DSpace Institution

DSpace Repository http://dspace.org

Folklore/Cultural Studies Thesis and Dissertations

2021-07-09

þÿ- `@ è G- ¥“ èÍ %`C pc`- `ïae

þÿ xG- È(ò

þÿíÓ, è:È-E

http://ir.bdu.edu.et/handle/123456789/12190
Downloaded from DSpace Repository, DSpace Institution's institutional repository
 ባህርዲር ዩኒቨርሲቲ

ሂዩማኒቲስ ፊኩሌቲ

ፎክልር (የባህሌ ጥናት) ትምህርት ክፍሌ

ዴኅረ-ምረቃ መርሃ ግብር

ሀገር በቀሌ የአፇር እና የውሃ ጥበቃ አተገባበር

በዯቡብ አቸፇር ወረዲ

በፎክልር የትምህርት መስክ የሁሇተኛ ዱግሪ ሇማግኘት ከሚያስፇሌጉ

ነጥቦች መካከሌ ከፉለን ሇማሟሊት የቀረበ ጥናት

የሺወርቅ ይህዓሇም

ሰኔ /2013 ዓ.ም.
ባህር ዲር

i
 ሀገር በቀሌ የአፇር እና የውሃ ጥበቃ አተገባበር
በዯቡብ አቸፇር ወረዲ

ባህርዲር ዩኒቨርሲቲ

ሂዩማኒቲስ ፊኩሌቲ

ፎክልር (የባህሌ ጥናት) ትምህርት ክፍሌ

ዴኅረ-ምረቃ መርሃ ግብር

በፎክልር የትምህርት መስክ የሁሇተኛ ዱግሪ ሇማግኘት ከሚያስፇሌጉ

ነጥቦች መካከሌ ከፉለን ሇማሟሊት የቀረበ ጥናት

የሺወርቅ ይህዓሇም

አማካሪ

ሞገስ ሚካኤሌ (ድ/ር)

ተመስገን በየነ (ድ/ር)

ሰኔ /2013 ዓ.ም.
ባህር ዲር

ii
 ባህርዲር ዩኒቨርሲቲ
ሂዩማኒቲስ ፊኩሌቲ
ፎክልር (የባህሌ ጥናት) ትምህርት ክፍሌ

ዴኅረ-ምረቃ መርሏ ግብር

በ
የሺወርቅ ይህዓሇም

ሰኔ 2013 ዓ.ም
ባህር ዲር

የፇተና ቦርዴ አባሊት ማረጋገጫ

አማካሪ ድ/ር ሞገስ ሚካኤሌ ፉርማ………………..

ድ/ር ተመስገን በየነ ፉርማ ……………..

የውስጥ ፇታኝ ድ/ር ዋሌተንጉስ መኮንን ፉርማ………………..

የውጭ ፇታኝ ድ/ር መስፍን ፍቃዳ ፉርማ………………..

iii
 ማረጋገጫ

ሀገር በቀሌ የአፇር እና የውሃ ጥበቃ አተገባበር በዯቡብ አቸፇር ወረዲ በሚሌ ርዕስ በባህርዲር
ዩኒቨርሲቲ በፎክልር (ባህሌ ጥናት) የዴኅረ ምረቃ መርሃ ግብር፤ ሇሁሇተኛ ዱግሪ ማሟያነት
ያቀረብኩት ይህ ጥናት ከዙህ በፉት በማንኛውም አካሌ ያሌተሰራ የራሴ ወጥ ስራ መሆኑን
በፉርማዬ አረጋግጣሇሁ፡፡

ስም--------------------------------- ፉርማ-------------------------- ቀን-----------------------

iv
 ማውጫ
ርዕስ ገፅ
ማውጫ -------------------------------------------------------------------------------------------------- i
የካርታ እና ፎቶግራፍ ማውጫ ---------------------------------------------------------------------- v
ምስጋና -------------------------------------------------------------------------------------------------- vi
አጠቃል ------------------------------------------------------------------------------------------------- vii
መዲዬ ቃሊት -------------------------------------------------------------------------------------------- viii

ምዕራፍ አንዴ
መግቢያ --------------------------------------------------------------------------------------------------- 1
1.1. የጥናቱ ዲራ ------------------------------------------------------------------------------ 1
1.2. የጥናቱ አነሳሽ ምክንያት --------------------------------------------------------------- 4
1.3. የጥናቱ ዓሊማ ---------------------------------------------------------------------------- 6
1.3.1. የጥናቱ ዏብይ አሊማ ---------------------------------------------------------- 6
1.3.2. የጥናቱ ዜርዜር አሊማዎች ----------------------------------------------- 6
1.4. ጥናቱ የሚመሌሳቸው ጥያቄዎች ----------------------------------------------------- 6
1.5. የጥናቱ ጠቀሜታ ----------------------------------------------------------------------- 7
1.6. የጥናቱ ወሰን ---------------------------------------------------------------------------- 7
1.7. የጥናቱ አዯረጃጀት -------------------------------------------------------------------- 8
1.8. የምዕራፈ ማጠቃሇያ ------------------------------------------------------------------ 9

ምዕራፍ ሁሇት
ክሇሳ ዴርሳናት -------------------------------------------------------------------------------------------10
2.1. ጽንሰ ሃሳባዊ ዲሰሳ ------------------------------------------------------------------- 10
2.1.1. ሀገር በቀሌ እውቀት -------------------------------------------------------- 11
2.1.2. የሀገር በቀሌ እውቀት መሇዋወጥ ----------------------------------------- 13
2.1.3. ሀገር በቀሌ እውቀት ከሳይንሳዊ እውቀት የሚሇይባቸው ነጥቦች ----- 15
2.1.4. የሀገር በቀሌ እውቀት መገሇጫዎች --------------------------------------- 16
2.1.5. የሀገር በቀሌ እውቀት ባህሪያት እና አይነት ----------------------------- 17

i
 2.1.6. ሀገር በቀሌ እውቀት የሚያካትታቸው ነገሮች ------------------------- 17
2.1.7. ሀገር በቀሌ የአፇር እና የውሃ ጥበቃ እውቀት ------------------------ 18
2.1.8. የአፇር መሸርሸር ----------------------------------------------------------- 19
2.2. የተዚማጅ ጥናቶች ቅኝት------------------------------------------------------------ 20
2.2.1. በአማርኛ ቋንቋ በሀገር በቀሌ የአፇር እና ውሃ ጥበቃ እውቀት
ዘሪያ የተሰሩ ጥናቶች --------------------------------------------------- 21
2.2.2. በእንግሉ዗ኛ ቋንቋ በሀገር በቀሌ የአፇር እና ውሃ ጥበቃ እውቀት
ዘሪያ የተሰሩ ጥናቶች --------------------------------------------------- 24
2.3. የንዴፇ ሃሳብ ዲሰሳ (ትውራዊ ማዕቀፍ) ----------------------------------------- 33
2.3.1. ማህበራዊ ስነ ዕውቀት ንዴፇ ሀሳብ ------------------------------------- 34
2.3.2. የማህበረሰብ ግንባታ ንዴፇ ሀሳብ ---------------------------------------- 36
2.4. የምዕራፈ ማጠቃሇያ ---------------------------------------------------------------- 37
ምዕራፍ ሶስት
የጥናቱ ዗ዳ -------------------------------------------------------------------------------------------- 39
3.1. የምርምር አይነት -------------------------------------------------------------------- 39
3.2. የመረጃ መሰብሰቢያ ዗ዳ ------------------------------------------------------------ 39
3.2.1. ምሌከታ ----------------------------------------------------------------- 40
3.2.2. ቃሇ መጠይቅ ----------------------------------------------------------- 41
3.2.3. ቡዴን ተኮር ውይይት ------------------------------------------------- 43
3.3. የናሙና አመራረጥ ዗ዳ ------------------------------------------------------------- 44
3.4. የመረጃ መተንተኛ ስሌት ------------------------------------------------------------ 45
3.5. የጥናቱ ስነምግባር -------------------------------------------------------------------- 46
3.6. የመስክ ተመክሮ ዗ገባ ---------------------------------------------------------------- 47
3.7. በጥናቱ ያጋጠሙ ችግሮች እና መፍትሄዎቻቸው ------------------------------- 48
3.7.1. ያጋጠሙ ችግሮች ------------------------------------------------------ 48
3.7.2. የተወሰደ መፍትሄዎች ----------------------------------------------- 48
3.8. የምዕራፈ ማጠቃሇያ ------------------------------------------------------------------ 49

ii
ምዕራፍ አራት
የዯቡብ አቸፇር ወረዲ ማህበረሰብ ማህበረ ባህሊዊ ዲራ ------------------------------------------- 50
4.1. የወረዲው ስያሜ አሰጣጥ ------------------------------------------------------------ 50
4.2. የወረዲው አጠቃሊይ ገፅታ ----------------------------------------------------------- 50
4.3. የወረዲው መሌክዓ ምዴራዊ አቀማመጥእና የአየር ንብረት ሁኔታ ------------ 51
4.4. የወረዲው ህዜብ መተዲዯሪያ --------------------------------------------------------- 51
4.5. የወረዲው የህዜብ ብዚት፣ ሃይማኖት እና ቋንቋ ---------------------------------- 52

ምዕራፍ አምስት
ሀገር በቀሌ የአፇር እና ውሃ ጥበቃ አተገባበር በዯቡብ አቸፇር ወረዲ ------------------------ 53
5.1. በሀገር በቀሌ አፇርን እና ውሃን የመጠበቅ ሌማዴ ---------------------------- 53
5.2. ሀገር በቀሌ የአፇር ጥበቃ --------------------------------------------------------- 54
5.2.1. የአፇርን ሇምነት ሇመጠበቅ የሚጠቅሙ ሀገር በቀሌ እውቀቶች----- 55
5.2.1.1. አፇራርቆ መዜራት ----------------------------------------------- 55
5.2.1.2. አሻ ማዴረግ (መሬትን አርሶ ሳይ዗ሩ ማቆየት) --------------- 56
5.2.1.3. የቅባት እህልችን መዜራት -------------------------------------- 58
5.2.1.4. የተፇጥሮ ማዲበሪያን መጠቀም --------------------------------- 58
5.2.1.5. ቅሊዥን በማሳ ሊይ መጠቀም ----------------------------------- 60
5.2.1.6. ሇማገድነት የሚጠቅም የበቆል አገዲ ከሊይ መቁረጥ -------- 62
5.2.1.7. ማሇስሇስ ----------------------------------------------------------- 63
5.2.1.8. ሰብልችን ቀሊቅል መዜራት ------------------------------------ 64
5.2.2. አፇር እንዲይሸረሸር ሇማዴረግ የሚጠቀሙባቸው ሀገር
በቀሌ እውቀቶች --------------------------------------------------------- 64
5.2.2.1. ክትር መስራት --------------------------------------------------- 65
5.2.2.2. እርከን መስራት -------------------------------------------------- 66
5.2.2.3. አግዴም ማረስ ---------------------------------------------------- 69
5.2.2.4. ዚፍ መትከሌ------------------------------------------------------- 70
5.2.2.5. የእርሻ ቦታን ከእንስሳት ንክኪ መጠበቅ ---------------------- 71

iii
 5.3. ሀገር በቀሌ የውሃ ጥበቃ ------------------------------------------------- 72
5.3.1. አጥር ማጠር ------------------------------------------------------------- 72
5.3.2. ዚፍ መትከሌ -------------------------------------------------------------- 74
5.3.3. ከጎርፍ መጠበቅ ----------------------------------------------------------- 75
5.3.4. ዘሪያውን ዴንጋይ መካብ ------------------------------------------------ 76
5.3.5. ወንዜ ውስጥ የሌብስ እጣቢን አሇመጨመር -------------------------- 76
5.3.6. ሇሰው እና ሇእንስሳት መጠጥ የሚውሇውን ውሃ
መቅጃ ቦታ መሇየት ------------------------------------------------ 77
5.4. ሀገር በቀሌ የአፇር እና ውሃ ጥበቃ እውቀትን መጠቀም
የሚያስገኘው ጠቀሜታ ------------------------------------------------------- 78
5.4.1. ሀገር በቀሌ የአፇር ጥበቃ እውቀት ያሇው ጠቀሜታ ---------------- 78
5.4.2. ሀገር በቀሌ የውሃ ጥበቃ እውቀት ያሇው ጠቀሜታ ----------------- 80

ምዕራፍ ስዴስት
ማጠቃሇያ እና ይሁንታ ----------------------------------------------------------------------------- 81
6.1. ማጠቃሇያ ----------------------------------------------------------------------- 81
6.2. ይሁንታ ------------------------------------------------------------------------- 82
ዋቢ ፅሁፍ -------------------------------------------------------------------------------------------- 83

አባሪዎች ------------------------------------------------------------------------------------------------ i

አባሪ አንዴ - የመረጃ አቀባዮች ዲራ ---------------------------------------------------------------- i

አባሪ ሁሇት - በቡዴን ውይይት ሊይ የተሳተፈ ሰዎች መረጃ ---------------------------------- ii
አባሪ ሁሇት - መነሻ ጥያቄዎች -------------------------------------------------------------------- iii
አባሪ ሶስት - የቃሇ መጠይቅ እና ቡዴን ተኮር ውይይት ፎቶዎች ---------------------------- iv
አባሪ አምስት - የምሌከታ መከታታያ ቅፅ -------------------------------------------------------- vi

iv
 የካርታ እና የፎቶግራፍ ማውጫ

ካርታ እና ፎቶግራፍ ገጽ

ካርታ1. የዯቡብ አቸፇር ወረዲ ካርታ ------------------------------------------------------------ 52

ፎቶ 1. የተ዗ጋጀው ቅሊዥ ታፍሶ በማሳ ሊይ ሲበተን ------------------------------------------ 61

ፎቶ 2. ከሊይ የተቆረጠ የበቆል አገዲ ------------------------------------------------------------- 63

ፎቶ 3. በጎርፍ የተጎዲን መሬት ሇመጠገን የተሰራ ክትር ------------------------------------- 66

ፎቶ 4. ማህበረሰቡ እርከን ሲሰራ ----------------------------------------------------------------- 68

ፎቶ 5. አፇርን በጎርፍ ከመሸርሸር ሇመጠበቅ የተተከሇ ግራቤሊ ----------------------------- 70

ፎቶ 6. የታጠረ ምንጭ ---------------------------------------------------------------------------- 73

ፎቶ 7. በውሃው አካባቢ የተተከሇ ዚፍ ---------------------------------------------------------- 75

v
 ምስጋና
በመጀመሪያ ይህን የትምህርት እዴሌ እንዲገኝ ምቹ ሁኔታ ሇፇጠረሌኝ ሇጅግጅጋ ዩኒቨርሲቲ
ምስጋና አቀርባሇሁ፡፡ በመቀጠሌም፣ ከፉዯሌ ግዴፇት ጀምሮ ጎሌተው የነበሩ ስህተቶቼን
በማስተካከሌ፣ የተጣመመውን በማቃናት፣ በትኩረት እንዴሰራ በማበረታታት ከፍ ያሇ እገዚ
ሊዯረጉሌኝ እና ጥናታዊ ጽሁፈ ሇዙህ ዯረጃ እንዱዯርስ እገዚቸው ሊሌተሇየኝ ውዴ አማካሪዬ
ድ/ር ሞገስ ሚካኤሌ ረጅም ዕዴሜ ከጤና ጋር ተመኝቼ የከበረ ምስጋናዬን አቀርባሇሁ፡፡ ትሌመ
ጥናት ባቀረብኩበት ወቅት ጥናቱን የሚያጠናክሩ ገንቢ አስተያየቶችን ሇሰጠኸኝ ሇድ/ር
ተመስገን በየነ ሌባዊ ምስጋናዬን አቀርባሇሁ፡፡

ይህ ጥናት ያሇነሱ ምንም ነውና መረጃዎችን ሳይሰስቱ ሇሰጡኝ የዯቡብ አቸፇር ወረዲ ዱሊሞ፣
ሊሉበሊ፣ አሁሪ፣ ሌሁዱ፣ አብችክሉ እና ኩርበሃ ቀበላ ኗሪዎች በተሇይም በመስክ ወቅት
አስፇሊጊውን ዴጋፍና እንክብካቤ በማዴረግ ሇተባበራችሁኝ መረጃ ሰጭዎች ከሌብ
አመሰግናሇሁ፡፡ ሇጥናቴ አስፇሊጊ መረጃዎችን በቀናነት በመስጠት ሇተባበሩኝ ሇዯቡብ አቸፇር
ወረዲ ግብርና እና ባህሌ ቱሪዜም ጽ/ቤት ባሇሙያዎች እንዱሁም ላልች ያሌጠቀስኋችሁ
ሰዎች ሌባዊ ምስጋናዬ ይዴረሳችሁ፡፡

እናቴ፣ ወ/ሮ ስሃምየሇሽ አዱሱ እና አባቴ፣ አቶ ይህዓሇም ታረቀኝ ሁላም ከጎኔ ሳትሇዩ
እያበረታችሁኝ ዚሬ ሇዯረስኩበት ዯረጃ እንዴዯርስ ያዯረጋችሁሌኝን ውሇታ ፇጣሪ ይክፇሊችሁ፡፡
አምሊክ ረጅም ዕዴሜና ጤና ይስጥሌኝ፡፡ ውዴ እህቴ የሺ(አሇሚቱ) ይህዓሇም ሇጥናቴ
መጠናቀቅ ትሌቁ ዴርሻ ያንች ነውና ፇጣሪ የሌብሽን መሻት ያሟሊሌሽ፡፡ ውዴ ወንዴሜ ብርሃኑ
ይህዓሇም ታናሸ ሳሇህ እንዯ ታሊቅ በማሰብ ስሊበረታኸኝ እዴሜን ከጤና ጋር አብዜቶ
ይስጥሌኝ፡፡ ስማችሁን ያሌጠቀስኋችሁ እህት እና ወንዴሞቼ ሇጥናቴ መጠናቀቅ ትሌቅ ዴርሻ
ነበራችሁና ከሌብ አመሰግናሇሁ፡፡

ውዴ ባሇቤቴ አቶ ወንዯሰን መሏሪ ስሇ ትዕግስትህ እና ያሌተቆጠበ ዴጋፍህ ምስጋናዬ ከፍ ያሇ

ነው፡፡ የእናትነት ፍቅርን በሇጋ ዕዴሜያችሁ የነፇግኋችሁ የእግዙአብሔር ታሊቅ ስጦታ
የሆናችሁ ውዴ ሌጆቼ ናሆም እና ናታን ወንዯሰን ከኔ ጋር አብራችሁ መንከራተት ሉያበቃ
ነው እዯጉሌኝ፡፡

vi
 አጠቃል
ይህ ጥናት “ሀገር በቀሌ የአፇር እና ውሃ ጥበቃ እውቀት አተገባበር በዯቡብ አቸፇር ወረዲ” በሚሌ ርዕስ የተሰራ
ነው፡፡ የጥናቱ ዋና ዓሊማ በዯቡብ አቸፇር ወረዲ ሀገር በቀሌ የአፇር እና የውሃ ጥበቃ እውቀት አተገባበርን
መመርመር ነው፡፡ ጥናቱ አይነታዊ የምርምር ዗ዳን የተከተሇ ሲሆን፣ በጥናቱ ሇመረጃ አቀባይነት የተሳተፈ
ሰዎችም በአሊማ ተኮር እና በጠቋሚ የናሙና አመራረጥ ዗ዳዎች ተመርጠዋሌ፡፡ የመስክ መረጃዎች ቀዲማይ እና
ካሌዓይ የመረጃ ምንጮች በመጠቀም ከቤተ መጽሀፍት በንባብ፣ በምሌከታ፣ በቃሇ መጠይቅና በቡዴን ተኮር
ውይይት በመታገዜ የተሰበሰቡ ሲሆን፣ በአግባቡ ተዯራጅተው በማህበራዊ ሥነ ዕውቀት ንዴፇ ሀሳብ (Social
Epistemology Theory) እና የማህበረሰብ ግንባታ ንዴፇ ሀሳብ (Social Constructivism Theory) መተንተኛ
አማካኝነት እንዱሁም በይ዗ት ስሌት ተተንትነዋሌ፡፡ ከትንታኔው በተገኘው ሃሳብ መሰረት የወረዲው ማህበረሰብ
የእርሻ መሬቱን ሇመጠበቅና የአፇር ሇምነት ሇማሻሻሌ፣ አፇርን በጎርፍ ከመሸርሸር ሇመጠበቅ እንዱሁም ውሃን
ከብክሇት ሇመከሊከሌ ሀገር በቀሌ እውቀታቸውን እንዯሚጠቀሙ ማወቅ ተችሎሌ፡፡ የማህበረሰቡ አባሊት ሇአፇር
ሇምነት ማሻሻያ ከሚጠቀሙባቸው ሀገር በቀሌ እውቀቶች መካካሌ አፇርርቆ መዜራት፣ አሻ ማዴረግ፣ የቅባት
እህልችን መዜራት፣ የተፇጥሮ ማዲበሪያን መጠቀም፣ ሇማገድነት የሚጠቅም የበቆል አገዲ ከሊይ መቁረጥ እና
ማሇስሇስ ዋና ዋናዎቹ ናቸው፡፡ አፇር እንዲይሸረሸር ሇማዴረግ ከሚጠቀማቸው የአፇር መጠበቂያ ዗ዳዎች መካከሌ
ክትርና እርከን መስራት፣ አግዴም ማረስ እና ዚፍ መትከሌ ይጠቀሳለ፡፡ በጥናቱ አካባቢ ያለ የማህበረሰቡ አባሊት
ውሃን ከብክሇት ሇመከሊከሌ ሀገር በቀሌ እውቀቶችን የሚጠቀሙ ሲሆን እነዙህ እውቀቶችም አጥር ማጠር፣ ዚፍ
መትከሌ፣ ከጎርፍ መጠበቅ፣ ዘሪያውን በዴንጋይ መካብ፣ ወንዜ ውስጥ የሌብስ እጣቢን አሇመጨመር እና ሇሰው
እና ሇእንስሳት መጠጥ የሚውሇውን ውሃ መቅጃ ቦታ መሇየት የሚለት ናቸው፡፡ ሀገር በቀሌ የሆኑ እውቀቶችን
በመጠቀማቸው አፇር በጎርፍ ተጠራርጎ እንዲይወሰዴ ያዯርጋለ፤ የአፇር ሇምነትን ይጠብቃለ፤ በትንሽ መሬት
ብዘ ምርት ማምረት ያስችሊቸዋሌ፤ ሇኬሚካሌ ማዲበሪያ የሚያወጡትን ወጭም ሇመቆጠብ ያስችሊቸዋሌ፡፡
እንዱሁም ሀገር በቀሌ የውሃ ጥበቃ እውቀትን በመጠቀም ውሃ እንዲይበከሌ እንዯሚያዯርጉ ጥናቱ አመሊክቷሌ፡፡
ሀገር በቀሌ እውቀትን በመጠቀም ማህበረሰቡ ውጤታማ ስራ ማከናዎን እንዯሚቻሌ መረጃዎች ያሳያለ፡፡
በመሆኑም ሇ዗መናዊ ግብርና መሰረት የሆነው ሀገር በቀሌ እውቀት ስሇሆነ ይህ እውቀት ትኩረት ተሰጥቶት
ከ዗መናዊው ጋራ ተቀናጅቶ የሚሰራበት መንገዴ ቢመቻች የተሻሇ መሆኑን በመፍትሔ ሏሳብነት በመጠቆም ጥናቱ
ተጠናቋሌ፡፡

vii
ሙዲዬ ቃሊት

ቄንጣ - ትንሽ

ጥቢ - ፀዯይ

መከሇስ - መታዯስ

ማሞቅሞቅ - መበስበስ

ሳስፓኒያ - የእፅዋት አይነት

ሯጭ መሬት - ዲገታማ መሬት

ቀውስ (ሸውክ) ማረስ - አግዴም ማረስ

እዴፍ - ቆሻሻ

አሻ ማዴረግ - መሬትን አርሶ ሳይ዗ሩ ማቆየት

ዯጓሳ - ወፍራም

አይነ ምዴር - ሰገራ

የአዜመራ አዜመራ ዴግግሞሽ - ዯጋግሞ መዜራት

ሌፊት - ዴካም

የምንቀምሰው - የምንጠጣው

viii
 ምዕራፍ አንዴ

መግቢያ
ይህ ጥናት “የሀገር በቀሌ የአፇር እና የውሃ ጥበቃ እውቀት አተገባበር” በሚሌ ርዕስ በአማራ
ክሌሌ በምዕራብ ጎጃም ዝን በዯቡብ አቸፇር ወረዲ ሊይ የተጠና ሲሆን፣ በስዴስት ምዕራፎች
ተከፊፍል የቀረበ ነው፡፡ የመጀመሪያው ምዕራፍ የጥናቱ መግቢያ፣ የጥናቱ ዲራ፣ የጥናቱ
አነሳሽ ምክንያት፣ የጥናቱ አሊማ፣ ጥናቱ የሚመሌሳቸው ጥያቄዎች፣ የጥናቱ ወሰን፣ የጥናቱ
አዯረጃጀት እና የምዕራፈ ማጠቃሇያ የቀረበበት ነው፡፡ ሁሇተኛው ምዕራፍ የጥናቱ ጽንሰ ሀሳባዊ
ዲሰሳን፣ የተዚማጅ ጥናቶች ቅኝትን እና ንዴፇ ሀሳባዊ ዲሰሳን (ትውራዊ ማዕቀፍን) የሚመሇከቱ
ጉዲዮች የቀረበበት ነው፡፡ ሶስተኛው ምዕራፍ የጥናቱን አጠቃሊይ የአጠናን ዗ዳ የሚያስቃኝ
ሲሆን የምርምር አይነት፣ ሇጥናቱ ያገሇገለ የመረጃ መሰብሰቢያ ዗ዳ፣ የጥናቱ የናሙና
አመራራጥ ዗ዳ፣ የመረጃ አተናተን ስሌት፣ የጥናቱ ስነምግባር፣ የመስክ ተመክሮ፣ ያጋጠሙ
ችግሮችና መፍትሄዎቻቸውን የሚያሳዩ ጉዲዮች ቀርበውበታሌ፡፡ አራተኛው ምዕራፍ ጥናቱ
ያተኮረበት ማህበረሰብ ማህበረ-ባህሊዊ ዲራ የሚገሌጹ ሌዩ ሌዩ መረጃዎች ተቀናጅተው
የቀረቡበት ነው፡፡ አምስተኛው ምዕራፍ ከመስክ የተሰበሰቡ ሀገር በቀሌ የአፇር እና ውሃ ጥበቃ
እውቀት አተገባበርን የሚያመሇክቱ መረጃዎች ተተንትነው የቀረቡበት ነው፡፡ ስዴስተኛው
ምዕራፍ ማጠቃሇያ እና የይሁንታ ሀሳቦች ተጠቃሇው የቀረቡበት ነው፡፡

1.1. የጥናቱ ዲራ
እውቀት አንዴን ችግር ሇመፍታት ከተግባራዊ ተመክሮ እና ችልታ ጋር የተቆራኘ ነው፡፡
የማንኛውም ሀገር የእውቀት ስርዓት መሠረታዊ አካሌ የራሱ ሀገር በቀሌ ዕውቀት1 አሇው።
ይህ እውቀት የተሇያየ ፍቺ የተሰጠው ቢሆንም ምሁራን የሚስማሙበት “በአንዴ ህብረተሰብ

1
ይህ እውቀት በተሇያዩ የጥናት መስኮች በተሇያዩ ስያሜዎች ይታወቃሌ፡፡ ከእነዙህ ስያሜዎች መካከሌ አካባቢያዊ
ዕውቀት(Local Knowledge)፣ ሀገር በቀሌ ዕውቀት(Indigenous Knowledge)፣ ነባር ሌማዲዊ ዕውቀት
(Traditional Knowledge)፣ ፎክ ሳይንስ (Folk Science)፣ ኢትኖ ሳይንስ (Ethnoscience)፣ ሀገር በቀሌ
ቴክኒካሌ ዕውቀት (Indigenous Technical Knowledge)፣ የገጠር ህዜቦች ዕውቀት (Rural People's
Knowledge)፣ የገበሬዎች ዕውቀት (Farmer's Knowledge)፣ የሀገር በቀሌ ዕውቀት ሳይንስ
(Indigenous/People's Science) ወ዗ተ. በሚለ ስያሜዎች ይጠራሌ (አለሊ ፓንክረስትና ገብሬ ይንቲሶ
2004፣78-79፤ ሰሇሞን 2011፣30)፡፡ በዙህ ጥናት ውስጥ ሀገር በቀሌ ዕውቀት የሚሇውን ስያሜ የምጠቀም
ሲሆን ይህን የመረጥኩትም ሀገር በቀሌ ዕውቀት የሚሇው የጥናቴ መጠሪያ ርዕስ በመሆኑ ነው፡፡

1
ውስጥ የሚፇጠር፣ ከትውሌዴ ትውሌዴ የሚወራረስ፣ በጊዛ የተፇተነ እና የህብረተሰቡ አባሊት
ሇተሇያየ ጉዲይ የሚጠቀሙበት ሀብት ነው” (አለሊና ገብሬ 2004፣78)፡፡

ይህም እውቀት በዓሇም ዘሪያ ብዘዎችን ትኩረት እየሳበ እንዯሆነ Barasa (2007;1)2
እንዯሚከተሇው ይገሌፃሌ፡፡ “Indigenous Knowledge System (IKS) is currently drawing
special attention of many researchers, institutions of higher learning,
pharmaceutical organisations, governments, Non Governmental organisations
(NGOs) etc.” በማሇት ይገሌፃለ፡፡ በአሁኑ ሰዓት ብዘ አጥኝዎች፣ የከፍተኛ ትምህርት
ተቋማት፣ የመዴኃኒት አምራች ዴርጅቶች፣ መንግስታት፣ መንግስታዊ ያሌሆኑ ዴርጅቶች
ወ዗ተ. ሇሀገር በቀሌ የእውቀት ስርዓት የተሇየ ትኩረት መስጠታቸውን ገሌፀዋሌ፡፡

ሀገር በቀሌ እውቀት ከእውቀት አይነቶች ውስጥ አንደ ሲሆን ምንጩም የማህበረሰቡ ባህሊዊ
እውቀት ነው፡፡ ይህ እውቀት የአንዴ ማህበረሰብ ከፍተኛ ሀብቶች መካከሌ አንደ ነው፡፡ የሀገር
በቀሌ እውቀት ምንነትን በሚመሇከት Grace (2013;1) “IK3 means local knowledge that
is unique to society and is embedded in their cultural traditions. IK is an
important part of the culture and history of any local community.” ሀገር በቀሌ
እውቀት ማሇት የሀገር ውስጥ እውቀት ማሇት ሲሆን በተሇያየ መንገዴ ወዯ ማህበረሰቡ የገባ
የማህበረሰቡን ባህሌ መነሻ አዴርጎ የሚገነባ ነው፡፡ ሀገር በቀሌ እውቀት ሇማንኛውም ሀገር
ማህበረሰብ ባህሌ እና ታሪክ ጠቃሚ ነው በማሇት ይገሌፃለ፡፡

ሀገር በቀሌ እውቀት በኢኮኖሚያዊ፣ ፖሇቲካዊና ማህበራዊ ገፅታዎች ዘሪያ ሊለ ክፍተቶች

መፍትሄ ይሆኑ ዗ንዴ ባህሊዊ በሆነ መንገዴ በአባሊቱ የሚመነጭና የሚተገበር እውቀት ነው፡፡
የሀገር በቀሌ እውቀት ምንነትን እና ሇትውሌዴ መተሊሇፉያ መንገዴን በሚመሇከት ኢያሱ
(2010፣ 76) እንዯሚከተሇው ይገሌፃለ፡፡

ሀገር በቀሌ ዕውቀት በ዗መናት ሂዯት አንዴ ማኅበረሰብ ያካበተው ከትውሌዴ ወዯ ትውሌዴ የሚተሊሇፍ
የተግባራዊና መሊምታዊ ጥበብ፣ ያስተሳሰብ ቅርስ ነው። አንዴ ዕውቀት ባንዴ ማህበረሰብ መስተጋብር
ውስጥ የሚወሇዴ ወይም ከላሊ ተወርሶ በተሇያየ አጋጣሚ የባህሌ ክሇሳና ዏውዲዊ ሇውጥ ተዯርጎበት
ሇ዗መናት ሲቆይ እንዯ ሀገር በቀሌ ዕውቀት ይቆጠራሌ፡፡

2
ከእንግሉ዗ኛ ስም በኋሊ የሚገኘው ዓመተ-ምህረት እንዯ አውሮፓዊያን አቆጣጠር የተቀመጠ ሲሆን ከአማርኛ
ስም በኋሊ ያሇው ዓመተ-ምህረት በኢትዮጵያ አቆጣጠር የተቀመጠ ነው፡፡
3
IK means Indigenous Knowledge

2
በዙህ ሀሳብ መሰረት ሀገር በቀሌ እውቀት የማህበረሰቡ የእውቀት ክምችት መሆኑን እና
ተስተሊሌፎውም ኢ-መዯበኛ በሆነ መንገዴ እንዲሇ ወይም የተወሰነ ማሻሻያ ተዯርጎበት
ከትውሌዴ ትውሌዴ የሚተሊሇፍ የማህበረሰቡ መገሇጫ እንዯሆነ መረዲት ይቻሊሌ፡፡

እንዯ ኢትዮጵያ ባለ በተፇጥሮ ሀብት በበሇፀጉ ሀገራት በተሇይ በግብርና፣ በጤና እና በአካባቢ
ጥበቃ ዗ርፎች የሀገር በቀሌ እውቀቶች እና ቴክኖልጂዎች ያሊቸው አስተዋፅኦ ከፍተኛ ነው፡፡
ይህን በሚመሇከት World Bank (1998; i) “IK is unique to a particular culture and
society. It is the basis for local decision-making in agriculture, health, natural
resource management and other activities. IK is embedded in community
practices, institutions, relationships and rituals. It is essentially tacit knowledge
that is not easily codifiable.” ሀገር በቀሌ እውቀት በተሇያየ ባህሌ እና ማህበረሰብ ዗ንዴ
የሚታወቅ ሲሆን በግብርናው ዗ርፍ፣ አካባቢያዊ ምክክር ሇማዴረግ፣ ሇጤና፣ ሇተፇጥሯዊ
የሀይሌ ምንጭ አጠቃቀም እና ሇላልች ተግባራት ዋና መሠረት ነው፡፡ ሀገር በቀሌ እውቀት
የሚገነባው ማህበረሰቡ በሚያዯርገው መከራ፣ ተቋማቶች በሚዯርጉት ግንኙነቶች እና በባህሌ
ሥርዓቶች ነው፡፡ ይህም እውቀት በቀሊለ በፅሁፍ ግን አሌሰፇረም በማሇት ይገሌፃለ፡፡

ሀገር በቀሌ እውቀት የአርሶ አዯሩን የተፇጥሮ ሀብት አያያዜ፣ ባህሊዊ ጥበብ እና ምርታማነትን
በማሳዯግ የሚያበረከተው አስተዋፅኦ ከፍተኛ ነው። የተፇጥሮ ሀብት አያያዜ ሀገር በቀሌ
እውቀት ሥርዓቶች በብዘ የአገሪቱ ክፍልች ውስጥ የተሇያዩ ናቸው። በኢትዮጵያ ከሚገኙ
ህዜቦች መካከሌ በሀገር በቀሌ የአፇር እና የውሃ ጥበቃ እውቀት ካሊቸው ውስጥ በአማራ ክሌሌ
በምዕራብ ጎጃም ዝን የሚገኘው ዯቡብ አቸፇር ወረዲ አንደ ነው፡፤

የሰው ሌጅ በተፇጥሮ ስነምህዲር ሊይ የሚያዯርሰው ጉዲት እና ብዜበዚ አስከፉ ዯረጃ ሊይ

ዯርሷሌ፡፡ ሇዙህ ችግር መንስኤዎችም ፇጣን የሆነው የህዜብ ቁጥር መጨመር ሲሆን ይህን
ተከትል የመሌክዓምዴር መራቆት፣ የዯን መጨፍጨፍ፣ የአፇር መሸርሸር፣ የሀገር በቀሌ
እፅዋት መጥፊት፣ የውሃ ብክሇት እና ብክነት መከሰት በዋናነት ይጠቀሳለ፡፡ (cited in
Biodiversity Support Program, 1993)

3
አፇር እና ውሃ ህይወት ሊሊቸው ማሇትም ሇሰው ሌጅ፣ እንስሳት እና ዕፀዋት ወሳኝ ነገሮች
ናቸው፡፡ የአፇር ጥበቃ አፇር በመሸርሸር እና ሇምነትን በማጣት የመጣውን ችግር መከሊከሌ
ነው፡፡ የአፇር እና ውሃ ጥበቃን በተመሇከተ Bationo, (2007፡ 300) በበኩለ “Soil and
water conservation on the other hand refer to the execution of measures aimed
at the prevention, reduction and regeneration of harmful losses of soil, water,
and nutrients on sloping land.” በማሇት ገሌፀዋሌ፡፡ በላሊ በኩሌ የአፇር እና የውሃ ጥበቃ
የሚያመሇክተው በተዲፊት መሬት ሊይ የአፇር፣ የውሃ እና የንጥረ ነገሮች ኪሳራ ሇመከሊከሌ፣
ሇመቀነስ እና ሇማዯስ የታቀደ እርምጃዎችን መፇጸምን እንዯሚመሇከት ገሌፀዋሌ፡፡

ዯቡብ አቸፇር ወረዲ ብዘ ተፇጥሯዊ እና ባህሊዊ ሀብቶች አለት፡፡ ሆኖም በአካባቢው እንዯ
አፇር መሸርሸር፣ የአፇር ሇምነት መቀነስ፣ ውሃ ብክሇትና እጥረት፣ የመሳሰለት ችግሮች አለ፡፡
እነዙህን ችግሮች ሇማስወገዴ በጥናቱ አካባቢ ያለ ሰዎች የራሳቸውን የእውቀት ስርዓቶች
በማበጀት አካባቢያቸውን ሇ዗መናት ሇመጠበቅ ሲሞክሩ ሇ዗ሊቂ አጠቃቀም እና አስተዲዯር ሀገር
በቀሌ እውቀት አዲብረዋሌ፡፡ ስሇሆነም የወረዲው ህዜብ አፇርን ከመሸርሸር ሇማዲን፣ ሇምነቱን
እንዯጠበቀ እንዱቆይ (ወዯ ሇምነቱ እንዱመሇስ) ሇማዴረግ፣ ምርታማነቱ እንዱጨምር
ሇማዴረግ እና ሇመጠጥና ሇመስኖ አገሌግልት የሚውለ ወንዝችንና የምንጭ ውሃን
ሇመንከባከብ የሚጠቀሙበት ጥሌቅ የሆነ ሀገር በቀሌ እውቀት እና ሌምዴ አሇው፡፡

የዯቡብ አቸፇር ወረዲ ማህበረሰብ ሇአካባቢያዊ የተፇጥሮ ሀብቶች አስተዋፅዖ የሚያዯርጉ ብዘ

ሀገር በቀሌ የእውቀት ስርዓት ቢኖሩትም ይህ ጥናት ግን ሀገር በቀሌ የአፇር እና የውሃ ጥበቃ
እውቀት አተገባበር ምን እንዯሚመስሌ መመርመር ሊይ ያተኮረ ነው፡፡

1.2. የጥናቱ አነሳሽ ምክንያት

ይህን ጥናት ሇማጥናት ያነሳሱኝ ምክንያቶች ሶስት ናቸው፡፡

 የመጀመሪያው ምክንያት የጥናቶችን ክፍተት ሇመሙሊት ነው፡፡ ሰዋገኝ (2009) “የባህሊዊ

ግብርና ዕውቀት ትንተና በጓጉሳ ሽኩዲዴ ወረዲ” በሚሌ ጥናታቸው ከማሳ ዜግጅት ጀምሮ
እስከ ሰብሌ ስብሰባ ዴረስ እየተገበሩት ያሇው የባህሊዊ ግብርና ዕውቀትን መርምረዋሌ፡፡
ሰዋገኝ የጥናቱ አካባቢ ማህበረሰብ ከማሳ ዜግጅት እስከ ሰብሌ ስብሰባ ዴረስ ያሇውን
የግብርና እውቀት ተንትነው ሲያሳዩ ማህበረሰቡ የእርሻ መሬቱን ሇመጠበቅ

4
 የሚጠቀምባቸውን ሀገር በቀሌ እውቀቶች በጥናታቸው ውስጥ አሊካተቱም፡፡ ላሊው ሰዋገኝ
በተሇያዩ የመረጃ መሰብሰቢያ ዗ዳዎች የተሰበሰቡ መረጃዎችን በአውዱዊና በተምሳላታዊ
የመተንተኛ ዗ዳዎች አማካኝነት ሲተነትኑ እኔ ግን በይ዗ት ስሌት ተንትኜ አቅርቤያሇሁ፡፡
መስፍን ፇቃዳ (2012) “የሀገር በቀሌ ዕውቀት የአካባቢ ጥበቃ ትንተና፡- በጃቢ ጠህናን
ወረዲ ማኀበረሰብ” በሚሌ ጥናታቸው የማህበረሰቡ አባሊት አካባቢ ጥበቃን በተመሇከተ
ያካበቱት ሀገር በቀሌ እውቀት ከመሬት (አፇር)፣ ከዚፎችና ከዯኖች ጥበቃ አንጻር ያሇውን
ሚና ገሌፀዋሌ፡፡ በጥናቱ ውስጥ ሀገር በቀሌ በሆነ መንገዴ አፇር የሚጠበቅባቸውን
መንገድች መመርመሩ የሚያመሳስሇን ቢሆንም ማህበረሰቡ የሚጠቀምባቸው የተወሰኑ ሀገር
በቀሌ እውቀቶች የተሇያየ መሆን እና የሚመሳሰለትም ቢሆኑ አተገባበራቸው የተሇያየ
ነው፡፡ ላሊው በመስፍን ጥናት ውስጥ ያሌተካተተ ውሃ ብክሇት እና ከዴርቅ የሚጠበቅበትን
ሀገር በቀሌ እውቀት ይህ ጥናት የሚመረምር በመሆኑ ይሇያሌ፡፡ በተጨማሪም በመስፍን
ጥናት በተሇያየ የመረጃ መሰብሰቢያ ዗ዳዎች የተሰበሰቡ መረጃዎች የሥነ ዕውቀት፣
የማኀበረሰብ ግንባታ፣ የዏውዲዊ እና የባህሊዊ ትዕምርት ትርጓሜ ንዴፇ ሏሳቦችን
በመጠቀም ተተንትነው ቀርበዋሌ፡፡ በኔ ጥናት የሥነ ዕውቀት እና የማህበረሰብ ግንባታ
ንዴፇ ሀሳቦችን መጠቀሜ ቢያመሳስሇንም የዏውዲዊና የባህሊዊ ትዕምርት ትርጓሜ ንዴፇ
ሏሳቦችን አሇመጠቀሜ እንዴንሇያይ አዴርጎናሌ፡፡ ሁሇቱም አጥኚዎች ባህሊዊ እውቀቱ
ትኩረት ያሌተሰጠው መሆኑን ጨምረው ገሌጸዋሌ፡፡ የነዙህ ጥናቶች ዜርዜርም በምዕራፍ
ሁሇት በተዚማጅ ጽሏፍች ቅኝት ውስጥ ቀርቧሌ፡፡ የኔ ጥናት በሚያተኩርበት አካባቢ
ባዯረግሁት የቀዯምት ጥናቶች ዲሰሳ በአካባቢው በርዕሰ ጉዲዩ ዘሪያ የተሰራ ጥናት
አሊጋጠመኝም፡፡ በመሆኑም ርዕሰ ጉዲዩን ባጠናው በሀገር በቀሌ እውቀት ሊይ ያሇን ክፍተት
በመጠኑም ቢሆን ይሞሊሌ የሚሌ እምነት ስሊሇኝ ሀገር በቀሌ የአፇር እና የውሃ ጥበቃ
እውቀት አተገባበር በዯቡብ አቸፇር ወረዲ ብዬ ሇማጥናት ተነሳስቻሇሁ፡፡

 ሁሇተኛው ምክንያት ርዕሰ ጉዲዩን ሇማጥናት ያሇኝ የግሌ ፍሊጎት ነው፡፡ ተወሌጄ ያዯግሁት
በአማራ ክሌሌ በምዕራብ ጎጃም ዝን ዯቡብ አቸፇር ወረዲ በመሆኑ ከሌጅነቴ ጀምሮ ሀገር
በቀሌ እውቀቶችን የእርሻ ቦታዎችን ሇመጠበቅ፣ አፇርን ከመሸርሸር ሇመጠበቅና ሇምነቱን
እንዱጠብቅ ሇማዴረግ፣ ውሃን ከዴርቅና ከብክሇት ሇመከሊከሌ ወ዗ተ. ሲጠቀሙ እመሇከት
ነበር፡፡ እነዙህ እውቀቶች ዯግሞ ቢጠኑ የማህበረሰቡን እውቀት ሇማስተዋወቅ ከፍተኛ
አስተዋፅኦ አሇው በሚሌ ጥናቱን ሇማጥናት ተነሳስቻሇሁ፡፡

5
 ሶስተኛው ምክንያት ጥናቱ በሚካሄዴበት አካባቢ በመንግስት በኩሌ የሚመጡ የማዲበርያ
ምርቶችና ምርጥ ዗ርን በተመሇከተ የአካባቢው ማህበረስብ ጥያቄ ሲጠይቅ ተመሌክቻሇሁ፤
በሀገረሰባዊው እውቀት ቢፇተሽ መፍትሄ ይኖረው ይሆን የሚሌ መሊምት ስሊሇኝ ጥናቱን
ሇማጥናት ተነሳስቻሇሁ፡፡
1.3. የጥናቱ ዓሊማ
የጥናቱ ዏቢይ እና ዜርዜር ዓሊማዎች በሚከተሇው መሌኩ ጠቅሇሌ ተዯርገው ቀርበዋሌ፡፡
1.3.1. የጥናቱ ዏብይ አሊማ
የዙህ ጥናት ዋና ዓሊማ በዯቡብ አቸፇር ወረዲ ሀገር በቀሌ የአፇር እና የውሃ ጥበቃ እውቀት
አተገባበርን መመርመር ነው፡፡ ጥናቱ ዋናውን ዓሊማ መሰረት ያዯረጉ የሚከተለት ዜርዜር
ዓሊማዎች አለት፡፡
1.3.2. የጥናቱ ዜርዜር አሊማዎች

የጥናቱ ዏቢይ ዓሊማ ግብ እንዱመታ ሇማዴረግ የሚከተለትን ዜርዜር ዓሊማዎች ማሳካት

አስፇሊጊ ነው፡፡ ዜርዜር ዓሊማዎችም፡-

 የአካባቢው ማህበረሰብ አፇርን እና ውሃን ሇመጠበቅ የሚጠቀሙባቸው ሀገር በቀሌ

እውቀቶች ምን ምን እንዯሆኑ መግሇፅ፤
 የጥናቱ አካባቢ ማህበረሰብ አፇርን እና ውሃን ሇመጠበቅ የሚጠቀሙባቸው ሀገር በቀሌ
እውቀቶች አተገባበር ምን እንዯሚመስሌ መግሇፅ፤
 በአፇር እና ውሃ ጥበቃ ውስጥ ሀገር በቀሌ እውቀት መጠቀም የሚያስገኘውን ጥቅም
መግሇፅ፤
1.4. ጥናቱ የሚመሌሳቸው ጥያቄዎች

ይህ ጥናት ሇሚከተለት ጥያቄዎች መሌስ ሇመስጠት ይሞክራሌ፡፡

1. በጥናቱ በሚዯረግበት ቦታ ሊይ ማህበረሰቡ አፇርን እና ውሃን ሇመጠበቅ

የሚጠቀሙባቸው ሀገር በቀሌ እውቀቶች ምን ምን ናቸው?
2. የጥናቱ አካባቢ ማህበረሰብ አፇርን እና ውሃን ሇመጠበቅ የሚጠቀሙባቸው ሀገር በቀሌ
እውቀቶች አተገባበር ምን ይመስሊሌ?
3. በአፇር እና ውሃ ጥበቃ ውስጥ ሀገር በቀሌ እውቀት መጠቀም የሚያስገኘው ጥቅም
ምንዴን ነው?

6
1.5. የጥናቱ ጠቀሜታ

ይህ ጥናት ቀጥል የተጠቀሱትን ጠቀሜታዎች ያስገኛሌ ተብል ይታሰባሌ፡፡

 ሀገር በቀሌ እውቀቶች በ዗መናዊነት ምክንያት ተፅዕኖ እየተፇጠረባቸው እንዯሆነ በቃሇ

መጠይቅ ወቅት ያገኘሁት መረጃ ያመሇክታሌ፡፡ በመሆኑ አሁን ያሇውን ሁኔታ ሇመጪው
ትውሌዴ በሰነዴነት ሇማበርከት ያስችሊሌ፡፡ መሰነደም መጭው ትውሌዴ ማህበረሰቡ
ይጠቀምባቸው የነበሩ ሀገር በቀሌ የአፇር እና ውሃ ጥበቃ እውቀቶች ምን ምን እንዯነበሩ
መረጃ ይሰጣሌ፡፡
 የአካባቢው ማህበረሰብ ሀገር በቀሌ በሆነ እውቀት አፇርን እና ውሃን እንዳት እንዯሚጠብቁ
በቂ እውቀት ሇላሊቸው የወረዲ እና የቀበላ አመራሮችና የግብርና ሰራተኞች ግንዚቤ
ይፇጥራሌ፡፡ መገን዗ባቸውም ሇሀገር በቀሌ እውቀቱ ትኩረት ሰጥተው እንዱሰሩ ያዯርጋሌ፡፡
 የግብርና ፖሉሲ የሚቀርጹ አካሊት የሌማት ዕቅድችን ሲያቅደ ሇሀገር በቀሌ እውቀት
ትኩረት መስጠት ከማህብረሰቡ ሀገር በቀሌ እውቀት ጋር የሚጣጣም የሌማት እቅዴ
ሇመንዯፍ እንዱችለ ያግዚቸዋሌ፡፡
 በሀገር በቀሌ እውቀት ዘሪያ ጥናት ሇሚያዯርጉ ዴርጅቶች፣ መስሪያ ቤቶች እና
ተመራማሪዎች የመረጃ ምንጭ በመሆን ያገሇግሊሌ፡፡

1.6. የጥናቱ ወሰን

ጥናቱ የተካሄዯው በአማራ ክሌሌ በምዕራብ ጎጃም ዝን በሚገኘው ዯቡብ አቸፇር ወረዲ ነው፡፡
ይህ ጥናት በርዕሰ ጉዲይ እና በቦታ የተገዯበ ነው፡፡ ከርዕሰ ጉዲይ አንጻር የጥናቱ ትኩረት ሀገር
በቀሌ የአፇር እና ውሃ ጥበቃ እውቀት አተገባበር መመርመር ነው፡፡ በወረዲው የተሇያዩ ሀገር
በቀሌ እውቀት እና ሌምድች ቢኖሩም ከሚያጋጥም የጊዛ፣ የገን዗ብና የጉሌበት ውስንነት አንጻር
የኔ ጥናት ሀገር በቀሌ የአፇር እና የውሃ ጥበቃ እውቀት አተገባበር መመርመር ሊይ የተወሰነ
ነው፡፡

ከቦታ አንጻር ዯቡብ አቸፇር ወረዲ 21 ቀበላዎች ያለት ሲሆን ከእነዙህ ውስጥ ጥናቱ ዱሊሞ፣
ሊሉበሊ፣ አሁሪ፣ ሌሁዱ፣ አብችክሉ እና ኩርበሃ የተባለ ስዴስት ቀበላዎች ሊይ የተወሰነ ሲሆን
የናሙና አወሳሰዴ ዗ዳው ዯግሞ ከአፇር መሸርሸር፣ ከአፇር ሇምነት መቀነስ እና ከውሃ ብክሇት
አንጻር የተመረጡ ናቸው፡፡

7
ህዲር 22 ቀን 2013 ዓ.ም ከወረዲው ግብርና ጽ/ቤት ባገኘሁት መረጃ መሰረት እነዙህ ከሊይ
የተጠቀሱት ቀበላዎች ከላልች ቀበላዎች በተሇየ ሁኔታ ሇአፇር መሸርሸር፣ ሇአፇር ሇምነት
መቀነስ እና ሇውሃ ብክሇት የተጋሇጡ ቦታዎች ማሇትም ተዲፊት መሆን፣ ተራራማ፣ ገዯሊማ
መሆን በአጠቃሊይ ወጣ ገባ የበዚበት የአፇሩም ሇምነት መቀነስ እና ሇውሃ ብክሇት የተጋሇጡ
እንዯሆኑ ነው፡፡ እነዙህን ችግሮች ሇመፍታትም ሀገር በቀሌ የአፇርና እና ውሃ ጥበቃ እውቀትን
አ዗ውትረው የሚጠቀሙ መሆናቸው ነው፡፡ በጥናቱ በወረዲው ውስጥ ያሇትን ላልች
ቀበላዎችን ቢካተቱ ጥናቱ የበሇጠ ውጤታማ እንዯሚሆን ቢታወቅም አጥኚዋ ባሇባት የጊዛ፣
የገን዗ብና የጉሌበት ውስንነት አንጻር በተጠቀሱት ቀበላዎች ይወሰናሌ፡፡

1.7. የጥናቱ አዯረጃጀት

ይህ ጥናት “የሀገር በቀሌ የአፇር እና የውሃ ጥበቃ እውቀት አተገባበር” በሚሌ ርዕስ በአማራ
ክሌሌ በዯቡብ አቸፇር ወረዲ ሊይ የተጠና ሲሆን፣የጥናቱን አዯረጃጀት ስንመሇከት በስዴስት
ምዕራፎች ተከፊፍል የቀረበ ነው፡፡ የመጀመርያው ምዕራፍ የጥናቱ መግቢያ፣ የጥናቱ ዲራ፣
የጥናቱ አነሳሽ ምክንያት፣ የጥናቱ አሊማ፣ ጥናቱ የሚመሌሳቸው ጥያቄዎች፣ የጥናቱ ወሰን
እና የጥናቱ አዯረጃጀት የቀረበበት ነው፡፡ ሁሇተኛው ምዕራፍ የጥናቱ ጽንሰ ሀሳባዊ ማዕቀፍ፣
የተዚማጅ ጥናቶች ቅኝት እና ንዴፇ ሀሳባዊ ማዕቀፍ በሚመሇከት የቀረበበት ነው፡፡ ሶስተኛው
ምዕራፍ የጥናቱን አጠቃሊይ የአጠናን ዗ዳ የሚያስቃኝ ሲሆን የምርምር አይነት፣ ሇጥናቱ
ያገሇገለ የመረጃ መሰብሰቢያ ዗ዳ፣ የጥናቱ የናሙና አመራራጥ ዗ዳ፣ የመረጃ አተናተን
ስሌት፣ የጥናቱ ስነምግባር፣ የመስክ ተመክሮ፣ ያጋጠሙ ችግሮች እና መፍትሄዎቻቸውን
የሚያሳዩ ጉዲዮች ቀርበውበታሌ፡፡ አራተኛው ምዕራፍ ጥናቱ ያተኮረበት ማህበረሰብ ማህበረ-
ባህሊዊ ዲራ የሚገሌጹ ሌዩ ሌዩ መረጃዎች ተቀናጅተው የቀረቡበት ነው፡፡ አምስተኛው ምዕራፍ
ከመስክ የተሰበሰቡ ሀገር በቀሌ የአፇር እና ውሃ ጥበቃ እውቀት አተገባበርን የሚያመሇክቱ
መረጃዎች ተተንትነው ቀርበውበታሌ፡፡ ስዴስተኛው ምዕራፍ ማጠቃሇያ እና የይሁንታ ሀሳቦች
ተጠቃሇው የቀረቡበት ነው፡፡

8
1.8. የምዕራፈ ማጠቃሇያ

በዙህ ምዕራፍ ስር 10 (አስር) ንዐስ ክፍልች ተካተዋሌ፡፡ በጥናቱ ዲራ ከጥናቱ ርዕሰ ጉዲይ
ጋር ተያያዥነት ያሊቸው ሀገር በቀሌ እውቀትን መነሻ ያዯረጉ የአፇር እና ውሃ ጥበቃ
እውቀቶች ተዲሰዋሌ፡፡ የጥናቱ አነሳሽ ምክንያቶች ሶስት ሲሆኑ የጥናቱ ዏቢይ ዓሊማ በዯቡብ
አቸፇር ወረዲ ሀገር በቀሌ የአፇር እና የውሃ ጥበቃ እውቀት አተገባበርን መመርመር ሲሆን
ዋና አሊማውን መሰረት ያዯረጉ 3 (ሶስት) ዜርዜር ዓሊማዎች ቀርበዋሌ፤ ከዙሁ ጋር ተያይዝ
ጥናቱ ተጠንቶ ሲጠናቀቅ የሚመሌሳቸው ጥያቄዎችም ተ዗ርዜረዋሌ፡፡ ጥናቱ የሚሰጠው
ጠቀሜታዎችም ተካተዋሌ፡፡ የጥናቱ ወሰንም ጥናቱ ከሚያተኩርበት ርዕሰ ጉዲይና
ከሚያካሌሊቸው የወረዲ ቀበላዎች አኳያ ተገዴቦ ቀርቧሌ፡፡ በወረዲው ካለ 21 (ሀያ አንዴ)
ቀበላዎች መካከሌ በዓሊማ ተኮር የናሙና አመራረጥ ዗ዳ 6 (ስዴስት) ቀበላዎች የጥናቱ አካሌ
ሆነዋሌ፡፡ የጥናቱ አዯረጃጀት ሊይ ጥናቱ እንዳት እንዯተዋቀረ በመግሇፅ ተካቶ ቀርቧሌ፡፡

9
 ምዕራፍ ሁሇት

ክሇሳ ዴርሳናት

ይህ ምዕራፍ የክሇሳ ዴርሳን የሚዯረግበት ነው፡፡ ይህም ጽንሰ ሃሳባዊ ማዕቀፍ፣ የተዚማጅ
ጥናቶች ቅኝት እና ንዴፇ ሀሳባዊ ማዕቀፍ (የጥናቱ ትውራዊ ማዕቀፍ) የሚለ ጉዲዮች
የተቃኙበት ነው፡፡ እነዙህም በአንዴም በላሊም መንገዴ ከዙህ ጥናታዊ ጽሁፍ ጋር ዜምዴና
ያሊቸው ጉዲዮች የሚቀርብበት ነው፡፡

ጽንሰ ሃሳባዊ ዲሰሳን በሚመሇከት የሀገር በቀሌ ዕውቀት ምንነት፣ የሀገር በቀሌ እውቀት
መሇዋወጥ፣ ሀገር በቀሌ እውቀት ከሳይንሳዊ እውቀት የሚሇይባቸው ነጥቦች፣ የሀገር በቀሌ
ዕውቀት መገሇጫዎች፣ የሀገር በቀሌ ዕውቀት ባህሪያትና አይነት፣ ሀገር በቀሌ ዕውቀት
የሚያካትታቸው ነገሮች እና ሀገር ሀገር በቀሌ የአፇር እና የውሃ ጥበቃ እውቀት የሚለ
ጉዲዮች የቀረቡበት ነው፡፡

የተዚማጅ ጥናቶች ቅኝትን በተመሇከተ ሀገር በቀሌ እውቀትን መነሻ ያዯረጉ የአፇር እና ውሃ
ጥበቃ ሊይ ትኩረት አዴርገው የተጠኑ ጥናቶች ቅኝት የተዯረገበት ነው፡፡ ከጥናቱ ርዕሰ ጉዲይ
ጋር በቀጥታም ሆነ በተ዗ዋዋሪ ግንኙነት ያሊቸው ዗ጠኝ ጥናታዊ ጽሁፎች እና አራት
መጣጥፎች ሊይ ቅኝት ተዯርጎባቸዋሌ፡፡

የንዴፇ ሃሳብ ዲሰሳ (ትውራዊ ማዕቀፍን) በሚመሇከት ዯግሞ ከጥናቱ መረጃ አንጻር ዜምዴና
ያሇው ተግባራዊ ንዴፇ ሃሳብ (functional Theory)፣ ማህበራዊ ሥነ ዕውቀት ንዴፇ ሀሳብ
(Social Epistemology Theory) እና የማህበረሰብ ግንባታ ንዴፇ ሀሳብ (Social
Constructivism Theory) የሚመሇከቱ ውስን ጽንሰ ሃሳባዊ ጉዲዮች ተቃኝተዋሌ፡፡

2.1. ጽንሰ ሃሳባዊ ማዕቀፍ

በዙህ ንዐስ ርዕስ ስር የሀገር በቀሌ እውቀት ምንነት፣ የሀገር በቀሌ እውቀት መሇዋወጥ፣ ሀገር
በቀሌ እውቀት ከሳይንሳዊ እውቀት የሚሇይባቸው ነጥቦች፣ የሀገር በቀሌ እውቀት
መገሇጫዎች፣ የሀገር በቀሌ እውቀት ባህሪያትና አይነት፣ ሀገር በቀሌ እውቀት የሚያካትታቸው
ነገሮችና ሀገር በቀሌ የአፇር እና የውሃ ጥበቃ እውቀት የሚለ ጉዲዮች የቀረቡበት ነው፡፡

10
 2.1.1. ሀገር በቀሌ እውቀት

ሀገር በቀሌ እውቀት የአካባቢው ማህበረሰብ ኑሮን ሇማሻሻሌ የሚጠቀሙበት እውቀት ሲሆን
ይህም የአገር ውስጥ ቴክኒካዊ ዕውቀትን፣ የገጠር ዕውቀትን፣ የአካባቢ ዕውቀትን እና የአርሶ
አዯር (የአርብቶ አዯር) እውቀትን ያጠቃሌሊሌ፡፡ ሀገር በቀሌ እውቀት ከተፇጥሮ ጋር ቅርበት
ባሊቸው ሰዎች አማካይነት የተገነባ የእውቀት አካሌ ስሇሆነም ከአካባቢው ሰዎች እና ሁኔታዎች
ጋር የሚስማማ ነው፡፡ እንዱሁም አዲዱስ ሁኔታዎችን ሇማሟሊት የውጭ ተፅእኖዎችን እና
ውስጣዊ ፇጠራዎችን ያሇማቋረጥ በማካተት የፇጠራ እና የሙከራ ውጤት ነው። ሀገር በቀሌ
እውቀትን ያረጀ፣ የማይንቀሳቀስ ወይም የማይሇወጥ ነው ብል ማሰብ ስህተት ነው (Steve
Langill; 1999፡ 3)፡፡

ሀገር በቀሌ እውቀት ከአሇም አቀፊዊ እውቀት ይሇያሌ፡፡ የአንዴ አካባቢ ህዜብ እውቀት በላሊው
አካባቢ ህዜብ ዗ንዴ ሊይታወቅ፤ ተቀባይነት ሊያገኝ ይችሊሌ፡፡ ሀገር በቀሌ እውቀት በገጠሩ
አካባቢ በሚገኝ ህብረተሰብ ዗ንዴ የአተራረስ፣ የጤና አጠባበቅ፣ የምግብ አ዗ገጃጀት፣
የትምህርት፣ የተፇጥሮ ሀብት አስተዲዯርና ጥበቃ ስራ ሊይ ከአባቢያዊ ውሳኔ ሇማስተሊሇፍ
የሚያገሇግሌ፣ ከትውሌዴ ወዯ ትውሌዴ በቃሌ የሚተሊሇፍ እውቀት ነው፡፡ በማህበረሰቡ አባሊት
የሚጠበቅ የጋራ ሀብት ሆኖ በአፇታሪክ፣ በመዜሙሮች፣ በትውፉት፣ በባህሊዊ እሴቶች፣
እምነቶች፣ ከበራዎች፣ የማህበረሰብ ህጎች (ቃሊዊ)፣ በተሇምዶዊ የእርሻ ስራ አማካኝነት
የሚገሇፅ ነው (ossai; 2010፡ 2-3)፡፡

የተፇጥሮ አካባቢ አያያዜን ጨምሮ ሁለንም የሕይወት ገጽታዎች የሚሸፍን ሀገር በቀሌ
የእውቀት ስርዓቶች መ዗ርጋት ሇማህበረሰቡ የህሌውና ጉዲይ ሆኗሌ፡፡ እንዯነዙህ ያለት
የእውቀት ሥርዓቶች የትውሌዴ ሌምድችን ጥንቃቄ የተሞሊባቸውን ምሌከታዎች እና
ሙከራዎችን የሚወክለ ናቸው (Grenier; 1998:1)፡፡

Grenier ስሇ ሀገር በቀሌ እውቀት መግሇፃቸውን ሲቀጥለ የእውቀቱን ባህሪ በሚከተሇው

መንገዴ አስቀምጠዋሌ፡፡ ሀገር በቀሌ እውቀት ተሇዋዋጭ ነው፡፡ አዲዱስ የእውቀት ስርዓቶችን
እና ፇጠራዎችን በውስጣቸው ይፇጥራለ፡፡ እንዱሁም ከአካባቢያዊ ሁኔታ ጋር የሚስማማ
ውስጣዊ እውቀትን ይጠቀማለ፡፡ ሁለም የአንዴ ማህበረሰብ አባሊት ሥነ ምህዲራዊ ጉዲዮችን
የሚጠብቁበት ሀገር በቀሌ የሆነ እውቀት አሊቸው፡፡ ሽማግላዎች፣ ሴቶች እና ሌጆች ግሇሰቦች
ያሎቸው የሀገር በቀሌ የእውቀት ብዚት እና ጥራት ይሇያያሌ፡፡ ዕዴሜ፣ ትምህርት፣ ጾታ፣

11
ማህበራዊ እና ኢኮኖሚያዊ ሁኔታ፣ የዕሇት ተዕሇት ሌምድች፣ የውጭ ተጽዕኖዎች፣ በቤት እና
በማህበረሰብ ውስጥ ያለ ሚናዎች እና ኃሊፉነቶች፣ ሙያ፣ የሚገኝበት ጊዛ እና የእውቀት
ችልታ፣ የማወቅ ጉጉት እና የመመሌከት ችልታ፣ የጉዝ ችልታ እና የራስ ገዜ አስተዲዯር
ዯረጃ እና በተፇጥሮ ሀብቶች ሊይ ቁጥጥር ተጽዕኖ ከሚያሳዴሩ ምክንያቶች የተነሳ ያሊቸው
እውቀት የተሇያየ ይሆናሌ፡፡ ሀገር በቀሌ እውቀት በማህበረሰቡ አዕምሮ እና እንቅስቃሴ ውስጥ
ተከማችቶ በታሪኮች፣ በ዗ፇኖች፣ በተረትና ምሳላዎች፣ በጭፇራዎች፣ በአፇ ታሪኮች፣ በባህሊዊ
እሴቶች፣ በእምነቶች፣ በሥነ ሥርዓቶች፣ በማህበረሰብ ህጎች፣ በአካባቢ ቋንቋ፣ በግብርና
ሌምድች፣ በመሣሪያዎች፣ በቁሶች፣ በእፅዋት ዜርያዎች እና የእንስሳት ዗ሮች ወ዗ተ. የሚገሇፅና
ሀገር በቀሌ እውቀቱ በቃሌ፣ በሌዩ ምሳላ እና በባህሌ አማካይነት የሚተሊሇፍ ነው፡፡ ሀገር
በቀሌ እውቀት ሇአካባቢው ማህበረሰብ ግንኙነትን እና አዯረጃጀትን በማዲበር በአከባቢ ዯረጃ
የውሳኔ አሰጣጥ ሂዯቶች ሇመጠበቅ፣ ሇማዲበር እና ሇማስፊፊት አስፇሊጊ ነው (1998:1-2)፡፡

በተፇጥሮ ሀብት ጥበቃ ውስጥ ሀገር በቀሌ እውቀትን ስንመሇከት ሇእርሻ፣ ሇእንስሳት እርባታ፣
ሇመዴኃኒት፣ ሇአፇርና ሇውሃ አያያዜ እንዱሁም ላልች በርካታ ምዴቦች ትኩረት በመስጠት
እየጨመረ የመጣ የጥናት መስክ ነው፡፡ ሀገር በቀሌ እውቀት በተሇይም በዓሇም ሊይ በጣም
የሚያስጨንቁ እንዯ በሽታ፣ ረሃብ፣ የጎሳ ግጭት፣ ዴህነት፣ በአንዴ አካባቢ የሚዯርሱ የተሇያዩ
ተፅዕኖዎች እና ላልች በርካታ ችግሮች ሇመፍታት አስፇሊጊ ነው። ይህን አስመሌክቶ ኢያሱ
(2010፣75) “ሀገረሰባዊ ዕውቀት ሰዎች በተሇያዩ የታሪክ ምሕዋሮቻው ያካበቷቸውን
የምርምርና የጥሌቅ ተመስጦ ውጤት ነው። በዙህ እውቀት ችግሮችን ይፇታለ፣ ማህበራዊ
መስተጋብሮችን ይቃኛለ፣ ዓሇምን ይረዲለ፣ ነገን ይተነብያለ፣ ምሥጢርንና ሏተታ ተፇጥሮን
ይመረምራለ።” በማሇት ገሌፀዋሌ፡፡ ከዙህ ሀሳብ የምንረዲው ሀገር በቀሌ እውቀት በተሇያየ
አካባቢዎች ውስጥ ያለ ውስብስብ ችግሮችን ሇመፍታት ጠቃሚ መሆኑን ነው፡፡

በተጨማሪም አለሊና ገብሬ (2004፣77) ሀገር በቀሌ እውቀት ዗ርፇ ብዘ መሆኑን የጠቆሙ
ሲሆን “የተፇጥሮ ሀብት አያያዜና አጠቃቀም፣ የግብርና እውቀት፣ ባህሊዊ የሰውና የከብት ጤና
አጠባበቅ እውቀት፣ የሌጆች አስተዲዯግ፣ መዯበኛ ያሌሆነ ትምህርት፣ ባህሊዊ የግጭት
ማስወገዴ እውቀት፣ እዯ ጥበባት እና የመሳሰለት ይገኙበታሌ፡፡” ይህም ሀገር በቀሌ እውቀት
በውስጡ በርካታ ነገሮችን እንዯሚያካትት ያሳያሌ፡፡

12
ሀገር በቀሌ እውቀት የአካባቢው ተወሊጆች የሚያውቁትን እና የሚያዯርጉትን እንዱሁም
በሙከራ የተገኙ እውቀቶችን የሚያመሇክት ነው፡፡ እውቀታቸውን ያሇማቋረጥ በማዲበር እና
ከትውሌዴ ወዯ ትውሌዴ በማስተሊሇፍ ከባህሊዊ እሴቶቻቸው ጋር በቅርበት በመገናኘት
አካባቢያቸው በጥሌቅ ሇመገን዗ብ አስፇሊጊ ነው፡፡ ይህ እውቀት የአንዴ ሰው፣ የአንዴ ዗መን፣
የአንዴ ትውሌዴ ውጤት ሳይሆን በተዯጋጋሚ ሙከራና እርማት የዲበረና የነጠረ የ዗መናትና
የትውሌድች እውቀት ዴምር ውጤት ነው (Mawere; 2010፡ 3)። ሀገር በቀሌ እውቀት
ሇአካባቢው ማህበረሰብ ማህበራዊ ሀብትና የሕይወት ክፍሌ ነው። ማህበረሰቡ በሕይወት
ሇመኖር በሚዯረገው ትግሌ ምግብ ማምረት፣ መጠሇያና ላልችንም ሇማግኘት ዋና ሀብታቸው
ነው፡፡

ከሊይ በተነሱት ሀሳቦች መሰረት ሀገር በቀሌ እውቀት ሲባሌ በማህበረሰቡ አእምሮና
በእንቅስቃሴው ውስጥ ያሇ፣ እውቀቱ በረጅም አመት ሌምዴ የዲበረ፣ በቃሌና በተግባር
ከትውሌዴ ትውሌዴ በቅብብልሽ ሲተሊሇፍ የኖረ፣ ከአካባቢያዊ ሁኔታና ፍሊጎት ጋር የተሊመዯ
በሁኔታዎች አስገዲጅነት የሚሇወጥ፣ ገበሬው አሁንም ዴረስ እየተጠቀመበት ያሇና የጋራ
ሀብት የሆነ እውቀት ነው፡፡ በዙህ መሠረት ሀገር በቀሌ እውቀት በአፇር እና ውሃ ጥበቃ፣
በእንስሳት እርባታና ሕክምና፣ በተፇጥሮ ሀብቶች አጠቃቀምና አያያዜ፣ ጤና አጠባበቅ ወ዗ተ.
዗ርፎች ውስጥ ሌዩ ጠቀሜታ አሇው፡፡

2.1.2. የሀገር በቀሌ እውቀት መሇዋወጥ

ሀገር በቀሌ እውቀት ከራስ ሇራስ በራስ የሚሰጥ ሆኖ ወዯ ማህበረሰቡ የሚገባበት መንገዴ
የተሇያየ ነው፡፡ ይህንም እውቀት በሌማት ውስጥ አንዴ ማህበረሰብ ከላሊው ማህበረሰብ በመረጃ
ሌውውጥ ሂዯት ውስጥ ይጋራዋሌ፡፡ ሀገር በቀሌ እውቀት ከላልች የዕውቀት ዗ርፎች ጋር
በማቀናጀት እንዱሰራ ቢዯረግ ችግሮችን ሇመፍታት ትሌቅ ሚና ይጫወታሌ፡፡ ይህ ቅንጅትም
የሚፊጠነው አንደ ማህበረሰብ ከላሊው ጋር የመረጃ ሌውውጥ ማዴረግ ሲችሌ ነው፡፡ በማዯግ
ሊይ ያለ ሀገሮች እና በእዴገት ጎዲና ሊይ በሚገኙ እንዱሁም በኢንደስትሪ በበሇፀጉ ሀገሮች
መካከሌ የሚዯረገውን የሀገር በቀሌ እውቀት ሌውውጥን ሇማፊጠን የሚከተለት ስዴስት
ዯረጃዎች ወሳኝ እንዯሆኑ Ossai (2010፡ 5) እና World Bank (1998፡ 8-10) ይገሇጻለ፡፡

13
 1. እውቅና እና መሇያ መስጠት (recognition and identification):- አንዲንዴ ሀገር በቀሌ
እውቀቶች በቴክኖልጂና በባህሊዊ እሴቶች የተካተቱ ሉሆኑ ይችሊለ፡፡ ይህም ሇውጫዊ
ታዚቢ በመጀመሪያ እይታ የማይታወቁ ያዯርጋቸዋሌ፡፡ ስሇሆነም ሀገር በቀሌ እውቀትን
ሇመሇየት ቴክኒካሌና ማህበራዊ ትንታኔን ያካትታሌ፡፡
2. ማረጋገጫ መስጠት (validation)፡- ይህ የሀገር በቀሌ እውቀትን ም዗ና የሚያካትት
ሲሆን እውቀቱ ችግሮችን ሇመፍታት ያሇውን አስፇሊጊነት፣ አስተማማኝነት፣
ተግባራዊነት እና ውጤታማነት ግምት ውስጥ ማስገባት ያስፇሌጋሌ፡፡
3. መቅረፅ እና መሰነዴ (recording and documentation)፡- ሀገር በቀሌ እውቀት
በባህሪው ይሇዋወጣሌ፡፡ በመሆኑም ከሀገር በቀሌ እውቀት ባህርያት አንጻር መቅረፅ እና
መሰነዴ ዋና ተግዲሮት ነው፡፡ ምክንያቱም የእውቀት ሌውውጡ በተሇምድ በግሌ
ከወሊጆች ወዯ ሕጻናትና በመሰሌ መንገድች የሚፇጸም ነው፡፡ በዙህ ሂዯትም በአንዲንዴ
ሁኔታዎች ዗መናዊ መሣሪያዎች ጥቅም ሊይ ሉውለ ይችሊለ፡፡ አሌፎ አሌፎ ዯግሞ
በተሇመደ ባህሊዊ ዗ዳዎች ሊይ መተማመን ተገቢ ሉሆን ይችሊሌ፡፡
4. ተያያዥነት ያሊቸውን ፊይልች ማከማቸት (Storage in retrievable repositories)፡-
መረጃ ማከማቸት በፅሁፍ ሰነዴ ወይም በኤላክትሮኒክስ ቅርፀት ብቻ የተወሰነ
አይዯሇም፡፡ ፉሌሞችን፣ የተቀረጹ ካሴቶችን፣ ታሪኮችን ወ዗ተ. ሉጨምር ይችሊሌ፡፡
5. ዜውውር (transfer)፡- ይህ ዯረጃ እውቀቱን ሇተቀባዩ ከማስተሊሇፍ አሌፎ በአዲዱስ
አካባቢዎች ውስጥ የእውቀት ሙከራ ማዴረግን ያጠቃሌሊሌ፡፡
6. ሇሰፉው ማህበረሰብ ማሰራጨት (dissemination to a wider community)፡-
የእውቀት ሌውውጥ ዕዴገቱ ሰፉና ጥሌቀት ያሇው በመሆኑ በሽግግር ሂዯቱ ሊይ ተጽዕኖ
ሉፇጥር ይችሊሌ፡፡ በመሆኑም ሌዩ ጥንቃቄና ትኩረት የሚያሻው ዯረጃ ነው፡፡

ከእነዙህ ከሊይ ከተነሱት ሀሳቦች በመነሳት ሀገር በቀሌ እውቀትን እውቅና እና ማረጋገጫ
በመስጠት፤ በመተግበር፤ በመቅረፅ እና በመሰነዴ፣ ተያያዥ የሆኑ እውቀቶችን እንዲይጠፈ
በማከማቸት፤ ሇቀጣዩ ትውሌዴ እና ሇማህበረሰቡ ሉተሊሇፈ ይገባሌ፡፡ ሀገር በቀሌ የሆኑ የአፇር
እና ውሃ ጥበቃ ዗ዳዎችም እንዲይጠፈ ጥበቃ እየተዯረገሊቸው ከትውሌዴ ትውሌዴ እና
ከማህበረሰብ ማህበረሰብ ሉተሊሊፈ ይገባቸዋሌ፡፡

14
 2.1.3. ሀገር በቀሌ እውቀት ከሳይንሳዊ እውቀት የሚሇይባቸው ነጥቦች

የተሇያዩ አካባቢዎችና የአየር ንብረቶችን፣ የመሬት አቀማመጦችን፣ የአፇር አይነቶች እና

ላልች ተፇጥሯዊ ክስተቶችን ከሚኖርበት አካባቢ ጋር በማገና዗ብ መገሌገሌ የሚያስችሌ ስር
የሰዯዯ ሀገር በቀሌ እውቀት አሇ፡፡ ይህም እውቀት ከሳይንሳዊ እውቀት ተሇይቶ
የሚታወቅባቸው ነጥቦች አለት። እነሱም፡- ከባቢያዊ፣ ማህበረሰባዊ፣ ቃሊዊ እና ተሇዋዋጭ
መሆን ናቸው (Grenier; 1998፡50; Msuya; 2007፡3)፡፡

 ከባቢያዊ መሆን፡- ሀገር በቀሌ እውቀት በተፇጠረበት ባህሌና አውዴ ውስጥ የታጠረ
ነው። ይህም ማሇት በአንዴ አካባቢ ያሇ ሀገር በቀሌ እውቀት በላሊ አካባቢ ሊይታወቅ
ይችሊሌ፡፡ አዴማሱ በባህሌና አውዴ ይወሰናሌ። ይህ ማሇት ግን ያ እውቀት
ከተፇጠረበት ማህበረሰብ ፇፅሞ መውጣት አይችሌም ማሇት አይዯሇም።
 ማህበረሰባዊ መሆን፡- የሀገር በቀሌ እውቀት ምንጭ የግሇሰብ ግንዚቤ ሳይሆን የወሌ
ግንዚቤና ማህበረሰባዊ አሳማኝነት ነው። ሰውን እና ተፇጥሮን አጣምሮ የሚያይ ሲሆን
የግሌ ህይወት እንዱኖር ዋና ምክንያቱ ማህበረሰብ ነው። የእውቀቱ ፇጣሪ ህብረተሰብ
እንጂ ግሇሰብ እንዲሌሆነ ያሳያሌ።
 ቃሊዊ መሆን፡- ሀገር በቀሌ እውቀት ከትውሌዴ ወዯ ትውሌዴ፤ ከሰው ወዯ ሰው
የሚተሊሇፇው በቃሌ ነው። በፅሁፍ የሰፇረ አይዯሇም፡፡
 ተሇዋዋጭ መሆን፡- ሀገር በቀሌ እውቀት ታዲሽ፣ አዲጊ እና ተሇዋዋጭ ነው።
የህብረተሰቡ ባህሌ፣ ፖሇቲካ ፣ ማህበራዊ መዋቅር፣ ወ዗ተ. ሲሇወጥ አብሮ ሇውጥ
ያሳያሌ።
ከሊይ በተነሱት ሀሳቦች መሰረት ሀገር በቀሌ የአፇር እና ውሃ ጥበቃ እውቀት እንዯየ
ማህበረሰቡ እውቀት እና አካባቢ፤ እንዯሚተገብረው ማህበረሰብ እንዯሚሇያይ እንዱሁም በቃሌ
ከትውሌዴ ትውሌዴ ሲተሊሇፍ በተሇያዩ ምክንያቶች ሉሇወጥ እንዯሚችሌ መረዲት ይገባሌ፡፡

በአጠቃሊይ ሀገር በቀሌ እውቀት የአካባቢውን ማኅበረሰብ የአኗኗር ዗ይቤ፣ የእምነት ስርዓት እና
ፍሌስፍና ያካትታሌ፡፡ በዙህ ጥናት ውስጥም ትኩረት የሚሰጠው ሀገር በቀሌ የአፇር እና ውሃ
ጥበቃ ሊይ ነው፡፡ በጥናቱ ውስጥ የሀገር በቀሌ እውቀት ከአካባቢ ጥበቃ ጋር በተያያ዗
የሚጠናው ማህበረሰቡ ሇአፇር እና ሇውሃ ጥበቃ ያሇው አመሇካከት፣ እውቀት እና ሌምድችን
መሠረት ባዯረገ መሌኩ የቀረበ ነው፡፡

15
 2.1.4. የሀገር በቀሌ እውቀት መገሇጫዎች

ሀገር በቀሌ እውቀት ከማህበረሰብ እውቀት የሚመነጨ ሲሆን በርካታ መገሇጫዎች አለት፡፡
ዋና ዋናዎቹ የሚከተለት ናቸው፡፡

 በአንዴ በተወሰነ ማህበረሰብ ውስጥ የሚመነጭ፣ የሚገኝ፣ በተሞክሮ የዲበረ፣ ስር

የሰዯዯ፣ በስፊት የሚታወቅና የሚተገበር ነው፡፡
 በቃሌ ከትውሌዴ ትውሌዴ የሚተሊሇፍ ነው፡፡
 በጥቅሌ የሚገነ዗ቡት እንጂ ተ዗ርዜሮና ተቆጥሮ በሰነዴ የተቀመጠ አይዯሇም፡፡
 በንዴፇሃሳብ ዯረጃ ያሇ ሳይሆን በሌምዴ የሚገኝ ሲሆን በሙከራና እርማት ነጥሮ
የሚወጣ ነው፡፡
 ሀገር በቀሌ እወቀትን ሇማስረፅ ዋነኛ መሳሪያ ዯጋግሞ በመስራትና በመናገር ነው፤
 በቦታና በባህሌ አጥር የተቀነበበ ነው፡፡
 ውሳኔ ሇማስተሊሇፍና የኑሮ ዗ይቤን ሇመቀየስ መሰረት ሆኖ ያገሇግሊሌ፡፡
 ሀገር በቀሌ እውቀት በስርዓት አሌተመ዗ገበም፡፡
 ስሇሰዎችና እንስሳት ህይወት፣ ስሇአካባቢው ተቀዲሚ ምርትና ስሇተፇጥሮ ሃብት
ጥበቃና አስተዲዯር በእጅጉ የሚጨነቅ (ጥብቅና የሚቆም) ነው፡፡
 ሀገር በቀሌ እውቀት ተሇዋዋጭ እና ፇጠራ ሊይ የተመሠረተ በመሊመዴ እና በሙከራ
የሚዲብር ነው (Ossai; 2010፣ 3)፡፡

ከሊይ በተነሱት ሀሳቦች መሰረት እውቀቱ ከራስ ሇራስ በራስ የሚሰጥ ሆኖ ወዯ ማህበረሰቡ
የሚገባበት (የሚመጣመት) መንገዴ የተሇያየ እንዯሆነ መረዲት ይገባሌ፡፡ ይህም በሙከራና
ሌምምዴ፣ በጉርብትና፣ በጉዝ፣… ወዯራስ ሉገባ እንዯሚችሌ መረዲት ያስፇሌጋሌ እንጂ ሀገር
በቀሌ እውቀቱ እንዯ ዯሴት በአንዴ አጥር ከሌል ከዙህ ውጭ አያይም ማሇት ተገቢ አይዯሇም፡፡
ሀገር በቀሌ የአፇር እና ውሃ ጥበቃ እውቀትም ከማህበረሰቡ የሚገኝ፣ በቃሌ የሚተሊሇፍ፣
ሇምርትና ተፇጥሮ ሃብት ጥበቃ ጉሌህ አስተዋፅኦ ያሇው የአንዴ አካባቢ ማሀበረሰብ መገሇጫ
ነው፡፡

16
 2.1.5. የሀገር በቀሌ ዕውቀት ባህሪያት እና አይነት

ሀገር በቀሌ እውቀት በተመሳሳይ ሁኔታ የሚፇጠር ሳይሆን እንዯ ግሇሰቦች አመሇካከት፣
አቀባበሌ፣ የእውቀት አፇጣጠር የሚሇያይና በተወሰነ አካባቢና ቦታ የሚገኙ የገጠር ማህበረሰቦች
የሚመሇከቱትን፣ የሚሰማቸውን ስሜት በራሳቸው ቋንቋ ተጠቅመው የሚገሌጹት ነው
(Grenier; 1998: 47)፡፡ አንትሮፖሌጅስቶችና ላልች የሚስማሙበት ዯግሞ አካባቢያዊ የሆኑ
አንዴ የተወሰነ አካባቢ እና ባህሌን መሰረት አዴርገው የሚፇጠሩ፣ ዋናው መተሊሇፉያ
መንገዲቸው ቃሊዊ የሆነ፣ መፇጠሪያቸው ተግባራዊ ሌምምዴ፣ ትኩረታቸው ታሪካዊ ወይም
ተግባራዊ የሆነ፣ ዴግግሞሻዊና ተሇዋዋጭ የሆኑ፣ በርካታ የማህበረሰቡ አባሊትን ይሁንታ
የሚፇሌጉ፣ ወጥነት በላሇው መንገዴ የሚሰራጩ፣ መገሇጫቸው ተግባራዊ ክዋኔ የሆነና
ሁሇንተናዊ የሆኑ ናቸው (Ellen, et al. 2000: 4-6)፡፡

ከሊይ በተነሱት ሀሳቦች መሰረት እውቀት በሁሇት የሚከፇሌ ሲሆን አንዯኛው ከትውሌዴ
ትውሌዴ በውርስ የሚመጣ አብዚኛው የማህበረሰብ አባሌ የሚጋራው እውቀት ነው፡፡
ሁሇተኛው እውቀት ዯግሞ ከማህበረሰቡ የተገኘን እውቀት መሰረት አዴርጎ የግሇሰቦችን ሌምዴና
ችልታ የሚጠይቅ በምሌከታና ትርጉም በራስ ሌምዴና ተመክሮ የሚገኝ ሀገር በቀሌ እውቀት
ነው፡፡

በዙህ ጥናት ውስጥም ትኩረት የሚሰጠው ሀገር በቀሌ የአፇር እና ውሃ ጥበቃ እውቀት
ከማህበረሰቡ የተገኘ እውቀት መነሻ በማዴረግ ግሇሰቦች የሚያዲብሩት ሲሆን በራስ ሌምዴ እና
ተመክሮ የሚዲብር ነው፡፡

2.1.6. ሀገር በቀሌ እውቀት የሚያካትታቸው ነገሮች

ሀገር በቀሌ እውቀት ሇተፇጠረበት ማህበረሰብ (ባህሌ) የተሇየ ትርጉም ሲኖረው በውስጡ
የሚያካትታቸው ነገሮች የሚከተለት እንዯሆኑ Grenier (1998፡ 2-3 እና Langill (1999፡ 9)
ገሌፀዋሌ፡፡

 የሰው ጤና፡- የሰው በሽታዎች አይነት፣ የባህሊዊ መዴሃኒት አጠቃቀምና የህክምና ዗ዳ፣
የመዴሃኒት እጽዋት መገኛና የሚሰበሰብበት ጊዛ እንዱሁም የአ዗ገጃጀትና የአቀማመጥ
዗ዳን… በማሇት ገሌጸዋሌ፡፡

17
 አከባቢያዊ ምዯባ፡- ሀገር በቀሌ የእፅዋት፣ የእንስሳት፣ የአፇር፣ የውሃ፣ የአየር ሁኔታ
ወ዗ተ. መሇያ ዗ዳዎችን ያካትታሌ፡፡
 እንስሳትና የእንስሳት በሽታ፡- የእንስሳት ዜርያና ምርት፣ ባህሊዊ የእንስሳት አመጋገብ፣
የእንስሳት ምግብ አይነቶችና የእንስሳት በሽታ ምዴብ፣ ባህሊዊ የእንስሳት ህክምና… በማሇት
ገሌጸዋሌ፡፡
 የአከባቢ አዯረጃጀት፣ ቁጥጥር እና ማስፇጸሚያ፡- ሇሀብት አስተዲዯር ተቋማት፣ የጋራ
ንብረት አያያዜ ሌምድች፣ የውሳኔ አሰጣጥ ሂዯቶች፣ የግጭት አያያዜ ሌምድች፣ ባህሊዊ
ህጎች እና የአምሌኮ ሥርዓቶች ወ዗ተ. በማሇት ገሌጸዋሌ፡፡
 ውሃና ባህሊዊ የውሃ አስተዯዯር፡- የውኃ አጠባበቅ ዗ዳ፣ ባህሊዊ የመስኖ አጠቃቀም
ብሌሃት፣ የዓሳና በውኃ ውስጥ የሚገኙ እጽዋት አያያዜና አጠቃቀም…በማሇት ገሌጸዋሌ፤
 አፇር፡- የአፇር አይነት፣ የአፇር አጠባበቅ ስሌት፣ የአፇር ሇምነትን የመጠበቂያ ዗ዳ
ናቸው፡፡
 ግብርና፡- ባህሊዊ የተክልችንና የእርሻ ቦታን የዜግጅት ጊዛ ጠቋሚዎች፣ የማሳ ዜግጅት
ሌምዴ፣ ሀገር በቀሌ ተክልችን የማስተሊሇፉያ (የማቆያ ዗ዳ)፣ ዗ሮችን የማስቀመጥ
(የማዴረቅ፣ የመሇየት፣ የማፅዲት)፣ የ዗ር ዜግጅትና ባህሊዊ አዜርእትን የሚያዩበት መንገዴ
(የሚቀመጡበትና የሚያዋህዯበት)፣ የ዗ር ዜግጅትና ጥንቃቄ፣ የእርሻ መሳሪያዎች
ዜግጅት፣ የበሽታ መከሉከያ ዗ዳና ገበያ፣… ናቸው በማሇት ገሌጸዋሌ፡፡

ሀገር በቀሌ እውቀት ማህበረሰቡ መዯበኛ ትምህርት ሳይማር በሕይወት ተሞክሮው ያዲበረውና
በተሇያየ መሌክ እየገሇጸ ከትውሌዴ ትውሌዴ በቅብብልሽ እያስተሊሇፇ ያቆየው ነው፡፡ በጥናቱ
የመግቢያ ሊይ ሇመጠቆም እንዯተሞከረው ሀገር በቀሌ እውቀት ከሚያካትታቸው በርካታ
዗ርፎች መካከሌ የዙህ ጥናት ዋና ትኩረት “ሀገር በቀሌ የአፇር እና ውሃ ጥበቃ እውቀት” ሊይ
ነው፡፡

2.1.7. ሀገር በቀሌ የአፇር እና የውሃ ጥበቃ እውቀት

ሀገር በቀሌ የአፇር ጥበቃ እውቀት በብዘ የአሇም ሕዜቦች ውስጥ የተሇመደ ናቸው፡፡ ስሇሆነም
በተሇያዩ የአፍሪካ ተወሊጅ ማህበረሰቦች እና ህዜቦች ውስጥ የተሇያዩ የአፇር ጥበቃ ሌምድችን
ማየቱ የተሇመዯ ነው (Yeshambel፣ 2013፡1)፡፡ ከሰሃራ በታች ባለ የአፍሪካ አካባቢዎች ሀገር
በቀሌ የአፇር ጥበቃ እውቀት ረጅም ጊዛ ተግባራዊ ተዯርጓሌ፡፡ ከቅዴመ ቅኝ ግዚት ዗መን
ጀምሮ የነበሩ ሀገር በቀሌ ቴክኒኮች በአፇር መሸርሸር ቁጥጥር ሊይ ያተኮሩ እርከኖች በመገንባት
18
እና የዚፎችን በመትከሌ እንዱሁም ከውሃ ጥበቃ ጋር የተገናኙ ስራዎችን ያከናውኑ ነበር
(Junge and others፣ 2008: 2)፡፡

የአፇርና የውሃ ሀብት ጥበቃ ሇግብርና እና ሇአካባቢ ዗ሊቂነት አስፇሊጊ ነው፡፡ የአፇር እና የውሃ
ሀብቶች ከጊዛ ወዯ ጊዛ እየጨመረ በመጣው የምግብ እና የመጠሇያ ፍሊጎት ከፍተኛ ጫና
ውስጥ ናቸው፡፡ በተሇያዩ የስነ-ሰብአዊ እና ተፇጥሯዊ ምክንያቶች የአፇር እና የውሃ ሀብቶች
እየተበሊሹ ነው (S. Bashir, A. Javed, I. Bibi and N. Ahmad፣ 2017፡ 2)፡፡

ኢትዮጵያ እንዯ አፇርና ውሃ ጥበቃ፣ የ዗ር ምርጫ እና ጥበቃ፣ የ዗ር ሌማት፣ ባህሊዊ እርሻ
መሳሪያዎች ሌማት፣ ተገቢ የእርሻ ስርዓት መ዗ርጋት፣ የምግብ እጥረትን ሇመቋቋም
ውጤታማ ዗ዳዎችን መጠቀም፣ በመሳሰለት ዗ርፎች በጊዛ ሂዯት ውስጥ ሀገር በቀሌ
እውቀትን አዲበረች፡፡ በኢትዮጵያ ውስጥ ሀገር በቀሌ የአፇር አና ውሃ ጥበቃ እውቀት
የሚተገበር ቢሆንም በሰነዴ ያሌተመ዗ገበ በመሆኑ በባሇሙያዎች እና ፖሉሲ አውጪዎች
ትኩረት አሌተሰጠውም፡፡ ይህ ጥናት በዯቡብ አቸፇር ወረዲ የተሇያዩ ሀገር በቀሌ የአፇር እና
ውሃ ጥበቃ እውቀት በምሳላነት የቀረበበት ሲሆን ጥናቱ ሀገር በቀሌ የአፇር እና ውሃ ጥበቃ
እውቀት ሇ዗መናዊ የአፇር ውሃ ሀብቶች ሀብትነት መሰረት ያዯረገ እና የሚያጠናክር ነው፡፡

2.1.8. የአፇር መሸርሸር

የአፇር መሸርሸር በጎርፍ እና በነፊስ አማካኝነት የሚከሰት መሬት ሇምነቱን እንዱያጣ

የሚያዯርግ ሲሆን ይህም ምርታማነት እየቀነሰ እንዱሄዴ ያዯርጋሌ፡፡ የአፇር መሸርሸርን
በተመሇከተ Blanco H. and Lal R. (2008፡ 3-5) እና Bashir S, Javed A, Bibi I. and
Ahmad N. (2017፡ 165-170) እንዯሚከተሇው ገሌፀዋሌ፡፡

ሇአፇር መሸርሸር ዋና ዋና ምክንያቶች ሁሇት ሲሆኑ ተፇጥሯዊ እና ሰው ሰራሽ በመባሌ

ይታወቃለ፡፡ ተፇጥሮአዊ የአፇር መፍጠሪያ ሂዯቶች አካሌ በመሆናቸው በአጠቃሊይ በሁለም
አፇር ውስጥ በዜቅተኛ ፍጥነት የሚከሰት ነው፡፡ በእርግጥም የአፇር መሸርሸር አነስተኛ መጠን
ሇአፇር መፇጠር አስፇሊጊ ነው፡፡ በአንፃሩ የአፇር መሸርሸሩ መጠን ከጨመረ የተፊጠነ የአፇር
መሸርሸር በመባሌ ይታወቃሌ፡፡ ይህ ዓይነቱ የአፇር መሸርሸር በሰው ሰራሽ መንስኤዎች
ምክንያት እንዯ የዯን ጭፍጨፊና ቃጠል፣ የከተሞች መስፊፊት፣ የመንገዴ ግንባታዎች፣
ግብርና (እርሻ)፣ ከፍተኛ እና ቁጥጥር ያሌተዯረገበት ግጦሽ ወ዗ተ. የሚከሰት ነው፡፡ የመሬት

19
አጠቃቀም እና አያያዜ፣ የመሬት አቀማመጥ፣ የአየር ንብረት፣ ማህበራዊ፣ ኢኮኖሚያዊ እና
ፖሇቲካዊ ሁኔታዎች በአፇር መሸርሸር ሊይ ተጽዕኖ ያሳዴራለ፡፡

የተፊጠነ የአፇር መሸርሸር በቦታው ሊይ መጥፎ ሥነ ምህዲራዊ፣ አካባቢያዊ እና ኢኮኖሚያዊ

ውጤቶችን ያስከትሊሌ፡፡ በእርሻ መሬቶች ሊይ ብቻ ሳይሆን በዯን እና በግጦሽ አካባቢዎች ሊይም
ተጽዕኖ ያሳዴራሌ፡፡ የአፇር መሸርሸር ዋናው ውጤት የአፇርን ሇምነት መቀነስ ሲሆን
የተመጣጠነ ምግብ መመናመን እና የሰብሌ ምርት መቀነስን ያስከትሊሌ፡፡ ይህም የአፇሩን
ሇምነት ይቀንሰዋሌ፤ እንዱሁም የሰብሌ ምርትን ይቀንሳሌ፡፡ የነፊሱ መሸርሸር በዯረቅ
አካባቢዎች የሚከሰት ሲሆን ከእርጥበት ሥነ ምህዲሮች የበሇጠ ሇንፊስ መሸርሸር የተጋሇጡ
ናቸው፡፡ ከነፊስ መሸርሸር በተሇየ የውሃ መሸርሸር በእርጥበታማ አካባቢዎች የሚከሰት ነው፡፡

የአፇር መሸርሸርን መቆጣጠር አስፇሊጊ ነው፡፡ ምክንያቱም ሇም የሆነው አፇር ሲሸረሸር ቀሪው
አፇር ምርታማ አይሆንም፡፡ የአፇር መሸርሸር ሙለ በሙለ ሉገታ የማይችሌ ቢሆንም ፣
በምርታማነት ሊይ የሚያስከትሇውን መጥፎ ተጽዕኖ ሇመቀነስ ከመጠን በሊይ የአፇር መሸርሸር
መቀነስ አሇበት፡፡ የአፇር መሸርሸር ምርታማነት ሊይ የሚያሳዴረው ተጽዕኖ በመሬት
አቀማመጥ፣ በአፇር አያያዜ እና በአየር ንብረት ሊይ የተመሠረተ ነው፡፡

የጥናቱ አካባቢ ማህበረሰብም ሇህይወት ዋስትና የሆነውን አፇር በጎር እና በነፊስ አማካኝነት
እንዲይሸረሸር ሇመጠበቅ ሀገር በቀሌ የሆነውን እውቀት እንዯሚጠቀሙ የተገኙ መረጃዎች
ያመሇክታለ፡፡ ይህ እውቀትም ሇ዗መናዊ የአፇር ጥበቃ የራሱ የሆነ አስተዋፅኦ አሇው፡፡

2.2. የተዚማጅ ጥናቶች ቅኝት

ይህ ክፍሌ ከዙህ ጥናት ጋር ግንኙነት ያሊቸው ጥናቶች የተቃኙበት ነው፡፡ ክሇሳ የተዯረገባቸው
ጥናቶች የተመረጡት በይ዗ት ከጥናቱ ርዕሰ ጉዲይ ጋር ዜምዴና ስሊሊቸው ነው፡፡ በሀገር በቀሌ
የአፇር እና ውሃ ጥበቃ ዕውቀት ዘሪያ የተሰሩ ቀዯምት ጥናቶች ጠቅሇሌ ባሇ መሌኩ
ተዲሰዋሌ፡፡

ጥናቶቹ ዲሰሳ የተዯረገባቸው በሚያነሷቸው ርዕሰ ጉዲዮች አማካኝነት ከአሊማቸው በመነሳት

ከዙህ ጥናት ጋር የሚሇያቸው እና የሚያመሳስሊቸው ጉዲይ ምን እንዯሆነ ከትንታኔያቸው
አንጻር ክሇሳ ተካሂድባቸዋሌ፡፡ አራት መጣጥፍ፣ ስዴስት የሁሇተኛ ዱግሪ እና ሶስት ድክትሬት
ዱግሪ በዴምሩ አስራ ሶስት የምርምር ስራዎች ሊይ ትኩረት በማዴረግ ቅኝት ተዯርጓሌ፡፡

20
በዲሰሳውም ከዙህ ጥናት ጋር የሚያመሳስሊቸው እና የሚሇያያቸው ጉዲዮችን ከአሊማቸው፣
ከምርምር ጥያቄያቸው አንጻር እንዯሚከተሇው ተዲስሰዋሌ፡፡ የጥናታዊ ጽሁፎቹ ቅኝት በአማርኛ
ቋንቋ የተጻፈትን በማሳቀዯም እና በእንግሉ዗ኛ ቋንቋ የተጻፈትን በማስከተሌ በተጻፈበት እና
በታተሙበት ዓመተ ምህረት ቅዯም ተከተሌ መሰረት ከሩቁ ወዯ ቅርቡ ተዯራጅተው ቀርበዋሌ፡፡
ይህ አይነቱ አቀራረብ የተመረጠበት ዋና ምክንያት ጥናቶቹ በቀረቡበት ቅዯም ተከተሌ ሲቃኙ
ያሇውን ሇውጥ እና ተከታታይነት እና በጥናቶቹ መካከሌ የሚታየውን ተመሳስል በውሌ
ሇመሇየት ያስችሊሌ ተብል ስሇታሰበ ነው፡፡

2.2.1. በአማርኛ ቋንቋ በሀገር በቀሌ የአፇር እና ውሃ ጥበቃ እውቀት

ዘሪያ የተሰሩ ጥናቶች

ሰዋገኝ አስራት (2009) “የባህሊዊ ግብርና ዕውቀት ትንተና በጓጉሳ ሽኩዲዴ ወረዲ” በሚሌ ርዕስ
ሇፍሌስፍና ድክትሬት ዱግሪ ከፉሌ ማሟያ ሇአማርኛ ቋንቋ፣ ሥነ ጽሐፍና ፎክልር ትምህርት
ክፍሌ ጥናት አቅርበዋሌ፡፡ የጥናቱ ዏቢይ ዓሊማ የጓጉሳ ሽኩዲዴ ገበሬዎች የሚተገብሯቸውን
ባህሊዊ የግብርና ሥራዎች በመሰብሰብ፣ በማዯራጀት እና በመተንተን ሇተተኪው ትውሌዴ
እንዱተሊሇፍ ማዴረግ ነው፡፡ ከጥናቱ ዏቢይ ዓሊማ የወጡ ዜርዜር ዓሊማዎች የተካተቱ ሲሆን
ከንኡስ ዓሊማዎች መካከሌ ከማሳ ዜግጅት እስከ ሰብሌ ስብሰባ ዴረስ ያሇውን ባህሊዊ የግብርና
ዕውቀት መመርመር፣ ገበሬዎች ባህሊዊ የግብርና ዕውቀታቸውን የሚያስተሊሌፈባቸው ዏውድች
ምን ምን እንዯሆኑ መ዗ር዗ር፣ በባህሊዊ የግብርና እውቀት ትግበራና ሽግግር ዘሪያ በጊዛ ሂዯት
እየታዩ ያለ ሇውጦች መነሻ ምክንያት መፇተሽ፣ የሇውጡን አይነት መመርመር እና ገበሬዎቹ
ከባህሊዊ ግብርና ሥራዎች ጋር በተያያ዗ የሚፇጽሟቸውን ፎክልራዊ ጉዲዮች መሇየትና
ፊይዲቸውን ተንትኖ ማሳየት የሚለት ይገኙበታሌ፡፡ የጥናቱን ዏቢይ ዓሊማ ሇማሳካት
መረጃዎች ከካሌዓይና ከቀዲማይ ምንጮች ተሰብስበዋሌ፡፡ የመረጃ መሰብሰቢያ ዗ዳዎችም
ምሌከታ፣ ቃሇ መጠይቅ እና ቡዴን ተኮር ውይይት ናቸው፡፡ የተሰበሰቡት መረጃዎችም
ማህበራዊ ሥነ-እውቀት (Social Epistemology)፣ ማህበራዊ ግንባታ ንዴፇ ሃሳብን (Social
constructionist theory) እና ሥነ-ፊይዲዊ (Axiology) ንዴፇ ሃሳብን መሰረት በማዴረግ
በአውዲዊ (contextual analysis) እና በተምሳላታዊ የመተንተኛ ዗ዳ (symbolic analysis)
ተተንትነው ቀርበዋሌ፡፡

21
በትንተናው ውጤት መሰረት ገበሬው በሕይወት ተሞክሮውና በሌምዴ ያካበታቸው የበርካታ
ዕውቀት ባሇቤት መሆኑና ችግሮቹን ሇመፍታትም ሚጠቀምበት መንገዴ የኖረበትን ባህሌና
ማህበራዊ አውዴ መሰረት አዴርጎ እንዯሆነ ጥናቱ አሳይቷሌ፡፡ ገበሬው የዓመቱን ወራቶች
አራት ቦታ እኩሌ በመክፇሌ የሚሰራ ሲሆን በነዙህ ወራቶችም የሚከውናቸው የተሇያዩ
ስራዎች አለት፡፡ እነዙህ ተግባራትም እርሻ፣ ዗ር፣ አረም፣ ኩትኳቶ፣ ሰብሌ ጥበቃ፣ አጨዲ፣
዗ር፣ ውቂያና የመሳሰለት ናቸው፡፡ እንዱሁም ባህሊዊ ማዲበሪያን በማ዗ጋጀት እንዯ ሰብለ
አይነት በመሇየት የሚጠቀም ከመሆኑ በተጨማሪ በአንዳ ማሳ ሊይ ባህሊዊውን ማዲበሪያ
ሇመሬቱ ሇምነት ሳይሳዊውን ዯግሞ ሇፍሬው በማሇት እንዯሚጠቀም በጥናቱ ታይቷሌ፡፡

ሥነ-ቃልችን በመጠቀም ሇተተኪው ትውሌዴ የስራን ጥቅም እንዯሚያሳውቁ ታይቷሌ፡፡

ከአያት ከቅዴመ አያቶቹ በውርስ ያገኘውን ዕውቀት መሰረት አዴርጎ ከሚያየውና ከሚዯርስበት
በመነሳት የተሇያዩ ዕውቀቶችን ሇመፍጠር ጥረት ሲያዯርግ ይስተዋሊሌ፡፡ ያገኘውን ዕውቀትም
ወዯ ላሊው ያሸጋግራሌ፤ ማሸጋገሪያ መንገድችም ቃሌና ተግባር ሲሆኑ ሇዙህም ዋና
መሳሪያዎች ቃሊዊ ግጥሞች (ስነቃልች)፣ ሌማድችና እምነቶች ናቸው፡፡ ይህንን ያገኘውን
ዕውቀትም ከባህለ፣ ከቦታውና ከራሱ ጋር አጣምሮ ፇትሾ ሳያረጋግጥ በተግባር እንዯማያውሇው
በጥናቱ ታይቷሌ፡፡ ይህ የባህሊዊ ግብርና እውቀት በረጅም ጊዛ ሌምዴ የዲበረ በመሆኑ ትኩረት
ባይነፇገውና ከ዗መናዊው ግብርና ጋር ተሳስሮ የሚሄዴበት መንገዴ ቢመቻች፣ ግብርና ፖሉሲ
አውጪዎች ከገበሬው በመነሳት የገበሬውን እውቀት መሰረቱን የመመርመርና ተነጋግሮ
የመስራት ሌምዴ ቢያዲብሩ የተሻሇ መሆኑን በይሁንታ ሏሳብነት በመጠቆም ተጠናቋሌ፡፡

የሰዋገኝ ሥራ ከዙህ ጥናት ጋር የእርሻ ማሳን (መሬትን) በተፇጥሮ ሀብትነት ከመጠበቅ አንጻር
እንዱሁም ከመረጃ መሰብሰቢያ ዗ዳዎች ጋር ተመሳሳይነት ቢኖረውም የዙህ ጥናት ትኩረት
ባህሊዊ የግብርና እውቀት ሊይ ሳይሆን በሀገር በቀሌ እውቀት አፇርን እና ውሃን ሇመጠበቅ
የሚጠቀምባቸውን ዗ዳዎች በስፊት የሚዲስስ በመሆኑ በዓሊማ፣ በጥናቱ የትኩረት አካባቢ
ብልም ሉያስገኘው ከሚችሇው ግኝት አንጻር በእጅጉ ይሇያሌ፡፡

መስፍን ፇቃዳ (2012) “የሀገር በቀሌ ዕውቀት የአካባቢ ጥበቃ ትንተና:- በጃቢጠህናን ወረዲ
ማኀበረሰብ” በሚሌ ርዕስ ሇፎክልር የፍሌስፍና ድክትሬት ዱግሪ ማሟያ ሇአማርኛ ቋንቋ፣ ሥነ
ጽሐፍና ፎክልር ትምህርት ክፍሌ ጥናት አቅርበዋሌ፡፡ የጥናቱ ዋና ዓሊማ የጃቢ ጠህናን ወረዲ
የማህበረሰብ አባሊት አካባቢ ጥበቃን በተመሇከተ ያካበቱትን ሀገር በቀሌ ዕውቀት ከመሬት
(አፇር)፣ ከዚፎችና ከዯኖች ጥበቃ አንጻር ያሊቸውን ሚና መሇየት፣ መግሇጽ እና መተርጎም
22
ሲሆን በውስጡ ዜርዜር አሊማዎችን አካቷሌ፡፡ ዜርዜር አሊማዎች ውስጥ የማህበረሰቡ ሀገር
በቀሌ ዕውቀቶች ሇመሬት (አፇር) ጥበቃ ያሊቸውን ዴርሻ እና የጥበቡን መተሊሇፉያ ዗ዳዎች
ማብራራት፤ የማህበረሰቡ ሀገር በቀሌ ዕውቀቶች ሇዚፎችና ሇዯኖች መጠበቅ ያሊቸውን ሚና እና
ማኀበረሰቡ ዯኖችን ሇመመንጠር የሚያነሳቸውን ምክንያቶች መ዗ር዗ር፤ ሀገረሰባዊ እምነቶች
ሇአካባቢው ሥነ ምህዲር መጠበቅ ያሊቸውን አበርክቶ መግሇጽ፤ የሀገር በቀሌ እውቀት የአካባቢ
ጥበቃ ዗ዳዎች ከሳይንሳዊ የአጠባበቅ ስሌቶች ጋር ያሊቸውን ትስስር ማሳየት እና የሀገር በቀሌ
እውቀት የአካባቢ ጥበቃ ዗ዳዎች ሇውጥ እና ቀጣይነት ማሳያዎችን መተንተን የሚለት
ይገኙበታሌ፡፡

የጥናቱን ዓሊማ ሇማሳካት መረጃዎች ከካሌዓይና ከቀዲማይ ምንጮች ተሰብስበዋሌ፡፡ የመረጃ

መሰብሰቢያ ዗ዳዎችም ምሌከታ፣ ቃሇ መጠይቅ እና ቡዴን ተኮር ውይይት ናቸው፡፡ ጥናቱ
ይዝት የተነሳውን ዓሊማ ሇማሳካት ከንዴፇ ሏሳብ አንጻር የማኀበራዊ ሥነ ዕውቀት፣
የማህበረሰብ ግንባታ፣ የአውዲዊ እና የባህሊዊ ትዕምርት ትርጉሞችን ሇመተንተኛነት
ተጠቅሟሌ፡፡

በትንተናው ውጤት መሰረት ማህበረሰቡ ሀገር በቀሌ የአካባቢ መጠበቂያ እውቀቶች እና

የእውቀቶቹ መተሊሇፉያ መንገድች ምን ምን እንዯሆኑ ተሇይተዋሌ፡፡ የጃቢ ጠህናን የማኀበረሰብ
አባሊት በሀገር በቀሌ እውቀቶች እና ሌምድች አማካኝነት ዯኖችን የሚንከባከቡበት፤ በአንጻሩ
ዯግሞ ሇመጨፍጨፍ የሚገዯደበት ምክንያት ምን እንዯሆነ ታውቋሌ፡፡ የጃቢ ጠህናን
የማህበረሰብ ክፍልች ሀገረሰባዊ እምነቶችን በመጠቀም የአካባቢውን ሥነ ምህዲርና ብዜኀ
ህይወት እንዳት እንዯሚጠብቁ ሇማወቅ ተችሎሌ፡፡ የሀገር በቀሌ እውቀት እና ሳይንሳዊ
የአካባቢ ጥበቃ ዗ዳዎች ያሊቸው ቅንጅታዊ አሰራር ምን እንዯሚመስሌ ተሇይቷሌ፡፡ የሀገር
በቀሌ እውቀት የሇውጥ እና የቀጣይነት መገሇጫ ማሳያዎች ተሇይተው እንዱታዩ ተዯርጓሌ፡፡

ጥናቱ ሀገር በቀሌ የአካባቢ ጥበቃ ዗ዳዎች በትውሌዴ ቅብብልሽ ዚሬ ሊይ የዯረሱ ቢሆኑም
ባህሊዊ እውቀቶቹ ትኩረት ተሰጥቷቸው እንዲሌተጠኑ በመግሇፅ አርሶ አዯሮች በተሇያዩ
የግብርና የሥራ ዏውድች ሊይ የሚናገሯቸውን ፎክልራዊ መገሇጫዎች በመሰብሰብ፣ በመሇየት፣
በማዯራጀት፣ በመሰነዴ እና በመተንተን ከህይወት ተሞክሯቸው ያገኙትን እውቀት ሇቀጣዩ
ትውሌዴ በተሰነዯ መሌኩ ማስተሊሇፍ የሚቻሌበት መንገዴ ቢመቻች የተሻሇ መሆኑን
በይሁንታ ሏሳብነት በመጠቆም ተጠናቋሌ፡፡

23
የመስፍን ሥራ ከዙህ ጥናት ጋር በሀገር በቀሌ እውቀት የአፇር ከመጠበቅ አንጻር እንዱሁም
ከመረጃ መሰብሰቢያ ዗ዳዎች ጋር ተመሳሳይነት ቢኖረውም ይህ ጥናት ሀገር በቀሌ እውቀቱ
ከዚፎችና ከዯኖች ጥበቃ አንጻር ያሊቸውን ሚና መሇየት ሊይ ሳይሆን በሀገር በቀሌ እውቀት
አፇርን እና ውሃን ሇመጠበቅ የሚጠቀምባቸውን ዗ዳዎች በስፊት የሚዲስስ በመሆኑ በዓሊማ፣
በጥናቱ የትኩረት አካባቢ ብልም ሉያስገኘው ከሚችሇው ግኝት አንጻር ይሇያሌ፡፡

2.2.2. በእንግሉ዗ኛ ቋንቋ በሀገር በቀሌ የአፇር እና ውሃ ጥበቃ ዕውቀት

ዘሪያ የተሰሩ ጥናቶች

Michael Shiferaw (2002) “Liking Indigenous with the ‘Conventional’ Measures for
Sustainable Land Management in the Highlands of Ethiopia: A Case Study of
Digil Watershed, East Gojjam” በሚሌ ርዕስ በሚሌ ርዕስ ሇኤም.ኤ.ዱግሪ ሇጅኦግራፉ
ትምህርት ክፍሌ ጥናት አቅርበዋሌ፡፡ ጥናቱ የመሬት ሇምነት መጠበቂያ መንገድች መመርመር
ሊይ ትኩረት ያዯረገ ነው፡፡ የመረጃ መሰብሰቢያ ዗ዳዎች ቃሇ መጠይቅ፣ የቡዴን ውይይት እና
ምሌከታ ናቸው፡፡

የጥናቱ ውጤት እንዯሚያመሇክተው ሀገር በቀሌ የመሬት አጠባበቅ በአርሶ አዯሩ የሚከወን
ሲሆን የመሬት አጠባበቅ የውኃ መቆጣጠሪያ ግንባታ፣ ፇሰስ፣ ባህሊዊ ቦይ፣ ተከብከብና
አግዴመት ማረስ እንዱሁም ሁሇት አይነት ሰብልችን በመቀሊቀሌ መዜራት (inter-cropping)፣
መሬትን ሀረግ በማሌበስ ከአፇር መሸርሸር ሇመከሊከሌ በተበሊ መሬት ሊይ በምርምር የተሻሻሇን
ዜርያ መዜራት (improve-crop)፣ መሬትን ማሳዯር፣ ግብጦን መዜራት፣ በእንስሳት እዲሪ
መጠቀም፣ ሰብሌን ማፇራረቅ፣ የመሳሰለት የመሬትን ሇምነት የሚጠብቁ ናቸው በማሇት
ገሌጸዋሌ፡፡

የ “Michael” ጥናት የመሬት ሇምነት መጠበቂያ መንገድች ሊይ ማተኮሩ የሚያመሳስሇን ሲሆን

የዙህ ጥናት ትኩረት አፇር አጠባበቅ ሊይ ብቻ ሳይሆን የውሃ ጥበቃን ጨምሮ የሚመሇከት
በመሆኑ ይሇያሌ፡፡ በተጨማሪም የዙህ ጥናት መረጃዎች የሚተነተኑት በአይነታዊ ዗ዳ ሲሆን
የእሱ ግን በአይነታዊ እና በመጠናዊ ዗ዳ መሆኑ እና በጥናቱ የትኩረት አካባቢ የተሇየ
በመሆኑ በጥናቱ ግኝቱ ይሇያሌ፡፡

Teklu Erkossa and Gezahegn Ayele (2003) “Indigenous Knowledge and

Practices for Soil and Water Management in East Wollega, Ethiopia” በሚሌ ርዕስ

24
በ“Journal of International Agricultural Research for Development” ሊይ ጥናታቸውን
አሳትመዋሌ፡፡ የጥናቱ ዋና ዓሊማ አርሶ አዯሮች ተግባራዊ የሚዯረጉት ሀገር በቀሌ የአፇርና
የውሃ መጠበቂያ የዕውቀት አይነቶችን መሇየትና ተግባራዊ ሌምዲቸው ምን እንዯሚመስሌ
መመርመር ነው፡፡ የጥናቱ መረጃዎች ከካሌዓይ እና ከቀዲማይ ምንጮች ተሰብስበዋሌ፡፡ የመረጃ
መሰብሰቢያ ዗ዳዎች ቃሇ መጠይቅ፣ የቡዴን ውይይት፣ የመስክ ምሌከታ እና ሰነዴ ምርመራ
ናቸው፡፡

የጥናቱ ውጤት እንዯሚያሳየው የመሬት መሸርሸርና የአፇር ሇምነትን የሚቀንሱ መንገድች

ጎርፍ፣ በስፊት የአፇር ሇምነትን የሚጠብቁ ሰብልችን ማምረት እና የዯን ምንጠራ ዋና
ዋናዎቹ ናቸው፡፡ በሰብሌ አይነትና በሰብሌ የአመራረት ስርዓት ሊይ የተሇየ ትኩረት ማዴረግ
አፇርና ውሃ በጎርፍ እንዲይሸረሸር የራሱን አስተዋጽዖ የሚያዯርግ መሆኑ በሱ ጥናቱ
ተረጋግጧሌ፡፡ የቅባት ሰብልች ሇመሬት ሇምነት ከፍተኛ ሚና እንዲሊቸው ተገሌጿሌ፡፡
በመሆኑም አርሶ አዯሮች ሀገር በቀሌ እውቀታቸውን ተጠቅመው አዜርዕትን አፇራርቀው
በመዜራት፣ መሬትን ጦም በማሳዯር፣ የጎርፍ ማፊሰሻ ቦዮችን በመቀሌበስ መሬታቸውን
እንዯሚጠብቁ በሱ ጥናቱ ተገሌጿሌ፡፡

ይህ ጥናት የተፇጥሮ ሀብት የሆኑትን መሬትና ውሃን በሀገር በቀሌ ዕውቀት እንዳት መጠበቅ
እንዯሚቻሌ ከማሳየት አንጻር እንዱሁም ከሥነ ዗ዳ አጠቃቀም አኳያ ከዙህ ጥናት ጋር
በተወሰነ መሌኩ ተመሳሳይነት አሇው፡፡ ይሁን እንጅ ይህ ጥናት የአፇር እና የውሃ ጥበቃን
ከፎክልር አንጻር የሚመሇከት በመሆኑ እና በጥናቱ ተተኳሪ አካባቢ የተሇየ ስሇሆነ በዓሊማም
ሆነ በይ዗ቱ ይሇያሌ፡፡

Negash Demssie et.al. (2005) “Indigenous Technical Knowledge of Farmers in

North Shewa: Soil and Water Conservation and Pest Control” በሚሌ ርዕስ “Report
of Ethiopia National Workshop” ሊይ ጥናት አቅርበዋሌ፡፡ በጥናቱ እንዯተገሇፀው የውኃ
አባት (ጎርፍ መቀሌበሻ)፣ ዋገምት (ቦይ መቀሌበሻ) እና ቦይ ሲሆኑ አፇር መጠበቂያ ዯግሞ
ዴንበር ሽሌታ (ዴንበር መተው)፣ የዴንጋይ እርከን፣ ዴንበር መተው፣ የተሇያየ አዜርእትን
መጠቀም፣ እርከን መሻር፣ የዴንጋይ ክትር፣ ወ዗ተ. የአካባቢው አርሶ አዯሮች ባህሊዊ በሆነ
መንገዴ የአፇርን እና ውኃን ሇመጠበቅ የሚጠቀሙባቸው ዗ዳዎች መሆናቸውን ነው፡፡
እንዱሁም ገበሬው በእርሻ ቦታ ሊይ የሚገኙ ሰብሌን የሚያጠፈ ነፍሳትን በእጅ በማንሳት፣
ምግብ በመጠቀም እና ጭስ በመጠቀም የተባይ ቁጥጥር እንዯሚያዯርጉ በጥናቱ ተገሌጿሌ፡፡
25
የነጋሽ እና ላልች ጥናት የተመሇከተው ባህሊዊ የአፇርና የውኃ አጠባበቅ መንገድችንና የተባይ
መከሊከያ ዗ዳን ነው፡፡ ባህሊዊ የአፇርና የውኃ መጠበቂያ መንገድችን የሚመሇከት መሆኑ ከዙህ
ስራ ጋር የሚያመሳስሇው ሲሆን የተባይ ቁጥጥር ማዴረጊያ መንገድችን ስሇማይመከት ይህ
ጥናት ይሇያሌ፡፡ በተጨማሪም የአፇር እና የውሃ ጥበቃን ከፎክልር አንጻር የሚመሇከት
በመሆኑ እና በጥናቱ ተተኳሪ አካባቢ ሌዩነት ስሊሇው በዓሊማም ሆነ በይ዗ቱ ይሇያሌ፡፡

Musir Ali and Kedru Surur (2012) “Soil and Water conservation management
through indigenous and traditional practices in Ethiopia” በሚሌ ርዕስ ጥናታዊ ፅሁፍ
አቅርበዋሌ፡፡ ጥናቱ የተካሄዯው በዯቡብ ኢትዮጵያ በሲሉቲ ወረዲ ሲሆን የጥናቱ አሊማም
ባህሊዊ እና ሀገር በቀሌ የአፇርና የውሃ ጥበቃ አሰራሮች መሇየት፣ የአፇር እና የውሃ ጥበቃ
አሰራሮች በማህበረ ባህሊዊ፣ በኢኮኖሚ፣ በባዮፉዙካሌ ሥርዓት እና ጥገና አፇፃፀም መገምገም
እንዱሁም በአፇር እና በውሃ ጥበቃ ሌምድች ሊይ ያለ ችግሮች ሇመሇየት እና አፇፃፀሙን
መገምገም ነው፡፡

ሇጥናቱ መረጃ በቀዲማይ እና በካሌዓይ የመረጃ ምንጮች ተሰብስቧሌ፡፡ በካሌዓይ የመረጃ

መሰብሰብያ ዗ዳ ውስጥ ከሚመሇከታቸው ጽ/ቤቶች፣ ከመጽሏፎች፣ መጽሔቶች የተሰበሰቡ
ሲሆን በቀዲማይ የመረጃ ምንጮች ዯግሞ ቃሇ መጠይቅ፣ ቡዴን ተኮር ውይይት፣ የመስክ
ምሌከታ እና ጥሌቅ ቃሇ መጠይቅ በመጠቀም መረጃው ተሰብስቧሌ፡፡ ሇጥናቱ አገሌግልት ሊይ
የዋሇው የምርምር ዓይነት መጠናዊ እና አይነታዊ የምርምር ዗ዳ ሲሆን ትንተናው የተካሄዯው
በገሊጭ የመረጃ መተንተኛ ዗ዳ ነው፡፡

የጥናቱ ውጤት እንዯሚያሳየው ሀገር በቀሌ የአፇር ጥበቃ ውጤታማ ዗ዳ ነው፡፡ እነዙህ
የአፇር ጥበቃ ዗ዳዎች እንዯ አግዴም ማረስ፣ ባህሊዊ ማዲበሪ መጠቀም (ፍግ መጨመር)፣
ሰብሌ ማሽከርከር፣ የሰብሌ ቀሪዎች (በእረሻ መሬቱ ሊይ ሰብሌ ማስቀረት)፣ የውሃ ፍሳሾችን
ቆርጦ ማውጣት እና ቦይ መስራት የአፇር ሇምነትን ሇመጨመር እና የአፇሩ ምርታማነት
ማሳዯግ እና ከአፇር መሸርሸርን በመያዜ ረገዴ አስፇሊጊነት ያሊቸው ናቸው፡፡ ባህሊዊ አስተዲዯር
እና ማህበራዊ ተቋማት አካባቢን በመጠበቅ ጠንካራ ማህበራዊ ትስስርን እና የስራ የትብብር
በመፍጠር ረገዴ ወሳኝ ሚና ይጫወታለ፡፡ በባህሊዊው አስተዲዯር እና በማህበራዊ ተቋማት
የተጫወተው ሚና ቀንሷሌ፡፡ በዙህም ምክንያት በማህበረሰብ መካከሌ ማህበራዊ ትስስር እና
የትብብር ዯረጃ ስጋት ሊይ እንዯጣሇው ተገሌጿሌ፡፡

26
የ “Musir and Kedru” ጥናት በሲሉቲ ወረዲ ሀገር በቀሌ የአፇር መሸርሸር መጠበቂያ መንገዴ
ምንነትና ማህበረሰቡ ሇአፇር መሸርሸር ያሇውን ግንዚቤ መመርመር ሊይ ትኩረት ያዯረገ ነው፡፡
ይህን ጥናት ከ “Musir and Kedru” ጥናት ጋር የሚያመሳስሇው የአፇር እና ውሃን ሇመጠበቅ
የጥናቱ ተተኳሪዎች የሚከተሎቸውን ሀገር በቀሌ እውቀት የሚመሇከት መሆኑ ሲሆን በጥናቱ
የትኩረት አካባቢ ብልም ሉያስገኘው ከሚችሇው ግኝት አንጻር ይሇያሌ፡፡ ስሇ ባህሊዊ አስተዲዯር
እና ማህበራዊ ተቋማት የእኔ ጥናት ትኩረት አይዯሇም፡፡

Yeshambel Mulat (2013) “Indigenous Knowledge Practices in Soil Conservation

at Konso People,South Western Ethiopia” በሚሌ ርዕስ ጥናታዊ ጽሐፍ አቅርበዋሌ፡፡
ጥናቱ በዯቡብ ምዕራብ ኢትዮጵያ በኮንሶ ማህበረሰብ በሀገር በቀሌ እውቀት የአፇር ጥበቃ
዗ዳዎች ሊይ ያተኮረ ነው፡፡ የኮንሶዎች ሀገር በቀሌ የአፇር መሸርሸር መከሊከያ ዗ዳ በዓሇም
ዯረጃ ምርጥ ሌምዴ ተብል የሚገሇጽ እና በዩኒስኮ ዯረጃ የተመ዗ገበ ነው፡፡ የጥናቱ ዋና ዓሊማ
የኮንሶን ማኀበረሰብ ሀገር በቀሌ የአፇር መሸርሸር መከሊከያ ዗ዳ ምን እንዯሚመስሌ መፇተሸና
ሇ዗ሊቂ አካባቢ ጥበቃ ያሇውን ዴርሻ መግሇጽ ነው፡፡ የጥናቱ መረጃዎች ከካሌዓይ እና ከቀዲማይ
ምንጮች ተሰብስበዋሌ፡፡ የመረጃ መሰብሰቢያ ዗ዳዎች ቃሇ መጠይቅ፣ የቡዴን ውይይት፣
ምሌከታ እና ሰነዴ ምርመራ ናቸው፡፡ መረጃው ከተሰበሰበ በኋሊ ትርጓሜ በመስጠት፣
በማጠቃሇያ እና መግሇጫዎችን በመስጠት ትንተና ተካሂዯዋሌ፡፡

የጥናቱ ግኝት እንዯሚያሳየው የማህበረሰቡ ሀገር በቀሌ የአፇር መሸርሸር መከሊከያ ዗ዳ ረጅም
዗መናትን ያስቆጠረ ውጤታማ ዗ዳ ሲሆን ሇ዗ሊቂ የአየር ንብረት ሇውጥ እና ሇአካባቢ ጥበቃ
የጎሊ ዴርሻ ያሇው መሆኑ ተገሌጿሌ፡፡ ይህ ዗ዳም ከኮንሶ ማህበረሰብ ባህሌ ጋር የተሳሰረ ነው፡፡
በመሆኑም ማህበረሰቡ ይህን ሀገር በቀሌ እውቀት የህይወቱ አንዴ አካሌ አዴርጎ በመቁጠር
ከትውሌዴ ትውሌዴ እንዱተሊሇፍ የራሳቸውን ሚና ይጫዎታለ፡፡ በአካባቢው የተሇያዩ ሀገር
በቀሌ የአፇር ጥበቃ ዗ዳ እውቀቶች ሲኖሩ ከእነዙህ ውስጥ አግዴም ማረስ፣ ሰብልችን
ማቀያየር (ማሽከርከር)፣ መሬትን አርሶ አሇመዜራት (ማሳዯር)፣ ሰብሌን ማዯባሇቅ፣ ማዲበሪያ
መጠቀም (ገሇባና የበሰበሱ ቅጠልችን በመነስነስ ሇማዲበሪያነት መጠቀም)፣እርከን መስራት እና
ዯኖችን ማሌማት ይጠቀሳለ። እነዙህ ሀገር በቀሌ የአፇር ጥበቃ ዗ዳዎች በሙከራ የተገኙ
ሲሆኑ የአካባቢው ማህበረሰብ ራስን የመቻሌ፣ በራስ የመወሰን እና የውጤታማ አማራጮች
መሠረት መሆናቸው ተገሌጿሌ።

27
የ “Yeshambel” ጥናት የኮንሶን ሀገር በቀሌ የአፇር መሸርሸር መጠበቂያ መንገዴ ምንነትና
ማህበረሰቡ ሇአፇር መሸርሸር ያሇውን ግንዚቤ መመርመር ሊይ ትኩረት ያዯረገ ነው፡፡ ይህን
ጥናት ከ “Yeshambel” ጥናት ጋር የሚያመሳስሇው የአፇር መሸርሸርን ሇመከሊከሌ የጥናቱ
ተተኳሪዎች የሚከተሎቸውን ሀገር በቀሌ እውቀቶች የሚመሇከት መሆኑ ሲሆን፤ ነገር ግን ይህ
ጥናት ላልች የተፇጥሮ ሀብቶችን ማሇትም የውሃ አጠባበቅን ጨምሮ የሚመሇከት በመሆኑ
ይሇያሌ፡፡

Getachew Alemu (2014) “Assessing the Impacts of Soil Erosion on Farm-Land

and Conservation Practices in Sululta Woreda, Oromia Regional State, Ethiopia.”
በሚሌ ርዕስ ሇኤም.ኤ.ዱግሪ ሇጆግራፉ እና አካባቢ ጥናት ትምህርት ክፍሌ ጥናት አቅርበዋሌ፡፡
የጥናቱ ትኩረት በኦሮሚያ ክሌሊዊ መንግስት በሱለሌታ ወረዲ በአፇር መሸርሸር የሚዯርሰውን
ጉዲትና የማህበረሰቡን የአፇር መሸርሸርን የመከሊከሌ ሌምዴ ምን እንዯሚመስሌ መፇተሽ
ነው፡፡ የጥናቱን ዓሊማ ሇማሳካት መረጃዎች ከካሌዓይ እና ከቀዲማይ ምንጮች ተሰብስበዋሌ፡፡
የመረጃ መሰብሰቢያ ዗ዳዎች ቃሇ መጠይቅ፣ የቡዴን ውይይት፣ ምሌከታ እና ሰነዴ ምርመራ
ናቸው፡፡

በጥናቱ ተተኳሪ አካባቢ አፇር እንዱሸርሸር የሚያዯርጉ ዋና ዋና ምክንያቶች ሌቅ ግጦሽ፣

ተዲፊት መሬትን ያማከሇ የእርከን ስራ አሇመስራት፣ የዯን ምንጠራ ወ዗ተ. ናቸው፡፡
በመሆኑም አርሶ አዯሮች የአፇር መሸርሸርን ሇመከሊከሌ የአፇርና የዴንጋይ ቁሌልችን
በማ዗ጋጀት፣ የውሃ ማፊሰሻ ቦዮችን በመቆፇር፣ እርከን በመስራት፣ ችግኝ በመትከሌ ችግሩን
ሇመቋቋም ጥረት እንዯሚያዯርጉ የጥናቱ ውጤት ያሳያሌ፡፡

የ “Getachew” ጥናት የአፇር መሸርሸር መከሊከያ መንገድችን የሚጠቁም መሆኑ ከዙህ ጥናት
ጋር ተመሳሳይነት አሇው፡፡ ነገር ግን የ “Getachew” ጥናት ከተፇጥሮ ሀብቶች መካከሌ አፇር
ጥበቃ ሊይ ብቻ የሚያተኩር ሲሆን ይህ ጥናት ግን የውሃ አጠባበቅን ጨምሮ የሚመሇከት
በመሆኑ በይ዗ቱም ሆነ በስፊቱ ይሇያሌ፡፡

Addis Taye (2014) “The Role of Indigenous Knowledge and Practice of Water
and Soil Conservation Management in Albuko Woreda, South Wollo, Ethiopia”
በሚሌ ርዕሰ ሇኤም.ኤ.ዱግሪ ሇጆግራፉ እና አካባቢ ጥናት ትምህርት ክፍሌ ጥናት አቅርበዋሌ፡፡
የጥናቱ ዋና አሊማ በአሌቡኮ ወረዲ የሚገኙ አርሶ አዯሮች በሀገር በቀሌ እውቀት የተፇጥሮ

28
ሀብት የሆኑትን አፇርና ውሃ እንዳት እንዯሚጠብቁ መግሇጽ ነው፡፡ ከዙሁ ጋር በተያያ዗
የጥናቱ ተተኳሪ አርሶ አዯሮች ሇመሬት መሸርሸር ያሊቸው ግንዚቤ ምን እንዯሚመስሌ
መመርመር ነው፡፡ ቃሇ መጠይቅ እና የቡዴን ውይይት የጥናቱ የመረጃ መሰብሰቢያ ዗ዳዎች
በመሆን አገሌግሇዋሌ፡፡ መረጃዎችም በገሊጭ፣ በመጠናዊ እና በአይነታዊ የትንተና ዗ዳዎች
ተተንትነው ቀርበዋሌ፡፡

የጥናቱ ውጤት እንዯሚያመሇክተው አፇርን እና ውሃን ሇመጠበቅ ከሚጠቀሙባቸው ዗ዳዎች

መካከሌ ዴንጋይ መካብ፣ የጎርፍ ማፊሰሻ ቦይ መቆፇር፣ መሬትን አግዴም ማረስ፣ አፇራርቆ
መዜራትና የመሳሰለትን ዗ዳዎች ይጠቀማለ፡፡ ይሁን እንጅ አርሶ አዯሮች ስሇ መሬት
መሸርሸር የተሻሇ ግንዚቤ ያሊቸው እና የበርካታ የሀገር በቀሌ የአፇርና የውሃ መጠበቂያ
የሌምዴ ባሇቤቶች ቢሆኑም እውቀታቸውን ተጠቅመው ተግባራዊ የሚያዯርጉ ጥቂቱን ብቻ
በመሆኑ አብዚኞቹ ዗ዳዎች ጥቅም ሊይ የማይውለና በጊዛ ሂዯት በመጥፊት ሊይ መሆናቸውን
በጥናቱ ተገሌጿሌ፡፡

የ “Addis” ጥናት ሀገር በቀሌ እውቀት የአፇርና የውሃ ጥበቃ ሥራ ሇማከናወን ያሇውን ሚና
የሚያሳይ መሆኑ ከዙህ ስራ ጋር የሚያመሳስሇው ሲሆን ሌዩነቱ ዯግሞ የዙህ ጥናት
መረጃዎች የሚተነተኑት በአይነታዊ ዗ዳ መሆኑ፣ በጥናቱ የትኩረት አካባቢ እና ይህ ጥናት
በተፇጥሮ ሀብት እንክብካቤ ሂዯት ሊይ ፎክልር ያሇውን ሚና የሚተነትን በመሆኑ በጥናቱ
ግኝቱ ይሇያሌ፡፡

Sibaway Bakari (2015) “Effectivness and Performance of Indigenous Soil and

Water Conservation Measurment in the West Usambara Mountains, Tanzania”
በሚሌ ርዕስ ሇድክትሬት ዱግሪ ከፉሌ ማሟያ ጥናት ሇ “University of Mogogoro
Agriculture Departement” አቅርበዋሌ፡፡ የጥናቱ ዋና ዓሊማ በምዕራብ ኡዚንባራ በአነስተኛ
አርሷዯሮች የእርሻ መሬት ሊይ የአፇር መሸርሸርን ሇመከሊከሌ ባህሊዊ የአፇር እና የውሃ
መጠበቂያ ዗ዳዎች ያሊቸውን ሚና መፇተሸና ውጤታማነታቸውን ማሻሻሌ ነው፡፡ የጥናቱ
መረጃዎች ከካሌዓይ እና ከቀዲማይ ምንጮች ተሰብስበዋሌ፡፡ የመረጃ መሰብሰቢያ ዗ዳዎች
የመስክ ምሌከታ፣ጥሌቅ ቃሇ መጠይቅ እና የቡዴን ውይይት ናቸው፡፡ የተሰበሰቡት መረጃዎችም
በአይነት በአይነት ተዯራጅተው በመጠናዊና በአይነታዊ የመተንተኛ ዗ዳዎች ተተንትነው
ቀርበዋሌ፡፡

29
በጥናቱ የትንተና ውጤት መሰረት በዐዚምበራ ተራራማ ቦታዎች ሊይ የሚገኙ መንዯሮች ሇከፊ
የአፇር መሸርሸር የተጋሇጡ በመሆናቸው የማህበረሰቡን ባህሊዊ የአፇር እና የውሃ መጠበቂያ
዗ዳዎች ሚራባ፣ የዴንጋይ ካብ እና ባህሊዊ የእርከን ሥራዎችን ከ዗መናዊ ቴክኖልጅዎች ጋር
ማስተሳሰር ነው፡፡ የአፇሩን ሇምነት ወዯ ነበረበት ሇመመሇስ የእንስሳትን እዲሪ፣ የተክልችን
ቅጠሊቅጠሌ እና ብስባሾችን በአካባቢው ሊይ መዴፊት ወሳኝ ሚና እንዲሇው ጥናቱ አመሊክቷሌ፡፡
዗መናዊ የአፇር እና የውሃ መጠበቂያ ስሌቶች ከባህሊዊ ዗ዳዎች ጋር በቅንጅት ተሳስረው
መስራት ካሌቻለ ውጤታማ መሆን እንዯማይቻሌም ተጠቁሟሌ፡፡

ጥናቱ ሀገር በቀሌ እውቀት የአፇርና የውሃ ጥበቃ ሥራ ሇማከናወን ያሇውን ሚና የሚያሳይ
መሆኑ ከዙህ ስራ ጋር የሚያመሳስሇው ሲሆን ሌዩነቱ ዯግሞ፣ በጥናቱ የትኩረት አካባቢ እና
ባህሊዊ የተፇጥሮ ሀብት ጥበቃ ዗ዳዎችን ከፎክልር ዏውድች አንጻር የሚቃኝ በመሆኑ
በዓሊማው፣ በስፊቱ እና በይ዗ቱ ይሇያሌ፡፡

Worku yohannes (2016) “Challenges of Land Degradation and its Management:

The case of Misirak Badawacho Woreda of Hadiya Zone, SNNPR, Ethiopia”
በሚሌ ርዕስ ሇኤም.ኤ.ዱግሪ ከፉሌ ማሟያ ሇጆግራፉ እና አካባቢ ጥናት ትምህርት ክፍሌ
ጥናት አቅርበዋሌ፡፡ የጥናቱን ዓሊማ ሇማሳካት መረጃዎች ከካሌዓይ እና ከቀዲማይ ምንጮች
ተሰብስበዋሌ፡፡ ከቀዲማይ የመረጃ ምንጮች መረጃዎችን ሇመሰብሰብ የጽሐፍ መጠይቅ፣ ቃሇ
መጠይቅ እና የቡዴን ውይይት አገሌግልት ሊይ ውሇዋሌ፡፡ ከካሌዓይ እና ከቀዲማይ የመረጃ
ምንጮች የተሰበሰቡ መረጃዎች በመጠናዊና በአይነታዊ የመተንተኛ ዗ዳዎች ተተንትነዋሌ፡፡

የጥናቱ ውጤት እንዯሚያመሇክተው የጥናቱ ተተኳሪ አካባቢ ሇከፊ የመሬት መሸርሸር

የተጋሇጠ ሲሆን ምክንያቶችም ሌቅ ግጦሽ፣ የዯን ምንጣራ፣ ያሌተሇመዯ ኃይሇኛ ዜናብ እና
ሇአካባቢው የሚመች እርከን አሇመስራት በዋናነት ተጠቅሷሌ፡፡ የወረዲ የግብርና ባሇሙያዎች
የተሇያዩ የመሬት አስተዲዯር ስሌቶችን በተሇያዩ ጊዙያት ተግባራዊ ቢያዯርጉም በተጨባጭ
የታየ ሇውጥ እንዯላሇ ተገሌጿሌ፡፡ የማህበረሰቡን ሀገር በቀሌ እውቀት መሰረት ያዯረገ ሳይንሳዊ
የመሬት አስተዲዯር ስርዓት ቀጣይነት እና ወጥነት ባሇው መሌኩ መ዗ርጋት እንዲሇበት
ይሁንታ ሀሳባቸው ሊይ ጠቁመዋሌ፡፡

30
የ “Worku” ጥናት በዋናነት ትኩረት ያዯረገው መሬት አስተዲዯር ሥርዓት ሊይ ሲሆን ጥናቱም
በአይነታዊና በመጠናዊ ዗ዳዎች ተተንትኖ ቀርቧሌ፡፡ ይህ ጥናት ዯግሞ በአይነታዊ መንገዴ
የሚጠና ሲሆን፤ የዙህ ጥናት ትኩረት አፇር አጠባበቅ ሊይ ብቻ ሳይሆን የውሃ ጥበቃን
ጨምሮ የሚመሇከት በመሆኑ ይሇያሌ፡፡

Kibrom Tadele (2017) “Comparative Analysis of Farmers’ Participation in

Indigenous and Modern Soil and water conservation practices in raya alamata
and aseb womberta woredas, Tigray, northern Etiopia.” በሚሌ ርዕስ ሇኤም.ኤ.ዱግሪ
ሇ “Enviroment and Development” ትምህርት ክፍሌ ጥናት አቅርበዋሌ፡፡ የጥናቱ ዋና
አሊማ በትግራይ ክሌሊዊ መንግስት በራያ አሊማጣ እና አፀብ ወምበርታ ወረዲ ሀገር በቀሌ እና
዗መናዊ የአፇር እና የውሀ ጥበቃ ሌምድች በመመርመር በሁሇቱ ወረዲዎች ማህበረሰብ እርሻ
ሊይ ንፅፅር ትንተና ማዴረግ ነው፡፡ የጥናቱን ዓሊማ ሇማሳካት የጥናቱ መረጃዎች ከካሌዓይ እና
ከቀዲማይ ምንጮች ተሰብስበዋሌ፡፡ የመረጃ መሰብሰቢያ ዗ዳዎች የፅሁፍ መጠይቅ፣ የመስክ
ምሌከታ፣ ቃሇ መጠይቅ እና ቡዴን ተኮር ውይይት ናቸው፡፡ መረጃውን ሇመተንተን ገሊጭ
ስታቲስቲክስ እና ዴምዲሜያዊ ስታቲስቲክስ ተጠቅሟሌ።

የጥናቱ ውጤት እንዯሚያመሇክተው የጥናቱ ተተኳሪ አካባቢዎች የአፇር እና የውሃ ጥበቃ

ሌምድቻቸው ሌዩነት ቢኖረውም አብዚኛው ማህበረሰብ ሀገር በቀሌ የሆነ እውቀትን በመጠቀም
አፇር እና ውሃን እንዯሚጠብቅ ነው፡፡ በሁሇቱም ወረዲዎች ውስጥ ሌዩነት ቢኖርም ተወሰኑት
ምሊሽ ሰጭዎች ዗መናዊ የአፇርና የውሃ ጥበቃ ይተገበራለ፡፡ ጥቂቶቹ ዯግሞ በተዋሃዯ
(዗መናዊ እና ሀገር በቀሌ) የሆነውን የአፇር እና ውሃ ጥበቃ በውህዯት እንዯሚጠቀሙ በጥናቱ
ተገጿሌ፡፡ ሀገር በቀሌ የአፇር እና ውሃ ጥበቃ ሌምምድች ዗ሊቂነት እንዱኖረው በ዗መናዊ
መሌኩ ተዯራሽ መሆን እንዲሇባቸው ይሁንታ ሀሳባቸው ሊይ ጠቁመዋሌ፡፡

የ “Kibrom” ጥናት ሀገር በቀሌ እና ዗መናዊ የአፇር እና የውሀ ጥበቃ ሌምድች በመመርመር
ሲሆን ሀገር በቀሌ የአፇር እና የውሀ ጥበቃ ሌምድች ሊይ ማተኮሩ ከዙህ ስራ ጋር
የሚያመሳስሇው ሲሆን ይህ ጥናት ዗መናዊ የአፇር እና የውሀ ጥበቃ ሌምድች ስሇማይመሇከት
ይሇያሌ፡፡ በተጨማሪም የዙህ ጥናት መረጃዎች የሚተነተኑት በአይነታዊ ዗ዳ መሆኑ እና
በጥናቱ የትኩረት አካባቢ የተሇየ በመሆኑ በጥናቱ ግኝቱ ይሇያሌ፡፡

31
Taybela Waje (2017) “Assessing the Role of Indigenous Knowledge in Natural
Resource Management: The Case of Mareka Woreda, Dawro Zone, South
Ethiopia.” በሚሌ ርዕስ ሇኤም.ኤ.ዱግሪ ሇ “Enviroment and Development” ትምህርት
ክፍሌ ጥናት አቅርበዋሌ፡፡ የጥናቱ ዋና አሊማ የዲውሮ ህዜብ በተፇጥሮ ሀብት አያያዜ ውስጥ
የሀገር በቀሌ እውቀትን ሚና መገምገም ነው፡፡ የጥናቱን ዓሊማ ሇማሳካት የጥናቱ መረጃዎች
ከካሌዓይ እና ከቀዲማይ ምንጮች ተሰብስበዋሌ፡፡ የመረጃ መሰብሰቢያ ዗ዳዎች የፅሁፍ
መጠይቅ፣ የግሌ ምሌከታ፣ ቁሌፍ መረጃ ሰጭ ቃሇ መጠይቅ እና ቡዴን ተኮር ውይይት
ናቸው፡፡

የጥናቱ ውጤት እንዯሚያመሇክተው የጥናቱ ተተኳሪ አካባቢ ሀገር በቀሌ አውቀት ሇመማር
እና ሇመሇማመዴ የሚቻሌ፣ ቀሌጣፊ እና ወጪ ቆጣቢ ስሇሆነ ሇአከባቢው ህዜብ አስፇሊጊ
እንዯሆነ ተገሌጿሌ፡፡ አርሶ አዯሮች ስሇመሬት መሸርሸር ምንነት፣ የአፇሩ ሁኔታ፣ የእፅዋት
ሽፊን እና የአካባቢያቸው ማህበራዊ እና ባህሊዊ ሀኔታዎች ሇማወቅ ሀገር በቀሌ እውቀትን
ይጠቀማለ። በተጨማሪም ከሰው እና ከእንስሳት ጤና ጋር በተያያ዗ ሀገር በቀሌ እውቀትን
ይጠቀማለ፡፡ የበሽታ ምዯባ ሥርዓቶች፣ ባህሊዊ ህክምናና መዴሃኒት እና በሽታዎችን ሇማከም
ከዕፅዋት የተቀመሙ መዴኃኒቶች አጠቃቀም እንዱሁም የመዴኃኒት እፅዋቶች በአከባቢው
ሇመሰብሰብ የሚሆን ትክክሇኛ ጊዛ ይጠቀማለ። እንዯ ባህሊዊ ሕክምና እና የአትክሌት
ስፍራዎችን ከእጽዋት ዜርያዎች እንዱሁም ሌምድች ጋር የአፇር ሇምነት መሻሻሌ ውስጥ
የአካባቢ አርሶ አዯር አዴናቆት የተቸራቸው ናቸው፡፡ ብዘ አርሶ አዯሮች ሀገር በቀሌ እውቀትን
ከ዗መናዊ ቴክኖልጂ ጋር በማጣመር በመጠቀም መቀጠሌ እንዯሚፇሌጉ በጥናቱ ተገጿሌ፡፡
ትክክሇኛ ሀገር በቀሌ እውቀትን በትክክሌ መማር እና ሰነዴ ማ዗ጋጀት እንዯሚያስፇሌግ በዙህም
የአካባቢ ማህበረሰብና ዩኒቨርስቲዎች ሀገር በቀሌ እውቀት በመጠበቅ ተሳታፉዎች ሉሆኑ
እንዯሚገባ ይሁንታ ሀሳባቸው ሊይ ጠቁመዋሌ፡፡

የ “Taybela” ጥናት ሀገር በቀሌ ተፇጥሮአዊ ሀብት ጥበቃና አያያዜ እውቀት በዲውሮ ዝን ምን
እንዯሚመስሌ መመርመር ሊይ ያተኮረ ሲሆን ሀገር በቀሌ የአፇር እና የውሀ ጥበቃ ሌምድች
ሊይ ማተኮሩ ከዙህ ስራ ጋር የሚያመሳስሇው ሲሆን ይህ ጥናት ሀገር በቀሌ የእንስሳት እና
የእፅዋት ጥበቃ ሌምድች እንዱሁም ሀገረሰባዊ ህክምናን ስሇማይመሇከት ይሇያሌ፡፡
በተጨማሪም የዙህ ጥናት መረጃዎች የሚተነተኑት በአይነታዊ ዗ዳ መሆኑ እና በጥናቱ
የትኩረት አካባቢ የተሇየ በመሆኑ በጥናቱ ግኝቱ ይሇያሌ፡፡

32
ከሊይ ዲሰሳ በተዯረገባቸው 13 ጥናቶች ውስጥ የተጠቀሱ የተወሰኑ የአፇር እና ውሃ መጠበቂያ
዗ዳዎች በኔ የጥናት አካባቢ ማህበረሰብም ሚተገበሩ ሲሆን አተገባበራቸው ግን የተሇያየ
እንዯሆነ በጥናቴ ግኝት ማረጋገጥ ችያሇሁ፡፡ ሇምሳላ የክትር አተገባበርን ብንመሇከት በጎርፍ
የተጎዲን መሬት ሇመጠበቅ አንዲንዴ አጥኚዎች ዴንጋይ ብቻ በመካብ እንዯሚሰሩት ገሌፀዋሌ፡፡
አንዲንድቹ ዯግሞ እንጨት በመጠቀም እንዯሚሰሩት በጥናታቸው ውስጥ ገሌፀዋሌ፡፡ የኔ ጥናት
አካባቢ በሚያተኩርበት አካባቢ ዯግሞ የዚፎችን ቅርንጫፍ እና የተሇያዩ እንጨቶችን ከመጠቀም
ባሇፇ አፇሩን ዯግፎ መያዜ የሚችሌ ዗ር዗ር ያሇ ሽቦ እተጠቀሙ እንዯሚሰሩት በጥናቴ ግኝት
አረጋግጫሇሁ፡፡

ላሊው በእነሱ ጥናት ያሌታዩ የኔ ጥናት ትኩረት ያዯረገባቸው ነጥቦች አሻ ማዴረግ፣

ኮምፖስትን በማሳ ሊይ መጠቀም፣ ሇማገድነት የሚጠቅም የበቆል አገዲ ከሊይ መቁረጥ እና
ማሇስሇስ ከአፇር መጠበቂያ ዗ዳዎች መካከሌ የሚጠቀሱ ሲሆን ከጎርፍ መጠበቅ፣ ዘሪያውን
ዴንጋይ መካብ፣ ወንዜ ውስጥ የሌብስ እጣቢን አሇመጨመር፣ ሇሰው እና ሇእንስሳት መጠጥ
የሚውሇውን ውሃ መቅጃ ቦታ መሇየት የሚለት ዯግሞ ከውሃ መጠበቂያ ዗ዳዎች መካከሌ
የሚጠቀሱ ናቸው፡፡

2.3. ንዴፇ ሃሳባዊ ማዕቀፍ (ትውራዊ ማዕቀፍ)

ንዴፇ ሃሳባዊ ማዕቀፍን (ትውራዊ ማዕቀፍን) በሚመሇከት ዯግሞ ከጥናቱ መረጃ አንጻር
ዜምዴና ያሊቸው መረጃዎች በምሌከታ፣ በቃሇ መጠይቅ እና በቡዴን ተኮር ውይይት ከተሰበሰቡ
በኋሊ በመሌክ በመሌካቸው ተዯራጅተው ትርጉም እንዱሰጡ በጥናቱ ሇተሰበሰቡ መረጃዎች
የሚመጥን ንዴፇ ሃሳብ ያስፇሌጋሌ፡፡ በመሆኑም ጥናቱ ይዝት የተነሳውን ዓሊማ ሇማሳካት
ከንዴፇ ሏሳብ (Theory) አንጻር የተመረጡት ማህበራዊ ሥነ እውቀት ንዴፇ ሀሳብ (Social
Epistemology Theory) እና የማህበረሰብ ግንባታ ንዴፇ ሀሳብ (Social Constructivism
Theory) ናቸው፡፡ የጥናቱ ትኩረት የማህበረሰብን ሀገር በቀሌ ዕውቀት መተንተን ሊይ
የሚያተኩር በመሆኑ እነዙህን ንዴፇ ሏሳቦች መጠቀሙ አስፇሊጊ ሆኗሌ፡፡

33
ይህም ሲባሌ ማህበረሰቡ ሀገር በቀሌ በሆነ መንገዴ አፇርን እና ውሃን ሇመጠበቅ ምን አይነት
እውቀት እንዯሚጠቀም ሇመግሇፅ የሥነ እውቀት ንዴፇ ሏሳብ መጠቀም ተገቢ ነው፡፡
የማህበረሰቡን ሀገር በቀሌ የአፇር እና ውሃ ጥበቃ እውቀት በጥሌቀት ሇማየት በእያንዲንደ
የማህበረሰብ አባሊት ግሊዊ እውቀት ሊይ ተመስርቶ የጋራ የሆነውን እውቀቱን እንዳት እየገነባ
እና ዚሬ ሇዯረሰበት ዯረጃ እንዳት እንዯዯረሰ ሇማየት የማህበረሰብ ግንባታ ንዴፇ ሏሳብ
መጠቀም አስፇሊጊ ነው፡፡

2.3.1. ማህበራዊ ስነ ዕውቀት ንዴፇ ሀሳብ (Social Epistemology Theory)

ስነ እውቀት (Epistemology) የፍሌስፍና ዗ርፍ ሲሆን ትኩረት የሚያዯርገው በእውቀት ፅንሰ

ሀሳብ ሊይ ነው፡፡ Somekh and Lewin, (2005፡ 345) “Epistemological (epistemology)
refers to philosophical questions relating to the nature of knowledge and truth”.
“የእውቀት ንዴፇ ሃሳብ ጥናት መስክ የሚያመሇክተው የፍሌስፍና ጥያቄዎችን ከተፇጥሯዊ
እውቀቶች እና ከማይሇወጠው እውነታ ጋር ማዚመዴ ነው፡፡” ይሊለ፡፡ Walliman (2006፡206)
በበኩለ “Epistemology: The theory of knowledge, especially about its validation
and the methods used. Often used in connection with one’s epistemological
standpoint, that is, how one sees and makes sense of the world.” “ስነ እውቀት
የእውቀት ንዴፇ ሃሳብ ሲሆን በተሇይም ስሇአጠቃቀም ዗ዳዎች ይመሇከታሌ፡፡ ከአንዴ ሰው ሥነ
እውቀታዊ አቋም ጋር በተያያ዗ ጥቅም ሊይ ይውሊሌ፡፡ ማሇትም ያ ሰው ስሇዓሇም ያሇው እይታ
እና የሚሰጠው ትርጉም እንዳት እንዯሆነ ይገሌፃሌ” በማሇት ገሌጿሌ፡፡

ስነ እውቀት የነገሮችን ወይም ሁነቶችን ምንነት እንዳት መረዲት እና መገን዗ብ እንዯምንችሌ

የምናውቅበት መንገዴ ነው (Crotty; 1998: 3)፡፡ ስነ እውቀት በእውቀት ጥናት ውስጥ አዱስ
ነገር ማግኘት ሆኖ በውስጡ በተወሰኑ ነገሮች በእውነት ሊይ የተመሰረተ ግንዚቤ በመፍጠር ምን
እናውቃሇን? እንዳት እናውቃሇን? የሚሇውን ነገር ሇመፇሇግ መሞከርን አጠቃል የያ዗ ነው፡፡
በፍሌስፍና ውስጥ መነሻ የሚያዯርገው የባህሌ ጥናት ስሇሚያጠናው ነገር እና ሳይንስን በሚገባ
መገን዗ብ የሚለትን ጉዲዮች አጠቃል ያነሳሌ፡፡ በተጨማሪም አዕምሯችን ከእውነት ጋር ሇምን
ተዚምዶሌ? እና ይህ ግንኙነት (ተዚምድ) ትክክሌ የሚሆነው ወይም ትክክሌ የማይሆነው
እንዳት ነው? የሚሇውን በማንሳት በእውነት እና በውሸት ሊይ በመመስረት እውቀትን ከአሇም
ጋር በማጣመር የሚያነሳ ነው፡፡

34
ጠና ዯዎ (2009፣ 9-10) ስነ እውቀትን በሚከተሇው መሌኩ ገሌፀውታሌ፡፡

በስነ እውቀት ውስጥ የሰው ሌጅ ስሊሇው እውቀት የሚያነሳቸው በርካታ መሰረታዊ ጥያቄዎች አለ፡፡
የእውቀት ምንጭ ምንዴን ነው? የሰው አዕምሮ ነው ወይስ ከሰው አዕምሮ ውጭ ያለ ነገሮች? ሰው
የሚያውቀውን ነገር የሚያውቀው ፍፁማዊ ወይስ አንፃራዊ በሆነ መሌኩ ነው? ሇመሆኑ የሰው እውቀት
ወይም እውነት የሚሇካው በምንዴነው? አንዴን ነገር ወይም ሏሳብ እውነት ወይም ውሸት ነው የምንሇው
ሇምንዴን ነው? ወይም አንዴን ነገር ነገር “እውነት ነው” ሇማሇት መሇኪያችን ምንዴነው? እነዙህን
ጥያቄዎች ሇመመሇስ በተዯረገው ጥረት የተሇያዩ ዜንባላዎች በስነ እውቀት ውስጥ ተፇጥረዋሌ፡፡

ስነ እውቀታዊ የሚባሇው የምርምር ዗ርፍ የሰው ሌጅ ስሊሇው ወይም ስሇሚነሳው ጥያቄ

(ስሇሚመኘው) አካቶ ሇማጥናት የሚሞክር የጥናት አይነት ነው፡፡ ስነ እውቀታዊ የተባሇው
ንዴፇ ሀሳብ የሰው ሌጅ ስሇነገሮች ያሇውን አመሇካከት ወይም እምነት ከግምት ውስጥ
በማስገባት የሰውን ሌጅ አመሇካከት በዯፇናው የነበረውን እይታ በጥናት ሇማረጋገጥ የሚሰራ
የጥናት አይነት ነው፡፡

ማርክዙዜም እና ላኒኒዜም መዜገበ ቃሊት (1978፣118-119) ዯግሞ ስነ እውቀትን

እንዯሚከተሇው በይኖታሌ፡፡

ስነ ዕውቀት የዕውቀት ጥናት ምርምር ንዴፇ ሏሳብ ማሇት ነው፡፡ ጥናቱ የሚያተኩረው በዕውቀት
ምንነትና መሰረቶቹ ሊይ ሲሆን በተሇይም የዕውቀቱ ወሰንና ትክክሇኛነቱን የሚመዜኑ ነጥቦችን
ይመረምራሌ፡፡ እውነታ ከነባራዊ ሁኔታ ጋር ምን ግንኙነት አሇው? የዕውቀት መነሻና መሰረቶች ምንዴን
ናቸው? የዕውቀትስ አመጣጡ እንዳት ነው? የዕውቀትስ ዲር ዴንበሩ እስከ የት ነው? እውነቱስ በምን
ይሇካሌ? የሚለትን ጥያቄዎች የሚያጠና የፍሌስፍና ዗ርፍ ሥነ ዕውቀት ይባሊሌ፡፡ …ዕውቀት
ተፇጥሮንና አካባቢን ሇመቆጣጠር የሚረዲ ነው፡፡ ዕውቀት የሚገኘው በግሇሰብ ጥረት ብቻ ሳይሆን ዋናው
መሰረቱ የህብረተሰቡ ፍሊጎት በመሆኑ ቀጥታ ማኀበራዊ ይ዗ት ያሇው ነው፡፡ የዕውቀት ወሰን ይህ ነው
የማይባሌ ታዱጊና ታሪካዊ መሆኑን የሚያስረዲን የሰው ሌጅ ፍሊጎትና ቁሳዊ ሃይሌ እያዯገ ሲሄዴ
ዕውቀትም አብሮ ስፊትና ጥሌቀት ማግኘቱ ነው፡፡ ይህም የሚያመሇክተው የእውነት መሇኪያው ተግባር
መሆኑን ነው፡፡ አንዴ ሃሳብ ትክክሇኛነቱ የሚረጋገጠው ሇተግባር በሚሰጠው አገሌግልት ሲሆን ይህን
አገሌግልት ሉሰጥ የሚችሇው የነባራዊ እውነታ ትክክሇኛ ግንዚቤ ሲሆን ብቻ ነው፡፡

ስነ እውቀታዊ የምርምር ንዴፍ ሀሳብ ስሇአንዴ ርዕሰ ጉዲይ ምርምር ሇሚያዯርጉ ሰዎች
ከፍተኛ የሆነ ጠቀሜታ አሇው፡፡ ምርምር ስሇሚያዯርጉበት ርዕሰ ጉዲይ ነገሮችን እንዳት
ማቀናበር እንዲሇባቸው፤ እውቀታቸውንም ከምርምር አንፃር እንዳት ማቀናበር እና መጠቀም
እንዲሇባቸው፤ የጥናታቸውንም አሊማ ከሚያጠኑት ነገር ጋር እንዳት ማገናኘት እንዯሚችለ
እና ጥናታቸውን እንዳት መሌክ እንዯሚያስይዘት እንዱሁም እንዯሚቀርፁት በማሳየት ከፍተኛ
አስተዋፅኦ ያበረክታሌ፡፡ ይህ ጥናትም በዯቡብ አቸፇር ወረዲ ማህበረሰብ ውስጥ የሚገኙ የሀገር
በቀሌ የአፇር እና ውሃ ጥበቃ እውቀትን አተገባበር የሚመረምር በመሆኑ ንዴፇ ሏሳቡ በጥናቱ
ተግባራዊ ተዯርጓሌ፡፡

35
 2.3.2. የማህበረሰብ ግንባታ ንዴፇ ሀሳብ (Social Constructivism Theory)

የማህበረሰብ ግንባታ ንዴፇ ሃሳብ የተመረጠበት ምክንያት ሇጥናቱ የሚሰበሰቡት ባህሊዊ

መረጃዎች ትርጉም የሚገኘው ከባህለ ባሇቤቶች በመሆኑ ነው፡፡ እውቀት በማህበረሰብ እርስ
በርሳዊ መስተጋብርና ስምምነት የሚፇጠር፣ በግሇሰቦች አመሇካከት ሊይ የተመሰረተ ሲሆን
ሉሇወጥም ይችሊሌ፡፡

የሰው ሌጅ ሇመኖር ሲሌ በሚያዯርጋቸው ጥረቶች የተሇያዩ ተግባራትን ያከናውናሌ፡፡ በክንውን

ሂዯቱ የሚፇጠሩት እውቀቶች ከጊዛ ወዯ ጊዛ እያዯጉና እየጎሇበቱ የማኅበረሰቡ ሌማዴ በመሆን
ወዯ እውነታ እና እውቀት ይሸጋገራለ፡፡ እውቀትም ሆነ እውነት ከማህበረሰብ ተራክቦ
የሚመነጭ፣ በግሇሰቦች አመሇካከት ሊይ የተመሰረተና ሉሇወጥም የሚችሌ ነው (Given, 2008፡
816)፡፡ እንዯ Given ገሇፃ እውቀት ማህበረሰቡ በየዕሇት ተዕሇት እንቅስቃሴው ውስጥ
ከሚያከናውናቸው ተግባራት በሂዯት ሌማዴ እየፇጠረ በኋሊም የማህበረሰቡ የጋራ እውቀትም
ተቋማትን እየገነባ ይሄዲሌ፡፡ በላሊ አገሊሇፅ ከእያንዲንደ ግሇሰብ በተናጠሌ እየተጠራቀመ
የእውቀት ግንባታ ሂዯቱ እየጨመረ ይሄዲሌ፡፡ የጋራ እውቀቱም እያንዲንደ ሰው በተናጠሌ
ካሇው እውቀት ተጠራቅሞ የተገነባ ነው፡፡ በማህበረሰቡ ውስጥ የሚገኙ ሀገር በቀሌ እውቀቶች
በባህለ ባሇቤቶች በጋራ የተገነቡ ቢሆኑም በጊዛ ዐዯት ሉሇወጡ ይችሊለ፡፡

የማህበራዊ ግንባታ ንዴፇ ሃሳብ ዋነኛ ትኩረት ማህበራዊ እውቀቶች እንዳት ተፇጠሩ?
ማህበረሰብ በአካባቢው ያለ ሁነቶች እንዳት ባሇ መንገዴ ትርጓሜ ይሰጣቸዋሌ? እንዳትስ
ይገሇፃቸዋሌ? ሰዎች በመካከሊቸው የሚፇጥሩት እርስ በርሳዊ ግንኙነት እውቀትን በመፍጠር
ረገዴ የሚጫወተው ሚና ምንዴነው? የሚለትን ጥያቄዎች መመርመር ሊይ ነው (Crotty,
1998:8)፡፡ በመሆኑም ይህ ንዴፇ ሀሳብ ጥናቱ በሚካሄዴበት ማህበረሰብ ውስጥ ያሇ ሀገር
በቀሌ እውቀት አፇርን እና ውሃን ሇመጠበቅ ያሇው የእውቀት ትስስር ሇመተርጎምና
ሇመተንተን አስፇሊጊ በመሆኑ በዙህ ጥናት ተግባራዊ ይሆናሌ፡፡

36
 2.4. የምዕራፈ ማጠቃሇያ

በዙህ ምዕራፍ ስር ሦስት ንዐስ ሏሳቦች ቀርበዋሌ፡፡ የመጀመሪያው የጥናቱን ጽንሰ ሏሳባዊ
ዲሰሳ ይመሇከታሌ፡፡ ጽንሰ ሃሳባዊ ዲሰሳን በሚመሇከት የሀገር በቀሌ እውቀት ምንነት፣ የሀገር
በቀሌ እውቀት መሇዋወጥ፣ ሀገር በቀሌ እውቀት ከሳይንሳዊ እውቀት የሚሇይባቸው ነጥቦች፣
የሀገር በቀሌ እውቀት መገሇጫዎች፣ የሀገር በቀሌ እውቀት ባህሪያትና አይነት፣ ሀገር በቀሌ
እውቀት የሚያካትታቸው ነገሮች እና ሀገር ሀገር በቀሌ የአፇር እና የውሃ ጥበቃ እውቀት
የሚለ ሀሳቦች ተዲሰዋሌ፡፡ ጽንሰ ሏሳባዊ ዲሰሳው ሇጥናቱ ትንታኔ ሉያግዜ በሚችሌ መሌኩ
የተዋቀረ ሲሆን፤ ከታወቁ ዓሇማቀፈዊ የምርምር ህትመቶች፣ መጣጥፎች እና መጻሕፍት ሊይ
ምንጮቻቸውን በመግሇጽ ቅኝት የተዯረገባቸው ናቸው፡፡

ሁሇተኛው የተዚማጅ ጥናቶች ቅኝትን የሚመሇከት ሲሆን ከሀገር በቀሌ የአፇር እና ውሃ ጥበቃ
እውቀት ጋር በተያያ዗ የተሰሩ ጥናቶች ተዲሰዋሌ፡፡ ዲሰሳ ተዯረገባቸው 13 ጥናቶች መካከሌ
የአብዚኞቹ ትኩረት ባህሊዊ በሆነ መንገዴ አፇር የሚጠበቅበት መንገዴ ሊይ ብቻ ትኩረት
ያዯረጉ ናቸው፡፡ የኔ ጥናት ሀገር በቀሌ በሆነ መንገዴ አፇር የሚጠበቅበትን መንገዴ
መመርመሩ ቅኝት ከተዯረገባቸው ጥናቶች ጋር ቢያመሳስሇውም ማህበረሰቡ በሚጠቀሟቸው
዗ዳዎች ይሇያሌ፡፡ አሌፎ አሌፎ አፇርን ሇመጠበቅ የሚጠቀሟቸው ዗ዳዎች ቢመሳሰለም
የእውቀቶች አተገባበር የተሇያየ ነው፡፡

ሇምሳላ የእርከን ስራን ብንመሇከት አንዲንድቹ አፇርን በመቆፇር ብቻ እንዯሚሰራ ሲገሌፁ

አንዲንድቹ ዯግሞ ዴንጋይን በመጠቀም እንዯሚሰሩ በጥናታው ውስጥ ገሌፀዋሌ፡፡ የኔ ጥናት
በሚያተኩርበት አካባቢ ዯግሞ እርከን ሲሰሩ የቦይ መገጣጠሚያ ቦታዎች ሊይ በቀሊለ ጎርፈን
መቋቋም እንዱችሌ ዚፍ ቆርጠው በቦዩ ሊይ እንዯ አጥር በማጠር በእርጥብ ቅጠሌ ሸምጠው
በመስራት ቦዩ በአፇር እንዱሞሊ ያዯርጋለ፡፡ ይህ የሚሳየው የእውቀቶቹ አተገባበር
እንዯየማህበረሰቡ የተሇያየ መሆኑን ነው፡፡

ላሊው አንዲንዴ ጥናቶች አፇር እና ውሃ የሚጠበቅባቸውን ዗ዳዎች ቢያነሱም የኔ ጥናት

በሚያተኩርበት አካባቢ ማህበረሰቡ የሚጠቀምባቸው እውቀቶች ዲሰሳ ባዯረግሁባቸው ጥናቶች
ውስጥ ያሌተፇተሹ ናቸው፡፡ የኔ ጥናት ሀገር በቀሌ በሆነ መንገዴ ውሃ የሚጠበቅበትን መንገዴ
በስፊት የሚዲስ ሲሆን በአንዲንዴ ጥናቶች ሀገር በቀሌ የውሃ ጥበቃ ዗ዳን እንዯሚፇትሹ
ቢገሌፁም ሲተገብሩት አይታይም፡፡

37
ይህ ጥናት የጥናቱን ተተኳሪ የማህበረሰብ አባሊት ባህሊዊ ዏውዴ መሰረት ያዯረገ ሲሆን
ማህበረሰቡ አፇር እና ውሃን ሇመጠበቅ የሚጠቀምባቸው ሀገር በቀሌ እውቀቶች ምን ምን
እንዯሆኑ እና መጠቀማቸው ሇአፇር እና ውሃ ጥበቃ የሚያበረክተውን አስተዋፅኦ ምን እንዯሆነ
ሇመግሇፅ የሚሞክር በመሆኑ ጥናቱ ቅኝት ከተዯረገባቸው ሥራዎች በሚጠቀመው ሥነ ዗ዳ፣
ንዴፇ ሏሳብ እና በዓሊማው እንዱሁም በጥናቱ ውጤቱ ይሇያሌ፡፡

ሶስተኛው የጥናቱ ንዴፇ ሏሳባዊ ማዕቀፍ የተዋቀረበት ክፍሌ ነው፡፡ የንዴፇ ሃሳብ ዲሰሳ
(ትውራዊ ማዕቀፍን) በሚመሇከት ዯግሞ ከጥናቱ መረጃ አንጻር ዜምዴና ያሇው ማህበራዊ ሥነ
እውቀት ንዴፇ ሀሳብ እና የማህበረሰብ ግንባታ ንዴፇ ሀሳብ ሇመረጃ መተንተኛነት ተጠቅሟሌ፡፡
የሥነ እውቀት ንዴፇ ሏሳብን ማህበረሰቡ ሀገር በቀሌ በሆነ መንገዴ አፇርን እና ውሃን
ሇመጠበቅ ምን አይነት እውቀት እንዯሚጠቀም ሇመተንተን እና የማህበረሰብ ግንባታ ንዴፇ
ሏሳብ የማህበረሰቡን ሀገር በቀሌ የአፇር እና ውሃ ጥበቃ እውቀት በጥሌቀት ሇማየት
በእያንዲንደ የማህበረሰብ አባሊት ግሊዊ እውቀት ሊይ ተመስርቶ የጋራ የሆነውን እውቀቱን
እንዳት እየገነባ እና ዚሬ ሇዯረሰበት ዯረጃ እንዳት እንዯዯረሰ ሇማየት ጥቅም ሊይ ውሇዋሌ፡፡

38
 ምዕራፍ ሶስት
የጥናቱ ዗ዳ
3.1. የምርምር አይነት

በዙህ ጥናት ሇማጥኛነት የተመረጠው የምርምር ዓይነት አይነታዊ /qualitative/ ምርምር

ነው፡፡ እንዯ Kothari (2004፡ 5) አይነታዊ ምርምር የሰዎችን አመሇካከት እና አስተያየት
መፇተሽ ሊይ ያተኮረ ሲሆን ቁጥር ነክ ያሌሆኑ ወይም በቃሊት (በጽሁፍ) የሚገሇጹ መረጃዎችን
በመሰብሰብ ሊይ ያተኩራሌ፡፡ እነዙህንም መረጃዎች ሇመግሇጽ እና ሇመተንተን ቃሊትን
በመጠቀም ጉዲዩን የተሳታፉዎች ስሜት በሚንጸባረቅበት መሌኩ በተጨባጭ የሚያቀርብ ነው፡፡

የዙህ ጥናት ትኩረትም ሀገር በቀሌ የአፇር እና ውሃ ጥበቃ እውቀት አተገባበር በመመርመር
የማህበረሰቡን እውቀት፣ አስተሳስብ፣ ፍሌስፍና፣ ርዕዮተ አሇም ወ዗ተ. ማሳየት በመሆኑ
የጥናቱን ዓሊማ ሇማሳካት አመቺ ዗ዳ ስሇሆነ መርጨዋሇሁ፡፡ በመሆኑም ሀገር በቀሌ እውቀት
አተገባበርን በሚመሇከት የሚገኙ ጥቅሌ መረጃዎችን ሇመግሇጽ፣ ሇማስረዲትና ሇማብራራት
አገሌግልት ሊይ ውሎሌ፡፡

3.2. የመረጃ መሰብሰቢያ ዗ዳ

የመረጃን ትክክሇኛነት እና ተጨባጭነት ሇማረጋገጥ ከሚረደ መስፇርቶች መካከሌ የመረጃ

መሰብሰቢያ ዗ዳ አንደ ሲሆን የጥናቱን ዓሊማ ሇማሳካት፣ የምርምር ጥያቄዎችን ሇመመሇስ
እና የምርምሩን ውጤት በትክክሌ ሇማስቀመጥ መረጃ በተገቢው ሁኔታ መሰብሰብ አሇበት
(ያሇው 2009፡147)፡፡ ሇጥናቱ አጋዥ የሆኑ መረጃዎችን ቀዲማይ እና ካሌዓይ የመረጃ ምንጮች
በመጠቀም መረጃ ተሰብስቧሌ፡፡

ከካሌዓይ የመረጃ ምንጮች ቤተመፃህፍት፣ ቤተመዚግብት እና የመረጃ መረቦች ሲሆኑ በርዕሰ

ጉዲዮ ዘሪያ አስቀዴመው የተፃፈ ፅሁፎች፣ ወረዲውን (ዯቡብ አቸፇርን) አስመሌክተው የተጻፈ
ጽሁፎች፣ ሀገር በቀሌ እውቀትን በተመሇከተ ከተጻፈ ፅሁፎች እንዱሁም ከርዕሰ ጉዲዩ ጋር
ግንኙነት ያሊቸው የምርምር ስራዎች እና ጠቃሚ ጽንሰ ሃሳቦችን ከመጻሕፍት፣ ከጋዛጣ፣
ከመጽሔት፣ ከዴረገጽ፣ ከታሪካዊ መዚግብት የጥናቱን አሊማ ከግብ ሇማዴረስ የሚጠቅሙ
መረጃዎች ተሰብስበዋሌ፡፡

39
ከቀዲማይ የመረጃ ምንጮች የተሰበሰቡት መረጃዎች ጥሬ መረጃዎች ሲሆኑ ከጥናቱ ተተኳሪ
ቦታ ሊይ ሀገር በቀሌ የአፇር እና ውሃ ጥበቃ እውቀት አተገባበር ሇማወቅ መረጃዎችን
ሰብስቤያሇሁ፡፡ ጥናቱ የመስክ ስራን የሚጠይቅ በመሆኑ በተፇጥሯዊ መቼት ሊይ ተሳታፉ
በመሆን መረጃዎች ከመስክ በቀዲማይ የመረጃ ምንጮች በምሌከታ፣ በቃሇ መጠይቅ እና
በቡዴን ተኮር ውይይት ተሰብስበዋሌ፡፡

3.2.1. ምሌከታ

በፎክልር ጥናት ምሌከታ ቀዲሚ የመረጃ መሰብሰቢያ ዗ዳ ሲሆን በወረዲው ሇጥናቱ በተመረጡ
ቀበላዎች ሊይ በመገኘት እና በመመሌከት ሀገር በቀሌ የአፇርና እና ውሃ ጥበቃ እውቀት ምን
እንዯሚመስሌ በምሌከታ መረጃ ተሰብስቧሌ፡፡ በጥናቱ ቦታ ሊይ የሚከወኑ ነገሮችን በሚገባ
ሇመመዜገብ አገሌግልት ሊይ ውሎሌ፡፡ በዙህ ምክንያትም በዙህ ጥናት ሊይ ምሌከታ ግንባር
ቀዯም የመረጃ መሰብሰቢያ ሆኖ አገሌግሎሌ፡፡

የምሌከታን ዗ዳ ምንነትና አስፇሊጊነት Goldstein (1964፣ 77) በሚከተሇው መንገዴ ገሌጿሌ፡፡

Observation methods: Those methods used by the field worker in obtaining data by
direct observation, looking from the outside in and describing the situation as he sees it.
The term observation as used in this context, is not limited only to visual aspects of the
situation, but also involves a full range of sensual experience including hearing, feeling,
smelling, and tasting, whenever these may be appropriate.

የምሌከታ ዗ዳ የመስክ ሰራተኛው በቀጥታ ምሌከታ መረጃን ሇማግኘት የሚጠቀምበት ዗ዳ ሲሆን

ከሚከወነው ጉዲይ ውጭ ወይም ውስጥ በመሆን የተመሇከተውን ጉዲይ ሇመግሇጽ የሚያስችሌ ነው፡፡
ምሌከታ የሚሇው ቃሌ በሁኔታዎች እይታዊ ገጽታዎች ብቻ የሚወሰን ሳይሆን እንዯ መስማት፣ በነገሮች
ሊይ ያሇን ስሜት፣ ማሽተት እና ጣዕም ጨምሮ አጠቃሊይ የስሜት ህዋሳት በመጠቀም መረዲትን
ያካትታሌ፡፡

በዙህ ሃሳብ መሰረት ምሌከታ አጥኚዎች ሁኔታዎች የተከወኑበትን ተፇጥሯዊ አውዴ

በአይናቸው በመመሌከት መረጃ የሚሰበስቡበት ነው፡፡ ምሌከታ በአይን መመሌከት ሊይ ብቻ
የተገዯበ ሳይሆን ጉዲዮቹን እና ሁኔታዎችን በሁለም የስሜት ህዋሳቶቻችን መከታተሌን እና
መገን዗ብን የሚጨምር ዗ዳ ነው፡፡

በመሆኑም በአፇር እና ውሃ ጥበቃው ሊይ ያለ ጉዲዮችን ከመመሌከት ባሻገር ሁለንም የስሜት

ህዋሳት በመጠቀም መረጃ ሰብስቤያሇሁ፡፡ ምሌከታውም ሇጥናቱ በተመረጡት ቀበላዎች ሊይ
በመገኘት የአፇር እና ውሃ ጥበቃ ተግባራትን ሲያከናውኑ ተካሂዶሌ፡፡ ሀገር በቀሌ እውቀት
ካሊቸው አባቶች እና በጋራ በመሆን የአፇር እና ውሃ ጥበቃ ተግባር ከሚያከናውኑ የማህበረሰቡ

40
ክፍልች ስሇመሬት አጠቃቀም፣ ባህሊዊ ሌምድች፣ ንብረት አያያዜ ዗ዳዎች እና ላልች
አጠቃሊይ ሁኔታዎችን ሇማጥናት በምሌከታ መረጃ ተሰብስቧሌ፡፡

ምሌከታ በሁሇት አይነት መንገዴ ሉካሄዴ እንዯሚችሌ Kothari (2004፡ 96) ይገሌፃለ፡፡
ይኸውም ተሳትፏዊ እና ኢ-ተሳትፏዊ ምሌከታ ናቸው፡፡ ተሳትፏዊ ምሌከታ መረጃ ሰብሳቢው
ጥናት በሚያዯርግበት ማህበረሰብ የዕሇት ተዕሇት የህይወት እንቅስቃሴ ውስጥ በመሳተፍ መረጃ
መሰብሰብ የሚያስችሌ ዗ዳ ነው፡፡ ሀገር በቀሌ አፇር እና ውሃ ጥበቃ እውቀት በሚተገበሩበት
ቦታ ተገኝቼ ፍግ በመበተን፣ በእርከን ስራ ሊይ አብሮ በመቆፇር፣ አፇር በማውጣት፣ ውሃ
በመገዯብ እና በማጣራት በተሳትፏዊ ምሌከታ መረጃዎች ተሰብስበዋሌ፡፡

ኢ-ተሳትፏዊ ምሌከታ የሚባሇው ዯግሞ አጥኝው ስሇሚያጠናው ማህበረሰብ ባህሌ ዲር ቆሞ

መረጃ የሚሰበስብበት ሂዯት ነው፡፡ በመሆኑም ይህ ዗ዳ ብዘ ሁኔታዎችን በአንዴ ጊዛ
ሇመመሌከት፣ ስሇጉዲዩ ማሳታዎሻ ሇመያዜ፣ በቪዱዮ ሇመቅረጽ፣ ሇመከታተሌ እና ሇመረዲት
ያስችሊሌ፡፡ በመሆኑም ኢ-ተሳትፏዊ ምሌከታን በመጠቀም መረጃዎችን በንቃት ሇመከታተሌ
የአፇር እና ውሃ ጥበቃውን ሲያካሂደ በዴምፅና በቪዱዮ እየቀረፅኩ በክዋኔው ሊይ ተፅዕኖ
የሚፇጥሩ ነገሮችን ሇመከታተሌና ሇመረዲት የተጠቀምሁበት ዗ዳ ነው፡፡

ምሌከታን በመጠቀም መረጃ ሲሰበሰብ ተፇጥሯዊ እና ተፇጥሯዊ ያሌሆኑ አውድችን መጠቀም

ይቻሊሌ፡፡ ተፇጥሯዊ አውዴ አንዴ ፎክልራዊ ጉዲይ ከነተግባሩ የሚከወንበት ማህበራዊ አውዴ
ሲሆን ተፇጥሯዊ ያሌሆነ አውዴ ዯግሞ በተመራማሪው የጊዛ እቅዴ መሰረት ከመረጃ ሰጭዎች
ጋር በሚዯረግ ስምምነት የሚፇጠር ነው፡፡ በዙህ ጥናት ውስጥ ከሀገር በቀሌ የአፇር እና ውሃ
ጥበቃ ተግባራት ጋር በተያያ዗ የሚከናወኑ ጉዲዮችን እና ፎክልራዊ ገጽታዎች በተፇጥሯዊ
አውዴ ተሰብስበው የቀረቡ ናቸው፡፡

3.2.2. ቃሇ መጠይቅ

ይህ ዗ዳ በምሌከታ ወቅት ግሌጽ ያሌሆኑ ጉዲዮችን ሇመረዲት እና የምሌከታ መረጃዎችን

ትክክሇኛነት ሇማወቅ እና ሇማጣራት የሚያስችሌ ነው፡፡ ስሇዙህ በምሌከታ ወቅት ያሌተገኙ
መረጃዎች ሇማግኘት እና በምሌከታ ወቅት የተገኙ መረጃችን ትክክሇኛነት ሇማወቅ ይጠቅማሌ፡፡

41
ቃሇ መጠይቅን አስመሌክተው Goldstein (1964፣ 104) “Interview is the most common
field methods employed by folklore collectors. interview data way include
information on what the informant knows, believes, expects, feels, wants, does
or has do which explain or give reason for any of the preceding.” በማሇት
ያብራራለ፡፡ “ቃሇ መጠይቅ በፎክልር የመስክ ሰራተኞች ተግባራዊ የሚዯርግ የተሇመዯ የመረጃ
መሰብስቢያ ዗ዳ ነው፡፡ የቃሇ መጠይቅ መረጃ አቀባዮች የሚያቁትን፣ የሚያምኑበትን፣
የሚሰማቸውን፣ የፇሇጉትን ተግባራዊ የሚያዯርጉበት እና ማንኛውንም መረጃ የሚገሌፁበት
መንገዴ ነው፡፡”

በመሆኑም ቃሇ መጠይቅ በምሌከታ ወቅት የተፇጠሩ ጥያቄዎችን፣ ያሌታዩ ጉዲዮችን

ሇመመሇስና ሇመዲሰስ ስሇሚረዲ ሀገር በቀሌ የአፇር እና ውሃ ጥበቃ እውቀት አተገባበር ሲጠና
የአካባቢውን ማህበረሰብ ባህሊዊ እውቀት ምን እንዯሚመስሌ መፇተሽ አስፇሊጊ ነው፡፡

ስሇሆነም ስሇሀገር በቀሌ እውቀት የዲበረ ሌምዴ እና አመሇካከት ካሊቸው ሰዎች፣ ታሪክ
አዋቂዎች፣ ሀገር በቀሌ የአፇር እና ውሃ ጥበቃ ዗ዳዎችን አ዗ውትረው ከሚጠቀሙ
የማህበረሰብ ክፍልች፣ የማህበረሰብ ተወካዮች፣ የዝን ባህሌ እና ቱሪዜም መምሪያ ያለ መረጃ
ሰጭዎች፣ የግብርና ዗ርፍ ኃሊፉዎች፣ የወረዲ ግብርና ኃሊፉዎች እና የሌማት ወኪልች
እንዱሁም ባሇሙያዎች ጋር የፆታ እና የእዴሜ ስብጥር በማዴረግ በወረዲው ያሇው የአፇር እና
ውሃ ጥበቃ ምን እንዯሚመስሌ የሚጠቁሙ ጥያቄዎችን በማ዗ጋጀት በቃሇ መጠይቅ መረጃዎች
ተሰብስበዋሌ፡፡

ይህ ጥናትም የተጠኝውን ማህበረሰብ ባህሊዊ እውቀት፣ አሰተሳሰብ፣ ማህበራዊ ግንኙነቶችና

መስተጋብሮች ከሀገር በቀሌ የአፇር እና ውሃ ጥበቃ እውቀት አንጻር የሚመረምር በመሆኑ
ቃሇ መጠይቅ ወሳኝ የመረጃ መሰብሰቢያ ዗ዳ ሆኖ አገሌግሎሌ፡፡ ሇቃሇ መጠይቅ የተመረጡት
መረጃ አቀባዮችም በምሌከታ ወቅት ንቁ ተሳታፉ የሆኑ እና ሀገር በቀሌ እውቀቱን በመከወን
ረጅም እዴሜን ያካበቱ ናቸው፡፡

በመረጃ አቀባይነት የተሳተፈ ሰዎች ሀገር በቀሌ እውቀታቸውን እና በማህበረሰቡ ውስጥ

ያሊቸው ሚና በመስፇርትነት በመውሰዴ የተመረጡ ናቸው፡፡ ሀገር በቀሌ የአፇር እና ውሃ
ጥበቃ ዗ዳ በተመሇከተ መረጃ ሇማግኘት በተሇይም በሀገር በቀሌ እውቀት ዘሪያ የተሻሇ

42
ሌምዴና እውቀት ካሊቸው ሽማግላዎች ጋር ከቃሇ መጠይቅ አይነቶች ውስጥ ጥሌቅ ቃሇ
መጠይቅ በማዴረግ መረጃዎች ተሰብስበዋሌ፡፡

ጥሌቅ ቃሇ መጠይቅን የተጠቀምበት ምክንያትም መረጃ አቀባዮች ስሇጉዲዩ ያሊቸውን

አስተሳሰብ፣ እምነት፣ ግንዚቤ፣ አተያይ ወ዗ተ. በጥሌቀት ሇመመርመር የሚያስችሌ በመሆኑ
ነው፡፡ ይህም ዗ዳ ስሇ ሀገር በቀሌ የአፇር እና ውሃ ጥበቃ እውቀት አተገባበር መረጃ
ሇመሰብሰብ ጥቅም ሊይ ውሎሌ፡፡

3.2.3. ቡዴን ተኮር ውይይት

በዙህ ጥናት ቡዴን ተኮር ውይይት በሶስተኛ ዯረጃ ሇመረጃ መሰብሰቢያነት ጥቅም ሊይ የሚውሌ
ሲሆን በምሌከታ እና በቃሇ መጠይቅ ወቅት ያሌተገኙ መረጃዎችን ሇማግኘት እና ግሌጽነት
የጎዯሊቸውን፣ አሻሚና አከራካሪ የሆኑ ሀሰቦችን ሇማጥራት የተተገበረ ስሌት ነው፡፡ “ቡዴን
ተኮር ውይይት የሚካሄዯው በጉዲዩ ዘሪያ በቂ መረጃ ሉኖራቸው ይችሊሌ ተብል የሚታሰቡ
ሰዎችን በመውሰዴ በሚነሳው ጥያቄ ዘሪያ በቡዴን በመሆን እየተወያዩ መረጃ እንዱሰጡ
ሇማዴረግ ነው” (ያሇው 2009፡191)፡፡

ይህን ዗ዳ በምሌከታ እና በቃሇ መጠይቅ ወቅት ያሌተገኙ መረጃዎችን ሇማግኘት እና ግሌጽነት

የጎዯሊቸውን፣ አሻሚና አከራካሪ የሆኑ ሀሰቦችን ሇማጥራት እንዱሁም የተጣረሱ መረጃዎችን
ሇማስታረቅ ተጠቅሜበታሇሁ፡፡ በዙህ ጥናትም ዜቅተኛ ሰባት ከፍተኛ ዗ጠኝ የሚዯርሱ አባሊትን
ያሳተፈ ሁሇት ቡዴን ተኮር ውይይት ተካሄዶሌ፡፡

ባህሊዊ አፇርን እና ውሃን የመንከባከብ እውቀት እንዳት ተማራችሁት? ባህሊዊ በሆነ መንገዴ
የአፇር ሇምነት እንዲይቀንስና በጎርፍ እንዲይሸረሸር እንዱሁም የውሃ ምንጮች እንዲይነጥፈ
ሇማዴረግ የምትጠቀሙባቸው ዗ዳዎች ምን ምን ናቸው? እነዙህን ባህሊዊ የአፇር እና ውሃ
ጥበቃ እውቀቶች መጠቀማችሁ ምን ጥቅም ያስገኛሌ? እና የመሳሰለት የመወያያ ርዕሰ ጉዲዮች
በማዴረግ በቡዴን እንዱወያዩ አዴርጌያሇሁ፡፡ በቡዴን ተኮር ውይይቱ ሊይ የተሳተፈትም
ሇመረጃው ቅርበት ያሊቸው ሰዎች በተሇይም አርሶ አዯሮችን በመምረጥ በቡዴን እንዱወያዩ
በማዴረግ መረጃ ተሰብሰቧሌ፡፡

43
 3.3. የናሙና አመራረጥ ዗ዳ

በዙህ ርዕሰ ጉዲይ ስር ሁሇት ዋና ዋና ጉዲዮችን የተካተቱ ሲሆን እነሱም የቦታ እና

የተሳታፉዎች (መረጃ አቀባዮች) ናሙና አመራረጥ የሚለ ናቸው፡፡ ከቦታ አንፃር አሊማ ተኮር
በተሰኘው የናሙና አመራረጥ ዗ዳ በዋናነት ሀገር በቀሌ የአፇር እና ውሃ ጥበቃ ተግባራትን
በሚያ዗ወትሩ በወረዲው ሇጥናት በተመረጡ ስዴስት ቀበላዎች ተካሂዶሌ፡፡ የተመረጡት
ቀበላዎች እዴሌ ከማይሰጡ የናሙና መምረጫ ዗ዳዎች መካከሌ አሊማ ተኮር በተሰኘው
የናሙና አመራረጥ ዗ዳ ነው፡፡ አሊማ ተኮር የናሙና አመራረጥ ዗ዳ አንዴ አጥኚ ሇጥናቱ
አስፇሊጊ የሆነ መረጃ ሉያገኝባቸው የሚችለ ተሳታፉዎችን ወይም ላልች ነገሮችን ከጥናቱ
አሊማ አንጻር የሚመርጥበት ነው (ያሇው 2009፡132)፡፡

በዙህ ጥናት አሊማ ተኮረ የተሰኘውን የናሙና አመራረጥ ዗ዳ የተጠቀምበት ምክንያት በወሰኑ
ሊይ ሇመግሇጽ እንዯተሞከረው ከላልች ቀበላዎች በተሇየ ሇአፇር መሸርሸር፣ ሇአፇር ሇምነት
መቀነስ እና ሇውሃ ብክሇት የተጋሇጡ ቦታዎች ማሇትም ተዲፊት መሆን፣ ተራራማ፣ ገዯሊማ
መሆን በአጠቃሊይ ወጣ ገባ የበዚበት የአፇሩም ሇምነት መቀነስ እና ሇውሃ ብክሇት የተጋሇጡ
እንዯሆኑ ነው፡፡ እነዙህን ችግሮች ሇመፍታትም ሀገር በቀሌ የአፇርና ውሃ ጥበቃ እውቀትን
አ዗ውትረው የሚጠቀሙ ሇጥናቱ ትክክሇኛ መረጃ የሚገኝባቸው ቦታዎች ስሇሆኑ ነው፡፡

ሀገር በቀሌ የአፇር እና ውሃ ጥበቃ እውቀት አተገባበርን ሇማጥናት ሁለንም የማህበረሰብ

ክፍሌ ሁለ የጥናቱ አካሌ ማዴረግ ፇጽሞ አይታሰብም፡፡ ስሇዙህ ወካይ የሆነ ናሙና መምረጥ
አስፇሊጊ ነው፡፡ በዙህ ጥናት ወሳኝ ንሞና ዗ዳ በመጠቀም ተጠኝዎች ሊይ ናሙና ተወስዶሌ፡፡
ከወሳኝ የንሞና ዗ዳዎችም ከጥናቱ አሊማ አንፃር ሇመጠቀም አመቺ የሆነው ዓሊማ ተኮር እና
ጠቋሚ ናሙና ዗ዳን በመጠቀም መረጃ ተሰብስቧሌ፡፡

በዙህ ጥናት በመረጃ አቀባይነት የተሳተፈ ሰዎች የተመረጡት በዋናነት በአሊማ ተኮር የናሙና
አመራረጥ ዗ዳ (Purposive Sampling) ነው፡፡ ዓሊማ ተኮር ናሙና አንዴ ተመራማሪ
የጥናቱን አሊማ ሇማሳካት እና የሚፇሇገው ዓይነት መረጃ ሇማግኘት የተወሰነ ቡዴን (ሰዎች)
ወይም የሚያጠናበትን ቦታ ሲመርጥ ይጠቀምበታሌ (Mcneill and Chapman, 2005፡ 50)፡፡

44
በመሆኑም የጥናቱን አሊማ ሇማሳካት ከአዋቂም አዋቂ በመኖሩ ምሌከታ በተካሄዴበት ወቅት
ንቁ ተሳትፎና ወሳኝ ዴርሻ የነበራቸውን እና የተሻሇ እውቀት አሊቸው ተብሇው በአካባቢው
ማህበረሰብ አባሊት የታመነባቸው ሰዎችን በመረጃ ሰጪነት ተሳትፇዋሌ፡፡

በተጨማሪም ጠቋሚ የናሙና አመራረጥ ዗ዳ (Snow ball Sampling) ተግባራዊ ይሆናሌ፡፡

ይህ ዗ዳ በሚጠናው ጉዲይ ዘሪያ ከአንዴ ሰው ወይም ቡዴን ሊይ ውስን መረጃዎችን በመቀበሌ
እነሱ ዯግሞ ላሊውን እንዱጠቁሙ የሚዯረጉበት እና የጥቆማ ሂዯቱም አንደ ጠቋሚ ወዯ
ላሊው ተጠቋሚ እያመሇከተ በቂ መረጃ እስከሚገኝ ዴረስ የሚቀጥሌ ነው (ያሇው 2009፡134)፡፡

በዙህ ጥናትም ይህን ዗ዳ የምጠቀምበት ምክንያት ሁለንም መረጃ ከአንዴ ሰው ማግኘት

ስሇማይቻሌ ከተመረጡ የጥናቱ ተሳታፉዎች ጋር ቃሇ መጠይቅ ሲዯረግ በጉዲዩ ዘሪያ እውቀት
ያሊቸው ላልች ግሇሰቦችን እንዱጠቁሙ በማዴረግ መረጃዎችን ሇመሰብሰብ ተመራጭ በመሆኑ
ነው፡፡

3.4. የመረጃ መተንተኛ ስሌት

አይነታዊ የአጠናን ዗ዳን በመከተሌ ጥናት ሲካሄዴ መተንተኛ ዗ዳው የሚወሰነው በሚሰበሰበው
መረጃ ነው፡፡ በዙህ መሰረት ሇዙህ ጥናት በምሌከታ፣ በቃሇ መጠይቅ እና በቡዴን ተኮር
ውይይት የተሰበሰቡ መረጃዎች የይ዗ት ስሌትን በመጠቀም ተተንትነው ቀርበዋሌ፡፡

የይ዗ት ስሌት የተመረጠበት ዋናው ምክንያት ማህበረሰቡ ሀገር በቀሌ የሆኑ እውቀቶች
በመጠቀም አፇርን እና ውሃን የመጠበቅ ሌማደን ሇመመርመር፣ አፇርን እና ውሃን ሇመጠበቅ
የሚጠቀሙባቸው ሀገር በቀሌ እውቀቶች ምን ምን እንዯሆኑ፣ ተተግባሪነቱ ምን
እንዯሚመስሌ፣ በሀገር በቀሌ እውቀት የተገኙ የአፇር እና ውሃ ጥበቃ የሚያስገኛቸው
ጥቅሞችን ሇመተንተን በይ዗ት በማዯራጀት ማቅረብን የሚጠይቅ በመሆኑ ነው፡፡

45
 3.5. የጥናቱ ስነምግባር

አንዴ አጥኚ ትክክሇኛውን ጥናት ሇማካሄዴ የሚያጠናውን ማህበረሰብ ባህሌ፣ ወግና ሌማዴ
ማወቅና ማክበር፣ የጥናቱን ዓሊማ በግሌጽ ማሳወቅና የጥናቱን ስነ ምግባር መጠበቅ እንዲሇበት
የሚታወቅ ነው፡፡ በመሆኑም ሇዙህ ጥናት የሚሆኑ መረጃዎች የተሰበሰቡት የሙያው ስነ
ምግባር በሚያ዗ውና በሚፇቅዯው መሌኩ ብቻ ነው፡፡ ሇዙህ ጥናት መረጃ ሇመሰብሰብ የመስክ
ስራ ከመጀመሬ በፉት በወረዲው ከሚገኙ የመንግስት ጽ/ቤቶች መረጃ የሰበሰብኩት ከትምህርት
ክፍሌ የተሰጠኝን የዴጋፍ ዯብዲቤ በማሳየትና ፍቃዲቸውን በመጠየቅ ነው፡፡ የመስክ ስራ
ስጀምር መረጃ ሰጭዎችን በጥናቴ ያሳተፍኩት ፍቃዲቸውን በመጠየቅ ሲሆን መረጃ እንዱሰጡኝ
ጫና የፇጠርኩበት የጥናቱ ተሳታፉ የሇም፡፡

በቃሇ መጠይቅ ወቅት መቅረፀ ዴምጽና ፎቶ ካሜራ የተጠቀምኩት አስቀዴሜ በማስፇቀዴ

ሲሆን ዴምፃቸው እንዲይቀረጽ ሇጠየቁኝ መረጃ አቀባዮች ፍሊጎታቸውን በማክበር ቃሇመጠይቁን
በማስታወሻ በመያዜ መረጃውን ሰብስቤአሇሁ፡፡ ሇመረጃ አቀባዮቼና ከመረጃ አቀባዮች ጋር
ሊገናኙኝ እንዱሁም በተሇያየ መንገዴ ጥናቱ እንዱሳካ ዴጋፍ ሊዯረጉሌኝ ሰዎች አቅሜ
የፇቀዯውን አዴርጌያሇሁ፡፡ እንዱሁም ሇዙህ ጥናት በግብዓትነት የዋለ ከቀዲማይ እና ካሌዓይ
ምንጮች የተገኙ መረጃዎችን ምንጫቸው በአግባቡ ጠቅሻሇሁ፡፡

3.6. የመስክ ተመክሮ ዗ገባ

ይህ ጥናት በዯቡብ አቸፇር ወረዲ በሚገኙ ዱሊሞ፣ ሊሉበሊ፣ አሁሪ፣ ሌሁዱ፣ አብችክሉ እና
ኩርበሃ የተባለ ስዴስት ቀበላዎች ተካሂዶሌ፡፡ ሇዙህ ጥናት ግብዓት የሆኑ መረጃዎችን
ሇመሰብሰብ መስክ የወጣሁት ከትምህርት ክፍለ የተፃፇሌኝ የዴጋፍ ዯብዲቤ በመያዜ ህዲር 15
ቀን 2013 ዓ.ም ከባህርዲር በመነሳት ደርቤቴ ገብቼ አዯርኩ፡፡ መስክ ከመውጣቴ በፉት እኔ
በማጠናው ርዕሰ ጉዲይ ዘሪያ የተሻሇ እውቀት ያሊቸውና ሇጥናቴ ቁሌፍ መረጃ ሰጪዎች
ሉሆኑ የሚችለ ሰዎችን ማሰብ ጀመርሁ፡፡ በዙህ ጉዲይ ሊይም ቤተሰቦቼን፣ ጓዯኞቼንና የአከባቢ
ነዋሪዎችን በስፊት እያማከርኩ ቀዴሞውኑ ከማውቃቸው ሰዎች በተጨማሪ በእነሱ
አመሊካችነት አንዲንዴ ሰዎችን በጥናቴ ሇማሳተፍ ወሰንኩ፡፡

የቅዴመ መስክ ዜግጅቴን በዙህ መሌኩ ካጠናቀቅሁ በኋሊ በቅዴመ መስክ ወቅት በጥናቱ
እንዱሳተፈ ወዯ ተመረጡ ቁሌፍ መረጃ አቀባዮች ፉቴን በማዝር የመስክ ስራን ሇማስቀጠሌ
ተንቀሳቀስኩ፡፡ ጥናቱን ሇማካሄዴ መረጃ መሰብሰብ የጀመርኩት ስሇአከባቢው እና ስሇማህበረሰቡ

46
አንዲንዴ መረጃዎችን ሇመሰብሰብ የተፃፇሌኝን የዴጋፍ ዯብዲቤ በመያዜ ስሇወረዲው አጠቃሊይ
መረጃ የማገኝባቸውን ተቋማት በመምረጥ ከህዲር 15 ቀን 2013 ዓ.ም እስከ ህዲር 25 ቀን
2013 ዓ.ም ዴረስ ስሇወረዲው የህዜብ ሁኔታ፣ መሌካምዴራዊ አቀማመጥ፣ ካርታ፣ የአየር
ንብረት ሁኔታ፣ ቋንቋ እና ሀይማኖት እንዱሁም መተዲዯሪያቸው በተመሇከተ የተሇያዩ
መረጃዎችን ሰበሰብኩ፡፡ በዙህ ዘር የጥናቴን ርዕሰ ጉዲይ በሚመሇከት ከተወሰኑ መረጃ ሰጭዎች
ጋር ቃሇ መጠይቅ በማዴረግ እና የአፇር እና ውሃ ጥበቃ ተግባራት ሲከናወኑ ምሌከታ
በማዴረግ መረጃ ሰብስቤያሇሁ፡፡

ሁሇተኛው ዘር ከጥር 1 ቀን 2013 ዓ.ም እስከ ጥር 15 ቀን 2013 ዓ.ም ዴረስ ባሇው ጊዛ

ተካሂዶሌ፡፡ በዙህ ጊዛ ስሇአካባቢው ጥሌቅ የባህሌ እውቀት ያሊቸውንና በማህበረሰቡ ውስጥ
ተሰሚነት ያሊቸውን ሰዎች በአካባቢው ያለ ታሊሊቅና ታዋቂ ሰዎችን እንዱጠቁሙኝ በመጠየቅ
በስዴስቱም ቀበላዎች ቁሌፍ መረጃ አቀባዮችን በመሇየት ቃሇ መጠይቅ በማዴረግ መረጃ
ሰብስቤያሇሁ፡፡ በተጨማሪም ሀገር በቀሌ የአፇር እና ውሃ ጥበቃ ሲካሄዴ እርከን ሲሰራ አብሮ
በመቆፇር፣ አፇር በማውጣት፣ ወ዗ተ. ምሌከታ በማዴረግ መረጃ ሰብስቤያሇሁ፡፡

ሶስተኛው ዘር ከመጋቢት 20 ቀን 2013 ዓ.ም እስከ ሚያዙያ 12 ቀን 2013 ዓ.ም ዴረስ

የተካሄዯ ሲሆን፤ ከመጋቢት 21 ቀን 2013 ዓ.ም እስከ ሚያዙያ 8 ቀን 2013 ዓ.ም ዴረስ
ከተመረጡ መረጃ አቀባዮቸ ጋር ስሇጥናቴ ዓሊማ በግሌጽ በማስረዲት መረጃ ሇመቀበሌ ቀጠሮ
በመያዜ እና ከቀጠሮው ሰዓት ቀዴሞ በመገኘት መረጃዎችን ሰብስቤያሇሁ፡፡ በዙህ ጊዛ ውስጥ
ሀገር በቀሌ እውቀትን በመጠቀም አፇርን እና ውሃን የመጠበቅ ሌማዲቸው ምን
እንዯሚመስሌ፣ ሀገር በቀሌ እውቀትን በመጠቀም አፇርን እና ውሃን የሚጠብቁባቸው ዗ዳዎች
ምን ምን እንዯሆኑ፣ እነዙህ ዗ዳዎች መጠቀማቸው የሚያስገኛቸው ጠቀሜታ ምን እንዯሆነ
ሇማወቅ ምሌከታ፣ ቃሇመጠይቅ እና ሁሇት ቡዴን ተኮር ውይይት አዴርጌአሇሁ፡፡

እነዙህ ቀናቶች የተመረጡበት ምክንያት የአፇር ጥበቃው የሚካሄዴባቸው እና ከውሃ ብክሇቱን

እና ዴርቁን ሇመከሊከሌ ቅዴመ ዜግጅት የሚዯረግባው በመሆናቸው ነው፡፡ በተሇይም በበጋ
ወቅት የአፇር ጥበቃው ተግባራት ሇክረምት ዗ር ዜግጁ የሚሆኑበት ጊዛ በመሆኑ ከሊይ
የጠቀስኋቸውን ቀናቶች ሌመርጥ ችያሇሁ፡፡ የውሃ ጥበቃውም ቢሆን የሚካሄዯው በበጋው
ወቅት ሲሆን ከዴርቅ እና ከብክሇት ሇመጠበቅ ቅዴመ ዜግጅት የሚዯረግበት ጊዛ ነው፡፡

47
 3.7. ያጥናቱ ያጋጠሙ ችግሮች እና መፍትሄዎቻቸው
3.7.1. ያጋጠሙ ችግሮች
በመረጃ ስብሰባሰባ ወቅት ምቹ ሁኔታዎች የነበሩ ቢሆንም ችግሮችም አጋጥመዋሌ፡፡ ከእነዙህ
ውስጥ ዋና ዋና ያሌኳቸውን በሚከተሇው መንገዴ አቅርቤያሇሁ፡፡ ይህን ጥናት ሳጠና
ያጋጠመኝ ችግር ከመረጃ ሰጪዎች ጋር የተያያ዗ ነው፡፡ መረጃ ሰጪዎች መረጃ እንዱሰጡ
በሚጠየቁበት ወቅት ዜግጁ አሇመሆናቸውን በመግሇፅ ቀጠሮ መጠየቅ በተዯጋጋሚ ያጋጥመኝ
ችግር ነው፡፡ እነሱን ሊሇማስጨነቅና ጊዛ አግኝተው በዯንብ ተ዗ጋጅተው ቢመጡ ጥሩ ነገር
አገኛሇሁ በሚሌ ተስፊ ቀጠሮ ሲሰጣቸው ዯግሞ በቀጠሮ ሊይ አሇመገኘትና ተዯጋጋሚ ቀጠሮ
መጠየቅ በመረጃ ሰጪዎች በኩሌ ያጋጠመኝ ነው፡፡ ላሊው መረጃ ሰጪዎች ዴምፃቸው
እንዱቀረጽ ፍቃዲቸውን ከሰጡ በኋሊ ዴምጻቸው እንዯሚቀረጽ ሲያውቁ ሇሚናገሩት ነገር
የመጨነቅ ስሜት ዯግሞ በቃሇ መጠይቅ ወቅት ያጋጠመኝ ችግር ነው፡፡

3.7.2. የተወሰደ መፍትሄዎች

መመ

ከመረጃ ሰጪዎች ጋር በተያያ዗ የገጠመኝን ችግር ሇመቅረፍ የቀጠሮ ጊዛያቸውን በትዕግስት

በመጠበቅና ተስፊ ባሇመቁረጥ እንዱሁም የሚቀርቧቸውን ሰዎች በመያዜ ሇመቅረፍ ችያሇሁ፡፡
መቅረጸ ዴምጽን ከመጠቀም ጋር በተያያ዗ የተፇጠረውን ችግር ሇመቅረፍ ማስተዋሻ ዯብተር
በመጠቀም እንዱሁም ቃሇ መጠይቁን በጭውውት መሌክ በማዴረግ ችግሩን ሇማቃሇሌ ጥረት
አዴርጌያሇሁ፡፡

48
 3.8. የምዕራፈ ማጠቃሇያ

በዙህ ምዕራፍ የጥናቱ የሥነ ዗ዳ የቀረበበት ነው፡፡ ጥናቱ ይዝት ከተነሳው ርዕሰ ጉዲይ፣ ዓሊማ
እና ከሚሰበሰበው የመስክ የመረጃ አይነቶች አንጻር አይነታዊ የትርጉም ዗ዳን የተከተሇ ነው፡፡
ሇጥናቱ ግብዓት የሚሆኑ መረጃዎች ከካሌዓይና ከቀዲማይ የመረጃ ምንጮች ተሰብስበዋሌ፡፡
ጥናቱ መረጃዎችን ከመስክ ሇመሰብሰብ ምሌከታ፣ ቃሇ መጠይቅ እና ቡዴን ተኮር ውይይት
ጥቅም ሊይ ውሇዋሌ፡፡ በዙህ ጥናት ውስጥ ምሌከታው ተፇጥሯዊ በሆነ አውዴ ሲሆን ሀገር
በቀሌ የአፇር እና ውሃ ጥበቃ እውቀት ጋር በተያያ዗ የሚከናወኑ ተግባራት ሊይ መረጃዎች
ተሰብስበዋሌ፡፡

የማህበረሰቡን እውቀት በጥሌቀት ሇመመርመር ጥሌቅ ቃሇ መጠይቅ ተግባራዊ ሆኗሌ፡፡ በቃሇ

መጠይቅም ሆነ በምሌከታ ያሌተሟለ፣ ግሌጽነት የጎዯሊቸው እና ማብራሪያ የሚፇሌጉ
መረጃዎችን ሇማግኘት ቡዴን ተኮር ውይይት ተካሂዶሌ፡፡ ሁሇት የቡዴን ውይይቶች የተካሄደ
ሲሆን በአንደ ቡዴን 7 ተሳታፉዎች በሁሇተኛው ቡዴን 9 ተሳታፉዎች ውይይት አዴርገዋሌ፡፡
የመረጃ ሰጭዎችን ፇቃዯኝነት በመጠየቅ በመቅረጸ ዴምጽ፣ በቪዱዮና በፎቶ ካሜራ እንዱሁም
በማስታዎሻ ዯብተር ተሰብስበዋሌ፡፡

የመረጃ ሰጭዎች አመራረጥ ሳይንሳዊ ሂዯትን ተከትል የተከናወነ ሲሆን መረጃ ሰጭዎች
ሇባህለ ያሊቸውን ቅርበት፣ ሌምዴ፣ እውቀት፣ ክህልት እና ፇቃዯኝነት መነሻ በማዴረግ በአሊማ
ተኮር እና ጠቋሚ ናሙና እንዱመረጡ ተዯርጓሌ፡፡ ከቦታ አንፃር ዯግሞ በወረዲው ካለ ከ21
ቀበላዎች መካከሌ በአሊማ ተኮር ናሙና 6 (ስዴስት) ቀበላዎች ተመርጠዋሌ፡፡

የጥናቱ ስነምግባር ሊይ በመረጃ ስብሰባ ወቅት የተከተሌኋቸውን ስነ ምግባራዊ ሁኔታዎች

በመግሇፅ፤ የመስክ ተመክሮ ዗ገባ በሚሇውም ስር መረጃ ሇመሰብሰብ መስክ በወጣሁበት ወቅት
የተዯረጉ ክንውኖችን ዗ር዗ር ባሇ መሌኩ ቀርበውበታሌ፡፡ ያጥናቱ ያጋጠሙ ችግሮች እና
መፍትሄዎቻቸው ሊይ ችግሮችንም እንዯ አመጣጣቸው የመፍትሔ ሏሳቦችን በመፇሇግ ሇጥናቱ
አስፇሊጊ የሆኑ መረጃዎች ከቀዲማይ ምንጮች ተሰብስበዋሌ፡፡

49
 ምዕራፍ አራት

የዯቡብ አቸፇር ወረዲ ማህበረሰብ ማህበረ ባህሊዊ ዲራ

ይህ ክፍሌ ሇጥናት የተመረጠው የዯቡብ አቸፇር ወረዲ አከባቢና የወረዲው ማህበረሰብ

አጠቃሊይ ገፅታ የቀረበበት ነው፡፡ የወረዲው ስያሜ አሰጣጥ፣ የወረዲው አጠቃሊይ ገፅታ፣
መሌካዓ ምዴራዊ አቀማመጥ፣ አየር ንብረት ሁኔታ፣ የወረዲው ህዜብ መተዲዯሪያ፣ የወረዲው
የህዜብ ብዚት ፣የወረዲው ህዜብ ቋንቋ እና ሃይማኖት የተመሇከቱ ጉዲዮች ቅኝት የተዯረገበት
ክፍሌ ነው፡፡

4.1. የወረዲው ስያሜ አሰጣጥ

አቸፇር የሚሇውን ስያሜ እንዳት እንዲገኘ የአካባቢው ሽማግላዎች ሲናገሩ ዴሮ በአፄ

ቴወዴሮስ ዗መነ መንግስት ሇስራ ጉዲይ ወዯ ጎንዯር የሄደ ሰዎች አንዴ ባሇስሌጣን ፉት
ቀርበው ከየት እንዯመጡ ሲጠየቁ “ከጎጃም እንዱህ አይነት ቦታ” ብሇው ሲናገሩ ባሇስሌጣኑም
አካባቢውን በዯንብ ያውቅ ኖሯሌና የአካባቢውን ሌምሊሜ በአዴናቆት ሲገሌፁ “አይ! ያች አፇር
ሇም ናት” አለ ይባሊሌ፡፡ ከዙህ አገሊሇፅ በመነሳት አካባቢው ቀስ በቀስ “አቸፇር” የሚሇውን
ስያሜ እንዲገኘ ይናገራለ (በ2013ዓ.ም ከወረዲው ኮምኒኬሽን ጽ/ቤት ከተገኘ መረጃ የተጠናቀረ)፡፡

4.2. የወረዲው አጠቃሊይ ገፅታ

ይህ ጥናት የሚያተኩረው በአማራ ክሌሌ በምዕራብ ጎጃም ዝን ውስጥ ካለት 13 ወረዲዎች

መካከሌ በዯቡብ አቸፇር ወረዲ ነው፡፡ ወረዲው በሰሜን ሰሜን አቸፇር እና አሇፊ ወረዲ፣ በዯቡብ
ዲንግሊ ወረዲ፣ በምስራቅ ሜጫ ወረዲ፣ በምዕራን ጃዊና ዲንግሊ ወረዲ ያዋስኑታሌ፡፡ ወረዲው
ከዝኑ ዋና ከተማ ፍኖተ ሰሊም 120 ኪ.ሜ፤ ከክሌለ ዋና ከተማ ባህር ዲር በ62 ኪ.ሜ
እንዱሁም ከኢትዮጵያ ዋና ከተማ አዱስ አበባ 497 ኪ.ሜ ርቀት ሊይ ይገኛሌ፡፡ በዯቡብ አቸፇር
ወረዲ 21 የገጠር ቀበላዎች እና ሶስት የከተማ ቀበላዎች በዴምሩ ሀያ አራት ቀበላዎች
በወረዲው አስተዲዯር ስር ይገኛለ፡፡ ሇሰው ሌጆች መኖሪያ ምቹ የሆነ መሌክዓ ምዴራዊ
አቀማመጥ ያሇው ወረዲ ነው (በ2013ዓ.ም ከወረዲው ፕሊን እና ኢኮኖሚ ጽ/ቤትከተገኘ መረጃ የተጠናቀረ)፡፡

50
 4.3. የወረዲው መሌክዓ ምዴራዊ አቀማመጥ እና የአየር ንብረት ሁኔታ

የወረዲውን የመሬት አቀማመጥ ስንመሇከት 72% ሜዲማ፣ 6% ሸሇቋማ፣ 10% ተራራማ እና

12% ወጣ ገባማ እንዯሆነ መረጃዎች ያመሇክታለ፡፡ የወረዲውን የቆዲ ስፊት ስንመሇከት
118225 ሄክታር ስፊት ያሇው ነው፡፡ ከፍታውም ከባህር ወሇሌ በሊይ 1500 እስከ 2300
ሜትር እንዯሚዯርስ ይገመታሌ፡፡ የመሬት አጠቃቀምን በተመሇከተ ሇእርሻ አገሌግልት
የሚውሇው መሬት 39,195 ሄ/ር፣ ሇግጦሽ 881 ሄ/ር፣ በዯን እና ቁጥቋጦ የተሸፇነ 718 ሄ/ር፣
በውሃ አካሊት የተሸፇነ እና ጥቅም የማይሰጥ 0.5 ሄ/ር ነው፡፡ ወረዲው ሇመስኖ ሌማት ሉውለ
በሚችለ 10 ወንዝች እና 62 ምንጮች የተከበበ ነው፡፡

የዯቡብ አቸፇር ወረዲ የአየር ንብረት በ3 ዋና ዋና ክፍልች የተከፇሇ ነው፡፡ የአየር ንብረት
ሁኔታ በፐርሰንት ሲሰሊ 71.9% ወይናዯጋ፣ 0.09% ዯጋ፣ 27.9% ቆሊ ዴርሻ አሊቸው፡፡
የሙቀት መጠኑም ከ15-230c እንዯሚዯርስ ይገመታሌ፡፡ አመታዊ ዜናብ መጠኑም ከ1362 -
1632 ሚ.ሉ ይዯርሳሌ (በ2013ዓ.ም ከወረዲው ግብርና ጽ/ቤት ከተገኘ መረጃ የተጠናቀረ)፡፡
4.4. የወረዲው ህዜብ መተዲዯሪያ

የወረዲው ህዜብ በሌዩ ሌዩ የስራ ዗ርፎች ተሰማርተው የሚገኙ ቢሆንም በዋናነት

የሚተዲዯሩበት ስራ ግብርና ሲሆን ይህም በፐርሰንት ሲሰሊ 80% ይዯርሳሌ፡፡ ቀሪው 20%
የሚሆነው ማህበረሰብ ዯግሞ በንግዴ እና በከተማ ግብርና ይተዲዯራሌ፡፡ የወረዲው የአፇር
ሁኔታ 75% ጥቁር አፇር ሲሆን 25% ዯግሞ ቀይ አፇር ነው፡፡ ይህንን ተከትልም ወረዲው
ሇሰብሌ ምርት፣ ሇእንስሳት እርባታ እና አትክሌትና ፍራፍሬ ሇማምረት የተመቸ ነው፡፡
በአካባቢው በአብዚኛው የሚበቅለት ሰብልች ጤፍ፣ በቆል፣ ዲጉሳ፣ ስንዳ፣ አተር፣ ባቄሊ፣
ገብስ፣ ዴንች፣ ኑግ፣ ጎመን዗ር፣ ምስር፣ ሽምብራ ወ዗ተ. ሲሆኑ ከአትክሌትና ፍራፍሬዎች
ልሚ፣ ብርቱካን፣ ሙዜ፣ አቮካዴ፣ ማንጎ፣ ሸንኮር አገዲ፣ ወ዗ተ. ይመረታለ፡፡

የዯቡብ አቸፇር ማህበረሰቦች ከሊይ በተገሇፁት የግብርና ምርት ውጤቶች ብቻ የሚተዲዯሩ

ሳይሆኑ የቤት እንስሳትንም በማርባት ሃብት ያገኛሇ፡፡ ከሚያረቧቸው እንስሳት መካከሌ የቀንዴ
ከብቶች (በሬ፣ ሊም፣ ጥጃ፣ ወይፇን፣ ጊዯር)፣ በግ፣ ፍየሌ፣ አህያ፣ ፇረስ፣ በቅል፣ ዯሮ፣
ወ዗ተ. በማርባት ከሰብሌ ምርታቸው ጋር ጨምረው ራሳቸውን ያስተዲዴራሇ፡፡ ከእንስሳት ሀብት
ሌማት አኳያ 20,244 በሊይ የቀንዴ ከብቶች 23,465 በግና ፍየሌ በወረዲው ይገኛለ፡፡
(በ2013ዓ.ም ከወረዲው ግብርና ጽ/ቤት ከተገኘ መረጃ የተጠናቀረ)፡፡

51
 4.5. የወረዲው ህዜብ ብዚት፣ ሃይማኖት እና ቋንቋ

የወረዲው የህዜብ ብዚት የህዜብ ትንበያ መረጃ (በ2007 ዓ.ም በተዯረገው የህዜበ እና ቤት
ቆጠራ አማካኝነት የተገኘው መረጃ) እንዯሚመሇከተው በከተማ ወንዴ 10,013 ሴት 12,762
በዴምሩ 22,775 ሰዎች ሲኖሩ በገጠር ዯግሞ ወንዴ 66,577 ሴት 68,857 በዴምሩ 135,434
ሰዎች ይኖራለ፡፡ በአጠቃሊይ በወረዲው ወንዴ 76,590 ሴት 81,619 በዴምሩ 158,209 ህዜብ
እንዯሚኖር ይገመታሌ፡፡ የወረዲው የህዜብ ጥግግትም 174.35 ኪ/ሜ ነው፡፡

አብዚኛው ህዜብ የኦርቶድክስ ተዋህድ ሀይማኖት ተከታይ ሲሆን ይህም በፐርሰንት ሲሰሊ 72%
ይዯርሳሌ፡፡ ላልች 26% የሚሆኑት የእስሌምና ሀይኖት ተከታዮች እና 2% የሚሆኑት
የፕሮቴስታንት ሀይማኖት ተከታዮች ይገኛለ፡፡ በቋንቋ ረገዴ በወረዲው የሚገኙ ማህበረሰቦች
አማርኛ ቋንቋ ተናጋሪዎች ናቸው (በ2013ዓ.ም ከወረዲው ባህሌና ቱሪዜም ጽ/ቤት ከተገኘ መረጃ
የተጠናቀረ)፡፡

ካርታ 1፡- የዯቡብ አቸፇር ወረዲ ካርታ በቀበላዎች

የጥናቱ የተካሄዯባቸው ቀበላዎች፡- ሊሉበሊ ኩርበሃ ዱሊሞ አብችክሉ አሁሪ ሌሁዱ

(ምንጭ፡- የዯቡብ አቸፇር ወረዲ ኮምኒኬሽን ጽ/ቤት)

52
 ምዕራፍ አምስት

ሀገር በቀሌ የአፇር እና ውሃ ጥበቃ አተገባበር በዯቡብ አቸፇር ወረዲ

ይህ ምዕራፍ በዯቡብ አቸፇር ወረዲ ማህበረሰብ ሀገር በቀሌ የአፇር እና ውሃ ጥበቃ እውቀት
አተገባበርን በተመሇከተ በናሙናነት በተመረጡ ቀበላዎች ማሳያነት የጥናቱን አሊማ ከግብ
በሚያዯርስ መሌኩ ከአካባቢው ማህበረሰብ የተገኙ መረጃዎች በመሌክ በመሌካቸው ተዯራጅተው
የተተነተኑበት ነው፡፡ በመሆኑም በሀገር በቀሌ በሆነ መንገዴ አፇርን እና ውሃ የመጠበቅ
ሌማዴ ምን እንዯሚመስሌ፣ አፇርን እና ውሃን ሇመጠበቅ የሚጠቀሙባቸው ሀገር በቀሌ
እውቀቶች ምን ምን እንዯሆኑ፣ በአፇር እና ውሃ ጥበቃ ውስጥ ሀገር በቀሌ እውቀት መጠቀም
የሚያስገኛቸው ጥቅሞች የሚለ አበይት ርዕሰ ጉዲዮች ተተንትነው ቀርበዋሌ፡፡

5.1. በሀገር በቀሌ አፇርን እና ውሃን የመጠበቅ ሌማዴ

የዯቡብ አቸፇር ወረዲ ማህበረሰብ የእርሻ መሬታቸውን ሇመጠበቅና የአፇር ሇምነት ሇማሻሻሌ፣
አፇርን በጎርፍ ከመሸርሸር ሇመጠበቅ እንዱሁም ውሃን ከብክሇት እና ከዴርቅ ሇመጠበቅ ሀገር
በቀሌ እውቀታቸውን እንዯሚጠቀሙ በምሌከታ፣ በቃሇ መጠይቅ እና በቡዴን ተኮር ውይይት
የተገኙ መረጃዎች ያመሇክታለ፡፡ እነዙህ እውቀቶችም ማህበረሰቡ ከትውሌዴ ትውሌዴ
እየተሊሇፈ በቅብብልሽ የቆዩ ሲሆኑ አሁን ሊይም አፇርና ውሃን ሇመጠበቅ አ዗ውትረው
እንዯሚጠቀሟቸው አቶ ካሳሁን አበበ (በቃሇ መጠይቅ፣ ሚያዙያ 3 ቀን 2013 ዓ.ም)
እንዯሚከተሇው ይገሌፃለ፡፡

ከጥንትም ጀምሮ ባህሊዊ እውቀትን በመጠቀም አፇርን በጎርፍ እንዲይወሰዴና ውሃን እንዲይዯፇርስ
የማዴረግ ሌምደ ነበረን፡፡ ይህን ባህሊዊ እውቀት በመጠቀም የእርሻ ማሳችን በቄንጣ መሬት ብዘ ምርት
እንዱሰጥን እናዯርጋሇን፡፡ ያው ውሃውንም ቢሆን ባህሊዊ መንገዴ ተጠቅመን ነው የምንጠብቀው፡፡ ውሃ
እኮ ሇኛ ሇገበሬዎች ብዘ ጥቅም ነው ያሇው፡፡ መንግስት እንዯሆነ ሇከተማው ሰው እንጅ ሇእኛ ሇገበሬዎች
የሚሰጠን ትኩረት የሇም፡፡ እኛ የገጠሩ ነዋሪዎች በራሳችን ሌፊት ነው ንፁህ ውሃ እንኳን የምንቀምሰው፡፡
ታዱያ ይኸውሌሽ ሌጄ የምንጭ እና የወንዜ ውሃ ሇእኛ እና ሇባሊገሩ ነዋሪዎች ሁለ ነገራችን ነው፡፡
ሇእንስሳቶቻችን መጠጥ ይሆናሌ፣ ሇሌማት እንጠቀመዋሇን፣ የሌብሳችን እዴፍ እናስሇቅቅበታሇን፡፡
ያሇአፇር እና ውሃ እኛ ገበሬዎች ምንም መስራት ስሇማንችሌ የሚዯግፇን ባይኖርም በራሳችን ሌፊት
እንዲይበሊሹብን እንጠብቃቸዋሇን፡፡

የጥናቱ አካባቢ ማህበረሰብ ሀገር በቀሌ እውቀትን በመጠቀም አፇርን እና ውሃን መጠበቃቸው
በትንሽ መሬት ብዘ ምርት እንዱያገኙ ያስችሊቸዋሌ፡፡ አፇርና ውሃ ሇአርሶ አዯሮች ከፍተኛ
አገሌግልት አሊቸው፡፡ ውሃ ሇሰው እና ሇእንስሳት መጠጥ ይሆናሌ፡፡ ሇሌማት ይጠቀሙበታሌ፡፡
አፇርም ቢሆን ዗ርቶ ሇማጨዴ፤ ሇማሌማት እንዱሁም ላልችም ዗ርፇ ብዘ ጠቀሜታ አሇው፡፡

53
እነዙህ የተፇጥሮ ሀብቶች ጠብቆ በ዗ሊቂነት ሇማቆየት የአካባቢው ማህበረሰብ ሀገር በቀሌ የሆነ
እውቀትን ይጠቀማለ፡፡

ከመስክ የተገኘው መረጃ እንዯሚያመሇክተው አብዚኛው ማህበረሰብ በአፇር መሸርሸር ምክንያት

ምርት ከጊዛ ወዯ ጊዛ እየቀነሰ በመምጣቱ የተሻሇ ህይወት ሇመኖር አስቸጋሪ ነው፡፡ ይህን
ችግር ሇመቅረፍ ማህበረሰቡ ሀገር በቀሌ የሆነውን እውቀት ይጠቀማሌ፡፡

አንዲንዴ መረጃ ሰጭዎች በአካባቢው የሚመረቱ የሰብሌ አይነቶች በተመሇከተ እንዯ በቆል፣
ዲጉሳ፣ ጤፍ፣ ገብስ፣ ስንዳ፣ አተር፣ ባቄሊ፣ ሽምብራ፣ ኑግ፣ ተሌባ እና ግብጦ ወ዗ተ.
እንዯሆኑና እነዙህም ከምግብ ፍጆታ ተጨማሪ የገቢ ምንጭ በመሆን እንዯሚያገሇግሎቸው
ገሌጸዋሌ፡፡ የሰብሌ ምርት እየቀነሰ መምጣቱ ዯግሞ ገቢያቸውም በዙያው ሌክ እየቀነሰ
መምጣቱን ያመሇክታሌ፡፡ ይህ ዯግሞ በየጊዛው ጭማሪ እያስከተሇ የሚመጣውን የኬሚካሌ
ማዲበሪያ ገዜቶ ሇመጠቀም አቅም እያጠራቸው መምጣቱን መረጃ ሰጭዎች ያስረዲለ፡፡
በመሆኑም ሀገር በቀሌ የሆነውን የአፇር መጠበቂያ ዗ዳ እንዯሚጠቀሙ በቡዴን ተኮር
ውይይት እና በምሌከታ የተገኘው ያመሇክታሌ፡፡

አብዚኛው የጥናቱ አካባቢ ማህበረሰብ ስሇሀገር በቀሌ የአፇር እና ውሃ መጠበቂያ ዗ዳ እውቀት

እንዲሊቸው አ዗ውትረውም እንዯሚጠቀሙት ከመስክ የተገኙ መረጃዎች ያመሇክታለ፡፡ የአፇሩን
ምርታማነት በ዗ሊቂነት ሇማቆየት እና ውሃን ከብክሇት ሇመጠበቅ የሚጠቀሙበትን ስሌት
ከአባቶቻቸው የወረሱት ነው። ስሇሆነም የዙህ ዓይነቱ አስተሳሰብ የአካባቢው ተወሊጅ የሆኑ
ሌምድች መኖር ችግሮችን ሇመቋቋም ሇአካባቢያዊ ሁኔታዎች ጥሩ ውጤት ያስገኛሌ።

5.2. ሀገር በቀሌ የአፇር ጥበቃ

በጥናቱ አካባቢ ያለ የማህበረሰቡ አባሊት የአፇርን ሇምነት እና መሸርሸርን ሇመጠበቅ ሀገር

በቀሌ እውቀቶችን እንዯሚጠቀሙ ከመስክ በምሌከታ፣ በቃሇ መጠይቅ እና በቡዴን ተኮር
ውይይት ወቅት የተገኙ መረጃዎች ያመሇክታለ፡፡

54
 5.2.1. የአፇርን ሇምነት ሇመጠበቅ የሚጠቅሙ ሀገር በቀሌ እውቀቶች

ሇአፇር ሇምነት ማሻሻያ ከሚጠቀሙባቸው ሀገር በቀሌ እውቀቶች መካካሌ አፇርርቆ መዜራት፣
አሻ ማዴረግ (የታረሰ መሬትን ሳይ዗ሩ ማቆየት)፣ የቅባት እህልችን መዜራት፣ የተፇጥሮ
ማዲበሪያን መጠቀም (ፍግ መበተን፣ የበሰበሱ ቅጠልችን እና ገሇባን በመነስነስ መጠቀም)፣
ቅሊዥን በማሳ ሊይ መጠቀም፣ ሇማገድነት የሚጠቅም የበቆል አገዲ ከሊይ መቁረጥ፣ ማሇስሇስ
እና ሰብልችን ቀሊቅል መዜራት ዋና ዋናዎቹ እንዯሆኑ ከመስክ የተገኘው መረጃ ያመሇክታሌ፡፡
ከዙህ በመቀጠሌ እነዙህ ሀገር በቀሌ እውቀቶች እንዯሚከተሇው ቀርበዋሌ፡፡

5.2.1.1. አፇራርቆ መዜራት

አፇራርቆ መዜራት የአፇር ሇምነትን ሇማሻሻሌ ጥቅም ሊይ ከሚውለ ሀገር በቀሌ እውቀቶች
መካከሌ አንደ ነው፡፡ የሰብሌ ማቀያየር ሌምዴ በአስተማማኝነት ምርታማነት እንዱጨምር፣
አረም እና በሰብልች ሊይ የሚከሰት በሽታ እንዱቀንስ የሚያዯርግ ዗ዳ ነው። ይህ ዗ዳ የተሇያዩ
ሰብልችን በተሇዋዋጭነት የመጠቀም ጥበብ ሲሆን በአንዴ መሬት ሊይ የተሇያዩ ሰብልችን
የማሌማት ሂዯት ነው፡፡ በአንዴ ማሳ ሊይ አንዴ አይነት ሰብሌን ሇተከታታይ ዓመታት መዜራት
የአፇር ንጥረ ነገሮች ተሟጠው እንዱያሌቁ ያዯርጋሌ፡፡

በጥናቱ አካባቢ የሚገኙ አርሶ አዯሮች ሇበርካታ ዓመታት አፇራርቆ መዜራትን ሲጠቀሙ
ቆይተዋሌ፤ አሁንም በመጠቀም ሊይ ይገኛለ፡፡ አርሶ አዯሮቹ ሰብሌን አፇራርቆ መዜራት
የአፇርን ምርታማነት እንዯሚጨምርም ያውቃለ፡፡ በማፇራረቅ የሚ዗ሩ የሰብሌ አይነቶች
በአርሶ አዯሮቹ ፍሊጎት እና ምርጫ ሊይ የሚወሰን ሲሆን ከዙሁ ጋር ተያይዝም በአካባቢው
እንዯሚገኘው የአፇር አይነት እንዱሁም እንዯሚመረተው የሰብሌ አይነት የሚፇሌገው የአፇር
የሇምነት ዯረጃ ግምት ውስጥ ይገባሌ፡፡ በአጠቃሊይ አርሶ አዯሮቹ ሰብልቹን አፇራርቆ
የመዜራት ዗ዳን ተግባራዊ የሚያዯርጉት የአፇር ሇምነትን ሇመጠበቅ ብቻ ሳይሆን የተሻሇ
ምርት ሇማግኘትም ጭምር ነው፡፡ ሰብሌን አፇራርቆ መዜራት የአፇርን የሇምነት ሇማሻሻሌ
አቅም ያሇው ከመሆኑም ባሻገር ሰብልች በሽታን የመቋቋም እና የሰብሌ ተባዮችን በሂዯት
የመቀነስ ዯረጃው ከፍ ያሇ መሆኑን በቡዴን ተኮር ውይይት ወቅት የተገኙ መረጃዎች
ያሳያለ፡፡

55
አፇራርቆ በመዜራት የበሇጠ ውጤታማ የሚሆነው በመዜራት ሂዯቱ ሊይ የአገዲ ሰብልችን
ማሇት በቆል፣ ዲጉሳ፣ ጤፍ እና የመሳሰለትን የሰብሌ አይነቶች በማፇራረቅ ነው፡፡ ይህ ዗ዳ
ከትውሌዴ ወዯ ትውሌዴ እየተሊሇፇ ዚሬ ከዯረሰበት ዯረጃ ሊይ ዯርሷሌ፡፡

ከአፇር መጠበቂያ ዗ዳዎች ውስጥ አንደ አፇራርቆ መዜራት እንዯሆነ አቶ አብነት ጥሩነህ
(በቃሇ መጠይቅ፣ ጥር 3 ቀን 2013 ዓ.ም) እንዯሚከተሇው ገሌፀዋሌ፡፡

በጥቢ ይታረስና የቅባት እህሌ ኑግ እን዗ራዋሇን፡፡ ወይም ተሌባ ይ዗ራሌ፡፡ ያነን እን዗ራዋሇን ምን መሰሇሽ
በቆል ይ዗ራሌ፡፡ በቆል ሲ዗ራ በሰፉው ብዘ ምርት ይሰጣሌ፡፡ ሇምነቱን ጠብቆ ሰፊ ያሇ አጠቃቀም ይሰጣሌ
እና ይህን እያዯረግነን ሇምነቱን እርጥብነቱን ይዝ ይቆያሌ፡፡ እና በዙህ ነው የምንጠቀመው፡፡ እያፇራረቅነ
በመዜራት የቅባት እህልችን ያነን ማሽሊ ወይም ዲጉሳ በመዜራት ሰፉ ተረፇ ምርት (በዙህ አውዴ ብዘ
ምርት ማሇት ነው) እንዱሰጥ እናዯርጋሇን፡፡ የአዜመራ አዜመራ ዴግግሞሽ ከአመቱ አመት ምርቱ
እየቀነሰ ይመጣሌ፡፡ አረም በሌቶት ነው የሚቀረው፡፡ ተባይም ይበሊዋሌ፡፡ በየአመቱ የ5 ኩንታሌ የ6
ኩንታሌ ምርት እንዱቀንስ ያዯርጋሌ፡፡ ቀያይረን ከ዗ራነ ግን ሰፉ ተረፇ ምርት ይሰጣሌ፡፡

ይህ የሚያሳየው የአካባቢው ማህበረሰብ የተሇያየ የሰብሌ አይነቶችን በየአመቱ እያፇራረቁ

በመዜራት ሇእርሻ የሚውሇውን መሬት ሇምነት ሇመጠበቅ እንዯሚጠቀምበት ነው፡፡ ሇተከታታይ
አመት በአንዴ ማሳ ሊይ ተመሳሳይ ሰብሌ ቢ዗ራ የሚገኘው ውጤት ይቀንሳሌ፡፡ እያፇራረቁ
የሚ዗ሩ ከሆነ ግን የሚገኘው ውጤት አመርቂ እንዯሚሆን ነው፡፡

እንዯየአካባቢው የአየር ንብረት ተፇራርቀው የሚ዗ሩ የሰብሌ አይነቶች የሚሇያዩ ሲሆን የኔ

ጥናት በሚያተኩርበት አካባቢ ያሇው የአየር ንብረት ወይና ዯጋ በመሆኑ በአካባቢው በስፊት
ከሚመረቱ ሰብልች መካከሌ በቆል፣ ዲጉሳ፣ ጤፍ፣ ኑግ፣ ተሌባ፣ ገብስ፣ ባቄሊ፣ አተር፣ ወ዗ተ.
በማፇራረቅ እንዯሚ዗ሩ በቃሇ መጠይቅ እና ቡዴን ተኮር ውይይት የተገኙ መረጃዎች
ያመሇክታለ፡፡

5.2.1.2. አሻ ማዴረግ (መሬትን አርሶ ሳይ዗ሩ ማቆየት)

የአፇር ንጥረ ነገሮች ተሟጠው በሚያሌቁበት ጊዛ መሬትን እንዯገና ሇማዯስ ሇተወሰነ ጊዛ

ሳይ዗ሩ የመተው ሌምዴ ነው። ይህ ዗ዳ የአካባቢው አርሶ አዯሮች የአፇርን ሇምነት እንዱጠበቅ
የሚጠቀሙበት ላሊኛው ስሌት ነው፡፡

የአካባቢው ማህበረሰብ በጎርፍ እና በንፊስ አማካኝነት የመሬት መሸርሸር አዯጋ እየዯረሰባቸው

ይገኛለ፡፡ የጉዲቱ መጠን የከፊ በመሆኑ በአጭር ጊዛ ውስጥ መሬቶቹን ወዯ ነበሩበት ዯረጃ
መመሇስ አዲጋች እንዯሆነ በቡዴን ውይይት ወቅት አርሶ አዯሮች ይናገራለ፡፡ የጥናቱ አካባቢ
ማህበረሰብ ይህንን ችግር ሇመቅረፍ ሀገር በቀሌ የሆነውን እውቀት ይጠቀማሌ፡፡ የእርሻ መሬቱ

56
ሇምነት ሲቀንስ መሬቱን አርሶ ሳይ዗ራ አሻ አዴርጎ እንዯመሬቱ የጉዲት መጠን ሇአንዴ ወይም
ሇሁሇት አመት አርሶ ሳይ዗ራ በማቆየት ወዯ ሇምነቱ እንዱመሇስ ያዯርጋሌ፡፡

የእርሻ መሬታቸው የሚሰጠው ምርት እየቀነሰ ከመጣ መሬቱ እየተጎዲ መሆኑን ማወቂያ ዗ዳ
ነው፡፡ መሬቱ ምንም ሳያርፍ በተከታታይ ሇ4 ወይም ሇ5 አመት ከተ዗ራ ምርቱ ይቀንሳሌ፡፡
ይህ የተጎዲ መሬቱ ከጉዲቱ እንዱያገግም ሇማዴረግ እንዯ መሬቱ ጉዲት ሇአንዴ ወይም ሇሁሇት
አመት መሬቱን አርሰው ሳን዗ሩ እንዯሚያቆዩት፤ይህን ማዴረጋቸው ዯግሞ በቀጣይ ከሚ዗ራው
ሰብሌ ጥሩ ውጤት ሇማግኘት እንዯሚያስችሊቸው አቶ ታረቀኝ ፀጋ፣ አቶ አብነት ጥሩነህ፣ አቶ
ማንዯፍሮ በሊይ እና ቄስ ምናሇ አያና (በቡዴን ተኮር ውይይት፣ ሚያዙያ 2 ቀን 2013 ዓ.ም)
ገሌፀዋሌ፡፡

በአከባቢው ያለ አርሶ አዯሮች በተናገሩት መሰረት ከ4-5 ዓመት በኋሊ የመሬቱ ሇምነት ተሟጦ
ስሇሚያሌቅ ሇተጨማሪ ምርታማነት እረፍት ይፇሌጋሌ፡፡ በመሆኑም የመሬታቸውን ሇምነት
መመሇስ ሲፇሌጉ ያሇምንም ሰብሌ አርሰው ሳይ዗ሩ በመተው ወዯ ሇምነቱ እንዱመሇስ
እንዯሚያዯርጉ በቡዴን ውይይት ወቅት ተናግረዋሌ።

አሌፎ አሌፎም አርሶ አዯሮች መሬቱን መሌሶ ሇማገገም አንዴ ጊዛ ብቻ አርሰው ሇተወሰነ ጊዛ
ይተዋለ። ይህ በቀጣይ ሇሚ዗ራው ሰብሌ ምርታማነት በመጨመር ረገዴ የራሱን አሰተዋፅኦ
ያበረክታሌ፡፡ የሚያርሱትም በነሃሴ ወር እንዯሆነ እና የሚያርሱበትም ምክንያት ዜናብ ሲ዗ንብ
ውሃው ወዯ ውስጥ ሰርጎ በመግባት እርጥበቱን ጠብቆ እንዱቆይ ሇማዴረግ እንዯሆነ በቡዴን
ተኮር ውይይት ወቅት ያገኘሁት መረጃ ያመሇክታሌ፡፡ ይህ ወር የተመረጠበት ምክንያትም
የክረምቱ ጊዛ ከመጠናቀቁ በፉት የዜናቡ ውሃ መሬቱ ውስጥ እንዱገባ ሇማዴረግ ነው፡፡

በአጠቃሊይ ይህ የሚያመሇክተው አሻ ማዴረግ (መሬቱን አርሰው ሇተወሰነ ጊዛ ሳይ዗ሩ

ማቆየት) መሬቱ እርጥበቱን በመያዜ የመሬት ሇምነትን ከመጠበቅ በተጨማሪ መሬቱ ጥሩ
ምርት አንዱሰጥ ሇማዯረግ ያስችሊሌ፡፡ አርሶ አዯሮች የተጋጋጡ መሬቶችን አርሶ አዯሮች ሀገር
በቀሌ እውቀታቸውን ተጠቅመው ሇተወሰነ ጊዛም ቢሆን መሬቱን ከእንስሳት ንክኪ በመጠበቅ
አሻ እዴርገው በማቆየት ወዯ ነበረበት የመመሇስ ሥራን ያከናውናለ፡፡

57
 5.2.1.3. የቅባት እህልችን መዜራት

በጥናቱ አካባቢ ያለ አርሶ አዯሮችም የእርሻ መሬታቸውን ሇምነት ሇመጠበቅ የቅባት እህልችን
ይ዗ራለ፡፡ የአፇር ሇምነቱ የቀነሰን የእርሻ መሬት የቅባት እህልችን መዜራት አፇሩ ወዯ
ሇምነቱ እንዱመሇስ ያዯርገዋሌ፡፡ አርሶ አዯሮቹ የቅባት እህልችን አጠቃቀም በተመሇከተ በአሁኑ
ዓመት የተ዗ራው በቀጣዩ ዓመት የአፇር ሇምነትን እንዱጨምር በማዴረግ ምርታማነትን ከፍ
እንዯሚያዯርግ በቡዴን ውይይት ወቅት ገሌጸዋሌ፡፡

ከመስክ በቃሇ መጠይቅ እና በቡዴን ውይይት የተገኘው መረጃ እንዯሚያመሇክተው ማህበረሰቡ

የቅባት እህልችን በመዜራት የአፇርን ሇምነት ሇመጠበቅ የሚያስችሌ ዗ዳ መሆኑን ነው፡፡
በጥናቱ አካባቢ የሚ዗ሩት የቅባት እህልችም ኑግ፣ ተሌባ እና ሱፍ የመሳሰለትን በመዜራት
አፇር ወዯ ሇምነቱ እንዱመሇስ ማዴረግ ይቻሊሌ፡፡ የእነዙህ እህልች ቅጠሌ፣ ስር እና አጋዲ
መሬቱ ሊይ ሲረግፈ ወዯ አፇርነት ተቀይረው የመሬቱን ሇምነት በመጠበቅ የራሳቸው የሆነ
አስተዋፅኦ አሊቸው፡፡

ያንን በቅባት እህሌ ተሸፍኖ የቆየ መሬት በቆል፣ ዲጉሳ፣ ጤፍ ቢ዗ራ ከፍተኛ ምርት
እንዯሚሰጥ እና የመሬቱ ሇምነት ሇአንዴ አመት ብቻ ሳይሆን ሇተከታታይ ሁሇት (ሶስት)
አመት ሉቆይ እንዯሚችሌ መረጃ ሰጭዎች ገሌፀዋሌ፡፡

5.2.1.4. የተፇጥሮ ማዲበሪያን መጠቀም (በእርሻ ቦታ ሊይ ፍግ መጨመር፣

ገሇባና የበሰበሱ ቅጠልችን በመነስነስ መጠቀም)

በእርሻ ቦታ ሊይ ፍግ መጨመር፡- ከተፇጥሮ ማዲበሪያ ውስጥ ፍግ በመጠቀም መሬቱ ሇም

እንዱሆን እና ብዘ ምርት እንዱሰጥ ማዴረግ ይቻሊሌ፡፡ በጥናቱ አካባቢ ካለ ሀገር በቀሌ የአፇር
ሇምነት መጠበቂያ መንገድች መካከሌ የከብት እበት፣ የአህያና የበቅል ፊንዴያ እና የፍየሌና በግ
ኮረኮር በእርሻ ማሳ ሊይ መጨመር የሚጠቀስ ሲሆን ይህም በጥናቱ አካባቢ በስፊት የተሇመዯ
ተግባር ነው፡፡ በተጨማሪም አመዴ፣ የዚፍ ቅጠልች፣ አረም፣ ፍግ፣ ከቤት ውጭ ሰብስበው
በእርሻ ማሳቸው ሊይ በመጨመር ይጠቀሙበታሌ። ይህም የአከባቢው ማህበረሰብ አ዗ውትሮ
መጠቀሙ አፇሩ ሇም እና ፍሬያማ እንዱሆን ያዯርገዋሌ።

58
አቶ ገብሬ ሙጨ (በቃሇ መጠይቅ፣ ሚያዙያ 3 ቀን 2013 ዓ.ም) የአካባቢው ማህበረሰብ በእርሻ
ማሳው ሊይ ፍግ በመበተን እንዯሚጠቀሙ እንዯሚከተሇው ይገሌፃለ፡፡

መጦሪያ ሀብታችን መሬት ስሇሆነ መሬቱ መከሇስ አሇበት፡፡ አሇበሇዙያ ግን ምርት ይቀንሳሌ፡፡ ሚበሊ
ይጠፊሌ፡፡ ይህ እንዲይሆን ዯሞ በእርሻ ማሳ ሊይ ፍግ በመበተን ስንጠቀም መሬቱ እያገገመ ከሇውጥ ሊይ
ሇውጥ ይሰጣሌ፡፡ እበት፣ የፍየሌ ኮረኮር፣ የአህያ ፊንዴያ፣ አመዴ በማሳችን ሊይ እየዯፊን መሬቱ ሇም
እንዱሆን እና ብዘ ምርት እንዱሰጠን እናዯርጋሇን፡፡ እንግዱያ መንግስት የሚያመጣው ማዲበሪያማ ውዴ
ነው፡፡ በዙህ በዙህ ካሌሆነ አንችሇውም፡፡

ይህን የሚያሳየው የአካባቢው ማህበረሰብ የአፇር ሇምነት ሇማሻሻሌ እነዙህ ከሊይ የ዗ር዗ሯቸው
አካባቢያዊ ግብዓቶች በመጠቀም ምርታማ እንዱሆኑ እንዯሚያስችሊቸው ነው፡፡

በተጨማሪም እነዙህ ባህሊዊ የአፇር መጠበቅያ እንዯ ፍግ፣ ፊንዴያ፣ በጠጥ፣ ወ዗ተ. በመጠቀም
ሇ዗መናዊ ማዲበሪያ የሚያወጡትን ወጭ በመቀነስ ምርታማነትን መጨመር እንዲስቻሊቸው አቶ
አብነት ጥሩነህ፣ አቶ የኔአሇም ታያቸው እና አቶ ታፇረ ሞሊ (በቃሇ መጠይቅ፣ ጥር 12 ቀን
2013 ዓ.ም) ተናግረዋሌ። በዙህ መረጃ መሠረት የኬሚካሌ ማዲበሪያዎች ውዴ ስሇሆኑም
በአካባቢው በአብዚኛዎቹ ገበሬዎች በእርሻ ማሳቸው ሊይ ፍግ በመበተን ይጠቀማለ፡፡

የበሰበሱ ቅጠልችን እና ገሇባን በመነስነስ መጠቀም፡- በጥናቱ አካባቢ ያለ አርሶ አዯሮች

የበሰበሱ ቅጠልችን እና ገሇባን በእርሻ ማሳ ሊይ በመነስነስ አፇር ጤናማና ሇም እንዱሆን
እንዯሚያዯርጉ ከመስክ በቃሇ መጠይቅ ወቅት የተገኘው መረጃ ያመሇክታሌ፡፡ ይህ ተፇጥሯዊ
ማዲበሪያ በተሇያዩ የመበስበስ ሂዯት ውስጥ ያሇፈ የእፅዋት ቅጠልችን የያ዗ ነው፡፡ የአፇር
ተፇጥሯዊ ማዲበሪያ (ብስባሽ) በመበስበስ ሊይ ያሇ የበቆል አገዲን አካሊትን የያ዗ ሉሆን
ይችሊሌ፡፡ የመጨረሻው የመበስበስ ሂዯት ውስጥ ጠቆር ያሇና በቀሊለ የሚፇረፇር ይሆናሌ፡፡
ይህን በእርሻ ማሳ ሊይ በመበተን የአፇሩ ሇምነት እንዱጨምር ሇማዴረግ እንዯሚጠቀሙበት
አቶ ውዴነህ አያና፣ አቶ ዯረስ ሁነኛው እና አቶ ካሳሁን አበረ (በቃሇ መጠይቅ፣ ሚያዙያ 2
ቀን 2013 ዓ.ም) ገሌፀዋሌ፡፡

ያሇ ተፇጥሯዊ ማዲበሪያ (ብስባሽ) የአፇር ሇምነትን መጠበቅ አስቸጋሪ እንዯሆነ የአካባቢው

ማህበረሰብ ይናገራለ፡፡ የበሰበሱ ቅጠልችን እና ገሇባን በመነስነስ የእፅዋት ምግብ የሆኑ ንጥረ
ነገሮች በተገቢ ሁኔታ እንዱያዘ፣ የአፇር መዋቅር እንዱሻሻሌ፣ የአየር ዜውውር እንዱጨምር
እና የበሽታ መቋቋም ሚና እንዱጎሇብት በማዴረግ የአፇሩን የምርታማነት አቅም
እንዯሚጨምር አቶ አብነት ጥሩነህ፣ አቶ ጥሊሁን ገበየ እና አቶ ካሳሁን አበበ (በቃሇ
መጠይቅ፣ ህዲር 22 ቀን 2013 ዓ.ም) ገሌፀዋሌ፡፡
59
በአጠቃሊይ የአፇር ተፇጥሯዊ ማዲበሪያ የአፇሩን ሇምነት በመጠበቅ የራሱ የሆነ አስተዋፅኦ
አሇው፡፡ ተፇጥሯዊ ማዲበሪያን ወዯ አፇር መጨመር በማሳው ሊይ የሚ዗ራውን ሰብሌ
ምርታማነት እንዱጨምር ማዴረጊያ መንገዴ ነው፡፡

5.2.1.5. ቅሊዥን በማሳ ሊይ መጠቀም

ቅሊዥ የጥናቱ አካባቢ ማህበረሰብ ከአካባቢው የሚያገኛቸው ግብዓቶችን ተጠቅሞ የአፇር

ሇምነትን ሇመጠበቅ የሚጠቀምበት ስሌት እንዯሆነ ከመስክ የተገኙ መረጃዎች ያመሇክታለ፡፡

ቅሊዥ ማሇት የአካባቢው ማህበረሰብ የከብት እበት፣ አፇር፣ ቅጠሊ ቅጠሌ አረም እና ገሇባ አንዴ
ሊይ በማዴረግ ጉዴጓዴ ውስጥ በመጨመር ከነሀሴ እስከ ግንቦት ባሇው ጊዛ ውስጥ እንዱቆይ
ተዯርጎ የሚ዗ጋጅ የአፇር ሇምነት ሇመጠበቅ የሚያገሇግሌ ሰው ሰራሽ ተፇጥሯዊ የማዯበሪያ
አይነት ነው፡፡ በጥሊ አካባቢ ቦታ መምረጥ ሇቅሊዥ ማ዗ጋጃነት የሚውለ ግብዓቶችን በመጠቀም
ይ዗ጋጃሌ፡፡ ብዘ ፀሏይ የበዚበት ቦታ ቅሊዡን ስሇሚያዯርቀው እና የመበስበስ ሂዯቱን
ስሇሚያጓትተው ሇፀሀይ እንዲይጋሇጥ መጠንቀቅ ተገቢ ነው፡፡ ከነሀሴ እስከ ግንቦት ባሇው ጊዛ
አንዴ ሊይ የተ዗ጋጀው ቅሊዥ ወዯ አፇርነት በመቀየር ቡናማ ቀሇም ይይዚሌ፡፡ በዙህ መሌኩ
ከተ዗ጋጀ በኃሊ በግንቦት ወር ታፇሶ በማሳ ሊይ ይበተናሌ፡፡

የቅሊዥን አ዗ገጃጀትና አጠቃቀም በተመሇከተ (አቶ አቢታ ውነቱ፣ በቃሇ መጠይቅ፣ ሚያዙያ 2
ቀን 2013 ዓ.ም) እንዱህ በማሇት አብራርተዋሌ፡፡

ገና በነሀሴ የቅሊዥ ማ዗ጋጃ ቦታ አ዗ጋጅተን የከብት እበት፣ አፇር፣ ቅጠሊ ቅጠሌ አረም እና ገሇባ
እያዯባሇቅን ቦታው ሊይ እንጨምረዋሇን፡፡ አፇር እና ቅጠሊ ቅጠሌ ካሌተጨመረበት እንዲሇ ነው
የሚቀመጠው፡፡ ስሇዙህ ገሇባውን፣ እበቱን፣ አረሙን እና አፇሩን እያቀሊቀሌን ያ዗ጋጀነውን ቅሊዥ ከሁሇት
ሳምንት ጀምሮ እስከ አንዴ ወር ባሇው ጊዛ እንገሇብጠዋሇን፡፡ የተጨመሩት ነገሮች አንዴ ሊይ
በማሞቅሞቅ የቡና ደቄት መስል በመጥቆር ወዯ አፇርነት ይሇወጣሌ፡፡ ከዙያ ወዯ አፇርነት
የተሇወጠውን ቅሊዥ ከግንቦት እስከ ሰኔ ባሇው ጊዛ ማሳችን ሊይ በመነስነስ እንጠቀመዋሇን፡፡

ከዙህ ሀሳብ የምንረዲው ቅሊዥ ሇወራቶች ያህሌ ከተሇያዩ ቅጠሊቅጠልች እንዱሁም እበትና
ላልችም በአ዗ገጃጀት ሂዯቱ ሊይ የተጠቀሱ ነገሮች አንዴ ሊይ በማዴረግ ወዯ ማዲበሪያነት
እስኪቀየሩ ዴረስ በማቆየት የሚጠቀሙበት እንዯሆነ ነው፡፡ ዗ዳው በወራቶቹ መካከሌ እየበሰበሰ
ወዯ አፇርነት እንዯሚቀየርና ከዚ በማሳቸው ሊይ በመበተን የአፇር ሇምነት በመጠበቅ
የሚ዗ራው ሰብሌ ውጤታማ እንዱሆን ሇማዴረግ የሚጠቀሙበት መሆኑን ነው፡፡

60
ቅሊዥ ሲ዗ጋጅ የከብት እበት፣ አፇር፣ ቅጠሊ ቅጠሌ አረም እና ገሇባ መጨመራቸው አንዴ ሊይ
ተብሊሌተው ወዯ አፇርነት የመቀየር ሂዯቱ የተፊጠነ እንዱሆን ያዯርጋሌ፡፡ የከብቶችን እበት
ሇብቻው ቢዯረግ ግን ወዯ አፇርነት የመቀየር ሂዯቱ እንዯሚ዗ገይ ቢቀየር እንኳ የመሬቱን
ሇምነት በመመሇስ የሚያበረክተው አስተዋፅዖ እንዯሚቀንስ በቡዴን ተኮር ውይይት ወቅት
ያገኘሁት መረጃ ያመሇክታሌ፡፡

በአጠቃሊይ ቅሊዥ ማሇት ከተሇያዩ ቅጠሊ ቅጠልች፣ እበት፣ አረም፣ወ዗ተ የሚ዗ጋጅ የአፇርን
ሇምነት ሇመጠበቅ አገሌግልት ሊይ የሚውሌ የተፇጥሮ ማዲበሪያ አይነት እንዯሆነ በዱሊሞ
ቀበላ ሊይ በተዯረገው ቡዴን ተኮር ውይይት የተሳተፈ አባሊት ገሌፀዋሌ፡፡

ፎቶ 1፡- የተ዗ጋጀው ቀሊዥ ታፍሶ በማሳ ሊይ ሲበተን፡፡ ኩርበሃ ቀበላ፣ ፎቶ (በአጋዥ)፣

መጋቢት 25 ቀን 2013 ዓ.ም፡፡

61
 5.2.1.6. ሇማገድነት የሚጠቅም የበቆል አገዲ ከሊይ መቁረጥ

ሇማገድነት የሚውሇው የበቆል አገዲን ከስሩ እንዯይነቀሌ በማዴረግ ከሊይ በመቁረጥ አፇሩ
ሇምነቱን ጠብቆ እንዱቆይ ሇማዴረግ ይጠቀሙበታሌ፡፡ የዙህን ዗ዳ አጠቃቀም እና የሚሰጠውን
ጠቀሜታ በተመከሇተ አቶ ውዴነህ አያና በምሌከታ እና ቃሇመጠይቅ ወቅት የሚከተሇውን
ብሇዋሌ፡፡ “አገዲውን እንዱህ ከሊይ እንቆጠቁጥና ሇማገድነት እንጠቀመዋሇን፡፡ እንዯዙህ አዴርገን
ዯግሞ ከስር ብንቆርጠው አፇሩን ይዝት ይነሳና አፇሩ ሇምነቱን ያጣሌ፡፡ ከሊይ ስንቆርጠው ግን
አፇሩ አብሮ አይነሳም፡፡ እንጅ ሇላሊ ተግባር አይዯሇም ይህን ምናዯርገው፡፡”

ይህ የሚያሳየው ሇማገድነት የሚጠቅም የበቆል አገዲን ከሊይ መቁረጥ (ከነ አፇሩ ከስሩ
አሇመንቀሌ) የመሬት ሇምነትን ሇመጠበቅ እና አፇሩ በነፊስ ተጠራርጎ እንዲይወሰዴ ሇማዴረግ
እንዯሚጠቅም ነው፡፡

በወረዲው ያለ አርሶ አዯሮች በቆልውን ከቆረጡት በኋሊ የሚቀረውን ሇማገድነት ይቀሙታሌ፡፡

ሇማገድነት የሚጠቅም የበቆል አገዲን ሲሰበስቡ ከስሩ ከነ አፇሩ በመንቀሌ ሳይሆን ከሊይ
በመቁረጥ ይጠቀማለ፡፡ ይህን ማዴረጋቸው ዯግሞ አፇሩ ሇምነቱን ጠብቆ እንዱቆይ እና በነፊስ
ተጠራርጎ እንዲይወሰዴ እንዯሚያዯርግ ሇመስክ የተገኘው መረጃ ያመሇክታሌ፡፡

በተጨማሪም የበቆልው ገሇባ እየረገፇ ሲሄዴ ወዯ አፇርነት የመቀየር እዴሌ አሇው፡፡ ይህም
ወዯ ብስባሽነት ተቀይሮ የአፇር ሇምነትን ይጨምራሌ፡፡ በቃሇመጠይቅ ወቅት ያገኘሁት መረጃ
እንዯሚያመሇክተው የጥናቱ አካባቢ ማህበረሰብ የከብቶች መኖ በመሆን ሲያገሇግሌ የቆየውን
የበቆል አገዲ በእሳት እንዯሚያቃጥለት ነው፡፡ ይህም የአፇር ሇምነትን በመጨመር የራሱ
ጥቅም አሇው፡፡

ከዙህ ሊይ የበቆል አገዲ ብቻ ሳይሆን ላልች ምርቶች ተወቅተው ሲያበቆ የሚቀረው አገዲ እና
ገሇባ እየበሰበሰ ሲሄዴ ወዯ አፇርነት ተቀይሮ የመሬት ሇምነትን በመጠበቅ የራሱ የሆነ
አስተዋፅኦ እንዯሚያበረክት ሌብ ሉባሌ ይገባዋሌ፡፡

62
ፎቶ 2፡- ከሊይ የተቆረጠ የበቆል አገዲ፡፡ በዱሊሞ ቀበላ፣ ፎቶ (በአጥኝዋ)፣ ጥር 8 ቀን 2013
ዓ.ም፡፡

5.2.1.7. ማሇስሇስስ

የእርሻ ቦታን ማሇስሇስ ላሊኛው የአፇር መጠበቂያ ስሌት ነው፡፡ አንዴ የእርሻ ቦታ ሲሇሰሌስ
በማሳው ሊይ የሚወጣው አረም ይበሰብሳሌ፡፡ የሚ዗ራው ሰብሌ ቡቃያ ያምራሌ፡፡ ይህን ዗ዳ
መጠቀማቸው የሚ዗ራው ሰብሌ ውጤታማ እንዱሆን ያዯርጋሌ፡፡ የእርሻ ማሳ ማሇስሇስን
በተመሇከተ በቡዴን ተኮር ውይይት ወቅት የተገኘው መረጃ እንዯሚያመሇክተው የእርሻ
ቦታቸውን በመግመስ፣ በመዴገም፣ መስኖ በማንሳት በመጨረሻም ጉሌጓልውን በመጎሌጎሌ
዗ሩን መዜራታቸው የሚ዗ራው ሰብሌ ውጤታማ እንዱሆን እንዯሚያዯርግ ነው፡፡ እነዙህን
ሂዯቶች ሳያሌፍ ቢ዗ራ ሰብለ በአረም ተበሌቶ የሚጠበቀውን ያህሌ ምርት ሳይገኝ ይቀራሌ፡፡

63
በመሆኑም የጥናቱ አካባቢ ማህበረሰብ የእርሻ ቦታዎችን በማሇስሇስ የአፇር ሇምነትን
ይጠብቃሌ፡፡ መሬቱ ሳይሇሰሌስ ቢ዗ራ ግን ገና በቡቃያው አረም ይይ዗ዋሌ፡፡ ይህ ዯግሞ
የአረሙን ፍሬ ሇመብሊት ወዯ ማሳው የሚመጡ ነፍሳትም ሰብለን በመብሊት ሇበሽታ
እንዱጋሇጥ ያዯርገዋሌ፡፡ ይህ ዯግሞ የሚገኘውን ምርት ዜቅ እንዱሌ ስሇሚያዯርግ የእርሻ
ማሳውን ሳያሇሰሌስ የሚጠቀም እንዯላሇ ሇመስክ የተገኘው መረጃ ያመሇክታሌ፡፡

5.2.1.8. ሰብልችን ቀሊቅል መዜራት

በጥናቱ አካባቢ ሰብሌን ቀሊቅል መዜራት ረጅም ዗መን ያስቆጠረ ሀገር በቀሌ የአፇር ሇምነት
መጠበቂያ እና የምርት ማሳዯጊያ ዗ዳ ነው፡፡ አርሶ አዯሮች ይህንን ዗ዳ እንዯ በሽታ እና ዴርቅ
መቋቋሚያ አዴርገውም ይወስደታሌ፡፡ በአካባቢው የተሇመዯው አቀሊቅል የመዜራት ሌማዴም
ጎመንና ሱፍን ከበቆል ጋር በማዴረግ መሆኑን በምሌከታ ወቅት የተገኙ መረጃዎች ያሳያለ፡፡

ይህ ዗ዳ በአንዴ የእርሻ ማሳ ሊይ ሁሇት ወይም ከዙያ በሊይ ሰብልችን በአንዴ ጊዛ የማሌማት

ሌምዴ ነው፡፡ በአከባቢው ያለ አርሶ አዯሮች በቡዴን ውይይት ወቅት እንዯገሇፁት ይህን ዗ዳ
መጠቀማቸው የአፇር ሇምነትን በመጠበቅ ምርት እንዱጨምር በማዴረግ ውጤታማ
እንዯሚያዯርጋቸው ነው፡፡

የተቀሊቀለ ሰብልች መሬቱን ከአዯጋ የመጠበቅ አቅም እንዲሊቸው ይናገራለ፡፡ ይህን ዗ዳ

መጠቀማቸው በአንዴ የእርሻ ማሳ ውስጥ የተሇያዩ ምርቶችን ከመሰብሰብ በተጨማሪ በእርሻ
ማሳቸው ሊይ ያሌተጠበቁ ሁኔታዎች ቢፇጠሩ አዯጋዎችን ሇመቀነስ የሚያስችሌ እንዯሆነም
የአካባቢው አርሶ አዯሮች ይናገራለ፡፡ የተሇያዩ ሰብልችን ቀሊቅል መዜራቱ የአየር ንብረቱ
በዴንገት ሲቀየር ሇውጡን ሉቋቋሙ የሚችለ ሰብልች በሕይወት ይተርፊለ ማሇት ነው፡፡

5.2.2. አፇር እንዲይሸረሸር ሇማዴረግ የሚጠቀሙባቸው ሀገር በቀሌ እውቀቶች

ማህበረሰቡ አፇር እንዲይሸረሸር ሇማዴረግ ከሚጠቀማቸው የአፇር መጠበቂያ ዗ዳዎች መካከሌ

ክትርና እርከን መስራት፣ አግዴም ማረስ እና ዚፍ መትከሌ እንዯሆኑ ከመስክ ከመረጃ አቀባዮች
በተሇያዩ የመረጃ መሰብሰቢያ ዗ዳዎች አማካኝነት የተሰበሰበው መረጃ ያሳያሌ፡፡

64
 5.2.2.1. ክትር መስራት

ክትር የሚሰራው በአዜመራ ማሳዎች ጥግ በሚገኙ ገዯሊማ ቦታዎች ሊይ ሲሆን እነዙህ ገዯሊማ
ቦታዎች ስፊት እና ጥሌቀታቸው ከጊዛ ወዯ ጊዛ እየጨመረ በሄዯ ቁጥር የማሳ መሬታቸው
አዯጋ ሊይ ሉጥሇው ስሇሚችሌ ነው፡፡ በአካባቢው ያለ አርሶ አዯሮች በማሳቸው አካባቢ የሚገኙ
ገዯሊማ ቦታዎች ሊይ ክትር ይሰራለ፡፡ “ገና ዜናቡ መዜነብ ሲጀምር የተጎዲው ቦታ ሊይ ክትር
እንሰራሇን፡፡ ዴንጋይ፣ የዚፎችን ቅርንጫፍ እና የተሇያዩ እንጨቶችን እየተጠቀምነ አፇሩን
እየሞሊን እንሰራሇን፡፡ ይህ ዯግሞ በጎርፍ የተጎዲው መሬት እንዱሞሊ ያዯርግሌናሌ” በማሇት
አቶ የኔአሇም ታያቸው (በቃሇ መጠይቅ፣ ጥር 12 ቀን 2013 ዓ.ም) ይገሌፃለ፡፡

አብዚኛውን ጊዛ እነዙህ ባህሊዊ ግዴቦች የሚሰሩት በዜናባማ ወቅት መጀመሪያ ሊይ ነው፡፡ ክትር
የሚሰራው በጎርፍ የተጎደ መሬቶች ሊይ ሲሆን አፇሩን በጎርፍ ተጠራርጎ እንዲይወሰዴ
ሇማዴረግ የሚጠቀሙበት ነው፡፡ በዙህ መሠረት እንዯ ዴንጋይ፣ የዚፍ ቅርንጫፎች እና እፅዋት
እንዱሁም ላልች ቁሳቁሶች በመጠቀም ክትር ይሰራለ፡፡ ከምዴር ዯረጃ በዯረጃ የተተከለት
ግንድች እንዱወጡ፣ ፍሰቱን እንዱያቆም፣ ፍጥነቱን እንዱቀንስ በመዜጋት ጥበቃን እንዱያገኝ
ያስችሇዋሌ፡፡ ይህም በጎርፍ ታጥቦ የመጣውን ሇም አፇር ዯግፎ በመያዜ ወዯ ውስጥ እንዱገባ
በማዴረግ ገዯሊማውን ቦታ በሂዯት በአፇር እንዱሞሊ ያዯርጋሌ፡፡

ላሊው የአካባቢው ማህበረሰብ ክትር ሲሰራ ቦታው በጣም የተጎዲ ከሆነ ዴንጋዩን፣ እንጨቶችን
እና አፇሩን ዯግፎ መያዜ የሚችሌ ዗ር዗ር ያሇ ሽቦ እንዯሚሰሩ በምሌከታ ወቅት የተገኘው
መረጃ ያመሇክታሌ፡፡ ይህ ሽቦ የተሰራ ክትር ጥንካሬ እንዱኖረው እና በቀሊለ በጎርፍ
እንዲይወሰዴ አጋዥ ሆኖ ያገሇግሇዋሌ፡፡ ይህም በጎርፍ ምክንያት ገዯሊማ የነበረውን ቦታ ዯሇሊማ
በማዴረግ የራሱ አስተዋፅኦ አሇው፡፡ የአካባቢው አርሶ አዯሮች በቡዴን ውይይት ወቅት
እንዯገሇፁት በጎርፍ የተበለ ገዯሊማ ቦታዎችን ክትር ሇመስራት ከፍተኛ ፍሊጎት እንዲሊቸው
ገሌፀዋሌ፡፡

65
ፎቶ 3፡- በጎርፍ የተጎዲን መሬት ሇመጠገን የተሰራ ክትር፡፡ በአሁሪ ቀበላ፣ ፎቶ (በአጥኚዋ)፣
ጥር 12 ቀን 2013 ዓ.ም፡፡

5.2.2.2. እርከን መስራት

የእርከን ሥራ ተራራማ በሆኑ አካባቢዎች እና በእርሻ ማሳዎች ውስጥ የሚካሄዴ የአፇር

መጠበቂያ ዗ዳ ነው፡፡ የእርከን ስራው ሲሰራ በተራራማ አካባቢዎች የዴንጋይ ካብ በመስራት
እንዱሁም በእርሻ ማሳ ውስጥ ዯግሞ በአፇር አማካኝነት የሚሰራ ነው፡፡ የዙህን ዗ዳ አሰራር
እና አጠቃቀም በተመሇከተ የአካባቢው አርሶ አዯሮች እውቀቱ አሊቸው፡፡

የእርከን ሥራ ከፍተኛ የሰው ጉሌበት የሚጠይቅ በመሆኑ በቤተሰብ ሙለ አባሊትና

በጎረቤታሞች ወይም በቡዴን በተዯራጁ አርሶ አዯሮች አማካኝነት ይካሄዲሌ፡፡ እርከን የሚሰራው
ምርት ከተሰበሰበ በኋሊ በበጋ ማሇትም ጥር እና የካቲት ወር ሊይ ሲሆን አርሶ አዯሮቹ ነጻ ጊዛ
በሚያገኙበት እና መሬቱ ዯረቅ በሆነበት ወቅት ሊይ ነው፡፡ በቃሇ መጠይቅ ወቅት አርሶ አዯሮች
እንዯገሇጹት ይህ አይነቱ የአፇር መጠበቂያ ዗ዳ ዗ሊቂ እና አስተማማኝ መሆኑን ያምናለ፡፡

66
ይህ ዗ዳ አፇርን ከመሸርሸር በመጠበቅ በቂ ሰብሌ እንዱሰጥ የሚያዯርግ መሆኑን አቶ አብነት
ጥሩነህ (በቃሇ መጠይቅ፣ ጥር 3 ቀን 2013 ዓ.ም) እንዱህ በማሇት አብራርቷሌ፡፡

መሬቱ በጎርፍ እንዲይሸረሸር እና የተጎዲ መሬት እንዱያገግም ሇማዴረግ እንዯመሬቱ አቀማመጥ እያየን
ጎርፍ በአንዴ አካባቢ እንዱሄዴ ሇማዴረግ እርከን እንሰራሇን፡፡ በእርከኑ ሊይ እንዯ ሳስፓኒያ ያሇ
እንተክሊሇን፡፡ ያ ዯግሞ የእርከኑ አጋዥ ሆኖ ያገሇግሊሌ፡፡ ይህን ማዴረጋችን መሬቱን አርሰን፣ ዗ርተን
እያሇ በጎርፍ እንዲይወሰዴ ያዯርግሌናሌ፡፡ ጎርፍን በአንዴ በኩሌ ከማሳ እንዱወጣ ስሇሚያዯርግሌን አፇሩ
ሳይሸረሸር ቆይቶ ሰብለ ጥሩ ውጤት እንዱሰጥ የሚያስችሌ ነው፡፡

ከዙህ ሀሳብ መረዲት የሚቻሇው የአካባበው ማህበረሰብ እርከን በመስራት መሬታቸው በጎርፍ
አማካኝነት እንዲይሸረሸር እና የተጎዲ መሬታቸው እንዱያገግም ሇማዴረግ የሚጠቀሙበት ዗ዳ
መሆኑን ነው፡፡ በዙህ ሂዯትም መሬታቸውን ሇመጠበቅ እንዯ ሳስፓኒያ ያለ ዗ፎችን በእርከኑ
ሊይ በመትከሌ እርከኑ ጥንካሬ እንዱኖረው በማዴረግ ከእርሻ ማሳቸው ሊይ ጥሩ ምርት
እንዱያገኙ የሚያስችሊቸው መሆኑን ነው፡፡

የወረዲው የግብርና ባሇሙያ የሆኑት አቶ ዲኝነት አዲነ (በቃሇ መጠይቅ፣ ሚያዙያ 2 ቀን 2013
ዓ.ም) የእርከን አጠቃቀም በተመሇከተ የሚከተሇውን ብሇዋሌ፡፡

በኛ ወረዲ አፇርን በጎርፍ እንዲይሸረሽር ሇማዴረግ የእርከን ስራ እናሰራሇን፡፡ እርከኑን የምናሰራው

በማንኛውን ወቅት ሳይሆን ከጥር 1 እስከ የካቲት 30 ባሇው ጊዛ ነው፡፡ እርከኑ የሚሰራው በሰው ጉሌበት
በመቆፇር ስሇሆነ በዙህ ወቅት ማህበረሰቡ ሰብለን ሰብስቧ የሚያርፍበት ጊዛ ስሇሆነ ቶል ሇማሰራት
አመች ጊዛ ነው፡፡ በተጨማሪም መሬቱ በጎርፍ እንዲይሸረሸርብን ክረምቱ ከመግባቱ ዜግጅት አዴርገን
ሇመጠበቅ ነው፡፡ ማህበረሰቡ ይህን ዗ዳ መጠቀሙ መሬቱ ሇምነቱ ተጠብቆ በጎርፍ ሳይሸረሸር ጥሩ
ውጤት እንዱያገኙ ያስችሊሌ፡፡

ይህ የሚያሳየው እርከን ሥራ ማህበረሰቡ የአፇርን ዯህንነት ሇመጠበቅ ከራሱ ሀገር በቀሌ

እውቀት በተጨማሪ በመንግስት ባሇሙያ በመታገዜ በተወሰኑ ወራቶች ውስጥ የሚከናወን ዗ዳ
መሆኑን ነው፡፡ እርከኑም የሚሰራው ክረምት ከመግባቱ አስቀዴሞ በባሇሙያው በተጠቀሱ
ወራቶች እንዯሆነ እና ጥቅሙም አፇሩ በጎርፍ እንዲይሸረሸር የሚያሰችሌ እንዯሆነ ነው፡፡
የእርከን ሥራን ከማህበረሰቡ ሀገር በቀሌ እውቀት ተጠቅሞ ከሚያከናውነው በተጨማሪ
መንግስት ዯረጃ በየዓመቱ ከጥር 1 እስከ የካቲት 30 ዴረስ ሇማህበረሰቡ ተጨማሪ ግንዚቤ
በመስጠት ይሰራሌ፡፡ እርከን በባህሊዊ መንገዴ የሚሰራ ሲሆን አፇር በጎርፍ እንዲይሸረሸር
ሇማዴረግ የሚረዲ ሀገር በቀሌ የአፇር መጠበቂያ ስሌት ነው፡፡

67
በእርከን ስራ ሂዯት የቦይ መገናኛ ቦታዎች ሊይ እርከኑ የክረምቱን ጎርፍ መቋቋም እንዱችሌ
ሇማዴረግ ዚፍ ቆርጠው በቦዩ ሊይ እንዯ አጥር በማጠር በእርጥብ ቅጠሌ ሸምጠው በመስራት
ቦዩ በአፇር እንዱሞሊ እንዯሚያዯርጉት አቶ ካሳሁን አበረ፣ አቶ ጥሊሁን ገበየ፣ አቶ ተገኘ ሞሊ፣
አቶ ሽፍራው መሇሰ እና አቶ ታዯሰ ንብረት (በቃሇ መጠይቅ፣ ጥር 12 ቀን 2013 ዓ.ም)
ገሌፀዋሌ፡፡

ማህበረሰቡ እርከንን ተጠቅሞ አፇርን በሚጠብቅበት ጊዛ የሚያገኙት ሇውጥ አመርቂ ስሇሆነ

ስራው ሊይ ያሇምንም ግዲጅ በፍሊጎት ተረባርበው እንዯሚሰሩት አቶ ገረመው ዯባስ እና አቶ
ታዯሰ ንብረት (በቃሇ መጠይቅ፣ ጥር 5 ቀን 2013 ዓ.ም) ገሌፀዋሌ፡፡

ፎቶ 4፡- ማህበረሰቡ እርከን ሲሰራ፡፡ በሊሉበሊ ቀበላ፣ ፎቶ (በአጥኚዋ)፣ ጥር 10 ቀን 2013

ዓ.ም፡፡

68
 5.2.2.3. አግዴም ማረስ

አግዴም ማረስ ከእርሻ ሥራ ጋር የተያያ዗ የአፇር መጠበቂያ ዗ዳ ሆኖ ያገሇግሊሌ፡፡ ይህ ዗ዳ

ዲገታማ መሬቶች በሚታረሱበት ወቅት የውሃ ፍሰቱ አፇሩን እንዲያጥበው በማሰብ የሚከወን
ተግባር ነው፡፡ በመሆኑም ዲገታማ መሬቶችን አግዴም በማረስ ከከፍተኛ ቦታ ሊይ የሚመጣው
የጎርፍ ውሃ እየቀነሰ የመሬቱ አፇር እንዱጠበቅ ያዯርጋሌ፡፡ በቃሇ መጠይቅ የተገኘው መረጃ
እንዯሚያመሇክተው አግዴም በማረስ የሚካሄዯው የአፇር መጠበቂያ ዗ዳ በአርሶ አዯሮች
ህይወት ውስጥ ከእርሻ ሥራ የዕሇት ተዕሇት ተግባር ተሇይቶ አይታይም፡፡

በጥናቱ አካባቢ በመስክ ምሌከታ ወቅት ሰዎች የመሬት ገጽታ ሊይ በመመርኮዜ በአካባቢው
ተስማሚ የሆነ የአስታረስ ቴክኒኮችን ይጠቀማሌ፡፡ አፇርን ከመሸርሸር ሇመጠበቅ ማህበረሰቡ
የሚጠቀምበት ዗ዳ ዲገታማ (ተዲፊት) መሬቶችን አግዴም ማረስ ነው፡፡ ይህ ዗ዳ ከእርሻ ሥራ
ጋር የተያያ዗ የአፇር መጠበቂያ ዗ዳ ሲሆን ዗ዳውም ዲገታማ መሬቶች በሚታረሱበት ወቅት
የውሃ ፍሰቱ አፇሩን እንዲያጥበው በማሰብ የሚከወን ተግባር ነው፡፡ በመሆኑም ዲገታማ
መሬቶችን አግዴም በማረስ ከከፍታ ቦታ ሊይ የሚመጣው የጎርፍ ውሃ እየቀነሰ አፇር
እንዱጠበቅ እንዯሚያዯርጉ አቶ አብነት ጥሩነህ (በቃሇ መጠይቅ፣ ጥር 3 ቀን 2013 ዓ.ም)
እንዱህ በማሇት አብራርቷሌ፡፡

ምናሌባት ሯጭ መሬት ከሆነ በባህሊዊ መንገዴ ቀውስ (ሸውክ) ማረስ ነው፡፡ ቀውስ የምናርሰው ስሌሽ
አግዴም ማረስ ነው፡፡ አግዴም ሲታስ አፇሩም አይሸሽም ውሃውን ያቆመዋሌ፡፡ እህለም ያፇራሌ፡፡
አግዴም የምናርሰው መሬቱ በጎርፍ እንዲይወሰዴ ሇማዴረግ ነው፡፡ ቀውስ ማረስ ባህሊዊ መንገዴ አፇራችን
የምንጠብቅበት ሲሆን ዜናብ ሲ዗ንብ አፇር ተወርውሮ ወዯ ታች እንዲይወርዴ የምናዯርግበት ነው፡፡
አግዴም ማረሳችን አፇሩ እንዱረጋ ያዯርጋሌ ስሌ እገሌፃሇሁ፡፡

ይህ የሚያመሇክተው አርሶ አዯሮቹ ከዲገታማ ቦታዎች በሚመጣው ጎርፍ አማካኝነት የእርሻ

መሬታቸውን እንዲይጎዲ ሇማዴረግ አግዴም በማረስ እንዯሚጠቀሙ ነው፡፡ የእርሻ መሬታቸውን
በዙህ መሌኩ ማረሳቸው አፇሩ ሳይሸረሸር ባሇበት እንዱቆይ ሇማዴረግ የሚያስችሌ እንዯሆነ
ነው፡፡

69
 5.2.2.4. ዚፍ መትከሌ

በጥናቱ አካባቢ ያለ አርሶ አዯሮች በእርሻ ቦታቸው አካባቢ የአፇር መሸርሸርን ሇመከሊከሌ
ዚፎችን ይተክሊለ፡፡ መረጃ ሰጭዎቹ በቡዴን ተኮር ውይይትና በቃሇ መጠይቅ ወቅት ሊይ
እንዯገሇጹት በእርሻ ማሳቸው እና በአካባቢያቸው ዚፎችን መትከሊቸው ብዘ ጥቅም እንዲሇው
ያስረዲለ፡፡ ይህም የአፇር መሸርሸርን ይከሊከሊሌ፤ መሬቱ ሇነፊስ እና ሇፀሀይ እንዲይጋሇጥ
ያግዚሌ፤ መሬቱም ሇምነቱን ጠብቆ እንዱቆይ ያዯርጋሌ፡፡ በተሇይም ከባዴ የመሬት መሸርሸር
ባሇበት ቦታ ዚፎችን መትከሊቸው የጉዲቱም መጠን ይቀንሰዋሌ፡፡

ማህበረሰቡ የሚተክሊቸው የዚፍ አይነቶችም የመሬቱን ሇምነት ሉጎደ የማይችለ እንዯ ግራቤሊ፣
ዋንዚ፣ ችብሀ፣ ምሳና ወ዗ተ ያለ ሀገር በቀሌ ዚፎች ነው፡፡ እንዯ ባህርዚፍ ያለ የዚፍ አይነቶችን
በእርሻ ማሳቸው አካባቢ ከተተሇ መሬቱ የመሬቱ ሇምነት እየቀነሰ ምርታማነት ዜቅ እንዱሌ
ያዯርጋሌ፡፡ ይህ የሚያሳየው ማንኛውም የዚፍ አይነት እንዯማይተክለ የአፇር ሇምነትን ሉጠብቁ
የሚችለትን እንዯሚመርጡ ነው፡፡

የማሳ ሊይ የተተከለ ዚፎችም በሥሮቻቸው አፇሩን አቅፇው በመያዜ አፇሩ በጎርፍ

እንዲይሽረሽር ስሇሚያዯርጉ ማህበረሰቡ አ዗ውትሮ ይጠቀምበታሌ፡፡ ላሊው የዚፎች ቅጠሌ እና
ቅርንጫፍ እየበሰበሰ ወዯ አፇርነት በመቀየር የአፇር ሇምነትን ይጠብቃሌ፡፡ በአጠቃሊይ
የወረዲው ማህበረሰብ ዚፍ መትከሌን የእርሻ መሬታቸው በጎርፍ እንዲይሸረሸር ሇማዴረግ እና
ሇምነት ጠብቆ እንዱቆይ ሇማዴረግ የሚጠቀሙበት ዗ዳ ነው፡፡

70
ፎቶ 5፡- አፇርን በጎርፍ ከመሸርሸር ሇመጠበቅ የተተከሇ ግራቤሊ፡፡ በአብችክሉ ቀበላ፣ ፎቶ
(በአጥኚዋ)፣ ሚያዙያ 6 ቀን 2013 ዓ.ም፡፡

5.2.2.5. የእርሻ ቦታን ከእንስሳት ንክኪ መጠበቅ

በጥናቱ አካባቢ ያለ አርሶ አዯሮች ሇእርሻ አገሌግልት የሚውለ መሬቶች ከከብት ንክኪ ነፃ
በማዴረግ አፇርን ይጠብቃለ፡፡ ይህም የእርሻ ቦታው ሇምነቱን እንዯጠበቀ እንዱቀጥሌ እና
አፇሩ በነፊስ ተጠራርጎ እንዲይወሰዴ በማዴረግ የራሱ አስተዋፅኦ እንዲሇው በቃሇ መጠይቅ እና
በቡዴን ተኮር ውይይት የተገኘው መረጃ ያመሇክታሌ፡፡

አንዲንዴ አርሶ አዯሮች ሇእርሻ የሚጠቀሙባቸውን መሬቶች እና ሇእንስሳት ግጦሽ የሚውሇውን

ቦታ በመሇየት ይጠቀማለ፡፡ ይህን የሚያዯርጉት አፇሩ ሇምነቱን ጠብቆ እንዱቆይ በማዴረግ
ከሚ዗ራው ሰብሌ ውጤታማ የሆነ ምርት ሇማግኘት እንዱያስችሊቸው እንዯሆነ ከመስክ
የተገኘው መረጃ ያመሇክታሌ፡፡

71
 5.3. ሀገር በቀሌ የውሃ ጥበቃ

ውሃ ከምንጭ፣ ከባህር፣ ከውቅያኖስ፣ ከኩሬ፣ ከወንዜ፣ ጉዴጓዴና ከቧንቧ በተሇያየ መንገዴ

ይገኛሌ። ውሃ ሇሰው ሌጅና ሇእንስሳት መሰረታዊ ከሆኑት ነገሮች አንደ ነው። ውሃ ቀሇም፣
ሽታና ጣዕም የላሇው በምዴር ሊይ የሚገኝ ህይወት ሊሊቸው ነገሮች ሁለ እጅግ አስፇሊጊ ነገር
ነው። ማንኛውም ሰው፣ እንስሳትም ሆኑ እፅዋት ያሇ ውሃ መኖር አይችለም። ሰዎች
ጤንነታቸው የተጠበቀ እንዱሆን እያንዲንዲቸው በፇሳሽ ነገሮችና በምግብ አማካኝነት በየዕሇቱ
በቂ ውሃ ማግኘት አሇባቸው። ያሇውሃ ምርት ማምረትም ሆነ ከብት ማርባት ፇጽሞ
አይቻሌም። ውሃ ከላሇ ምግብ የሇም፤ ምግብ ከላሇ ዯግሞ ህይወት የሇም። ይህ ውዴ የሆነ
የተፇጥሮ ሀብት እንዲይበከሌ ጥበቃ ሉረግሇት ይገባሌ፡፡

በጥናቱ አካባቢ ያለ የማህበረሰቡ አባሊት ይህን ሇህይወታቸው ዋስትና የሆነውን ውሃ ከብክሇት

ሇመከሊከሌ ሀገር በቀሌ እውቀቶችን እንዯሚጠቀሙ በምሌከታ፣ በቃሇ መጠይቅ እና በቡዴን
ውይይት የተገኘው መረጃ ያመሇክታሌ፡፡ እነዙህ እውቀቶችም አጥር ማጠር፣ ዚፍ መትከሌ፣
ከጎርፍ መጠበቅ፣ ዘሪያውን በዴንጋይ መካብ፣ ወንዜ ውስጥ የሌብስ እጣቢን አሇመጨመር እና
ሇሰው እና ሇእንስሳት መጠጥ የሚውሇውን ውሃ መቅጃ ቦታ መሇየት ናቸው፡፡ እነዙህ ሀገር
በቀሌ እውቀቶች እንዯሚከተሇው ተብራርተው ቀርበዋሌ፡፡

5.3.1. አጥር ማጠር

በጥናቱ አካባቢ ያለ አርሶ አዯሮች ሇመጠጥ፣ ሇንፅህና መጠበቂያ እና ሇሌማት

የሚጠቀሙባቸውን የውሃ አካሊት ከብክሇት ሇመከሊከሌ አጥር በማጠር ይጠቀማለ፡፡ አጥሩን
የሚያጥሩት ከውሃው የሚጠቀሙ ሰዎች በጋራ በመሆን ሲሆኑ በየቤታቸው እንጨት እና
ምስማር ይ዗ው በመምጣት አሇበሇዙያም ሇእንጨቱ እና ምስማሩ መግዣ የሚሆን ብር
በማዋጣት እንዯሆነ በቡዴን ውይይት ወቅት የተገኘው መረጃ ያመሇክታሌ፡፡

ይህ ዯግሞ እንስሳት እና ህፃናት ውሃውን እንዲያበሊሹት ሇማዴረግ ይጠቅማሌ፡፡ ውሃው

ከእንስሳት እና ከህፃናት ንክኪ ከተጠበቀ አመቱን ሙለ እርጥበቱን ጠብቆ እንዱቆይ በማዴረግ
ውሃው እንዲይነጥፍ ሇማዴረግ እንዯሚጠቀሙበት አቶ ቀረብህ አብጤ፣ አቶ ካሳሁን አበበ፣
አቶ አምሳለ ዯምሇው እና አቶ ታዯሰ ንብረት (በቡዴን ተኮር ውይይት፣ መጋቢት 26 ቀን
2013 ዓ.ም) ገሌፀዋሌ፡፡

72
ይህ ዗ዳ ጠቀሜታው የጎሊ ቢሆንም አንዲንዴ የማህበረሰብ አባሊት በቸሌተኝነት እና
ስግብግብነት ያጠሩትን አጥር መሌሰው ሇማገድነት እንዯሚጠቀሙት በቡዴን ተኮር ውይይት
ወቅት የተገኘው መረጃ ያመሇክታሌ፡፡ ይህ ዯግሞ ውሃውን ሇብክሇት ሉያጋሌጠው ስሇሚችሌ
መቀረፍ ያሇበት ችግር ነው፡፡

በተሇይም በበጋ ወቅት በጥናቱ አካባቢ ከፍተኛ የሆነ የውሃ እጥረት እንዯሚከሰት መረጃ
ሰጭዎች ገሌፀዋሌ፡፡ ይህን ችግር ሇመቅረፍም ገና በመስከረም ወር የታጠረው ውሃ አጥር
እየፇረሰ ከሆነ እዴር ሊይ ተነግሮ ማህበረሰቡ በጋራ በመሆን እንዯገና እንሚያጥሩት
ተናግረዋሌ፡፡

ፎቶ 6፡- የታጠረ ምንጭ፡፡ በዱሊሞ ቀበላ፣ ፎቶ (በአጥኚዋ)፣ መጋቢት 27 ቀን 2013 ዓ.ም፡፡

73
 5.3.2. ዚፍ መትከሌ

የአካባቢው ማህበረሰብ ሇተሇያየ አገሌግልት የሚጠቀሙበትን ውሃ እርጥበቱን ጠብቆ እንዱቆይ

ሇማዴረግ ዚፎችን በመትከሌ እንዯሚጠብቁ ከመስክ በቃሇ መጠይቅ እና በቡዴን ተኮር ውይይት
ወቅት የተገኙ መረጃዎች ያመሇክታለ፡፡ በውሃ አካባቢ ዚፍ መትከሌ ያሇውን ጠቀሜታ አቶ
ታፇረ ሞሊ (በቃሇ መጠይቅ፣ ህዲር 22 ቀን 2013 ዓ.ም) እንዱህ በማሇት አብራርቷሌ፡፡

ያው ውሃን ሇመጠበቅ የምጠቀምበት መንገዴ በምንጩ ዘሪያ እና ወንዝችን መገኛ አካባቢ ፊስፊኒ፣
ቸበሃ፣ ምሳና፣ ቀፍ፣ ድቅማ ያለ ዚፎችን እንተክሊሇን፡፡ በውሃው አጠገብ ባህር ዚፍ አንተክሌም፡፡
ውሃውን ይስብብንና እንዱዯርቅ ያዯርጋሌ፡፡ ስሇዙህ ዚፍ መትከሌ ስሌሽ ማንኛውንም ዚፍ ሳይሆን
እርጥበትን መያዜ የሚችለ ዚፎችን ነው በመምረጥ የምንተክሇው፡፡ እነዙያ ዚፎች ዯግሞ የምንጩ ውሃ
እንዲይነጥፍ ያዯርግሌናሌ፡፡

ከሊይ መረጃ ሰጭው የገሇፃቸው ሀገር በቀሌ ዚፎችን በመትከሌ እርጥበቱን ጠብቆ ከዓመት
ዓመት እንዱቆይ እና እንዲይነጥፍ ሇማዴረግ እንዯሚጠቀሙበት እና በውሃው አካባቢ ባህርዚፍ
እንዯማይተክለ ቢተክለ ግን ውሃውን በመሳብ እንዱዯርቅ እንዯሚያዯርግ ማወቅ ተችሎሌ፡፡

ውሃው ውስጥ ቅጠሊቸው ቢረግፍና ቢገባ ውሃውን ሉበክለ የማይችለት ዚፎች ተመርጠው
በወንዝች አካባቢ ይተከሊለ፡፡ የአንዲንዴ ዚፎች ቅጠሌ መርዚማ፣ የአንዲንድቹ ዯግሞ ሲበሰብስ
ነፍሳት ሉፇጥር የሚችሌ እንዱሁም ውሃውን መጥፎ ጠረን እንዱኖረው ሉያዯርጉ ይችሊለ፡፡
በመሆኑም የአካባቢው ማህበረሰብ የእነዙህን ዚፎች አይነት በመሇየት በወንዝች ዘሪያ እና
በምንጮች አናት ሊይ ይተክሊለ፡፡ በተሇይም በበጋ ወቅት የምንጭ ውሃ እየነጠፇ የውሃ እጥረት
ስሇሚከሰት ውሃው እርጥበቱን ጠብቆ እንዱቆይ የሚያዯርጉ ዚፎችን በመትከሌ እንዯሚጠቀሙ
አቶ ማንዯፍሮ በሊይ፣ አቶ ገቢያነህ ሙለ እና አቶ አቢልሽ ይሁኔ (በቡዴን ተኮር ውይይት፣
ሚያዙያ 2 ቀን 2013 ዓ.ም) ገሌፀዋሌ፡፡

74
ፎቶ 7፡- በውሃው አካባቢ የተተከሇ ዚፍ፡፡ በሌሁዱ ቀበላ፣ ፎቶ (በአጥኚዋ)፣ ሚያዙያ 7 2013
ዓ.ም፡፡

5.3.3. ከጎርፍ መጠበቅ

በጥናቱ አካባቢ የሚገኙ ማህበረሰብ አባሊት ቆሻሻ በጎርፍ ተጠራርጎ ወዯ ውሃ እንዲይገባ

በማዴረግ ውሃን ይጠብቃለ፡፡ በውሃው ዘሪያ ከተጣለ በጎርፍ አማካኝነት ተጠርጎ ወዯ ውሃው
ስሇሚገቡ በአካባቢው እንዯማይጥለ በቃሇመጠይቅ ወቅት መረጃ ሰጭዎች ገሌፀዋሌ፡፡ የዙህን
዗ዳ አጠቃቀም በተመሇከተ ወ/ሮ አሰሇፍ አበራ (በቃሇ መጠይቅ፣ መጋቢት 29 ቀን 2013
ዓ.ም) አንዯሚከተሇው ገሌፀዋሌ፡፡

እንዯ ፇሰስ እየቀዯዴን በአናቱ ጎርፍ እንዲይገባ እያዯረግን ነው የምንጠቀመው፡፡ ጎርፍ ምንጭ ውስጥ
እንዲይገባ ዘሪያቸውን መከሇሌ፤ በዘሪያቸው ማፊሰስ ጎርፈን ማሇት ነው በምንጩ አናት ሊይ እንዲይሄዴ
እያዯገርን ነው ምንጮችን ከጎርፍ ምንጠብቀው፡፡ ጎርፈ እንዲይገባ መጠበቅ አሇበት፡፡ ዴንገት ከገባበት ቶል
መጠረግ ይኖርበታሌ፡፡ ጎርፈ ምንጩ ውስጥ እንዯገባ ከቀረ ይዯርቃሌ፡፡ ውሃውም ይበከሊሌ፡፡ ጎርፈ
በዘሪያው የሚፀዲደትን ሽንት እና አይነ ምዴር አምጥቶ ከውሃው ይጨምረዋሌ፡፡ ይህን ሇመጠጥ
ከተጠቀምነው ጤናችን እናጣሇን፡፡ ስሇዙህ ጎርፍ እንዲይገባ ፇሰስ እየቀዯዴን እንጠቀማሇን፡፡

75
ከዙህ ሀሳብ የምንረዲው ውሃን በጎርፍ አማካኝነት እንዲይበከሌ ሇማዴረግ የአካባቢው ማህበረሰብ
ፇሰስ በመቅዯዴ፣ ዘሪያውን በመከሇሌ እንዯሚጠብቁ ነው፡፡ ሇዙህም ምክንያት የሚያዯርጉት
በጎርፍ አማካኝነት የተሇያዩ ቆሻሻዎች ወዯ ውሃው ከገቡ ይበከሊሌ፤ ይህ ዯግሞ ማህበረሰቡ
ሇበሽታ እንዱጋሇጥ እንዯሚያዯርግ ነው፡፡

የጥናቱ አካባቢ ማህበረሰብ ውሃን በመጠቀም ሌማት ያሇማሌ፣ ሇእንስሳት እና ሇራሱ መጠጥ
ይጠቀመዋሌ፡፡ ንፅህና መጠበቂያውም ጭምር ነው፡፡ ታዱያ ይህን ሇህይወት ዋስትና የሆነውን
ውሃ በጎርፍ አማካኝነት ቆሻሻ ገብቶበት እንዲይበከሌ ሇመጠበቅ በምንጩ ዘሪያ እንዯ ፇሰስ
እየሰሩ እንዯሚጠብቁ አቶ ተስፊ አቤ፣ አቶ አልበሌ አብጤ እና አቶ ገብሬ ሙጨ (በቃሇ
መጠይቅ፣ መጋቢት 30 ቀን 2013 ዓ.ም) ገሌፀዋሌ፡፡

5.3.4. ዘሪያውን ዴንጋይ መካብ

የጥናቱ አካባቢ ማህበረሰብ አባሊት በጋራ በመሆን የምንጩን ዘሪያ እና አናት በዴንጋይ
በመካብ ውሃን ይጠብቃሌ፡፡ ይህን ዗ዳ በማዴረግ ወዯ ውሃው ጎርፍ እና የተሇያዩ ነፍሳት
እንዲይገቡ ያዯርጋለ፡፡ ይህን ዗ዳ ሇምን እንዯሚጠቀሙት ቄስ ምስጋናው ክንዳ (በቃሇ
መጠይቅ፣ ሚያዙያ 1 ቀን 2013 ዓ.ም) “የውሃውን ዘሪያውን ዴንጋይ በመካብ ውሃን
እንጠብቃሇን፡፡ ይህ ዯሞ የምንጩ ውሃ ንፁህ እንዱሆን ያዯርግሌናሌ፤ ጎርፍ ምንጩ ውስጥ
ገብቶ ውሃውን እንዲይዯፇርስ ይጠብቃሌ፤ ነፍሳት ውሃው ውስጥ እንዲይቡና እንዲይፇጠሩ
ስሇሚያዯርግሌን በአካባቢያችን ያለ ምንጮች በዴንጋይ እየካብን እንጠቀማሇን” በማሇት
ገሌፀዋሌ፡፡

ማህበረሰቡ የምንጮችን በዴንጋይ መካቡ ንፁህ ውሃ ሇማግኘት፣ ከጎርፍ ሇመጠበቅ እና ነፍሳት

ወዯ ውሃው እንዲይገቡ እና እንዲይፇጠሩ እንዯሚያዯርግ በቡዴን ተኮር ውይይት የተገኘው
መረጃ ያመሇክታሌ፡፡

5.3.5. ወንዜ ውስጥ የሌብስ እጣቢን አሇመጨመር

ላሊው ማህበረሰቡ ውሃን የሚጠቀምበት ስሌት የሌብስ እጣቢ ቆሻሻን ወዯ ወንዜ አሇመጨመር
ነው፡፡ ሌብሳቸውን ከወንዜ ውጭ ውሃ እየቀደ ያጥቡና ቆሻሻውን ውጭ ይዯፊለ፡፡ ይህ ዯግሞ
ሌብሱ በሚታጠብበት ወቅት የሚወጣው ቆሻሻ ውሃው ውስጥ ቢገባ ከሚፇጠረው ብክሇት
ይጠብቀዋሌ፡፡ ላሊው ሇሌብስ ማጠቢያነት የሚጠቀሙበት ሳሙና ወዯ ወንዘ ከገባ ውሃ

76
እንዱበከሌ ያዯርጋሌ፡፡ የወንዝች ዥረት ተከትሇው የሰፇሩ ሰዎች ይህን ውሃ ሇመጠጥነት
ቢጠቀሙት ሇበሽታ እንዱጋሇጡ እንዯሚያዯርግ በቡዴን ተኮር ውይይት ወቅት የተገኘው መረጃ
ያመሇክታሌ፡፡

የዙህን ዗ዳ አጠቃቀም እና የሚሰጠውን ጠቀሜታ በተመሇከተ ወ/ሮ እሚታ ጋሹ (በቃሇ

መጠይቅ፣ ጥር 9 ቀን 2013 ዓ.ም) እንዯሚከተሇው ገሌፀዋሌ፡፡

ሌብስን በገበታ ወይም በዯጓሳ ሳፊ እናጥባሇን፡፡ ስናጥብ የነበረውን ኦሞ ወይም ያንን ቆሻሻ ወዯ ውጭ
አውጥተን ጠምቀን ካሊሰጣነው ከውሃው ሊይ ካዯረግነው ያ ውሃ ይበከሌ፡፡ ሇላሊ አገሌግልት አይውሌም፡፡
ሳሙናን ማራቅ ያው እራሱን የቻሇ ማጠቢያ አበጅተን ውሃውን ቀዴተን ወስዯን ወዯዙያ ሸተት አዴርገን
ግለን አስይ዗ን አጥበን በመዴፊት እንጠቀማሇን፡፡ ቆሻሻው ውሃ ከወንዘ እንዲይገባ ሇማዴረግ
እንጠቀምበታሇን፡፡ የሌብሱ እጣቢ ወዯ ውስጥ ከገባበት ውሃው ይዯፇርሳሌ፤ ይበሊሻሌ፤ ይቆሽሻሌ፡፡ እሱ
ከታች ሇመጠጥ የሚጠቀመውን ሰው እንዱታመም ያዯርጋሌ፡፡ ስሇዙህ የሌብስ እጣቢን ከወንዜ ውጭ
በመዴፊት እንጠቀማሇን፡፡

ከዙህ መረዲት የሚቻሇው የጥናቱ አካባቢ ማህበረሰብ ውሃን ሇብክሇት ሇመጠበቅ ሌብስን በገበታ
(በሳፊ) እንዯሚያጥቡ፣ ቆሻሻው ወዯ ወንዘ እንዲይገባ ጥንቃቄ እንዯሚያዯርጉ ነው፡፡ የሌብሱ
እጣቢ ወዯ ወንዜ ከገባ ግን ያን ውሃ ሇመጠጥነት የሚጠቀሙ ላልች ሰዎች ሇበሽታ
እንዱጋሇጡ እንዯሚያዯርግ ነው፡፡

በተጨማሪም በጥናቱ አካባቢ ያለ የማህበረሰብ አባሊት ውሃን ከሳሙና በማራቅ እና የሌብሱ

እጣቢ ቆሻሻ ወዯ ወንዘ እንዲይገባ በማዴረግ ውሃን ይጠብቃሌ፡፡ ይህ ዯግሞ ማህበረሰቡ ንፅህ
የመጠጥ ውሃ እንዱያገኝ እና ጤናማ እንዱሆን በማዴረግ የራሱ የሆነ ጠቀሜታ እንዲሇው
በዱሊሞ፣ ሌሁዱ እና ኩርበሃ ቀበላ ከሚገኙ የቡዴን አባሊት ጋር በተዯረገው ውይይት ሊይ
የተገኘው መረጃ ያመሇክታሌ፡፡

5.3.6. ሇሰው እና ሇእንስሳት መጠጥ የሚውሇውን ውሃ መቅጃ ቦታ መሇየት

በመረጃ ስብሰባ ወቅት ከመስክ የተገኙ መረጃዎች እንዯሚያመሇክቱት የጥናቱ አካባቢ

ማህበረሰብ ሇእንስሳት እና ሇሰው መጠጥ የሚውሇውን ውሃ የሚቀደበት ቦታ የተሇያየ ነው፡፡
ሇሰዎች መጠጥ የሚጠቅመውን ውሃ ከሊይ ይቀዲለ፡፡ እንስሳቶቻቸውን ከታች እንዱጠጡ
ያዯርጋለ፡፡

77
የዙህን ዗ዳ አጠቃቀም በተመሇከተ አቶ ገብሬ ዗ሇቀ (በቃሇ መጠይቅ፣ ጥር 6 ቀን 2013 ዓ.ም)
እንዯሚከተሇው ገሌፀዋሌ፡፡

ሇሰው እና ሇእንስሳት መጠጥ የሚውሇውን ውሃ መቅጃ ቦታ በመሇየት እንጠቀማሇን፡፡ በእኛ አካባቢ

እንስሳት ውሃ የሚጠጡት ወንዜ ውስጥ ገብተው ስሇሆነ እንስሳቶች ከሊይ ከገቡበት ውሃው ይዯፇርሳሌ፡፡
ይህ እንዲይሆን ሇመጠጥ አገሌግልት የሚውሇውን ውሃ ከእንስሳት መጠጫ ቦታ ከፍ ብል እንዱቀዲ
እናዯርጋሇን፡፡ ይህን ስሌ እንስሳቶች ዴፍርስ ይጠጣለ ማሇቴ አይዯሇም፡፡ ከሊይ ሇመጠጥ ውሃው ሲቀዲ
በጥንቃቄ ስሇሚቀደት አይዯፇርስም፡፡ ስሇዙህ ሇሰው እና ሇእንስሳት መጠጥ የሚውሇውን ውሃ መቅጃ
ቦታ በመሇየት እንጠቀማሇን ስሌ እገሌጣሇሁ፡፡

ይህ የሚያሳየው በጥናቱ አካባቢ የሚገኙ የማህበረሰብ ክፍልች ሇሰው እና ሇእንስሳት መጠጥ

የሚውሇውን ውሃ መቅጃ ቦታ በመሇየት እንዯሚጠቀሙ ነው፡፡ በአካባቢው እንስሳቶች ውሃ
የሚጠጡት ወንዜ ውስጥ ገብተው ስሇሆነ ሇሰው መጠጥ አገሌግልት የሚውሇው ውሃ
እንስሳት ከሚጠጡበት ከፍ ብል እንዯሚቀዲ ነው፡፡

በአጠቃሊይ በጥናቱ የትኩረት አካባቢ የሚገኙ የማህበረሰብ አባሊት ሇሰው እና ሇእንስሳት

መጠጥ የሚውሇውን ውሃ መቅጃ ቦታ በመሇየት ውሃን ይጠብቃሌ፡፡ ይህ ዯግሞ ውሃው
ሳይበከሌ ንፁህ ውሃን ሇመጠጥ አገሌግልት ሇማዋሌ ያሇው ጠቀሜታ ከፍተኛ ነው፡፡

5.4. ሀገር በቀሌ የአፇር እና ውሃ ጥበቃ እውቀትን መጠቀም የሚያስገኘው ጠቀሜታ

ሀገር በቀሌ የሆኑ እውቀቶችን በመጠቀም አፇርን እና ውሃን መጠበቅ ብዘ ጠቀሜታ እንዲሇው
ከመስክ በቃሇ መጠይቅ፣ በቡን ተኮር ውይይት እና ምሌከታ የተገኙ መረጃዎች ያመሇክታለ፡፡

5.4.1. ሀገር በቀሌ የአፇር ጥበቃ እውቀት ያሇው ጠቀሜታ

በጥናቱ አካባቢ ያለ የማህበረሰብ አባሊት ሀገር በቀሌ የሆኑ እውቀቶችን መጠቀማቸው አፇር
በጎርፍ ተጠራርጎ እንዲይወሰዴ እንዯሚያዯርግ፤ የአፇር ሇምነትን እንዯሚጠብቅ፤ በትንሽ
መሬት ብዘ ምርት ማግኘት እንዯሚያስችሌ እና ወጭን ሇመቆጠብ እንዯሚጠቅም በቃሇ
መጠይቅ እና በቡዴን ተኮር ውይይት ወቅት የተገኙ መረጃዎች ያመሇክታለ፡፡ እነዙህ የሀገር
በቀሌ የአፇር ጥበቃ እውቀት ጠቀሜታዎች እንዯሚከተሇው ተብራርተው ቀርበዋሌ፡፡

78
 አፇር በጎርፍ ተጠራርጎ እንዲይወሰዴ፡- በጥናቱ አካባቢ የሚገኙ ሰዎች ሀገር በቀሌ
እውቀትን ተጠቅመው የተጎዲ መሬት እንዱያገግም ሇማዴረግ ክትር በመስራት፣ የእርሻ
ማሳቸው በጎርፍ እንዲይሸረሸር ሇማዴረግ እንዯመሬቱ ሁኔታ እርከን በመስራት፣
ተዲፊት (ዲገታማ) መሬቶችን አግዴም በማረስ እና በእርሻ ማሳቸው ውስጥ ዚፍ
በመትከሌ አፇር በጎርፍ አማካኝነት እንዲይወሰዴ ሇማዴረግ ይጠቀማለ፡፡ እነዙህን ሀገር
በቀሌ የአፇር መጠበቂያ ዗ዳዎች መጠቀማቸው የእርሻ ማሳቸው በጎርፍ እንዲይወሰዴ
ሇማዴረገ እንዯሚያስችሊቸው ከመስክ የተገኘው መረጃ ያመሇክታሌ፡፡
 የአፇር ሇምነትን ሇመጠበቅ፡- ማህበረሰቡ ከሚጠቀሙባቸው ሀገር በቀሌ እውቀቶች
መካካሌ አፇርርቆ መዜራት፣ አሻ ማዴረግ (የታረሰ መሬትን ሳይ዗ሩ ማቆየት)፣ የቅባት
እህልችን መዜራት፣ የተፇጥሮ ማዲበሪያን መጠቀም (ፍግ መበተን እና የበሰበሱ
ቅጠልችን እና ገሇባን በመነስነስ መጠቀም)፣ ቅሊዥን በማሳ ሊይ መጠቀም፣ ሇማገድነት
የሚጠቅም የበቆል አገዲ ከሊይ መቁረጥ፣ ማሇስሇስ እና ሰብልችን ቀሊቅል መዜራት
ሲሆኑ እነዙህን ዗ዳዎች መጠቀማቸው ዯግሞ የእርሻ መሬታቸውን ሇምነት ሇመጠበቅ
እንዯሚጠቅማቸው ከመስክ የተገኘው መረጃ ያመሇክታሌ፡፡
 ብዘ ምርት ሇማግኘት፡- የጥናቱ አካባቢ ማህበረሰብ የእርሻ መሬታቸውን በጎርፍ
ከመሸርሸር ሇመጠበቅ እና የማሳቸውን ሇምነት ሇመጠበቅ ሀገር በቀሌ እውቀቶችን
ይጠቀማለ፡፡ እነዙህን ሀገር በቀሌ እውቀቶች መጠቀማቸው በእርሻ ማሳቸው ሊይ
የሚ዗ሩት ሰብልች ጥሩ ውጤት እንዱያገኙ እንዯሚያስችሊቸው ከመስክ የተገኘው መረጃ
ያመሇክታሌ፡፡
 ወጭን ሇመቆጠብ፡- የአካባቢው ማህበረሰብ የተፇጥሮ ማዲበሪያን (ፍግ መበተን፣
የበሰበሱ ቅጠልችን እና ገሇባን በመነስነስ) በመጠቀም፣ ቅሊዥ በማሳ ሊይ መጠቀም
የአፇር ሇምነትን እንዯሚጠብቅ በምሌከታ፣ቃሇ መጠይቅ እና ቡዴን ተኮር ውይይት
የተገኘው መረጃ ያመሇክታሌ፡፡ እነዙህን ዗ዳዎች መጠቀማቸው ሇኬሚካሌ ማዲበሪያ
የሚያወጡትን ወጭ በማስቀረት ይጠቀሟቸዋሌ፡፡ የኬሚካሌ ማዲበሪያ ውዴ ስሇሆነ
እሱን ከመግዚት ይሌቅ የተፇጥሮ ማዲበሪያን በመጠቀም ወጭን ይቀንሳለ፡፡

79
 5.4.2. ሀገር በቀሌ የውሃ ጥበቃ እውቀት ያሇው ጠቀሜታ

በጥናቱ የትኩረት አካባቢ ያለ ማህበረሰቦች ውሃን ሇመጠበቅ ሀገር በቀሌ እውቀቶችን

እንዯሚጠቀሙ ከመስክ የተገኘው መረጃ ያመሇክታሌ፡፡ እነዙህ ሀገር በቀሌ እውቀቶች አጥር
ማጠር፣ ዚፍ መትከሌ፣ ከጎርፍ መጠበቅ፣ ዘሪያውን በዴንጋይ መካብ፣ ወንዜ ውስጥ የሌብስ
እጣቢን አሇመጨመር እና ሇሰውና ሇእንስሳት መጠጥ የሚውሇውን ውሃ መቅጃ ቦታ መሇየት
ናቸው፡፡ እነዙህን ዗ዳዎች መጠቀማቸው ዯግሞ ውሃ እንዲይበከሌ እና እርጥበቱን ጠብቆ
ዓመት እስከ ዓመት እንዱቆይ በማዴረግ የራሱ አስተዋፅኦ ያበረክታሌ፡፡

80
 ምዕራፍ ስዴስት

ማጠቃሇያ እና ይሁንታ

በዙህ ምዕራፍ የጥናቱ ዋና ዋና ግኝቶችና ጠቃሚ ሀሳቦች ከጥናቱ ዓሊማ አንጻር ተመርጠው
ቀርበውበታሌ፡፡ በአጠቃሊይ ጥናቱ ያሇፇባቸው ሂዯቶች፣ በጥናቱ የተገኙ ግኝቶችና የይሁንታ
ሀሳቦች እንዯሚከተሇው ቀርበዋሌ፡፡

6.1. ማጠቃሇያ
ይህ ጥናት በዯቡብ አቸፇር ወረዲ ሀገር በቀሌ የአፇር እና የውሃ ጥበቃ እውቀት አተገባበርን
መመርመርን ዋና አሊማው አዴርጎ የተነሳ ሲሆን ይህን አሊማ ከግብ ሇማዴረስ የአካባቢው
ማህበረሰብ አፇርን እና ውሃን ሇመጠበቅ የሚጠቀሙባቸው ሀገር በቀሌ እውቀቶች ምን ምን
እንዯሆኑ መግሇፅ፤ የጥናቱ አካባቢ ማህበረሰብ አፇርን እና ውሃን ሇመጠበቅ የሚጠቀሙባቸው
ሀገር በቀሌ እውቀቶች አተገባበር ምን እንዯሚመስሌ መግሇፅ እና በአፇር እና ውሃ ጥበቃ
ውስጥ ሀገር በቀሌ እውቀት መጠቀም የሚያስገኛቸውን ጥቅሞች መግሇፅ፤ የሚለ ዜርዜር
አሊማዎች የተመረመሩበት ነው፡፡ እነዙህን አሊማዎች ከግብ ሇማዴረስ የሚረደ መረጃዎች
ቀዲማይ እና ካሌዓይ የመረጃ ምንጮች በመጠቀም ከቤተ መጽሀፍት ንባብ፤ በምሌከታ፣ በቃሇ
መጠይቅና በቡዴን ተኮር ወይይት አማካኝነት ከመስክ ተሰብስበዋሌ፡፡ የተሰበሰቡ መረጃዎች
በአግባቡ ተዯራጅተው በማህበራዊ ሥነ ዕውቀት ንዴፇ ሀሳብ እና የማህበረሰብ ግንባታ ንዴፇ
ሀሳብ እንዱሁም ይ዗ት ስሌት አማካኝነት ተተንትነዋሌ፡፡ ከትንተናውም የሚከተለት ውጤቶች
ተገኝተዋሌ፡፡
 የወረዲው ማህበረሰብ የእርሻ መሬቱን ሇመጠበቅና የአፇር ሇምነት ሇማሻሻሌ፣ አፇርን
በጎርፍ ከመሸርሸር ሇመጠበቅ እንዱሁም ውሃን ከብክሇት ሇመከሊከሌ ሀገር በቀሌ
እውቀታቸውን የመጠቀም ሌማዴ አሊቸው፡፡
 ማህበረሰቡ አፇርን እና ውሃን ሇመጠበቅ ሀገር በቀሌ እውቀትን እንዯሚጠቀምና
ስሇሚጠቀማቸው እውቀቶችም በቂ ግንዚቤው እንዲሇው ማወቅ ተችሎሌ፡፡
 የማህበረሰቡ አባሊት ሇአፇር ሇምነት ማሻሻያ ከሚጠቀሙባቸው ሀገር በቀሌ እውቀቶች
መካካሌ አፇርርቆ መዜራት፣ አሻ ማዴረግ (የታረሰ መሬትን ሳይ዗ሩ ማቆየት)፣ የቅባት
እህልችን መዜራት፣ የተፇጥሮ ማዲበሪያን መጠቀም (ፍግ መበተን፣ የበሰበሱ ቅጠልችን
እና ገሇባን በመነስነስ መጠቀም)፣ ቅሊዥን በማሳ ሊይ መጠቀም፣ሇማገድነት የሚጠቅም

81
 የበቆል አገዲ ከሊይ መቁረጥ፣ ማሇስሇስ እና ሰብልችን ቀሊቅል መዜራት ዋና ዋናዎቹ
ናቸው፡፡ አፇር እንዲይሸረሸር ሇማዴረግ ከሚጠቀማቸው የአፇር መጠበቂያ ዗ዳዎች
መካከሌ ክትርና እርከን መስራት፣ አግዴም ማረስ እና ዚፍ መትከሌ ይጠቀሳለ፡፡
 በጥናቱ አካባቢ ያለ የማህበረሰቡ አባሊት ውሃን ከብክሇት ሇመከሊከሌ ሀገር በቀሌ
እውቀቶችን የሚጠቀሙ ሲሆን እነዙህ እውቀቶችም አጥር ማጠር፣ ዚፍ መትከሌ፣
ከጎርፍ መጠበቅ፣ ዘሪያውን በዴንጋይ መካብ፣ ወንዜ ውስጥ የሌብስ እጣቢን
አሇመጨመር እና ሇሰው እና ሇእንስሳት መጠጥ የሚውሇውን ውሃ መቅጃ ቦታ መሇየት
የሚለት ናቸው፡፡
 ሀገር በቀሌ የሆኑ እውቀቶችን በመጠቀማቸው አፇር በጎርፍ ተጠራርጎ እንዲይወሰዴ
ያዯርጋለ፤ የአፇር ሇምነትን ይጠብቃለ፤ በትንሽ መሬት ብዘ ምርት ማምረት
ያስችሊቸዋሌ፤ ሇኬሚካሌ ማዲበሪያ የሚያወጡትን ወጭም ሇመቆጠብ ያስችሊቸዋሌ፡፡
እንዱሁም ሀገር በቀሌ የውሃ ጥበቃ እውቀትን በመጠቀም ውሃ እንዲይበከሌ ያዯርጋለ፡፡
6.2. ይሁንታ

በመስክ ከታ዗ብኩትና በቃሇ መጠየቅና በቡዴን ተኮር ውይይት ከተንጸባረቁ ሀሳቦች እንዱሁም
ከጥናቱ ግኝት በመነሳት የሚከተለትን የይሁንታ ሀሳቦችን አቀርባሇሁ፡፡

 የወረዲው ማህበረሰብ አባሊት ሀገር በቀሌ የአፇር ጥበቃ ዗ዳዎች በትውሌዴ ቅብብልሽ
ዚሬ ሊይ የዯረሱ ናቸው፡፡ ይሁን እንጅ ባህሊዊ እውቀቶቹ ትኩረት ተሰጥቷቸው ሲጠኑ
አይታዩም፡፡ በመሆኑም በርዕሰ ጉዲዩ ዘሪያ የተዯረጉ ጥናቶች አንዴ ሊይ ተ዗ጋጅተው
ቢቀርቡ፤ ከቻሇም ሇህትመት ቀርበው ተዯራሽነታቸው እንዱሰፊ ቢዯረግ፤
 ሇ዗መናዊ ግብርና መሰረት የሆነው ሀገር በቀሌ እውቀት ስሇሆነ ይህ እውቀት ትኩረት
ተሰጥቶት ከ዗መናዊው ጋራ ተቀናጅቶ የሚሰራበት መንገዴ ቢመቻች፡፡

82
 ዋቢ ፅሁፍ

መስፍን ፇቃዳ፡፡ (2012)፡፡ “የሀገር በቀሌ ዕውቀት የአካባቢ ጥበቃ ትንተና በጃቢጠህናን ወረዲ

ማህበረሰብ”፡፡ ሇአማርኛ ቋንቋ፣ ሥነ ጽሐፍና ፎክልር ትምህርት ክፍሌ የቀረበ

የፒ.ኤች.ዱ ጥናት፣ አዱስ አበባ ዩኒቨርሲቲ፡፡

ማርክዙዜም ላኒኒዜም መዜገበ ቃሊት፡፡ (1978)፡፡ አዱስ አበባ፣ ኩራዜ አሳታ ዴርጅት፡፡

ሰዋገኝ አስራት፡፡ (2009) ፡፡ “የባህሊዊ ግብርና ዕውቀት ትንተና በጓጉሳ ሽኩዲዴ ወረዲ”
ሇአማርኛ ቋንቋ ሥነ ጽሁፍና ፎክልር ትምህርት ክፍሌ የቀረበ የፒ.ኤች.ዱ ጥናታዊ
ጽሐፍ፣ አዱስ አበባ ዩኒቨርሲቲ፡፡

በኢያሱ በሬንቶ፡፡ (2010)፡፡ ባህሌና ትምህርት በኢትዮጵያ (“በተዋሕድ ከበረ”):- የከፍተኛ

ትምህርት ፍሌስፍናና ሀገር በቀሌ ዕውቀት፡፡ አራተኛዉ ሀገር አቀፍ የግእዜ እና አዜማሪ

ዏውዯ ጥናት መዴበሌ፡፡ ዏባይ የባህሌና ሌማት ጥናትና ምርምር ማእከሌ፤ ባሕር ዲር

ዩኒቨርሲቲ፣ገጽ 75-100፡፡

አለሊ ፓንክረስትና ገብሬ ይንቲሶ፡፡ (2004)፡፡ ሀገራዊ ዕውቀትና ተዚማጅ ቴክኖልጅ

በኢትዮጵያ፡፡ ባህሌና ሌማት በኢትዮጵያ፡፡ ፎረም ፎር ሶሻሌ ስተዱስ፣ አዱስ አበባ፣ ገጽ
77-95፡፡

ጠና ዯዎ፡፡ (2009)፡፡ ሰው፣ ግብረገብና ሥነ-ምግባር የ዗መናትን ቁሌፍ ጉዲዮች፡፡ አዱስ አበባ

ዩኒቨርሲቲ ፕረስ፡፡

Addis Taye. (2014) “The Role of Indigenous Knowledge and Practice of Water
and Soil Conservation Management in Albuko Woreda, South Wollo,
Ethiopia”, MA thesis in Geography and Environmental Studies, AAU.

Andre Bationo. (2007). Advances in Integrated Soil Fertility Management in sub-

Saharan Africa: Challenges and Opportunities. Published by Springer.

83
Bashir S, Javed A, Bibi I. and Ahmad N. (2017). Soil and Water Conservation.

See discussions, stats, and author profiles for this publication at:

https://www.researchgate.net/publication/320729156.

Blanco H, and Lal R. (2008). Principles of Soil Conservation and Management.

Published by Springer.

Bridget Somekh and Cathy Lewin. (2005). Research Methods in the Social

Scinces. saga Publications Ltd.

Creswell, J. W. and Plano, V. L. (2014). Understanding Research. (2nd ed.).

Thousand Oaks, CA: Sage.

Crotty, M. (1998). The Foundations of Social Research:Meaning and Perspective

in the Research Process. London Publications.

Davis Wekesa Barasa, (2007). Indigenous Knowledge Systems and Sustainable

Development in Africa: Case Study on Kenya. Tribes and Tribals, Special

Volume No.1:141-156

Ellen, R. Parkes, P. and Bicker, A. (eds.). (2000). Introduction in Indigenous

Environmental Knowledge and its Transformations. Amsterdam, the

Netherlands: Harwood Academic Publishers.

Getachew Alemu. (2014) “Assessing the Impacts of Soil Erosion on Farm-Land

and Conservation Practices in Sululta Woreda, Oromia Regional State,
Ethiopia.”, MA thesis in Geography and Environmental Studies, AAU.

84
Goldstein, K. (1964). A Guide for Field Workers in Folklore. American

Folklore Society by Folklore Associates, INC.

Given, L. (2008). The Saga Encyclopedia of Qualitative Research Methods.

London: Saga Publication, Inc.

Grenier, Louise. (1998). Working with Indigenous Knowladge. A Guide for

Reseachers Ottawa: International Development Research Centre.

Grace E. P. (2013). The Role of Indigenous Knowledge in Environmental

Conservation and Climate Change. International Development Research

Centre Adaptation and Mitigation in Tanzania.

Jangawe Msuya. (2008). Challenges and opportunities in the protection and

preservation of indigenous knowledge in Africa. International Review of

Information Ethics. Vol.7, No. 9.

Junge B, Abaidoo R, Chikoye D and Stahr K. (2008). Soil Conservation in

Nigeria: Past and Present on-station and on-farm Initiatives. Soil and

Water Conservation Society Ankeny, Iowa, 1-28.

Kibrom Tadele. (2017). “Comparative Analysis of Farmers’ Participation in

Indigenous and Modern Soil and water conservation practices in raya

alamata and aseb womberta woredas, Tigray, northern Etiopia.” In partial

fulfillment of the requirement for the degree of master of arts in

Enviroment and Development, Addis ababa university.

85
Kothari, C. R. (2004). Research Methodology: Methods & Techniques. 2nd ed.

India, New age International (P) Limited, Publishers

Langill Steve. (1999). Indigenous Knowledge፡ A Resource Kit for Sustainable

Development Researchers in Dryland Africa, People, Land and Water

Program. Initiative, IDRC.

Mawere, M. (2010). “Indigenous Knowledge Systems’ Potential for Establishing a

Moral, Virtous: Lessons from Sellected IKSs in Zimbabwe and Mozamique.”

Journal of Sustainable Development in Africa. Clarion University of

Pennsylvania, Clarion, Pennsylvania ,12 :7(209- 221)

Michael Shiferaw. (2002). “Liking Indigenous With the ‘Conventional’ Measures

for Sustainable Land Management in the Highlands of Ethiopia: A Case

Study of Digil Watershed, East Gojjam.” MA, Department of Geography,

Addis Ababa, Addis Ababa University.

Musir Ali and Kedru Surur. (2012). Soil and Water conservation management

through indigenous and traditional practices in Ethiopia: a case study.

Ethiopian Journal of Environmental Studies and Management EJESM Vol.5

No. 4.

Negash Demessie, Yeshitla Merene and Gizaw Desta. (2005). Indigenous

Technical Knowledge of Farmers in North Shewa: Soil and Water

Conservation and Pest control. In Dejene Aredo (ed.) IKS in Ethiopia:

86
 Proceeding of the First National Workshop of the Ethiopian Chapter

OSSREA. Addis Ababa. pp.106-119.

Ossai, B, N. (2010). African Indigenous Knowledge Systems (AIKS). Delta State

University, Abraka. Vol.7, No. 2,

Patrick Mcneill and Steve Chapman. (2005) Research Methods፡ Third edition

published by Routledge2 Park Square, Milton Park, Abingdon,oxon ox14 4rn.

Bashir S, Javed A, Bibi I. and Ahmad N, (2017). Soil and Water Conservation.

See discussions, stats, and author profiles for this publication at:

https://www.researchgate.net/publication/320729156.

Sibaway, Bakari. (2015). “Effectivness and Performance of Indigenous Soil and

Water Conservation Measurment in the West Usambara Mountains,

Tanzania.”, A Thesis Submitted in Fulfilment of the Requirements for the

Degree of Doctor of Philosohy of Sokolne University of Agriculture,

Morogoro, Tanzania.

Somekh B and Lewin C. (2005). Research Methods in the Social Scinces. saga

Publications Ltd.

Taybela Waje. (2017). “Assessing the Role of Indigenous Knowledge in Natural

Resource Management: The Case of Mareka Woreda, Dawro Zone, South

Ethiopia.” In Partial Fulfillment of the Requirements for the Masters

Degree in Environment & Development, Addis Ababa University.

87
Teklu Erkossa and Gezahegn Ayele. (2003) “Indigenous Knowledge and

Practices for Soil and Water Management in East Wollega, Ethiopia”.

Journal of International Agricultural Research for Development.Vol.3,No, 4.

Worku yohannes. (2016) “Challenges of Land Degradation and its Management:

The case of Misirak Badawacho Woreda of Hadiya Zone, SNPR, and

Ethiopia”, MA thesis in Geography and Environmental Studies, AAU.

World Bank, (1998). Indigenous Knowledge for Development A Framework for

Action፡ Knowledge and Learning Center, Africa Region.

Yeshambel Mulat. (2013). Indigenous Knowledge Practices in Soil Conservation

at Konso People, South Western Ethiopia. Journal of Agriculture and

Environmental Sciences. Vol.2, No.2,

88
 አባሪዎች

አባሪ 1፡- የመረጃ አቀባዮች ዲራ

ከዙህ በታች የተረ዗ሩት ቁሌፍ እና አጋዥ መረጃ አቀባዮች በቃሇ መጠይቅ ወቅት የተሳተፈ
ናቸው፡፡
ተ/ቁ ስም ጾታ እዴሜ ስራ አዴራሻ ቀበላ ተሳትፎ
1. አቶ ካሳሁን አበበ ወ 59 አርሶ አዯር አሁሪ ቁሌፍ
2. አቶ ተስፊ አቤ ወ 65 ›› ›› ሌሁዱ አጋዥ
3. አቶ አልበሌ አብጤ ወ 76 አርሶ አዯር አብችክሉ አጋዥ
4. አቶ አብነት ጥሩነህ ወ 70 ›› ›› ዱሊሞ ቁሌፍ
5. አቶ ገብሬ ሙጨ ወ 44 ›› ›› ሊሉበሊ አጋዥ
6. አቶ አቢታ ውነቱ ወ 57 ›› ›› ኩርበሃ ቁሌፍ
7. አቶ የኔአሇም ታያቸው ወ 62 አርሶ አዯር ዱሊሞ አጋዥ
8. አቶ ዲኝነት አዲነ ወ 32 የግብርና ባሇሙያ ደርቤቴ ቁሌፍ
9. አቶ ቀረብህ አብጤ ወ 67 አርሶ አዯር ሌሁዱ አጋዥ
10. አቶ ታፇረ ሞሊ ወ 40 ›› ›› አሁሪ አጋዥ
11. ቄስ ምስጋናው ክንዳ ወ 38 ›› ›› አብችክሉ ቁሌፍ
12. ወ/ሮ እሚታ ጋሹ ሴ 60 የቤት እመቤት ዱሊሞ አጋዥ
13. አቶ ገብሬ ዗ሇቀ ወ 58 አርሶ አዯር ኩርበሃ ቁሌፍ
14. አቶ ውዴነህ አያና ወ 49 አርሶ አዯር ሌሁዱ አጋዥ
15. አቶ ዯረስ ሁነኛው ወ 71 ›› ›› ዱሊሞ አጋዥ
16. ወ/ሮ አሰሇፍ አበራ ሴ 59 የቤት እመቤት አብችክሉ ቁሌፍ
17. አቶ ካሳሁን አበረ ወ 61 አርሶ አዯር ሊሉበሊ አጋዥ
18. አቶ ጥሊሁን ገበየ ወ 69 ›› ›› ሌሁዱ አጋዥ
19. ወ/ሮ ዗መናይ ተዋቸው ሴ 48 የቤት እመቤት ሊሉበሊ አጋዥ
20. አቶ ተገኘ ሞሊ ወ 52 አርሶ አዯር ዱሊሞ ቁሌፍ
21. አቶ ሽፇራው መሇሰ ወ 78 ›› ›› ኩርበሃ አጋዥ
22. አቶ ታዯሰ ንብረት ወ 67 ›› ›› አብችክሉ ቁሌፍ

i
 አባሪ ሁሇት፡- በቡዴን ውይይት ሊይ የተሳተፈ ሰዎች መረጃ

ሀ. በዱሊሞ፣ ሌሁዱ እና ኩርበሃ ቀበላ ከሚገኙ የቡዴን አባሊት ጋር የተዯረገ ውይይት

ተ.ቁ ስም ጾታ ዕዴሜ አዴራሻ ሥራ የተሰበሰበበት ቀን እና

ቀበላ ዓ.ም

1. ቄስ ምናሇ አያና ወ 54 ዱሊሞ ሉቀመንበር፣አርሶአዯር ሚያዙያ 2/2013 ዓ.ም

2. አቶ ታረቀኝ ፀጋ ወ 68 ዱሊሞ አርሶአዯር ሚያዙያ 2/2013 ዓ.ም

3. አቶ አብነት ጥሩነህ ወ 67 ዱሊሞ አርሶአዯር ሚያዙያ 2/2013 ዓ.ም

4. አቶ ውዴነህ አያና ወ 49 ሌሁዱ አርሶአዯር ሚያዙያ 2/2013 ዓ.ም

5. አቶ ማንዯፍሮ በሊይ ወ 41 ሌሁዱ አርሶአዯር ሚያዙያ 2/2013 ዓ.ም

6. አቶ ገቢያነህ ሙለ ወ 78 ሌሁዱ አርሶአዯር ሚያዙያ 2/2013 ዓ.ም

7. አቶ አቢልሽ ይሁኔ ወ 61 ኩርበሃ አርሶአዯር ሚያዙያ 2/2013 ዓ.ም

8. አቶ አቢታ ውነቱ ወ 57 ኩርበሃ አርሶአዯር ሚያዙያ 2/2013 ዓ.ም

9. አቶ አዲነ ጌታነህ ወ 69 ኩርበሃ አርሶአዯር ሚያዙያ 2/2013 ዓ.ም

ሀ. በአሁሪ፣ ሊሉበሊ እና አብችክሉ ቀበላ ከሚገኙ የቡዴን አባሊት ጋር የተዯረገ ውይይት

ተ.ቁ ስም ጾታ ዕዴሜ አዴራሻ ቀበላ ሥራ የተሰበሰበበት ቀን እና ዓ.ም

1. አቶ መኳነንት በሇጠ ወ 65 አሁሪ አርሶአዯር መጋቢት 26/ 2013 ዓ.ም

2. አቶ ካሳሁን አበበ ወ 73 አሁሪ አርሶአዯር መጋቢት 26/ 2013 ዓ.ም

3. አቶ ሊቀ መንገሻ ወ 69 አሁሪ አርሶአዯር መጋቢት 26/ 2013 ዓ.ም

4. ቄስ ምስጋናው ክንዳ ወ 52 አብችክሉ ካህን፣አርሶአዯር መጋቢት 26/ 2013 ዓ.ም

5. አቶ ቀረብህ አብጤ ወ 65 ሊሉበሊ አርሶአዯር መጋቢት 26/ 2013 ዓ.ም

6. አቶ ታዯሰ ንብረት ወ 67 አብችክሉ አርሶአዯር መጋቢት 26/ 2013 ዓ.ም

7. አቶ አምሳለ ዯምሇው ወ 71 ሊሉበሊ አርሶአዯር መጋቢት 26/ 2013 ዓ.ም

ii
አባሪ ሶስት፡፡ መነሻ ጥያቄዎች
1. ማህበረሰቡ ስሇ ባህሊዊ የአፇር እና ውሃ ጥበቃ ያሇው እውቀት ምን ይመስሊሌ?
2. በአካባቢያችሁ ባህሊዊ በሆነ መንገዴ አፇርንን እና ውሃን የመጠበቅ ሌማዴ ምን
ይመስሊሌ?
3. ይህንን ባህሊዊ አፇርን እና ውሃን የመንከባከብ እውቀት እንዳት ተማራችሁት?
4. ባህሊዊ በሆነ መንገዴ የአፇር ሇምነት እንዲይቀንስና በጎርፍ እንዲይሸረሸር እንዱሁም
የውሃ ምንጮች እንዲይነጥፈ ሇማዴረግ የምትጠቀሙባቸው ዗ዳዎች ምን ምን ናቸው?
5. እነዙህን ባህሊዊ የአፇር እና ውሃ ጥበቃ እውቀቶች መጠቀማችሁ ምን ጥቅም ያስገኛሌ?
6. ያሊችሁን የአፇር እና ውሃ ጥበቃ እውቀት ሇትውሌደ በምን መሌኩ ታስተሊሌፊሊችሁ?

iii
አባሪ አራት፡- የቃሇ መጠይቅ እና ቡዴን ተኮር ውይይት ፎቶዎች

iv
v
አባሪ አምስት፡- የምሌከታ መከታታያ ቅዕ (Observation Checklist)

1. መረጃ ሰብሳቢው ሚናው ምንዴን ነው ?

1.1 ማንነቱን ሇተጠኝዎች አስተዋውቋሌ? ፇቃዯኛነታቸውን አረጋግጧሌ?
-------------------------------------------------------------------------------------------------------
1.2 መረጃዎችን የሰበሰበው በዴንገት በመገኘት ወይስ ቀጠሮ በማስያዜ?
-------------------------------------------------------------------------------------------------------
2. ጥናቱ በየትኛው የምሌከታ ዗ዳ ተጠና?
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
3. ምሌከታው የተካሄዯው የት፣መቼ እና በእነማን ሊይ ነው?
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
4. መረጃ ሰብሳቢው የተመሇከተው ምንዴን ነው?
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
5. ማህበረሰቡ ሀገር በቀሌ የአፇር እና ውሃ ጥበቃ እውቀትን የመጠቀም ሌማዴ ምን
ይመስሊሌ?
-------------------------------------------------------------------------------------------------------
6. ምሌከታው ትኩረት ያዯረገው የትኞቹ ጉዲዮች ሊይ ነው?
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
7. የአፇር እና ውሃ ጥበቃ ተግባራትን ሇማከናዎን የሚጠቀሙባቸው ሀገር በቀሌ እወቀቶች
ምን ምን ናቸው?
---------------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------------
8. ምሌከታው የተቀረጸው በምንዴን ነው?
8.1 በማስተዋሻ ዯብተር ነው?
---------------------------------------------------------------------------------------------------------
8.2. በመቅረፀ ዴምፅ እና በቪዱዮ ነው?
---------------------------------------------------------------------------------------------------------

vi