3.3.3.

ԱՐԴԱՐԱԴԱՏՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ՆԵՐՔԻՆ ԳՈՐԾԵՐ

ԵՄ-ի գործունեության այս չափումը մինչև Լիսաբոնի պայմանագիրը ամփոփված էր
երրորդ «սյան»՝ Ոստիկանական և դատական մարմինների համագործակցության մեջ:
Ինչպես ԵՄ-ի գործունեության բոլոր մյուս չափումները, սա ևս առաջնահերթորեն
ուղղված է ԸՇ-ի պաշտպանությանը և, ըստ էության, լրացնում է համագործակցությունը
միասնական շուկայի կառուցման գործում: Մասնավորապես, այն կոչված է
պաշտպանելու ԸՇ-ն այնպիսի սպառնալիքներից, ինչպիսիք են անօրինական ներգաղթը,
միջազգային կազմակերպված հանցավորությունը, թմրանյութերի անօրինական
շրջանառությունը, ահաբեկչությունը: Փաստորեն, եթե ԸԱԱՔ-ն ուղղված է ԵՄ-ի
անվտանգության արտաքին, ապա համագործակցությունը արդարադատության և
ներքին գործերի ոլորտում՝ ներքին սպառնալիքների չեզոքացմանը՝ նպատակ ունենալով
ԸՇ-ի «չորս ազատությունների» համանմանությամբ ստեղծել «ազատության,
անվտանգության և արդարադատության տարածություն»:
3.3.3.1. Պատմություն և ընդհանուր դրույթներ
Այս ոլորտում համագործակցության հիմքերը դրվել են վաղուց. դեռևս ԵՏԸ 1957 թ.
պայմանագիրը նախատեսում էր անդամ-պետությունների միջև համագործակցություն
մուտքի արտոնագրի (վիզայի) և ներգաղթի հետ կապված հարցերում: 1970-ական թթ.
կեսերից այդ հարցերին գումարվեց նաև ահաբեկչության դեմ պայքարի նպատակով
տվյալների փոխանակությունը, սահմանային, միգրացիոն հոսքերի և թմրանյութերի
շրջանառության նկատմամբ հսկողությունը, որն ուղղորդվում էր հենց այդ նպատակով
ստեղծված ՏՐԵՎԻ խմբի (TREVI group) կողմից: Ժամանակի ընթացքում «չորս
ազատությունների» գործարկումն առաջ բերեց ևս մի կարևոր նորամուծության՝ ԵՄ-ի
միասնական քաղաքացիության ներդրման անհրաժեշտությունը: 1985 թ-ին ներդրվեց
ԵՄ-ի բոլոր անդամ-պետությունների քաղաքացիների համար միասնական նմուշի
անձնագիրը, բայց միայն 1990 թ. Դուբլինի գագաթաժողովում Եվրոպական խորհուրդը
որոշեց ներմուծել միասնական քաղաքացիության ինստիտուտը՝ ի հավելումն անդամ-
երկրների ազգային քաղաքացիության: Զուգահեռաբար՝ համագործակցությունը
քրեական, արտահանձնման և հարակից այլ հարցերում զարգանում էր նաև ԵԽ-ի
շրջանակներում: Կանոնակարգվեց և ընդլայնվեց նաև ազատ տեղաշարժի բաղադրիչը,
որն ամփոփվեց Շենգենի համաձայնագրերում: Այդուհանդերձ, մինչև 1990-ական թթ.
բոլոր այս ոլորտների նկատմամբ ցուցաբերվում էր «լաբորատոր» (փորձարարական)
մոտեցում, և, ինչպես նկատում են որոշ հեղինակներ [1:467-468], արդյունքում ձևավորվել
էին երեք այդպիսի «լաբորատորիաներ»՝ ԵԽ-ն, ՏՐԵՎԻ և Շենգենի խմբերը:
Արդեն 1993 թ-ին Մաաստրիխտի պայմանագիրը ներմուծեց ԵՄ-ի երրորդ «սյունը»՝
«Արդարադատություն և ներքին գործեր», որը 1999 թ. Ամստերդամի պայմանագիրը
վերանվանեց «Ոստիկանական և դատական մարմինների համագործակցություն
քրեական հարցերում»՝ միաժամանակ որոշ հարցեր (օրինակ, Շենգենի համաձայնագիրը)
փոխանցելով առաջին (Ընկերակցության) «սյանը»: 2009 թ. Լիսաբոնի պայմանագիրը
վերացրեց «սյունային» համակարգը և համագործակցության այս ոլորտը վերանվանեց
«Ազատության, անվտանգության և արդարադատության տարածություն»:
Ի սկզբանե, այս ոլորտում որոշումներն ընդունվում էին անդամ-պետությունների
կողմից՝ բացառապես միջկառավարական մեթոդով։ Սակայն Ամստերդամի
պայմանագիրը ապաստանի տրամադրման, ներգաղթի և քաղաքացիական հարցերում
դատական մարմինների համագործակցության ոլորտներում ներմուծեց որոշումների
ընդունման ընկերակցության (համայնքային) մեթոդը: Լիսաբոնի պայմանագրի
համաձայն, ԱԱԱՏ-ի հարցերով որոշումների մեծ մասն ընդունվում է ԵՄ խորհրդի
կողմից՝ ձայների որակյալ մեծամասնությամբ: Միաժամանակ, ոլորտների մեծ մասում
որոշումներն ընդունվում են որոշումների համատեղ ընդունման ընթացակարգով՝
Խորհրդի և Խորհրդարանի համագործակցությամբ [2]: Բացի դրանից, ԱԵԴ-ն ևս ունի որոշ
սահմանափակ իրավասություններ ԱԱԱՏ-ի ոլորտում, իսկ նրա երկու հիմնական
գործակալությունների՝ Եվրոպոլի և Եվրոյուստի (տե՛ս 3.2.10) գործունեությունը գտնվում
է խորհրդարանական վերահսկողության տակ [1:473]:
Չնայած իր բացառիկ կարևորությանը՝ ԱԱԱՏ-ի ոլորտում ևս գործում են
բացառություններ և վերապահումներ առանձին անդամ-պետությունների համար:
Մասնավորապես, այդպիսի վերապահումներ ունեն Մեծ Բրիտանիան և Իռլանդիան (թեև
գործնականում նրանք հիմնականում միացել են ԱԱԱՏ-ի նախաձեռնությունների մեծ
մասին), իսկ Դանիան ընդհանրապես չի մասնակցում այս ոլորտում
համագործակցությանը (տե՛ս 1.3.7):

3.3.3.2 ԱԱԱՏ-ի հիմնական բաղադրիչները

Ժամանակակից ԱԱԱՏ-ն ներառում է մարդկանց ազատ տեղաշարժը (տե՛ս 3.3.2.1),
ԵՄ-ի քաղաքացիությունը, ներգաղթը և ապաստանի տրամադրումը, դատական
համագործակցությունը քաղաքացիական և քրեական հարցերում, ոստիկանական և
մաքսային ծառայությունների համագործակցությունը, պայքարը կազմակերպված
հանցավորության, ահաբեկչության, թմրամիջոցների, թրաֆիքինգի, խտրականության
դրսևորումների դեմ, հիմնարար իրավունքների պաշտպանությունը (տե՛ս 1.2.3.1), ինչպես
նաև վերը թվարկվածների արտաքին չափումը կամ ընդլայնման հետ կապված հարցերը
[1:467]: Անդրադառնանք դրանցից մի քանիսին:
3.3.3.2.1. ԵՄ-ի քաղաքացիությունը
ԱԱԱՏ-ի գործառնության ոլորտների «միջուկը» ԵՄ-ի քաղաքացիության
ինստիտուտն է: Լինելով ԵՄ-ի շրջանակներում քաղաքացիական ինքնության
ձևավորման առանցքային բաղադրիչը (տե՛ս 1.2.3)՝ ԵՄ-ի քաղաքացիության
ինստիտուտը, միաժամանակ, ունի նաև սոցիալ-իրավական կարևոր նշանակություն
եվրոպական ինտեգրման համար: Այդ միտքը գոյություն է ունեցել դեռևս Եվրոպայի
միավորման գաղափարների շրջանում (տե՛ս 1.1), արտացոլված էր նաև 1957 թ. Հռոմի
պայմանագրում, սակայն ԵՄ-ի քաղաքացիությունը իրավական ամրագրում է ստացել և
գործնականում ներդրվել է Մաաստրիխտի պայմանագրով: ԵՄ-ի քաղաքացիությունը
սուբսիդիար է անդամ-պետությունների ազգային քաղաքացիության նկատմամբ: Անդամ-
երկրների քաղաքացիները ԵՄ-ի քաղաքացիություն ստանում են մեխանիկորեն: Այն
լրացնում, այլ ոչ թե վերացնում է ազգային քաղաքացիությունը՝ անդամ-երկրների
քաղաքացիներին տալով լրացուցիչ իրավունքներ, մինչդեռ քաղաքացիության
տրամադրման հարցերը շարունակում են տնօրինել անդամ-պետությունները: ԵՄ-ի
քաղաքացիությունը «հետազգային» բնույթ ունի, թեև դրա ներդրումը ԵՄ-ում որևէ
ինստիտուցիոնալ փոփոխության չի հանգեցրել: Այն անմիջական կապ է ստեղծում
անդամ-երկրի քաղաքացու և ԵՄ-ի ինստիտուտների միջև։ Այն քաղաքացուն տալիս է ԵՄ-
ի քաղաքական կյանքին մասնակցելու իրավունք՝ Եվրոպական խորհրդարանի
պատգամավորների ընտրությանը մասնակցելու և օրենսդրական նախաձեռնություն
ցուցաբերելու միջոցով։
ԵՄ քաղաքացիությունը միանշանակ երևույթ չէ, քանզի, մի կողմից, սեփական
քաղաքացիությունը ԵՄ-ին օժտում է պետականության որոշակի հատկանիշներով, մյուս
կողմից, ԵՄ քաղաքացին՝ ստանալով լրացուցիչ իրավունքներ, չի ստանձնում համարժեք
պարտավորություններ` խախտելով համընդհանուր սկզբունքը, որ չկան իրավունքներ՝
առանց պարտավորությունների և պարտավորություններ` առանց իրավունքների: Ավելի
կոնկրետ, ԵՄ-ի գործառնության մասին պայմանագիրը ԵՄ-ի անդամ-պետությունների
քաղաքացիներին օժտեց հետևյալ իրավունքներով [3].
 տեղաշարժվել և բնակվել ԵՄ-ի ողջ տարածքում,
 ակտիվ և պասիվ ընտրական իրավունքով մասնակցել իր բնակության վայրի
տեղական ինքնակառավարման մարմինների, ինչպես նաև Եվրոպական
խորհրդարանի ընտրություններին,
 երրորդ պետության տարածքում, իր քաղաքացիության երկրի ներկայացուցչության
բացակայության դեպքում, ԵՄ-ի ցանկացած այլ երկրի ներկայացուցչությունից
ստանալ դիվանագիտական և հյուպատոսական պաշտպանություն,
 խնդրագրով դիմել Եվրոպական խորհրդարանին և Եվրոպական օմբուդսմենին,
 դիմել ԵՄ-ի ցանկացած ինստիտուտին՝ ԵՄ-ի պաշտոնական լեզուներից որևէ մեկով
և պատասխան ստանալ նույն լեզվով,
 որոշակի պայմաններով ձեռք բերել ԵՄ-ի ցանկացած ինստիտուտի, մարմնի,
գործակալության կամ ծառայության փաստաթուղթ,
 Հանձնաժողովին օրենսդրական նախաձեռնության առաջարկ ներկայացնել՝ այդ
նպատակով հավաքելով ԵՄ-ի անդամ-երկրների ընդհանուր թվի առնվազն ¼-ը
ներկայացնող 1մլն քաղաքացու ստորագրություն,
 ազգության, քաղաքացիության, կրոնի, տարիքի, սեռի, սեռական կողմնորոշման
հիման վրա խտրականության բացառումը:
Խորհրդարանի առաջարկությամբ, Խորհուրդը կարող է նաև սահմանել այլ
իրավունքներ ևս:
ԵՄ-ի քաղաքացիության ինստիտուտը պետությունների ու ժողովուրդների
միություն ստեղծելու գաղափարի մարմնավորումն է և կարևոր գաղափարախոսական
նշանակություն ունի: Իհարկե, այդ գաղափարի իրագործումը այնքան էլ հարթ չի
ընթանում, քանզի, ինչպես վկայում են հետազոտությունները, ԵՄ-ի երկրների
քաղաքացիներն այնքան էլ լավ չեն տեղեկացված եվրոպական քաղաքացիությամբ իրենց
տրված հնարավորությունների մասին: Ավելին, անդամ-երկրների ղեկավարների կամքը
չի կարող կարճ ժամկետում ապահովել եվրոպական քաղաքացիության՝ որպես
սոցիոմշակութային երևույթի ձևավորումը` առայժմ սահմանափակվելով դրա
իրավական ամրագրմամբ: Այսպես, Եվրոբարոմետրի հարցախույզի համաձայն,
քաղաքացիները ԵՄ-ին ասոցացնում են ավելի հաճախ (20% և ավելի) ԵՄ-ի տարածքում
ազատ տեղաշարժվելու, ուսանելու և աշխատելու (42%), եվրոյի (33%), փող վատնելու
(27%), խաղաղության (25%) և բյուրոկրատիայի (24%) հետ (տե´ս Գծապատկեր 3.3.3-1 և
Աղյուսակ 3.3.3-1) [4]:
3.3.3.2.2. Ազատ տեղաշարժ և Շենգենի գոտի
Ազատ տեղաշարժի հարցին մենք արդեն անդրադարձել ենք 3.3.2.1-ում, ուստի
ստորև կխոսենք դրա ուղղություններից մեկի՝ Շենգենյան գոտու մասին: Այդ գոտու
ստեղծումը եղել է բավական խնդրաշատ ու նաև քաղաքականացված գործընթաց: Ինչպես
արդեն նշել ենք, միասնական շուկայի ձևավորմանը զուգահեռ առաջացավ դրա
առանցքային բաղադրիչներից մեկի՝ մարդկանց ազատ տեղաշարժի ապահովման
անհրաժեշտությունը: Բայց եթե մայրցամաքային երկրները, մասնավորապես,
Գերմանիան, Ֆրանսիան և Բենիլյուքսի երկրները կողմնակից էին սահմանային
հսկողության և անցագրային ռեժիմի վերացմանը բոլոր «չորս ազատությունների» համար,
ապա Մեծ Բրիտանիան, պաշտպանելով կապիտալի, ծառայությունների և ապրանքների
ազատ տեղաշարժի գաղափարը, կտրուկ դեմ էր արտահայտվում մարդկանց ազատ
տեղաշարժին: Այդ իսկ պատճառով, 1985 թ-ին Շենգենում (Լյուքսեմբուրգ) «չորս
ազատությունների» ապահովման պայմանագիր կնքվեց միայն դրանց օգտին հանդես
եկող վերոնշյալ երկրների միջև (Շենգենյան առաջին համաձայնագիր): 1990 թ. նույն
երկրները կնքեցին նաև Շենգենյան համաձայնագրի կիրարկման մասին կոնվենցիան
(Շենգենյան երկրորդ համաձայնագիր), որն ուժի մեջ մտավ 1995 թ.: Այս երկու
համաձայնագրերը հետագայում ընդունված որոշումները կազմում են Շենգենյան
իրավական համակարգը (Schengen acquis), որը միայն 1999 թ-ից, համապատասխան
արձանագրությունների միջոցով, դարձավ ԵՄ-ի ինստիտուցիոնալ և իրավական
համակարգի մաս:
Ժամանակի ընթացքում Շենգենի գոտու մասնակիցների թիվն ավելացել է. 1990 թ.
դրան միացավ Իտալիան, 1991 թ.՝ Իսպանիան և Պորտուգալիան, 1992 թ.՝ Հունաստանը,
1995 թ.՝ Ավստրիան, 1996 թ.՝ Ֆինլանդիան և Շվեդիան, ինչպես նաև Դանիան (Մեծ
Բրիտանիայի հետ անցագրային հսկողության վերացման մասին հատուկ
վերապահումով), 2007 թ.՝ Չեխիան, Լատվիան, Լիտվան, Էստոնիան, Հունգարիան,
Մալթան, Սլովենիան և Սլովակիան: Եվ եթե Մեծ Բրիտանիան և Իռլանդիան միայն
մասամբ են միացել Շենգենյան իրավական համակարգին՝ պահպանելով իրենց
սահմանային հսկողության մեխանիզմները, ապա որպեսզի Բուլղարիան, Կիպրոսը,
Ռումինիան և Խորվաթիան լիարժեք միանան այդ գոտուն, ԵՄ-ի խորհուրդը պետք է
արձանագրի, որ նրանք իրականացրել են միացման համար անհրաժեշտ պայմանները:
Գոտուն միացել են նաև ԵՄ-ին չանդամակցող 4 պետություններ՝ Իսլանդիան ու
Նորվեգիան՝ 1996 թ., Շվեյցարիան ու Լիխտենշտայնը՝ 2008 թ., բայց այս ոլորտում նրանք
սահմանափակ իրավասություններ ունեն որոշումների ընդունման գործընթացում (տե՛ս
նաև 1.3.7 և Նկար 3.3.3-1): ԵՄ-ին անդամակցության թեկնածու պետությունները
պարտավորվում են ընդունել Շենգենի ամբողջ իրավական համակարգը [5]:
Իրականում, Շենգենի համաձայնագիրը ոչ միայն մարդկանց ազատ տեղաշարժի
իրավունքն ամրագրող փաստաթուղթ է, այլև շաղկապված է այնպիսի ոլորտների հետ,
ինչպիսիք են ԵՄ-ի արտաքին սահմանների պաշտպանությունը, ներգաղթի և
ապաստանի տրամադրման քաղաքականությունը: Այսպես, օրինակ, Շենգենի մուտքի
արտոնագիրը նախատեսում է, որ ԵՄ-ին չանդամակցող երկրի քաղաքացին, որը
ցանկանում է մուտք գործել ԵՄ տարածք, կարող է դիմել այդպիսի միասնական
արտոնագրի համար, որը վավերական է Շենգենի գոտուն միացած բոլոր երկրներում:
Սրան պետք է հավելել նաև այն հանգամանքը, որ որոշ գործընկեր-երկրների
քաղաքացիների համար (օրինակ, ԵՀՔ և ԱլԳ շրջանակներում) ԵՄ-ն ազատականացրել,
բայց ամբողջությամբ (դեռ) չի վերացրել անցագրային ռեժիմը [6]:
Շենգենի համաձայնագրով ներդրվեց նաև Շենգենի տեղեկատվական համակարգը,
որով գոտուն մասնակից բոլոր երկրների ոստիկանական երկրները դյուրությամբ
փոխանակում են ԵՄ տարածք մուտք գործող անձանց մասին անհրաժեշտ տվյալները:
Դրան է ծառայում, օրինակ, SIRENE համակարգը: 2013 թ-ին գործարկվեց նաև ՇՏՀ II-ը,
որը թույլ է տալիս մասնակից-երկրների համապատասխան ծառայություններին
փոխանակել առավել ընդգրկուն ու բազմազան, այդ թվում՝ կենսաչափական տվյալներ
գոտու տարածք մտնող անձանց վերաբերյալ [7]: Տվյալների մեկ այլ շտեմարան
(EURODAC) նախատեսված է պարզելու համար, թե մասնակից-երկրի տարածքում
անօրինաբար հայտնված անձը նախկինում երբևէ դիմե՞լ է ապաստանի տրամադրման
հարցով մեկ այլ մասնակից-երկրի կամ նա անօրինաբա՞ր է մուտք գործել ԵՄ-ի տարածք
[1:475-476]:
3.3.3.2.3. Ներգաղթի և ապաստանի տրամադրման քաղաքականություն, արտաքին
սահմանների պաշտպանություն
Չնայած ԵՄ-ի և անդամ-երկրների ներգաղթային քաղաքականության պարբերական
կատարելագործմանն ու սահմանային հսկողության մեխանիզմների շարունակական
ամրապնդմանը՝ անգամ այսօր հնարավոր չէ կոնկրետ և ճշգրիտ նշել ԵՄ-ի տարածքում
անօրինաբար գտնվող ներգաղթյալների թիվը: 1999 թ. Տամպերեի (Ֆինլանդիա)
Եվրոպական խորհրդում որոշվեց մշակել ներգաղթի և քաղաքական ապաստանի
տրամադրման միասնական քաղաքականություն՝ հիմնված միասնական սկզբունքների և
չափորոշիչների վրա, ինչպես նաև ամրապնդել արտաքին սահմանների
պաշտպանությունը՝ անօրինական ներգաղթը կանխարգելելու նպատակով [8]: 2000 թ-ին
ներգաղթյալների մեծ մասին ընդունող երկրների պահանջով հիմնադրվեց նաև
Փախստականների ընդունման հարցերով եվրոպական հիմնադրամը: 2004 թ-ին
Հաագայում ԵՄ-ի ղեկավարները որոշեցին, որ ապաստանի տրամադրման ընդհանուր
քաղաքականությունը պետք է կառուցված լինի պատասխանատվության և ծախքերի
արդարացի բաշխման, անդամ-երկրների առավել սերտ համագործակցության, ինչպես
նաև ապաստանի տրամադրման միասնական չափորոշիչների վրա: 2005 թ-ին ընդունվեց
նաև փախստականների կարգավիճակի մասին որոշումը, որը լուրջ քայլ հանդիսացավ
քաղաքական ապաստանի տրամադրման համաեվրոպական միասնական ռեժիմի
ճանապարհին: Հաջորդ տարիներին ևս ընդունվեցին առանցքային որոշումներ, ի
մասնավորի, անօրինական ներգաղթյալների հայրենադարձման և նրանց նկատմամբ
պատժիչ այլ միջոցների կիրառման վերաբերյալ [9]:
2005 թ-ին հիմնադրվեց նաև ՖՐՈՆՏԵՔՍԸ՝ Արտաքին սահմանների հարցում
օպերատիվ համագործակցության կառավարման եվրոպական գործակալությունը՝ ԵՄ-ի
արտաքին ցամաքային, ծովային և օդային սահմանների նկատմամբ ինտեգրված
վերահսկողություն իրականացնելու նպատակով [10]: Գործակալության, (երրորդ
երկրների հետ համագործակցության շրջանակներում), ուշադրության կենտրոնում այն
երկրներն են, որոնք համարվում են անօրինական միգրացիայի տարանցիկ տարածքներ
կամ վերջնակետեր: Այդպիսի ռիսկային տարածքներ են համարվում ԵՄ-ի արտաքին
ցամաքային սահմանները ՀԱԵ-ում, Արևմտյան Բալկաններում և Ուկրաինայի հետ,
ծովային սահմանները` Ատլանտյան օվկիանոսում և Միջրկրական ծովի արևմտյան
հատվածում, ինչպես նաև օդային սահմանները` միջազգային գլխավոր
օդանավակայաններում [1:476]:
2008 թ. Բրյուսելի Եվրոպական խորհրդի գագաթաժողովում հաստատվեց նաև
Ֆրանսիայի նախագահ Ն. Սարկոզիի առաջ քաշած Ներգաղթի և ապաստանի
տրամադրման եվրոպական պակտը, որն էլ ամրագրեց ԵՄ-ի ընդհանուր ներգաղթային
քաղաքականության 5 հիմնական ուղղությունները [11].
 ԵՄ-ի արտաքին սահմանների հսկողություն: ԵՄ-ի՝ արտաքին սահման ունեցող
անդամները շարունակում են վերահսկել իրենց ազգային տարածքները Շենգենյան
օրենսդրության հիման վրա, իսկ ԵՄ-ի մակարդակում այդ նպատակով
ամրապնդվում է ՖՐՈՆՏԵՔՍ-ը:
 Օրինական ներգաղթի կանոնակարգում՝ հաշվի առնելով, թե յուրաքանչյուր անդամ-
երկիր որքան ներգաղթյալ կարող է ընդունել և ապահովել աշխատանքով: Այդ
նպատակով ամերիկյան «կանաչ քարտի» համանմանությամբ ներդրվել է «կապույտ
քարտ» (Blue card):
 Որակավորում չունեցող օտարերկրյա աշխատուժի ներհոսքի կրճատում,
գլխավորապես, անօրինական ներգաղթի ձևով: Այժմ անդամ-երկրները կարող են
կազմակերպել համատեղ չվերթներ անօրինական ներգաղթյալների
հայրենադարձման համար, կնքել հետընդունման պայմանագրեր, համախմբել
ջանքերը թրաֆիքինգի դեմ պայքարում:
 Ապաստանի տրամադրման միասնական համակարգի ներդրում, որը գործում է 2010
թ-ից:
 Աջակցություն ներգաղթյալներ արտահանող երկրներին, ինչը ենթադրում է այդ
երկրների տարածքում վերաբնակիչների հավաքագրման կենտրոնների ստեղծում,
լեզուների ուսուցման կազմակերպում: ԵՄ-ի երկրներում օրինական
ներգաղթյալների համար ընդլայնվում են ուսուցման և աշխատանքի տեղավորման
հնարավորությունները:
ԵՄ-ի ներգաղթային քաղաքականության հետ ազգային օրենսդրության
ներդաշնակեցման և սահմանային ռեժիմի ամրապնդման պահանջները ներառված են
նաև ԵՄ-ի այնպիսի խոշոր գործակցային ծրագրերում, ինչպիսիք են ԵՀՔ-ն և ԱլԳ-ն,
ինչպես նաև անդամակցության թեկնածու-երկրների հետ կնքվող համաձայնագրերում:
2004 թ. ընդլայնումը լուրջ փորձության ենթարկեց Շենգենի գոտին. ԵՄ-ի մի շարք երկրներ
(Մեծ Բրիտանիան, Իռլանդիան և Շվեդիան) բացեցին իրենց սահմանները նոր
անդամակցած երկրների ներգաղթյալների համար, մինչդեռ մյուս երկրները, հակառակը,
ներմուծեցին սահմանափակումներ: Մասնավորապես, Բելգիան, Լյուքսեմբուրգը,
Ֆինլանդիան և Հունաստանը ներմուծեցին երկամյա, իսկ Գերմանիան և Իտալիան՝
յոթնամյա սահմանափակումներ, իսկ 2007 թ. ընդլայնումից հետո ԵՄ-ի «հին» անդամները
(ԵՄ-15) սահմանափակումներ կիրառեցին Բուլղարիայի և Ռումինիայի ներգաղթյալների
նկատմամբ [12:85]:
 3.3.3.2.4. Համագործակցություն քաղաքացիական և քրեական հարցերում
Դատական մարմինների համագործակցությունը քաղաքացիական հարցերում
ներառված էր դեռևս Մաաստրիխտի պայմանագրով, իսկ Ամստերդամի պայմանագիրը
այդ հարցերը տեղափոխեց ԵԸ-ի պայմանագիր՝ ներառելով այն ԱԱԱՏ-ում: 1999 թ.
Տամպերեի Եվրոպական խորհրդի գագաթաժողովը ԵՄ-ի շրջանակներում դատական
ակտերի փոխադարձ ճանաչումը դարձրեց դատական մարմինների՝ քաղաքացիական և
քրեական հարցերով համագործակցության անկյունաքարերից մեկը: Լիսաբոնի
պայմանագիրը ԱԱԱՏ-ի ողջ «փաթեթը» տեղափոխեց ԵՄ-ի գործառնության մասին
պայմանագիր: Ըստ այդմ, որոշումներն այդ ոլորտում ընդունվելու են սովորական՝
որոշումների համատեղ ընդունման ընթացակարգով, բացառությամբ ընտանեկան
կյանքին վերաբերող հարցերի:
Քաղաքացիական ոլորտում համագործակցության բուն նպատակը անդամ-
երկրների համապատասխան մարմինների միջև սերտ համագործակցությունն է
դատական և վարչական համակարգերի տարբերությունից բխող անհամատեղելիության
բոլոր խոչընդոտները վերացնելու համար (այլ երկրներում կայացված դատական
որոշումների ճանաչում և կիրարկում, ազգային օրենսդրության ներդաշնակեցում և այլն)
[13:147]:
Քրեական հարցերում դատական մարմինների համագործակցության նպատակը
ԵՄ-ի քաղաքացիների ապահովվածության մակարդակի բարձրացումն է այնպիսի
սպառնալիքներից, ինչպիսիք են հանցավորությունը, ռասիզմը կամ այլատյացությունը:
Այս համագործակցությունը ներառում է փոխգործակցությունը ազգային ոստիկանական
ուժերի, ազգային մաքսային ծառայությունների, ինչպես նաև դատական մարմինների
միջև: Այդուհանդերձ, ԵՄ-ն ևս ներգրավված է այդ համագործակցության մեջ,
մասնավորապես, Եվրոյուստի, Եվրոպոլի և Եվրոպական դատական համակարգի
միջոցով (տե՛ս 3.2.10): Ընդհանուր առմամբ, համագործակցությունը ներառում է անդամ-
երկրներում քրեական օրենսդրության մոտարկումը, դատական որոշումների
փոխադարձ ճանաչման մեխանիզմների զարգացումը:
Այդ ուղղությամբ (բացառությամբ` օպերատիվ փոխգործակցության)
միջոցառումների մասին որոշումներն ընդունվում են Խորհրդի կողմից՝ ձայների որակյալ
մեծամասնությամբ և Խորհրդարանի կողմից՝ սովորական ընթացակարգով: Իսկ
օրենսդրական նախաձեռնություն կարող է ներկայացվել Հանձնաժողովի կամ անդամ-
երկրների ¼-ի կողմից:
Անդրսահմանային իրավիճակների համար կարող են առաջարկվել նվազագույն
կանոններ դատական որոշումների փոխադարձ ճանաչումը դյուրացնելու, ինչպես նաև
առավել ծանր հանցագործությունների ոլորտում իրավախախտումների թիվը և
նախատեսվող պատժամիջոցները որոշելու համար: Այդուհանդերձ, «վթարային
դադարի» մեխանիզմի միջոցով անդամ-երկրները կարող են կասեցնել այդ որոշումների
ընդունումը, որի դեպքում անհրաժեշտ կլինի արդեն միաձայնության քվեակարգի
կիրառում` Եվրոպական խորհրդում: Իսկ միաձայնության անհնարինության դեպքում,
անդամ-երկրները կարող են շարունակել փոխգործակցությունը, բայց արդեն խորացված
(ուժեղացված) համագործակցության մեխանիզմի միջոցով [14]:
 Հատկանշական է, որ ԱԱԱՏ-ի այս ոլորտում ձեռքբերումներ արձանագրվել են շատ
ավելի ուշ, քան ապաստանի տրամադրման ու ներգաղթային քաղաքականության
ոլորտում: Տևական ժամանակ պահանջվեց, որ անդամ-երկրները ի վերջո ընդունեն ԵՄ-ի
տեղն ու դերն արդարադատության ոլորտում ևս: Այդ ճանապարհին առաջին հանգրվան
կարելի է համարել անդամ-երկրների որոշումը. մոտարկել իրավախախտումների
(հատկապես անդրազգային բնույթի) սահմանման ու դրանց դեպքում պատժամիջոցների
կիրառման ազգային նորմերը: Երկրորդ նշանակալի քայլը դատական որոշումների
փոխադարձ ճանաչումն էր:
Այս ոլորտում համագործակցության համար մեծ խթան հանդիսացան նաև 2001 թ.
սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկչական գործողությունները ԱՄՆ-ում: Դրանք էլ պատճառ
հանդիսացան Ձերբակալման եվրոպական օրդերի ներդրման համար, որը փոխարինեց
մինչ այդ անդամ-երկրների միջև գործող և դատական ընթացակարգով ուղեկցվող
սովորական արտահանձնմանը: Ժամանակին, հանցագործներն օգտվում էին երկրների
քրեական և դատական օրենսդրությունների տարբերություններից, և այսօր ԵՄ-ն
սահմանել է ոլորտների մեծ ցանկ, որտեղ պահանջվում է այդպիսի միասնական օրդերի
կիրառում՝ ահաբեկչություն, միջազգային թրաֆիքինգ (մասնավորապես, անօրինական
ներգաղթյալների կամ երեխաների պոռնոգրաֆիայի առևտուր), ֆինանսական
հանցագործություններ (օրինակ, փողերի լվացում), կիբեր- և բնապահպանական
հանցագործություններ, ռասիզմ և այլատյացություն: Այդ ոլորտներում Լիսաբոնի
պայմանագիրն ամրապնդեց ԵՄ-ի լիազորությունները, իսկ որոշումների ընդունման
համար ընդլայնեց միութենական մեթոդի կիրառման շրջանակը: Բացի դրանից, անդամ-
երկրները համաձայնեցրեցին անդրսահմանային այն հանցագործությունների ցանկը,
որոնց նկատմամբ կիրառվելու է միասնական օրդերը: Այդպիսիք են բռնության
կիրառմամբ իրականացված հանցագործությունները, հանրային սեփականության
նկատմամբ ոտնձգությունը, խաբեությունը, անօրինական առևտուրը, կենսաբանական
ահաբեկչությունը, փողերի լվացումը, թմրանյութերի տեղափոխումը,
կիբերհանցագործությունները: Ցուցակում չներառվեցին այն հանցագործությունները,
որոնք անդամ-երկրներում տարբեր բնորոշումներ ունեն (էվթանազիա, թմրանյութերի
պահպանում և այլն) [9:270]:
Նմանատիպ սկզբունքներ կիրառվում են նաև քաղաքացիական իրավունքի
ոլորտում, բացառությամբ քաղաքացիների և ընկերությունների իրավունքների
ճանաչմանը վերաբերող հարցերի: Օրինակ, շարժունության աճը հանգեցրել է մեծ թվով
ազգամիջյան ամուսնությունների, ինչն էլ, իր հերթին, երբեմն այս կամ այն անդամ-երկրի
արդարադատության համակարգին մուտքի անհրաժեշտություն է ստեղծում, ինչպես
ամուսնալուծությունների դեպքում` երեխաների խնամակալության հարցում:
Անդրսահմանային առևտրի աճը ևս մեկ այլ պետության արդարադատության
համակարգին մուտք ունենալու անհրաժեշտություն է ստեղծում: Հենց այսպիսի
խնդիրների կարգավորմանն էր ուղղված Եվրոպական դատական ցանցի ստեղծումը:
Անդամ-երկրների տարածքում հիմնվեցին ազգային կապի կենտրոններ, որոնք էլ
դյուրացնում են միջպետական համագործակցությունը դատական մարմինների միջև և
ապահովում մի երկրի քաղաքացիների ու ընկերությունների մուտքը մեկ այլ երկրի
արդարադատության համակարգ [1:479-480]:
 3.3.3.2.5. Ոստիկանական և մաքսային ծառայությունների համագործակցություն
Ոստիկանական և մաքսային ծառայությունների համագործակցության
անհրաժեշտությունը բխում է ինչպես բուն եվրոպական ինտեգրման, այնպես էլ
համաշխարհայնացման գործընթացի կողմնակի հետևանքներին հակազդելու
(հանցագործությունների կանխարգելում, հատուկ գործողություններ ահաբեկչության և
անգամ սպորտային միջոցառումների ժամանակ, խուլիգանության դեմ պայքար)
անհրաժեշտությունից: Եվ եթե օպերատիվ համագործակցությունն այս ոլորտում
Եվրոպոլի տիրույթում է, ապա Եվրոպական ոստիկանական ղեկավարների
նպատակային խումբը ոստիկանական ուժերի միջև բարձր մակարդակով
քննարկումների անցկացման հարթակ է ծառայում: 2005 թ-ին հիմնադրվեց նաև ԵՄ-ի
մասնագիտացված մեկ այլ գործակալություն՝ Եվրոպական ոստիկանական քոլեջը
(CEPOL): Այն ցանցային սկզբունքով միավորում է ԵՄ-ի անդամ-երկրների
բարձրաստիճան ոստիկաններին՝ անդրսահմանային համագործակցությունը
հանցավորության դեմ պայքարում, ինչպես նաև հասարակական կարգի
պահպանությունը ամրապնդելու նպատակով: Այդ նպատակով զանազան դասընթացներ
և սեմինարներ են անցկացվում [13:148]:
Ոստիկանական և մաքսային ծառայությունների սերտ փոխգործակցությունը
անկյունաքարային նշանակություն ունի «չորս ազատությունների» և Շենգենի
տարածության կերտման գործում՝ ապահովելով սահմանային հսկողության առավել
արդյունավետ համակարգ: Ինչպեսոստիկանական մարմինների փոխգործակցության,
այնպես էլ մաքսային ծառայությունների համագործակցությունըհիմնված է Նեապոլի II
համաձայնագրի վրա, իսկ կոնկրետ գործիքները սահմանված են
«Հանցագործությունների կանխարգելման և դրանց դեմ պայքարի» ծրագրում`
«Մաքսային ծառայություններ - 2013» և մաքսային արդիականացված օրենսդրությամբ
[15]:
3.3.3.2.6. Պայքար կազմակերպված հանցավորության, ահաբեկչության,
թմրամիջոցների, թրաֆիքինգի, խտրականության դրսևորումների դեմ
Մինչև Լիսաբոնի պայմանագիրը կանզմակերպված հանցավորության դեմ
պայքարն, ի տարբերություն ապաստանի տրամադրման և ներգաղթի
քաղաքականության, գտնվում էր գերազանցապես անդամ-պետությունների
տնօրինության տակ: Ներկայումս,
համագործակցությունն այս ոլորտում ներառում է ահաբեկչությունը, թմրանյութերի
անօրինական շրջանառությունը, թրաֆիքինգը, փողերի լվացումը, տնտեսական և
կիբերհանցագործությունները: Դա իրականացվում է անդամ-պետությունների
ոստիկանական և մաքսային ծառայությունների միջև, ինչպես նաև ԵՄ-ի տարբեր
գործակալությունների շրջանակներում: Ըստ որում, յուրաքանչյուր ոլորտում ԵՄ-ի
մակարդակով ընդունվել են համապատասխան ծրագրեր կամ ռազմավարություններ:
Թմրանյութերի անօրինական շրջանառության դեմ պայքարի շրջանակներում ԵՄ-ի
գործողությունները ուղղված են հիմնականում թմրանյութերի առաջարկի և
պահանջարկի կրճատմանը, որն էլ, իր հերթին, կապված է ինչպես կազմակերպված
հանցավորության դեմ պայքարի, այնպես էլ առողջապահության հետ: Այս ուղղությունը
ներառում է ԵՄ-ի պատկան մարմինների սերտ փոխգործակցությունը, խախտումների և
պատժամիջոցների ներդաշնակեցումը, ինչպես նաև միջազգային
համագործակցությունը: Այդ նպատակով, ԵՄ-ի մասնագիտացված այնպիսի կառույցներ,
ինչպիսին է, օրինակ, Թմրանյութերի և թմրամոլության մշտադիտարկման կենտրոնը,
տարատեսակ գործիքների միջոցով (ֆինանսական ռազմավարություններ և ծրագրեր)
զարգացած հարթակ են հանդիսանում այս ոլորտում արդյունավետ քաղաքականության
մշակման և իրականացման համար [9:267]:
Ահաբեկչության դեմ պայքարը ներառում է չորս բաղադրիչներ՝ կանխարգելում
(արմատականացման վերլուծություն և ահաբեկչության հետ առնչվող ֆինանսական
հոսքերի խափանում), պաշտպանություն (հակազդեցություն քիմիական և
կենսաբանական սպառնալիքներին), հետապնդում (տվյալների հավաքում և
փոխանակություն իրավապահ մարմինների միջև) և պատասխան (հետևանքների
վերացում): Ըստ որում, ԵՄ-ի հակաահաբեկչական քաղաքականությունը ներառում է ոչ
միայն ֆիզիկական անձանց, այլ նաև ենակառուցվածքների պաշտպանությունը,
ահաբեկչության պատճառների ու ռեսուրսների վերացումը: Ինչպես պայքարի մյուս
ուղղությունները, սա ևս ունի միջազգային չափում, որը ենթադրում է
փոխգործակցություն իրավապահ և դատական մարմինների միջև ԵՄ-ի շրջանակներում,
ինչպես նաև համագործակցություն երրորդ երկրների պատկան մարմինների հետ: ԵՄ-ի
հակաահաբեկչական քաղաքականության զարգացման ու կատարելագործման համար
մեծ խթան հանդիսացան 2001 թ. սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկչական գործողությունները
ԱՄՆ-ում: Մասնավորապես, հենց այդ դեպքերը պատճառ դարձան Ձերբակալման
միասնական օրդերի ներդրման, ԵՄ-ի շրջանակներում ահաբեկչության բնորոշման
միասնական մոտեցման, ահաբեկչական կազմակերպությունների ազգային ցուցակների
ներդաշնակեցման, ոստիկանական և հատուկ ծառայությունների փոխգործակցության
կատարելագործման համար: Որոշ տվյալների համաձայն [9:269], այս պահին ԵՄ-ն ունի
այդպիսի երեք ցանկ, որոնցից առաջինը ամբողջությամբ վերաբերում է Թալիբանին, Ալ
Քայիդային ու դրանց հետ կապված անձանց ու կազմակերպություններին և հենվում է
ՄԱԿ ԱԽ-ի համապատասխան որոշման վրա: Երկրորդը բուն ԵՄ-ի ցուցակն է, որը
լրացնում է առաջինը, իսկ երրորդը գաղտնի է և օգտագործվում է միայն հատուկ
ծառայությունների կողմից:
Հակաահաբեկչական քաղաքականության զարգացման ճանապարհին կարևոր քայլ
հանդիսացան նաև ԵՄ-ի Իրավիճակային կենտրոնի ստեղծումը 2008 թ., որը
տեղեկություններ է հավաքում ԵՄ-ի և երրորդ երկրներում նախապատրաստվող
ահաբեկչական գործողությունների վերաբերյալ, և Ահաբեկչության դեմ պայքարի
պատասխանատուի պաշտոնի ներդրումը: Մեկ այլ նշանակալի քայլ դարձավ նաև 2008
թ-ին` ահաբեկչությանը հակազդելու մասին Խորհրդի ընդունած որոշումը, որով անդամ-
պետություններից յուրաքանչյուրի ներկայացրած ցուցակի հիման վրա պաշտպանության
տակ պետք է վերցվեին կարևոր ենթակառուցվածքները (առաջին հերթին, էլեկտա-,
գազա- և նավթամատակարարման ոլորտի) և տրանսպորտային ցանցերը: Լրացվեց նաև
քրեորեն հետապնդելի գործողությունների ցուցակը` ներառելով ահաբեկչական
գործունեության դրդելը կամ դրանում ներգրավելը, ահաբեկչության քարոզը [16]:
Մարդկանց առևտուրը, լինելով մարդու հիմնարար իրավունքների ոտնահարման
դրսևորում, ևս ԱԱԱՏ-ի խնդիրներից է: ԵՄ-ն այս ոլորտում ուշադրությունը
կենտրոնացրել է հատկապես կանանց և երեխաների, որպես թրաֆիքինգի առավել
խոցելի խմբերի, պաշտպանության վրա: ԵՄ-ն ներդրել է նաև ընդհանուր դրույթներ
անդամ-պետությունների համար մի շարք ոլորտներում, ինչպիսիք են, մարդկանց
առևտրի քրեականացումը, դրա համար պատիժը կամ հանցագործությունը ծանրացնող
հանգամանքները: Այդ նպատակին են ծառայում, մասնավորապես, ընդունված մի շարք
որոշումները և ծրագրերը, որոնք կոչված են ապահովելու բռնությունների, սեռական
տուրիզմի և մանկական պոռնոգրաֆիայի դեմ պայքարի միասնական և արդյունավետ
մեխանիզմների մշակումը [17]:
Հատկանշական է, որ խտրականության դեմ պայքարը այնքան էլ սերտորեն
կապակցված չէ ԱԱԱՏ-ի մյուս բաղադրիչների հետ: Այս ուղղությունն ունեցել է
զարգացման բավական բարդ պատմություն: Դրա հիմքը ԵԽ-ի 1950 թ. Մարդու
իրավունքների և հիմնարար ազատությունների մասին եվրոպական կոնվենցիան է, որին
միացել են ԵՄ-ի բոլոր անդամները: ԵՄ-ի մասին պայմանագիրը ևս պարտավորեցնում է
հետևել այդ համաձայնագրի դրույթներին: Ամստերդամի պայմանագիրը սահմանեց ԵՄ-
ի և անդամ-երկրների պարտավորությունը, այն է` պայքարել սեռի, ռասայական կամ
էթնիկ պատկանելության, կրոնի կամ դավանանքի, հաշմանդամության, տարիքի կամ
սեռական կողմնորոշման վրա հիմնված խտրականության դրսևորումների դեմ: Ավելին,
Լիսաբոնի պայմանագրով ԵՄ-ն ևս միացավ ԵԽ-ի այդ համաձայնագրին:
Այնուամենայնիվ, հիմնարար որոշ իրավունքների բնորոշումներ երկրից երկիր
տարբերվում են, և պատահական չէ, որ որոշ երկրներ անհանգստացած էին ԵՄ-ի՝ այս
ոլորտում աճող դերակատարմամբ: Օրինակ, Մեծ Բրիտանիան չէր ցանկանում, որպեսզի
ԵՄ-ի Մարդու հիմնարար իրավունքների խարտիան ներառվեր Նիսի պայմանագրում:
Այդ տարաձայնությունները կրկին ի հայտ եկան Լիսաբոնի պայմանագրի տեքստի
մշակման ժամանակ: Արդյունքում, թեև Խարտիան ունի իրավական նույն կարգավիճակը,
ինչ հիմնարար պայմանագրերը, սակայն Խարտիայի տեքստն այդպես էլ չներառվեց այդ
պայմանագրերում: Ավելին, Մեծ Բրիտանիան, Լեհաստանը և Չեխիան վերապահումով՝
առանց Խարտիայի իրավազորությունն ընդունելու, միացան Լիսաբոնի պայմանագրին
[1:481]:
Ամեն դեպքում, Լիսաբոնի պայմանագիրը և Խարտիան լուրջ առաջընթաց
արձանագրեցին մարդու իրավունքների պաշտպանության ոլորտում ԵՄ-ի դերի
ամրապնդման հարցում: 2007 թ-ին հիմնվեց նաև ԵՄ-ի Հիմնարար իրավունքների
գործակալությունը՝ մասնագիտացման տվյալ ոլորտում տվյալների և տեղեկությունների
հավաքման, ԵՄ-ին և անդամ-երկրներին համապատասխան խորհրդատվություն
մատուցելու, հանրային իրազեկման գործողություններ իրականացնելու
գործառույթներով [18]:
3.3.3.2.7. ԱԱԱՏ-ն և ԵՄ-ի ընդլայնումը
ԱԱԱՏ-ի վերոնշյալ բոլոր ուղղություններն ունեն ԵՄ-ի ընդլայնման և միջազգային
համագործակցության չափումներ: Մասնավորապես, թեկնածու-պետությունները
պարտավոր են բավարարել ԵՄ-ի՝ մարդու իրավունքների պաշտպանության, արտաքին
սահմանների պահպանության, արդարադատության պահանջները: ԱԱԱՏ-ի
շրջանակներում հատկացվող ֆինանսական միջոցները ևկրթաուսումնական ծրագերը ևս
հասանելի են նրանց անդամակցության գործընթացում՝ այս ոլորտում ԵՄ-ի
օրենսդրական ժառանգության տեղայնացման նպատակով: Բացի դրանից, ԱԱԱՏ-ն
մասնակիորեն ներառված է նաև ԵՄ-ի արտաքին քաղաքականության տիրույթում,
ինչպես, օրինակ, Եվրոպոլի, Եվրոյուստի կամ ՖՐՈՆՏԵՔՍ-ի՝ արդեն հիշատակված
փոխգործակցությունը երրորդ, հատկապես, անօրինական ներգաղթի միջազգային
ուղիների վրա գտնվող երկրների հետ: Ի լրումն, 200 5թ-ին ԵՄ-ն ընդունեց նաև
Արդարադատության և ներքին գործերի ոլորտի արտաքին չափման ռազմավարությունը:
ԵՀՔ-ի մեկնարկից հետո ԱԱԱՏ-ի արտաքին չափումը ևս ներառվեց այս ու դրա բաղադրիչ
հանդիսացող Միջերկրծովյան միության ու ԱլԳ-ի ծրագրերում [1:483]:

Ամփոփում
Այսպիսով, կարող ենք արձանագրել, որ ԱԱԱՏ-ն առանցքային նշանակություն ունի
ԸՇ-ի, ՏԱՄ-ի և ողջ Շենգենյան գոտու շրջանակներում անվտանգության և
արդարադատության ապահովման գործում: Չնայած նախորդած շրջանում այս ոլորտում
նախանշված քայլերին՝ դրա իրական զարգացումը սկսվել է Մաաստրիխի և,
մասնավորապես, Ամստերդամի պայմանագրերով: Ժամանակի ընթացում, իրավական
հիմքի կատարելագործմանը զուգահեռ, ձևավորվել են նաև ԱԱԱՏ-ի գործառնությունն
ապահովող ինստիտուտները և մարմինները: Ավելին, ի սկզբանե լինելով որոշումների
ընդունման գերազանցապես միջկառավարական մեթոդի կիրառման ոլորտ, ժամանակի
ընթացքում այն աստիճանաբար վերածվել է գերազանցապես համայնքային մեթոդով
կարգավորվող հարթակի: Այդուհանդերձ, ԱԱԱՏ-ի բաղադրիչները զարգացել են ոչ
համաչափ. առաջնահերթ և առավել արագ զարգացել են ապաստանի տրամադրման ու
ներգաղթի քաղաքականության, ինչպես նաև արտաքին սահմանների պահպանության
բաղադրիչները, մինչդեռ քրեական և դատական ոլորտները մնում են անդամ-
պետությունների տնօրինության տակ և նույնքան արագ չեն զարգանում: Խնդիրը
կարգավորվեց Լիսաբոնի պայմանագրով, որն էլ վերջ դրեց այդ անհամաչափությանը՝
ներմուծելով իրավական կանոնակարգումների և գործիքների միասնական համակարգ,
ինչպես նաև փոխելով այս ոլորտում որոշումների ընդունման կարգերն ու
ընթացակարգերը: Զուգահեռաբար, զարգացում են ապրել նաև ԱԱԱՏ-ի բոլոր
բաղադրիչների արտաքին չափումները՝ կապված թե՛ ԵՄ-ի ընդլայնման, թե՛ երրորդ
երկրների հետ համագործակցության հարցերի հետ:

Քննարկման հարցեր
1. Ի՞նչ նպատակ է հետապնդում ԱԱԱՏ-ի ստեղծումը և ի՞նչ խնդիրներ են
հետապնդում դրա բաղադրիչները:
2. Որո՞նք են ԱԱԱՏ-ի հիմնական բաղադրիչները, ինչո՞վ է պայմանավորված դրանց
փոխկապակցվածությունը:
3. Ինչպիսի՞ ինստիտուտների միջոցով է ապահովվում ԱԱԱՏ-ի գործառնությունը:
4. Ի՞նչ իրավունքներ է տալիս ԵՄ-ի քաղաքացիությունը անդամ-երկրների
քաղաքացիներին:
5. Ի՞նչ է Շենգենի գոտին:
6. Ի՞նչ մեխանիզմներով են ապահովվում ներգաղթային, ապաստանի տրամադրման և
արտաքին սահմանների պահպանության քաղաքականությունները:
7. Ի՞նչ առանձնահատկություններ ունի դատական մարմինների
համագործակցությունը քրեական և քաղաքացիական հարցերում: Ի՞նչ է
Ձերբակալման եվրոպական օրդերը:
8. Բնութագրե՛ք ԵՄ-ի գործունեությունը կազմակերպված հանցավորության,
ահաբեկչության, թմրանյութերի անօրինական շրջանառության, մարդկանց առևտրի
և խտրականության դեմ պայքարի ոլորտում: