è ôèëîñîôñêî-ïóáëèöèñòè÷íèòå ðàçñúæäåíèÿ íà àâ-
òîðà â ÷. Âðåìå íà ïðåëîì è ïðåîöåíêà:
“Ñúçíàâàõ, ÷å àêî èñêàì äà ñúì ÷åñòåí ñïðÿìî ñåáå ñè, òðÿá-
âà äà ñå ïðîñòÿ ñ äîñòà îò äîñåãàøíèòå ñè ïðåäñòàâè è ñõâàùàíèÿ.
Áÿõìå çàòðóïàíè ñ èíôîðìàöèÿ çà òîâà, êîåòî ñå áå ñëó÷èëî ïðåç
ïîñëåäíèòå ãîäèíè, ïðåìúë÷àâàíî îò îôèöèàëíàòà ïðåñà è ðàäèî-
òî. ×åòÿõ è ñëóøàõ çà íàñèëèÿ, èçâúðøâàíè îò áèâøèÿ ðåæèì, êîè-
òî íå ìîæåõà äà áúäàò îïðàâäàâàíè ïî íèêàêúâ íà÷èí: èíêâèçèöèè
â ïîëèöåéñêèòå ó÷àñòúöè, óáèéñòâà áåç ñúä è ïðèñúäà, èçäåâàòåë-
ñòâà íàä áëèçêèòå íà íåëåãàëíè, äîðè íàä äåöà. Ìàêàð è çà êðàòêî
âðåìå, èìàõìå äîñòúï è äî çàïàäíèòå ñðåäñòâà çà ìàñîâà èíôîðìàèÿ
è çàïî÷âàìå äà ïðîóìÿâàìå ùî å íàðîäîâëàñòèå, ÷îâåøêî ïðàâî è
çàêîííîñò. Êàòî ñå ðàçãðàíè÷àâàõìå îò áèâøèÿ ðåæèì, íå ìîæåõìå
489
äà âúçïðèåìåì è íàñòîÿùèÿ. Áúðçî ñõâàíàõìå, ÷å ëîçóíãúò “Ñìúðò
íà ôàøèçìà, ñâîáîäà íà íàðîäà”, ñ êîéòî ïàðòèçàíèòå ñëÿçîõà îò
ãîðàòà, ïðèäîáèâà íå ñàìî òåñíîïàðòèåí, íî è òâúðäå çëîêîáåí
ñìèñúë: “Ñìúðò íà ôàøèñòèòå, âñå åäíî äàëè ñà äåéñòâèòåëíè, èëè
íàáåäåíè. Ñâîáîäà, íî ñàìî çà íàñ è íàøèòå õîðà!”. Àêî ïðè ìèíàëèÿ
ðåæèì èìàøå ïðîèçâîë è áåççàêîíèÿ â óñëîâèÿòà íà ôàêòè÷åñêà,
ìàêàð è íåîáÿâåíà ãðàæäàíñêà âîéíà, ñåãà, ñëåä ïîáåäàòà íà àíòè-
õèòëåðèñòêàòà êîàëèöèÿ, â óñëîâèÿòà íà ñúâåòñêà îêóïàöèÿ, òå áÿõà
ñúâñåì íåîïðàâäàíè è îùå ïî-îñúäèòåëíè. Îòå÷åñòâåíîôðîíòîâ-
ñêàòà âëàñò íå áå çàñòðàøåíà ïî íèêàêúâ íà÷èí. Öåëòà íà ïîâñå-
ìåñòíèòå ðåïðåñèè áå ñúâñåì ÿñíà: äà ñå îòñòðàíÿò îò ïîëèòè÷åñêèÿ
æèâîò õîðàòà, êîèòî áèõà ñå ïðîòèâîïîñòàâèëè íà ãîñïîäñòâîòî
íà êîìóíèñòè÷åñêàòà ïàðòèÿ â ñòðàíàòà...
…Èç ãðàäà ñíîâÿõà ñëóõîâå çà íîùíè ïîõîæäåíèÿ íà âú-
îðúæåíè õîðà, çà èçíóäâàíå íà çàìîæíè ãðàæäàíè ñ ãîëåìè ñóìè.
Ïî-êúñíî ó÷àñòíèê â òèÿ íîùíè íàáåçè ìè äîâåðè â ïðèñòúï íà
îòêðîâåíèå, ÷å òàêèâà ñëó÷àè äåéñòâèòåëíî å èìàëî è íå ñà áèëè
íèêàê ìàëêî. Äîðè ìîáèëèçèðàíè è òðúãíàëè çà ôðîíòà ìúæå ñà
áèëè âðúùàíè âêúùè, çà äà íàìåðÿò è ïðåäàâàò ïîèñêàíèòå èì
ñóìè. Íàñ íèêîé íå íè ïîñåòè, çàùîòî çíàåõà, ÷å íå ñìå îò
ïàðàëèèòå. Íî ñå ñëó÷è íåùî ïî-ëîøî. Äîòúð÷à ó äîìà ïîçíàò,
çà äà íè êàæå, ÷å áàùà ìè å àðåñòóâàí íà óëèöàòà è îòêàðàí â
ìèëèöèÿòà. Äî âå÷åðòà íå ñå ïðèáðà. Íà ñóòðèíòà äÿäî Ñàíäî è
ìàìà îòèäîõà äà ãî òúðñÿò. Îêàçà ñå â Îêîëèéñêîòî óïðàâëåíèå,
íî ïîâå÷å ñâåäåíèÿ íå ìîæàõà äà èçêîï÷àò…
…Ïî-êúñíî òàòêî áå îòâåäåí â íîâèÿ çàòâîð íà ïàíàãþð-
ñêîòî øîñå. Ìàìà õîäåøå âñåêè äåí äà ìó íîñè õðàíà. Æèâååõìå
â ïîñòîÿííà òðåâîãà. Äî íàñ äîñòèãàõà êàêâè ëè íå ñëóõîâå. Ñïîðåä
íàé-ëîøèÿ áàùà ìè ãî î÷àêâàëà ñìúðòíà ïðèñúäà. Áðîÿò íà îòâå-
äåíèòå îò êúùèòå èì è áåçñëåäíî èç÷åçíàëè õîðà ðàñòåøå íåïðå-
ñòàííî. Ïåòúð Êîíñòàíòèíîâ, êîéòî ïðúâ ñå îïèòà äà îïðåäåëè
áðîÿ èì â ñâîÿòà “Èñòîðèÿ íà Áúëãàðèÿ”, ñòèãíà äî 26 õèëÿäè
äóøè. Ïî-êúñíî èñòîðèöèòå ïðîô. Äèíþ Øàðëàíîâ è Ïîëÿ Ìåø-
êîâà ïîñî÷èõà öèôðàòà 40 õèëÿäè áåçñëåäíî èç÷åçíàëè õîðà äî
êðàÿ íà àïðèë 1945 ãîäèíà. Òàêîâà ìàñîâî óíèùîæåíèå íà õîðà
ïî ïîëèòè÷åñêè ïðè÷èíè íîâàòà íè èñòîðèÿ íå ïîçíàâà.
Íàñ íå íè ïîñòèãíà òàÿ ó÷àñò. Ðàçòè÷àõà ñå ïî ðàçíè èíñòàí-
öèè ðîäíèíè è áëèçêè, íà ïúðâî ìÿñòî êàëåêî Ñïàñ. Óñòàíîâè
ñå, ÷å êîíêðåòíè îáâèíåíèÿ ñðåùó áàùà ìè íå ñà ïðåäÿâåíè. Ñëåä
490
äâóìåñå÷åí ïðåñòîé â êàóøà è çàòâîðà òîé ñå âúðíà. Áÿõ ïðåä
êúùàòà íè, êîãàòî ñå çàäàäå îòäàëå÷. Èçâèêàõ âåäíàãà ìàìà. Òÿ
èçñêî÷è íàâúí, çàïëàêà è çàêúðøè ðúöå, ìàêàð ÷å òðÿáâàøå äà ñå
ðàäâà. Âå÷åðòà ó íàñ ñå ñúáðà öÿëàòà ôàìèëèÿ. Áàùà ìè íå å ñëîâî-
îõîòëèâ. Çàÿâè, ÷å íèêîé íå ìó å ïîñåãíàë. Ãóáåõìå ñå â äîãàäêè
êîé ìîæå äà ìó å ñêðîèë òîçè íîìåð. Íàêðàÿ õàïíàõìå è ïèéíàõìå
ïî ñëó÷àé áëàãîïîëó÷íîòî çàâðúùàíå.
Íà íàñ íè ñå ðàçìèíà, íî ìíîãî äðóãè õîðà áÿõà çàòðèòè è
ìíîãî ñåìåéñòâà – ïî÷åðíåíè.
 êëàñà íè äîéäîõà íÿêîëêî íîâè ó÷åíèöè, ïðåõâúðëèëè ñå
îò äðóãàäå. Åäèí îò òÿõ áå Íèêîëàé Âëàõîâ îò ñåëî Öåðîâî – ðóñ,
ñèíåîê, ìàëêî òðîìàâ â ãîâîðà è â äâèæåíèÿòà. Ïðåäïî÷èòàøå äà
ñå âñëóøâà â ðàçãîâîðèòå íè, ëåêî óñìèõíàò, îòêîëêîòî äà ó÷àñò-
âà. Ìàëêî çíàåõìå çà íåãî, à è íå ñå èíòåðåñóâàõìå. Óñåùàõ, ÷å ãî
òåãëè ïîâå÷å êúì íàñ, “áóðæîàçíèòå èçäúíêè”, íàâÿðíî è òîé áå
÷ëåíóâàë â íàöèîíàëèñòè÷åñêà îðãàíèçàöèÿ. Èìàøå îáà÷å õîðà,
êîèòî èñêàõà äà çíàÿò âñè÷êî çà âñåêè, çà äà ìó íàìåðÿò ñúîòâåò-
íîòî ìÿñòî â ñâîÿòà ïîëèòè÷åñêà êëàñèôèêàöèÿ. Ïðåç ìåñåöèòå,
êîèòî Âëàõîâ ïðåêàðà ñðåä íàñ, íå ÷óõìå äà å èìàë íåïðèÿòíîñòè
ñ âëàñòèòå. Íî èçâåäíúæ èç÷åçíà. Áèë îòìúêíàò îò êâàðòèðàòà ñè
îò íåïîçíàòè ëèöà è îòâåäåí â íåèçâåñòíà ïîñîêà. Ñëåä íÿêîëêî
äíè íàìåðèõà òðóïà ìó êðàé ðåêà Òîïîëíèöà. Çàïî÷íà ñëåäñòâèå.
Óáèéöèòå îñòàíàõà íåèçâåñòíè, êàêòî è â îãðîìíîòî ìíîçèíñòâî
ïîäîáíè ñëó÷àè. Ñúìíèòåëíî å äàëè èçîáùî ñà áèëè òúðñåíè.
Åäèí äåí ñå ðàç÷ó, ÷å âîéíèêúò Òà÷î (Àòàíàñ Ïåòðîâ) å
óáèò. Ìàéêà ìó ðàáîòåøå â áîëíèöàòà è òîé îòèøúë åäíà âå÷åð
äà ÿ ñïîõîäè. Áèë ïðè÷àêàí â ãîðè÷êàòà ïðåä íåÿ è çàñòðåëÿí.
Ïîçíàâàõìå ãî îò ãèìíàçèÿòà, áåøå ÷ëåí íà “Ëåãèîíà”. Àêî èìà-
øå äîêàçàíà âèíà, òðÿáâàøå äà ãî àðåñòóâàò è èçïðàâÿò ïðåä ñúäà.
Íÿìàõà çàêîííî îñíîâàíèå äà ãî ëèêâèäèðàò, çà òîâà ïðèáÿãíàõà
êúì ôèçè÷åñêà ñàìîðàçïðàâà. È â òîÿ ñëó÷àé óáèéöèòå îñòàíàõà
íåèçâåñòíè. Ìúëâàòà ïîñî÷è åäèí, íî êîé ìîæå äà å ñèãóðåí?”.
3. Ìíîãî àâòîðè çàïî÷íàõà äà ñúçäàâàò êðàåâåäñêà ëèòåðà-
òóðà ñ ïúëíî ïîäìèíàâàíå íà Òðåïàëêàòà, íà óáèéñòâåíèòå 40 äíè,
â êîèòî çâåðñòâàòà íà ìëàäàòà òîòàëèòàðíà äúðæàâà äîñòèãàò
àïîãåÿ ñè. Â òÿõ ñúáèòèÿòà äîðè íå ñà ìàðêèðàíè. Ñÿêàø íå ñà
ñúùåñòâóâàëè! Ñðâ. íàïð.:
• ïðè Ã. Á à ë à á à í î â , Êìåòîâåòå è êìåòñòâîòî íà Ïàçàð-
äæèê. Êðàòúê ëåòîïèñåí î÷åðê 1878–2005, Ïàçàðäæèê, 2005. Â
491
ñòàòèÿòà çà êìåòà Â à ñ è ë Ê î ä ó ê î â (ñ. 142–152) íÿìà è äóìà
çà çâåðñòâàòà â ãðàäà, îñúùåñòâåíè â ñëåääåâåòîñåïòåìâðèéñêîòî
êìåòóâàíå íà òîçè ÷îâåê. Äîðè íåùî ïîâå÷å: íàòðàïåíà å êàòî
ôàêòîëîãèÿ ñ ïîãðåøíî ïðåäñòàâÿíå íà ñúñòàâà íà Ïàçàðäæèøêèÿ
íàðîäåí ñúä (ñ ïðåäñåäàòåë À. Ìóëåòàðîâ è îáâèíèòåë É. Ïàëè-
êàðîâ) äàòàòà 6. Õ. 1944, êîãàòî èçëèçà þðèäè÷åñêèÿò àêò ñúñ
ñòðàííî èìå “Íàðåäáà-çàêîí çà íàðîäíèÿ ñúä”. Ñïîðåä òàçè êíèãà
íåçàêîííè óáèéñòâà â Ïàçàðäæèê íÿìà (?!).
• Ì à ð è í Ä å ÿ í î â , Ìèíàëîòî íà ñ. Ñìèëåö, Ïàçàðäæèøêî,
Ñ., 1999. ïðåäñòàâåí å êìåòúò Á î ò ü î Ï à ÷ å â ñ ê è îò 1944, íî å
çàáðàâåíî äà ñå ñïîìåíå çâåðñêîòî ìó óáèéñòâî (ñ. 103), ñïîìåíàòà
å ó÷èòåëêàòà À í à À í ò î í î â à (ñ. 57), íî å ïîäìèíàòî
óáèéñòâîòî íà ñúïðóãà £ À í ò î í À í ò î í î â . Îòðàçåíî å ñàìî
ïîãóáâàíåòî íà ìåñòíèÿ ñâåùåíèê, è òî ìíîãî îñêúäíî (ñ. 38).
Ñëåä 1989 ã. çâåðñòâàòà â ïàðòèçàíñêèÿ ïåðèîä è ïî âðåìå
íà Òðåïàëêàòà íàìåðèõà ÿñåí ñåìàíòè÷åí åçèê, êúäåòî íåùàòà
áÿõà òî÷íî èëè ñðàâíèòåëíî òî÷íî ïðåäñòàâåíè â ëèòåðàòóðàòà è
â ìåäèéíîòî ïðîñòðàíñòâî. Ñ îöåíêàòà èì ñå àíãàæèðà è áúëãàð-
ñêàòà èñòîðè÷åñêà íàóêà ñ âîäåù ïðåäñòàâèòåë â òåìàòèêàòà
ïðîô. Ãåîðãè Ìàðêîâ.
 ìåäèèòå îò Ïàçàðäæèøêî îáà÷å èçëÿçîõà ñúâñåì ìàëêî
ìàòåðèàëè, èëè ïîíå àç óñïÿõ äà èäåíòèôèöèðàì ìàëêî îò òÿõ.
• Áèáëèîãðàôèÿòà å ïðåäñòàâåíà â èçñëåäâàíåòî êúì âñÿêî
êîíêðåòíî ñåëèùå.

1
ß ê î Á î é ÷ å â äî 1989 áåøå íåñìåíÿåì êàäúð îò íîìåíêëàòóðàòà íà
Ãðàäñêèÿ è Îêðúæíèÿ êîìèòåò íà ÁÊÏ â Ïàçàðäæèê.
2
Ñðâ. íàïðèìåð â êíèãàòà íà Ò î ä î ð Á å ë ÷ î â , Ñòðåë÷à, Ñ., 1973, êú-
äåòî ñúùî ñå ãîâîðè (ñ. 67) çà “ôàøèñòêè òåðîð”, íî ïàðòèçàíñêèÿò òåðîð
è óáèéñòâàòà ñëåä 1944 ã. ñà ïðåìúë÷àíè.
3
Çà òÿõ ïîâå÷å ïðè Á î ã ä à í Ê ó ö è ÿ í , “Íåñòèõâàù ñâÿò” – ìåìîàðíèòå
áåçóìèÿ íà “ïðåäòå÷àòà” Ïðîäðóì. – Ïàçàðäæèøêà Ìàðèöà, 10. II. 2005.
4
Òîâà èçðå÷åíèå ÿâíî å äîíåñëî íåïðèÿòíîñòè íà àâòîðà ñëåä ðåñòàâðàöèÿòà
íà êîìóíèçà âúâ âðåìåòî íà äâàìàòà ñòðåë÷àíè, êìåòîâå íà Ñòðåë÷à è Ïàçàð-
äæèê ñëåç 1989 ã. Â êðàÿ íà äåêåìâðè 2006 ã. íàïðàâèõ îïèò äà ñå ñðåùíà ñ
òîçè êðàåâåä è ïèñàòåë. Çà äà îòêëîíè ñðåùàòà, òîé èçòúêíà îáñòîÿòåëñòâîòî,
÷å îáè÷à äà ñå ðàçõîæäà, ïîðàäè êîåòî íÿìà äà ãî íàìåðèì â êúùè. Ïîçíàò å è
ïîä èìåòî Ã å î ð ã è Ò ð å í å â . Àâòîð å è íà êíèãà çà Äþëåâî, êúäåòî ñà
óêàçàíè äþëåíñêèòå æåðòâè íà êîìóíèçìà. Èíèöèàòîð å è çà èçäèãàíå íà
ïàìåòíèêà â ïàìåò íà èçáèòèòå áåç ñúä è ïðèñúäà â Áþê òàðëà.
492
 “Äúëæèíàòà” íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè
â Ïàçàðäæèøêîòî îêðúæèå
Çâåðñòâàòà çàïî÷âàò íà 9. IÕ.1944 ã. è ïðîäúëæàâàò â àïî-
ãåéíà âåëè÷èíà íà 10 è 11. IÕ. ñúùàòà ãîäèíà.
Íà 12. IÕ. 1944 ã. ïðàâèòåëñòâîòî èçäàâà Ïîñòàíîâëåíèå çà
çàäúðæàíå íà ôàøèñòêèòå ïðåñòúïíèöè è ñëàãàíå çàïîð âúðõó
èìîòà èì.
Âúâ âðåìåòî ìåæäó 11–12. IÕ. è 29. IÕ. çàïî÷âà òîðìîçúò íà
“âðàãîâåòå”, êîèòî òó ñà ïðèáèðàíè â ñåëñêèòå àðåñòè, òó ñà îñâî-
áîæäàâàíè, êàòî ñà èçìèñëÿíè ðàçëè÷íè ìîòèâè çà èçíóäâàíå, íàé-
çíàìåíàòåëíèÿò îò êîèòî å äà ñå ïîäïîìîãíå áúëãàðñêàòà âîéñêà
íà ôðîíòà (çàìèíàëà íà 25. ñ. ì.), ñÿêàø íÿìà áúëãàðñêà äúðæàâà.
ßâíî äî ñåëèùàòà â Îêðúæèåòî å äîñòèãíàëà íÿêàêâà óñòíà
çàïîâåä äà ñå ñïðàò óáèéñòâàòà íà 30. IÕ., çàùîòî íàâñÿêúäå, êú-
äåòî ëè÷íèòå ìîòèâè (îòìúùåíèå, êîðèñò, àë÷íîñò è ïîä.) ñà íàä-
äåëÿâàëè, ñà èçâúðøåíè ìàñîâè êëàíåòà (âæ. Îãíÿíîâî, ×åïèíî,
Ëúæåíå, Ïîïèíöè, Ñòðåë÷à) åäíà íîù ïðåäè òîçè äåí.
Ïðè÷èíàòà çà òîâà áúðçàíå å ñëóõúò, ÷å íà 30.IÕ. 1944 ã. ùå
ñå ïóáëèêóâà Íàðåäáàòà-çàêîí çà ñúäåíå îò Íàðîäíèÿ ñúä íà ôà-
øèñòêèòå ïðåñòúïíèöè. Òóê ùå ïðèâåäà åäèí ïàñàæ îò êîìóíèñòè-
÷åñêàòà òðàêòîâêà íà òîçè ïðåëîìåí ïåðèîä (9. IÕ. – 30. I).
Ìåæäó ìíîãîòî íåñúñòîÿòåëíîñòè â êíèãàòà íà Ñ ï à ñ Ò î -
ì î â “Ñúçäàâàíå íà íàðîäíàòà ìèëèöèÿ (â Ïàçàðäæèøêèÿ êðàé)”,
Ñ., 1980, èìà åäíà, êîÿòî å áåçêðàéíî öèíè÷íà, ñðâ. íà ñ. 120: “Îã-
ðîìíà ðàáîòà èçâúðøèõà ñëóæèòåëèòå íà Íàðîäíàòà ìèëèöèÿ è
çà óòî÷íÿâàíå ôàêòèòå îêîëî ñúäáàòà íà èçáèòèòå áåç ñúä è
ïðèñúäà ïàðòèçàíè, ÿòàöè è àíòèôàøèñòè, çà èçäèðâàíå íà ãðîáî-
âåòå èì, çà íåäîïóñêàíå ñàìîðàçïðàâà îò íàðîäà íàä òåõíèòå óáèé-
öè è ìú÷èòåëè ” (ïîä÷åðòàíîòî îò ìåíå – Ò. Á.).
Çà âñè÷êî å áèë óâåäîìÿâàí à å î ð ã è Ä è ì è ò ð î â , êîéòî
å ñëåäÿë ïðîöåñà îò Ìîñêâà. Êàê è ïî êàêúâ íà÷èí å îòìåíåíà
äàòàòà 30. IÕ. è ïðîäúëæåíà äî 5. Õ., íå óñïÿõ äà ðàçáåðà. Çàñåãà
ñúùåñòâóâà åäèí ìåìîàð íà Å ë å í à Õ ð è ñ ò î ç î â à , ñúïðóãà íà
ìèíèñòúðà íà âúòðåøíèòå ðàáîòè Ðóñè Õðèñòîçîâ è ñàìàòà
ïîëêîâíèê îò ÄÑ (Øîó 25.V.2006, ñ. 14–15), ñðâ.: “Ò ð à é ÷ î Ê î ñ -
ò î â ïðàùà åäíà òåëåãðàìà äî Ãåîðãè Äèìèòðîâ â Ìîñêâà íà 5.
Õ. 1944 ã. ñ èñêàíå îùå íÿêîëêî äíè ðàçãíåâåíèòå ïàðòèçàíè è
ðåïðåñèðàíè áúëãàðè äà ñå ðàçïðàâÿò ñ òåçè, êîèòî ñà ãè
493
ìàëòðåòèðàëè. Òîâà çíà÷è äà ïðîäúëæàâàò áåççàêîíèÿòà è
îãðàáâàíèÿòà íà õîðàòà, äåéñòâàëè ñðåùó êîìïàðòèÿòà. Ãåîðãè
Äèìèòðîâ ñå ñúãëàñÿâà è äàâà 2–3 äíè îòñðî÷êà, íî çäðàâîòî ÿäðî
íà ïàðòèÿòà – À í ò î í Þ ã î â , Ä è ì î Ä è ÷ å â (øåô íà ÄÑ –
áåë. Ò. Á.), Ð ó ñ è Õ ð è ñ ò î ç î â , ðàçáèðàò, ÷å íà âñÿêà öåíà òðÿá-
âà äà ñïðàò áåççàêîíèÿòà è òîâà, êîåòî â òîçè ìîìåíò ñòàâà â
íàøàòà ñòðàíà”.
 ðåçóëòàò íà òàçè îïîçèöèÿ å èçäàäåíà çàïîâåäòà îò 6 îê-
òîìâðè, ïóáëèêóâàíà âúâ âåñòíèê “Îòå÷åñòâåí ôðîíò” íà 7-ìè
ñúùèÿ ìåñåö1, ñ êîÿòî ïðîèçâîëèòå ñà ïðåíàñî÷åíè êúì Íàðîäíèÿ
ñúä, êîéòî ïðîäúëæàâà ñúñ ñúùèÿ èíòåíçèòåò êúðâàâàòà èñòîðèÿ
íà Áúëãàðñêèÿ ãåíîöèä. Îñúäåíè ñà íà ñìúðò 2700 ÷îâåêà. Ñúùå-
ñòâóâà åäíî ïðèçíàíèå íà ïúðâèÿ ïàðòèåí ÷îâåê â
Ïàçàðäæèøêîòî îêðúæèå Ë þ á å í Ã ó ì í å ð î â , íàïðàâåíî
ñàìîðú÷íî ïðåç 1951 (ñðâ. òóê ïî Èë. Ñ ò å ô à í î â , Óáèéñòâîòî
íà Ìåòîäè Øàòîðîâ, Ñ., 2005, ñ. 53): “Áàå Âàñèë (Ñ ò î ÿ í Ï î ï î â
– áåë. Ò. Á.) áåøå õîäèë â Ñîôèÿ äâà ïúòè. Òîé äîíåñå óêàçàíèÿòà
äà ñå ëèêâèäèðàò âñè÷êè ïàëà÷è îò 9 þíè, ñåïòåìâðèéñêèòå è
àïðèëñêèòå ñúáèòèÿ, à ïàëà÷èòå îò ïî-êúñíè ãîäèíè ñëåä 1934 ã.
äà ñå ïðåäàäàò íà ñúä. Òèÿ óêàçàíèÿ äàäîõ íà äðóãàðèòå îò
Îêîëèéñêîòî óïðàâëåíèå (ò. å. íà Ñ ï à ñ Ò î ì î â è ïîä÷èíåíèòå
ìó â ÌÂÐ Ïàçàðäæèê – áåë. Ò. Á.), à ïîñëå èçïðàùàõìå íîùíî
âðåìå êàìèîí ñ ãðóïè ïî ñåëàòà äà ÷èñòÿò ãàäîâåòå”.
Ïî-äîáúð îáðàçåö çà äâîéíèÿ ñòàíäàðò, ïðèåò â Ïàçàðäæèê,
çà äà íå ñå ñïàçâàò óêàçàíèÿòà, êîèòî, ðàçáèðà ñå, ñà ñàìî ïðèâèäíè,
çà äà îïðàâäàÿò Áúëãàðèÿ ïðåä íîâèòå ñúþçíèöè, åäâà ëè ùå ñå
îòêðèå.
Ïúòÿò íà ìíîãî îò òåçè êàìèîíè, çà êîèòî ñâèäåòåëñòâóâà
Ãóìíåðîâ, å ïðîñëåäåí â òîçè òðóä.

1
Åäâà íà 6. Õ.1944 ã. äèðåêòîðúò íà Íàðîäíàòà ìèëèöèÿ èçäàâà çàïîâåä çà
ñïèðàíå íà âñè÷êè ïðîèçâîëè ïðè ïðåñëåäâàíåòî è èçáèâàíåòî íà ò. íàð.
ôàøèñòè. Ïîñòàíîâåíî å èñêàíåòî âñè÷êè àðåñòè äà ñå èçâúðøâàò ñ ïèñìåíà
çàïîâåä íà ìèëèöèîíåðñêè íà÷àëíèê (âæ. â. “Îòå÷åñòâåí ôðîíò”, áð. 27, 7.
Õ.1944 ã.).

494
 Ñïðàâêà çà “äúëæèíàòà” íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè
èçâúí Áúëãàðèÿ
· íà 29 .V .1453 ã. Ì å õ ì å ä Ç à â î å â à ò å ë ÿ çàâçåìà
Öàðèãðàä. Ðàçðåøàâà ðàçãðàáâàíåòî íà ãðàäà è èçáèâàíåòî íà
ìúæêîòî ìó íàñåëåíèå ñàìî çà òðè äíè è íîùè ñëåä òàçè äàòà;
·íà 24.VIII.1572 ã. Å ê à ò å ð è í à Ì å ä è ÷ è è Ã è ç è ò å
îðãàíèçèðàò âúâ Ôðàíöèÿ Âàðòîëîìååâèòå íîùè, êîèòî
ïðîäúëæàâàò 30 äíè – èçáèòè ñà 30 000 õóãåíîòè;
·íà ïúðâèòå äâå äàòè îò À ð ì å í ñ ê è ÿ ã å í î ö è ä â Òóðöèÿ
æåðòâèòå ñà: 1893 ã. – 100 000, 1896 ã. – 10 000. Âòîðîòî êëàíå å
äèðèæèðàíî îò îñìàíñêîòî ïðàâèòåëñòâî, êîåòî ðàçðåøàâà ïî
ïðàâèëîòî íà Ìåõìåä II ê ë à í å ñàìî çà òðè äíè.
·ïðåç 1988 ã. – Ñ à ä à ì Õ þ ñ å è í óíèùîæàâà êþðäñêèÿ
ãðàä Õàëàáæà ñ îòðîâåí ãàç, è ìí. äð.

Íåîáõîäèìàòà ñúïîñòàâêà: Ãåîðãè Äèìèòðîâ – Áàùàòà íà

áúëãàðñêèÿ íàðîä, è Ìåõìåä II – Çàâîåâàòåëÿò
Âîéñêèòå íà Ì å õ ì å ä II çàâçåìàò Öàðèãðàä. Ðàçðåøåíî
èì å äà ãðàáÿò è ñâîåâîëíè÷àò ñàìî òðè äíè, êàòî òî÷íèÿò ÷àñ íà
ñïèðàíåòî íà çâåðñòâàòà è ìàðîäåðñòâàòà å ôèêñèðàí.
à å î ð ã è Ä è ì è ò ð î â – îáÿâåíèÿò ñëåä 9.IÕ.1944 ã. çà Áàùà
íà áúëãàðñêèÿ íàðîä, çàãðàáèë öÿëàòà ïîëèòè÷åñêà è äúðæàâíà
âëàñò â Áúëãàðèÿ, ñå ðàçñåéâà çà êðàéíèÿ ñðîê íà ðàçðåøåíèòå
îò íåãî çâåðñòâà. Èçáèâàíåòî íà áúëãàðè ïðîäúëæàâà íà ìåñòà
ïîâå÷å îò îïèñàíèòå òóê 40 áåçîòãîâîðíè äíè íà Âàðòîëîìååâèòå
íîùè.
Ñëåä ïðåâçåìàíåòî íà Öàðèãðàä Ì å õ ì å ä II Ç à â î å â à -
ò å ë ÿ ò ïðåäîñòàâÿ íà âñè÷êè íàðîäè è ðåëèãèè â èìïåðèÿòà ñè
Óêàç çà òúðïèìîñòòà.
à å î ð ã è Ä è ì è ò ð î â ðàçäåëÿ áúëãàðñêèÿò íàðîä íà “ñâîè”
è íà “âðàãîâå”.
Èñòîðè÷åñêàòà ïðèñúäà ïðèçíàâà èíòåëèãåíòíîñòòà íà
îñìàíåöà!!!

495
 Ñòàòèñòèêà
Äåâåòè ñåïòåìâðè 1944 ã. çàâàðâà â Ïàçàðäæèøêîòî îêðú-
æèå 1270 äóøè, êîèòî ñòðóêòóðíî ñà îáâúðçàíè ñ ÁÐÏ, à îò 17-
òè, ñúùèÿ ìåñåö – è ÁÐÏ-êîìóíèñòè. Â Ïàçàðäæèøêà îêîëèÿ ñå
ðàçïðåäåëÿò: 72 – â ãðàäà è 666 â ñåëàòà, Â Ïàíàãþðñêà – 517, â
Ïåùåðñêà – 15. Òîâà ñà õîðàòà, êîèòî ðúêîâîäÿò çâåðñòâàòà â 40-
òå Âàðòîëîìååâè íîùè â îêðúæèåòî (Èñòîðèÿ, ñ. 397).
*
* *
Âúâ çâåðñòâàòà ñà âêëþ÷åíè è îöåëåëèòå îò îáùî 818
ïàðòèçàíè, 2210 ÿòàöè è 517 çàòâîðíèöè, êàòî ÷èñëîòî íà ïîìà-
ãà÷èòå å çíà÷èòåëíî ïðåóâåëè÷åíî â Èñòîðèÿ… (ñ. 394 è ñë.).
*
* *
Æåðòâèòå íà ïàðòèçàíè è ÿòàöè, ñìÿòàíè îò áúëãàðñêàòà äúð-
æàâà çà “òåðîðèñòè” (Çàêîí çà çàùèòà íà äúðæàâàòà), ñà 319 (Èñòî-
ðèÿ…, ñ. 395). Æåðòâèòå íà ÷åðâåíèÿ òåðîð âúâ Âàðòîëîìååâèòå
íîùè â Ïàçàðäæèøêîòî îêðúæèå ñà ïîâå÷å îò 300, êàòî òîçè áðîé
ÿâíî ùå áúäå äîóòî÷íÿâàí è îò áúäåùèòå èçñëåäîâàòåëè1.
Ðàçëèêàòà ìåæäó ïúðâèòå è âòîðèòå å â åäíî: åäíèòå
ïîñÿãàò ñ âúîðúæåí òåðîð äà óíèùîæàò áúëãàðñêàòà äúðæàâà,
êîÿòî èìà çàêîíîâà óðåäáà çà òàêèâà äåéíîñòè2 è ëè÷íîñòè.
Âòîðèòå ñà ñàìî â ïîçèöèÿ íà... æåðòâåíèÿ àãíåö3.

1
Çàñåãà â Áúëãàðèÿ ñà óñòàíîâåíè êàòî èçáèòè áåç ñúä è ïðèñúäà 18700
äóøè. Ïðåäïîëàãà ñå, ÷å ðåàëíèÿò áðîé íà óáèòèòå å ìåæäó 20 000 è 40 000
(Áåç ñúä…, ñ. 30).
2
Çàêîí çà çàùèòà íà äúðæàâàòà, Ñáîðíèê çàêîíè ÀÏÈÑ, ò.1, ð.7, ¹ 995,
×ë.1: “Çàáðàíÿâàò ñå âñÿêàêâè îðãàíèçàöèè, ãðóïè èëè òåõíè ïîäåëåíèÿ,
êîèòî ïðîïîâÿäâàò èëè ïîäáóæäàò êúì íàñèëñòâåíî èçìåíåíèå íà
óñòàíîâåíèÿ îò Êîíñòèòóöèÿòà äúðæàâåí îáùåñòâåí ñòðîé, áèëî êúì íà-
ñèëñòâåíî çàâçåìàíå íà âëàñòòà, èëè êîèòî çà ïîñòèãàíå íà ñúùèòå öåëè äà
ñè ñëóæàò ñ ïðåñòúïëåíèÿ, âúîðúæåíè àêöèè, íàñèëèÿ èëè òåðîðèñòè÷åñêè
äåéñòâèÿ”. Ïî-íàòàòúê å äîîáÿñíåíà çàêîíîâàòà ñèòóàöèÿ ñ ïðèíàäëå-
æàùèòå êúì òåðîðèñòè÷íèòå ãðóïè.
3
Ôèãóðà îò Áèáëèÿòà, êúäåòî êàòî “æåðòâåí àãíåö” å ïðåäñòàâåí Èñóñ
Õðèñòîñ.
496
 “Íàðîäíîòî àíòèôàøèñòêî âúñòàíèå” êàòî îïðàâäàíèå
çà çâåðñòâàòà íà 9. IÕ. 1944 ã.
Îïðåäåëåíèåòî “íàðîäíî âúñòàíèå”, îùå ïîâå÷å “íàðîäíî
àíòèôàøèñòêî âúñòàíèå” çà Äåâåòîñåïòåìâðèéñêèÿ âîåíåí ïðå-
âðàò, îñúùåñòâåí îò Ñúâåòñêà àðìèÿ, å åäíî îò íàé-ôðàïàíòíèòå
íåäîìèñëèÿ íà áúëãàðñêèÿ êîìóíèçúì. Çà äà ñúùåñòâóâà âúñòà-
íèå, ñà íåîáõîäèìè èíèöèàòèâè íà íàðîäíèòå ìàñè. Â ÷. Ñòàòèñ-
òèêà ñå ïîñî÷èõà 800-òå ïàðòèçàíè è áðîÿò íà òåõíèòå ÿòàöè è
ïîìàãà÷è, êàêòî è 500-òå çàòâîðíèöè, íÿêîè îò êîèòî ñ äåéñòâè-
òåëíè ïîëèòè÷åñêè õàðàêòåðèñòèêè. Äåéñòâèÿòà íà òîâà óíèêàëíî
ìàëöèíñòâî îò æèòåëèòå íà Ïàçàðäæèøêî îêðúæèå, ðàçáèðà ñå,
í å ì î æ å ä à ñ å î ï ð å ä å ë ÿ ò ê à ò î â ú ñ ò à í è å , äîðè è
åëåìåíòàðíî êàòî ìåòåæ.
Íà íàòðóôåíàòà ïîëèòè÷åñêà ðå÷ íà òîòàëèòàðíàòà ïàðòèÿ
è äúðæàâà, êîÿòî åçèêîâåäèòå îïðåäåëÿò êàòî “äúðâåí åçèê íà
äèêòàòóðàòà”, îáà÷å å íåîáõîäèìà òàêúâ âèä ïîìïîçíîñò: êîìóíè-
ñòèòå è ïàðòèçàíèòå ñà “åäèíñòâåíèòå ïðåäñòàâèòåëè íà áúëãàð-
ñêèÿ íàðîä”, òå ñà “åäèíñòâåíèòå, êîèòî çàùèòàâàò íåãîâèòå èíòå-
ðåñè”, òå ñà “åäèíñòâåíèòå, êîèòî ãî áðàíÿò îò ñîáñòâåíàòà ìó
äúðæàâà”, òå ãî “ðúêîâîäÿò è â íåñúùåñòâóâàëîòî íàðîäíî âúñ-
òàíèå íà 9 ñåïòåìâðè.”
Âúñòàíèåòî îáà÷å å íåîáõîäèìî íà íàãëàñÿâàùàòà ñå, à
ïîñëå è ñàìîíàãëàñÿâàùàòà ñå êîìóíèñòè÷åñêà èñòîðèÿ, çàùîòî
ïî âðåìå íà âúñòàíèå, ðåâîëþöèÿ, ìåòåæ, âúëíåíèå è ïîä. å
îòïðèùåíà ñòèõèÿòà íà íàðîäà, ïðè êîåòî îáñòîÿòåëñòâî ñå äàâàò
è æåðòâè, â ïîâå÷åòî ñëó÷àè íåâèííè.
Òàêà èçìèñëåíîòî íàðîäíî àíòèôàøèñòêî âúñòàíèå íà 9
ñåïòåìâðè èìà è åäíà öåë: î ï ð à â ä à â à í å ò î í à æ å ð ò â è ò å ,
íà çâåðñêè óáèòèòå íà 9-òè è 10-òè ñåïòåìâðè.
Çà îñòàíàëèòå 38 äíè îáà÷å íå ìîæà äà ñå èçìèñëè áëàãîâèäíà
ïðè÷èíà!

497
 Îòãîâîðíîñòòà çà æåñòîêèòå óáèéñòâà áåç ñúä è ïðèñúäà
Äî äíåñ, ïîâå÷å îò 60 ãîäèíè ñëåä òåçè ìðà÷íè ñúáèòèÿ,
îòãîâîðíîñò íå å ïîåòà îò íèêîãî (?!).
Íÿìà è ïðèçíàíèÿ çà çâåðñòâàòà áåç ñúä è ïðèñúäà!
Çà èçâèíåíèÿ íå ãîâîðè íèêîé(?!).
Åäèíñòâåíàòà àëòåðíàòèâà, ïðåäîñòàâåíà íà áúëãàðñêàòà
ïàìåò, å Çàáðàâàòà!
I. Îòãîâîðíîñòòà çà óáèéñòâàòà áåç ñúä è ïðèñúäà â ïåðèîäà
1942 ã. – 9. IÕ. 1944 ã.
• èçâúðøèòåëèòå ñà ïàðòèçàíè, áîéíèòå ãðóïè íà ÁÐÏ çà
×åðâåíèÿ òåðîð.
• âèíîâíèöèòå ñà îáà÷å òåçè, êîèòî ñà èçäàâàëè çàïîâåäèòå.
 Ïàçàðäæèøêîòî ïàðòèéíî îêðúæèå çàïîâåäèòå íà ÖÊ è
íà ÍÎÂÀ ñà èçïúëíÿâàíè îò ïàðòèéíîòî ðúêîâîäñòâî íà÷åëî ñ
Ë þ á å í à ó ì í å ð î â è îò ïàðòèçàíñêîòî åäèíîíà÷àëèå íà
Ìåòîäè Øàòîðîâ.
Çà ðàçëèêà îò Ë þ á å í Ã ó ì í å ð î â , Ì. Øàòîðîâ å áèë
äèñöèïëèíèðàí êîìóíèñò è ïàðòèçàíñêè êîìàíäèð, êîéòî ñëåä
þíè 1944 ã. ïðåêðàòÿâà âñÿêà ñàìîðàçïðàâà íà ïàðòèçàíèòå ñ
áúëãàðè. Çàïîâåäòà ìó îáà÷å íå ñå èçïúëíÿâà îò ïàðòèçàíñêèÿ
êîìàíäèð À ò à í à ñ Ñ å ì å ð ä æ è å â , êîéòî óáèâà ãîðñêèÿ
Èâàí Áîæêîâ.
Íà 4. IÕ. 1944 ã. ñ ôîðìàòà íà áúëãàðñêîòî ðèòóàëíî óáèé-
ñòâî å ïðîñòðåëÿí îò ãðóïà ïàðòèçàíè, íà÷åëî ñ À ò à í à ñ Ñ å -
ì å ð ä æ è å â , êîìàíäèðúò íà Ïàçàðäæèøêàòà ïàðòèçàíñêà çîíà
Ì å ò î ä è Ø à ò î ð î â . Îñòàâåí å äà óìðå â ïîðå÷èåòî íà Äåð-
âèøêà ðåêà ïîä Ìèëåâè ñêàëè äîðè íÿêîëêî äíè ñëåä Äåâåòè.
Êíèãàòà ìè çà Ì. Øàòîðîâ âå÷å ñå ïðîäàâàøå ïî êíèæàðíèöèòå,
êîãàòî Ã å î ð ã è Á à ë à á à í î â , åäèí îò ãëàâíèòå èíôîðìàòîðè,
ìè çàÿâè: “Ñúæàëÿâàì, ÷å íå òè êàçàõ öÿëàòà èñòèíà: Ë þ á å í
à ó ì í å ð î â å ãîâîðèë ïðåä É î â ÷ å â , ÷å íàðåæäàíåòî çà ïðå-
ìàõâàíåòî íà Ìåòîäè Øàòîðîâ å äîøëî îò ìíîãî âèñîêî ìÿñòî”.
(âæ. Âèäåëèíà áð. 191, 6. Õ. 2006, ñ. 15). Òàêà îòãîâîðíîñòòà çà
óáèéñòâîòî íà òîçè åâðîïåéñêè ìúæ íà áúëãàðñêè êîìóíèçúì ñå
àäðåñèðà êúì Ã å î ð ã è Ä è ì è ò ð î â , êîéòî íå å ìîæåë äà
îòêàæå íàòèñêà íà É. Áð. Òèòî, îïîñðåäñòâàí îò íàé-ñèëíèÿ ìúæ
íà êîìóíèçìà ïî îíîâà âðåìå É. Â. Ñòàëèí.
498
 II. Îòãîâîðíîñòòà çà çâåðñòâàòà íà 9–10. IÕ. 1944 ã.
Èçâúðøèòåëè ñà ñëåçëèòå â ñåëèùàòà ïàðòèçàíè, òåõíèòå
ïîìàãà÷è è íàáúðçî ïðèñúåäèíèëèòå ñå êúì òÿõ êðèìèíàëè.
Ïîâîäúò â ïîâå÷åòî ñëó÷àè å ðàç÷èñòâàíå íà ëè÷íè ñìåòêè.
Ïîëèòè÷åñêèòå ìîòèâè ñà èçìèñëÿíè ïîñòôàêòóì. ×åñòî ãðîòåñê-
íîòî â ïîâîäèòå å: îòìúùåíèå çà êîöêàðñòâî, çàãðàáâàíå íà èìà-
íå, îòìúùåíèå çà îáèäà, äîðè çà óäàðåíà ïëåñíèöà.
Áåçñïîðíî, êúðâàâàòà âàêõàíàëèÿ íà÷åâà â Öåðîâî, êúäåòî
çàâúðíàëèÿò ñå Ì è õ à è ë Ã ó ì í å ð î â îðãàíèçèðà áðóòàëíîòî
è ïðîñòàøêî óáèéñòâî íà êìåòà Ê î ø ë ó ê î â . Ëåñè÷îâåöúò
ïàðòèçàíèí Ì è ë ü î ( Ñ ò î ÿ í Ñ à â î â ) ðúêîâîäè çâåðñòâàòà â
ðàéîíà íà ×åðíîãîðîâî, äîêàòî áðàòîâ÷åä ìó Ï à ó í Ñ à â î â
îðãàíèçèðà Âàðòîëîìååâèòå íîùè â Ëåñè÷îâî.
• âæ. è â: Îãíÿíîâî, Ñòðåë÷à, Âåëè÷êîâî, Ïàòàëåíèöà,
Ñìèëåö, Äþëåâî è äð.
III. Îòãîâîðíîñòòà çà çâåðñòâàòà îò 11. IÕ. äî 10. Õ.1944 ã.
1. Èçñëåäâàíåòî ïîêàçâà, ÷å íàâñÿêúäå, êúäåòî ñå ïðèñòúïâà
êúì óáèéñòâà áåç ñúä è ïðèñúäà, èíèöèàòîðè ñà ìåñòíèòå ïàð-
òèéíè âëàñòè, íîâîèçáðàíèòå äúðæàâíèöè êàòî óæ ïðåäñòàâèòåëè
íà Îòå÷åñòâåíèÿ ôðîíò è íàáúðçî ñôîðìèðàíàòà ìèëèöèÿ.
Òî÷íîñòòà íà èçñëåäâàíåòî èçèñêâà òå äà áúäàò ïðåäñòàâåíè
ïîèìåííî:
1. Ìåñòíàòà ïàðòèéíà âëàñò:
Äî 24. ÕII. 1944 ã., êîãàòî å ïúðâàòà ëåãàëíà êîíôåðåíöèÿ íà
êîìóíèñòèòå â Ïàçàðäæèøêà îêîëèÿ, âëàñòòà å â ðúöåòå íà Îê-
ðúæíàòà ïàðòèéíà îðãàíèçàöèÿ íà ÁÐÏ (äî 17. IÕ.) ïîñëå ÁÐÏ –
êîìóíèñòè, â ñúñòàâ: Ë þ á å í Ã ó ì í å ð î â – ñåêðåòàð, Ñ ò î ÿ í
Í è ê î ë î â Ò à í å â , ÷ëåí, îðãàíèçàöèîíåí ñåêðåòàð, è Ñ ò î ÿ í
Ï î ï î â , ïîëèòêîìèñàð íà III-òà ïàðòèçàíñêà çîíà. Òóê òðÿáâà
äà ñå âêëþ÷è è ïðåäñòàâèòåëÿò íà ÐÌÑ Â ë à ä è ì è ð Ñ ï à ñ î â
Òàíåâ.
2. Ìåñòíèòå êîìèòåòè íà Îòå÷åñòâåíèÿ ôðîíò, êîèòî ñå
ñúñòàâÿò îò êîìóíèñòè, çåìåäåëöè, çâåíàðè è ìàëêîòî ñîöè-
àëäåìîêðàòè.
 Ïàçàðäæèê ÎÔ êîìèòåòúò å îò 15 äóøè è ñå ðúêîâîäè îò
åäèí èçêëþ÷èòåëíî æåñòîê è íàñòúðâåí â èäåÿòà çà óáèéñòâà
499
÷îâåê,  ë à ä è ì è ð Ä è ì ÷ å â – Ê à ð ò å ÷ í è ö à ò à , þðèñò ñ
êúðâàâà áèîãðàôèÿ ñëåä òàçè äàòà. Â Ïàíàãþðèùå êîìèòåòúò å
îò 7 äóøè, ñ ïðåäñåäàòåë êîìóíèñòà Ï å ò ú ð Ö å ð å â . Â Ïåùåðà
ñúñòàâúò å 5-÷ëåíåí, íà÷åëî ñ êîìóíèñòà É î ð ä à í Ï à ë è -
ê à ð î â (äîòóê ïî Èñòîðèÿ…, ñ. 401).
Ñúñòàâèòå â îñòàíàëèòå ñåëèùà ñå óêàçâàò êîíêðåòíî ïðè
ïîñåëèùíèÿ ïðåãëåä íà çâåðñòâàòà.
3. Äúðæàâíàòà âëàñò
 ïîâå÷åòî ñëó÷àè òîâà ñà ïàðòèéíèòå êàäðè â
Îòå÷åñòâåíèÿ ôðîíò. Íà îêîëèéñêî ðàâíèùå ñå î÷åðòàâàò:
Ä î á ð è Á ð à ä è ñ ò è ë î â – óïðàâèòåë íà Ïàçàðäæèøêà
îêîëèÿ;
Ñ ò å ô à í Ê à ë ï à ê î â – óïðàâèòåë íà Ïàíàãþðñêà îêîëèÿ;
É î ð ä à í Ï à ë è ê à ð î â – óïðàâèòåë íà Ïåùåðñêà îêîëèÿ.
Ïðåäñòàâèòåëèòå íà äúðæàâíàòà âëàñò â îòäåëíèòå ñåëèùà
ñå óêàçâàò â êîíêðåòíèòå ñòàòèè çà çâåðñòâàòà ïî ñåëàòà.
4. Îðãàíèòå íà ÌÂÐ – ìèëèöèÿòà
Îùå â ïîëèòè÷åñêèÿ åçèê íà ÁÐÏ–ÁÊÏ îòïðåäè 1944 ã. å
ïðèåòà ïðàêòèêàòà íà ÑÑÑÐ çà ñúçäàâàíå íà ìèëèöèÿ, êîÿòî äà
çàìåíè ïîëèöèÿòà. Ïîëèöåéñêèòå îðãàíè ñà ðàçïóñíàòè è ïîäëî-
æåíè íà èçòðåáëåíèå. Èìåíàòà ïîëèöèÿ, ïîëèöàé ñå íàòîâàðâàò ñ
îòðèöàòåëåí ñåìàíòè÷åí çíàê. Ñúâåòèçìèòå ìèëèöèÿ : ìèëèöèî-
íåð ñ ëàòèíñêè ïðîèçõîä (ëàò. militia) ñå îïðàâäàâàò ñúñ ñúùåñò-
âóâàíåòî íà èñòîðèçìà ìèëèöèÿ â áúëãàðñêèÿ åçèê îò ïåðèîäà
íåïîñðåäñòâåíî ñëåä Îñâîáîæäåíèåòî, êîãàòî ñ òîçè òåðìèí ñå
îçíà÷àâà “íàðîäíîòî îïúë÷åíèå çà îòáðàíà íà îòå÷åñòâîòî”.
Ìåæäó âïðî÷åì òåðìèíúò ìèëèöèÿ : ìèëèöèîíåð ñå íàëîæè â
ïîâå÷åòî ñòðàíè îò ñúâåòñêàòà ñôåðà íà âëèÿíèå.
Ìèëèöèÿòà ñå ñúçäàâà ïî íàé-áúðçèÿ íà÷èí áåç ïîäáîð íà
êàäðèòå, êîåòî ðàçðåøàâà â ðåäîâåòå £ äà ñå âêëþ÷àò ïðåäè âñè÷êî
ìëàäåæè ñ êðèìèíàëíî ìèíàëî è ñ êðèìèíàëíè íàêëîííîñòè.
Ìèëèöèÿòà è ìèëèöèîíåðèòå ïî ñúùåñòâî ñà ð å ï ð å ñ è â -
íèÿò àïàðàò, ïðèñòúïèë êúì óáèéñòâàòà áåç
ñúä è ïðèñúäà è ðåñï. òîçè àïàðàò, êîéòî ïîñëå
âñÿ÷åñêè óêðè âñè÷êè ïðåñòúïëåíèÿ, îò êîèòî
íèòî åäíî íå äîñòèãíà äî ñúäà â íîðìàëåí
â è ä . Çà âñÿêî óáèéñòâî áÿõà èçìèñëåíè äåôèíèöèèòå: èç÷åçíàë,
óáèò ïðè ñúïðîòèâà, âðàã íà íàðîäà.
500
 Ðåïðåñèâíèòå îðãàíè ñà ñúçäàâàíè íà 9 è 10 ñåïòåìâðè 1944 ã.
Ïî îêîëèè òåõíè ðúêîâîäèòåëè ñà:
Ïàçàðäæèê – Ñ ï à ñ Ò î ì î â , ïîëèòçàòâîðíèê;
Ïàíàãþðèùå – Â à ñ è ë Á î ã î å â , ïîëèòçàòâîðíèê;
Áåëîâî – È â à í Ñ ò î é í î â , ïàðòèçàíèí;
Áðàöèãîâî – Ê è ð è ë Ï è ë è í ê î â (Èñòîðèÿ…, ñ. 401).
Ìèëèöèîíåðèòå îò îòäåëíèòå ñåëèùà ñå óêàçâàò â êîí-
êðåòíèòå ñòàòèè çà íàñåëåíèòå ìåñòà.
Ñïèñúê íà ïúðâèòå ñëóæèòåëè â Ïàçàðäæèøêîòî îêîëèéñêî
óïðàâëåíèå íà ÌÂÐ ïðèñúñòâà â êíèãàòà íà Ñï. Òîìîâ “Ñúç-
äàâàíå…”, ñ. 166 – 168.

“Ðåæèñüîðèòå” íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè â Ïàçàðäæèøêî

Íà Äåâåòè ñåïòåìâðè öÿëàòà âëàñò â Îêðúæèåòî å â ðúöåòå
íà Ëþáåí Ãóìíåðîâ, îáÿâèë ñå1 çà êîìàíäèð íà III-à âúñòà-
íè÷åñêà çîíà, è íà öåëèÿ ùàá íà çîíàòà â ëèöåòî íà Ñ ò î ÿ í Ï î -
ïîâ – Äÿäî Âàñèë, Ñòîÿí Òàíåâ è Âëàäî Òàíîâ.
Çâåðñòâàòà ñà èçöÿëî ïîä ðúêîâîäñòâîòî íà íîâîñôîðìèðà-
íîòî áþðî íà Îêîëèéñêèÿ êîìèòåò íà ÁÐÏ (ÁÊÏ) â ñúñòàâ:
Ë þ á å í à ó ì í å ð î â – ñåêðåòàð, è ÷ëåíîâå Á î ð è ñ ë à â
Íèêîëîâ Íèêîë÷åâ, Äèìèòúð Õðèñòîâ Ãåíîâ,
Ñòîÿí Íèêîëîâ Òàíåâ, Âëàäèìèð Ñïàñîâ Òàíîâ.
Îò ñòðàíà íà èçïúëíèòåëíàòà âëàñò çâåðñòâàòà ðúêîâîäÿò
äâàìà îò òðèìàòà ìåñòíè àäìèíèñòðàòîðè, èìåííî: Ä î á ð è
Á ð à ä è ñ ò è ë î â è Ñ ï à ñ Ò î ì î â , ñ ïîëèòêîìèñàð Ñ ï à ñ
à î ñ ï î ä î â . Ïðåíàçíà÷åíèÿò êìåò  à ñ è ë Ê ó ä ó ê î â ñè
çàòâàðÿ î÷èòå çà èçáèòèòå áåç ñúä è ïðèñúäà ïàçàðäæè÷àíè2, íî
âñå ïàê â ãðàäà ìó, ìàêàð è ïðîôîðìà, ñ ïðåäèçâåñòåíè ñìúðòíè
ïðèñúäè, îò 1. I. 1945 ã. ñå êîíñòðóèðà Íàðîäåí ñúä.
 à ñ è ë Ê ó ä ó ê î â íå å èìàë íèòî ñèëàòà, íèòî âúçìîæíîñ-
òèòå äà ïðåäîòâðàòè çâåðñòâàòà äîðè íà ñîáñòâåíèòå ñè êîëåãè,
êàêúâòî å ñëó÷àÿò ñ Ò î ì à ß í ÷ å â , áèâø êìåò è îêîëèéñêè
óïðàâèòåë.
Ä î á ð è Á ð à ä è ñ ò è ë î â å âîäåùà ôèãóðà â ïðîöåñà íà ñëåä-
äåâåòîñåïòåìâðèéñêèòå çâåðñòâà â îêîëèÿòà. Òîé å ÷îâåêúò, êîé-
òî ìîæåøå äà ãè ñïðå, îçàïòè è ïðåêðàòè. Ñàì þðèñò ïî îáðàçî-
âàíèå, áèâø ïîëèòè÷åñêè çàòâîðíèê, íåñëó÷àéíî å íàçíà÷åí íà
ïîñòà îêîëèéñêè óïðàâèòåë. Õàðàêòåðèñòèêàòà, êîÿòî ìó ïðàâè
501
Ñï. Òîìîâ (Ñúçäàâàíåòî…, ñ. 130 è ñë.) ñúâñåì íå îòãîâàðÿ íà
äåéñòâèòåëíàòà ðîëÿ íà “ðåæèñüîð” íà çâåðñòâàòà, êîÿòî å èçïúë-
íÿâàë â òîâà êðèòè÷íî çà áúëãàðñêèÿ íàðîä âðåìå, ñðâ.: “Ïîëè-
òè÷åñêè îáðàçîâàí è êóëòóðåí ïðîïàãàíäàòîð íà ìàðêñèçìà-ëåíè-
íèçìà, ñ áîãàò îðãàíèçàöèîíåí îïèò è ñâîé ñòèë íà ðàáîòà, Ä. Áð.
ðàçãúðíà ñâîÿ îðãàíèçàòîðñêè òàëàíò è äîïðèíåñå èçêëþ÷èòåëíî
ìíîãî çà àêòèâíîòî èçïúëíåíèå íà çàäà÷èòå íà ïàçàðäæèøêàòà
ìèëèöèÿ, çà âíàñÿíå â íåéíàòà äåéíîñò â îíîâà ñëîæíî è äèíà-
ìè÷íî âðåìå íà ðåä è äèñöèïëèíà, ÿñíî èçðàçåí ñòðåìåæ êúì íàé-
òî÷íî èçïúëíåíèå óêàçàíèÿòà íà ïàðòèÿòà, íà íàðîäíàòà âëàñò”.
Âñúùíîñò âñè÷êî òîâà Äîáðè Áðàòèñòèëîâ íå å íàïðàâèë
â Áåçîòãîâîðíèòå 40 äíè. Íà íåãîâàòà ñúâåñò è íà ñúâåñòòà íà
Ñïàñ Òîìîâ ñ íàñî÷âàùèòå ãè ïàðòèéíè ëèäåðè òåæàò ñòîòèöèòå
èçáèòè áåç ñúä è ïðèñúäà â Îêðúæèåòî.
Òîçè ïàëà÷ íà öâåòà íà Ïàçàðäæèøêîòî ãðàæäàíñòâî ñëåä
âðåìå ñìåíÿ ðåâîëâåðà è áåñèëîòî ñ ïåðîòî. Ñòàâà íàó÷åí
ñåêðåòàð è ïðîôåñîð â Èêîíîìè÷åñêèÿ èíñòèòóò íà ÁÀÍ.
Ñ ï à ñ Ò î ì î â , ñ öÿëî èìå Ñ ï à ñ Ò î ì î â Õ ð è ñ ò å â ñòàâà
èçïúëíèòåë è óêðèâàòåë íà çâåðñòâàòà â Ïàçàðäæèøêàòà îêîëèÿ
ñëåä Äåâåòè. Ïîä íåãîâà çàïîâåä èçëèçàò êàðóöèòå èëè êàìèîíèòå
ñ àðåñòóâàíèòå, çà äà òðúãíàò êúì ëîáíèòå ìåñòà – áèëî êúì Äðà-
ãàíîâ êëàäåíåö, áèëî êúì ×åðíèÿ ìîñò èëè Êîíñêàòà ãëàâà. Àêî
èìà Áîã, òîé íå áè òðÿáâàëî äà íàìåðè ñïîêîéñòâèå îò ïèñúöèòå
íà æåðòâèòå è íà îíÿ ñâÿò, ðàçáèðà ñå, àêî è òîé ñúùåñòâóâà!
Ñï. Òîìîâ å ïîëèòçàòâîðíèê, êîéòî, åäâà 22-ãîäèøåí, ñå
âêëþ÷âà êàòî íà÷àëíèê íà ìèëèöèÿòà â Ïàçàðäæèê â çâåðñòâàòà
íà íîâàòà êîìóíèñòè÷åñêà âëàñò. Íåãîâ ïîìîùíèê å Ç ä ð à â ê î
Ê î ñ ò à ä è í î â Á ë à ã î â , íà 23 ã. Â õàðàêòåðèñòèêàòà, êîÿòî
ìó ïðàâè Ñï. Òîìîâ (Ñúçäàâàíåòî…, ñ. 131), ïðîçèðà ðîëÿòà ìó
âúâ çâåðñêèòå âàêõàíàëèè, ñðâ.: “Ïîëèòè÷åñêè ïîäãîòâåí, òîé ïðî-
ÿâÿâàøå íåïðèìèðèìîñò êúì ôàøèñòêèòå ïðåñòúïíèöè, âñå-
îòäàéíî ðàáîòåøå çà òÿõíîòî èçäèðâàíå, îáåçâðåæäàíå è ïðåäà-
âàíå íà Íàðîäíèÿ ñúä”. Ïðîïóñíàë å äà âêëþ÷è è “èçáèâàíåòî
áåç ñúä è ïðèñúäà”!!.
 åêèïà íà Òîìîâ ó÷àñòâà è åäèí êóëòóðåí íà ïðúâ ïîãëåä
÷îâåê. Ëåñîâúäúò è ïîëèòçàòâîðíèê Ë þ á å í Í à ó ì î â ñòàâà
íà÷àëíèê íà Äúðæàâíà ñèãóðíîñò â ãðàäà, ò.å. ñòàâà çàëè÷èòåëÿò
íà çâåðñòâàòà, èçâúðøâàíè ïîä ïðÿêîòî ðúêîâîäñòâî íà åêèïà
Äîáðè Áðàäèñòèëîâ – Ñïàñ Òîìîâ.
502
  çâåðñòâàòà ñå âêëþ÷âà è “ïîëèòè÷åñêèÿò ðúêîâîäèòåë íà
ìèëèöèÿòà â ãðàäà Ñ ï à ñ Í . Ã î ñ ï î ä î â , ïîëèòçàòâîðíèê è íåçà-
âúðøèë ñòóäåíò. Òîçè ÷îâåê âúâ âðåìåòî, êîãàòî ïèøà ìîÿ òðóä
(2005–2006), å âñå îùå æèâ3 è ïîñåùàâà âñÿêî ëÿòî ìÿñòîòî,
êúäåòî ïèñúöèòå íà æåðòâèòå ìó âåðîÿòíî ãî çàðåæäàò ñ åíåðãèÿ.
Ïî-êúñíî òîé áåøå äîðè ïúðâè ñåêðåòàð íà ïàðòèÿòà â îêðúãà”.

1
Âæ. ïîâå÷å ïðè Ò. Á à ë ê à í ñ ê è , Ì. Øàòîðîâ…, ÷. Àíòðîïîíèìèêîí:,
Èë. Ñ ò å ô à í î â , Óáèéñòâîòî íà Ì. Øàòîðîâ, Ñ., 2005, ñ. 55; Ã. Áàëàáàíîâ
2
Îáñòîÿòåëñòâî, óêðèòî îò Ã. Á à ë à á à í î â , â “Êìåòîâåòå è êìåòñòâîòî
íà Ïàçàðäæèê 1878–2005”, Ïàçàðäæèê 2005, 142 ñë.
3
Ñåãà, êîãàòî ÷åòà êîðåêòóðèòå (2007 ã.), ïîêîéíèê.
503
 Ìèìèêðèÿòà íà Íàðîäíèÿ ñúä
Íà 30. IÕ. 1944 ã. ïðàâèòåëñòâîòî ïóáëèêóâà “Íàðåäáà-çàêîí
çà ñúäåíå îò íàðîäíèÿ ñúä íà ôàøèñòêèòå ïðåñòúïíèöè”.
 îáâèíèòåëíèÿ àêò ïî îáâèíèòåëíî äåëî ¹1 îò 1945 ã. ïî
îïèñà íà íàðîäíèòå îáâèíèòåëè ïðè Ïàçàðäæèøêèÿ íàðîäåí ñúä
ñà âêëþ÷åíè 1 1 1 ä ó ø è ñ îáùîòî îáâèíåíèå çà “ïðîâåæäàíå
òåðîðèñòè÷íèÿ êóðñ íà ôàøèñòêàòà äèêòàòóðà è íåéíàòà ïðåäàòåë-
ñêà ïðîãåðìàíñêà ïîëèòèêà â èçáèâàíèÿòà íà íàðîäíèòå áîðöè, â
íå÷îâåøêèòå èíêâèçèöèè íàä áîðöèòå àíòèôàøèñòè, â ïàëåæà
íà òåõíèòå äîìîâå è èìóùåñòâî, â ïðåñëåäâàíå íà òÿõíàòà íàðîäî-
îñâîáîäèòåëíà äåéíîñò è ïîäïîìàãàíå íà ïðåäàòåëñêàòà ïîëèòèêà
íà ïîíåì÷åíèòå íàøè óïðàâíèöè ñà âçåëè àêòèâíî ó÷àñòèå
äîëóèçáðîåíèòå ëèöà, êîèòî ïîîòäåëíî ñà èçâúðøèëè ñëåäíèòå
äåÿíèÿ”. Ñïèñúêúò çàïî÷âà ñ ïîëêîâíèê à å ð ì à í Å ë å í ê î â ,
÷èèòî îáâèíåíèÿ ñúäúðæàò 1 ïå÷àòíà ñòðàíèöà (¹3–4).
 òîçè ñïèñúê îáà÷å ïðèñúñòâàò ëèöà ñ ïî÷òè íèêàêâè
îáâèíåíèÿ êàòî: ¹39–43: Â à ñ è ë Ë à ç à ð î â Á ë à ã î â , Ñ ï à ñ
Õðèñòîâ Áëàãîâ, Èëèÿ Òîäîðîâ Èëèåâ, Ãàâðèë
Õ ð è ñ ò î â Á ë à ã î â , À í ä ð å ÿ Â à ñ è ë å â Ò ó ë å ø ê î â , âñè÷-
êè îò ñ. Ñèìåîíîâåö, ¹ 50–52: Ñ ò î ÿ í Ñ ò . Ã à í ÷ î â , Í è ê î ë à
Í å í î â È á à ã î â , Ñ ò î ÿ í Ê ð . Í è ÷ å â , âñè÷êè îò Öåðîâî,
¹ 54: Êèðèë Éîðäàíîâ Ãóìíåðîâ 1, ñúùî îò Öåðîâî, ¹ 59
à å î ð ã è  . Ò î ð î ì à í î â îò ãð. Ïëîâäèâ, ¹ 64: À í ä ð å ÿ
Ñ ò . À í ä ð å å â îò Êàëóãåðîâî, ¹ 73 – 76: Ñ ï à ñ Ã å î ð ã è å â
Íà÷åâ, Àñåí Èâàíîâ Êîòåâ, Ãåíî Èâàíîâ Êî-
ò å â , Ò î ä î ð Ï . Ì è í ê î â , âñè÷êè îò Ëåñè÷åâî.
Ãîëÿìà ÷àñò îò ïîñî÷åíèòå ëèöà âå÷å íå ñà áèëè æèâè ïî
âðåìå íà ïðîöåñà, íî òîâà íå å óêàçàíî. Â îáâèíèòåëíèÿ àêò èìà
ñàìî åäíà áåëåæêà íà ñ. 15, ÷å íå ñà íàëèöå â çàòâîðà ïîäñúäèìèòå
¹: 37, 47, 56, 62, 78, 87, èìåííî: ä-ð Ä ð à ã î ì è ð Ì à í ÷ å â îò
Êàëóãåðîâî, Ê è ð è ë Ê î ø ë ó ê î â è È ë è ÿ Å í ÷ å â îò Öåðîâî,
È ë è ÿ Á ð ú ñ í à ð î â – Ë î ø à ê à îò Êàëóãåðîâî, Ñ ò î ÿ í
Ì à ÷ å å â îò Âåòðåí, Á î ð è ñ Õ à ð à ë à ì ï è å â îò Ïàçàðäæèê.
Çà ëèöàòà îò òîçè ñïèñúê ñå çíàå, ÷å ä-ð Ì à í ÷ å â íàïóñêà
Áúëãàðèÿ, Ê è ð è ë Ê î ø ë ó ê î â å óáèò íà ñàìèÿ Äåâåòè â
Êàëóãåðîâî, È ë è ÿ Á å ñ í à ð î â å óáèò îùå ïðåäè Äåâåòè è ïð.,
è ïð. Ò à ê à å ñ ú ç ä à ä å í à â å ð ñ è ÿ ò à ç à ð å ä î â í î ò î
îñúæäàíå íà ñìúðò íà âå÷å èçáèòèòå áåç ñúä è
ïðèñúäà áúëãàðè îò Ïàçàðäæèøêîòî îêðúæèå!
504
 Èíòåðåñíî å äà ñå çíàå, ÷å Îáâèíèòåëíèÿò àêò íà Ìèõàèë
Ìàíåâ å èçãîòâåí íà 24. I. 1945 ã. (âæ. íà ñ. 15) äîêàòî ÎÊ íà
ÁÐÏ (ê) â Ïàçàðäæèê îáñúæäà íà ñâîå çàñåäàíèå îò 29.I.1945 ã.
òîçè äîêóìåíò (Èñòîðèÿ…, ñ. 409). Òàêà íåäîìèñëèÿòà íà
Ïðîêóðàòóðàòà â îáâèíèòåëíèÿ àêò çà ïðåñòúïëåíèÿ êàòî
“òåðîðèñòè÷åí êóðñ íà ôàøèñòêàòà äèêòàòóðà”, “ïðåäàòåëñêà
ïðîãåðìàíñêà ïîëèòèêà”, “èçáèâàíå íà íàðîäíèòå áîðöè”, “áîðöè
àíòèôàøèñòè”, “ïðåñëåäâàíå íà íàðîäíîîñâîáîäèòåëíà äåéíîñò”,
“ïîäïîìàãàíå ïðåäàòåëñêàòà ïîëèòèêà íà ïîíåì÷åíèòå íàøè
óïðàâíèöè” ñ à î á ë å ÷ å í è â ï à ð ò è é í î ð å ø å í è å , ê î å ò î
â òîâà âðåìå å âå÷å è äúðæàâíî!
Òîâà îáñòîÿòåëñòâî ñå ïðèåìà è îò ñúñòàâà íà Íàðîäíèÿ
ñúä â Ïàçàðäæèê ñ ïðåäñåäàòåë Í è ê î ë à Ì à í ÷ å â è îáâèíè-
òåëè Ì è õ à è ë Ì à í å â è Ä à í î Ï å ò ð è í ñ ê è , çà Ïåùåðà –
ïðåäñåäàòåë À ò à í à ñ Ì ó ë å ò à ð î â è É î ð ä à í Ï à ë è ê à ð å â .
 Ïàçàðäæèøêèÿ ñúä ñà ïðåäñòàâåíè 112 äóøè, à ïåùåðñêîòî ïðå-
ñòàðàâàíå å ñ 250 îáâèíÿåìè (Èñòîðèÿ…, ñ. 409). Òàçè èíôîðìàöèÿ
ñúùåñòâåíî ñå ðàçëè÷àâà îò èçíåñåíîòî ïðè Ñï. Ò î ì î â
(Ñúçäàâàíå…, ñ. 120), ñðâ.: “Â Ïàçàðäæèê çàñåäàâàøå åäèí ñúñòàâ
íà Íàðîäåí ñúä. Òîé ðàçãëåäà äåëàòà íà 233 ôàøèñòè ïðåñòúïíèöè
è ïðîèçíåñå ñëåäíèòå ïðèñúäè: íà ñìúðò áÿõà îñúäåíè 61 ëèöà, íà
äîæèâîòåí çàòâîð 22-ìà, à îñòàíàëèòå íà ðàçëè÷íè ñðîêîâå çàòâîð”.
Ïî-íàäîëó ñ íå÷óâàíî íàõàëñòâî å èçïèñàíî: “Öÿëàòà äåéíîñò
ïî çàäúðæàíåòî, äîêóìåíòèðàíåòî íà ïðåñòúïíàòà äåéíîñò íà
ëèöàòà è ïðåäàâàíåòî èì íà íàðîäåí ñúä ñå îñúùåñòâÿâàøå ñ íàé-
àêòèâíîòî è íåïîñðåäñòâåíî ó÷àñòèå íà òðóäåùèòå ñå îò îêîëèÿòà
ïðè ïúëíà çàêîííîñò, ðåä è äèñöèïëèíà îò ñòðàíà íà ñëóæèòåëèòå
íà ìèëèöèÿòà ïðè ñòðîãî ñïàçâàíå íà ïîñòàíîâêèòå íà çàïîâåäòà
îò 6. Õ. 1944 ã. íà Äèðåêòîðà íà Íàðîäíàòà ìèëèöèÿ”.
Ñïîðåä Îáâèíèòåëåí àêò ¹1 îò 1945 ã. ïî îïèñà íà íàðîä-
íèòå îáâèíèòåëè íà Ïàçàðäæèøêèÿ íàðîäåí ñúä (ÎÈÌ Ïàçàð-
äæèê), ñà ñúäåíè ðåàëíî ïðèñúñòâàùè, çàäî÷íî è ïîñìúðòíî îáùî
233 äóøè, îáÿâåíè çà ôàøèñòè è ïðåñòúïíèöè. Íà ñìúðò ñà
îñúäåíè 61, íà äîæèâîòåí çàòâîð – 22. Îò ñìúðòíèöèòå ñàìî 22
÷óâàò ïðèñúäèòå ñè. Îñòàíàëèòå ñà èçáèòè ïðåäè òîâà.

1
Áðàò íà âîäà÷à íà ïàçàðäæèøêèòå êîìóíèñòè Ëþáåí Ãóìíåðîâ,
íàêëåâåòåí îò Ñò. Ïîïîâ, âæ. â àíòðîïîíèìèêîíà íà Ò. Áàëêàíñêè, Ìåòîäè
Øàòîðîâ.
505
 Áúëãàðñêîòî îáè÷àéíî ïðàâî è êîìóíèñòè÷åñêèÿò àáñóðä
Áúëãàðñêîòî îáè÷àéíî ïðàâî íàðåæäà: êîãàòî ïðè áåñåíåòî
ñå ñêúñà âúæåòî èëè ñå ñòðîøè êëîíúò, îñúäåíèÿò ñå ñïàñÿâà îò
ñìúðò. Êîãàòî ñòðåëÿíèÿò îæèâÿâà, íå ïîäëåæè íà ïîâòîðíî ñìúð-
òíî íàêàçàíèå. Îáè÷àéíîòî ïðàâî å áèëî çà÷èòàíî ïðè âñè÷êè
ðåâîëþöèè è âúñòàíèÿ, äîðè îò ïðåäñòàâèòåëèòå íà äúðæàâàòà.
Îáè÷àéíîòî ïðàâî íà áúëãàðèòå îáà÷å íå ïðåäñòàâëÿâà èí-
òåðåñ çà óñòàíîâèëàòà âëàñòòà ñè ïîëèòè÷åñêà ãðóïà ñúñ ñúâåòñêî
ñàìîñúçíàíèå è íàáúðçî ïðèñëàì÷èëèòå ñå êúì íåÿ êðèìèíàëè,
òúðñà÷è íà èíòåðåñè, àâàíòþðèñòè è ïîä. Ñïàñèëèòå ñå ïîâòîðíî
ñà óáèâàíè áåç ñúä èëè ïðèñúäà èëè ïðåäàâàíè íà ò.íàð. “íàðîäåí
ñúä”, êúäåòî ñìúðòíàòà ïðèñúäà å óæ äúðæàâíî ïîñòàíîâåíà.
Òàêèâà ñëó÷àè èçâúí Êðàèùåòî ñà îïèñàíè â èçîáèëèå. Òóê
ùå ïðåäàì ñàìî ñëó÷àÿ ñ ïîëêîâíèê Ï à í ÷ î À ò à í à ñ î â (Ïðî-
Àíòè, áð. 40, 1993), ñðâ.: “Àðåñòóâàõà ãî íà 12 èëè 13 ñåïòåìâðè.
Áèë ðàçñòðåëÿí èçâúí ãðàäà (Äóïíèöà). Òàêà ÷óõìå, íî ñå îêàçà,
÷å èçñòðåëúò íå áèë òî÷åí. Ñ öÿëîòî ñè ñúçíàíèå, ÷å íå å âèíîâåí,
ïîëêîâíèêúò ñëåä äíè áðîäåíå ïî óðâè è ïîëåòà ñå ïðåäàë âúâ Âîåí-
íîòî ó÷èëèùå. Äúëãî ãî èíêâèçèðàëè, ïðåäè “íàðîäíèÿò ñúä” äà
ïðîèçíåñå ïðèñúäàòà íà 22.II.1945 ã. Òîçè ïúò óáèåöúò å áèë òî÷åí”.
• À í ã å ë Ñ ò î ÿ í î â Â ú ð ã î â îæèâÿâà ïðè òðåïàíåòî ñ
òîÿãè è êàìúíè ïðè Ñòàðèÿ êëóá âúâ Âàðâàðà. Ïî-êúñíî îáà÷å å
óáèò â Ïàçàðäæèøêèÿ çàòâîð èëè íà Áàòàëåòå ïðè Öåðîâî.
• Ï å í å Ì è í ê î â Ë è ë î â îöåëÿâà ïðè ìàñîâèÿ ðàçñòðåë
â Êàðèåðèòå êðàé Âåëè÷êîâî. Ïðîâåäåíà å âòîðà åêçåêóöèÿ ïðè
Áîðîâåòå íàä Ëåñè÷îâî, êîãàòî âå÷å å óáèò.

506
Æåðòâèòå íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè â Êðàèùåòî
Íàâñÿêúäå ñúì ïèñàë: “Çàùî ñà áèëè èçáèâàíè òåçè áúëãàðè
ñ êàçìè, øèøîâå, òîÿãè, à íå ñ îãíåñòðåëíî îðúæèå, êàêâîòî íàñèë-
íèöèòå, îáÿâèëè ñå çà íàðîäíà ìèëèöèÿ, çà ñúòðóäíèöè íà òàçè
íàðîäíà ìèëèöèÿ ñà ïðèòåæàâàëè?” Äúëãî âðåìå íå ìîæåõ äà
íàìåðÿ ëîãè÷åí îòãîâîð. Íàëîæè ñå íàíîâî äà ïðåãëåäàì íàðåäáèòå,
èçäàâàíè îò Îòå÷åñòâåíîôðîíòîâñêîòî ïðàâèòåëñòâî è íåãîâàòà
Äèðåêöèÿ “Íàðîäíà ìèëèöèÿ” è ñòðóêòóðèòå £ ïî ìåñòà.
Íà 10. IÕ. 1944 ã. îêîëèéñêèÿò óïðàâèòåë íà Ïàçàðäæèê
èçäàâà çàïîâåä ñúãëàñíî ðàçïîðåæäàíåòî íà Äèðåêöèÿòà íà Íàðîä-
íàòà ìèëèöèÿ è ìåñòíîòî ïàðòèéíî ðúêîâîäñòâî. Â íåÿ ìîæå äà
ñå ïðî÷åòå è ñëåäíèÿò ïàñàæ: “Çàáðàíÿâà ñå ïî êàòåãîðè÷åí íà÷èí
ëèöàòà, êîèòî ïî ñèëàòà íà ñëóæåáíî-ïîëèòè÷åñêîòî ñè ïîëîæå-
íèå èìàò ïðàâà äà íîñÿò îãíåñòðåëíî îðúæèå, äà óïîòðåáÿâàò ñú-
ùîòî áåç íóæäà. Ñòðåëÿíåòî âúâ âúçäóõà â åäèí ìîìåíò êàòî
íàñòîÿùèÿ, êîãàòî ôàøèçìúò è ðåàêöèÿòà, ïðîòèâîíàðîäíèòå ñèëè
ñà áèòè, íî íå è îêîí÷àòåëíî ñðàçåíè, òàêèâà ïðîÿâè íå ñàìî ÷å
èçëàãàò íàðîäíàòà âëàñò è íåéíèòå ïðåäñòàâèòåëè, íî ñà è îò åñòå-
ñòâî äà ñúçäàäàò ñìóò â äóøèòå íà ãðàæäàíèòå, à ñúùî òàêà äà ñå
èçïîëçóâàò îò âðàãîâåòå íà Îòå÷åñòâåíèÿ ôðîíò” (ïî Ñïàñ Òîìîâ,
öèò. ñú÷., ñ. 122).
Òàêà å îòïóøåíà åäíà âàðâàðñêà èäåÿ íà àçèàòñêèÿ êîìó-
íèçúì, êîéòî íå ïðèçíàâà ïî-ìåêè ñðåäñòâà çà åêçåêóöèÿ.
Ïîâå÷åòî îò æåðòâèòå â Ïàçàðäæèøêîòî êðàèùå ñà èçáèòè
áðóòàëíî ñúñ ñðåäñòâà, ïðåäíàçíà÷åíè çà ñúçèäàòåëíà äåéíîñò.
Îòêëîíåíèå: Äîêàòî îïèñâàøå çâåðñòâàòà ñ òåçè “îðúäèÿ
íà òðóäà”, àâòîðúò íà òîçè òðóä íåâåäíúæ ñòèãàøå äî õèïåð-
òîíè÷íè êðèçè. Ò î ë ê î â à ì í î ã î æ å ñ ò î ê î ñ ò â ðî ä í è ÿ ì ó
êðàé, íà êîÿòî áè çàâèäèë è êàìïó÷èéñêèÿò Ïîë Ïîò!
Èëèÿ Àëåêñèåâ îò Ñåì÷èíîâî, çàíèòå ïàëà÷è Ñ â å ò è Ï å ò ú ð è
óáèò íåèçâåñòíî êúäå. Ìàêåäîíñêè.
Ïåòúð Àë˜êñèåâ îò Ðàâíîãîð, Äèìèòúð Àíäîíîâ, ãîðñêè îò
óáèò êðàé ðåêà ×àÿ. Ñòðåë÷à, åêçåêóòèðàí íà Êóö.
Ðàéêî Àëåêñèåâ, íàé-èçâåñòíèÿò Ñòîèë Àíåâ îò Ðàâíîãîð, ñåëÿíèí,
ïàçàðäæè÷àíèí â Ñîôèÿ ïðåç 1944 ã. óáèò â Ãîëÿìî Êîíàðå.
Ãåîðãè Àíäîíîâ, çåìåäåëåö îò Òîäîð Àíåâ, ðàâíîãîðåö, óáèò íà
Ñòðåë÷à, óáèò íà óëèöàòà îò ïàðòè- Ãðàìàäèòå.
507
 Àíîíèìåí îôèöåð, óáèò â öåíòúðà
íà Ïîïèíöè.
Àíîíèìåí ñâåùåíèê. Óáèò â ãðó-
ïàòà íà äâàäåñåòòå æåðòâè ïðè
Êàðèåðàòà â Àéêúíà (âæ. ðàçêàçà íà
Âàñèë Òîäîðîâ â Ëåñè÷îâî).
Àíîíèìåí ñåêðåòàð-áèðíèê (ìîæå
áè îò Åëøèöà?!). Ïðåáèò è óáèò â
Îêîëèéñêîòî óïðàâëåíèå (âæ. â ðàç-
êàçà íà Àíãåë Ëè÷åâ).
Àíîíèìíè îôèöåðè è ïîäîôèöå-
ðè, èçáèòè âúâ Âúðáàêà, Âåëè÷êîâî.
Àíîíèìíèòå äâå æåíè. Òðóïîâåòå
èì ñà íàìåðåíè ïðè Ãå÷èòà, ñåãà
Ñòðîøåíèÿ ìîñò íà Òîïîëíèöà ïðè
Âåëè÷êîâî.
Àíòîí Àíòîíîâ îò Ñìèëåö, óáèò
íåèçâåñòíî êúäå â ðàéîíà íà Ñìèëåö,
ìîæå áè â ãîðàòà Êðóøåâî.
Ïåòúð Àðíàóäîâ îò Ïàòàëåíèöà,
óáèò â ì. ßíúêà.
Ãåîðãè Àòàíàñàêèåâ îò Áðàòà-
íèöà, óáèò ïî Ìàðèöà ìåæäó Çëîêó-
÷åíå è Êîâà÷åâî.
Ôèëèï Èëèåâ Áåêÿðîâ, ïèñàð îò
Ñâîáîäà, óáèò ïðè ×èëèíñêè äîë.
Õðèñòî Àïîñòîëîâ, êìåò íà Äîë-
íî Âúðøèëî, óáèò ïðè Óñòèåòî íà
Òîïîëíèöà.
Ñåâî Àòàíàñîâ îò Ïàíàãþðèùå.
Ãåîðãè Áàéëîâ, îò Ïàçàðäæèê,
ïðåáèò â ìèëèöèÿòà â Ñîôèÿ èëè â
Ïàçàðäæèê (?!), ñëåä êîåòî óìèðà.
Áàíêèí, åäèíñòâåíàòà æåðòâà íà
Âàðòîëîìååâèòå íîùè âúâ Âåòðåí.
Ñòîÿí Áåëè÷àíèíà, ãîðñêè â
Ñòðåë÷à, óáèò íåèçâåñòíî êúäå.
Ñòîèë Áèðíèêà, îò Ïàçàðäæèê,
óáèò â Þíàöèòå.
Ãåîðãè Áèðîâ, óáèò íà Ãàðà Ñåï-
òåìâðè.
508
Âàñèë Áëàãîâ îò Ñèìåîíîâåö, óáèò
ïðè Ìàðèöà êðàé Çâúíè÷åâî.
Ñïàñ Áëàãîâ îò Ñèìåîíîâåö, óáèò
âìåñòî Ñ ï à ñ Ð è ñ ò å í è í îò ñúùî-
òî ñåëî.
Áîäóðîâ îò Ïàçàðäæèê, óáèò è çà-
õâúðëåí â Äîëàïà.
Ñòîÿí Ñîòèðîâ Áîäóðîâ îò Âåëè÷-
êîâî, óáèò â Êàðèåðàòà íà Àéêúíà.
Ãåîðãè Áîæèëîâ îò ×åïèíî.
Ñïàñ Âàñèëåâ Áîæèëîâ, îãíÿíî-
âåö, óáèò â Àçà.
Àñåí Ãåîðãèåâ Áëàãîâ îò Þíàöè-
òå, óáèò â Ïàçàðäæèøêèÿ çàòâîð.
Ãàâðèë Áîçàäæèåâ, ñòðåë÷àíèí,
åêçåêóòèðàí íà Êóö.
Âàñèë Êðúñòåâ Áîðèñîâ, ðàâíî-
ãîðåö, óáèò ïðè Ãðàìàäèòå.
Äèìèòúð Áîðèñîâ – Áúçèêàòà îò
Ïàçàðäæèê, óáèò â Ìóðäæîâ êëàäåíåö.
Áîòüî Áîòåâ, äþëåâñêè ó÷èòåë,
óáèò íà Áþê òàðëà.
Áðàòÿ Ãàâðèëîâè, êðú÷ìàðè îò
Êîïðèâùèöà, åêçåêóòèðàíè îò Ñâå-
òè Ïåòúð.
Áóþêëèåâ îò ×åïèíî. Óáèò â
Áàòàê.
Éîðäàí Áóþêëèéñêè îò Êîâà÷åâî,
óáèò íåèçâåñòíî êúäå.
? Áëàãîâà Áúðçàêîâà îò Öåðîâî,
óáèòà â Äðàãèåâ äîë.
Èâàíà Áëàãîâà Áúðçàêîâà îò
Öåðîâî, óáèòà â Äðàãèåâ äîë.
Ëþáà Áëàãîâà Áúðçàêîâà îò
Öåðîâî, óáèòà â Äðàãèåâ äîë.
Âàñèë Áèðíèêà îò Áðàöèãîâî,
óáèò â Êàëóãåðîâî, â Îáùèíàòà, îò
Àòàíàñ Òðåí÷åâ.
Äèìèòúð Âàñèëåâ îò Äþëåâî,
åêçåêóòèðàí íà Êóö.
 Ñëàâåéêî Âàñèëåâ, âèñø äúðæàâ-
íèê, ïîëèòèê îò Âåòðåí, å ïðèíóäåí
äà ñå ñàìîóáèå íà Äåâåòè.
Àñåí Íèêîëîâ Âåëåâ îò ×åïèíî.
Ãåîðãè Ðàíãåëîâ Âåëåâ, îãíÿíî-
âåö, óáèò îôèöèàëíî â Àçà, ðåàëíî
ïðåä äîìà ìó â Îãíÿíîâî..
Íèêîëà Âåëåâ, åäíà îò æåðòâèòå
íà Îãíÿíîâñêèÿ ïîìåí.
Âåòðåíäîëñêèÿ ïîëèöàé, åäèí-
ñòâåíàòà æåðòâà íà Äåâåòè âúâ Âåò-
ðåíäîë. Óáèò å ïðè Ãåðîâ ìîñò.
Ñòîþ Âèòàíîâ, óáèò íàä Ìúæêà
áàíÿ â Ëúæåíå.
Íèêîëàé Âëàõîâ, óáèò â Ïÿñúöèòå
äî Ïàçàðäæèê. Òÿëîòî ìó å áèëî çà-
õâúðëåíî êðàé ñòîêà íà Òîïîëíèöà.
Ñïàñ Ãàäæåâ, ïúäàðèí â Ñåì÷èíîâî.
Äèìèòúð Ãåîðãèåâ Âúëåâ, îò
Ïëîâäèâ, ñâåùåíèê â Ñìèëåö, óáèò â
ãîðàòà Êð²øåâî äî òîâà ñåëî.
Àíãåë Âúëêîâ, Òîïîëè äîë, óáèò
íà Äåâåòè â Êðú÷ìàòà íà Èâàí
Ìàëàêà.
Íèêîëà Òðåíäàôèëîâ Âúëêîâ,
ðàâíîãîðåö, óáèò íà Ãðàìàäèòå.
Àíãåë Ñòîÿíîâ Âúðãîâ, îò Ñàðàÿ,
ïðåáèò îò æåíèòå âúâ Âàðâàða, åêçå-
êóòèðàí èëè õâúðëåí â îáùèÿ ãðîá
íà Áàòàëåòî.
Èâàí Íèêîëîâ Ãàãîâ. Çâåðñêè
óáèò â ×èëèíñêè äîë.
Áîðèñ Ãàäæåâ îò Êàðàáóíàð, óáèò
â Êîíñêèòå ãðîáèùà (?!).
Èâàí Ãàë÷åâ îò Ïîïèíöè.
Ñëàâåéêî Ãàí÷åâ îò Öåðîâî, óáèò
â Äðàãèåâ äîë.
Ñòîÿí Ñòîÿíîâ Ãàí÷åâ îò Öåðîâî,
óáèò â Äðàãèåâ äîë.
Êîñòà Ãåí÷åâ, îò Ëåâñêè, óáèò íà
Äåâåòè â îáîðà çà ñåëñêèòå áèöè
íà òîâà ñåëî.
Êîñòàäèí Ãåí÷åâ îò Ïàçàðäæèê,
óáèò íàé-âåðîÿòíî â çåìëèùåòî íà
Âåëè÷êîâî .
Ãåîðãèåâ, äåëîâîäèòåë, â Ðàêèòîâî.
Éîðäàí Êðúñòåâ Ãåîðãèåâ, ðîäîì
ñèíèòåâåö, åäíà îò æåðòâèòå íà
êúðâàâèÿ Îãíÿíîâñêè ïîìåí. Óáèò
îò êîëåãàòà ñè Ì å ò î ä è Ñ ò î è ë î â
Ä è ì è ò ð î â â Àçà íà 30.IÕ.1944 ã.
Èëèÿ Ñòîÿíîâ Ãåðîâ, òúðãîâåö îò
Ñòðåë÷à. Óáèò íà Êóö.
Ãåðàñèìîâ, äèðåêòîð íà Ãèìíà-
çèÿòà â Êîïðèâùèöà. Òÿëîòî ìó å
çàõâúðëåíî êðàé Ñòðåë÷à.
Éîðäàí Ãðîçäàíîâ Ãåøåâ, âåëè÷-
êîâåö, çâåðñêè óáèò êàòî îãíÿíîâñêè
çåò â Àçà.
Ãëàâèíîâ, ïîëèöàé, óáèò ñ êàìúíè
èç Ñòðåë÷àíñêèòå óëèöè.
Äîé÷î Ãðîçäàíîâ îò Âåòðåíäîë, çà-
ñòðåëÿí äî ×åøìàòà ïðåä Îáùèíàòà.
Èâàí Àíãåëîâ Ãðîçäàíîâ, óáèò â
Áîñòàíëúêà êðàé Àïðèëöè ïðåç
ìàðò 1945 ã.
Èâàí Ìèõàéëîâ Ãðîçäàíîâ îò
Âåòðåíäîë, óáèò â Äðúìàòà.
Âàñèë Ãðóäåâ îò Ðàâíîãîð, óáèò
çâåðñêè íåïîñðåäñòâåíî ñëåä Äåâåòè
â Ãîëÿìî Êîíàðå.
Äèìèòúð Ãåîðãèåâ Ãðúáëåâ îò
Ñìèëåö, îáÿâåí çà “èç÷åçíàë” ïðåç
ñåïòåìâðè 1944 ã.
Ïàí÷î Ãóãëåâ îò Âåëè÷êîâî, óáèò
ñ äúðâåòà è êàìúíè â Îáùèíàòà íà
Âåëè÷êîâî îò áàùà è ñèíîâå Ãåøåâè.
Äèìèòúð òäæåâ, âåòåðèíàð îò
Ñòðåë÷à, óáèò êðàé Îâ÷åïîëöè,
áëèçî äî Ãàðàòà.
509
 Òîäîð Ãóí÷åâ, ñâåùåíèê îò
Ìóõîâî?!
Õðèñòîñêî Ñòîÿíîâ Ãóðã²òîâ,
äþëåâåö, âëà÷åí ñ êàìèîí äî Áþê
òàðëà, êúäåòî å óáèò.
Ãåîðãè Ãóøëåêîâ îò Ïîèáðåíå.
Âàñèë Ãúðåâ îò Äîðêîâî, óáèò ïðè
×åðíèÿ ìîñò.
Ñïàñ Ãúðêîâ îò Öåðîâî, óáèò â
Äðàãèåâ äîë.
Çëàòêî Èâàíîâ Äàìÿíîâ îò Ãîâå-
äàðå, óáèò îò ãîëÿìîêîíàðñêèòå
ïàðòèçàíè ïî âðåìå íà Âàðòîëî-
ìååâèòå íîùè; âåðîÿòíî èç êëàäåí-
öèòå íà Ïèùèãîâî (âæ.).
Äîáðè Äàðäæèêîâ îò Ëåñè÷îâî,
óáèò ïî ïèÿíñêà ïðèóìèöà îò ïàðòè-
çàíèíà Áëàãî Ìúðêîâ – Ëàâà, ðî-
äîì îò Ãîðíî Âúðøèëî.
Äèìèòúð Èëèåâ Äàñêàëîâ îò
Þíàöèòå, åêçåêóòèðàí â Îáùèíàòà
íà òîâà ñåëî íà 12.IÕ.1944 ã.
Äâàäåñåò äóøè, èçáèòè â Êàðèå-
ðàòà, â çåìëèùåòî íà Âåëè÷êîâî.
Äâàíàäåñåò àíîíèìíè æåðòâè,
çàïàëåíè æèâè â Äëèáîêèÿ åðèì,
Âåëè÷êîâî.
Äâàìà àíîíèìíè ïîëèöàè, çàïàëå-
íè æèâè âúâ âåëè÷êîâñêàòà ì.
Äëèáîêèÿ èðèì îò ñåìåéñòâî
Ãåøåâè.
Äâàìà áèâøè æàíäàðìåðèñòè â
Ëúæåíå, ÷èèòî èìåíà íå ñà èäåíòè-
ôèöèðàíè, ñà çâåðñêè óáèòè îò
Èâàí Ïîïîâ è Ëþáåí Âåöîâ,
à òåëàòà èì – çàõâúðëåíè â Ìúòíèø-
êèòå ãüîëîâå.
Äâàíàäåñåò àíîíèìíè æåðòâè,
îòêðèòè îò âåëè÷êîâöè, èçáèòè âúâ
Âúðáàêà.
Èâàí Äåëèáàøåâ îò Ïàíàãþðèùå,
510
óáèò èçâúí ãðàäà.
Àíãåë Äåëîâ îò Ëåâñêè, óáèò â îáî-
ðà çà ñåëñêèòå áèöè íà òîâà ñåëî.
Âàñèë Äåðìåíäæèåâ îò Áàòàê.
Äåñåòòå àíîíèìíè ìúæå. Òðóïîâå-
òå èì ñà íàìåðåíè èçðîâåíè îò âîäàòà
ïðè Ãè÷èòà íà Òîïîëíèöà, Âåëè÷-
êîâñêî.
Ëþá÷î Àñåíîâ Äæàìáàçîâ îò Ëú-
æåíå, çàïàëåí æèâ âúâ Âúë÷îòî äåðå.
Ãàãî Çàïðÿíîâ Äæîêîâ îò Äîð-
êîâî, óáèò ïðè ×åðíèÿ ìîñò.
Áàëüî Äæóìàéîâ, çåìåäåëåö îò
Ñòðåë÷à, óáèò â ì. Á˜ëåø ïî âðåìå
íà Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð îò ïàðòèçà-
íèòå Ðàéêî Åíåâ è Ðàéêî Èâàíîâ.
Äèìèòúð Äçèãàðîâ îò Ðàêèòîâî.
Çàïðèí Äîé÷åâ îò Ãîâåäàðå, óáèò â
Äåðåòàòà ïîä Êîìàòåâî, Ïëîâäèâñêî.
Àíäîí Äîíêîâ îò Ïàìèäîâî, óáèò
îò âåëè÷êîâñêèòå òðåïà÷è â Ñèìèò-
ëèéñêàòà êîðèÿ.
Êðóì Äóêîâ îò Çëîêó÷åíå, óáèò ïðè
Ìóðäæîâ êëàäåíåö â Àéêúíà.
Êîñòàäèí Åâñòàòèåâ, Êîâà÷åâî,
óáèò íåèçâåñòíî êúäå.
Èâàí Åí÷åâ îò Öåðîâî, óáèò íåèç-
âåñòíî êúäå.
Èëèÿ Æóïîâ îò Êàëóãåðîâî.
Ãåîðãè Çàãîðñêè – Äæ¥äæî îò Ïî-
ïèíöè.
Íèêîëà Çàãîðñêè – Êîëÿêà îò
Ïîïèíöè.
Ìèëàí Çàéêîâ îò Âåëè÷êîâî ñ èí-
ñöåíèðàíî áóòàíå îò âëàêà èëè ñàìî-
óáèéñòâî ñ ïóøêà. Âåëè÷êîâöè ñìÿ-
òàò, ÷å å óáèò ïî çàïîâåä íà ïàðòèçàí-
ñêèÿ êîìàíäèð À í ã å ë × à ë ú ê î â
â Áåëîâñêî.
Ãåîðãè Ñòîÿíîâ Èâàíîâ – Îòåöà,
“ëèêâèäèðàí”, íåóòî÷íåíî êúäå, íà
Äåâåòè çàðàäè ðàçêàçà ìó ïî çâåð-
ñòâàòà íà êîìàíäèðà Ä å ä .
Èâàí Õðèñòîâ Èâàíîâ îò Ïàçàð-
äæèê.
Äèìèòúð Èâàí÷åâ îò Äîðêîâî,
óáèò ïðè ×åðíèÿ ìîñò.
Ðàíãåë Èãíàòîâ îò Îãíÿíîâî.
Áåçñëåäíî èç÷åçíàë.
Ëàçàð Êàðàìôèëîâ Èëèåâ, îò Çëî-
êó÷åíå, óáèò íàé-âåðîÿòíî â Åëè-
äåðèöà.
Ñòîÿí Êàëîôåðîâ îò Äîðêîâî,
óáèò ïðè ×åðíèÿ ìîñò.
Áîíî Àïîñòîëîâ Êàðàäæîâ, âå-
ðîÿòíî æèòåë íà Ñìèëåö, óáèò íà
Áþê òàðëà.
Äèìèòúð Êåëïåêîâ îò Ðàêèòîâî,
óáèò íà 5.Õ.1944 ã., âåðîÿòíî êðàé
Ìàðèöà, Âåëè÷êîâñêî.
Ïåòêî Êîåâ, ëåñè÷îâåö, óáèò Ñëåä
Ìîñòà.
Äèìèòúð Êîêëüîâ îò Îáîðèùå,
óáèò â Öàðþâè ñëèâè.
Ãåîðãè Àëåêñàíäðîâ Êîë÷àãîâ îò
×åïèíî.
Ìèëîø Êîë÷àãîâ îò Ëúæåíå.
Óáèò â Ëúæåíñêîòî ó÷èëèùå. Òÿëî-
òî ìó å çàõâúðëåíî ñ êàìúê íà øèÿòà
â Ìî÷óðà ïðè Ðàçêëîíà çà Ïàçàð-
äæèê – Ðàêèòîâî.
Äèìèòúð Êîíñóëîâ, åäíà îò æåð-
òâèòå âúâ Âåëè÷êîâî.
Êîñòàäèí Êîíñóëîâ îò Âåëè÷êîâî.
Óáèò â Òðåí÷îâîòî ëîçå. Õâúðëåí â
Þñåèíîâ êëàäåíåö.
Ñïàñ Êîíñóëîâ îò Âåëè÷êîâî,
óáèò â Êàðèåðàòà íà Àéêúíà îò Òî-
íî ×èïèëîâ è Èâàí Øàëäúðîâ.
Ãåíå Êîïàðëîâ (?! – ôàìèëèÿòà å
íåñèãóðíà). Åäíà îò æåðòâèòå âúâ
Âåëè÷êîâî.
Êèðèë Êîøëóêîâ îò Öåðîâî, óáèò
íà Äåâåòè.
Íèêîëàé Êîøëóêîâ îò Öåðîâî,
óáèò â Ñèìèòëè.
Àíäðåÿ Êðàé÷åâ îò Öåðîâî, óáèò
â Äðàãèåâ äîë.
Éîðäàí Ãåîðãèåâ Êðúñòåâ, åäíà
îò æåðòâèòå íà Îãíÿíîâñêèÿ ïîìåí.
Àòàíàñ Êóëèí÷åâ îò ×åïèíî, óáèò
íà Êîíñêà ãëàâà (?!).
Éîðäàí Ñòîÿíîâ Êóíäèí, ñåñòðè-
ìåö, óáèò íåèçâåñòíî êúäå; ìîæå áè
âúâ Âúðáàêà êðàé Âåëè÷êîâî.
Êúí÷î Êóí÷åâ, ñòðåë÷àíèí, ïîëè-
öàé â Íîâèòå çåìè. Óáèò íà Êóö.
Ïåòêî Êóðòàêîâ, ñåëñêèÿò ïîëè-
öàé âúâ Âåëè÷êîâî, æèòåë íà Ñáîð,
åêçåêóòèðàí íÿêúäå â çåìëèùåòî íà
Âåëè÷êîâî (?).
Ãåîðãè Íèêîëîâ Êóðòåâ, óáèò â
Áåãëèêà ïðè Ñáîð ïî ãðåøêà âìåñòî
äðóã ÷îâåê îò Öàð Àñåí.
Òîäîð Êóðòåâ îò Öåðîâî, óáèò â
Äðàãèåâ äîë.
Àëåêñàíäúð Íèêîëîâ Êúíåâ, îò
Îãíÿíîâî, óáèò â Àçà íà 30.IÕ.1944 ã.
Èâàí Êþ÷óêîâ îò Ïîïèíöè, óáèò
â ×èëèíñêè äîë (?!).
Àòàíàñ Ìàëèíêîâ îò Öåðîâî, óáèò
â Äðàãèåâ äîë.
Êîöå Ìèõàéëîâ îò Çëîêó÷åíå,
óáèò ïðè Ìóðäæîâ êëàäåíåö.
Ñèìîí Ìèõàëîâ Êúí÷åâ îò Ñåï-
òåìâðè, çàïàëåí æèâ äî ïàðàêëèñ-
÷åòî “Áàáà Áîíà”, Ìàëêî Áåëîâñêî.
Áîÿí Ñòàíèìèðîâ Êþðê÷èåâ,
ñòðåë÷àíñêè ó÷èòåë, åêçåêóòèðàí â
Êóö îò ñâîè ó÷åíè÷êè – ïàðòèçàíêè-
òå Àíêà Âåêèëîâà è äðóãà, ÷èåòî
èìå òî÷íî íå å çàïèñàíî, íî ñ îòïðàâêà
511
êàòî “ñåñòðàòà íà Áîðèñ Áîìáàòà”.
Èâàí Êþ÷óêîâ, ãåíåðàë îò Áúë-
ãàðñêàòà àðìèÿ, óáèò â Ïàçàðäæèø-
êèÿ çàòâîð; èíñöåíèðàíî å ñàìî-
îáåñâàíå.
Àíãåë Ëàäæîâ, óáèò ñëåä îêîëî 15
êì âëà÷åíå ïðè Ìîñòà íà Òîïîëíèöà
äî Ïàçàðäæèê.
Èâàí Êðúñòåâ Ëàçàðîâ îò Ïàìè-
äîâî, óáèò âåðîÿòíî íà Ãðàìàäèòå
äî Áðàöèãîâî.
Ãîøî Ëàëèí îò Öåðîâî, óáèò â
Äðàãèåâ äîë.
Ãåí÷î Èëèåâ Ëàëîâ, äþëåâ÷àíèí,
óáèò íà Áþê òàðëà.
Ïåíå Ìèíêîâ Ëèëîâ. Óáèò â Êðèâè
äîë äî Ëåñè÷îâî.
Ïåòúð Ìàðêîâ Ëèëîâ, óáèò ñ äúð-
âåòà è êàìúíè â Îáùèíàòà íà
Âåëè÷êîâî.
Àíãåë Ëèí÷åâ – Èíäæåòî îò Ñåì-
÷èíîâî, óáèò âúâ Âàðâàðà.
Íèêîëà Ìàíäðàäæèéñêè îò Áàòàê.
Äèìèòúð Ðàíãåëîâ Ìàíåâ, îãíÿ-
íîâåö, óáèò â Àçà.
Èâàí Ìàí÷îðîâ îò Ïîïèíöè.
Íèêîëà Ìàðèíîâ îò Áëàòíèöà,
óáèò âúâ Âåëè÷êîâî.
Õðèñòî Ìàíåâ, ó÷åíèê îò Ëúæåíå.
Çàïàëåí æèâ â äâîðà íà Êàìåíñêîòî
ó÷èëèùå.
Íèêîëà Ìàðèíîâ îò Áëàòíèöà,
óáèò â Ãåðåíà, Âåëè÷êîâî.
Èëèÿ Ìàðêîâ îò Ñåì÷èíîâî, óáèò
íåèçâåñòíî êúäå, âåðîÿòíî â
Áåëîâñêèÿ áàëêàí.
Êðúñòüî Ìèí÷åâ îò Êîâà÷åâî,
óìèðà îò ïîáîé.
Êðúñòüî Ìèõîâ îò Ïîïèíöè.
Òîäîð Ìóòîâ îò Áîøóëÿ, óáèò â
512
Äðàãàíîâ êëàäåíåö íà Àéêúíà.
Ìèõàèë Âàñèëåâ Íàéäåíîâ, îãíÿíî-
âåö, óáèò â Àçà.
Íà÷àëíèêúò íà æàíäàðìåðèéñêèÿ
îòðÿä â Ëúæåíå. Çàêëàí íà 8 ñðåùó
9. IÕ.1944 ã. è çàõâúðëåí â Ìúòíèø-
êèòå ãüîëîâå.
Íåí÷î Íàêîâ Íà÷åâ, óáèò ïî âðåìå
íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè â Äðàãàíîâ
êëàäåíåö.
Òðåíäàôèë Íà÷êîâ îò Ðàâíîãîð,
óìúðòâåí âúâ Âîåííà áîëíèöà,
Ïëîâäèâ.
Íåèçâåñòåí îò Ïàíàãþðèùå, åêçå-
êóòèðàí â Øóòà êîðèÿ.
Íåèçâåñòåí ÷îâåê, óáèò íà Ãàðà
Ñàðàíüîâî.
Ïåí÷î ͘øåâ, ñòðåë÷àíñêè òúðãî-
âåö, åêçåêóòèðàí íà Êóö.
Íèêîëà Íèêîëîâ, åäíà îò æåðòâèòå
íà Ãàáðîâèöà. Ñìÿòà ñå, ÷å å åêçåêó-
òèðàí íÿêúäå â Ñîôèÿ èëè â Ñîôèé-
ñêî.
Àíãåë Íèñòåðîâ îò Äîðêîâî, óáèò
ïðè ×åðíèÿ ìîñò.
Äèíêî Íèñòåðîâ îò Äðàãîìèð.
Äàíàèë Íè÷åâ îò Öåðîâî, óáèò â
Äðàãèåâ äîë.
Ñòîÿí Êðúñòåâ Íè÷åâ îò Öåðîâî,
óáèò â Äðàãèåâ äîë.
Àíãåë Ñòîé÷åâ Íîíîâ, óáèò ïðè
Öèãàíñêîòî ãðîáèùå äî Ðîñåí îò
ïàðòèçàíèíà Ñ ò î é ê î Í î í î â .
Ãåîðãè Èâàíîâ Íîíîâ, ñìèë÷àíèí,
ðàáîòèë â êîìåíäàíòñòâîòî íà
Ïëîâäèâ. Óáèò â Óç²íåíå ïðè Ñìèëåö.
Ïåòúð Ïàêîâ îò Ïàíàãþðèùå.
Àëåêñàíäúð Ïàí÷åâ îò Ïàçàðäæèê,
óáèò â Áðåçîâî.
Ïàíå Ïàïàðèíîâ îò Öåðîâî, óáèò â
Äðàãèåâ äîë.
 Ïà÷åâ îò Áðàòàíèöà, óáèò â Ïëîâ-
äèâ èëè â Ïëîâäèâñêî.
Áîòüî Ïa÷åâñêè, îò Óãúð÷èí, Ëî-
âåøêî, óáèò â Äåëè Àñàíèöà ìåæäó
Öàð Àñåí è Ðîñåí. Ïîãðåáàí â äíåø-
íîòî Áîòüîâî äåðå.
Éîðäàí Ïååâ, åêçåêóòèðàí â Ãîð-
íî Âúðøèëî.
Ïåé÷î Ïååâ, ïàòàëåí÷àíèí, óáèò
â ì. ßíúêà.
Àòàíàñ Àíãåëîâ Ïåêàíîâ îò Ëåâ-
ñêè, óáèò â îáîðà çà ñåëñêèòå áèöè
íà òîâà ñåëî.
Äèìèòúð Ïåêaíîâ, îò Ëåâñêè, óáèò
â Îáùèíàòà íà ñ. Âåëè÷êîâî îò Àí-
ãåë ×àëúêîâ. Òÿëîòî ìó å çàõâúð-
ëåíî äî Êàðàñóëàíà â Ïàëòàøêèÿ ãå-
ðåí íà Âåëè÷êîâî. Ïîñëå å íàìåðåíî
äî Ìîñòà íà Òîïîëíèöà â Ïàçàð-
äæèê.
Èâàí Ïåíåâ îò Ïîïèíöè.
Ðàä Ïåíåëîâ îò Ïîïèíöè.
Ïåòúð Ïåòêàíñêè îò Ïîïèíöè.
Áîéî Ïåòêîâ îò Áëàòíèöà, óáèò
Êðàé Ëèíèÿòà ïðè Áëàòíèöà.
Àòàíàñ Ïåòðîâ – Òà÷î, âîéíèê îò
Ïàçàðäæèê, óáèò â Ãîðè÷êàòà íà
Ïè÷ ìàõàëà îò Íàñî Çëoòî.
Ãåîðãè Ïåòðîâ îò Áúòà, óáèò â
Äþëåâî, Áþê òàðëà.
Ãåîðãè Íèêîëîâ Ïåøëîâ îò Ñáîð,
óáèò íåèçâåñòíî êúäå.
Èâàí Ñúáîâ Ïåøëîâ, óáèò â
Ëåñè÷îâî. Ðîäîì îò Ñáîð.
Êàðàìôèë Ñúáîâ Ïåøëîâ, îò
Ñáîð, óáèò â Ïàçàðäæèê íà Ìàðèø-
êèÿ ìîñò.
Ìåòîäè Ñúáîâ Ïåøëîâ. Óáèò íå-
èçâåñòíî êúäå îò ñáîðñêèòå ïàëà÷è.
Ñúáî Êðúñòåâ Ïåøëîâ, óáèò â
Êèðïè÷ ãüîë äî Ñáîð.
Ïåòúð Êîöåâ Ïåíäåâ, ãîðÿíèí îò
Êàðàáóíàð, óáèò íåèçâåñòíî êúäå.
Ãåîðãè Ïèï˜ðîâ, åäíà îò áîøóë-
ñêèòå æåðòâè ïî âðåìå íà Âàðòîëî-
ìååâèòå íîùè.
Äèìèòúð Èâàíîâ Ïîëåâ : Ïåëåâ,
óáèò íåèçâåñòíî êúäå ïðåç ñåïòåìâðè
1944 ã.
Èâàí Ïëà÷êîâ îò Ïîïèíöè, óáèò
êðàé òîâà ñåëî.
Èâàí Ïëà÷êîâ – Ï¥êî îò Ïîïèíöè.
Ãåîðãè Äèìèòðîâ Ïîìàêîâ îò Ìó-
õîâî, óáèò ïðè Ìúòè âèð, Èõòèìàí-
ñêî.
Äèìèòúð Ñòîÿíîâ Ïîìàêîâ. Íà
21.Õ.1944 ã. ïàðòèçàíèíúò Ê è ð è ë
Ò î ï ÷ è é ñ ê è – Ì ð ú â ê à ò à åêçåêó-
òèðà Ãîðñêèÿ îò Ìóõîâî â ì. Ãîëÿ-
ìàòà êîðèÿ êðàé Ëåñè÷åâî.
Ïîï Ëóêà îò Ïàíàãþðèöå, ìîæå áè
Ë ó ê à Ð à ä å â Þ ð ó ê î â (âæ.). Åêçå-
êóòèðàí â Øóòà êîðèÿ.
Áîðèñ Ãåîðãèåâ Ïîïîâ, òúðãîâåö îò
Ëúæåíå, óáèò â Ëúæåíñêîòî ó÷èëèùå.
Ãåîðãè Ïîïîâ, ñåñòðèìåö, óáèò íà
Äåâåòè.
Íåé÷î Ïîïîâ îò Ðàâíîãîð, óáèò íå-
èçâåñòíî êúäå ñ èìèòèðàíà êàòà-
ñòðîôà â ð. ×àÿ.
Íèêîëàé Ïîïîâ îò Ïîèáðåíå.
Íèêîëà Ïîïîâ, îò Ëúæåíå, óìèðà
îò ïîáîé â Ïàçàðäæèøêèÿ çàòâîð.
Ñòîÿí Åâñòàòèåâ Ïîïîâ îò Ñòðåë-
÷à, “èç÷åçíàë” ïðåç ñåïòåìâðè 1944 ã.
Áîðèñ Ðàäîñëàâîâ, åäíà îò æåðòâè-
òå â Ãàáðîâèöà, óáèò âåðîÿòíî íà Êîí-
ñêà ãëàâà.
Èâàí Ðàäóëîâ îò Ïîèáðåíå (?!)
Íåäÿëêî Ðè÷åâ îò Îâ÷åïîëöè, óáèò
â Ëåñè÷îâî.
513
 Çäðàâêî Ðîãëåâ îò Þíàöèòå.
Óáèò íà Ñèìèòëèéñêèÿ ãåðåí.
Ïåòúð Ñàïóíäæèåâ îò Ïàíàãþ-
ðèùå.
Ìèõàèë Èâàíîâ Ñâèíàðîâ, øî-
ôüîð îò Ñòðåë÷à. Óáèò â Äåðåòî äî
ñåãàøíèÿ ñòîïàíñêè äâîð.
Äèìèòúð Ñåðòîâ, äþëåâåö, óáèò íà
Áþê òàðëà.
Òîäîð Àòàíàñîâ Ñëàâîâ îò Ðàâíî-
ãîð, óáèò â Ïà÷èíîâî îò Ñ ò å ô à í
Äàáèæåâ.
Àíãåë Ñïàñîâ, ðàâíîãîðåö, óáèò
íåèçâåñòíî êúäå ñëåä Äåâåòè.
Ãåîðãè Ñïàñîâ îò Áúòà, óáèò â
Äðåíàêà.
Ñïàñ Ñïàñîâ îò Áúòà, óáèò â Äðå-
íàêà.
Èâàí Ñòàìáîëèéñêè. Óáèò â Îá-
ùèíàòà íà Âåëè÷êîâî.  Äóïêàòà.
Òðóïúò ìó å çàõâúðëåí â Þñåèíîâ
êëàäåíåö.
Ñòîÿí Ñòàí÷îâ, âæ. Ñ ò î ÿ í Ç þ-
ëÿìîâ.
Ìàêàðèé Ñòàðèðàäåâ îò Êîïðèâ-
ùèöà, óáèò â Ã. Îðÿõîâèöà.
Ñòàðîñåë÷àí÷åòî. Óáèò â ì. Êîçè
ìîãèëè – Êðàéíà äî Ñòðåë÷à îò
ñòðåë÷àíèòå ßêî Ñòàí÷åâ – Ïå-
òåëà, Äåëî ×àïêúíîâ – Ñâåòè
Ïåòúð, è Ìàðèí Äîáðåâ Òàêó-
÷åâ – Ìàêåäîíñêè.
Èëèÿ Ñòîåâ îò Êîâà÷åâî, óìèðà îò
ïîáîé.
Êóëà Êî÷îâà Ñòîåâà, îò Ëåñè÷îâî,
óáèòà çâåðñêè ñ êèðêà â êîðåìà îò
íåèçâåñòåí âåëè÷êîâåö â ì. Êåëåìè-
òî äî Êðè äîë, Ëåñè÷îâñêî çåìëè-
ùå. Áèëà å áðåìåííà â ñåäìèÿ ìåñåö.
Ãåîðãè Ñòîèëîâ, ëåñè÷îâåö. Óáèò
íà ñåëñêà óëèöà.
514
Êîëüî Ñòîèöåâ – Ôóòåòî, îò Ñåï-
òåìâðè, åäèí îò óáèéöèòå íà Ñ è ì î í
Êúí÷åâ.
Èâàí Ñòîÿíîâ îò Îáîðèùå, óáèò â
Öàðþâè ñëèâè, Ãðàäèíàòà ïîä
Ìîñòà.
Àëåêñàíäúð Ñúáåâ, êìåò íà Ðàâ-
íîãîð, óáèò ïî âðåìå íà Âàðòîëîìå-
åâèòå íîùè íà Ãðàìaäèòå.
Áëàãî Êðúñòåâ Òàêåâ, óáèò â Ãàí-
ãîâ ñèïåé, Þíàöèòå.
Àíãåë Òåðçèéñêè îò Þíàöèòå,
óáèò æåñòîêî ñëåä Äåâåòè â Îáùè-
íàòà íà òîâà ñåëî. Òÿëîòî ìó å çàõâúð-
ëåíî ïúðâî ïîä ñåëîòî, êúäåòî ñåãà
å Ñòàäèîíà. Ïîñëå ïðåìåñòåíî â
Ãàíãîâ ñèïåé ìåæäó Þíàöèòå è
Âåëè÷êîâî.
Áîí÷î Òåðçèéñêè îò Ïîïèíöè,
óáèò â Êðàñíîâî.
Ñòîÿí Ïåòðîâ Òîäîðîâ îò Äèí-
êàòà, ïðåáèò âúâ Âåëè÷êîâî, óìèðà
îò ïîáîèòå â Ïàçàðäæèøêèÿ çàòâîð.
Âàñèë Äèìèòðîâ Òåðçèéñêè îò
Þíàöèòå, óáèò æåñòîêî â Îáùèíàòà
íà òîâà ñåëî.
Èâàí Òîñåâ, äþëåâåö, óáèò â Ðàáà-
äæèêà, ìÿñòî Óñ¥éíîòà.
Ñòîé÷î Äèìèòðîâ Òîñåâ – Áàåòî,
îò Äþëåâî, óáèò â Áþê òàðëà.
Ãåîðãè Òî÷êîâ îò Ïàòàëåíèöà,
óáèò â Êëàäåíåöà íà ßíêóëîâ áðÿñò.
Õðèñòîñêî Òîäîðîâ Òî÷êîâ, óáèò
â Êëàäåíåöà íà ßíêóëîâ áðÿñò äî
Ïàòàëåíèöà.
Íèêîëà Òðåíäàôèëîâ îò Çëîêó-
÷åíå, óáèò â Åëèäåðèöà.
Òðèäåñåò àíîíèìíè æåðòâè â Àé-
êúíà, Âåëè÷êîâî.
Àíãåë Èâàíîâ Òðèôîíîâ îò Ïàòà-
ëåíèöà. Õâúðëåí æèâ â Êëàäåíåöà íà
ßíêóëîâ áðÿñò.
Çëàòèí Òðîøàíîâ îò Ïàòàëåíèöà,
óáèò â ì. ßíúêà.
Àíêà Êî÷îâà Õàäæèéñêà îò Ëåñè-
÷îâî, óáèòà çâåðñêè â Êðè äîë ïî
âðåìå íà ëåñè÷îâñêèòå Âàðòîëîìå-
åâè íîùè.
Ñòîÿí Òðèôîíîâ Õàéäóêîâ, çâåð-
ñêè óáèò îãíÿíîâåö â ì. Àçà.
Çàðêî Õàäæè Ïîïîâ îò Äîðêîâî,
óáèò ïðè ×åðíèÿ ìîñò.
Ñïàñ Ãàãîâ Õàëà÷åâ îò Ïàòàëå-
íèöà, óáèò äî Õàéäóøêîòî êëàäåí÷å
â Äúðìàòà.
Ñòåôàí Õàìáàðñêè îò Áàíÿ, óáèò
â Øóòà êîðèÿ.
Ãåîðãè Õðèñòîñêîâ, ëåãèîíåð îò
Ïàçàðäæèê, îáåñåí ñ ãëàâàòà íàäîëó.
Ãåîðãè Öâåòàíîâ îò Ïîèáðåíå.
Àëåêñàíäúð Öâåòêîâ îò Áðàöè-
ãîâî.
Àíãåë Íèêîëîâ Öâåòêîâ, ðàâíîãî-
ðåö, óáèò â Ãîëÿìî Êîíàðå.
Èëèÿ Öâåòêîâ îò Ïàíàãþðèùå.
Ãåîðãè Öîíåâ, ìåëíè÷àð îò Êàðà-
áóíàð.
Ãåîðãè Èâàíîâ Öóêîâ, îãíÿíîâ-
ñêè èíäóñòðèàëåö, óáèò â Açà.
Äèìèòúð Öúíèãåðîâ, ìîìúê îò
Êàðàáóíàð.
Äèìèòúð Èâàíîâ ×åðíåâ îò Îáî-
ðèùå, êðú÷ìàð.
Ëàçàð ×èïèëîâ îò Âåëè÷êîâî,
óìúðòâåí â Çþìáþëþêà, êðàé Òî-
ïîëíèöà.
Àòàíàñ ×îëàêîâ îò Ìóõîâî, óáèò
ïðè Ìúòè âèð, Èõòèìàíñêî.
Ñòåôàí Øàðåíêîâ îò Öåðîâî, óáèò
â Äðàãèåâ äîë.
Àòàíàñ Øàòåâ îò Öðúí÷à, óáèò
êðàé ñ. Ëàòðîâî, Äåìèðõèñàðñêî.
Øåñòäåñåò àíîíèìíè æåðòâè â
Àéêúíà, Âåëè÷êîâî.
Òîäîð Øåéíîâ îò ×åïèíî.
Áîðèñ Òîäîðîâ Øèêîâ, ðàâíîãî-
ðåö, óáèò ïðè Ãðàìàäèòå (?!).
Éîðäàí Èâàíîâ Øèêîâ, ðàâíîãî-
ðåö, óáèò ïî âðåìå íà Âàðòîëîìå-
åâèòå íîùè íà Ãðàìàäèòå.
Òîäîð Äèìèòðîâ Øèêîâ, ðàâíî-
ãîðñêè ïàñòèð, óáèò ñëåä èíêâèçè-
öèè íÿêúäå êðàé Ìàðèöà.
Äåëî Èâàíîâ Øèëåâ îò Ñâîáîäà,
çâåðñêè óáèò ñ îãúí ïðè Îêîïàíà.
Âåëè÷êî Øîïîâ, åäèí îò òðåïà-
÷èòå è ãðàáèòåëèòå âúâ Âåòðåí.
Ëóêà Þðóêîâ îò Ïàíàãþðèùå.
Òîäîð Þðóêîâ îò Ïàíàãþðèùå,
åêçåêóòèðàí â Øóòà êîðèÿ.
Ãåîðãè ßíêîâ îò Ïîïèíöè, åäèí îò
òðåïà÷èòå â ×èëèíñêè äîë, óáèò â
òîâà ìÿñòî ïî âðåìå íà Òðåïàíåòî îò
ñâîèòå, äðóãèòå ïèÿíè óáèéöè îò
Ïîïèíöè è Ïàíàãþðèùå.
Õðèñòî Èâàíîâ ßíêîâ, ïëîâäèâ-
÷àíèí, êìåò íà Îãíÿíîâî. Çâåðñêè
óáèò â Àçà.
Áîðèñ Ñòîÿíîâ ßí÷åâ îò Âàðâàðà,
óáèò â êëàäåíåö ìåæäó Äåáðàùèöà è
Öðúí÷à.
Òîìà Õðèñòåâ ßí÷åâ, îò Ïàçàð-
äæèê, êìåò.
515
 Ñ íåïðîó÷åíè ñúäáè â èçñëåäâàíåòî ñà ñëåäíèòå æåðòâè íà
Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð è íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè:
Ëåîíèä Àíäðååâ îò Ïàçàðäæèê (?!).
Àíîíèìåí îôèöåð, Ïîïèíöè.
Àíîíèìåí ïîäîôèöåð, Êàðàáóíàð.
Ëþáåí Àíòîíîâ îò Ñåïòåìâðè.
Ãåîðãè Àòàíàñîâ îò Ïàçàðäæèê.
Òîäîð Áàåâ îò Ïàçàðäæèê.
Ãåîðãè Áàéëîâ îò Ïàçàðäæèê.
Àíãåë Ãåîðãèåâ Áàòàøêè îò Âàð-
âàðà.
Ãåîðãè Áîæêîâ îò Ïàçàðäæèê.
Èâàí Àíãåëîâ Áîíåâ îò Âàðâàðà,
óáèò íà Êîíñêà ãëàâà.
Âàñèë Áîðèñîâ, Ðàâíîãîð.
Èâàí Äèìèòðîâ Áóãîâ îò Äúáðà-
âèòå (?!).
Òîäîð Èâàíîâ Âåñåëèíîâ îò Ïà-
çàðäæèê.
Íèêîëà Âëàñåâ îò Áàòàê.
Ãåîðãè Ìèõàéëîâ Ãåîðãèåâ îò
Ïåùåðà.
Ãåîðãè Ïåòðîâ Ãåîðãèåâ îò Áå-
ëîâî.
Âàñèë Ãðóäåâ, Ðàâíîãîð.
Ãåîðãè Ãóøëåêîâ îò Ïîèáðåíå.
Íèêîëà Äàðåâ îò Ïîèáðåíå.
Äàñêàëà, Äúáðàâèòå.
Áîðèñ Äåëåâ îò Áàòàê.
Ãåîðãè Äèìèòðîâ îò Ïàçàðäæèê.
Äèìèòúð Äèìèòðîâ îò Ïàçàðäæèê.
Èâàí Ñïàñîâ Äèìèòðîâ îò Ëúæåíå.
Âëàäèìèð Äèíåâ îò Ïàçàðäæèê.
Êîñòàäèí Åâñòàòèåâ, Êîâà÷åâî.
Èâàí Åí÷åâ îò Öåðîâî.
Àíãåë Çàéêîâ îò Ïàçàðäæèê.
Ãåîðãè Àòàíàñîâ Çëàòêîâ îò Ïå-
ùåðà.
Õðèñòî Çëàòêîâ îò Áðàöèãîâî.
Èâàí Ìàëèíîâ Èâàíîâ îò Ïàçàð-
äæèê.
Ëàçàð Èëèåâ îò Çëîêó÷åíå.
Èâàí Éîòîâ îò Ïàçàðäæèê.
516
• çà åäèí Éîòîâ, àðåñòóâàí íà 11.
IÕ.1944 ã., èìà ñâåäåíèå â êíèãàòà ìè
ça Ìåòîäè Øàòîðîâ.
Àíãåë Ïåòðîâ Êàâëàêîâ îò Áàòàê.
Àíãåë Êàðàáàòàêîâ îò Ïàçàðäæèê,
óáèò íåèçâåñòíî êúäå, íàé-âåðîÿòíî
â çåìëèùåòî íà Âåëè÷êîâî .
Àíãåë Êàôåäæèåâ îò Ðàêèòîâî.
Êîöå Êåðêåëàíîâ îò Âàðâàðà, óáèò
íà Êîíñêà ãëàâà.
Íåéêî Êîæóõàðîâ îò Çëîêó÷åíå.
Ïåòêî Êîñòàäèíîâ îò Áðàöèãîâî.
Àòàíàñ Êóëèí÷åâ îò ×åïèíî.
Äèìèòúð Ðàíãåëîâ Ìàíåâ îò Ìî-
êðèùå.
Ìàðêî Íåéêîâ Ìàðêîâ îò Ñòðåë÷à.
Òðåíäàôèë Íà÷êîâ, Ðàâíîãîð.
Ïàâåë Ìàðêîâ îò Ïàçàðäæèê (?!).
Àñïàðóõ Äåëêîâ Íåíêîâ îò Âàð-
âàðà.
Íåèçâåñòåí ìúæ. Óáèò å íà Äåâåòè
íà Ãàðà Ñàðàíüîâî. Çà íåãî èìà ñòàòèÿ
íà É î ð ä à í Ä ó ð ã î â (Êîé ëè áåøå
òîçè ÷îâåê, Ïðî – Àíòè, áð. 36, 2001),
êîÿòî ïðåïå÷àòâàì.
Àíãåë Ãåîðãèåâ Íåñòåðîâ îò Ëú-
æåíå.
Ãåîðãè Íåøåâ îò Ïàçàðäæèê.
Áîðèñëàâ Íî÷êîâ îò Ïàçàðäæèê.
Ëàçî Ïàëàçîâ, âàðâàðåö, óáèò íà
Êîíñêà ãëàâà.
Êîöå Ïàëàçîâ, âàðâàðåö, óáèò íà
Êîíñêà ãëàâà.
Ñîòèð Ïàëêîâ îò Âàðâàðà, óáèò íà
Êîíñêà ãëàâà.
Íèêîëà Ïîïîâ îò Ëúæåíå.
Äèìèòúð Àíãåëîâ Ïåíêîâ îò
Ëåâñêè.
Àòàíàñ Ïîïîâ îò Ïàçàðäæèê.
Íèêîëàé Ïóí÷åâ îò Ïîèáðåíå.
Èâàí Ðàäóëîâ îò Ïîèáðåíå.
 Çäðàâêî Ñòàìåíîâ Ðîãëåâ îò Þíà-
öèòå.
Àíãåë Õðèñòîâ Ñåìåðäæèåâ îò
Ïåùåðà.
Àíãåë Ñïàñîâ – Ðàâíîãîð.
Ñïàñ Ñïàñîâ îò Ïàçàðäæèê.
Ñòàíêî Ñòàíêîâ îò Ïàçàðäæèê.
Òîäîð Ñòàíîåâ îò Ïàçàðäæèê.
Òèíþ Ñòîåâ îò Ïàçàðäæèê.
Ñòîèëîâ, òúðãîâåö íà äúðâåí
ìàòåðèàë îò Áàòàê.
Êîöå Ñòîÿíîâ îò Ïàçàðäæèê.
Íèêîëà Ñòîÿíîâ îò Âàðâàðà.
Òîäîð Ñïàñîâ Òîäîðîâ îò Ëúæåíå.
Õðèñòîñêî Òî÷êîâ îò Áðàöèãîâî.
Àòàíàñ Òîøêîâ îò ×åðíîãîðîâî.
Ãåîðãè Òðàéêîâ îò Áåëîâî.
Àíãåë Èâàíîâ Òðèôîíîâ îò
Ïàòàëåíèöà.
Âàñèë Óçóíîâ îò Ïàçàðäæèê.
Íåé÷î Óçóíîâ, Ðàâíîãîð.
Íåé÷î Õàäæèåâ, Ðàâíîãîð.
Äèìèòúð Õðèñòîâ îò Áðàöèãîâî.
Ãåîðãè Ñòåôàíîâ Öàðè÷êîâ îò
Ïàçàðäæèê.
Äèìèòúð Öàíîâ, Âèíîãðàäåö.
Êðóì Ñòåôàíîâ Öàðè÷êîâ îò Ïà-
çàðäæèê.
Ãåîðãè Öâåòàíîâ îò Ïîèáðåíå.
Àëåêñàíäúð Öâåòêîâ îò Áðàöèãîâî.
Öèãàíèí, íåèçâåñòåí ïî èìå, óáèò
îò Í. Áîæàíîâ è Àòàíàñ Þìåð-
ñ ê è, ïàðòèçàíè.
Áîðèñ Øèêîâ, Ðàâíîãîð.

Í å èä å íò è ôè ö è ð à í è ï î ð î ä í è ìåñòà æåðòâè
Íå ñòèãíàõà âðåìåòî è âúçìîæíîñòèòå çà óòî÷íÿâàíå íà
ìåòðîïîëèèòå, îòêúäåòî èäâàò íÿêîè îò æåðòâèòå. Ïî òàçè
ïðè÷èíà ñå âúâåæäà è òîçè àíåêñ êúì òðóäà.
Èñòîðèèòå íà òåçè æåðòâè òðÿáâà äà áúäàò äîïèñàíè.

Àíîíèìåí îôèöåð
Øåô íà âîåííîïîëèöåéñêèÿ îòðÿä â Ïàíàãþðèùå. Çà íåãî
èìà áåëåæêà â êíèãàòà íà Ä å å í ÷ è í .
Óáèò å â Ïîïèíöè ïðè ñëåäíèÿ ñëó÷àé, ðàçêàçâàí îò
à å î ð ã è Ì à í ÷ î ð î â , 80 ã., Ïàçàðäæèê: “Êàìèîíúò ñ âîéíèöèòå
ñïðÿ â ñåëî. Òîãàâà åäèí îò íàøèòå – Ö â ÿ ò ê î Ò å ð ç è é ñ ê è , ïî-
ñåãíà äà âçåìå ïèñòîëåòà íà îôèöåðà è äà ãî óáèå. Îôèöåðúò èç-
áúðçà è, êàêòî áåøå â êàìèîíà ñðåä âîéíèöèòå, ñå ñàìîóáè ñúñ
ñîáñòâåíîòî ñè îðúæèå. Çàðîâèõà ãî â Ëóäà ßíà â ïåñúêëúêà. Ñëåä
äåñåòèíà äåíà äîéäå áàùà ìó îò Ñîôèÿ è ãî îòêîïà. Òîãàâà ðàç-
áðàõìå, ÷å å ñèí íà ìíîãî èçâåñòåí áúëãàðñêè ïðîôåñîð ìåäèê,
÷èåòî èìå ñúì çàáðàâèë”.
517
 Àíîíèìåí ïîëèöàé
Óáèò êðàé Ïåùåðà îò ïàðòèçàíèíà Ï å ò ú ð Â ð à í ÷ å â 1.
Çà òîçè ìîìåíò îò Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð èìà êðàòêà áåëåæêà ïðè
Ã. Ñ å ð ê å ä æ è å â (ñ. 157): “Á î ÿ í – Ï å ò ú ð Â ð à í ÷ å â , ñå îò-
êúñíà îò îòðÿäà îùå ïðåäè äà ñòèãíåì “Ñóõîòî äåðå”. Êàòî íà-
áëèæèë Ïåùåðà, òîé óáèë åäèí ïîëèöàé, âçåë êîíÿ ìó, îáëÿêúë
äðåõèòå ìó è ñïîêîéíî ìèíàë ïî ãëàâíàòà óëèöà íà Ïåùåðà. Íà-
ìèñëèë äà ïðîäúëæè êúì Áàòàê è òàì äà ñå óêðèå â íÿêîÿ êîøàðà
íàä ñåëîòî”.

Àíîíèìåí ðàáîòíèê
Óáèò å îò ïàðòèçàíèòå â ñãðàäèòå íà Ãîðñêî ñòîïàíñòâî
“Òîïëè èçâîð”.
Ðàçêàçâà ïàðòèçàíèíúò Ã å î ð ã è Ó ç ó í î â (ïî Îâàäèÿ, ñ.
366): “Ñëåä êàòî çàïàëèõìå ñãðàäèòå íà ñòîïàíñòâîòî, ñå
çàïúòèõìå êúì ãàòåðà, êîéòî å íà áëèçêî ðàçñòîÿíèå. Ñìúêíàõìå
äåáåëèÿ êàèø, ùåøå äà íè ïîñëóæè çà ïîäìåòêè è êîëàíè. Êàçàõà
íè, ÷å òóê ðàáîòè åäèí áèâø ïîëèöåéñêè àãåíò. Òîé áåøå
ðàçñòðåëÿí”.
Òàêà òóê å óáèò ÷îâåê, îïðåäåëåí çà “âðàã íà íàðîäà” ñàìî
ïî “êàçâàíå”!!
 äðóã ðàçêàç íà ïàðòèçàíèíà à å î ð ã è Ó ã ð è í î â – Ï à ñ -
ê à ë (Îâàäèÿ, ñ. 365) ñå ðàçáèðà: “Â òîâà ñòîïàíñòâî ñúùåñòâó-
âàøå ñèëíà ïàðòèéíà îðãàíèçàöèÿ, êîÿòî ïîääúðæàëà âðúçêà ñ
äðóãàðèòå îò Áàòàê. Ïî âèíà íà äâàìà ïðåäàòåëè – áðàòîâ÷åäèòå
Ìàíñóðñêè2, ïàðòèéíàòà îðãàíèçàöèÿ å áèëà ðàçãðîìåíà è âñè÷êè
õâúðëåíè â çàòâîðà”.

Àíîíèìíèòå ïîëèöàè â òåñíîëèíåéêàòà

Ïðè íàïàäåíèåòî íà âëàêà îò ïàðòèçàíèòå àíòîíèâàíîâöè
èìà ñàìî äâå æåðòâè îò ïúòíèöèòå. Çà íåëåïîòî ìè óáèéñòâî ñú-
ùåñòâóâàò ðàçëè÷íè ðàçêàçè. Âïå÷àòëÿâàù å òîçè íà ïàðòèçàíèíà
à å î ð ã è Ó ã ð è í î â (ïî Îâàäèÿ, ñ. 367): “Âúòðå âúâ âëàêà èìàøå
äâàìà ïîëèöàè è íÿêîëêî âîåííè ëèöà, êîèòî íå íè îêàçàõà ñúïðî-
òèâà... Ê î ë ê î ò î ñ å î ò í à ñ ÿ ä î . . . ï î ë è ö à è , æ à í ä à ð ì å ð è -
ñ ò è è ä ð ó ã à ï à ï ë à ÷ , çà òÿõ ìèëîñò íÿìà äà èìà. È íàèñòèíà
äâàìàòà ïîëèöàè, ïðåäè äà íàïóñíåì ãàðàòà, áÿõà ðàçñòðåëÿíè”.
• âæ. Ãàðà Öåïèíà.
518
 Äàâèä Äàâèäîâ – Òðúí
Ïàðòèçàíèí îò “Àíòîí Èâàíîâ”. Îáåçãëàâåí îò ñâîèòå ïðè
òðàãè÷íèÿ ïîõîä èëè Ðàçãðîìà íà îòðÿäà.
Ïîâå÷å äàííè íå ïðèòåæàâàì, âæ. ðàçêàçà íà Í. Õ à ë â à -
ä æ è å â à â ÷. Ã å î ð ã è Ë è ê è í – Ä å ä .
Îòðÿçàíàòà ìó ãëàâà å äîêóìåíòèðàíà îò ïîëèöèÿòà â èçâåñò-
íàòà ôîòîãðàôèÿ, êîÿòî å ïðèëîæåíà â ïîñî÷åíèÿ ïàðàãðàô.

Ãåîðãè Ñòîÿíîâ Èâàíîâ – Îòåöà

Çà òîçè àíòîíèâàíîâåö èìà åäíà áåëåæêà íà Í à ä ê à Õ à ë -
â à ä æ è å â à (ïðè Îâàäèÿ, ñ. 395): òîé å åäèí îò çàëîâåíèòå àíòîí-
èâàíîâöè. Îòêàðàí å â Áðàöèãîâî, êúäåòî ðàçêàçâà ïðåä âîéñêàòà
çà çâåðñòâàòà íà ïàðòèçàíèòå ïî óáèéñòâîòî íà Ò ü î ô ê à ò à è
 î ë è í , êàêòî è çà “ëèêâèäèðàíèòå ïàðòèçàíè” ïî âðåìå íà
àíòîíèâàíîâñêèÿ ïîõîä. Ïàðòèçàíêàòà äîïúëâà: “Êàçâàò, ÷å
Î ò å ö à ñëåä òîâà å ó÷àñòâàë â ðàçñòðåëâàíåòî íà ïàðòèçàíè.
Çàòîâà íà 9. ñåïòåìâðè áåøå àðåñòóâàí è óáèò”.
Íàé-âåðîÿòíî “ðàçñòðåëâàíåòî íà ïàðòèçàíè” å èçìèñ-
ëåíèÿò ìîòèâ çà óáèéöèòå, êîèòî å òðÿáâàëî ïðè êðèìèíàëíèÿ
àêò, îòìúùåíèåòî, äà âúâåäàò è ïîëèòè÷åñêè åëåìåíò ?!!

Ñàáàòåé Ëåâè – Æìàêèí

Ïàðòèçàíèí, àíòîíèâàíîâåö. Ðîäíîòî ìó ìÿñòî íå óñïÿõ äà
óòî÷íÿ. Îáåçãëàâåí ïî çàïîâåä íà Ä å ä ïî âðåìå íà Ðàçãðîìà.
Îòðÿçàíàòà ìó ãëàâà å äîêóìåíòèðàíà îò ïîëèöèÿòà â ïîïó-
ëÿðíàòà ôîòîãðàôèÿ, ïðèëîæåíà òóê â ÷. Ã å î ð ã è Ë è ê è í –
Äåä.

Ìàíñóðñêè
Ðàáîòíèê â ÃÑ “Òîïëè èçâîð”, çàëîâåí ïî âðåìå íà ïàðòè-
çàíñêà àêöèÿ. Íàáåäåí êàòî ïðåäàòåë íà ïàðòèéíàòà îðãàíèçàöèÿ
çàåäíî ñúñ ñâîÿ åäíîèìåíåí áðàòîâ÷åä, âæ. Àíîíèìåí ðàáîòíèê.
Ïðè Î â à ä è ÿ (ñ. 365 è ñë.) èìà êðàòêà áåëåæêà íà Ã å î ð ã è
Ó ã ð è í î â , ïàðòèçàíèí, ó÷àñòâàë â ñúáèòèÿòà (ñ. 366): “Äâàìà
äðóãàðè ïîâåäîõà êúì ãîðàòà òîçè, êîãîòî çàëîâèõìå, äà ãî
ðàçñòðåëÿò, íî òîé ñå îòñêóáíà îò ðúöåòå èì è èçáÿãà â ãîðàòà.
Íàïðàçíî ñòðåëÿõà ïî íåãî, íî íå ãî óëó÷èõà”.
519
 Êàòî ñå çíàå ñúäáàòà íà ñïàñèëèòå ñå îò Ïàðòèçàíñêèÿ
òåðîð, òî ñ ïîëîæèòåëíîñò ñå ïðåäïîëàãà, ÷å å óìúðòâåí ïî âðåìå
íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè!
Àâòîðúò áè èñêàë òîâà äà íå å ñòàíàëî!
×èòàòåëþ, äîâúðøè èñòîðèÿòà íà áðàòîâ÷åäèòå Ìàíñóðñêè!

Àñåí Ìè÷åâ – Ìàòüî

Àíòîíèíàíîâåö. Ïàðòèçàíñêè êîìàíäèð. Óáèò îò ïàðòèçà-
íèòå íà Ä å ä êðàé Áàòàê.
Òîé å ïúðâèÿò ñúïðóã íà ïàðòèçàíêàòà Ì à ê ð è Ã þ ë å â à .
Êîãàòî å åêçåêóòèðàí ñ “õëàäíî îðúæèå” (?!), å èìàë ñúïðóãà è
ìàëêî äåòå â Ïëîâäèâ. Íàé-âåðîÿòíî å ðîäîì îò Àñåíîâãðàä(ñêî).
Çà ïúðâè åêçåêóòîð Ä å ä îïðåäåëÿ ïàðòèçàíèíà Ã å î ð ã è
Ñ å ð ê å ä æ è å â (ñðâ. ïèñàíîòî îò íåãî â “Ñ ïúðâèòå àíòîíèâà-
íîâöè”, ñ. 40): “Ìåñåöè ïî-êúñíî â ëàãåðà êîìàíäèðúò (Ä å ä ) ìå
èçâèêà íàñòðàíà è áåç íèêàêâè îáÿñíåíèÿ ìè ñúîáùè ðåøåíèåòî
íà ðúêîâîäñòâîòî Ì à ò ü î äà áúäå ðàçñòðåëÿí, à ñëåä òîâà äîáàâè:
Òè ùå èçïúëíèø..!” Àç ïîäñêî÷èõ îò óæàñ. Äà çàñòðåëÿì äðóãàðÿ
ñè! Â êàêâî ñå áå ïðîâèíèë? Êàêâà áåøå ãðåøêàòà ìó? Çàùî êðèå-
õà? Çàùî ðåøàâàõà òàêà áúðçî? Â êàêâî ñå áåøå ïðîâèíèë ïðè
àñåíîâãðàä÷àíè (÷èéòî êîìàíäèð å áèë ïðåäè òîâà – áåë. Ò. Á.)?
È íèìà àç òðÿáâàøå äà íàïðàâÿ òîâà!
Ðåçêèÿò ìè îòêàç ñìóòè äðóãàðèòå îò ðúêîâîäñòâîòî, íî...
òîâà ïàê íå ïîïðå÷è ïðèñúäàòà äà áúäå èçïúëíåíà. Ãîäèíè ìèíàõà
îòòîãàâà. Îò Ìàòüî ñà ñíåòè âñè÷êè òîãàâàøíè îáâèíåíèÿ – ÷å
ñëåä èçïðàùàíåòî ìó ïðè àñåíîâãðàä÷àíè òîé ïîêàçàë íåäèñöè-
ïëèíèðàíîñò, äîïóñíàë ïðîÿâè, íåñúâìåñòèìè ñ ïàðòèçàíñêàòà
ïðàêòèêà”.
Ðàçêàçâà Ì à ê ð è Ã þ ë å â à , ïúðâàòà ñúïðóãà íà Ì à ò ü î
(ïî Îâàäèÿ, ñ. 111): “Àñåí Ìè÷åâ Ìàòþ êðèòèêóâàøå Äåä…, èñ-
êàøå îòñòðàíÿâàíåòî ìó. Ïðåç ïðîëåòòà íà 1943 ã. òîé å íàçíà÷åí
çà êîìàíäèð íà Àñåíîâãðàäñêàòà ÷åòà, ÷èéòî êîìèñàð ïúê áåøå
ìîÿò ñåãàøåí äðóãàð Ãåí÷î Ãþëåâ.  êðàÿ íà àâãóñò ÷åòàòà áåøå
ðàçãðîìåíà â Ïàâåëñêèÿ áàëêàí. Îáâèíÿâàò Àñåí Ìè÷åâ, ÷å å îñòà-
íàë äà ñå êðèå â ãðàäà, êîãàòî å òðÿáâàëî äà áúäå ãîðå â Áàëêàíà ...
(ñ. 112). ÎÊ (íà ÁÐÏ â Ïëîâäèâ) âçå ðåøåíèå Àñåí äà áúäå ëèê-
âèäèðàí. Äîâåæäàò ãî â íàøèÿ ëàãåð ïðè Äåä. Àñåí íå ïîäîçèðàøå
çà ïðîèçíåñåíàòà âå÷å ñìúðòíà ïðèñúäà è êîãàòî Äåä ìó êàçà, ÷å
520
òðÿáâà äà îòèäå íà ÿâêà â Áàòàê, òîé ñå çàðàäâà. Ïîìèñëèë, ÷å
ïîäîçðåíèÿòà êúì íåãî ñà îòïàäíàëè.. Òðúãíà, ïðèäðóæåí îò
äâàìà ìëàäè äðóãàðè. Ñëåä 2 äíè äâàìàòà ñå âúðíàõà, íî áåç Àñåí.
Âåäíàãà ðàçáðàõìå, ÷å Àñåí å óáèò. Äàäå ñå çàïîâåä îòðÿäúò äà
áúäå ñòðîåí è ïðåä âñè÷êè Äåä ïðî÷åòå çàïîâåäòà, ñ êîÿòî Ìàòþ
(Àñåí Ìè÷åâ) ñå îñúæäà íà ñìúðò. Ñëåä ñúáðàíèåòî àç îòèäîõ
ïðè Äåä è êàêòî áÿõ ðàçãíåâåíà è âúçìóòåíà, ìó êàçàõ: “Êàê
ìîæàõòå äà ïðî÷åòåòå çàïîâåäòà, ñëåä êàòî ãî ðàçñòðåëÿõòå!”
Äåä ìå ïîãëåäíà ñúñ ñòóäåíè è çëè î÷è è ïðîøåïíà:
– Ìúë÷è, ÷å è òåá ùå ðàçñòðåëÿìå!”.
Âúïðîñúò çà óáèéöèòå íà Ìàòþ çàñåãà íå ìîæå äà ñå ðåøè.
Çà äâàìàòà ìó åêçåêóòîðè ìëàäåæè ïðè Ì à ê ð è Ã þ ë å â à èìà
îùå åäíà ïî-îáùà áåëåæêà (ñ. 111) çà ðåïðåñèâíèòå äåéñòâèÿ íà
Ä å ä : “Ïîäêðåïÿõà ãî Áðàòÿ ×îëàêîâè... Íÿêîè îò ìëàäèòå ñúùî
ãî ïîäêðåïÿõà.. Íà òÿõ òîé âúçëàãàøå èçïúëíåíèåòî íà íåñïðàâåä-
ëèâèòå ïðèñúäè, ÷ðåç òÿõ òîé òåðîðèçèðàøå öåëèÿ îòðÿä”.

1
Áàòà÷àíèíúò ïàðòèçàíèí å çàãèíàë â îâ÷àðñêà êîëèáà íàä ñåëîòî, à íå,
êàêòî å ïîñî÷åíî â “Íåçàáðàâèìè èìåíà” (ñ. 375): “Ñðåä 153-òà áåçñìúðòíè
ãåðîè, êîèòî îñòàâÿò êîñòèòå ñè ïî ñêàëèòå, å è Ï å ò ú ð Ã å î ð ã è å â
 ð à í ÷ å â ( Á î ÿ í ) ”.
2ìîæå áè Àíîíèìíèÿò ðàáîòíèê å åäèí îò áðàòîâ÷åäèòå Ì à í ñ ó ð ñ ê è ?!

521
 Ìåìîðèàëíèòå çíàöè çà èçáèòèòå áúëãàðè
â Ïàçàðäæèøêîòî êðàèùå
Ñúñ ñòîòèöè ñà ïàìåòíèöèòå è ïàìåòíèòå ïëî÷è çà ïàðòèçàíè
è ÿòàöè. Âðåìåòî ñëåä Ïðîìÿíàòà çàêúñíÿâà ñúñ çíàöèòå çà
æåðòâèòå íà Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð è Âàðòîëîìååâèòå íîùè.
I. Ïàìåòíè çíàöè çà èçáèòèòå ïî âðåìå íà Ïàðòèçàíñêèÿ
òåðîð.
Íå ñúùåñòâóâàò!
Åäèíñòâåíî â Áóêâèê ïðè Ðàâíîãîð èìà ïîñòàâåíà îò
ïîòîìöèòå ïàìåòíà ïëî÷à çà óáèòèÿ Ò î ä î ð Ø è ê î â .
II. Ïàìåòíè çíàöè íà èçáèòèòå ïî âðåìå íà Âàðòîëîìååâèòå
íîùè:
• Ïàìåòíèêúò â ì. Áþê Òàðëà å íà èçáèòèòå áåç ñúä è ïðè-
ñúäà ïðåäèìíî äþëåâöè. Ïîñòðîåí å ïî èíèöèàòèâà íà äþëåâ÷à-
íèíà Ã å î ð ã è Ç à ÿ ê î â íà ìÿñòîòî íà èçáèâàíåòî, êîåòî å ìåæäó
ñåëàòà Ñìèëåö è Äþëåâî âäÿñíî îò ïúòÿ. Ñêðîìíèÿò ïàìåòíèê å
áèë îáëèöîâàí ñ ìðàìîðíè ïëî÷êè. Çëîíàìåðåíè ñìèëå÷àíè, ñïî-
ðåä ðàçêàçèòå íà äþëåâöè, ñà íàïðàâèëè îïèò äà ïîðóãàÿò ìåìî-
ðèàëà. Îòëåïèëè ñà è ñà èçïîòðîøèëè îáëèöîâêàòà. Ìðàìîðíàòà
ïëî÷à ñ íàäïèñà îáà÷å îùå ñòîè. Åòî è íåéíèÿ òåêñò:
“Æåðòâè íà êîìóíèñòè÷åñêèÿ ðåæèì.
Óáèòè íà 1.10.1944 ã.
Áîòüî Ì. Áîòåâ, ð. 1905 ã.
Ñòîé÷î Ä. Òîñåâ, ð. 1910 ã.
Ãåí÷î Èë. Ëàëîâ, ð. 1905 ã.
Äèìèòúð Ï. Ñåðòîâ, ð. 1977 ã.
Äèìèòúð È. Âàñèëåâ, ð. 1911 ã.
Áîíî Àïîñòîëîâ Êàðàäæîâ, ð. 1903 ã.1
Èâàí Ï. Òîñåâ, ð. 1919 ã., óáèò 1948 ã.”
• Ñåëî Îãíÿíîâî. Ïîòîìöèòå íà èçáèòèòå áåç ñúä è ïðèñúäà
â ìåñòíîñòòà Àçà îãíÿíîâöè ðåøàâàò äà âúçñòàíîâÿò ïàìåòòà íà
ñúñåëÿíèòå ñè è íà Êðàèùåòî çà ðîäèòåëèòå èì, ñòàíàëè æåðòâà íà
åäíà ïèÿíñêà âàêõàíàëèÿ, íà åäèí ïîçîðåí ìîìåíò îò èñòîðèÿòà íà
áúëãàðèòå.

522
 Î÷àêâàõ, ÷å Ïëî÷àòà çà èçáèòèòå å ïîñòàâåíà â öåíòúðà íà
ñåëîòî, êúäåòî £ å ìÿñòîòî. Îêàçà ñå, ÷å å ìîíòèðàíà íà
îãðàáåíàòà ðèòóàëíà çàëà â Ãðîáèùàòà, äî ñàìèÿ èì âõîä.
Òåêñòúò £ å:
“Â ïàìåò íà çâåðñêè èçáèòèòå íà 30-òè IÕ.1944 ã. áåç âèíà
è ñúä: Ã å î ð ã è Ð à í ã å ë î â Â å ë å â , Í è ê î ë à Ã à ö å â Â å ë å â ,
Ãåîðãè Èâàíîâ Ö²êîâ, Ìèõàèë Âàñèëåâ Íàéäåíîâ,
Äèìèòúð Ðàíãåëîâ Ìàíåâ, Àëåêñàíäúð Íèêîëîâ
Êúíåâ, Ñïàñ Âàñèëåâ Áîæèëîâ, Éîðäàí Ãðîçäàíîâ
à å ø å â 2, Ñ ò î ÿ í Ò ð è ô î í î â Õ à é ä ó ê î â , É î ð ä à í
Ê ð ú ñ ò å â Ã å î ð ã è å â 3 , Õ ð è ñ ò î È â à í î â ß í ê î â ”.
• Ïîñòàâåíà å ïàìåòíà ïëî÷à â äîìà íà çâåðñêè óáèòèÿ âúâ
Âàðòîëîìååâèòå íîùè É î ð ä à í Ê ð ú ñ ò å â Ã å î ð ã è å â . Âæ. â
ñòàòèÿòà çà Ñèíèòåâî.
• Äîáðå îáðàáîòåíà ïàìåòíà ïëî÷à èìà â Þíàöèòå (âæ.).

1
Òîçè ÷îâåê íå å îò Äþëåâî. Äþëåâ÷àíè ïðåäïîëàãàò, ÷å å îò Ñìèëåö,
êúäåòî èìà Êàðàäæîâè.
2
 äåëî 1136 îò 1946 ã. íà Ïàçàðäæèøêèÿ ñúä å îáÿâåí çà “èç÷åçíàë”
ïðåç îêòîìâðè 1944 ã.
3
 äåëî 944 îò 1946 ã. íà Ïàçàðäæèøêèÿ ñúä å îáÿâåí çà “èç÷åçíàë”
ïðåç ìàðò (?!) 1944 ã.

523
 Òèïîëîãèÿ íà çâåðñòâàòà, ìú÷åíèÿòà, íàñèëèÿòà
Òàçè ÷àñò íà òðóäà íå ìîæåøå äà íå áúäå íàïèñàíà. Òÿ ïðåä-
ñòàâëÿâà îíîâà íà÷àëî íà èçó÷àâàíå íà áåçóìíèÿ áúëãàðñêè êîìó-
íèçúì, êîéòî ïî ïúðâîáèòíàòà ñè æåñòîêîñò ñå ðîäåå ñ áðóòàë-
íîñòòà íà ðóñêèòå è ñúâåòñêè áîëøåâèêè.
Òèïîâåòå çâåðùèíè, íå ùå è ñúìíåíèå, ñà íåîáõîäèìè çà
ïîðòðåòà íà áúëãàðñêèÿ ïîëèòè÷åñêè óáèåö, êîéòî â ñëó÷àÿ å
ïðåäñòàâåí îò ïàðòèçàíèòå è òåõíèòå ïîääðúæíèöè è
íîâîîôîðìåíè ïðèÿòåëè íà Äåâåòè ñåïòåìâðè:

• Áåñåíå ñ ãëàâàòà íàäîëó: Ã å î ð - îïàøêàòà íà êîí: Á î ð è ñ Ð à ä î ñ -

ã è Õ ð è ñ ò î ñ ê î â , âîéíèê îò Ïà-
çàðäæèê.
• Âàíäàëèçúì â äîìîâåòå, êîèòî
ïàðòèçàíèòå îãðàáâàò.
– â äîìà íà Èâàí Âåë÷åâ â Ãàá-
ðîâèöà.
• Âêëþ÷âàíå íà íåïúëíîëåòíè
ó÷åíèöè â ò.íàð. áîéíè ãðóïè: Ïà-
çàðäæèê, Þíàöèòå.
• Âëà÷åíå íà æåðòâàòà ñ êàìèîí,
ëåêà êîëà è ïîä. Âúâ âñè÷êè ñëó÷àè
æåðòâàòà å âúðçàíà çà âîçèëîòî, â
êîåòî ñòîÿò ãîðäè ïàðòèçàíè, ïîëèò-
çàòâîðíèöè è òåõíè ïîìàãà÷è.
– îò Äþëåâî äî Áþê Òàðëà å âëà-
÷åí äî Ñòðåë÷àíñêèÿ ïúò ó÷èòåëÿò
Á î ò ü î Á î ò å â . Åêçåêóòèðàí å âå-
ðîÿòíî ïîëóìúðòúâ;
– íà ñúùèÿ êàìèîí å áèë çàâúð-
çàí è äþëåâåöúò Õ ð è ñ ò î ñ ê î
Ãóðãóòîâ;
– Ç ë à ò ê î Ä à ì ÿ í î â , Ãîâåäàðå;
– Õ ð è ñ ò î Ã ó ð ã ó ò î â , Äþëåâî;
– Ï å í å Ë è ë î â îò Ëåñè÷îâî;
– Àíãåë Ëàäæîâ, Âèíîãðàäåö;
– À í ã å ë Ö â å ò ê î â , Ðàâíîãîð;
– Ã å î ð ã è Ò à í å â , Ðàâíîãîð.
• Âðúçâàíå íà æåðòâàòà êúì
ë à â î â îò Ãàáðîâèöà.
• Âðúçâàíå íà æåðòâèòå ñ áîäëèâà
òåë: 12-òå àíîíèìíè æåðòâè â Äëè-
áîêèÿ åðèì, Âåëè÷êîâî.
• Âðúçâàíå íà òîÿãà. Òàêà ñå âðúç-
âà æèâîòíî çà íîñåíå: ïðåç âúðçàíèòå
ðúöå è êðàêà ñå ïðîêàðâà òîÿãà. Âðúç-
âàíåòî íà ÷îâåê çà òîÿãà å ñ îáúðíàòè
íà ãúðáà ðúöå. Òàêà â Ïàçàðäæèøêî
ñà çàâúðçâàíè êðàäöèòå, çàëîâåíè â
äâîðîâåòå, äîìîâåòå: ñúùàòà ôîðìà
å ïðèëîæåíà êúì áàáà Ñðåáðà, ìàé-
êàòà íà ×îáàíà, è êúì ñåñòðà ìó Èâàí-
êà Øîïîâà â Þíàöèòå.
• Äàâàíå çà ïèåíå íà æåðòâàòà óðè-
íà âìåñòî âîäà: Ëàçàð ×èïèëîâ, Âå-
ëè÷êîâî; âæ. è óðèíèðàíå â óñòàòà.
• Äàâåíå êàòî ìú÷åíèå: Ñ è ì î í
Ê ú í ÷ å â îò Ñåïòåìâðè.
• Äâîåí ñòàíäàðò êúì “ïðåäàòå-
ëèòå” èçìåæäó ñâîèòå, âæ. ÷. Äâîé-
íèÿò ñòàíäàðò.
• Äèñêðèìèíàöèÿ íà äåöà:
– äåöàòà íà Ãåíî Ðàçïîïîâ, Ñè-
ìåîíîâåö, êàòî òèï.
Âñúùíîñò äèñêðèìèíèðàíè ñà
âñè÷êè äåöà, à è áëèçêè ðîäíèíè íà
æåðòâèòå.

524
 • Åêçåêóòîðèòå ñà ïèÿíè: • Çàëè÷àâàíå íà ñëåäèòå îò çâåð-
– âæ. Ò î ì à ß í ÷ å â , Ïàçàðäæèê; ñòâàòà:
– âæ. çà Á ë à ã î Ì ú ð ê î â â – çàðèò Êëàäåíåöà â ßíêóëîâ
Ëåñè÷îâî. áðÿñò äî Ïàòàëåíèöà;
• Åêçåêóöèè ïî “êàçâàíå”, ïîñî÷- – çàðèòè òðèòå êëàäåíåöà â Ïèùè-
âàíå, íàêëåâåòÿâàíå: ãîâî;
– àí î í è ì å í ð à á î ò í è ê â – çàðèò Äúðãåëñêèÿ êëàäåíåö â Ã.
Òîïëè èçâîð; Êîíàðå, âæ. Ðàâíîãîð.
– Ëà ç à ð È ë è å â è Í è ê î ë à • Çàìåðâàíå ñ êàìúíè:
Ò ð å í ä à ô è ë î â, Çëîêó÷åíå. – Çëàòêî Äàìÿíîâ îò Ãîâåäàðå;
• Åêçåêóöèè ïî ñãðåøåíà èíôîð- – æ å ð ò â è ò å â Ñòðåë÷à, Ëåñè-
ìàöèÿ: Áîíå Äèí÷åâ îò Ã. Âúðøèëî. ÷îâî, Ñèìåîíîâåö.
• Åêçåêóöèÿ ñúñ ñòðåëáà îò óïîð: • Çàïàëâàíå íà æåðòâèòå:
– Ò î ä î ð Ø è ê î â îò Ðàâíîãîð; – Õ ð è ñ ò î Ì à í oâ , ó÷åíèê : ñòó-
– à å î ð ã è Ê î ò å â , Ëåñè÷îâî; äåíò îò Ëúæåíå;
– âæ. è Ðèòóàëíè óáèéñòâà. – Ë þ á ÷ î Ä æ à ì á à ç î â , ó÷åíèê
• Æåðòâèòå ñàìè èçêîïàâàò ãðîáà îò Ëúæåíå;
ñè: – Ä å ë î Ø è ë å â îò Ñâîáîäà â
–Ñòåôàí Õàìáàðñêè; Îêîïàíà;
– ïîï Ëóêà; – çàïàëåíè æèâè â Äëèáîêèÿ åðèì,
–Òîäîð Þðóêîâ; Âåëè÷êîâî – 12 àíîíèìíè æåðòâè;
– í å è ç â å ñ ò å í îò Ïàíàãþðèùå; – Ìèõàèë Êúí÷åâ îò Ñåïòåìâðè;
– ìíîãî æåðòâè â Äðàãèåâ äîë, – âæ. îùå: Äþëåâî.
Ëåñè÷îâî, Öåðîâî; • Çàðàâÿíå íà æèâà æåðòâà â çåìÿòà:
– Ãåîðãè Çàãîðñêè – Äæîäæî,
– Ëàçàð ×èïèëîâ îò Âåëè÷êîâî;
Ïîïèíöè;
– Á à í ê è í , Âåòðåí;
– Áàíêèí, Âåòðåí.
– Ñ ò î ÿ í Í è ÷ å â îò Öåðîâî;
• Çàáðàíà äà ñå áèå êàìáàíà çà – âæ. è Íåçàâúðøåíîòî óáèéñòâî
ïîãðåáåíèå: Ï å ò ú ð Ñ ò î é ÷ å â - â Ñèìåîíîâåö.
× î á à í à â Þíàöèòå.
• Çàñòàâÿíå áàùà äà âîäè ñèíà ñè
• Çàáðàíà çà ïîãðåáåíèå: äî ïðåäâàðèòåëíî èçêîïàí ãðîá:
– Äèìèòúð Ïåêàíîâ îò Ëåâñêè; Ï à í à é î ò Á ë à ã î â , Ñèìåîíîâåö.
– À í ã å ë Â ú ë ê î â , Òîïîëè äîë.
• Çàáðàíà çà ïîñòàâÿíå íà ïàìå- • Çâåðñêî íàäóï÷âàíå îò ìíîãî-
òåí çíàê: Àòàíàñ Ïåêàíîâ, Ëåâñêè. êðàòíè óäàðè ñ íîæ, øèø:
– Ñ î ô è ÿ Ò î ì î â à îò Ðàâíîãîð;
• Çàâúðçâàíå íà î÷è:
– Ñ ò å ô à í Ø è ê î â îò Ðàâíîãîð;
– ó÷èòåëêàòà Ñ ò å ô ê à âðúçâà
– Ñ ò î ÿ í Ñ ò à í ÷ å â , Áëàòíèöà.
î÷èòå íà æåðòâèòå ïî âðåìå íà Îãíÿ-
íîâñêèÿ ïîìåí. • Èçáèâàíå íà æåðòâèòå ñ êàìúíè:
– Ë à ç à ð × è ï è ë î â , Âåëè÷êîâî. – Ãëàâèíîâ, ïîëèöàé â Ñòðåë÷à.
• Çàãðîáâàíå â ñåäíàëî ïîëîæå- • Èçáèâàíå íà ëîâöè: à í î í è ì å í
íèå: Èâàí Ãðîçäàíîâ îò Âåòðåíäîë. ë î â å ö îò Ñòðåë÷à.

525
 • Èçáèâàíå íà äðúâíèê ñ áðàäâà:
ïî âðåìå íà Êúðâàâèÿ Îãíÿíîâñêè
ïîìåí.
• Èçáèâàíå íà íåïúëíîëåòíè “âðà-
ãîâå”:
– Ñ ò î þ Â è ò à í î â â Ëúæåíå
íàä Ìúæêà Áàíÿ;
– Õ ð è ñ ò î Ì à í å â îò Ëúæåíå
â äâîðà íà Êàìåíñêîòî ó÷èëèùå;
– ó÷åíèêúò Í è ê î ë à é  ë à õ î â ,
óáèò íà Ïÿñúöèòå äî Ïàçàðäæèê.
• Èçáèâàíå íà ñâîè: ïàðòèçàíè,
ÿòàöè, ïîìàãà÷è:
–Íèêîëà Ñïàñîâ Àíäðååâ
– Ê î ë è ø à îò Ñáîð;
– Ä î á ð è Ñ ó ð ë å ê î â , Áàíÿ;
– íà 23.VII. 1944 ã. Ä è ì è ò ú ð
Æ ó ë å â – × à â ä à ð çàñòðåëâà â ì.
Àñàíèöà êðàé ìàõàëà Íåéêüîâåö
ñúïàðòèçàíèíà ñè Ñòîÿí ×î÷êîâ;
– íà 4.IÕ.1944 ã. äî Äåðâèøêà ðå-
êà ïîä Ìèëåâè ñêàëè å çàñòðåëÿí â
ãúðáà ïàðòèçàíñêèÿò êîìàíäèð Ìå-
ò î ä è Ø à ò î ð î â îò åêçåêóòèâíà
ãðóïà, ðúêîâîäåíà îò À òàíàñ Ñå-
ìåðäæèåâ;
– Ò ü ¥ ô ê à ò à , ïàðòèçàí÷å îò
Ïåùåðà, ðàçñòðåëÿíî îò ñâîèòå êðàé
ëàãåð Òåõåðàí;
– íà 27.VIII.1944 ã. ïàðòèçàíèíúò
Àòàíàñ Ñåìåðäæèåâ åêçåêóòèðà
ãîðñêèÿ È â à í Á î æ ê î â , áàùà íà
5 äåöà, íåñïðàâåäëèâî îáâèíåí â
íÿêàêâî “ïðåäàòåëñòâî” çà Â å ë à
Ï å å â à. Âæ. â ñ. Êàìåíèöà, Èíòðè-
ãàòà ñ óáèéñòâîòî íà Âåëà Ïååâà.
• Èçáèâàíå íà ñòàðöè: È ë è ÿ
Ñòàìáîëèéñêè, Êîñòàäèí Êîí-
ñóëîâ, Ïåí÷î Ãóãëåâ, Äèìèòúð
Êîíñóëîâ – âñè÷êè îò Âåëè÷êîâî.
• Èçáèâàíå íà öåëè ñåìåéñòâà,
äîðè ðîäîâå:
– À í å â è îò Ðàâíîãîð;
526
– Ï å ø ë î â è îò Ñáîð;
– À ë å ê ñ è å â è , Ø è ê î â è îò
Ðàâíîãîð;
– À í ä î í î â è îò Ñòðåë÷à;
– Ïåêàíîâè îò Ëåâñêè;
– ïî÷òè öÿëî ñåìåéñòâî îò Þíà-
öèòå, áðàòÿòà À í ã å ë è Â à ñ è ë
Ò å ð ç è å â è è áðàòîâèÿò èì ñèí
Áëàãî Òàêåâ.
– îò ñåìåéñòâî Â å ë ÷ å â è â Ãàá-
ðîâèöà ñà óáèòè áàùà è ñèí;
– óáèòè áðàòÿòà Ä î é ÷ î è È â à í
à ð î ç ä à í î â è îò Âåòðåíäîë.
• Èçáèâàíå îò çàñàäà:
– Ï å ò ú ð Ä å ë ÷ å â , ïîëèöàé îò
Ðàâíîãîð, çàñòðåëÿí êðàé Áàòàê äî
Ñòàðà ðåêà;
–  å ë ê î È â à í î â îò Ñòðåë÷à,
ó÷àñòââà â íåóñïåøíèÿ àòåíòàò ñðåùó
Áîðèñ III â ïðîõîäà Àðàáà êîíàê;
– â ãîðè÷êàòà ïðåä Áîëíèöàòà â
Ïàçàðäæèê å óáèò Ò à ÷ î Ï å ò ð î â .
• Èçáèâàíå ñ äúðâåòà è êàìúíè:
– Ïåí÷î Ãóãëåâ îò Âåëè÷êîâî;
– Ïåòúð Ìàðêîâ Ëèëîâ, êìåò
íà Âåëè÷êîâî.
• Èçáèâàíå ñ òîÿãà:
– Ä è ì è ò ú ð Ï å ê à í î â îò
Ëåâñêè, óáèò îò À í ã å ë × à ë ú ê î â
îò Âåëè÷êîâî;
– Èâàí Ñòàìáîëèéñêè, ñòàðåö
îò Âåëè÷êîâî, ïðåòðåïàí îò È â à í
Øàëäúðîâ;
– æ å ð ò â è ò å ïðè Êëàäåíåöà, Ïà-
òàëåíèöà.
• Èçáèâàíå ñ òúðíîêîï:
– Ñòîÿí Áîäóðîâ è Ñïàñ
Êîí ñóëîâ îò Âåëè÷êîâî;
– âúâ Âúðáàêà, Ìóðäæîâ êëàäå-
íåö è Êàðèåðàòà, Âåëè÷êîâî;
– â Êðè äîë, Ëåñè÷îâî;
– â Äðàãèÿ Êëàäåíåö, Ëåñè÷îâî è
Öåðîâî;
 – Àíãåë Ëèí÷åâ – Èíäæå-
ò î îò Ñåì÷èíîâî.
• Èçáèâàíåòî ñå îïðåäåëÿ êàòî:
– “íàðîäåí ñúä” ñ ïðîâîêèðàí ïîä
ñòðàõà íà ïàðòèçàíñêîòî îðúæèå
“âúçòîðã íà òúëïàòà, íà “íàðîäà”;
– “ëèêâèäèðàíå”;
– “âúçìåçäèå”;
– “ñïðàâåäëèâîñò”.
• Èçáèòèòå ñå îïðåäåëÿò ñ íåëî-
ãè÷íè îïðåäåëåíèÿ:
– “ïðåäàòåëè íà ïàðòèçàíèòå”;
– “ãðàáèòåëè íà íàðîäà”;
– “âðàãîâå íà íàðîäà”.
• Èçâàæäàíå íà î÷è:
– íà æ å ð ò â è ò å â ×èëèíñêè äîë,
Ïîïèíöè;
• Èçáèâàíå íà ñâèäåòåëè íà ïàð-
òèçàíñêèòå ïðåñòúïëåíèÿ:
– Ö å í ê î Á ó ë å â îò Äîëíî Âúð-
øèëî;
– È â à í Ø è ê î â îò Ðàâíîãîð.
• Èçáèâàíå ñ ïðèêëàäèòå íà ïóøêè:
– Ãåîðãè Àòàíàñàêèåâ,
Áðàòàíèöà;
– æåðòâèòå îò Çëîêó÷åíå è Ñåï-
òåìâðè;
– Äîáðè Äàðäæèêîâ.
• Èçâåæäàíå íà ðîäíèíè êàòî
îõðàíà íà óáèéñòâàòà:
– Ä è ì è ò ú ð Ê ú í å â ïàçè íà ïú-
òÿ, áåç äà çíàå, ÷å â ñúùîòî âðåìå óáè-
âàò áàùà ìó ñëåä Îãíÿíîâñêèÿ ïîìåí.
• Èçìú÷âàíå íà äåöà:
–Ãåîðãè Ïåòðîâ Ñòîé÷åâ,
Þíàöèòå;
– âæ. îùå: Êàðàáóíàð, Ðàâíîãîð,
Ðîñåí.
• Èçíàñèëâàíå íà æåíè è ìî-
ìè÷åòà:
– âæ. â Îãíÿíîâî, Ðîñåí, Ñáîð,
×åïèíî;
– ëúæåíñêèÿò ïàðòèçàíèí è óáèåö
Êîñòàäèí Íàêîâ (Äèíåòî) èçíàñèë-
âà 15-ãîäèøíàòà ñè äúùåðÿ Â å ë ê à .
• Èçíóäâàíå çà îòêóï:
– Àíãåë è Ëóë÷î Ïåòðèøêè
îò Ñòðåë÷à.
• Èçíóäâàíå çà ïàðè èëè ñòîêè:
– Ã å î ð ã è Ä å ë î â Á î é ÷ å â îò
Ñòðåë÷à;
– Ã å î ð ã è Â å ë å â , åäíà îò îãíÿ-
íîâñêèòå æåðòâè, èçíóäâàí îò ïàëà-
÷èòå çà ïàðè.
• Èçïîëçóâàíå íà æåðòâèòå êàòî
òîâàðíè æèâîòíè:
– À ò à í à ñ Ø è ê î â îò Ðàâíîãîð.
–Èâàí Íèêîëîâ Âåë÷åâ.
• Èìèòèðàíå íà åñòåñòâåíà ñìúðò:
òðóïúò íà æåðòâàòà å ïðåíåñåí äî
ïîðòàòà íà äîìà £, êúäåòî å îáëåãíàò
íà âðàòàòà. Áëèçêèòå îòâàðÿò è òîé
ïàäà â êðàêàòà èì: Ä è ì è ò ú ð È ë è -
å â Ä à ñ ê à ë î â , Þíàöèòå.
• Èìèòèðàíå íà åñòåñòâåíà ñìúðò
â áîëíèöà: Ò ð å í ä à ô è ë Í à ÷ ê î â
îò Ðàâíîãîð.
• Èìèòèðàíå íà ïúòíà êàòàñòðî-
ôà: Í å é ÷ î Ï î ï î â îò Ðàâíîãîð.
• Èìèòèðàíå íà ñàìîîáåñâàíå:
– ïðè Í è ê î ë à Ñ ò î é ÷ å â îò
Ðàâíîãîð.
– íà ãåí. È â à í Ê þ ÷ ó ê î â â
Ïàçàðäæèøêèÿ çàòâîð.
• Èìèòèðàíå íà ñàìîóáèéñòâî:
õâúðëÿíå ïîä âëàê: Áîéî Ïåòêîâ,
Áëàòíèöà.
• Èìèòèðàíå íà ñàìîçàñòðåëâàíå,
âæ. Ïàìèäîâî.
• Èìèòèðàíå íà ñàìîóáèéñòâî ñ
ëîâíà ïóøêà: À í ä î í Ä î í ê î â ,
Ïàìèäîâî.
• Êëàíå ñ íîæ îòêúì âðàòà:
527
 – òàêà å óìúðòâåí Äèìèòúð Ìà-
íåâ, æåðòâà íà Îãíÿíîâñêèÿ ïîìåí
(óáèåöúò å Áëàãî Àëåêñàíäðîâ).
• Êëåâåòè:
– ïîâñåìåñòíî;
– à å î ð ã è Ê î ò å â , Ëåñè÷åâî;
– Ëàçàð ×èïèëîâ, Âåëè÷êîâî.
• Êàíèáàëèçúì: È â à í Ø à ë ä ú -
ð î â îò Âåëè÷êîâî èçÿæäà îòðÿçà-
íèòå óøè íà ïîëèöàÿ Í è ê î ë à
Ìàðèíîâ ??!!
• Êðàæáà íà õðàíà, äîáèòúê: óíè-
ùîæàâàò ï÷åëèíà íà Òîäîð Øèêîâ
â Ðàâíîãîð, óáèâàò ñòîêàòà íà Ï å -
òúð Êàçàêîâ îò òîâà ñåëî, çàäèãàò
è èçÿæäàò âîëà íà Õ ð è ñ ò î À ï î ñ -
òîëîâ îò Äîëíî Âúðøèëî è áèâîëà
íà Ëàçàð ×èïèëîâ îò Âåëè÷êîâî,
çàäèãàò âñè÷êè çàïàñè îò êúøëèòå
íà ðàâíîãîðöè â Áóêâèê.
• Êúëöàíå ñ áðàäâè÷êà: Äðàãèåâ
äîë.
– âæ. ðàçêàçà íà Öåðîâåöà ïðè
Ïàçàðäæèøêèÿ çàòâîð.
• Ëúæåñâèäåòåëñòâàíå:
– Ã å î ð ã è Ê î ò å â , âæ. Ïðåä-
ñìúðòíî ïèñìî;
– âæ. Ñ ï à ñ Á ë à ã î â , Â à ñ è ë
Áëàãîâ îò Ñèìåîíîâåö.
• Ìàëòðåòèðàíå íà äåöà ñ îòêàç
äà ó÷àñòâóâàò â äåòñêè è ìëàäåæêè
îðãàíèçàöèè: äåöàòà íà Ñ ï à ñ Õ à -
ë à ÷ å â îò Ïàòàëåíèöà.
• Ìíîãîêðàòíî íàðúãâàíå ñ íîæ:
– Ñ î ô è ÿ Ò î ì î â à (33 óäàðà);
– Ñïàñ Õàëà÷åâ îò Ïàòàëåíè-
öà, óáèò ñ 38 ïðîáîäíè ðàíè îò íîæ.
• Ìîáèëèçàöèÿ íà íåïúëíîëåòíè:
– Äåòåëèíà Ìèí÷åâà, ×åðíî-
ãîðîâî
– Ãåîðãè Áàëàáàíîâ, Âàðâàðà.
• Ìú÷åíèÿ ñúñ ñîëåíà ðèáà, áåç
âîäà:
528
Äèìèòúð Ïåêàíîâ îò Ëåâñêè;
– Çëàòêî Äàìÿíîâ, Ãîâåäàðå.
• Íàáåæäàâàíå â íåñúùåñòâóâàùè
âèíè:
– Õ ð è ñ ò î Ï à ø î â îò Äðàãîìèð;
– À í ä ð å ÿ À í ä ð å å â îò Äîáðîâ-
íèöà.
• “Íàêàçâàíå” íà ïîòîìöèòå íà
èçáèòèòå, äîðè êîãàòî ñà ïî ñúðåá-
ðåíà ëèíèÿ, ñ “âîåííà” ñëóæáà â íàêà-
çàòåëíèòå òðóäîâè è æï âîéñêè:
Áîðèñ ßíàêèåâ îò Ãîðíî Âúðøèëî.
• Íàñèëèå âúðõó äåöà:
– çàòâàðÿò Ì à ð è ÿ , æåíàòà íà
× î á à í à îò Þíàöèòå, ñ äåòå ïåëå-
íà÷å â Ïàçàðäæèøêèÿ çàòâîð.
• Áåçøóìíî èçáèâàíå íà ñâîèòå,
ïðàêòèêóâàíî îò ïàðòèçàíèòå íà Ä å ä
(àíòîíèâàíîâöèòå); îáåçãëàâÿâàíå:
– Ã å î ð ã è × î ë à ê î â îò Áàòàê;
– Ñàáàòåé Ëåâè – Æìàêèí, ïàð-
òèçàíèí îò “Àíòîí Èâàíîâ”, îáåçãëà-
âåí ïðè Ðàçãðîìà ïî çàïîâåä íà Ä å ä ;
– Äàâèä Äàâèäîâ – Òðúí,
àíòîíèâàíîâåö, ÷èåòî ðîäíî ìÿñòî íå
å óòî÷íåíî â òîçè òðóä. Îáåçãëàâåí
ïî çàïîâåä íà Ä å ä .
– À ò à í à ñ Ê ú í å â – Ä î í ÷ î, îò
Áàòàê; ïàðòèçàíèí îò îòðÿä “Àíòîí
Èâàíîâ”, îáåçãëàâåí îò ñâîèòå â
Êàòðàíäæè äåðå.
• Îáÿâÿâàíå ÷ðåç ïîñëóøíèÿ ñúä
íà òîòàëèòàðíàòà äúðæàâà íà ïîâå-
÷åòî îò èçáèòèòå áåç ñúä è ïðèñúäà
çà “áåçñëåäíî èç÷åçíàëè” íåçàâèñèìî
îò ãîëÿìàòà ïîïóëÿðíîñò íà óáèéñò-
âàòà è óáèéöèòå.
• Îãðàáâàíå íà æåðòâèòå è íà
òðóïîâåòå:
– â Îãíÿíîâî, Ñìèëåö, Âåëè÷êîâî,
Ïîïèíöè, Áàíÿ.
– Ãåîðãè Áàëàáàíîâ îò Âàðâàðà
îãðàáâà ñàáÿòà íà àðåñòóâàíèÿ ãåí.
Ðóñåâ;
• Îòêàçâà ñå ïðàâîòî íà îáðà-
çîâàíèå çà ïîòîìöèòå íà æåðòâèòå:
– Ìàðèÿ Ïåíåâà, Òåìåëêî
Çàÿêîâ, Èâàí Êóçåâ, Ïåòúð
Êîíñóëîâ îò Âåëè÷êîâî.
– ïîâñåìåñòíî.
• Îòêàç íà ÷îâåøêî ïîãðåáåíèå:
– Ñïàñ Õàëà÷åâ îò Ïàòàëåíèöà;
– Àòàíàñ Âúëêîâ îò Òîïîëè äîë.
• Ïèñàíå, èçäàâàíå íà õàðàêòå-
ðèñòèêè ñ äèñêðèìèíàöèîíåí òåêñò:
íà Á î ð è ñ ß í à ê è å â îò Ãîðíî
Âúðøèëî è íà âñè÷êè ðîäñòâåíèöè.
• Ïîáîé ñ äúðâåòà, ïàòåðèöè, ñîïè:
– Íèêîëàé Ïîèáðåíåöà, Ïî-
èáðåíå;
– Ñ ò î ÿ í Ê à ë î ô å ð î â îò Äîð-
êîâî.
• Ïîòàïÿíå íà òðóïîâåòå íà æåðò-
âèòå ñ êàìúê íà øèÿòà:
– Ìèëîø Êîë÷àãîâ îò Ëúæåíå;
– Á î ð è ñ Ï î ï î â îò Ëúæåíå;
– Ãåîðãè Àëåêñàíäðîâ Êîë-
÷àãîâ îò ×åïèíî.
• Ïðåáèâàíå äî ñìúðò: ïðè
ïî÷òè âñè÷êè æåðòâè.
• Ïðåìàçâàíå íà ãëàâàòà ñ
êàìúíè:
– È ë è ÿ À ï î ñ ò î ë î â îò Äîëíî
Âúðøèëî;
– æ å ð ò â è ò å â ×èëèíñêè äîë,
Ïîïèíöè.
• Ïðåìúë÷àâàíå ïàðòèçàíñòâîòî
íà èçáèòè “äðóãàðè ïî îðúæèå”:
Äîáðè Ñóðëåêîâ îò Áàíÿ.
• Ïðåðÿçâàíå íà ãúðëîòî íà æåð-
òâàòà ñ íîæ: íà÷àëíèêà íà æàíäàð-
ìåðèÿòà â Ëúæåíå.
• Ïðèêðèâàíå íà ïðåñòúïëåíèÿòà:
Âåëè÷êîâî, Þíàöèòå; èçîáùî âúâ
âñè÷êè èçñëåäâàíè ñåëèùà.
• Ïðèíóäåíè îò áåçèçõîäèöàòà äà
ñå ñàìîóáèÿò:
– Â ë à ä î Á à ë ê à í ñ ê è îò Áîðè-
ìå÷êîâî;
– Ñëàâåéêî Âàñèëåâ îò Âåòðåí.
• Ïîðóãàâàíå íà ãðîá:
– Äèìèòúð Ñòàí÷îâ, Áëàòíèöà.
• Ïðèíóäèòåëåí òðóä çà ïîòîìöèòå
ïîä ôîðìàòà íà âîåííà ñëóæáà â
òðóäîâè è æï âîéñêè: çà âñè÷êè ïî-
òîìöè íà æåðòâèòå áåç èçêëþ÷åíèå.
• Ïðèíóäèòåëíî óäàâÿíå íà ïëåí-
íèöè:
– Ò î ä î ð Ò î ì î â îò Ðàâíîãîð;
– À ò à í à ñ Ø è ê î â îò Ðàâíîãîð.
• Ïðèïèñâàíå íà ïàðòèçàíñêèòå
ïðåñòúïëåíèÿ êàòî èçâúðøåíè îò
âîéñêàòà:
– Òîäîð Øèêîâ;
– Ñîôèÿ Òîìîâà.
• Ïóñíàò æèâ â êëàäåíåö: È ë è ÿ
Æ ó ï î â îò Êàëóãåðîâî.
• “Ðàçñòðåëâàíå çà íàçèäàíèå íà
äðóãèòå”: à í î í è ì å í ë î â å ö î ò
Ñòðåë÷à.
• Ðèòóàëíî óáèéñòâî, çàñòðåëâàíå
â ãðúá:
– Ì å ò î ä è Ø à ò î ð î â , ïàðòèçàí-
ñêè êîìàíäèð;
– Ïåòúð Àðíàóäîâ îò Ïàòàëå-
íèöà.
– ðèòóàëíî ñ èçñòðåë â òèëà
Ì ó ð ä æ å â óáèâà òúñòà ñè Ã å î ð ã è
Ê î ò å â (Ëåñè÷îâî).
– â ìåñòíîñòòà Åëèäåðèöà, êúäåòî
ïðåç 1923 ã. ñà èçáèòè âúñòàíèöè,
ðèòóàëíî ñà èçáèòè îò çëîêó÷àíñêèòå
ïàðòèçàíè Ë à ç à ð Ê à ð à ì ô è ë î â
Èëèåâ, Íèêîëà Èëèåâ Òðåí-
äàôèëîâ, Ãåîðãè Àòàíàñàêèåâ.
529
 • Ðÿçàíå íà åçèöè: íà æ å ð ò â è ò å
â ×èëèíñêè äîë, Ïîïèíöè.
• Ðÿçàíå íà ìåñî îò òÿëîòî íà æåð-
òâàòà: Ñ î ô è ÿ Ò î ì î â à, Ðàâíîãîð.
• Ðÿçàíå íà íîñîâå:
– íà æåðòâèòå â ×èëèíñêè äîë,
Ïîïèíöè;
– Äðàãèåâ äîë, âæ. ðàçêàçà íà Öå-
ðîâåöà ïðè Ïàçàðäæèøêèÿ çàòâîð.
• Ðÿçàíå íà ïðúñòèòå íà ðúöåòå:
– Ñëàâåéêî Ãàí÷åâ è Äàíà-
èë Íè÷åâ îò Öåðîâî.
– Äèìèòúð Ïåêàíîâ îò Ëåâñêè.
• Ðÿçàíå íà óñòíè: Ë à ç à ð × è -
ï è ë î â , Âåëè÷êîâî.
• Ðÿçàíå íà óøè:
– íà æ å ð ò â è ò å â ×èëèíñêè äîë,
Ïîïèíöè.
– íà í à ÷ à ë í è ê à íà æàíäàðìå-
ðèÿòà â Ëúæåíå.
– íà Íèêîëà Ìàðèíîâ îò Áëàò-
íèöà.
– â Äðàãèåâ äîë, âæ. ðàçêàçà íà
Öåðîâåöà, Ïàçàðäæèøêèÿ çàòâîð.
• Ðàçïîðâàíå íà êîðåìà ñ íîæ:
– òàêà Òåìåëêî Øåêåðîâ óáèâà
Í è ê î ë à Ã à ö å â ïðè Îãíÿíîâñêèÿ
ïîìåí.
• Ñìúðò ïîðàäè ñáëèæåíèå íà èìå-
íàòà: Ñïàñ Áëàãîâ îò Ñèìåîíîâåö.
• Òîðìîç ñúñ çàïëàøèòåëíè ïèñìà:
Âëàäî Áàëêàíñêè îò Áîðèìå÷-
êîâî ñå îáåñâà, ñëåä êàòî å ìíîãî-
êðàòíî èçíóäâàí è çàïëàøâàí ñ ïèñ-
ìà, èçïðàòåíè îò ïàðòèçàíèòå.
• Óáèéñòâà â ïèÿíî ñúñòîÿíèå:
– âæ. â. Îãíÿíîâî, Ëåñè÷îâî, Âåò-
ðåíäîë, Òîïîëè äîë.
• Óáèéñòâa çà „äóìè” (èçêàçàíî
ñòàíîâèùå):
– Ãåîðãè Òî÷êîâ îò Ïàòàëåíèöà;
– Ïåé÷î Ïååâ îò Ïàòàëåíèöà;
530
– Ïàí÷î Ãóãëåâ îò Âåëè÷êîâî;
– Çëàòêî Äàìÿíîâ îò Ãîâåäàðå;
– À í ä ð å ÿ Ñ ú á å â , Ðàâíîãîð;
– Èâàí Ãðîçäàíîâ îò Âåòðåíäîë;
– Ïåòêî Êîåâ îò Ëåñè÷îâî, óáèò
çà ëàêúðäèèòå ïî îòíîøåíèå íà
ãåðìàíöèòå, êîèòî ïóñêàë â áðúñ-
íàðíèöàòà ñè;
– È â à í Ã à ë ÷ å â îò Ïîïèíöè;
– çà „ãîâîðåíå” ïðîòèâ ïàðòèçà-
íèòå è Ñúâåòñêèÿ ñúþç, ×åðâåíàòà
àðìèÿ è ðåñï. çà ãîâîðåíå â ïîëçà íà
âëàñòòà, Ãåðìàíèÿ è ãåðìàíñêàòà
âîéñêà: ñòðåë÷àíñêèÿò ñåëÿíèí à å -
îðãè Äåëîâ Áîé÷åâ å íàáåäåí, ÷å
å ãîâîðèë ñðåùó ïàðòèçàíèòå. Åêçå-
êóòèâíà ïàðòèçàíñêà ãðóïà, ñúñòàâå-
íà îò Èâàí Áîæêîâ , äðóã ñ ïàðòè-
çàíñêî èìå Ð ó ì å í è òðåòè ñ èìåòî
 à ñ è ë å â óáèâàò íàáåëÿçàíàòà æåð-
òâà â ì. Áóíüîâ ãüîë äî Ñòðåë÷à.
• Óáèéñòâà íà áëèçêè ðîäíèíè:
– Ä è ì è ò ú ð Ì ó ð ä æ å â , ïàðòè-
çàíèí îò Ëåñè÷îâî, óáèâà òúñòà ñè
Ãåîðãè Êîòåâ;
– Á ë à ã î Ì ú ð ê î â , ïàðòèçàíèí
îò Ãîðíî Âúðøèëî, óáèâà áúäåùèÿ
ñè òúñò Öåíêî Áóëåâ.
– Òîíî ×èïèëîâ îò Âåëè÷êîâî
óáèâà çåò ñè Êîñòàäèí Êîíñóëîâ;
– Ñàíäî Êîíñóëîâ îò Âåëè÷êî-
âî ó÷àñòâà â óáèéñòâîòî íà áðàòîâ-
÷åä ñè Ñ ï à ñ Ê î í ñ ó ë î â;
– Ñòîèë Àíäðååâ – Ïå÷åð£êî
óáèâà çåò ñè Ìèõàèë Âàñèëåâ ïî
âðåìå íà êúðâàâèÿ Îãíÿíîâñêè ïîìåí.
– áðàòÿòà Ä è ì è ò ú ð è Ã å î ð ã è
è áàùà èì Ìåòîäè Òîìàíîâ óáèâàò
çåò ñè É î ð ä à í Ã å ø å â ïî âðåìå íà
Îãíÿíîâñêèÿ ïîìåí.
• Óáèéñòâà ïî ñúâïàäåíèå íà èìå-
íàòà:
– Ê î ñ ò à Ã å í ÷ å â îò Ëåâñêè;
– À ò à í à ñ Ï å ê à í î â îò Ëåâñêè.
 • Óáèéñòâî çà èìîò, êîåòî ïîñëå
ñå ïðåäñòàâÿ êàòî ïîëèòè÷åñêî:
Ò ð å í ä à ô è ë Ï å ø ë î â îò ñ. Ñáîð.
• Óáèéñòâî çà ïîïðúæíè: À ò à -
íàñ Ïåêàíîâ îò Ëåâñêè.
• Óáèéñòâî çàðàäè ëþáîâíà èí-
òðèãà:
–Ñïàñ Õàëà÷åâ – Ãîðñêèÿ
îò Ïàòàëåíèöà;
– Äèìèòúð Öîíåâ, Êàðàáóíàð;
– × î ì ï à ò à îò Âàðâàðà.
• Óáèéñòâî íà äåöà:
– Áîðèñ Ñòîÿíîâ ßí÷åâ îò Âàð-
âàðà, íàé-ìëàäàòà æåðòâà íà Âàðòî-
ëîìååâèòå íîùè, ñàìî íà 13 ãîäèíè.
• Óáèéñòâî íà îñúäåí íà çàòâîð
ïðè çàìÿíà ñðåùó îñúäåí íà ñìúðò:
– Â à ñ è ë Á ë à ã î â , Ñèìåîíîâåö.
• Óáèéñòâî îò çàñàäà:
– Ï å ò ú ð Ä å ÷ å â , ïîëèöàé îò
Ðàâíîãîð.
– Ã å î ð ã è Ä å ë î â Á î é ÷ å â îò
Ñòðåë÷à.
• Óáèéñòâî ïî æðåáèé:
– Ï å é ÷ î Ï å å â , Ïàòàëåíèöà;
– Ïåòúð Àðíàóäîâ, Ïàòàëåíèöà.
• Óáèéñòâî ñàìî çà òîâà, ÷å æåðò-
âàòà å ïîëèöàé èëè æàíäàðìåðèñò:
Í å é ÷ î Õ à ä æ è å â îò Ðàâíîãîð.
• Óáèéñòâî ñ áðàäâà, òîïîð:
– Ëþáåí Àëåêñèåâ îò Ðàâíîãîð;
– Áîðèñ ßí÷åâ, Âàðâàðà.
• Óáèéñòâî ñëåä ïîëó÷àâàíå íà
îòêóï: À í ã å ë è Ë ó ë ÷ î Ï å ò ð è -
øêè îò Ñòðåë÷à.
• Óáèéñòâî ñ ìîòèêà: òàêà Ï å é î
Ì å ä à ð î â ïî âðåìå íà Îãíÿíîâñêèÿ
ïîìåí óáèâà Ã å î ð ã è Â å ë å â .
• Óáèéñòâî ñ òîÿãà: Ê î ñ ò à
à å í ÷ å â îò Ëåâñêè.
• Óáèéñòâî ñ óäàð â ãëàâàòà:
Ï å ò ú ð À ë å ê ñ è å â , Ðàâíîãîð.
• Óáèéñòâî ñ óäóøàâàíå: âæ. Ïà-
çàðäæèøêè çàòâîð.
• Óáèéñòâî ÷ðåç ïðîáîæäàíå ñ
íîæ â êîðåìà :
Ñ ò î ÿ í Á î ä ó ð î â îò Âåëè÷êîâî.
• Óáèò çà âèíà îò ïðåäè 22 ã. (?!):
 à ñ è ë Á à á à ä æ à í î â îò Ëåâñêè.
• Óâèâàíå íà ÷åðâàòà îêîëî âðàòà
íà æåðòâàòà: òàêà Òåìåëêî Øåêå-
ðîâ óáèâà Íèêîëà Ãàöåâ ïî âðåìå
íà Êúðâàâèÿ Îãíÿíîâñêè ïîìåí.
• Óäóøàâàíå ñ ïîÿñ: À ò à í à ñ
Ï å ê à í î â îò Ëåâñêè.
• Óðèíèðàíå â óñòàòà íà æåðòâàòà:
Ãåîðãè Òàíåâ è Àíãåë Öâåòêîâ
îò Ðàâíîãîð.
• Ôàëøèôèöèðàíå íà ñìúðòíè
àêòîâå:
– ïðè âñè÷êè áåçñëåäíî èç÷åçíàëè
÷ðåç áúëãàðñêèÿ ñúä;
– âæ. îùå ïðè Ä î á ð è Ä à ð -
äæèêîâ è Äèìèòúð Ìóðäæåâ;
âæ. Ïàçàðäæèøêèÿò çàòâîð.
• Ôàëøèôèöèðàíå íà ñàìîïðè-
çíàíèÿ: Âàñèë Áëàãîâ, Ñèìåîíîâåö.
• Õâúðëÿíå íà æåðòâàòà âúðõó
ñêàëè ñ ãëàâàòà íàäîëó: Ñòîÿí Áî-
äóðîâ, Ñïàñ Êîíñóëîâ, Âåëè÷êîâî.
• Õâúðëÿíå íà æèâè õîðà â êëà-
äåíåö: æ å ð ò â è ò å îò Ïàòàëåíèöà.
• Õîðî ñëåä çâåðñòâàòà:
– â ó÷èëèùåòî íà Ëúæåíå;
– íàä ìàñîâèÿ ãðîá â Äðàãèåâ äîë.
• ßçäåíå íà æåðòâèòå:
– Ã î ð ñ ê è ÿ îò Ïàòàëåíèöà
(Ñ ï à ñ Õ à ë à ÷ å â );
– Äèìèòúð Ïîìàêîâ, Ìóõîâî;
– Àòàíàñ Øèêîâ îò Ðàâíîãîð;
– Äèìèòúð Ïåêàíîâ îò Ëåâñêè;
– âæ. îùå âúâ Âàðâàðà.
531
 Þíàøêèòå æåñòîêîñòè
Ïî ñâîÿòà èçâðàòåíîñò íÿìàò ïðåöåäåíò â òèïîëîãèÿòà íà
çâåðñòâàòà îò Êðàèùåòî, ñðâ.:
• À í ã å ë Ò å ð ç è é ñ ê è , âúçðàñòåí ó÷èòåë, ïðåáèò îò
à å î ð ã è Ê î ö å â , ìëàäåæ, êîãîòî å ó÷èë; ïîèñêâà âîäà, à
áèâøèÿò ìó ó÷åíèê óðèíèðà â óñòàòà ìó;
• Ì è ë à í Ø î ï î â , Ã å î ð ã è Ê î ö å â , ëþäå îò ôàìèëèÿòà
à å ð ã è í ÷ î â ö è , çàâúðçâàò çà êðàêàòà À í ã å ë Ò å ð ç è é ñ ê è
è íåãîâèÿ áðàò Â à ñ è ë è ãè ïóñêàò ìíîãîêðàòíî â êëîçåòíàòà
ÿìà íàäîëó ñ ãëàâàòà.
• ïîñòàâÿíå íà îãúí â óñòàòà íà æåðòâàòà: À í ã å ë Ò å ð -
ç è é ñ ê è , Þíàöèòå;
• Ò î ä î ð Ï î ï î â – × ó ì à ê à óðèíèðà â óñòàòà íà àðåñ-
òóâàíèÿ è ïðåáèò Âàñèë Òåðçèéñêè.

Öåðîâñêèÿò äæîá
Òàçè æåñòîêîñò å èçìèñëèë ïåðâåðçåí â ñàäèçìà êîìóíèñò.
Ñòàâà èçâåñòíà ïî äóìèòå íà åäèí öåðîâåö – Ñ ë à â å é ê î
à à í ÷ å â , ðàçêàçàíè ïðåä à å î ð ã è Ê î ò å â îò Ëåñè÷îâî.
Öåðîâåöúò ñåãà æèâåå â Ñîôèÿ.
„Êîãàòî ñà äîêàðâàëè æåðòâèòå â Äðàãèåâ äîë, ïúðâî ñà èì
ðàçðÿçâàëè õúëáîöèòå è ñà ïðàâèëè â êîðåìà èì äæîáîâå, êúäåòî
ñà èì ïúõàëè ðúöåòå. Ñëåä òîâà ñà ãè èçáèâàëè ñ êîïà÷è, áðàäâè,
òîïîðè”.

Äîñòîéíî åñòü!
×èòàòåëþ, èìà è òàêèâà êîìóíèñòè-áúëãàðè, çàïàçèëè íà
9-òè ñåïòåìâðè ÷îâåøêîòî ñè äîñòîéíñòâî è áúëãàðñêàòà ñè
äóøåâíîñò. Òå íå ñà ðàçðåøèëè èçáèâàíåòî íà ãðóïè èëè íà
îòäåëíè ëèöà. Ñðåä òÿõ ñà è óáèéöè, ñïàñèëè ïî åäèí áúëãàðñêè
æèâîò. Èçáðîÿâàì ãè ïîèìåííî:

• çà Ïàíàéîò Àïîñòîëîâ, êîìó- • çà Àòàíàñ Àòàíàñàêèåâ îò Áðàòà-

íèñò îò Äîëíî Âúðøèëî, êîéòî óêðè- íèöà, íå ðàçðåøèë ðåïðåñèè â ñåëîòî;
âà ïî âðåìå íà Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð • çà Êèðî Áåñíàðà, åäèí îò îãíÿíîâ-
áðàò ñè Õ ð è ñ ò î À ï î ñ ò î ë î â è íå ñêèòå ïàëà÷è, ñïàñèë æèâîòà íà þíî-
ãî ïðåäàâà â ðúöåòå íà óáèéöèòå; øàòà Ñ ò î ÿ í Ä î é ÷ å â ïî âðåìå íà
532
Êúðâàâèÿ ïîìåí;
• çà Äèìèòúð Áîäóðîâ îò Âåëè÷-
êîâî, êîéòî ñïàñÿâà îò åêçåêóöèÿ
áðàò ñè È ë è ÿ ;
• çà ïàðòèçàíèíà Èâàí Áóðóäæè-
åâ, îòêàçàë äà åêçåêóòèðà (ïî çàïî-
âåä íà êîìàíäèðà Äåä) ïàðòèçàíêàòà
Ìàêðè (âæ. ïðè Ã. Ëèêèí – Äåä);
• çà Âëàäî Âàñèëåâ, ñïàñèë îò èç-
áèâàíå âåòðåíöè;
• çà Äàìÿí Âåë÷åâ, ìèíèñòúð íà
oòáðàíàòà â ïðàâèòåëñòâîòî íà Ïðå-
âðàòà îò Äåâåòè. Ñïàñèë îïðåäåëå-
íèòå çà åêçåêóöèÿ âîåííè îò 27-ìè
×åïèíñêè ïîëê;
• çà ïàðòèçàíèíà Ïàâåë Âåðãèåâ,
ñïàñèë ó÷èòåëÿ ñè À í ã å ë  å ë ÷ å â
ïî âðåìå íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè â
Áîøóëÿ.
– çà Ï. Âåðãèåâ âæ. ïîâå÷å â ìî-
ÿòà êíèãà çà Ìåòîäè Øàòîðîâ, â
Àíòðîïîíèìèêîíà;
• çà Ñïàñ Âó÷êîâ, êìåò íà Ùúð-
êîâî, êîéòî âúçïèðà óáèéöèòå, äî-
øëè îò Âåëè÷êîâî, è íå ðàçðåøàâà
êúðâàâè èçñòúïëåíèÿ â òîâà ìàëêî
ïðèñðåäíîãîðñêî ñåëî.
• çà Ïàðàøêåâà Êèðèëîâà Âúëå-
âà-Ñòàìáîëäæèåâà, äàðèëà ïàðèòå,
äàäåíè ïðåç 1993 ã. êàòî îáåçùåòå-
íèå çà ïîãóáåíèÿ áåç ñúä è ïðèñúäà
íåèí äÿäî – ñâåùåíèê Äèìèòúð Âú-
ëåâ, íà äîì „Ìàéêà è äåòå” â Ïëîâäèâ;
• çà Äèìèòúð Ãàðåâ îò Áëàòíèöà,
ïðåäîòâðàòèë èçíàñèëâàíåòî íà
Ð è ñ à í à è Ì à ð è ÿ Ñ ò à í ÷ î â è îò
òîâà ñåëî.
• çà Ñïàñ Ãîñïîäîâ îò Ïàçàðäæèê,
ñïàñèë æèâîòà íà Êàðàìôèë Òðåí-
äàôèëîâ îò Çëîêó÷åíå.
• çà Áîðèñ Äàìÿíîâ, îãíÿíîâåö,
ó÷àñòâàë â ñïàñåíèåòî íà ÷åòèðèìàòà
îãíÿíîâöè.
• çà Äèøêîâ (Áîêàòà), ñïàñèë æè-
âîòà íà Ñòîÿí Ìà÷ååâ îò Âåòðåí.
• çà Èãíàò Äóïèíîâ, îò Ñìèëåö,
ñïàñèë áðàò ñè Äèíêî Äóïèíîâ îò
ïðèñúäàòà íà ðàçÿðåíèòå ïàðòèçàíè.
Áèîãðàôèÿòà íà Èãíàò Èâàíîâ Äó-
ïèíîâ å ïðåäñòàâåíà îò Èâ. Èãíàòîâ,
â êíèãàòà ìó “Âèñîêîìåðèå è ïðî-
ïàñò”(Ïàçàðäæèê, 2004), ÷. Ãîëÿ-
ìàòà èëþçèÿ; Ñðóòåíèòå ìîñòîâå;
• çà Êàëóä Äóïèíîâ, êîéòî ñ ðèñê
äà ñè íàâëå÷å ãíåâà íà ðàçÿðåíè
ïàðòèçàíè â Ñìèëåö, óêðèâà íàáåäå-
íèÿ çà ôàøèñò Äèí÷î Íàëáàíòèíà
è òàêà ìó ñïàñÿâà æèâîòà;
• çà Òîäîð Äúáîâ, ïðåäîòâðàòèë
çâåðñòâàòà â Ìàëî Êîíàðå;
• çà æèòåëèòå íà Áàòàê, îêàçàëè
ñúïðîòèâà íà óáèéöèòå íà Äåâåòè
ñåïòåìâðè;
• çà æèòåëèòå íà ãðàä Ïåùåðà,
îêàçàëè ñúïðîòèâà íà óáèéöèòå äî
11.IÕ.1944ã.;
• çà æèòåëèòå íà ñ. Ïîïèíöè, îêà-
çàëè ñúïðîòèâà íà óáèéöèòå íà 9. è
10. IÕ.1944 ã.;
• çà æèòåëèòå íà ñ. Ñèíèòåâî, îêà-
çàëè ñúïðîòèâà íà 9. è 10. ñåïòåìâðè
1944 ã. íà óáèéöèòå, ïðèäîøëè îò
Îãíÿíîâî;
• çà æèòåëèòå íà Òîïîëè äîë, îêàçà-
ëè ñúïðîòèâà íà óáèéöèòå äî 10.IÕ.
1944 ã.;
• çà æèòåëèòå íà ñåëî Õàäæèåâî,
îêàçàëè ñúïðîòèâà íà 9.IÕ.1944 ã. íà
ïðèäîøëèòå óáèéöè îò Îãíÿíîâî;
• çà æèòåëèòå íà ñ. Þíàöèòå, îêà-
çàëè ñúïðîòèâà íà „Âåëè÷êîâñêèÿ
îðêåñòúð” îò óáèéöè, íàõúëòàë íà 9.
ñåïòåìâðè â ñåëîòî;
• çà Èâàí îò Ñáîð, ñïàñèë æèâîòà
íà Á î ð è ñ Á à á à ä æ à í î â îò Ëåâ-
ñêè (ìîæå áè È â à í Í å é ê î â ?!);
• çà Êîëüî Êàöàðñêè, ñïàñèë
æèâîòà íà êóìåöà ñè Ã å î ð ã è
À ð í à ó ò ñ ê è îò Þíàöèòå; èìåòî ìó
533
ïðèñúñòâà è â ñïèñúêà íà ãíúñíèòå
áèÿ÷è è óáèéöè;
• çà Äèìèòúð Êëèí÷åâ îò Áàòàê,
ïðåäàë áðàò ñè íà àíòîíèâàíîâöè êà-
òî äåçåðòüîð è ïîñëå õîäàòàéñòâàë çà
ïîìèëâàíåòî ìó;
• çà êìåòà íà Ðàâíîãîð ïðåç 1946
ã., ñïàñèë Éîðäàí Íà÷êîâ îò óáèé-
ñòâî áåç ñúä è ïðèñúäà;
• çà Âåëà Êîäóêîâà, êîÿòî îòêàçâà
äà ó÷àñòâóâà â óáèéñòâîòî íà Ê è ð è ë
Ê î ø ë ó ê î â , Öåðîâî;
• çà Ïåòðóíà Êî÷åâà, êîÿòî îòêàç-
âà äà ó÷àñòâà â óáèéñòâîòî íà Ê è -
ð è ë Ê î ø ë ó ê î â îò Öåðîâî;
• çà Êîëüî Ïîïèùèíñêè îò Àï-
ðèëöè, êîéòî ïî âðåìå íà Âàðòîëîìå-
åâèòå íîùè óêðèâà Õðèñòî Àïîñ-
òîëîâ, êìåòà íà Äîëíî Âúðøèëî;
• çà Êðúñòüî Ëàçîâ îò Âåòðåí-
äîë, êîéòî íå äîïóñêà íèòî åäèí îò
ìåñòíèòå ëþäå äà áúäå åêçåêóòèðàí
ïî âðåìå íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè;
• çà Ìàéêàòà íà Íèêîëà Ìèòîâ
Æóëåâ, êîÿòî ãî îòòúðâàâà îò çâåð-
ñòâàòà íà ñëàâîâñêèòå ïàðòèçàíè;
• çà Ìàéêàòà íà îáâèíèòåëÿ Ìè-
õàèë Ìàíåâ, çàñòúïèëà ñå çà æèâî-
òà íà Á î ð è ñ Õ à ð à ë à ì ï è å â îò
Ïàçàðäæèê;
• çà Ìèõàèë Ìàíåâ, íàé-÷åðíàòà
ôèãóðà îò ñúäåáíàòà âëàñò íà Ïàçàð-
äæèøêî ïî âðåìå íà Âàðòîëîìåå-
âèòå íîùè, ñïàñèë æèâîòà íà Á î ð è ñ
Õ à ð à ë à ì ï è å â îò Ïàçàðäæèê;
• çà Èâàí Ìàðàòèëîâ, êîéòî îñâî-
áîæäàâà îò ëåñè÷îâñêèÿ àðåñò È â à í
Êîòåâ;
• çà ñåìåéñòâî Ìàðèíîâè îò Ëåâ-
ñêè, ñïàñèëè Á î ð è ñ Á à á à ä æ à -
í î â îò òîâà ñåëî;
• çà Âàñèë Ìàðêîâ, ïúðâèÿò ÷îâåê
â Ïëîâäèâñêà çîíà, îòêàçàë íà èñêà-
íåòî îò Ä å ä äà áúäå åêçåêóòèðàíà
ïàðòèçàíêàòà Ì à ê ð è .
534
• çà Èâàí Ìåäàðîâ îò Àïðèëöè,
êîéòî ñïàñÿâà òúñòà ñè È ë è ÿ Ì è -
ø å â îò óáèâàíå ñëåä Äåâåòè;
• çà Ëþáåí Ìåäàðîâ îò Àïðèëöè,
ñïàñèë æèâîòà íà òúñòà ñè È ë è ÿ
Ì è ø å â è íà ðîäñòâåíèêà ñè Âàñèë
Óçóíîâ;
• çà Èâàí Õðèñòîâ Ìèõàéëîâ, ïðå-
äîòâðàòèë (?!) çâåðñòâàòà â Áåëîâî;
• çà íåèçâåñòíèÿ æèòåë íà Þíàöè-
òå, äàë ïîäñëîí, óêðèë è ñïàñèë îò
çâåðñòâàòà êìåòà íà ñåëîòî Äóïèíîâ;
• çà îãíÿíîâöèòå, ñïàñèëè ñúñå-
ëÿíèòå è ðîäíèíèòå ñè ïðè Ïðîâà-
ëåíîòî óáèéñòâî (âæ.);
• çà Ãåîðãè Ïà÷åâ îò Âèíîãðàäåö,
ñïàñèë æèâîòà íà Áîðèñ Êîñòàäèíîâ;
• çà Ïåöî Ïåðãåëîâ îò Áåëîâî, ñïà-
ñèë æèâîòà íà Ã å î ð ã è ß í à ê è å â
îò Ñåñòðèìî;
• çà Äàíî Ïåòðèíñêè, åäíà îò ÷åð-
íèòå ôèãóðè íà ñúäåáíàòà âëàñò â
Êðàèùåòî, çàñòúïèë ñå çà æèâîòà íà
Áîðèñ Õàðàëàìïèåâ.
• çà ä-ð Áîðèñ Ïèëàôîâ. Çà òîçè
áëàãîðîäåí ÷åðíîãîðåö ìè ðàçêàçâà
ïàðòèçàíèíúò Õàðàëàí Äàìÿíîâ:
„ Á î ð è ñ Ï è ë à ô î â – êàçà ìè òîé –
áåøå êîìåíäàíò è íå ðàçðåøè â ×åð-
íîãîðîâî íèêàêâè ñâîåâîëèÿ. Îïèòàë
ñå å äà çàùèòè è âîéíèêà Àòàíàñ
Òîøêîâ îò äîøëèòå äà ãî çàáåðàò
ïàðòèçàíè îò Áðåçîâî, íî íå å óñïÿë”.
Çà òîçè äîñòîåí ÷îâåê èìà åäíî ñå-
ðèîçíî èçðå÷åíèå â êíèãàòà íà Ä.
Ê å ñ ò å í î â à “Íå èñêàì…” (ñ. 147):
„Òîé â ìîìåíòà å áèë êîìåíäàíò íà
×åðíîãîðîâî, ïàðòèåí ñåêðåòàð è
êìåò... Âëàñòòà å âçåòà. Íåãîâà å çàñëó-
ãàòà äà íå ñå ïðîëåå íèòî êàïêà êðúâ”.
Ñâèäåòåëñòâàòà íà Ä à ì ÿ í î â è
Ê å ñ ò å í î â à òðÿáâà äà ñå ðàçáèðàò
â êîíòåêñòà íà îãðîìíàòà çàïëàõà
ñðåùó ÷îâå÷íîñòòà, êîÿòî â ìîìåíòà
å â ×åðíîãîðîâî. Ñòàâà âúïðîñ çà
Ñòîÿí Ñàâîâ, ïðåäñòàâèòåëÿ íà Ëå-
ñè÷îâñêèÿ âîåíåí êîìóíèçúì, êîéòî
å â ñåëîòî îò 1 ñåïòåìâðè è êîéòî ðú-
êîâîäè ÷åðâåíèÿ òåðîð â ðàéîíà íà
×åðíîãîðîâî.
Á î ð è ñ Ï è ë à ô î â å ðîäåí ïðåç
1914 ã. Çàâúðøâà ãèìíàçèÿòà â Ïà-
çàðäæèê. ×èíîâíèê â îáùèíà ×åðíî-
ãîðîâî. Çàïî÷âà äà ñëåäâà âåòåðèíàð-
íà ìåäèöèíà â Áåëãðàä, ïîñëå õóìàí-
íà â Áðàòèñëàâà, ïðîäúëæàâà â Ñî-
ôèÿ. Íà Äåâåòè å âñå îùå â ñòóäåíò-
ñêà âàêàíöèÿ, êîãàòî ïîåìà âëàñòòà.
Äèïëîìèðà ñå ïðåç 1946 ã. Ðàáîòè îñ-
íîâíî âúâ Âîåííà áîëíèöà, Ïëîâäèâ.
Æèâåå â ×åðíîãîðîâî è ïðåç 2006
ã. å íà 92-ãîäèøíà âúçðàñò (Ñïðàâ-
êàòà å ïî Ê å ñ ò å í î â à , öèò. ñú÷,. ñ.
145 è ñë.);
• çà Àëåêñàíäúð Ïèïîíêîâ – ×à-
ïàé, ïàðòèçàíñêè êîìàíäèð, êîéòî
íå å ðàçðåøèë çâåðñòâà íà Äåâåòè â
ñ. Ìîìèíà êëèñóðà;
• çà Êúí÷î Ïîïîâ îò Äîáðîâíèöà,
ñïàñèë æèâîòà íà Âóêàí Êóçåâ îò
Âåëè÷êîâî;
• çà Òîäîð Ðóñèíîâ, äèðåêòîð íà
Ïàçàðäæèøêèÿ çàòâîð, êîéòî ñïà-
ñÿâà æèâîòà íà Ã å í ÷ î Ã å í ÷ å â îò
Ïàçàðäæèê;
– ïî âðåìåòî íà íåãîâîòî äèðåê-
òîðñòâî ñà èçáèòè íàé-ìíîãî õîðà
áåç ñúä è ïðèñúäà;
• çà Ãåîðãè Ñåðêåäæèåâ, ïàðòè-
çàíèí îò îòðÿä „Àíòîí Èâàíîâ”, îò-
êàçàë äà èçïúëíè ñìúðòíàòà ïðè-
ñúäà íà ñúïàðòèçàíèíà ñè À ñ å í
Ìè÷åâ – Ìàòþ;
• çà Âëàäî Ñóëòàíîâ îò Äèíêàòà,
ñïàñèë áàùà ñè Ñàâî è áðàò ñè Áëà-
ãî îò ïàðòèçàíñêàòà ðîäîâà âåíäåòà;
• çà Öâÿòêî Ñúáåâ îò Áàíÿ,
ñïàñèë æèâîòà íà Ò à í ü î Ñ à ì î õ î -
ä î â îò Áúòà;
• çà Ïàâåë Òàðëîâ, ïîëèòçàòâîðíèê
îò Ñåñòðèìî, ñïàñèë îáùèíñêèòå
ñúâåòíèöè â Ñåñòðèìî è íàáåäåíèòå
çà „ôàøèñòè” áåëîâöè îò èçáèâàíå;
• çà Âàêëèí Òîíåâ, áèÿ÷ è òðåïà÷
îò Ïàçàðäæèê, ñïàñèë æèâîòà íà À í -
ãåë Ëè÷åâ;
• çà Ïåòúð Òîøåâ, ñïàñèë æèâîòà
íà Ë þ á å í Ê ó ç å â îò Âåëè÷êîâî;
• çà Òîäîð Óçóíîâ, ñïàñèë îò îáåç-
ãëàâÿâàíå ñúïàðòèçàíèíà ñè Í è ê î -
ëà Ãðúí÷àðîâ;
• çà Êîíñòàíòèí Õðèñòåâè÷ îò Ïà-
çàðäæèê, çàñòúïèë ñå çà æèâîòà íà
àðõèåðåéñêèÿ íàìåñòíèê Á î ð è ñ
Õàðàëàìïèåâ;
• çà Ïåòúð Öèíöàðñêè, êîéòî îò-
êàçâà äà ó÷àñòâóâà â Êúðâàâèÿ Îãíÿ-
íîâñêè ïîìåí;
• çà Èâàí Øàëäúðîâ, ñïàñèë öåðî-
âåöà Ê è ð è ë Å í ÷ å â îò èçáèâàíåòî
â Àéêúíÿ;
– ñïàñèòåëÿò å îò ñòðàøíèòå òðå-
ïà÷è âúâ Âåëè÷êîâî;
• çà Áîðèñ ßìàêîâ, êîìåíäàíò è
êìåò íà Êàìåíèöà â ïúðâèòå äíè ñëåä
Äåâåòè, íåäîïóñíàë èçáèâàíå íà ñúñå-
ëÿíèòå ñè;
• çà Òîäîð ßìàêîâ, êîìåíäàíò íà
ñåëàòà ×åïèíî, Ëúæåíå è Êàìåíèöà,
îòêëîíèë è ñïàñèë â ïúðâèòå äíè ñëåä
Äåâåòè êàìèîí ñ àðåñòàíòè, îòâåæ-
äàíè êúì ëîáíèòå ìåñòà â Ãüîëà èëè
íà Êîíñêà ãëàâà;
• çà Ñëàâåéêî ßíàêèåâ îò Ñåì÷è-
íîâî, ñïàñèë æèâîòà íà Ï à í à é î ò
Á ë à ã î â îò Ñèìåîíîâåö.
• çà ôåëäôåáåë-øêîëíèêà Ïåòúð
ßíåâ îò Ïëîâäèâ, êîéòî ñïàñÿâà â Áðà-
öèãîâî æèâîòà íà ïàðòèçàíêàòà
Æèâêà Êðúñòåâà – Îëãà.
– âæ. â ÷. Ìîðàëúò íà ïàðòèçàí-
êàòà;
535
 Ïîçîð çà áëèçêè ðîäíèíè, ñïàñåíè è ïîä.,
îòêàçàëè ïîìîù íà æåðòâèòå!
• çà Àñåí Áîíåâ, êîéòî íå ñïàñÿâà
áðàò ñè È â à í , óáèò íà Êîíñêàòà
ãëàâà, Âàðâàðñêî; êîéòî íå ñïàñÿâà
è çåò ñè Ãåîðãè Òî÷êîâ îò Ïàòà-
ëåíèöà;
• çà Êðóì Ãü¥íêîâ îò Ãàáðîâèöà,
ïðåäàë è àðåñòóâàë ñâîÿ íåâèíåí ïëå-
ìåííèê Àëåêñàíäúð Àòàíàñîâ;
• çà Ôèëèï Äèìèòðîâ, ìèíèñòúð-
ïðåäñåäàòåë íà Áúëãàðèÿ, êîéòî
óêðèâà ðîäíèíñêàòà ñè âðúçêà ñ
îãíÿíîâñêèòå ïàëà÷è à ð î ç ä à í è
Ìåòîäè Äèìèòðîâè;
• çà Ãèíà Æóïîâà îò Êàëóãåðîâî,
áëèçêà äî ïàðòèçàíèòå, êîÿòî íå
ïðàâè îïèò äà ñïàñè áðàò ñè È ë è ÿ
Æóïîâ;
• çà ÿòàêà Äèìèòúð Êëèí÷åâ îò
Áàòàê, ïðåäàë íà ïàðòèçàíèòå áðàò
ñè ñ ïàðòèçàíñêî èìå Ñ ò à í ê î ;
• çà ïàðòèçàíêàòà Æèâêà Êðúñòå-
âà – Îëãà, êîÿòî îòêàçâà äà ïîìîãíå
íà ñïàñèëèÿ ÿ ïðåäè Äåâåòè ôåëä-
ôåáåë-øêîëíèê Ïåòúð ßíåâ;
– âæ. Ìîðàëúò íà ïàðòèçàíêàòà;
• çà Ñàíäî Èâàíîâ Êîíñóëîâ îò
Âåëè÷êîâî, îòêàçàë ïîìîù íà æåðò-
âèòå – íåãîâè áðàòîâ÷åäè, Ñïàñ è
Êîñòàäèí Êîíñóëîâè;
• çà êóìåöà îò Ïàòàëåíèöà. Óáèâà
â ßíúêà êóìà ñè Ï å é ÷ î Ï å å â ;
• çà ïîåòà-ïàðòèçàíèí Äèìèòúð
Ìåòîäèåâ, íèêîãà íåïðèçíàë óáèéñò-
âîòî íà ïàðòèçàíêàòà Ä å ò å ë è í à
Ìèí÷åâà;
• çà Ãåîðãè Ìóëåøêîâ îò Ïîïèíöè,
èçäàë ðîäñòâåíèêà ñè Èâàí Ïëà÷êîâ;
• çà Àëåêñàíäúð Ïèïîíêîâ îò
Äúáðàâèòå, ïðåäîñòàâèë íà áðàò ñè
È â à í îðúæèå äà ñå ñàìîóáèå;
• çà ïàðòèçàíèíà Ñåíåâ îò Êàðà-
áóíàð, îòêàçàë ïîìîù íà ñïàñèòåëÿ
ñè Á î ð è ñ Ã à ä æ å â ;
• çà Ñòîÿí Òàíêîâñêè îò Áàíÿ,
êîéòî óáèâà êàëåêî ñè Ì è í ê î Ñ ó ð -
ë å ê î â â Áîðèìå÷êîâî;
• çà Òðèôîí Òðèôîíîâ, ïðåäñåäà-
òåë íà Îáëàñòíèÿ ñúä â Ïëîâäèâ,
îáÿâèë çà „áåçñëåäíî èç÷åçíàë” Ñ ò î -
ÿ í Ñ ò à í ÷ î â îò Áëàòíèöà;
• çà Ñòîÿí ×èïèëîâ îò Âåëè÷êîâî,
ó÷àñòâàë â óáèéñòâîòî íà áðàòîâ÷åäà
ñè Ë à ç à ð × è ï è ë î â .

Ïîçîð çà ëúæåñâèäåòåëè, äîâåëè äî ñìúðòòà

íà ïàçàðäæè÷àíè:
• çà Äèìèòúð Ïåòðîâ Ãåðãîâ îò Ëåñè÷îâî;
• çà Ñòîÿí Ëè÷îâ Äîêîëÿíêîâ îò Ëåñè÷îâî;
• çà Òîäîðà Èâàíîâà Äîêîëÿíêîâà îò Ëåñè÷îâî;
• çà Öâåòàí Àíãåëîâ Ïåïå÷êîâ îò Ëåñè÷îâî;
• çà Ïàóí Èâàíîâ Ñïàñîâ îò Ëåñè÷îâî;
• çà Áîðèñ Àíãåëîâ Ñòîèëîâ îò Ëåñè÷îâî.

536
 Ñïàñèëèòå ñå è ñïàñåíèòå îò çâåðñòâàòà íà
Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð è íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè
Èçñëåäâàíåòî ñå äîáðà äî èìåíàòà íà íÿêîëêî ëèöà è äî
òåõíèòå èñòîðèè:
Àíäðåÿ Àíäðååâ îò Äîáðîâíèöà.
Ñïàñ Àíäðååâ, îãíÿíîâåö, ñïàñåí
ïðè Ïðîâàëåíîòî óáèéñòâî (âæ.).
Ãåîðãè Àðíàóòñêè îò Þíàöèòå,
ñïàñåí îò óáèâàíå. Êóìúò ìó ðàçâúð-
çâà êðàêàòà è ðúöåòå ìó è òîé óñïÿâà
äà èçáÿãà.
Àíîíèìíèÿò øîôüîð. Åäèíñòâåí
îò æåðòâèòå â Ìóðäæîâ êëàäåíåö,
êîéòî ñå ñïàñÿâà.
Õðèñòî Àøåâ, ïàòàëåí÷àíèí, åäèí-
ñòâåíèÿò, êîéòî ñå å ñïàñèë îò èçáè-
âàíåòî â Êëàäåíåöà ïðè ßíêóëîâ
áðÿñò.
Áîðèñ Ïåòêîâ Áàáàäæàíîâ îò ñ.
Ëåâñêè, ñïàñåí îò ðîäíèíèòå ñè è îò
íåèçâåñòåí æèòåë íà Ñáîð ñ ìàëêî
èìå È â à í .
Ïàíàéîò Éîðäàíîâ Áëàãîâ îò Ñè-
ìåîíîâåö, åäèíñòâåíàòà æåðòâà â
Ïàçàðäæèøêî, êîÿòî ñå ñïàñÿâà ïî
âðåìå íà Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð è íà
Âàðòîëîìååâèòå íîùè.
Áîðèñ Áîí÷åâ, ïîëèöàé âúâ Âèíî-
ãðàäåö, ïðåáèò äî ñìúðò, íî îöåëÿâà.
Âàñèëåâ Áèðíèêà â Ïàìèäîâî – íà
Äåâåòè ñå óêðèâà è ñå ñïàñÿâà.
Äèìèòúð Ñïàñîâ Âàñèëåâ, ïîäî-
ôèöåð îò Ðàâíîãîð, ñïàñåí îò åêçå-
êóöèÿ ÷ðåç íàìåñàòà íà ìèíèñòúð
Äàìÿí Âåë÷åâ.
Ãàí÷î Ãåîðãèåâ Âëàäèìèðîâ,
ïîäîôèöåð îò Ïàçàðäæèê, ñïàñåí ïî
÷óäî (ñ íàìåñàòà íà ìèíèñòúðà
Ä à ì ÿ í Â å ë ÷ å â ) îò åêçåêóöèÿ.
Êðóì Ãåîðãèåâ Âåëåâ, îãíÿíîâåö,
ñïàñåí ïðè Ïðîâàëåíîòî óáèéñòâî â
ñåëîòî.
Àíãåë Âåë÷åâ, ó÷èòåë îò Áîøóëÿ,
ñâàëåí îò êàìèîíà ñúñ æåðòâèòå îò
ïàðòèçàíèíà Ï à â å ë Â å ð ã è å â .
Äèìèòúð Ãðîçäàíîâ îò Êàðàáóíàð,
ïðåáèò äî ñìúðò â Îáùèíàòà, íî
îöåëÿâà.
Íèêîëà Ãðúí÷àðîâ, åäèíñòâåíèÿò
ïàäíàë ïàðòèçàíèí, èçáÿãíàë îáåç-
ãëàâÿâàíåòî ïî âðåìå íà Ðàçãðîìà íà
Àíòîíèâàíîâöè, âæ. ïîâå÷å ïðè ×å-
ïèíî.
Êîñòàäèí Ãÿóðîâ, îãíÿíîâåö, ñïàñåí
ïðè Ïðîâàëåíîòî óáèéñòâî (âæ.).
22 îôèöåðè è ïîäîôèöåðè îò 27-ìè
×åïèíñêè ïîëê, ñïàñåíè îò åêçåêó-
öèÿ íà 10 ñåïòåìâðè ÷ðåç íàìåñàòà íà
ìèíèñòúðà Ä à ì ÿ í Â å ë ÷ å â .
Êðúñòüî Äîáðåâ – Ïîïà, ñâåùåíè-
êúò íà Ã. Âúðøèëî, êîéòî ñå ñïàñÿâà
îò „îòìúùåíèåòî” íà ïàðòèçàíèòå.
Âëàäèìèð Äîé÷åâ, îãíÿíîâåö, çà-
ïàñåí âîéíèê. Ñïàñÿâà ñå îò åêçåêó-
öèÿ, êàòî ñå óêðèâà â Ãúðöèÿ è â
Ìîì÷èëãðàä;
Ñòîÿí Äîé÷åâ îò Îãíÿíîâî, åäèí-
ñòâåíèÿò ñïàñèë ñå ïî âðåìå íà Êúð-
âàâèÿ Îãíÿíîâñêè ïîìåí;
Äóïèíîâ, áèâø îôèöåð, íàçíà÷å-
íèÿò êìåò íà Þíàöèòå. Íà Äåâåòè å
ñïàñåí è óêðèò îò ìåñòíè õîðà.
Êèðèë Åí÷åâ – åäèíñòâåíèÿò ñïà-
ñèë ñå ïðè òðåïàíåòî â Àéêúíà, Ìóð-
äæîâ êëàäåíåö, âæ. âúâ Âåëè÷êîâî:
Àíîíèìíèÿò øîôüîð.
Íèêîëà Ìèòîâ Æóëåâ îò Ëåñè÷îâî,
ñïàñåí îò ðúöåòå íà ñëàâ÷àíñêèòå
ïàðòèçàíè áëàãîäàðåíèå íà åíåðãè÷-
íàòà íàìåñà íà ìàéêà ñè.
537
 Ñòàíêî (Êëèí÷åâ?), äåçåðòüîð îò
îòðÿä „Àíòîí Èâàíîâ”, ñïàñèë ñå îò
ñìúðòíà êàçúí ïî õîäàòàéñòâîòî íà
áðàò ñè Ä è ì è ò ú ð Ê ë è í ÷ å â .
Ëàçàð Êîíñóëîâ îò Âåëè÷êîâî.
Ñïàñÿâà ñå îò êúðâàâî óáèéñòâî, àíà-
ëîãè÷íî íà òîâà íà Ë à ç à ð × è ï è -
ë î â (âæ.).
Ìèõàèë Êîíñóëîâ, åäèí îò ìàë-
êîòî âåëè÷êîâöè, êîèòî óñïÿâàò äà
ñå ñïàñÿò ïðè Òðåïàíåòî;
– âæ. è Ë à ç à ð Ê î í ñ ó ë î â .
Áîðèñ Êîñòàäèíîâ – Êèáðèòà,
ñåëÿíèí îò Âèíîãðàäåö, ñïàñåí ïî
÷óäî îò Ã å î ð ã è Ï à ÷ å â .
Âóêàí Êóçåâ, ñåëñêèÿò ñòðàæàð
âúâ Âåëè÷êîâî, ñïàñåí íà Äåâåòè ïî
÷óäî îò Ê ú í ÷ î Ï î ï î â .
Ëþáåí Êóçåâ îò Âåëè÷êîâî, ñïàñåí
íà Äåâåòè îò Ï å ò ú ð Ò î ø å â ; ñïà-
ñÿâà ñå îò îùå äâå ïîêóøåíèÿ â
êîëèáàòà íà Âðúâèùåòî.
Àíãåë Ëèí÷åâ – Èíäæåòî îò Ñåì-
÷èíîâî, íàðî÷åí çà óáèâàíå îò ïàð-
òèçàíèòå ïðè íàïàäåíèå íàä ñåëîòî.
Ñïàñÿâà ñå, êàòî îòâðúùà íà îãúíÿ.
Íà Äåâåòè îáà÷å å åêçåêóòèðàí.
Àíãåë Ëè÷åâ îò Ïàçàðäæèê. Åäèí
îò ìàëêîòî, ñïàñåíè îò óñìúðòÿâàíå
â Îêîëèéñêîòî óïðàâëåíèå îò áèÿ÷à
è òðåïà÷à  à ê ë è í Ò î í å â .
Ìàíñ²ðñêè, ñïàñÿâà ñå îò ïàðòè-
çàíñêèÿ òåðîð; âæ. â ÷. Íåèäåí-
òèôèöèðàíè;
Ä-ð Äðàãîìèð Ìàí÷åâ îò Êàëóãå-
ðîâî, áÿãà îò Áúëãàðèÿ è ïî òîçè
íà÷èí ñå ñïàñÿâà îò çâåðñòâàòà ïî
âðåìå íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè.
Èëèÿ Ìèøåâ îò ñ. Àïðèëöè, îòúð-
âàí îò ñâîÿ çåò È â à í Ì å ä à ð î â .
Àíãåë Ìëàäåíîâ, ðàâíîãîðåö,
ñïàñÿâà ñå ñ áÿãñòâî îò åêçåêóöèÿòà
â ì. Áóêâèê.
Éîðäàí Òðèôîíîâ Íà÷êîâ, ïîä-
538
îôèöåð îò Ðàâíîãîð, ñïàñåí îò åêçå-
êóöèÿ ÷ðåç íàìåñàòà íà ìèíèñòúð
Äàìÿí Âåë÷åâ.
Àëåêñàíäúð Ïàí÷åâ îò Ãîðíî Âúð-
øèëî, ñïàñÿâà ñå îò òðåïàíåòî â
ñåëîòî.
Õðèñòî Ïàøîâ îò Ðàâíîãîð.
Àíãåë Íèêîëîâ Ðàäîñëàâîâ îò Ãàá-
ðîâèöà, åäèíñòâåí ñïàñèë ñå îò íàðî-
÷åíèòå æåðòâè ïî âðåìå íà Âàðòîëî-
ìååâèòå íîùè.
Äàíèë Ðóæèí îò Ñèìåîíîâåö, ñïà-
ñèë ñå ïðè ïàðòèçàíñêîòî íàïàäåíèå
íà îáùèíàòà â òîâà ñåëî.
Òàíüî Ñàìîõîäîâ, ñïàñåí îò ñúñå-
ëÿíèòå êàòî íàðî÷åí çà óáèâàíå îò
ïàðòèçàíèòå, Áúòà.
Àëåêñàíäúð Ñèðàêîâ – ãîðñêè â
Áîðèìå÷êîâî, ñïàñÿâà ñå îò îïèò íà
ïàðòèçàíèòå äà ãî óáèÿò. Åäèíñòâåíè-
ÿò ïàçàðäæè÷àíèí, êîéòî íå å äîóáèò
íà Äåâåòè!
Àòàíàñ Ñòîåâ, ìëàäøè ñòðàæàð â
Áàòàê, åäèíñòâåíèÿò, êîéòî ñå
ñïàñÿâà ïðè çàñàäàòà çà îñâîáîæ-
äàâàíåòî íà Ò î ä î ð Ê î ë à ð î â .
Íèêîëà Ñòîé÷åâ, åäèí îò îñúäåíèòå
íà ñìúðò ïî âðåìå íà Íàðîäíèÿ ñúä.
Ñïàñÿâà ñå, êàòî ñêà÷à îò êàìèîíà,
èçâîçâàù ñìúðòíèöèòå.
Ïåòúð Èëèåâ Ñòîé÷åâ – ×îáàíà
îò Þíàöèòå. Ñïàñÿâà ñå ñ îðúæèå â
ðúêà îò èçïðàòåíèòå ìó â êúùè óáèé-
öè. Òîé å åäèíñòâåíèÿò ïàçàðäæè÷à-
íèí, îêàçàë ñåðèîçåí îòïîð íà íîâàòà
âëàñò, êîÿòî åäâà ñëåä 6 ãîäèíè ãî
„ëèêâèäèðà”;
Ãåîðãè Òàíåâ îò Ðàâíîãîð, óñïÿâà äà
ñå ñïàñè îò ïàðòèçàíñêèÿ îãúí â êî-
ëèáàòà ñè â Ïà÷èíîâî. Ïîñëå îáà÷å,
ïî âðåìå íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè, å
àðåñòóâàí è åêçåêóòèðàí â Ã. Êîíàðå.
Åâòèì Ñòåôàíîâ Òîìîâ, ðàâíîãî-
ðåö; ïî âðåìå íà Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð
ñå ñïàñÿâà îò óáèéñòâî â Áóêâèê áëà-
ãîäàðåíèå íà çàñòúïíè÷åñòâîòî íà
íåèçâåñòåí ïî èìå ïàðòèçàíèí.
Êàðàìôèë Òðåíäàôèëîâ îò Çëî-
êó÷åíå, ñïàñèë ñå äâà ïúòè ïî âðåìå
íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè.
Áîðèñ Õàðàëàìïèåâ, àðõèåðåéñêè
íàìåñòíèê â Ïàçàðäæèê, ñïàñåí îò
ìèðÿíèòå ñè ïî âðåìå íà Âàðòîëî-
ìååâèòå íîùè.
Èëèÿ Öàðñêè îò Áúòà, ñïàñåí ïî
÷óäî íà Äåâåòè îò ïàðòèçàíñêîòî
îòìúùåíèå çà òîâà, ÷å å íàïóñíàë
îòðÿäà.
Äèìèòúð Ñòîèëîâ Øèêîâ – ñïà-
ñÿâà ñå ñ áÿãñòâî ïðè åêçåêóöèÿòà â
ì. Áóêâèê, êúäåòî å òðÿáâàëî äà áúäå
óáèò îò ïàðòèçàíèíà Ã å î ð ã è Ñ å ð -
êåäæèåâ.
Íèêîëèíà Äèìèòðîâà Øèêîâà, ïî
ìúæ Âåëåâà, ðàâíîãîðêà, áÿãà îò
ïëåâíÿòà â Á²êâèê, êúäåòî å çàòâîðåíà
îò ïàðòèçàíèíà Ã å î ð ã è Ñ å ð ê å -
ä æ è å â . Òàêà ñå ñïàñÿâà îò åêçåêó-
öèÿòà.
Ãåîðãè ßíàêèåâ îò Ñåñòðèìî –
ñïàñÿâà ñå îò óáèéñòâî íà Äåâåòè,
çàìèñëåíî â äîìà ìó.
Ñòîÿí ßí÷åâ – ×îìïàòà îò Âàð-
âàðà, ñïàñÿâà ñå îò ïàðòèçàíñêà åêçå-
êóöèÿ ïî âðåìå íà ×åòâîðíàòà àêöèÿ
(18.VIII.1944 ã.).

Àáñóðäíîñòòà íà ñúäåáíèòå îïðåäåëåíèÿ

„èç÷åçíàë”, „áåçñëåäíî èç÷åçíàë”
Í è ò î å ä è í îò óáèòèòå ïî âðåìå íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè
í å å è ç ÷ å ç í à ë á å ç ñ ë å ä í î ! Çà âñåêèãî ñå çíàå êîãà, êúäå è
îò êîãî å óáèò!
Òàêîâà çàòâàðÿíå íà îñòàíàëèòå ñåòèâà íà áúëãàðñêîòî ïðà-
âîñúäèå åäâà ëè èìà ïðåöåäåíò â èñòîðèÿòà íà áúëãàðñêîòî ïðàâî!
Ïîòúðñèõ êîìåíòàð íà ñïåöèàëèñòè çà îïðåäåëåíèåòî „áåç-
ñëåäíî èç÷åçíàë”, ñ êîåòî ñè ñëóæè ïàçàðäæèøêàòà è ïëîâäèâñêàòà
ñúäåáíà âëàñò, çà äà ïðèêðèå èçáèâàíåòî áåç ñúä è ïðèñúäà, äà
ïðèêðèå óáèéöèòå, çâåðñòâàòà è ìÿñòîòî íà óáèéñòâàòà è çâåðñòâàòà.
Îêàçâà ñå, ÷å â ïðèêðèâàíåòî íà ñëåäèòå å âêëþ÷åí è ñúäúò
íà òîòàëèòàðíàòà äúðæàâà. Èçïîëçâàíî å îáñòîÿòåëñòâî, ñúùåñò-
âóâàùî â ïðàêòèêàòà ìó, êàòî ïðîèçâîäñòâîòî çà „îáÿâÿâàíå íà
îòñúñòâèå èëè ñìúðò” å ðåãëàìåíòèðàíî â Ãðàæäàíñêèÿ ïðîöåñóà-
ëåí êîäåêñ, ÷ë. 431–432, 433–438, è â Çàêîíà çà ëèöàòà è ñåìåéñò-
âîòî, ÷ë. 9–19.
Ëèöåòî ñå îáÿâÿâà çà „áåçâåñòíî”. Ïðîöåäóðàòà å íåîáõîäè-
ìà, çà äà áúäàò çàäîâîëåíè èíòåðåñèòå íà íàñëåäíèöèòå, êîèòî ñ
îáÿâÿâàíå íà ñìúðòòà íà ðîäñòâåíèêà óðåæäàò ñåìåéíè, ñòîïàíñêè
è äð. âúïðîñè.
 êîíêðåòíèÿ ñëó÷àé âñè÷êè ñà áèëè íàÿñíî – è äîìàøíèòå,
è ñúäúò, çà ïðè÷èíèòå è íà÷èíà, ïî êîéòî áåçâåñòíîòî ëèöå å áèëî
539
óìúðòâåíî. Íî áúðçàòà ïðîöåäóðà ïî îáÿâÿâàíå íà áåçñëåäíî
èç÷åçíàëèòå ïî âðåìå íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè ñúçäàâà íåâåðîÿòåí
îáðàç íà áúëãàðñêîòî ïðàâîñúäèå, ÷èèòî ïðåäñòàâèòåëè ñà îò íàé-
èíòåëèãåíòíèòå ëþäå â îáùåñòâîòî è áåçñïîðíî çíàÿò îáñòîÿòåë-
ñòâîòî, ÷å Öàð Òðàÿí íà ïàçàðäæèøêèòå êîìóíèñòè èìà ìàãàðåø-
êè óøè!
Ñúçäàäåí å ïàðàäîêñ â åäèí íåâåðîÿòíî äúëúã ñïèñúê íà
áåçñëåäíî èç÷åçíàëè, ìèíàëè ïðåç Îáëàñòíèÿ ñúä íà Ïàçàðäæèê
çà âðåìåòî îò 1945 ã. äî 1949 ã. ñðâ.:
1. Ïåòúð Ãåîðãèåâ Àðíàóäîâ, 18. Éîðäàí Ãðîçäàíîâ Ãåøåâ,
Ïàòàëåíèöà, ä. 304, 1947 ã. Îãíÿíîâî, ä. 1136, 1946 ã.
2. Ãåîðãè Ãåîðãèåâ Àòàíàñîâ, 19. Ñòîÿí Ãåîðãèåâ Ãåðîâ,
Ïàçàðäæèê, ä. 794, 1945. Ïàíàãþðèùå, ä. 319, 1947 ã.
3. Ñåâî Àòàíàñîâ, Ïàíàãþðèùå, 20. Ãåîðãè Èëèåâ Ãëóøêîâ,
ä. 436, 1947 ã. Ïîèáðåíå, ä. 874, 1945 ã.
4. Ãåîðãè Èâàíîâ Áàíåâ, 21. Èâàí Àíãåëîâ Ãðîçäàíîâ,
Îâ÷åïîëöè, ä. 69, 1945 ã. Àïðèëöè, ä. 762, 1945 ã.
5. Àíãåë Ãåîðãèåâ Áàòàøêè, 22. Çëàòêî Èâàíîâ Äàìÿíîâ,
Âàðâàðà, ä. 987, 1945 ã. Ãîâåäàðå, ä. 123, 1946 ã.
6. Ôèëèï Èëèåâ Áåêÿðîâ, Ñâîáîäà, 23. Èâàí Ïåí÷åâ Äåëèáàøåâ,
ä. 845, 1945 ã. Ïàíàãþðèùå, ä. 1852, 1946 ã.
7. Ñòîÿí Ñîòèðîâ Áîäóðîâ, 24. Àëåêñàíäúð Âàñèëåâ
Âåëè÷êîâî, ä. 13, 1946 ã. Äåðìåíäæèåâ, ä. 104, 1948 ã.
8. Ãåîðãè Àíãåëîâ Áîæêîâ, 25. Ëþáåí Àñåíîâ Äæàìáàçîâ,
Ïàçàðäæèê, 1945 ã. Ëúæåíå, ä. 803, 1948 ã.
9. Àíãåë Íèêîëîâ Âåëåâ, ×åïèíî, 26. Ãåîðãè Òîìîâ Äèìèòðîâ,
ä. 432, 1947 ã. Ïàçàðäæèê, ä. 990, 1946 ã.
10. Ãåîðãè Ðàíãåëîâ Âåëåâ, 27. Äèìèòúð Áîðèñîâ Äèìèòðîâ,
Îãíÿíîâî, ä. 124, 1946 ã. Ïàçàðäæèê, ä. 804, 1946 ã.
11. Íèêîëà Ãàöåâ Âåëåâ, 28. Èâàí Ñïàñîâ Äèìèòðîâ, Ëúæåíå,
Îãíÿíîâî, ä. 2318, 1946 ã. ä. 960, 1945 ã.
12. Òîäîð Èâàíîâ Âåñåëèíîâ, 29. Íèêîëà Íåäîâ Äèìèòðîâ,
Ïàçàðäæèê, ä. 227, 1946 ã. Ïàíàãþðèùå, ä. 869, 1945 ã.
13. Àíãåë Ñòîÿíîâ Âúðãîâ, Ñàðàÿ, 30. Âëàäèìèð Õðèñòîâ Äàíåâ,
ä. 988, 1946 ã. Ïàçàðäæèê, ä. 1296, 1948 ã.
14. Áîðèñ Ãåîðãèåâ, Äîðêîâî, 31. Åðåìèÿ Èâàíîâ Åðåìèåâ,
ä. 748, 1945 ã. Áðàöèãîâî, ä. 744, 1945 ã.
15. Ãåîðãè Ìèõàéëîâ Ãåîðãèåâ, 32. Àíãåë Íèêîëîâ Çàéêîâ,
Ïåùåðà, ä. 97, 1947 ã. Ïàçàðäæèê, ä. 718, 1946 ã.
16. Ãåîðãè Ïåòðîâ Ãåîðãèåâ, 33. Ãåîðãè Àòàíàñîâ Çëàòêîâ,
Áåëîâî, ä. 5881, 1949 ã. Ïåùåðà, ä. 459, 1947 ã.
17. Éîðäàí Êðúñòåâ Ãåîðãèåâ, 34. Õðèñòî Çëàòêîâ, Áðàöèãîâî,
Îãíÿíîâî, ä. 944, 1946 ã. ä. 609, 1946 ã.
540
35. Èâàí Ìàëèíîâ Èâàíîâ,
Ïàçàðäæèê, ä. 599, 1946 ã.
36. Èâàí Õðèñòîâ Èâàíîâ,
Ïàçàðäæèê, ä. 797, 1945 ã.
37. Äèìèòúð Èâàí÷åâ, Äîðêîâî,
ä. 747, 1945 ã.
38. Ëàçàð Êàðàìôèëîâ Èëèåâ,
Çëîêó÷åíå, ä. 667, 1946 ã.
39. Èâàí Êðúñòåâ Éîòîâ,
Ïàçàðäæèê, ä. 382, 1947 ã.
40. Ñòîÿí Êàëîôåðîâ, Äîðêîâî,
ä. 745, 1945 ã.
41. Àíãåë Çäðàâêîâ Êàðàáàòàêîâ,
Ïàçàðäæèê, ä. 37, 1946 ã.
42. Àíãåë Èëèåâ Êàôåäæèéñêè,
Ðàêèòîâî, ä. 931, 1945 ã.
43. Êîñòàäèí Åâñòàòèåâ, Êîâà÷åâî,
ä. 996, 1946 ã.
44. Ìèëîø Èâàíîâ Êîâà÷åâ,
Ëúæåíå, ä. 756, 1945 ã.
45. Êîñòàäèí Èâàíîâ Êîíñóëîâ,
Âåëè÷êîâî, ä. 309, 1947 ã.
46. Ñïàñ Ãåíîâ Êîíñóëîâ,
Âåëè÷êîâî, ä. 309, 1947 ã.
47. Ãåíå Êîïàðëîâ (?!), Âåëè÷êîâî,
ä. 307, 1947 ã.
48. Àõìåä Õàëèëîâ Êîñåâ,
Êîñòàíäîâî, ä. 334, 1947 ã.
49. Ïåòêî Êîñòàäèíîâ, Áðàöèãîâî,
ä. 949, 1948 ã.
50. Àëåêñàíäúð Íèêîëîâ Êúíåâ,
Îãíÿíîâî, ä. 760, 1945 ã.
51. Íèêîëà Ã. Ìàíäðàäæèéñêè,
Áàòàê, ä. 844, 1945 ã.
52. Äèìèòúð Ðàíãåëîâ Ìàíåâ,
Ìîêðèùå, ä. 843, 1945 ã.
53. Ïåíå Ëèëîâ Ìèíêîâ,
Ëåñè÷îâî, ä. 989, 1946 ã.
54. Àíãåë Ìóöåâ, Ïàíàãþðèùå,
ä. 26, 1946 ã.
55. Êðúñòüî Ãåîðãèåâ Íà÷åâ,
Ëåñè÷îâî, ä. 793, 1945 ã.
56. Íåí÷î Í. Íà÷åâ, Ëåñè÷îâî,
ä. 228, 1946 ã.
57. Àñïàðóõ Äåëêîâ Íåíêîâ,
Âàðâàðà, ä. 985, 1945 ã.
58. Ãåîðãè Êîöåâ Íåøåâ,
Ïàçàðäæèê, ä. 900, 1946 ã.
59. Íèêîëà Ñòîé÷åâ Íèêîëîâ,
Ãàáðîâèöà, ä. 317, 1947 ã.
60. Áîðèñëàâ Àëåêñàíäðîâ Íî÷êîâ,
Ïàçàðäæèê, ä. 353, 1947 ã.
61. Ïåòúð Äåÿíîâ Ïàêîâ,
Ïàíàãþðèùå, ä. 492, 1946 ã.
62. Äèìèòúð Àíãåëîâ Ïåíêîâ,
Ëåâñêè, ä. 821, 1945 ã.
63. Àíãåë Ëóë÷åâ Ïåòðèøêè,
Ñòðåë÷à, ä. 261, 1946 ã.
64. Ãåîðãè Íèêîëîâ Ïåøëîâ,
Ñáîð, ä. 230, 1946 ã.
65. Êàðàìôèë Ñúáåâ Ïåøëîâ,
Ñáîð, ä. 1234, 1948 ã.
66. Èâàí Ãåîðãèåâ Ïëà÷êîâ,
Ïîïèíöè, ä. 418, 1946 ã.
67. Äèìèòúð Èâàíîâ Ïîëåâ (?!),
Ëåñè÷îâî, ä. 790, 1945 ã.
68. Äèìèòúð Ñòîéíîâ Ïîìàêîâ,
Ìóõîâî, ä. 2216, 1946 ã.
69. Íèêîëàé Ìàðêîâ Ïóí÷åâ,
Ïîèáðåíå, ä. 2331, 1949 ã.
70. Èâàí Ñòîÿíîâ Ðàäóëîâ,
Ïîèáðåíå, ä. 249, 1948 ã.
71. Íåäÿëêî Èâàíîâ Ðè÷åâ,
Îâ÷åïîëöè, ä. 1628, 1946 ã.
72. Çäðàâêî Ñòàìåíîâ Ðîãëåâ,
Þíàöèòå, ä. 779, 1945 ã.
73. Ïåòúð Ãåîðãèåâ Ñàïóíäæèåâ,
Ïàíàãþðèùå, ä. 722, 1946 ã.
74. Àíãåë Õðèñòîâ Ñåìåðäæèåâ,
Ïåùåðà, ä. 483, 1946 ã.
75. Ñïàñ Êðúñòåâ Ñïàñîâ,
Ïàçàðäæèê, ä. 305, 1947 ã.
76. Ñòîÿí Ñòàí÷åâ, Áëàòíèöà,
ä. 1220, 1948 ã.
77. Òèíüî Ïåòêîâ Ñòîåâ,
Ïàçàðäæèê, ä. 609, 1946 ã.
78. Êóíà Ïåíåâà Ñòîåâà, Ëåñè÷îâî,
ä. 932, 1945 ã.
541
79. Ïåòúð Ãåîðãèåâ Ñòîéíîâ, 91. Ãåîðãè Ñòåôàíîâ Öàðè÷êîâ,
Ñåñòðèìî, ä. 666, 1946 ã. Ïàçàðäæèê, ä. 431, 1947 ã.
80. Êîöå Ñòîÿíîâ, Ïàçàðäæèê, 92. Êðóì Ñòåôàíîâ Öàðè÷êîâ,
ä. 426, 1946 ã. Ïàçàðäæèê, ä. 661, 1946 ã.
81. Íèêîëà Ñòîÿíîâ, Âàðâàðà, 93. Ãåîðãè Íèêîëîâ Öâåòàíîâ,
ä. 892, 1947 ã. Ïîèáðåíå, ä. 606, 1948 ã.
82. Õðèñòî Òîäîðîâ Òî÷êîâ, 94. Âàñèë Èâàíîâ Óçóíîâ,
Ïàòàëåíèöà, ä. 796, 1945 ã. Ïàçàðäæèê, ä. 213, 1949 ã.
83. Áëàãî Êðúñòåâ Òàêåâ, 95. Ëóêà Ðàäåâ Þðóêîâ,
Þíàöèòå, ä. 552, 1946 ã. Ïàíàãþðèùå, ä. 416, 1946 ã.
84. Âàñèë Äèìèòðîâ Òåðçèéñêè, 96. Òîìà Õðèñòåâ ßí÷åâ,
Þíàöèòå, ä. ¹ ?! Ïàçàðäæèê, ä. 623, 1945 ã.
85. Àíãåë Äèìèò-
ðîâ Òåðçèéñêè,
Þíàöèòå,
ä. 710, 1945 ã.
86. Ãåîðãè Òîäî-
ðîâ Òî÷êîâ,
Ïàòàëåíèöà,
ä. 226, 1946 ã.
87. Àíãåë Èâàíîâ
Òðèôîíîâ,
Ïàòàëåíèöà,
ä. 918, 1946 ã.
88. Àíêà Ïåòêîâà
Õàäæèéñêà,
ä. 986, 1945 ã.
89. Çàðêî
Õàäæèïîïîâ,
Äîðêîâî,
ä. 476, 1945 ã.
90. Äèìèòúð
Õðèñòîâ,
Áðàöèãîâî,
ä. 1064, 1946 ã.

Ïðîòîêîë
çà “áåçñëåäíî
èç÷åçíàë”

542
 Ïúðâî èçáèòè,
ïîñëå îñúäåíè íà ñìúðò îò ò. íàð.
„Íàðîäåí ñúä”
Òîçè ïàðàäîêñ â áúëãàðñêîòî ïðàâîðàçäàâàíå íà ìëàäàòà
òîòàëèòàðíà äúðæàâà å áèë ïðåäìåò íà ìíîãî îïèñàíèÿ (âæ. íàïð.
â Æåðòâèòå íà „íàðîäíèÿ” ñúä, Ñ., 2006, ñ. 70)
 Îáâèíèòåëíèÿ àêò ¹1 îò 1945 ã. íà “íàðîäíèòå îáâè-
íèòåëè” ïðè Ïàçàðäæèøêèÿ íàðîäåí ñúä ñà ïðåäëîæåíè çà ñìúðò-
íî íàêàçàíèå âå÷å èçáèòèòå áåç ñúä è ïðèñúäà:
1. Êèðèë Íèêîëîâ Êîøëóêîâ, êìåò íà Öåðîâî.
2. Èëèÿ Åí÷åâ, çåìåäåëåö îò Öåðîâî.
3. Èëèÿ Áðúñíàðîâ – Ëîøàêà, çåìåäåëåö îò Êàëóãåðîâî.
4. Ñòîÿí Ìà÷ååâ, êìåò íà ñ. Âåòðåí.
Îò íàðî÷åíèòå çà óáèâàíå óñïÿë äà èçáÿãà ñàìî ä - ð Ä ð à ã î -
ì è ð Ì à í ÷ å â îò Êàëó÷åðîâî (Çà íåãî âæ. ïîâå÷å â ÷. „Äîñòîéíî
åñòü”).
Ñúäåáíàòà ðàçïðàâà ñ âå÷å èçáèòèòå „âðàãîâå” è êîíôèñ-
êóâàíåòî íà èìóùåñòâîòî èì ïðîòèâîðå÷è íà ÷ë. 71, ò.1, êúäåòî
å êàçàíî, ÷å óãëàâíîòî ïðåñëåäâàíå ñå ïðåóñòàíîâÿâà, êîãàòî âè-
íîâíèÿò óìðå, âæ. è â “Áåç ñúä…”. ñ. 22.
Àëåêñàíäúð Àòàíàñîâ îò Ãàáðîâèöà, óáèò, ïðåäè äà èçëåçå
ðåøåíèåòî íà Íàðîäíèÿ ñúä çà ñìúðòíàòà ìó ïðèñúäà.
Èëèÿ Áðúñíàðîâ – Ëàøîêà, óáèò îò ïàðòèçàíèòå, ñëåä òîâà
ñúäåí îò Íàðîäíèÿ ñúä.
Çàïðèí Äîé÷åâ îò Ãîâåäàðå, âåðîÿòíî ïúðâî óáèò, ïîñëå ñúäåí.
Èëèÿ Æóïîâ îò Êàëóãåðîâî.
Êèðèë Êîøëóêîâ, êìåò íà Öåðîâî, óáèò íà Äåâåòè.
Ñòîÿí Ìà÷ååâ, ñ ïîñìúðòíà ñìúðòíà ïðèñúäà îò Íàðîäíèÿ
ñúä êàòî êìåò íà Âåòðåí (?!).
Èâàí Ïëà÷êîâ îò Ïîïèíöè, ïúðâî óáèò, ïîñëå ñúäåí.
Èâàí Ïîïîâ îò Áåëîâî, âåðîòíî ïúðâî óáèò, ïîñëå ñúäåí.
Ñòîÿí ßí÷åâ – ×îìïàòà, Âàðâàðà, ïúðâî óáèò â Ïàçàðäæèê
èëè âúâ Âåëè÷êîâñêî, ïîñëå ìó å ïðîèçíåñåíà ñìúðòíà ïðè-
ñúäà.
543
 Ïîçîð
çà ïîëèòèçèðàíàòà ÷àñò îò áúëãàðñêèòå ìàãèñòðàòè
1944 – 1948 ã.
Ïîçîð çà áúëãàðñêèòå ìàãèñòðàòè, îáÿâèëè çà „èç÷åçíàëè”,
„áåçñëåäíî èç÷åçíàëè” óáèòèòå îò íîâàòà âëàñò ëþäå âúâ Âàðòîëî-
ìååâèòå íîùè, êàêòî è ïðèêðèëè èçáèâàíåòî íà ïîäñúäèìè.
Íå óñïÿõ äà ñúáåðà âñè÷êè èçäàäåíè ñúäåáíè ðåøåíèÿ, çà äà
îòäåëÿ èìåíàòà íà ìàãèñòðàòèòå. Ïî ìàëêîòî äîêóìåíòè, êîèòî
ñúáðàõ, ñå óòî÷íÿâàò èìåíàòà íà ïîçîðíî ñú÷èíèëèòå îïðåäåëå-
íèåòî „áåçñëåäíî èç÷åçíàë” áúëãàðñêè ñ ú ä è è è ï ð î ê ó ð î ð è :
Ïåòêî Âåëåâ, ïðåäñåäàòåë íà ñúäå- Á î ð è ñ Õ à ð à ë à ì ï è å â (çà íåãî âæ.
áåí ñúñòàâ íà Ïàçàðäæèøêèÿ ñúä ïðè Ïàçàðäæèê).
ïðåç 1947 ã. • ïðèêðèë èçáèâàíåòî íà 86 ÷îâåêà
Òåíî Ãåîðãèåâ, ïðîêóðîð â Îáëàñò- ïðåäè ïðî÷èòàíå íà ñìúðòíèòå èì
íèÿ ñúä, Ïëîâäèâ, îáÿâèë çà áåçñëåä- ïðèñúäè.
íî èç÷åçíàë Ñ ò î ÿ í Ñ ò à í ÷ î â îò Í. Ìàí÷åâ, ïðåäñåäàòåë íà Øåñòè
Áëàòíèöà; ñúñòàâ íà ÍÑ â Ïàçàðäæèê, èçäàâàë
Íèêîëà Äëúãíåêîâ, ÷ëåí íà ñúäå- ñìúðòíè ïðèñúäè íà ëèöà, èçáèòè
áåí ñúñòàâ â Ïàçàðäæèøêèÿ ñúä ïðåäâàðèòåëíî, è ðåñï. ðåøåíèÿ çà
(1947). ãëîáè è êîíôèñêàöèè íà ñìúðòíè-
Õð. Ï. Äóðîâ, ÷ëåí íà Øåñòè ñúñ- öèòå;
òàâ íà ÍÑ, Ïàçàðäæèê, èçäàâàë • âæ. à å î ð ã è Ê î ò å â , Ëåñè÷îâî;
ðåøåíèÿ çà ñìúðòíè ïðèñúäè, ãëîáè Ò. Öâåòàíîâ, ÷ëåí íà Øåñòè ñúñòàâ
è êîíôèñêàöèÿ çà ïðåäàðèòåëíî èç- íà ÍÑ â Ïàçàðäæèê, èçäàâàë ñìúðòíè
áèòè ëèöà; ïðèñúäè çà ïðåäâàðèòåëíî èçáèòè
· âæ. à å î ð ã è Ê î ò å â , Ëåñè÷îâî. æåðòâè è ðåñï. ãëîáè è êîíôèñêàöèè;
Èâàí Í. Êèëèòàíîâ, ñåêðåòàð íà • âæ. à å î ð ã è Ê î ò å â , Ëåñè÷îâî.
ñúäà â Ïàçàðäæèê ïðåç 1947 ã. Í. Í. ×àïêúíîâ, ÷ëåí íà VI ñúñòàâ
• ìîæå áè ñúäåáåí ÷èíîâíèê (?!) íà ÍÑ â Ïàçàðäæèê, èçäàâàë ñìúðòíè
Äèìèòúð Ã. Êîåâ, ÷ëåí íà ñúäåáåí ïðèñúäè íà ïðåäâàðèòåëíî óìúðòâåíè
ñúñòàâ â Ïàçàðäæèøêèÿ ñúä; ëèöà è ðåñï. ãëîáè è êîíôèñêàöèè;
• âæ. Àíãåë Òåðçèéñêè, Þíàöèòå. • âæ. à å î ð ã è Ê î ò å â , Ëåñè÷îâî.
Ìèõàèë Ìàíåâ, îáâèíèòåë êúì Âàñèë Øèøêîâ, ïðîêóðîð â Ïàçàð-
ò.íàð. Íàðîäåí ñúä. äæèê, ó÷àñòâàë â îñúæäàíåòî íà Àí-
• ñúñòàâèë îáâèíèòåëíèòå àêòîâå ãåë Ä. Òåðçèéñêè îò Þíàöèòå (1947).
è íà îòñúñòâàùè è èçáèòè ïðåäè òîâà ß. Øîïîâ, ÷ëåí íà VI ñúñòàâ íà ÍÑ,
ëþäå êàòî ¹ 37. Ä ð à ã î ì è ð Ì à í- Ïàçàðäæèê, èçäàâàë ïðèñúäè íà óìúð-
÷ å â; ¹ 47. Êèðèë Êîøëóêîâ, ¹ òâåíè ïðåäâàðèòåëíî ëèöà è ðåñï.
56. Èëèÿ Åí÷åâ, Èëèÿ Áðúñíà- ðåøåíèÿ çà ãëîáè è êîíôèñêàöèÿ.
ðîâ, ¹ 78. Ñòîÿí Ìà÷ååâ, ¹ 87. • âæ. à å î ð ã è Ê î ò å â , Ëåñè÷îâî.
544
 Ïúðâî áèòè, ïðåáèòè, óáèòè è èçãîíåíè, ñëåä òîâà óâîëíåíè
Òàêàâà å îáñòàíîâêàòà â ïîâå÷åòî îò ñåëèùàòà íà Îêðú-
æèåòî çà ëèöàòà, êîèòî ñà áèëè íà äúðæàâíà è îáùèíñêà ñëóæáà.
Ìàëêîòî èçêëþ÷åíèÿ, êàòî ñòàíàëîòî â Ïèùèãîâî, êúäåòî âëàñ-
òèòå íå ñà ìàëòðåòèðàíè, íå èçìåíÿò öÿëîñòíàòà êàðòèíà.
Èçñëåäâàíåòî ïðè-
ëàãà êàòî àðãóìåíòàöèÿ
íà òåçàòà Çàïîâåä ¹
2808 II íà ìèíèñòúðà
íà âúòðåøíèòå ðàáîòè
À í ò î í Þ ã î â îò 15.
IÕ. 1944 ã. ñúñ ñëåäíèÿ
òåêñò: „Íàçíà÷àâàì çà
è. ä. ïîìîùíèê-îáëàñò-
íè äèðåêòîðè íà íàðîä-
íàòà ìèëèöèÿ, îêîëèé-
ñêè è ïîìîùíèê-îêî-
ëèéñêè óïðàâèòåëè,
ãðàäñêè è ñåëñêè êìå-
òîâå â ñòðàíàòà ëèöàòà,
íàòîâàðåíè ñúñ ñúùèòå
äëúæíîñòè îò ñúîòâåò-
íèòå êîìèòåòè íà Îòå-
÷åñòâåíèÿ ôðîíò, êàòî
ãè ÍÀÒÎÂÀÐÂÀÌ äà
èçïúëíÿâàò çàåòèòå îò
òÿõ äëúæíîñòè äî íà-
çíà÷àâàíåòî ñ îòäåëíè
Çàïîâåäòà íà Àíòîí Þãîâ
çàïîâåäè íà òèòóëÿðè íà
òèÿ äëúæíîñòè, êàòî ëèöàòà, çàåìàëè äîñåãà òèÿ äëúæíîñòè,
óâîëíÿâàì (ïîä÷åðòàíî îò ìåíå – Ò.Á.).
Ïðåïèñ îò òàçè çàïîâåä äà ñå èçïðàòè íà ã. ã. îáëàñòíèòå
äèðåêòîðè, îêîëèéñêèòå óïðàâèòåëè è êìåòîâåòå íà ãðàäñêèòå è
ñåëñêèòå îáùèíè çà èçïúëíåíèå”.
Êàêâî ñòàâà â Ïàçàðäæèê è â Ïàçàðäæèøêî?
Çàïîâåäòà å ïîëó÷åíà. Îáà÷å íå ñå çàâåæäà è íå ñå ïóñêà â
îáðàùåíèå, çàùîòî å ïåðèîäúò íà Òðåïàëêàòà, íà óñèëåíîòî èçáè-
âàíå íà „ãàäîâåòå”, êàêòî êàçâà Ë þ á å í Ã ó ì í å ð î â ïðåä áúë-
ãàðñêèÿ ñúä ïðåç 1951 ã., çàùîòî íà ìåñòíèòå óïðàâíèöè èì òðÿáâà
545
îùå âðåìå, çà äà äîâúðøàò èçáèâàíåòî. Êîãàòî ïðèêëþ÷âàò
ôàòàëíèòå çà Áúëãàðèÿ è çà Êðàèùåòî 40 èçòðåáèòåëíè äíè, ñ
ðåçîëþöèÿ íà îêîëèéñêèÿ óïðàâèòåë Ä î á ð è Á ð à ò è ñ ò è ë î â îò
12. Õ.1944 ã. çàïîâåäòà å ïðåïðàòåíà äî èíñòèòóöèèòå. Ñúùèÿ äåí
å çàâåäåíà ñúñ âõîäÿù ¹ 3081 è â äîêóìåíòàöèÿòà íà Îêîëèéñêîòî
óïðàâëåíèå íà ÌÂÐ.
Òàêà Ä. Áðàòèñòèëîâ ñå äîêóìåíòèðà êàòî åäèí îò ãëàâíèòå
ïàëà÷è â Êðàèùåòî.1 Ñïðàâåäëèâîñòòà èçèñêâà äà ñå ïîä÷åðòàå è
ôóíêöèÿòà ìó íà ïîä÷èíåíîñò ñïðÿìî ãëàâíèòå ðåæèñüîðè íà
óáèéñòâàòà â Êðàèùåòî – èìåííî Ë þ á å í Ã ó ì í å ð î â è Ñ ò î ÿ í
Ï î ï î â 2, ïúðâèÿò ñ ðåàëíàòà âëàñò íà ñåêðåòàð íà Îêîëèéñêèÿ
êîìèòåò íà ÁÐÏ/ÁÊÏ, âòîðèÿò â ðîëÿòà íà ×îâåêà çàä çàâåñàòà.
Òóê òðÿáâà äà ñå êîìåíòèðà è äâóëè÷èåòî íà À í ò î í Þ ã î â .
Óâîëíÿâà äúðæàâíèòå ñëóæèòåëè, êàòî ïðåäâàðèòåëíî å èçäàë
óñòíà çàïîâåä çà „ëèêâèäèðàíåòî” íà ãîëÿìà ÷àñò îò òÿõ. Çà èçïúë-
íåíèåòî íà çàïîâåäòà èìà åäíî êàòåãîðè÷íî ñâèäåòåëñòâî íà
Ë þ á å í Ã ó ì í å ð î â ïðè ðàçïèòà ìó îò 1951 ã., ïðåäñòàâåíî ïðè
È ë è ÿ Ñ ò å ô à í î â (Óáèéñòâîòî…, ñ. 53): „Á à å Â à ñ è ë ( Ñ ò î -
ÿ í Ï î ï î â ) – áåøå õîäèë äî Ñîôèÿ äâà ïúòè (äî 27.IÕ. – áåë.
Ò. Á.). Òîé äîíåñå óêàçàíèÿòà äà ñå ëèêâèäèðàò âñè÷êè ïàëà÷è äî
9 þíè, ñåïòåìâðèéñêèòå è àïðèëñêèòå ñúáèòèÿ, à ïàëà÷èòå îò
ïî-êúñíèòå ãîäèíè, ñëåä 1934-òà, äà ñå ïðåäàäàò íà ñúä. Òèÿ óêà-
çàíèÿ äàäîõ íà äðóãàðèòå îò Îêîëèéñêîòî óïðàâëåíèå, à ïîñëå
èçïðàùàõìå íîùíî âðåìå ñ êàìèîí ãðóïè ïî ñåëàòà äà ÷èñòÿò
ãàäîâåòå”.3 Ïî òîâà ñâèäåòåëñòâî èçëèçà, ÷å â Ïàçàðäæèøêî,
êàêòî è íà äðóãè ìåñòà, íå ñà îáúðíàëè âíèìàíèå íà õðîíîëîãèÿòà
„ñëåä 1934 ã.”. Èçáèâàíåòî å èçïúëíÿâàíî òîòàëíî, êàòî ïîêðàé
ëþäåòå íà äúðæàâàòà áèâàò èçáèâàíè è âñè÷êè îñòàíàëè, çà êîèòî
ïàçàðäæè÷àíèòå îò Îêðúæèåòî êàçâàò: „Ïî àìáèöèÿ!”. Ïðè Ñï.
Ò î ì î â (ñ. 90) å ïðåäñòàâåíà ìèñòèôèêàöèîííàòà òåçà çà òîâà,
÷å çàïîâåäòà å ïóñíàòà çà èçïúëíåíèå îùå íà 15.IÕ.1944 ã.
1
Ä î á ð è Á ð à ä è ñ ò è ë î â å íàçíà÷åí çà îêîëèéñêè óïðàâèòåë 5 äíè ïðåäè
çàïîâåäòà íà Àíòîí Þãîâ . Òîãàâà çà îêîëèéñêè êîìåíäàíò ñå ïðåäñòàâÿ â
Çàïîâåä ¹1 îò 10.IÕ.1944 ã. íà Îêîëèéñêèÿ óïðàâèòåë Ë þ á å í Ã ó ì í å ð î â .
Ä î á ð è Ñ ò . Á ð à ä è ñ ò è ë î â , áèâø ïîëèòè÷åñêè çàòâîðíèê, â òîçè
ìîìåíò å íà 33 ã. Ïî ïðîôåñèÿ å þðèñò.
2
Çà ïàëà÷åñêàòà ìó ðîëÿ ïðåäè è ñëåä Äåâåòè ïîâå÷å ïðè Ò. Áàëêàíñêè,
Ì. Øàòîðîâ…
3
Èçïúëíèòåëÿò íà çëîâåùàòà óñòíà çàïîâåä å Ñ ï à ñ Ò î ì î â , çà êîãîòî
òóê èìà îòäåëíà ÷àñò, âæ. Äîêóìåíòàëíèòå èçìàìè íà Ñïàñ Òîìîâ.
546
 Íÿêîëêî ìíåíèÿ çà ò.íàð. äâèæåùè ñèëè
íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè
Áåäíàòà òåðìèíîëîãèÿ íà êîìóíèñòè÷åñêàòà ëèòåðàòóðà
ðàáîòåøå ñ ïîëÿðíîñòòà: „íàðîäíè ñèíîâå” è „íàðîäíè âðàãîâå”.
„Íàðîäíèòå ñèíîâå” áåçñïîðíî ñà äåöà íà íàðîäà. À „âðàãîâåòå”
ðåñï. íå ñà ðîäåíè îò òîçè íàðîä. Íàðîäúò „ïîæåëà” íà Äåâåòè è
ñëåä òîâà áåç ñúä è ïðèñúäà ñìúðòòà íà „íàðîäíèòå âðàãîâå”.1 È
ïàê â èìåòî íà íàðîäíèòå ñèíîâå! Áåçìèñëåí êðúã íà àáñóðäíèÿ
ñèëîãèçúì!
Çà äà íå íàâëèçàì â ðàçñúæäåíèÿ, ïðåäàâàì ìíåíèåòî íà
î÷åâèäöèòå, êîèòî íàé-âåðîÿòíî â îíîâà âðåìå ñà ïðèíàäëåæàëè
êúì íåîïèñàíà ÷àñò îò áúëãàðèòå: ìåæäó „íàðîäà” è „íàðîäíèòå
ñèíîâå”, ñðâ.:
· Èíæ. Á î ð è ñ ë à â Ñ ò î è ì å í î â , Ïðî-Àíòè, 40, 1993: „Çëî-
âåùà êàðòèíà áåøå (â Äóïíèöà íà 12.IÕ.1944 ã. – áåë. Ò.Á.) – øåïà
ïîëóãðàìîòíè çàòâîðíèöè, øèâà÷è, îáóùàðè, êðèìèíàëíè
òèïîâå, íåóñïåëè ó÷åíèöè, õëàïàöè, íåïîñëóøíè ñèíîâå, èçáÿãàëè
âîéíèöè îñúùåñòâÿâàõà „êîìóíèñòè÷åñêàòà” ïðàâäà è
äîáðîäåòåë”.

Äâèæåùèòå ñèëè íà „Ðåâîëþöèÿòà” â Ïàçàðäæèøêî

Òå ïî íèùî íå ñå îòëè÷àâàò îò òðúãíàëèòå ñ ïàðòèçàíèòå,
ÿòàöèòå è ïîëèòçàòâîðíèöèòå òúëïè ñëåä Äåâåòè, óêàçàíè ïî-
íàïðåä. Äîðè íåùî ïîâå÷å.  Ïàçàðäæèøêî Ëåñè÷îâñêèÿò
âîåíåí êîìóíèçúì ðàçâúðçâà è ò. íàð. òðåòè ïîÿñ íà óáèéöèòå,
êîèòî ñòèãàò äî ðàçïàñàíà âàêõàíàëèÿ, äî ìú÷åíèÿ, ïîáîèùà,
èçíàñèëâàíèÿ è óáèéñòâà áåç ñúä è ïðèñúäà.
Áåçñïîðíî ìåæäó òÿõ ìîæå áè å èìàëî è äîáðè õîðà, êîèòî
íå ñà è ïîäîçèðàëè ìîùòà íà ñúçäàäåíèòå „òðîéêè” çà åêçåêóöèè.
Íÿêîè îò òÿõ ñà ñå îòêàçâàëè îò ñúïðè÷àñòíîñòòà, äðóãè ñà ñå
îñòàâÿëè äà ãè ïîíåñå âúëíàòà íà íàñèëèåòî.
Äîðè ñàìèÿò ôàêò, ÷å ñè ãëàñóâàë èëè ïîäêðåïèë óáèéñòâîòî
íà íåâèíåí ÷îâåê, ïî îáè÷àéíîòî ïðàâî íà áúëãàðèòå òå ïðàâè
óáèåö. Ïàðòèçàíêàòà Á î ã ä à í à Ê î ò î â à - Ì ó ð ä æ å â à , âåðî-
ÿòíî ÷åñòåí ÷îâåê, êàçâà ïî ïîâîä óáèéñòâîòî íà áàùà ñè: “ Êàêâî
ìîæåõ äà íàïðàâÿ?! Áÿõ ïàðòèåí ÷ëåí! Èìàøå äèñöèïëèíà!” Òÿ
å ñïàçèëà äèñöèïëèíàòà è ôàêòè÷åñêè å ïîãóáèëà ðîäèòåëÿ ñè!
547
Äðóãè, êîèòî ñà çàîáèêîëèëè „ïàðòèéíàòà” äèñöèïëèíà, ñà
ñïàñèëè áëèçêèòå ñè. Çà òÿõ å îòäåëåíà ÷. „Äîñòîéíî åñòü” – äîðè
êîãàòî ñà íàêúðâàâåíè ñ äðóãè óáèéñòâà è íàñèëèÿ.
 ìîÿòà êíèãà çà Ì. Øàòîðîâ èìà åäíî èçðå÷åíèå: „Íå âÿð-
âàõ, ÷å ìîæå äà èìà êîìóíèñò ñ ÷èñòî îò êðèìèíàëíè äåÿíèÿ
äîñèå” (ñ. 6). Ì å ò î ä è Ø à ò î ð î â ñå îêàçà òàêúâ – ïîíå â
äîñåãàøíîòî ïðîó÷âàíå. Êîãàòî èçäèðâàõ „äâèæåùèòå ñèëè” íà
„Ðåâîëþöèÿòà” â Ïàçàðäæèøêî, ôîðìèðàëè ñå, ñëåä êàòî å âçåòà
âëàñòòà (Ïðîêëàìàöèÿòà íà Ê è ì î í Ã å î ð ã è å â ), àç
äåéñòâèòåëíî îòêðèõ ñðåä òÿõ åäèí ïî÷òåí ÷îâåê. Êàçâà ñå Ñ ï à ñ
 ó ÷ ê î â . Òîé îáà÷å íå èçäúðæà èçìàìàòà è ñå îáåñâà (çà íåãî
ïîâå÷å ïðè Àë. Ï î ï î â , Íåèçðå÷åíîòî).  îñòàíàëèòå ñëó÷àè
èçñëåäâàíåòî ðàçêðè ïàëà÷èòå íà áúëãàðèòå â Êðàèùåòî, êîèòî
ãðóïèðà â íÿêîëêî êëàñà: 1. Ðåæèñüîðè íà íàñèëèåòî è çâåðñòâàòà.
2. Óáèéöè. 3. Íàñèëíèöè íà æåíè. 4. Ïîáîéíèöè. 5. Èçíóäâà÷è.
Âñè÷êè òåðìèíîëîãè÷íè îçíà÷åíèÿ ñà â ïàðàäèã-
ìàòà íà êðèìèíàëèÿòà.
 êîíêðåòíèÿ ñëó÷àé ïîðàäè íåâúçìîæíîñòòà äà îïèøà â
äåòàéëè âñè÷êè ïðåäñòàâèòåëè íà „äâèæåùèòå ñèëè” â Êðàèùåòî,
çà êîåòî ÿâíî áè òðÿáâàëî äðóãî ìíîãîòîìíî èçñëåäâàíå, ùå ïðåä-
ñòàâÿ ñàìî íÿêîëêî ïðèìåðà çà èëþñòðàöèÿ:
• Ïåòêî Áëaæíèÿ (Ï å ò ê î Í è ê î ë î â Á î ò å â ) å ðîäåí â
ìíîãîäåòíî ñåìåéñòâî â Îâ÷åïîëöè ïðåç 1908 ã. Æåíè ñå çà èìîò-
íî, ìàëêî ïðîñòîâàòî ìîìè÷å îò Ðîñåí – Ò à í ê à . Òàêà ñòàâà çåò
íà çàìîæíèÿ ñåëÿíèí îò òîâà ñåëî Ì £ ê î Ï à ë ü ¥ ê î â . Â
ãîäèíèòå íà ïàðòèçàíùèíàòà ñòàâà „ÿòàê”. Íà Äåâåòè ïðèñòèãà â
Ðîñåí îòêúì Îâ÷åïîëöè è ñå ïðåäñòàâÿ çà ïàðòèçàíèí. Âçåìà
âëàñòòà îò äîòîãàâàøíèÿ êìåò, Ã å î ð ã è Ä è ì è ò ð î â Ò à ÷ å â
(?!), è íàáúðçî ñêàëúïâà ðàçïðàâàòà ñ íåâèííèÿ ñåëÿíèí Ã å î ð ã è
Ê ó ð ò å â , êîéòî óæ áèë ïðåäàë ñáîðñêèÿ ïàðòèçàíèí Ê î ë è ø à .
Ñòàâà äåéñòâèòåëåí ãîñïîäàð íà ñåëîòî îò òèïà íà À ñ à í Ø î ï à ,
ïîñëåäíèÿ òóðñêè àãà â íåãî. Ñàì õóáàâåö, êîéòî îáè÷à êîì-
ïàíèèòå è ëåêèÿ æèâîò, ðåøàâà äà ñå îòúðâå îò êðîòêèÿ ñè äÿäî
Ì è ê î Ï à ë ü ¥ ê à . Âåäíúæ ãî ïîâåæäà êúì Êîðèÿòà ïî ïîñîêà
íà Ñàðàÿ óæ ïî ðàáîòà. Òàì âàäè ïèñòîëåòà ñè è ãî óáèâà.
Íà âúïðîñà ìè êúì ìîèòå èíôîðìàòîðè, çàùî Á ë à æ í è ÿ
óáèâà Ï à ë ü î ê à , áàáà Í à ä å æ ä à Ê ó ð ò å â à - Á è ê î â à
îòãîâîðè: “Óáè ãî òàêà, çà óäîâîëñòâèå!”

548
 Â å ñ à Ã å î ð ã è å â à Ò à ÷ å â à - Ë ó ë ÷ å â à íà 78 ã., IV îòäå-
ëåíèå, îò Ðîñåí, ñåãà æèâåå â Ñàðàÿ, êàçà: “Òîé áåøå âñè÷êî â
ñåëî. Ïðèíóäè æåíà ñè è áàáà ñè Ì à ð è ÿ äà ìó ñòàíàò ñâèäåòåëè,
÷å óæ ñòàðèÿ Ï à ë ü î ê áèë âèíîâåí çà òîâà, ÷å íå ñå ðàçáèðàëè.
Áàáàòà ïîñëå ðàçïðàâÿøå, ÷å ñòàíàëà ñâèäåòåëêà, çà äà ìîæå
Á ë à æ í è ÿ äà ñè ãëåäà äåöàòà. Èìàøå òðè: Ñ ò å ô ê à , îñòàíà â
Ðîñåí, Ê à ò à – îìúæè ñå çà ìîÿ äåâåð Ñ ò å ô à í Ë ó ë ÷ å â , è
È â à í – æèâåå â Ïàçàðäæèê. Àç ìíîãî íå âÿðâàì â òàêèâà ðàáîòè,
íî íà Ê à ò à ñå ðîäè äåòå, êîåòî íàïúëíî íå å âðåä. Òÿ, êàòî ãî
âîäèëà íà âðà÷êè, òå £ êàçâàëè: “Êðúâ èìà ïðîëÿòà âúâ âàøåòî
ñåìåéñòâî! Òîâà å Íàêàçàíèå! Áîæà íàêàç£ÿ”. Äðóãèÿò ñèí íà
Ê à ò à – Ì è ò ê î , Ô ð å í ñ ê è ÿ ìó âèêàò, å áàíäèò îò êëàñà. Ìîÿ
ìúæ íå ãî ïóñêàøå â äîìà íè. Ëåæà ïî çàòâîðèòå, êðàäå, ïè.
Íàêðàÿ ãî ïðåáèõà. È ñåãà å áîëåí”.
• Ñðâ. è åäíî ìíåíèå íà ïèñàòåëÿ À ë å ê ñ à í ä ú ð Ï î ï î â
çà ñèòóàöèÿòà â Ïàçàðäæèøêî (Íåèçðå÷åíîòî, ñ. 78): „Óáèéñòâàòà
áåç ñúä è ïðèñúäà íà äåñåòêè õèëÿäè õîðà â êðàÿ íà ñåïòåìâðè è
íà÷àëîòî íà îêòîìâðè 1944 ãîäèíà íÿìàò íèùî îáùî ñ ðåâîëþöè-
îííàòà ÿðîñò è ëè÷íàòà ñàìîðàçïðàâà. Òå ñà çàìèñëåíè íàé-õëàäíî-
êðúâíî è ðàçïîðåäåíè íàé-ñòðîãî îò ïàðòèéíàòà öåíòðàëà íà ÁÐÏ
(ê). Öåëòà å áèëà äà ñå îòñòðàíÿò ôèçè÷åñêè õîðàòà, êîèòî åâåí-
òóàëíî áèõà ñå ïðîòèâîïîñòàâèëè íà óñòàíîâÿâàíåòî íà êîìóíè-
ñòè÷åñêà äèêòàòóðà â ñòðàíàòà. Ïðèëîæåí å ïîçíàòèÿò ñòàëèíèñò-
êè ïðèíöèï – íÿìà ãî ÷îâåêà, íÿìà ãî è ïðîáëåìà. Ìíîçèíñòâîòî
îò àðåñòóâàíèòå, èçïðàâåíè ïðåä ïóáëè÷åí ñúä, êîëêîòî è ïàðòèé-
íî ïðèñòðàñòåí äà å, áèõà ñå îòúðâàëè ñ ïî-ëåêè ïðèñúäè èëè
áèõà áèëè îïðàâäàíè. Íî òðÿáâàøå äà ñå èçáúðçà, çà äà ñå
ïðåäîòâðàòè åâåíòóàëíà âúíøíà íàìåñà. Ó÷àñòíèöèòå â
Ñúïðîòèâàòà, òðúãíàëè äà ñâàëÿò ñ îðúæèå óñòàíîâåíàòà âëàñò,
çíàåõà êàêúâ ðèñê ïîåìàò è êàêâî ãè î÷àêâà. Íèêîé îò
ïîñî÷åíèòå àðåñòóâàíè è èçáèòè ïî-êúñíî õîðà íå áå îêàçàë
ñúïðîòèâà, ðàç÷èòàéêè íà ñïðàâåäëèâî è çàêîíîñúîáðàçíî
îòíîøåíèå îò ñòðàíà íà íîâàòà âëàñò. Áÿõà îñòàíàëè îáà÷å
æåñòîêî èçìàìåíè”.

549
Èçáèòè ïðåäñòàâèòåëè íà áúëãàðñêàòà äúðæàâíîñò
Ôîðìèðàò ñå äâå ãðóïè æåðòâè:
I. Ïî âðåìå íà Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð.
II. Ïî âðåìå íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè.
Ïî-äîëó â ãðóïèðàíåòî òoâà ðàçãðàíè÷åíèå íå ñå ñëåäâà.

Èçáèòè îáùèíñêè ñëóæèòåëè

Òîâà ñà êìåòîâå, ñåêðåòàð-áèðíèöè, îáùèíñêè ñòðàæàðè
è ïúäàðè (ïîëñêè ïàçà÷è). Ïðè âñè÷êè ñëó÷àè òå ñà „ëèêâèäèðàíè”,
êàêòî ñå èçðàçÿâàò ïàðòèçàíñêèòå ìåìîàðèñòè, çà òîâà, ÷å ñà ñè
ãëåäàëè ñúâåñòíî ðàáîòàòà. Ñ äðóãè äóìè – çà òîâà, ÷å ñà ïðåäñòà-
âëÿâàëè è çàùèùàâàëè áúëãàðñêàòà äúðæàâíîñò.
Èëèÿ Àïîñòîëîâ, ïîëñêèÿò ïàçà÷ Ãàâðèë Ëàëîâ Áîçàäæèåâ, ðàçñè-
íà Äîëíî Âúðøèëî, óáèò ïðè Ãóìíå- ëåí â Ñòðåë÷àíñêàòà îáùèíà, óáèò
ðîâàòà âîäåíèöà â Áàòàëåòî îò ñëåä Äåâåòè.
ïàðòèçàíèíà Ò î ï ÷ î . Âàñèë Áèðíèêà â Êàëóãåðîâî.
Õðèñòî Àïîñòîëîâ – êìåò íà Äîë- Èâàí Àíãåëîâ Áîíåâ, ñåëñêè ïúäà-
íî Âúðøèëî. Ñïàñÿâà ñå îò òðè íàêà- ðèí âúâ Âàðâàðà, óáèò íà Êîíñêà ãëà-
çàòåëíè àêöèè, íî å óáèò ïî âðåìå íà âà ïî âðåìå íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè.
Âàðòîëîìååâèòå íîùè ïðè Óñòèåòî
íà Òîïîëíèöà. Èâàí Ãàãîâ, êìåò íà Ñâîáîäà.
Ñïàñ Ãàäæåâ, ïúäàðèí îò Ñåì÷è-
Ïåòúð Àðíàóäîâ, íîùåí îáùèí-
íîâî.
ñêè ïàçà÷. Óáèò â ßíúêà.
Êîñòàäèí Ãåí÷åâ, ñåêðåòàð íà Îá-
Àëåêñàíäúð Àòàíàñîâ îò Ãàáðî-
ùèíà Ïàçàðäæèê.
âèöà, îáùèíñêè ñëóæèòåë: ïúäàðèí
è ðàçñèëåí, óáèò, ïðåäè äà áúäå ïðî- Ãåîðãèåâ, äåëîâîäèòåë â Ðàêèòî-
÷åòåíà ñìúðòíàòà ìó ïðèñúäà – âåðî- âî, óáèò âúâ Âàðòîëîìååâèòå íîùè.
ÿòíî íÿêúäå èç çåìëèùåòî íà Âåëè÷- Àòàíàñ Ãþðäæåêëèåâ, îò Áðàòàíè-
êîâî èëè â Äðàãèåâ äîë ìåæäó Ëåñè- öà, êìåò íà Àëèñòðàòè, Çèëÿõîâñêî.
÷îâî è Ìóõîâî. Äîáðè Äàðäæèêîâ, Ëåñè÷îâî.
Ãåîðãè Àòàíàñàêèåâ îò Áðàòà- Äèìèòúð Èëèåâ Äàñêàëîâ, áèâø
íèöà, êìåò íà Çëîêó÷åíå. Óáèò ìåæ- êìåò íà Þíàöèòå. Åêçåêóòèðàí íà
äó Çëîêó÷åíå è Êîâà÷åâî. 12.IÕ.1944 ã.
Ãåîðãè Áàêåâ îò Îâ÷åïîëöè, êìåò Êîñòàäèí Åâñòàòèåâ – êìåò íà
íà Í. Ãåðîâî, óáèò îò ïàðòèçàíèòå. Êîâà÷åâî, óáèò íåèçâåñòíî êúäå (?!).
Ôèëèï Áåêÿðîâ, ïèñàð â Ñâîáîäà. Ñèìîí Ìèõàëîâ Êúí÷åâ, áèâø
Âàñèë Áëàãîâ, ïúäàðèí â Ñèìåî- êìåò íà Ñàðàíüîâî (Ñåïòåìâðè).
íîâåö. Âåëêî Êþ÷óêîâ, Ìèõîâî.
550
 Ãåîðãè Ïèïåðîâ, ðàçñèëåí â Îá-
ùèíàòà íà Áîøóëÿ, óáèò ïî âðåìå íà
Âàðòîëîìååâèòå íîùè.
Íèêîëà Ïîïîâ, êìåò íà Ëúæåíå,
óáèò â Ïàçàðäæèøêèÿ çàòâîð ÷ðåç
ïîáîé.
Ãåîðãè Ñïàñîâ, ñåêðåòàð-áèðíèê
â Áúòà, óáèò â Äðåíàêà ïî âðåìå íà
Âàðòîëîìååâèòå íîùè.
Äèìèòúð Ñåðòîâ, ðåêâèçèòîð ïî
äàíúöèòå â äþëåâñêàòà îáùèíà.
Óáèò íà Áþê òàðëà.
Èëèÿ Ñòîåâ, ñåêðåòàð áèðíèê îò
Êîâà÷åâî, óìèðà îò ïîáîé.
Ñòîèë Áèðíèêà, ñåêðåòàð-áèðíèê
â Þíàöèòå, óáèò íà Äåâåòè èëè
ìåæäó 9 è 12.IÕ.1944 ã. â Îáùèíàòà
íà ñ. Þíàöèòå.
Ìèíêî Ñóðëåêîâ, ñåêðåòàð-áèð-
íèê â Áîðèìå÷êîâî, óáèò ïî âðåìå
íà Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð.
Àëåêñàíäúð Ñúáåâ, ñìÿòà ñå çà
íàé-óñïåøíèÿò êìåò íà Ðàâíîãîð.
Óáèò ïî âðåìå íà Âàðòîëîìååâèòå
íîùè â Ãðàìàäèòå äî Áðàöèãîâî.
Èçáèòè ãîðñêè ñòðàæàðè
Äúðæàâíè ñëóæèòåëè, êîèòî ñà áèëè ïîä÷èíåíè íà Îáùè-
íàòà. Òÿõíàòà ðàáîòà å äà êîíòðîëèðàò áúëãàðñêàòà ãîðà, êúäåòî
ñâîåâîëíè÷àò òåðîðèñòè, êîèòî íàðîäúò íàðè÷à øóìêàðè, à
ñàìèòå òå ñå ñàìîíàçîâàâàò ïàðòèçàíè.
Èëèÿ Àëåêñèåâ, Ñåì÷èíîâî.
Äèìèòúð Àíäîíîâ, ãîðñêè ñòðà-
æàð â Ñòðåë÷à, íàáåäåí, ÷å å ó÷àñò-
âàë â óáèéñòâîòî íà ïàðòèçàíèíà
Ò à í ÷ î Ø î ò ë å ê î â . Åêçåêóòèðàí
íà Êóö.
Ñòîÿí Áåë£÷àíèíà, ãîðñêè ñëóæè-
òåë, ñòðàæàð â Ñòðåë÷à, óáèò îò ïàð-
òèçàíèòå â êðàÿ íà 1944 èëè íà÷àëîòî
íà 1945 ã. çà òîâà, ÷å å ó÷àñòâàë â
Ñòîé÷î Òàí÷åâ, ñåêðåòàð-áèðíèê â
Òîïîëè äîë, ñïàñÿâà ñå ñ áÿãñòâî îò
Êðú÷ìàòà íà Èâàí Ìàëàêà, êúäåòî
íàéäåíãåðîâñêè åêçåêóòîðè ñå îïèò-
âàò äà ãî àðåñòóâàò è óáèÿò.
Àíãåë Íèêîëîâ Öâåòêîâ, êìåòóâàë
19 ãîäèíè â Ðàâíîãîð, óáèò â Ã. Êîíà-
ðå ïî âðåìå íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè.
Âàñèë Òåðçèéñêè îò Þíàöèòå, êìå-
òóâàë ïðåç 1923 ã., óáèò â Ñèìèòëèé-
ñêèÿ ãåðåí íà 12.IÕ.1944 ã.
Õðèñòîñêî Òî÷êîâ – Òî÷êàòà, êìåò
íà Áðàòàíèöà, óáèò â Êëàäåíåöà äî
ßíêóëîâ áðÿñò, Ïàòàëåíèöà.
Ñòåôàí Õàìáàðñêè, áèâø êìåò íà
Áàíÿ.
Àòàíàñ Øàòåâ, êìåò íà Ñàíäàíñêè
– óáèò ïî çàïîâåä íà Àíòîí Þãîâ
êðàé Ëàòðåâî, Äåìèðõèñàðñêî.
Õðèñòî Èâàíîâ ßíêîâ, íàçíà÷åíè-
ÿò êìåò íà Îãíÿíîâî; ïî âðåìå íà Âàð-
òîëîìååâèòå íîùè å çâåðñêè óáèò â
Àçà.
Òîìà Õðèñòåâ ßí÷åâ, áèâø êìåò íà
Ïàçàðäæèê.
óáèéñòâîòî íà ïàðòèçàíèíà Ò à í ÷ î
Øîòëåêîâ.
Õðèñòîñêî Ãóðãóòîâ îò Äþëåâî,
óáèò íà Áþê òàðëà.
Àëåêñàíäúð Êàäèéñêè, óáèò ïî âðå-
ìå íà Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð â Ãoðíî
Âúðøèëî.
Äèìèòúð Êîêëüîâ, îò Îáîðèùå,
óáèò â Öàðþâè ñëèâè, Ãðàäèíàòà ïîä
Ìîñòà.
551
 Ñòîé÷î Äèìèòðîâ Òîñåâ – Áàåòî,
îò Äþëåâî. Ðàáîòè äî Äåâåòè â Ðàç-
ñàäíèêà íà Ñòðåë÷à. Óáèò çàðàäè áè-
òîâ ïðîáëåì êàòî „âðàã íà íàðîäà”
íà Áþê òàðëà.
Ãåîðãè Òî÷êîâ, Ïàòàëåíèöà.
Çëàòèí Òðîøàíîâ, Ïàòàëåíèöà.
Ñòåôàí Õàìáàðñêè îò Áàíÿ, áèâø
ãîðñêè íàäçèðàòåë â Ïàíàãþðñêî.

Èçáèòè áåç ñúä è ïðèñúäà áúëãàðñêè îôèöåðè,

ïîäîôèöåðè è âîéíèöè
Áúëãàðñêèòå îôèöåðè ñà ñðåä ãëàâíèòå „íàðîäíè âðàãîâå”
íà ïàðòèçàíèòå è ïîëèòçàòâîðíèöèòå ïðåäè è ñëåä Äåâåòè.
Âîåííèÿò ìèíèñòúð Ä à ì ÿ í Â å ë ÷ å â ïðàâè îïèòè äà
çàùèòè îôèöåðñòâîòî îò ðåïðåñèè çà ìèíàëè äåÿíèÿ, àêî ñà ó÷àñò-
âàëè âúâ âîéíàòà. Ïàðòèÿòà îáà÷å ÷ðåç ìèòèíãè óæ íà “íàðîäíèÿ
ïðîòåñò” àíóëèðà íåãîâàòà çàïîâåä. (Áåç ñúä…, ñ. 246).
Òóê ñå âêëþ÷âàò è èçáèòèòå çàïàñíè âîéíèöè âúâ âîåííàòà
ïîëèöèÿ íà áúëãàðñêàòà âîéñêà – â ïîëèòè÷åñêèÿ æàðãîí íà ïàð-
òèçàíè è òîòàëèòàðíà äúðæàâà: „ó÷àñòíèöè â ëîâíè ðîòè”.
Èíèöèàòîðèòå íà âîéíèøêèÿ îòêàç çà çàìèíàâàíå íà ôðîíòà
îò âòîðàòà ôàçà „èç÷åçâàò áåçñëåäíî”, ñëåä êàòî ñà àðåñòóâàíè â
Îêîëèéñêîòî óïðàâëåíèå è â Çàòâîðà.
• âæ. Îòêàçàëèòå çàìèíàâàíå.
 Ïàçàðäæèøêî òåõíèÿò áðîé òðóäíî ìîæå äà ñå óñòàíîâè.
 èçñëåäâàíåòî ñà ðåãèñòðèðàíè ñëåäíèòå åêçåêóöèè:
Àíîíèìåí îôèöåð, Ïîïèíöè. Èâàí Ëàçàðîâ, çàïàñåí âîéíèê îò
Àíîíèìíè îôèöåðè è ïîäîôèöå- Ïàìèäîâî. Óáèò îò áðàöèãîâñêèòå
ðè, èçáèòè âúâ Âúðáàêà, Âåëè÷êîâî, ïàðòèçàíè, íàé-âåðîÿòíî ïðè Ãðàìà-
ñ êèðêè äèòå.
Áóþêëèåâ, áðàíè÷åñêè øåô â Èâàí Ìàëèíêîâ, âîéíèê îò Öå-
×åïèíî. ðîâî, óáèò â Äðàãèåâ äîë.
Èâàí Íèêîëîâ Âåë÷åâ, áèâø ôåëä- Ãåîðãè Èâàíîâ Íîíîâ, îôèöåð â
ôåáåë â Òðóäîâè âîéñêè, óáèò ïðè Ïëîâäèâ, óáèò â ãîðàòà Êðóøåâî äî
ïàðòèçàíñêà àêöèÿ â Ðàâíàêà íàä Ãàá- ðîäíîòî ñè ñåëî Ñìèëåö.
ðîâèöà íà 1.IÕ.1944 ã. Ãåîðãè Ïîïîâ îò Ñåñòðèìî, çàïà-
Èâàí Íèêîëîâ Ãàãîâ, oò ðåçåðâà; ñåí âîåíåí ïîëèöàé, óáèò íåèçâåñòíî
ñòàâà êìåò íà ðîäíîòî ñè ñåëî Öàð êúäå, ìîæå áè âúâ Âúðáàêà, Âåëè÷-
Áîðèñ (Ñâîáîäà). Åêçåêóòèðàí æåñ- êîâñêî.
òîêî â ×èëèíñêè äîë. Ãåîðãè Ñïàñîâ, áðàííèê îò Áúòà,
Èâàí Êþ÷óêîâ, ãåíåðàë îò ðåçåð- óáèò â Äðåíàêà ïî âðåìå íà Âàðòîëî-
âà, óáèò â Ïàçàðäæèøêèÿ çàòâîð. ìååâèòå íîùè.
552
 Äèìèòúð Ñòàí÷îâ, Áëàòíèöà.
Ìàêàðèé Ñòàðèðàäåâ, ïîäïîë-
êîâíèê îò Êîïðèâùèöà, êîìåíäàíò
íà Ãàðà Ãîðíà Îðÿõîâèöà.
Ïåòúð Ñòîåâ – Øèëåòî îò Ñåñò-
ðèìî, çàïàñåí âîéíèê, îòâåäåí è óáèò
íåèçâåñòíî êúäå, ìîæå áè âúâ Âúð-
áàêà äî Âåëè÷êîâî.
Éîðäàí Ñòîÿíîâ – Êóíäèí, çàïàñåí
âîåíåí ïîëèöàé, óáèò íåèçâåñòíî êú-
äå; ìîæå áè âúâ Âúðáàêà äî Âåëè÷êîâî.
Íèêîëà Òîïêîâ îò Áëàòíèöà, çàïà-
ñåí ïîäîôèöåð, óáèò îò ïàðòèçàíèòå
íà Ä. Â å ë å â êðàé Áëàòíèöà.
Ãåîðãè Õðèñòîñêîâ, ôåëäôåáåë-
øêîëíèê, îáåñåí ñ ãëàâàòà íàäîëó.

Èçáèâàíåòî íà áúëãàðñêèòå ïîëèöàè

Áúëãàðñêèòå ïîëèöàè, íà ñëóæáà â Ïàçàðäæèøêîòî îêðú-
æèå, ñà áèëè îáåêò íà ì à ñ î â î ó í è ù î æ à â à í å áåç ñúä è ïðè-
ñúäà. Ñúñòàâÿëè ñà ïúðâèòå íîìåðà â ñïèñúöèòå íà ïðèäîøëèòå
ïàðòèçàíè. Îò íåâåðîÿòíàòà îìðàçà êúì îðãàíèòå íà âëàñòòà ñà
ñå âúçïîëçâàëè è ðàçëè÷íè ñåëñêè êðèìèíàëè èëè ïðåãðåøèëè
ìëàäåæè, êîèòî ïîñëå ñà óáèâàëè ïðåäñòàâèòåëèòå íà ïîëèöèÿòà
äîðè çàðàäè åäèí ïëåñíèê, ãëîáà èëè çà ñëîâåñíî ïîðèöàíèå.
Óáèéñòâàòà ñà íåïîäîçèðàíî æåñòîêè. Ïàëà÷èòå èì ïðè
âñè÷êè ïîëîæåíèÿ ñà íåïîíÿòíè çà áúëãàðñêàòà íàðîäîïñèõî-
ëîãèÿ èçâåðãè.
È ñåãà, êîãàòî èçìèíàõà ïîâå÷å îò 60 ãîäèíè îò êúðâàâèòå
äíè íà „ñâåòëèÿ” Äåâåòè, ñå íàïðàâèõà êàêâè ëè íå ïàìåòíèöè çà
ìèëèöèîíåðè è ïîëèöàè îò „íîâîòî âðåìå”. Í è ê î é î á à ÷ å ñ å
íå ñåòè äà ïî÷åòå ïàìåòòà íà òåçè ñëóæèòåëè íà
áúëãàðñêàòà äúðæàâíîñò ñ ìåìîðèàëåí çíàê!
Ïî íÿêàêâè âúòðåøíè ïðàâèëà èëè ïî íå÷èå ãåíåðàëíî
ðåøåíèå áúëãàðñêèòå ïîëèöàè, ñòðàæàðè, æàíäàðìåðèñòè ñà
áèëè ïðåäìåò íà è ç á è â à í å á å ç è ç ê ë þ ÷ å í è å , á å ç î ò í î -
øåíèå êúì ïîíÿòèÿòà âèíà, ñïðàâåäëèâîñò, ÷îâå-
ù è í à è ïîä. Ïîëèöàÿò, æàíäàðìåðèñòúò, ñòðàæàðÿò ñòàâàò íà-
ðèöàòåëíè çà ïðåñòúïíà èçïúëíèòåëíà âëàñò. Òîâà áåçîáðàçèå
ïîñëå íàâëèçà è â áúëãàðñêàòà ëåêñèêîãðàôèÿ íà êíèæîâíèÿ íè
åçèê.
Îò ó÷àñòíèöèòå â êúðâàâèòå ñúáèòèÿ èìà íÿêîëêî
ñâèäåòåëñòâà ñ äóìè, èçðå÷åíè îò ïàðòèçàíè:
• Ã å î ð ã è Ó ã ð è í î â (ïî Îâàäèÿ, ñ. 367): „Êîëêîòî ñå
îòíàñÿ äî… ïîëèöàè, æàíäàðìåðèñòè è äðóãà ïàïëà÷, çà òÿõ
ìèëîñò íÿìà äà èìà”.
553
 • Ñëåäâàùîòî ïðèçíàíèå å îò äîêëàäà íà ãëàâíèÿ îáâè-
íèòåë íà Íàðîäíèÿ ñúä ïðåä ÖÊ íà ÁÐÏ (ê), òóê ïî “Æåðòâèòå
íà Íàðîäíèÿ ñúä”, Ñ., 2006: “Ðàçñòðåëÿõìå … öåëèÿ àïàðàò íà
êúðâàâàòà ôàøèñòêà ïîëèöèÿ, âñè÷êè îáëàñòíè è ïîìîùíèê
îáëàñòíè äèðåêòîðè…; ðàçñòðåëÿõìå âñè÷êè ìàëêè è ãîëåìè
îôèöåðè, êîèòî íå ìîæåõà äà ñå ñêðèÿò íà ôðîíòà”.
• Ñðâ. è ïðèçíàíèåòî íà åäèí âîäåù ïàçàðäæèøêè êîìó-
íèñò, ïàðòèçàíèí è, ïðè òîâà, ïèñàòåë – Ö â ÿ ò ê î Ñ ú á å â (Ïðå-
äè…, ñ. 20: “Ñèíîâåòå ìó, ÷å è âíóöèòå ìó ùå íîñÿò áðåìåòî íà
êðàòêàòà õàðàêòåðèñòèêà: ïðîèçõîæäà îò ñåìåéñòâî íà ïîëèöàé”.
• Çà óáèéñòâîòî íà ïîëèöàé “Åé òàêà!” èìà åäíà áåëåæêà
ïðè Ï å ò ú ð Ä å å í ÷ è í (Ïîêëîíè ñå, ïðåäè äà îòìèíåø, Ïëîâäèâ
1983, ñ. 156): “×óõìå ïðèáëèæàâàùè êúì íàñ ñòúïêè íà êîí. Ñêî-
ðî ñå î÷åðòà è ôèãóðàòà íà âúçñåäíàë ãî ïîëèöàé, ïðåìåòíàë ïóøêà
ïðåç ðàìî... Ãåîðãè ïðåäëîæè äà îòêðèåì îãúí ïî ïîëèöàÿ”.
Áðîÿò íà óáèéñòâàòà å çàñòðàøèòåëåí. Ïðè÷èíàòà çà èç-
áèâàíåòî å ìíîãîðåäíà. Íà ïúðâè ðåä: ïàðòèçàíèòå îáÿâÿâàò çà
íàé-ãîëåìè ñâîè âðàãîâå ïàçèòåëèòå íà ðåäà. Óáèéñòâàòà è
ìú÷åíèÿòà ñà èçêëþ÷åíè îò âñÿêàêúâ êîíòðîë.
Çà òåçè óáèéñòâà ñåãàøíàòà äúðæàâà íå å ïîòúðñèëà
íèêàêâà îòãîâîðíîñòè îò óáèéöèòå è ðåñï. îò ðåæèñüîðèòå íà
òÿõíàòà êúðâàâà èãðà.
“Àãåíò”, íåèçâåñòåí ïî èìå. Óáèò Íèêîëà Òðåíäàôèëîâ Âúëêîâ, ðàâ-
íà Ãàðà Áåëîâî, ô-êà “Ñàìïà” (ïî- íîãîðåö, ïîëèöàé, óáèò íà Ãðàìàäèòå
êúñíî “Ä. Áëàãîåâ”) îò Èâ. Ïèïîí- ïî âðåìå íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè.
êîâ, ðàáîòíèê îò Äúáðàâèòå (âæ.). Àíãåë Ñòîÿíîâ Âúðãîâ, îò ñ. Ñàðàÿ,
Àíîíèìåí êîíåí ïîëèöàé, óáèò çàëîâåí è ïðåáèò îò æåíèòå âúâ Âàð-
êðàé Ïåùåðà îò ïàðòèçàíèíà Ï å ò ú ð âàðà. Âåðîÿòíî, âå÷å ìúðòúâ, å çàðèò
 ð à í ÷ å â ïî âðåìå íà Ïàðòèçàí- â îáùèÿ ãðîá íà Áàòàëåòî, äî Öåðîâî.
ñêèÿ òåðîð. Áîðèñ Ãàäæåâ, ïîëèöàé îò Êàðà-
Éîðäàí Áóþêëèéñêè, ïîëèöàé, áóíàð, óáèò â Êîíñêèòå ãðîáèùà (?!)
óáèò íåèçâåñòíî êúäå. èëè â Ìóðäæîâ êëàäåíåö.
Äèìèòúð Âàñèëåâ, Äþëåâî. Ìèõàèë Ãåíîâ : Ìà÷î Ãåíîâ, ïîëè-
Àñåí Âåëåâ, ïîëèöàé â ×åïèíî. öåéñêè íà÷àëíèê â Ïàçàðäæèê.
Âåòðåíäîëñêèÿò ïîëèöàé. Îáùèí- Ãëàâ£íîâ, ïîëèöàé îò Ïàçàðäæèø-
ñêè ñòðàæàð, óáèò íà Äåâåòè ïðè êèòå ñåëà, íà ñëóæáà â Ñòðåë÷à. Óáèò
Ãåðîâ ìîñò ñëåä æåñòîê ïîáîé â ïî âðåìå íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè ñ
Îáùèíàòà íà Âåòðåíäîë. êàìúíè èç Ñòðåë÷àíñêèòå óëèöè.
554
 Ñïàñ Ãúðêîâ, ïîëèöàé îò Öåðîâî,
óáèò â Äðàãèåâ äîë.
Äâàìà àíîíèìíè ïîëèöàè ñà óáè-
òè ÷ðåç çàïàëâàíå â Äëèáîêèÿ èðèì,
Âåëè÷êîâî.
Èâàí Äåëèáàøåâ, ðàáîòíèê â
ïîëèöèÿòà. Óáèò íà Äåâåòè êðàé
Ïàíàãþðèùå.
Ïåòúð Äå÷åâ. Ìëàäøè ñòðàæàð â
Áàòàøêèÿ ó÷àñòúê.. Óáèò íà 2.IÕ.
1941 ã. â Áàòàê ìåæäó äúñêîðåçíè-
öàòà è ñåëîòî. Çàñàäàòà å óñòðîåíà
ïî ïîâîä àðåñòà íà áàòà÷àíèíà
Òîäîð Àíãåëîâ Êîëàðîâ îò Ãå-
îðãè ×îëàêîâ, Àíãåë Ãåîðãè-
åâ ×àóøåâ, Èëèÿ Ãåîðãèåâ ×à-
óøåâ, Íèêîëà ×îëàêîâ è Ïå-
òúð Íåé÷åâ, êîèòî ñëåä òîçè àêò
ïîñòàâèëè íà÷àëîòî íà ïúðâàòà
ïàðòèçàíñêà ãðóïà â Ïàçàðäæèøêî.
Äèìèòúð Ãåîðãèåâ Äçèãàðîâ îò
Ðàêèòîâî, ïîëèöàé â Íîâèòå çåìè
(Äðàìà). Óáèò ñëåä Äåâåòè.
Âàñèë Äèìèòðîâ – Ïèíäàòà, ïîëè-
öåéñêè ñëóæèòåë îò Ïàçàðäæèê.
Óáèò â çåìëèùåòî íà Âåëè÷êîâî.
Íèêîëà Çàãîðñêè – Êîëÿêà, ïîëè-
öàé îò Ïîïèíöè.
Ìèëàí Çàéêîâ îò Âåëè÷êîâî, çàïà-
ñåí ïîëèöàé; ïðåäïîëàãà ñå, ÷å å
óáèò â Áåëîâî – ñïîðåä äðóãà âåðñèÿ
å óáèò êðàé Âåëè÷êîâî, äîêàðàí îò
Ìàêåäîíèÿ. Çà óáèåö ñå ñî÷è Ì è -
ë à í Ã å ø å â îò ñúùîòî ñåëî.
Èâàí Õðèñòîâ Èâàíîâ, ïîñëeäíèÿò
íà÷àëíèê íà ïîëèöèÿòà â Ïàçàð-
äæèê, óáèò íåèçâåñòíî êúäå èç Ïà-
çàðäæèøêî, ïîñëå ñúäåí íà ñìúðò
îò Íàðîäíèÿ ñúä.
Àíãåë Êàðàáàòàêîâ îò Ïàçàð-
äæèê, ïîëèöàé â Îâ÷åïîëöè, óáèò
íåèçâåñòíî êúäå, èçâåäåí îò Îêîëèé-
ñêîòî óïðàâëåíèå â Ïàçàðäæèê.
Ïåòêî Êóðòàêîâ : Ïåòêî ×åðíèÿ å
ñåëñêèÿò ïîëèöàé âúâ Âåëè÷êîâî,
ðîäîì îò Ñáîð. Ïðåäïîëàãà ñå, ÷å å
õâúðëåí â Þñåèíîâ êëàäåíåö.
Èëèÿ Öâÿòêîâ Êþ÷óêîâ, ïîëèöàé
îò Ïîïèíöè, óáèò â ×èëèíñêè äîë.
Ïåíå Ëèëîâ, Ëåñè÷îâî.
Íèêîëà Ìàðèíîâ, îò Áëàòíèöà,
ñåëñêè ïîëèöàé âúâ Âåëè÷êîâî, óáèò
â Ãåðåíà íà òîâà ñåëî ñëåä Äåâåòè.
Èâàí Ìàí÷îðîâ, ïîëèöàé îò Ïî-
ïèíöè.
Òîäîð Ìåðäæàíîâ, îáùèíñêè ñòðà-
æàð â Áàòàê, óáèò ïðè çàñàäà äî Ñòà-
ðà ðåêà îòêúì äúñêîðåçíèöà “Îðôåé”.
Êðúñòüî Ìèí÷åâ, ïîëèöàé îò Êî-
âà÷åâî, ïðåáèò, óìèðà îò ïîáîÿ.
Êðúñòüî Ìèõîâ, ïîëèöàé îò Ïî-
ïèíöè.
Íèêîëà Ñòîé÷åâ Íèêîëîâ, ïîëèöàé
â Ëúæåíå, ðîäîì îò Ãàáðîâèöà. Åêçå-
êóòèðàí â Ñîôèÿ èëè â Ñîôèéñêî.
Äèíêî Íèñòåðîâ, ïîëèöàé îò Äðà-
ãîìèð, óáèò ïî âðåìå íà Âàðòîëîìåå-
âèòå íîùè. Íåãîâàòà èñòîðèÿ íå å
ïðîó÷åíà.
Èâàí Ïëà÷êîâ – Ï¥êî, íà÷àëíèê
íà ïîëèöèÿòà â Ïàíàãþðèùå.
Àëåêñàíäúð Ïàí÷åâ îò Ïàçàðäæèê,
øåô íà Ñòîïàíñêà ïîëèöèÿ. Åêçåêó-
òèðàí â Áðåçîâî.
Ïàíå Ïàïàðèíîâ, ïîëèöàé â Öåðî-
âî, óáèò â Äðàãèåâ äîë.
Ïà÷åâ, ïîëèöàé îò Áðàòàíèöà,
óáèò â Ïëîâäèâ èëè â Ïëîâäèâñêî.
Èâàí Ïåíåëåâ îò Ïîïèíöè, ïîëè-
öàé â Ñòðåë÷à.
Ïåòúð Ïåòêàíñêè îò Ïîïèíöè,
ïîëèöàé.
Ãåîðãè Ñòîÿíîâ Ïåòðîâ, ïîëèöàé
îò Áúòà, óáèò â Äþëåâî.
555
 Èâàí Ñúáîâ Ïåøëîâ, ïîëèöàé îò
Ñáîð, óáèò â Ëåñè÷îâî îêîëî Äåâåòè.
Èâàí Ïëà÷êîâ, ïîëèöåéñêè íà÷àë-
íèê â Ïàíàãþðèùå, óáèò êðàé Ïî-
ïèíöè.
Íèêîëàé Ïîèáðåíåöà, ïîëèöåé-
ñêè ñòàðøè â Ñòðåë÷à. Óáèò ñ êàìú-
íè è äúðâåòà ïî óëèöèòå íà ñåëîòî.
Ðàä Ïåíåëîâ, ïîïèí÷àíèí. Ïîëè-
öàé â Ñòðåë÷à. Óáèò ñ êàìúíè ñðåä
ñåëîòî.
Áîðèñ Ðàäîñëàâîâ, ïîëèöàé â
Ëúæåíå, ðîäîì îò Ãàáðîâèöà, óáèò
âåðîÿòíî íà Êîíñêà ãëàâà.
Íåäÿëêî Ðè÷åâ, ïîëèöàé â Ëåñè-
÷îâî, ðîäîì îò Îâ÷åïîëöè, åêçåêóòè-
ðàí ïî âðåìå íà Âàðòîëîìååâèòå
íîùè.
Ñåëñêèÿò ñòðàæàð â Þíàöèòå.
Óáèò â Îáùèíàòà, Þíàöèòå, íà Äåâå-
òè èëè äåí-äâà ñëåä òîâà. Òÿëîòî ìó å
çàõâúðëåíî â ð. Òîïîëíèöà.
Ñòàíêîâ, ïîëèöàé â Ðàêèòîâî.
Ïåòêî Òåðçèéñêè, ïîëèöàé îò Ïî-
ïèíöè, óáèò ïî âðåìå íà Âàðòîëîìåå-
âèòå íîùè â Êðàñíîâî, Ïëîâäèâñêî.
Àíãåë Òðèôîíîâ, ïîëèöàé â
Ïàçàðäæèê, õâúðëåí æèâ â
Êëàäåíåöà íà ßíêóëîâ áðÿñò äî òîâà
ñåëî.
Òîäîð Øåéíîâ, îáùèíñêè ïîëèöàé
â ×åïèíî.
Éîðäàí Èâàíîâ Øèêîâ, ðàâíîãî-
ðåö, ïîëèöàé â Ïåùåðà, óáèò ïî âðåìå
íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè â Ãðàìà-
äèòå.

Ëèêâèäèðàíèòå æàíäàðìåðèñòè
 äúðâåíèÿ åçèê íà äèêòàòóðàòà èìåòî æàíäàðìåðèñò è
ðåñï. íàçâàíèåòî íà èíñòèòóöèÿòà æàíäàðìåðèÿ áÿõà íàòîâàðåíè
ñ îòðèöàòåëíè ñåìàíòè÷íè ñòîéíîñòè.1 “Æàíäàðìåðèñò” â íîâàòà
áúëãàðñêà ëèòåðàòóðà íà ò.íàð. ñîöèàëèñòè÷åñêè ðåàëèçúì îçíà-
÷àâàøå íàé-ìúòíàòà è çâåðñêà ÷àñò îò êàäðèòå íà Ìèíèñòåðñòâîòî
íà âúòðåøíèòå ðàáîòè.2
Æàíäàðìåðèÿòà å ðàçïóñíàòà êàòî èíñòèòóöèÿ â ïúðâèòå
äíè íà ñåïòåìâðè 1944 ã. Êîìóíèñòè÷åñêàòà ëèòåðàòóðà îáà÷å
íå ïðèçíàâà òîâà îáñòîÿòåëñòâî. Â íåéíèòå èçìèñëèöè
æàíäàðìåðèñòè ñå áèÿò ñðåùó ïàðòèçàíèòå äîðè íà Ìèëåâè ñêàëè
(4.IÕ.1944). 3 È í ñ è í ó à ö è è ò å â ïàçàðäæèøêàòà ïàðòèéíà
ëèòåðàòóðà ñà ñúñ çíàê íà ì è ñ ò è ô è ê à ö è ÿ , ñðâ. â “Èñòîðèÿ…”,
ñ. 400: “Íîâàòà íàðîäíîäåìîêðàòè÷íà âëàñò ñå èçãðàæäà, êàòî ñå
ðàçãðîìÿâàò ñòàðèòå áóðæîàçíî-ôàøèñòêè îðãàíè íà íàñèëèåòî.
Îùå íà 9. IÕ. â õîäà íà ñàìîòî âúñòàíèå ñà ëèêâèäèðàíè ïîëèöèÿòà
è æàíäàðìåðèÿòà”.
Æàíäàðìåðèÿòà êàòî ÷àñò íà ÌÂÐ å ñúñòàâåíà êàòî âîåííà
ïîëèöåéñêà ñòðóêòóðà, ïîä÷èíåíà íà äâàìà ìèíèñòðè (íà ÌÂÐ è
íà Ìèíèñòåðñòâîòî íà íàðîäíîòî çäðàâå). Ñúçäàäåíà å íà 26.I.1944
556
ã. Ìèíèñòåðñêîòî ïîñòàíîâëåíèå çà ðàçòóðåíàòà â íà÷àëîòî íà
ñåïòåìâðè 1944 ã. ñòðóêòóðà íà ÌÂÐ èçëèçà íà 7.IÕ.1944 ã. Â Åíöè-
êëîïåäèÿ Áúëãàðèÿ (ò. II, c. 587), ïðèñúñòâà íåòî÷íàòà ìèñúë çà
æàíäàðìåðèÿòà – ÷å “ïðåñòàâà ôàêòè÷åñêè äà ñúùåñòâóâà ñëåä
Äåâåòîñåïòåìâðèéñêîòî íàðîäíî âúñòàíèå”.
 ëèòåðàòóðàòà çà Ïàçàðäæèøêî íÿìà êîíêðåòíà ôàêòî-
ëîãèÿ çà èçáèâàíåòî áåç ñúä è ïðèñúäà íà æàíäàðìåðèñòè. Òå â
40-òå äíè íà çâåðñòâàòà ñÿêàø íå ñà ðàçëè÷àâàíè îò ïîëèöàèòå.
Ïî òàçè ïðè÷èíà è àç íå óñïÿõ äà ðàçãðàíè÷à èçáèòèòå æàíäàð-
ìåðèñòè, èëè “äæàíäàðè”, êàêòî ãè íàðè÷àò â Îêðúæèåòî.

Èçáèòèòå æàíäàðìåðèñòè, óòî÷íåíè â èçñëåäâàíåòî, ñà:

Áèâøèÿò íà÷àëíèê íà æàíäàðìåðèÿòà â Ëúæåíå, ÷èåòî èìå íå ñå óòî÷íè,
çâåðñêè óáèò â íîùòà íà îñìè ñðåùó äåâåòè ñåïòåìâðè. Òÿëîòî ìó å çàõâúð-
ëåíî â Ìúòíèøêèòå ãüîëîâå.
Âàðåâ. Æàíäàðìåðèñò. Óáèò ïðè Ñóõîòî äåðå äî Ôîòèíîâî îò Ã. Ñ å ð -
êåäæèåâ.
Äâàìà áèâøè æàíäàðìåðèñòè ñ íåóòî÷íåíè èìåíà ñà åêçåêóòèðàíè â
Ëúæåíå íà îñìè ñðåùó äåâåòè ñåïòåìâðè. Òåëàòà èì ñà çàõâúðëåíè â Ìúò-
íèøêèòå ãüîëîâå.
Àíãåë Ñòîé÷åâ Íîíîâ, åêçåêóòèðàí îò Í î í î â , ïàðòèçàíèí îò Ñâîáîäà.
Òîäîð Ïëà÷êîâ îò Ïîïèíöè, óáèò íà Êîëîíèèòå.
Äåëî Èâàíîâ Øèëåâ îò Ñâîáîäà, ïîäïàëåí ñ áåíçèí è èçãîðåí æèâ â
Îêîïàíà.

1
Ñðâ. â Ð å ÷ í è ê í à ñ ú â ð å ì å í í è ÿ á ú ë ã à ð ñ ê è ê í è æ î â å í å ç è ê , Ñ.
1954, ñ. 339: æàíäàðìåðèÿ “Â áóðæîàçíàòà äúðæàâà – ïîëèöåéñêè âîé-
ñêè, ïðåäíàçíà÷åíè çà ïîòèñêàíå ðåâîëþöèîííè äâèæåíèÿ, çà ïîëèòè÷åñêà
îõðàíà è ïð.”
2
Ñðâ. íàïð. ïðè Ã.Ê à ð à ñ ë à â î â , Èçáðàíè ñú÷èíåíèÿ ò. V, ñ. 188: “Âëàñò-
òà âñå ïîâå÷å è ïîâå÷å ãóáåøå óìà ñè. Ïî ñåëàòà è ïî êúðèùàòà ïëúçíàõà
ñòðàæàðè, æàíäàðìåðèñòè, âîéñêà. Ëîâÿõà ìúæå è æåíè. Áèåõà è èçáèâàõà”;
èëè ïðè Ì. Ì à ð ÷ å â ñ ê è , Ãåðîèòå íà Áåëèöà, ñ. 206: “Âñè÷êè çëèíè â
ìèíàëîòî áëåäíååõà ïðåä çâåðñòâàòà íà æàíäàðìåðèñòèòå. Íàõâúðëÿõà
ñå êàòî áàøèáîçóöè âúðõó ìèðíèòå õîðà è ñå íàäïðåâàðâàõà êîé ïî-ãîëÿìî
çëî äà èì ñòîðè”.
3
Ïîâå÷å ïðè Ò. Á à ë ê à í ñ ê è , Ì. Øàòîðîâ...,2006.
557
 Èçáèòè ó÷èòåëè
Ó÷èòåëÿò å íàé-óâàæàâàíèÿò îò áúëãàðèòå ïðåäñòàâèòåë íà
Îáùèíàòà è Äúðæàâàòà. Òîé ôîðìèðà òÿõíàòà èíòåëèãåíòíîñò
è îñíîâèòå íà òåõíèÿ êóëòóðåí è èêîíîìè÷åñêè ïðîñïåðèòåò.
Óáèéñòâîòî íà ó÷èòåëè å “ñïåöèàëèòåò” íà áúëãàðñêèÿ
êîìóíèçúì è íà … êàìáîäæàíñêèÿ ãåíîöèä.
Áîòüî Áîòåâ, äþëåâñêè ó÷èòåë, óáèò â ì. Áþê òàðëà îò ïàðòèçàíèíà
Ïåòêî Ëàëîâ – Êî÷î.
Áóþêëèåâ, ó÷èòåë îò ×åïèíî, óáèò â Áàòàê.
Éîðäàí Êðúñòåâ Ãåîðãèåâ, ó÷èòåë îò Ñèíèòåâî. Æèâååë â Îãíÿíîâî.
Óáèò â ì. Àçà.
Ãåðàñèìîâ, äèðåêòîð íà Ãèìíàçèÿòà â Êîïðèâùèöà.
Áîÿí Êþ÷óêîâ îò Ñòðåë÷à.
Èâàí Ñòàìáîëèéñêè, ïåíñèîíèðàí ó÷èòåë (?!) âúâ Âåëè÷êîâî. Óáèò íà
Äåâåòè áåç êàêâàòî è äà å ïîëèòè÷åñêà âèíà îò óáèåöà È â à í Ø à ë ä ú ð î â ,
ñ êîãîòî ñà áèëè ñêàðàíè.
Àíãåë Òåðçèéñêè, ó÷èòåë îò Þíàöèòå, óáèò æåñòîêî â Îáùèíàòà íà
12.Õ.1944 ã.

Èçáèòè ñâåùåíèöè â Êðàèùåòî

 “Áåç ñúä è ïðèñúäà” (2005, ñ. 41) èìà êðàòêà áåëåæêà, â
êîÿòî ñå îáÿâÿâà çà óáèò ïî âðåìå íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè À ñ å í
Ê î ò å â îò Ëåñè÷îâî. Áåëåæêàòà å íåäîñòîâåðà. À ñ å í å îò
ìàëêîòî ëåñè÷îâöè, êîèòî îöåëÿâàò è ñëåä Íàðîäíèÿ ñúä. Âðúùà
ñå òåæêî áîëåí îò çàòâîðèòå è ñëåä íÿêîëêî ãîäèíè ïî÷èâà.
Èçáèòèòå â Êðàèùåòî ñâåùåíèöè ñà:
Ïîï Ëóêà îò Ïàíàãþðèùå, åêçåêóòèðàí â Øóòà êîðèÿ.
Òîäîð Ãóí÷åâ îò Ìóõîâî, ìîæå áè óáèò â Êàðèåðàòà, Âåëè÷êîâî, âæ.
Àíîíèìåí ñâåùåíèê.

• Çà èçáèòèòå ñâåùåíèöè ïî âðåìå íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè

â Áúëãàðèÿ âæ. “Áåç ñúä…”, ñ. 40 è ñë.

558
 Èçáèòè æåíè îò Êðàèùåòî
Èâàíà Áúðçàêîâà îò Öåðîâî;
Ëþáà Áúðçàêîâà îò Öåðîâî;
(?) Áúðçàêîâà îò Öåðîâî;
Êóëà Ñòîåâà îò Ëåñè÷îâî;
Àíêà Õàäæèéñêà îò Ëåñè÷îâî.

Óáèéñòâî íà ëåãèîíåðè, áðàííèöè, ó÷àñòíèöè

â “Îáùåñòâåíàòà ñèëà”
 “×åðíàòà êíèãà íà áúëãàðñêèÿ êîìóíèçúì” ñå ñúîáùàâàò
èìåíàòà íà èçáèòèòå áúëãàðñêè ëåãèîíåðè.
 èçñëåäâàíåòî ñà óòî÷íåíè æåðòâèòå:
Áàíêèí, Âåòðåí;
Áîòüî Áîòåâ, Äþëåâî;
Ñòîþ Âèòàíîâ, Ëúæåíå;
Íèêîëàé Âëàõîâ, Öåðîâî;
Ëþá÷î Äæàìáàçîâ îò Ëúæåíå;
Äèí÷î Åí÷åâ, Ñòðåë÷à;
Íèêîëà Êîøëóêîâ, Öåðîâî;
Äèí÷î Íåøåâ Åí÷åâ îò Ñòðåë÷à;
Õðèñòî Ìàíåâ, Ëúæåíå;
Àòàíàñ Ïåòðîâ – Òà÷î îò Ïàçàðäæèê;
Ñïàñ Ñïàñîâ, Áúòà;
Ãåîðãè Õðèñòîñêîâ : Ãîãî Äúëãèÿ îò Ïàçàðäæèê.

Èçáèòè ñòóäåíòè
Ãåîðãè Áàéëîâ îò Ïàçàðäæèê; âñúùíîñò ïðåáèò;
Õðèñòî Ìàíåâ, Ëúæåíå.

559
 Öèíèçìúò íà óáèéöèòå ñ ò. íàð. “÷èñòè ðúöå”
Òåçè õîðà, ïàðòèçàíè è ïîëèòçàòâîðíèöè, ðàçëè÷íè îò
êðèìèíàëèòå, óáèâàëè, êúëöàëè, ìà÷êàëè ãëàâèòå, èçêîðìÿëè
òåëàòà íà æåðòâèòå è ïîä., óæ íå ñà ó÷àñòâóâàëè â çâåðñòâàòà, óæ
ñà ñòîÿëè íàñòðàíà, íå ñà çíàåëè çà òÿõ, íå ñà ìîæåëè ïî ïàðòèéíè
ñúîáðàæåíèÿ äà ãè ïðåäîòâðàòÿò, ïàê ïî ïàðòèéíè ñúîáðàæåíèÿ
ñà ãè ïðåäñòàâÿëè ïðåâðàòíî è ïîä.
Èçñëåäâàíåòî ïðåäñòàâÿ ïðîèçâîëíî ïîäáðàíè ôàêòè ïî
òåìàòà:
Öèíèçìúò íà Ãðîçäàí
Ãðîçäàí å í à é - ç í à ÷ è ò å ë í à ò à ô è ã ó ð à îò ïîëèòè÷å-
ñêàòà æèâîïèñ íà Îãíÿíîâî ñëåä Äåâåòè. Ñàì ïàðòèçàíèí â îòðÿä
“Àíãåë Êúí÷åâ”, ïðåäè òîâà òîé å îðãàíèçàòîð íà ò.íàð. êîìó-
íèñòè÷åñêè æèâîò â òîãàâàøíîòî ñåëî Ìàðèöà. Ðîäåí å ïðåç 1921
ã. Áðàò å íà äðóãèÿ, óáèòèÿ ïàðòèçàíèí Î ã í ÿ í . Òðèòå ìó èìåíà
ñà Ã ð î ç ä à í Ñ ò î è ë î â Ä è ì è ò ð î â – âïîñëåäñòâèå ìîãúùèÿò
“âóé÷î” íà Ô è ë è ï Ä è ì è ò ð î â , ïðåäè òîé äà ñå îòêàæå îò
ïðèâèëåãèèòå íà òîòàëèòàðíèÿ êîìóíèçúì.
Íÿêîëêî äíè ñëåä Äåâåòè âå÷å å â ñåëîòî è âñúùíîñò ðúêî-
âîäè îò ïîçèöèÿòà íà “×îâåêà çàä çàâåñàòà” çâåðñòâàòà òóê. Äÿñ-
íà ðúêà è ïðÿê èçïúëíèòåë íà âîëÿòà ìó å áðàò ìó Ì å ò î ä è
Ä à ñ ê à ë à , êîéòî îò îïèÿíåíèåòî â êúðâàâàòà âàêõàíàëèÿ ñå ñàìî-
çàáðàâÿ è ñòèãà äî íàé-äîëíîòî ñòúïàëî íà ÷îâåøêîòî ïàäåíèå.
Òóê íÿìàì çà öåë ïðåäñòàâÿíåòî íà öÿëîñòíà ïðîñîïîãðàôèÿ íà
òîçè âñúùíîñò áåçëè÷åí ïàðòèçàíèí, ñòèãíàë â êàðèåðàòà ñè äî
ñëóæèòåë íà Ìèíèñòåðñòâîòî íà çåìåäåëèåòî. Ìàðêèðàò ñå ñàìî
äåéñòâèÿòà ìó âúâ Âàðòîëîìååâèòå íîùè íà Îãíÿíîâî:
• ïðè äâåòå àðåñòóâàíèÿ íà À ë å ê ñ à í ä ú ð Ê ú í å â ëè÷íî
ãî îñâîáîæäàâà â çíàê íà áëàãîäàðíîñò çà òîâà, ÷å êîãàòî å áèë
ïàðòèçàíèí, À. Êúíåâ ãî å ñðåùàë èç ðàêèòàöèòå íà Ìàðèöà, íî
íå ãî å èçäàâàë. Ïðèòâîðñòâîòî ìó å áèëî ñàìî çàðàäè ïàðèòå,
êîèòî å âçåìàë îò óæ íåèçäàâàëèÿ ãî Àëåêñàíäúð. Ïî âðåìå íà
Êúðâàâèÿ ïîìåí îáà÷å íàðåæäà çà íåãîâî àðåñòóâàíå;
• íà÷åðòàâà æåñòîêèÿ ïëàí íà çâåðñêîòî èçáèâàíå â Ïÿñú-
öèòå (Àçà), êàòî ïðåäâàðèòåëíî ìîáèëèçèðà ìëàäåæèòå îò

560
ñåëîòî, êîèòî ïîñòàâÿ êàòî îõðàíà íà ïúòèùàòà. Èçïðàùà äîðè
ñèíà íà Àëåêñàíäúð – Ï å ò ê î , äà îõðàíÿâà Ìàëîêîíàðñêèÿ âõîä
êúì ñåëîòî, äîêàòî â òîâà âðåìå óáèâàò áàùà ìó;
• ñëåä 11-òå èçáèòè ïî íåãîâà çàïîâåä è ïîä íåãîâ êîíòðîë
å è Ä è ì è ò ú ð Ð à í ã å ë î â Ì à í å â , áàùàòà íà “ïàðòèéíàòà äðó-
ãàðêà” Ñ ï à ñ ê à Ì à í å â à , êîÿòî íà Äåâåòè çàåäíî ñ áðàò ìó
Ì å ò î ä è óñòàíîâÿâà “íàðîäíàòà âëàñò” â ñåëîòî. Îñâåí òîâà
Ñ ï à ñ ê à íå å ñëó÷àåí ÷îâåê â îòðÿäà, êúäåòî ïàðòèçàíèí å ñàìèÿò
òîé.  òîçè îòðÿä ñà è íÿêîëêîòî ÷åïèíöè, äîâåäåíè îò À ò à í à ñ
Ñ å ì å ð ä æ è å â . Ñðåä òÿõ å è çúëâàòà íà Ñ ï à ñ ê à , Ã å ð à Ï å å â à
– ñåñòðàòà íà  å ë à Ï å å â à , çà ÷èéòî áðàò Ò î ä î ð å îìúæåíà,
Æåñòîê è áåçñêðóïóëåí, ïî âðåìå íà óáèéñòâàòà â Ïÿñúöèòå
à ð î ç ä à í å ñòîÿë â Êìåòñòâîòî è íà âèêîâåòå íà ðîäíèíèòå
îòãîâàðÿë: “Íå çíàì, íàïðàâèëè ñà ãî áåç ìîåòî çíàíèå. Àç íå
ñúì ó÷àñòâàë â óáèéñòâàòà. Ðúöåòå ìè ñà ÷èñòè”;
• îðãàíèçèðà çâåðñêîòî óáèéñòâî íà Õ ð è ñ ò î È â à í î â
ß í ê î â , íàçíà÷åíèÿò îò ïðåäèøíàòà âëàñò êìåò íà ñåëîòî, çàòîâà,
÷å òîçè ÷îâåê ïðèíöèïíî å èçïúëíÿâàë çàäúëæåíèÿòà ñè;
• èçìèñëÿ ëúæàòà, ÷å 11 àðåñòàíòè ùå áúäàò îòêàðàíè â
Îêîëèéñêîòî, íî íàðåæäà ñðåäíîù äà áúäàò îòâåäåíè êúì
ëîáíîòî èì ìÿñòî – òîé å çíàåë çà Íàðåäáàòà-çàêîí çà Íàðîäíèÿ
ñúä, ÷èåòî èçäàâàíå å áèëî èçâåñòåíî ïî ðàäèîòî íà ñúùèÿ äåí –
30.Õ.1944 ã.
Àêî íÿêîãà èìà ñúä íà ÷îâå÷íîñòòà â Áúëãàðèÿ, òîçè ó á è å ö
ñ “÷èñòè ðúöå” áè òðÿáâàëî ïîñìúðòíî äà çàñòàíå â ðå÷òà íà îáâè-
íèòåëÿ ïðåä Áúëãàðñêàòà áåçïðèñòðàñòíà ñúäåáíà ñèñòåìà!
Åäâà ëè èìà â èçñòðàäàëàòà áúëãàðñêà çåìÿ ò î ë ê î â à
è ç á è ò è í à â å ä í ú æ á å ç í è ê à ê â à â è í à á ú ë ã à ð è , è òî
ïî ïèëàòîâñêèòå ìàíèåðè íà ñàìîîáÿâèëèÿ ñå çà “ñèí íà íàðîäà”
Ãðîçäàí Ñòîèëîâ Äèìèòðîâ.
à ð î ç ä à í , åäúð, èíà÷å ìàçåí è ïðèâåòëèâ ÷îâåê, áåøå óì-
ðÿë îêîëî 20 äåíà ïðåäè äåíÿ, êîãàòî íàïðàâèõ âòîðàòà àíêåòà â
íåãîâîòî ñåëî (8. ÕI. 2006 ã.). ßâíî áúëãàðñêàòà çåìÿ îùå äúëãî
âðåìå ùå ïðèåìà óáèéöèòå íà ñâîèòå ÷åäà ñ óâàæåíèåòî è ñêðúáòà
íà áëèçêèòå!

561
 Àðîãàíòíîñòòà íà Èâàí Íåéêîâ
Îïðåäåëèõ ìó ñðåùà íà 9.ÕI.2006 ã. â 14 ÷. ïðåä ïèëîíèòå
íà ÍÄÊ â Ñîôèÿ. Íà ðàçãîâîðà íè ïðèñúñòâàøå è Í è ê î ë à Ê ó ð -
ò å â , çàìåñòíèê-ðåêòîð íà áúëãàðñêèÿ óíèâåðñèòåò â Òàðàêëèÿ,
Ðåïóáëèêà Ìîëäîâà.
Ïîìîëèõ ãî äà ìè ðàçêàæå çà ðåïðåñèèòå â ñ. Ñáîð, êîèòî ïî
ñâèäåòåëñòâîòî íà Ñ ï à ñ Ò î ì î â òîé å îðãàíèçèðàë è íàïðàâëÿâàë.
Ïúðâî ìè ïðåãëåäà ÷àíòàòà è ïî äðåõèòå äà íå áè äà èìàì
çàïèñâàòåëíî óñòðîéñòâî. Óâåðèõ ãî, ÷å íå ñúì âêëþ÷èë àïàðàòó-
ðàòà, êîÿòî ìó ïîêàçàõ èçêëþ÷åíà. Êðàòêèÿ ðàçãîâîð îáà÷å
ïðåäàâàì áåç èçìåíåíèå: “Àç óñòàíîâèõ âëàñòòà íå ñàìî â Ñáîð,
íî è â Áàëäüîâî. Äîâåäîõìå óáèåöà íà Ê î ë è ø à è ãî
ðàçñòðåëÿõìå â ñåëî. Àç èìàõ ñíàéïåðèñò. Êàçàõ ìó êúäå äà ãî
óäàðè ñ êóðøóìà. Òî÷íî òóê (è ïîêàçà ìÿñòîòî íà ìîåòî ÷åëî).
Ðàçñòðåëÿ ãî â åäíà ñúñåäíà óëèöà”.
– Êàê áåç ñúä è ïðèñúäà? – ïèòàì ãî àç.
– Ñúäúò áÿõà õîðàòà, êîèòî èçëÿçîõà îòïðåä è âèêàõà:
“Ñìúðò! Ñìúðò!”
– À êàêâî ñòàíà ñ Ï å ø ë î â è ?
– Åäèíèÿ îò ñèíîâåòå íà Ïåøëîâ óáèõìå â ñåëîòî ïðåç êðàÿ
íà àâãóñò, 1943 ã. Áåøå àãåíò. Áàùà ìó Ñ ú á î óáèõìå íà Äåâåòè
â Áàáèíà ãîðà. Íà ìÿñòîòî, êúäåòî å óáèò Ê î ë è ø à .
– Êàæè êàê ñå êàçâàøå ñíàéïåðèñòúò?
– Íÿìà äà êàæà!
– Æèâ ëè å?
– Íå, óìðÿ ïðåäè 2 ãîäèíè.

Äåáåëîî÷èåòî íà Ñåñòðàòà
 Ïàçàðäæèê íåïîñðåäñòâåíî çàä Åäèííîòî ó÷èëèùå íà
òîãàâàøíàòà óëèöà “Êèìîí Ãåîðãèåâ” èìàøå êðàñèâà êúùà,
êîÿòî áåøå êðúñòåíà “Äîì íà ìëàäåæòà è òåõíèêàòà “Äåòåëèíà
Ìèð÷åâà”. Íåðÿäêî â òîçè äîì ñå îðãàíèçèðàõà ñúáðàíèÿ â ïàìåò
íà ãåðîéñêè çàãèíàëàòà íàé-ìàëêà ïàðòèçàíêà Ä å ò å ë è í à
Ì è ð ÷ å â à – Ñ à í ÿ îò ×åðíîãîðîâî. Óáèâà ÿ ïî íåâíèìàíèå
ïîåòúò ïàðòèçàíèí Ä è ì è ò ú ð Ì å ò î ä è å â , êîéòî ïîñëå áåøå
íåîòëú÷íî â êàáèíåòà íà Ò î ä î ð Æ è â ê î â .1 Òîâà îáñòîÿòåëñòâî
íå ìîæåøå äà ñå ïðèçíàå îò òîòàëèòàðíàòà èñòîðèÿ è Ä å ò å ë è í à
áå ïðåäñòàâÿíà çà “ãåðîéñêè çàãèíàëà”. Áåçëè÷íîòî “Çàãèâà â ì.
562
ßðåøêà ïîëÿíà â Ðîäîïñêèÿ áàëêàí, êðàé ñ. Ïàòàëåíèöà” ïðè-
ñúñòâà è â “Íåçàáðàâèìè èìåíà” (Ñ., 1971, ñ. 415).2
Ïî òåìàòà èìà åäíà ñÿêàø ñëó÷àéíà áåëåæêà íà È â à í Ä è í -
ê î â (Âðåìå ïîä ëèíèÿ, Ïëîâäèâ, 2001, ñ. 46): “Åäíà âå÷åð ñåäÿõ
íà ìàñà ñ Ä è ì è ò ú ð Ì å ò î ä è å â 3 è Â å ñ å ë è í À í ä ð å å â â
êëóáà íà æóðíàëèñòèòå. Ñúñ ñÿäàíåòî ñè Ä. Ì å ò î ä è å â ìå ïîïèòà
çàùî íå ñúì ÷ëåí íà ïèñàòåëñêèÿ ñúþç. Îòãîâîðèõ ìó, ÷å íå çíàì.
Ñ Ìåòîäèåâ ñìå îò åäèí êðàé, ÷åñòî ñå ñðåùàìå íà çåìëÿ÷åñêè
ñðåùè, ïîíÿêîãà ïî áðàòñêè ñå ïðåãðúùàõìå. Òîé ïîâòîðè âúïðîñà
ñè. Àç ïîâòîðèõ îòãîâîðà ñè. “Íå òå ïðèåìàò – ïðîöåäè Ìåòîäèåâ,
– çàùîòî íå ñïàçâàø ïàðòèéíîñòòà â ëèòåðàòóðàòà”. Ìîæåõ äà ñè
ïðåìúë÷à, íî íå ïðåìúë÷àõ. “À òè – ïðîöåäèõ è àç, – êàòî ñïàçâàø
ïàðòèéíîñòòà â ëèòåðàòóðàòà, çàùî íå ÿ ñïàçâàø â æèâîòà? Òè
óáèâàø ïî íåâíèìàíèå ñ ïàðòèçàíñêèÿ ñè ïèñòîëåò Ä å ò å ë è í à
Ì è ð ÷ å â à , íàé-ìàëêàòà áúëãàðñêà ïàðòèçàíêà, íî è äî äåí äíå-
øåí íå ñè ãî ïðèçíàë ïóáëè÷íî”.
Ïðèâåäîõ òîçè öèòàò îò È â à í Ä è í ê î â , çàùîòî å â ïðÿêà
âðúçêà ñ ä å á å ë î î ÷ è å ò î â ìåìîàðà íà Â å ë è ê à Õ ð è ñ ò å â à ,
ñåñòðàòà íà Ä å ò å ë è í à , ïóáëèêóâàí ïî ñëó÷àÿ îò Ä. Ê å ñ ò å í î â à
(Íå èñêàì äà çàáðàâÿ, ×åðíîãîðîâî 2006, ñ. 129), ñðâ. “Íà 12 þëè
(1944 ã.) òÿ (Äåòåëèíà) áåøå äåæóðíà ïî âîäà. Îáðà ìàíåðêèòå è
ñëåçå äîëó â äåðåòî. Âúðíà ñå ñ áóêåò îò ñâåæè öâåòÿ è çàïî÷íà äà
ðàçêàçâà íà äðóãàðèòå, íàñÿäàëè íà ïîëÿíàòà, êàê ó íàñ íà Ïåòðîâ-
äåí ïðàçíóâàìå èìåííèÿ äåí íà ìàìà è áðàò ìè Ïåòúð. Ïîñåãíà äà
ñêúñà îùå òåìåíóæêè è ñÿêàø ëèòíà çà ×åðíîãîðîâî. Åêíà ïóøå-
÷åí ãðúì. Çàñàäà! Êóðøóì ïðåêúñíà ùàñòëèâèòå £ ìèñëè. Êðà-
ñèâàòà £ ãëàâà áåøå óëó÷åíà â ñëåïîî÷èåòî è òÿ ïàäíà íà ñêóòà ìè.
Ïîãðåáàõìå ÿ íà ïîëÿíàòà, îáãðàäåíà îòâñÿêúäå ñ âèñîêè áóêè...”.
Òàêà ïàðòèéíîñòòà â ëèòåðàòóðàòà ñå ïðåâúðíà â “ëúæàòà
íà Âåëèêà”. Åäâà ëè áè çàãóáèë íåùî ìåìîàðúò £, àêî ñïîìåíåøå
íåóìåíèåòî è áåçîòãîâîðíîñòòà íà ïàðòèçàíèíà-ïîåò, êîéòî ïîñëå
å íàêàçàí äî Äåâåòè äà íå íîñè è äà íå ñè ñëóæè ñ îðúæèå.4
Ëúæàòà “çàñàäà” íå å ïðåöåäåíò âúâ âåðñèèòå çà óáèéñòâàòà
íà íåóäîáíè ïàðòèçàíè, âæ. â ñòàòèÿòà Ëåñè÷îâî áåëåæêèòå çà
Ñòîÿí ×î÷êîâ.
1
Ïîâå÷å ïðè Ò. Áàëêàíñêè, Ì. Øàòîðîâ…, âæ. â Àíòðîïîíèìèêîíà.
2
Òóê ïàðòèçàíñêîòî èìå Ñàíÿ å ñáúðêàíî íà Ñîíÿ .
3
 òåêñòà ñãðåøåíî Äèìèòúð Òàëåâ.
4
Ïîâå÷å ïðè Ò. Áàëêàíñêè, öèò.ñú÷.

563
 Äèí÷àíñêèÿò ïàðàäîêñ
 ñåëî Äèíêàòà òðàãåäèÿòà â äîìà íà Ñ à â à Ñ ó ë ò à í î â ,
êìåòóâàë íÿêîãà â òîâà ñåëèùå, å ïîòðåñàâàùà. Äâàìà êðèìèíàëè
– Ë à ç à ð Ê ð ú ñ ò å â – Ì å ÷ ê à ò à è äðóã ñ èìå Ê î ì è í à – óáè-
âàò ñèíà ìó Ä è ì è ò ú ð , ìîìúê, íåæåíåí. Ñëåä òîâà (1937 ã.)
çàêîëâàò âòîðàòà ìó æåíà Í è ê î ë è í à .1 Äðóãèÿò ñèí íà Ñ à â à
Ñ ó ë ò à í î â – Á ë à ã î óáèâà íà ñâîé ðåä óáèåöà íà áðàò ñè è íà
ìàùåõàòà ñè.
Íà Äåâåòè Ë à ç à ð Ì å ÷ ê à ò à , ìàêàð è óáèò, å âå÷å áðàò
íà çàãèíàë ïàðòèçàíèí – Á ë à ã î Ê ð ú ñ ò å â .2 Íåãîâèòå ðîäíèíè
ïðîäúëæàâàò âåíäåòàòà. Ïðàâÿò íåóñïåøíè îïèòè äà óáèÿò
Áëàãî Ñóëòàíîâ è Ñàâà Ñóëòàíîâ.
Òàçè èñòîðèÿ å îïèñàíà ïðè ñ. Äèíêàòà.
Ïàðàäîêñàëíîòî îáà÷å å, ÷å íà ãðîáà íà óáèåöà å ïîñòàâåí
íîâ íàäïèñ.
×èòàòåëþ, êîãàòî ìèíåø ïðåç Äèíêàòà, â þæíèÿ ìó êðàé
ñà ñåëñêèòå ãðîáèùà. Ïîäìèíè ïàðàêëèñà è ùå âèäèø äâà ãðîáà
â ñúñåäñòâî: íà çàêëàíàòà Í è ê î ë è í à Ñ ó ë ò à í î â à è íà óáèåöà
£ Ë à ç à ð Ì å ÷ ê à ò à . Ñïðè ñå è ïðî÷åòè íåâåðîÿòíèÿ íàäïèñ íà
êðúñòà, îò êîéòî ùå ðàçáåðåø, ÷å êðèìèíàëíèÿò Ë à ç à ð Ì å ÷ -
ê à ò à å óáèò îò ðàçâèëíåëè ñå ôàøèñòêè áàíäè3.
Òàêà ñå ïðåíàïèñâàøå íîâàòà èñòîðèÿ â òîâà íåñïîêîéíî â
ðîäîâèòå îòíîøåíèÿ ñåëî.

1
Çà òàçè èñòîðèÿ âæ. è ïðè Ê. è Ë. Ñ å ô å ð è í ê è í , Ëþáà Âîéâîäîâà,
Ïàçàðäæèê, 2001, ñ. 13.
2
Áë. Êð. Ã å î ð ã è å â å óáèò íà Åëåäæèê.
3
Íàäãðîáíèÿò íàäïèñ: “Ëàçàð Êðúñòåâ Ãåîðãèåâ. Ðîä. 10. II. 1907. Óáèò
îò êðúâîæàäíà ôàøèñòêà áàíäà íà 3. III. 1933”.
Íàäãðîáíèÿò íàäïèñ íà çàêëàíàòà îò íåãî æåíà å íà ñúñåäíèÿ ïàìåòíèê:
“Íèêîëèíà Ñàâî Ñóëòàíîâà. Çàêëàíà îò çëîäåéñêà ðúêà íà 16. XI. 1932 ã.”

564
 Âåëè÷êîâñêèÿò áèâîë
Òàçè íåëåïà èñòîðèÿ êàòî åïèçîä îò Âàðòîëîìååâèòå íîùè
â Ïàçàðäæèøêî òðÿáâà äà áúäå ðàçêàçàíà.
Ðàáîòëèâèÿò è ðàçáðàí ñåëÿíèí Ë à ç à ð × è ï è ë î â èçêàðâà
õëÿáà íà ñåìåéñòâîòî ñè ñ îêîëî 100 äåêàðà ðàáîòíà çåìÿ è ÷èôò
áèâîëè, ñ êîèòî îáðàáîòâà ÷àëòèöèòå ñè.
Åäèíèÿò îò áèâîëèòå å íàáåëÿçàí çà ïàðòèçàíèòå.1 Åäíà íîù
å îòêðàäíàò îò À í ã å ë à î ã å â . Ïîñëå ñå ðàçáèðà, ÷å íåãîäíèöèòå
ñà ãî ïðîäàëè íà ìåñî â Þíàöèòå. Êðàæáàòà àêòèâèçèðà âëàñòòà.
Ïîëèöåéñêîòî èçäèðâàíå íà áèâîëà îáà÷å ñúâïàäà ñ ïëàíîâà
ïîëèöåéñêà àêöèÿ: Ïúðâàòà áëîêàäà. Ñúçäàâà ñå íàñòðîåíèå ñðåä
âåëè÷êîâöè è êîìóíèñòè÷åñêàòà ÷àñò îò òÿõ, ÷å Ïúðâàòà áëîêàäà
å çàðàäè áèâîëà íà Ëàçàð ×èïèëîâ.
Ôàêòîëîãèÿòà çà ñëåäñòâèåòî îò Áëîêàäàòà ñå ïðåíàðåæäà
âå÷å êàòî âèíà íà Ë à ç à ð × è ï è ë î â è íà íåãîâèÿ òúñò Ñ ò î ÿ í
Á î ä ó ð î â , êîèòî áèëè ðàçäóõàëè èñòîðèÿòà ñ ôàòàëíèÿ áèâîë:
• êîìóíèñòèòå ïóñêàò ìúëâàòà, ÷å çàðàäè íåãî ñà çàëîâåíè
è èçáèòè ïðåäàëèòå ñå íà âëàñòòà ïîêðàé àìíèñòèÿòà ïàðòèçàíè
Ëàçàð Ïðåæäàðîâ, Äèìèòúð Íàéäåíîâ, Ãðîçäàí
Ð î ø ë å â è Ä è ì è ò ú ð × à â ä à ð î â è êîìóíèñòúò È â à í × à -
ëúêîâ;
• íà Äåâåòè è èçâåñòíî âðåìå ñëåä òîâà çàðàäè òîçè ôàòàëåí
áèâîë ñà èçáèòè Ñ ò î ÿ í Á î ä ó ð î â – × î ì à í ê à ò à , Ë à ç à ð
× è ï è ë î â , Ñ ï à ñ Ê î í ñ ó ë î â , Ï å ò ê î Ê ó ð ò à ê î â è, êàêòî
èçãëåæäà, Ä è ì è ò ú ð Ï å ê à í î â îò Ëåñè÷îâî.
Ôàòàëíèÿò âåëè÷êîâñêè áèâîë å â ëè÷íàòà äðàìà íà äåñåò
âåëè÷êîâñêè æèâîòà, ðàçäåëåíè îò ãëóïàöèòå íà “íàøè” è
“âàøè”! Äåñåò æèâîòà íà áúëãàðè!

1
Ñúùàòà íîù ñà îòìúêíàòè æèâîòíè çà ïàðòèçàíèòå è îò äðóãè äîìîâå.
Èçñëåäâàíåòî óòî÷íè çàêëàíèòå ñúùî â Þíàöèòå îò Àíãî Âåëåâ ê ð à â à
è ò å ë å í à á ð à ò ÿ ò à Ï à í ê î è Ñ ò î ÿ í Ñ ò à ì á î ë è é ñ ê è.
Ðàçêàçâà Èâàí Êóçåâ: “Ñåñòðà ìè áåøå ñíàõà íà òîçè Àíãî Âåëåâ –
Ïèïåðêàòà. Òÿ ìè å ðàçêàçâàëà êàêâî å ñòàâàëî òîãàâà ñ áèâîëà íà Ëàçàð
×èïèëîâ è ñ æèâîòíèòå íà Ñòàìáîëèéñêèòå”.
Îò äîìà íà áðàòÿòà Ï à í ê î è Ñ ò î ÿ í Ñ ò à ì á î ë è é ñ ê è âçåìàò åäíà
êðàâà è òåëå, îò îáîðèòå íà Íåí÷åâñêè âîëîâå èëè áèâîëè.

565
 Âåòðåíñêîòî îãðàáâàíå
Òàêúâ ñëó÷àé íå å îïèñàí â Êðàèùåòî. Ìîæå áè òàêîâà íåùî
íå å ñòàâàëî â íèòî åäíî äðóãî ñåëèùå, îñâåí âúâ Âåòðåí?!
Íà äåâåòè èëè íà äåñåòè âúâ Âåòðåí ïðèñòèãà Á ë à ã î Ì ú ð -
ê î â , ïàðòèçàíèí îò Ãîðíî Âúðøèëî. Òóê å áèë ðàòàé ó Ã å -
î ð ã è Ì à ð ã è ò è í . Âúðíàë ñå å äà âúâåäå â ñåëèùåòî “ðåâîëþ-
öèîííàòà ñïðàâåäëèâîñò”. Ñúáèðà ãðóïà ñèìïàòèçàíòè è ïîìàãà-
÷è íà ïàðòèçàíèòå: Ï å ø î Ç à ð ÷ å â (òîé ïîñëå çàãèâà íà ôðîí-
òà), Â å ë è ÷ ê î Ø î ï î â , Ñ ò å ô à í Ñ å ô å ð è í ê è í , Ì è õ à è ë
È ç î â , Ä è ï ÷ î È ç î â , Ð è ñ ò à ê è Á à ë à á à í î â . Ñ òÿõ çàïî÷âà
îãðàáâàíåòî íà âñè÷êè ìåñòíè ìàãàçèíè ñ øóìíî îáÿâåíàòà èäåÿ
äà ðàçäàäàò îãðàáåíîòî íà “áåäíèòå”. Âñúùíîñò ñè ïîäåëÿò âñè÷êî
íàãðàáåíî. Òàêà ïîñòúïâàò è ñ âèëàòà íà Ñ ë à â å é ê î Â à ñ è ë å â
â Áåëîâî. Ïî òîçè íà÷èí ðåàëèçèðà ðåâîëþöèîííàòà ñè ÿðîñò.
Ðàçêàçâà Ê è ð î Ê à ñ à ï î â : “Íà Äåâåòè Á ë à ã î Ì ú ð ê î â ,
ðàòàé ó Ì à ð ã è ò è í , ñå âúðíà êàòî ïàðòèçàíèí. Çàïî÷íàõà àðåñ-
òèòå. Àðåñòóâàõà è ñòàðèÿ êìåò È â à í Ê ë è ñ ó ð ñ ê è , êàêòî è ïî-
ëèöàèòå Ã å î ð ã è îò Áåëîâî è Ì è í î Ò à á à ê î â îò Âåòðåí. Òÿõ
ïîñëå ãè ïóñíàõà. Ïîäãîíèõà Ì à ÷ å å â , àìà íå ãî õâàíàõà. Êàçâàò,
÷å æèâ ñà çàðîâèëè ïðèñòàâà Á à í ê è í . Ïîñëå ñå ñïóñíàõà äà ãðà-
áÿò ìàãàçèíèòå â ñåëîòî. Íàé-íàïðåä îòèäîõà ó áàêàëèíà À ë å ê -
ñ à í ä ú ð Ê à ñ à ï î â . Âúðçàõà ãî çàä åäèí äèðåê. Òå èçíàñÿò ìàãà-
çèíà ìó. Òîé ïëà÷å. Ïîñëå îòèäîõà â ìàãàçèíèòå íà Ö à í ê î Ì à -
í î ë î â è Ê è ð î Ò à í å â . Àðåñòóâàõà ãè è ïðåä òÿõ îãðàáèõà ìà-
ãàçèíèòå èì. Íàêðàÿ îãðàáèõà ìàãàçèíà íà Â ë à ä î Â à ñ è ë å â , àìà
íåãî íå ãî àðåñòóâàõà. Èçíåñîõà âñè÷êî è ãî ñòðóïàõà â îáùèíà-
òà. Çà ïàðëàìà äàäîõà ïî åäíî ïàðöàë÷å íà íÿêîé. Ïîñëå äðóãîòî
ñè ãî ðàçäåëèõà. Â ë à ä î Â à ñ è ë å â ïîñòîÿííî âúðâåøå ïî òÿõ è
èì êàçâàøå: “Ìîì÷åòà, íå ïðàâèòå äîáðå! Ùå çàïàëèòå ñåëîòî!
Òîâà, êîåòî ïðàâèòå, íèêúäå íå å áèëî!”
Íå ãî ïîñëóøàõà. Íàìåðèõà îòíÿêúäå åäèí êàìèîí è áóéíè-
ñèëíè çàìèíàõà çà Áåëîâî. Îãðàáèõà âèëàòà íà Ñëàâåéêî Âàñèëåâ,
äåí-äâà-òðè ñëåä êàòî ñå áåøå ñàìîóáèë. Äîíåñîõà âñè÷êî â îá-
ùèíàòà: çàâèâêè, äðåõè, ìåáåëè. È âñè÷êî òîâà ïàê ñè ïîäåëèõà.
Ìàãàçèíåðèòå ãè äúðæàõà ïî åäíà íîù â Îáùèíàòà è ãè
ïóñíàõà. Äà çàâàðÿò ïðàçíèòå ñè ìàãàçèíè.
Òàÿ ðàáîòà ïîñëå íå èçäúðæà. Ðàç÷ó ñå çà Âåòðåíñêèÿ ãðà-
áåæ, îðãàíèçèðàí îò Á ë à ã î Ì ú ð ê î â , è ïîñëå ñÿêàø ãè âêàðàõà
çà ìàëêî â çàòâîðà. Îò ñðàì ïðåä õîðàòà!
566
 Íå ùåø ëè, ïîñëå ñèíúò íà òîçè Á ë à ã î Ì ú ð ê î â –
à å î ð ã è , ñòàíà êàíäèäàò çà íàðîäåí ïðåäñòàâèòåë îò Âåòðåí,
çàåäíî ñ Ã å î ð ã è Ï å ò ú ð í å é ÷ å â . Íÿêîè õîðà íÿìàò ñðàì.
Àêî íå áåøå Â ë à ä î Â à ñ è ë å â , òåçè õîðà, âîäåíè îò Â å -
ë è ÷ ê î Ø î ï î â , ùÿõà äà äîêàðàò ãîëÿìî íåùàñòèå íà ñåëîòî
ïðè ñëó÷àÿ ñ íåìöèòå”.
Ðàçêàçâà Ï å í ê à Â à ñ è ë å â à (âæ. Âåòðåí): “Êîãàòî ñà
ðàçãðàáâàëè íàøèÿ ìàãàçèí, ñúì áèëà íà 2 ãîäèíè. Âçåìàò ìå îò
ðúöåòå íà ìàéêà ìè è ìå ñúáëåêëè, çà äà îòêðèÿò â ìåíå ñêðèòèòå
ïàðè ëè, çëàòî ëè. Îò ìàãàçèíà íà áàùà ìè (Âàñèë Âàñèëåâ) íå
îñòàíà íèùî. Áåøå ìàíèôàêòóðà. Âñè÷êî îãðàáèõà”.
Ðàçêàçâà Ê à ò ÿ Â à ñ è ë å â à (âæ. Âåòðåí): “Áÿõ íà îêîëî
äåñåòèíà ãîäèíè. Íå ñòèãà, ÷å ðàçãðàáèõà öåëèÿ ìàãàçèí íà áàùà
ìè (Âëàäî Âàñèëåâ), íî âëÿçîõà âêúùè è çàäèãíàõà è þðãàíèòå
íà ìàéêà ìè, íà ñåìåéñòâîòî. Ïëàäíåøêè ãðàáåæ!”

Ëåñè÷îâñêàòà òðàêòîâêà íà îáè÷àéíîòî ïðàâî

Îáè÷àéíîòî ïðàâî íà áúëãàðèòå, à è íå ñàìî íà òÿõ, å, ÷å
ñïàñèëèÿò ñå îò åêçåêóöèÿ íå ïîäëåæè íà ïîâòîðíî
óáèâàíå!
Ï å í å Ë è ë î â å åäèíñòâåíèÿò óñïÿë äà ñå ñïàñè ñ áÿãñòâî
îò çâåðñêîòî èçáèâàíå âúâ âåëè÷êîâñêàòà ìåñòíîñò Êàðèäèòå
(Êàðèåðàòà), íî áèë àðåñòóâàí â Ëåñè÷îâî, ñ äúëáîêà ðàíà â ðàìîòî.
Ëåñè÷îâñêèòå “ìèëèöèîíåðè” èñêàò äà ïðèëîæàò
áúëãàðñêîòî îáè÷àéíî ïðàâî êúì àðåñòàíòà, îòúðâàë ñå îò
Âàðòîëîìååâàòà íîù íà Êàðèäèòå.  ñúáðàíèåòî îáà÷å ó÷àñòâà
à è í à Ä à ð ä æ è ê î â à , êîÿòî íå äàâà è äóìà äà ñå èçäóìà çà
ñïàçâàíå íà ïðàâèëîòî. Ñèíúò £ Ã å î ð ã è îòâåæäà ïðåç íîùòà
Ï å í å Ë è ë î â è ãî óáèâà â íåèçâåñòíà ìåñòíîñò íÿêúäå èç
Ëåñè÷îâñêî. Ñ íåãî å áèëà è íÿêàêâà “æåíñêà” “ëåñè÷îâêà, ìîæå
áè ñàìàòà Ã è í à (?!), êîÿòî ñå å êðèëà â àâòîìîáèëà”.

Ñâîé ñâîÿ èçäàâà

Òàêúâ öèíèçúì áå âúçìîæåí ñàìî ïðè íîâàòà èäåîëîãèÿ
íà êîìóíèñòèòå, çà êîèòî ðîäíèíñòâîòî íèùî íå çíà÷åøå! Ïî-
âàæíè áÿõà âåðíîñòòà ê ú ì Ï à ð ò è ÿ ò à , ê ú ì Ã å î ð ã è Ä è -
ì è ò ð î â , ê ú ì Ñ ú â å ò ñ ê è ÿ ñ ú þ ç è êúì Ñ ò à ë è í !
567
 • Á îãäàíà Êîòåâà-Ìóðäæåâà îñòàâÿ äà óáèÿò çâåðñêè áàùà £, çàùî-
òî áèëà äèñöèïëèíèðàí ïàðòèåí ÷ëåí. À ïàðòèÿòà å ðåøèëà ñìúðòòà íà
Ãåîðãè Êîòåâ.
• Öâÿòêî ˜÷åâ å èçâèêàí íà ïîìîù îò ñåñòðèíàòà ñè äúùåðÿ Ïåòêà,
çà äà ñêðèÿò ìúæà £ Ï å í å Ë è ë î â , ñëó÷àéíî èçáÿãàë îò çâåðñòâàòà ïðè
Êàðèäèòå. Âìåñòî òîâà òîé äîâåæäà âêúùè óáèéöèòå!
•  ìåñòíîñòòà Êîíñêà ãëàâà ïî ïîðå÷èåòî íà Ñòàðà ðåêà çàåäíî ñ äðó-
ãèòå “âðàãîâå” å óáèò è È â à í À í ã å ë î â Á î í å â , ïúäàðèí. Çâåðñêè å
ïîãóáåí îò Ñ ò î è ö à Á à ë à á à í î â . Çà íåãî íå ñå çàñòúïâà âå÷å ìîãúùèÿò
ìó áðàò Àòàíàñ Àíãåëîâ Áîíåâ, íàðè÷àí Íà÷î Áóòðàêà , ðîäåí ïðåç
1911 ã., ïàðòèçàíèí îò îòðÿä “Àíãåë Êúí÷åâ”.

Öèíèçìúò íà ìåìîàðèñòèòå ïàðòèçàíè è ïîëèòçàòâîðíèöè

Êíèãèòå èì ñ ïîäïðàâåíà è ìèñòèôèöèðàíà ôàêòîëîãèÿ ñå
ïå÷àòàõà êàòî åäèíñòâåíàòà ìåìîàðíà ëèòåðàòóðà â ãîäèíèòå íà
òîòàëèòàðíàòà áúëãàðñêà äúðæàâà.
Ãðóáèÿò åçèê íà Êîìèíòåðíà, êîéòî íå ïðèçíàâà ñúùåñò-
âóâàíåòî íà ÷îâåöè èçâúí êîìóíèñòè÷åñêàòà èäåîëîãèÿ, èçìèñëÿ
íàé-ñòðàííàòà ñåìàíòèêà íà äóìàòà ëèêâèäèðàì, êîÿòî èìà ñúâñåì
òåðìèíîëîãè÷íè çíà÷åíèÿ â òúðãîâèÿòà è ïðàâîòî çà ïðèêëþ÷âàíå
íà ëèêâèäàöèÿ èëè ïðåêðàòÿâàíå íà ñîáñòâåíîñò. Òàçè äóìà ñå
íàòîâàðâà ñ öèíè÷íîòî ‘ïðåìàõâàì, óíèùîæàâàì, óáèâàì ÷îâåê’.
Íà òàçè ñòðàííî ðàçâèëà ñå ñåìàíòèêà â áåäíèÿ åçèê íà áúë-
ãàðñêèòå êîìóíèñòè äî äíåñ íå å îáðúùàíî âíèìàíèå!
È íåùî äðóãî: äîêàòî ïàëà÷èòå ïðè âñè÷êè îáùåñòâà ñà àíî-
íèìíè, òî ïàðòèçàíñêèòå ìåìîàðèñòè íå ïðåñòàâàò äà ñå õâàëÿò ñ
óáèéñòâàòà íà áúëãàðè, èçâúðøåíè îò òÿõ, äà ñå ãîðäåÿò ñ äåÿíè-
ÿòà ñè. Óáèéñòâàòà ñà ìîòèâèðàíè ñ òåðìèíèòå “ôàøèñòè”, “âðà-
ãîâå íà íàðîäà”, “îñúäåíè îò ïàðòèçàíñêèÿ (èëè ñìåøíèÿ) ñúä íà
ñòðàõà”, ñúä íà ñúáðàíàòà òúëïà, êîéòî òå íàðè÷àò “íàðîäåí”.
Æåðòâèòå áåç èçêëþ÷åíèå ñà åäíè è ñúùè íà äúðæàâíî-îáùèíñêî
ðàâíèùå: êìåò, ïèñàð, ñåêðåòàð-áèðíèê, ó÷èòåë, ãîðñêè, ïîëèöàé,
æàíäàðìåðèñò, ïúäàðèí. Íå ñà çàáðàâåíè è ðàçíè íåïðèÿòåëè îò
áèòîâè ñâàäè íà ïàðòèçàíèòå â ò. íàð. àêöèè, ïðèäðóæåíè ñ óáèéñò-
âà, ïðåäñòàâÿíè êàòî “âúçòîðã íà íàðîäà”. Íà òîçè ñïîêîåí áúë-
ãàðñêè íàðîä, êîéòî äîðè ïî âðåìå íà îñìàíñêîòî âëàäè÷åñòâî
èçïîëçâàøå ðèòóàëíî óáèéñòâîòî ñàìî çà “íàêúðâÿâàíå íà íîæà”,
íî íå è çà ìàñîâî êëàíå.
Ãåíîöèäúò, ïðîèçâåäåí îò ïàðòèçàíèòå, ïîëèòçàòâîðíèöèòå
è ÿòàöèòå å èçêëþ÷èòåëåí; âæ. ÷. Ïàðòèçàíñêèÿò òåðîð.
568
 Ïîäïàëâàíå íà äîìîâå
 Ñòðåë÷à êúðâàâàòà âàêõàíàëèÿ å áèëà èçïúëíåíà â
öÿëàòà ãàìà îò çâåðñòâà íà êúðâàâèÿ êîìóíèçúì. Óáèéñòâàòà íà
íåâèííè õîðà ñà áèëè äîïúëíåíè ñ îïîæàðÿâàíåòî íà ÷àñò îò
òåõíèòå äîìîâå. Ïðè Ã. Âàñèëåâ (Ñòðåë÷à…, ñ. 109) å ïîñî÷åíî:
“Îñâåí ïîñî÷åíèòå óáèòè, êîìóíèñòèòå èçãàðÿò è 4 êúùè íà
ôàøèñòè. Ôàøèñòèòå ïúê èçãàðÿò 8 êúùè íà êîìóíèñòè”.
Çàïàëâàíåòî íà êúùè íà òåðîðèñòè å ïðàêòèêà âúâ âñè÷êè
äúðæàâè, êîèòî ñå áîðÿò ñ òåðîðèçìà.  Ñòðåë÷à îáà÷å ïðè íîâàòà
âëàñò ñà îïîæàðåíè êúùè íà ñúñåëÿíè, êîèòî ïî íèêàêâà êëàñàöèÿ
íå ìîãàò äà áúäàò ïðè÷èñëåíè êúì ãðóïàòà íà êàêâèòî è äà å
òåðîðèñòè.
Íå ùå è ñúìíåíèå, òóê ñòàâà âúïðîñ çà êðèâîðàç-
áðàíà è áåçîáðàçíî ïðèëàãàíà êîìóíèñòè÷åñêà âåíäåòà!

“Ñàëòîìîðòàëå” â Àñàíèöà
Àñàíèöà å ãîðèñòà ìåñòíîñò êðàé ìàõàëà Íåéêüîâåö íà
Ìóõîâî. Òóê íà 23.VII.1944 ã. ïàðòèçàíèíúò Ä è ì è ò ú ð Æ ó ë å â
óáèâà ñúïàðòèçàíèíà ñè Ñ ò î ÿ í × î ÷ ê î â . Âåðñèÿòà å, ÷å å æåí-
ñêà èñòîðèÿ. Ñëåä Äåâåòè, çà äà ñå “çàìàæå” óáèéñòâîòî, òî å
ïðèïèñàíî íà ãîðñêèÿ Ä è ì è ò ú ð Ï î ì à ê î â . Çàëàâÿò ãî ëåñè-
÷îâñêèòå ïàðòèçàíè è ãî ðàçêàðâàò “êàòî ìå÷êà” èç óëèöèòå íà
Ëåñè÷îâî. Çà äà ñïëàøàò õîðàòà, ãî ðàçñòðåëâàò áëèçî äî ñåëîòî
â Ãîëÿìàòà êîðèÿ, òà äà ñå ÷óÿò èçñòðåëèòå. Ïîñëå, ðàçáèðà ñå,
òîâà ïî÷òè ïîêàçíî óáèéñòâî íà Ãîðñêèÿ å ïðåíåáðåãíàòî â Ïàçàð-
äæèøêèÿ ñúä è æåðòâàòà å îáÿâåíà çà “èç÷åçíàëà” íà 21. Õ.1944 ã.

Íàñèëâàíè æåíè
èëè çà Ïðîêðóñòîâèòå ëîæåòà â Êðàèùåòî
Íàñèëèåòî, ñåêñóàëíèÿò òîðìîç, öèíè÷íîòî “çàâëàäÿâàíå
íà ñúïðóãè” å åäèí îò ìåõàíèçìèòå íà óñòðîèòåëèòå íà “Íîâàòà
Áúëãàðèÿ”. Ôàêòîëîãèÿ, êîÿòî íå ñå ñðåùà â íèòî åäèí ìåìîàð
èëè äîêóìåíò îò âðåìåòî íà “íàðîäíàòà âëàñò”.
Íàñèëèåòî å íàé-ïðîñòàøêàòà ÷åðòà íà ÷àñò îò óñòðîèòåëèòå
íà íîâàòà âëàñò. Òî å òèïè÷íî êàêòî çà ñàìèòå ïàðòèçàíè, òàêà è
çà ïðèñúåäèíèëèòå ñå êúì òÿõ êðèìèíàëè.
Ïîñòàíîâêàòà íà òîçè òðóä èçèñêâà äà áúäàò óêàçàíè ñëó÷àèòå.
569
 Ï ð î ê ð ó ñ ò å èìåòî íà ïðî÷óò àòè÷åñêè ðàçáîéíèê, êîéòî
å èçìú÷âàë æåðòâèòå ñè íà ëåãëà, íàïðàâåíè çà óäúëæàâàíå èëè
ñêúñÿâàíå íà òåõíèòå òðóïîâå.
Ïðîêðóñòîâèòå ëîæåòà íà ïàçàðäæèøêèòå íàñèëíèöè,
êîèòî óòâúðæäàâàõà “íîâèÿ èäåàë” è “íîâàòà âëàñò” ñà ïîñòëàíè
ñ ìíîãî êðúâ – îáè÷àéíî íà ñúïðóçèòå, áàùèòå è áðàòÿòà íà
íàñèëâàíèòå æåíè.
Èçñëåäâàíåòî óäîñòîâåðè íÿêîëêî îò ìíîæåñòâîòî ñåêñó-
àëíè íàñèëèÿ â Îêðúæèåòî:
• Ì à ð ã à Â å ë å â à, äúùåðÿòà íà • Ö â å ò à í à , äúùåðÿòà íà åêçåêó-
Àñåí Âåëåâ îò ×åïèíî, å íàñèëâàíà òèðàíèÿ Ñòîÿí Êàëîôåðîâ, å íà-
â àðåñòà îò åêçåêóòîðèòå íà áàùà £. ñèëâàíà äà ñå îìúæè çà ïàðòèéíèÿ
• Ë à ò £ í à , ïî ìúæ Ï å ø ë î â à , ñåêðåòàð Ëàçàð Ïàðìàêîâ îò Äîð-
îò Ñáîð, å íàñèëåíà íåïîñðåäñòâåíî êîâî, èçèãðàë íåìàëêà ðîëÿ â óáèéñò-
ñëåä óáèéñòâîòî íà ìúæà £ îò ñáîð- âîòî íà áàùà £ ïðè ×åðíèÿ ìîñò.
ñêèòå íàñèëíèöè, îò êîèòî ñà èçâåñò- • Ãåîðãè Íåíêîâñêè, ñáîðñêè
íè À í ã å ë Ñ ò î è ì å í î â Ê ó ð ò å â , êîìóíèñò, ïîñëå ðàáîòíèê â ïàðòèé-
ßíêî Êóðòàêîâ è åäèí à ÿ ó ð î â . íèòå êîìèòåòè íà Ïàçàðäæèê, ó÷àñò-
Âñúùíîñò, òîçè ÷îâåê å îò ãðóïàòà âàë â èçíàñèëâàíåòî íà Ñ ï à ñ ê à è
êàëàãëàðöè, ïðèñòèãíàëè â ïîìîù Ëàòèíà Ïåøëîâè îò Ñáîð. Ïîñëå
íà ñáîðñêèòå íàñèëíèöè äà óñòàíî- ñ íàñèëèå âçåìà æåíà îò Ïàíàãþ-
âÿâàò íîâàòà âëàñò. Íå ùå è ñúìíå- ðèùå – Ñòîÿíêà. Ñëåä âðåìå ñè èç-
íèå, òîâà å Àíãåë Öîêîâ Ãÿóðîâ ìèñëÿ ñòðàõîâèòà áèîãðàôèÿ íà
îò Ëåâñêè, ïîëèòçàòâîðíèê. ïîëèòçàòâîðíèê, îñúæäàí íà ñìúðò
• Èâàí Àëåêñàíäðîâ Ìóñèåâñêè ñ íÿêîé ñè Ë å â è , ëåæàë â Ïëîâäèâ-
îò Ñáîð íàñèëâà ÷àñîâå, ñëåä êàòî ñêèÿ çàòâîð, è ïð.
ðàçñòðåëâà Ãåîðãè Êóðòåâ îò Ðî- • Ñ ò î é í à , äúùåðÿòà íà åêçåêóòè-
ñåí, íåãîâàòà ñúïðóãà Ãþðãåíà.
ðàíèÿ Ñòîÿí Êàëîôåðîâ, å íàñèë-
• Ì à ã ä à , ñúïðóãàòà íà óáèòèÿ íà âàíà äà ñå îìúæè çà À ò à í à ñ , áðàòà
30.IÕ.1944 ã. É î ð ä à í Ê ð ú ñ ò å â , íà ïàðòèçàíèíà Ë à ç à ð Ï à ð ì à -
å áèëà èçíàñèëåíà ñàìî íÿêîëêî ÷àñà ê î â , åäèí îò õîðàòà, ïðåäîïðåäå-
ñëåä åêçåêóöèÿòà îò íåãîâèÿ óáèåö ëèëè ñúäáàòà íà áàùà £ ñ ãðîçíîòî
è íåèí êîëåãà Ì å ò î ä è Ñ ò î è ë î â óáèéñòâî ïðè ×åðíèÿ ìîñò.
Äèìèòðîâ, ïðè òîâà è êìåò íà Îã-
íÿíîâî. • Àíãåë Ãàðåâ è Ïàíäî Ìóì-
äæèéñêè ïðàâÿò îïèò äà èçíàñèëÿò
• Ñïàñêà Ñúáîâà Ïåøëîâà îò
äúùåðèòå íà Ñòîÿí Ñòàí÷îâ îò
Ñáîð. Èçíàñèëâàò ÿ ÷àñîâå ñëåä
Áëàòíèöà – Ð è ñ à í à è Ì à ð è ÿ .
óáèéñòâîòî íà áàùà £ Ñúáî Ïåø-
ëîâ, ßíêî Êóðòàêîâ, óáèåöúò íà • Äèíå Íàêîâ, óáèåö è ïàðòèçà-
áðàò £ Ò ð å í ä à ô è ë è íåèí ïúðâè íèí îò Ëúæåíå, èçíàñèëâà 16-ãîäèø-
áðàòîâ÷åä, Ãåîðãè Íåíêîâñêè è íàòà ñè äúùåðÿ  å ë ê à . Áëóäñòâà ñ
ÿòàê íà ïàðòèçàíèòå íà èìå Ãÿóðîâ. íåÿ èç îêîëíèòå ãîðè.

570
 Åêçåêóòîðèòå ïî âðåìå íà Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð
è Âàðòîëîìååâèòå íîùè íå ïîçíàâàò è íå ïðèçíàâàò äàâíîñò
íà äåÿíèÿòà îò 1923 ã.
Ïîäëàãàò íà óíèùîæåíèå âñè÷êè áúëãàðè, äúðæàâíè
ñëóæèòåëè è ÷àñòíè ëèöà, êîèòî èëè çà êîèòî ñå ãîâîðè, ÷å èìàò
íÿêàêâî îòíîøåíèå êúì ïîòóøàâàíåòî íà âúñòàíèåòî îò 1923 ã.
Ïîðàäè òàêàâà ìú÷íî âúçïðèåìàíà äàâíîñòíà òåçà ñà èçáèòè
ìíîãî ëþäå â Êðàèùåòî.
• âæ. â Äþëåâî, Ðàêèòîâî, Ëåâñêè.

Çà ìîðàëà íà ïàðòèçàíè, ïîëèòçàòâîðíèöè,

ïîìàãà÷è, ñðâ. îùå:
• È â à í Â ð à ÷ å â , ïîñëå ãåíåðàë,
àâòîð íà êíèãàòà “Ñðåäíîãîðöè â
áîé” (Ñ., 1966) ñå ãîðäåå ñ îáñòîÿ-
òåëñòâîòî, ÷å ñàì å ïîñÿãàë êúì “ëèê-
âèäèðàíå íà âðàãîâå”, ÷å å íàðåæäàë
çà òÿõíîòî óíèùîæàâàíå; çà íåãî
æåðòâèòå ñà “ôàøèñòè”, “äîíîñ÷è-
öè”, “ëóìïåíè”, “ñðåáðîëþáöè”.
• Èçâàäêè îò ïàðòèçàíñêè ìåìîàðè
èìà â “Áåç ñúä è ïðèñúäà” (Ñ., 2005,
ñ. 16). Óíèâåðñàëíî å îïèñàíèåòî íà
ïàðòèçàíñêè êîìàíäèð: “Êúì 10 ÷.
âëÿçîõìå â ñåëîòî Ï. Áåøå íåäåëåí
äåí. Íàìåðèõìå êìåòà è áèðíèêà.
Âêàðàõìå ãè â ìàçàòà è ãè óáèõìå.
Áÿõà âðàãîâå íà ïàðòèçàíèòå. Âúð-
çàõìå ðàçñèëíèÿ”.
• Óïðàâíèöèòå â Ñâîáîäà ñëåä Äå-
âåòè âåëèêîëåïíî çíàÿò, ÷å Âåëèêà,
äúùåðÿòà íà Äîíà Ìàðêîâà Áå-
êÿðîâà , ñå ðàæäà ìàëêî ñëåä óáèé-
ñòâîòî íà áàùà £ Ô è ë è ï È â à í î â
Á å ê ÿ ð î â . Íåçàâèñèìî îò òîâà,
çëîñòíî ÿ çàïèñâàò â ðåãèñòðèòå ñ
ôîðìóëàòà “áàùà íåèçâåñòåí”!!1
• Ïàðòèçàíèòå åêçåêóòèðàò ìú÷è-
òåëíî â Îêîïàíà, Ñòðåë÷àíñêî, îùå
æèâèÿ áèâø æàíäàðìåðèñò Ä å ë î
Èâàíîâ Øèëåâ, êàòî ãî çàïàëâàò
ñ áåíçèí.
• Òàêà ïîñòúïâàò è ñúñ Ñ è ì î í
Ê ú í ÷ å â îò Ñåïòåìâðè, À í ã å ë
Íîíîâ îò Ñâîáîäà, Ëþá÷î Äæàì-
á à ç î â îò Ëúæåíå, ñ 12 æåðòâè âúâ
Âåëè÷êîâî.
• Ãëàâàòà íà È â à í Í è ê î ë î â
Ãàãîâ, åêçåêóòèðàí â ×èëèíñêè äîë
ïðè Ïîïèíöè, å áèëà ðàçìàçàíà ñ ãî-
ëÿì êàìúê. Èäåíòèôèêàöèÿòà íà
òðóïà å èçâúðøåíà ïî äðóãè áåëåçè.
• Ïåíå Ìèíêîâ Ëèëîâ îò Ëåñè-
÷îâî å âëà÷åí, âúðçàí ñ âúæå çà êà-
ìèîíåòêà äî Á¥ðîâåòå ïðè Êðèâè
äîë, êúäåòî å óáèò.
• Òàêà ïîñòúïâàò è ñ Áîòüî Ïà-
÷åâñêè â Ñìèëåö
• Áîðèñ Ðàäîñëàâîâ îò Ãàáðî-
âèöà å âúðçàí çà îïàøêàòà íà êîí è
âëà÷åí äî Êîíñêà ãëàâà ïî Äåôè-
ëåòî çà ×åïèíî.
• Èçáèâàò áåç ñúä è ïðèñúäà ìàëî-
ëåòíè ó÷åíèöè (Íèêîëàé Âëàõîâ).
• Êîìóíèñòèòå â ñ. Ñáîð îòêàçâàò
äà âêëþ÷àò â ïàìåòíàòà ïëî÷à íà çà-
ãèíàëèòå âúâ Âòîðàòà ñâåòîâíà âîé-
íà èìåòî íà Ìèõàèë Ñúáîâ Ïåø-
ë î â , çàùîòî áàùà ìó Ñ ú á î Ï å ø -

571
 • Â à ñ è ë Ê î ë ÷ à ã î â , êìåòúò íà
Ëåâñêè, íàðåæäà äà áúäàò èçáèòè
÷ëåíîâåòå íà ñåìåéñòâîòî, êîåòî
æèâåå ñ åêçåêóòèðàíèÿ À ò à í à ñ
Ï å ê à í î â . Ñïàñÿâà ãè íåèçâåñòåí
÷îâåê, êàòî ãè ïðåäóïðåæäàâà.
• Ëåñè÷îâñêèòå ïàðòèçàíè îòâåæ-
äàò íà ñìúðò áðåìåííàòà â ñåäìèÿ
ìåñåö Ê ó ë à Ê î ÷ î â à Ñ ò î å â à è ÿ
óáèâàò ñ óäàð îò êèðêà â êîðåìà. Ñëåä
òîâà ïðàâÿò áàùà £ Ê î ÷ î Â à ò å â
“àêòèâåí áîðåö ïðîòèâ ôàøèçìà è
êàïèòàëèçìà”. Öåíàòà çà çâàíèåòî å
ìíîãî ãîð÷èâà è àëîãè÷íà!
• Èçáèâàíåòî íà ñåìåéñòâî Ïåø-
ë î â è â Ñáîð, èçâúðøåíî çà èìîò,
ñå ïðåäñòàâÿ ïîñëå îò êîìóíèñòè÷å-
ñêàòà ïðîïàãàíäà êàòî ïîëèòè÷åñêî.
• Ñàìîîáÿâèëèÿò ñå çà “íàðîäåí
ñúäèÿ” êìåò íà Äîðêîâî Â à ñ è ë
Îãíÿíîâ, ñëåä êàòî èçïðàùà àðåñ-
òóâàíèòå äîðêîâöè íà ñìúðò ïðè ×åð-
íèÿ ìîñò, ëúæå ðîäíèíèòå, ÷å òå ñà
“æèâè”, àðåñòóâàíè òó â Ïàíàãþðè-
ùå, òó â Ïåùåðà, òó â Ëúæåíå.
• Â à ñ è ë Ã è ë è í , äåâåòîñåïòåì-
âðèéñêèÿò êìåò íà ×åïèíî, êîéòî å
ðúêîâîäèë åêçåêóöèÿòà íà ÷åïèíöè
ïðè Êîíñêà ãëàâà, ñëåä åêçåêóöèÿòà
åõèäíî ëúæå ðîäíèíèòå, ÷å æåðòâè-
òå ñà æèâè è ñà â Ïàçàðäæèê.
• Ïîïèíñêèòå ïàëà÷è îïðåäåëÿò çà
Ðèòóàëíèòå óáèéñòâà íà ïàðòèçàíèòå
Òåìàòà ñúì çàïî÷íàë â êíèãàòà çà Ì. Øàòîðîâ, êúäåòî èìà
åäíîèìåííà ÷àñò.
• ïàðòèçàíñêèÿò êîìàíäèð Ìåòî-
äè Øàòîðîâ å ðàçñòðåëÿí ïîä Ìè-
ëåâè ñêàëè îò ñâîèòå, íà÷åëî ñ Àòà-
íàñ Ñåìåðäæèåâ, ñ èçñòðåë â ãúð-
áà. Òàêà áúëãàðèòå îò äàëå÷íî âðåìå
óáèâàò ïðåäàòåëèòå.
572
ìÿñòî íà èçòåçàíèÿòà Áîæèÿò õðàì –
ñåëñêàòà öúðêâà.
• Ïàðòèçàíèíúò Ã å î ð ã è Ï ë à ÷ -
ê î â ñå æåíè çà äúùåðÿòà íà óáèòèÿ
è ïîä íåãîâàòà ðåæèñóðà Ãåîðãè Çà-
ãîðñêè îò Ïîïèíöè.
• Äèìèòúð Æóëåâ îò Ëåñè÷îâî
óáèâà òúñòà ñè Ãåîðãè Êîòåâ .
• Àëåêñàíäúð Ëàëèí îò Öåðîâî
óáèâà áëàãîäåòåëÿ ñè Ñòîÿí Íè÷îâ.
• Íîâàòà âëàñò â ïðîäúëæåíèå íà
45 ãîäèíè íå ðàçðåøàâà äà áúäå ïîñ-
òàâåí ïàìåòíèê íà óáèòèÿ îò íåÿ
À ò à í à ñ Ï å ê à í î â îò Ëåâñêè.
• Ñòðåë÷àíñêèòå ïàðòèçàíêè
óáèâàò ó÷èòåëÿ ñè Áîÿí Êþðê÷èåâ,
êîéòî ãè å ó÷èë íà ÷åòìî è ïèñìî.
• Òàêà ïîñòúïâàò è ñ Àíãåë Òåð-
ç è é ñ ê è â Þíàöèòå, è ñ Á î ò ü î
Áîòåâ îò Äþëåâî.
• Çà “ãîâîðåíå” å óáèò âúâ Âàðòî-
ëîìååâèòå íîùè À ò à í à ñ À í ã å -
ë î â Ï å ê à í î â îò Ëåâñêè.
• Ñòðåë÷àíñêèòå ïàðòèçàíè
îñòàâÿò òÿëîòî íà åêçåêóòèðàíèÿ îò
òÿõ Ì è õ à è ë Ñ â è í à ð î â äà áúäå
ðàçíåñåíî îò êó÷åòàòà. Ãëàâàòà
äîíàñÿò äî ïëîùàäà Ñåëèì â ñåëîòî.
• çà òàêèâà ñëó÷àè âæ. îùå:
Ñìèëåö, Äþëåâî, Âåòðåíäîë,
Äîðêîâî, Âåëè÷êîâî è äð.
•  ïîâå÷åòî ñëó÷àè ïàðòèçàíèòå è
ïîëèòçàòâîðíèöèòå, âîäåùè åêçåêó-
öèèòå, çàâåæäàò æåðòâèòå ñè íà ìåñòà,
ñâúðçàíè ñ ìèòîëîãåìèòå íà êîìóíèñ-
òè÷åñêîòî äâèæåíèå â Áúëãàðèÿ, èëè
òàì, êúäåòî å èìàëî èëè ñà ðåãèñòðè-
ðàíè òåõíè æåðòâè îò 1923 ã. íàñàì.
 Ïî òîçè íà÷èí å èçïúëíÿâàíî íÿêàêâî ñúâñåì ãëóïàâî
ðàçáèðàíå çà “îòìúùåíèå”, “âúçìåçäèå”, “ñïðàâåäëèâîñò” è ïîä.
Ïî-äîëó ñëåäâàò èçîëèðàíèòå òîïîíèìíè çíàöè è åêñòðà-
ëèíãâèñòè÷íàòà èíôîðìàöèÿ êúì òÿõ, ñâúðçàíè ñ ðèòóàëíèòå
óáèéñòâà ïî òàçè ëèíèÿ íà æåñòîêîñòòà:
• Àëåêñàíäúð Ïàí÷åâ îò Ïàçàð- òâèòå â Îãíÿíîâñêèÿ ïîìåí ñà ê ë à -
äæèê è Àòàíàñ Òîøêîâ îò ×åðíî- í è í à ä ð ú â í è ê , ïîâòîðåíî å ðè-
ãîðîâî ñà óáèòè â ×îáà (Áðåçîâî), íà òóàëíîòî óáèéñòâî íà À õ ì å ä à ã à
ìÿñòîòî, êúäåòî çàãèâà ïàðòèçàíèí. Ê à ñ à ë è ö ê è ÿ , èçâåñòíèÿò Á à ð ó -
• Áàáà Á¥íà, ïàðàêëèñ êðàé Ìàëêî òàíëèÿòà, çà äðóãîâåðöè.
Áåëîâî, äî Ëóäèòå áàíè (Ïëàæà), • Ìíîãî ÷åñòî óáèéñòâàòà ñà èç-
êúäåòî ïðåç 1944 ã. å óáèò ïàðòèçà- âúðøâàíè íà ìåñòà, êúäåòî ïðåäè
íèíúò îò Âàðâàðà Íèêîëà Ðàäêîâ: òîâà êîìóíèñòèòå ñà äàâàëè æåðòâè.
Ïàðòèçàíèòå îò Ñåïòåìâðè çàïàë- Òàêà íàïð. òðóïîâåòå íà óáèòèòå îò
âàò æèâ íà òîâà ìÿñòî Ñèìîí Êúí- Ëåâñêè ñà îñòàâåíè â Êóðóäæà äåðå,
÷åâ îò Ñåïòåìâðè, êàòî ïðåäè òîâà èëè ïî-òî÷íî â ì. Èëàô òàðëà íà Àï-
ãî äàâÿò â òîïëèòå èçâîðè. ðèëöè, êúäåòî ïðåç 1923 ã. ñà áèëè
• Åëèä˜ðèöà, ìÿñòî â çåìëèùåòî çàõâúðëåíè òåëàòà íà èçáèòèòå îò
íà Çëîêó÷åíå. Òóê ïðè áëîêàäàòà íà âëàñòòà.
ñåëîòî îò ïîëèöèÿòà ñà èçáèòè ïðå- • Ñòðåë÷àíñêèòå ïàðòèçàíè èçâåæ-
äàëèòå ñå ïàðòèçàíè Èëèÿ Âàí÷îâ, äàò æåðòâèòå ñè íà Öàðþâè ñëèâè,
Á ë à ã î È ã í à ò î â è ÿ ò à ê ú ò À í- êúäåòî ïðåç 1925 ã. ñà èçáèòè ìåñòíè
ãåë Êðúñòåâ îò Çëîêó÷åíå. Äå- êîìóíèñòè.
öàòà íà À í ã å ë Ê ð ú ñ ò å â – à î ã î • Çëîêó÷åíñêèòå ïàðòèçàíè çàâåæ-
è Ê ð ú ñ ò ü î Ê ð ú ñ ò å â è , ïàðòèçà- äàò æåðòâèòå ñè â Åëèäåðèöà, êúäåòî
íè, èçáèâàò â çíàê íà îòìúùåíèå íà ñà èçáèòè òåõíè äðóãàðè.
ñúùîòî ìÿñòî Ã å î ð ã è À ò à í à ñ à -
êèåâ, Íèêîëà Òðåíäàôèëîâ è • Ä è ì è ò ú ð Ì ó ð ä æ å â îò Ëåñè-
Ëàçàð Èëèåâ, íàáåäåíè êàòî ïðå- ÷îâî óáèâà à å î ð ã è Ê î ò å â ñ èçñò-
äàòåëè íà ïàðòèçàíèòå è ÿòàêà. ðåë â ãúðáà, è ïð. è ïð.
• Íÿêîè îò æåðòâèòå â Ïàòàëå- • Íèêîëà Àíäðååâ – Êîëèøà,
íèöà ñà êëàíè îòêúì âðàòà. Òà- óáèò îò ñâîèòå ñ èçñòðåë â ãúðáà.
êîâà âàðâàðñêî óáèéñòâî ïðèñúñòâà • âæ. îùå: Âåëêî Êþ÷óêîâ, Ìó-
â áúëãàðñêèòå ïîãîâîðêè è çàêàíè: õîâî, Äèìèòúð Ïîìàêîâ, Ìóõîâî,
“Ùå òå çàêîëÿ îòêúì âðàòà!”, ò.å. À ò à í à ñ Ò î ø ê î â , ×åðíîãîðîâî,
“èçêëþ÷èòåëíî ìú÷èòåëíî” – æåð- Òîäîð Øèêîâ, Ðàâíîãîð.

573
 Ìîðàëíèÿò îáëèê íà ïàðòèçàíèòå ïî âðåìå
íà Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð è íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè
È â òîçè ñëó÷àé ãåíåðàëèçàöèÿòà òðÿáâà äà ñå èçáÿãâà. Íå
áèâà äà ñå îñòàâÿò äîðè áåç âúçìåçäèåòî íà ïåðîòî ïàðòèçàíèòå
ïàëà÷è è íàñèëíèöè, íà ÷èÿòî ñúâåñò ëåæàò íàé-òåæêèòå
ïðåñòúïëåíèÿ ñðåùó áúëãàðñêîòî ÷îâå÷åñòâî.
Òóê ñå èçáðîÿâàò íÿêîè îò ðåãèñòðèðàíèòå â ðàçêàçèòå
èìåíà íà ïàðòèçàíè, ó÷àñòâàëè â ìàñîâèòå èçòåçàíèÿ è óáèéñòâà
íà áúëãàðè, íà ïàçàðäæè÷àíè.
• Áàòàøêè ïàðòèçàíè åêçåêó- è îò ãëàä îêîëî 11–12.IÕ.1944 ã.
òèðàò Äåëî Øèëåâ îò Ñâîáîäà, êà- • Çàñòðåëâàò ñ ïðèçíàöèòå íà ðè-
òî ãî ïîäïàëâàò æèâ â ì. Îêîïàíà äî òóàëíîòî óáèéñòâî ñâîÿ êîìàíäèð íà
Ñòðåë÷à. çîíàòà Ì å ò î ä è Ø à ò î ð î â â Äåð-
• Ñòîéêî Àíãåëîâ Íîíîâ, âèøêà ðåêà.
ïàðòèçàíèí îò áðèãàäà “Ãåîðãè
Áåíêîâñêè”, óáèâà ïðè Öèãàíñêîòî • Ðàçðàâÿò òðóïà íà Ìåòîäè Øà-
ãðîáèùå À í ã å ë Í î í î â , ñ êîãîòî ò î ð î â , çà äà óãîäÿò íà ïðèùåâêèòå
ïî-ðàíî ñà ñå êàðàëè çà íèâè. íà Ã å î ð ã è Ä è ì è ò ð î â è É î ñ è ô
Áðîç Òèòî.
• Ã è í à Ñ ò à å â à - Ì à ð è í î â à îò
Ëåâñêè èçìú÷âà æåðòâèòå â Îáîðà • Óáèéöèòå ñëåä óáèéñòâîòî íà
çà áèöè íà ðîäíîòî ñè ñåëî. Âàñèë Òåðçèéñêè âçåìàò 10–15 îò
• Äþëåâñêèÿò ïàðòèçàíèí Ïåòêî îâöåòå ìó, èçêîëâàò ãè è öÿëà íîù
Ë à ë î â – Ê î ÷ î â ïðèñòúï íà ðåâ- ïèðóâàò çà “ïîáåäàòà ñè” íàä “íàðîä-
íîñò çàðàäè æåíà ñè Ñ ú á à óáèâà â íèÿ âðàã”, çà êàêâîòî îïðåäåëåíèå
Áþê òàðëà ó÷èòåëÿ Áîòüî Áîòåâ. æåðòâàòà íå å è ïîäîçèðàëà.
• Ïàðòèçàíèòå îò Ìèëåâè ñêàëè • Óáèéöèòå âçåìàò êîíÿ íà æåðò-
èçîñòàâÿò íà 4.IÕ.1944 ã. ñâîÿ êîìàí- âàòà Áëàãî Òàêåâ îò Þíàöèòå, çà äà
äèð Ìåòîäè Øàòîðîâ â Äåðâèøêà ãî çàêàðàò ñ íåãî äî ëîáíîòî ìó ìÿñ-
ðåêà, êîéòî ïîñëå óìèðà îò ðàíèòå ñè òî, è ìí. äð.

Ìîðàëúò íà ïàðòèçàíêàòà
Ïðè Î â à ä è ÿ (ñ. 390) èìà åäèí ðàçêàç íà ïàðòèçàíêàòà
Æ è â ê à Ê ð ú ñ ò å â à – Î ë ã à îò îòðÿä “Àíòîí Èâàíîâ”. Çà-
ïî÷âà îò ïëåíÿâàíåòî £ è àðåñòà â Áðàöèãîâî, ñðâ.: “Èçâèêà ìå
ïîäïîëêîâíèê ßíåâ äà ìå ðàçïèòà… Â òîçè ìîìåíò ñå ïî÷óêà íà
âðàòàòà è âëåçå åäèí ôåëäôåáåë-øêîëíèê, êîãîòî ïîçíàâàõ îò
Ïëîâäèâ. Òîé ìíîãî ìå õàðåñâàøå, êàòî áÿõ ó÷åíè÷êà, à òîé,
ãèìíàçèñò, çàäèðÿøå ìå, íî àç ãî îòáÿãâàõ, çàùîòî áåøå ëåãèîíåð.
“Ãîñïîäèí ïîëêîâíèê – îáúðíà ñå òîé êúì ßíåâ, – ìîëÿ Âè,
574
ïîùàäåòå æèâîòà £! Òîâà ìîìè÷å àç ñúì îáè÷àë. Ïîùàäåòå ãî
çàðàäè ìåíå!” Ïîäïîëêîâíèê ßíåâ íå îòãîâîðè íèùî, âúðíàõà ìå
ïðè äðóãèòå àðåñòóâàíè.
(âúïðîñ íà Î â à ä è ÿ :) Îêàçà ëè âëèÿíèå çàñòúïíè÷åñòâîòî
íà Ê ð ó ì Ï î ï î â ?
– Èçãëåæäà, ÷å ïîâëèÿ. Ìåíå ìå èçïðàòèõà â Ïëîâäèâ .., à
äðóãèòå… ãè ðàçñòðåëÿõà..., ñ èçêëþ÷åíèå íà ìàëêàòà Ðàäêà...
– Âèäÿõòå ëè ñå ñëåä òîâà ñ Êðóì Ïîïîâ?
– Ñëåä Äåâåòè òîé áåøå àðåñòóâàí è ñúäåí. Ï î ñ î ÷ è ë ç à
ñ â è ä å ò å ë ì å í å , í î à ç í å ñ å ÿ â è õ í à ï ð î ö å ñ à . (Ðàçð.
ìîÿ – Ò. Á.).
– Çàùî? Òîé å èçâúðøèë åäèí áëàãîðîäåí æåñò, âèå áÿõòå
äëúæíà äà çàÿâèòå òîâà ïðåä ñúäà, äà ãî çàùèòèòå!
– Íåãî ãî îñúäèõà íà 10 ãîäèíè çàòâîð. Äîêàçàíî å áèëî,
÷å íå å ó÷àñòâàë â óáèéñòâàòà.. Àç íå îòèäîõ. Çàùî äà îòèäà? Äà
ìó áúäà áëàãîäàðíà, ÷å ìè ñïàñè æèâîòà ëè? Çàùî ìè áåøå
íóæåí òîç æèâîò?”
Ïîñëåäíîòî èçðå÷åíèå ùå äà å íà çàïèñâà÷à Î â à ä è ÿ , çà
äà îìåêîòè æåñòîêîñòòà íà ïðåäõîäíèòå.
×èòàòåëþ, àç ñå îòêàçâàì îò êîìåíòàðà íà òîçè òåêñò! Òúë-
êóâàé ãî, êàêòî íàìåðèø çà äîáðå, ðàçáèðà ñå, àêî ñå íóæäàå îò
êîìåíòàð!

Ìîðàëíèÿò îáëèê íà ò. íàð. ïîëèòè÷åñêè çàòâîðíèöè

Ãåíåðàëèçàöèÿòà âåðîÿòíî ïðå÷è íà îáåêòèâíîñòòà íà òîâà
èçñëåäâàíå. Ïî òàçè ïðè÷èíà òóê ñå ïðåäñòàâÿ ñàìî òàçè ÷àñò îò
ò. íàð. ïîëèòè÷åñêè çàòâîðíèöè, êîèòî èìàò äðóãè õàðàêòå-
ðèñòèêè ïðåäè è ñëåä ïîáåäàòà :
• ßíêî Êóðòàêîâ îò Ñáîð óáèâà çà • Èâàí Àëåêñàíäðîâ Ìóñèåâñêè,
èìîò áðàòîâ÷åä ñè Ò ð å í ä à ô è ë î â ñáîð÷àíèí, èíòåðíèðàí îò ïðåäèø-
Ïåøëîâ. íàòà âëàñò, óáèâà îò óïîð íåâèííèÿ
• ßíêî Êóðòàêîâ îò Ñáîð îðãàíè- ðîñåíåö Ã å î ð ã è Ê ó ð ò å â è íà-
çèðà è ãðóïîâîòî èçíàñèëâàíå íà ñèëâà æåíà ìó Ã þ ð ã å í à .
áðàòîâ÷åäêèòå ñè Ñïàñêà è Ëàòè- • Èâàí Òðåíäàôèëîâ Íåéêîâ ðúêî-
íà Ïåøëîâè. âîäè çâåðñòâàòà â ðîäíîòî ñè ñ. Ñáîð.
• Àíãåë Öîêîâ Ãÿóðîâ îò Ëåâñêè • Âëàäî Ãåîðãèåâ îò Çëîêó÷åíå
ó÷àñòâà â ãðóïîâîòî èçíàñèëâàíå íà ðúêîâîäè çâåðñòâàòà â ðîäíîòî ñè
Ñïàñêà è Ëàòèíà Ïåøëîâè îò Ñáîð. ñåëî è â ðàéîíà íà Ñåïòåìâðè.
575
 • Ìèõàèë Ãóìíåðîâ îò Öåðîâî • Äèìèòúð Ìóðäæåâ îò Ëåñè÷îâî
ðúêîâîäè çâåðñòâàòà â ðîäíîòî ñè èçáèâà êàòî ïðåäñòàâèòåë íà Ïàçàð-
ñåëî è â Êàëóãåðîâî. äæèøêèÿ çàòâîð íàé-ìíîãî íåâèííè
ëþäå â Êðàèùåòî, è ìí. äð.

Èçáèòè öåëè ñåìåéñòâà ïî÷òè äî êðàê

ßâëåíèå, ïîçíàòî íà âñåêè ãåíîöèä. Áúëãàðñêèÿò ãåíîöèä â
Ïàçàðäæèøêî ñ íåãîâèÿò ëåñè÷îâñêè âàðèàíò íå ïðîùàâà íà
íèêîãî – íèòî íà äåâñòâåíèòå äåâîéêè, íèòî íà áðåìåííèòå æåíè,
íèòî íà ìàëêèòå äåöà:
• â Ñáîð å èçáèòî öÿëî ñåìåéñòâî: • ÷è÷î è ïëåìåííèê: Í è ê î ë à
Ñúáî Ïåøëîâ è ïåòèìàòà ìó ñèíî- Òðåíäàôèëîâ è Ëàçàð Èëèåâ îò
âå, äîðè ðîäúò ìó, âæ. Ãåîðãè Íè- Çëîêó÷åíå;
êîëîâ Ïåøëîâ. Èçíàñèëåíè ñà äú- • áðàòÿòà Ãåîðãè è Êðóì Öàðè÷-
ùåðÿòà è ñíàõàòà íà Ñ ú á î ; êîâè îò Ïàçàðäæèê;
• ãîëÿìà ÷àñò îò ìúæåòå íà ñåìåé- • ñåìåéñòâî ßí÷åâè îò Âàðâàðà,
ñòâî Êîíñóëîâè ñà èçáèòè ïî âðå- èçáèòî ïî÷òè öÿëîòî: ìàéêàòà Ëþáà,
ìå íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè âúâ áàùàòà Ñòîÿí, äåöàòà Âàñèë è Áîðèñ;
Âåëè÷êîâî;
• ñåìåéñòâî Þðóêîâè îò Âàðâàðà;
• Ãåîðãè è Ñïàñ Ñïàñîâè, ñèí è áà- ïàðòèçàíèòå óáèâàò ïðè çåìëÿíêàòà
ùà îò Áúòà, ñà óáèòè ïî âðåìå íà áàùà è ñèí Þ ð ó ê î â è ;
Âàðòîëîìååâèòå íîùè â Äðåíàêà;
• îò ñåìåéñòâî Ïàëàçîâè îò Âàð-
• òðè ñåñòðè Áúðçàêîâè ñà èçáèòè âàðà ïî âðåìå íà Âàðòîëîìååâèòå íî-
â Äðàãèåâ äîë; ùè ñà óáèòè áðàòÿòà Êîöå è Ëàçî.

Èçíóäâàíå çà ïàðè
Èçíóäâàíåòî çà ïàðè å îòðàáîòåí ìåõàíèçúì íà ïàðòèçà-
íèòå ïî âðåìå íà Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð è íà ñòðîèòåëèòå íà “íîâàòà
âëàñò” ïî âðåìå íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè.  ïîâå÷åòî îò ñëó÷àèòå
ñà óñïÿâàëè äà âçåìàò ïàðèòå, íî ïîñëå ïàê ñà óáèâàëè èçíóäâàíèòå.
Òàçè ÷åðòà îò ìîðàëà íà êîìóíèñòà íå å îïèñàíà â ëèòåðàòóðàòà
íà òîòàëèòàðíàòà äúðæàâà.

Ñòðåë÷àíñêàòà èñòîðèÿ ñúñ Ñòîÿí Òîïàëîâ

Ðàçêàçâà È ë è ÿ Ê î ñ ò î â : “Ñòîÿí Òîïàëîâ áåøå áàêàëèí.
Ìèíàâàøå çà çàìîæåí ÷îâåê. Êàòî ñå âúðíàõà ïàðòèçàíèòå íà
Äåâåòè, çàïî÷íàõà äà ìó îñòàâÿò âñÿêà âå÷åð áåëåæêà: “Çàíåñè
ïîä êàìúêà äî Äúðâîòî â Ïàðêà òîëêîâà è òîëêîâà ïàðè”. Âñÿêà
576
âå÷åð òîé îòèâà è çàíàñÿ. Íàêðàÿ íå èçäúðæàë, à ñèãóðíî ñà ñâúð-
øèëè è ïàðèòå, è ðåøàâà äà îòèäå äà ñå æàëâà íà íàé-ñòàðèÿ ñòðåë-
÷àíñêè êîìóíèñò è ïàðòèçàíèí äÿäî Á î æ ê î È â à í î â . Îïëàêàë
ìó ñå. Äÿäî Áîæêî ãî íàêàðàë äà ãî çàâåäå â Ïàðêà äà âèäè ïðî÷ó-
òèÿ êàìúê, êúäåòî Ñò. Òîïàëîâ îñòàâÿë ïàðèòå íà ïàðòèçàíèòå.
Ïàê ïîâòîðèëè íîìåðà ñ ïîñòàâÿíåòî íà ïàðè è òàêà ä ÿ ä î Á î æ -
ê î çàëîâèë èçíóäâà÷èòå è òàÿ èñòîðèÿ ïðèâúðøèëà”.
Ñðâ. îùå:
• Ãåîðãè Àëåêñàíäðîâ Êîë÷àãîâ îò ×åïèíî å èçíóäâàí çà ïàðè îò
ïàðòèçàíèòå íà Ì à í î ë Â å ë å â . Îòêàçàë äà äàäå, ïîðàäè êîåòî å
åêçåêóòèðàí íà Êîíñêà ãëàâà ïî âðåìå íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè.
• Çà ïàðè ñà èçíóäâàíè è ñà äàëè ïàðè âñè÷êè èçáèòè ïðè Àçà îãíÿíîâöè.
• Äèìèòúð Ïîïêîíñòàíòèíîâ îò Ñèìåîíîâåö å èçíóäâàí çà ïàðè îò
áðàòà íà óáèòèÿ ïàðòèçàíèí Ñ å ð à ô è ì ß í à ê è å â .
• Ïîïèíñêèòå óáèéöè èçíóäâàò ìíîãîêðàòíî çà ïàðè áàêàëèíà Ãåîðãè
Çàãîðñêè. Ïåò ïúòè ñà ãî êàðàëè ñàì äà ñè êîïàå ãðîá.
• Ñòðåë÷àíñêèòå ïàðòèçàíè çàëàâÿò òúðãîâåöà Àíãåë Ïåòðèøêè.
Ïðàùàò ñúîáùåíèå çà îòêóï íà áàùà ìó Ë ó ë ÷ î Ï å ò ð è ø ê è . Òîé çàíàñÿ
îòêóïà, íî “áëàãîäàðíèòå” ïàðòèçàíè óáèâàò è äâàìàòà â ì. Òðè êëàäåíöè è
óíèùîæàâàò ñòîêàòà èì (÷åðíè ïðàñåòà îò Ñòðàíäæà).
• Ñòîèëîâ, òúðãîâåö íà äúðâåí ìàòåðèàë îò Áàòàê, å èçíóäâàí çà ïàðè
îò àíòîíèâàíîâöèòå.
• Ãåîðãè Çàãîðñêè – Äæîäæî îò Ïîïèíöè, èçíóäâàí çà ïàðè, è ìí. äð.
• âæ. è Ç à ï ð ÿ í Ä î é ÷ å â , Ãîâåäàðå.

“Âîëíàòà ïðîãðàìà” íà Ëàâa

 ó÷àñòúêà íà Ëåñè÷îâî ñà çàòâîðåíè íàðî÷åíèòå çà “âðàãîâå
íà íàðîäà” ëþäå. Ïîêðàé ó÷àñòúêà ñëó÷àéíî ìèíàâàò ñëåä
ïèÿíñêà âå÷åð ïàðòèçàíèíúò Á ë à ã î Ì ú ð ê î â - Ë à â à îò Ãîðíî
Âúðøèëî è ëåñè÷îâåöúò Ë è ÷ î à å í î â .
Íà Ë à â à ìó õðóìâà èäåÿòà:
– Äà âëåçåì âúòðå äà ãè ïîáèåì ìàëêî!
Âëèçàò âúòðå è îò “ìàëêîòî áîé” íà Ë à â à å óáèò Ä î á ð è
Ä à ð ä æ è ê î â . Çà äà îïðàâäàÿò Ë à â à , ëåñè÷îâñêèòå êîìóíèñòè
îùå íåïîñðåäñòâåíî ñëåä Äåâåòè çàïî÷âàò ñ ôàëøèôèêàöèèòå.
Ïðèíóæäàâàò ìåñòíèÿ ôåëäøåð Ã å í î Ê î ò å â äà ïîäïèøå
ñìúðòåí àêò, ñïîðåä êîéòî Ä. Ä à ð ä æ è ê î â “óìèðà îò ñúðäå÷åí
óäàð”. Ïîñëå ñå îòúðâàâàò è îò ôåëäøåðà, êàòî ãî óáèâàò.
577
 Ëåñè÷îâñêàòà ïîñòàíîâêà çà “íàðîäíàòà âîëÿ”
Íà 15.II.1945 ã. â Ëåñè÷îâî ñå ïðàâè ïîìåí – åäíà ãîäèíà îò
ñìúðòòà íà ëåñè÷îâñêèòå ïàðòèçàíè ïðè Åëåäæèê.1 Íà ïîìåíà
ó÷àñòâàò îêîëî 300 äóøè. Îáùåñòâåíà ïðîÿâà ñ ò.íàð. “àêòèâíîñò
íà òðóäåùèòå ñå ìàñè”. Â Ïàçàðäæèøêèÿ çàòâîð èìà àðåñòóâàíè
ëåñè÷îâöè, íî äåëîòî ñðåùó ïîâå÷åòî îò òÿõ áóêñóâà ïîðàäè ëèïñà
íà ñåðèîçíè îáâèíåíèÿ. Çà ñìúðòíèòå ïðèñúäè å íåîáõîäèìà
âîëÿòà íà íàðîäà. Òîãàâà íÿêîé ïóñêà ïîäïèñêà ñ èñêàíå
Íàðîäíèÿò ñúä “äà ëèêâèäèðà” âñè÷êè àðåñòóâàíè ëåñè÷îâöè.
Íàñòúïâà êóðèîçíà ñèòóàöèÿ. Îò 300 ïðèñúñòâàùè íà ïîìåíà
ïîäïèñêàòà å ïîäïèñàíà ñàìî îò 30. Íå ñå çíàå îáà÷å â êàêâî
ñúñòîÿíèå å ïðèñòèãíàëà â ñúäåáíàòà çàëà è êîëêî ñà áèëè
ïîäïðàâåíèòå ïîäïèñè. Â ðåçóëòàò íà òîâà èíèöèèðàíå íà
ëåñè÷îâñêèÿ âîåíåí êîìóíèçúì àðåñòóâàíèòå ëåñè÷îâöè 2
ïîëó÷àâàò òåæêè ïðèñúäè, äðóãè ñà èçáèòè ïðåäè ïðî÷èòàíåòî
íà ïðèñúäèòå.

1
Çà ðàçãðîìà ïðè Åëåäæèê íà 15.II.1944 ã. ïîâå÷å ïðè Ò. Á à ë ê à í ñ ê è ,
Ìåòîäè Øàòîðîâ.., âæ. Îíîìàñòèêîíà.
2
Ñïîðåä îáâèíèòåëíèÿ àêò íà Ïàçàðäæèøêàòà ïðîêóðàòóðà, ¹1 îò 1945
ã., ïóáëèêóâàí íà 21.I.1945 ã., ïîäñúäèìè ëåñè÷îâöè ñà: Ì è ë à í à . Ñ ò î é -
ê î â íà 46 ã., À ò à í à ñ Á ë à ã î â Ê à ÷ à ê î â íà 21 ã., Ñ ï à ñ Ã å î ð ã è å â Í à-
÷åâ íà 67 ã., Àñåí Èâàíîâ Êîòåâ íà 27 ã., Ãåíî Èâàíîâ Êîòåâ íà 56
ã., Ò î ä î ð Ï . Ì è í ê î â íà 49 ã., Ã å î ð ã è À í ã å ë î â Ì ú ð ç å â íà 41 ã.
578
 Ïàðòèçàíñêàòà : ïîëèòçàòâîðíè÷åñêàòà ìèëîñò
 Ïàçàðäæèøêèÿ çàòâîð ïðè íå÷îâåøêè óñëîâèÿ áåç îáâè-
íåíèÿ èëè ïîíå áåç ñåðèîçíè è îáÿâåíè îáâèíåíèÿ å õâúðëåí â
êàðöåðà ñúâñåì ãîë Ã å í î Ê î ò å â . Èäåÿòà å áèëà äà óìðå îò
ôåâðóàðñêèÿ ñòóä, çà äà íå ñòèãíå äî ñúäà. Â åäèí ìîìåíò âðàòàòà
íà êàðöåðà ñå îòâàðÿ è îòïðåä çàñòàâà ëåñè÷îâñêèÿò ïàðòèçàíèí
Ä è ì è ò ú ð Ì ó ð ä æ å â , êîéòî å âå÷å “äèðåêòîð” (?!) íà Çàòâîðà.
Íîñè “ðàäîñòíà âåñò” íà àðåñòàíòà, èìåííî ÷å òîé, Äèðåêòîðúò
èëè Ñëåäîâàòåëÿò å âå÷å íåãîâ çåò. Îæåíèë ñå å çà äúùåðÿ ìó
Á î ã ä à í à . Â çíàê íà áëàãîäàðíîñò êúì òúñòà òîé îñâîáîæäàâà
“íàðîäíèÿ âðàã” îò êàðöåðà.
Íà 19 ôåâðóàðè äèðåêòîðúò Ìóðäæåâ ðúêîâîäè
åêçåêóöèÿòà íà çàòâîðíèöè, îêîëî 20 äóøè, â ì. Øèïàðåâà êîðèÿ
ñåâåðíî îò Ëåñè÷îâî. Äî íåãî ñå ïðèáëèæàâà òúñòúò ìó. Ïîäàâà
ìó ïðîùàëíî ïèñìî è îòêúðòåíèòå ïðè ïîáîèùàòà çëàòíè çúáíè
êîðîíêè çà áëèçêèòå. Ìîëè çåò ñè äà áúäå ïúðâèÿò ðàçñòðåëÿí,
çà äà íå ãëåäà åêçåêóöèÿòà â ìàñîâèÿ ãðîá. Çåòÿò ñå ñúãëàñÿâà è â
çíàê íà âòîðà ÷ðåçâè÷àéíà ïðèâèëåãèÿ ñîáñòâåíîðú÷íî
ðàçñòðåëâà òúñòà ñè ïúðâè ìåæäó âñè÷êè æåðòâè â Øèïàðåâà
êîðèÿ.
Êîãàòî âíóêúò íà Ã å í î Ê î ò å â – Ã å î ð ã è Ê î ò å â –
ìè ðàçêàçà òàçè èñòîðèÿ, íå ìîæåøå äà ñêðèå ñúëçèòå ñè. Çàùîòî
òîçè Ä è ì è ò ú ð Ì ó ð ä æ å â äî ñìúðòòà ñè âñå ïàê áåøå è íåãîâ
êàëåêî!!

Ìÿñòîòî è ðîëÿòà íà íÿêîè æåíè

îò Îêðúæèåòî âúâ Âàðòîëîìååâèòå íîùè
Íåî÷àêâàíà çà áúëãàðñêàòà íàðîäîïñèõîëîãèÿ å ïîÿâàòà íà
áúëãàðñêè æåíè â çâåðñòâàòà íåïîñðåäñòâåíî ñëåä Äåâåòè
ñåïòåìâðè. È íåïîíÿòíà! Íî å ðåàëíîñò, ïðåäñòàâÿíà â íÿêîëêî
ïðîåêöèè:
• áàáà Âàíãà Ðàíãîâèöà èçíàñÿ äðúâíèê, êîéòî ïðåäîñòàâÿ íà îãíÿ-
íîâñêèòå ïàëà÷è, ò.å. äà êîëÿò æåðòâèòå òàêà, êàêòî À õ ì å ä à ã à Á à ð ó -
ò à í ë è ÿ ò à ãè å êëàë â Áàòàê;
• âúâ Âàðâàðà Ñòèëà Ìå÷êàðñêà è Èâàíêà Ðàäêîâñêà ïðåáèâàò àðåñ-
òàíòèòå â Ñòàðèÿ êëóá;
• â Öåðîâî: Ìèíêà Òåëèéñêà, Ãðîçäåíà Êîäóêîâà, Âåëà Ãúðêîâà óáèâàò
ñ äúðâåòà êìåòà Ê è ð è ë Ê î ø ë ó ê î â ;
579
 • Ãèíà Êîêîëàøåâà, ïàðòèçàíñêà ñåñòðà îò Ã. Êîíàðå, ó÷àñòâà â
óáèéñòâîòî íà Äâàìàòà ðàâíîãîðöè (Ã å î ð ã è Ò à í å â è À í ã å ë
Ö â å ò ê î â );
• Èâàíêà Ðàäêîâà îò Âàðâàðà, æåíàòà íà Í è ê î ë à Ð à ä ê î â ,
ïàðòèçàíèí, óáèò â Êèøèøà, Ñåì÷èíîâñêî çåìëèùå, óáèâà æåñòîêî ñ êîïà÷
ñåì÷èíîâåöà À í ã å ë Ë è í ÷ å â – È í ä æ å ò î ;
• íåèçâåñòíà ïî èìå æåíà îò Äþëåâî ó÷àñòâà â óáèéñòâàòà íà Áþê
òàðëà;
• Íàéäåíà Âàñåâà îò Âåëè÷êîâî äàâà íà Ë à ç à ð × è ï è ë î â äà ïèå óðèíà
âìåñòî âîäà;
• Íàñêà Äîáðåâà ×àëúêîâà îò Âåëè÷êîâî äàâà çàïîâåä äà áúäå ïîãðåáàí
æèâ âåëè÷êîâåöúò Ë à ç à ð × è ï è ë î â ;
• Íàäåæäà Èâàíîâà ×àâäàðîâà, âåëè÷êîâêà, ó÷àñòâà â èçìú÷âàíåòî è
óáèéñòâîòî íà Ë à ç à ð × è ï è ë î â ;
• Ìàðèÿ Ãåøåâà è Ðèñòåíà ×àâäàðîâà îò Âåëè÷êîâî èçìú÷âàò æåðòâàòà
Ë à ç à ð × è ï è ë î â â ÷àñòåí äîì-çàòâîð.
Íà ìíîãî ìåñòà ïðè àðåñòèòå ñå çàáåëÿçâàò â ú î ð ú æ å í è
æ å í è , ÿâíî ïàðòèçàíêè è ïîëèòçàòâîðíè÷êè, êîèòî îáà÷å ïî
åäèí èëè äðóã íà÷èí íå ñå íàáèâàò íà î÷è. Òàêúâ å ñëó÷àÿò â

Ïàðòèçàíêè îò ñ. Ñòðåë÷à: Àíêà Âåêèëîâà, Ëóêà

Äåëîâà, Ëàêà Êîé÷åâà, Àíêà Ãóäæåâà è Ëàëêà Êóí÷åâà

580
Ëåñè÷îâî ïðè àðåñòà íà Ï å í å Ì è í ê î â Ë è ë î â (âæ.). Çà
ó÷àñòèÿòà íà ïàðòèçàíêè â çâåðñòâàòà îòêðèõ ñàìî åäíî íåïðÿêî
ñâèäåòåëñòâî íà Ñ ï à ñ Ò î ì î â (Ñúçäàâàíåòî, ñ. 133), ñðâ.: “Ïðåç
îêòîìâðè êúì ñúñòàâà íà ïàçàðæäèøêàòà ìèëèöèÿ áå ïðèäàäåí
åäèí âçâîä ïàðòèçàíêè, êîèòî ó÷àñòâàõà íàðàâíî ñ ìúæåòå â
îñèãóðÿâàíåòî íà îáùåñòâåíèÿ ðåä, â íîñåíåòî íà äåæóðñòâî è
îõðàíà íà àðåñòèòå”.
Ñðâ. èçîëèðàíèòå ñëó÷àè:
• ïîëèòçàòâîðíè÷êà îò Åæîâè, Ïàíàãþðèùå – èçìåæäó åêçåêóòîðèòå â
Øóòà êîðèÿ;
• Íåíêà Äîáðåâà Ñòàíêîâà-Òàêó÷åâà, ðîäåíà ïðåç 1926 ã., ïîëèò-
çàòâîðíè÷êà, ó÷àñòâà â èçáèâàíåòî íà ñúñåëÿíåèòå ñè â ì. Êóö, Ñòðåë-
÷àíñêî;
• Ãèíà Ñòàåâà-Ìàðèíîâà, ïàðòèçàíêà îò Ëåâñêè. Ó÷àñòâà â ìú÷åíèÿòà
íà àðåñòóâàíèòå â Îáîðà íåâèííè ñåëÿíè;
• Àíêà ßíêîâà Ãóäæåâà, ïàðòèçàíêà, ó÷àñòâà â åêçåêóöèèòå íà
ñòðåë÷àíè â ì. Êóö;
• Àíêà Âåêèëîâà, ïàðòèçàíêà îò Ñòðåë÷à, åêçåêóòèðà Á î ð è ñ
Ê þ ð ê ÷ è å â , ó÷èòåëÿ ñè îò ðîäíîòî ñè ñåëî;
• Ëóêà Èâàíîâà Äåëîâà, ñòðåë÷àíñêà ïàðòèçàíêà, åäíà îò
åêçåêóòîðêèòå íà ó÷èòåëÿ Á î ÿ í Ê þ ð ê ÷ è å â ;
• Ñòîÿíêà Êàðàáîé÷åâà, ïàðòèçàíêà îò Ïîïèíöè, åäíà îò îðãàíèçà-
òîðèòå íà Òðåïàíåòî â ×èëèíñêè äîë.

Óáèéöèòå ïîñëå ðàáîòÿò â ÖÊ íà ÁÊÏ

è óïðàâëÿâàò äúðæàâàòà
Òîçè ïàðàäîêñ íà áúëãàðñêîòî “÷îâåêîëþáèå” îùå íå å
íàìåðèë òåðìèíîëîãè÷åí èçêàç. Íàé-îáùî òåçè ôåíîìåíè íà
áúëãàðîçíàíèåòî ñå ïîÿâÿâàò, ñëåä êàòî áúëãàðñêèòå êîìóíèñòè
çàâçåìàò âëàñòòà è óñòàíîâÿâàò òîòàëèòàðåí êîíòðîë âúðõó âñè÷êè
äåÿíèÿ è ìèñëè íà áúëãàðèòå.
• Äèìèòúð Ìåòîäèåâ îò Áåëîâî, óáèåöúò íà ïàðòèçàíêàòà Äåòåëèíà
Ìèð÷åâà, ïîñëå ñòàâà äúðæàâåí ïîåò è ðàáîòè â ÖÊ è â êàáèíåòà íà Òîäîð
Æèâêîâ.
• Àíòîí Þãîâ äàâà çàïîâåä çà åêçåêóöèÿòà íà À ò à í à ñ Ø à ò å â îò
Öðúí÷à, äîêàòî å ì è í è ñ ò ú ð í à â ú ò ð å ø í è ò å ð à á î ò è , ïîñëå ñòàâà è
ìèíèñòúð-ïðåäñåäàòåë íà Íàðîäíà ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ.
581
 • Ñòîÿí Ïîïîâ : Äÿäî Âàñèë, ïîëèòè÷åñêè êîìàíäèð íà III-òà çîíà,
ðúêîâîäè Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð è Âàðòîëîìååâèòå íîùè â Ïàçàðäæèøêî.
Ñëåä Äåâåòè å ÷ëåí íà ÖÊ íà ÁÐÏ : ÁÊÏ.
• Àòàíàñ Ñåìåðäæèåâ, ïàðòèçàíèí, åêçåêóòèðàë ãîðñêèÿ È â à í
Á î æ ê î â è ïàðòèçàíñêèÿ êîìàíäèð Ì å ò î ä è Ø à ò î ð î â , ñòèãà äî ïîñòà
âèöåïðåçèäåíò íà Áúëãàðèÿ.
• Ãðîçäàí Ñòîèëîâ Äèìèòðîâ, ïàðòèçàíèí îò Îãíÿíîâî, ïîäáóäèòåë íà
çâåðñòâàòà â Îãíÿíîâñêèÿ ïîìåí, ñòàâà âèñø ÷èíîâíèê â Ìèíèñòåðñòâîòî
íà çåìåäåëèåòî.

Óáèéöèòå ñòàâàò ïîëêîâíèöè è ãåíåðàëè

Òîçè ïàðàãðàô îò èñòîðèÿòà íà Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð è
Âàðòîëîìååâèòå íîùè â Ïàçàðäæèøêî ìîæå äà ìè äîíåñå è
íåïðèÿòíîñòè, êîèòî ïðåäâèäèõ è â êíèãàòà ñè çà Ìåòîäè Øàòîðîâ.
Îò óáèéöèòå íà áúëãàðè â Êðàèùåòî äåéñòâèòåëíî ñå ïðîèçâåäîõà
áúëãàðñêè ïîëêîâíèöè è ãåíåðàëè. Ïàðàäîêñ íà êîìóíèñòè÷åñêèÿ
ðåàëèçúì!!
• Èâàí Âðà÷åâ, êîìàíäèð íà ñðåäíîãîðñêèòå ïàðòèçàíè â
ðàéîíà íà Ñòðåë÷à è Êîïðèâùèöà. Ïîñëå ñòàâà ãåíåðàë.
Íåãîâèòå ìåìîàðè ñà èçïúëíåíè ñúñ ñâåäåíèÿ çà óáèéñòâà íà
áúëãàðè, êîèòî ñòàâàò èëè ïî íåãîâî íàðåæäàíå, èëè ñ íåãîâî
ñúãëàñèå. Ñàì òîé ïðèçíàâà â “Ñðåäíîãîðöè â áîé” (ñ. 89): “Íà
ìåíå ñå ïàäíà äà ëèêâèäèðàì ïîëèöàÿ Ê ð ó ì Ä ó ð î â îò ñåëî
Êðúñòåâè÷, íî äðóãè ìå èçïðåâàðèõà. Òàêèâà áÿõà íàøèòå
íîâîãîäèøíè ïîñëàíèÿ – äà óíèùîæèì êîëêîòî ñå ìîæå ïîâå÷å
âðàãîâå è 1944 ã. äà äîíåñå ñâîáîäà íà ðîäèíàòà íè”.
• Äèìèòúð Ìóðäæåâ, ïàëà÷úò îò Ëåñè÷îâî, ñòàâà ãåíåðàë.
• Äèí÷î Ïåòðîâ Äóïèíîâ, ïîñëå ã å í å ð à ë  å ë å â , å ïàð-
òèçàíèí îò Ñìèëåö.
Ñïîðåä âåðñèÿòà íà ñáîð÷àíè, ïðåäñòàâåíà â ñòàòèÿòà çà ñ.
Ñáîð, òîé óáèâà ñúïàðòèçàíèíà ñè Í è ê î ë à À í ä ð å å â –
Ê î ë è ø à â ì. Âîäåíè÷àðñêà êîðèÿ. Ñïîðåä ðàçêàçàíîòî
âîéñêàòà å íàìåðèëà òðóïà íà óáèòèÿ Ê î ë è ø . Ñïîðåä
îôèöèàëíàòà âåðñèÿ îáà÷å Ê î ë è ø à çàãèâà â ñðàæåíèå ñ
âîéñêàòà, äîøëà îò Îâ÷åïîëöè. Äîðè ñå òâúðäè, ÷å óáèâà íÿêàêúâ
âîéíèê, ñëåä êîåòî ñå ñàìîóáèâà.
Îòêðèõ ñâèäåòåë, êîéòî çàâàðâà Ê î ë è ø à íà äðóãèÿ áðÿã
íà Ëóäà ßíà, ïîëóïîòîïåí â ðåêàòà. Ñïîðåä íåãî óáèòèÿò èìàë

582
äâå ðàíè – åäíàòà â êîëÿíîòî, äðóãàòà
â ãëàâàòà (ïî ðàçêàçà íà Ä è ì è ò ú ð
Ä æ à ë ú ç î â îò Ñáîð, ñåãà æèòåë íà
Ïàçàðäæèê).
Èíòåðåñíî å äà ñå çíàå, ÷å è ñú-
ïðóãàòà íà Ä è í ÷ î Ä ó ï è í î â – ïàð-
òèçàíêàòà À í ê à ß í ê î â à Ã ó ä æ å -
â à –ó÷àñòâóâà â åêçåêóöèÿòà íà
ñòðåë÷àíè â ìåñòíîñòòà Êóö.
Çà ñòàíàëèÿ îò Äèí÷î Äóïèíîâ
ãåíåðàë-ëåéòåíàíò Âåëåâ ñå ðàçêàçâàò
àíåêäîòè. È ñúâñåì íåî÷àêâàíî â
êíèãàòà íà Ì. Äåÿíîâ “Ìèíàëîòî íà
ñ. Ñìèëåö” (ñ. 124) òîé å ïðåäñòàâåí
êàòî “äîñòîåí áúëãàðñêè îôèöåð”,
“äîáëåñòåí ãåíåðàë”, “îáðàçåö íà
äèñöèïëèíàòà”. Äèí÷î Äóïèíîâ
(Âåëåâ)
Äèíêî Äóïèíîâ (Âåëåâ) :
– èçïúëíÿâà åêçåêóöèÿòà íà À í î í è ì í è ÿ â î é í è ê îò
Îêîïàíà;
– ðúêîâîäè åêçåêóöèÿòà íà À í î í è ì í è ÿ ï î ä î ô è ö å ð
â Áëàòíèöà;
– ðúêîâîäè åêçåêóöèÿòà íà êìåòà îò Äîëíî Ëåâñêè.
• Àòàíàñ Ñåìåðäæèåâ. Ïàðòèçàíèí. Îò ëÿòîòî íà 1944 ã. ñ
íÿêîëêî ÷åïèíñêè ïàðòèçàíè íåïðåêúñíàòî å áëèçî äî êîìàíäèðà
íà ïàçàðäæèøêàòà çîíà Ìåòîäè Øàòîðîâ. Êàòî ïðåíåáðåãâà
çàïîâåäòà ìó äà ñå ñïðàò óáèéñòâàòà íà áúëãàðè, íà 26 àâãóñò
åêçåêóòèðà íåâèííèÿ ãîðñêè îò Êàìåíèöà Èâàí Áîæêîâ â Êîðîâî.
Ïîñëå â Äåðâèøêà ðåêà èçïúëíÿâà ñ ãðóïà ïàðòèçàíè ñìúðòíàòà
ïðèñúäà íà Ìåòîäè Øàòîðîâ, èçïðàòåíà ÷ðåç Ñòîÿí Ïîïîâ îò
Ãåîðãè Äèìèòðîâ.
Âïîñëåäñòâèå òîçè îïèòåí â ïðåìàõâàíåòî íà “âðàãîâåòå”
ïàðòèçàíèí äîñòèãà âúðõîâåòå íà âîèíñêîòî è äúðæàâíîòî
íà÷àëèå: êàòî ãåíåðàë-ïîëêîâíèê ñòàâà íà÷àëíèê-ùàá íà Âúî-
ðúæåíèòå ñèëè, ïî-êúñíî ìèíèñòúð íà âúòðåøíèòå ðàáîòè è
âèöåïðåçèäåíò íà Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ.
• Ãåîðãè Ñåêåðäæèåâ, ïàðòèçàíèí îò îòðÿä “Àíòîí
Èâàíîâ”:
583
 – èçêîëâà â Òèêëåí£öàòà íàä Âú÷à 4 äóøè îò Ðàâíîãîð è
äâàìà ïîìàöè îò Ôîòèíîâî; îò æåðòâèòå ñå çíàå èìåòî íà Ñ ò å -
ô à í Ä è ì è ò ð î â Ø è ê î â , íåñëóæèëî ìîì÷å;
– çàñòðåëâà ïðè Ñóõîòî äåðå æàíäàðìåðèñòà Â à ð å â ;
– óáèâà â Áóêâèê ðàâíîãîðåöà Ò î ä î ð Ø è ê î â ;
– çâåðñêè óáèâà Ñ î ô è ÿ Ò î ì î â à îò Ðàâíîãîð;
– ïðèíóæäàâà Å â ò è ì Ò î ì î â è À ò à í à ñ Ø è ê î â îò
Ðàâíîãîð äà íàâëÿçàò âúâ âîäèòå íà Âú÷à, êúäåòî ñå óäàâÿò.
• Ñòîÿí Ìè÷åâ – Èëüî. Ïàðòèçàíèí îò Ñòðåë÷à. Íà 27
ñåïòåìâðè 1944 ã. ðúêîâîäè åêçåêóöèÿòà íà ñòðåë÷àíèòå â Êóö
íà Öàðþâè ñëèâè. Ïîñëå ñòàâà ãåíåðàë.
– íàðåæäà óáèéñòâîòî íà À í î í è ì í è ÿ â î é í è ê îò
Îêîïàíà.
• Ñïàñ Òîìîâ, çàïîâÿäàë è ïðèêðèë âñè÷êè åêçåêóöèè â
Êðàèùåòî, ñå ïåíñèîíèðà êàòî ïîëêîâíèê îò ÌÂÐ.
• Ãåîðãè Áàëàáàíîâ, ïàðòèçàíèí îò Âàðâàðà, ó÷àñòâàë â
êðàæáèòå îò äîìà íà Ï å ò ú ð Ñ ò î é ÷ å â â Þíàöèòå, êîéòî
íàïàäà; ñòàâà ïîëêîâíèê.
• Ïàâåë Âåðãèåâ, ïàðòèçàíèí îò Áîøóëÿ, ó÷àñòâàë â
íàïàäåíèåòî íàä äîìà íà Ï å ò ú ð × î á à í î â â Þíàöèòå; ñòèãà
äî ÷èí ïîëêîâíèê.
Ñòîÿí Òàíêîâñêè, ïàðòèçàíñêè êîìàíäèð îò Áàíÿ,
ðàçñòðåëâà Ìèíêî Ñóðëåêîâ â Áîðèìå÷êîâî. Ïîñëå ñòàâà ïîëêîâ-
íèê îò Áúëãàðñêàòà íàðîäíà àðìèÿ.

Óáèéöè, êîèòî áúëãàðñêîòî îáùåñòâî ïîñëå ïðèïîçíàâà

êàòî “ïðîôåñîðè”
“Ïðîôåñîð” å íàé-âèñîêî íàó÷íî çâàíèå, êîåòî åäèí ó÷åí
äîñòèãà. Àêàäåìèê è ÷ëåí-êîðåñïîíäåíò ñà ïî÷åòíè òèòëè. Ïðîèç-
õîæäà îò ëàòèíñêîòî professor “ïðåïîäàâàòåë”. Äîêàòî â íÿêîè
åçèöè “ïðîôåñîð” å ðàâíîçíà÷íî íà ó÷èòåë, òî â áúëãàðñêèÿ åçèê
å ‘ïðåïîäàâàòåëÿò, êîéòî ïîäãîòâÿ ñòóäåíòè âúâ âèñøèòå ó÷åáíè
çàâåäåíèÿ, ò.å. è ó÷èòåëèòå’.
Ïèøåùèÿò òåçè ðåäîâå å ñúùî ïðîôåñîð, êîéòî îñòàíà ïî-
òðåñåí, êîãàòî ðàçáðà, ÷å â íåãîâàòà ãðóïà îò åëèòíè ó÷åíè èìà
ëþäå ñ êúðâàâè ðúöe.
584
 Çà Ïàçàðäæèøêî ñå îòêðèõà óáèéöè îò âðåìåòî íà Âàð-
òîëîìååâèòå íîùè, êîèòî ïîñëå èçâåäíúæ, çàáðàâèëè íåèç-
òðèâàåìîòî â áèîãðàôèÿòà ñè, ñå ïîÿâÿâàò íà ñöåíàòà êàòî âîäåùè
áúëãàðñêè ó÷åíè â åäíà èëè äðóãà îáëàñò.
• Ãðîçäàí Äèìèòðîâ Âåêèëîâ. Ðîäåí å â Ñòðåë÷à ïðåç 1920 ã.
Ñëåäâà ìåäèöèíà. Ñòàâà ïàðòèçàíèí â îòðÿä “Ãåîðãè Áåíêîâñêè”.
Ïîñëå çàâúðøâà “ìàðêñèçúì-ëåíèíèçúì” â Ìîñêâà. Ñòàâà ïðîôå-
ñîð ïî òàçè “íàóêà” â Ìåäèöèíñêà àêàäåìèÿ, Ñîôèÿ.
Ó÷àñòâà â èçáèâàíåòî íà ñòðåë÷àíè â ì. Êóö íà 27.IÕ.1944 ã.
– çà íåãî âæ. è ïðè Ã. Âàñèëåâ, Ñòðåë÷à, ñ. 117.
• ßêî Òàí÷åâ Êàöàðîâ – Ïåòåëà. Íåïîñðåäñòâåíî ñëåä Äå-
âåòè ïðèåìà íà ãîñòè ñâîé ïðèÿòåë, èçâåñòåí â ñòðåë÷àíñêèòå Âàð-
òîëîìååâè íîùè êàòî Ñ ò à ð î ñ å ë ÷ à í ÷ å ò î . Áèë êàñèåð íà Ñòà-
ðîñåëñêàòà êîîïåðàöèÿ, ÷èèòî ïàðè ñà áèëè ó íåãî. Ï å ò å ë à èçäà-
âà îáñòîÿòåëñòâîòî, ÷å ãîñòúò ìó å ñ ïàðè, íà ïàðòèçàíèòå óáèéöè
Ñ â å ò è Ï å ò ú ð è Ì à ê å ä î í ñ ê è . Òå èçìèñëÿò âåðñèÿ, ÷å óáèé-
ñòâîòî íà Ñòàðîñåë÷àí÷åòî ìîæå äà ìèíå êàòî îòìúùåíèå çà
òîâà, ÷å íàñåëåíèåòî íà íåãîâîòî ñåëî Ñòàðîñåë å îêàçàëî
ñúïðîòèâà ïðè ïàðòèçàíñêà àêöèÿ. Èçâåæäàò ìîì÷åòî â ìåñò-
íîñòòà Êðàéíà äî Ê¥çè ìîãèëè è çàäúëæàâàò äîìàêèíà ìó äà ãî
åêçåêóòèðà. Îáèðàò òðóïà ìó. Ïîñëå äâàìàòà èçïå÷åíè óáèéöè
ïðèåìàò âèíàòà âúðõó ñåáå ñè. Íà åêçåêóòîðà, ïîêàçàë âÿðíîñò
êúì ïàðòèçàíñòâîòî, å îòâîðåí ïúòÿò çà íàó÷íà êàðèåðà. ß ê î
Ê à ö à ð î â èëè ß ê î Ò à í ÷ å â ñå ðåàëèçèðà êàòî ïðîôåñîð ïî æè-
âîòíîâúäñòâî â Ñòàðîçàãîðñêèÿ âåòåðèíàðíîìåäèöèíñêè èíñòèòóò.
Òî÷íîòî ìó íàó÷íî çâàíèå å: ñòàðøè íàó÷åí ñúòðóäíèê ²
ñòåïåí ßêî Êàöàðîâ.
– ïîâå÷å ïðè Ã. Âàñèëåâ, Ñòðåë÷à, ñ. 117.
• Ñòîÿí Äèðèìàíîâ – äþëåâåö, ïðèáëèæåí íà ïàðòèçàíèòå,
íàêëåâåòÿâà ãîðñêèÿ Ñ ò î é ê î Ò î ñ å â – Á à å ò î çà òîâà, ÷å ïðà-
âèë ëþáîâ ñ áðàòîâ÷åäêà ìó  å ë è ê à Ç à å ê î â à è íå ïîæåëàë
äà ñå îæåíè çà íåÿ. Çà òàÿ “âèíà” Á à å ò î å îòêàðàí íà Áþê òàðëà
è åêçåêóòèðàí.
Îò ïîðú÷èòåëÿ íà óáèéñòâîòî ïîñëå ñå ïðîèçâåæäà áúë-
ãàðñêè ïðîôåñîð.
– çà íåãî âæ. è ïðè Â. Ñòîåâ, Äþëåâî, ñ. 39.
• Ðàâíîãîðåöúò Ïåòúð Àíåâ, ñìÿòàí çà ïàëà÷ íà ðîäíèíàòà
ñè Ò î ä î ð Ø è ê î â , ïîñëå ñòàâà ïðîôåñîð ïî íàó÷åí êîìóíèçúì
è ïðåïîäàâà â Ìåäèöèíñêàòà àêàäåìèÿ â Ïëîâäèâ.
585
 Íàñèëíèöèòå, èíèöèàòîðèòå è ðúêîâîäèòåëèòå
íà çâåðñòâàòà ñòàâàò ñåêðåòàðè íà ãðàäñêè, îêîëèéñêè,
îêðúæíè êîìèòåòè íà ÁÊÏ; íàâëèçàò â àäìèíèñòðàöèÿòà
êàòî íîìåíêëàòóðíè êàäðè
• Àíãåë ×àëúêîâ îò Âåëè÷êîâî:
– óáèâà ñ òîÿãà Ä è ì è ò ú ð Ï å ê à í î â îò Ëåâñêè;
– ðúêîâîäè çâåðñòâàòà â ðàéîíà îêîëî Âåëè÷êîâî.
Ïîñëå å àäìèíèñòðàòîð îò îêðúæíà âåëè÷èíà â Ïàçàðäæèê.
• Íåíî Ôèíäæåêîâ îò Ïàíàãþðèùå, ï à ð ò è ç à í è í , å ê ç å ê ó ò î ð; áåç
ïðåêúñâàíå å ïàðòèéíà íîìåíêëàòóðà â Ïàíàãþðèùå è â Ïàçàðäæèê; îò 1969
äî 1983 ã. å ïúðâè ñåêðåòàð íà Ãðàäñêèÿ è Îáùèíñêèÿ êîìèòåò íà ÁÊÏ.
• Òîäîð Ïîïðóñèíîâ, ïàðòèçàíèí, ó÷àñòâàë â îïèòà çà óáèéñòâî íà
× î á à í à â Þíàöèòå, ïîñëå å ïúðâè ñåêðåòàð íà ÎÊ íà ÁÊÏ.
• Âëàäî Ïåòðîâ Ãåîðãèåâ, ïîëèòçàòâîðíèê, âîäèë ðåïðåñèèòå â Çëîêó-
÷åíå è Ñåïòåìâðè, ïîñëå å ÷ëåí íà Îêîëèéñêèÿ êîìèòåò íà ÁÊÏ â Ïàçàð-
äæèê.

Óáèéöè ñòàâàò àðòèñòè

Ãàâðèë Èëèåâ Ìàñëåâ îò Ñòðåë÷à, óáèë áðàííèêà Äèí÷î Íåøåâ Åí-
÷ å â, êîéòî áèë è íåãîâ ïðèÿòåë.

Óáèéöè è íàñèëíèöè ïîñëå ñòàâàò þðèñòè

(àäâîêàòè, ñúäèè), àðõèòåêòè è äð.
• Èâàí Ìàðèíêîâ, åäèí îò âåëè÷êîâñêèòå óáèéöè â Þíàöèòå, ñòàâà
àäâîêàò.
• Ïåòúð ßíåâ, åäèí îò óáèéöèòå âúâ Âåëè÷êîâî, ñòàâà þ ð è ñ ò :
ïðîêóðîð, ñúäèÿ, äîðè ïðåäñåäàòåë íà Ðàéîííèÿ ñúä â Ïàçàðäæèê.
• Ãåîðãè Ïåòðîâ Àðáàëèåâ, åäèí îò íàñèëíèöèòå â Áàíÿ, ïîñëå ñòàâà
àðõèòåêò.

Äâîéíèÿò ñòàíäàðò íà ïàðòèçàíèòå

è íà òîòàëèòàðíàòà äúðæàâà
Ïðåç 1943 ã. áúëãàðñêîòî ïðàâèòåëñòâî îáÿâÿâà àìíèñòèÿ
çà âñè÷êè ïàðòèçàíè, êîèòî ðåøàâàò äà ñå ïðåäàäàò è äà ñå
çàâúðíàò âêúùè. Îò Âåëè÷êîâî ïðåç þëè ñå ïðèáèðàò ïàðòèçàíèòå
Ëàçàð Ïðàæäàðîâ, Ãðîçäàí Ðîøëåâ, Äèìèòúð
Í à é ä å í î â è Ä è ì è ò ú ð × à â ä à ð î â . Âñè÷êè ñà ïàðòèçàíè â
586
÷åòà “Êî÷î ×åñòåìåíñêè”. Èçáèòè ñà îò ïîëèöèÿòà íà 31.I. ñðåùó
1.II.1944 ã. è íà 5.II.1944 ã. äî Äèãàòà íà Òîïîëíèöà ïðè
Ïàçàðäæèê. Çà òÿõ èìà åäíà áåëåæêà íà Àò. Ñ å ì å ð ä æ è å â
(Ïðåæèâÿíîòî…, ñ. 52; âæ. è ïðè Ïåòêî ×åðíèÿ: Ñáîð), â êîÿòî
ñå êàçâà, ÷å áèëè “ïðåçðÿíè îò ñâîèòå”.
Íàëèöå å ïðåöåäåíò: âñè÷êè ñâîè, íàïóñíàëè îòðÿäèòå, ñå
íàêàçâàò ñúñ ñìúðò êàòî “ïðåäàòåëè”, âæ. òóê Ò ü î ô ê à ò à :
Ïåùåðà, Á î ð è ñ Å í ÷ å â è Ñ ò à í ê î Ê ë è í ÷ å â : Áàòàê.
Âåëè÷êîâñêèòå “ïðåäàòåëè” îáà÷å ñëåä Äåâåòè ñà îáÿâåíè çà
“ãåðîè”:
1 Ëàçàð Ìèõàéëîâ Ïðåæäàðîâ:
• â Èñòîðèÿ… (ñ. 97) å ïîñî÷åíî, ÷å Ë à ç à ð Ï ð å æ ä à ð î â
å ïàðòèçàíèí, çàãèíàë íà 8. II. 1944 ã. Ãåðîèçìúò ìó å èìïëèöèòíî
âúâåäåí.
Ñïîìåíàò å è â ñáîðíèêà Íåçàáðàâèìè èìåíà (ñ. 336).
“Ïðåäàòåëñòâîòî” ìó òóê å ïðåäñòàâåíî ïî ñëåäíèÿ íà÷èí:
“Ïîâÿðâàë íà ïðàâèòåëñòâåíàòà ïðîïàãàíäà çà àìíèñòèÿ, ñå
ëåãàëèçèðà íà 29. VII. 1943 ã.”.
• ïîñëå, êàòî îòìúùåíèå çà òîçè íåñïîëó÷ëèâ ïàðòèçàíèí,
å óáèò Ë à ç à ð × è ï è ë î â âúâ Âåëè÷êîâî (âæ.).
2. Ã ð î ç ä à í È â à í î â Ð î ø ë å â :
• â Èñòîðèÿ… (ñ. 661) å ïîñî÷åíî, ÷å å ïàðòèçàíèí îò ÷åòà
“Êî÷î ×åñòèìåíñêè”. Çàãèíàë íà 5.II.1944 ã. Ãåðîèçìúò ñúùî å
èìïëèöèòíî âúâåäåí. Ñÿêàø å óáèò êàòî ïàðòèçàíèí!
• èìåòî ìó å âúâåäåíî ñúùî è â Íåçàáðàâèìè èìåíà (ñ.
330), êúäåòî å êàçàíî, ÷å å ïàðòèçàíèí îò þëè 1943. “Ïîäìàìåí
îò îáÿâåíàòà àìíèñòèÿ, ïðåç åñåíòà òîé ñå âðúùà â ñåëîòî”.
3. Ä è ì è ò ú ð È ë è å â Í à é ä å í î â :
• â Èñòîðèÿ… (ñ. 666) å ïðåäñòàâåí êàòî ïàðòèçàíèí îò ÷åòà
“Êî÷î ×åñòèìåíñêè”, çàãèíàë (ÿâíî êàòî ïàðòèçàíèí) íà 5.II.1944 ã.
• Â Íåçàáðàâèìè èìåíà (ñ. 330) å íàïèñàíî: “Ñëåä èçëèçà-
íåòî íà Äåêðåòà çà àìíèñòèÿòà ñå ëåãàëèçèðà, íî íà 31.I.1944 ã. å
àðåñòóâàí. Èçâåäåí íà ðàçñòðåë... Óáèò íà 5.II. êðàé Ïàçàðäæèê”.
4. Ä è ì è ò ú ð Ê î ñ ò à ä è í î â × à â ä à ð î â :
•  Èñòîðèÿ… (ñ. 667) å ïðåäñòàâåí êàòî ïàðòèçàíèí îò ÷åòà
“Êî÷î ×åñòèìåíñêè”, çàãèíàë íà 31.01.1944 ã.
587
 •  “Íåçàáðàâèìè èìåíà” (ñ. 321) ñàìî çà íåãî îò ÷åòèðè-
ìàòà å ïðåäñòàâåíà ïî-òî÷íà õàðàêòåðèñòèêà: “Ñëåä ðàçêðèâàíå
íà íåëåãàëíàòà ïå÷àòíèöà â äîìà íà áðàò ìó ìèíàâà â íåëåãàëíîñò
è ñòàâà ïàðòèçàíèí. Íî îùå îò ïúðâèòå äíè çàïî÷âà äà ïðîÿâÿâà
êîëåáàíèå è ñ å ï ð å ä à â à . Îñòàâåí íà ñâîáîäà çà èçâåñòíî âðå-
ìå, å àðåñòóâàí îò ïîëèöèÿòà è óáèò êðàé Ìîñòà íà Òîïîëíèöà”.
Ðîäíèíèòå íà òîçè ×àâäàðîâ ïîñëå çâåðñêè óáèâàò Ë à ç à ð
× è ï è ë å â (âæ.) ñ ôîðìàòà íà êîìóíèñòè÷åñêà âåíäåòà. Óáèéñò-
âîòî å ïðèêðèòî îò ñèëíèòå ëþäå íà Âåëè÷êîâî, âîäåíè îò áèâøèÿ
ïàðòèçàíñêè êîìàíäèð À í ã å ë × à ë ú ê î â .
Ïðèëîæåíèÿòà â “Èñòîðèÿ íà Ïàçàðäæèøêàòà îêðúæíà
ïàðòèéíà îðãàíèçàöèÿ” (ñ. 568-840), ñà ïðàâåíè îò ïàçàðäæèøêàòà
èñòîðè÷êà Ì à ð è ÿ Ø è ø è í ü î â à . Òÿ âúâåæäà è ä â î é í è ÿ
ñ ò à í ä à ð ò êúì ïðåäàòåëèòå: Òåçè îò Âåëè÷êîâî, êîèòî âñå îùå
ñà ïîä êðèëîòî íà ñèëíèÿ À í ã å ë × à ë ú ê î â , ñà âúâåäåíè ñ ìèñ-
òèôèêàöèîííàòà öåë äà ñå ñúçäàäå âïå÷àòëåíèå, ÷å ñà óáèòè êàòî
ïàðòèçàíè. Çà Ò ü î ô ê à ò à ,  î ë è í , Ñ ò à í ê î , Ì à ò þ îáà÷å
íÿìà òàêèâà áåëåæêè. Ñÿêàø òå èçîáùî íå ñà áèëè ïàðòèçàíè!
Òàêà ïàçàðäæèøêèòå ïàðòèéíè èñòîðèöè ïèøåõà
èñòîðèÿòà íà áúëãàðèòå îò òîçè êðàé.
• Âæ. è ñëó÷àèòå ñ ïðåäàëèòå ñå ïàðòèçàíè â Çëîêó÷åíå.

“Ðåàáèëèòàöèÿòà” è îáåçùåòåíèåòî çà ñìúðòòà íà èçáèòèòå

áåç ñúä è ïðèñúäà ïî âðåìå íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè
Áåçñïîðíî, òîâà å âúïðîñ, ïî êîéòî ÷èòàòåëÿò áè èñêàë äà
ñå îñâåäîìè.
Çà “ðåàáèëèòàöèÿ” â ñëó÷àÿ è äóìà íå ìîæå äà ñòàâà, çàùîòî
òîâà ñà èçáèòè áúëãàðè, êîèòî â ãîëÿìàòà ñè ÷àñò íå ñà îñúæäàíè
äîðè ïîñìúðòíî. Þðèäè÷åñêîòî çíà÷åíèå íà òåðìèíà å “çàëè÷àâà-
íå íà ïðèñúäà è âúçñòàíîâÿâàíå íà ïðàâàòà íà åäíî ëèöå ÷ðåç ñúä”.
Êàêòî âñè÷êî â ïðàâíàòà ñèñòåìà íà áúëãàðñêàòà äúðæàâà,
òàêà è â òîçè ñëó÷àé èçáèòèòå ïî âðåìå íà ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð
îñòàâàò èçâúí äåéñòâèåòî íà Çàêîíà çà ïîëèòè÷åñêà è ãðàæäàíñêà
ðåàáèëèòàöèÿ.
Èíòåðåñåí å ñúñòàâúò íà Êîìèñèÿòà çà ïîëèòè÷åñêà è
ãðàæäàíñêà ðåàáèëèòàöèÿ â Ïàçàðäæèê, ñðâ.:
èíæ. Ã å î ð ã è Ò å ð ç î â – ïðåäñåäàòåë;
Í è ê î ë à Â å ë å â , ñåêðåòàð;
588
 Ñ è ì å î í Ê î ë å â , ÷ëåí;
Ñ ò î ÿ í à à ð â à í î â , ÷ëåí;
ìàéîð Ò è õ î ì è ð Ø å é ð å ò î â , ÷ëåí.
Ïðàâè âïå÷àòëåíèå ïðèñúñòâèåòî íà ÌÂД, ñúùàòà ðåïðå-
ñèâíà ñèëà, êîÿòî ïðåäàâà íà óíèùîæåíèå áåç ñúä è ïðèñúäà ò.
íàð. “áåçñëåäíî èç÷åçíàëè áúëãàðè”, â ñúñòàâà íà Êîìèñèÿòà.
Ïàðàäîêñ â ìîðàëà íà Çàêîíà!
Âñè÷êè ïîòîìöè íà æåðòâè, êîèòî ïîäàâàò “ìîëáà” äî Êî-
ìèñèÿòà, ïîëó÷àâàò äîêóìåíò, êîéòî å ñ óíèâåðñàëåí òåêñò. Òóê
ñå èëþñòðèðà ñàìî ñ êîïèåòî, êîåòî ïîëó÷àâà Ì à ð è ÿ À ò à -
í à ñ î â à Ï à í ÷ å â à , óë. “Îâàíåñ Ñúâàäæúÿí” 8, ñðâ.:
“Îáùèíà Ïàçàðäæèê. Ðåãèñòðàöèîíåí èíäåêñ è äàòà: 94-Á-
26, 9.V.1994: Ïðèëîæåíî èçïðàùàìå Âè ðåøåíèåòî íà
Ðåãèîíàëíàòà Êîìèñèÿ çà ÏÃÐ, ãð. Ïàçàðäæèê, ñ êîåòî ñå ïðèçíàâà
èçâúðøåíàòà ðåïðåñèÿ. Ðåøåíèåòî âëèçà â ñèëà â 14 äíåâåí ñðîê
îò ïîëó÷àâàíåòî ìó, ñëåä êîåòî ñå îòíåñåòå êúì “Òåðèòîðèàëíî
äàíú÷íî óïðàâëåíèå” çà èçïëàùàíå ïîëàãàùîòî îáåçùåòåíèå.
Ïðåäñåäàòåë íà ÐÊÏÃÐ: èíæ. Òåðçîâ
Ðåøåíèå íà ðåãèîíàëíàòà êîìèñèÿ çà ïîëèòè÷åñêà è ãðàæ-
äàíñêà ðåàáèëèòàöèÿ, ãð. Ïàçàðäæèê
â ñúñòàâ: .......................
â çàñåäàíèå íà 3.V.1994 ã., êàòî ðàçãëåäà èñêàíåòî íà íà-
ñëåäíèöèòå íà Áîðèñëàâ Àëåêñàíäðîâ Ïàí÷åâ, áèâø æèòåë íà ãð.
Ïàçàðäæèê,
ÐÅØÈ
Ïðèçíàâà, ÷å Áîðèñëàâ Àëåêñàíäðîâ Ïàí÷åâ, áèâø æèòåë
íà ãð. Ïàçàðäæèê, å áèë ðåïðåñèðàí ïî ïîëèòè÷åñêè ïðè÷èíè
ñúãëàñíî ÷ë. 1, ò. 8 îò ÇÏÃÐÐË, Ä áð. 50, 1991 ã. êàòî ðåïðåñèÿòà
ñå èçðàçÿâà â “óáèò íà 29.09.1944 ã. ïî ïîëèòè÷åñêè ïðè÷èíè”.
Ïðèçíàâà íà íàñëåäíèöèòå íà Áîðèñëàâ Àëåêñàíäðîâ
Ïàí÷åâ ïðàâî íà îáåçùåòåíèå ñúãëàñíî ÷ë. 3, àë. 2 îò ÇÏÃÐÐË,
Ä 30, 1991 ã. çà óáèéñòâî ïî ïîëèòè÷åñêè ïðè÷èíè.
Îò ïèñìåíèòå è ãëàñíèòå äîêàçàòåëñòâà ñòàâà ÿñíî, ÷å ëè-
öåòî å áèëî àðåñòóâàíî îò îðãàíèòå íà ÌÂÐ ñëåä 9.9.1944 ã. è íà
29.09.1944 ã. å óáèò ïî ïîëèòè÷åñêè ïðè÷èíè, êàòî òðóïúò ìó
îñòàâà íåèçâåñòåí.
Êàñàå ñå çà ðåïðåñèÿ ïî ïîëèòè÷åñêè ïðè÷èíè, ïîðàäè êîåòî
íà íàñëåäíèöèòå ìó ñëåäâà äà ñå èçïëàòè îáåçùåòåíèå ñúãëàñíî
589
ÇÏÃÐÐË, áð. 50, 1991 ã.”.
Ñëåäâàò ïîäïèñèòå íà êîìèñèÿòà.
Îáåçùåòåíèåòî å 60 000 ëåâà. Ö å í à ò à í à å ä è í á å ç -
ï à ð ä î í í î î ò í å ò ÷ î â å ø ê è æ è â î ò ! Ïðè ãàëîïèðàùàòà èí-
ôëàöèÿ â ñòðàíàòà!
Êîìåíòàð íà èçñëåäâàíåòî å ïîâåäåíèåòî íà ïðåäñòàâèòåëÿ
íà ÌÂÐ Ò è õ î ì è ð Ø å é ð å ò î â , êîéòî ñå å ïðåäñòàâèë åäèíñò-
âåíî êàòî ôèãóðàíò â Êîìèñèÿòà ïî ñëó÷àÿ. Íå ñè å íàïðàâèë òðó-
äà äà ïðîâåðè â äîêóìåíòèòå íà ÌÂÐ íèòî éîòà îò ñëó÷àÿ “Ïàí-
÷åâ”, çàùîòî:
• íà 8.Õ.1944 ã. Á î ð è ñ ë à â Ï à í ÷ å â å îùå æèâ â ìèëèöèî-
íåðñêèÿ ó÷àñòúê â Áðåçîâî;
• çàùîòî å áèë ïðåïðàòåí âåðîÿòíî íà 29. IÕ. îò Ïëîâäèâ â
Áðåçîâî;
• çàùîòî íå å ïðîñëåäåí ïúòÿò íà æåðòâàòà Ïàçàðäæèê –
Ïëîâäèâ – Áðåçîâî;
• çàùîòî íå ñà ïîñî÷åíè ìîòèâèòå çà óáèéñòâîòî;
• çàùîòî íå ñà ïîñî÷åíè åêçåêóòîðèòå, ïàðòèçàíè îò Áðåçîâî;
• çàùîòî íå “òðóïúò îñòàâà íåèçâåñòåí”, êàêòî å çàïèñàíî â
Ðåøåíèåòî, à è ñ ê à í î ò î ì ÿ ñ ò î í à å ê ç å ê ó ö è ÿ ò à .
Ïðåäñòàâèòåëÿò íà ÌÂÐ â êîìèñèÿòà å áèë íàé-âåðîÿòíî
íàïúëíî áåçó÷àñòåí è ïî-ñêîðî å ïðå÷åë íà Êîìèñèÿòà äà ñå äîáåðå
äî èñòèíàòà. Òàçè ìó äåéíîñò ïîïàäà ïîä óäàðèòå íà Çàêîíà.
È ñìÿòàì, ÷å ïàçàðäæèøêàòà ïðîêóðàòóðà òðÿáâà äà ïî-
òúðñè ñïðàâåäëèâîñò çà òîçè ìàíèåðåí ñëóæèòåë íà äúðæàâàòà,
÷èèòî àêòîâå å ñàáîòèðàë!
Äîêóìåíòàöèÿòà íà Êîìèñèÿòà â Ïàçàðäæèê íå å áèëà ïðåä-
ìåò íà ïðîó÷âàíå. Ïî òàçè ïðè÷èíà ëèöàòà, èçáèòè áåç ñúä è ïðè-
ñúäà, ïðåäñòàâÿùè îáåêò íà íåéíàòà ðàáîòà, íå ñà áèëè ïðîó÷âàíè.
Ïðåäïîëàãàì, òîâà ùå íàïðàâÿò ñëåäâàùèòå ïðîó÷âàòåëè ïî òåìàòà.
*
* *
 Ïàçàðäæèê ñ òåìàòà “ðåàáèëèòàöèÿ” íà èçáèòèòå áåç ñúä
è ïðèñúäà ñå çàíèìàâà è ñúçäàäåíèÿò îò ÑÄÑ Ðåãèîíàëåí ñúþç íà
ðåïðåñèðàíèòå, ÷èÿòî äåéíîñò å çàïàäíàëà. Íåãîâàòà äîêóìåíòà-
öèÿ íå å ïðîó÷âàíà çà òîâà èçñëåäâàíå. Äåéíîñòòà íà Ñúþçà å ïî
äðóãî íåþðèäè÷åñêî çíà÷åíèå íà òåðìèíà ðåàáèëèòàöèÿ, èìåííî
“âúçñòàíîâÿâàíå íà äîáðîòî èìå íà äàäåíî ëèöå, ãðàæäàíèí”.
590
 Êúì ëåêñèêàëíèòå îïðåäåëåíèÿ
â äúðâåíèÿ åçèê íà òîòàëèòàðíàòà äúðæàâà
Çà ïîëèòè÷åñêèÿ åçèê íà òîòàëèòàðíàòà äúðæàâà, íàðè÷àí
îùå äúðâåí åçèê, âæ. ïîâå÷å ïðè S l o b o d a n I n i c, Govorite li
politi c ki, Beograd, 1984; Ò. Áàëêàíñêè, Òîäîð Æèâêîâ. Åäèí
åçèêîâåä çà ïðîñîïîãðàôèÿòà íà Äèêòàòîðà. ÂÒ, 1996; Åçèêúò íà
òîòàëèòàðíîòî è ïîñòòîòàëèòàðíîòî îáùåñòâî, Ñ., 1996.
“Ìðúñíîòî ãîâîðåíå” å åëåìåíò îò ìîðàëà íà ìåìîàðèñòèòå,
ïîðàäè êîåòî òóê ñå èçâëè÷àò íÿêîè îñíîâíè ëåêñåìè îò òÿõíàòà
ïèñìåíà ðå÷ êàòî õàðàêòåðèñòèêà íà “âðàãîâåòå”:
• áàíäèòè: Ñï. Òîìîâ, ñ. 94.
• áàíäèòñêè ïðîÿâè – çà ñàìîçàùèòàòà íà Ïåòúð Ñòîé÷åâ-×îáàíà â
Þíàöèòå.
• âðàã: ïàðòèçàíèíúò Âîëèí (âæ. Áàòàê), çàùîòî “îòêðàäíàë ïàð÷å õëÿá”.
• âðàãîâå íà íàðîäíàòà âëàñò: Ñï. Òîìîâ, ñ. 95.
• ãàä, ãàäîâå: âæ. ïðè Í. Ãåîðãèåâ, Þíàöèòå; Öâ. Ñúáåâ, Ïðåäè…, ñ. 222.
• ãðàáèòåëè íà íàðîäà: Ñï. Òîìîâ, ñ. 9.
• çëîñòíè âðàãîâå, Ñï. Òîìîâ, ñ. 94.
• çëîñòíè ôàøèñòè: Ñï. Òîìîâ, ñ. 15.
• èçåäíèê, ïðè À. ×àëúêîâ (ñ. 229) – çà Ìèíêî Ñóðëåêîâ, Áîðèìå÷êîâî.
• êîíòðàðåâîëþöèîíåðè: Ñï. Òîìîâ, ñ. 94.
• íàêàçàí: ñ òîçè åâôåìèçúì (?) ñå îïðåäåëÿò èçáèòèòå æåðòâè ïî âðåìå
íà Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð; âæ. ïðè Ãåðà, ñ. 198.
• íàðîäåí âðàã: Ñïàñ Òîìîâ, ñ. 94.
• óáèéöè: íàðîäíè óáèéöè: Ñï. Òîìîâ, ñ. 9.
• ëèêâèäèðàì, ëèêâèäèðàí: Àñåí Ìè÷åâ – Ìàòüî.
– ïàðòèçàíèíúò Âîëèí å åêçåêóòèðàí, ò.å. “ëèêâèäèðàí”, çàðàäè åäíî
ïàð÷å õëÿá (âæ. Áàòàê).
• îïàñíè âðàãîâå: Ñïàñ Òîìîâ, ñ. 94.
• ïàïëà÷: â ðå÷òà íà ïàðòèçàíèíà Ã å î ð ã è Ó ç ó í î â : Ãàðà Öåïèíà.
• ïîëèöåéñêè äîíîñ÷èê: Ñï. Òîìîâ, ñ. 94.
• ïðåäàòåë, ïðåäàòåëè: áðàòîâ÷åäèòå Ìàíñóðñêè (âæ. â Íåèäåíòèôè-
öèðàíè); òàêà å îïðåäåëåíà æåðòâàòà íà ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð â Êîçàðñêî ïðè
Ãåðà (ñ. 198).
• ïðåäàòåëè íà ïàðòèçàíèòå (Ñï. Òîìîâ, ñ. 9).
• ïðåñòúïíèöè: ãðóïà ïðåñòúïíèöè: Ñï. Òîìîâ, ñ. 94.
• ðåàêöèîíåðè: Èñòîðèÿ…, ñ. 576.
• óáèåö : óáèéöè: ïðè Ã. Áàëàáàíîâ, ñ. 30; âæ. Þíàöèòå.
• ôàøèñò: çà àïîëèòè÷íèÿò Ï å ò ú ð Ñ ò î é ÷ å â - × î á à í à îò Þíàöèòå
(ïðè Àíã. ×àëúêîâ, ñ. 278).
• ôàøèñòêî ìåêåðå (Õàìàëñêè, ñ. 18).
• ôàøèñòêî êó÷å: ïðè Ä. Âåëåâ (ñ. 14, 233).
591
 Îíèìíèòå ñëåäè
îò âðåìåòî íà Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð
è Âàðòîëîìååâèòå íîùè â åçèêà
íà ïàçàðäæè÷àíè
Âñÿêî ñúáèòèå ñ èñòîðè÷åñêà çíà÷èìîñò, âñÿêà ëè÷íîñò,
ïðåäñòàâèëà ñå ñ íåùî íà îáùåñòâåíîòî âíèìàíèå îñòàâÿò ñâîÿ
îòïå÷àòúê ïî åñòåñòâåí ïúò â îíèìèÿòà íà ìåñòíîòî íàñåëåíèå.
Òóê íå ñå ãîâîðè çà òîâà àäìèíèñòðàòèâíî ïðåèìåíóâàíå, êîåòî
íàëîæè äåñåòêè èìåíà â òîïîíèìèÿòà êàòî Ïàðòèçàíñêàòà
çåìëÿíêà, Òåõåðàí, Åëäîðàäî, ñåëèùà êàòî Âåëèíãðàä, Îãíÿíîâî,
ïðåäïðèÿòèÿ êàòî Çàâîä “Ñòîÿí Ïîïîâ”, Çàâîä “Ìåòîäè Øàòî-
ðîâ”, óëèöè ñ èìåíàòà íà ïàðòèçàíèòå è ïîä. Èìà ñå ïðåäâèä ñàìî
èñòîðèÿòà íà Êðàèùåòî, çàïèñàíà ïî åçèêîâ ïúò â èìåíàòà.

Êúì íîâàòà ïàçàðäæèøêà õîðîíèìèÿ

Õðîíîíèìèòå ñà èìåíàòà íà çíà÷èìè îáùåñòâåíè è
ïðèðîäíè ñúáèòèÿ. Òå ïî ñúùåñòâî ñòàâàò ìàðêåð, íà÷àëíà òî÷êà
çà îòìåðâàíå íà ñëåäâàùîòî âðåìå.

Øóìêàðëúêà : Øóìêàðñêîòî
Ïàçàðäæè÷àíè íàðè÷àò äî äíåñ âðåìåòî íà êîìóíèñòè÷å-
ñêîòî ÷åòíè÷åñòâî Øóìêàðëúêà, Øóìêàðñêîòî, à ñàìîòî
èçëèçàíå íà êîìóíèñòèòå è òåõíèòå ïîääðúæíèöè â ïëàíèíèòå è
ãîðèòå øóìêàðëúê.  ïîëèòè÷åñêèÿ åçèê íà ÁÐÏ èëè ÁÊÏ îáà÷å
ïðèñúñòâàò òåðìèíèòå ïàðòèçàíñêî äâèæåíèå, Ñúïðîòèâàòà,
êîèòî ñå íàëàãàò ïî êíèæîâåí ïúò.
Çà îáèêíîâåíèòå ïàçàðäæè÷àíè ïàðòèçàíèòå äî äíåñ ñà
øóìêàðè, â Ëåñè÷îâî øóìö£
Çà òîâà âðåìå èìà äîáúð ïàçàðäæèøêè àíåêäîò ñ íàäñëîâ:
“Äíåâíèêúò íà øóìêàðèíà”: 7.IÕ.1943 ã. – Îòèäîõìå â ãîðàòà è
èçãîíèõìå ïîëèöàèòå. 11.IÕ.1943 ã. – Ïîëèöàèòå äîéäîõà è íè
èçãîíèõà îò ãîðàòà. 6.V.1944 ã. – Îòèäîõìå ïàê â ãîðàòà è ïàê
èçãîíèõìå ïîëèöàèòå. 20.VIII. – Ïîëèöàèòå ïàê äîéäîõà â ãîðàòà.
Äåâåòè ñåïòåìâðè. Ãîðñêèÿò äîéäå â ãîðàòà è èçãîíè è íàñ, è
ïîëèöàèòå”.

592
 Çëîâåùàòà Âèñîêîñíà ãîäèíà â Ðàâíîãîðñêèÿ êàëåíäàð
Ñòðàííè ñà ìîòèâèòå çà ñúçäàâàíåòî íà íàðîäíàòà õðîíî-
íèìèÿ â åäíî èëè äðóãî ìÿñòî.
Çà ñèðîìàøêîòî ñåëî Ðàâíîãîð, îöåëÿëî îò íàøåñòâèÿ íà
òóðöè è áúëãàðñêè ïîìàöè, íàé-òðàãè÷íàòà äàòà â êàëåíäàðà å
29-òè ôåâðóàðè 1944 ã. Òîãàâà ðàçáèòèòå ïàðòèçàíè îò îòðÿä
“Àíòîí Èâàíîâ” ïîäëàãàò íà òîòàëíî óíèùîæåíèå ðàâíîãîðöèòå
è ôîòèíîâöèòå, êîèòî æèâåÿò ïî êúøëèòå. Áåçïðè÷èííî æåñòîêî
èçäåâàòåëñòâî, óáèéñòâà áåç ìîòèâàöèÿ, à ñàìî çàðàäè ñàìîòî
óáèâàíå, îãðàáâàíå íà ïîêúùíèíàòà, èçáèâàíå íà äîáèòúêà è
ï÷åëíèòå ñòóïè. È òîâà ïðàâÿò á ú ë ã à ð ñ ê è ò å ø ó ì ê à ð è ,
êîèòî ñå íàðè÷àò ñ åâðîïåéñêîòî èìå “ïàðòèçàíè” è êîèòî
òâúðäÿò, ÷å ñà îáè÷àíè îò áúëãàðñêèÿ íàðîä. Òàêàâà ëþáîâ â
Ðàâíîãîð è âúâ Ôîòèíîâî íèêîãà ñëåä òîâà íÿìà äà ñå îòêðèå. À
ñàìî ìúêà è ñïîòàåí ãíÿâ è âå÷íèÿò âúïðîñ: “Çàùî? Çàùî?”.
Çàùî ïàðòèçàíèòå èçáèõà íåâèííèòå ñåëÿíè!
Èäâà îùå ïî-òðàãè÷íèÿò Äåâåòè. Ïàðòèçàíèòå âå÷å ñà â ñå-
ëîòî. Çàïî÷âàò Âàðòîëîìååâèòå íîùè. Äîèçáèâàò òåçè, êîèòî ñà
óñïåëè äà ñå ñïàñÿò îò êîâàðíèòå èçñòðåëè íà ðúæäÿñàëèòå èì
ïóøêè.
È çàïî÷âà ïðåíàïèñâàíåòî íà èñòîðèÿòà.
Òðÿáâàøå äà ñå íàìåðè ïðè÷èíà çà èçáèâàíåòî íà ñåëÿíèòå. È òÿ
ñå èçôàáðèêóâà ïî íàé-ëåñíèÿ íà÷èí: Ùîì ñåëÿíèòå îòèâàò ñ
îðúæèå â ðúêà äà ïðèáåðàò òðóïîâåòå íà óáèòèòå îò ïàðòèçàíèòå
áëèçêè, çíà÷è òå ñà óïîðèòè “âúðëè âðàãîâå íà ïàðòèçàíèòå”,
îòòàì è àâòîìàòè÷íî íà “íàðîäà”. Íèêîé íå ñå èíòåðåñóâà îò
îáñòîÿòåëñòâîòî, ÷å òå ñà òàçè ÷àñò îò áúëãàðñêèÿ íàðîä, êîÿòî
æèâåå â íàé-âèñîêàòà òî÷êà îò Ïàçàðäæèøêîòî îêðúæèå.
Öèòèðàì ìîìåíòè îò ïàðòèçàíñêèòå ìåìîàðè:
• À ò . Ñ å ì å ð ä æ è å â , Ïðåæèâÿíîòî íå ïîäëåæè íà îá-
æàëâàíå, Ñ., 2004, ñ. 79 è ñë.: “Êúì îáÿä êîëîíàòà íà ùàáà è
ñëåäâàùèòå ãî ïàðòèçàíè íàáëèæèõà íàìèðàùèòå ñå â òîçè ðàéîí
ôîòèíñêè è ðàâíîãîðñêè êîøàðè. Íàäÿâàëè ñå äà íàìåðÿò õðàíà.
Íî ïðåäè îùå äà ñòèãíàò, îòòàì êúì ñåëîòî õóêíàëè íÿêîëêî
ìúæå. Ìåæäó òÿõ îñâåí ñòîïàíè íà êîøàðèòå èìàëî è ñïåöèàëíî
èçïðàòåíè îò ß í å â 1 è êìåòîâåòå íà Ðàâíîãîð äà ñëåäÿò è äà äîê-
ëàäâàò çà äâèæåíèåòî íà ïàðòèçàíèòå:
– Ùîì áÿãàò, äîáðî íå íè ìèñëÿò – êàçàë íÿêîé. – Ùå

593
îòèäàò ïðè æàíäàðìåðèñòèòå è ùå ãè ïîâåäàò ñëåä íàñ.
Ñëîæèëè â ðàíèöèòå íàìåðåíèÿ õëÿá è ìàëêîòî êàðòîôè è
öàðåâè÷íî áðàøíî è ïàê òðúãíàëè. Íî ïîâåëè ñúñ ñåáå ñè è äåñå-
òèíà ñåëÿíè, êîèòî íå óñïåëè äà èçáÿãàò. Íåäàëå÷å îò êîøàðèòå
ñïðåëè íà óäîáåí çà îòáðàíà õðåáåò, õåì äà ïî÷èíàò, õåì äà èç÷àêàò
äðóãàðèòå ñè, çàùîòî ñå íàäÿâàëè, ÷å îò îáêðúæåíèåòî ñà óñïåëè
èëè ùå óñïåÿò äà ñå èçìúêíàò äðóãè. Ëèêèí è Ôèëåâ âúðíàëè íàçàä
åäíà êîìàíäà äà ãè ïîñðåùíå è äà èì ïîìîãíå, íî è òÿ ïîòúíàëà
âäúí çåìÿ. Â äúëáîêèÿ äîë íà Ôîòèíñêàòà ðåêà ñòðåëáàòà ïðî-
äúëæàâàëà âñå ñúñ ñúùàòà ñèëà. Ñëåäîáåä êîëîíàòà ñ ùàáà ñòèã-
íàëà ñêëîíîâåòå íàä Âú÷à. Æàíäàðìåðèñòèòå ÿ ïðåñëåäâàëè ïî
ïåòèòå. È ïàê íåðàâåí áîé. È ïàê îòòåãëÿíå ïîä äúæä îò êóðøóìè.
Ïî çäðà÷ îòðÿäúò (ïî-òî÷íî òîâà, êîåòî å îñòàíàëî îò íåãî) íàâëÿ-
çúë â òúìíîòî äåðå è ñïðÿë çà ïî÷èâêà. Ñòðåëáàòà ñåêíàëà. Èç÷åç-
íàëè è êàìèîíèòå îò Äåâèíñêîòî øîñå. Âñå ïîâå÷å çàãëúõâàë è
çàìèðàë áàëêàíúò. Çà êîìàíäâàíåòî áèëî ÿñíî, ÷å êàòî ñå èçìúê-
âàò îò åäèí îáðú÷, ïîïàäàò â äðóã. Ðåøèëè ïðåç íîùòà äà ïîòúðñÿò
áðîä ïðåç Âú÷à è äà ñå ïðåõâúðëÿò â ïëàíèíèòå íà èçòîê îò íåÿ”.
Íàïèñàíîòî îò À ò à í à ñ Ñ å ì å ð ä æ è å â íå îòãîâàðÿ íà
èñòèíàòà!
– ðàâíîãîðöè, çàãðèæåíè äà èçêàðàò ñèðîìàøêèÿ ñè õëÿá,
íå ñà ñå çàíèìàâàëè ñúñ øïèîíèðàíå íà ïàðòèçàíèòå;
– ïðåäè òîâà ïàðòèçàíèòå ñà íàïðàâèëè îïèò äà óáèÿò â
ãîðàòà ëîâöèòå á ð à ò ÿ Ö â å ò ê î â è ;
– êîãàòî ñà ñå ïîÿâèëè â êîøàðèòå, êúøëèòå íà Áóêâèê,
íèêàêâà âîéñêà íå å ïðåñëåäâàëà ïàðòèçàíèòå;
– ïàðòèçàíèòå ñà ïîäëîæèëè íà áÿñíî èçáèâàíå è èçòåçàíèå
ñîáñòâåíèöèòå íà ðàâíîãîðñêèòå êúøëè, áåç äà ãè ïîçíàâàò, áåç
äà èìà ïðè÷èíà çà òîâà;
– êîãàòî ñà ïëåíèëè ðàâíîãîðöèòå ïî ïúòÿ êúì Âú÷à, íå å
èìàëî íèêàêâî ñðàæåíèå, íèêàêâà ãåðîè÷íà îòáðàíà, êàêâàòî ñå
îòêðèâà â ìèñòèôèêàöèèòå íà Ñ å ì å ð ä æ è å â .
Òîâà áÿõà èçðè÷íèòå âúïðîñè, êîèòî çàäàâàõ íà èíôîðìà-
òîðèòå, çàùîòî âå÷å èìàõ îïèò ñ èíñèíóàöèèòå è ëúæèòå â ïèñà-
íèÿòà íà Ñåìåðäæèåâ.2
• Ïî òàçè ïðè÷èíà ïðåäâàðèòåëíî ñå ïîäãîòâèõ çà ïðîâåðêà
íà ïèñàíîòî â ìåìîàðèòå íà Ã å î ð ã è Ñ å ð ê å ä æ è å â , Ñ ïúðâèòå
àíòîíèâàíîâöè, Ñ., 1964 (ñ. 118). “Èçìúêíàõìå ñå îò ïðåñëåäâà÷èòå
594
è ñëÿçîõìå íèñêî äî Ôîòèíñêàòà ðåêà. Ïðåä íàñ – ï÷åëíè êîøåðè.
Ìåä. Î÷èòå íè ñâåòíàõà. Áÿõìå òîëêîâà ãëàäíè, ÷å ñå íàõâúðëèõìå
âúðõó òÿõ ñ ãîëè ðúöå. Íèêîé íå ìèñëåøå äà ñå áðàíè îò ï÷åëèòå.
Íåêà æèëÿò! Íàëè ñëåä òîëêîâà ãëàäíè äíè ìîæåõìå äà ÿäåì
ìåä äî íàñèòà!”.
Òîâà ñúáèòèå Ñ å ð ê å ä æ è å â îïèñâà çà 1 ìàðò. À òîâà å
ñòàíàëî íà 29 ôåâðóàðè. Ï÷åëèòå, ï÷åëèíúò ñà îò ðàâíîãîðñêàòà
êúøëà íà Â å ë å â è â Áóêâèê. Òóê Ñ å ð ê å ä æ è å â óáèâà
íåâèííèÿ Ò î ä î ð Ø è ê î â è ñå ãàâðè ñúñ Ñ î ô è ÿ Ò î ì î â à ,
êîÿòî ïðîáîæäà ñ íîæ 33 ïúòè.
– òî÷íî å ñàìî ïðèçíàíèåòî: “Íàøàòà ãðóïà, êîÿòî áåøå
ñòèãíàëà âèñî÷èíàòà, áðîåøå ñåãà ñàìî 50–60 ÷îâåêà”. Òîâà ñå
óäîñòîâåðÿâà ñ ðàçêàçà íà î÷åâèäåöà Ê î ñ ò à ä è í Ø è ê î â (âæ.);
– ñëåäâà èçêðèâÿâàíå íà ôàêòîëîãèÿòà (ñ. 119) “Ïî áðåãî-
âåòå íà Âú÷à ñíåãúò ñå áåøå ðàçòîïèë – íàòàòúê áúðçàõìå è íèå.
Íî ïðîòèâíèêúò íè çàñå÷å – îòòóê è îòòàì, îáêðúæè íè îò
âñè÷êè ñòðàíè. Óïîðèòî ñòðåìåéêè ñå íàïðåä, íèå ñå äîáðàõìå
äî ðàâíîãîðñêèòå êúøëè. Àêî ìîæåõìå äà ñå óêðèåì â òÿõ!.. Íî
ðàâíîãîðñêèòå îâ÷àðè íè ïîñðåùíàõà ñ ó÷óäâàíå. À äðóãè
íåî÷àêâàíî ñå ðàçòè÷àõà êúì ñåëîòî. Ïîëàêîìåíè îò íàãðàäèòå,
òå âåðîÿòíî èñêàõà äà íè ïðåäàäàò íà âëàñòòà”;
– è íèòî äóìà çà çâåðñòâàòà è ìàðîäåðñòâàòà â êúøëèòå. È
ïàê ñòðàííàòà ïàðòèçàíñêà âåðñèÿ çà “ïðåäàòåëñòâîòî”. Ñÿêàø
ðàâíîãîðöèòå ñà ñå ïîáðàòèìÿâàëè ñ øóìêàðèòå è ñëåä òîâà ñà ãè
ïðåäàâàëè! Ãëóïîñòè, êîèòî ïèøåõà áåçìîçú÷íè ìåìîàðèñòè!
Ñðâ. è ïðîäúëæåíèåòî: “Çàâèõìå â äåðåòî êúì Âú÷à è
ïîåõìå îòíîâî íàãîðå.3 Îçâåðåíàòà ãëóòíèöà è òóê íè çàñå÷å, òîâà
íè ïðèíóäè äà ñå âúðíåì îáðàòíî â Äåðåòî. Íî îùå íå áÿõìå
ñëåçëè äîëó, çàáåëÿçàõìå îòäàëå÷å, ÷å ïîëèöåéñêà ãðóïà èäâà
íàñðåùà íè. Ñåãà íàêúäå? Ïóêîò è ãðàíàòè, è êàðòå÷íèöè
ðàçòúðñâàøå öÿëàòà ïëàíèíà. Çàâàðäåíî áå âñè÷êî íàîêîëî.
Êúäå äà òúðñèì èçõîä? Íîùòà, åäèíñòâåíî òÿ ìîæåøå äà íè
ïîìîãíå. Ñêëîíîâåòå âå÷å ïîòúìíÿâàõà, ñïàñèòåëíèÿò çäðà÷ âñå
ïî-ïëúòíî íè îáõâàùàøå. Îòáèõìå ñå âñòðàíè íà ìàëêà ïîëÿíêà,
äîðè ïîñåäíàõìå íà ãîëàòà çåìÿ äà “âå÷åðÿìå”.
– Ïàøêà, äàé òâîÿòà òåíäæåðêà ñ âîñúê äà ãî èçÿäåì – îáàäè
ñå Ìàðòèí – ïúê óòðå îò äðóãèòå…
Ðàçäåëèõìå âîñúêà íà ðàâíè ïàð÷åíöà è çàäúâêàõìå
ìúë÷àëèâî: “Äàëè íå å òàçè âå÷åðÿ ïðîùàëíà?” Ðúêîâîäñòâîòî
595
áå îïðåäåëèëî ãðóïà îò 15 ïàðòèçàíè íà÷åëî ñ À ò à í à ñ Í å í î â
è áð à ò ÿ × à ó ø å â è äà ñå èçòåãëÿò îùå òàçè âå÷åð êúì Æðåáè÷-
êèÿ áàëêàí. Íèå, îñòàíàëèòå, çàåäíî ñ ðúêîâîäñòâîòî íà îòðÿäà
òðÿáâàøå äà ìèíåì Âú÷à... Êúì 22 ÷àñà ãðóïàòà, â êîÿòî áÿõ è àç,
ïðèáëèæè äî ðåêà Âú÷à… Â ñóìàòîõàòà ïîëîâèíàòà îò íàøàòà
ãðóïà, çàåäíî ñ ÷åòèðèìàòà ìåñòíè âîäà÷è îò Ðàâíîãîð, ñå îòêúñíà.
Òúìíèíàòà òîçè ïúò íè èçèãðà ëîøà øåãà. Ñÿêàø ïîòúíàõà âäúí
çåìÿ òèÿ äðóãàðè”.
Îò íàïðàâåíàòà ñúïîñòàâêà ñ ðàçãîâîðèòå è ðàçïèòèòå íà
î÷åâèäöèòå è ïðèñúñòâóâàëè íà ìÿñòîòî, îò òåõíèòå ñðîäíèöè, ñå
óñòàíîâè:
– íèêàêâî “ïîñðåùàíå” íå å èìàëî îò ñòðàíà íà ðàâíîãîð-
öèòå â êúøëèòå;
– ïàðòèçàíèòå ñà ïîäëîæèëè íà ïúëåí òåðîð ðàâíîãîðöèòå.
Èçêëàëè ñà äîáèòàêà èì, ðàçðóøèëè ñà ñòóïèòå èì;
– óáèëè ñà â Áóêâèê Ñ î ô è ÿ Ò î ì î â à è Ò î ä î ð Ø è ê î â ;
– ïëåíèëè ñà ÷àñò îò ðàâíîãîðöèòå, êàòî ñà ãè çàñòàâèëè äà
íîñÿò ðàíèöè ñ ìåñîòî îò èçêëàíèÿ äîáèòúê. Âñÿêà ðàíèöà, ñ êîÿòî
ñà áèëè íàòîâàðåíè ïëåíåíèòå ðàâíîãîðöè Ïåòúð Êàçàêîâ, Àòàíàñ
Øèêîâ, Ñòåôàí Øèêîâ, Òîäîð Òîìîâ è äðóãèòå å òåæàëà ïî 50 êã;
– íèêàêâè ðàâíîãîðöè îò êúøëèòå íå ñà áÿãàëè ñïåöèàëíî
äà ïðåäàâàò ïàðòèçàíèòå. È òî çà ïàðè÷íè íàãðàäè?!
Åäèíñòâåíèÿò, êîéòî å óñïÿë äà èçáÿãà ïðè îïèòà äà áúäå
çàñòðåëÿí, ïðè òîâà ñëåä êàòî ñàì óáèâà ïåòèìà ïàðòèçàíè â
Áóêâèê, å Ã å î ð ã è Ò à í å â ;
– íèêàêúâ âîñúê íå ñà ÿëè íà ïîëÿíêàòà ïàðòèçàíèòå, êîèòî
ñà èìàëè ìåñî è ìåä ñ ïèòè â èçîáèëèå;
– íèêàêâà ñòðåëáà íå å èìàëî, ñëåä êàòî ïëåíåíèòå ðàâíî-
ãîðöè ñà òðúãíàëè ñ ïàðòèçàíèòå êúì Âú÷à.
• Ðàçêàçèòå íà ñåëÿíèòå çà ñúáèòèÿòà â Áóêâèê è ïðè Âú÷à
ñå ïîêðèâàò ñ åäèí ìåìîàð íà ðàâíîãîðåöà É î ð ä à í Í à ÷ ê î â ,
ïóáëèêóâàí îò Á î í ê à Ä å í ÷ å â à (Èñòèíàòà çà Çëîòî, Àíòè 22.
IÕ. 2000, ñ. 7): “Êàñàïíèöàòà çàïî÷âà áðîåíè ìåñåöè ïðåä ñëàâíàòà
äàòà. Íî òÿ å îñíîâàòà íà “ñïðàâåäëèâîòî” èì ó÷åíèå. Òà ñòðàø-
íîòî çà Ðàâíîãîð äîéäå îò îòðÿä “Àíòîí Èâàíîâ”. Ïðèíóäåíè îò
æàíäàðìåðèéñêèòå õàéêè, ïàðòèçàíèòå ðåøàâàò äà ïðåêîñÿò
áóðíàòà è ïúëíîâîäíà Âú÷à. Ñïóñíàëè ñå îò ïëàíèíàòà êúì
êúøëèòå – äå ùî âèäåëè ïî ïúòÿ ñè, ãî ñòðåëÿëè, íà åäíè âçåëè
596
êðàâèòå, íà äðóãè – ðàçáúðêàëè êîøåðèòå, âçåëè ìåäà, èçòúð-
øóâàëè ìàíäðèòå. Âñå â èìåòî íà ñïðàâåäëèâîòî ðàçïðåäåëåíèå
íà áëàãàòà. Êàêòî êàçàõ, Âú÷à áèëà ïúëíîâîäíà îò òîïÿùèòå ñå
ñíåãîâå; ìíîãî îò ïàðòèçàíèòå è âîäåùèòå ãè ðàâíîãîð÷àíè ñå
óäàâèëè. Ïðåäè òîâà ñè èçïàòèëè íåâèííè õîðà. Ïîâå÷åòî ñà îò
ôàìèëèÿòà Øèêîâè. Åäèí îïèòàë äà èì ñå ïðîòèâîïîñòàâè, íî ãî
óáèëè íà ìÿñòî. Æåíà ìó, ìëàäà áóëêà, ñå ðàçïèùÿëà. Ñâèäíèòå
íè ÷åäà íà íàðîäà íè ñå âúðíàëè íàçàä, õâàíàëè ÿ, ãàâðèëè ñå ñ
íåÿ, ðÿçàëè £ ãúðäèòå4...íàêðàÿ ñà ÿ óáèëè. Èìåíàòà èì? Íåêà ñå
ïîìíÿò îò âñè÷êè – Ñ ò å ô à í Ä è ì è ò ð î â Ø è ê î â , À ò à í à ñ
Èâàíîâ Øèêîâ, Òîäîð Íèêîëîâ Øèêîâ, Òîäîð
Å â ò è ì î â Ò î ì î â , Ñ î ô è ÿ Õ ð è ñ ò î â à Ò î ì î â à . . Óæàñíî
áåøå íà äðóãèÿ äåí äà ñå ãëåäà ìÿñòîòî. Òî è äíåñ ñè îñòàíà êàòî
ñèíîíèì íà óæàñà, êîéòî ïðåæèâÿõà ðàâíîãîðöè. Òàçè èñòîðèÿ
ñå ïðåäàâà îò áàùà íà ñèí, îò äÿäî íà âíóê.
Åòî òîâà ñúòâîðèõà äðóãàð÷åòàòà, ïðåäè îùå äà ñà äîøëè
íà âëàñò. Äíåñ, ÷óâàì, ãîâîðÿò òîâà áèëî ïðåäè Äåâåòè, îíîâà
áèëî.. Áîðåëè ñå áèëè çà ïðàâäà è ñâîáîäà! Êàê áèõòå íàðåêëè
õîðà, êîèòî ñå îáÿâÿâàò ñðåùó äúðæàâàòà è çàêîííàòà £ â ìîìåíòà
âëàñò? Áèõ êàçàë íàé-îòãîâîðíî, ÷å òîâà ñà òåðîðèñòè, ðóøèòåëè
íà ðåäà è çàêîííîñòòà. È íåèçáåæíî òàêèâà õîðà áèâàò ïðåñëåä-
âàíè. Íèìà äíåñ íå ñå ïðåñëåäâàò êðèìèíàëíèòå ïðåñòúïíèöè,
êðàäöèòå?... Íà íàñ, òóê â Ðàâíîãîð, þíàöèòå íè ïîêàçàõà èñòèí-
ñêîòî ñè ëèöå. Ñïðàâåäëèâîñò ëè? ×å êúäå å òóê ñïðàâåäëèâîñòòà?
Àêî íÿêîé èñêà äà âè îïðîâåðãàå, êàæåòå ìó äà ñå âãëåäà ïî-
äîáðå â èñòîðèÿòà íà ÁÊÏ, â êíèãèòå, èçïèñàíè çà ãåðîè÷íèòå
ïàðòèçàíè îò îòðÿäà “Àíòîí Èâàíîâ”. Òàì ùå ñðåùíå èìåòî íà
ãåíåðàë Ñ å ð ê å ä æ è å â (òîãàâà ïàðòèçàíèí). Òîé å áèë ó÷àñòíèê
â óáèéñòâàòà ïðåç îíçè äàëå÷åí ôåâðóàðñêè äåí (29.II. – áåë. Ò.Á.).
Ïîçîðíî áåøå (îò êîìóíèñòè÷åñêà ãëåäíà òî÷êà) äà êàæåø, ÷å
ñè îò Ðàâíîãîð. Æèòåëèòå ìó áÿõà ñìÿòàíè çà “ïðåäàòåëè è óáèéöè
íà ñìåëèòå ïàðòèçàíè – ÷èñòè è ñâåòëè ìîì÷åòà – ãåðîè”. Ïðàâåõà
ãî ñïîðåä ìåí íå çà äà âúçâåëè÷àÿò äåÿíèÿòà ñè, à çà äà ïðèêðèÿò
ïðåñòúïëåíèÿòà ñè. Íî áîã âèæäà êîé å êðèâ, è êîé – ïðàâ! Ñàìî
òîé èìà ïðàâî äà ñúäè! Èíòåðåñåí ôàêò – ïî÷òè ïîëîâèí âåê ñå
èçïèñàõà òîíîâå õàðòèÿ çà õðàáðèòå äåëà íà êîìóíèñòèòå, íî çàùî
íèêîé íå íàïèñà èñòèíàòà çà çëîòî, êîåòî ñà íîñèëè ñúñ ñåáå ñè?”5
• Åäèí íåâåðîÿòåí ðàâíîãîðåö, Á î ð è ñ Ø è ê î â , ñåãà ïî-
êîéíèê, ñèí íà óáèòèÿ â Áóêâèê Ò î ä î ð Ø è ê î â , ñè å ðàçðåøèë
597
äà çàâåäå ïðåç 1959 ã. äåëî ¹2632 â Ñîôèÿ è äà îáâèíè Ã å î ð ã è
Ñ å ð ê å ä æ è å â â óáèéñòâîòî íà áàùà ñè. Çàïàçåí å äîêóìåíò, â
êîéòî ñå ïðåäñòàâÿ îòãîâîðúò íà ãåíåðàëà ïðåä ñúäà, ñðâ.
“Ñàìîëè÷íîñò íà ñâèäåòåëÿ: à å î ð ã è Ñ å ð ê å ä æ è å â , 37
ãîäèíè, íåîñúæäàí, îáåùà äà êàæå èñòèíàòà. Ðàçïèòàí êàçà:
“Ó÷àñòâàõ â ïàðòèçàíñêèÿ îòðÿä “Àíòîí Èâàíîâ”. Áÿõ â
îòðÿäà, íî â ìîìåíòà, êîãàòî å ðàçñòðåëÿí Òîäîð Øèêîâ, íå ñúì
áèë. Êîíêðåòíî çà Òîäîð Øèêîâ íå çíàÿ äà å èìàëî çàïîâåä çà
ðàçñòðåëâàíå, íî èìàøå äðóãè ñëó÷àè. Âçåìàõà ñå ïðåäîõðàíè-
òåëíè ìåðêè. Ðàçíè ëèöà ñà áèëè ïî êúøëèòå. Íå ìè å èçâåñòíî
äà å èìàëî ñàìî çàïîâåä çà Òîäîð Øèêîâ. Äî 1944 ã. íå ñúì çíàÿë,
÷å òàêúâ ÷îâåê å óáèò, çíàÿ, ÷å ïî ïðèíöèï èìàøå òàêèâà íàðåæ-
äàíèÿ. Íèå íå ñìå èìàëè âðúçêà ñ òÿõíîòî ñåëî. Ñåëîòî ìèíàâàøå
êàòî ðåàêöèîííî. Îòðÿäúò íÿìàøå íèêàêâî îòíîøåíèå êúì
Øèêîâ. Ïîäðîáíîñòè ïî íåãîâîòî óáèéñòâî íå çíàÿ”.
Ñúäúò îïðåäåëè: Ïðåêðàòÿâà ñúäåáíàòà ïîðú÷êà. Íàðîäåí
ñúäèÿ Äèìèòúð Âó÷êîâ (ïîäïèñ), ñåêðåòàð: Ñò. Õðèñòîâ, (ïîäïèñ)”.
• Â çàïàçåí äîêóìåíò, èçäàäåí îò Ïåíñèîííèÿ îòäåë íà ÎÍÑ
– Ïàçàðäæèê íà âäîâèöàòà íà Ò î ä î ð Ø è ê î â – Ï å ò ð à , å çàïè-
ñàíî: “Ïåíñèîííàòà êîìèñèÿ, êàòî âçå ïðåäâèä, ÷å ìîëèòåëêàòà
èñêà íàñëåäñòâåíà ãðàæäàíñêà èíâàëèäíà ïåíñèÿ çàðàäè óáèé-
ñòâîòî íà ñúïðóãà £ Òîäîð Íèêîëîâ Øèêîâ íà 29.II.1944 ã. îò
ïàðòèçàíèòå – îò ïîäáóäè çà ñàìîñúõðàíåíèå è áåçîïàñíîñò îò
èçäàéíè÷åñòâî (ñïðàâêà óäîñòîâåðåíèå ¹22038 îò 16.VII.1945 ã.
íà Ðàâíîãîðñêàòà îáùèíà è ñìúðòåí àêò ¹13 îò 3.III.1944 ã., ¹
Æ-01 îò 27.II.1959) ïî ÓÏ, ïðè ðúêîâîäñòâî è ê-ë). ×å ìîëèòåë-
êàòà å áèëà èçäúðæàíà îò íàñëåäîäàòåëÿ, ÷å íå å âñòúïëèëà â
äðóã çàêîíåí áðàê è íå ðàáîòè (ñïð. óäîñòîâåðåíèå ¹1511 îò
16.IV.1959 ã. íà Ðàâíîãîðñêèÿ íàðîäåí ñúâåò). Íàëèöå ñà óñëîâèÿòà
íà ÷ë. 24, ò. “á” çà îòïóñêàíå íà íàñëåäñòâåíà ãðàæäàíñêî
èíâàëèäíà ïåíñèÿ” (âæ. êîïèÿòà íà äîêóìåíòèòå).
Îò ïðèâåäåíèòå äîêóìåíòè ñå ðàçáèðà, ÷å:
– Ã å î ð ã è Ñ å ð ê å ä æ è å â , êîéòî å ðàçïîçíàò êàòî ãëàâåí
òðåïà÷ ïðè Êúøëèòå, îòðè÷à ó÷àñòèåòî ñè â ìàñîâîòî óáèéñòâî.
Áåçî÷ëèâî ëúæå, íåçàâèñèìî îò îáåùàíèåòî (íÿìà êëåòâà?!) äà
êàæå èñòèíàòà;
– ÷å áúëãàðñêèÿò ñúä îïðàâäàâà óáèéñòâîòî íà ðàâíîãîð-
öèòå ñàìî çàùîòî å áèëî âúçìîæíî “èçäàéíè÷åñòâî” è çà
598
“ñàìîñúõðàíåíèå”;
– ÷å òðåïàíåòî íà íåâèííè å áèëî â ñòèëèñòèêàòà è
ïðàêòèêàòà íà ïàðòèçàíèòå;
– ÷å ïúðâî ñà èçáèòè ðàâíîãîðöèòå, à ïîñëå èì å ïðèïèñàíà
íåñúùåñòâóâàùàòà ðåàêöèîííîñò.
Òàêàâà å “ñëàâíàòà ñòðàíèöà” îò èñòîðèÿòà íà îòðÿä “Àíòîí
Èâàíîâ” è ðåñï. äúëãî óêðèâàíîòî ïðåñòúïëåíèå â ðàâíîãîðñêèòå
êúøëè è êðàé Âú÷à, èçâúðøåíî îò ïàðòèçàíèòå íà òàçè
ôîðìàöèÿ.
Ôàêò å ïðåñòúïëåíèå ñðåùó ÷îâå÷åñòâîòî,
ç à ì à ç à í î î ò á ú ë ã à ð ñ ê î ò î ï ð à â î ú ñ ú ä è å !6

1
ßíåâ å îôèöåðúò, êîéòî ðúêîâîäè áëîêàäàòà íà “Àíòîí Èâàíîâ”.
2
Âæ. â êíèãàòà ìè “Ìåòîäè Øàòîðîâ..”.
3
Âñúùíîñò ïîñîêàòà å “íàäîëó”.
4
Òîâà å ïðåóâåëè÷åíèå â ìúëâàòà. Âñúùíîñò å ðÿçàíî ìåñî îò áåäðîòî £,
âæ. ïðè Ñ î ô è ÿ Ò î ì î â à .
5
 êíèãàòà íà È ë è ÿ Ç î è í ñ ê è è Ð î ñ å í Ä à ñ ê à ë î â , Ðàâíîãîð, Ñ.,
1982 ã., êàêòî è â äðóãàòà êíèæêà íà Ã. Ñ å ð ê å ä æ è å â , “Áàòàê è îêîëíî-
ñòèòå”, Ñ., 1972 ã. íÿìà è äóìà çà çâåðñòâàòà.
6
Ñâèäåòåëñòâî çà âèñîêîêîñíàòà ãîäèíà èìà è â ðàçêàçà íà åäèí îò
ïàðòèçàíèòå, ó÷àñòâàë â òåçè ñúáèòèÿ, ñðâ. ïðè Ò î ä î ð Ó ã ð è í î â (ïî
Îâàäèÿ 379): “Áåøå 29.II.1944 ã., âèñîêîêîñíà ãîäèíà”.

599
 Îãíÿíîâñêîòî êëàíå
Òåðìèíúò å íåîáõîäèì çà ïàçàðäæèøêîòî êðàåçíàíèå.
Òî÷åí àíàëîã å â ñòðóêòóðíî è àíàëîãè÷íî îòíîøåíèå íà
Áàòàøêîòî êëàíå. Ðàçëè÷àâà ñå îò íåãî ñàìî ïî ìàùàáà íà
æåðòâèòå è ñ ó÷àñòèåòî íà æåíè â çâåðñòâàòà. Íî ïðèëèêèòå ñà
ïîâå÷å îò ìíîãî:
• è òóê áúëãàðè êîëÿò áúëãàðè;
• è òóê áúëãàðèòå íå æåëàÿò äà ñà áúëãàðè, à èñêàò äà ñà
êîìóíèñòè îò ñúâåòñêè òèï;
• è òóê èìà äâà âèäà ïàëà÷è: åäíè, êîèòî ñî÷àò æåðòâèòå, è
äðóãè, êîèòî ãè èçêîëâàò;
• çà äà áúäå ïðèëèêàòà ïúëíà ñ Áàòàøêîòî êëàíå, è òóê
èìà äðúâíèê, ñàìî ïåëêàòà å çàìåíåíà ñ áðàäâà;
• è òóê ñëåä êëàíåòî èìà èçíàñèëâàíå.
Îãíÿíîâñêèÿò À õ ì å ä à ã à Á à ð ó ò à í ë è ÿ ò à å ñ èìåòî
Ãðîçäàí Ñòîèëîâ Äèìèòðîâ.
Ïúðâèÿò íå èñêà äà å áúëãàðèí è ñå ïðåäñòàâÿ çà òóð÷èí.
Âòîðèÿò ñå îòêàçâà îò áúëãàðùèíàòà, çà äà áúäå ñúâåòñêè
òåðîðèñò â Áúëãàðèÿ. Ïúðâèÿò å áîëåí îò ïðîêàçà, âòîðèÿò îò
ïðîñòàøêè àíòèáúëãàðèçúì è êîìóíèçúì. Ðàçêàçâàõà ìè, ÷å
ïîñëå íå óñïÿë äà íàïðàâè êàðèåðà â Ìèíèñòåðñòâîòî íà
çåìåäåëèåòî, êúäåòî áèë îò åëåìåíòàðíèòå ÷èíîâíèöè.

Áúëãàðñêèÿò ãåíîöèä êàòî õðîíîíèì

Äîñåãà íå å èçðàáîòåí òåðìèí â íàðîäîïèñàíèåòî íà áúëãà-
ðèòå çà “40-òå áåçîòãîâîðíè äíè íà 1944 ã.”, êàêòî ãè íàðè÷à
Í è ê î ë à Í è ê î ë î â , èëè çà âðåìåòî ìåæäó 9.IÕ. è 10.IÕ.1944
ã., îïðåäåëåíî â ðàçëè÷íè ñåëèùà íà Ïàçàðäæèøêî òó êàòî
Óìèðàëêàòà, òó êàòî Òðåïàëêàòà.
Áåçñïîðíî òî÷íèÿò íàó÷åí òåðìèí çà óáèéñòâàòà, êúðâàâèòå
îðãèè è çâåðñòâàòà â ïîñî÷åíîòî âðåìå å Áúëãàðñêèÿò ãåíîöèä,
çàùîòî åäíà ìàëêà ãðóïà õîðà ñè ïðèñâîèõà ïðàâîòî äà áúäàò
åäèíñòâåíè ïðåäñòàâèòåëè íà áúëãàðñêèÿ íàðîä è ïîñåãíàõà êúì
èçòðåáëåíèå íà äðóãà ÷àñò îò òîçè íàðîä, êîÿòî ñúâñåì ôðèâîëíî,
öèíè÷íî, áèõ êàçàë è íåêàäúðíî, áåøå íàðå÷åíà “âðàãîâå íà
íàðîäà”.

600
 Áúëãàðñêèÿò ãåíîöèä å óíèêàëíî ÿâëåíèå: ïðè íåãî
áú ë ã à ð è ó á è â à ò á ú ë ã à ð è â ç à ñ ò ð à ø è ò å ë í è
ð à ç ì å ð è . Òàêúâ ñëó÷àé íà ñàìîèçáèâàíå å ðåãèñòðèðàí â
ìåæäóíàðîäåí ïëàí ñàì â Êàìáîäæà-Êàìïó÷èÿ.
 òàçè ñòðàíà ìåæäó 1975 è 1980 ã. ÷åðâåíèòå êõìåðè ñå
îáÿâÿâàò çà “íîâ íàðîä” ñðåùó “ñòàðèÿ íàðîä”, êîéòî æèâåå â
çîíèòå, êîèòî ñà áèëè èçâúí îáñåãà íà ïàðòèçàíèòå. Íà
áåçîáðàçíè óáèéñòâà ñà ïîäëîæåíè áèâøèòå âîåííè è
àäìèíèñòðàöèÿòà íà çàâàðåíèòå îò êõìåðèòå ðåæèìè.
Èçáèòè ñà îêîëî 1000 000 ãðàæäàíè íà Êàìáîäæà, îò êîèòî
250 000 êàìáîäæàíöè, 250 000 êèòàéöè, 25 000 âèåòíàìöè è
25 0001 îò íàðîäà øàì.2 È â ñ è ÷ ê î ò î â à ç à 6 ã î ä è í è . Áúë-
ãàðñêèÿò ãåíîöèä áåçñïîðíî å ñ ïî-äúëãè õðîíîëîãè÷åñêè ãðàíèöè
– ìåæäó 1942 ã., êîãàòî çàïî÷âà ïàðòèçàíñêèÿò òåðîð è òåðîðúò
íà ò. íàð. ÷åðâåíè àíãåëè, äî 1956 ã., êîãàòî ñå çàêðèâàò ëàãåðèòå
çà ïîëèòè÷åñêèòå óìúðòâÿâàíèÿ. Âàðòîëîìååâèòå íîùè îáà÷å ñà
â ïúðâèòå 40 äíè ñëåä Äåâåòè ñåïòåìâðè 1944 ã., êîãàòî èçáèòèòå
áåç ñúä è ïðèñúäè â Áúëãàðèÿ, ïî íåòî÷íè äàííè, ñà îêîëî
30 000...... Ðàçáèðà ñå, ïðè óïîòðåáàòà íà óñëîâíîòî íàêëîíåíèå:
Àêî áúëãàðñêèòå Âàðòîëîìååâè íîùè áÿõà ïðî-
äúëæèëè êîëêîòî êàìáîäæàíñêèòå, áåçñïîðíî
íÿìàøå äà äîñòèãíàò áúëãàðè çà êúðâàâàòà õåêà-
ò î ì á à (!) íà áåçîáðàçíèÿ è áåçîãëåäåí âîåíåí êîìóíèçúì, êîéòî
â Ïàçàðäæèøêî áåçñïîðíî å ñ êîíêðåòíîòî ñè èìå Ëåñè÷îâñêèÿò
âîåíåí êîìóíèçúì. Ïðåäïîëàãàì, òîçè òåðìèí èëè íåãîâ âàðèàíò
ñëåä âðåìå ùå îñòàíå â áúëãàðñêàòà èñòîðèÿ.

1
Èç÷èñëåíèÿòà ñà ïðèáëèçèòåëíè. Ñïîðåä íÿêîè èçòî÷íèöè èçáèòèòå ñà
ìíîãî ïîâå÷å îò çàâàðåíèòå îò ÷åðâåíèòå êõìåðè 10 000 000 íàñåëåíèå íà
Êàìïó÷èÿ.
2
Âæ. ïîâå÷å â Ïîëèòè÷åñêè ðå÷íèê íà ñâåòà, Ñ., 2005, ñ. 286 è ñë.

601
 “Ïîáåäàòà”
Òîçè òåðìèí áåøå âúâåäåí â áúëãàðñêèÿ êíèæîâåí åçèê çà
âðåìåòî îêîëî Äåâåòè ñåïòåìâðè ñ ïðåçóìöèÿòà çà íÿêàêâà
“ïîáåäà” íà ñúùî òàêà íåñúùåñòâóâàëîòî “Äåâåòîñåïòåì-
âðèéñêî âúñòàíèå”. Â ðåàëåí ïëàí ñðåùó òîçè õðîíîíèì â åçèêà
íà òîòàëèòàðíàòà äúðæàâà ñòîÿò èìåíàòà çà ñúùèÿ ïåðèîä:
Òðåïàëêàòà, Òðåïàíåòî.
Ìîæå ëè äà èìà êàêâàòî è äà å ïîáåäà ñ öåíàòà íà èçáèòè
îò íåÿ 40 000 áúëãàðè?!!
Õðîíîíèì – ïîäèãðàâêà ñ áúëãàðñêîòî äîñòîéíñòâî, ñ
ïàìåòòà íà ìúðòâèòå! Ñëåä êàòî å èìàëî “Ïîáåäà” íà Äåâåòè,
çàùî òðÿáâàøå äà ñå èçáèâàò õîðà, êîèòî ñà ðàçëè÷íè îò
ïîáåäåíèòå?! Àëîãèçìè îò îáúðêàíîòî ìèñëåíå íà êîìóíèñòèòå.

Õðîíîíèìúò Âàðòîëîìååâè íîùè

Âúâåäåíèÿò òóê òåðìèí Âàðòîëîìååâè íîùè â Ïàçàð-
äæèøêî çà ïåðèîäà ìåæäó 9.IÕ.1944 ã. è 20.Õ.1944 ã. ïî ñúùåñòâî
å ìåæäóíàðîäåí è å ïðèåò â áúëãàðñêàòà ôðàçåîëîãèÿ êàòî ‘âðåìå
íà áåçïîùàäíè ïîëèòè÷åñêè óáèéñòâà áåç ñúä è ïðèñúäà’. Ôðà-
çåîëîãèçèðàíî å æåñòîêî ñúáèòèå, ñòàíàëî âúâ Ôðàíöèÿ íà 24.
VIII. 1572 ã., êîãàòî íà ïðàçíèêà íà ñâ. Âàðòîëîìåé (Le massacre
de la Saint-Barthé lemy) ïî íàðåæäàíå íà êðàëèöàòà ìàéêà
Åêàòåðèíà Ìåäè÷è è íà Ãèçèòå – âîæäîâåòå íà êàòîëèöèòå, ñà
èçáèòè â ïúðâàòà íîù 3000 õóãåíîòè, à â ñëåäâàùèòå îùå îêîëî
27 000.
 Ïàçàðäæèøêî îáà÷å ïåðèîäúò îò âðåìå, çàêëþ÷èë
òðàãåäèÿòà íà õèëÿäè õîðà, å èçâåñòåí ñ ðàçëè÷íè âàðèàíòè íà
åäèí è ñúù íàðîäåí òåðìèí: íÿêúäå å íàðè÷àí Òðåïà÷êàòà,
äðóãàäå Òðåïàëêàòà, çàïèñàë ñúì è Óìèðàëêàòà, Òðåïàíåòî.

602
 Ïàðàäîêñúò íà êîìóíèñòè÷åñêèÿ êîìîíèì1
Ïðåç þíè 1948 ã. ïúðâè ñåêðåòàð íà Îêîëèéñêèÿ êîìèòåò
íà ÁÊÏ å Ì è õ à è ë Ã à â ð è ë î â Ã ó ì í å ð î â , èíèöèàòîð íà
óáèéñòâàòà â Öåðîâî è Ëåñè÷îâî.  Êîìèòåòà ñà  ë à ä è ì è ð
Ïåòðîâ Ãåîðãèåâ, Ñòîÿí Íèêîëîâ Òàíåâ,
Äèìèòúð Ãåîðãèåâ Êîðñåìîâ, Ñïàñ Íèêîëîâ
Ãîñïîäîâ, Õðèñòî Àëåêñèåâ Ïåòðîâ è Âëàäèìèð
Äèì÷åâ – Êàðòå÷íèöàòà.
Âñè÷êè òå çíàÿò, ÷å ñïîìåíúò çà Êúðâàâèÿ ïîìåí íà È â à í
Ñ ò î è ë î â Ä è ì è ò ð î â – Î ã í ÿ í â Ìàðèöà íå å çàáðàâåí: 11
äóøè çâåðñêè ñà èçáèòè â Ïÿñúöèòå, à åäíà æåíà, âäîâèöà ñëåä
òîâà, íå ïî-ìàëêî çâåðñêè å èçíàñèëåíà îò Ì å ò î ä è Ñ ò î è ë î â
Ä è ì è ò ð î â , áðàò íà ïàðòèçàíèíà è êìåò íà ñåëîòî. Ñ òèïè÷íî
êîìóíèñòè÷åñêî äåáåëîî÷èå å ïðåäëîæåíî íà Êîìèñèÿòà ïî
ïðåèìåíóâàíå íà ñåëèùàòà èìåòî Ìàð£öà, çàìåíèëî ïðåç 1934 ã.
Ñàëàä£íîâî, äà áúäå ïðîìåíåíî â ïàìåò íà çàãèíàëèÿ ïàðòèçàíèí
Îãíÿí. Òàêà ñå ñòèãà äî äíåøíîòî Îãíÿíîâî.
Ãàâðà ñ áúëãàðñêàòà ïàìåò! Ìîæå áè ñëåäâàùèòå èçñëåäî-
âàòåëè ùå íàìåðÿò òî÷åí òåðìèí çà òàçè äèâàùèíà, âúâåäåíà â
ïîëèòè÷åñêèÿ (äúðâåíèÿ åçèê) íà áúëãàðñêàòà òîòàëèòàðíà
äúðæàâà.2
Íå çíàÿ íÿêîé äà å ïîâäèãàë âúïðîñà çà çàëè÷àâàíå íà òîâà
èìå3 – íåäîðàçóìåíèå îò ñåëèùíèÿ èìåííèê íà Áúëãàðèÿ4.

1
Êîìîíèì – èìå íà ñåëñêî ïîñåëåíèå.
2
Èìåòî Îãíÿíîâî íå å ïðåöåäåíò â îéêîíèìíàòà ïîëèòèêà íà òîòàëèòàðíèÿ
ðåæèì. Ìîæå áè íàé-ñåðèîçíèÿò ïàðàäîêñ å ñ èìåòî íà Áëàãîåâãðàä, ïî
òîâà íà Äèìèòúð Áëàãîåâ , êîéòî â Áúëãàðñêèÿ ïàðëàìåíò 1917 ã.
öèíè÷íî äåêëàðèðà, ÷å íå å áúëãàðèí (ïîâå÷å ïðè Ò. Á à ë ê à í ñ ê è : Ñïðåòå
åçèêîâèòå áåçîáðàçèÿ, Îò. âåñòíèê 14165, 26.III.1993; Äèìèòúð Áëàãîåâ,
Âåê 21, 5, 1992, 1 ñë.); âæ. òóê è Âåëèíãðàä.
3
À òîâà ñëåä 1989 ã. åäâà ëè áåøå âúçìîæíî: ïëåìåííèêúò íà Î ã í ÿ í –
Ôèëèï Äèìèòðîâ áåøå ìèíèñòúð-ïðåäñåäàòåë íà Áúëãàðèÿ.
4
Âæ. è Âåëèíãðàä.

603
 Ïðîçâèùàòà íà óáèéöèòå
È òå íîñÿò èñòîðèÿ, êîãàòî òàçè åêñòðàëèíãâèñòè÷íà
èíôîðìàöèÿ å çàïèñàíà íàâðåìå.

Èñòîðèÿòà íà Êúëöaí÷î
Ðàçêàçàíà å â ñòàòèÿòà çà ñ. Îãíÿíîâî. Åäèí îò óáèéöèòå íà
íåâèííèòå æåðòâè â Àçà å Çë à ò à í Â à ñ î ë à ð – Á à ð î í à ñ
âòîðè ïðÿêîð Ê ú ë ö à í ÷ î , êîéòî çàïî÷âà äà áèòóâà ñëåä
êúðâàâàòà âàêõàíàëèÿ â ñïîìåíàòàòà ìåñòíîñò. Òàì òîçè óáèåö å
ê ú ë ö à ë æåðòâèòå ñè íà äðúâíèê, ïîäîáíî íà áàòàøêèòå ìú÷å-
íèöè ïîä ïåëêàòà íà áàðóòèíñêèòå ïàëà÷è. Òàêà òîé îñòàâà ñ òîçè
ïîòðåñàâàù ïðÿêîð, íà êîéòî íàðîäíèÿ èìåäàòåë å ñëîæèë äîðè
óìàëèòåëíî-ãàëüîâíà ôîðìà.

Ñòðåë÷àíñêèÿò Ñâåòè Ïåòúð

Ñ òîâà èìå å èçâåñòåí ñòðåë÷àíñêèÿò ïàðòèçàíèí Ä å ë î
× à ï ê ú í î â ( Ä å ë î Í å ø î â Í î å â ) , ïàðòèçàíèí îò áðèãàäà
“Ãåîðãè Áåíêîâñêè”, ðîäåí ïðåç 1912 ã. Ìîæå áè òîé å íàé-èç-
âåñòíèÿò ïàëà÷ ìåæäó ïàðòèçàíèòå. Ðåäîâåí åêçåêóòîð íà æåðò-
âèòå ïî âðåìå íà Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð è Âàðòîëîìååâèòå íîùè.
Çàòîâà, ÷å ïîñòîÿííî èçïðàùàë æåðòâèòå ñè ïðè Ñâåòè Ïåòúð,
òîé å íàðå÷åí ñ òîâà àãèîíèìíî ïî ñúùåñòâî ïðîçâèùå, êîåòî
èìà îáà÷å åíàíòèîñåìíà ñåìàíòèêà.
• âæ. è Ðúæäüî Òðåïà÷à, Ëåñè÷îâî.

604
 Ïàçàðäæèøêèòå Ãîëãîòè (1944 ã.)
Íåäîïèñàíà å ñòðàíèöàòà íà ëîáíèòå ìåñòà íà ñòîòèöèòå æåð-
òâè íà Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð è Âàðòîëîìååâèòå íîùè ñëåä 1944 ã.
Çàñåãà â ëèòåðàòóðàòà ñà ïðåäñòàâåíè ñàìî ìåñòàòà: Àéêúíà,
Òîïëàòà âîäà äî Ìàëêî Áåëîâî, Áàáèíà ãîðà, Ñòðåë÷à, Äðàãèÿ
äîë, ×åðíèÿ ìîñò, ãàðà Êîïðèâùèöà (â. Ïðî–Àíòè, áð. 47, 1998;
ñúùîòî â “Áåç ñúä è ïðèñúäà”, 2005, ñ. 11).
 òîçè òðóä çà ïúðâè ïúò â ëèòåðàòóðàòà íà ïîñòòîòàëè-
òàðíà Áúëãàðèÿ ñå ïðàâè îïèò äà áúäàò ëîêàëèçèðàíè è ïðåäñòà-
âåíè àêî íå âñè÷êè, òî ïîíå ïîâå÷åòî ëîáíè ìåñòà è ìåñòà, êúäåòî
ñà çàõâúðëÿíè, çàðàâÿíè, óêðèâàíè è ïð. òðóïîâå íà ïàçàðäæè-
÷àíèòå – æåðòâè íà Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð è íà Âàðòîëîìååâèòå
íîùè, ñðâ.:
Àçà, ìÿñòî äî ñëèâà íà Ëóäà ßíà â Óáèéñòâîòî å ðèòóàëíî, çàùîòî
Ìàðèöà, ïåñúêëúê. Èìåòî å ïî òóð. òóê å áèë óáèò ïàðòèçàíèí.
àðýz ‘óñòèå íà ðåêà’. Îòñòîè íà 2,5 êì Áàáèíà ãîðà. Âèñî÷èíàòà ìåæäó
þãîçàïàäíî îò Îãíÿíîâî. Òóê ñà èç- Ãåëåìåíîâî, Ñàðàÿ, ×åðíîãîðîâî,
áèòè çâåðñêè ñ èçêëþ÷èòåëíà æåñòî- Ðîñåí è Ñáîð.
êîñò 10-òå îò âñè÷êè 11 îãíÿíîâöè; • Ïî Áåç ñúä…, ñ. 11; íå ñà óêàçà-
ìàëêî âñòðàíè, òàì êúäåòî ñåãà å íè æåðòâèòå.
ÒÌÑ, å íàñòèãíàò è óáèò Ã å î ð ã è
Áàòàê. Òóê å åêçåêóòèðàí Á ó þ ê -
Ðàíãåëîâ Âåëåâ.
ë è å â îò ×åïèíî.
• Òðóïîâåòå íà æåðòâèòå è äî äíåñ
ñà íà íåëîêàëèçèðàíè ìåñòà. Áàòaëåòî – èçîñòàâåíè ëîçÿ êðàé
Öåðîâî, êúäåòî ñå òâúðäè, ÷å èìà
Àéê³íà, ìÿñòîòî âúâ Âåëè÷êîâ-
ìàñîâ ãðîá íà èçáèòè áåç ñúä è ïðè-
ñêèÿ áàèð, Êàðàáóíàðñêî çåìëèùå, ñúäà, äîâåäåíè îò Ïàçàðäæèøêèÿ
êúäåòî ñà èçáèòè ãîëÿìà ÷àñò îò çàòâîð. Çíàå ñå çà åäèí îò èçáèòèòå
æåðòâèòå â Êðàèùåòî. – À í ã å ë Ñ ò î ÿ í î â Â ú ð ã î â, è çà
• âæ. Ìóðäæîâ êëàäåíåö. åäèí-äâàìà îò ïàëà÷èòå: Ê î ë ü î
Àëèñòðàòè, Çèëÿõîâñêî. Òóê å Êèíèí, Äèìèòúð Âúðãîâ.
óáèò îò ãðúöêèòå ïàðòèçàíè À ò à - Áàòaëèòå – íà 1 êì þæíî îò Ïè-
íàñ Ãþðäæåêëèåâ îò Áðàòàíèöà. ùèãîâî, òóê ãîëåìîêîíàðñêèòå ïàð-
Àñaíèöà, ãîðèñòà ìåñòíîñò êðàé òèçàíè ñà íàõâúðëÿëè ÷àñò îò æåðò-
ìàõàëà Íåéêüîâåö íà Ìóõîâî, êúäåòî âèòå, ìîæå áè è îò Ãîâåäàðå è Ðàâíî-
Äèìèòúð Æóëåâ – ×àâäàð ðàç- ãîð.
ñòðåëâà êîëåãàòà ñè Ñòîÿí ×î÷êîâ. Áàòàøêèÿ áàëêàí – íÿêúäå îêîëî
Áàáà Á¥íà, ïàðàêëèñ êðàé Ìàëêî Áàòàê å åêçåêóòèðàí ïî çàïîâåä íà
Áåëîâî. Òóê å çàïàëåí æèâ Ñ è ì î í Ä å ä ïàðòèçàíèíúò Áîðèñ Åí÷åâ
Êúí÷åâ îò Ñåïòåìâðè. – Âîëèí.
605
 Á˜ëåø – ìåñòíîñò äî Þðòà â
Ñòðåë÷àíñêîòî çåìëèùå. Òóê áðà-
òîâ÷åäèòå ïàðòèçàíè Ðàéêî Åíåâ
è Ðàéêî Èâàíîâ ïî âðåìå íà Ïàð-
òèçàíñêèÿ òåðîð óáèâàò çåìåäåëåöà
Áàëüî Äæóìàéîâ.
Áåëîâñêè áàëêàí. Òóê íÿêúäå å
åêçåêóòèðàí Èëèÿ Ìàðêîâ Àëåê-
ñèåâ îò Ñåì÷èíîâî.
Á˜ðìèòå, ìÿñòî ïî äåñíèÿ áðÿã íà
Òîïîëíèöà, ïîä Ôàçàíàðèÿòà, çàïàä-
íî îò Ïàçàðäæèê. Òóê å çàõâúðëåí
òðóïúò íà À í ã å ë Ò å ð ç è é ñ ê è îò
Þíàöèòå.
Áëàòíèöà (ñåëî) – òóê å åêçåêóòè-
ðàí à í î í è ì å í ï î ä î ô è ö å ð .
Áîñòàíë³êà, íà 0,8 êì çàïàäíî îò
Àïðèëöè, òóê ïðåç ìàðò 1945 ã. å óáèò
ïî íàé-æåñòîê íà÷èí È â à í À í ã å -
ëîâ Ãðîçäàíîâ îò ñúùîòî ñåëî.
Áðåçîâî. Òóê ñà åêçåêóòèðàíè îò
áðåçîâñêèòå ïàðòèçàíè äâàìà äóøè:
À ë å ê ñ à í ä ú ð Ï à í ÷ å â îò Ïàçàð-
äæèê è Àòàíàñ Òîøêîâ îò ×åðíî-
ãîðîâî.
Áóêâèê – ðàâíîãîðñêà ìåñòíîñò.
• Òóê å óáèò ÷îáàíèíúò Í è ê î ë à
Ñòîé÷åâ.
• Òóê Ã å î ð ã è Ñ å ð ê å ð ä æ è å â
ðàçñòðåëâà êàòî ïàðòèçàíèí ðàâíî-
ãîðåöà Òîäîð Øèêîâ.
Á²íöåâà ìàõàëà íà Ðàêèòîâî. Òóê
Íèêîëà Áîæàíîâ è Àòàíàñ
Þìåðñêè óáèâàò íåèçâåñòåí ïî èìå
öèãàíèí.
Á²íüîâ ãüîë – ìàëêî áëàòî äî
Ñòðåë÷à. Òóê å óáèò ñòðåë÷àíèíúò
Ãåîðãè Áîé÷åâ îò ãðóïà ïàðòèçà-
íè: Èâàí Áîæêîâ, Ðóìåí è Âàñèëåâ.
Áþê òàðëà – ìåñòíîñò ìåæäó Ñìè-
ëåö è Äþëåâî îò äÿñíàòà ñòðàíà íà
øîñåòî. Òàì ñà íà 1.10.1944 ã. èçáèòè
606
øåñòèìà äþëåâöè è âåðîÿòíî åäèí
ñìèë÷àíèí.
• Âæ. è Ã å î ð ã è Ï å ò ð î â , Áúòà.
Âåëè÷êîâñêî çåìëèùå, áåç ëîêà-
ëèçàöèÿ. Òóê å óáèò ïîëèöàÿò Ï å ò ê î
Ê ó ð ò à ê î â îò Ñáîð.
Âîäåíè÷àðñêàòà êîðèÿ, íà 5 êì èç-
òî÷íî îò Áàëäüîâî, íà ëåâèÿ áðÿã íà
Ëóäà ßíà. Òóê å óáèò, ñïîðåä ñáîð-
ñêàòà âåðñèÿ, îò Ä è ì ÷ î Ä ó ï è í î â
( ã å í å ð à ë Â å ë å â ) Í è ê î ë à À í-
äðååâ – Êîëèøà.
Âîåííà áîëíèöà, Ïëîâäèâ. Òóê å
óìúðòâåí ðàâíîãîðåöúò Ò ð å í ä à -
ôèë Íà÷êîâ.
Âúë÷åòî äåðå – ñòðúìåí ïîòîê
êðàé Þíäîëñêèÿ ïúò, íàä Ëúæåíå.
Òóê å çàïàëåí æèâ, âúðçàí çà áîðèêà,
ó÷åíèêúò Ëþá÷î Àñåíîâ Äæàì-
áàçîâ.
Âúðáàêà, êðàéáðåæèå íà Âåëè÷-
êîâñêîòî çåìëèùå äî Ìàðèöà.
• Òóê ñà èçáèòè îò âåëè÷êîâñêèòå
òðåïà÷è 12 àíîíèìíè æåðòâè, êîèòî
íå ñà èäåíòèôèöèðàíè.
• Òóê ñà èçáèòè îò âåëè÷êîâñêèòå
òðåïà÷è ãðóïà àíîíèìíè îôèöåðè è
ïîäîôèöåðè.
• Âæ. è Ê å ë ï å ê î â , Ðàêèòîâî.
Âúðòîïà – íÿêúäå èç Ïàçàðäæè-
øêî (ïî Áåç ñúä…, ñ.11).
Âú÷à (â Ðàâíîãîðñêî çåìëèùå).
Ïàðòèçàíèòå ïðèíóäèëè ðàâíîãî-
ðåöà Òîäîð Òîìîâ, çàäÿíàò ñ 50 êã.
ðàíèöà, äà âëåçå â áóðíèòå âîäè íà
ðåêàòà, êúäåòî, èçïóñíàò îò òÿõ, ñå
óäàâÿ.
• Ïî ïîðå÷èåòî íà Âú÷à â ðàâíî-
ãîðñêàòà ìó ÷àñò å óáèò îò ïàðòèçà-
íèòå ðàâíîãîðåöúò Èâàí Éîðäàíîâ
Øèêîâ.
 • Ïðèíóäåí äà ïðåñå÷å ðåêàòà çà-
åäíî ñ ïàðòèçàíèòå, èçïóñíàò îò òÿõ,
ñå óäàâÿ ìëàäåæúò Àòàíàñ Øèêîâ.
Ãàíãîâ ïÿñúê, ìåæäó Þíàöèòå è
Âåëè÷êîâî – òóê ñà óáèòè  à ñ è ë
Ò å ð ç è é ñ ê è îò Þíàöèòå è Á ë à ã î
Òàêåâ îò ñúùîòî ñåëî.
Ãàðà Êîïðèâùèöà – ïî Áåç ñúä…,
ñ. 11, æåðòâèòå íå ñà óêàçàíè.
Ãàðà Îâ÷åïîëöè (“Ãàðà Ïàç£ ñè
áàãàæà!”). Â áëèçîñò å åêçåêóòèðàí
Ä è ì è ò ú ð à ó ä æ å â îò Ñòåë÷à.
Ãàðà Ñàðàíüîâî (Ãàðà Ñåïòåìâðè)
– íà ñàìèÿ Äåâåòè å óáèò íåèçâåñòåí
÷îâåê.
• Íà ïåðîíà íà Ãàðà Ñåïòåìâðè å
óáèò è Ã å î ð ã è Á è ð î â îò Âèíî-
ãðàäåö.
Ãàðà Öåïèíà – óáèòè äâàìà àíî-
íèìíè ïîëèöàè, ïúòíèöè â òåñíîëè-
íåéêàòà.
Ãåðåíà, ïàñèùåòî íà Âåëè÷êîâî.
Òóê å óáèò ñåëñêèÿò ïîëèöàé Íèêî-
ëà Ìàðèíîâ, ðîäîì îò Áëàòíèöà.
Øðîâ ìîñò, íà 1 êì þãîèçòî÷íî
îò Âåòðåíäîë. Òóê å óáèò è çàðîâåí
âåòðåíäîëñêèÿò ïîëèöàé.
Ãå÷£òà, ñòàð ïúòåí áðîä â êîðè-
òîòî íà Òîïîëíèöà ìåæäó Þíàöèòå
è Âåëè÷êîâî, êúäåòî ñåãà å Ñòðîøå-
íèÿ ìîñò. Òóê âîäèòå íà Òîïîëíèöà
èçðîâèõà òðóïîâåòå íà ä å ñ å ò
àíîíèìíè ìúæå è àíîíèìíè-
òå äâå æåíè.
Ãîëÿìàòà êîðèÿ, íà 2 êì þæíî îò
Ëåñè÷îâî. Òóê ïàðòèçàíèíúò Ê è -
ð è ë Ò î ï ÷ è é ñ ê è åêçåêóòèðà
Äèìèòúð Ïîìàêîâ – Ãîð-
ñ ê è ÿ îò Ìóõîâî íà 21.Õ.1944 ã.
Ãîëÿìî Êîíàðå
• òóê ñà óáèòè ïî âðåìå íà
Âàðòîëîìååâèòå íîùè ðàâíîãîðöúò
Ãåîðãè Õðèñòîâ Òàíåâ è Àíãåë
Öâåòêîâ Äàìÿíîâ îò Ãîâåäàðå;
• òóê íåïîñðåäñòâåíî ñëåä Äåâåòè
å óáèò ðàâíîãîðñêèÿò ñåëÿíèí Â à -
ñèë Ãðóäåâ;
• óáèò å è Ñòîèë Àíåâ îò Ðàâíî-
ãîð.
Ãîðè÷êàòà íà Ïè÷ ìàõàëà â Ïà-
çàðäæèê. Òóê å óáèò îò Íàñî Çëîòî
âîéíèêúò À ò à í à ñ Ï å òð î â – Ò à -
÷î . Ìÿñòîòî ñåãà å çàñòðîåíî.
Ãîðíà Îðÿõîâèöà. Òóê å óáèò Ìà-
ê à ð è é Ñ ò à ð è ð à ä å â îò Êîïðèâ-
ùèöà.
Ãîðíà Äæóìàÿ, òóê å åêçåêóòèðàí
ïàçàðäæè÷àíèíúò Òîäîð Íèêîëîâ
Ñòàíîåâ.
Ãðàìaäèòå, ìÿñòî â Áðàöèãîâñêîòî
çåìëèùå ïî ïúòÿ çà Ïåùåðà;òóê èìà
ìàñîâ ãðîá íà èçáèòè ïî âðåìå íà
Âàðòîëîìååâèòå íîùè. Óòî÷íåíè ñà
èìåíàòà íà:
• À ë å ê ñ à í ä ú ð Ñ ú á å â , êìåò íà
Ðàâíîãîð;
• Íèêîëà Òðåíäàôèëîâ Âúë-
êîâ, ïîëèöàé îò Ðàâíîãîð;
• Éîðäàí Èâàíîâ Øèêîâ,
ïîëèöàé îò Ðàâíîãîð;
• Ò î ä î ð À í å â , ðàâíîãîðåö;
• Âàñèë Êðúñòåâ Áîðèñîâ,
ðàâíîãîðåö;
•Áîðèñ Òîäîðîâ Øèêîâ,
ðàâíîãîðåö.
Ãóìíåðîâàòà âîäåíèöà â Áàòàëåòî
äî Òîïîëíèöà. Òóê å óáèò çâåðñêè ñ
êàìúíè è äúðâåòà È ë è ÿ À ï î ñ ò î -
ë î â îò Äîëíî Âúðøèëî.
Ãüîëà. Òàçè ìåñòíîñò å íà ãðàíè-
öàòà ìåæäó Êàìåíñêîòî è Ëúæåí-
ñêîòî çåìëèùå.  Ëúæåíå ÿ íàðè÷àò
Ãüîëà, â Êàìåíèöà – Ãüîëîâåòå èëè
Òîïèëàòà. Òóê âúâ Âàðòîëîìååâèòå
íîùè ñà èçáèòè âñè÷êè æåðòâè îò
607
Ëúæåíå, êàêòî è àðåñòóâàíèòå ïðåä-
ñòàâèòåëè íà ïîëèöåéñêàòà ÷àñò,
íåïðàâèëíî îïðåäåëÿíè êàòî
æàíäàðìåðèñòè. Òóê ïî
ñâèäåòåëñòâîòî íà èíôîðìàòîð îò
Êàìåíèöà, êîéòî íå ïîæåëà äà
ñúîáùÿ èìåòî ìó, å çàñòðåëÿí è
øåôúò íà òàçè ÷àñò Ò î ø î
Ïåíêèí.
Äâîðúò íà Êàìåíñêîòî ó÷èëèùå.
Òóê áèë óáèò ó÷åíèêúò îò Ëúæåíå
Õðèñòî Ìàíåâ.
Äåëè Àñàíèöà. Ëîáíîòî ìÿñòî íà
ñìèë÷àíñêèÿ êìåò Áîòüî
Ï à í ÷ å â ñ ê è . Çàêîïàí å â
ñåãàøíîòî Áîòüîâî äåðå íà òàçè
ìåñòíîñò äî ïîñëåäíèÿ õúëì íà
Êîþí òåïå.
Äåðâèøêà ðÿêà, ïîä Ìèëåâè
ñêàëè. Òóê å åêçåêóòèðàí îò ñâîèòå
êîìàíäèðúò íà Çîíàòà Ì å ò î ä è
Òàñåâ Øàòîðîâ.
Ä£ìîâ êëàäåíåö, íà 1 êì èçòî÷íî
îò Ïèùèãîâî. Òóê ãîëåìîêîíàðñêèòå
ïàðòèçàíè ñà íàõâúðëÿëè ÷àñò îò
æåðòâèòå, ìîæå áè îò Ðàâíîãîð è
Ãîâåäàðå.
Äåðåòî äî Ñòîïàíñêèÿ äâîð íà
Ñòðåë÷à. Òóê å åêçåêóòèðàí Ìèõà-
èë Ñâèíàðîâ, øîôüîð â ñåëîòî.
Äëèá¥êèÿ èð£ì, íà 1 êì èçòî÷íî
îò Âåëè÷êîâî.
• òóê ñà çàïàëåíè æèâè ä â à ì à
à í î í è ì í è ï î ë è ö à è îò ñúñåäíè-
òå ñåëà. Óáèéöèòå ñà áàùà è ñèíîâå
Ãåøåâè îò Âåëè÷êîâî.
• òóê ñà èçãîðåíè äâàíàäåñåòòå
æåðòâè, çàâúðçàíè ñ áîäëèâà òåë;
• âæ. Âåëè÷êîâî.
Äî Ãðîáèùàòà íà ñ. Ã. Âúðøèëî.
Òóê ñà åêçåêóòèðàíè îò ïàðòèçàíèòå:
• Àëåêñàíäúð Êàäèéñêè,
Ãîðñêèÿ ;
608
• Éîðäàí Ïååâ, ñåêðåòàð-áèðíèê;
• Á î í å Ä è í ÷ å â , ñåëÿíèí.
Äîëàïà íà Áëàãî Èëèí÷åâ, â ãðà-
äèíà äî Ãîìíÿíêà, Ïàçàðäæèê. Òóê å
áèëî çàõâúðëåíî òÿëîòî íà Á î ä ó ð à .
Äî ×åøìàòà ïðåä îáùèíàòà âúâ
Âåòðåíäîë å çàñòðåëÿí îò Â à ñ è ë
Ë à ç î â çàïàñíèÿò âîéíèê Ä î é ÷ î
Ãðîçäàíîâ.
Äîëíî Âúðøèëî. Â äâîðà íà êú-
ùàòà ñè å çàñòðåëÿí îò ïàðòèçàíèòå
Öåíêî Âóëåâ.
Äîìúò íà Ʋïîâè â Êàëóãåðîâî.
Òóê å çàñòðåëÿí îò ïàðòèçàíèòå ñòî-
ïàíèíúò È ë è ÿ Æ ó ï î â .
Äîìúò íà Íåøî Åí÷åâ â Ñòðåë÷à.
Ïðåä ïîðòàòà å óáèò áðàííèêúò
Ä è í ÷ î , ñèí íà ñòîïàíèòå.
Äðàãaíîâ êëàäåíåö, âîäîïîåí ãåðàí
âúâ Âåëè÷êîâñêèÿ áàèð ìåæäó
Ïàìèäîâî è Áîøóëÿ íà 2 êì èçòî÷íî
îò Ïàìèäîâî, â åäíà ïàäèíêà. Ñåãà å
îáðàñúë ñúñ øèïêè è êúïèíè.
• òóê ñà èçáèòè è õâúðëåíè â êëà-
äåíåöà åäèí åøåëîí æåðòâè, äîêàðà-
íè îò ëåñè÷îâåöà Äèì. Ìóðäæåâ;
• òóê å óáèò ëåñè÷îâåöúò Í à ÷ î
Íà÷åâ;
• âæ. è Ìóðäæîâ êëàäåíåö.
Äðàãèåâ äîë : Äðàãèÿ äîë. Òóê ñà
èçáèòè æåðòâèòå îò Öåðîâî è Ïàçàð-
äæèøêèÿ çàòâîð.
Íà òîâà ìÿñòî ñà èçáèòè õîðàòà îò
Ëåñè÷îâî, Ìèõîâî, Öåðîâî. Òâúðäè
ñå, ÷å òóê ñà äîêàðàíè è èçáèòè âñè÷êè
“íàðîäíè âðàãîâå”, ñúáðàíè â ×åïèí-
ñêîòî êîðèòî.
Äðàãèÿ äîë (Áåç ñúä, ñ. 11), âæ.
Äðàãèåâ äîë.
Äðåíaêà, íà çàïàä îò Áúòà, òóê ñà
óáèòè Ãåîðãè è Ñïàñ Ñïàñîâè îò
òîâà ñåëî.
 Äðèñë£âîòî äåðå äî Ñèìåîíîâåö.
Èìàëî å ïðåäâàðèòåëíî èçêîïàí
ãðîá, â êîéòî å õâúðëåí æèâ ïîëè-
öàÿò Ï à í à é î ò Á ë à ã î â , ñïàñèë ñå
ïî ÷óäî.
Äðîãîìaùèöà – Âaëîãà Þ 3 Ëåñè-
÷îâî, áðÿã íà Òîïîëíèöà ñ ìàñîâ
ãðîáòðóïîâåòå îò êîéòî ìîæå áè ñà
áèëè ìåñòåíè (?!). Ñúñ ñèãóðíîñò òóê
å óáèò è ïîãðåáàí Ï å í å Ë è ë î â îò
Ëåñè÷îâî.
Äð³ìàòà âúâ Âåòðåíäîëñêîòî
çåìëèùå, ïîêðàé ïúòÿ çà Ïàòàëå-
íèöà. Òóê å óáèò Èâàí Ãðîçäàíîâ.
• âæ. è Äúðìàòà.
Äóïêàòà, äðóãîòî èìå íà Êàðèå-
ðàòà â Àéêúíà (âæ.).
IJïêàòà. Èçáàòà â Îáùèíàòà íà
Âåëè÷êîâî, êúäåòî ñà èçáèâàíè
ìåñòíèòå æåðòâè.
• âæ. Îáùèíàòà.
Äóïêàòà íà Áàë£íîâåö, â çåìëè-
ùåòî íà Ïàòàëåíèöà. Òóê å óáèò
Ïåòúð Àðíàóäîâ îò ñúùîòî ñåëî.
ijðãåëñêèÿò êëàäåíåö äî Ãîëÿìî
Êîíàðå. Â íåãî ñà õâúðëåíè òåëàòà
íà äâàìàòà ðàâíîãîðöè ( Àíãåë
Öâåòêîâ è Ãåîðãè Òàíåâ) .
ijðìàòà, âæ. Õàéäóøêîòî êëà-
äåí÷å â Äúðìàòà.
• âæ. è Äð³ìàòà.
Åëåí êëàäåíåö äî Ìúòíèöà, Ðà-
êèòîâñêî. Òóê å óáèò Ã å î ð ã è Ã å -
îðãèåâ îò Ðàêèòîâî.
Åëèä˜ðèöà – çëîêó÷àíñêà ìåñò-
íîñò. Òóê íàé-âåðîÿòíî ñà èçáèòè
Ëàçàð Èëèåâ, Íèêîëà Òðåíäà-
ô è ë î â îò Çëîêó÷àíå è à å î ð ã è
Àòàíàñàêèåâ îò Áðàòàíèöà.
Çàòâîðíè÷åñêèòå ãðîáèùà. Íàìè-
ðàõà ñå ïî Ñòàðèÿ ïúò ìåæäó Çàò-
âîðà è ñ. Èâàéëî íàä ÄÇÑ-òî. Òóê ñà
ïîãðåáâàíè ÷àñò îò èçáèòèòå áåç ñúä
è ïðèñúäà çàòâîðíèöè. Óòî÷íåíî å
èìåòî íà À ñ å í Ã å î ð ã è å â Á ë à ã î â
îò Þíàöèòå.
Çåìëÿíêàòà âúâ Âàðâàðñêèÿ Áàë-
êàí. Òóê ñà óáèòè îò ïàðòèçàíèòå ÷ëå-
íîâå íà ñåìåéñòâî Þðóêîâè îò Âàð-
âàðà.
Çþáåë½êà, ìÿñòî äî Òîïîëíèöà, íà
1 êì çàïàäíî îò Âåëè÷êîâî. Òóê å çà-
ðîâåí æèâ Ë à ç à ð × è ï è ë î â îò òî-
âà ñåëî.
• ñïîðåä íÿêîè òóê ñà ðàçïîçíàòè
îñòàíêèòå îò òðóïà íà Á ë à ã î Ò à ê å â
îò Þíàöèòå.
Èëaô òàðëa, ìåñòíîñò êðàé Àïðèë-
öè, ïî ïîðå÷èåòî íà Êóðóäæà äåðå,
êúäåòî ñà áèëè çàõâúðëåíè æåðòâèòå
îò Ëåâñêè.
• âæ. Êóðóäæà äåðå.
Êàëóãåðîâî, â äîìà ìó å çàñòðåëÿí
îò ïàðòèçàíèíà Ñïàñ Íà÷åâ îò Ëåñè-
÷îâî êàëóãåðîâåöúò È ë è ÿ Á ð ú ñ í à -
ðîâ – Ëàøîêà.
Êàðà Ñóëàíà, âæ. Ïàëòàøêîòî
ãåðìå.
Êàð˜äèòå. Ïðîñòîðå÷åí ëåñè÷îâ-
ñêè èçãîâîð íà Êàðè˜ðèòå ïðè Âå-
ëè÷êîâî. Òóê ñà èçáèòè áåç ñúä è ïðè-
ñúäà åäèí êàìèîí ëþäå îò ðàçëè÷íè
ñåëèùà â îêðúãà, äîâåäåíè îò Ïàçàð-
äæèøêèÿ çàòâîð.
Åäèíñòâåíèÿò ñïàñèë ñå îò ìàñîâèÿ
ãðîá å ëåñè÷îâåöúò Ï å í å Ë è ë î â .
Êàðèåðàòà – íà 200 ì ñåâåðíî îò Âå-
ëè÷êîâî, îáùî èìå íà îáåêòèòå Þñå-
èíîâ êëàäåíåö, Òðåí÷îâî ëîçå, êúäåòî
ñà èçáèòè ìíîãî æèòåëè íà Êðàèùå-
òî è íÿêîëêî îò âåëè÷êîâöèòå:
• íÿêúäå èçãîâàðÿò èìåòî Êàðåäè-
òå; âæ. â Ëåñè÷îâî;
• äðóãîòî èìå íà îáåêòà å ×åðíàòà
ðîòà.
609
 Êàðèåðàòà â Àéêúíÿ, Êàðàáóíàð-
ñêî çåìëèùå, íà Âåëè÷êîâñêèÿ áàèð.
Òóê ñà èçáèòè îãðîìíî ÷èñëî ëþäå,
ìåæäó êîèòî Ñ ò î ÿ í Á î ä ó ð î â è
Ñïàñ Êîíñóëîâ îò Âåëè÷êîâî.
• âæ. è Êàðèäèòå.
Êàðèäèòå, Êàðåäèòå. Äðóãî èìå íà
Êàðèåðàòà â Àéêúíà (âæ.).
Êàðëa òàðëa, ìÿñòî íà èçòîê îò Ëå-
ñè÷îâî, äî ñåãàøíèÿ Âîäîåì, ëîáíî
ìÿñòî íà ÷àñò îò ëåñè÷îâöèòå.
Êàðëúêà íàä Áàòàê, òóê å óáèò
ðàâíîãîðåöúò Ëþáåí Àëåêñèåâ.
Êàòðàíäæ£ äåðå – ìåñòíèòå õîðà
ãî íàðè÷àò è Êàòðàíäæèê äåðå, çà-
ïî÷âà îò Êàòðàíäæèêà ìåæäó Áà-
òàê è Äîñïàò. Òóê å óáèò îò ïàðòèçà-
íèí, ïî íàðåæäàíåòî íà Ä å ä , òåõíè-
ÿò äðóãàð Àòàíàñ Êúíåâ –Äîí÷î.
Êåëåìåòî – ïðàçíî ìÿñòî äî Ïîñ-
òà ïðè Êðè äîë â çåìëèùåòî íà Ëå-
ñè÷îâî. Òóê çâåðñêè å óáèòà ñ óäàð
îò êèðêà â êîðåìà áðåìåííàòà â ñåä-
ìèÿ ìåñåö Êóëà Ñòîåâà îò Ëåñè-
÷îâî.
Êèðï£÷ ãüîë, íà 4 êì þæíî îò
Ñáîð, â ïî-ãîëÿìàòà ìåñòíîñò Ãþðåø
êúð. Òóê íà Äåâåòè å óáèò Ñ ú á î
Ïåøë¥â.
Êëàäåíåöà â Äÿäî Òîøåâà ìåðà.
Äðóãî èìå íà Êëàäåíåöà ïðè ßíêó-
ëîâ áðÿñò.
Êëaäåíåöà â ×åðâåí£öàòà – íà 3
êì þãîèçòî÷íî îò Ïèùèãîâî, êúäå-
òî ãîëåìîêîíàðñêèòå ïàðòèçàíè ñà
çàõâúðëèëè æåðòâèòå ñè, ìîæå áè è
îò Ðàâíîãîð è îò Ãîâåäàðå.
Êëàäåíåöà â ßíê²ëîâ áðÿñò, â
Ìåðàòà, äî Êðúñòîâèùåòî íà ïúòÿ
Ïàçàðäæèê – Ïàòàëåíèöà : Áàòêóí.
Òóê ñà õâúðëåíè æèâè îñåì îò æåð-
òâèòå â Ïàòàëåíèöà.
610
Êëàäåíåö ìåæäó Öðúí÷à è Âàðâà-
ðà. Òóê å óáèòî ïî âðåìå íà Âàðòîëî-
ìååâèòå íîùè äåòåòî îò Âàðâàðà
Áîðèñ ßí÷åâ.
Ê¥çè ìîãèëè, íà 2 êì ñåâåðíî îò
Ñòðåë÷à, êúäåòî å åêçåêóòèðàíî
Ñ ò ð å ë ÷ à í ÷ å ò î . Âæ. Êðàéíà.
Ê¥íñêà ãëàâà. Ðèä äî Ñòàðà ðåêà
ìåæäó ãàðà Öåïèíà è Ñâèíàðíèêà. Íà-
ðè÷à ñå òàêà, çàùîòî, ãëåäàí îò ñúñåä-
íèòå ðèäîâå, íàïîäîáÿâà ãëàâàòà íà
êîí. Â ìîÿòà êíèãà “Ìåñòíèòå èìå-
íà…” (ñ. 181) å ëîêàëèçèðàíà êàòî
ñêàëà (ÑÇ 6 Äîðêîâî).
Óáèéñòâàòà ñà èçâúðøâàíè â ïî-
ëåãàòàòà ÷àñò íà ðèäà äî ñêàëàòà ñ ïî-
ñî÷åíàòà ôîðìà.
• òóê ñà èçáèòè âñè÷êè æåðòâè îò
Âàðâàðà è ñúáðàíèòå â òîâà ñåëî îò
ñúñåäíèòå ñåëèùà;
• òóê ñà åêçåêóòèðàíè æåðòâèòå îò
×åïèíî;
• âæ. è Íèêîëà Íèêîëîâ îò Ãàá-
ðîâèöà.
Êîíñêèòå ãðîáèùà, Êàðàáóíàð. Òóê
ñïîðåä íÿêîè å óáèò Áîðèñ Ãàäæåâ.
Êðàé Áëàòíèöà. Òóê å ðàçñòðåëÿí
ïîäîôèöåðúò Í è ê î ë à Ò î ï ê î â îò
ñúùîòî ñåëî.
Êðàé Êîïðèâùèöà. Òóê ñà åêçåêó-
òèðàíè îò ïàðòèçàíèòå Èâàí Ðàø-
êîâ è Öàí÷î Äåáåëÿíîâ.
Êðàé Ëèíèÿòà ïðè Áëàòíèöà. Òóê
å åêçåêóòèðàí Áîéî Ïåòêîâ îò òî-
âà ñåëî.
Êðàéíà – ìåñòíîñò â Ê¥çè ìîã£ëè
äî Ñòðåë÷à, êúäåòî ñòðåë÷àíèòå
Ñâåòè Ïåòúð, Ìàêåäîíñêè è
Ïåòåëà óáèâàò Ñ ò ð å ë ÷ à í ÷ å ò î .
Êðàé Íîâî Ñòàðî ñåëî å óáèò îò
ïàðòèçàíèòå çàïàñíèÿò îôèöåð îò
Áëàòíèöà Äèìèòúð Ñòàí÷îâ.
 Êðàé Ïåùåðà. Óáèò îò ïàðòèçà-
íèíà Ïåòúð Âðàí÷åâ ïî âðåìå íà
Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð à í î í è ì å í
êîíåí ïîëèöàé.
Êðàé Ïîïèíöè. Òóê íÿêúäå å óáèò
Èâàí Ïëà÷êîâ.
Êðàñíîâî, Ïëîâäèâñêî. Òóê å óáèò
Á î í ÷ î Ò å ð ç è é ñ ê è îò Ïîïèíöè.
Êð£âè äîë èëè Êð£ äîë, ïî ïîñîêà
Áîðèìå÷êîâî. Òóê ñà èçáèòè ÷àñò îò
ëåñè÷îâöè.
Ðàçêàçâà É î ñ è ô Ï à ó í î â : “ Ã å-
î ð ã è Ï å ò ð î â Ò î ø ê è í å áèë îâ-
÷àð è å âèäÿë êàê óáèéöèòå çàðàâÿò
æåðòâèòå â Êðè äîë ìúðçåëèâî, â
ñêàòà. Ïóñêàëè ñà ãè îòãîðå, ïîñëå
ñà ðîâèëè ñêàòà è ïðúñòòà ãè å ïîêðè-
ëà ïëèòêî îòãîðå. Êó÷åòàòà ïîñëå ñà
èçðîâèëè ÷àñò îò òåëàòà. Ïîë÷aíå
èäâàõà ïîñëå ñ êàðóöè äà ïðåëèâàò è
äà ïàëÿò ñâåùè íà ìÿñòîòî”.
Êð²øåâî, ãîðà äî Ñìèëåö, êúäåòî
ñà èçáèòè ÷àñò îò ìåñòíèòå æåðòâè:
À í ò î í À í ò î í î â (?!), Ä è ì è ò ú ð
Âúëåâ.
Êðú÷ìàòà íà Èâàí Ìàëàêà, Òîïî-
ëèäîë. Òóê íàéäåíãåðîâñêèòå ïàðòè-
çàíè ïðàâÿò îïèò äà åêçåêóòèðàò Ñò.
Òàí÷åâ è óáèâàò Àíãåë Âúëêîâ.
Êóö, ëîáíî ìÿñòî íà èçáèòèòå íà
27.IÕ.1977 ã. ñòðåë÷àíè. Ñ òÿõ å åêçå-
êóòèðàí è Ä è ì è ò ú ð Â à ñ è ë å â îò
Äþëåâî, ïîëèöàé â Ïàíàãþðèùå.
Òîâà å åäèíñòâåíîòî äîêóìåíòèðàíî
îò íîâàòà âëàñò æåðòâåíî ìÿñòî. Íà-
ìèðà ñå â ì. Öaðþâè ñë£âè íà 6 êì
çàïàäíî îò Ñòðåë÷à, êðàé ïúòÿ çà
Ïàíàãþðèùå.
• èìåòî å ïî àðóìúíñêè èçãîâîð
íà áúëãàðñêî *Êó÷, ñòàðèííî ïðèëà-
ãàòåëíî êó÷jü; Ïðè Çàèìîâ, Ìåñò-
íèòå èìåíà â Ïàíàãþðñêî – äðóãî
îáÿñíåíèå.
Êóðóäæa äåð˜, íàðè÷àíî â äîëíîòî
òå÷åíèå è Òåëêè äåðå. Òóê, ìåæäó ñå-
ëàòà Ñáîð è Àïðèëöè, ñà çàõâúðëåíè
æåðòâèòå îò Ëåâñêè; âæ. è Èëàô
òàðëà.
Êþ÷óêîâà ìàõàëà íà Ìóõîâî. Òóê
å óáèò îò àíîíèìíà ïàðòèçàíêà Âåë-
êî Êþ÷óêîâ.
Ëàòðîâî : Õîðòåðîí, Äåìèðõèñàð-
ñêî, ñåãà â Ãúðöèÿ. Òóê å óáèò À ò à -
íàñ Øàòåâ îò Öðúí÷à, êìåò íà Ñâå-
òè Âðà÷.
Ëåñè÷îâñêà óëèöà. Òóê å óáèò Ãå-
îðãè Ñòîèëîâ îò òîâà ñåëî.
˲äèòå áàíè (Ïëàæà) íà Ìàëêî Áå-
ëîâî. Òóê å èçìú÷âàí ñ äàâåíå Ñ è -
ì î í Ê ú í ÷ å â îò Ñåïòåìâðè.
Ëúæåíñêîòî ó÷èëèùå: òóê ñà
åêçåêóòèðàíè: Á î ð è ñ Ã å î ð ã è å â
Ïîïîâ, Ìèëîø Èâàíîâ Êîë÷à-
ãîâ, òðèìà äîðêîâöè, Ãåîðãè
Àëåêñàíäðîâ Êîë÷àãîâ îò ×åïè-
íî è åäèí íåèçâåñòåí ïî èìå ð à ê è -
ò î â å ö . Âïîñëåäñòâèå òåëàòà èì ñà
çàõâúðëåíè â Ìî÷óðà ïðè Ðàçêëîíà
Ïàçàðäæèê – Ðàêèòîâî – Âåëèíãðàä.
˾îâåòî – ìåñòíîñò â çåìëèùåòî
íà Ðàâíîãîð. Ãîëÿìîêîíàðñêè ïàðòè-
çàíèí ïðàâè îïèò äà óáèå ñ ïóøêà
Ê ð ú ñ ò ü î Í è ê î ë î â Ö â å ò ê î â îò
Ðàâíîãîð.
Ëÿîâåòå, Ïà÷èíîâî. Ïàðòèçàíè
óíèùîæàâàò ï÷åëèíà íà à å î ð ã è
Ò à í å â, óáèâàò è êîí÷åòî ìó, êàòî
ïðàâÿò îïèò äà çàñòðåëÿò è ñòîïà-
íèíà.
Ìaðèöà êðàé Çâúíè÷åâî. Òóê â ìà-
ñîâ ãðîá íà ñúäåíè îò Íàðîäíèÿ ñúä
ñà óáèòè è íåâèííè õîðà.
• âæ. Âàñèë Áëàãîâ, Ñèìåîíîâåö.
Ìaðèöà ìåæäó Çëîêó÷åíå è Êîâà-
÷åâî.  ìàñîâ ãðîá ñà èçáèòè æåðò-
611
âèòå îò Ñåïòåìâðè, Çëîêó÷åíå è
êìåòúò íà Çëîêó÷åíå Ãåîðãè Àòà-
íàñàêèåâ îò Áðàòàíèöà.
Ìaðèöà îòêúì ñòðàíàòà íà Âå-
ëè÷êîâî. Òóê å åêçåêóòèðàí Äèìè-
òúð Àòàíàñîâ Ïåêàíîâ îò Ëåâñêè,
áèðíèê âúâ Âåëè÷êîâî, âæ. Âúðáàêà.
Ìaðèöà (ïîðå÷èåòî â Ïàçàðäæè-
øêî), íà íåèçâåñòíî ìÿñòî êðàé ðå-
êàòà å åêçåêóòèðàí ðàâíîãîðåöúò
Òîäîð Øèêîâ.
Ìaðèøêèÿ ìîñò ïðè Ïàçàðäæèê.
Òóê å óáèò Ê à ð à ì ô è ë Ñ ú á î â
Ïåøëîâ îò Ñáîð.
Ì¥êðà Äëèá¥÷èöà, ïî ïúòÿ ìåæäó
Ãàáðîâèöà è Ñåñòðèìî. Òóê å óáèò
îò ïàðòèçàíèòå À í ã å ë Â å ë ÷ å â
îò Ãàáðîâèöà.
• - âæ. è ×åòèðèòå ÿìè.
Ìîñòà íà Òîïîëíèöà, ïðè Ïàçàð-
äæèê. Òóê å óáèò À í ã å ë Ë à ä æ î â
îò Âèíîãðàäåö.
̲ðäæîâ êëàäåíåö, ñóõ ãåðàí â
Àéêúíÿ (âæ.), êúäåòî ñà èçáèòè ãîëÿ-
ìà ÷àñò îò æåðòâèòå â Êðàèùåòî.
Êëàäåíåöúò å áèë íàïúëíåí äî ãîðå
ñ òðóïîâå; èäåíòèôèöèðàíè: À í ê à
Õàäæèéñêà è Êóëà Ñòîåâà îò
Ëåñè÷îâî, Ò î ä î ð Ì ó ò î â , à å î ð -
ãè Ïèïåðîâ î ò Á î ø ó ë ÿ .
• âæ. è Äðàãàíîâ êëàäåíåö.
• ñïîðåä íÿêîè ëåñè÷îâöè (Òîäîð
Ìóðäæåâ) ñòàðîòî èìå íà ìåñòíî-
ñòòà áèëî Äðàãàíîâ êëàäåíåö. Ïîñëå
å ïðåêðúñòåíî ïîðàäè çâåðñòâîòî íà
Äèìèòúð Ìóðäæåâ îò Ëåñè÷îâî,
òîãàâà äèðåêòîð (ñëåäîâàòåë) íà Ïà-
çàðäæèøêèÿ çàòâîð, êîéòî å êîìàí-
äâàë åêçåêóöèèòå íà ìÿñòîòî. Òîâà åä-
âà ëè ùå äà å òàêà. Íà ìÿñòîòî èìà è
Ìóðäæîâè ÷åøìè÷êè, êîåòî ùå ðå-
÷å, ÷å èìåòî å ïî-ñòàðî îò Ä. Ìóð-
äæåâ, íî å âúâ âðúçêà ñ íåãîâèÿ ðîä.
612
• Ðàçêàçâà Ï å ò ú ð Ê î í ñ ó ë î â îò
Âåëè÷êîâî: “Ìóðäæîâ êëàäåíåö áåøå
ïðåïúëíåí ñ òðóïîâå. Çëîâåùàòà êàð-
òèíà ÿ ðàçêàçâàõà îâ÷àðè, êîèòî êà-
ðàëè ñòàäàòà íàòàì”.
• òóê ñà èçáèòè ÷àñò îò çëîêó÷àí-
ñêèòå æåðòâè: Ê î ö å Ì è õ à é ë î â è
Êðóì Äóêîâ.
• òóê å ïóñíàò æèâ È ë è ÿ Æ ó ï î â
îò Êàëóãåðîâî.
Ìúò£ âèð, Èõòèìàíñêî. Òóê ñà
óáèòè ìóõîâöèòå Ã å î ð ã è Ï î ì à -
êîâ è Àòàíàñ ×îëàêîâ.
Ìúòí£øêèòå ãüîëîâå – Ãüîëà. Òóê
ñà çàõâúðëåíè îáåçîáðàçåíèòå òåëà
íà òðèìà ëúæåíñêè æàíäàðìåðèñòè,
ìåæäó êîèòî å ðàçïîçíàòî òÿëîòî íà
íà÷àëíèêà íà æàíäàðìåðèÿòà.
• íàìèðàëè ñà ñå äî Óñòèåòî íà
Ìúòíèöà â Ñòàðà ðåêà.
Íàä Ìúæêà áàíÿ, Ëúæåíå. Òóê
âåðîÿòíî å óáèò è çàðîâåí ó÷åíèêúò
Ñòîþ Âèòàíîâ.
Íåèçâåñòíî ìÿñòî, êîåòî íå å
ëîêàëèçèðàíî äî äíåñ. Ïðè âñÿêà îò
æåðòâèòå å ðàçëè÷íî: À í ã å ë
Ñ ï à ñ î â îò Ðàâíîãîð.
Îáîðúò íà Âëàäî Áàëêàíñêè â
Áîðèìå÷êîâî – òóê ñå îáåñâà ñòîïà-
íèíúò íà äîìà, ïðèòåñíåí îò ïàðòè-
çàíñêèòå çàïëàõè.
Îáîðúò çà ñåëñêèòå áèöè â Ñúâåòà
íà ñ. Ëåâñêè. Òóê íà Äåâåòè ñà óáèòè
Êîñòà Ãåí÷åâ, Àòàíàñ Ïåêà-
íîâ è Àíãåë Äåëîâ.
Îáùèíàòà â Êàëóãåðîâî. Òóê å óáèò
 à ñ è ë Á è ð í è ê à îò Áðàöèãîâî.
Îáùèíàòà íà Âåëè÷êîâî. Òóê å óáèò
êìåòúò íà ñåëîòî Ï å ò ú ð Ì à ð ê î â
Ëèëîâ.
• òóê Àíãåë ×àëúêîâ óáèâà ñ òî-
ÿãà Äèìèòúð Ïåêàíîâ îò Ëåâñêè.
 • ïî ñúùèÿ íà÷èí È â à í Ø à ë -
ä ú ð î â óáèâà â Äóïêàòà È â à í
Ñòàìáîëèéñêè.
Îáùèíà íà Ñèìåîíîâåö. Òóê ïðè
ïàðòèçàíñêî íàïàäåíèå å óáèò Ã å í î
Ïîïîâ-Ðàçïîïîâ.
Îáùèíàòà íà Þíàöèòå. Òóê ñà
èçáèòè:
• Ñïàñ Ïèñàðÿ;
• Ñòîèë Áèðíèêà;
• ñåëñêèÿò ñòðàæàð;
• À í ã å ë Ò å ð ç è é ñ ê è , ïðåòðå-
ïàí, íàé-âåðîÿòíî óáèò; ïîñëå
çàõâúðëåí ïîä Á˜ðìèòå (âæ.).
• åêçåêóòèðàí å íà 12. IÕ.1944 ã.
è Äèìèòúð Èëèåâ Äàñêàëîâ.
Îêîëèéñêî óïðàâëåíèå – Ïàíàãþ-
ðèùå. Òóê Íåíî Ôèíäæåâ óáèâà
Èâàí Ïëà÷êîâ îò Ïîïèíöè.
Îêîïàíà, åñòåñòâåíà ìîãèëà íà
ãðàíèöàòà ìåæäó çåìëèùàòà íà
Äþëåâî è Ñòðåë÷à.
• òóê å åêçåêóòèðàí, êàòî çâåðñêè
å çàëÿò ñ áåíçèí è ïîäïàëåí, Ä å ë î
È â à í î â Ø è ë å â îò Ñâîáîäà.
Ïàçàðäæèøêèÿò çàòâîð. Òóê áåç
ñúä è ïðèñúäà ÷ðåç ïîáîé, óäóøà-
âàíå è ïî äðóãè íà÷èíè ñà èçáèòè
íàä 100 ÷îâåêà. Çíàå ñå çà:
• Í è ê î ë à Ï î ï î â îò Ëúæåíå.
• Èâàí Êþ÷óêîâ îò Ïàçàðäæèê.
• òóê å óáèò è À ñ å í Ã å î ð ã è å â
Á ë à ã î â îò Þíàöèòå. Âåðñèÿòà íà
çàòâîðà å, ÷å ñå å ñàìîîáåñèë.
Ïàëòaøêîòî ãåðìå â çåìëèùåòî
íà Âåëè÷êîâî. Òóê äî Êàðàñóëàíà å
çàõâúðëåíî òÿëîòî íà ñåêðåòàð-áèð-
íèêà Äèìèòúð Ïåêàíîâ îò Ëåâñêè.
Ïà÷èíîâî, ìåñòíîñò ñ êúøëè íàä
Ðàâíîãîð, êúäåòî å óáèò ñëåä æåñòî-
êè ìú÷åíèÿ ðàâíîãîðåöúò Ò î ä î ð
Ñëàâîâ.
Ïå÷åð²äîâ ìîñò äî Ñòðåë÷à. Òóê
ïàðòèçàíèíúò Èâàí Áîæêîâ çàñòðåë-
âà ñòðåë÷àíèíà Íåøî Êàðàïèëüîâ.
Ïëîâäèâ. Òóê å óáèò Ï à ÷ å â îò
Áðàòàíèöà.
Ïëaæà, ñåãàøíî èìå íà ìÿñòîòî,
êúäåòî ñà èçáèòè æåðòâèòå îò
Ñòàðèÿ êëóá âúâ Âàðâàðà.
Ïîä Êîìàòåâî, Ïëîâäèâñêî. Òóê å
óáèò Ç à ï ð ÿ í Ä î é ÷ å â îò Ãîâåäàðå.
Ïðåä äîìà íà Äèìèòúð ïîï Êîí-
ñòàíòèíîâ Ïîïîâ â Ñèìåîíîâåö ïî
âðåìå íà Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð å óáèò
Ãåíî Ðàçïîïîâ.
Ïðåä Îáùèíàòà íà Ñèìåîíîâåö å
óáèò îò ïàðòèçàíèòå Ïàâëå Âàêëèíîâ.
Ïÿñúöèòå, ìÿñòî ïðè ñòîêà íà
Òîïîëíèöà â Ìàðèöà, êúäåòî å óáèò
Í è ê î ë à é Â ë à õ î â îò Öåðîâî.
Ðàâíaêà â Äðúíäaðèöà íàä Ãàá-
ðîâèöà. Òóê å åêçåêóòèðàí îò ïàðòè-
çàíèòå È â à í Â å ë ÷ å â .
Ðàäîìèð. Òóê å óáèò ñïîðåä åäíà îò
âåðñèèòå ïî íàðåæäàíå íà À í ã å ë
× à ë ú ê î â îò Âåëè÷êîâî íåãîâèÿò
ñúñåëÿíèí, çàïàñåí âîéíèê è ïîëèöàé
Ìèëàí Çàéêîâ.
Ñåëî Êîðîâî, äíåñ Äðàãèíîâî. Íà
27.VIII. Àòàíàñ Ñåìåðäæèåâ åêçå-
êóòèðà íåâèííèÿ ãîðñêè È â à í
Áîæêîâ, îáâèíåí â “ïðåäàòåëñòâî-
òî” íà Â å ë à Ï å å â à .
Ñèìèòë£. Òóê å óáèò Í è ê î ë à é
Ê î ø ë ó ê î â îò Öåðîâî. Çà íåãî èìà
êðàòêà áåëåæêà ïðè Ñò. Ã ú ë ú á î â ,
Êàðêàðèéñêè…
Ñèìèòë£éñêàòà êîðèÿ äî Ïàìèäî-
âî. Òóê å óáèò ïàìèäîâåöúò À í ä î í
Äîíêîâ.
Ñèìèòë£éñêèÿ ãåðåí – ìÿñòîòî,
êúäåòî ñà çàõâúðëåíè òåëàòà íà Âà-
ñèë Òåðçèéñêè îò Þíàöèòå, Áëà-
ãî Òàêåâ è Çäðàâêî Ðîãëåâ.
613
 • âæ. îùå: Ãàíãîâ ïÿñúê, Ñèïåÿ.
Ñëåä Ìîñòà íà ïúòÿ Ëåñè÷îâî – Áî-
ðèìå÷êîâî. Òóê ñà óáèòè îò ëåñè÷îâöè
ïîëèöàÿò Èâàí Ïåøëîâ – Êîí-
íèêà è ëåñè÷îâåöúò Ïåòêî Êîåâ.
Ñîôèÿ èëè Ñîôèéñêî, òóê å åêçå-
êóòèðàí ïî âðåìå íà Âàðòîëîìåå-
âèòå íîùè Í è ê î ë à Í è ê î ë î â îò
Ãàáðîâèöà.
Ñòàäèîíà íà ñåëî Þíàöèòå. Íà
òîâà ìÿñòî, ïðåäè äà áúäå ïîñòðîåíî
ñúîðúæåíèåòî, å çàõâúðëåí òðóïúò
íà Âàñèë Òåðçèéñêè, óìúðòâåí â
Ãàíãîâ ïÿñúê (âæ.).
Ñòàðà ðåêà ïðè èçõîäà íà Áàòàê
êúì Äúñêîðåçíèöà “Îðôåé”. Òóê å
óáèò îò çàñàäà ïîëèöàÿò îò Ðàâíîãîð
Ïåòúð Äå÷åâ.
Ñòàðîòî ó÷èëèùå âúâ Âåëè÷êîâî.
Òóê ñà áèëè çàäúðæàíè è èçáèòè ÷àñò
îò æåðòâèòå, ñúáðàíè îò îêîëíèòå
ñåëà íà 30. IÕ. 1944 ã.
Ñòîé÷îâà íèâà – ðàâíèùå íà çàïàä
îò Áîðèìå÷êîâî, äî çàäíàòà ÷àñò íà
÷àñòåí äâîð, ïðèòåæàâàí îò Ò î ä î ð
 ë à ä î â È ë è å â – ñèí íà  ë à ä î
Áàëêàíñêè. Òóê å óáèò îò ïàðòèçà-
íèòå Ì è í ê î Ñ ó ð ë å ê î â .
Ñòðàæà, âðúõ íà 1 êì èçòî÷íî îò
Êàìåíèöà, ëîáíî ìÿñòî íà ëúæåí÷à-
íèíà Õ ð è ñ ò î Ì à í î â . Ãîâîðè ñå,
÷å òðóïúò ìó å áèë çàïàëåí.
Ñòðåë÷àíñêà óëèöà. Óáèò ïî âðåìå
íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè å ñòðåë÷à-
íèíúò Ã å î ð ã è À í ä î í î â , óæ ïðè
îïèò çà áÿãñòâî, îò ïàëà÷èòå – ïàðòè-
çàíèòå Ìàêåäîíñêè è Ñâåòè Ïåòúð.
Ñòðåë÷àíñêè Áàëêàí. Óáèò å çà
“íàçèäàíèå” àíîíèìåí ëîâåö îò
Ñòðåë÷à.
Ñòðåë÷àíñêè óëèöè: ïî âðåìå íà
Âàðòîëîìååâèòå íîùè ñà óáèòè ñ êà-
614
ìúíè è äúðâåòà ïîëèöàèòå Ã ë à -
âèíîâ, Ðàä Ïåí˜ëîâ è Íèêîëàé
Ïîèáðåíåöà.
Ѳõîòî äåðå äî Ôîòèíîâî. Òóê å
çàñòðåëÿí îò àíòîíèâàíîâåöà Ã.
Ñ å ð ê å ä æ è å â æàíäàðìåðèñòúò
Âàðåâ.
Òaíüîâà ìîãèëà. Òóê å çàðîâåí îò
óáèéöèòå Ñ ò î ÿ í Ñ ò à í ÷ î â îò
Áëàòíèöà.
Òåñíîëèíåéêàòà – íÿêúäå îêîëî
Âåëèíãðàä. Â íåÿ å óáèò ðàâíîãî-
ðåöúò ïîëèöàé Í å é ÷ î Õ à ä æ è å â .
Òèêëåí£öàòà, ìåñòíîñò â Ðàâíî-
ãîðñêî, äî Ñóõîòî äåðå, êúäåòî
çâåðñêè å óáèòà ïî âðåìå íà Ïàðòè-
çàíñêèÿ òåðîð Ñ î ô è ÿ Ò î ì î â à -
Ò î ÿ ò î â à îò Ðàâíîãîð.
“Òåõåðàí”, ïàðòèçàíñêè ëàãåð íàä
Áàòàê, ëîáíî ìÿñòî íà ïàðòèçàíèíà
Ò ü î ô ê à ò à îò Ïåùåðà.
Òîä¥ðèíà êaùà, íà Âåëè÷êîâñêèÿ
áàèð, ëîáíî ìÿñòî íà ìíîãî èçáèòè
áåç ñúä è ïðèñúäà, êàêòî è íà îñúäå-
íèòå îò Íàðîäíèÿ ñúä â Ïàçàðäæèê;
âæ. Íèêîëà Ãåîðãèåâ, Þíàöèòå.
Òîïëàòà âîäà (Áåç ñúä…, ñ. 11). Âæ.
Áàáà Áîíà, Ïëàæà, Ëóäèòå áàíè.
Òîïëè èçâîð, ÃÑ â Áàòàøêàòà
ïëàíèíà. Òóê å óáèò àíîíèìåí ðàáîò-
íèê ïî íàêëåâåòÿâàíå êàòî “áèâø
ïîëèöåéñêè àãåíò”.
Òîïîëíèöà (îò Óñòèåòî äî
Áîøóëñêèÿ ïúò). Òóê å íàìåðåí òðó-
ïúò íà óáèòèÿ áåç ñúä è ïðèñúäà Í è -
ê î ë à Â ë à õ î â îò Öåðîâî.
Òîïîëíèöà ïðè Þíàöèòå: â ðåêàòà
ñà õâúðëåíè òðóïîâåòå íà óáèòèòå â
îáùèíàòà: Ñòîèë Áèðíèêà, Ñïàñ
Ï è ñ à ð ÿ è ñ å ë ñ ê è ÿ ò ñ ò ð à æ à ð.
Òîïîëíèøêèÿ ìîñò ïðè Âåëè÷-
êîâî. Ìàñîâà åêçåêóöèÿ. Èçáèòè ñà
îò âåëè÷êîâöè è ñà õâúðëåíè â ðå-
êàòà ìíîãî õîðà ñ íåóñòàíîâåí áðîé.
Îò òÿõ å èäåíòèôèöèðàí ñàìî Äèìè-
òúð Àòàíàñîâ Ïåêàíîâ îò Ëåâñêè.
Òð˜í÷îâîòî ëîçå, íà 500 ì ñåâåðíî
îò Âåëè÷êîâî, äî Êîðèÿòà è Êàðèå-
ðàòà. Òóê ñà èçáèòè ãîëÿìà ÷àñò îò
æåðòâèòå âúâ Âåëè÷êîâî. Ïîñëå ñà
çàõâúðëåíè â Þñåèíîâ êëàäåíåö; .
• âæ. Ê î ñ ò à ä è í Ê î í ñ ó ë î â
Òðè êëàäåíöè, ñòðåë÷àíñêà ìåñò-
íîñò ìåæäó Ñòðåë÷à è Êîïðèâùèöà.
Òóê ñà óáèòè îò ïàðòèçàíèòå ñëåä
ïîëó÷àâàíå íà îòêóï À í ã å ë è
Ëóë÷î Ïåòðèøêè.
Óç²íåíå, ìåæäà ñ Äþëåâî, íà 2 êì
ñåâåðîçàïàäíî îò Ñìèëåö. Ïðè É.
Çàèìîâ (Ìåñòíèòå èìåíà â Ïàíàãþð-
ñêî, Ñ., 1977, ñ. 174) íåòî÷íî Óç²-
íåòå. Ëîáíî ìÿñòî íà îôèöåðà
Ãåîðãè Èâàíîâ Íîíîâ.
Óñóéíàòà (íà 1 êì ñåâåðíî îò ñå-
ëîòî), äþëåâñêà ìåñòíîñò â ðèäà
Ðàáàäæ£êà. Òóê å óáèò Èâàí Òîñåâ.
Óñòèåòî íà Òîïîëíèöà. Òóê å óáèò
êìåòúò íà Äîëíî Âúðøèëî Õ ð è ñ ò î
Àïîñòîëîâ.
Ó÷añòúêà. Ïîëèöåéñêè è ìèëèöè-
îíåðñêè ó÷àñòúê â ñ. Ëåñè÷îâî.  íå-
ãî ïî âðåìå íà Âàðòîëîìååâèòå
íîùè çâåðñêè å óáèò ñ óäàð îò ïðè-
êëàä Äîáðè Äàðäæèêîâ. Óáèåöúò
å ïàðòèçàíèíúò îò Ãîðíî Âúðøèëî
Á ë à ã î Ì ú ð ê î â - Ë àâ ³ .1
Ñ òîçè óáèåö ñå ñðåùíàõ ñëó÷àéíî,
êîãàòî áÿõ íà 17 ãîäèíè. Â Ïàçàð-
äæèê æèâååõ íà êâàðòèðà ñ Ò î ä î ð
Äóìáàëàíîâ, ñèí íà ïàðòèçàíèí îò
Áîøóëÿ. Áàùàòà íà Òîäîð áåøå íà-
ó÷èë, ÷å áàùà ìè – à å î ð ã è Á à ë -
ê à í ñ ê è – å ñúäåí îò Íàðîäåí ñúä.
Äîâåäå â êâàðòèðàòà ñâîÿ ñúïàðòè-
çàíèí, êóöèÿ Ë à â à . Òîâà ïèÿíî íåäî
ðàçóìåíèå íà ïðèðîäàòà ñå ðàçâèëíÿ
â êâàðòèðàòà è ìè èçõâúðëè áàãàæà.
Ó÷èëèùåòî â Áëàòíèöà. Òóê çâåð-
ñêè å óáèò Ñ ò î ÿ í Ñ ò à í ÷ î â îò òîâà
ñåëî.
Ó÷èëèùå íà ñëåïèòå, Ñîôèÿ, óë.
“Íèøêà”. Òóê å èíêâèçèðàí è óáèò
Ð à é ê î À ë å ê ñ è å â îò Ïàçàðäæèê.
Ôàáðèêà “Ñàìïà”, ïîñëå “Äèìèòúð
Áëàãîåâ” – òóê íà 16.IÕ.1943 ã. Èâàí
È â à í î â îò Äúáðàâèòå óáèâà
“à ã å í ò ”, íåèçâåñòåí ïî èìå.
Õàéäóøêîòî êëàäåí÷å â Äúðìàòà,
íà 3 êì çàïàäíî îò Ïàòàëåíèöà. Òóê
å óáèò Ñ ï à ñ Ã à ã î â – Ã î ð ñ ê è ÿ .
Öàðþâè ñëèâè, â Ãðàäèíàòà Ïîä
Ìîñòà ñà èçáèòè Ä è ì è ò ú ð × å ð -
íåâ, Äèìèòúð Êîêëüîâ è Èâàí
Ñòîÿíîâ îò Îáîðèùå.
Öaðþâè ñë£âè, âæ. Êóö.
Öåíòúðúò íà Îãíÿíîâî, òóê å óáèò
ñ ìîòèêà Ãåîðãè Âåëåâ.
Öåíòúðúò íà Ïîïèíöè, òóê å óáèò
àíîíèìíèÿò îôèöåð îò êàìèîíà.
Öèãàíñêîòî ãðîáèùå ìåæäó Öàð
Àñåí è Ðîñåí. Òóê îò Ñòîéêî Íîíîâ
å åêçåêóòèðàí À í ã å ë Ñ ò î é ÷ å â
Íîíîâ.
×aÿ. Êðàé òàçè ðåêà å óáèò ðàâíî-
ãîðåöúò Ï å ò ú ð À ë å ê ñ è å â . Â ðå-
êàòà å èìèòèðàíà êàòàñòðîôà ñ
ðàâíîãîðåöà Í å é ÷ î Ï î ï î â .
×åë£íñêè (×èë£íñêè) äîë (×åëèí-
ñêî äåðå) òðúãâà îò Ñòîëîâåòå è ñå
âëèçà íà 4 êì þæíî îò Ïîïèíöè â
Ëóäà ßíà. Ëîáíîòî ìÿñòî â äîëà îáà-
÷å å ñåâåðîçàïàäíî – ñåâåðíî îò Ïî-
ïèíöè âëÿâî îò Ïúòíèÿ êàíòîí â
áëèçîñò äî ïúòÿ Ïîïèíöè – Áúòà.
• èìåòî å îò Ï÷åë£í : ×åë£íà :
×åë£íñêè, âæ. è ïðè É. Ç à è ì î â ,
615
Ìåñòíèòå èìåíà â Ïàíàãþðñêî, Ñ.
1977, ñ. 179. Òîçè àâòîð çíàåøå çà
çâåðñòâàòà íà ìÿñòîòî, íî â îíîâà
âðåìå íå áåøå âúçìîæíî òàêàâà èí-
ôîðìàöèÿ äà ïðèñúñòâà â êíèãàòà
ìó. Ðàçêàçâàë ìè å ñòðàõîòèè çà íÿ-
êàêâî òúìíî ìÿñòî â Ïîïèíñêîòî
çåìëèùå, êîåòî ïî-êúñíî èäåíòèôè-
öèðàõ ñ ×åëèíñêè äîë.
×åðíàòà ðîòà, âæ. Êàðèåðàòà ïðè
Âåëè÷êîâî
טðíèÿ ìîñò. Íàìèðà ñå íà øî-
ñåòî Ãàðà Êîñòàíä¥âî – Ðàê£òîâî,
ìàëêî ñëåä ðàçêëîíà çà Êîñòàíäîâî.
Ïîñòðîåí å íà ð. Ìúòíèöà. Ñåãà å ñ
ïîðóòåíè æåëåçíè ïàðàïåòè.
Èìåòî ñè íîñè îò ïðåäèøíèÿ ìîñò
íà òîâà ìÿñòî, êîéòî å áèë äúðâåí è
áîÿäèñàí â ÷åðíî (Ò. Áàëêàíñêè,
Ìåñòíèòå èìåíà íà ×åïèíñêîòî êðà-
èùå, ÂÒ, 1996, ñ. 249).
• îò ëÿâà ñòðàíà ïðåäè ìîñòà äî
Âúðáàòà å ëîáíîòî ìÿñòî íà øåñ-
òèìàòà äîðêîâöè. Òàì å èìàëî äóïêè,
èðèìè, èçðîâåíè îò ðåêàòà.
• îò äÿñíàòà ñòðàíà íà ðåêàòà ñëåä
ìîñòà ñà óáèòè ðàêèòîâöè. Òðó-
ïîâåòå íå ñà ïðèáðàíè äî äíåñ.
×åñòè ìîãèëè ïðè Âåëè÷êîâî. Òóê
ñïîðåä ìíîãî ïàçàðäæè÷àíè å åäèí
îò íàé-ãîëåìèòå ìàñîâè ãðîáîâå îò
Âàðòîëîìååâèòå íîùè.
• èíô. Ëàçàð Ïàóíîâ Ëàçàðîâ.
×åòèð£òå ÿìè â Ì¥êðà Äëèá¥-
÷èöà, â çåìëèùåòî íà Ãàáðîâèöà. Òóê
å çàõâúðëåíî òÿëîòî íà åêçåêóòè-
ðàíèÿ îò ïàðòèçàíèòå ãàáðîâè÷àíèí
Àíãåë Âåë÷åâ.
×èëèíñêè äîë: âëÿâî îò ïúòÿ Ïî-
ïèíöè – Ïàíàãþðèùå, íà 200 ì ñëåä
Ïúòíèÿ êàíòîí, ñåãà â ðóèíè:
Òóê çâåðñêè ñà èçáèòè:
• Èâàí Íèêîëîâ Ãàãîâ îò Ñâîáîäà;
616
• Ô è ë è ï È ë è å â Á å ê ÿ ð î â îò
Ñâîáîäà;
• ãîëÿìà ÷àñò îò ïîïèí÷àíèòå (âæ.)
ײìèíà, ìÿñòî â Êîïðèâùåíñêèÿ
áàëêàí, êúäåòî îò çàñàäà å óáèò à í î -
íèìåí ïîëèöàé.
Øèïaðåâà êîðèÿ, íà 4 êì ñåâåðíî
îò Ëåñè÷îâî, ïî ïîñîêà íà ñ. Áîðè-
ìå÷êîâî. Òóê ñà åêçåêóòèðàíè íà
19.II. 1945 ã. îêîëî 20 ÷îâåêà, ÷èèòî
èìåíà òðóäíî ñå èäåíòèôèöèðàò. Ñðåä
òÿõ å è ëåñè÷îâåöúò à å í î Ê î ò å â .
Ø£ëåâèòå òðúí÷åòà â Êîìñàëà,
Ãîëÿìîêîíàðñêî çåìëèùå. Ïðåäïî-
ëàãà ñå, ÷å íàìåðåíèòå òðóïîâå ñà íà
ãîâåäàðöè.
Øóâàð£ëåê, ñåãà ëîçÿ â åäíà ïàäèíà
íà 2 êì ñåâåðîçàïàäíî îò Ëåñè÷îâî.
• òóê ñà èçáèòè ÷àñò îò ëåñè÷îâ-
öèòå.
Øóòà êîðèÿ, íà 3 êì þãîçàïàäíî
îò Ïàíàãþðèùå; òóê ñà èçáèòè: Ñòå-
ôàí Õàìáàðñêè îò Áàíÿ, ïîï
Ëóêà, Òîäîð Þðóêîâ è îùå åäèí
í å è ç â å ñ ò å í ïî èìå ïàíàãþðåö.
Þñå£íîâ êëàäåíåö, íà 500 ì ñå-
âåðíî îò Âåëè÷êîâî äî Òðåí÷îâîòî
ëîçå. Òóê ñà èçáèòè ìíîãî õîðà è ÷àñò
îò âåëè÷êîâñêèòå æåðòâè.  êëàäå-
íåöà ñà õâúðëåíè òðóïîâåòå íà ñëåä-
íèòå èäåíòèôèöèðàíè æåðòâè: Ê.
Êîíñóëîâ, Èë. Ñòàìáîëèéñêè, Ï.
Ãóãëåâ, Ï. Ì. Ëèëîâ, Ñï. Ãåíåâ,
äâåòå ëåñè÷îâêè, Ï. Êóðòàêîâ (?)
ßíêóëîâ áðÿñò, âæ. Êëàäåíåöà â
ßíêóëîâ áðÿñò.
ßí³êà, ìåñòíîñò ìåæäó Ïàòàëåíè-
öà, Öðúí÷à è Ìîêðèùå. Òóê ñà óáèòè
Çëàòèí Òðîøàíîâ îò Ïàòàëåíèöà
è Ïåòúð Àðíàóäîâ îò ñúùîòî ñåëî.
ßðåøêà ïîëÿíà äî Ïàòàëåíèöà.
Òóê å óáèòà îò ñâîé (Ä . Ì å ò î ä è å â )
ïàðòèçàíêàòà Äåòåëèíà Ìèí÷åâà.
 ÂÌÅÑÒÎ ÇÀÊËÞ×ÅÍÈÅ

Ñåãà, êîãàòî ñúì çàâúðøèë èçñëåäâàíåòî è ñÿäàì äà íàïèøà

îáîáùåíèÿòà ïî íåãî, ñå íàëàãà äà íàïðàâÿ ïúðâîòî ïðèçíàíèå:
• ïîòðåñåí ñúì îò ïðîëèâàíåòî íà òîëêîâà ìíîãî êðúâ â
åäíî áúëãàðñêè êðàèùå ñ òîëêîâà ìàëêî áúëãàðè;
• èçáèâàíåòî íà áúëãàðè å ñ ÷óäîâèùíè ðàçìåðè, è òî ñ âíó-
øåíèåòî, îäîáðåíèåòî è ïðèêðèâàíåòî íà åäíà ïîëèòè÷åñêà ñèëà,
êîÿòî â ðàçñòîÿíèå íà ïîâå÷å îò ñòî ãîäèíè ïîñòîÿííî ñè ñìåíÿ
èìåíàòà ñ íàäåæäàòà, ÷å îíîìàñòè÷íàòà ìèìèêðèÿ ùå ïðèêðèå
ìíîãîëèêèÿ £ àíòèáúëãàðèçúì ïîä êðèëîòî íà ðóñêèÿ èìïåðñêè
êîìóíèçúì;
• èçáèâàíåòî íà áúëãàðè áåç ñúä è ïðèñúäà ñëåäâà ìåòîäè-
êàòà íà çâåðñòâàòà â Êàòèíñêàòà ãîðà: íÿìà „èçáèòè”, íÿìà „âè-
íîâíè”, à ñàìî „áåçñëåäíî èç÷åçíàëè õîðà”, êîèòî â ìåìîàðèòå
íà ïàðòèçàíèòå è ïîëèòçàòâîðíèöèòå ñà ñ õàðàêòåðèñòèêà
ïðèæèâå íà „ôàøèñòè”, „ãàäîâå”, „èçåäíèöè”, „íàðîäíè âðàãîâå”,
„ãëàâîðåçè” è óíèêàëíîòî „ïîëèöàè”.
È ñåãà ñå ïèòàì: èìà ëè äîñòîéíñòâîòî Íîâàòà áúëãàðñêà
äúðæàâà, íåéíîòî óæ Íåçàâèñèìî ïðàâîñúäèå, êîèòî âå÷å 17 ãîäè-
íè ñëåä Ïðîìÿíàòà íå âèæäàò ïðåñòúïëåíèÿòà íà òàçè Ïàðòèÿ,
ïîñëå Ïàðòèÿ-Äúðæàâà, äíåñ Ïàðòèÿ íà Íàçàäúêà, èçâúðøåíè
ñïðÿìî áúëãàðèòå. Ïî-äîëó ïðåäñòàâÿì îáîáùåíèÿòà, êàòî âñÿêî
åäíî îò òÿõ å äîñòàòú÷íî çà îïðåäåëåí ÷ëåí îò Íàêàçàòåëíèÿ
êîäåêñ:
• âúâåæäà â Áúëãàðèÿ òåðîðèçúì â ïîäêðåïà íà ÷óæäà
äúðæàâà;
• ïîäëàãà íà èçáèâàíå ñîáñòâåíèÿ ñè íàðîä, êîéòî ïî èçìè-
ñëåíà îò íåÿ íåáúëãàðñêà òåðìèíîëîãèÿ ðàçäåëÿ íà „ñâîè” è „÷óæ-
äè”, íà „áúëãàðñêè íàðîä” è íà „âðàãîâå íà áúëãàðñêèÿ íàðîä”;
• îãðàáâà äîìîâåòå è ñòîïàíñòâàòà íà áúëãàðèòå, íå çà÷èòà
òÿõíàòà ñîáñòâåíîñò – ñ òåðìèí, êîéòî êàðèêàòóðíî ïðåäñòàâÿ
ãðàáåæà êàòî „êîíôèñêàöèÿ”;
• îïðåäåëÿ è ðàçäàâà ñìúðòíè ïðèñúäè, êàòî íåðÿäêî
âúâåæäà ðèòóàëíèòå óáèéñòâà;
• íå ïðèçíàâà ïðàâîòî íà ïúëíîëåòèå è èçâåæäà â
òåðîðèñòè÷íèòå îòðÿäè íåïúëíîëåíè ãðàæäàíè;
617
 • èçãðàæäà ìèñòèôèöèðàíà èñòîðèÿ íà äúðæàâàòà ñ äâà
ïåðèîäà: „ôàøèçúì” è „ñîöèàëèçúì”;
• íå ñå ñïèðà ïðåä íèùî â ìåòîäèêàòà íà çâåðñòâàòà, êîèòî
ïî ôîðìà è ñúäúðæàíèå ïðè âñåêè îòäåëåí ñëó÷àé íàäìèíàâàò
îáåìà îò ïðåäñòàâè íà íàé-èçïå÷åíèÿ ñâåòîâåí ñàäèñò.
È íàêðàÿ ïèòàì Íåçàâèñèìîòî áúëãàðñêî ïðàâîñúäèå:
Òåçè àðãóìåíòè íà Áúëãàðñêè Ãåíîöèä, âúâåäåí îò òàçè
Ïàðòèÿ, íå ñà ëè äîñòàòú÷íî íåãîâàòà Ïðîêóðàòóðà äà çàâåäå äåëî
ñðåùó òàçè ïîëèòè÷åñêà ôîðìàöèÿ, ïîäëîæèëà íà óíèùîæåíèå
÷àñòè îò áúëãàðñêèÿ íàðîä. Èëè èççàä ÷åðâåíàòà ðîçà ùå ïðî-
äúëæàò äà íàäíè÷àò ÷åðåïèòå íà õèëÿäèòå èçáèòè áåç ñúä è ïðè-
ñúäà áúëãàðè. À îñòàíàëèòå õèëÿäè ïúê èçáèòè èëè ñ ïðèêðèòè
óáèéñòâà îò ò. íàð. Íàðîäåí ñúä?!
Àêî Íåçàâèñèìîòî áúëãàðñêî ïðàâîñúäèå ïðîäúëæàâà äà
èìèòèðà ïîçàòà íà Òåìèäà, òîâà îçíà÷àâà, ÷å îòêàçâà ïðàâîñúäèå
çà ñîáñòâåíèÿ ñè íàðîä1.
Äàíî íå ñå îêàæå ïðàâ äÿäî Ñëàâåéêîâ, ïðîèçíåñúë ñêðúá-
íîòî: „Íå íàðîä, à...!”

1
Òåìàòà çà íåâúçìîæíèÿ „îòêàç íà ïðàâîñúäèå” å êîìåíòèðàíà â Ïàçàð-
äæèøêè íîâèíè îò 22.IÕ.1996 ã.

618
 LA TERREUR DES PARTISANS
ET LES NUITS DE SAINT BARTHÉLEMY DANS
LA RÉGION DE PAZARJIK

Dans ce livre il n’est question que de mort , de meurtres de Bulgares

effectués par des partisans et par leurs collaborateurs sans jugements
prononcés. Dans la région les partisans sont nommés «choumkaris»*.
La terreur et le massacre brutal de Bulgares par des partisans qui
se sont servis de moyens terroristes dure jusqu’au 9.09.1944. Les nuits
de St Barthélemy sont marquées par des centaines de meurtres faits par
les partisans, les détenus politiques et leurs collaborateurs dans la région.
Après le 9.09.1944 et les 40 jours qui suivent il y a une terreur barbare,
un génocide impitoyable où le crime se chace sous le voile de l’idéologie.
On y a décrit les destins de la plupart des victimes dans la région
ainsi que ceux de leurs assassins, de leurs bourreaux et de leurs agresseurs.
Les lieux où les victimes ont péri de mort violente sont décrits à part et les
nombreuses nécropoles das le terroir du village de Velitchkovo occupent
une place primordiale dans cette recherche.
La méthodologie des tueries terribles est élaborée selon la tipologie
et une place particulière est destinée également à la morale des bourreaux
qui plus tard ont atteint dans leur carrière les sommets de la pyramide du
pouvoir politque et du pouvoir de l’Etat de Bulgarie.
La recherche est le premier essai de vue et d’analyse scientifiques
de tous les événements qui ont demeurés cachés plus de 60 ans dans
l’esprit des Bulgares oppressés.
La mé thodologie utilisé e par la recherche est la suivante:
l’information prise des parents, des voisins et des témoins. Les récits
sonts authentiques, prises sur plase. La recherche se base seulement sur
les ré cits ramassé s de tous les villages dans la ré gion qui ont vé cu
l’effroyable génocide et la terreur des activités partisanes

*maquisards-au sens péjoratif.

619
 ÏÀÐÒÈÇÀÍÑÊÈÉ ÒÅÐÐÎÐ
È ÂÀÐÔÎËÎÌÅÅÂÈÅ ÍÎ×È Â ÏÀÇÀÐÄÆÈØÊÎÌ
ÊÐÀÞ

 ýòîé êíèãå èäëò ðå÷ü òîëüêî î ñìåðòè, îá óáèéñòâàõ

áîëãàð áåç ñóäà è ïðèãîâîðà. Óáèéöû – ïàðòèçàíû, èçâåñòíûå
êàê “øóìêàðè” (òàê íàçûâàëè ïàðòèçàí êàðàòåëè).
Ïàðòèçàíñêèé òåððîð äî 9-îãî ñåíòÿáðÿ – ýòî áåñïîùàäíîå
óíè÷òîæåíèå áîëãàð ïðèëìàìè òåððîðèñòîâ.
Âàðôîëîìååâèå íî÷è îòìå÷åíû ñîòíÿìè óáèéñòâ, êàòîðûå
ñîâåðøèëè ïàðòèçàíû, ïîëèòè÷åñêèå çàêëþ÷ëííûå è èõ
ïîìîùíèêè ïðåæäå âñåãî ïîñëå Äåâÿòîãî ñåíòÿáðÿ è
ïîñëåäóþùèå òðàãè÷åñêèå 40 äíåé âàðâàðñêîãî òåððîðà è
áåñïîùàäíîãî ãåíîöèäà, êîãäà óãîëîâíûå ïðåñòóïëåíèÿ îäåâàþò
â èäåîëîãèþ (ïðèêðûâàþò èäåîëîãèåé).
 ýòîé êíèãå îïèñûâàþòñÿ ñóäüáû êàê è æåðòâ, òàê è èõ
óáèéö, ìó÷èòåëåé è íàñèëüíèêîâ. Ëîáíûå ìåñòà ïðåäñòàâëåíû â
îòäåëüíîì ðÿäó, ïðè÷ëì âåäóùåå ìåñòî â èññëåäîâàíèè çàíèìàåò
îãðîìíîå êîëëè÷åñòâî êóðãàíîâ â çåìëåïîëüçîâàíèè ñåëà
Âåëè÷êîâî.
Ìåòîäèêà óæàñíûõ óáèéñòâ ïðèâåäåíà ïî òèïó, ãäå
ñïåöèàëüíîå ìåñòî îòâîäèòñÿ ìîðàëè ýêçåêóòîðîâ, âïîñëåäñòâèå
äîñòèãøèå âåðõîâ ïèðàìèäàëüíîãî óñòðîéñòâà áîëãàðñêîé
ïîëèòè÷åñêîé è ãîñóäàðñòâåííîé âëàñòè.
Ýòî èññëåäîâàíèå – ïåðâîé îïûò îáîáùèòü è àíàëèçèðîâàòü
íàó÷íî äàííûå ôàêòû, êîòîðûå óæå áîëåå 60 ëåò óêðûòû â
ñîçíàíèè ðåïðåññèðîâàííûõ áîëãàð.
Ìåòîäîëîãèÿ èññëåäîâàíèÿ – ýòî èíôîðìàöèÿ, ïîëó÷åííàÿ
îò ðîäíûõ, ñîñåäåé è ñâèäåòåëåé. Ðàññêàçû ñîáðàíû ñ îäíîé
ìåñòíîñòè è îòëè÷àþòñÿ ïîäëèííîñòüþ.
Àíàëèçèðîâàíû òîëüêî èñòîðèè, ñîáðàííûå ïî÷òè ñî âñåõ
íàñåëëííûõ ïóíêòîâ â Êðàèùå, ïåðåæèâøèå ãåíîöèä è òåððîð
÷ëåíîâ áîëãàðñêîãî ïàðòèçàíñêîãî äâèæåíèÿ.

620
 Ïîâòîðåíà áèáëèîãðàôèÿ
 èçëîæåíèÿòà å ïðåäñòàâåíà â ñúêðàòåí âàðèàíò è
ïàãèíàöèÿ.
Òîäîð Áàëêàíñêè, Ìåòîäè Øàòîðîâ ìåæäó ìàêåäîíèçìà è áúëãàðèçìà,
ÂÒ 2006.
Áåç ñúä è ïðèñúäà, ÷. I è II, Ñ., 2005.
Äèí÷î Âåëåâ, Ñèíîâå íà Îáîðèùå, Ñ., 1976.
Èâ. Âðà÷åâ, Ñðåäíîãîðöè â áîé Ñ., 1966.
Ä. Ãîðîñòàíîâ, Ãîäèíà ðàâíà íà âåê, Ñ., 1973.
Ñòîèë Ãúëúáîâ, Êàðêàðèéñêè ñêàçàíèÿ, ò. III, Ñ., 2004.
Ì. Äåÿíîâ, Ìèíàëîòî íà ñåëî Ñìèëåö, Ïàçàðäæèøêî, Ñ., 1999.
Èñòîðè÷åñêè êàëåíäàð íà Ïàçàðäæèøêàòà îêðúæíà ïàðòèéíà îðãàíè-
çàöèÿ, Ñ., 1973.
Èñòîðèÿ íà Ïàçàðäæèøêàòà îêðúæíà îðãàíèçàöèÿ íà ÁÊÏ, Ñ., 1985.
Ä. Êåñòåíîâà, Íå èñêàì äà çàáðàâÿ, ×åðíîãîðîâî, 2006.
Íåçàáðàâèìè èìåíà, Ñ., 1971.
Ä. Îâàäèÿ, Äåä èëè Ðàçãðîìúò, Ñ., 1990.
Ï. Îãîéñêè, Çàïèñêè ïî áúëãàðñêèòå ñòðàäàíèÿ 1944 – 1989, Ñ., 2000.
Àë. Ïîïîâ, Íåèçðå÷åíîòî, Ñ., 1997.
Àò. Ñåìåðäæèåâ, Ïðåæèâÿíîòî íå ïîäëåæè íà îáæàëâàíå, Ñ., 2004.
Ã. Ñåðêåäæèåâ, Ñ ïúðâèòå àíòîíèâàíîâöè, Ñ., 1964.
Èë. Ñòåôàíîâ, Óáèéñòâîòî íà Ìåòîäè Øàòîðîâ, Ñ., 2005.
Ñï. Òîìîâ, Ñúçäàâàíå íà íàðîäíàòà ìèëèöèÿ (â Ïàçàðäæèøêèÿ êðàé),
Ñ., 1980.
Á. Õàìàëñêè, Æèâàòà ïàìåò ðàçêàçâà, Ïàçàðäæèê 2006.
Öâÿòêî Ñúáåâ, Ïðåäè äà çàáðàâèì, Ñ., 1980.

621
 ÑÚÄÚÐÆÀÍÈÅ
Êúì ÷èòàòåëèòå íà òîçè òðóä…........5 Ëåñè÷îâî…………………..........169
Ëúæåíå….......................................194
ÃËÀÂÀ ÏÚÐÂÀ. Ïàðòèçàíñêèÿò
Ìàëî Êîíàðå.................................205
òåðîð è Âàðòîëîìååâèòå íîùè
Ìîêðèùå........................................205
â ñåëèùàòà íà êðàèùåòî...................9
Ìîìèíà êëèñóðà...........................205
Àïðèëöè…………….…………...........9 Ìóõîâî…........................................205
Áàíÿ……………………………...…..12 Îáîðèùå…....................................209
Áàòàê……………………………..…15 Îâ÷åïîëöè.....................................210
Áàòêóí……………………...........…..17 Îãíÿíîâî…....................................212
Áåëîâî…………………….................18 Ïàçàðäæèê….................................228
Áëàòíèöà…………………...........…..19 Ïàçàðäæèøêè çàòâîð…….........249
Áîðèìå÷êîâî……………...……..…26 Ïàìèäîâî…...................................259
Áîøóëÿ……………………...……....33 Ïàíàãþðèùå..................................262
Áðàòàíèöà………………...………...38 Ïàòàëåíèöà…................................264
Áðàöèãîâî…………………..........….41 Ïåùåðà……...................................273
Áúòà……………………….……...…43 Ïèùèãîâî…..................................275
Âàðâàðà……………………….…….46 Ïîèáðåíå………...........................276
Âåëè÷êîâî…………………………..55 Ïîïèíöè…….................................278
Âåòðåí…………………………….....81 Ðàâíîãîð……................................287
Âåòðåíäîë…………………..………86 Ðàêèòîâî…....................................314
Âèíîãðàäåö………………....………87 Ðîñåí………...................................321
Ãàáðîâèöà………………....………..90 Ñàðàÿ……………..........................325
Ãàðà Öåïèíà…..…............……...…..95 Ñáîð……........................................329
Ãîâåäàðå……………………….........96 Ñâîáîäà……..................................338
Ãîðíî Âúðøèëî…………..........…103 Ñåì÷èíîâî.....................................343
Äèíêàòà ……………………....…...108 Ñåïòåìâðè………………...…….345
Äîáðîâíèöà……………….....……110 Ñåñòðèìî…………………..……349
Äîëíî Âúðøèëî……………….….111 Ñèìåîíîâåö………………....….352
Äîðêîâî………………………...…115 Ñèíèòåâî………………..…...….357
Äðàãîìèð………………………….121 Ñìèëåö………………….….........359
Äúáðàâèòå………………………....122 Ñòðåë÷à………………….......….368
Äþëåâî…………………………….123 Òîïîëè äîë…...…………........…390
Çëîêó÷åíå…………………………129 Ôîòèíîâî…………………...…...392
Êàëóãåðîâî………………………..134 Öåðîâî……………………..……392
Êàìåíèöà………………………….138 Öðúí÷à………………….....……398
Êàðàáóíàð………………………...148 ×åïèíî…………………….....….401
Êîâà÷åâî…………………………..155 ×åðíîãîðîâî……………...……406
Êîïðèâùèöà…………………........157 Ùúðêîâî………………………..409
Ëåâñêè………………………..160 Þíàöèòå……………………..…..411
622
ÃËÀÂÀ ÂÒÎÐÀ. Èçìåðåíèÿòà íîùè â Êðàèùåòî............…..….483
íà Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð Îöåíêàòà íà çâåðñòâàòà
è íà Âàðòîëîìååâèòå íîùè â êðàåâåäñêàòà ëèòåðàòóðà.......485
â Êðàèùåòî…………......…...…..437 “Äúëæèíàòà” íà Âàðòîëîìåå-
âèòå íîùè â Ïàçàðäæèøêîòî
Ïàðòèçàíñêèÿò òåðîð.......…..……437
îêðúæèå........................................493
Âîæäîâåòå íà Ïàðòèçàíñêèÿ
Ñïðàâêà çà “äúëæèíàòà” íà
òåðîð â Îêðúæèåòî.............……438
Âàðòîëîìååâèòå íîùè èçâúí
Óáèéöèòå....…………………….…441 Áúëãàðèÿ......................................495
Ïàëà÷è, óáèéöè, êèëúðè, íàñèë- Ñòàòèñòèêà...............………....…..496
íèöè è òåõíèòå ïîìàãà÷è ïî “Íàðîäíîòî àíòèôàøèñòêî
âðåìå íà Ïàðòèçàíñêèÿ òåðîð âúñòàíèå” êàòî îïðàâäàíèå
è Âàðòîëîìååâèòå íîùè â çà çâåðñòâàòà íà 9.IÕ.1944 ã…..497
Ïàçàðäæèøêîòî îêðúæèå…......441 Îòãîâîðíîñòòà çà æåñòîêèòå
Çàïîâåäòà íà ÍÎÂÀ çà ñïèðàíå óáèéñòâà áåç ñúä è ïðèñúäà.... 498
íà óáèéñòâàòà íà áúëãàðè….......457 “Ðåæèñüîðèòå” íà Âàðòîëîìåå-
Æåðòâèòå íà Ïàðòèçàíñêèÿ âèòå íîùè â Ïàçàðäæèøêî.......501
òåðîð â Êðàèùåòî.........................458 Ìèìèêðèÿòà íà Íàðîäíèÿ ñúä...504
Ñëó÷àéíèòå æåðòâè íà Ïàðòè- Áúëãàðñêîòî îáè÷àéíî ïðàâî è
çàíñêèÿ òåðîð ñòàâàò “âðàãîâå êîìóíèñòè÷åñêèÿò àáñóðä..…...506
íà íàðîäà”……..........................….461 Æåðòâèòå íà Âàðòîëîìååâèòå
Ðåæèñèðàíèòå îò Ïàðòèÿòà íîùè â Êðàèùåòî…...……...….507
ñàìîóáèéñòâà.....………………...466 Ñ íåïðîó÷åíè ñúäáè………...….516
Ïðîáëåìúò ñ îòðÿçàíèòå Íåèäåíòèôèöèðàíè ïî ðîäíè
ïàðòèçàíñêè ãëàâè…........……...467 ìåñòà æåðòâè…………….….....517
Ïàðòèçàíñêèÿò ïëàäíåøêè Ìåìîðèàëíèòå çíàöè çà èçáèòè-
ãðàáåæ…......…………….…....….470 òå áúëãàðè â Ïàçàðäæèøêîòî
Óáèéöè ìàðîäåðè…...…..………..471 êðàèùå....................................….....522
Âúçñòàíîâÿâàíå íà äîáðîòî èìå Òèïîëîãèÿ íà çâåðñòâàòà,
íà èçáèòèòå ïî âðåìå íà ïàðòè- ìú÷åíèÿòà, íàñèëèÿòà….....…..524
çàíñêèÿ òåðîð ïàçàðäæè÷àíè.....473 Äîñòîéíî åñòü!………..............…532
Âàðòîëîìååâèòå íîùè â íîâàòà Ïîçîð çà áëèçêè ðîäíèíè,
èñòîðèÿ íà Áúëãàðèÿ...................474 ñïàñåíè è ïîä., îòêàçàëè ïîìîù
Äîêóìåíòèòå íà Ïàðòèÿòà- íà æåðòâèòå!…..............……….536
Äúðæàâàÿ ñâèäåòåëñòâàùè çà Ïîçîð çà ëúæåñâèäåòåëè.......….536
êîíòðîëèðàíîòî è èíèöèèðàíî Ñïàñèëèòå ñå è ñïàñåíèòå
îò íåÿ èçáèâàíå íà áúëãàðè áåç îò çâåðñòâàòà…..........……..…..537
ñúä è ïðèñúäà…...............…..…...475 Àáñóðäíîñòòà íà ñúäåáíèòå
Âúçâðúùàíåòî íà ïàìåòòà.…..….478 îïðåäåëåíèÿ “èç÷åçíàë”,
Ïàçàðäæèøêàòà ñòðàíèöà “áåçñëåäíî èç÷åçíàë”…..…….539
íà Áúëãàðñêèÿ ãåíîöèä…..…….479 Ïúðâî èçáèòè, ïîñëå îñúäåíè
Äîêóìåíòàëíèòå èçìàìè íà ñìúðò…......…………....……543
íà Ñïàñ Òîìîâ Õðèñòîâ.......……480 Ïîçîð çà ïîëèòèçèðàíàòà
Èëèÿ Ñòåôàíîâ, Ïàðòèçàíñêèÿò ÷àñò îò áúëãàðñêèòå ìàãèñò-
òåðîð è Âàðòîëîìååâèòå ðàòè (1944 – 1948 ã.)…................544
623
Ïúðâî áèòè, ïðåáèòè, óáèòè è
èçãîíåíè, ñëåä òîâà óâîëíåíè.....545
Íÿêîëêî ìíåíèÿ çà ò.íàð.
äâèæåùè ñèëè íà Âàðòîëîìå-
åâèòå íîùè….............................…547
Èçáèòè ïðåäñòàâèòåëè íà
áúëãàðñêàòà äúðæàâíîñò….......550
Öèíèçìúò íà óáèéöèòå ñ ò.íàð.
“÷èñòè ðúöå”….……...…....……560
Öèíèçìúò íà Ãðîçäàí………..….560
Àðîãàíòíîñòòà íà Èâàí Íåéêîâ...562
Äåáåëîî÷èåòî íà Ñåñòðàòà.…….562
Äèí÷àíñêèÿò ïàðàäîêñ..................564
Âåëè÷êîâñêèÿò áèâîë……...…....565
Âåòðåíñêîòî îãðàáâàíå................566
Ëåñè÷îâñêàòà òðàêòîâêà
íà îáè÷àéíîòî ïðàâî....................567
Ñâîé ñâîÿ èçäàâà.............................567
Öèíèçìúò íà ìåìîàðèñòèòå ïàð-
òèçàíè è ïîëèòçàòâîðíèöè..........568
Ïîäïàëâàíå íà äîìîâå...................569
“Ñàëòîìîðòàëå” â Àñàíèöà..........569
Íàñèëâàíè æåíè èëè çà Ïðîêðó-
ñòîâèòå ëîæåòà â Êðàèùåòî......569
Åêçåêóòîðèòå íå ïîçíàâàò è íå
ïðèçíàâàò äàâíîñò íà äåÿíèÿòà
îò 1923 ã..........................................571
Çà ìîðàëà íà ïàðòèçàíè, ïîëèò-
çàòâîðíèöè, ïîìàãà÷è ..................571
Ðèòóàëíèòå óáèéñòâà
íà ïàðòèçàíèòå...............................572
Ìîðàëíèÿò îáëèê íà
ïàðòèçàíèòå...................................574
Ìîðàëúò íà ïàðòèçàíêàòà.............574
Ìîðàëíèÿò îáëèê íà ò.íàð.
ïîëèòè÷åñêè çàòâîðíèöè..............575
Èçíóäâàíå çà ïàðè...........................576
Ñòðåë÷àíñêàòà èñòîðèÿ
ñúñ Ñòîÿí Òîïàëîâ.......................576
“Âîëíàòà ïðîãðàìà” íà Ëàâà........577
Ëåñè÷îâñêàòà ïîñòàíîâêà
çà “íàðîäíàòà âîëÿ”......................578
Ïàðòèçàíñêàòà : ïîëèòçàòâîð-
íè÷åñêàòà ìèëîñò..........................579
624
Ìÿñòîòî è ðîëÿòà íà íÿêîè
æåíè îò Îêðúæèåòî âúâ
Âàðòîëîìååâèòå íîùè...............579
Óáèéöèòå ïîñëå ðàáîòÿò
â ÖÊ íà ÁÊÏ è óïðàâëÿâàò
äúðæàâàòà......................................581
Óáèéöèòå ïîñëå ñòàâàò ãåíåðàëè
è ïîëêîâíèöè...............................582
Óáèéöè, êîèòî áúëãàðñêîòî
îáùåñòâî ïîñëå ïðèïîçíàâà
êàòî “ïðîôåñîðè”.......................584
Íàñèëíèöèòå, èíèöèàòîðèòå è
ðúêîâîäèòåëèòå íà çâåðñòâàòà
ñòàâàò ñåêðåòàðè íà ãðàäñêè,
îêîëèéñêè, îêðúæíè
êîìèòåòè........................................586
Äâîéíèÿò ñòàíäàðò íà ïàðòèçà-
íèòå è íà òîòàëèòàðíàòà
äúðæàâà.........................................586
“Ðåàáèëèòàöèÿòà” è îáåçùåòåíèå-
òî çà ñìúòðòòà íà èçáèòèòå......588
Êúì ëåêñèêàëíèòå îïðåäåëåíèÿ
â äúðâåíèÿ åçèê íà òîòàëèòàð-
íàòà äúðæàâà.................................590
Îíèìíèòå ñëåäè.......... ..................592
Êúì íîâàòà ïàçàðäæèøêà
õîðîíèìèÿ.....................................592
Øóìêàðëúêà : Øóìêàðñêîòî......592
Çëîâåùàòà Âèñîêîñíà ãîäèíà
â Ðàâíîãîðñêèÿ êàëåíäàð..........593
Îãíÿíîâñêîòî êëàíå.....................600
Áúëãàðñêèÿò ãåíîöèä êàòî
õðîíîíèì.......................................600
Ïîáåäàòà..........................................602
Õðîíîíèìúò Âàðòîëîìååâè
íîùè...................................................602
Ïàðàäîêñúò íà êîìóíèñòè-
÷åñêèÿ êîìîíèì.............................603
Ïðîçâèùàòà íà óáèéöèòå.............604
Ïàçàðäæèøêèòå Ãîëãîòè............605
Âìåñòî çàêëþ÷åíèå......................617
Ðåçþìå íà ôðåíñêè åçèê.............619
Ðåçþìå íà ðóñêè åçèê..................620
Ïîâòîðåíà áèáëèîãðàôèÿ..........621