የስርዓተ-ፆታ ስልጠና መመሪያ

በካናዳ ዓለም አቀፍ ሀብቶች እና የልማት ተቋም (CESO-CIRDI፣SUMM ፕሮጀክት)

ለኢትዮጵያ መንግሥት የማዕድን ሚኒስቴር የተዘጋጀ

በካናዳ ዓለም አቀፋዊ ጉዳዮች የገንዘብ ድጋፍ የተዘጋጀ

ማውጫ
የምጻረ ቃላት ዝርዝር ................................................................................................................................... vi
መግቢያ ..................................................................................................................................................... - 1 -
ሞጁል አንድ፡- መግቢያ ............................................................................................................................. - 3 -
1.1. የትምህርቱ አላማዎች................................................................................................................ - 3 -
1.2. ጊዜ ............................................................................................................................................. - 3 -
1.3. የክፍል አካሄድ ........................................................................................................................... - 3 -

የእርስ በእርስ ትውውቅ ........................................................................................................................ - 3 -

የስልጠናውን አላማ እና ውጤት መገንዘብ ............................................................................................. - 4 -

ህጎችን ማውጣት.................................................................................................................................. - 5 -
ሞጁል ሁለት፡- ስርዓት ፆታን መገንዘብ..................................................................................................... - 6 -
2.1. የትምህርቱ ዓላማዎች ............................................................................................................... - 6 -
2.2. ጊዜ ............................................................................................................................................. - 6 -
2.3. የሞጁል አጀንዳ.......................................................................................................................... - 6 -
2.4. የክፍል ፍሰት.............................................................................................................................. - 6 -

ክፍለ ጊዜ 1፡- በሴቶች እና ወንዶች መካከል ያለ ልዩነት.............................................................................. - 7 -

ክፍለ ጊዜ 2፡ ፆታን እና ስርዓተ ፆታን መለየት ........................................................................................... - 8 -

ክፍለ ጊዜ 3፡- የስርዓተ-ፆታማህበራዊነት ............................................................................................... - 11 -

ክፍለ ጊዜ 4፡ የስርዓተ-ፆታ ቁልፍ ቃላቶችን መረዳት ............................................................................... - 12 -

ክፍለ ጊዜ 5፡፡ የቡድን ውይይት ............................................................................................................. - 18 -

ማጠቃለያ ......................................................................................................................................... - 18 -
ሞጁል ሶስት፡- ስለ ዘላቂ ልማት በጥልቀት ማወቅ................................................................................... - 19 -
3.1. የመማር ዓላማዎች.................................................................................................................. - 19 -
3.2. ቆይታ ....................................................................................................................................... - 19 -
3.3. ሞጁል አጀንዳ.......................................................................................................................... - 19 -

ደረጃ 1፡- የሽንኩርት መላጥ ጨዋታ .................................................................................................... - 20 -

ደረጃ 2፡- የዘላቂ ልማት ጽንሰ-ሀሳብ ..................................................................................................... - 20 -

ደረጃ 3፡- የዘላቂ ልማት 5ቱ P-ዎች ...................................................................................................... - 21 -

ደረጃ 4፡- የዘላቂ ልማት ግቦች መግቢያ (SDGs) ..................................................................................... - 22 -

ii
 ደረጃ 5 ዘላቂ ልማት ግቦችን በኢትዮጵያ እና በማዕድን ዘርፍ ተግባራዊ ማድረግ ...................................... - 24 -

ደረጃ 6፡- ማጠቃለያ ......................................................................................................................... - 26 -

ሞጁል አራት፡- የሥርዓተ ፆታ፣ የሰብአዊ መብቶች እና የስርዓተ-ፆታ አቀራረብ ወደ ማዕድን ዘርፍ ..... - 27 -
4.1. የመማር ዓላማዎች.................................................................................................................. - 27 -
4.2. ቆይታ ....................................................................................................................................... - 27 -
4.3. ሞጁል አጀንዳ.......................................................................................................................... - 27 -
4.4. የክፍል ፍሰት ........................................................................................................................... - 28 -

ክፍል 1፡፡ በማዕድን ዘርፍ የስርዓተ-ፆታ ጉዳይ ለምን አስፈለገ? ............................................................... - 28 -

ክፍለ ጊዜ 2፡- የሰብአዊ መብቶች መግቢያ............................................................................................ - 29 -

ክፍለ ጊዜ 3፡- ስርዓተ-ጾታ፣ ሰብአዊ መብቶች እና ዕድገት ....................................................................... - 32 -

ክፍለ ጊዜ 4፡- የስርዓተ-ፆታ አቀራረቦች በማዕድን ዘርፍ ......................................................................... - 36 -

ሞዱል አምስት፡- የስርዓተ-ፆታ ትንተና ................................................................................................... - 44 -
5.1. የመማር ዓላማዎች.................................................................................................................. - 44 -
5.2. ቆይታ ....................................................................................................................................... - 44 -
5.3. ሞጁል አጀንዳ.......................................................................................................................... - 44 -
5.4. ክፍል ፍሰት.............................................................................................................................. - 45 -

ክፍለ ጊዜ 1፡- የስርዓተ-ፆታ ትንተና አጠቃላይ እይታ ............................................................................. - 45 -

ክፍለ ጊዜ 2፡- የስርዓተ-ፆታ ትንተና መርሆዎች እና ደረጃዎች .................................................................. - 46 -

ክፍለ ጊዜ 3፡- የተለመዱ የስርዓተ-ፆታ ትንተና መሳሪያዎች .................................................................... - 52 -

ክፍለ ጊዜ 4፡- የስርዓተ-ፆታ ትንተና ማዕቀፎች መግቢያ ......................................................................... - 54 -

ክፍለ ጊዜ 5፡፡ የስርዓተ-ፆታ ትንተና ቴክኒክን መተግበር .......................................................................... - 59 -

ማጠቃለያ ......................................................................................................................................... - 60 -
ሞጁል ስድስት፡- ስርዓተ-ፆታን ወደ ፖሊሲ እና ፕሮግራም ማዋሀድ .................................................... - 61 -
6.1. የመማር ዓላማዎች.................................................................................................................. - 61 -
6.2. ቆይታ ....................................................................................................................................... - 61 -
6.3. ሞጁል አጀንዳ.......................................................................................................................... - 61 -
6.4. ክፍል ፍሰት.............................................................................................................................. - 62 -

ክፍለ ጊዜ 1፡- በፖሊሲ ዲዛይን ወቅት የስርዓተ-ፆታ ትንተና .................................................................... - 62 -

ክፍለ ጊዜ 2፡- የፕሮጀክት ዑደት እቅድ ውስጥ የስርዓተ-ፆታ ትንተና ማድረግ .......................................... - 66 -

iii
ሞዱል ሰባት፡- አነስተኛ እና ባህላዊ ማዕድን የማምረት ስራ እና ስርዓተ-ጾታ ....................................... - 69 -
7.1. የመማር ዓላማዎች.................................................................................................................. - 69 -
7.2. ቆይታ ....................................................................................................................................... - 69 -
7.3. ሞጁል አጀንዳ.......................................................................................................................... - 69 -
7.4. የክፍል ፍሰት ........................................................................................................................... - 70 -

ክፍለ ጊዜ 1፡- የ ASM ባህሪያት ........................................................................................................... - 70 -

ክፍለ ጊዜ 2፡- በባህላዊ የማዕድን የምርት ስርዓት ውስጥ ያሉ የስርዓተ-ፆታ ጉዳዮች ............................... - 71 -

ክፍለ ጊዜ 3፡- የስርዓተ-ፆታ ሚናዎች እና ተፅእኖዎች እና ጥቅሞች ስርጭት ........................................... - 75 -

ክፍለ ጊዜ 4፡- የተማሩትን ዋና ዋና ትምህርቶችን ይለዩ፣ መደምደሚያዎች እና ትምህርቶቹን ይተግብሩ... - 77 -

ሞዱል ስምንት፡-ስርዓተ-ፆታ በፖሊሲ እና በፕሮግራም ውስጥ ............................................................. - 79 -
8.1. የመማማር ዓላማዎች ............................................................................................................. - 79 -
8.2. ቆይታ ....................................................................................................................................... - 79 -
8.3. ሞጁል አጀንዳ.......................................................................................................................... - 79 -
8.4. የክፍል ፍሰት ........................................................................................................................... - 79 -

ክፍለ ጊዜ 1፡- የስርዓተ-ፆታን ማካተት አጠቃላይ እይታ ......................................................................... - 79 -

ክፍለ ጊዜ 2፡- የስርዓተ-ፆታ ማካተት ዙር .............................................................................................. - 82 -

ክፍለ-ጊዜ 3፡- የስርዓተ-ፆታ ዋና ዋና መመሪያዎች መግቢያ .................................................................... - 88 -

ማጠቃለያ ......................................................................................................................................... - 88 -
አባሪ ........................................................................................................................................................ - 89 -
አባሪ 1፡- በሰብአዊ መብቶች እና በሥርዓተ ፆታ እኩልነት ላይ አለም አቀፍ የህግ ማዕቀፍ ............... - 89 -

በሰብአዊ መብቶች እና በጾታ እኩልነት ላይ ዓለም አቀፍ ስምምነቶች ...................................................... - 89 -

ለጾታ እኩልነት እና ለሴቶች መብቶች ዓለም አቀፋዊ ቁርጠኝነት .............................................................. - 91 -

የቪየና መግለጫ እና የድርጊት መርሃ ግብር .......................................................................................... - 92 -

የሕዝብ እና ልማት ዓለም አቀፍ ኮንፈረንስ ........................................................................................... - 92 -

የቤጂንግ መግለጫ እና የድርጊት መርሀ-ግብር ...................................................................................... - 93 -

የምዕተ ዓመቱ የልማት ግቦች (MDGs)................................................................................................. - 93 -

የተባበሩት መንግስታት ድርጅት በዘላቂ ልማት (2012፣ ብራዚል) ............................................................ - 94 -

የ2030 የዘላቂ ልማት አጀንዳ ............................................................................................................... - 95 -

በሴቶች ላይ የሚደርሱ ማንኛውንም ዓይነት አድልዎ የማስወገድ ስምምነት (CEDAW) ........................... - 96 -

iv
 አባሪ 2፡- የስርዓተ-ፆታ ትንተና ማዕቀፎች .......................................................................................... - 98 -

ሃርቫርድ የትንታኔ ማዕቀፍ .................................................................................................................. - 98 -

የሞሰር ማዕቀፍ ............................................................................................................................... - 101 -

አቅሞች እና ተጋላጭነቶች ግምገማ ማዕቀፍ ....................................................................................... - 103 -

የማጎልበት ማዕቀፍ .......................................................................................................................... - 106 -

ማህበራዊ ግንኙነት ማዕቀፍ ............................................................................................................. - 108 -

አባሪ 3፡- የጂቲፒ II ኤክስፐርቶች በሥርዓተ ፆታ ትንተና ላይ የቡድን ልምምድ (ሞዱል 5፣ ክፍለ-ጊዜ 5) .. -
113 -
ዋቢዎች.................................................................................................................................................. - 119 -

v
የምጻረ ቃላት ዝርዝር
ASGM ባህላዊ አነስተኛ ወርቅ የማምረት ስራ

CEDAW በሴቶች ላይ የሚደረጉ ሁሉንም አይነት አድሎዎች ለማስወገድ የተዘጋጀ ኮንቬንሽን

CVA አቅም እና የተጋላጭነት ትንተና ማዕቀፍ

GAM የስርዓተ-ፆታ ትንተና ማትሪክስ

GDOL ፆታን መሰረት ያደረገ የስራ ክፍፍል

GRRA የስርዓተ-ፆታ ምላሽ እና መብትን መሰረት ያደረገ አቀራረብ

GTP የዕድገትና ትራንስፎርሜሽን ዕቅድ

LGBT ሌዝቢያን፣ ጌይ፣ ባይ-ሴክሽዋል እና ትራንስ ጀንደር

M&E ክትትል እና ግምገማ

MDGs የሚሊንየም የልማት ግቦች

MoMP ማዕድንና ነዳጅ ሚኒስቴር (ኢትዮጵያ)፡- የአሁኑ የማዕድን ሚኒስቴር

PGN ተግባራዊ የስርዓተ-ፆታ ፍላጎቶች

POP በሰዎች ላይ ያተኮረ መዋቅር

SDGs የዘላቂ ልማት ግቦች

SRF የማህበራዊ ግንኙነት ማዕቀፍ

VNR በፈቃደኝነት ላይ የተመሰረተ ብሔራዊ ግምገማ

vi
መግቢያ

ይህ የስርዓተ-ፆታ የስልጠና መመሪያ የተዘጋጀው ለኢትዮጵያ መንግስት ማዕድን እና ፔትሮሊየም

ሚኒስቴር (በአዲሱ መጠሪያው የማዕድን ሚንስቴር) ፣ ሰራተኞች ስልጠናን ለማመቻቸት ለስርዓተ-
ፆታሰልጣኞች መመሪያ የመስጠት አላማ አንግቦ ነው፡፡ ሰልጣኞችን በስልጠና ሂደት የተሻለ ግንዛቤ
እዲኖራቸው ለማገዝ በማዕድን እና ፔትሮሊየም ዘርፍ በስርዓተ-ፆታ ጽንሰ ሀሳብ፣ በስርዓተ-ፆታ ትንተና እና
በስርዓተ-ፆታ አካታችነት ላይ ስልጠና ዲዛይን ለማድረግ፣ ለማዘጋጀት እንዲሁም ለማካሄድ ለአሰልጣኞች
መመሪያ እንዲሆን ታስቦ ነው የተዘጋጀው፡፡

ይህ ማኑዋል ከማዕድን እና ፔትሮሊየም ዘርፍ ጋር በተያያዙ የስርዓተ-ፆታ እና የልማት ጉዳዮችን

በማካተት በተለያዩ ሞጁሎች የተዘጋጀ ነው ሲሆን የስልጠና መመሪያው ስምንት ሞጁሎች አሉት፡፡ ሞጁል
አንድ፡- ይህ መግቢያ ሲሆን የስልጠና ፕሮግራም፣ የስልጠና አላማ እና ውጤትን የሚያስተዋውቅ ነው፡፡ ይህ
ሞጁል አጭር ቢሆንም ለስልጠና ፕሮግራሙ እጅግ አስፈላጊ ነው፡፡

ሞጁል ሁለት፡- ተሳታፊዎች በማዕድን ዘርፍ ስለሚገኙ የስርዓተ-ፆታ ጉዳዮች ላይ ውይይት እና

መለየት እንዲችሉ እድል በመስጠት በስርዓተ-ፆታ እና በስርዓተ-ፆታ ጽንሰ ሀሳቦች ላይ ጠቅላላ እውቀተን
የሚሰጥ ሲሆን፡ ሞጁል ሶስት ደግሞ በስርዓተ-ፆታ እና ዘላቂ ልማት መካከል የጠበቀ ትስስርን ለመፍጠር
እንዲሁም ስለዘላቂ ልማት አስፈላጊነት ላይ ትኩረት የሚያደርግ ነው፡፡

ሞጁል አራት፡- የስልጠና አሰጣጥ ዘዴ፣ የስርዓተ-ፆታ ስሜት እና በመብት ላይ መሰረት ያደረገ
አቀራረብ ዘዴ እንዲሁም የስርዓተ-ፆታ አካታችነትን ይይዛል፡፡ በተጨማሪም በማዕድን እና ፔትሮሊየም
ዘርፍ በሰብአዊ መብቶች፣ ስርዓተ-ፆታ እና የስርዓተ-ፆታ ዘዴዎች ላይ ትኩረት ያደርጋል፡፡

ከሞጁል አምስት እስከ ስምንት ለተሳታፊዎች ስርዓተ-ፆታ ትንተና እና የስርዓተ-ፆታ አካታችነት

ክህሎቶችን ላቅ ካለ ትግበራ ጋር ግንዛቤ የሚሰጥበት ነው፡፡ በነዚህ ሞጁሎች የተለያዩ መሳሪያዎች
ይተዋወቃሉ፡፡ ከነዚህም መካከል በባህላዊ የማእድን ስራ ላይ ስላሉ የስርዓተ-ፆታ አደጋዎች የሚሸፍን ሞጁል
ይገኛል፡፡ ስርዓተ-ፆታ እኩል አለመሆን እንዴት እንደሚፈጠር፣ እንዴት ቀጣይነት እንደሚኖረው እና በተለያዩ
ዘዴዎች እንዴት እንደሚጎለበት ጥብቅ ግንዛቤ ለመፍጠር የታሰበ ነው፡፡ ይኸውም በለጋ እድሜያቸው
መብታቸውን በመነፈግ የህፃናት ጉልበት ብዝበዛ ጉዳዮችን እና የስርዓተ ፆታን ሚና በውስጡ ያካተተ
ግንዛቤ አቅፏል፡፡ እነዚህ ሞጁሎች የሀይል እኩል አለመሆንን ተግባራዊ የሚደርጉ እና እየጨመረ ባለው
የመራቢያ እና የስነ-ተዋልዶ ጤና አደጋዎች ውስጥ ያለውን የሴቶችን ተጋላጭነት የሚያጎለብቱ ፆታን
መሰረት ያደረጉ እንዲሁም ወሲባዊ ጥቃቶችን በተለያየ አይነት የሚያስገነዝቡ ናቸው፡፡ እነዚህ ሞጁሎች
ከሴቶች ማብቃት ጋር የተያያዙ ተግዳሮቶችን ለመፍታት ስልቶችን ለመዘርዘር ያግዛሉ፡፡

-1-
ይህ የስርዓተ-ፆታሰልጠና መመሪያ አስፈላጊ የሆኑ እውቀቶችን እና ክህሎቶችን በውስጡ ያካተተ መሆኑን
መግንዘብ አስፈላጊ ሲሆን ነገር ግን ከሀገሪቱ ነባራዊ ሁኔታ ጋር አግባብነት ካለው መረጃ ጋር እየተፍታታና
እየተሰናሰነ መታየት ይኖርበታል፡፡ በመመሪያው ላይ ያለወትን አስተያየት በ kimanh.waikato.nz@gmail.com
መጠየቅ እንዲቻል ለማሳዎቅ እንወዳለን፡፡

-2-
ሞጁል አንድ፡- መግቢያ

የዚህ አጭር መጁል አላማ አሰልጣኙ/ኟ(ዎች)/ አመቻቹ/ቿ(ዎች) እንዲሁም ተሳታፊዎች እርስ

በራሳቸው እንዲተዋወቁ፣ ለስልጠና የሚያስፈልጉ የስልጠና ካሬኩለም፣ አላማዎች እና ውጤቶችን
ለማስተዋወቅ፣ እንዲሁም የስልጠናውን ትግበራ ለማሳለጥ አስፈላጊ የሆኑ ህጎችን ለማውጣት ነው፡፡ ይህ
ሞጁል አጭር ቢሆንም የስልጠናው ዋና ክፍል ነው፡፡ ተሳታፊዎች ስለ ስልጠናው መረጃ በቂ ግንዛቤ
ሊኖራቸው የሚገባ ሲሆን በስልጠናው ወቅት አብረዋቸው ከሚሰሯቸውን ሰዎች ሊመተዋዎቅ እና
ለመረዳት እድል ይፈጥራል፡፡

1.1. የትምህርቱ አላማዎች

በዚህ ትምህርት ማጠናቀቂያ ላይ ተሳታፊዎች፡-

 በቡድን ውስጥ የሚገኙትን አሰልጣኝ (ዎች) እንዲሁም ተሳታፊዎችን መለየት

 የስልጠናውን አላማ እና ውጤቶች መገንዘብ
 የሚጠብቁትን ነገር እንዲሁም ከትምህርቱ ምን መማር እንደሚፈልጉ መግለጽ ያስችላቸዋል፡፡

1.2. ጊዜ

50 ደቂቃ

1.3. የክፍል አካሄድ

የእርስ በእርስ ትውውቅ

ሰዓት፡ 25 ደቂቃ

ይህ ክፍል ተሳታፊዎች ለስልጠናው የሚያስፈልጉ ነገሮችን እና ምን ማድረግ እንዳለባቸው ሙሉ

ለሙሉ መገንዘብ ይችሉ ዘንድ አሰልጣኝ (ዎች) ስለራሳቸው ስነ ምግባር እና ከተሳታፊዎች ጋር
ስለሚኖራቸው ግንኙነት መፍጠር እንዲችሉ እድል ይሰጣል፡፡

ስልጠናው በዛ ላሉ ቀናት የሚካሄድ ስለሆነ ሰልጣኝ (ዎች) ትንንሽ ቡድኖች በስልጠናው ወቅት
የሚዋቀሩ ከሆነ ተሳታፊዎች በቀላሉ እርስ በራሳቸው መስተጋብር መፍጠር ይችሉ ዘንድ የተሳታፊዎችን
ስም በማስታወሻ መያዝና ተወካዮቻቸውን መለየት ይኖርባቸዋል፡፡

ለስርዓተ-ፆታ ስልጠና የጠረጴዛ ዙሪያ አቀማመጥ ተስማሚ ነው፡፡ ተሳታፊዎችን ለመለየት አመቺ
እንዲሆን ስማቸው አጠር ተደርጎ ቀለል ባለ ካርድ ላይ በመፃፍ ከፊት ለፊታቸው የሚቀመጥ ካርድ
ለማዘጋጀት አቅርቦቶች ለተሳታፊዎች ሊከፋፈሉ ይችላሉ፡፡ እያንዳንዱ ጠረጴዛ ወይም ቡድን በጠረጴዛው
ላይ መካከለኛ እንቅስቃሴዎችን ለማድረግ ተወካይ መመደብ ሊኖርባቸው ይችላል። ተወካዮች ቡድናቸውን

-3-
 ወክለው ሁሉንም ጥያቄዎች እየመለሱ የቡድን ቃል አቀባይ ሆነው እንዲሰሩ መጠበቅ የለበትም። እንደ
ቡድን ግንባታ ልምምድ፣ አሰልጣኞች እያንዳንዱን ጠረጴዛ ቡድናቸውን በተሻለ ሁኔታ የሚያሳይ ስያሜ
እንዲሰጡ ያበረታታሉ። ቡድኖቹን በአበቦች፣ በእንስሳት፣ ወዘተ ስም መሰየምን የመሳሰሉ መመሪያዎችን
መስጠት ይቻላል። አሰልጣኝ (ዎች) በስርዓተ-ፆታእና ልማት ላይ በማተኮር ከዚህ በፊት ያሳለፉትን
የትምህርት እና የስራ ታሪካቸው ለተሳታፊዎች ሊያቀርቡ ይገባል፡፡

ተሳታፊዎች እና ሰልጣኞች ስለራሳቸው እንዲማማሩ ጊዜ መስጠት አስፈላጊ ሲሆን አሰልጣኞች

የስልጠናውን ይዘት የተሳተፊዎችን የእውቀት ደረጃ እና በፊት ከስልጠና የጠበቁት ነገር ለማሟላት
እንዳስፈላጊነቱ የስልጠናውን ይዘት ለማስተካከል ይረዳቸው ዘንድ ተሳታፊዎች ምን እንደጠበቁ መረዳት
አስፈላጊ ነው፡፡

ይህንን ሞጁል ለመቅረጽ የሚከተሉት መልመጃዎች አስፈላጊ ሊሆኑ ይችላሉ፡፡ ተሳታፊዎች ካጠገባቸው
ተቀምጦ ካለው ሰው ጋር ጥንድ እንዲሆኑ እና የሚከተሉትን መረጃዎች እርስ በእርስ እንዲሰጣጡ
ተሳታፊዎችን ይጠይቁ ከዚያም በኋላ እያንዳንዱ ሰው ከአጋሮቻቸው ጋር የተለዋወጡተን መረጃዎች
ከሁሉም ቡድን ጋር በማካፈል አጋሮቻቸውን እንዲያስተዋውቁ ይጠይቁ፡፡

 ስራዎ፣ የስራ ድርሻዎ እንዲሁም የሚሰሩበት ድርጅት፤

 ስለ ስርዓተ-ፆታ እና ልማት አስፈላጊነት ምን ታስባለህ/ ታስቢያለሽ?
 ከዚህ ስልጠና ምን ትጠብቃለህ/ሽ?

የስልጠናውን አላማ እና ውጤት መገንዘብ

ሰዓት፡ 15 ደቂቃ

በስልጠና ግብአቶች፣ ጊዜ፣ ይዘት ላይ በመመስረት አሰልጣኝ (ዎች) የስልጠናውን አላማ እና ውጤት የሚለዩ
ይሆናል፡፡

አምስት የስልጠና አይነቶች ሀሳብ ቀርቦባቸዋል፡፡

የስልጠና አይነቶች ዋና ይዘቶች የስልጠናው መጠሪያ

የ 2 ቀን ስልጠና ሞጁል 1፣ ሞጁል 2፣ ሞጁል 3 ስርዓተ-ፆታና ዘላቂ ልማት

የ 3 ቀን ስልጠና ሞጁል 1፣ ሞጁል 2፣ ሞጁል ሞጁል 4 ሰብአዊ መብቶች፣ የፆታ እኩልነት እና

ዘላቂ ልማት

የ 5 ቀን ስልጠና ሞጁል 1፣ ሞጁል 2፣ ሞጁል 3፣ ሞጁል 4፣ ሞጁል 5፣ የስርዓተ-ፆታትንተና እና የስርዓተ-ፆታ

ሞጁል 8 አካታችነት ክህሎቶች

-4-
የ7 ቀን ስልጠና ሞጁል 1፣ ሞጁል 2፣ ሞጁል 3፣ ሞጁል 4፣ ሞጁል 5፣ ፆታን በፖሊሲ እና ፕሮግራም ውስጥ
ሞጁል 8፣ ረዥም ልምምድ ዋና አካል ማድረግ

የ2 ሳምንት ስልጠና ሞጁል 1፣ ሞጁል 2፣ ሞጁል 3፣ ሞጁል 4፣ ሞጁል 5፣ የፖሊሲ እና ፕሮግራም የስርዓተ-
ሞጁል 6፣ ሞጁል 7፣ ሞጁል 8 እና ረዥም ልምምድ ፆታትንተና እና የአካታችነት ክህሎቶች

ህጎችን ማውጣት
ሰዓት፡ 10 ደቂቃ

ሁሉም ተሳታፊዎች ሊያዩት የሚችሉትን ነጭ ሰሌዳ ወይም ሰሌዳ-አከል ወረቀት አዘጋጅ፡፡ አሰልጣኙ
ልምምዱን የሚያዘጋጀው ለቡድኖቹ ልምምዱ የታሰበው የተግባቦት እና ተሳትፎ መሰረታዊ ህጎችን
ለማስቀመጥ መሆኑን በመንገር ነው፡፡

ከዚያ ቀጥሎ የተሳታፊዎችን ግብአት ይጠይቃል፡፡ መሰረተዊ ህጎች ለምሳሌ በስልጠና ወቅት
የሞባይል ስልኮች ሳይለንት መሆን እንዳለባቸው ወይም ተሳታፊዎች ለስልጠና በሰዓቱ ለመገኘት
የተቻላቸውን ያህል ማድረግ እንዳባቸው ሊሆን ይችላል፡፡ በስልጠናው ወቅት የሆነ ሰው መሰረታዊ ህጎችን
የሚጥስ ከሆነ አሰልጣኙ ከተሳታፊው ጋር በግል ጊዜ በመውሰድ ከስምምነት የተደረሰባቸውን ህጎች
ሊያመለክት ይችላል፡፡

-5-
ሞጁል ሁለት፡- ስርዓት ፆታን መገንዘብ

ሞጁል ሁለት በስርዓተ-ፆታእና ስርዓተ-ፆታ ጋር የተያያዙ ጽንሰ ሀሳቦች ላይ ለተሳታፊዎች ግንዛቤን

የሚሰጥ ይሆናል፡፡ በተጨማሪም ተሳታፊዎች እንደየራሳቸው ግንዛቤ የስርዓተ-ፆታ ጉዳዮችን የሚለዩበትን
ሂደቶች እንዲገነዘቡ ይረዳቸዋል፡፡ የስርዓተ-ፆታ እውቀትን እና ክህሎትን ይበልጥ ለማጎልበት ተሳታፊዎች
የስርዓተ-ፆታ የስሜት ደረጃቸውን ለለውጥ ክፍት ማድረግ ይርባቸዋል፡፡

2.1. የትምህርቱ ዓላማዎች

በሞጁል ሁለት ማጠናቀቂያ ላይ ተሳታፊዎች፡

 የፆታ እና ከፆታ ጋር የተያያዙ ጽንሰ ሀሳቦች ላይ ግንዛቤ ይኖራቸዋል፤

 በኢትዮጵያ እና በማእድን ዘርፍ ውስጥ የፆታ ጉዳዮችን ለመለየት ያስችላቸዋል፡፡

2.2. ጊዜ

3 ሰዓት

2.3. የሞጁል አጀንዳ

የስልጠናውን ዓላማዎች እንዲሁም ሰልጣኞች የሚጠብቁትን ነገር ተግባራዊ ማድረግ፡ 10 ደቂቃ

ክፍለ ጊዜ 1፡- በሴቶች አና ወንዶች መካከል ያለ ልዩነት (20 ደቂቃ)

ክፍለ ጊዜ 2፡- ፆታ እና ስርዓተ-ፆታመለየት (20 ደቂቃ)

ክፍለ ጊዜ 3፡- የስርዓተ-ፆታማህበራዊነት (20 ደቂቃ)

ክፍለ ጊዜ 4፡- ቁልፍ የፆታ ቃላቶችን መረዳት (60 ደቂቃ)

ክፍለ ጊዜ 5፡- የቡድን ውይይት (40 ደቂቃ)

ማጠቃለያ፡ 10 ደቂቃ

2.4. የክፍል ፍሰት

 የኢንስትራክተር ዝግጅቶች
o የትምህርት እቅድ ግምገማ
o ፓወር ፖይንት ስላይዶችን ማዘጋጀት
 የስልጠና ቁሳቁሶች
o የፓወር ፖይንት ፕሮጀክተር እና የፓወር ፖይንት ስላይዶች

-6-
 o ሰሌዳ-አከል ወረቀት፣ የሰሌዳ-አከል ወረቀት ቋሚና ማርከር እስክርቢቶዎች
o የሞጁል ሁለት ሀንዳውቶች

ክፍለ ጊዜ 1፡- በሴቶች እና ወንዶች መካከል ያለ ልዩነት

ጊዜ፡ 20 ደቂቃ

ደረጃ አንድ፡ የወንዶች እና ሴቶችን ምልክቶች ማስተዋወቅ

 ሁለት ምልክቶችን፣ አንድ ለሴቶች አንድ ለወንዶች ያሳዩ

 ለተሳታፊዎች የምልክቶቹን ምንነት በመጠየቅ እያንዳንዳቸውን ምልከቶች ከየትኛው ፆታ ጋር
እንደሚገናኙ ጠይቋቸው፡፡
 ቁልፍ ነጥቦችን አጠቃሉ፡፡

ይህንን አረፍተ ነገር ያስረዱ፡ "ወንዶች ከማርስ ሲሆኑ ሴቶች ደግሞ ከቬነስ ናቸው"

ምንነት፡- ወንዶች እና ሴቶች ከተለዩ ፕላኔቶች መምጣታቸውን እንዲሁም እያንዳንዱ ፆታ ከራሱ ፕላኔት
ማህበረሰብ እና ትውፊት ጋር የሚጣጣሙ ነገር ግን ከርስ በራሳቸው ጋር የማይጣጣሙ መሆናቸውን
የሚያሳይ ዘይቤ ነው፡፡

ሴቶችና ወንዶች ተመሳሳ አይደሉም፡፡

ደረጃ ሁለት፡ በወንዶችና በሴቶች መካከል ባለው ልዩነት ላይ ምልከታ

ጥያቄ፡- ሴቶችና ወንዶች ተመሳሳይ አይደሉም፡፡ ታዲያ፣ በሴቶችና ወንዶች መካከል ያለው ስነ-ህይወታዊ እንዲሁም
ማህበረሰባዊ ልዩነት ምንድን ነው?

 ተሳታፊዎቹን ወደ ትንንሽ ቡድኖች በመከፋፈል ለእያንዳንዱ ግሩፕ ወረቀትና ማርከር ይስጡ፡፡

 ቡድኖቹ ማስታወሻ የሚይዝ ሰው እንዲመድቡ በመንገር ጥያቄው ላይ ይወያዩ፡፡ በውይይቱ ጊዜ
ማስታወሻ የሚይዘው ሰው ስለተነሱት ቁልፍ ነገሮች ማስታወሻ መያዝ አለበት፡፡
 ቡድኖቹ የውይይታቸውን ቁልፍ ነጥቦች ወደ መድረክ ሚያቀርብላቸውን ቃል አቀባይ እዲመርጡ
ይጠይቁ፡፡

ደረጃ 3፡ የክፍለ ጊዜ አንድ ማጠቃለያ

የክፍለ ጊዜ 1 ምልከታ እና ማጠቃለያ

 ወንዶች እና ሴቶች ሙሉ በሙሉ ተመሳሳይ አይደሉም፡፡ በስነ-ህይወት እንዲሁም በማህበረሰባዊ

ሁኔታ የተለያዩ ናቸው፡፡
 ሴቶችና ወንዶች ተመሳሳይ የሚያደርጋቸው ነገሮች አሏቸው፡ ሁለቱም የሰው ልጆች ናቸው፡፡

-7-
 ስለዚህም ሰብአዊ መብትና ሰብአዊ ክብር አላቸው፤
 በተመሳሳይነት ላይ የተመረኮዘ ልዩነቶች አሏቸው፡ ሴቶች ረዘም ላለ ጊዜ ይኖራሉ፤ ወንዶች
ረዥሞች ናቸው፤ ወንዶች ትላልቅ ናቸው ወዘተ…
 የተወሰኑ ልዩነቶች አሏቸው፡ በመራቢያ አካል እንዲሁም በማህበረሰባዊ ሚናቸው ልዩነቶች
አሏቸው፡፡
 ወንዶች እና ሴቶች አካላዊ ልዩነቶች አሏቸው ስለዚህም የተለያየ ፍላጎቶች እና ሚናዎች አላቸው፡፡
ስለዚህም ፖሊሲዎች እና የምንሰራቸው ፕሮግራሞቻችን በወንዶች እና ሴቶች መካከል ያለውን
የጾታ ልዩነቶች ከግምት ውስጥ ማስገባት አለበት፡፡

ክፍለ ጊዜ 2፡ ፆታን እና ስርዓተ ፆታን መለየት

ጊዜ፡ 2፡20 ደቂቃ

ደረጃ 1፡ ፍቺ

 ተሳታፊዎች "ፆታ" እንዲሁም የስርዓተ-ፆታ ፍቺ እንዲገልጹ ይጠይቋቸው፤

 መልሶቹን በሰሌዳ-አከል ወረቀት ይጻፉ
 ባልተካተቱ ቁልፍ ነጥቦች ላይ ሀሳብ ይስጡ
 "የስርዓተ ፆታ" እና "ፆታ" ውይይትን አጠቃልል

ስርዓተ-ፆታ በማህበረሰቡ መልኩ የተገነቡ የሴቶችንና የወንዶችን ሚናዎች እና ኃላፊነቶች ስለ

ባህሪያቶች ያሉ ግንዛቤዎችን እንዲሁም የሁለቱም ባህሪያቶች እንዲሁም ከልጅነታችን ጀምሮ
የምንማራቸውን ሚናዎች አካቶ የያዘ ነው፡፡ ባጭሩ፣ ስርዓተ-ፆታ ወንዶችን እና ሴቶችን በፆታቸው የሚገለጽ
ሳይሆን በሁለቱ መካከል ስላለው የአስተውሎት እና የቁስ ግንኙነት የሚገልጽ እሳቤ ነው፡፡

ፆታ የዘረመል እና የስነ-ልቦናዊ ባህሪያቶችን እንዲሁም አንድ ሰው ወንድ ወይም ሴት መሆኑን የሚያሳይ

ባህሪያቶችን የሚገልጽ ነው፡፡

ደረጃ 2፡ ልምምድ

የተለያዩ አረፍተ ነገሮችን በማቅረብ ተሳታፊዎች አረፍተ ነገሮቹ ፆታን እንዲሁም ስርዓተ ፆታን የሚገልጹ
መሆናቸውን እና ለምን እንደሆነ እዲገልጹ ጠይቋቸው፡፡

 የሴቶች ሆርሞን ኦስትሮጅን ነው፡፡ የወንዶች ሆርሞን ቴስቴስትሮን ነው፡፡

 ወንዶች እስፐርም ሲያመነጩ ሴቶች ደግሞ እንቁላል ያዘጋጃሉ፡፡
 ወንዶች ከሴቶች የበለጠ ጡንቻ አላቸው፡፡
 ሴቶች ለስለስ ያሉ ሲሆኑ ወንዶች ደግሞ ጠንከር ያሉ ናቸው፡፡

-8-
  ሴቶች ህፃናትን የሚያጠቡ ሲሆን ወንዶች ይህንን ማድረግ አይችሉም፡፡
 በጉርምስና ወቅት የወንዶች ድምጽ የሚጎረና ሲሆን የሴቶች ደግሞ አይጎረንንም፡፡
 በኢትዮጵያ ውስጥ ያሉት አብዛኞቹ አሽከርካሪዎች ወንዶች ናቸው፡፡
 ወንዶች ዘግይተው መውጣት ይችላሉ፡፡
 ሴቶች እግር ኳስ መጫወት የለባቸውም፡፡
 ሴቶች በየወሩ የወር አበባ ያያሉ፡፡
 ወንዶች ግልጽ ሲሆኑ ሴቶች ደግሞ ግላዊ ናቸው፡፡

ደረጃ 3፡ ፆታና ስርዓተ ፆታን መለየት

 በፆታና ስርዓተ-ፆታመካከል ስላለው ልዩነት ውይይተ በማዘጋጀት ይምሩ፡፡

 ፆታን የሰዎችን ስነ-ህይወትዊ እና ስነ-ልቦናዊ ባህሪያቶቸን የሚገልጽ መሆኑን እንዲሁም ስርዓተ-
ፆታ በማህበረሰብ ውስጥ የሰዎችን ማህበረሰባዊ ባህሪያቶች የሚገልጽ መሆኑን በድጋሚ ይግለጹ፡፡

የፆታና ስርዓተ-ፆታልዩነቶች ማጠቃለያ

 ስርዓተ ጾታ፣አመለካከቶቹ፣ እምነቶቹ፣ ባህሪያቶቹ፣ እሴቶቹ እና የወንዶች እና ሴቶች ሚናዎች እና

ኃላፊነቶች በጊዜ ሂደት እንዲሁም ከአንዱ ባህል በሌላኛው ባህል የሚለዩ እና የሚለወጡ መሆኑን
ያስረዱ፡፡
 ሌላኛው በስርዓተ ፆታና በፆታ መካከል ያለው ቁልፍ ልዩነት ፆታ በጊዜ ሂደት ወይም በቦታ የሚቀየር
ሳይሆን በእምነት፣ በአመለካከት እና ስለ ስርዓተ-ፆታ ያሉ እይታዎች በጊዜ ሂደት የሚለወጡና
በተለያየ ባህል እና የተለያየ ባህል ባላቸው ቡድኖች መካከል እንደሚለያይ ያስረዱ፡፡
 በሴቶችና ወንዶች መካከል ያለውን ልዩነት ስንመለከት ፆታ እና ስርዓተ ፆታን መለየት አስፈላጊ
ነው፡፡
 ለነዚህ ስነ-ህይወታዊ ልዩነቶች የማህበረሰብ ማህበራዊ እና ባህላዊ ምንነት በወንዶች እና ሴቶች
መካከል ያሉ ግንኙነታዊ ተዋረዶችን እንዲሁም የስልጣን ክፍፍል እንዲሁም ወንዶችን በመጥቀም
ሴቶችን የሚጎዱ መብቶችን ሊያስከትል ይችላል፡፡

ፆታ እና ስርዓተ ፆታን መለየት

ፆታ ስርዓተ ፆታ

ስነ-ልቦናዊ እና ስነ-ልቦናዊባህሪያት ማህበረሰባዊ ባህሪያት

በተፈጥሮ የሚወሰን በባህል የሚወሰን

የትም ቦታ አለማቀፋዊ በክልል እና በአካባቢያዊ መገኛ ብዝሀ የሆነና የሚለያይ

-9-
 በጊዜ ሂደት የማይለወጥ በጊዜ ሂደት የሚለወጥ

ደረጃ 4፡ ትምህርቱን ማስፋት

ጥያቄ፡- ምን ያህል ፆታዎች አሉ?

 ለተሳታፊዎች በዋናነት ሁለት ተፈጥሯዊ ፆታዎች ብቻ እንደሚገኙ አስረዷቸው፡፡ ነገር ግን የተለያዩ

ስነ-ልቦናዊ ልዩነቶች አሉ፡፡
 ሌዝቢያን፡- በፍቅር ግንኙነት፣ በአካላዊ ወይም በስሜት ከሌላ ሴት ለሆነች ሰው የምትማረክ ሴት፡፡
 ግብረሰዶማዊ፡- በዋናነት ወንድ ሆኖ በፍቅር ስሜት፣ በአካላዊ ወይም በስሜት ሌላ ተመሳሳይ ፆታ
ካለው ሰው የሚማረክ፡፡
 ባይሴክሹዋል፡- በፍቅር፣ በአካላዊ እንዲሁም በስሜት በሁለቱም በወንዶች እና በሴቶች የሚማረክ
ሰው ነው፡፡
 ትራንስጄንደር፡- በአካላዊ ፆታ ላይ ተመስርቶ ከሚጠበቅ ፆታ ውጭ የሌላ ፆታ አባል የሆነ ሰው፡፡
 ኢንተርሴክሹዋል፡- የሁለቱም የጾታ መለያ አካል ባህሪያት ሲኖር ነው፡፡ እነዚህ ባህሪያት ሙሉ
በሙሉ የሚጎለብቱ ሳይሆኑ በተመሳሳይ የሰውነት ክፍሎች ውስጥ በጥንድ ሆነው የሚገለጹ እና
አማካይ ባህሪያት ናቸው፡፡
 ኩዊር፡- የተለያዩ ምርጫዎችን፣ አቀማመጦችን እንዲሁም ከተቃራኒው ፆታ እና ሲስ-ጄንደር
አብዛኞች ጋር የማይስማሙትን የሚገልጽ ጠቅልል ያለ ቃል ነው፡፡ ኩዊር ተሰኘው ቃል
ሌዝቢያኖችን፣ ግብረሰዶማዊ ወንዶችን፣ ባይሴክሹዋሎችን፣ ትራንስ የሆኑ ሰዎችን እንዲሁም
ኢንተርሴክስ ሰዎችን ያካተተ ቃል ነው፡፡
 አሴክሹዋል፡- ማለት ለሌሎች ወሲባዊ መማረክ ያለመኖር አነስተኛ ወይም ባዶ የሆነ የወሲባዊ
ፍላጎት እና ተግባር ማለት ነው፡፡
 ፓነ ሴክሹዋል፡- ፓንሴክሹዋሊቲ ወይም ኦምኒሴክሹዋሊቲ ከፆታ ወይም የፆታ ማንነታቸው ባሻገር
ለሌሎች ሰዎች የሚኖር የወሲብ፣ የፍቅር የስሜት መማረክ ነው፡፡

ህይወት ብዝሀ መሆኗን እንዲሁም የስርዓተ-ፆታማህበራዊነት የስርዓተ ፆታን ትውፊቶችና እሴቶችን

እንዲሁም የተኖሩ እውነታዎች ላይ ተጽእኖ እንደሚያመጣ አስረዱ፡፡

ፖሊሲዎች የተለያዩ ባይሎጂካዊ ልዩነቶችን ከግምት ያስገቡ መሆን አለባቸው፡፡

ደረጃ 5፡ የክፍለ ጊዜ 2 ማጠቃለያ

የክፍለ ጊዜ 2 ምልከታ እና ማጠቃለያ

1. ስርዓተ-ፆታ በማህበራዊ መልኩ የተገነቡ የወንዶችና ሴቶችን ባህሪያት የሚገልጽ ነው፡፡

2. ስርዓተ-ፆታበጊዜ ሂደት መለወጥ የሚችልና የሚለወጥ ነው፡፡

- 10 -
 3. ፆታና ስርዓተ-ፆታ የተለያዩ ናቸው፡፡
 ፆታ ስነ-ልቦናዊ እና ስነ-ህይወታዊ ባህሪያቶችን የሚገልጽ ሲሆን ስርዓተ-ፆታ ደግሞ የሴቶችን እና
ወንዶችን ማህበራዊ ባህሪያትን የሚገልጽ ነው፡፡
 ፆታ የሚወሰነው በተፈጥሮ ሲሆን ስርዓተ-ፆታደግሞ በማህበራዊ እና ባህላዊ መሰተጋብሮች ነው፡፡
 ፆታ አለማቀፋ ሲሆን ስርዓተ-ፆታ ብዝሀ የሆነና በአካባቢያዊነት እና ከቦታ ቦታ የተለያየ ነው፡፡
 ፆታ የማይለወጥ ሲሆን ስርዓተ-ፆታ ግን በጊዜ ሂደት ሊለወጥ የሚችል ነው፡፡
4. ሁለት አይነት የፆታ አይነቶች ብቻ ይገኛሉ፡ ሴትና ወንድ፡፡ ነገር ግን የተለያዩ የስረዓተ-ፆታ ልዩነቶች አሉ፡፡
5. ኤልጂቢቲ የሌዝቢያን፣ የግብረሰዶማዊ ወንድ፣ ባይሴክሹዋል እና ትራንስጄንደር የሆኑ ሰዎችን
ማህበረሰቦች ይገልጻል፡፡
6. ኤልጂቢቲአይኪው + ማለት የሌዝቢያን፣ የግብረሰዶማዊ ወንድ፣ ባይሴክሹዋል፣ ትራንስጄንደር፣
ኢንተርሴክሹዋል እና ኩዪር ሰዎችን ማለት ሲሆን + ማለት ሌላ አይነት ልዩነቶች አሉ ማለት ነው፡፡
7. ኤልጂቢቲአይኪውኤፒ + ማለት የሌዝቢያን፣ የግብረሰዶማዊ ወንድ፣ ባይሴክሹዋል፣ ትራንስጄንደር፣
ኢንተርሴክሹዋል፣ ኩዪር፣ አሴክሹዋል እና ፓንሴክሹዋል ማለት ነው፡፡
8. ኤልጂቢቲአይኪውኤፒ + የሆኑ ሰዎችም የሰው ልጆች ናቸው፡፡ ፖሊሲዎች እና የምንተገብራቸው
ስራዎቻችን እነርሱን የሚጠብቁትን ነገር፣ ሚናቸውን እንዲሁም የሚያጋጥማቸውን መሰናክሎች
ከግምት ውስጥ ሊያስገቡ ይገባል፡፡

ክፍለ ጊዜ 3፡- የስርዓተ-ፆታማህበራዊነት

ጊዜ፡ 20 ደቂቃ

ደረጃ አንድ፡ መግቢያ

 ተሳታፊዎችን የሚከተሉትን ጥያቄዎች ይጠይቁ፡- በአካባቢያቸው ያሉ ሰዎች፣ ትምህርት ቤት

እንዲሁም ማህበረሰቡ የናንተ ባህሪ እና አስተሳሰብ ላይ እንዴት ተጽእኖ ሊፈጥሩ ይችላሉ? በአንድ
አካባቢ ያሉ ሰዎች፣ ትምህርት ቤት እና ማህበረሰብ ሰዎች ስለ ሴቶችና ወንዶች የሚያስቡበትን
እንዲሁም ወንዶች እና ሴቶች በእውነታ እንዴት እንደሚንቀሳቀሱ እንዴት ተጽእኖ ይፈጥራሉ?
ባህል የሰዎችን አስተሳሰብ እና እምነት ላይ እንዴት ተጽእኖ ይፈጥራል?
 መልሶቹን በሰሌዳ-አከል ወረቀት ላይ ጻፉ

ደረጃ ሁለት፡ የስርዓተ-ፆታማህበራዊነትን መግለጽ

 የስርዓተ-ፆታማህበራዊነት ምንነት ያስቀምጡ

የስርዓተ-ፆታማህበራዊነት (Gender Socialization) ሰዎች ለአንድ ፆታ አግባነት ያላቸው ናቸው

ተብለው የሚቆጠሩ ባህሪያትን እና አመለካከቶችን የሚማሩበት ሂደት ነው፡፡ የስርዓተ-ፆታማህበራዊነት

- 11 -
የሰዎችን አረዳድ፣ እምነት፣ ማህበራዊ እሴቶች እና ትውፊቶች ላይ ተጽእኖ ያሳድራል፡፡ ቃሉ በቋሚነት
የሚለዋወጥ እና የሚሻሻል ሲሆን በስርዓተ-ፆታላይ ያለን ሀሳብም በየጊዜው አብሮት የሚሻሻል ነው፡፡

እኛም ወንድ ወይም ሴት ሆነን ተወልደናል፡፡ ነገር ግን ሴትነት ወይም ወንድነት በይበልጥ
በትምህርታችን እና ባህላዊ ትውፊታችን ላይ ተመርኩዞ አብሮ ያድጋል፡፡ በዚህ ሁኔታ ወደተወሰነ ስርዓተ-
ፆታ ማህበራዊ የሆንን ነን (የስርዓተ-ፆታ ማህበራዊነት) ፡፡

የስርዓተ-ፆታማህበራዊነት ማህበረሰብ እና ባህል የስርዓተ ጾታን ሚና የሚፈጥርበት ሂደት፤ ይህ ሚና

ለእያንዳንዱ ፆታ አግባብ የሆነ ባህሪ የሚገልጽ ነው፡፡ ስለዚህ በመማር ሂደት ውስጥ ልዩ የወንዶች እና
የሴቶች ባህሪያት እና ሚናዎች ይመሰረታሉ፡፡ በመወለድ ብቻ የሚገኙም አይደሉም፡፡

የስርዓተ-ፆታማህበራዊነት ሂደት ላይ ተጽእኖ የሚፈጥሩ የተለያዩ ነገሮች ያሉ ሲሆን ባህል፣ ማህበረሰብ፣

ትምህርት፣ የጓደኛ ተጽእኖ፣ የስርዓተ-ፆታ ርዕዮተ አለም ወዘተ ያካትታሉ፤ነገር ግን በነዚህ ብቻ የተገደቡ
አይደሉም፡፡

 የስርዓተ-ፆታ ማህበራዊነት በሰዎች ላይ የሚኖረውን ተጽእኖ ይተንትኑ፡፡ ይህ በተሳታፊዎች

መካከል የውይይት ቅርጽ ሊፈጥር ይችላል፡፡

ደረጃ 3፡ የክፍለ ጊዜ 3 ማጠቃለያ

የክፍለ ጊዜ 3 ምልከታ እና ማጠቃለያ

 የስርዓተ-ፆታማህበራዊነት ሰዎች ለአንድ ፆታ አግባነት ያላቸው ናቸው ተብለው የሚቆጠሩ

ባህሪያትን እና አመለካከቶችን የሚማሩበት ሂደት ነው፡፡ የስርዓተ-ፆታማህበራዊነት የሰዎችን
አረዳድ፣ እምነት፣ ማህበራዊ እሴቶች እና ትውፊቶች ላይ ተጽእኖ ያሳድራል፡፡ ቃሉ በቋሚነት
የሚለዋወጥ እና የሚሻሻል ሲሆን በስርዓተ-ፆታላይ ያለንም ሀሳብ በየጊዜው አብሮት ይሻሻላል፡፡
 ወንድ ወይም ሴት ሆነን እንወለዳለን፡፡ ነገር ግን ሴት ወይም ወንድ መሆን በይበልጥ
በተምህርታችን እና ባህላዊ ትውፊታችን ላይ የተሞረከዘ ነው፡ በዚህ ሁኔታ ወደተወሰነ ስርዓተ-ፆታ
ማህበራዊ የሆንን ነን፡፡
 የስርዓተ-ፆታማህበራዊነት ሂደት ላይ ተጽእኖ የሚፈጥሩ የተለያዩ ነገሮች ያሉ ሲሆን ባህል፣
ማህበረሰብ፣ ትምህርት፣ የጓደኛ ተጽእኖ፣ የስርዓተ-ፆታ ርዕዮተ አለም ወዘተ ያካትታሉ ነገር ግን
በነዚህ ብቻ የተገደቡ አይደሉም፡፡

ክፍለ ጊዜ 4፡ የስርዓተ-ፆታ ቁልፍ ቃላቶችን መረዳት

ጊዜ፡ 60 ደቂቃ

- 12 -
ደረጃ 1፡ መግቢያ

ለተሳታፊዎች ከስርዓተ-ፆታጋር የተያያዙ የተለያዩ ጽንሰ ሀሳቦችን ያብራሩ፡፡ የስረዓተ-ፆታ ጉዳዮችን

ለመተንተን አስፈላጊ የሆነ ጽንሰ ሀሳቦችን መረዳት የሚያስፈልግ ሲሆን እነዚህም የፆታ እኩልነት እና እኩል
መሆን፣ የስርዓተ-ፆታሚናዎች እና ፍላጎቶች፣ የጾታ ማንነት፣ የስርዓተ ፆታን እይታ እና የፆታ ማግለል እና
እንቅፋቶችን ያካትታሉ፡፡

ደረጃ 2፡ ጽንሰ ሀሳቦቹን በምሳሌ መግለጽ

የፆታ እኩልነት እና የፆታ ፍትኃዊነት

ሁኔታ፡- ሁለት ሰዎች የመምሪያ ኃላፊ ለመሆን እኩል እድል አላቸው፡፡ ሁለቱ ሰዎች ይህንን እድል እኩል
መጠቀም የሚችሉ ይመስላችኋል? ስኬታቸው ላይ ተጽእኖ ከሚፈጥሩ ምክንያቶች የተወሰኑት ምን
ይመስሏችኋል?

የፆታ እኩልነት ሁሉም ፆታዎች ሙሉ የሰብአዊ መብቶቻቸውን በማስከበር እኩል ሁኔታዎች

እንዳሏቸው የሚገልጽ፤ አቅማቸውን ከማጎልበት እና የእድገታቸውንም ስኬት እኩል ከማጣጣም እኩል የሆነ
እድል የተሰጣቸው መሆኑን ያሳያል፡፡

የፆታ እኩል መሆን ለሁሉም ፆታ ሰዎች ፍትሀዊነትን የሚረጋግጥ ነው፡፡ ፍትሀዊነትን ለማረጋገጥ
ሴቶችና ወንዶች እኩል ሆነው ለመስራት ያገዳቸውን ታሪካዊ እና ማህበራዊ ጉዳቶችን ለማካካስ እርምጃዎች
መወሰድ ያስፈልጋሉ፡፡ የፆታ ፍትኃዊነት ወደ ፆታ እኩልነት ያመራል፡፡

የፆታ እኩልነት ልኬቶች

 መብቶች፡- ወንዶች እና ሴቶች በህግ ፊት ተመሳሳይ መብቶች አላቸው፡፡ ህጋዊ የእኩልነት

መብቶች አሏቸው፤
 እድሎች፡- ወንዶች እና ሴቶች እኩል እድሎች ሊኖሯቸው ይገባል፤
 እሴቶች፡- የፆታ እኩልነት ማለት ወንዶች እና ሴቶች ለቤተሰብ እና ለማህበረሰብ የሚያበረክቱት
አስተዋጽኦ እኩል ሊታይና እውቅና ሊሰጠው ይገባል፤
 ሁኔታዎች እና ውጤቶች፡- እድሎች እና አማራጮች ለወንዶች እና ሴቶች አንዴ ከተገኙ በወንዶች
እና ሴቶች የተለያዩ አገባቦች እና ሁኔታዎች ተመስርቶ ውጤቶች የተለያዩ ሊሆኑ ይችላሉ፡፡
 ኤጀንሲ፡- የጾታ እኩልነት ወንዶች እና ሴቶች በተግባራቸው እና ድምጻቸው ሊያገኙቸው
የሚችሉት ነገር ነው፡፡

የውይይት ጥያቄ፡- የጾታ እኩልነት እና የፆታ ፍትኃዊነት መሀል ያለው ልዩነት ምንድን ነው?

የጾታ ሚናዎች

- 13 -
 የጾታ ሚናዎች ለወንዶች እና ሴቶች ቢለምዷቸው ተቀባይነት ያላቸው፣ አግባብ የሆኑ እና ተፈላጊ
የሆኑ ናቸው ተብለው በማህበረሰቡ ዘንድ የተደነገጉ የባህሪያት ስብስቦች ናቸው፡፡ የጾታ ሚናዎች
ወንዶች እና ሴቶች ይተገብሯቸዋል ተብለው የሚጠበቁ የተለያዩ ስራዎችን እና ተግባራትን የሚወስን
ነው፡፡ የተለያዩ ባህላዊ ትውፊቶች በሚገኙባቸው የተለያዩ ማህበራዊ እና ታሪካዊ አገባቦች የጾታ
ሚናዎች እጅግ የተለዩ ሊሆኑ ይችላሉ፡፡

በዋናነት 3 የጾታ ሚናዎች ይገኛሉ፡፡ በአብዛኛዎች ማህበረሰቦ ፣ ዝቅተኛ ገቢ ያላቸው ሴቶች እነዚህን
ሶስቱንም ሚናዎች በሙሉ የሚያከናውኑ ሲሆን ወንዶች በዋናነት ክፍያ፣ ደረጃን ወይም ስልጣንን
የሚያስገኙ የምርታማነት እና ማህበራው የፖለቲካ ተግባራትን ያከናውናሉ፡፡

የምርታማነት ሚና

ለሽያጭ፣ ልውውጥ፣ ወይም የቤተሰብን ቁሳዊ ፍላጎት ለማሟላት ዕቃዎችን ለማምረት ወይንም
አገልግሎት ለመስጠት በወንዶች እና ሴቶች የሚከናወኑ ተግባራትን ይገልጻል፡፡

የመራባት ሚና

የማህበረሰብን የሰራተኛ ኃይልን መራባት ለማረጋገጥ የሚያስፈልጉ ተግባራትን ይገልጻሉ፡፡ይህም

ልጅ መውለድ፣ ማሳደግ እና እንደ ህጻናት፣ ሽማግሌዎች እና ሰራተኞች ያሉትን የቤተሰብ አባላት
መንከባብን ያካትታል፡፤

ማህበረሰባዊ ሚና

በማህበረሰብ ደረጃ፣ መደበኛ የፖለቲካ ደረጃን በማዘጋጀት በአብዛኛው በሀገራዊ የፖለቲካ ማዕቀፍ
ውስጥ በይበልጥ በወንዶች የሚከናወኑ ተግባራትን የሚገልጽ ነው፡፡

የጾታ ማንነት

የጾታ ማንነት በማህበረሰብ ከተደነገጉ ትውፊቶች ምድቦች ጋር አብሮ ቢሄድም ባይሄድም፣ የአንድን
ጾታ ውስጣዊ ስሜት የሚገልጽ ነው፡፡ ውስጣዊ የጾታ ማንነቶች ዉጫዊ በመሆን የሚጠበቁ ነገሮች
ስብስቦች የሚሆኑበት ጊዜ የስርዓተ-ጾታ ሚና መገኛ ይሆናል፡፡

የጾታ ፍላጎቶች

የጾታ ሚናዎች በአብዛኛው ማህበረሰብ ለወንዶች እና ለሴቶች የተለያዩ ስለሆነ የወንዶቸ እና የሴቶች
ፈላጎቶችም እንዲሁመ ይለያያሉ፡፡ ሁለት አይነት የስርዓተ-ፆታፍላጎቶች አሉ፡፡ ተግባራዊ የስርዓተ-ፆታ
ፍላጎትና ስልታዊ የስርዓተ-ፆታፍላጎቶች፡፡

 ተግባራዊ የስርዓተ-ፆታ ፍላጎቶች (Practical Gender Needs/PGN) ከባህላዊ የፆታ

ሚናዎቻቸው ወይም ከቅርብ የግንዛቤ አስፈላጊነቶች ጋር ተጓዳኝ የሆኑ ኃላፊነቶች እና ተግባራት

- 14 -
 ጋር የተያያዙ የወንዶችና ሴቶች ፍላጎቶች ናቸው፡፡ የስርዓተ-ፆታፍላጎቶች ምላሽ መስጠት
የህይወትን ጥራት የሚያሻሽል ቢሆንም የፆታ ክፍፍልን ወይም በማህበረሰብ ውስጥ ወንዶችና
ሴቶች ያሏቸውን ቦታዎች የሚገዳደር አይደለም፡፡ ተግባራዊ የስርዓተ-ፆታ ፍላጎቶች እንደ ምግብ፣
መጠለያ፣ ውሃ ወዘተ … ሁኔታዎች እና አስቸኳይ ፍላጎቶች ጋር የተያያዘ ነው፡፡
 ስልታዊ የጾታ ፍላጎቶች (Strategical Gender Needs /SGN) በአንድ ማህበረሰብ ውስጥ
ወንዶችና ሴቶች ከእርስ በራሳቸው ስለሚኖራቸው ቦታዎች ይገልጻል፡፡ ስልታዊ ፍላጎቶች ውሳኔ
የመስጠት ሀይል ወይም ሀብቶችን የመቆጣጠር ፍላጎቶችን ሊያካትት ይችላል፡፡ እነዚህን ፍጎቶች
ማሟላት ወንዶችና ሴቶች ላቅ ያለ እኩልነትን እንዲያሳኩ እንዲሁም በአሁኑ ጊዜ ያሉትን የፆታ
ሚናዎችን እና እይታዎችን ለመቀየር ያግዛል፡፡
 ስልታዊ የጾታ ፍላጎቶች በማህበረሰብ ውስጥ ካለ መደብ ጋር የሚያያዝ ሲሆን ለምሳሌ በስራ
ቅጥር፣ በውርስ፣ እንቅስቃሴ፣ የፖለቲካ እና ማህበራዊ ተሳትፎዎች ሊሆን ይችላል፡፡
 ስልታዊ የፆታ ፍላጎትን ማርካት የስርዓተ-ፆታግንኙነቶችን የሚያሻሽልና የፆታ እኩልነትን
የሚያጎለብት ነው፡፡

የውይይት ጥያቄ፡ በኢትዮጵያ ውስጥ በማእድን ዘርፍ ላይ ለሚሰሩ ሴቶች የተወሰኑት ስልታዊ የፆታ
ፍላጎቶች ምን ምን ናቸው?

የፆታ እይታዎች

የውይይት ሁኔታ፡ የሁለት እንቁራሪቶች ታሪክ

ሁለት እቁራሪቶች አልጋ ላይ ተኝተው ሳለ በድንገት በአካቢያቸው የተሰማ ከፍተኛ ድምጽ አነቃቸው፡፡
ከሁለቱ አንደኛው እንቁራሪት ወደ አልጋ ሰር ሲደበቅ ሌላኛው ደግሞ ዱላ ይዞ ወደ በሩ ሮጦ ወጣ፡፡

 የትኛው እቁራሪት ወንድ እንደሆነ እና የትኛው ደግሞ ሴት እንደሆነ ተሳታፊዎቹን ጠይቁ፡፡

 ምርጫዎቻቸውን ከተጨባጭ ለወንዶች እና ሴቶች የተሰጡ ባህሪያት አሳማኝ እንዲያደርጉ
እንዲሁም ይኸውም እንዴት ውሳኔያቸው ላይ ተጽእኖ እንዳሳደረ እንዲያብራሩ ጠይቋቸው፡፡
 የእንቁራሪቶቹን ፆታ የመወሰን ሂደት ላይ በተሳታፊዎች የወንዶች እና የሴቶች መገለጫዎች
ተብለው የተለዩትን በሁለት የተለያዩ ዝርዝሮች አዘጋጁ፡፡
 ተሳታፊዎች ሌሎች ከወንዶች እና ሴቶች ጋር ተያያዥ የሆኑ ባህሪያቶችን እንዲለዩ አበረታቷቸው
እንዲሁም እነዚህን ዝርዝር ውስጥ አካቷቸው፡፡

ለምሳሌ፡- ወንዶች ሀይለኞች፣ ጠንካሮች፣ ደንዳኖች፣ ብልሀተኛ፣ ብልሆች፣ ስስታሞች፣ እምነት

የሚጣልባቸው ሲሆኑ ሴቶች ደግሞ ደካሞች፣ አይናፋሮች፣ ለስላሶች፣ አክባሪዎች፣ ስሜታዊዎች ናቸው
በማለት፡፡

 ቡድኑ ዝርዝሩን በመመልከት ከነዚህ መገለጫዎች ውስጥ ሴቶችና ወንዶች አብረዋቸው የተወለዱ
መገለጫዎች ናቸው ብለው የሚያስቡትን መወሰን ይችላሉ፡፡ ቡድኑ በትምህርት የተገኙ ናቸው

- 15 -
 ብሎ የሚያስባቸውን መገለጫዎች አገናኟቸው እንዲሁም ውይይቱን ወደ ማህበራዊነት ሂደት
ጽንሰ ሀሳብ ጋር በማገናኘት ያጎልብቱት፡፡

የማጠቃለያ ምልከታዎች፡-

 ማንም ሰው በትክክል የትኛው እንቁራሪት ሴት ወይም የትኛው ወንድ እንደሆነ መናገር

አይችልም፡፡ ዱላ ይዞ ወደ በር የሮጠው እንቁራሪት ወንድ ወይም ሴት ሊሆን ይችላል፡፡ ነገር ግን
አብዛኛው ሰው "የሀይለኛነት"፣ የጀግንነት እና የጥንካሬ ባህሪ ከወንድ ጋር በማያያዝ ማህበራዊ
ሆኗል፡፡ አንድ ሰው ሴቶች ደካማ እና ትሁት እና ከባድ ሁኔታዎን መቋቋም የማይችሉ አድርጎ
ሊያስባቸው ይችላል፡፡

የሥርዓተ-ፆታ ፍርደ-ገምዳይነት በሴቶች እና በወንዶች ሊያዙ ወይም ሊከናወኑ ስለሚገባቸው ባህሪያት

ወይም ሚናዎች መምልዑ መረጃ ላይ ሳይመሰረቱ ያሉ አጠቃላይ እይታዎች ወይም ጠቅላላ ቅድመ-
ግምቶች ናቸው።

 የሥርዓተ-ፆታ ፍርደ-ገምዳይነት ለሴቶች ወይም ወንዶች የሚሰጡ ወይም በነርሱ ስለሚከናወኑ

ሚናዎች ወይም ባህሪያት የሚገልጽ ጠቅለል ያለ እይታ ወይም አመለካከት ነው፡፡
 ፍርደ-ገምዳይነት ወንዶች እና ሴቶች በተለያዩ ሁኔታዎች እና ግንኙነታቸው ውስጥ ምን አይነት
ባህሪ ማሳየት እንዳለባቸው የሚወስን ነው፡፡
 አመለካከቶቹም የግድ ጠንካራ ጎል፣ ክህሎቶችን፣ አቅሞችንና ተነሳሽነቶችን ከግምት ውስጥ
ሳያስገባ ስለ ወንዶች እና ሴቶች አቅሞች የሚጠበቁ ነገሮችን የሚገልጽ ነው፤
 አመለካከቶች የአንድን የተወሰነን ማህበራዊ ቡድን የግል ባህሪያት፣ ፀባዮች እና ሚናዎች የተዋቀረ
የእምነት ስብስብ ነው፡፡
 የሥርዓተ-ፆታ ፍርደ-ገምዳይነት የተዛቡና በየእለት ተእለት ህይወት ውስጥ በተደጋጋሚ የተያዙ
የወንዶች እና የሴቶች የተጋነኑ ምስሎች ናቸው፡፡
 የሥርዓተ-ፆታ ፍርደ-ገምዳይነት የሴቶችን እና የወንዶችን ተፈሯዊ ችሎታዎችን እና አቅሞችን
እንዲሁም የትምህርትና የሙያ ልምዳቸውን ባጠቃላይ የህይወት እድሎቻቸውን እድገት ሊገድብ
ይችላል፡፡

ለውይይት ክፍት፡- 1) የሥርዓተ-ፆታ ፍርደ-ገምዳይነትን በህብረተሰቡ እና በተለይም በማዕድን ዘርፍ

መለየት፤ እና 2) የስርዓተ-ፆታ አመለካከቶች በሰዎች እና በዘርፉ ልማት ላይ ያላቸውን ተፅእኖ መለየት።

የጾታ መድልዎ

የስርዓተ-ፆታ መድልዎ በግለሰብ ወይም በቡድን በፆታ ላይ የተመሰረተ እኩል ያልሆነ ወይም ጎጂ አያያዝ
ነው፡፡

- 16 -
በሴቶች ላይ የሚፈጸመው ቀጥተኛ መድልዎ በጾታ እና በጾታ ልዩነት ላይ የተመሰረተ ግልጽ የሆነ የተለየ፣
ብዙም ምቹ ያልሆነ አያያዝ ነው።

በሴቶች ላይ ቀጥተኛ ያልሆነ መድልዎ የሚከሰተው ህግ፣ ፖሊሲ፣ ፕሮግራም ወይም አሰራር ከወንዶችና
ከሴቶች ጋር በተገናኘ ገለልተኛ መስሎ ሲታይ ነገር ግን በተግባር በሴቶች ላይ አድሎአዊ ተጽእኖ ሲኖረው
ነው፤ ምክንያቱም ቀደም ሲል የነበሩት የእኩልነት ልዩነቶች ገለልተኛ በሚመስለው እርምጃ መፈታት
አይችሉም እና ነው።

በተባበሩት መንግስታት ድርጅት እ.ኤ.አ በ1979 የጸደቀው እና በ189 ግዛቶች ተቀባይነት ባለው በሴቶች ላይ
የሚፈጸሙ አድሎአዊ ድርጊቶችን ለማስወገድ በተደረገው ዓለም አቀፍ ስምምነት (Convention on the
Elimination of all form of Discrimination Against Women /CEDAW) -ማንኛውም አይነት የፆታ
መድልዎ ሊወገድ ይችላል እንዲሁም ሊወገድም ይገባል ይላል።

ለውይይት ክፍት፡ ተሳታፊዎች በቀጥታ እና በተዘዋዋሪ መድልዎ ወይም አድሎአዊ ድርጊቶችን እንዲለዩ
ይጠይቋቸው ወይም ሌሎች በተፈጥሮ ሃብት ዘርፍ የሚሰሩ።

የስርዓተ-ፆታ እንቅፋቶች

የስርዓተ-ፆታ መሰናክሎች በፆታ አድሏዊነት የተወሰኑ ሰዎችን የሚያደናቅፉ በማህበራዊ ደረጃ

የተገነቡ እንቅፋቶች ናቸው። በአብዛኛዎቹ ማህበረሰቦች ውስጥ ሴቶች ከወንዶች ይልቅ በአገልግሎቶች፣
በስራ፣ በንብረት፣ በሀብት ወዘተ የማግኘት እንቅፋት ይገጥማቸዋል።

ምሳሌ፡ የመስታወት ጣሪያው ዘይቤ

የመስታወት ጣሪያው በስራ ቦታ ላይ ያሉ ሴቶች የኮርፖሬት መሰላልን ጫፍ እንዲያዩ

የሚያስችላቸው ሰው ሰራሽ አጥር ዘይቤ ነው ነገር ግን በተመሳሳይ ጊዜ ወደዚያ መሰላል ከፍተኛ ደረጃዎች
እንዳይደርሱ ይከለክላቸዋል። የመስታወት ጣሪያው የሴቶችን ሙሉ እድገት በሠራተኛ ኃይል ውስጥ
ይከላከላል እና ከስልጣን እና ከውሳኔ ሰጪነት ቦታ ያስቀምጣቸዋል፡፡

ደረጃ 3፡ የክፍለ-ጊዜ 4 ማጠቃለያ

ለክፍል 4 ጽብረቃ እና መደምደሚያ

የተለያዩ የስርዓተ-ፆታ ጽንሰ-ሐሳቦች አሉ፡፡ የስርዓተ-ፆታ ጉዳዮችን እና የስርዓተ-ፆታ እኩልነትን

ለመተንተን፣ የስርዓተ-ፆታ ሚናዎችን፣ የስርዓተ-ፆታ አመለካከቶችን፣ የስርዓተ-ፆታን ፍላጎቶች፣
የስርዓተ-ፆታ መድልዎ እና የስርዓተ-ፆታ እንቅፋቶችን መለየት እና በሚገባ መረዳት አለብን።

- 17 -
ክፍለ ጊዜ 5፡፡ የቡድን ውይይት
ጊዜ:- 40 ደቂቃዎች

እያንዳንዱ ቡድን በኢትዮጵያ ማህበረሰብ ውስጥ ወይም በማዕድን ዘርፍ በተለይም ከተማሩት የስርዓተ-
ፆታ ፅንሰ-ሀሳቦች ጋር የተያያዘ የፆታ ጉዳይን ይገልፃል። ጉዳዩን መንስኤዎችን እና ለጉዳዩ መፍትሄ ሊሆኑ
የሚችሉ መፍትሄዎችን በመለየት ተወያይተው ውጤቱን አቅርቡ።

ማጠቃለያ
10 ደቂቃዎች

 የሞጁል 2 ዋና ይዘትን ያጠቃሉ፡ ጾታ እና ስርዓተ-ጾታ፣ የፆታ ማህበራዊ ግንኙነት፣ የስርዓተ-ፆታ ቁልፍ

ቃላት፣ የስርዓተ-ፆታ ጉዳዮች።

• የስርዓተ-ፆታ እኩልነት ለዘላቂ ልማት ያለውን ጠቀሜታ ይጥቀሱ (ከሞዱል 3 ጋር የተያያዘ) ።

- 18 -
ሞጁል ሶስት፡- ስለ ዘላቂ ልማት በጥልቀት ማወቅ
ሞጁል 3 የዘላቂ ልማትን ጉዳይን ይመለከታል። ይህ ክፍለ ጊዜ ከተሳታፊዎች ጋር በከፍተኛ
መስተጋብር በተመሰረቱ ሙሉ ውይይቶች ላይ በእጅጉ የተወሰነ ነው። ምንም እንኳን አንዳንድ ቁልፍ
ይዘቶች በሰሌዳ-አከል ወረቀት ወይም በኮምፒውተር በታገዘ መልኩ (powerpoint Presentation) ላይ
ሊቀርቡ ቢችሉም አስተባባሪዎች በቡድን ውይይቶች ላይ ተመርኩዘው በኢትዮጵያ በማዕድን ዘርፍ ውስጥ
ያሉ የስርዓተ-ፆታ እና የልማት ጉዳዮችን በመለየት እና ተሳታፊዎች ራሳቸው ቁልፍ መደምደሚያ ላይ
እንዲደርሱ መደገፍ አለባቸው።

3.1. የመማር ዓላማዎች

በሞጁል 3 መጨረሻ ተሳታፊዎች የሚከተሉትን ማድረግ ይችላሉ፡-

• የዘላቂ ልማት ዋና ጽንሰ-ሀሳቦችን መረዳት፤

• በስርዓተ-ፆታ እኩልነት እና በዘላቂ ልማት መካከል ያለውን ጠቃሚ ትስስር መተንተን መቻል፤

• በህብረተሰብ እና በማዕድን ዘርፍ ያሉ የልማት ጉዳዮችን መለየት መቻል።

3.2. ቆይታ

3 ሰዓታት

3.3. ሞጁል አጀንዳ

ደረጃ 1፡- የሽንኩርት መላጥ ጨዋታ (15 ደቂቃ)

ደረጃ 2፡- የዘላቂ ልማት ጽንሰ-ሀሳብ (25 ደቂቃዎች)

ደረጃ 3፡- የዘላቂ ልማት 5ቱ P-ዎች (35 ደቂቃዎች)

ደረጃ 4፡- የዘላቂ ልማት መግቢያ (35 ደቂቃ)

ደረጃ 5፡- የዘላቂ ልማት ግቦች ትግበራ በኢትዮጵያ እና በማዕድን ዘርፍ (60 ደቂቃ)

ደረጃ 6፡- ሞጁል 3 ማጠቃለል (10 ደቂቃዎች)

የአሰልጣኝ ዝግጅት

• በዚህ ሞጁል ውስጥ ያሉትን ሁሉንም ይዘቶች አስቀድመው ይገምግሙ።

- 19 -
• ከዚህ በታች በተጠቆመው መሰረት ይዘቱን ለማቅረብ የሚቀርቡ ኃይል ነጥቦችን በኮምፒውተር
እና/ወይም በሰሌዳ-አከል ወረቀት አስቀድመው ያዘጋጁ።

የስልጠና ቁሳቁሶች

የሚከተሉት እቃዎች ያስፈልጋሉ:

• የኃይል ነጥብ ፕሮጀክተር እና የዝግጅት አቀራረብ ስላይዶች፤

• በሰሌዳ-አከል ወረቀቶች ፣ በሰሌዳ-አከል ወረቀቶች መስቀያዎች እና ማርከር እና እስክሪብቶዎች።

• የሞጁል 3 ጥራዞች

ደረጃ 1፡- የሽንኩርት መላጥ ጨዋታ

ጊዜ:- 15 ደቂቃዎች

በሞዱል 2 ላይ የተብራራውን ነገር ባጭሩ ይከልሱት እያንዳንዱ ተሳታፊዎች በሞዱል 2 የተማሩትን

ነገር በቁርጥራጭ ወረቀት ላይ እንዲጽፉ እና ኳስ (ሽንኩርቱ) እንዲፈጥሩ በማድረግ እያንዳንዱን ወረቀት
በሌላው ላይ እንደ ንብርብር በማጠቃለያ ሽንኩርት መሰል ነገር መስራ፡፡

የሽንኩርት መላጡን ጨዋታ የሚያሳይ የቪዲዮ ማብራሪያ ለማግኘት ይህንን ማፈንጠሪያ

ይከተሉ። ይህ ቪዲዮ በጥያቄ አዘገጃጀት ላይ እንደሚያተኩር ልብ ይበሉ፤ ነገር ግን በዚህ ስልጠና አውድ
ውስጥ ያለው እንቅስቃሴ ካለፈው ክፍለ ጊዜ የተገኙትን ግብዓቶች በመገምገም ላይ ያተኩራል፡፡

ደረጃ 2፡- የዘላቂ ልማት ጽንሰ-ሀሳብ

ጊዜ:- 25 ደቂቃዎች

ተግባር - የቡድን ውይይት

+ ተሳታፊዎች “ዘላቂ ልማት” ምን እንደሆነ የተረዱትን በትንሽ ቡድን ውስጥ እንዲያስቡ ይጠይቋቸው።

+ በልማት እና በዘላቂ ልማት መካከል ያለው ልዩነት ምን እንደሆነ ጥያቄዎችን ይጠይቁ፡፡ በማዕድን ዘርፍ
ዘላቂ ልማት ለምን አስፈላጊ ሆነ?

+ ምሳሌዎችን እንዲሰጡ ጠይቋቸው፡፡

+ በስራ ትርጓሜዎች ላይ ተወያይ እና ተስማሙ።

- 20 -
 ቀጣይነት ያለው ልማት የወደፊቱን ትውልድ የራሱን ፍላጎት የማሟላት አቅሙን ሳይቀንስ/ሳይጎዳ
አሁን ያለውን ፍላጎት የሚያሟላ ልማት ነው።
 ቀጣይነት ያለው ልማት እንዲመጣ ሶስት ዋና ዋና ነገሮችን ማለትም የኢኮኖሚ እድገትን፣ የማህበራዊ
አካታችነት እና የአካባቢ ጥበቃን ማጣጣም ወሳኝ ነው።

ሦስቱን የዘላቂ ልማት ምሰሶዎች፡-

 ኢኮኖሚያዊ ዘላቂነት፡- የማህበረሰቡን ማህበራዊ፣ አካባቢያዊ እና ባህላዊ ጉዳዮች ላይ

አሉታዊ ተጽእኖ ሳያሳድርስ የረዥም ጊዜ ኢኮኖሚ እድገትን የሚደግፉ አሰራሮችን ያመለክታል።
 የአካባቢ ጥበቃ ዘላቂነት፡- በሰዎች የሚደረጉ ድርጊቶችን የሚያመለክት ሲሆን ይህም
ያለማቋረጥ ወይም ለረጅም ጊዜ ሊደረጉ የሚችሉ ወይም በአካባቢ ላይ አሉታዊ ተጽእኖ
የሌላቸው መሆን እንዳለበት ያስገነዝባል፡፡
 ማህበራዊ ዘላቂነት፡- ሰዎች ከሚኖሩበት እና ከሚሰሩበት ቦታ ምን እንደሚያስፈልጋቸው
በመረዳት ደህንነትን የሚያበረታቱ ዘላቂ፣ ስኬታማ ማህበረሰቦችን የመፍጠር ሂደትን
ያመለክታል።

ደረጃ 3፡- የዘላቂ ልማት 5ቱ P-ዎች

ጊዜ:- 35 ደቂቃዎች

ተግባር - የቡድን ውይይት

1) በዘላቂ ልማት ውስጥ 5Ps ያቅርቡ፡ ሰዎች፣ ፕላኔት፣ ሰላም፣ አጋርነት እና ብልጽግና።
2) ለእያንዳንዱ ፒ ቁልፍ መልእክቶችን ያብራሩ፡፡
3) በሁለት ወይም በሶስት ቡድን ውስጥ ያሉ ተሳታፊዎችን ይጠይቁ፡ በእነሱ መሰረት የትኛው P
በጣም አስፈላጊ ነው? እንዴት?
4) በ 5Ps እና በመልእክቶቻቸው ላይ ተወያዩ እና ተስማሙ።

5Ps ዘላቂ ልማት፡ ህዝብ፡ ፕላኔት፡ ብልጽግና፡ ሰላም እና አጋርነት።

ሰዎች ድህነትን እና ረሃብን በማንኛውም መልኩ እና መጠን ለማስወገድ እና ሁሉም የሰው ልጅ አቅሙን
(People) በክብር እና በእኩልነት እና በጤና አካባቢ ውስጥ እንዲያሟላ ለማድረግ ቆርጠናል ።

ፕላኔት ዘላቂ ፍጆታ እና ምርትን ጨምሮ የተፈጥሮ ሀብቷን በዘላቂነት በመምራት እና በአየር
(Planet) ንብረት ለውጥ ላይ አስቸኳይ እርምጃዎችን በመውሰድ የአሁኑን እና የወደፊቱን ትውልድ
ፍላጎት መደገፍ ትችል ዘንድ ፕላኔቷን ከውድቀት ለመጠበቅ ቆርጠን ተነስተናል::

ብልጽግና ሁሉም የሰው ልጆች የበለፀገ እና አርኪ ህይወት እንዲኖራቸው እና ኢኮኖሚያዊ

(Prosperity)

- 21 -
 ፣ማህበራዊ እና የቴክኖሎጂ እድገት ከተፈጥሮ ጋር እንዲስማማ ለማድረግ ቆርጠናል ።

ሰላም (Peace) ከፍርሃትና ከጥቃት የፀዱ ሰላማዊ፣ ፍትሃዊ እና ሁሉን አቀፍ ማህበረሰቦችን ለማፍራት
ቆርጠናል። ከሰላም ውጪ ዘላቂ ልማት ሊኖር አይችልም፤ ያለ ዘላቂ ልማትም ሰላም
የለም።

አጋርነት በተጠናከረ አለምአቀፋዊ የአብሮነት መንፈስ ላይ የተመሰረተ፣ በተለይም ድሆች እና

(Partnership) የድሆች ፍላጎቶች ላይ ያተኮረ ለዘላቂ ልማት ዓለም አቀፋዊ አጋርነት በማደስ አጀንዳውን

ለማስፈጸም የሚያስፈልጉትን ዘዴዎች ለማንቀሳቀስ ቆርጠናል። በጣም ተጋላጭ

የማህበረሰብ ክፍሎችን እና ከሁሉም ሀገራት ፣ ሁሉም ባለድርሻ አካላት እና ሁሉም ሰዎች
ተሳትፎ ያድጋል።

ደረጃ 4፡- የዘላቂ ልማት ግቦች መግቢያ (SDGs)

ጊዜ:- 35 ደቂቃዎች

የ2030 የዘላቂ ልማት አጀንዳ እና የዘላቂ ልማት ግቦችን በአጭሩ ያስተዋውቁ።

የ2030 የዘላቂ ልማት አጀንዳ በ2015 በሁሉም የተባበሩት መንግስታት አባል ሀገራት ተቀባይነት ያገኘ እና
ለሰዎች እና ለፕላኔቷ የወደፊት ሰላም እና የበለፀገ ንድፍ አዘጋጅቷል።

የ2030 የዘላቂ ልማት አጀንዳ ዋና ማዕከል 17 የዘላቂ ልማት ግቦች ናቸው፡፡ ይህም የሁሉም ሀገራት
አስቸኳይ የድርጊት ጥሪ ነው። እርስ በርስ የተያያዙት ግቦች በአገሮች እና በተባበሩት መንግስታት ድርጅት
ለበርካታ አስርት ዓመታት የተሰሩ ናቸው፡፡ በተጨማሪም "ድህነትን እና ሌሎች እጦቶችን ማስወገድ ጤናን
እና ትምህርትን የሚያሻሽሉ፣ የእኩልነት ችግሮችን የሚቀንሱ እና ኢኮኖሚን የሚያበረታቱ ስትራቴጂዎች
ጋር አብሮ መሄድ እንዳለበት ያሰገነዝባሉ። የኢኮኖሚ እድገት፣ የአየር ንብረት ለውጥን በመዋጋት እና
ውቅያኖሶችን እና ደኖቻችንን ለመጠበቅ እየተሰራም ነው።"1

የፆታ እኩልነትን ማረጋገጥ ማስቆምን የሚያጠቃልሉት 17ቱ የዘላቂ ልማት ግቦች (SDGs) - ለሰው ልጅ እና
ለፕላኔታችን ወሳኝ ጠቀሜታ ባላቸው ላይ እርምጃ ለመውሰድ የሚያስችሉ 169 ተጨባጭ ኢላማዎችን
ያቀፈ ነው።

በ ዘላቂ ልማት ግቦች (SDGs) እና ምዕተ-ዓመቱ የልማት ግቦች (MDGs) መካከል ያሉ ልዩነቶች

1
የተባበሩት መንግስታት የኢኮኖሚ እና ማህበራዊ ጉዳይ መምሪያ፣ የዘላቂ የልማት ግቦች (ድረ-ገጽ)
https://sdgs.un.org/goals (እ.ኤ.አ. ነሐሴ 24 ቀን 2021)

- 22 -
  የምዕተ ዓመቱ የልማት ግቦች በተባበሩት መንግስታት ድርጅት በ2000 ባወጣው የሚሌኒየሙ
ልማት መግለጫ የምዕተ ዓመቱን የልማት ግቦችን ይጠቅሳሉ። ሁለንተናዊ የመጀመሪያ ደረጃ
ትምህርትን ማሳካት፤ የስርዓተ-ፆታ እኩልነትን ማሳደግ እና ሴቶችን ማብቃት፤ የሕፃናትን ሞት
መቀነስ፤ የእናቶች ጤናን ማሻሻል፤ ኤችአይቪ/ኤድስን፣ ወባን እና ሌሎች በሽታዎችን መዋጋት፤
የአካባቢን ዘላቂነት ማረጋገጥ፤ እና ለልማት ዓለም አቀፍ አጋርነት መፍጠርን ያጠቃልላል፡፡
 የዘላቂ ልማት ግብ (SDG)ዎች ብዙ ግቦች አሏቸው፡ ከ 8 ኤምዲጂዎች ጋር ሲወዳደሩ 17 SGDs አሉ።
 ዘላቂ ልማት ሶስት አቅጣጫዎችን ይሸፍናል፡ የኢኮኖሚ እድገት፣ ማህበራዊ አካታችነት እና የአካባቢ
ጥበቃ።
 የዘላቂ ልማት ግቦች ሁለንተናዊ እና ለሁሉም አገሮች ተፈጻሚ ሲሆኑ የምዕተ ዓመቱ የልማት ግቦች
በታዳጊ አገሮች ውስጥ ብቻ እንዲተገበሩ የታሰቡ ናቸው።
 በምዕተ ዓመቱ የልማት ግቦች ስኬት እና ግስጋሴ ላይ በመገንባት፣ አዲሱ ዘላቂ ልማት ግቦች የበለጠ
መሬት ይሸፍናሉ።
 የዘላቂ ልማት ግቦች ዋና ገፅታ በአተገባበር ላይ ያላቸው ጠንካራ ትኩረት ነው - የፋይናንስ ሀብቶች፣
አቅም እና ቴክኖሎጂ፣ እንዲሁም መረጃ እና ተቋማት ላይ ያለው የንቅናቄ ሰፊ ነው፡፡

የዘላቂ ልማት ግብ 5 እና በ2030 የዘላቂ ልማት አጀንዳ ውስጥ ያለው ወሳኝ ሚና

ሴቶች እና ልጃገረዶች የዘላቂ ልማት ማጠንጠኛዎች ናቸው። የፆታ እኩልነት ከሌለ ዘላቂ ልማት ሊመጣ
አይችልም።

የዘላቂ ልማት ግብ 5 የ2030 የዘላቂ ልማት አጀንዳ ዋና አካል ነው። ሌሎቹ የዘላቂ ልማት ግቦች በቀጥታም
ሆነ በተዘዋዋሪ ከየዘላቂ ልማት ግብ (SDG) 5 ጋር ይዛመዳሉ።

የስርዓተ-ፆታ እኩልነት መሰረታዊ ሰብአዊ መብት ብቻ ሳይሆን ሰላም የሰፈነበት፣ የበለፀገ እና ቀጣይነት
ላለው ዓለም አስፈላጊ መሰረት ነው።

በፖለቲካዊ እና ኢኮኖሚያዊ ውሳኔ አሰጣጥ ሂደቶች ውስጥ ሴቶች እና ልጃገረዶች እኩል የትምህርት፣ የጤና
እንክብካቤ፣ ጨዋ ስራ እና ውክልና እንዲያገኙ ማድረግ ዘላቂ ኢኮኖሚን በማቀጣጠል ማህበረሰቡንና
ሰብአዊነትን በአጠቃላይ ተጠቃሚ ያደርጋል።

በጾታ ላይ የተመሰረተ መድልዎ እና ጥቃትን በመዋጋት ወንዶች እና ወንዶች ልጆችን በንቃት ማሳተፍ
መቀጠላችን ወሳኝ ነው። ልጃገረዶች እኩል ድምጽ፣ ምርጫ እና እድሎች አለመስጠት አንድምታ
በህይወታቸው ላይ ብቻ ሳይሆን በፕላኔቷ የወደፊት ዕጣ ፈንታ ላይ ተጽዕኖ ያሳድራል።

አሰልጣኙ ስለ ዘላቂ ልማት ግብ 5 አጭር መግለጫ ለተሳታፊዎች በማቅረብ ስለ ዘላቂ ልማት ግብ 5

በየአካባቢያቸው እና በማዕድን ዘርፍ ስላለው ትግበራ ሊጠይቃቸው ይገባል።

17 የዘላቂ ልማት ግቦች (SDGs)፡-

- 23 -
 የዘላቂ ልማት ግብ (SDG) 1፡- ድህነትን ማሰወገድ
የዘላቂ ልማት ግብ (SDG) 2፡- ረሀብን ማጥፋት (ዜሮ ማድረግ)
የዘላቂ ልማት ግብ (SDG) 3፡- ጥሩ ጤና እና ደህንነት
የዘላቂ ልማት ግብ (SDG) 4፡- ብቁ የሆነ ትምህርት
የዘላቂ ልማት ግብ (SDG) 5፡- የስርዓተ-ፆታ እኩልነት እና ማብቃት።
የዘላቂ ልማት ግብ (SDG) 6፡- ንፁህ ውሃ እና የንፅህና አጠባበቅ
የዘላቂ ልማት ግብ (SDG) 7፡- ተመጣጣኝ እና ንጹህ የኃይል ምንጭ
የዘላቂ ልማት ግብ (SDG) 8፡- ጥሩ ሥራ እና የኢኮኖሚ ዕድገት
የዘላቂ ልማት ግብ (SDG) 9፡- ፈጠራ እና መሠረተ ልማት
የዘላቂ ልማት ግብ (SDG) 10፡- ኢ-እኩልነትን መቀነስ
የዘላቂ ልማት ግብ (SDG) 11፡- ዘላቂ የከተማ እና የማህበረሰብ ልማት
የዘላቂ ልማት ግብ (SDG) 12፡- ዘላቂ ፍጆታ እና ምርት
የዘላቂ ልማት ግብ (SDG) 13፡- የአየር ንብረት ለውጥ
የዘላቂ ልማት ግብ (SDG) 14፡- ከውሃ በታች ስላለ ህይወት
የዘላቂ ልማት ግብ (SDG) 15፡- ህይወት በመሬት ላይ
የዘላቂ ልማት ግብ (SDG) 16፡- ሰላም እና ፍትህ
የዘላቂ ልማት ግብ (SDG) 17፡- ዓለም አቀፍ አጋርነት

ለውይይት ክፍት፡- እያንዳንዱ ቡድን በኢትዮጵያ ሁኔታ በጣም አስፈላጊ እና ከማዕድን ዘርፍ ጋር በጣም
የተቆራኘ ነው ብለው ያሰቡትን የዘላቂ ልማት ግብ (SDG) ይምረጡ። በኢትዮጵያ አቆጣጠር በ2030 ይህንን
የዘላቂ ልማት ግብ ስኬት በማረጋገጥ ረገድ ስላሉ ተግዳሮቶች ተወያዩ።

የየዘላቂ ልማት ግብ (SDG) 5 አስፈላጊነት ለሌሎች SDGዎች፡፡

 የዘላቂ ልማት ግብ (SDG) 5 የስርዓተ-ፆታ እኩልነት እና ማጎልበት ነው።

 ለማእድን ዘርፍ የትኞቹ የዘላቂ ልማት ግብ ወሳኝ እንደሆኑ ተሳታፊዎችን ይጠይቁ።
 ዋና ዋና ነጥቦቹን አጠቃሉ፡፡

ለውይይት ክፍት፡- የዘላቂ ልማት ግቦች (SDGs) ዓለማችንን ለመለወጥ። ተሳታፊዎች በቡድናቸው
ውስጥ ስለዚህ አረፍተ-ነገር (ኃይለ-ቃል) እንዲወያዩ እና አስተያየቶችን እንዲያካፍሉ ይጠይቋቸው።

ደረጃ 5 ዘላቂ ልማት ግቦችን በኢትዮጵያ እና በማዕድን ዘርፍ ተግባራዊ ማድረግ

ጊዜ:- 60 ደቂቃ

ተሳታፊዎች በቡድን እንዲሰሩ እና በሚከተሉት ጥያቄዎች ላይ እንዲወያዩ ይጠይቋቸው፡

 የ2030 የዘላቂ ልማት አጀንዳ በኢትዮጵያ እንዴት ይተገበራል? ተግዳሮቶች? መፍትሄዎች?

- 24 -
 በኢትዮጵያ በአጠቃላይ በተለይም በኢትዮጵያ በማዕድን ዘርፍ ጎልተው የሚታዩ የስርዓተ-ፆታ እና
የልማት ጉዳዮች ምን ምን ናቸው?
 የውይይቱ ዋና ዋና ነጥቦች ላይ በእያንዳንዱ ቡድን የቀረበ ገለጻ።

- 25 -
ደረጃ 6፡- ማጠቃለያ
ጊዜ:- 10 ደቂቃ

 ተሳታፊዎችን ከሞጁል 3 ውስጥ በጣም የሚያስታውሱትን ይጠይቁ? ከሞዱል 3 ምን ከስራ እና

ከህይወታቸው ጋር ሊገናኙ ይችላሉ እና እንዴት?
 ተሳታፊዎች በኢትዮጵያ ህብረተሰብ እና በማዕድን ዘርፍ የስርዓተ-ፆታ እኩልነትን እና ዘላቂ
ልማትን ለማምጣት አቀራረቦችን/መፍትሄዎችን እንዲያስቡ ይጠቁሙ።

የሞዱል 3 ዋና ዋና ነጥቦች እና መደምደሚያዎች

 ቀጣይነት ያለው ልማት የወደፊቱን ትውልድ የራሱን ፍላጎት የማሟላት አቅም ሳይቀንስ/ሳይገድብ
አሁን ያለውን ትውልድ ፍላጎት የሚያሟላ ልማት ነው።
 ቀጣይነት ያለው ልማት እንዲመጣ ሶስት ዋና ዋና ነገሮችን ማለትም የኢኮኖሚ እድገትን፣
የማህበራዊ አካታችነትን እና የአካባቢ ጥበቃን ማጣጣም ወሳኝ ነው።
 5ቱ ፒዎች በዘላቂ ልማት፡ ሰዎች፣ ፕላኔት ፣ ሰላም፣ አጋርነት እና ብልጽግና ናቸው።
 የዘላቂ ልማት ግብ 5 የሥርዓተ ፆታ እኩልነትን ማሳካት እና ሴቶችን እና ልጃገረዶችን ማብቃት -
የ2030 የዘላቂ ልማት አጀንዳ ዋና አካል ነው። የፆታ እኩልነት ከሌለን ሌሎች የዘላቂ ልማት ግቦችን
ማሳካት አንችልም።
 የስርዓተ-ፆታ እኩልነት እና ቀጣይነት ያለው ልማት ለማእድን ዘርፍ እና ለሀገር ልማት ጠቃሚ
ናቸው።
 እያንዳንዱ የመንግስት ባለስልጣን ስለ ስርዓተ-ፆታ ጉዳዮች እና የልማት ጉዳዮች እና የስርዓተ-ፆታ
እኩልነትን እና ዘላቂ ልማትን ለማጎልበት ስለሚኖረው አስተዋፅኦ ማሰብ ይኖርበታል።

- 26 -
ሞጁል አራት፡- የሥርዓተ ፆታ፣ የሰብአዊ መብቶች እና የስርዓተ-ፆታ
አቀራረብ ወደ ማዕድን ዘርፍ
የፆታ እኩልነት የሰብአዊ መብቶች እምብርት ነው። ሰብአዊ መብቶችን ማስከበርና ጥበቃ ማድረግ
እና ስለ መብቶችም እውቅና መፍጠር የሁሉም ብሔር ብሔረሰቦች ኃላፊነት ነው። ስለዚህ ስርዓተ-ፆታ እና
ሰብአዊ መብቶች እርስ በርስ የተያያዙ ናቸው፤ እናም የስርዓተ-ፆታን እኩልነት እና ዘላቂ ልማት ለማምጣት
የተለያዩ መንገዶች አሉ፡፡ ሞጁል 4 በማዕድን ዘርፍ አውድ ውስጥ ተስማሚ የስርዓተ-ፆታ አቀራረቦችን
ተግባራዊ ለማድረግ ለተሳታፊዎች እውቀት እና ክህሎቶችን ይሰጣል።

4.1. የመማር ዓላማዎች

በሞጁል 4 መጨረሻ ተሳታፊዎች የሚከተሉትን ማድረግ ይችላሉ፡-

 ለማዕድን ዘርፍ የስርዓተ-ፆታ ጉዳይ ለምን እንደሆነ ያብራሩ፣

 የሰብአዊ መብቶችን አስፈላጊነት በመረዳት በጾታ፣ በሰብአዊ መብቶች እና በልማት መካከል
ያለውን ግንኙነት ያብራሩ፣
 የስርዓተ-ፆታ አቀራረቦችን ይረዱ
 የስርዓተ-ፆታ አቀራረቦችን በማዕድን ዘርፍ አውድ ውስጥ መተግበር መቻል።

4.2. ቆይታ

7 ሰዓታት

4.3. ሞጁል አጀንዳ

ያለፈውን ሞጁል ማዘጋጀት እና እንደገና መያዝ (10 ደቂቃዎች)

ክፍል 1፡- በማዕድን ዘርፍ የስርዓተ-ፆታ ጉዳይ ለምን አስፈለገ? (60 ደቂቃዎች)

ክፍል 2፡- የሰብአዊ መብቶች መግቢያ (80 ደቂቃ)

ክፍል 3፡- ስርዓተ ጾታ፣ ሰብአዊ መብቶች እና ልማት (100 ደቂቃ)

ክፍል 4፡- የስርዓተ-ፆታ አቀራረቦች በማዕድን ዘርፍ (160 ደቂቃ)

ማጠቃለያ፡- 10 ደቂቃ

 የአመቻች ዝግጅቶች
o ሁሉንም የትምህርት እቅድ ይከልሱ
o የፓወር ፖይንት ስላይዶችን ያዘጋጁ

- 27 -
  የስልጠና ቁሳቁሶች
o ፓወርፖይንት ፕሮጀክተር እና ፓወር ፖይንት ስላይዶች
o ሰሌዳ-አከል ወረቀት፣ ሰሌዳ-አከል ወረቀት መስቀያ እና ማርከር እስክሪብቶች
o ሞጁል 4 ሀንድአውት

4.4. የክፍል ፍሰት

ክፍል 1፡፡ በማዕድን ዘርፍ የስርዓተ-ፆታ ጉዳይ ለምን አስፈለገ?

ጊዜ:- 60 ደቂቃዎች

ደረጃ 1 ተሳታፊዎች በቡድኑ ውስጥ እንዲሰሩ ይጠይቋቸው። እያንዳንዱ ቡድን ከ1-4 ጥያቄዎች
አንዱን እና ጥያቄ 5ን መልስ ማግኘት አለበት።

1፡፡ የማዕድን ሥራ የስርዓተ-ፆታ ልኬቶች ምን ምን ናቸው?

2፡፡ በማዕድን ዘርፍ የስርዓተ-ፆታ ክፍተቶች ምን ምን ናቸው?

3፡፡ በሴቶች ማዕድን አውጪዎች ላይ ተጽዕኖ የሚያሳድሩ ነገሮች ምንድን ናቸው?

4፡፡ የስርዓተ-ፆታ ተጽእኖ በማዕድን ስራዎች በሴቶች እና ህፃናት ላይ እንዴት ይገለጻል?

5፡፡ በማዕድን ዘርፍ የስርዓተ-ፆታ እኩልነት ሁኔታ ምን ይመስላል? ምሳሌዎችን ስጥ።

ደረጃ 2፡- ሁሉም ቡድኖች በቡድን ለማንፀባረቅ እድል ካገኙ በኋላ፣ ምሳሌዎችን እንዲሰጡ እና
በማዕድን ዘርፍ ውስጥ የስርዓተ-ፆታ ጉዳዮችን ለምን እንደሆነ ይግለጹ፡፡

የውይይቱ አካል እንደመሆኑ መጠን ክፍተቶችን ለመሙላት ወይም ፈጣን ውይይት ለማድረግ ስልጠናው
በሚከተሉት ነጥቦች ላይ አጽንኦት በሰጥ ይመረጣል።

 የማዕድን ዘርፍ የወንዶች የበላይነት የሚታይበት ዘርፍ ነው፣

 የአካባቢ አደጋዎች እና ሴቶች እና ህፃናት ላይ ተመጣጣኝ ያልሆነ ተጽእኖ ያሳድራሉ፡፡ የሥራ
ሁኔታዎች በሥነ ተዋልዶ ጤና ላይ አሉታዊ ተጽዕኖ ያሳድራሉ፡፡ በህጻና ጉልበት ብዝበዛ እና
በስርዓተ-ፆታ እኩልነት ላይ ለዕደ-ጥበብ እና አነስተኛ ማዕድን ማውጣት ትኩረት መስጠት
አለበት፣
 ደህንነቱ ባልተጠበቀ የሥራ ሁኔታ ምክንያት ለትክክለኛ ሥራ እና ለኢኮኖሚያዊ ዕድገት
ተግዳሮቶች አሉ፤
 በቴክኖሎጂ ውስጥ ያሉ የስርዓተ-ፆታ ክፍተቶች እና በሴቶች ማዕድን አውጪዎች ላይ
የሚያሳድሩት ተጽዕኖ፣

- 28 -
  ሴቶች በድርድር ሂደት ውስጥ አይካተቱም (የማዕድን መሬት ለማግኘት፣ የካሳ ክፍያ ወይም
ጥቅማጥቅሞች ለማግኘት ሲሰራ በተገቢው ሁኔታ ምክክር ላይ አይሳተፉም) ።
 በማዕድን ዘርፍ የስርዓተ-ፆታ ክፍያ ልዩነት አለ።
 ጊዜያዊ የወንድ የስራ ሃይል የአልኮል፣ የወሲብ ሰራተኞች እና ጥቃት ወደ ማህበረሰቡ ሊያመጣ
ይችላል፣ ይህም የሴቶችን ደህንነት ሊጎዳ ይችላል።
 በአጠቃላይ በማዕድን ዘርፍ ላይ በቂ ጥናትና ምርምር ባለመኖሩ በዘርፉ የስርዓተ-ፆታ ጉዳዮች
ብዙ እውቅና እና ግንዛቤ የላቸውም።

ደረጃ 3፡ ተሳታፊዎች እንዲያስቡበት እና የሚከተለውን ጥያቄ እንዲመልሱ ይጠይቁ፡-

በማዕድን ዘርፍ የፆታ እኩልነትን እንዴት ማስተዋወቅ ይቻላል?

ዋና ዋና ነጥቦቹን ጠቅለል አድርገህ በመግለጫው ላይ ጻፍ።

የስርዓተ-ፆታ እኩልነትን ለማስረጽ፣ የተለያዩ አቅጣጫዎችን፡ መብቶችን፣ እድሎችን፣ እሴቶችን፣

ሁኔታዎችን እና ውጤቶችን እና ኤጀንሲን ማሳደግ እንዳለብን አጽንኦት ስጥ። በስርዓተ-ፆታ፣ መብቶች እና
ልማት ላይ ወደሚቀጥለው ክፍለ ጊዜ አገናኝ።

ክፍለ ጊዜ 2፡- የሰብአዊ መብቶች መግቢያ

ጊዜ:- 80 ደቂቃዎች

ደረጃ 1 “የሰብአዊ መብቶች” ጽንሰ-ሀሳብ (20 ደቂቃዎች)

ውይይቱን አስተዋውቁ።

 ተሳታፊዎች በትናንሽ ቡድኖች “ሰብአዊ መብቶች” እንደሆኑ የተረዱትን እንዲያስቡ ይጠይቋቸው።

 ሁለት ወይም ሦስት ምሳሌዎችን እንዲጽፉ ይጠይቋቸው
 ተሳታፊዎች በምልአተ ጉባኤው እንዲቀርቡ ይጠይቁ
 “ሰብአዊ መብት ያለው ማነው?” የሚለውን ተወያዩ። ምላሹ "ሁሉም" ሊሆን ይችላል፡፡ “ወንዶች፣
ሴቶች፣ ወንዶችና ሴቶች ልጆች” ሰብአዊ መብት እንዳላቸው ማስታወቅ አስፈላጊ ነው፣ ስለዚህ
ካስፈለገ “ሰው ማነው?” ብለው ይጠይቁ።
 በስራ ትርጓሜዎች ላይ ተወያዩ እና ተስማሙ።

ደረጃ 2፡- “የሰብአዊ መብቶች ምን እንደሆኑ” ፍቺ (25 ደቂቃ)

 በአለም አቀፍ የሰብአዊ መብቶች ደረጃ ላይ የተመሰረተ ፍቺ ያቅርቡ

 ሰብአዊ መብቶች አለማቀፋዊ እና የማይገፈፉ ናቸው፣ የማይከፋፈሉ፣ እርስ በርስ የሚደጋገፉ እና
እርስ በርስ የተያያዙ ናቸው፡፡

- 29 -
  ዓለም አቀፋዊ ናቸው ስንል ሁሉም ሰው የሚኖርበት ቦታ፣ ጾታው ወይም ዘር ወይም
ሃይማኖታዊ፣ ባህላዊ ወይም የዘር አመጣጥ ሳይገድበው አንድ አይነት እና ተመሳሳይ መብት
ያለው በመሆኑ ነው። ስለዚህ ማንም ሰው በዘር፣ በቀለም፣ በጎሳ፣ በፆታ፣ በእድሜ፣ በቋንቋ፣
በሃይማኖት፣ በፖለቲካ ወይም በሌሎች አስተያየቶች፣ በብሔር፣ በማህበራዊ ወይም በመልክዓ
ምድራዊ አመጣጥ፣ በአካል ጉዳት፣ በንብረት፣ በትውልድ ወይም በሌላ አቋም ላይ የተመሰረተ
መድልዎ ሊደርስበት አይገባም።
 ሰብአዊ መብቶች የማይገፈፉ ናቸው ምክንያቱም የሰዎች መብት ፈጽሞ ሊወሰድ አይችልም፡፡
 ሰብአዊ መብቶች የማይከፋፈሉ እና እርስ በርስ የሚደጋገፉ ናቸው ምክንያቱም ሁሉም መብቶች -
ፖለቲካዊ ፣ሲቪል ፣ማህበራዊ ፣ ባህላዊ እና ኢኮኖሚያዊ - አስፈላጊነታቸው እኩል ናቸው እና
አንዳቸውም ከሌሎቹ በስተቀር ሙሉ በሙሉ ጥቅም ላይ ሊውሉ አይችሉም። ሰብአዊ መብቶች
እርስ በእርሳቸው የተሳሰሩ ናቸው፡፡ ይህም ማለት ወዲያውኑ አንዱን ከወሰዱ ሌሎች መብቶችን
ይነካል፡፡
 ሰብአዊ መብቶች በፆታ፣ በሃይማኖት፣ በዘር እና በጎሳ፣ በብሔር፣ በእድሜ፣ በመደብ፣ በሃይማኖት
እና በፖለቲካዊ እምነቶች ወዘተ ሳይለያዩ በክብር እና በነጻነት (ፖለቲካዊ፣ ኢኮኖሚያዊ፣ ማህበራዊ
እና ባህላዊ፣ ፍትህ) መኖርን ያካትታሉ።
 ሰብአዊ መብቶች ለሁሉም እኩል ተግባራዊ ይደረጋሉ፤ ሁሉም ህይወታቸውን በሚመለከቱ
ውሳኔዎች የመሳተፍ መብት አላቸው። በህግ የሚጠበቁ እና ግዴታቸውን ለሚወጡ ሁሉ በአለም
አቀፍ ደረጃ የተጠያቂነት እና የህጋዊ ይገባኛል ጥያቄ የሚያስነሱ ናቸው፡፡ የአለም አቀፉን የሰብአዊ
መብቶች መግለጫ እና ሌሎች በርካታ ክልላዊ እና አለም አቀፍ ስምምነቶችን እና ህጎችን (ለምሳሌ
እንደ CEDAW ያሉ) የተፈራረሙ መንግስታት እነዚህ መብቶች መከበራቸውን ማረጋገጥ መጠበቅ
እና ማሟላት ወይም ወደ ፍጻሜያቸው ተጨባጭ እርምጃዎችን መውሰድ አለባቸው።
 ሰብአዊ መብቶች በምክንያታዊነት፣ በኤጀንሲ እና በራስ የመመራት አቅማቸው የተነሳ የግለሰቦች
ንብረቶች ናቸው።

እነዚህን የሰብአዊ መብቶች መርሆዎች በኢትዮጵያ ብሄራዊ ህገ መንግስት ከተዘረዘሩት ጋር አወዳድር።

 አንቀጽ14፡ ማንኛውም ሰው የማይጣስ እና የማይገሰስ የመኖር መብት አለው።

 አንቀጽ24፡ ማንኛውም ሰው ሰብአዊ ክብሩን፣ ስሙን እና ክብሩን የማክበር መብት አለው።
 አንቀጽ25፡ የእኩልነት መብት - “ሁሉም ሰዎች በህግ ፊት እኩል ናቸው እናም ያለ አድልዎ የህግ
እኩል ጥበቃ የማግኘት መብት አላቸው። በዘር፣ በቀለም፣ በጾታ፣ በቋንቋ፣ በሃይማኖት ንብረት
ወይም በትውልድ ምክንያት ልዩነት ሳይደረግበት ለሁሉም ሰዎች እኩል እና ውጤታማ ጥበቃ ህጉ
ዋስትና ይሰጣል።

ተሳታፊዎች ለሚከተሉት ጥያቄዎች በሶስት ወይም በሁለት ቡድን እንዲመልሱ ይጠይቋቸው፡

- 30 -
  ሰብአዊ መብቶችን የማክበር ሃላፊነት አለብህ የሚለው ሀሳብ እንደ ግለሰብ ለአንተ ምን ትርጉም
አለው? አሁን ባለዎት የሰብአዊ መብት እውቀት ላይ በመመስረት ሴቶች እና ወንዶች በቤተሰብ
ውስጥ፣ በማህበረሰብ፣ በስራ ቦታ እና በማዕድን ማውጫ ቦታ እንዴት ሊያዙ ይገባል? ቡድኑ
በእያንዳንዱ ምድብ የልማት ጥቅም የሚፈጥር የሰብአዊ መብት ቢያንስ አንድ ምሳሌ
እንዲያቀርብ ይጠይቁ።
 ስለ መማር መብት፣ በቂ ምግብ እና መኖሪያ የማግኘት መብት፣ ከፍተኛ ሊደረስበት የሚችል
የጤና ደረጃ የማግኘት መብት፣ በነፃነት የመደራጀትን መብት ማቀናጀትን ጨምሮ፣ የመዘዋወር
መብት ለሴቶች እና ለወንዶች፣ ለልጃገረዶች እና ለወንድ ልጆች እኩል መሟላታቸውን ተወያዩ።
የሚከተሉትን ጥያቄዎች ላይ የኢትዮጵያን ሁኔታ በማገናዘብ ተሳታፊዎች ምላሽ ይስጡበት፡-
o ወንዶች እና ሴቶች ትምህርት ቤት የሚሳተፉት በእኩል መጠን ነው?
o ሴቶችም ሆኑ ወንዶች የመምረጥ መብት አላቸው? ይህን መብት ለመጠቀም/ለመጠየቅ
ተመሳሳይ ችሎታ አላቸው? ለምን ወይም ለምን አይሆንም?
o ወንዶችና ሴቶች ተመሳሳይ የመንቀሳቀስ ነፃነት አላቸው? አንዲት ሴት ወደ ሕክምና
ክሊኒክ፣ ገበያ ወይም የማህበረሰብ ስብሰባ ለመሄድ ከትዳር ጓደኛዋ ፈቃድ ትፈልጋለች
ወይስ በረሷ ውሳኔ ትንቀሳቀሳለች?
o ሴቶች እና ወንዶች ተመሳሳይ ፍትህ የማግኘት መብት አላቸው? ለምሳሌ አንዲት ሴት
ከተዘረፈ እና ወንድ ከተዘረፈ ለሁለቱም ወደ ፖሊስ ሄደው እርምጃ እንዲወስዱ ማድረግ
እኩል እና ቀላል ነውን?
 የልጆቻቸውን ሰብአዊ መብት ከማሳደግና ከማስጠበቅ አንፃር የወላጆች ኃላፊነቶች ምንድናቸው?
የወንዶች እና የሴቶች ልጆች መብቶች በተመሳሳይ መንገድ የተጠበቁ ናቸው?
 የሰብአዊ መብቶች መሟላት ለልማት አስተዋጽዖ እንዳለው ተወያዩ። ሰብአዊ መብቶች ሳይሟሉ
ሲቀሩ ልማት አሉታዊ ተፅእኖ አለው ብሎ መደምደም ተገቢ ከሆነ ጠይቁ እና ተወያዩ።
 ህግ እና የመንግስት ተቋማት ለውጦችን ለማምጣት ምን ሚና አላቸው?

በውይይቱ ላይ በመመስረት በሀገሪቱ ውስጥ በሰፈነው በሴቶች፣ በወንዶች፣ በወንድ ልጆች እና

ልጃገረዶች መካከል ያለውን የሰብአዊ መብት አፈጻጸም ልዩነት ለመፍታት ያተኮሩ እርምጃዎች/ድርጊቶች
ወይም አካሄዶች አስፈላጊ ናቸው ወይ?

ደረጃ 3፡- የሰብአዊ መብቶች ዓይነቶች (10 ደቂቃዎች)

በአለም አቀፉ የሰብአዊ መብቶች መግለጫ እንደተገለጸው ሁለት አይነት የሰብአዊ መብቶች አሉ፡ i)
የሲቪል እና የፖለቲካ መብቶች እና ii) ኢኮኖሚያዊ፣ማህበራዊ እና ባህላዊ መብቶች።

 የተለያዩ ሰብአዊ መብቶችን ዘርዝሩ፣ ተሳታፊዎችን በሁለት ቡድን በመከፋፈል አንድ ቡድን
የሲቪል እና የፖለቲካ መብቶችን እና ቀጣዩ ቡድን ኢኮኖሚያዊ፣ ማህበራዊ እና ባህላዊ መብቶችን
እንዲመድቡ ይጠይቁ፡፡

- 31 -
  ሁለቱ ቡድኖች በምልአተ ጉባኤው እንዲቀርቡ ይጠይቁ።
የሚከተሉት የሲቪል እና የፖለቲካ መብቶች ናቸው።
o የመኖር መብት
o የዜግነት መብት
o የመምረጥ መብት
o የነጻነት እና ደህንነት መብት
o የመደራጀት ነፃነት መብት
o ሃሳብን በነጻነት የመግለጽ መብት
o የንብረት ባለቤትነት መብት
o ወንጀል ችሎት እና በግዞት የፍትህ ሂደት የማግኘት መብት
የሚከተሉት ኢኮኖሚያዊ፣ ማህበራዊ እና የባህል መብቶች ናቸው።
o የመስራት መብት
o በባህላዊ ህይወት የመሳተፍ መብት
o ባርነት፣ የግዳጅ ሥራ እና ሕገወጥ የሰዎች ዝውውር መከላከል
o ከፍተኛውን የአካል እና የአዕምሮ ጤና የመደሰት መብት

ደረጃ 4፡- የመብት ባለቤቶች እና በምት የሚያሰከብሩ አካላ ሚና (15 ደቂቃዎች)

 ተሳታፊዎች በምልአተ ጉባኤው የመብት ባለቤቶች እና መብት የሚያሰከብሩ አካላት አካላት ላይ

እንዲያስቡ ይጠይቁ፡፡
 በተሳታፊዎች በተገለፀው ዝርዝር መሰረት የመብት ባለቤቶችን እና መብት የሚያሰከብሩ አካትን
ጽንሰ-ሀሳቦች በቀላል አነጋገር ያብራራሉ (ገለፃ ወይም ስላይድ ይጠቀሙ) ።
 የመብቶች ባለቤት ማንኛውም እና ሁሉም ግለሰቦች እና ቡድኖች በአገር አቀፍ እና በአለም አቀፍ
ህግ አንዳንድ ነገሮችን የማግኘት ወይም የማድረግ መብት ያላቸው ናቸው። በተለይም ሁሉም
የሰው ልጅ ሰብአዊ መብቶች የማግኘት መብት አላቸው እንደዝሁም ሁሉም ግለሰቦች የሌሎችን
ሰብአዊ መብቶች የማክበር ሃላፊነት አለባቸው።
 መብት ዘስከባሪው በዋነኛነት መንግስት ሲሆን ነገር ግን አንዳንድ ጊዜ አቅም ያላቸው ድርጅቶች
(ለምሳሌ ኮርፖሬሽኖች) ። ኃላፊነት ተሸካሚዎች ሰብአዊ መብቶችን የመጠበቅ፣ የማክበር እና
የማሟላት ግዴታ አለባቸው፤ ከእነዚህም መካከል የተወሰኑ ህጎችን በማውጣት (ለምሳሌ
የሰራተኞችን ደህንነቱ የተጠበቀ የስራ አካባቢ መብቶችን መጠበቅ) እና የተወሰኑ እርምጃዎችን
መውሰድ (ለምሳሌ ምርጫ ነፃ እና ፍትሃዊ መሆኑን ማረጋገጥ) ጨምሮ። እነዚያ የመብት
ባለቤቶች መብታቸውን እንዲጠይቁ የሚረዱ እርምጃዎች።

የክፍል 2 ጽብረቃ እና መደምደሚያ፡-

- 32 -
• ሰብአዊ መብቶች የግለሰቦችን እና ቡድኖችን መሰረታዊ ነጻነቶች፣ መብቶች እና ሰብአዊ ክብር የሚጠብቁ
ሁለንተናዊ የህግ ዋስትናዎች ናቸው። ሰብአዊ መብቶች የሁሉም የሰው ልጆች በመወለድ ያገኙ መብቶች
ናቸው እና ሊነጠቁ አይችሉም። ሰብአዊ መብቶች የሚያተኩሩት በሰው ልጆች ተፈጥሯዊ ክብር እና እኩል
ዋጋ ላይ ነው።

• ሰብአዊ መብቶችን የመጠበቅ፣ የማክበር እና የማሟላት ግዴታዎች በአለም አቀፍ እና በህጋዊ መንገድ
የተረጋገጡት ተከታታይ ስምምነቶች፣ ደረጃዎች እና መስፈርቶች በአገር አቀፍ፣ ክልላዊ እና አለምአቀፍ
ደረጃ ነው። እነዚህ ህጎች የአለም አቀፍ የሰብአዊ መብቶች መግለጫ (1948) ፣ በሴቶች ላይ የሚደረጉ
ሁሉንም አይነት መድሎዎች ለማስወገድ ስምምነት (1979) ፣ የቪየና መግለጫ እና የድርጊት መርሃ ግብር
(1993) እና ሌሎችም ያካትታሉ።

ክፍለ ጊዜ 3፡- ስርዓተ-ጾታ፣ ሰብአዊ መብቶች እና ዕድገት

ጊዜ:- 100 ደቂቃዎች

ደረጃ 1 የስርዓተ-ፆታ መብቶች እንደ ሰብአዊ መብቶች (20 ደቂቃዎች)

• ተሳታፊዎች ከላይ ከተዘረዘሩት የመብቶች አይነቶች መካከል የፆታ መብቶችን ለመለየት ሀሳብ
እንዲሰጡ ይጠይቋቸው።
• ተሳታፊዎች ለምን እንደ ፆታ መብቶች የለዩዋቸውን መብቶች እንደ ስርዓተ-ጾታ እናደዩዋቸው
እንድወያዩ አድርጓቸው፡፡
• በሴቶች፣ በልጃገረዶች፣ በወንዶች ልጆች፣ በሴቶች እና ወንዶች መካከል ባለው የሰብአዊ መብት
አከባበር ልዩነት የተነሳ ሁኔታውን ለመለወጥ የተለያዩ እርምጃዎችን ወይም አካሄዶችን አስፈላጊ
ከሆነ ተሳታፊዎችን ይጠይቁ።
• በሰብአዊ መብት ላይ የተደረገው ውይይት በሴቶች፣ በልጃገረዶች፣ በወንዶች ልጆች፣ በሴቶች እና
ወንዶች መካከል በሰብአዊ መብት አያያዝ ረገድ አንዳንድ ወሳኝ የሆኑ አለመግባባቶችን ያሳያል።
ከውይይቱ ጥቂት ምሳሌዎችን ጥቀስ።
• በሴቶች፣ በልጃገረዶች፣ በወንዶች ልጆች፣ በሴቶች እና ወንዶች መካከል ያሉ አለመመጣጠን "የፆታ
አለመመጣጠን" ይባላሉ፡፡
• ትክክለኛ እኩልነትን ለማግኘት የሴቶች እኩልነት መጓደል መንስኤዎች መስተካከል አለባቸው።
• የሴቶችና የወንዶች እኩል አያያዝ እኩልነትን አያረጋግጥም።

ደረጃ 2፡- የስርዓተ-ፆታ አለመመጣጠን እና የስርዓተ-ፆታ ልዩነት መንስኤዎች (15 ደቂቃዎች)

- 32 -
 • ተሳታፊዎችን በቡድን እንዲያስቡ እና በሴቶች እና በወንዶች መካከል ያለው ልዩነት መንስኤዎች
ምን እንደሆኑ ዘርዝረው እንዲናገሩ ይጠይቁ። ተሳታፊዎች ምሳሌዎችን ይስጡ እና ሴቶች ሙሉ
ሰብአዊ መብቶቻቸውን እንዳያገኙ የሚከለክሉ ጉዳዮችን ይለዩ። ተሳታፊዎች በስርዓተ-ፆታ ደንቦች፣
እሴቶች እና ተግባራት ላይ ቀደም ሲል የተደረጉ ውይይቶችን/ውይይቶችን ግምት ውስጥ
በማስገባት ጉዳዮችን እንዲለዩ አሳስባቸው።
• በሴቶችና በወንዶች መካከል የሚፈጠሩ የእኩልነት መጓደል መንስኤዎችን በማጠቃለል የሴቶች እና
የወንዶች የእኩልነት መብት መርህን በመግለጽ ውይይቱን ማጠናቀቅ።
• የሴቶች ሰብአዊ መብት በመንፈግ፣ እኩል እድሎችን በመከልከል፣ ሰብአዊ መብቶቻቸውን
በመንፈግ እና በፖለቲካ፣ በኢኮኖሚ፣ በአካባቢያዊ፣ በማህበራዊ እና በባህላዊ ሂደቶች የበኩላቸውን
አስተዋፅዖ እና ተጠቃሚነት በማሳየታቸው የስርዓተ-ፆታ እኩልነት መስፈን አልቻለም።

ደረጃ 3፡- አድልዎ እና መገለል (15 ደቂቃዎች)

• ተሳታፊዎች በቡድን እንዲከፋፈሉ እና “መገለል” እና “መድልዎ” የሚሉት ቃላት ምን ማለት

እንደሆነ ከምሳሌዎች ጋር እንዲገልጹ ስጥ።
• አድሎአዊ እና አግላይ ድርጊቶች በሴቶች እና በወንዶች ላይ ተጽእኖ የሚያሳድሩ ከሆነ በተመሳሳይ
መንገድ እንዲወያዩ ተሳታፊዎችን ይጠይቁ።
• አድልዎ እና መገለል እንዴት ልዩነትን እንደሚያስከትል በማሰብ ውይይቱን ማጠቃለል።

መድልዎ በጾታ ምክንያት የሚደረግ ሕክምናን ማንኛውንም ልዩነት ያጠቃልላል

 i፡፡ ሆን ተብሎ ወይም ባለማወቅ ሴቶችን መጉዳት፡፡

 ii፡፡ ህብረተሰቡ በጥቅሉ የሴቶችን መብት በግልም ሆነ በህዝባዊ መስክ እንዳይገነዘብ
ያደርጋል፤
 iii፡፡ ሴቶች የሚገባቸውን ሰብአዊ መብቶችና መሠረታዊ ነፃነቶች እንዳይጠቀሙ ያደርጋል።

ቀጥተኛ እና ቀጥተኛ ያልሆነ መድልዎ

ቀጥተኛ መድልዎ፡-የሚከሰተው በቀጥታ እና በግልጽ በወንዶች ወይም በሴቶች ባህሪያት ላይ በተመሰረቱ

ልዩነቶች ላይ ሲሆን ይህም በትክክል ሊረጋገጡ በማይችሉበት ጊዜ አድልዎ እና አለመመጣጠን ሊከሰት
ይችለል፡፡

መድልዎ እና እኩልነት አለማክበር በተለያዩ መንገዶች ሊከሰት ይችላል፣በተጨማሪ መድሎ በቀጥተኛ

በአድሎአዊ ድንጋጌዎች፣ ለምሳሌ አንድ ህግ ወይም ፖሊሲ የተወሰኑ ቡድኖችን ሲገድብ፣ ሲመርጥ ወይም
ሲለይ፣ ለምሳሌ ሴቶች መኪና እንዳያሽከረክሩ፣ መሬት እንዳይይዙ ወይም ንብረት እንዳይወርሱ መከልከል
በመሳሰሉት ሊፈጸም ይችላል፡፡ የግለሰቦችን የእኩልነት እድል የመጠቀም መብታቸውን የሚጥስ

- 33 -
ማንኛውም ድርጊት ነው።

ቀጥተኛ ያልሆነ መድልዎ፡- የሚከሰተው ህግ፣ ፖሊሲ ወይም ፕሮግራም አድሎአዊ ካልመሰለው ነገር ግን
ሲተገበር አድሎአዊ ተጽእኖ ይኖረዋል። ይህ ሊከሰት ይችላል፡፡ ሴቶች ከወንዶች ጋር ሲነፃፀሩ በአንድ
የተወሰነ እድል መጠቀምን በተመለከተ ቀደም ሲል በነበረው ኢ-እኩልነት ምክንያት የስርዓተ-ፆታ-ገለልተኛ
ህግ ነባሩን ኢ-እኩልነት በቦታው ሊተው ወይም ሊያባብሰው ይችላል፡፡

ለምሳሌ፣ ወንዶች ብዙውን ጊዜ የቤተሰብ አስተዳዳሪ ተብለው ስለሚወሰዱ ጥቅማጥቅሞችን ለ

“የቤተሰብ አስተዳዳሪ” የሚያከፋፍሉ የእርዳታ ፕሮግራሞች ሴቶችን እኩል ሊጠቅሙ አይችሉም።

ጾታን መሰረት ያደረጉ ጥቃቶች በሴቶች ላይ የሚፈጸም መድልዎ አይነት መሆኑን አጽንኦት ይስጡ።
ፆታን መሰረት ባደረገ ጥቃት (Gender Based Violence/GBV) በሴቶች ላይ አካላዊ፣ ጾታዊ፣ ስነልቦናዊ
ጉዳት ወይም ስቃይ የሚያስከትል ማንኛውም ድርጊት ነው። GBV በአደባባይ ወይም በቤት ውስጥ ሊከሰት
ይችላል። GBV የሚከተሉትን ያጠቃልላል ነገር ግን በዚህ አይወሰንም፦ የቤት ውስጥ ጥቃት፣ ህገወጥ የሰዎች
ዝውውር፣ ሴተኛ አዳሪነት (በህግ የተከለከለ ከሆነ) ፣ ጾታዊ ትንኮሳ፣ ጾታዊ ጥቃት፣ በሴቶች እና ልጃገረዶች
ላይ የሚደርሱ ጎጂ ድርጊቶች፣ ወዘተ፡፡

ደረጃ 4፡- እኩልነት የሰብአዊ መብቶች አስኳል ነው (30 ደቂቃ)

ከዚህ ቀደም በተደረጉት ውይይቶች ላይ በመመስረት፣ እኩልነት እና ሰብአዊ መብቶች እንዴት

እንደሚዛመዱ ተሳታፊዎች በቡድኖች እንዲወያዩ ይጠይቁ።

ምሳሌዎችን በመስጠት የሴቶች መብቶች ሰብአዊ መብቶች መሆናቸውን ተሳታፊዎች እንዲያስቡ ይጠይቁ።
ውይይቱን ማጠቃለል።

 የእኩልነት መርህ የሰብአዊ መብቶች አስኳል ነው።

 ሰብአዊ መብቶች እና መሰረታዊ ነጻነቶች በዘር፣ በፆታ፣ በቋንቋ እና በሃይማኖት ሳይለዩ ለሁሉም
የሰው ልጆች ሊገኙ ይገባል።
 ስለዚህ የሴቶችና የወንዶች እኩልነት መብት የፆታ እኩልነት ሊያሳካው ያሰበ ግብ ነው።
 የሴቶች እና የወንዶች የእኩልነት መብት መርህ በተባበሩት መንግስታት ቻርተር ፣ በአለምአቀፍ
የሰብአዊ መብቶች መግለጫ እና በሁሉም ዋና ዋና አለም አቀፍ የሰብአዊ መብቶች ሰነዶች ውስጥ
ይገኛል።
 በሴቶች እና በወንዶች መካከል ያለ ልዩነት እና እኩልነት የሰብአዊ መብት ህግ ዋና መርሆች ናቸው።
 ሁለቱም የሲቪል እና የፖለቲካ መብቶች አለም አቀፍ ቃል ኪዳን እና የአለም አቀፍ የኢኮኖሚ፣
ማህበራዊ እና የባህል መብቶች ቃል ኪዳን በፆታ ላይ የተመሰረተ መድልዎ ይከለክላል እና የሴቶች

- 34 -
 እና የወንዶች ቃል ኪዳኖች በሚሸፈኑት መብቶች ተጠቃሚነት እኩል መሆናቸውን ያረጋግጣል።
የአለም አቀፍ የሲቪልና የፖለቲካ መብቶች ቃል ኪዳን አንቀጽ 26 በህግ ፊት እኩልነት እና የህግ
እኩልነት እንዲኖር ይደነግጋል።
 በሴቶች ላይ የሚፈጸሙ አድሎአዊ ድርጊቶችን የሚወገድበት ኮንቬንሽን (CEDAW)፣ በጾታ ላይ
የተመሰረተ አድልኦ ላለማድረግ እና እኩልነት በዓለም አቀፍ ህግ ራስን በራስ የመመራት
መብቶችን በሚደነግገው ስምምነት ላይ በሰፊው ተብራርቷል።
 ኮንቬንሽኑ ሴቶች እና ወንዶች በእኩልነት ላይ በመመስረት በፖለቲካ፣ በኢኮኖሚ፣ በማህበራዊ፣
በባህላዊ፣ በሲቪል ወይም በማንኛውም መስክ ሰብአዊ መብቶችን እና መሰረታዊ ነጻነቶችን
የመጠቀም እና የመጠበቅ መብት እንዳላቸው ይደነግጋል።
 CEDAW በሁለቱ ቃል ኪዳኖች ውስጥ የተዘረዘሩትን ያካትታል፡-
 ዓለም አቀፍ የፖለቲካ እና የሲቪል መብቶች ስምምነት እና የኢኮኖሚ፣ የማህበራዊ እና የባህል
መብቶች ቃል ኪዳን እርስ በርስ የሚደጋገፉ ሆነው በማቋቋም።
 CEDAW ሁለቱንም የሲቪል እና የፖለቲካ መብቶች (የመምረጥ፣ በህዝባዊ ህይወት ውስጥ
የመሳተፍ፣ ዜግነቶን የማግኘት፣ የመቀየር ወይም የመቀጠል መብቶች፣ በህግ ፊት እኩልነት እና
የመንቀሳቀስ መብት) እና ኢኮኖሚያዊ፣ ማህበራዊ እና ባህላዊ መብቶች (የትምህርት፣የጤና እና
የፋይናንስ ብድር የስራ መብቶች) ይሸፍናል።
 ኮንቬንሽኑ ለሴቶች እንደ ህገወጥ ዝውውር፣ ለምሳሌ የገጠር ሴቶች፣ እና ሴቶች በሰብአዊ
መብታቸው ሙሉ በሙሉ ተጠቃሚ እንዲሆኑ ልዩ አደጋዎች ባሉባቸው ጉዳዮች ላይ በተለይም
ጋብቻን እና ቤተሰብን ለሚመለከቱ ልዩ ክስተቶች ልዩ ትኩረት ይሰጣል።
 በሴቶች ላይ የሚፈጸሙ አድሎአዊ ድርጊቶችን ለማስወገድ ኮሚቴው እንዳብራራው፣ ትክክለኛ
እኩልነትን ለማስፈን፣ የሴቶች እኩልነት መጓደል መንስኤዎች መስተካከል አለባቸው።
 ከወንዶች ጋር ተመሳሳይ ዋስትና በኮሚቴው ዕይታ፣ ኮንቬንሽኑ ሴቶች እኩል ጅምር
እንዲኖራቸው፣ እንዲሁም ስቴቱ የሴቶችን አቅም በማጎልበት የውጤት እኩልነት እንዲመጣ
የሚያስችል ምቹ ሁኔታን መፍጠር አለበት (የውጤት እኩልነት ተብሎም ይጠራል) ።
 በልዩ ርምጃዎች፣ ታሪካዊ ስህተቶች እና ኢ-እኩልነቶች የሚስተካከሉት ለጊዜው ለሴቶች ጥቅሞችን
በመስጠት እና ለወጉ የማይደርሱባቸውን እድሎች እንዲያገኙ በማድረግ ነው። የውጤት
እኩልነትን ለማግኘት የአመለካከት፣ የስርዓተ-ፆታ ሚና እና የአመለካከት ለውጥን ይጠይቃል።
መሠረታዊ ለውጥ በሴቶች የኑሮ እውነታዎች ላይ ለውጥ የሚያመጣ ለውጥ ነው።2

ደረጃ 5፡- በጾታ፣ በሰብአዊ መብቶች እና በልማት መካከል ያለውን ግንኙነት መለየት (20
ደቂቃ)

2
በሴቶች ላይ የሚደረገውን አድልዎ ለማስወገድ ኮሚቴ, አጠቃላይ የውሳኔ ሃሳብ ቁጥር 25 (2004)
በጊዜያዊ ልዩ እርምጃዎች ላይ

- 35 -
  የትምህርት መብትን እንደ ምሳሌ በመውሰድ በሰብአዊ መብቶች፣ በልማት እና በጾታ እኩልነት
መካከል ያለውን ግንኙነት ተሳታፊዎች እንዲለዩ ይጠይቋቸው።
 ተሳታፊዎች በቡድን ሆነው እንዲሰሩ እና ለሚከተሉት ጥያቄዎች ምላሽ እንዲሰጡ ይጠይቁ፡
 i) ልጃገረዶች እና ወንዶች ልጆች ትምህርት የማግኘት እኩል እድል አላቸው?
 ii) ልጃገረዶች ወደ ትምህርት እንዳይገቡ እና እንዳይከታተሉ የሚከለክሏቸው አንዳንድ
መሰናክሎች/መሰናክሎች ምንድን ናቸው?
 iii) እንቅፋቶችን ለማስወገድ ምን እርምጃዎች መወሰድ አለባቸው?
 ተሳታፊዎች ምልአተ ጉባኤ ላይ ግኝቶችን እንዲያቀርቡ ያድርጉ
 ለሰብአዊ መብቶች፣ ልማት እና የስርዓተ-ፆታ እኩልነት ቁልፍ መጋጠሚያ ነጥቦችን በመዘርዘር
ውይይቱን ማጠቃለል፡፡

ከሂላሪ ክሊንተን ንግግር የወጣው የሚከተለው ክፍል በሰብአዊ መብቶች፣ በልማት እና በጾታ እኩልነት
መካከል ያለውን ትስስር ለማሳየት ይረዳል፡-

"በአለም ላይ በሁሉም ቦታ መድልዎ እና ኢፍትሃዊነት የተለመደ ነገር ሆኖ እስከቀጠለ ድረስ፣

ልጃገረዶች እና ሴቶች ዋጋቸው አነስተኛ እስከሆነ ድረስ፣ የሚመገቡት አናሳ እስከሆነ ድረስ፣
የመጨረሻ ምግብ እስኪያገኙ ድረስ፣ የስራ ጫናው እስካለቀነሰላቸው ድረስ፣ ትምህርት ቤት
እስካልተማሩ ድረስ፣ በቤታቸውም ሆነ ከቤታቸው ውጭ ለጥቃት እስከተጋለጡ ድረስ፤ ሰላም
የሰፈነበት፣ የበለጸገ ዓለም ለመፍጠር መሻት እውን አይሆንም።” እ.ኤ.አ በሴፕቴምበር 1995
የተባበሩት መንግስታት የሴቶች አራተኛ ኮንፈረንስ ቤጂንግ ላይ ከሂላሪ ክሊንተን ንግግር የተወሰደ።

ክፍለ ጊዜ 4፡- የስርዓተ-ፆታ አቀራረቦች በማዕድን ዘርፍ

ጊዜ:- 130 ደቂቃዎች

ደረጃ 1፡- የማብቃት አቀራረብ እና አንድምታው (30 ደቂቃ)

ተግባር 1፡ የአዕምሮ ማጎልበት እንቅስቃሴ መግቢያ

 ተሳታፊዎች "ማብቃት" የሚለውን ቃል ሲሰሙ ምን እንደሚያስቡ እና "ማጎልበት" ምን እንደሆነ

በ 2 ወይም 3 ቡድኖች እንዲያንጸባርቁ ይጠይቋቸው።
 ቡድኖች ሃሳባቸውን በምልአተ ጉባኤው ያቅርቡ
 የሚከተሉትን ዋና ዋና ነጥቦች ጠቅለል አድርጉ፡-
 ማጎልበት በቀላሉ ሃይለኛ መሆን ማለት ነው።
 ማብቃት የሴቶችን በራስ መተማመን እና ውስጣዊ ጥንካሬን ለማሳደግ ያላቸውን አቅም
ማጠናከር ማለት ነው (ሞዘር፣ 1993፡74) ።
 ስለዚህ፣ ማብቃት አቅምን እና በአቅም መተማመንን፣ አቅምን እና ራስን በራስ ማስተዳደርን
ማሳደግ ነው።

- 36 -
  ማብቃት በሰዎች እና በማህበረሰቦች ውስጥ በራስ የመመራት እና ራስን በራስ የማስተዳደር
ደረጃን ለመጨመር የተነደፉ እርምጃዎችን ሲሆን ይህም ጥቅሞቻቸውን ኃላፊነት በተሞላበት እና
በራሳቸው በሚወስኑበት መንገድ እንዲወክሉ ለማስቻል ነው።
 ማብቃት ከአሳታፊ አቀራረብ ጋር በቅርበት ይዛመዳል።
 ማብቃት ራስን በራስ የመወሰን እና የህይወት መብቶችን ማሳደግ ነው። ከዘላቂ ልማት አንፃር
ማብቃት ሴቶችን ብቻ ሳይሆን አቅመ ደካሞችን እና ከልማት ሒደቱ የተገለሉ ወገኖችን ማነጣጠር
አለበት።

ተግባር 2፡ የማብቃት አላማን፣ የማብቃት ባህሪያትን እና የስልጣን አይነቶችን አቅርብ።

ተሳታፊዎችን ይጠይቋቸው፡ የስልጣን አላማ ምንድ ነው በእርስዎ አስተያየት?

 ማብቃት ሴቶችን የበታች አድርጎ የሚመለከተውን የአባቶችን አስተሳሰብ ለመቀየር ይረዳል።

 ማብቃት በሴቶች ላይ የሚደርሰውን ሥርዓታዊ አድሎ ለመለወጥ ይረዳል።
 የማብቃት ባህሪያት፡-
 ማጎልበት ህብረተሰቡን ለመለወጥ እና የፆታ እኩልነትን ለማምጣት መንገድ ነው፡፡
 በሴቶች መካከል ያለውን አቅም ማሳደግ የስርዓተ-ፆታ እኩልነትን ማጎልበት ነው።
 የሴቶችን በራስ መተማመን እና ውስጣዊ ጥንካሬን ማሳደግ ነው፡፡
 የመድረስ፣ የመቆጣጠር እና ውሳኔ የመስጠት መብቶችን ማጎልበት፤
 በቤተሰብ እና በማህበረሰብ ውስጥ ስልጣንን እንደገና ማሰራጨት፡፡
 ተግባራዊ እና ስልታዊ የስርዓተ-ፆታ ፍላጎቶችን ማርካት፡፡
 አሻሽል - አንቃ - ማሳተፍ - ማብቃት፡ ማብቃት ሂደት፣ መንገድ እና መጨረሻ ነው።
 የማብቃት ዓይነቶች፡-
 የኢኮኖሚ ማጎልበት
 ፖለቲካዊ ስልጣን
 የባህል ማጎልበት
 ማህበረሰቡን ማጎልበት
 ሀገራዊ አቅምን ማጎልበት
 የማብቃት ሂደቱ፡- (1) የግለሰብን ማብቃት፤ (2) ማህበረሰብን ማጎልበት፤ እና (3) ግንኙነትን
ማጎልበት፡፡
(1) የግለሰብ ማጎልበት፡- ግላዊ ማጎልበት የራስዎን ህይወት መቆጣጠር እና በሚፈልጉት መሰረት
አወንታዊ ውሳኔዎችን ማድረግ ነው።
(2) ማህበረሰብን ማጎልበት፡- የማህበረሰብ ማብቃት ማህበረሰባዊ ባለቤትነትን እና ማህበረሰባዊ
እና ፖለቲካዊ ለውጥ ላይ በግልፅ ያነጣጠረ ተግባርን ያሳያል። ማህበረሰብን ማጎልበት የበለጠ
ቁጥጥር ለማግኘት ስልጣንን እንደገና የመደራደር ሂደት ነው።
(3) ግንኙነትን ማጎልበት፡- በግንኙነት ውስጥ ማጎልበት ማለት ሁለት ሰዎች አንድ ላይ ሆነው
ማንነታቸውን፣ ከየት እንደመጡ፣ የት እንደሚሄዱ እና ወደ ውይይት እና ድርድር የሚያመጡትን
በማወቅ ጠንካራ ሆነው መቆም ሲችሉ ነው።

- 37 -
  የዘላቂ ልማት አጀንዳ 2030 ማብቃት የስርዓተ-ፆታ እኩልነትን ለማስፈን እንደ አዋጭ አቀራረብ
እውቅና ሰጥቷል። የየዘላቂ ልማት ግብ (SDG) 5 አገናኝ፡ ሴቶችን እና ልጃገረዶችን በአለም ዙሪያ
ማብቃት፣ እና የሚሊኒየሙ የልማት ግቦች 3፡ ሴቶችን እና ልጃገረዶችን ማብቃት።

ጥያቄ ይጠይቁ፡ በማዕድን ዘርፍ አውድ ውስጥ በጣም አስፈላጊ የሆነው የትኛውን የማብቃት አይነት
ነው? እንዴት?

የማብቃት አቀራረብ ጽብረቃ እና መደምደሚያ

 ማጎልበት መንገድ እና መጨረሻ ነው።

 ማጎልበት ዘላቂ ልማትን ለማስፈን የሚደረግ አካሄድ ነው።
 የተለያዩ የማብቃት ዓይነቶች አሉ፡- ኢኮኖሚያዊ፣ ፖለቲካዊ፣ ማኅበረሰባዊ፣ ባህላዊ እና
ብሔራዊ ማጎልበት።
 የማብቃት ሂደት የግለሰብን ማጎልበት፣ ማህበረሰብን ማጎልበት እና ግንኙነትን ማጎልበት
ያካትታል። እነዚህ 3 ክፍሎች እርስ በርስ የተያያዙ ናቸው፡፡
 የምንተገብራቸው ስራዎቻችን የተገልጋዮችን ፍላጎት በተሻለ መልኩ ለማርካት የትኞቹን
የማብቃት ዓይነቶች ማስተዋወቅ እንዳለባቸው ማጤን አለባቸው።

ደረጃ 2፡- የስርዓተ-ፆታ ዋና አቀራረብ መግቢያ (30 ደቂቃዎች)

ተግባር 1፡ ተሳታፊዎች በአጠቃላይ የስርዓተ-ፆታ ማካተት ምን ማለት እንደሆ የነሚያስቡትን

ይጠይቋቸው።

በተሳታፊዎች ሃሳቦች ላይ በመመስረት፣ የስርዓተ-ፆታ ዋና ፅንሰ-ሀሳብን በቀላል ቃል ያብራሩ (ገለጣ ወይም

ስላይድ ይጠቀሙ) ።

 የስርዓተ-ፆታን ማካተት የስርዓተ-ፆታ አመለካከት በሁሉም የፖሊሲ ሂደት ደረጃዎች ዲዛይን፣

ትግበራ፣ ክትትል እና ግምገማ - በሴቶች እና በወንዶች መካከል እኩልነትን ከማስፈን አንፃር
ማቀናጀት ነው። ይህ ማለት ፖሊሲዎች በሴቶች እና በወንዶች ሕይወት እና አቋም ላይ እንዴት
ተጽዕኖ እንደሚያሳድሩ መገምገም - እና አስፈላጊ ከሆነ እንደገና ለመፍታት ሃላፊነት መውሰድ
(የአውሮፓ ኮሚሽን ትርጉም) ፤
 የስርዓተ-ፆታን ማካተት በወንዶችና በሴቶች መካከል የስርዓተ-ፆታ እኩልነትን ለማስፈን ስትራቴጂ
እና አካሄድ ነው።
 የስርዓተ-ፆታን ማካተት በተባበሩት መንግስታት አራተኛው ዓለምአቀፍ ጉባኤ በፀደቀው የድርጊት
መርሀ-ግብር ላይ የስርዓተ-ፆታ እኩልነትን ለማስተዋወቅ እንደ ዓለም አቀፍ ስትራቴጂ ተቋቁሟል።

- 38 -
 ተግባር 2፡ የስርዓተ-ፆታን ዋና ዋና ደረጃዎችን አቅርብ

 የስርዓተ-ፆታ ትንተና፡- የስርዓተ-ፆታ ትንተና ለስርዓተ-ፆታ ማካተት ወሳኝ መነሻ ነው፡-

ይህም ስርዓተ-ፆታን በማካተት ስልት የመጀመሪያው እርምጃ የስርዓተ-ፆታ ልዩነት እና እኩልነት
እንዴት እና ለምን እየተወያየበት ካለው ርዕሰ ጉዳይ ጋር ተያያዥነት እንዳለው መገምገም ነው።
 የስርዓተ-ፆታ እቅድ ማውጣት፡- የስርዓተ-ፆታን እቅድ ለማቀድ ንቁ የሆነ አቀራረብ ሲሆን
ይህም ጾታን እንደ ቁልፍ ተለዋዋጭ ጉዳይ የሚወስድ እና ግልጽ የሆነ የስርዓተ-ፆታ ልኬትን
ከፖሊሲዎች ወይም ከተግባር ጋር ለማዋሃድ ይፈልጋል። ከስርዓተ-ፆታ አንፃር የፖሊሲዎችን ወይም
ፕሮግራሞችን የትግበራ ምዕራፍ ማቀድን ያካትታል።
 የስርዓተ-ፆታ ክትትልና ግምገማ፡- (የስርዓተ-ፆታ ትምህርት እና ግምገማ) ስርዓተ-ፆታ-ተኮር
ክትትልና ግምገማ መርሃ ግብሩ የሴቶችንና የወንዶችን የተለያዩ ቅድሚያ የሚሰጣቸውን ጉዳዮችና
ፍላጎቶች የሚፈታ መሆኑን፣ በስርዓተ-ፆታ ግንኙነት ላይ ተጽእኖ እንዳለው ለመገምገም እና ወደ
ክትትልና ግምገማ ሥርዓቶች መቀላቀል ያለባቸውየስርዓተ-ፆታን ገፅታዎች ለመወሰን ይጠቅማል።
 የስርዓተ-ፆታ ማካካሻ ቴክኒክ ዝርዝሮች በሂደት ሞጁሎች ውስጥ ይብራራሉ።

የስርዓተ-ፆታ ዋና አቀራረብን ማንጸባረቅ እና መደምደሚያ

 የስርዓተ-ፆታን ማካተት ወንድ-መር አስተሳሰቦችን ለመቀየር እና የስርዓተ-ፆታ መጓደል እና

የሃይል ክፍፍል መዛባት መንስኤዎችን በጥልቀት ለመፍታት እንዴት እርምጃ መውሰድ
እንዳለበት የምንተግበረው ሁለንተናዊ አካሄድ ነው።
 የስርዓተ-ፆታን ማካተት አላማ የስርዓተ-ፆታ ፍላጎቶችን ለማርካት እና ለሁለቱም ጾታዎች
ጥቅም ለማምጣት ያለመ ነው፡፡

ደረጃ 3፡- የስርዓተ-ፆታ ምላሽ ሰጪ እና መብትን መሰረት ያደረገ አቀራረብ (30 ደቂቃ)

ስርዓተ-ፆታ ምላሽ ሰጪ እና መብትን መሰረት ያደረገ አካሄድ (GRRA)

ተግባር 1፡ የስርዓተ-ፆታ ስሜታዊነት ደረጃን ይረዱ እና ከስርዓተ-ፆታ ፖሊሲዎች ጋር ያለውን ግንኙነት

ይረዱ።

ደረጃ 1፡- የስርዓተ-ፆታ በተመለከተ ጆሮ ዳባ ማለት

 የስርዓተ-ፆታ ጆሮ ዳባ ማለት የሚያመለክተው የሴቶች/የልጃገረዶች/የወንዶች ሚና እና ኃላፊነት

በማህበራዊ፣ ባህላዊ፣ ኢኮኖሚያዊ እና ፖለቲካዊ ሁኔታዎች ውስጥ በእነሱ ላይ የተጣለባቸው
ወይም የተጫኑ መሆናቸውን አለመገንዘብ ነው።

- 39 -
  የስርዓተ-ፆታ ጆሮ ዳባ የሚል ፖሊሲ የሴቶችን ሕይወት የሚቀይሩ የተለያዩ ሁኔታዎችን እና
መሰናክሎችን በወንዶች እና በሴቶች ላይ ያለቸውን የተለያየ አውድ ወደ ጎን በመተው (መፍትሄ
እንዲሰጣቸው ባለማድረግ) ኢ-እኩልነትን እና ጥገኝነትን የሚያባብስ ፖሊሲ ነው።

ደረጃ 2፡- ከፆታ ገለልተኛ

 የፆታ ገለልተኝነት በየትኛውም ጾታ ላይ ምንም ዓይነት አድልዎ ሳይደረግበት በሰዎች ላይ እኩል

አያያዝ ላይ ያተኩራል።
 የስርዓተ-ፆታ ገለልተኛ ፖሊሲዎች በተለይ በሴቶችም ሆነ በወንዶች ላይ ያልተነጣጠሩ እና
ሁለቱንም ፆታዎች በእኩልነት ይነካካሉ ተብሎ የሚታሰቡ ፖሊሲዎች ናቸው።

- 40 -
ደረጃ 3፡- የስርዓተ-ጾታ እኩልነት ትኩረት የሚሰጥ

 ሴቶች እና ወንዶች እንደ የልማት ተዋናዮች እውቅና መስጠት እና በተለያየ እና እኩል ባልሆኑ
መንገዶች የተገደቡ እና የተለያዩ ፍላጎቶች እና ቅድሚያዎች ያሏቸው መሆኑን ያምናል፡፡
 ይህ ዓይነቱ ፖሊሲ የሴቶችንና የወንዶችን የተለያዩ ፍላጎቶችን እና ከነሱ የሚጠበቁ ነገሮችን
ግምት ውስጥ ያስገባል።

ደረጃ 4፡- ለስርዓተ-ጾታ እኩልነት ምላሽ የሚሰጥ

 የስርዓተ-ፆታ ምላሽ የሚሰጥ በፍትህ ስርዓቱ ውስጥ ያለውን ትግበራዎች እኩልነት ለማረጋገጥ
የተነደፈ ነው።
 ለስርዓተ-ፆታ እኩልነት ምላሽ የሚሰጥ ፖሊሲ ሥርዓተ-ጾታ ትኩረት የሚሰጥ ብቻ ሳይሆን
ፖሊሲውን በሚገባ ተግባራዊ ለማድረግ እና የስርዓተ-ፆታ ችግሮችን ዘላቂ ልማትን ተግባራዊ
ለማድረግ በሚያስችል መልኩ ለመፍታት የሚያስችል በቂ ግብአት (ሀብት) አለው።

ደረጃ 5፡- ስር-ነቀል የሆነ የስርዓተ-ፆታ እኩልነት

 ስር-ነቀል የሆነ የስርዓተ-ፆታ እኩልነት ማለት ዘላቂ ልማትን ለማስፈን የስርዓተ-ፆታ

አለመመጣጠን (ልዩነቶች) መንስኤዎችን መፍታት ማለት ነው። የጋራ ሃይልን፣ የሀብት ቁጥጥርን
እና የውሳኔ አሰጣጥን ለማበረታታት እኩል ባልሆኑ የስርዓተ-ፆታ ግንኙነት ላይ በማህበረሰብ
የሚመራ ለውጦችን የማበረታታት ስራ ይሰራል።
 ስር-ነቀል የሆነ የስርዓተ-ፆታ እኩልነት ፖሊሲ በስርዓተ-ፆታ እኩልነት ላይ ግንዛቤን ከማሳደግ
ባለፈ ወንድ-መር እና እኩል ያልሆኑ የስርዓተ-ፆታ ባህሪያትን እና ተግባራትን ይለውጣል።

ተግባር 2፡ በሚከተለው ጥያቄ ላይ አጠቃላይ ውይይት አድርጉ

በአጠቃላይ የስርዓተ-ፆታ ግንዛቤ በማዕድን ዘርፍ ፖሊሲ ውስጥ ምን ደረጃ ላይ ነው ይላሉ?

ተግባር 3፡ ስርዓተ-ፆታ ምላሽ ሰጪ እና መብትን መሰረት ያደረገ አቀራረብ/Gender responsive and

rights-based approach (GRRA) (30 ደቂቃ))

ስርዓተ-ፆታ ምላሽ ሰጪ እና መብትን መሰረት ያደረገ አቀራረብ 3 ዋና ዋና ክፍሎችን ያቀፈ ነው፡ ሰብአዊ
መብቶች፣ ሰብአዊ ክብር እና የፆታ እኩልነት።

 ሰብአዊ መብቶች፡- የሰብአዊ መብቶች ጽንሰ-ሀሳብን እንደገና መመልከት።

 ሰብአዊ መብቶች የግለሰቦችን እና የቡድንን መሰረታዊ ነጻነቶች፣ መብቶች እና ሰብአዊ ክብር
የሚጠብቁ ሁለንተናዊ የህግ ዋስትናዎች ናቸው።
 ሰብአዊ ክብር፡- ተሳታፊዎችን በእነሱ አስተያየት ሰብአዊ ክብር ምን እንደሆነ ይጠይቁ።

- 41 -
  ሰብአዊ ክብር ማለት አንድ ግለሰብ ወይም ቡድን አካላዊ እና ስነ-ልቦናዊ ታማኝነት እና ማጎልበት
ላይ ለራሱ ክብር ይሰማዋል ማለት ነው። ሰብአዊ ክብር ለራስ ክብር መስጠትን እና ሌሎችን
ማክበርን ያካትታል።
 የስርዓተ-ፆታ እኩልነት፡- ሰብአዊ መብቶች እና ሰብአዊ ክብር ስርዓተ-ጾታ እኩልነት ዋና እና
መሰረታዊ ናቸው። የስርዓተ-ፆታ እኩልነትን በተለይም የስርዓተ-ፆታን ተጨባጭ እኩልነትን
ለማስፈን ሰዎች መብቶች ሊሟሉላቸው እና ክብራቸው ሊጠበቅላቸው ይገባል።

GRRA፣ ስለዚህ ሰብአዊ መብቶችን፣ ሰብአዊ ክብርን እና የፆታ እኩልነትን ለማስተዋወቅ ያግዛል።

የ GRRA አቀራረብ ጽብረቃ እና መደምደሚያ

 ስርዓተ-ፆታ ምላሽ ሰጪ እና መብትን መሰረት ያደረገ አቀራረብ ለሰብአዊ መብቶች እና ለሰብአዊ

ክብር ትኩረት ይሰጣል፡፡
 ሰብአዊ መብቶች እና ሰብአዊ ክብር በህግ የተገለጹት ሁለንተናዊ ናቸው እና በተግባር መሟላት
አለባቸው።
 እንደውም ከሰብአዊ ክብር ይልቅ ለሰብአዊ መብቶች የበለጠ ትኩረት ተሰጥቷል።
 ለምሳሌ፡- የስርዓተ-ፆታ ጉዳይ ወደ ማዕድን ዘርፍ ማምጣት ፖሊሲ ማስገባቱ የሰራተኞችን አካላዊ
ደኅንነት ብቻ ሳይሆን ሥርዓተ ፆታን መሠረት ያደረጉ ጥቃቶችን በመልካም ሥራ እንዳይዝናኑ
የሚከለክሏቸውን ችግሮች ግምት ውስጥ ማስገባት ይኖርበታል።
 ስርዓተ-ፆታ ምላሽ ሰጪ እና መብትን መሰረት ያደረገ አቀራረብ ለሰብአዊ መብቶች እና ለሰብአዊ
ክብር ትኩረት ይሰጣል፤
 ሰብአዊ መብቶች እና ሰብአዊ ክብር በህግ የተገለጹት ሁለንተናዊ ናቸው እና በተግባር መሟላት
አለባቸው።
 እንደውም ከሰብአዊ ክብር ይልቅ ለሰብአዊ መብቶች የበለጠ ትኩረት ተሰጥቷል።
 ለምሳሌ፡- ስርዓተ-ፆታን ወደ ማዕድን ዘርፍ ፖሊሲ ማከተት የሰራተኞችን አካላዊ ደኅንነት ብቻ
ሳይሆን ሥርዓተ ፆታን መሠረት ያደረጉ ጥቃቶችን በስራቸው እንዳይደሰቱ የሚከለክሏቸውን
ችግሮች ግምት ውስጥ ማስገባት ይኖርበታል፡፡

ደረጃ 4፡- የስርዓተ-ፆታ እና የእድገት አቀራረብ መግቢያ (30 ደቂቃዎች)

 ከዘላቂ ልማት እና ከ2030 የዘላቂ ልማት አጀንዳ አንፃር ስርዓተ-ፆታ እርስ በርስ የተሳሰሩ እና ለዘላቂ
ልማት አስኳል መሆን አለባቸው።

- 42 -
  ስርዓተ-ፆታ እና ልማት (Gender and Development/GAD) በልማት ሂደቶች ውስጥ በፆታ፣
በማህበራዊ መደብ ወዘተ ምክንያት ለሚቀሩ ሁሉ ትኩረት የሚሰጥ ህዝብን ያማከለ አካሄድ
ነው።
 የGAD አካሄድ በተለየ ሁኔታ ሴቶችን ብቻ የሚመለከት አይደለም፣ ነገር ግን አንድ ማህበረሰብ
ለሴቶች እና ለወንዶች ሚናን፣ ሀላፊነቶችን እና ተስፋዎችን የሚሰጥበት መንገድ ነው። GAD ሴቶች
እና ወንዶች እንዴት በማህበራዊ ሁኔታ የተገነቡ እንደሆኑ እና እነዚያ ግንባታዎች እንዴት
በማህበራዊ እንቅስቃሴዎች በጠንካራ ሁኔታ የተጠናከሩ መሆናቸውን የመረዳት አስፈላጊነትን
በማሰብ ረገድ ለውጥ አሳይቷል፡፡ GAD በዋነኝነት የሚያተኩረው በስርዓተ-ፆታ የሥራ ክፍፍል እና
በስርዓተ-ፆታ በተቋማት ውስጥ የተካተተ የኃይል ግንኙነት ነው፡፡

ደረጃ 5 የስርዓተ-ፆታ አቀራረቦችን ወደ ማዕድን ዘርፍ መተግበር (40 ደቂቃ)

የቡድን መልመጃ፡- በኢትዮጵያ ማዕድን ዘርፍ የስርዓተ-ፆታ ልዩነት ችግሮችን ለመፍታት አንድ ወይም
ብዙ የስርዓተ-ፆታ አቀራረቦችን ይተግብሩ። መለየት፡ 1) በሴክተሩ የስርዓተ-ፆታ እኩልነት ጉዳዮች እና
መንስኤዎቻቸው፤ እና 2) የስርዓተ-ፆታ እኩልነት ችግሮችን ለመፍታት ተግባር ላይ ሊውሉ የሚችሉ
መፍትሄዎችን ይጠቁሙ፡፡

እያንዳንዱ ቡድን ከውይይት በኋላ ውጤቱን ያቀርባል፡፡

ማጠቃለያ

10 ደቂቃዎች

 ስርዓተ-ፆታ ለማዕድን ዘርፍ ጠቃሚ ነው። የዘርፉ ፖሊሲዎች እና መርሃ ግብሮች የስርዓተ-ፆታ
ጉዳዮችን እና የሴቶች እና የወንዶች የፆታ ልዩነት ግምት ውስጥ ማስገባት አለባቸው፡፡
 ለዕድገት የተለያዩ የስርዓተ-ፆታ አቀራረቦች አሉ፤ እነሱም ማብቃት፣ ስርዓተ-ፆታን
ማካተት፣ስርዓተ-ፆታ ምላሽ ሰጪ እና መብትን መሰረት ያደረገ አቀራረብን ጨምሮ፡፡
 በሰዎች ፍላጎቶች እና እርካታ ላይ ተጽእኖ የሚያሳድሩ የተለያዩ የስርዓተ-ፆታ ስሜት ደረጃዎች
አሉ፡፡

በሞዱል 5 ውስጥ ወደ ስርዓተ-ፆታ ትንተና ሂደት እየደረሱ መሆናቸውን ተሳታፊዎች እንዲያውቁ

ያድርጉ።

ማሳሰቢያ፡ ተሳታፊዎች ስለ ሰብአዊ መብቶች እና የፆታ እኩልነት አለም አቀፍ የህግ ማዕቀፎች በአባሪ 1 ላይ
የበለጠ ማንበብ ይችላሉ።

- 43 -
ሞዱል አምስት፡- የስርዓተ-ፆታ ትንተና
የስርዓተ-ፆታ ትንተና የስርዓተ-ፆታ ጉዳዮችን ለመለየት የሚረዳ ቁልፍ ዘዴ ነው፡፡ ሞዱል 5 በስርዓተ-
ፆታ ትንተና ክህሎት ላይ በዝርዝር መመሪያ በማዘጋጀት ተሳታፊዎች ያሉባቸውን የስርዓተ-ፆታ ችግሮችን
በመለየት እና እውቅና ይሰጣል፤ በተጫማሪም የስርዓተ-ፆታ ችግሮችን ለማስወገድ የመፍትሄ ሃሳቦችን
በማዘጋጀት የስርዓተ-ፆታ እኩልነትን ለማስፈን እና ዘላቂ ልማትን በተለይም ተጋላጭ የማህበረሰብ
ክፍሎችን መሰረት ባደረገ መልኩ ስራን ለመስራ ያስችላል፡፡ ለተጨማሪ የትንታኔ ቴክኒኮች፣ አሰልጣኙ አባሪ
2ን እንደ ተጨማሪ ጽሑፍ ማጋራት ይችላል።

5.1. የመማር ዓላማዎች

በዚህ ክፍለ ጊዜ መጨረሻ ተሳታፊዎች የሚከተሉትን ያደርጋሉ፡-

 የስርዓተ-ፆታ ትንተና ምንነትና የስርዓተ-ፆታ ትንተና ማካሄድ አሰፈላጊነቱን ይረዳሉ፡፡
 በስርዓተ-ፆታ ትንተና ቃላቶች እና ጽንሰ-ሐሳቦች ላይ ግልጽ ይሆናሉ፡፡
 የስርዓተ-ፆታ ትንተና መርሆዎችን መዘርዘር ይችላሉ፡፡
 የስርዓተ-ፆታ ትንተና ደረጃዎችን መረዳት እና ማብራራት ይችላሉ፡፡
 የነባር የስርዓተ-ፆታ መመርመሪያ መሳሪያዎችን አጠቃላይ እይታ ያግኙ
 የተለያዩ የስርዓተ-ፆታ መመርመሪያ መሳሪያዎችን በስራቸው የመተግበሩን ምክንያት ይረዳሉ፡፡
 ስርዓተ-ፆታን ከማዕድን ዘርፍ እና ከዘርፉ ፖሊሲ/ፕሮግራሞች ጋር ለማዋሃድ ልዩ መፍትሄዎችን
ማቅረብ ይችላሉል።
5.2. ቆይታ

5 ሰዓታት

5.3. ሞጁል አጀንዳ

የመጨረሻው ሞጁል ግምገማ: 10 ደቂቃዎች

ክፍል 1፡- የስርዓተ-ፆታ ትንተና አጠቃላይ እይታ (60 ደቂቃ)

ክፍል 2፡- የስርዓተ-ፆታ ትንተና መርሆዎች እና ደረጃዎች (60 ደቂቃዎች)

ክፍል 3፡- የተለመዱ የስርዓተ-ፆታ መመርመሪያ/ትንተና መሳሪያዎች (50 ደቂቃዎች)

ክፍል 4፡- የስርዓተ-ፆታ ትንተና ማዕቀፎች መግቢያ (60 ደቂቃ)

ክፍል 5፡ የስርዓተ-ፆታ ትንተና አተገባበር (50 ደቂቃ)

ማጠቃለያ: 10 ደቂቃዎች

- 44 -
 5.4. ክፍል ፍሰት

ክፍለ ጊዜ 1፡- የስርዓተ-ፆታ ትንተና አጠቃላይ እይታ

ጊዜ:- 60 ደቂቃዎች

ደረጃ 1፡- የስርዓተ-ፆታ ትንተና ጽንሰ-ሐሳብ (30 ደቂቃዎች)

ተሳታፊዎች ስለ ፆታ ትንተና ያላቸው ግንዛቤ ምን እንደሆነ በቡድን እንዲወያዩ ይጠይቋቸው። ምን ጥቅም

ላይ ይውላል? ተሳታፊዎች ጥያቄውን በምልአተ ጉባኤው እንዲመልሱ ይጠይቁ።

የስርዓተ-ፆታ ትንተና ምን እንደሆነ በማብራራት ውይይቱን ማጠቃለል፡፡ የስርዓተ-ፆታ ትንተና፡-

 የሴቶችን፣ የወንዶችን፣ የሴቶችን እና የወንዶችን አንጻራዊ ሁኔታ ከያዙት የተለያዩ የስልጣን

እርከኖች አንፃር ለመረዳት ህብረተሰቡን በፆታ መነጽር የምንተነትበት መንገድ።
 ወንዶች እና ሴቶች በቤተሰብ፣ በማህበረሰብ እና በማህበረሰብ ደረጃ ያላቸውን ሀላፊነት ጨምሮ
የሚጫወቱትን የተለያዩ ሚናዎች ለመፈተሽ የሚረዳ መሳሪያ ነው።
 የሴቶች እና የወንዶች ፍላጎቶች፣ ገደቦች እና እድሎች እና እነዚህ ነገሮች በህይወታቸው ላይ እንዴት
ተጽዕኖ እንደሚያሳድሩ ለመለየት ስልታዊ ሂደት ነው።
 የሴቶች እና የወንዶች ለልማት የሚያበረክቱትን አጠቃላይ ምስል የማቅረብ ዘዴ ነው።
 በፖሊሲ፣ በፕሮግራም ወይም በድርጅታዊ ልማት ሂደት ውስጥ የስርዓተ-ፆታ ጉዳዮችን
ለማገናዘብ የተቀናጀ አካሄድ ነው።

በአጠቃላይ የስርዓተ-ፆታ ትንተና የስርዓተ-ፆታ ልዩነትን፣ የስርዓተ-ፆታ ክፍተቶችን እና የስርዓተ-ፆታ

ችግሮችን የመመርመር፣ የመሰብሰብ እና የመተንተን ሂደት ሲሆን ይህም የስርዓተ-ፆታ እኩልነትን
መጓደል መንስኤዎችን የበለጠ ለመረዳት እና በዚህም የስርዓተ-ፆታ ችግሮችን ለማስወገድ
መፍትሄዎችን የመለየት ሂደት ነው።

ደረጃ 2፡- የስርዓተ-ፆታ ትንተና፡ ለምን እና መቼ? (30 ደቂቃዎች)

የስርዓተ-ፆታ ትንተና ለምን እና መቼ መከናዎን እንዳለበት ተሳታፊዎች በቡድን እንዲወያዩ ይጠይቋቸው።

በምልአተ ጉባኤው ተወያዩ።

የስርዓተ-ፆታ ትንተና ለምን ይከናወናል-

 ጎጂ ደንቦችን፣ አወቃቀሮችን፣ ባህሪያትን እና ገደቦችን ለመፍታት እና ያሉትን የስርዓተ-ፆታ

ግንኙነቶችን እንዴት መቀየር እንደሚቻል የተሻሉ ስልቶችን እና አቀራረቦችን ለመረዳት።
 በስርዓተ-ፆታ ላይ ምን ዓይነት የተተነተኑ መረጃዎች እንደሚገኙ፣ ክፍተቶቹ የት እንዳሉ እና
የስርዓተ-ፆታ አመልካቾችን ለመለየት፤

- 45 -
  የስርዓተ-ፆታ እኩልነትን እና የእድገት ውጤቶችን የማጎልበት ስልቶች ተፅእኖን እንዴት መለካት
እንደሚቻል የበለጠ ለመረዳት።
 በሴቶች እና በወንዶች መካከል ያለውን ልዩነት በግብአት፣ እድሎች፣ ገደቦች እና የሃይል ክፍፍል ላይ
በመመስረት፣የሴቶች እና የወንዶች የተለያዩ ፍላጎቶች በግልጽ ተለይተው በሁሉም የፖሊሲ ዑደቶች
ደረጃዎች ላይ መፍትሄ እንዲያገኙ ማድረግ፤
 በማህበረሰብ፣ በፖለቲካዊ እና በኢኮኖሚያዊ ህይወት የሴቶችን ተሳትፎ ማሳደግ፤
 በመረጃ የተደገፈ፣ ለስርዓተ-ፆታ ምላሽ ሰጪ እና ውጤታማና ለተገበሩ የሚቸሉ ስራዎቻችንን
ለማስተዋወቅ።

የስርዓተ-ፆታ ትንተና መቸ ይደረጋል?

 በፍላጎት ግምገማ ወቅት እና በፕሮጀክት/በፕሮግራም ዲዛይንና ልማት ወቅት እንደ መነሻ ዳሰሳ
ጥናቶች (baseline surveys) አካል፣
 በእቅድ እና በጀት ዝግጅት ወቅት፤
 ሀገራዊ፣ ክልላዊ፣ አካባቢያዊ እና የሴክተር ፖሊሲዎች ሲነድፉ እና ስትራቴጂዎች ሲዘጋጁ።

የክፍል 1 ጽብረቃ እና መደምደሚያ፡-

 የስርዓተ-ፆታ ትንተና በፖሊሲ፣ በዕቅድና በፕሮግራም/በፕሮጀክት ንድፍ እና በበጀት

ድልድል ወቅት የስርዓተ-ፆታ አለመመጣጠንን ለመቅረፍ፣የመለየት፣የመተንተን እና
የድርጊቶችን የማሳወቅ አካሄድ ነው።
 የስርዓተ-ፆታ ትንተና የሚታይ ያደርገዋል፡ የሴቶች፣ የወንዶች፣ ልጃገረዶች እና ወንዶች
የተለያዩ ፍላጎቶች፣ ቅድሚያዎች፣ አቅሞች፣ ልምዶች፣ ፍላጎቶች እና አመለካከቶች፤
ሀብትን፣ እድሎችን እና ሃይልን የማግኘት እና/ወይም ቁጥጥር ያለው፤ ማን ምን፣ ለምን
እና መቼ፤ እና ማን ሊጠቅም ወይም ሊገለል ይችላል፡፡
 የስርዓተ-ፆታ ትንተና የሚካሄደውም የፕሮጀክቶች/ፕሮግራሞች በሴቶች እና በወንዶች
ላይ ያለውን ልዩነት እና ተፅእኖ ለመገምገም ነው።

ክፍለ ጊዜ 2፡- የስርዓተ-ፆታ ትንተና መርሆዎች እና ደረጃዎች

ጊዜ:- 60 ደቂቃዎች

ደረጃ 1፡- የስርዓተ-ፆታ ትንተና መርሆዎችን ማስተዋወቅ (30 ደቂቃዎች)

- 46 -
 ለውጤታማ የስርዓተ-ፆታ ትንተና መርሆዎች እንዳሉ ያብራሩ፡፡ የሚከተሉት የስርዓተ-ፆታ ትንተና
ለማካሄድ አሰፈላጊ ስምንት መርሆዎች አሉ፡፡

- 47 -
መርህ 1፡- በጾታ የተከፋፈለ መረጃን መሰብሰብ

በስርዓተ-ፆታ የተከፋፈለ መረጃ በተለያዩ አካባቢዎች በሴቶች እና በወንዶች መካከል የፆታ

ልዩነቶችን ማሳየት ይችላል ። ይህ አይነቱ መረጃ የስርዓተ-ፆታ ልዩነቶችን እና የስርዓተ-ፆታ ክፍተቶችን
ለመተንተን ይረዳል፡፡ ለምሳሌ፡- በማዕድን ቁፋሮዎች አማካኝ ገቢ ላይ መረጃን በቀላሉ ከመሰብሰብ ይልቅ
የወንድና የሴት ቆፋሪዎች አማካኝ ገቢ መረጃ መሰብሰብ የገቢን በጾታ ንፅፅር ለመተንተን ያስችላል።

ለስርዓተ-ፆታ ትንተና ሁለቱም የጥራት እና የቁጥር መረጃዎች ይሰበሰባሉ፡፡

መርህ 2፡- የመለያየት መለያዎች አካውንት

የስርዓተ-ፆታ ትንተናዎች ስለ የጋራ-ማንነቶችን ትኩረት ይሰጣሉ፡፡ ስርዓተ-ፆታ ስልጣንን የማዋቀር

አንዱ መንገድ ነው ነገር ግን የስልጣን ተደራሽነት በሁሉም መልኩ በፆታ ላይ ብቻ ሳይሆን በሀይማኖት፣
በመደብ፣ በትምህርት፣ በዘር፣ በጎሳ፣ በእድሜ እና በሌሎች በርካታ ምክንያቶች ይለያያል፡፡ የስርዓተ-ፆታ
ትንተና ሴቶችን እንደ አንድ አሃዳዊ ቡድን አይመለከትም፣ ነገር ግን በህይወት ዘመናቸው ላይ በመመስረት
ስለ ሴቶች፣ ወንዶች፣ ወንድ እና ሴት ልጆች ፣ እንደ ብሄር፣ ሀይማኖታዊ ግንኙነት እና ማህበራዊ እና
ኢኮኖሚያዊ አቋም በመሳሰሉ የተለያዩ ልምዶችን ይጠይቃል፡፡

መርህ 3፡- ተጽዕኖ የሚፈጥሩ ሁኔታዎችን መለየት

በሴቶች እና በወንዶች መካከል ያለው የስርዓተ-ፆታ ግንኙነት የተመሰረተው እና በማህበራዊ አውድ

ተጽዕኖ ነው፡፡ በስርዓተ-ፆታ ትንተና አውድ ውስጥ ተፅዕኖ የሚፈጥሩ ነገሮች የስርዓተ-ፆታ ግንኙነትን
የሚቀርጹ እና ለወንዶች እና ለሴቶች የተለያዩ እድሎችን እና ገደቦችን የሚወስኑ ምክንያቶች ናቸው፡፡
በምልአተ ጉባኤው የሚከተሉትን ጥያቄዎች ይጠይቁ እና ይመልሱ፡- በማዕድን ዘርፍ የሴቶችና የወንዶች
እንቅስቃሴ እና ሀብት ላይ ተጽእኖ የሚያሳድሩ አንዳንድ ተፅዕኖ ፈጣሪ ጉዳዮቸ ምንድን ናቸው? እነዚህ
ምክንያቶች በሴቶች እና በወንዶች ላይ በተለያየ መንገድ ተጽእኖ ያሳድራሉ? እነዚህ ምክንያቶች በጾታ
እኩልነት ላይ እንዴት ተጽዕኖ ያሳድራሉ?

መርህ 4፡- ለታሪካዊ መድልዎ (Historical Discrimination) ትኩረት ይስጡ

በሴቶች እና በወንዶች መካከል ያለው የስርዓተ-ፆታ ግንኙነት በታሪካዊ እና እንደ አውዱ ይለያያል።
ለታሪካዊ አድልዎ፣ ለዘመናት የዘለቀውን ባህላዊ ደንቦች እና ሃይማኖታዊ እምነቶች ልዩ ትኩረት ሊሰጠው
ይገባል። የታሪክ መድልዎ የሚመነጨው ሴቶች ከወንዶች በታች እንደሆኑ እና ባህሪያቸውንም ለምሳሌ
ማሳደግ፣ እንክብካቤ ጋር ከሚገልጽ እና ወንዶችን ደግሞ እንደ ጠብ እና አካላዊ ጥንካሬ ካሉ ባህሪያት ጋር
ከሚያመሳስሉ ወንድ-መር ርዕዮተ ዓለም ነው። ታሪካዊ አድሎአዊነትን መተንተን እና እውቅና መስጠት እና
አሁን ባለው ድግግሞሹን መፍታት በሴቶች እና በወንዶች መካከል ያለውን የፆታ ግንኙነት ለማሻሻል እና
የፆታ እኩልነት እንዲኖር አስተዋጽኦ ያደርጋል።

- 48 -
ለምሳሌ፡- የታሪክ መድልዎች ሴት ማዕድን አውጪዎች ችሎታ በሌላቸው እና ዝቅተኛ ገቢ ባላቸው ስራዎች
ላይ ብቻ መሳተፍ እንዳለባቸው ፍረደ-ገምዳ የሆነ እና የተዛባ የስርዓተ-ፆታ አመለካከት ይፈጥራል።

መርህ 5፡- ለተቋሙ እና ለፖሊሲው ተጽእኖ ትኩረት ይስጡ

ተቋም እና ፖሊሲ በፆታ ርዕዮተ ዓለም ተጽዕኖ ይደረግባቸዋል። የመንግሥት የስርዓተ-ፆታ ርዕዮተ
ዓለም ወንድ-መር ከሆነ፣ ፖሊሲው ከሴቶች ይልቅ ለወንዶች ሊጠቅም ይችላል። ፖሊሲዎች በተለይ ሁሉንም
በእኩልነት ለመጥቀም የታቀዱ ቢሆኑም፣ ነገር ግን ታሪካዊ መድልዎ ከግምት ውስጥ የማያሰገቡ ከሆነ
መጨረሻቸው በሴቶች ላይ የሚደርሰውን አድልዎ ያጠናክራሉ።

ይህንን መርሆ የበለጠ ለመረዳት በተባበሩት መንግስታት ድርጅት (ተመድ) እና በ በሴቶች ላይ

የሚፈጸሙ አድሎአዊ ድርጊቶችን ለማስወገድ በተደረገው ዓለም አቀፍ ስምምነት የተቀመጡትን መርሆች
ማጤን አለብን። ሴቶችን እና ወንዶችን በእኩልነት ለመጥቀም የታቀዱ ፖሊሲዎች ቢኖሮም ታሪካዊ
መድልዎ ከግምት ውስጥ ካለገባ እና በአግባቡ መፍትሄ ካለተሰጠው ሴቶች ከእንደዚህ አይነት ፖሊሲዎች
ተጠቃሚ እንዳይሆኑ ሊከለከሉ ይችላሉ።

ለምሳሌ፡፡ አንድ የመንግስት የዓሣ እርሻ ልማት ፕሮጀክት ለወንዶችም ለሴቶችም አሳ ለማርባት
እድሎችን ለመስጠት አስቧል። በእድሉ ለመጠቀም ከሚያስፈልጉ የተሳትፎ መስፈርቶች ውስጥ አንዱ
አመልካቾች የእርሻ መሬት ሊኖራቸው ይገባል ይላል፡፡ አፈፃጸሙን ስንመለከት በዚህ የዓሳ እርሻ ፕሮጀክት
የተሰጠው እድል ለወንዶችም ለሴቶችም እኩል ቢመስልም እውነታው ግን ለእድሉ ተጠቃሚ የሚሆኑ
ሴቶች አይኖሩም፤ ምክንያቱም በአካባቢው ያለው የውርስ ህግ ሴቶች የመሬት ባለቤትነት
እንደማይኖራቸው ይደነግጋል እና ነው፡፡

መርህ 6፡- ለትንታኔ ደረጃዎች ትኩረት ይስጡ

የስርዓተ-ፆታ ትንተና በሁሉም የህብረተሰብ ደረጃዎች ማለትም ማክሮ፣ ሜሶ እና ማይክሮ ላይ

መከናወን አለበት።

ሰፋ ባለ ደረጃ (Macro Level) ፡- በማክሮ ፖሊሲዎች፣ በብሔራዊ ልማት እና/ወይም በድህነት ቅነሳ
ስትራቴጂዎች፣ በሕዝብ ወጪ ፕሮግራሞች/በጀቶች፣ ሕግ አውጪዎች፣ ደንቦች እና ሂደቶች እና የአሰራር
መመሪያዎች ውስጥ የተዋሃደ። የማክሮ ደረጃ ከስቴት፣ መንግስት፣ ፖሊሲ እና ርዕዮተ ዓለም ጋር
ይዛመዳል።

በመካከለኛ ደረጃ (Meso level) ፡- በክልል ወይም በዲስትሪክት ደረጃ የእድገት ዕቅዶች፣ ፖሊሲዎች፣
ስትራቴጂዎች፣ ባጀት፣ ህጎች፣ ደንቦች እና ሂደቶች የተዋሃደ። የሜሶ ደረጃ ከሚኒስቴር መስሪያ ቤቶች፣
ቢሮዎች እና ድርጅቶች ጋር ይዛመዳል።

- 49 -
በጥቃቅን ጉዳዮች (Micro Level) ፡- ወደ ማህበረሰብ እቅዶች፣ የማህበረሰብ ልማት እቅዶች፣
ፕሮግራሞች እና ተግባራት የተዋሃደ። ማይክሮ ደረጃ ከማህበረሰብ፣ ቤተሰብ ወይም ግለሰቦች ጋር
ይዛመዳል።

መርህ 7፡- ለሴቶች እና ለወንዶች የተለያዩ የስርዓተ-ፆታ ፍላጎቶች ትኩረት ይስጡ

ሴቶች እና ወንዶች የተለያዩ ናቸው፤ ሕይወትንም በተለየ መንገድ ይለማመዳሉ፡፡ በመሆኑም ፣

የተለያዩ የስርዓተ-ፆታ ፍላጎቶች አሏቸው፡፡ ሁለት ዓይነት የስርዓተ-ፆታ ፍላጎቶች አሉ፡፡ ተግባራዊ የስርዓተ-
ፆታ ፍላጎቶች (Practical Gender Needs/PGN) እና ስልታዊ የስርዓተ-ፆታ ፍላጎቶች (Strategical
Gender Needs /SGN) ናቸው።

ተግባራዊ የስርዓተ-ፆታ ፍላጎቶች የሴቶች ወይም የወንዶች ፍላጎቶች ከባህላዊ የስርዓተ-ፆታ

ሚናዎቻቸው ጋር የተያያዙ ኃላፊነቶችን እና ተግባራትን ወይም ወዲያውኑ ከሚታሰበው አስፈላጊነት ጋር
የተያያዙ ናቸው፡፡ ለተግባራዊ ፍላጎቶች ምላሽ መስጠት የህይወት ጥራትን ሊያሻሽል ይችላል፤ነገር ግን
የስርዓተ-ፆታ ተግዳሮቶችን ወይም በህብረተሰብ ውስጥ የወንዶች እና የሴቶችን አቋም በብቃ
አይገዳደርም፡፡ ተግባራዊ ፍላጎቶች በአጠቃላይ የሁኔታ ወይም የመዳረሻ ጉዳዮችን ያካትታሉ። ተግባራዊ
የስርዓተ-ፆታ ፍላጎቶች ከአካላዊ ሁኔታዎች እና ፈጣን ፍላጎቶች ጋር ይዛመዳሉ፡ ምግብ፣ መጠለያ፣ ስራ፣
ውሃ፣ እና የመሳሰሉት። እነዚህ ፍላጎቶች ከተደራሽነት ጋር የተያያዙ ናቸው።

ስልታዊ የስርዓተ-ፆታ ፍላጎቶች የሴቶች እና የወንዶችን አቋም በተሰጠው ማህበረሰብ ውስጥ እርስ
በርስ በተዛመደ ሁኔታ ላይ የተመሰረተ ነው፡፡ ስልታዊ ፍላጎቶች የመወሰን ኃይልን ወይም ሀብት
መቆጣጠርን ሊያካትቱ ይችላሉ። ስልታዊ የስርዓተ-ፆታ ፍላጎቶችን መፍታት ሴቶች እና ወንዶች የበለጠ
እኩልነት እንዲያገኙ እና ያሉትን የስርዓተ-ፆታ ሚናዎችን እና አመለካከቶችን ለመለወጥ ይረዳል። የስርዓተ-
ፆታ ፍላጎቶች በአጠቃላይ የቦታ፣ የቁጥጥር እና የስልጣን ጉዳዮችን ያካትታሉ። ስልታዊ የስርዓተ-ፆታ
ፍላጎቶች በህብረተሰቡ ውስጥ ካለው አቋም ጋር ይዛመዳሉ - ለምሳሌ ከስራ ተደራሽነት ፣ ውርስ ፣
እንቅስቃሴ ፣ ፖለቲካዊ ወይም ማህበራዊ ተሳትፎ - በጾታ ላይ የተመሠረተ። እነዚህ ፍላጎቶች ከቁጥጥር ጋር
የተያያዙ ናቸው፡፡

መርህ 8፡- በተለያዩ የፖሊሲ እና የፕሮግራም ደረጃዎች የስርዓተ-ፆታ ትንተና ያካሂዱ

የስርዓተ-ፆታ ትንተና ሰብአዊ መብቶችን እና ሰብአዊ ክብርን የተመለከቱ ጉዳዮችን ለማሻሻል መረጃ
በሚያስፈልግበት ጊዜ ሁሉ ሊደረግ ይገባል፡፡

ለውይይት ክፈት፡- በእርስዎ አስተያየት፣ ከ8ቱ የስርዓተ-ፆታ ትንተና መርሆዎች የትኛው በጣም አስፈላጊ
ነው? ለምን?

ደረጃ 2፡- የስርዓተ-ፆታ ትንተና ደረጃዎችን ማስተዋወቅ (30 ደቂቃዎች)

- 50 -
 የስርዓተ-ፆታ ትንታኔን ለማካሄድ አራቱ ደረጃዎች የሚከተሉት ናቸው፡፡ ማጣሪያ፤ መረጃ
መሰብሰብ፤ የስርዓተ-ፆታ ልዩነቶችን እና የስርዓተ-ፆታ አለመመጣጠን መንስኤዎችን መለየት፤ እና
ክፍተቶችን መሙላት፡፡

ደረጃ 1፡- ማጣራት።

የዚህ እርምጃ ዓላማ ስለ ትንተና ጉዳይ አጠቃላይ መረጃ መስጠት ነው፡፡ ይህ ደረጃ የስርዓተ-ፆታ
ትንተና የሚተገበርበትን የእውቀት መሰረት እና የጉዳዩን/የአካባቢውን/የዘርፉን አጠቃላይ ዳራ ለማዳበር
ነው። በተጨማሪም በዚህ ደረጃ በጉዳዩ/አካባቢ/ዘርፉ እና በተጠቃሚዎች ህይወት ላይ ተጽእኖ
የሚያሳድሩትን ማህበረ-ኢኮኖሚያዊ የፖለቲካ አውድ መለየት አስፈላጊ ነው።

ደረጃ 2፡- መረጃ እና ማሰረጃ መሰብሰብ

የዚህ እርምጃ አላማ ያለውን መረጃ እና ማስረጃ መሰብሰብ እና የስርዓተ-ፆታ እኩልነትን መለየት
ነው። በተሰጠው አውድ ውስጥ የስርዓተ-ፆታ እኩልነት ሁኔታን ምስል ለማቅረብ አስፈላጊ መረጃዎችን
መለየት አለብን፡፡ በማስረጃ ላይ መሰረት በማድረግ ያሉትን አሃዛዊ አና ዝርዝር የምርምር ግኝቶችን
ያጠቃልላል፡፡

መረጃው በጾታ እና ሌሎች የጋራ ማንነቶች እና ማህበራዊ ምድቦች፣ እንደ ዕድሜ፣ ጎሳ እና ሌሎች የችግሮቹን
መሃከል ብርሃን ለማብራት ጠቃሚ የሆኑ ማህበራዊ ምድቦች መከፋፈላቸውን ያረጋግጡ።

በዚህ ደረጃ የመረጃ ክፍተቶችን መለየት እና የጉዳዩን/የአካባቢውን/የዘርፉን የስርዓተ-ፆታ መጠን የሚይዝ

ተጨማሪ መረጃ ማመንጨት/ማውጠንጠን እጅግ አስፈላጊ ነው።

ደረጃ 3፡- የስርዓተ-ፆታ ልዩነቶችን እና የስርዓተ-ፆታ አለመመጣጠን መንስኤዎችን መለየት፡፡ ይህ

እርምጃ በሴቶች እና በወንዶች ህይወት ውስጥ ያሉ ልዩነቶችን ለመመርመር ነው፡፡ በዚህ ደረጃ አግባብነት
ያላቸውን የስርዓተ-ፆታ ጉዳዮችን፣ ክፍተቶችን እና እኩልነትን ወደ ሙሉ የችግር ትንተና በማካተት እና
በማዋሃድ የሴቶችና የወንዶች ውክልና እና ተሳትፎ መፈተሽ አስፈላጊ ነው።

ይህ የመነሻ መስመር ከተመሠረተ በኋላ የሥርዓተ-ፆታ አለመመጣጠን መንስኤዎች መታወቅ አለባቸው፡፡

የሥርዓተ-ፆታ ማረጋገጫ ዝርዝር (ዝርዝር ጥያቄዎች) ሊዘጋጅ ይችላል፡፡ ሁል ጊዜ ይህ ምን ያስከትላል?
የሚለውን ጥያቄው ይጠይቁ፡፡

ለሚከተሉት ጉዳዮች ትኩረት ይስጡ፡- ተሳትፎ፣ ተደራሽነት እና ቁጥጥር፣ ማህበራዊ ደንቦች እና እሴቶች
በስርዓተ-ፆታ ሚና አፈፃፀም ላይ ተጽዕኖ ያሳድራሉ፤ ሰብአዊ መብቶች እና ሰብአዊ ክብር፤ ቀጥተኛና
ቀጥተኛ ያልሆኑ ተጠቃሚዎች፣ የሚመለከታቸው ባለድርሻ አካላት፣ ወዘተ፡፡

- 51 -
ደረጃ 4፡- ክፍተቶችን መሙላት

የዚህ እርምጃ አላማ ፖሊሲዎችን እና መርሃ ግብሮችን ፆታን የሚነኩ ሊሆኑ እንደሚችሉ ማሳወቅ
ነው። በዚህ ደረጃ የስርዓተ-ፆታ አለመመጣጠን መንስኤዎችን በተሻለ መንገድ ለመፍታት የሚያስችሉ
መፍትሄዎችን መፈለግ አለብን፡፡ መፍትሔዎቹም የስርዓተ-ፆታ ስልታዊ ፍላጎቶችን ማሟላት የሚችሉ
መሆን አለባቸው፡፡ በአስፈላጊ ሁኔታ፣ የመፍትሄ ሃሳቦች በሃብት እና በአቅም አውድ ላይ የተመሰረቱ መሆን
አለባቸው።

ክፍለ ጊዜ 3፡- የተለመዱ የስርዓተ-ፆታ ትንተና መሳሪያዎች

ጊዜ:- - 50 ደቂቃዎች

ደረጃ 1፡- የስርዓተ-ፆታ ትንተና መሳሪያዎችን ማስተዋወቅ

የስርዓተ-ፆታ ትንተና መሳሪያዎች በስርዓተ-ፆታ ትንተና ወቅት መረጃዎችን እና ማስረጃዎችን

ለማመንጨት ያገለግላሉ፡፡ በሴቶች እና በወንዶች መካከል ያለውን ክፍተት ለማጥበብ ማን ምን
እንደሚሰራ፣ ማን ምን እንዳለው፣ ማን ምን እና ምን ማደረግ እንዳለበት ለሚሉት ጥያቄዎች መልስ
ይሰጣሉ።

በብዛት ጥቅም ላይ የሚዉሉት ሶስቱ የስርዓተ-ፆታ ትንተና መሳሪያዎች፡ የስርዓተ-ፆታ የስራ ክፍፍል
(Gender Division of Labour) ፣ ተደራሽነት እና ቁጥጥር (Access and Control) እና የስርዓተ-ፆታ
ፍላጎቶች ግምገማ (Gender Needs Assessment) ናቸው።

ደረጃ 2፡- የስርዓተ-ፆታ ክፍል የሥራ (Gender Division of Labour) መሣሪያ

የስርዓተ-ፆታ የስራ ክፍፍል የሚያመለክተው የተለያዩ ስራዎችን ወይም የስራ ዓይነቶችን ለወንዶች
እና ለሴቶች መመደብን ነው፣ ይህም አብዛኛውን ጊዜ በባህላዊ እና በባህል ነው፡፡ ለወንዶች እና ለሴቶች
የሰራተኛ ጊዜ፣ ቅርፅ እና ጥንካሬ፣ በወንዶች፣ በሴቶች እና በቤተሰብ ህይወት ላይ ያለውን ተጽእኖ ለመወሰን
የሚያገለግል መሳሪያ ነው፡፡

የስርዓተ-ፆታ ክፍፍሉ የሚለየው በሦስት የስርዓተ-ፆታ ሚናዎች ላይ በመመስረት ነው እነሱም

የአምራችነት ሚና (Productive Role) ፣ የመራቢያ ሚና (Productive Role) እና የማህበረሰብ ሚና
(Community Role) ናቸው። የሴቶች እና የወንዶች የስርዓተ-ፆታ ሚናዎች የተለያዩ መሆናቸውን ልብ
ሊባል ይገባል፡፡ እንዲሁም የስርዓተ-ፆታ ክፍፍል በተለያዩ ባህሎች እና ሀገሮች ውስጥ ሊለያይ ይችላል፡፡

የስርዓተ-ፆታ ክፍፍሉን የሚወስነው የስርዓተ-ፆታ ልዩነትን እና የስርዓተ-ፆታ የስራ ክፍፍልን

አብዛኛውን ያልተከፈለ የእንክብካቤ ስራ በሚወስዱ ሰዎች ህይወት ላይ የሚያሳድረውን ተፅእኖ ለመለየት
የጊዜ አጠቃቀም ዳሰሳዎችን በመጠቀም ነው።

- 52 -
 የማዕድን ፖሊሲ በስራ ክፍፍል ውስጥ ያለውን የስርዓተ-ፆታ እኩልነት ከግምት ውስጥ በማስገባት
ሴቶች እና ወንዶች የስርዓተ-ፆታ ሚናቸውን እንዲወጡ በተሻለ ሁኔታ ለመደገፍ የስርዓተ-ፆታ ተኮር ፖሊሲን
መንደፍ ይኖርበታል።

ተሳታፊዎች በማህበረሰባቸው ውስጥ ወይም በማዕድን ዘርፍ ውስጥ ያለው የስርዓተ-ፆታ የስራ
ክፍፍል ነው ብለው የሚያስቡትን እንዲያካፍሉ ይጠይቋቸው።

ደረጃ 3፡- የተደራሽነት እና ቁጥጥር መሳሪያን ማስተዋወቅ

የተደራሽነት እና ቁጥጥር መገለጫ በሰዎች መካከል የኃይል ግንኙነቶችን እና ፍላጎቶችን ለመወሰን

የሚያግዝ መሳሪያ ነው። የኃብት ተደራሽነት እና በኃብቱም ላይ የመጨረሻው የመወሰን ስልጣን ያለው
ማን ነው የሚለውን ጽንሰ-ሀሳብ የያዘ ነው፡፡ በሌላ አነጋገር በሃብት ላይ ቁጥጥር እና ስልጣን እንዲሁም
ሀብቶቹን ለሌሎቹ ለመቸር እድል ያለው ማማ ነው የሚለውን ጥያቄ ይመልሳል፡፡

ይህ መሳሪያ መልስ ለመስጠት የሚረዳው ጥያቄ ‘በሀብት፣ አገልግሎቶች እና ውሳኔ አሰጣጥ ላይ

ማን የበላይነት አለው?’ የሚለው ነው፡፡ ተደራሽነት ሃብትን የመጠቀም እድልን ያመለክታል። ቁጥጥር አንድ
ሀብት እንዴት ጥቅም ላይ እንደሚውል እና ማን እንደሚጠቀም የመወሰን ኃይል ነው።

ሴቶች እና ወንዶች በሀብቶች ላይ የተለያዩ የተደራሽነት እና የመቆጣጠር ደረጃዎች ተሰጥቷቸዋል።

መሣሪያው ማን በተለያየ ደረጃ የሃብት ተደራሽነት እና የመቆጣጣር እድል/ ስልጣን እንዳለው ለመወሰን
ጥቅም ላይ ሊውል ይችላል፡፡ ለምሳሌ፡- በግለሰብ፣ በቤተሰብ፣ በርጅት እና በማህበረሰብ ደረጃ፡፡

የተደራሽነት እና ቁጥጥር መሳሪያ ለየትኞቹ የማህበረሰብ ክፍሎች ምን አይነት ጥቅማጥቅሞችን

እንደሚፈልጉ ለመወሰን ጥቅም ላይ ይውላል።

ተሳታፊዎች በማህበረሰባቸው አልያም በማዕድን ዘርፍ ማን የሀብት ተደራሽነት እና ሀብቶችን መቆጣጠር

እንደሚችል ሃሳባቸውን እንዲያካፍሉ ጠይቋቸው፡፡

ደረጃ 4፡- የስርዓተ-ፆታ ፍላጎት መመዘኛ መሳሪያ

የስርዓተ-ፆታ ፍላጎት ምዘና የፖሊሲ ተጠቃሚዎችን የሚጠብቁትን ለማሟላት የትኞቹን የስርዓተ-

ፆታ ፍላጎቶች መደገፍ ላይ ማተኮር እንዳለበት ለመገምገም የሚረዳ መሳሪያ ነው።

ሴቶች እና ወንዶች 1) በጾታ ሚናዎች ልዩነት፤ 2) ካላቸው የሀብት ወይም የጥቅም ተደራሽነት እና በሀብቶች
ላይ ካላቸው ቁጥጥር ልዩነቶች፣ እና 3) የተሳትፎ ደረጃዎች እና የውሳኔ አሰጣጥ ችሎታዎች ልዩነቶች የተነሳ
የተለያየ የስርዓተ-ፆታ ፍላጎቶች አሏቸው፡፡

ሴቶች እና ወንዶች የተለያዩ ናቸው፤ ሕይወትንም በተለያየ መንገድ ይጋፈጣሉ፡፡ ስለዚህ፣ የተለያዩ ስጋቶች
እና የሚጠበቁ ነገሮች አሏቸው በመሆኑም በፖሊሲ/በፕሮግራም የተለየ ተፅዕኖ ይደርስባቸዋል።

- 53 -
ሁለት ዓይነት የስርዓተ-ፆታ ፍላጎቶች አሉ፡ ተግባራዊ የስርዓተ-ፆታ ፍላጎቶች (PGN) እና ስልታዊ የስርዓተ-ፆታ
ፍላጎቶች (SGN)። ስልታዊ የስርዓተ-ፆታ ፍላጎቶችን ማሟላት የስርዓተ-ፆታ ግንኙነቶችን በዘላቂነት
ለመለወጥ እና ለማሰተካከል ይረዳል፣ እንዲሁም ለስርዓተ-ፆታ እኩልነት ማስተዋወቅ አስተዋፅኦ ያደርጋል፡፡
ተግባራዊ የስርዓተ-ፆታ ፍላጎቶች የአጭር ጊዜ ፍላጎቶች ሲሆኑ ስልታዊ የስርዓተ-ፆታ ፍላጎቶች የረዥም ጊዜ
ግብ መሰረት ያደረጉ ፍላጎቶች ናቸው።

ለውይይት ክፍት፡- በማዕድን ዘርፍ የሴቶች የስርዓተ-ፆታ ፍላጎቶች ምን ምን ናቸው? ተሳታፊዎች

ሃሳባቸውን እንዲያካፍሉ ይጠይቋቸው።

ደረጃ 5 በኢትዮጵያ የማዕድን ዘርፍ የስርዓተ-ፆታ አለመመጣጠን ጋር የተያያዘውን የስርዓተ-ፆታ

ትንተና መሳሪያ(ዎች) መጠቀም

ተሳታፊዎች በቡድን እንዲሰሩ እና የውይይት ውጤቶችን እንዲያካፍሉ ይጠይቋቸው።

ክፍለ ጊዜ 4፡- የስርዓተ-ፆታ ትንተና ማዕቀፎች መግቢያ

ጊዜ:- 60 ደቂቃዎች

ተሳታፊዎች የትኛውንም የስርዓተ-ፆታ ትንተና ማዕቀፎችን ወይም መሳሪያዎችን የሚያውቁ ከሆነ

ይጠይቋቸው። አዎ ከሆነ፣ የሚያውቋቸውን መሳሪያዎች እና ማዕቀፎች ከሌሎች ተሳታፊዎች ጋር በቡድን
ውይይት ቅርጽ በአጭሩ እንዲገልጹ ይጠይቋቸው።

የተለያዩ የስርዓተ-ፆታ ትንተና ማዕቀፎችን ወይም መሳሪያዎችን (ጥቅም ላይ በሚውሉበት ጊዜ፣

ጥንካሬዎች እና ውስንነቶችን) በአጭሩ ይግለጹ፡፡

የስርዓተ-ፆታ ትንተና ማዕቀፎች፡-

 የስርዓተ-ፆታ ትንተና ማዕቀፍ ጥያቄዎችን ለመጠየቅ፣መረጃን ለመተንተን እና የስርዓተ-ፆታ

እኩልነትን ለመጨመር እና ከልማት ፕሮግራሞች እና ፕሮጀክቶች የሚገኘውን ጥቅም ለሁሉም
ሰው ለማዳረስ የሚረዱ የደረጃ በደረጃ መሳሪያዎች ስብስብ ነው።
 የስርዓተ-ፆታ ትንተና ማዕቀፍ የሴቶችና የወንዶች መብትና ኃይልን በተመለከቱ የሕይወት ዘርፎች
የተለያዩ ጥያቄዎችን በመመለስ የስርዓተ-ፆታ ልዩነቶችን ለመተንተን የሚያገለግል መሳሪያ ነው።
 በስርዓተ-ፆታ ትንተና ወቅት መረጃዎችን እና ማስረጃዎችን ለማመንጨት የሚያገለግሉ የተለያዩ
የስርዓተ-ፆታ ትንተና ማዕቀፎች ወይም መሳሪያዎች አሉ።
 የተለያዩ ማዕቀፎች እንደየሁኔታው እና እየተተነተነው ባለው ሁኔታ ለተለያዩ ዓላማዎች ያገለግላሉ።

የስርዓተ-ፆታ ትንተና ማዕቀፎች ዓላማ፡-

 የተለያዩ የስርዓተ-ፆታ እኩልነት ጉዳዮችን ለመፍታት የስርዓተ-ፆታ ትንተና ማዕቀፎች ተዘጋጅተዋል

ስለዚህም ለተለያዩ የፖሊሲ ቅድሚያዎች፣ ፕሮግራሞች ወይም ፕሮጀክቶች ጠቃሚ ናቸው።

- 54 -
  ለሁኔታ ትንተና ሊያገለግሉ ይችላሉ፡- ማህበራዊ ግንኙነቶችን የሚፈጥረውን አውድ እና የሴቶች
እና የወንዶች የተለያዩ ቡድኖችን ተለዋዋጭነት ለመረዳት ያስችላል፡፡
 እይታ እና እቅድ፡- የመጀመሪያ እይታዎችን ለማቅረብ እና ውሳኔ ላይ ለመድረስ ይረዳል።
 ኮሙኒኬሽን፡- መረጃን እና ማስረጃን ለመለዋወጥ፣ የባለድርሻ አካላትን የስርዓተ-ፆታ ስሜትን
ለማሻሻል እገዛ ማድረግ፤
 ክትትል እና ግምገማ፡- የልማት የምንተገብራቸው ስራዎቻችን ውስንነቶች እና ጥንካሬዎች ላይ
አፅንዖት ይሰጣል እና ለማሻሻል መፍትሄዎችን ያቀርባል።

የሚከተሉት የስርዓተ-ፆታ ትንተና ማዕቀፎች ናቸው፡፡

 የሃርቫርድ አናሊቲካል ማዕቀፍ ሴቶች እና ወንዶች በልማት እንቅስቃሴዎች በተለያየ መንገድ

እንደሚጎዱ በመረዳት ላይ የተመሰረተ ነው። ማዕቀፉ መረጃን አስፈላጊነት ያጎላል ምክንያቱም
የመረጃ አቅርቦት በፕሮጀክት ሥራ ውስጥ በተለምዶ የተገለለ ወይም ችላ የተባለ ነገር እንደሆነ
ያምናል፡፡ እንደ የእንቅስቃሴ መገለጫ፣ የተደራሽነት እና የሀብት ቁጥጥር መገለጫ፣ የወሳኝ
ሁኔታዎች ትንተና እና የፕሮጀክት ዑደት ትንተና ያሉ መሳሪያዎችን ይጠቀማል። በገጠር እና
በከተማ ውስጥ ጥቅም ላይ ሊውል ይችላል፡፡
 ሞሰር ማዕቀፍ የስርዓተ-ፆታ እቅድ ቴክኒካል እና ፖለቲካዊ ይዘት ያለው እና ስር-ነቀል ለውጥ
ሂደትን ያካትታል የሚለውን አመለካከት ይይዛል። በማዕቀፉ ውስጥ 6 መሳሪያዎች አሉ፡፡ እነዚህ
መሳሪያዎችም፡- የስርዓተ-ፆታ ሚና መለያ፣ የስርዓተ-ፆታ ፍላጎቶች ግምገማ፣ ሚናዎች
ማመጣጠን፣ Women in Development (WID)/ Gender and Development (GAD) የፖሊሲ
ማትሪክስ፣ የሀብት ቁጥጥር እና በቤተሰብ ውስጥ ውሳኔ መስጠት እና የስርዓተ-ፆታ ግንዛቤ
ናቸው። በገጠር እና በከተማ ውስጥ ጥቅም ላይ ሊውል ይችላል፡፡
 የስርዓተ-ፆታ ትንተና ማትሪክስ (GAM) በማህበረሰብ ደረጃ በሴቶች እና በወንዶች ላይ
የሚደረጉ የምንተገብራቸው የልማት ስራዎቻችን የተለያዩ ተፅእኖዎችን ለማረጋገጥ ይፈልጋል።
ህብረተሰቡ ትንታኔ እንዲያደርግ እና የስርዓተ-ፆታ ሚናዎችን ለመለየት እና ስለእነዚህ ሚናዎች
ያላቸውን ግምቶች ለመፈተን ይረዳል፡፡ አሳታፊ የዕቅድ መሣሪያ ነው። GAM በሴቶች፣ በወንዶች፣
በቤተሰብ እና በማህበረሰቡ ደረጃ ትንታኔዎችን ለማካሄድ ይጠቅማል። በአራት ዘርፎች ላይ
ተጽእኖዎችን ይመለከታል፡ ሰራተኛ ፣ ሃብት፣ ጊዜ እና ማህበራዊ-ባህላዊ ሁኔታዎች። የማህበረሰብ
ተሳትፎ እንዲኖር ያስችላል።
 የእኩልነት እና የማብቃት ማዕቀፍ (ሎንግዌ) የሚያተኩረው የሴቶች እኩልነት እና ማብቃት
ማለት ምን ማለት እንደሆነ እና የምንተገብራቸው ስራዎቻችን አቅምን እንዴት እንደሚደግፉ
ነው። ሴቶችን ማጎልበት ከወንዶች ጋር እኩል ቦታ እንዲይዙ እና በልማት ሂደት ውስጥ እኩል
ተሳትፎ እንዲያደርጉ እና የምርት ሁኔታዎችን በእኩልነት እንዲቆጣጠሩ ያስችላቸዋል። የሴቶችን
የማብቃት ደረጃ ለመገምገም አምስት የእኩልነት ደረጃዎችን ያስተዋውቃል፡፡ እነዚሀ ደረጃዎችም
ቁጥጥር፣ ተሳትፎ፣ ተደራሽነት፣ ደህንነት እና ህሊና ናቸው።

- 55 -
  የአቅም እና የተጋላጭነት ትንተና ማዕቀፍ (CVA) የዚህ ማዕቀፍ ዋና አላማ የሴቶችንም ሆነ
የወንዶችን ተጋላጭነት በተለየ ሁኔታ መተንተን እና እነዚህን ተጋላጭነቶች እንዴት መፍታት
እንደሚቻል መወሰን ነው። ለድንገተኛ ሁኔታዎች (የሰብአዊ እና የአደጋ ዝግጁነት ጉዳዮችን
ለመለየት) አገልግሎቱ ላቅ ያለ ነው፡፡ ትንታኔው የተጋላጭነት መንስኤዎችን ይመለከታል፡፡
 የሰዎች ተኮር ዕቅድ ማዕቀፍ (POP) የሃርቫርድ የትንታኔ ማዕቀፍ በተባበሩት መንግስታት
የስደተኞች ከፍተኛ ኮሚሽን (UNHCR) በተለይ የስደተኞችን ሁኔታ ለመተንተን የሚያገለግል
ማስተካከያ ነው። የዚህ ማዕቀፍ አላማ በስደተኛ ወንድና ሴት መካከል ቀልጣፋ እና ፍትሃዊ
የሀብት እና የአገልግሎት ስርጭት እንዲኖር ማድረግ ነው።
 የማህበራዊ ግንኙነት ማዕቀፍ (SRF) ለስርዓተ-ፆታ ትንተና ሰፋ ያለ እና መዋቅራዊ አቀራረብ
ነው፤ በፖሊሲ ትንተና እና ፖሊሲ ቀረጻ እንዲሁም በልማት ፕሮግራሞች ውስጥ ጠቃሚ ነው።
ሞዴሉ የተመሰረተው የስርዓተ-ፆታ አለመመጣጠን መንስኤዎች በቤተሰብ እና በቤተሰብ ውስጥ
ብቻ ሳይሆን በተለያዩ ተቋማት ውስጥ የሚባዙ ናቸው በሚል መነሻ ስለሆነ ለዚህ አካሄድ ተቋማዊ
ትንተና ያስፈልጋል። ይህ ማዕቀፍ ከመሳሪያዎች ይልቅ ጽንሰ-ሐሳቦችን ይጠቀማል፡፡
በሰዎች መካከል ባለው ግንኙነት እና ከሀብቶች እና ተግባራት ጋር ባለው ግንኙነት ላይ ማተኮር እና
እነዚህ እንደ መንግሥት ወይም ገበያ ባሉ 'ተቋሞች' እንዴት እንደገና እንደሚሠሩ ያስሳል።

ማዕቀፎች እንደ መመሪያ ብቻ የሚሠሩ እንጂ እንደ ብቸኛ እና ኢ-ተለዋዋጭ ወሰኖች (ብሉ ፕርንት)
መወሰድ እንደሌለባቸው ሊሰመርበት ይገባል። ማዕቀፎች ከአውድ እና ሁኔታዎች ጋር እና የዳታ ፍላጎቶችን
በሚያሟላ መልኩ ማስተካከል ወይም ማበጀት አለባቸው።

እየተተነተነ ባለው አውድ ላይ በመመስረት ተመራማሪዎች የትኞቹን ማዕቀፎች ወይም መሳሪያዎች

ለትንታኔያቸው በጣም ጠቃሚ እንደሆኑ ሊወስኑ ይችላሉ - የተሟላ ማዕቀፍ ሊሰራ ወይም ሊለያይ
ይችላል፡፡

ከተለያዩ ማዕቀፎች የተውጣጡ መሳሪያዎች የአንድ የተወሰነ ትንተና የዳታ ፍላጎቶችን ለማሟላት ሊደባለቁ
እና ሊጣመሩ ይችላሉ፡፡ ለሁሉም የስርዓተ-ፆታ አለመመጣጠን መፍትሄዎችን በአንዴ ሊፈታ የሚችል
ምንም ማዕቀፍ የለም፡፡

ደረጃ 1 የስርዓተ-ፆታ ትንተና ማትሪክስ (GAM) መግቢያ

 የስርዓተ-ፆታ ትንተና ማትሪክስ ማዕቀፍ የስርዓተ-ፆታ ልዩነት በአራት ዘርፎች ላይ እንዴት ተጽእኖ
እንደሚያሳድር ለመለየት በማህበረሰቡ ተሳትፎ ከታች ወደ ላይ ያለውን ትንተና ያበረታታል፡
ሰራተኛ ፣ ጊዜ፣ ሃብት እና ማህበራዊ-ባህላዊ ሁኔታዎች።
 ይህ ማትሪክስ የተሰራው በራኒ ፓርከር እና ጓኞቹ እ.ኤ.አ በ 1990 ዎቹ ነው፡፡ በማህበረሰብ ደረጃ
ፖሊሲን / የምንተገብራቸው ስራዎቻችንን ለመተንተን እና ለማቀድ ጥቅም ላይ ይውላል፡፡

- 56 -
  GAM በማዕድን ዘርፍ ተግባራዊ ለማድረግ ተስማሚ ነው። ትንታኔው በቡድን ውስጥ መደረግ
አለበት፡፡

የGAM ማዕቀፍ ሞዴል

የፕሮጀክት/ፕሮግራም ስም፡-

ሰራተኛ ጊዜ ሃብት ባህል

ሴት

ወንድ

ቤተሰብ

ማህበረሰብ

GAM Tool 1፡- በአራት የህብረተሰብ ደረጃዎች የሚደረግ ትንተና

 GAM የልማት የምንተገብራቸው ስራዎቻችንን ተጽእኖ በአራት ደረጃዎች ይተነትናል፡ ሴቶች፣

ወንዶች፣ ቤተሰቦች እና ማህበረሰብ።
 ሌሎች ደረጃዎች (በፕሮጀክቱ ግቦች እና በጥያቄ ውስጥ ባለው ማህበረሰብ ላይ በመመስረት) እንደ
የዕድሜ ምድብ፣ ክፍል፣ ጎሳ እና የመሳሰሉት፣ እንደ አስፈላጊነቱ ሊጨመሩ ይችላሉ፡፡
 ሴቶች፡- በታለመው ቡድን ውስጥ በሁሉም የዕድሜ ክልል ውስጥ ያሉ ሴቶች ፤
 ወንዶች፡- በታለመው ቡድን/ወይም በማህበረሰቡ ውስጥ በሁሉም የዕድሜ ክልል ውስጥ ያሉ
ወንዶች፤
 ቤተሰብ፡- ሁሉም ሴቶች፣ ወንዶች እና ልጆች በአንድነት የሚኖሩትን ይመለከታል (ግዴታ ከአንድ
ቤተሰብ የዘር ግንድ የተገኙ መሆን አይጠበቅባቸውም) ፡፡
 ማህበረሰብ፡ በፕሮጀክቱ አካባቢ ያሉትን ሁሉንም የህብረተሰብ ክፍሎች ይመለከታል።

GAM Tool 2፡ የአራት አይነት ተጽዕኖ ትንተና

 ሰራተኛ ፡- ይህ የሚያመለክተው በተግባሮች ላይ የሚደረጉ ለውጦችን እና ለፕሮጀክቱ

የሚፈለገው የክህሎት ደረጃ እና የሰው ሃይል አቅምን ነው።
 ጊዜ፡- ይህ የሚያመለክተው ከፕሮጀክቱን ወይም ተግባሩን ለመፈፀም የሚፈጀውን የጊዜ መጠን
ለውጥ ነው።

- 57 -
 ግብዓቶች፡- ይህ ምድብ በፕሮጀክቱ ውጤት ምክንያት በሀብቶች ተደራሽነት ላይ የተደረጉ
ለውጦችን (ገቢ፣ መሬት እና ብድር) እና ለእያንዳንዱ ቡድን የተተነተነ የሃብት ለውጥ (ብዙ ወይም
ትንሽ) የቁጥጥር መጠንን ይመለከታል።
 ማህበረ-ባህላዊ ሁኔታዎች፡- ይህ የሚያመለክተው በፕሮጀክቱ ምክንያት በተሳታፊዎች ህይወት
ላይ የተደረጉ ለውጦችን (የስርዓተ-ፆታ ሚናዎችን ወይም ደረጃን ጨምሮ) ለውጦችን ነው።

- 58 -
GAM እንዴት መጠቀም እንደሚቻል?

 የፕሮጀክቱን ግብ ይለዩ።
 የፕሮጀክቱን ተፅእኖዎች መለየት (ፕሮጀክቱ አዲስ ከተነደፈ የሚጠበቁ ተፅዕኖዎች ሊሆኑ ይችላሉ)
፡፡
 ፕሮግራም/ፖሊሲ በሴቶች/ወንዶች/ቤተሰብ/ማህበረሰቡ ላይ የሚያሳድረውን ተጽእኖ መለየት
ከተለያዩ መስፈርቶች አንጻ ለምሳሌ (ሰራተኛ / ጊዜ / ሀብቶች / ባህል) ፡፡
 ሁሉንም ዝርዝሮች ከሞሉ በኋላ፣ የፕሮጀክቱን ግብ ይመልከቱ እና፡-
o ውጤቱ ከፕሮጀክት ግቦች ጋር የሚስማማ ከሆነ የመደመር ምልክት (+) ይጨምሩ።
o ውጤቱ ከፕሮጀክት ግቦች ተቃራኒ ከሆነ ደግሞ የመቀነስ ምልክት (-) ይጨምሩ። ወይም
ያልተጠበቀ ውጤት፡፡
o ወጥነት ያለው ወይም ተቃራኒ ስለመሆኑ እርግጠኛ ካልሆኑ የጥያቄ ምልክት (?) ይጨምሩ።
 የ የመቀነስ ምልክት (-) ያላቸውን ውጤቶቹን ይገምግሙ፣ መንስኤዎችን በመግለፅ የለውጥ
መፍትሄዎችን ሀሳብ ማቅረብ። የጥያቄ ምልክት (?) ያለባቸው ጉዳዮችም የመፍትሄ ሃሳቦች
ይገኙላቸው እንደሆነ ለውጤቶች ትኩረት መስጠት ያስፈልጋል።

በተጨማሪ GAM በድርጅቶች ወይም በልዩ ልዩ ዘርፎች የ4R ዘዴን በመጠቀም ሊተገበር ይችላል።
የ 4R ዘዴ በድርጅቶች ውስጥ ያሉትን የሥርዓተ-ፆታ ንድፎች፣ተፅእኖዎቻቸውን እና ጉድለቶችን
ለማስተካከል እድል ይሰጣል፡፡ የ 4R ዘዴ በአራት ደረጃዎች ይገለጻል፡፡

 ውክልና (Representation)፡- በሁሉም የውሳኔ ደረጃዎች የስርዓተ-ፆታ ስርጭትን ምስል

ለማቅረብ ፕሮጀክቶችን/ፕሮግራሞችን በሚተገበር ድርጅት ውስጥ የስርዓተ-ፆታ ውክል ቅኝት
ማድረግ፡፡
 ግብዓቶች (Resources)፡- በሴቶች እና በወንዶች መካከል የሀብት ድልድልን (ገንዘብን፣ ጊዜን፣
መረጃን) መመርመር እና መተንነተን፡፡
 ማሳያዎች (Realia)፡- የስርዓተ-ፆታ ውክልና እና የሀብት ክፍፍል ምክንያቶችን ለመረዳት
ሁኔታዎችን መተንተን።
 እውን መሆን (Realization)፡- የስርዓተ-ፆታ እኩልነትን ለማግኘት አዳዲስ አላማዎችን እና
እርምጃዎችን መቅረጽ።

የስርዓተ-ፆታ ትንተና ማዕቀፎችን በተመለከተ ተጨማሪ መረጃ በአባሪ 2 ውስጥ ይገኛል።

ክፍለ ጊዜ 5፡፡ የስርዓተ-ፆታ ትንተና ቴክኒክን መተግበር

ጊዜ:- 50 ደቂቃዎች

የቡድን ስራ፡ ተሳታፊዎች በቡድን እንዲሰሩ ይጠይቋቸው።

- 59 -
ከሚከተሉት 3 ፕሮጀክቶች/ጉዳዮች አንዱን የስርዓተ-ፆታ ትንተና ያካሂዱ፡፡

 የማዕድን ዘርፍ የአካባቢ ጥበቃ እና የማህበረሰብ ልማት

 የአቅም ግንባታ ፕሮጀክት
 የማዕድን ምርት እና የውጭ ገቢ/ export earning ማስገኛ ፕሮጀክትን ማሳደግ

ማሳሰቢያ፡ ፕሮጀክቶቹ/ጉዳዮቹ የተወሰዱት ከማዕድን ዘርፍ የእድገትና ትራንስፎርሜሽን እቅድ ነው።

ሁለተኛ (GTP ll) አምስት ዓመት (2015/2016-2019/2020) - በእነዚህ ጉዳዮች ላይ ከዕድገትና
ትራንስፎርሜሽን ዕቅዱ የተቀነጨቡ ሐሳቦችን ለማግኘት አባሪ 3ን በጥልቀት ይመልከቱ።

በተመረጠው ፕሮግራም ላይ የስርዓተ-ፆታ ትንተና ለማካሄድ 4ቱን የስርዓተ-ፆታ ትንተና ደረጃዎች እና

ተዛማጅነት ያላቸውን የስርዓተ-ፆታ መመርመሪያ መሳሪያዎች/ማዕቀፎችን ይጠቀሙ።

ቡድኖች በራሳቸው ፕሮጀክቶች ላይ ከሰሩ በኋላ ውጤቱን ያቅርቡ፡፡

ማጠቃለያ
የሞዱል 5 ዋና ዋና ነጥቦችን አጠቃልል። አንዳንድ ተጨማሪ የስርዓተ-ፆታ ትንተና ዘዴዎች በአባሪ 2 ውስጥ
ተካትተዋል።

- 60 -
ሞጁል ስድስት፡- ስርዓተ-ፆታን ወደ ፖሊሲ እና ፕሮግራም ማዋሀድ
በዚህ ጉዳይ ላይ የሥርዓተ-ፆታ ትንተና ዓላማ በእያንዳንዱ የፖሊሲ ልማት ሂደት ውስጥ ስርዓተ-ጾታን
3
ማዋሃድ ነው። በፖሊሲ ልማት ወቅት መከተል ያለብን ስምንት የስርዓተ-ፆታ ትንተና ደረጃዎች አሉ።
በእያንዳንዱ የፖሊሲ ልማት ሂደት ውስጥ ተገቢውን ትኩረት የሚሹ የስርዓተ-ፆታ አመለካከቶችን ጨምሮ
ሊነሱ የሚገባቸው ጥያቄዎች አሉ።

6.1. የመማር ዓላማዎች

በዚህ ክፍለ ጊዜ መጨረሻ ተሳታፊዎች በፖሊሲ ቀረጻ ወቅት አጠቃላይ የስርዓተ-ፆታ ትንታኔን ማካሄድ
ይችላሉ፡-

 የፖሊሲ ልማት ወይም ትንተና የሚያስፈልገው ችግር ወይም እድልን መለየት

 ለፖሊሲው የሚፈለጉ ግቦችን እና የሚጠበቁ ውጤቶችን መለየት።
 ጥናትና ምርምር ማካሄድ
 አማራጮችን ማዳበር እና መተንተን (የተፅዕኖ ትንታኔዎችን ጨምሮ፣ ለእያንዳንዱ አማራጭ
የሚዘጋጅ)
 ፖሊሲውን በውጤታማ መንገድ ማስተላለፍ እና የትንታኔ ጥራት መገምገም

እንዲሁም ተሳታፊዎች የፕሮጀክት ዑደትን በማቀድ የስርዓተ-ፆታ ትንተና በሚከተሉት መንገዶች ማካሄድ
ይችላሉ።
 የፍላጎት ትንተና እና የባለድርሻ አካላት ትንተና
 የፕሮጀክት ግብ ልየታ
 የፕሮጀክት ስልቶችን ልየታ
 የፕሮጀክት ውጤቶች ዝግጅት
 የፕሮጀክት በጀት ማውጣት እና የስራ እቅድ ዝግጅት
 የፕሮጀክት ክትትልና ግምገማ ስልት መንደፍ

6.2. ቆይታ

3 ሰዓታት

6.3. ሞጁል አጀንዳ

ያለፈውን ሞጁል ማዘጋጀት እና እንደገና ማሰስ (10 ደቂቃዎች)

ክፍል 1፡- በፖሊሲ ቀረጻ ወቅት የስርዓተ-ፆታ ትንተና (70 ደቂቃ)

3
የስርዓተ-ጾታ ትንተና፣ የፖሊሲ ማውጣት መመሪያ፣ ካናዳ፤ 1996 እ.ኤ.አ

- 61 -
ክፍል 2፡- የስርዓተ-ፆታ ትንተና በፕሮጀክት ዑደቶችን በማቀድ ጊዜ (90 ደቂቃ)
ማጠቃለያ (10 ደቂቃ)
6.4. ክፍል ፍሰት

ክፍለ ጊዜ 1፡- በፖሊሲ ዲዛይን ወቅት የስርዓተ-ፆታ ትንተና

ጊዜ:- 70 ደቂቃዎች

ደረጃ 1፡- ጉዳዩን መለየት፣ መወሰን እና ማጣራት

የፖሊሲ ትንተና ብዙውን ጊዜ የፖሊሲ ልማት ወይም ትንተና የሚያስፈልገው ችግር ወይም እድል
በመለየት ይጀምራል። ይህ ደረጃ የጉዳዩን ተፈጥሮ፣ ወሰን እና አስፈላጊነት በፖሊሲ አጀንዳው ላይ
ማስቀመጥ ያስቻለውን አሁን ባለው የፖሊሲ አካባቢ አውድ ውስጥ መወሰንን ያካትታል።

ትኩረት የሚሹ የስርዓተ-ፆታ አመለካከቶች-

 የሴቶች እና የወንዶች የተለያዩ ልምዶችን ግምት ውስጥ ማስገባት
 በሴቶችና በወንዶች ላይ የሚደረጉ ፍርደ-ገምዳይ አመለካከቶችንና ሥልታዊ መድሎዎችን
አታጠናክሩ፤
 ፖሊሲው በሴቶች እና በወንዶች ላይ ያለው ተጽእኖ ለዩ፤
 ጉዳዩን በመለየት ተግባር ላይ ሴቶችንም ሆነ ወንዶችን ያሳትፉ።

ደረጃ 2፡- የሚፈለጉትን ግቦች እና የሚጠበቁ ውጤቶችን ይግለጹ

በዚህ ደረጃ፣ ለፖሊሲው የሚፈለጉ ግቦች እና የሚጠበቁ ውጤቶች ቀርበዋል፡፡ የታቀዱ/ያልታሰቡ

ውጤቶች ትንተና ብዙውን ጊዜ ፖሊሲው ሌሎች ፖሊሲዎችን ወይም የመንግስት ዓላማዎችን ሊያሟሉ
ወይም ሊያደናቅፍ የሚችልበትን ደረጃ ይመረምራል። የውጤት አመላካቾች፣ የክትትል ሂደቶች፣ ውጤቶችን
በመግለጽ ላይ አጋሮች እና ለውጤቶች ተጠያቂነት ብዙውን ጊዜ በዚህ ምዕራፍ ውስጥ ይታሰባሉ።

ውጤቱን ለመወሰን የስርዓተ-ፆታ አመለካከቶች-

 ለፍትሃዊ ውጤቶች የተለያዩ እርምጃዎች ያስፈልጉ ይሆናል፤

 የመንግስት፣ የህዝብ እና ሌሎች ባለድርሻ አካላት የሚጠበቁ ውጤቶች የሴቶችንና የወንዶችን
ጥቅም ታሳቢ ያደረጉ እንዲሆኑ መተንተን ያስፈልጋል።
 የህብረተሰቡን መሰናክሎች የሚያፈርሱ እና በሴቶች እና በወንዶች መካከል ያለውን ኢፍትሃዊ
ሁኔታዎች የሚያሻሽሉ ውጤቶችን በጥንቃቄ መምረጥ ያሰፈልጋል፤
 የስርዓተ-ፆታ እና/ወይም ሌሎች የብዝሃነት ገጽታዎች በፖሊሲ አተገባበር ላይ የሚያደርሱትን
ውጤት ግምት ውስጥ በማስገባት በርካታ ውጤቶችን የመለየት አስፈላጊነት፤
 ለሴቶች እና ለወንዶች የተለያዩ ውጤቶች ካሉ እነዚህ እኩል ግምት ውስጥ መግባት አለባቸው፤
የሴቶች ውጤት ለ"ዋና" ፖሊሲ ተጨማሪ መሆን የለበትም።

- 62 -
  የትኛዎቹ ፆታ-ተኮር ሁኔታዎች ውጤቱን የማሳካት እድሎችን ሊቀይሩ ይችላሉ-ለምሳሌ እርግዝና፣
በስራ ቦታ የሚደርስ ትንኮሳ፣ የህጻናት እንክብካቤ እጦት፣ አዛውንቶችን መንከባከብ፣ ሁሉም
በፖሊሲው ውስጥ የማይታወቁ ከሆነ አወንታዊ ውጤቶችን ሊቀንሱ የሚችሉ ተለዋዋጮች
ናቸው።

ደረጃ 3፡- የመረጃ እና የምክክር ግብዓቶችን ይግለጹ

ይህ ደረጃ ብዙውን ጊዜ የሚከናወነው ከምርምር ደረጃ ጋር ነው። ምን ዓይነት ዕውቀት

እንደሚያስፈልግ እና የትኞቹ ምንጮች መረጃውን በተሻለ ሁኔታ ሊሰጡ እንደሚችሉ ይመለከታል፡፡
በመረጃ አሰባሰብ እና ትንተና ውስጥ የሚገኙ እና ተዛማጅ የመረጃ ምንጮች እና አጋሮች ተለይተዋል።

የመረጃ እና የምክክር ግብአቶችን ለመወሰን የስርዓተ-ፆታ አመለካከቶች፡-

 ከሴቶች ቡድኖች መረጃ መሰብሰብን ማረጋገጥ፤

 ከሁለተኛ ደረጃ መረጃ በተጨማሪ የመጀመሪያ ደረጃ መረጃዎችን ማሰባሰብን የሚይጠይቁ በፆታ
የተከፋፈለ መረጃ የማግኘት አስፈላጊነት።

ደረጃ 4፡- ምርምር ማካሄድ

ይህ ደረጃ የምርምር ንድፉን እና መደረግ ያለበትን የትንታኔ አይነት (ለምሳሌ ወጪ/ጥቅማጥቅም፣

ማህበራዊ ተፅእኖ፣ ከመንግስት ጋር ያሉ ግንኙነቶች ወዘተ) ያብራራል። ተግባራት እና የአሰራር ስልቶች
የሚተነተኑበት እና የመረጃ አቀራረብ ሁኔታዎች የሚብራሩት እዚህ ነው፡፡

ጥናትን ለማካሄድ ትኩረት ሊሰጣቸው የሚገባ የስርዓተ-ፆታ አመለካከቶች፡-

 የጥናት ጥያቄዎች ለሴቶችም ሆነ ለወንዶች የተለየ ሁኔታን ለማገናዘብ ከተፈለገ ለሁለቱም ሴቶች
እና ወንዶች የተለየ ማጣቀሻ ማድረግ አለባቸው።

 የምርምር ንድፍ የማህበራዊ ሂደቶችን ለመረዳት ጾታን እንደ አንድ የትንታኔ መሳሪያ ማካተት
አለበት፤

 የምርምር አካሄዶች የስርዓተ-ፆታ ጉዳዮችን መልስ መስጠት የሚችሉ መሆን አለባቸው፤

 ከሴቶች እና ከወንዶች ጋር ምክክር ያስፈልገዋል።

ደረጃ 5፡- አማራጮችን ማዘጋጀት እና መመርመር

የአማራጮች ትንተና እና ውጤታቸው እና አንድምታዎቻቸው ግልጽ እና የተጣሩ መሆን አለባቸው፡፡

የአማራጮች ግንኙነት እና በነባር ፖሊሲዎች፣ መርሃ ግብሮች እና ህጎች ላይ ያላቸው ተፅእኖም ተጠንቷል-
ለምሳሌ፡- ኢኮኖሚያዊ፣ ማህበራዊ፣ ፍትሃዊነት፣ ማህበረሰብ፣ አካባቢ ወዘተ፡፡የተፅዕኖ ትንተናዎች

- 63 -
ለእያንዳንዱ አማራጭ በተሻለ ሁኔታ ይዘጋጃሉ ፣ የአተገባበሩ ሀላፊነት እና የሚፈለገው ግብዓትም እንዲሁ
ተመርምሯል፡፡

አማራጮችን ለመለየት የስርዓተ-ፆታ አመለካከቶች፡-

 አማራጮች እንዴት ለሴቶችም ሆነ ለወንዶች የተለየ ጥቅምችን ይሰጣሉ ወይም ጉዳት ያመጣሉ?
 እያንዳንዱ አማራጭ ፍርደ ገምዳይ አመለካከቶችን እና ሥርዓታዊ መድሎዎችን እንዴት
ያጠናክራል ወይም ይሞግታል?
 አማራጮች የስርዓተ-ፆታን ፍትሃዊነት እንዴት ሊደግፉ ይችላሉ፤ አድልዎንስ እንዴት ያሰወግዳሉ?
ፍትሃዊነት የት ሊጣስ ይችላል? ይህ በእያንዳንዱ አማራጭ የዋጋ/የጥቅም ትንተና ላይ ግልጽ
መሆን አለበት።
 ለስርዓተ-ፆታ ትኩረት የሚስብ አማራጭ አለመቀበል የሚያስከትለው መዘዝ ምንድን ነው?
ለሴቶች? ለመንግስት? በእያንዳንዱ አማራጭ ውስጥ ጾታ-ተኮር እርምጃዎችን ጨምሮ፡፡

ደረጃ 6፡- ምክረ-ሃሳቦችን ይስጡ

የምክረ-ሀሳብ አማራጮች ብዙውን ጊዜ የትብብር ጥረት ያጠናክራል፣ አንዳንድ ጊዜ በቀጥታ

በህዝብ አስተያየት እና ምክክር ላይ ይመሰረታል፡፡ የምክረ-ሃሳቦቹ አሰፈላጊነት ከአማራጮች ትንተና
የሚወሰድ ሲሆን እያንዳንዱን ምክረ-ሃሳብ ከአመቺ እና የማይጠቅሙ ተፅዕኖዎች፣ እንድምታዎች እና
የፖሊሲው አካባቢ አንፃር ያቀርባል።

ምክረ-ሃሳቦችን ለማዘጋጀት እና ውሳኔን ለማግኘት የስርዓተ-ፆታ አመለካከትን ለማረጋገጥ የሚከተሉትን

ታሳቢ ያድርጉ፡-

 የስርዓተ-ፆታ ፍትሃዊነትን አማራጮችን ለመመዘን ምክረ-ሃሳቦችን ለመስጠት ዋና አካል ነው፤

ምክረ-ሃሳቦች በጾታ-ፍትሃዊ ተሳትፎ በታቀዱት እርምጃዎች ሕጋዊ፣ ኢኮኖሚያዊ፣ ማህበራዊ
ወይም ባህላዊ ገደቦች እንደሌላቸው ማረጋገጥ፣
 በፆታ፣በማህበራዊ እና ኢኮኖሚያዊ ልየነቶች ላይ ተመስርቶ የሚደረግ ማንኛውም ልዩነት
ውጤቶች ለውሳኔ ሰጭዎች እንዴት እንደሚተላለፉ፤
 መንግስት ለጾታ ፍትሃዊነት ካለው ቁርጠኝነት አንፃር የሚለዩ ምክረ-ሃሳቦች የሚያስከትሉትን
መዘዝ እና ምክረ-ሃሳቦች እነዚህን አላማዎች የሚደግፍ ከሆነ እንዴ እንደሆነ ማብራራት፤
 ፖሊሲው ሥርዓተ ፆታን በተላበሰ እና ፍትሃዊ በሆነ መንገድ መተግበሩን ለማረጋገጥ በአስተያየት
ዘዴዎች መዘርዘር፤
 የተመከረው አማራጭ የእሴቶች ግጭትን የሚያስከትል ከሆነ፣ ፆታን የሚነካ ውሳኔ አሰጣጥን
ለማረጋገጥ የውሳኔ ሃሳቦችዎን እንዴት እንደሚገልጹ ማሰተዋል።

- 64 -
 ደረጃ 7፡- ፖሊሲውን ያነጋግሩ

በምክረ-ሃሳቡ የተመረጠው ፖሊሲ ማሳወቅ ተቀባይነትና አተገባበር ላይ ጉልህ ሚና ይጫወታል።

የመንግስት አላማ እና የፖሊሲው፣ የፕሮግራሙ እና የህግ አወጣጥ ተፅእኖዎች መረዳታቸውን ለማረጋገጥ
ጊዜ፣ የሚዲያ ምርጫ፣ ቋንቋ እና የህዝብ ተሳትፎ አስፈላጊ ናቸው። የአጋር እና የአማካሪ ቡድኖች ተሳትፎ
እና እውቅና በመንግስት እና በህዝብ ውስጥ ፖሊሲዎችን የማስተላለፍ ቁልፍ አካል ሊሆን ይችላል።

ፖሊሲዎችን ለሰዎች ለማድረስ የስርዓተ-ፆታ አመለካከትን ለማረጋገጥ የሚከተሉትን ከግምት

ያሰገቡ፡-

 መልእክቱ ለሴቶችም ሆነ ለወንዶች መነገር አለበት፤

 ለሴቶች እና ለወንዶች የሚደርሱ የግንኙነት ስልቶችን መንደፍ፤ የፍትሃዊነት ቡድኖች አባላት
ለሆኑ ሴቶች እና ወንዶች መረጃ እንዴት እንደሚተላለፍ፤
 የፖሊሲውን የስርዓተ-ፆታ አንድምታ እንዴት ማጉላት ይቻላል፤
 በፖሊሲ ልማት እና ትንተና ሂደት ውስጥ የሴቶች እና የወንዶች ተሳትፎ እና አስተዋፅዖ እንዴት
እውቅና እና መረጃ ይሰጣል።
 ተመሳሳይ የእኩልነት ግቦችን ያላቸው ድርጅቶች በፖሊሲዎች ለማጋራት በጋራ ሊሳተፉ ይችላሉ፤
 በግንኙነት ወቅት ጥቅም ላይ የሚውሉ ምሳሌዎች፣ ቋንቋ እና ምልክቶች ስርዓተ-ፆታን የሚያውቁ
እና ብዝሃነትን ያገናዘቡ መሆናቸውን እንዴት ማረጋገጥ እንደሚቻል።

ደረጃ 8፡- የትንተናውን ጥራት ይገምግሙ

በዚህ ደረጃ የመተንተን ሂደቱን መገምገም አስፈላጊ ነው፡፡

የትንተናውን ጥራት ለመገምገም የስርዓተ-ፆታ አመለካከትን ለማረጋገጥ፣ የሚከተለውን

አስቡበት፡-

 በመተንተን ውስጥ በሙሉ ስርዓተ-ፆታን የሚመለከቱ ጥያቄዎችን ማቀናጀት፤

 የስርዓተ-ፆታ አንድምታ በፖሊሲው አውድ ውስጥ፣ እና በፖሊሲው ውስጥ በመንግስት ቅድሚያ
የሚሰጣቸው ጉዳዮች ላይ ግልጽ ማድረግ፤
 ለእያንዳንዱ አማራጭ የስርዓተ-ፆታ አንድምታ ምን እንደሆነ እና ምክረ-ሀሳቦች የስርዓተ-ፆታ
ፍትሃዊነትን ለምን እንደሚደግፍ እና የሴቶችን ነጻት፣ እድሎች እና ተሳትፎ እንደሚያበረታታ
በግልፅ ማቅረብ።
 የይገባኛል ጥያቄዎች አግባብነት ባለው፣ በጾታ-የተከፋፈለ መረጃ፣ እና/ወይም፣ ከታማኝ መረጃ
ሰጪዎች አስተማማኝ መረጃ ጋር ማረጋገጥ፤
 ይህንን መረጃ እንደ ታሪካዊ መረጃ፣ የፖሊሲ አውድ፣ ከሌሎች ስልጣኖች ንፅፅር መረጃ፣
ማህበረሰቡን መሰረት ያደረጉ መረጃዎች እና ጥናቶች ካሉ የፖሊሲው አከባቢ አግባብ ካለው
ግምት ጋር ማመጣጠን፤

- 65 -
  የስርዓተ-ፆታ ፍትሃዊነትን በተጨባጭ መንገድ የሚደግፉ ፖሊሲዎችን በሚመለከት ያሉ ምክረ-
ሃሳቦችን ማቅረብ እና የስርዓተ-ፆታ ፍትሃዊነት እንዴት ሚዛናዊ እና ከሌሎች የመንግስት ቅድሚያ
ከሚሰጣቸው ጉዳዮች እና ታሳቢዎች ጋር እንደሚጣጣሙ ማሳየት።
 በቀላሉ ለማስታወስ፣ ሰልጣኞች በምሳሌዎች ደረጃዎቹን በሥዕላዊ መግለጫው ሊያብራራ
ይችላል።

ክፍለ ጊዜ 2፡- የፕሮጀክት ዑደት እቅድ ውስጥ የስርዓተ-ፆታ ትንተና ማድረግ

ጊዜ:- 90 ደቂቃዎች

የስርዓተ-ፆታ ትንተና የፕሮጀክት ንድፍ እና እቅድ መሰረታዊ ደረጃዎችን ማሳወቅ አለበት፡፡

የመተንተን ጥልቀት እና ደረጃ የሚወሰነው በተወሰኑ ሁኔታዎች ላይ ነው፡፡

መሟሟቅ

 ተሳታፊዎች በፕሮጀክት ዲዛይን/ዕቅድ ወቅት የሴቶችንና የወንዶችን ፍላጎት ለመለየት ምን

እንደሚያደርጉ በቡድን በቡድን እንዲያንፀባርቁ ይጠይቋቸው።
 ቡድኖቹ ሃሳባቸውን በምልአተ ጉባኤው ያቅርቡ።
 የስርዓተ-ፆታ ትንተና በእያንዳንዱ የፕሮጀክት ዑደት ደረጃ (የፕሮጀክት ቀረጻ፣ እቅድ፣ ትግበራ፣
ክትትል እና ግምገማ) መከናወን እንዳለበት ያስረዷቸው።

የፍላጎት እና የባለድርሻ አካላት ትንተና

በፕሮጀክት/ፕሮግራሞች ዲዛይን ወቅት የፍላጎት ትንተና እና የባለድርሻ አካላት ትንተና ይካሄዳል።

ፍላጎቶች/ጉዳዮችን ለመለየት የሚከተሉት ጥያቄዎች ይጠየቃሉ።

 በፕሮጀክቱ/በፕሮግራሙ በኩል የተመለከተው ጉዳይ ምንድን ነው?

 በዒላማው አካባቢ ያለውን የስርዓተ-ፆታ ግንኙነት ይረዱ።
 የሴቶችን ቅድሚያ የሚሰጣቸውን ነገሮች እና ፍላጎቶችን መለየት።
 ፕሮጀክቱ የሚፈጥራቸውን የሴቶች ተሳትፎ ወይም ከፕሮጀክቱ ተጠቃሚ እንዲሆኑ እንቅፋቶችን
ፕሮጀክቱ የሚፈጥራቸው የሥርዓተ-ፆታ እኩልነት እድሎችን ጨምሮ ልየታ ማድረግ፡፡
 የስርዓተ-ፆታ ልዩነት ምንድን ነው? ለእነዚህ የስርዓተ-ፆታ ልዩነቶች መንስኤዎቻቸው ምንድን
ናቸው?
 የተመለከተው ጉዳይ በሴቶችና በወንዶች ላይ የተለያየ ተጽእኖ አለው?
 የታለሙ ቡድኖች እነማን ናቸው?
 ባለድርሻ አካላት እነማን ናቸው?

- 66 -
የፕሮጀክት ግብ መለያ

 ፕሮጀክቱ/ፕሮግራሙ ማንን ተጠቃሚ ለማድረግ ታስቦ የተዘጋጀ ነው?

 የስርዓተ-ፆታ ጉዳዮች በፕሮጀክቱ ምን ያህል ተካተዋል?
 የተቀመጠው ግብ የስርዓተ-ፆታ እኩልነትን ለማሻሻል ምን ያህል ቁርጠኝነት አለው?

የፕሮጀክት ስልቶችን መለየት

 ፕሮጀክቱ በሴቶች እና በወንዶች ላይ የሚገመተው አሉታዊ ተጽእኖ (ማለትም የስራ ጫና

መጨመር፣ እንደ ብድር፣ ውሃ፣ መሬት እና ቴክኖሎጂ ያሉ ሀብቶችን ማግኘት ማጣት) አለው?
 የታቀደው ፕሮጀክት በወንዶች እና በሴቶች ሁኔታ ውስጥ ያሉትን ኢ-እኩልነት ችግሮችን ይቀንሳል
ወይም ይሞግታል?
 የታቀደው ፕሮጀክት የሴቶችን እና የወንዶችን ፍርደ-ገምዳይ አመለካከት እና ሚናቸውን
በማንኛውም መንገድ ይለውጠዋል?
 የስርዓተ-ፆታ አመለካከትን ለማጠናከር ምን አማራጮች መታየት አለባቸው?
 ለለውጥ እድሎች ወይም የመግቢያ ነጥቦች የት አሉ? እና እንዴት በተሻለ ሁኔታ ጥቅም ላይ
ሊውሉ ይችላሉ?
 ሴቶች ደካማ ቦታ ቢኖራቸውም በፕሮጀክቱ እንዲሳተፉ ለማበረታታት እና ለማስቻል ምን ልዩ
ዘዴዎች ሊቀርቡ ይችላሉ?
 ሴቶች የራሳቸውን ህይወት የመምራት እና ችግሮችን ለመፍታት የጋራ እርምጃ የመውሰድ
ችሎታቸው የረዥም ጊዜ ተጽእኖ ምንድነው?

የፕሮጀክት ውጤቶች መፈጠር

የፕሮጀክት ቋሚም ይሁን ጊዜያዊ ውጤቶች እንዲሁም ከስርዓተ-ፆታ ትንተና ተጠቃሚ መሆን
አለባቸው። በፕሮጀክቱ ውጤቶች ወንዶች እና ሴቶች ፍትሃዊ ተጠቃሚ መሆናቸውን ማረጋገጥ አስፈላጊ
ነው፡፡ ስለዚህ ፕሮጀክቱ በአጭርና በረጅም ጊዜ የሚያስገኘው የስርዓተ-ፆታ እኩልነት ውጤት በግልፅ
መቀመጥ አለበት።
 የታቀደው የፕሮጀክት ውጤት ማዕቀፍ በትንተናው ውስጥ የተገለጹትን የስርዓተ-ፆታ
አለመመጣጠን መለኪያዎችን እንዴት እንደሚፈታ ይገልጻል? ተለይተው የታወቁ የስርዓተ-ፆታ
ክፍተቶችን ለመዝጋት ልዩ ኢላማዎችን ያካትታል? ካልሆነ ለምን እንዳልተገመተ ማብራሪያ
ተሰጥቷል?
 ለሴቶች እና ለወንዶች ያለውን ጠቀሜታ ግምት ውስጥ በማስገባት ውጤቶቹ ታቅደዋል?
 የተለየ የስርዓተ-ፆታ ውጤት እና የውጤት አመልካቾች እና/ወይ ቁልፍ ጥያቄዎች ተዘጋጅተዋል?

- 67 -
የፕሮጀክት በጀት እና የስራ እቅድ

ለስርዓተ-ፆታ እኩልነት እና ለሴቶች ማብቃት በቂ ግብአት ተመድቧል? ጥሩ በጀት ማውጣት እና እቅድ

ማውጣት ጥሩ ስሜት ይፈጥራል፡፡ የሚከተሉት እርምጃዎች መወሰድ አለባቸው፡፡

 የበጀት እና የሥራ ዕቅድ ዝግጅት፣ ከፕሮፖዛል፣ ዓላማዎች እና ስትራቴጂዎች ጋር መጣጣም።

ሀብቶችን መለየት እና በጀት እና የስራ እቅዱን ወጪ ቆጣቢ በሆነ መንገድ ይንደፉ።
 የበጀት እና የስራ እቅድ መገምገም በጀቱ እና የስራ እቅዱ ተግባራዊ እና ምክንያታዊ መሆኑን
ለማረጋገጥ።
 የበጀት እና የስራ እቅድ ክትትል፡- የአፈጻጸም እና የፋይናንስ ገጽታዎችን ማገናኘት። ለልዩነት
ትንተና ትኩረት ተሰጥቷል።

የፕሮጀክት ክትትል እና ግምገማ

 በፕሮጀክቱ ትግበራ ወቅት ከስርዓተ-ፆታ አንፃር ክትትልን ለማረጋገጥ የስርዓተ-ፆታ ትንተና

ያስፈልጋል።
 የስርዓተ-ፆታ ትንተና በእቅድ ምእራፍ በክትትል እና ግምገማ ምዕራፍ ላይ ኢላማዎች እና ግቦች
ምን ያህል በሂደት ላይ እንዳሉ ወይም እየተፈጸሙ መሆናቸውን ለማረጋገጥ ያስችላል።
 የሚለኩ የስርዓተ-ፆታ አመላካቾች በቦታው ላይ ላለው ፕሮጀክት/ፕሮግራም ተስማሚ ናቸው?
 ፕሮጀክቱ ለስርዓተ-ፆታ እኩልነት እና ሴቶችን ለማብቃት ያለውን አስተዋፅኦ ለመከታተል ልዩ
ተግባራት፣ ሀብቶች እና ኃላፊነቶች አሉ?

መልመጃ፡- አሰልጣኙ ሰልጣኞች ከላይ ያሉትን መለኪያዎች/በቼክሊስት በመተግበር ትንታኔውን

እንዲለማመዱ የጉዳይ ጥናት ያቅርቡ።

- 68 -
ሞዱል ሰባት፡- አነስተኛ እና ባህላዊ ማዕድን የማምረት ስራ እና ስርዓተ-
ጾታ
ይህ ሞጁል የተነደፈው የስርዓተ-ፆታ አለመመጣጠን እንዴት እንደሚፈጠር፣ እንደሚቀጥል እና
በተለያዩ መንገዶች እንደሚጨመሩ ጥልቅ ግንዛቤን ለመስጠት ነው። ይህም የህጻናትን የጉልበት ብዝበዛ
በለጋ እድሜያቸው የስርዓተ-ፆታ ሚናን እና የህጻናትን መብትን የሚነፈግ እና የተለያዩ ጾታዊ እና ጾታን
መሰረት ያደረጉ ጥቃቶች የሀይል አለመጣጣምን/ ኢ-እኩልነትን የሚያጠናክሩ የስነ-ተዋልዶ እና በጾታዊ
ጤና አደጋዎች የሴቶችን ተጋላጭነት የሚጨምሩ ጉዳዮችን ያያል። የመንግስት ተዋናዮችን ግዴታዎች እና
ህግን እንዲሁም ሌሎች ተዋናዮችን በባህላዊ እና አነስተኛ የወርቅ ማዕድን ማውጣት ስራ (ASSGM)
ማህበረሰቦች ውስጥ የሚጫወቱትን ሚና ስትመረምር፣ በጋራ ሴቶችን ማብቃት ላይ በማተኮር እነዚህን
ተግዳሮቶች ለመፍታት ስልቶችን ይዘረዝራሉ።

7.1. የመማር ዓላማዎች

በዚህ ክፍለ ጊዜ መጨረሻ ተሳታፊዎች የሚከተሉትን ማድረግ ይችላሉ፡-

 በባህላዊ እና አነስተኛ የወርቅ ማዕድን ማውጣት ስራ (ASSGM) ማህበረሰቦች ውስጥ የስርዓተ-

ፆታ አለመመጣጠን የሚመሰረቱበት እና የሚጠበቁባቸውን አምስት መንገዶች ይዘርዝሩ።
 ጾታዊ እና ጾታን መሰረት ያደረጉ ጥቃቶች እና የህጻናት ጉልበት ብዝበዛ ለስርዓተ-ፆታ
አለመመጣጠን እንዴት አስተዋጽኦ እንደሚያበረክቱ እና እንደሚያመጡ ግለጽ።
 በባህላዊ እና አነስተኛ የወርቅ ማዕድን ማውጣት ስራ (ASSGM) ውስጥ የሴቶችን ማብቃት
ለመደገፍ ቢያንስ አራት ስልቶችን እና ድርጊቶችን መለየት።

7.2. ቆይታ

5 ሰዓታት

7.3. ሞጁል አጀንዳ

ክፍል 1፡- የASM ባህሪያት

ክፍል 2፡- የስርዓተ-ፆታ ጉዳዮች በASGM የምርት ስርዓት

ክፍል 3፡-የስርዓተ-ፆታ ሚናዎች እና የተጽኖዎች እና ጥቅሞች ስርጭት ክፍል

4፡- የተማሩትን ቁልፍ ትምህርቶች እና መወሰድ ያለባቸውን ተግባራት መለየት

- 69 -
 7.4. የክፍል ፍሰት

ክፍለ ጊዜ 1፡- የ ASM ባህሪያት

ጊዜ:- 60 ደቂቃዎች

ተሳታፊዎችን በሶስት ቡድን ውስጥ የኢትዮጵያን አነስተኛ እና ባህላዊ ማዕድን የማምረት ስራ

ዘርፍ ባህሪያትን እንዲለዩ ይጠይቋቸው። ሴቶች በየትኛው ባህላዊ ማዕድን የማምረት ስራ ሂደት ውስጥ
እንደሚሳተፉ፣ በተሳትፎአቸው ላይ አሉታዊ ተጽእኖ የሚፈጥሩ ጉዳዮችን እና እነዚህ ከወንዶች አቻዎቻቸው
የተለዩ መሆናቸውን/አለመሆናቸውን እንዲገልጹ ተሳታፊዎችን ይጠይቁ።

በውይይት በባህላዊ ማዕድን የማምረት ስራ ላይ በሚከተለው ማስታወሻዎች ላይ ተመስርተው በምልአተ

ጉባኤው ተወያዩ።

ባህላዊ የማዕድን ማምረት ስራ (ASM) አንድ ወይም ጥቂት ሰዎችን የሚቀጥሩ ጥቃቅን ወይም
አነስተኛ ኢንተርፕራይዞችን ሊያመለክት ይችላል ወይም በጣም የተደራጁ የሰው ኃይል ሰንሰለት ውስብስብ
እና በደንብ የተመሰረቱ ድርጅታዊ መዋቅሮችን ሊያካትት ይችላል፡፡ ASM በተለምዶ መሰረታዊ
መሳሪያዎችን ያካትታል ነገር ግን በአንዳንድ ሁኔታዎች መሰረታዊ መሳሪያዎችን እንደ የውሃ ፓምፖች
ወይም ጃክሃመር ወይም ከባድ ማሽኖችን ሊያካትት ይችላል፡፡

ባህላዊ የማዕድን ማምረት ስራ (ASM) በዓለም አቀፍ ደረጃ ብዙ ሰዎች ተሰማርተውበት የሚገኝ
የስራ ዘርፍ ነው፡፡ በጀርመን ፌደራል ዓለም አቀፍ ትብብር ድርጅት (GIZ) የተዘጋጀው የስርዓተ-ጾታ እና
ማዕድንኢንሳይክሎፔዲያ፡ ኪይ ኢኒሼቲቭስ፣ ምርጥ ልምምዶች እና ተዋናዮች ሪፖርት እንደሚያሳየው ዘርፉ
በአፍሪካ ከ40-50 በመቶ የሚገመት ግዙፍ ሴት የሰው ኃይል አለው።

ከፍተኛ ቁጥር ያለው የሰው ሃይል የመቅጠር አቅምን በማጎልበት እና ለሀገር ውስጥ ኢኮኖሚ ልማት
የበኩሉን አስተዋፅኦ በማበርከት እና የኤክስፖርት ገቢን በመጨመር በፍጥነት እያደገ ያለ ዘርፍ ነው። ዘርፉ
አወንታዊ አስተዋጾ የሚያበረክተውን ያህል አሉታዊ ማህበረ-ኢኮኖሚያዊ እና አካባቢያዊ ተፅእኖዎችም
አሉት።

አንዳንድ የ ASM የተለመዱ ባህሪያት የሚከተሉትን ያካትታሉ:

 ከመደበኛ እስከ መደበኛ እና ያልተደራጀ ወይም በሚገባ የተደራጀ ሊሆን ይችላል።

 ከገጠር ድህነት እና ለገቢ ማስገኛ የተሻለ እድል ከሚሰጡ አማራጮች እጥረት ጋር በጥብቅ
የተያያዘ ነው።
 በስራው ላይ ያለው ተሳትፎ ብዙ ጊዜ ከሸቀጦች ዋጋ ጋር ይለዋወጣል።
 በቀላል የኪራይ ውል እና/ወይም አብሮ መኖርን ሊያካትት ይችላል።
 አንዳንድ ጊዜ ወቅታዊ ነው፤ የማዕድን ሥራዎች በየወቅቱ ከእርሻ፣ ከአሳ ማስገር ወይም ከሌሎች
ተግባራት ጋር ይለዋወጣሉ።

- 70 -
  በተለምዶ ሰራተኛን የሚጨምር ቢሆንም ውስብስብ የሰው ኃይል አወቃቀሮች፣ ሂደቶች እና
ግንኙነቶች ሊኖሩት ይችላል።
 ደካማ ካፒታላይዜሽን እና የእውቀት እና የክህሎት እጥረት ያለበት በመሆኑ ብዙውን ጊዜ ዝቅተኛ
የቴክኖሎጂ ደረጃዎችን ይተገበራል።
 በጣም ዝቅተኛ ደሞዝ እና አንዳንድ ጊዜ ደህንነታቸው ያልተጠበቀ ስራዎችን ይሰጣል፣ እና
የጉልበት ብዝበዛ የበዛበት የሰራተኛ ግንኙነቶችን ሊያካትት ይችላል (ለምሳሌ ህጻናትን እና አቅመ
ደካሞችን በተመለከተ) ።
 ብዙ ጊዜ አሉታዊ የአካባቢ ተጽዕኖ አለው፤ የማዕድን ቆፋሪዎችን እና የአካባቢን ስነ-ምህዳር ጤናን
ይጎዳል እና ሌሎች የገጠር ኑሮዎችን እንደ ግብርና እና ዓሳ ማጥመድ የመሳሰሉትን ይጎዳል።
 ብዙ ጊዜ በሕገወጥ መንገድ የሚሠሩትን ተከታታይ መካከለኛ ገዥዎችን ያጠቃልላል።
 የከበሩ ድንጋዮችን እና ብረቶችን (እንደ አልማዝ፣ ሩቢ፣ ወርቅ እና ብር ያሉ) እንዲሁም የኢንዱስትሪ
ማዕድናትን (እንደ ድንጋይ ክምሮች፣ አሸዋ፣ ሸክላ እና ጨው ያሉ) እና አንዳንድ ቤዝ ብረቶች (እንደ
ቆርቆሮ፣ ተንግስተን ወይም ታንታለም) ያካትታል።

ክፍለ ጊዜ 2፡- በባህላዊ የማዕድን የምርት ስርዓት ውስጥ ያሉ የስርዓተ-ፆታ ጉዳዮች

ጊዜ:- 120 ደቂቃዎች

ይህ ክፍለ ጊዜ የጉዳይ ጥናትን ለመተንተን እና ውጤቱን በምልአተ ጉባኤው ላይ ሪፖርት ለማድረግ

አነስተኛ የቡድን ስራን ያካትታል። በተመሳሳዩ ርዕሰ ጉዳዮች ላይ ሪፖርት ማድረግ ተደጋጋሚ እና አሰልቺ
ሊሆን ስለሚችል እያንዳንዱ ቡድን ትንሽ የተለየ የትንታኔ ዓላማ ቢኖረው ይመረጣል።

የጉዳይ ጥናቶች የተወሰነ የማንበብ ደረጃ ስለሚያስፈልጋቸው፣ እያንዳንዱ ቡድን ከሌላኛው ጋር

ከፍተኛ የሆነ ማንበብና መጻፍ እና የትምህርት ደረጃ ያላቸው ሰዎች ጥሩ ድብልቅ እንዳላቸው ያረጋግጡ።
በአጠቃላይ ዝቅተኛ የቋንቋ እና የመጻፍ ደረጃ ላላቸው ያልተቀላቀሉ ቡድኖች፣ በሣጥን 2-E ውስጥ
የሚገኘውን የአህጽሮተ ቃል እትም ይጠቀሙ እና ከተሳታፊዎች ጋር አብረው ይገምግሙ።

(ሀ) የትናንሽ ቡድን እንቅስቃሴ መግቢያ (15 ደቂቃ)

እንኳን ደህና መጣችሁ ሰልጣኞች ወደ ክፍለ-ጊዜው ተመለሱ። ቡድኑ ቀርፋፋ መስሎ ከታየ፣ ቡድኑን
ለማነቃቃት አጭር “የማነቃቂያ” እንቅስቃሴን ያከናውኑ።

 በቀደሙት ክፍለ-ጊዜዎች እያንዳንዳችን ከውልደታችን ጊዜ ጀምሮ በህጋዊ መንገድ ሰብአዊ

መብቶቻችንን የመጠቀም መብት እንዳለን እና ሰብአዊ መብቶቻችን እያንዳንዳችንን በግለሰብ ደረጃ
እንዲሁም በቤተሰባችን፣ በማህበረሰባችን እና በአገሮቻችን ውስጥ እንደሚጠቅመን መረዳት
እንደጀመርን አስረዳን። ነገር ግን በሰብአዊ መብቶች መከበር ላይ በተለይም የፆታ እኩልነትን ከግምት
ውስጥ ስናስገባ አንዳንድ ተግዳሮቶችን መረዳት ጀመርን።

- 71 -
 አሁን በባህላዊ እና አነስተኛ የማዕድን ማውጣት ስራ ውስጥ መብቶችን እና ጾታን ከአደጋዎች እና
ከአሉታዊ ተፅእኖዎች እና ከጥቅማ ጥቅሞች እና እድሎች አንፃር የበለጠ ለመረዳት በትናንሽ ቡድኖች
ውስጥ አንዳንድ ስራዎችን እንሰራለን። ይህ በባህላዊ እና አነስተኛ የወርቅ ማዕድን ማውጣት ስራን
(ASGM) ለማሻሻል ልዩ ስልቶችን እና ድርጊቶችን ለመለየት እና መደበኛነቱን ለመደገፍ የስርዓተ-ፆታ
እኩልነትን እና የሰብአዊ መብቶችን መሟላት መንገዶችን ለመደገፍ መሰረት ይሰጠናል፡፡
 ተግባራቶቹን ለማጠናቀቅ ቡድኑ የስርዓተ-ፆታ የስራ ክፍፍልን (Gender Division of Labour) ጽንሰ-
ሐሳብ መረዳት ይኖርበታል። የስርዓተ-ፆታ የስራ ክፍፍል የሚያመለክተው አንድ ማህበረሰብ ወይም
ባሕል ለእነሱ ተስማሚ ነው ብሎ ባመነው መሰረት ለወንዶች፣ ለሴቶች፣ ለወንዶች እና ለሴቶች
"የተመደቡ" ስራዎችን፣ ተግባራትን እና ክንውኖችን ነው።

የስርዓተ-ፆታ የስራ ክፍፍል ሴቶች፣ ወንዶች፣ ወንድ ልጆች እና ልጃገረዶች በተለምዶ የሚጫወቱትን ሚና
(የፆታ ሚና) ይወስናል፡ ይኸውም በሶስት ምድቦች ስር ይወድቃሉ (በግልጽ ሰሌዳ-አከል ወረቀት ላይ ይፃፉ)

 የመራቢያ ሚናዎች፡- ይህ በቤት ውስጥ ወይም በግል ስራ ቤተሰብን ወይም የቤተሰብ አባልን
ለመጠበቅ እና በደህና ለማቆየት የሚደረግ ስራ ነው። ከቡድኑ ምሳሌዎችን ይጠይቁ (ለምሳሌ
ምግብ ማዘጋጀት፣ ለቤት አገልግሎት የሚውል ውሃ ወይም እንጨት መቅዳት፣ ቤተሰብን
ለመመገብ እርሻ ወይም ሕፃናትን፣ የታመሙትን ወይም አረጋውያንን መንከባከብን) ያጠቃልላል።
 የምርታማነት ሚናዎች፡- ይህ በንግዱና በሕዝብ ዘርፍ ለሽያጭ ወይም ለንግድ ዓላማ ዕቃዎችን
እና አገልግሎቶችን ለማምረት የሚሠራ ሥራ ነው። ከቡድኑ ምሳሌዎችን ይጠይቁ (ለምሳሌ
ማዕድን መቆፈር፣ ወርቅ መጥረግ፣ በማዕድን ማውጫ ቦታዎች ምግብ መሸጥ፣ ወርቅ መግዛትና
መሸጥ እንዲሁም በገንዘብ የተከፈለ ማንኛውም ሥራ፣ ወርቅ ወይም ለሌሎች ምርቶች (ለምሳሌ
ሰብሎች) መሸጥ።
 የማህበረሰብ ሚናዎች፡- ይህ ለጋራ ጥቅም የሚደረጉ ተግባራትን (ለምሳሌ መንገዶችን
ለመጥረግ ወይም ለቀብር ወይም ለሠርግ ምግብ ለማብሰል ጊዜ መስጠትን) ወይም ማህበራዊ
ተሳትፎን (ለምሳሌ በማህበረሰብ ስብሰባዎች ላይ መገኘት፣ ከጓደኞች ጋር መገናኘት፣ የማህበረሰብ
አለመግባባቶችን መቆጣጠርን የሚያካትት በማህበራዊ ወይም የጋራ ስብሰባዎች ውስጥ የሚሰራ
ስራ ነው። የአካባቢ መሪዎችን ማሳመንና መደራደርን ማድረግን) ያጠቃልላል ።
 አሁን በ ASGM ውስጥ የወንዶች፣ የሴቶች፣ የወንዶች እና የሴቶች ሚናዎች እና ከእያንዳንዳቸው
ጋር የተያያዙ አንዳንድ አደጋዎችን፣ ተፅዕኖዎችን፣ ጥቅሞችን እና እድሎችን እንመለከታለን።
 ተሳታፊዎችን በአራት ትናንሽ ቡድኖች ይከፋፍሏቸው። ለ "ድብልቅ ቡድን" ስልጠና፣ የጤና
መኮንኖች ካሉ፣ በቡድን # 1 ውስጥ ያስቀምጧቸው፤ የአካባቢ ጥበቃ ኃላፊዎች ካሉ በቡድን #2
ውስጥ ያስቀምጧቸው ፤ የአገር ውስጥ መሪ ወይም የኩባንያው ባለሥልጣን ካለ በቡድን #3
ውስጥ ያስቀምጧቸ፤ የሰብአዊ መብት ወይም የስርዓተ-ፆታ ባለሙያ ካለ በቡድን # 4 ውስጥ
ያስቀምጧቸው፡፡ የተቀሩት ተሳታፊዎች ድብልቅ መሆን አለባቸው፣ ማለትም የሴቶች እና የወንዶች
ማዕድን ቆፋሪዎች፣ የመንግስት መኮንኖች እና ሌሎች በአንጻራዊነት እኩል መሰራጨት አለባቸው፡፡

- 72 -
  የተግባር መመሪያ ሉህ ያሰራጩ፡-#1ሀ (ለድብልቅ ቡድን ስልጠና) ወይም #1ለ (ሁሉም
ተሳታፊዎች ማንበብና መጻፍ ወይም ትምህርታዊ ፈተናዎች ሲያጋጥሟቸው) ያሰራጩ።
 በመመሪያ ሉሆች ውስጥ የተሰጡትን የመጀመሪያ መመሪያዎችን ይከልሱ። ቡድኑ የጊዜ ገደቦችን
እንደሚያውቅ ያረጋግጡ። ምንም እንኳን እያንዳንዱ ቡድን አንድ አይነት ዋና መመሪያ
ቢኖረውም፣ ለቀረቡላቸው የተለያዩ ጥያቄዎች ምላሽ መስጠት ይጠበቅባቸዋል፡፡
 እያንዲንደ ቡዴን የየራሱ የስራ ቦታ እና በቂ ወረቀቶች እና ማርከሮችን የተሰጣቸው መሆኑን
ያረጋግጡ። እያንዳንዱ ቡድን 10 ሰሌዳ አከል ወረቀት ያስፈልገዋል (ጊዜ ይቆጥቡ እና እነዚህን
አስቀድመው በአንድ ላይ ይለጥፉ) ፡

(ለ) አነስተኛ ቡድን ጉዳይ ጥናት ሥራ (105 ደቂቃ)

በክፍለ-ጊዜው ሁሉ፣ ማብራርያዎች ያስፈልጉ እንደሆነ ለማየት በየጊዜው ቡድኖችን ይፈትሹ።

 ትንንሽ ቡድኖቹ ሙሉውን የአካል ብቃት እንቅስቃሴ ለመጨረስ 105 ደቂቃ አላቸው። እያንዳንዱ
ቡድን መልሶ ሪፖርት ለማድረግ 10 ደቂቃ ይኖረዋል (በደረጃ 3) ።
 እያንዳንዱ ቡድን፡ (i) ሂደቱን የሚመራ ሊቀመንበር፣ (ii) የቡድኑን መዋጮ ለመመዝገብ የቡድን
ጸሐፊ ወይም ዘጋቢ፤ (iii) ሁለት የቡድን አባላት (አንድ ወንድ፣ አንዲት ሴት) በመጨረሻ ሪፖርት
ለማድረግ (እያንዳንዱ ቡድን ሪፖርት ለማድረግ 8 ደቂቃ ይኖረዋል) (iv) በጊዜ መርሐግብር
ለመጠበቅ የጊዜ ተቆጣጣሪም ያስፈልጋል፡፡

ለተደባለቀ የሰልጣኞች ቡድን (የእንቅስቃሴ መመሪያ ሉህ #1ሀ) የእንቅስቃሴው ዋና ደረጃዎች፡-

10 ደቂቃ ጮክ ብለህ አንብብ እና በትንሽ ቡድን የተግባር መመሪያ ከልስ #1ሀ ውስጥ
መመሪያዎችን ይመልከቱ፡፡ እንቅስቃሴዎቹ ለሁሉም ግልጽ መሆናቸውን ያረጋግጡ።
የስርዓተ-ጾታ የስራ ክፍፍል (GDOL) ሰንጠረዥን ይገምግሙ እና የተጠየቀው መረጃ
ለሁሉም ትንሽ ቡድን አባላት ግልጽ መሆኑን ያረጋግጡ።

75 ደቂቃ የጉዳይ ጥናትን በጋራ ይከልሱ (በአሰልጣኙ የተዘጋጀ) ። አንዳንድ ተሳታፊዎች የማንበብ፣
የቋንቋ ወይም የትምህርት ተግዳሮቶች ካጋጠሟቸው ሊቀመንበሩ እያንዳንዱን የጉዳይ
ጥናት ዘገባ ክፍል አንድ በአንድ ጮክ ብሎ እንዲያነብ ይጠየቃል (ሙሉውን አይደለም) ።
ከአንድ ንዑስ በኋላ -ክፍል ሲነበብ ቡድኑ በGDOL ሰንጠረዥ ላይ መጨመር ይቻል
እንደሆነ እና እነዚህ ተጨማሪዎች ምን ሊሆኑ እንደሚችሉ በጋራ መወያየት አለበት።

ከዚህ በኋላ፣ መልሶ ሪፖርት ለማድረግ ከተጠየቀ ተጨማሪ መረጃ ጋር የGDOL ሰንጠረዡን
ያጠናቅቁ።
20 ደቂቃ የመጨረሻዎቹን ሁለቱን ፣በቡድን-ተኮር ጥያቄዎችን በሰሌዳ አከል ወረቀቱ ላይ ባጭሩ
ለመፍታት አንድ ተጨማሪ ሰሌዳ አከል ወረቀት በጋራ ያዘጋጁ።

- 73 -
 እያንዳንዱ ቡድን ትንሽ የተለየ ምርት ይኖረዋል፡፡ እያንዳንዱ ቡድን ከጉዳይ ጥናት ለወንዶች እና
ወንድ-ልጆች፣ ለሴቶች እና ልጅ-አገረዶች የመራቢያ ሚናዎች፣ የምርታማነት ሚናዎች እንዲሁም
የማህበረሰብ ሚናዎች በጋራ ይለያል ፡፡ ነገር ግን ከዚህ በታች የተዘረዘረው እና በእንቅስቃሴ መመሪያ ሉህ #1
ሀ ውስጥ በዝርዝር የተቀመጡትን የተለያዩ ልኬቶችን ያዘጋጃል።

በስርዓተ-ጾታ የስራ ክፍፍል (GDOL)

ቡድን ላይ ተጨማሪ የቡድን ልዩ ጥያቄዎች

አንድ (ሀ) በASM አካባቢዎች ውስጥ የተለያዩ በምትሠሩበት ASGM ማህበረሰቦች ውስጥ፡-
ወይም የጎደሉትን የመራቢያ፣ ምርታማነት 1. ሴቶች እና ወንዶች የሚያጋጥሟቸውን የጤና
እና የማህበረሰብ ሚናዎችን ዘርዝር ችግሮች ለመፍታት ተመሳሳይ ወይም የተለያዩ
(ለ) ከእያንዳንዱ ሚና ጋር የተያያዙ የሰዎች ሀብቶች እና ችሎታዎች አሏቸው? ተመሳሳይ
ጤና አደጋዎችን ይዘርዝሩ (በትገባራዊ ወይም የተለያዩ የሆኑባቸውን መንገዶች
የስርዓተ-ጾታ ፍላጎቶች) ተለይቶ ይታወቅ፣ ይግለጹ፡፡
የተለየ እና ተጨማሪ) ። 2. በሴቶችና በወንዶች በASM ውስጥ
ስላጋጠሟቸው የተለያዩ የጤና አደጋዎች ምን 3
ዋና መደምደሚያዎች ማድረግ ይችላሉ።
ሁለት (ሀ) ከእያንዳንዱ ሚና ጋር የተያያዙ የአካባቢ በምትሠሩበት ASM ማህበረሰቦች ውስጥ፡-
ተፅእኖዎችን ዘርዝር። 1. ሴቶች እና ወንዶች በአካባቢያዊ ተጽእኖዎች
(ለ) ከእያንዳንዱ የአካባቢ ተፅዕኖ ቀጥሎ የተለያየ ተጽእኖ አላቸው? በምን መንገድ?
በማኅበረሰቡ ውስጥ ሌሎች ሚናዎችን 2. ሴቶች እና ወንዶች የአካባቢን ተጽኖዎች
የሚያከናውኑ ሰዎች እነማን እና እንዴት ለመፍታት ተመሳሳይ ወይም የተለያዩ ሀብቶች
በነዚህ የአካባቢ ተፅዕኖዎች እንደሚነኩ እና ችሎታዎች አሏቸው? ተመሳሳይ የሆኑበትንና
ይዘርዝሩ። ተመሳሳይ የሆኑበትን መንገድ ይዘርዝሩ

ሶስት (ሀ) ከእያንዳንዱ ሚና ጋር የተያያዙ ዋና ዋና በምትሠሩበት ASM ማህበረሰቦች ውስጥ፡-

የሰብአዊ መብቶች ስጋቶችን ዘርዝሩ 1፡፡ በምትሠሩበት ማህበረሰቦች ውስጥ ያሉ የሰብአዊ
(ከይበልጥ አጠቃላይ የሆነ የሰብአዊ መብት አደጋዎችን የመፍታት ሀላፊነት ያለው ማነው?
መብቶች ዝርዝር ውስጥ በመሳል) ። 2፡፡ ሴቶች እና ወንዶች የሰብአዊ መብት ስጋቶችን
(ለ) በምትሠሩበት ASM ላይ በመመስረት፣ ለመቅረፍ የሚያስፈልጉ ግብዓቶች፣ ችሎታዎች እና
በእያንዳንዱ የመራቢያ፣ ምርታማነት እና ተፅዕኖዎች ተመሳሳይ ወይም የተለያዩ ናቸው?
የማኅበረሰብ ሚናዎች ምድብ ያሉትን የሚገጥማቸው? ተመሳሳይ ወይም የተለያየ የሆኑትን
የመሪነት ሚናዎች ይዘርዝሩ። መንገዶች ይዘርዝሩ፡፡
አራት እርስዎ በሚሰሩበት በASM ማህበረሰቦች በምትሠሩበት ASM ማህበረሰቦች ውስጥ፡-
ላይ የተመሰረተ፡-(ሀ) ከሁሉም ምርታማነት 1. በተግባራቸው ላይ በመመስረት፣ በ ASGM

- 74 -
 (ንግድ) ሚናዎች መካከል "ዝቅተኛውን
የሚከፍል ሥራ" በጋራ ይለዩ። ለዝቅተኛ በ
“ዝ” ምልክት ያድርጉበት።
(ለ) ለእያንዳንዱ የንግድ ሥራ የአንድ ቀን
ሥራ ክፍያ ዝቅተኛ (ዝ)፣ መካከለኛ (መ)
ወይም ከፍተኛ (ከ) ደረጃ ይመድቡ።
(ሐ) ለእያንዳንዱ ሚና (የተዋልዶ፣
ምርታማነት እና ማህበረሰብ) የሚሰጠውን
ማህበራዊ ደረጃ ከፍተኛ፣ መካከለኛ ወይም
ዝቅተኛ አድርጎ ደረጃ መስጠት።
ማህበረሰቦች ውስጥ ያሉ ሴቶች እና ወንዶች
አንድ አይነት ወይም የተለያዩ ኢኮኖሚያዊ
ጥቅሞችን ያገኛሉ? ተመሳሳይ ወይም የተለያየ
የሆኑትን መንገዶች ይዘርዝሩ፡፡
2. በተግባራቸው መሰረት፣ በASGM ማህበረሰቦች
ውስጥ ያሉ ሴቶች እና ወንዶች አንድ አይነት
ወይም የተለያየ ማህበራዊ ደረጃ አላቸው?
ተመሳሳይ ወይም የተለያየ የሆኑትን መንገዶች
ይዘርዝሩ፡፡

ክፍለ ጊዜ 3፡- የስርዓተ-ፆታ ሚናዎች እና ተፅእኖዎች እና ጥቅሞች ስርጭት

ጊዜ:- 90 ደቂቃዎች

በዚህ ክፍለ ጊዜ እያንዳንዱ ቡድን ለመመለስ 10 ደቂቃ ይኖረዋል። ከእያንዳንዱ ሪፖርት በኋላ
አጭር ምልአተ-ጥያቄ እና መልስ ይኑሩ እና ለሚቀጥለው ቡድን ያሳውቁ። ሁሉም ሪፖርቶች ከተወያዩ በኋላ
ከጠቅላላ ምልአተ ጉባኤው መደምደሚያ ላይ ውሰዱ።

ቡድኖች በቅደም ተከተል (ከ#1 እስከ #4) ይቀርባሉ እና ቀስ በቀስ ግድግዳ ላይ ይለጥፋሉ። ቡድኖቹ
እንደገና እንዳይናገሩ (ለምሳሌ ከጉዳይ ጥናቱ ከ GDOL አንፃር) ላይ ብቻ እንዲጨምሩ እና እንዳይናገሩ ግልጽ
መመሪያ ይስጡ።

ለእያንዳንዱ ቡድን በኋላ የሚነሱ አንዳንድ ውይይትን ለማዳበር የሚነሱ አመራማሪ ጥያቄዎች፡-

ቡድን 1፡- GDOL እና የሰው ልጆች ጤና ስጋቶች ዙሪያ

 ከቡድን አንድ አባላት ሌላ የሚጨምሩት ነገር አለ? ከሌሎች ቡድን አባላትስ?

 ሴቶች እና ወንዶች የሰውን ጤና ችግሮች ለመፍታት የተለያዩ ተግዳሮቶችን እንዴት ሊገጥሟቸው
እንደሚችሉ ካላቸው ልምድ ሌላ ሰው ማከል ይፈልጋል?
 የጤና ተግዳሮቶችን ለመቅረፍ በቂ ያልሆነ ግብአት መኖር ምን ተጽእኖ አለው?
 ከዚህ ውይይት ሌላ ምን ትምህርት እናገኛለን? (በሰሌዳ-አከል ወረቀት ላይ ዘርዝር)

ቡድን 2፡- GDOL እና የአካባቢ ተፅዕኖዎች

 ከቡድን ሁለት ሌላ የሚጨምረው ነገር ያለው አለ? ከሌሎች ቡድን አባላትስ?

 በአካባቢያዊ ተጽእኖዎች በጣም የተጎዱት የትኞቹ የግለሰቦች ቡድኖች ናቸው? የአካባቢ
ተጽኖዎችን ለመቅረፍ ብዙ ወይም ያነሰ የሚጠቁስ እነማን ናቸው?

- 75 -
  የአካባቢ ተጽኖዎችን ለመከላከል ኃላፊነት ያለው ማነው?
 ከዚህ ውይይት ሌላ ምን ትምህርት እናገኛለን? (በሰሌዳ-አከል ወረቀትላይ ዝርዝር)

ቡድን 3፡- GDOL እና የሰብአዊ መብቶች ስጋቶች

 ከቡድን ሶስት ሌላ የሚጨምረው ነገር ያለው አለ? ከሌሎች ቡድን አባላትስ?

 ከዚህ ቡድን የተማራችኋቸው አዳዲስ የሰብአዊ መብት ትምህርቶች ምን ምን ናቸው?
 የሰዎች ጤና አደጋዎች ከሰብአዊ መብቶች ጋር ግንኙነት አላቸው? ስለ አካባቢያዊ ተፅእኖዎችስ?
 ስለ ልጆች መብት ምን አዲስ ትምህርት አግኝተናል? የህጻናትን መብት በማስከበር ረገድ
የሚያዩዋቸው ዋና ዋና ተግዳሮቶች ምንድን ናቸው?
 የህጻናት መብቶች እና የሴቶች መብቶች እንዴት እንደሚገናኙ ምን መደምደሚያ ላይ መድረስ
እንችላለን?

ቡድን 4፡- GDOL እና የ ASGM ጥቅሞች

 ከቡድን አራት ሌላ የሚጨምረው ነገር ያለው አለ? ከሌሎች ቡድን አባላትስ?

 በምትሠሩበት ማህበረሰቦች ላይ በመመስረት፣ ከ ASGM የበለጠ ኢኮኖሚያዊ ተጠቃሚ የሆኑት
የትኞቹ የማህበረሰብ ክፍሎች ናቸው? በሴቶች እና በወንዶች መካከል ልዩነቶች አሉ?
 በማህበራዊ ደረጃ እና በውሳኔዎች ላይ ተጽእኖ (የውሳኔ ሰጪነት ስልጣን) በተመለከተስ? በሴቶች
እና በወንዶች መካከል ልዩነቶች አሉ?
 በኢኮኖሚያዊ ሀብቶች እና በማህበራዊ ደረጃ መካከል ስላለው ትስስር (የውሳኔ ሰጪነት ሃይልን
ጨምሮ) በግለሰብ አቅም የሰውን ጤና አደጋዎች፣
 የአካባቢ ተጽእኖዎች እና ሰብአዊ መብቶችን በተመለከተ ምን መደምደሚያዎች ሊደረጉ ይችላሉ?

እያንዳንዱ ቡድን ሪፖርት ካደረገ እና ውይይቶች ከተደረጉ በኋላ ከቡድኑ ጋር ሰሌዳ-አከል ወረቀትላይ
የሚከተሉትን ጥያቄዎች አስቡ።

 በ ASGM ማህበረሰቦች ውስጥ የወንዶች እና የሴቶች፣ የወንዶች እና የሴቶች ልጆች ስራ፣ ተግባር
እና ተግባር የሚለያዩባቸው ምክንያቶች ምንድን ናቸው? የተዛባ አመለካከት ሚና ምንድን ነው?
 እነዚህ ልዩነቶች (በGDOL) ሴቶች እና ወንዶች ከASGM በተለየ (ኢኮኖሚያዊ እና ማህበራዊ)
እንዴት እንደሚጠቀሙ ይነካል? በዚህ ላይ ለንግድ (አምራች) ሥራ በ "ጊዜ" ውስጥ በእነዚህ
የእኩልነት ጥቅሞች ላይ ያለው ተጽእኖ ምንድነው?
 በGDOL እና በ ASGM አሉታዊ ተጽእኖዎች ስርጭት (የሰው ልጅ ጤና እና አካባቢ) መካከል
ስላለው ግንኙነትስ? በዚህ ላይ በስልጣን እና ተፅእኖ ውስጥ ያለው እኩልነት አስፈላጊነት
ምንድነው?

- 76 -
  በሴቶች እና በወንዶች መካከል ከASGM ከሚያገኙት ኢኮኖሚያዊ እና ማህበራዊ ጥቅማ ጥቅሞች
አንፃር ሰብአዊ መብቶችን በማክበር እና የራሳቸውን ሰብአዊ መብቶች የመጠየቅ አቅማቸውን
የሚነካው በምን መንገዶች ነው?
 በኬዝ ጥናት እና ለግለሰቦች የእድገት ውጤቶች የለየን የስርዓተ-ፆታ አለመመጣጠን ምን
መደምደሚያ ላይ መድረስ እንችላለን? ቤተሰቦች? ማህበረሰቦች?

ሞጁሉ እስካሁን በጣም ኃይለኛ ስለሆነ፣ ተሳታፊዎችን እንደገና ለማነቃቃት “ፈጣን የማነቃቂያ ስራ”
መልመጃ ለማካሄድ ይህ ጥሩ ጊዜ ነው።

ክፍለ ጊዜ 4፡- የተማሩትን ዋና ዋና ትምህርቶችን ይለዩ፣ መደምደሚያዎች እና

ትምህርቶቹን ይተግብሩ

ይህ የመጨረሻው የ 30 ደቂቃ ክፍለ ጊዜ ቁልፍ ትምህርቶችን ከሞጁሉ ውስጥ እንደገና ይቃኛል፣

ከተሳታፊዎች መደምደሚያ ይሰጣል እና ቁልፍ ትምህርቶች በተሳታፊዎች በዕለት ተዕለት ሕይወታቸው ላይ
ሊተገበሩ እንደሚችሉ ያረጋግጣል።

(ሀ) የተማሩ ትምህርቶች እና መደምደሚያዎች

ለሚከተሉት ጥያቄዎች ምላሾችን (ከተቻለ በማስታወሻ ደብተር ውስጥ) ለማብራራት ተሳታፊዎች

በዙሪያቸው ከተቀመጡ 2-3 ሰዎች ጋር እንዲሰሩ ይጠይቋቸው።

1. የሰብአዊ መብቶች መሟላት ለግለሰቦች፣ ቤተሰቦች እና ማህበረሰቦች አወንታዊ የእድገት

ውጤቶችን እንዴት እንደሚያመጣ የሚያሳዩ 1-3 ምሳሌዎች ምንድናቸው?
2. በሴቶች እና በወንዶች (ወይም ሴት ልጆች እና ወንዶች) መካከል በግለሰብ፣ በቤተሰብ እና
በማህበረሰብ እድገት ላይ አሉታዊ ተፅእኖዎችን የሚያስከትሉ 1-3 የእኩልነት አለመመጣጠን
ምሳሌዎች ምንድናቸው?
3. ከላይ የተጠቀሱት የስርዓተ-ፆታ አለመመጣጠን የሚፈጠሩባቸውን 3 ዋና ዋና ምክንያቶች ዘርዝር።

ትንንሽ-የተለያዩ ቡድኖች ተግባራቸውን ካጠናቀቁ በኋላ ተሳታፊዎች ለእያንዳንዱ ጥያቄ በፍቃደኝነት

ምላሾችን እንዲሰጡ ይጠይቋቸው፣ በተገለበጠው ሰሌዳ-አከል ወረቀት ላይ። ከዚያም በጋራ ተወያዩ (15
ደቂቃ) ፡-

ከላይ ባለው ጥያቄ ቁጥር 1 ጥቂት ምላሾች ከተገኙ በኋላ፡-

 ሰብአዊ መብቶች ከልማት ጋር እንዴት እንደሚተሳሰሩ ምን ቁልፍ መደምደሚያዎችን ማድረግ

እንችላለን? (የልጆች መብቶች እና የሴቶች መብቶች መካተታቸውን) ።

ከላይ ካለው ጥያቄ ቁጥር 2 ጥቂት ምላሾች ከተገኙ በኋላ፡-

- 77 -
  በሴቶች እና በወንዶች መካከል ያለው አለመመጣጠን የራሳቸውን ሰብአዊ መብት የመጠየቅ እና
የሌሎችን ሰብአዊ መብት በማክበር በግለሰብ አቅማቸው ላይ እንዴት ተጽእኖ እንደሚያሳድር
ምን ትምህርት አግኝተናል? የስርዓተ-ፆታ የስራ ክፍል ለእነዚህ እኩልነቶች እንዴት አስተዋፅዖ
ያደርጋል (አስፈላጊ ከሆነ ወደ ኢ-ፍትሃዊ የስራ ሸክሞች ይመልከቱ)?

ከላይ ካለው ጥያቄ ቁጥር 3 ጥቂት ምላሾች ከተገኙ በኋላ፡-

 በጾታ ላይ ያሉ እምነቶች፣ አመለካከቶች እና አመለካከቶች (ሴት/ወንድ ምን ማድረግ

እንዳለባቸው፣ ባህሪያቸው፣ ምን ኃላፊነት እንዳለባቸው) ለGDOL እንዴት እንደሚያበረክቱ ምን
ትምህርት አግኝተናል? ግለሰባችን ናቸው። የግለሰብ እምነቶች፣ እና ፍረደ-ገምዳይ አመለካከቶች
አስፈላጊ ናቸው?

(ለ) የተማሯቸውን ትምህርቶች ተግባራዊ ማድረግ

የመማር ሂደቱ ወሳኝ አካል ሰልጣኞች ለምን ትምህርቶቹ በግለሰብ ደረጃ አስፈላጊ እንደሆኑ እንዲገነዘቡ
ማድረግ ነው (10 ደቂቃ) ።

 ተሳታፊዎች ስለ ግለሰብ መብት ባለቤቶች የመንግስት ሰብአዊ መብቶች እና ግዴታዎች የማክበር፣

የመጠበቅ እና የሰብአዊ መብቶችን የማስከበር ግዴታዎችን እንዲያከብሩ ማሳሰብ።
 ተሳታፊዎች ዛሬ የተማሩት በጣም ጠቃሚው ትምህርት ምን እንደሆነ በፈቃደኝነት እንዲሰጡ
ጠይቋቸው ፤ከነሱ ጋር ተጣብቆ የሚቆይ እና መቼም የማይረሱትን ነገር እነዲያብራሩ ያድርጉ።
 እያንዳንዱ ተሳታፊ በቤተሰብ፣ በሥራ ቦታ ወይም በማህበረሰቡ ውስጥ የሚደረጉትን ተግባር
ለመደገፍ እያንዳንዱን ተግባር ወይም ለውጥ እንዲያስብ (ወይም በማስታወሻ ደብተራቸው ላይ
እንዲጽፍ) ይጠይቋቸው፡ (i) የህጻናት መብቶች፣ (ii) የሴቶች መብቶች እና (iii) ሌሎች ሰብአዊ
መብቶች (3 ደቂቃዎች)፡፡

- 78 -
ሞዱል ስምንት፡-ስርዓተ-ፆታ በፖሊሲ እና በፕሮግራም ውስጥ
(ማስታወሻ፡ በሞዱል 8 ውስጥ ያሉ አንዳንድ የእውቀት እና የክህሎት ማስታወሻዎች የተወሰዱት ከዚህ
ምንጭ ነው፡፡

8.1. የመማማር ዓላማዎች

በሞጁል 8 መጨረሻ ተሳታፊዎች የሚከተሉትን ያደርጋሉ፡-

 የስርዓተ-ፆታን ማካተት ምን እንደሆነ እና አስፈላጊነቱን ይረዳሉ፤

 የስርዓተ-ፆታን ዋና ዋና ደረጃዎችን መረዳት እና ማብራራት ይችላሉ፤
 በማዕድን ዘርፍ ባሉ ፖሊሲዎች እና መርሃ ግብሮች ውስጥ ስርዓተ-ፆታን ያካትታሉ፤
 በተለያዩ የፖሊሲ ደረጃዎች ለስርዓተ-ፆታ ምላሽ ሰጭ ይሆናሉ።

8.2. ቆይታ

5.5 ሰዓታት

8.3. ሞጁል አጀንዳ

የመጨረሻው ሞጁል ግምገማ (10 ደቂቃዎች)

ክፍል 1፡ የስርዓተ-ፆታን ማካተት አጠቃላይ እይታ (60 ደቂቃ)
ክፍል 2፡ የስርዓተ-ፆታ ዋና ዑደት (90 ደቂቃ)
ክፍል 3፡ ፆታን ወደ ማዕድን ፖሊሲ/ፕሮግራም ማካተት (120 ደቂቃ)
ክፍል 4፡ የስርዓተ-ፆታ ማጠቃለያ መመሪያዎች መግቢያ (40 ደቂቃ)
ማጠቃለያ (10 ደቂቃዎች)

8.4. የክፍል ፍሰት

ክፍለ ጊዜ 1፡- የስርዓተ-ፆታን ማካተት አጠቃላይ እይታ

ጊዜ:- 60 ደቂቃዎች

ደረጃ 1 የስርዓተ-ፆታን ማካተት ጽንሰ-ሐሳብ (45 ደቂቃዎች)

ተሳታፊዎች ስርዓተ-ፆታ ማካተት በሚለው ቃል ስር ምን እንደተረዱ በቡድን ሆነው እንዲወያዩ
ጠይቋቸው? ለምንስ ይጠቅማል?
ተሳታፊዎች በምልአተ ጉባኤው ለማቅረብ እንዲዘጋጁ ያድርጉ።
ስርዓተ-ፆታን ማካተት ምን ማለት እንደሆነ በማብራራት ውይይቱን ያጠቃልሉት።

- 79 -
ስርዓተ-ፆታን ማካተት፤

 ስርዓተ-ፆታን ማካተት፡- በሴቶች እና በወንዶች መካከል እኩልነትን ለማሳደግ የስርዓተ-ፆታ

አመለካከትን ወደ እያንዳንዱ የፖሊሲ ሂደት ደረጃ፣ ዲዛይን፣ ትግበራ፣ ክትትል እና ግምገማ
የማቀናጀት ተግባር ነው፡፡ ይህ ማለት ፖሊሲዎች የሴቶችን እና የወንዶችን ህይወት እና አቋም
እንዴት እንደሚነኩ መገምገም እና አስፈላጊ ከሆነ እንደገና ለመፍታት ሃላፊነት መውሰድ ማለት
ነው።
 የስርዓተ-ፆታ ማካተት ነባሩን ሁኔታ መተንተን፣ አለመመጣጠኖችን ለመለየት ዓላማ ያለው፣ እና
ልዩነቶችን ለማስተካከል እና ልዩነቶች የፈጠሯቸውን ችግሮች ለመቀልበስ ያለሙ ፖሊሲዎችን
ማዘጋጀትን ያጠቃልላል፡፡

ስርዓተ-ፆታን ማካተት ጠቀሜታዎች

ተሳታፊዎች ስለ ስርዓተ-ፆታ ማካተት አስፈላጊነት ምን እንደሚያስቡ በቡድን እንዲወያዩ ይጠይቋቸው።

ዋና ዋና ነጥቦቹን ጠቅለል አድርገህ በስርዓተ-ፆታ ማካተት አስፈላጊነት ላይ አስብ።

 የስርዓተ-ፆታን ማካተት ፖሊሲዎች ለሁሉም ዜጎች ፍላጎት የበለጠ ውጤታማ ምላሽ እንዲሰጡ
ያስችላል፤
 ስርዓተ-ፆታን ማካተት የፕሮጀክቶችን/ፕሮግራሞችን የበለጠ ውጤታማ ያደርጋቸዋል እንዲሁም
ኢ-እኩልነት አለመኖሩን ያረጋግጣል፤
 ስርዓተ-ፆታን ማካተት ለስርዓተ-ፆታ ጆሮ ዳባ የሚሉ የፖሊሲ ልማዶችን ለማስወገድ ይረዳል፤
 የስርዓተ-ፆታን ማካተት የተሻለ ፖሊሲ ማውጣት፣የተሻሉ ተቋማትን እና የበለጠ ውጤታማ
ሂደቶችን ያመጣል።
 የስርዓተ-ፆታ ጉዳይን ማካተት አላማው በሴቶችም ሆነ በወንዶች ላይ አሉታዊ ተጽእኖ የሚያሳድሩ
ልዩነቶችን እንዳይፈጠሩ ወይም እንዳይጠናከሩ ማድረግ ነው።

ስርዓተ-ፆታን የማካተት ኃላፊነት ያለበት ማነው?

ጥያቄውን ተሳታፊዎችን ይጠይቁ እና ዋና ነጥቦቹን ጠቅለል ያድርጉ።

 የስርዓተ-ፆታን ማካተት በተወሰኑ አካባቢዎች ወይም ክፍሎች ውስጥ የሚሰሩ የተወሰኑ ግለሰቦች
ኃላፊነት ብቻ አይደለም፡፡ በእርግጥ የተወሰኑ መዋቅሮች ሊቋቋሙ እና ኃላፊነት ያለባቸው ሰዎች
መሾም አለባቸው፤
 ስርዓተ-ፆታን የማካተት ተግባርን የማስፈጸም ኃላፊነት በአስተዳደር ቡድን መሪነት ከመላው
የመንግሥት ተቋማት ሠራተኞች ጋር መሆን አለበት።
 በሁሉም ማክሮ፣ ሜሶ እና በጥቃቅን ደረጃዎች የስርዓተ-ፆታን ማካተት ግዴታ ነው።

- 80 -
የውጤታማ የስርዓተ-ፆታ ማካተት ዋና ዋና ሁኔታዎች/መገለጫዎች

በተለይ በማዕድን ዘርፍ አውድ ውስጥ ውጤታማ የስርዓተ-ፆታን ማካተት ሁኔታዎችን በተመለከተ
ተሳታፊዎችን ጥያቄ ይጠይቁ። የሚከተሉት ዋና ዋና ነጥቦች መገለፃቸውን ልብ ይበሉ።

 ተስማሚ የሆነ የህግ ማዕቀፍ የተሳካ የስርዓተ-ፆታ ማካተት ስትራቴጂን ለማዘጋጀት አስፈላጊ
ሁኔታ ነው፤
 በከፍተኛ መሪዎች ለጾታ እኩልነት ፖለቲካዊ ቁርጠኝነት አስፈላጊ ነው፤
 ለስርዓተ-ፆታ ማካተት ግልጽ የሆነ የድርጊት መርሃ ግብር ያስፈልጋል፤
 የተጠያቂነት ዘዴ እና ሀብቶች ያስፈልጋሉ፤
 ስርዓተ-ፆታን የማካተት ሂደቶች የስርዓተ-ፆታ እውቀት እና የባለድርሻ አካላት ተሳትፎ
ያስፈልጋቸዋል።
 የስርዓተ-ፆታን ማካተት የተሻለ ፖሊሲ ማውጣት፣የተሻሉ ተቋማትን እና የበለጠ ውጤታማ
ሂደቶችን ያመጣል።

የፆታ እኩልነት ልኬቶች

 የስርዓተ-ፆታ ማካተት ሲባል ሁለቱንም የስርዓተ-ፆታ አመለካከትን ማቀናጀትን ይጠይቃል፣

የፖሊሲዎችን ይዘት እና በፖሊሲው ውስጥ የሴቶች እና የወንዶች ውክልና ጉዳይን መፍታት፤
 እነዚህ ሁለቱም ልኬቶች (የስርዓተ-ፆታ ውክልና እና ለስርዓተ-ፆታ ምላሽ ሰጪ ይዘት) በሁሉም
የፖሊሲ አወጣጥ ሂደቶች ውስጥ ግምት ውስጥ መግባት አለባቸው፤
 በፖሊሲው ዘርፍ የስርዓተ-ፆታ ውክልና፡- ከሴቶችና ከወንዶች የፖሊሲ ተጠቃሚነት ውክልና
እና የሠራተኛ ኃይሉ ውክልና በውሳኔ አሰጣጡ ሂደት ውስጥ ግብአት ጋር የተያያዘ ነው። የስርዓተ-
ፆታን ውክልና ማየት የሚቻለውም ሴቶች በአካባቢያዊ እና በአገር አቀፍ ደረጃ ውሳኔ አሰጣጥ ላይ
በሚኖራቸው ሚና ነው። የስርዓተ-ፆታን ውክልና ለማሳደግ በሙያተኞች (ደሞዝ፣ ተዋረዳዊ የስራ
መደቦችን ማግኘት እና የመሳሰሉትን) የስርዓተ-ፆታ ክፍተቶችን ማጥበብ እና የስርዓተ-ፆታ ፍርደ-
ገምዳይ አመለካከቶችን በማቃለል ሴት ሰራተኞችንም ሆነ ሴት አስተዳዳሪዎችን የሚጎዱ ስራዎችን
ማሰወገድ አለብን።
 የፖሊሲው የስርዓተ-ፆታ ምላሽ ይዘት፡- የፖሊሲ ርምጃዎች ይዘቱ ስርዓተ-ፆታን የሚነካ እና
ተግባራዊ ለማድረግ የሚቻል ከመሆን ጋር ይዛመዳል፣ ፖሊሲውም ሴቶችንም ሆነ ወንዶችን
ተጠቃሚ የሚያደርግ ነው። እንዲሁም የሁሉም ዜጎች፣ የሴቶች እና የወንዶች ፍላጎቶች በፖሊሲ
ርምጃዎች ይዘት ውስጥ በእኩልነት ይስተናገዳሉ።

ደረጃ 2፡- ለስርዓተ-ፆታ ዋና ዝግጅት (15 ደቂቃዎች)

የውይይት መነሻሻ፡- ለስርዓተ-ፆታ ማካተት ለማዘጋጀት ምን ማድረግ አለብን? ተሳታፊዎች በምልአተ

ጉባኤው እንዲወያዩ ይጠይቁ፤ ዋና ዋናዎቹን ሃሳቦች ጠቅለል ያድርጉ፡፡

- 81 -
ሊታሰብባቸው የሚገቡ ቁልፍ ነገሮች፡-

 ዝግጅት፡- የስርዓተ-ፆታን ማካተት ትግበራ እቅድ ማውጣት፣ ደረጃዎችን እና ዋና ዋና ደረጃዎችን

መግለጽ፣ ተግባራትን እና ኃላፊነቶችን መመደብ፣ ዕቅዱን መደበኛ ማድረግ እና ማሳወቅ፤
 ግብዓቶች፡- ውጤታማ የስርዓተ-ፆታን ማካተት በጀት እና ጊዜ የሚይጠይቁ በመሆኑ በቂ
ግብአቶች መገኘት አለባቸው።
 እውቀት ማመንጨት፡- መረጃን እና ማስረጃዎችን በአመላካቾች መሰብሰብ፣ ስለሂደቱ ሪፖርት
ማድረግ እና የልምድ ልውውጥን ማመቻቸት፤
 የስርዓተ-ፆታ እውቀት እና ልምድ፡- የውስጥ እና የውጭ እውቀት ያስፈልጋል። ስርዓተ-ፆታን
ማካተት አስቸጋሪ ዘዴ ነው፣ ስለዚህ ሚኒስቴር መስሪያ ቤቱ፣ የከልል ቢሮዎች ወይም ድርጅቶች
የስርዓተ-ፆታ ኤክስፐርት/ባለሙያ ከሌለው የስርዓተ-ፆታ ኤክስፐርት በመቅጠር ስርዓተ-ፆታን
በአግባቡ መምራት እና ፖሊሲ/ፕሮግራም በስርዓተ-ፆታ እንዲካተት ማድረግ ያስፈልጋል።

ክፍለ ጊዜ 2፡- የስርዓተ-ፆታ ማካተት ዙር

ጊዜ:- 90 ደቂቃዎች

ደረጃ 1፡- የስርዓተ-ፆታ ዋና ዑደት መግቢያ (15 ደቂቃዎች)

መግለጽ መተግበር ማቀድ ማረጋገጥ

የስርዓተ-ፆታ አመለካከትን ወደ ፖሊሲ ማቀናጀት ማለት የሴቶች እና የወንዶች እኩልነት እንደ ዋና

መርህ በሁሉም ውሳኔዎች ውስጥ በእያንዳንዱ የፖሊሲው ምዕራፍ ውስጥ ግምት ውስጥ ማስገባት ማለት
ነው፡፡

የስርዓተ-ፆታን ማካተት የተለያዩ መንገዶች አሉት፡፡ ይህ የሥልጠና መመሪያ የአውሮፓ የስርዓተ-

ፆታ እኩልነት ተቋም (European Institute for Gender Equality/EIGE, 2016) የስርዓተ-ፆታ ዋና
ሂደትን ይጠቀማል፡፡ ይህ በስርዓተ-ፆታ እኩልነት ክህሎት ላይ ለፖሊሲ አውጪዎች እና ለመንግስት
አስተዳደር ሰራተኞች ኢንቨስትመንትን ለማነቃቃት እና ውጤታማ የስርዓተ-ፆታ እኩልነት ስልጠናን
የመንደፍ ሂደትን ለማመቻቸት የተነደፈ የደረጃ በደረጃ መሣሪያ ስብስብ ነው። ከምርጥ የስርዓተ-ፆታ
ማካተቻ መመሪያዎች አንዱ እና ለመከተል ቀላል በሆነ መልኩ መግለጽ፣ መተግበር፣ መቀድ፣ እና
ማረጋገጥን የያዘ መሳሪያ ነው።

- 82 -
ደረጃ 2፡- መመግለጽ፣ መተግበር፣ መቀድ፣ እና ማረጋገጥ መሳሪያውን ማሰራጨት (45 ደቂቃ)

እያንዳንዱ ቡድን ስለ አራቱ መሳሪያዎች እንዲያነቡ እና እንዲወያዩባቸው እና በማዕድን ዘርፍ ውስጥ

እንዴት ሊተገበሩ እንደሚችሉ ያስቡ፡፡

የመግለጽ መሣሪያ

በአንድ የተወሰነ የፖሊሲ መስክ (ለምሳሌ በማዕድን ዘርፍ) ውስጥ በሕዝብ ጣልቃገብነት መቅረብ
ያለበትን ትክክለኛ ፖሊሲ ስንገልጽ የ “መግለጽ/Define” መሣሪያ መነሻ ነው። ፖሊሲው ከስርዓተ-ፆታ ጋር
ተያያዥነት ያለው እና የስርዓተ-ፆታ ክፍተቶችን እና ልዩነቶችን ለመፍታት ልዩ የምንተገብራቸው
ስራዎቻችንን የሚያስፈልገው በየትኛው መንገድ እና ምን ያህል እንደሆነ መገምገም አለብን፡፡

 የመጀመሪያው እርምጃ የሴቶች እና የወንዶችን ሁኔታ በየፖሊሲው ውስጥ ለመተንተን ጠቃሚ

የሆኑትን ማንኛውንም በጾታ የተከፋፈሉ መረጃዎችን እና ማሰረጃዎችን መሰብሰብ ነው።
 ከዚያም የሚከተሉትን ጥያቄዎች ለመመለስ ይሞክሩ፡
o ፖሊሲው በአጠቃላይ የሴቶች እና የወንዶች የዕለት ተዕለት ኑሮ ወይም የተወሰኑ የሴቶች
እና የወንዶች ቡድኖችን የሚጎዳው በየትኞቹ መንገዶች ነው?
o በፖሊሲው አካባቢ የሥርዓተ ፆታ ልዩነቶች እና/ወይም ክፍተቶች አሉን (መብትን፣
ተሳትፎን እና ውክልናን፣ የሀብት አቅርቦትን እና አጠቃቀምን በተመለከተ፣ ጾታ-ተኮር
ባህሪን የሚነኩ እሴቶች እና ደንቦች)?
 በዚህ ምዕራፍ ውስጥ ጥቅም ላይ ሊውሉ የሚችሉ ልዩ ዘዴዎች የስርዓተ-ፆታ ትንተና እና
የስርዓተ-ፆታ ተፅእኖ ግምገማ ናቸው። ትንታኔውን ለሚመሩ ሰራተኞች ስልጠና መስጠት ጠቃሚ
ሊሆን ይችላል።
 ዕውቀት አስቀድሞ በዚህ አካባቢ መፈጠሩን ያረጋግጡ (ለምሳሌ ጥናቶች፣ የፕሮግራም ወይም
የፕሮጀክት ዘገባዎች፣ ከቀደምት ፖሊሲዎች ግምገማዎች) ። መረጃ እና ማስረጃ ስለ ሁኔታው
ጠንካራ ግንዛቤ አስተዋፅዖ ያደርጋሉ፣ የተሻለ ፖሊሲ ወይም ፕሮግራም ለመንደፍ፣ በሴቶች ወይም
በወንዶች ላይ አሉታዊ ተጽእኖዎችን ለማስወገድ እና ያሉትን የስርዓተ-ፆታ እኩልነት ችግሮች
ለመፍታት ይረዳሉ።
 ግኝቶቻችሁን ለማጋራት እና ለማፅደቅ እና የፖሊሲ ወይም የፕሮግራም ፕሮፖዛል ለማሻሻል
ባለድርሻ አካላትን (ለምሳሌ የስርዓተ-ፆታ ባለሙያዎችን፣ የሴቶች ድርጅቶችን፣ ሌሎች የሲቪል
ማህበረሰብ ድርጅቶችን) ያማክሩ።
 ፖሊሲዎን ወይም ፕሮግራሞችን ሲገልጹ፡-
o የእርስዎን ትንተና ግኝቶች ግምት ውስጥ ያስገቡ፤
o በእነዚህ ግኝቶች ላይ ተመስርተው ለስርዓተ-ፆታ-ምላሽ ሰጭ እና ስርዓተ-ፆታ-ተኮር የፖሊሲ
ግቦችን ይግለጹ፤
o የስርዓተ-ፆታ እኩልነት ዓላማዎችን ይግለጹ።

- 83 -
የማቀድ መሳሪያ

የስርዓተ-ፆታ እቅድ ከስርዓተ-ፆታ አንፃር የፖሊሲዎችን ወይም ፕሮግራሞችን የትግበራ ምዕራፍ

የማቀድ ሂደትን ያመለክታል፡፡ የስርዓተ-ፆታ ፖሊሲ ዓላማዎችን እና እነሱን ለማሳካት ተገቢ አቀራረቦችን እና
የምንተገብራቸው ስራዎቻችንን መለየትን ያካትታል።

 በፖሊሲዎ ወይም በፕሮግራምዎ ውስጥ የተቀመጡ ግቦችን እና እርምጃዎችን ለማሳካት

የሚከናወኑ የተወሰኑ ተግባራትን ያቅዱ።
 በዚህ ምዕራፍ በጀቶችን ከስርዓተ-ፆታ አንፃር መተንተን ተገቢ ነው። የስርዓተ-ፆታ በጀት
አመዳደብ (Gender budgeting) የበጀት ድልድል ለስርዓተ-ፆታ እኩልነት ማስተዋወቅ ያለውን
አስተዋፅኦ ለመለየት ይጠቅማል። የስርዓተ-ፆታ በጀት ማውጣት የህዝብ ገንዘብ ምን ያህል ለሴቶች
እና ለወንዶች እንደሚውል ያሳያል። ይህ በእቅድ ደረጃ ጥቅም ላይ ሊውል የሚችል ዘዴ ነው፣ ነገር
ግን በመካሄድ ላይ ያሉ ፕሮግራሞችን ለመከታተል እና ያለፉትን ወጪዎች ለመገምገምም ጥቅም
ላይ መዋል ይችላል፡፡ የስርዓተ-ፆታ በጀት መመደብ የህዝብ ገንዘብ በሴቶች እና በወንዶች መካከል
ፍትሃዊ በሆነ መልኩ መከፋፈሉን ያረጋግጣል። የህዝብ ገንዘብ እንዴት ጥቅም ላይ እንደሚውል
ለተጠያቂነት እና ግልፅነትም አስተዋፅዖ ያደርጋል።
 እቅድ ሲያወጡ የእኩልነት አላማዎችን ለመከታተል የሚያስችሉ አመላካቾችን ያስቀምጡ -
ፖሊሲው ወይም መርሃ ግብሩ በሴቶች እና በወንዶች ላይ የሚኖረውን ውጤት መለካት እና
በተግባራዊነቱ ጊዜ ማወዳደርም ተገቢ ነው።

የመተግበር መሳሪያ

የመተግበር መሣሪያ የስርዓተ-ፆታ እኩልነት ሥልጠናን፣ ስርዓተ-ፆታን ተኮር ተቋማዊ ለውጥ እና

የስርዓተ-ፆታን ግንዛቤ ማሳደግን ጨምሮ ሌሎች ልዩ ልዩ ተግባራትን ያጠቃልላል።

 የስርዓተ-ፆታ እኩልነት ሥልጠና፡- የስርዓተ-ፆታ እኩልነትን በዘርፉ እንዴት ማቀናጀት

እንደሚቻል ላይ የአቅም ግንባታ አስተዋፅዖ የሚጠበቅባቸው ሁሉም ተዋናዮች ሊያስፈልጉ
ይችላሉ። የስርዓተ-ፆታ እኩልነት ስልጠና ቀልጣፋ እርምጃዎችን እና አዎንታዊ ለውጦችን መፍጠር
ይችላል፡፡ የስልጠና ተሳታፊዎች በእውቀታቸው፣ በክህሎታቸው እና በእሴቶቻቸው የስርዓተ-ፆታን
የማካተት ስልቶችን ውጤታማ በሆነ መንገድ ተግባራዊ ለማድረግ የበኩላቸውን አስተዋፅዖ
እንዲያደርጉ ያስችላቸዋል። የድጋፍ እርምጃዎች ናቸው። በአፈፃፀም ወቅት ችግሮችን ለመቅረፍ እና
ከስልጠናው በላይ ተጨማሪ መመሪያዎችን እንደ አስፈላጊነቱ እንዲገኝ ማድረግ ያስችላል፡፡
 ለስርዓተ-ፆታ ምላሽ ሰጭ ተቋማዊ ለውጥ፡-የስርዓተ-ፆታን ማካተት እንዴት ወደ ህዝባዊ ተቋምነት
መተግበር እንደሚቻል እና ቀደም ሲል የነበሩትን አቀራረቦች እንዴት የበለጠ ማሳደግ እንደሚቻል
የሚገልጽ የአደረጃጀት ለውጥ ሂደት ነው። ተቋማዊ ለውጥ ሊመጣ የሚችለው ድርጅታዊ ባህልን
ከግምት ውስጥ ካስገባ ነው።

- 84 -
ዋና ዋና ነጥቦች:

o ድርጅቶች ከስርዓተ-ፆታ-ገለልተኛ አካላት አይደሉም።

o በድርጅት ውስጥ ያሉ የስርዓተ-ፆታ ጉዳዮች በከፊል የሚታዩ እና ከፊል ልቅ ናቸው።
በሁሉም የድርጅት ተዋረድ የሴቶች እና የወንዶች ውክልና አንድ (የሚታይ) አመልካች
ድርጅቶች የፆታ ግንኙነት መያዛቸውን የሚያሳይ ነው።
o ድርጅቶች የስርዓተ-ፆታ ጉዳዮችን በተለያ ሁኔታ ያታለል፤ ለምሳሌ፡- ባልታወቀ መንገድ
ወይም በሚተዳደር አቀራረብ፡፡
o ድርጅታዊ ለውጥ ለማምጣት ያለመ ሂደቶች ከየድርጅታዊ ባህሉ ጋር መጣጣም
አለባቸው።
 የስርዓተ-ፆታ ግንዛቤ ማሳደግ፡- የስርዓተ-ፆታ ግንዛቤን ማሳደግ የአጠቃላይ ምላሽ ሸጭነት፣
የስርዓተ-ፆታ እኩልነት ግንዛቤ እና እውቀትን ማሳደግ ነው። የስርዓተ-ፆታ ግንዛቤን ማሳደግ ማለት
የስርዓተ-ፆታ እኩልነት የዴሞክራሲያዊ ማህበረሰቦች ዋነኛ እሴት እንደመሆኑ መጠን የተሻለ
ግንዛቤ ለመገንባት አስተማማኝ እና ተደራሽ መረጃን መስጠት ማለት ነው። የስርዓተ-ፆታ ማካተቻ
ዘዴ እንደመሆኑ መጠን የስርዓተ-ፆታ ግንዛቤን ከፖሊሲዎች፣ ከፕሮግራሞች፣ ከፕሮጀክቶች እና
ለሴቶች እና ለወንዶች የተለያዩ ፍላጎቶች ምላሽ በሚሰጡ አገልግሎቶች ውስጥ ለማቀናጀት
የስርዓተ-ፆታ ግንዛቤ ማሳደግ ወሳኝ ነው። የስርዓተ-ፆታ ግንዛቤን ለማሳደግ የታለሙ ቡድኖችን
መለየት ያስፈልጋል።

የስርዓተ-ፆታ ግንዛቤ ማሳደግ ዓላማ፡-

- የስርዓተ-ፆታ እኩልነትን በተመለከተ በተለያዩ ርዕሰ ጉዳዮች ላይ መሰረታዊ መረጃዎችን፣

ማስረጃዎችን እና ክርክሮችን ለማቅረብ የስርዓተ-ፆታ እኩልነት ግንዛቤን እና እውቀትን ለማሳደግ፤
- ስለ ስርዓተ-ጾታ (ኢ) እኩልነት የጋራ መግባባትን እና መማርን ለማሻሻል የግንኙነት እና የመረጃ
ልውውጥን ለማዳበር፤
- ስለ ስርዓተ-ጾታ እኩልነት የአመለካከት፣ የባህሪ እና የእምነት ለውጦችን ለማምጣት ማህበረሰቡን
እና ማህበረሰቡን ማሰባሰብ።

የማረጋገጥ መሣሪያ

የማረጋገጥ መሳሪያ ከስርዓተ-ፆታ ክትትል እና ግምገማ ጋር ይዛመዳል። እድገትን ለመከታተል እና

ሊፈጠሩ የሚችሉ ያልተጠበቁ ችግሮችን ለማስተካከል፣ በሂደት ላይ ያሉ ስራዎችን መከታተል ያስፈልጋል።
ይህ በፕሮግራም ደረጃ ያስፈልጋል፣ በፕሮጀክት ደረጃም ጭምር፡፡

 ስለዚህ አመላካቾች ተዘጋጅተው የተለዩ የክትትል ሥራዎችን ታቅዶ ተግባራዊ ማድረግ አለበት።
ግቦች እና እርምጃዎች እየተሳኩ መሆናቸውን ለማረጋገጥ መረጃ እና ማስረጃ እርስዎ በገለጿቸው
አመልካቾች መሰረት መሰብሰብ አለባቸው።

- 85 -
  ስርዓተ-ፆታ ተኮር ክትትል ክፍተቶችን እና ችግሮችን ቶሎ ቶሎ እንዲፈቱ እና እንዲታረሙ
ያስችላል፣ የታቀዱትን ለማሳካት አስፈላጊ ለውጦችን አሁንም ማስተዋወቅ ይቻላል። የስርዓተ-ፆታ
ተኮር ክትትልን ማለትም የስርዓተ-ፆታ እኩልነትን እንደ ዋና ትኩረቱ አድርጎ መከታተልን
ያስቡበት።
 ከስርዓተ-ፆታ ጋር የተያያዙ ተግባራት አፈፃፀም ሪፖርት መደረጋቸውን ያረጋግጡ፡፡ በውጤቶች
ላይ ሪፖርት ማድረግ በጣም አስፈላጊ በሆነው ነገር ላይ ለመማር አስተዋፅኦ ያደርጋል።
 ከክትትል በተጨማሪ ግምገማው ቀጣይነት ባለው መልኩ፣ መርሃ ግብሩ ሲጠናቀቅ ወይም
ምክንያታዊ ከሆነ የፖሊሲ ትግበራ በኋላ መካሄድ አለበት። በአፈፃፀም ሂደት ውስጥ የተሰበሰቡ
መረጃዎችን እና መረጃዎችን እንዲሁም ሌሎች እውቀቶችን እና ምንጮችን ግምት ውስጥ
ማስገባት አለበት፡፡
 የስርዓተ-ፆታ ስሜትን የሚነካ ግምገማ የግምገማ ጥያቄዎችን እና የስርዓተ-ፆታ አመለካከትን
የሚያዋህዱ ዘዴዎችን ለይተው መተግበር በሚችሉ የስርዓተ-ፆታ እውቀት ባላቸው ገምጋሚዎች
ላይ የተመሰረተ መሆን አለበት።
 የተከተለውን የስርዓተ-ፆታ እኩልነት እውን ለማድረግ በሚደረገው አቀራረብ ላይ በማተኮር ጾታን
መሰረት ያደረገ ግምገማ ለማካሄድ ያስቡበት። እንዲህ ዓይነቱ ግምገማ በጥሩ ሁኔታ የሚሰራውን
እና ችግሮቹ የት እንዳሉ ለመገንዘብ ከፍተኛ አስተዋፅዖ ያደርጋል፣ ይህም የስርዓተ-ፆታን የማካተት
አካሄድ ወደፊት በጥሩ ሁኔታ እንዲስተካከል ያስችላል።

ለስርዓተ-ፆታ ምላሽ የሚሰጥ ክትትል

ለስርዓተ-ፆታ ምላሽ ሰጪ ክትትል አስፈላጊ ነው፡፡ ለማዋቀር የሚከተሉት አመልካቾች ያስፈልጋሉ፡፡

 የአውድ አመላካቾች፡- በህዝቡ የተገለጹትን ፍላጎቶች አድምቀው ያሳያሉ። የአውድ አመላካቾች

የሴቶችን አቋም በተለያዩ የፖሊሲ መስኮች እና የስርዓተ-ፆታ ክፍተቶችን ለመከታተል ያለመ ነው።
 የመተግበሪያ አመላካቾች፡- የታለመውን ህዝብ ባህሪያት ለመለካት ያስችላል፡፡
 የሂደት አመልካቾች፡- የአስተዳደር ቅልጥፍናን እና ብቃትን ይለካሉ።
 የውጤት (Result/output አመልካቾች፡- በፕሮጀክቶቹ መጨረሻ የተገኘውን ምርት ይለካሉ፤
(ለምሳሌ የስልጠና ኮርሱን ያጠናቀቁ ሴቶች ብዛት፣ ያቋረጡ፣ ወዘተ) ።
 የውጤታማነት አመልካቾች፡- ጥቅም ላይ በሚውሉት ሀብቶች እና በውጤቶቹ መካከል
ያለውን ግንኙነት መለካት።

የስርዓተ-ፆታ ግምገማ

የስርዓተ-ፆታ ግምገማ በተለያዩ መስፈርቶች ማለትም እንደ ተገቢነት፣ ቅልጥፍና/ብቃት፣ ውጤታማነት፣

ተፅእኖ እና ዘላቂነት ላይ በመመርኮዝ ሊከናወን ይችላል፡፡ ጥያቄዎችን ለስርዓተ-ፆታ ማካተት ማመሳከሪያ
ዝርዝር ማድረግ ይቻላል፡፡

- 86 -
 መስፈርት፡- አግባብነት
o ፕሮጀክቱ/ፕሮግራሙ ለስርዓተ-ፆታ እኩልነት ምቹ ሁኔታዎችን ለመፍጠር ውጤታማ
አስተዋፅዖ አድርጓል?
o ለሴቶች ተግባራዊ እና ስልታዊ የስርዓተ-ፆታ ፍላጎቶች ምላሽ ሰጥቷል?
o የስርዓተ-ፆታ እኩልነትን በተመለከተ ለብሔራዊ ፖሊሲ ቁርጠኝነት እና ተልዕኮዎች
አስተዋፅኦ አድርጓል?
 መስፈርት፡ ብቃት
o የፖሊሲው ትግበራ የስርዓተ-ፆታ እኩልነትን በተመለከተ ውጤታማ ነበር ወይ?
o ዘዴዎቹ እና ሀብቶቹ ውጤታማ በሆነ መልኩ ጥቅም ላይ እየዋሉ ነውን?
 መስፈርት፡ ውጤታማነት
o ውጤቶቹ ለታቀዱት ውጤቶች መሳካት አስተዋፅዖ አድርገዋል፣ እና ጥቅማጥቅሞች
የወንዶች እና/ወይም ሴት ታላሚ ቡድኖችን ይደግፋሉ?
o ባለድርሻ አካላት (ድርጅቶች፣ ተቋማት፣ ቀጥተኛ ያልሆኑ ታላሚ ቡድኖች)
የፕሮግራሙ/ፕሮጀክቱ ተጠቃሚ ነበሩ?
 መስፈርት፡ ተጽዕኖ
o የፕሮጀክቱ ውጤቶች የስርዓተ-ፆታ እኩልነትን እና የሴቶችን መብት በሚያጎለብቱ ሰፊ
ፖሊሲዎች፣ ሂደቶች እና ፕሮግራሞች ላይ ምን ተጽእኖ አሳድሯል?
o ያልተከፈለ የእንክብካቤ ሰራተኛ እና በሴቶች እና በወንዶች መካከል የቤተሰብ
ሀላፊነቶችን ሚዛናዊ በሆነ መልኩ እንዲከፋፈል አስተዋፅዖ አድርጓል?
 መስፈርት፡ ዘላቂነት
o የገንዘብ ድጋፍ ካበቃ በኋላ በጾታ እኩልነት ላይ የተገኙ ስኬቶች ሊቀጥሉ ይችላሉ?
o የፖሊሲ ግቦቹ ባለቤትነት ምን ያህል በወንድና በሴት ተጠቃሚዎች ተሳክቷል?
o በፕሮጀክቱ የሴቶች እና የወንዶች ስልታዊ የስርዓተ-ፆታ ፍላጎት ምን ያህል ምላሽ
ተሰጥቶበታል እና ይህ የሴቶች መብት እና የፆታ እኩልነት ዘላቂነት ያለው መሻሻል
አስገኝቷል?
o በፕሮጀክቱ የስርዓተ-ፆታን የማካተት አቅም ምን ያህል ተገንብቶ ተቋማዊ እንዲሆን
ተደርጓል?
o በስርዓተ-ፆታ ዋና ሂደት ውስጥ የስርዓተ-ፆታ ማረጋገጫ ዝርዝር አጠቃቀም ላይ
አፅንዖት ይስጡ።
ደረጃ 3፡- ቡድኑ የስራውን ውጤት ከመላው ክፍል ጋር ይጋራል።
30 ደቂቃዎች

- 87 -
ክፍለ-ጊዜ 3፡- የስርዓተ-ፆታ ዋና ዋና መመሪያዎች መግቢያ
ጊዜ:- 120 ደቂቃዎች

ተሳታፊዎች በቡድን እንዲሰሩ ይጠይቋቸው።

አሰልጣኙ ለእያንዳንዱ ቡድን የማዕድን ሚኒስቴር ፖሊሲዎችን ቅጂ ይስጡ፡፡ የማዕድን ሀብት

ልማት ፖሊሲ፤ እና የኢትዮጵያ ፔትሮሊየም ኦፕሬሽን ፖሊሲ ረቂቅን ለተሳታፊዎች ያድሉ። እያንዳንዱ ቡድን
ከፖሊሲዎች ውስጥ አንዱን የፆታ ማካተትን እንዲያካሂድ ይጠይቋቸው የመግለጽ መሳሪያ ፣ የመተግበር
መሳሪያ ፣ የማቀድ መሳሪያ ፣ እና ማረጋገጥ መሣሪያን በመጠቀም። በማእድን ዘርፍ የስርዓተ-ፆታን
ማካተት ስራ ለማካሄድ ምን ተግዳሮቶች ሊኖሩ ይችላሉ? መፍትሄዎች ምንድን ናቸው? ከአካል ብቃት
እንቅስቃሴ ምን ትምህርት እናገኛለን?

ቡድኖቹ የተመረጠውን ፖሊሲ የስርዓተ-ፆታ ማካተት ውጤቶችን እንዲያቀርቡ እና ሶስት ተጨማሪ

ጥያቄዎችን እንዲመልሱ ይጠይቁ።

ጥያቄ እና መልስ?

የቡድን ውይይት

1. ከኢትዮጵያ ማዕድን ዘርፍ ጋር የተያያዘ ፖሊሲ በየትኛው የስርዓተ-ፆታ ደረጃ ላይ ይገኛል?

2. ከስርዓተ-ፆታ እኩልነት አንፃር ሁኔታውን ለማሻሻል የትኛውን የስርዓተ-ፆታ ትንተና ዘዴ መጠቀም
የተሻለ ነው?
ስርዓተ-ፆታን የማካተት ቴክኒኮችን ተግባራዊ ማድረግ፤

1. በስርዓተ-ፆታ ትንተና ላይ ባደረጋችሁት የቡድን ስራ በመመስረት፣ ግለጽ፣ አድርግ፣ ዕቅድ

መሳሪያዎችን በመጠቀም ምን ማከል እንደሚችሉ ይለዩ፡፡
2. መንግስት ለስርዓተ-ፆታ ምላሽ የሚሰጥ ፖሊሲ እንዲኖረው የውሳኔ ሃሳቦችን አቅርቡ።

ስርዓተ-ጾታን መመሪያን አወቃቀር እና ዋና ይዘት ያስተዋውቁ በማዕድን ዘርፍ እና በማዕድን ሚኒስቴር

ውስጥ ሊተገበር የሚችል መሆኑን ተወያዩበት።

ማጠቃለያ
10 ደቂቃዎች፡፡

- 88 -
አባሪ
አባሪ 1፡- በሰብአዊ መብቶች እና በሥርዓተ ፆታ እኩልነት ላይ አለም አቀፍ የህግ ማዕቀፍ

በሰብአዊ መብቶች እና በጾታ እኩልነት ላይ ዓለም አቀፍ ስምምነቶች

 እ.ኤ.አ በ 1945 ተቀባይነት ያለው ፣ የተባበሩት መንግስታት ቻርተር “በመሠረታዊ የሰብአዊ
መብቶች ፣ በሰው ልጅ ክብር እና ዋጋ ላይ [እንዲሁም] በወንዶች እና በሴቶች እኩል መብቶች ላይ
እምነትን ለማረጋገጥ” እንደ አንዱ ዓላማው አስቀምጧል። በተጨማሪም የቻርተሩ አንቀጽ 1
የተባበሩት መንግስታት ድርጅት ዓላማዎች አንዱ የሰብአዊ መብቶችን እና መሰረታዊ ነጻነቶችን
"በዘር፣ በፆታ፣ በቋንቋ ወይም በሃይማኖት ልዩነት ሳይለዩ" ማሳደግ እንደሆነ ይደነግጋል፡፡ ይህ በጾታ
ላይ የተመሰረተ አድሎአዊ ክልከላ በአንቀፅ 13 (የጠቅላላ ጉባኤው ሥልጣን) እና 55 (የአለም አቀፍ
የሰብአዊ መብቶችን ማስተዋወቅ) ተደግሟል።
 እ.ኤ.አ በ 1948 ዓለም አቀፍ የሰብአዊ መብቶች ድንጋጌ ተደነገገ ። እሱም፣ የሴቶች እና የወንዶች
እኩል መብት በውስጡ ያሉትን መብቶች የማግኘት መብትን አውጇል፣ “ያለ ምንም አይነት
ልዩነት፣ እንደ ፆታ የመሳሰሉ፣”
 መግለጫው በመጨረሻ የጸደቀው “ሁሉም የሰው ልጆች” እና “ሁሉም” በሚሉት ቃላት
በመጠቀም የአለም አቀፋዊ መግለጫው ለሁሉም ሰው፣ ለወንዶችም ለሴቶችም የታሰበ እንደሆነ
ምንም ጥርጥር የለውም።
 የአለም አቀፍ መግለጫው ከፀደቀ በኋላ የሰብአዊ መብቶች ኮሚሽን ሁለት የሰብአዊ መብት
ስምምነቶችን ማለትም የአለም አቀፍ የሲቪል እና የፖለቲካ መብቶች ቃል ኪዳን እና የአለም አቀፍ
የኢኮኖሚ፣ ማህበራዊ እና የባህል መብቶች ቃል ኪዳን ማርቀቅ ጀመረ። ከዓለም አቀፉ መግለጫ
ጋር፣ እነዚህም ዓለም አቀፍ የሰብአዊ መብቶች ህግን ያካተቱ ናቸው።
 የአለም አቀፍ የሲቪል እና የፖለቲካ መብቶች ቃልኪዳን ከሌሎች መብቶች መካከል በህይወት
የመኖር መብት፣ ከስቃይ ነፃ፣ ከባርነት ነፃ የመውጣት፣ የነጻነት መብት እና የሰውን ደህንነት፣
በወንጀል እና በህግ ሂደቶች ውስጥ ከትክክለኛ ሂደት ጋር የተያያዙ መብቶችን ይይዛል፡፡
 በሕግ ፊት እኩልነት፣ የመዘዋወር ነፃነት፣ የአስተሳሰብ፣ የኅሊናና የሃይማኖት ነፃነት፣ የመደራጀት
ነፃነት፣ ከቤተሰብ ሕይወትና ልጆች ጋር የተያያዙ መብቶች፣ የዜግነትና የፖለቲካ ተሳትፎ መብቶች፣
አናሳ ቡድኖች በባሕላቸው፣ በሃይማኖታቸውና በቋንቋቸው ላይ ያላቸው መብቶች። የዓለም አቀፍ
የኢኮኖሚ፣ የማህበራዊ እና የባህል መብቶች ስምምነት ለምሳሌ የመሥራት መብትን፣ የሠራተኛ
ማኅበራትን የመመሥረት መብትን፣ ከጋብቻ ጋር በተያያዙ ጉዳዮች፣ በወሊድና በልጆች ጥበቃ፣
በቂ የኑሮ ደረጃ የማግኘት መብት፣ ጤና የማግኘት መብት ዋስትና ይሰጣል። የትምህርት መብት
እና ከባህልና ሳይንስ ጋር የተያያዙ መብቶች።
 እ.ኤ.አ በ1967 የተባበሩት መንግስታት ድርጅት አባላት በሴቶች ላይ የሚደርስ መድልዎ
ለማስወገድ የወጣውን መግለጫ በማፅደቅ በሴቶች ላይ የሚፈጸመው መድልዎ ሰብአዊ ክብርን

- 89 -
 የሚጻረር ነው በማለት እና መንግስታት “ነባር ህጎችን፣ ልማዶችን፣ ደንቦችን እና አድሎአዊ
ድርጊቶችን እንዲሰርዙ ጥሪ አቅርቧል። ለሴቶች እና ለወንዶች እና ለሴቶች እኩል መብት በቂ የህግ
ጥበቃን ለማቋቋም" ያለመ ነው፡፡
 በሴቶች ላይ የሚደርሰውን ማንኛውንም ዓይነት አድልዎ የማስወገድ ስምምነት በ1979 በጠቅላላ
ጉባኤ የፀደቀ ሲሆን መግቢያውም ሌሎች መሳሪያዎች ቢኖሩም ሴቶች ከወንዶች ጋር እኩል
መብቶቻቸውን እያጣጣሙ እንዳልሆነ ያስረዳል።
 ኮንቬንሽኑ በጾታ ላይ የተመሰረተ መድልዎ ምንነት እና ትርጉሙን ይገልጻል እና መድልዎ
ለማስወገድ እና ተጨባጭ እኩልነትን ለማስፈን የመንግስት ግዴታዎችን ያስቀምጣል። እንደ
ሁሉም የሰብአዊ መብት ስምምነቶች፣ በማፅደቅ ግዴታዎችን የሚወጡት መንግስታት ብቻ
ናቸው። ሆኖም ኮንቬንሽኑ የአድሎአዊ ህጎችን ብቻ ሳይሆን ልምዶችን እና ልማዶችን እና በሴቶች
ላይ በግል ተዋናዮች የሚደርስባቸውን መድሎ የመፍትሄ ግዴታዎችን ያሳያል።
 እነዚህ አጠቃላይ መርሆዎች እንደ አጠቃላይ ማዕቀፍ ሆነው በፖለቲካ፣ በማህበራዊ፣
በኢኮኖሚያዊ እና በባህላዊ ዘርፎች በሴቶች ላይ የሚደርሱ መድሎዎችን የማስወገድ ክልሎች ልዩ
ግዴታዎች በ16 አንቀጾች ውስጥ ተቀምጠዋል። ኮንቬንሽኑ ሁለቱንም የሲቪል እና የፖለቲካ
መብቶች (የመምረጥ ፣ በሕዝብ ሕይወት ውስጥ የመሳተፍ ፣ ዜግነታቸውን የማግኘት ፣ የመቀየር
ወይም የመቆየት ፣ በሕግ ፊት እኩልነት እና የመንቀሳቀስ ነፃነት) እና ኢኮኖሚያዊ ፣ ማህበራዊ እና
ባህላዊ መብቶች (የትምህርት ፣ የሥራ ፣ የጤና እና የገንዘብ ብድር መብቶች) ይይዛል፡፡ ኮንቬንሽኑ
እንደ ሕገወጥ ዝውውር፣ ለተወሰኑ የሴቶች ቡድኖች፣ ለምሳሌ የገጠር ሴቶች፣ እና ሴቶች በሰብዓዊ
መብታቸው ሙሉ ተጠቃሚ እንዲሆኑ ልዩ ሥጋቶች በሚኖሩባቸው ጉዳዮች ላይ ልዩ ትኩረት
ይሰጣል፣ ለምሳሌ ጋብቻ እና ቤተሰብ ምስረታን ያካትታል፡፡
 ኮንቬንሽኑ በአንቀፅ 1 ላይ መድሎውን ሲተረጉም “በጾታ ላይ የተመሰረተ ማንኛውም ልዩነት፣
ማግለል ወይም ገደብ የሴቶችን እውቅና፣ ጥቅም ወይም የአካል ብቃት እንቅስቃሴ የሚጎዳ ወይም
የሚሽር ውጤት ወይም ዓላማ ያለው፣ ትዳራቸው ምንም ይሁን ምን በፖለቲካ፣ በኢኮኖሚ፣
በማህበራዊ፣ በባህላዊ፣ በሲቪል ወይም በማንኛውም መስክ የሰብአዊ መብቶች እና መሰረታዊ
ነፃነቶች በወንዶች እና በሴቶች እኩልነት ላይ የተመሰረተ አቋም" እንዲህ ዓይነቱ መድልዎ በጾታ
ምክንያት የሚደረግ ሕክምናን ማንኛውንም ልዩነት ያጠቃልላል፡፡
- ሆን ተብሎ ወይም ባለማወቅ ሴቶችን ይጎዳል፤
- በአጠቃላይ ህብረተሰቡ የሴቶችን መብት በግልም ሆነ በህዝባዊ መስክ እንዳይገነዘብ ይከላከላል፤
- ሴቶች የሚገባቸውን ሰብአዊ መብቶች እና መሰረታዊ ነጻነቶች እንዳይጠቀሙ ይከለክላል።
 በኮንቬንሽኑ የክልል ፓርቲዎች አድልዎን የሚከላከሉበት አግባብ ባለው ህግ፣ የሴቶች መብት ህጋዊ
ጥበቃን ማረጋገጥ፣ ከአድሎአዊ ድርጊቶች መራቅ፣ ሴቶችን ከማንኛውም ሰው፣ ድርጅት ወይም
ድርጅት መድልኦን የሚከላከሉበትን የተለያዩ መንገዶችን ይዘረዝራል። አድሎአዊ ህጎችን፣ ደንቦችን
እና የቅጣት ድንጋጌዎችን ማሻሻል ወይም መሰረዝን ያካትታል። ኮንቬንሽኑ እኩልነትን ለማስፈን
የሴቶችን ሁኔታ ለማሻሻል ከመንግስት በኩል አዎንታዊ እርምጃ ሊወስድ እንደሚችል ይተነብያል።

- 90 -
 በሁሉም የሕይወት ዘርፎች የሴቶችን ትክክለኛ እኩልነት ለማፋጠን፣ እኩልነት እስካለ ድረስ
ክልሎች ጊዜያዊ ልዩ እርምጃዎችን እንዲጠቀሙ ተፈቅዶላቸዋል። ስለዚህ ኮንቬንሽኑ ከጠባብ
የመደበኛ እኩልነት ጽንሰ-ሀሳብ በላይ ይደርሳል እና የእድል እኩልነት እና የውጤት እኩልነትን
ያለመ ነው። እነዚህን ግቦች ለማሳካት ጊዜያዊ ልዩ እርምጃዎች ሁለቱም ህጋዊ እና አስፈላጊ ናቸው፡፡
በመርህ ደረጃ፣ እነዚህ እርምጃዎች እኩል ደረጃ ከደረሱ በኋላ መወገድ አለባቸው፡፡
 በአስፈላጊ ሁኔታ፣ ኮንቬንሽኑ አዲስ፣ ተጨባጭ ድንጋጌዎችን ለሌሎች መሳሪያዎች ያክላል፣
እነዚህም እኩልነትን እና አድልኦን የሚመለከቱ ናቸው። አንቀጽ 5 ክልሎች የሴቶችን ሕጋዊ እኩልነት
እውቅና ከመስጠትና የእኩልነት እኩልነታቸውን ከማስተዋወቅ በተጨማሪ ጎጂ የሆኑ የስርዓተ-ፆታ
አመለካከቶችን የሚያራምዱ ማኅበራዊ፣ ባህላዊና ልማዳዊ ሥርዓቶችን በማስወገድ የሴቶችን
ዕውቅና የሚያጎለብት አጠቃላይ ማዕቀፍ በህብረተሰቡ ዘንድ እንዲፈጠር መትጋት
እንደሚኖርባቸው ይደነግጋል።
 የህጻናት መብቶች ኮንቬንሽን (አንቀጽ 2) እና የሁሉም ስደተኞች ሰራተኞች እና የቤተሰባቸው
አባላት መብቶች ጥበቃ ስምምነት (አንቀጽ 7) በጾታ ላይ የተመሰረተ መድልዎ ይከለክላል። የአካል
ጉዳተኞች መብቶች ኮንቬንሽን (አንቀጽ 6) አካል ጉዳተኛ ሴቶች የሚደርስባቸውን ዘርፈ ብዙ
መድሎ የሚገነዘበው ሲሆን የመንግስት አካላትም ይህንን ለመፍታት “የሴቶችን ሁለንተናዊ
እድገት፣ እድገት እና ማብቃት ለማረጋገጥ ተገቢውን እርምጃ ሁሉ እንዲወስዱ ይጠይቃል።”
በሰብአዊ መብታቸው ተጠቃሚነት።
 ክልላዊ የሰብአዊ መብት ስምምነቶች ባፀደቁት ክልሎች የእነርሱን ድንጋጌዎች መከበራቸውን
ለመገምገም የቁጥጥር ዘዴዎች አሏቸው። የአፍሪካ የሰብአዊ እና ህዝቦች መብት ኮሚሽን፡፡
የአፍሪካን (ባንጁል) የሰብአዊ እና ህዝቦች መብቶች ቻርተር በ 1981 በአፍሪካ አንድነት ድርጅት
ጸድቋል። አንቀፅ 2 በቻርተሩ የተረጋገጡ መብቶችን በመጠቀም በማንኛውም ምክንያት ጾታን
ጨምሮ መድልዎ ይከለክላል። አንቀጽ 18 በተለይ “በሴቶች ላይ የሚደርሰውን ማንኛውንም
መድልዎ እንዲወገድ እና እንዲሁም በዓለም አቀፍ መግለጫዎች እና ስምምነቶች ውስጥ
በተደነገገው መሠረት የሴቶች እና የሕፃናት መብቶች እንዲጠበቁ ለማድረግ” የአፍሪካን ግዛቶችን
ግዴታ ይጠቅሳል። የቻርተር የሴቶች መብት ፕሮቶኮል በአፍሪካ (የማፑቶ ፕሮቶኮል) በ2003
ጸድቋል።

ለጾታ እኩልነት እና ለሴቶች መብቶች ዓለም አቀፋዊ ቁርጠኝነት

የሴቶች መብት ለሴቶች ሰብአዊ መብቶች እና እኩልነት ጉልህ የሆኑ ፖለቲካዊ ቁርጠኝነትን ባሳዩ
ተከታታይ አለም አቀፍ ኮንፈረንሶች እምብርት ነበር። እ.ኤ.አ ከ 1975 ጀምሮ ፣ እንዲሁም ዓለም አቀፍ
የሴቶች ዓመት ፣ ሜክሲኮ ሲቲ በዓለም አቀፍ የሴቶች ዓመት ዓለም አቀፍ ኮንፈረንስ አስተናግዳለች ፣ ይህም
የዓለም የድርጊት መርሃ ግብር እና 1975-1985 የተባበሩት መንግስታት የሴቶች አስርት ዓመታት ተብሎ
ተሰየመ። እ.ኤ.አ በ 1980 ሌላ ዓለም አቀፍ የሴቶች ኮንፈረንስ በኮፐንሃገን ተካሂዶ ነበር እና በሴቶች ላይ
የሚፈጸሙ መድሎዎችን የማስወገድ ስምምነት ለፊርማ ተከፈተ ። ሶስተኛው የአለም የሴቶች ኮንፈረንስ

- 91 -
በናይሮቢ የተካሄደ ሲሆን በሴቶች ላይ የሚፈጸሙ አድሎአዊ ድርጊቶችን ለማስወገድ ኮሚቴ ስራውን
የጀመረው እ.ኤ.አ በ 1982 ነው። እነዚህ ሶስት የአለም ኮንፈረንሶች ከአለም ዙሪያ በመጡ ሴቶች ላይ
ያልተለመደ እንቅስቃሴ የታየበት ሲሆን ለዚህም መሰረት ጥለዋል። እ.ኤ.አ በ1990ዎቹ የሴቶችን መብት
ለመቅረፍ የዓለም ኮንፈረንስ፣ በ1995 በቤጂንግ የተካሄደውን አራተኛው የዓለም የሴቶች ኮንፈረንስ
ጨምሮ (ከዚህ በታች ይመልከቱ) ።

የቪየና መግለጫ እና የድርጊት መርሃ ግብር

እ.ኤ.አ በ 1993 የዓለም የሰብአዊ መብቶች ኮንፈረንስ በቪየና ተካሄደ ። በወቅቱ የነበሩትን የሰብአዊ
መብት ሁኔታ ለመገምገም ሞክሯል፡፡ የሴቶች መብት ተሟጋቾች ይህንን ለማረጋገጥ ተንቀሳቅሰዋል፡፡
“የሴቶች መብት ሰብአዊ መብቶች ናቸው” በሚለው የድጋፍ ጩኸት የሰብአዊ መብቶች ሙሉ በሙሉ
በአለም አቀፉ ማህበረሰብ አጀንዳ ላይ ነበሩ። በተለይም በሴቶች ላይ የሚደርሰውን ጥቃት በተመለከተ
የሲቪል ማህበረሰብ ተሟጋቾች ፍርድ ቤቶችን በማደራጀት የሴቶች መብት ረገጣ ላይ ትኩረት እንዲሰጥ
ቀደም ሲል ምላሽ ያልተሰጠበት ምክንያት እነሱ እንደ የግል ሉል አካል ተደርገው ይወሰዱ ነበር፣ የተከለከለ
ወይም በቀላሉ የማይቀር የሴቶች ሕይወት አካል ሆነው ተቀበሉ። ጉባኤው የተሳካ ነበር። “የሴቶች እና የሴት
ልጅ ሰብዓዊ መብቶች የማይገፈፉ፣ የማይነጣጠሉ እና የማወሰዱ የአጽናፈ ዓለማዊ ሰብአዊ መብቶች አካል
ናቸው” የሚለውን የቪየና መግለጫ እና የድርጊት መርሃ ግብር (አንቀጽ 18) በማጽደቅ ረገድ ስኬታማ ሲሆን
ትኩረት ሰጥቷል።

በፆታ ላይ የተመሰረቱ ሁሉንም አይነት ጥቃቶችን ማስወገድ። በአስፈላጊ ሁኔታ፣ የፕሮግራሙ

መርሃ ግብር በተጨማሪም "በሴቶች መብት እና በአንዳንድ ባህላዊ ወይም ልማዳዊ ድርጊቶች፣ ባህላዊ
ጭፍን ጥላቻ እና የሃይማኖት አክራሪነት ጎጂ ውጤቶች መካከል ሊነሱ የሚችሉ ግጭቶችን ለማጥፋት"
(አንቀጽ 38) ፡፡

የሕዝብ እና ልማት ዓለም አቀፍ ኮንፈረንስ

እ.ኤ.አ በ1994 የተካሄደው የአለም አቀፍ የህዝብ እና ልማት ኮንፈረንስ ለሴቶች መብት ትልቅ
ምዕራፍን ወክሎ ነበር። ኮንፈረንሱ በሕዝብ ጉዳዮች ላይ ያተኮረ ቢሆንም፣ በካይሮ የተሰበሰቡት ልዑካን፣
የሕዝብ ብዛት ስለ ሕዝብ አወቃቀር ብቻ ሳይሆን፣ በይበልጥ ደግሞ፣ ሰዎችን የሚመለከት እንደሆነ
ተስማምተዋል። በድርጊት 5 መርሃ ግብሩ ውስጥ የተነሱት ጉዳዮች በመሠረቱ ከሴቶች ሰብአዊ መብቶች ጋር
የተያያዙ ናቸው፣ የሥርዓተ ፆታ እኩልነት፣ ቤተሰብ፣ የስነ ተዋልዶ ጤና፣ የወሊድ መቆጣጠሪያ እና የቤተሰብ
ምጣኔ፣ የሴቶች ጤና፣ እንዲሁም የኢሚግሬሽን እና የሴቶች ትምህርት ጉዳይ ላ የተኮሩ ነበሩ፡፡ በአስፈላጊ
ሁኔታ የድርጊት መርሃ ግብር በሰብአዊ መብቶች ላይ የተመሰረተ እና "የፆታ እኩልነትን እና ፍትሃዊነትን
ማሳደግ እና የሴቶችን አቅም ማጎልበት እንዲሁም በሴቶች ላይ የሚደርሱ ሁሉንም አይነት ጥቃቶችን
ማስወገድ እና ውልደትን መቆጣጠር መቻልን ማረጋገጥ የማዕዘን ድንጋይ ናቸው" በማለት አውጇል፡፡
ከሕዝብ እና ከልማት ጋር የተገናኙ ፕሮግራሞች” ኮንፈረንሱ የስነ-ተዋልዶ መብቶችን በተመለከተ ግልጽ

- 92 -
መግለጫ ለመስጠትም ጠቃሚ ነበር፡ እነዚህም "ሁሉም ጥንዶች እና ግለሰቦች የልጆቻቸውን ቁጥር፣
ክፍተት እና ጊዜ በነጻነት የመወሰን እና መረጃውን የማግኘት መሰረታዊ መብታቸው በመረጋገጡ ላይ ነው"
ብሏል። ይህን ማድረግ ማለት እና ከፍተኛውን የጾታ እና የስነ ተዋልዶ ጤናን የማግኘት መብት እንዲሁም
ከአድልዎ፣ ከማስገደድ የጸዳ ውሳኔ የመስጠት መብታቸውን ያጠቃልላል፡፡

የቤጂንግ መግለጫ እና የድርጊት መርሀ-ግብር

የቤጂንግ መግለጫ እና የድርጊት መርሀ-ግብር እ.ኤ.አ በሴፕቴምበር 1995 በአራተኛው የአለም

የሴቶች ኮንፈረንስ ተቀባይነት ያገኘው መግለጫ እና የድርጊት መርሀ-ግብር በ12 የሴቶች ሰብአዊ መብት
አፈፃፀም ላይ ያተኮረ እና የሴቶችን የማብቃት አጀንዳ አስቀምጧል። ቀደም ሲሉ በተደረጉት ሶስት የዓለም
የሴቶች ኮንፈረንስ ውጤቶች ላይ የተገነባ ሲሆን ነገር ግን የሴቶችን መብት እንደ ሰብአዊ መብቶች በግልፅ
ለይቶ በማሰቀመጥ ረገድ ትልቅ ስኬት ነው ተብሎ ይታሰባል። የድርጊት መርሀ-ግብሩ በሴቶች ላይ
የሚደርሰውን መድልኦ ለማስወገድ እና በሴቶች እና በወንዶች መካከል እኩልነትን ለማምጣት ተከታታይ
ስትራቴጂካዊ ዓላማዎችን ያካትታል፡፡ በሰብአዊ መብት ማዕቀፍ ላይ የተመሰረተ በዓለም አቀፍ ደረጃ
ፖለቲካዊ እና ህጋዊ ስልቶችንም ያካትታል፡፡ የድርጊት መርሀ-ግብሩ ክልሎች ለሴቶች ሰብአዊ መብቶች
የገቡትን ቃል ኪዳን ሁሉን አቀፍ መግለጫ ስብስብ ነው ማለት ይቻላል። የቤጂንግ መግለጫ እና የድርጊት
መርሀ-ግብሩ አፈፃፀም ላይ የተደረጉ ግምገማዎች በአንዳንድ የሴቶች ሰብአዊ መብቶች ላይ ከፍተኛ
መሻሻል ቢታይም "አድሎአዊ ህግጋቶች እንዲሁም ጎጂ ልማዳዊ ድርጊቶች እንዲሁም በሴቶች እና በወንዶች
ላይ አሉታዊ አመለካከቶች አሁንም ቀጥለዋል፡፡” በተለይ በቤተሰብ፣ በፍትሐ ብሔር፣ በወንጀለኛ መቅጫ፣
በሠራተኛና ንግድ ሕጎች፣ ወይም አስተዳደራዊ ሕጎችና መመርያዎች። እ.ኤ.አ በ2005 እና በ2010 የሁለቱም
መርሀ-ግበሮች ግምገማዎች በህግ የተደነገጉም ይሁን በልምድ የሚታዎቁ እና ተግባራዊ የሚደረጉ
እኩልነቶች በአለማችን ላይ የትኛውም ሀገር ውስጥ አልተገኙም የሚል ድምዳሜ ላይ ደርሷል። እ.ኤ.አ
በ2010 የተካሄደው ግምገማ የሕግ ማሻሻያዎች በተደረጉባቸው ቦታዎች እንኳን ብዙ ጊዜ በውጤታማነት
ተፈጻሚ እንዳልሆኑ ተገንዝበዋል።

የምዕተ ዓመቱ የልማት ግቦች (MDGs)

እ.ኤ.አ በ2000 አለም አቀፉ ማህበረሰብ በ2015 ሊሳኩ የሚገባቸው ስምንት በጊዜ የተገደቡ የልማት
ግቦችን ለማሳካት የስርዓተ ጾታ እኩልነት እና የሴቶችን ተጠቃሚነት እንዲሁም የእናቶች ሞት ቅነሳን
ጨምሮ አንድ ግብ ላይ ተስማምቷል። ከግቦቹ ውስጥ ሰባቱ እድገትን ለመለካት የተወሰኑ ግቦች አሏቸው።
ምንም እንኳን ከሰብአዊ መብት አንፃር ጉድለቶች ቢኖሯቸውም፣ የምዕተ ዓመቱ የልማት ግቦች ለአንዳንድ
የዓለም እጅግ አስፈሪ ችግሮች ዓለም አቀፍ ድጋፍን ያስገኘ ጠቃሚ የፖለቲካ ቁርጠኝነት ምሳሌዎች ናቸው።
የሴቶች መብትን በተመለከተ የምዕተ ዓመቱ የልማት ግብ 3 የፆታ እኩልነትን ማሳደግ እና ሴቶችን ማብቃት
ነው። ይሁን እንጂ ተጓዳኝ ኢላማው በ2015 የስርዓተ-ፆታ ልዩነቶችን ከማስወገድ ጋር ብቻ የተያያዘ ነው፡፡
የልጃገረዶች የትምህርት ተደራሽነት፣ የስርዓተ-ፆታ እኩልነትን ለማስፈን የግድ አስፈላጊ ቢሆንም ይህ ውስን

- 93 -
ኢላማ የስርዓተ-ፆታ እኩልነትን ለማስፈን እና ሴቶችን ለማብቃት እድገትን ለመለካት በቂ አይደለም። ግብ 3
ከግብርና ውጭ ባሉ ሴክተሮች እና በብሔራዊ ፓርላማዎች ውስጥ የሴቶች የደመወዝ ሥራ ላይ ያላቸውን
ድርሻ የሚያሳዩ አመልካቾችን ያካትታል ነገር ግን እነዚህ መለኪያዎች ወይም የጊዜ ገደቦች የላቸውም።
በሴቶች ላይ የሚፈጸሙ ጥቃቶች እና አድሎአዊ ህጎች ያሉ ወሳኝ ጉዳዮችም አልተነሱም።

የሴቶች መብትን በተመለከተ፣ የሚሊኒየሙ ልማት ግብ 3 የፆታ እኩልነትን ማሳደግ ነው። ሴቶችን
ማብቃት፡፡ ይሁን እንጂ ተጓዳኝ ኢላማው በ 2015 የስርዓተ-ፆታ ልዩነቶችን ከማስወገድ ጋር ብቻ የተያያዘ
ነው፡፡ የልጃገረዶች የትምህርት ተደራሽነት የስርዓተ-ፆታ እኩልነትን ለማስፈን የግድ አስፈላጊ ቢሆንም፣ ይህ
ጠባብ ኢላማ የስርዓተ-ፆታ እኩልነትን ለማስፈን እና ሴቶችን ለማብቃት እድገትን ለመለካት በቂ አይደለም።
ግብ 3 ከግብርና ውጭ ባሉ ሴክተሮች እና በብሔራዊ ፓርላማዎች ውስጥ የሴቶች የደመወዝ ሥራ ላይ
ያላቸውን ድርሻ የሚያሳዩ አመልካቾችን ያካትታል ነገር ግን እነዚህ መለኪያዎች ወይም የጊዜ ገደቦች
የላቸውም። በሴቶች ላይ የሚፈጸሙ ጥቃቶች እና አድሎአዊ ህጎች ያሉ ወሳኝ ጉዳዮች አልተነሱም።

የምዕተ ዓመቱ የልማት ግብ 5 የእናቶች ሞት ምጣኔን በሦስት አራተኛ ማለትም እ.ኤ.አ በ1990 እና
2015 ለመቀነስ ያለመ ነው። እንደ አለመታደል ሆኖ እ.ኤ.አ በ2010 በተካሄደው የጠቅላላ ጉባዔ ከፍተኛ
ደረጃ የምዕተ ዓመቱን የልማት ግቦች ጠቅላላ ጉባኤ ላይ፣ ከእናቶች ሞት አንፃር እጅግ በጣም የራቀ መሆኑ
ተገልጧል። ምንም እንኳን እውቀቱ እና መሳሪያዎች ቢኖሩም እርግዝና እና ልጅ መውለድ ለሴቶች
አስተማማኝ ልምድ ቢኖራቸውም ሁሉም ግቦች እ.ኤ.አ በ 2010 ዋና ፀሃፊው የሴቶች እና የህፃናት ዓለም
አቀፍ ስትራቴጂ አውጥቷል፤ የሴቶችን እና የህፃናትን ጤና ለማሻሻል ቁልፍ እርምጃዎችን በመዘርዘር በዓለም
ዙሪያ በምዕተ ዓመቱ የልማት ግቦች እና በድህረ 2015 የልማት አጀንዳዎች ውስጥ የሰብአዊ መብቶችን እና
የጾታ እኩልነትን ማቀናጀት ትርጉም ያለው እድገት ለማምጣት ቁልፍ ናቸው።

የተባበሩት መንግስታት ድርጅት በዘላቂ ልማት (2012፣ ብራዚል)

የተባበሩት መንግስታት የዘላቂ ልማት ኮንፈረንስ ("ሪዮ+20") እ.ኤ.አ በ2012 ሀገራት ለዘላቂ ልማት
የፖለቲካ ቁርጠኝነታቸውን አድሰዋል፣ የዘላቂ ልማት ግቦችን ለማቋቋም ተስማምተው በዘላቂነት ላይ
ከፍተኛ ደረጃ ያለው የፖለቲካ መድረክ መስርተዋል። ልማት፡፡ “የምንፈልገው የወደፊት ጊዜ” በሚል ርዕስ፣ 9
በሴቶች እኩል መብት፣ ተደራሽነት እና ተሳትፎ እና አመራር በኢኮኖሚ፣ ማህበረሰብ እና የፖለቲካ ውሳኔ
አሰጣጥ ላይ” መንግስታት የገቡትን ቃል በድጋሚ ያየሚያረጋግጥ ግልጽ ማጣቀሻዎችን ያካተተ በሴቶች ላይ
የሚደርሱ ሁሉንም ዓይነት መድልዎ ለማስወገድ በወጣው ስምምነት፣ የቤጂንግ የድርጊት መርሀ-ግብር
እና የሚሊኒየሙ መግለጫ ላይ የገቡትን ቃል አፈፃፀም ለማፋጠን የሚረዳ ስምምነት ነው። የውጤት ሰነዱ
በተጨማሪም "የፆታ እኩልነት እና የሴቶች ውጤታማ ተሳትፎ በሁሉም የዘላቂ ልማት ዘርፎች ላይ
ውጤታማ እርምጃ ለመውሰድ አስፈላጊ ነው" እና አድሎአዊ ህጎች እንዲወገዱ እና የሴቶችን እኩል የፍትህ
ተጠቃሚነት ለማረጋገጥ አስፈላጊ ነው፡፡

- 94 -
የ2030 የዘላቂ ልማት አጀንዳ

እ.ኤ.አ በሴፕቴምበር 2020 የተባበሩት መንግስታት ድርጅት የ2030 የዘላቂ ልማት አጀንዳ
አፅድቋል። አጀንዳው ለሰዎች፣ ለፕላኔቶች እና ብልጽግና የድርጊት መርሃ ግብር ነው፡፡ በአለማችን ትልቁን
ነፃነት እና ሁሉን አቀፍ ሰላም ለማጠናከርም ይፈልጋል። አጀንዳውን ተግባራዊ ለማድረግ ሁሉም ሀገራት እና
ሁሉም ባለድርሻ አካላት በትብብር እና በአጋርነት ይሰራሉ። የተባበሩት መንግስታት ድርጅት አባል ሀገራት
አለምን ወደ ዘላቂ እና ጠንካራ ጎዳና ለማሸጋገር በአስቸኳይ አስፈላጊ የሆኑትን የለውጥ እርምጃዎችን
በድፍረት ለመውሰድ ቆርጠዋል። እ.ኤ.አ የ 2030 አጀንዳዎችን በማፅደቅ ፣ የተባበሩት መንግስታት አባል
አገራት “ማንም ሰው ወደ ኋላ እንደማይቀር” ለማረጋገጥ እና “በመጀመሪያ ወደ ኋላ የቀረውን ለመድረስ
ጥረት ለማድረግ” ቃል ገብተዋል።

17ቱ የዘላቂ ልማት ግቦች (SDGs) እና 169 ኢላማዎች የዚህን አዲስ ሁለንተናዊ አጀንዳ መጠን እና
ምኞት ያሳያሉ። ግቦቹ እና ኢላማዎቹ የተዋሃዱ እና የማይከፋፈሉ ናቸው እናም ሦስቱን የዘላቂ ልማት
እሳቤዎች ማለትም ኢኮኖሚያዊ ፣ማህበራዊ እና አካባቢያዊ ሚዛናዊ ያደረጉ ናቸው ። ግቦቹ እና ዒላማዎቹ
በ2030 ለሰው ልጅ እና ለፕላኔታችን ወሳኝ ጠቀሜታ ባላቸው አካባቢዎች እርምጃን ያበረታታሉ፡፡

እ.ኤ.አ የ2030 የዘላቂ ልማት አጀንዳ እና የዘላቂ ልማት ግቦች (SDGs) በሴፕቴምበር 2015 መጽደቋን
ተከትሎ እ.ኤ.አ ከ2015/2016 እስከ 2019/2020 ድረስ ያለውን የእድገትና ትራንስፎርሜሽን እቅድ (GTP II)
ከሁለተኛው የእድገትና ትራንስፎርሜሽን እቅድ ጋር በማጣጣም ኢትዮጵያ በትኩረት በመከታተል፣ እና
በመተግበር ላይ ነች፡፡ ኢትዮጵያ እ.ኤ.አ በ2017 በዘላቂ ልማት ግቦች ላይ በተደረገው የበጎ ፈቃድ ብሄራዊ
ግምገማ (VNR) ላይ በበጎ ፍቃደኝነት ተሳታፊ ሆና ተሳትፋለች በዚህም የዘላቂ ልማት ግቦች እንዴት ወደ
ሀገራዊ እና ክፍለ-ሀገራዊ የአካቶ ልማት እንዴት እንደሚዋሃዱ ግምገማ አድርጓል። የ2017ቱ የበጎ ፈቃድ
ብሄራዊ ግምገማ (VNR) ኢትዮጵያ የዘላቂ ልማት ግቦችን በመተግበር ላይ ያገጠሟትን የተለያዩ
ተግዳሮቶችን ለይቷል። ለምሳሌ ያህል ለየዘላቂ ልማት ግብ (SDG)5፣ ወንድ-አድልኦ ያለው አመለካከትና
ልማዶች በሁሉም የህብረተሰብ ክፍል ውስጥ እንዳሉ እና እነዚህም መስተካከል እንደለባቸው አሳይቷል።
ከዚሁ ጋር ተያይዞ የግብርና ኤክስቴንሽን አገልግሎት ሽፋንና የአገልግሎት ጥራትም አጥጋቢ አልነበረም።
የእርሻ እና የግብርና ግብአቶች አቅርቦት አጥጋቢ አልነበረም፤ በሴት የሚመሩ አባወራዎችን የመሬት
ሃብቶችን የመጠቀም መብት አለማክበር ተስተውሏል፤ በተለይ ለድሃ ሴቶች የብድር አገልግሎት እጥረት
አጋጥሟል።

ኢትዮጵያ የልማት ግቦችን ከሀገራዊ የልማት ማዕቀፎች ጋር አዋህዳለች። ሁለተኛው የእድገትና

ትራንስፎርሜሽን እቅድ (እ.ኤ.አ ከ2015 እስከ 2019/20 ያለውን ጊዜ የሚሸፍነው) የተዘጋጀው ለማክሮ
ኢኮኖሚ መረጋጋት ምቹ ሁኔታን ለመፍጠር፣ ፈጣንና ተከታታይ የኢኮኖሚ ልማትን፣ የመሠረተ ልማት
ግንባታዎችን በማረጋገጥ ላይ ያተኮረ ዋና ዋና አቅጣጫዎችን ከግምት ውስጥ በማስገባት ነው። ልማት፣
የሰው ኃይልና የቴክኖሎጂ አቅም ግንባታ፣ የመልካም አስተዳደርና የዴሞክራሲ ሥርዓት ግንባታን
ማረጋገጥንም ያለመ ነው። የዕድገትና ትራንስፎርሜሽን ዕቅዱን ተግባራዊ ለማድረግ ነባር ተቋማዊ

- 95 -
ቅርጾችና ዘዴዎች ጥቅም ላይ ውለዋል። ሁለተኛው የዕድገትና ትራንስፎርሜሽን ዕቅድ (GTP II) የ15
ዓመታት የዘላቂ ልማት ግብ (SDG) ትግበራ ጊዜ (2015-2030) የመጀመሪያው የአምስት ዓመት ምዕራፍ
(ከ2015/16 እስከ 2019/20) ነው (የኢትዮጵያ ብሔራዊ ፕላን ኮሚሽን፣ እ.ኤ.አ 2017) ።

በሴቶች ላይ የሚደርሱ ማንኛውንም ዓይነት አድልዎ የማስወገድ ስምምነት (CEDAW)

በሴቶች ላይ የሚደርሱ ማንኛውንም ዓይነት አድልዎ የማስወገድ ስምምነት (CEDAW) በዓለም

ዙሪያ ላሉ ሴቶች መሠረታዊ የሰብአዊ መብቶች እና የእኩልነት መርሆዎችን የሚያረጋግጥ አስደናቂ ዓለም
አቀፍ ስምምነት ነው። ይህ ስምምነት ለሴቶች እና ልጃገረዶች እድገት ለማምጣት ለእያንዳንዱ ሀገር
ተግባራዊ ንድፍ ነው። የ CEDAW ስምምነት እ.ኤ.አ በ 1979 በተባበሩት መንግስታት ጠቅላላ ጉባኤ
ተቀባይነት አግኝቶ በ 1981 ተግባራዊ ሆኗል ። ሁሉም አገሮች ማለት በሚቻ ሁኔታ (ከ193 አገሮች መካከል
187ቱ አገሮች) ይህንን ስምምት አጽድቀዋል ። ዩናይትድ ስቴትስ፣ ሱዳን፣ ሶማሊያ፣ ኢራን እና ሁለት ትናንሽ
የፓሲፊክ ደሴት አገሮች (ፓላው እና ቶንጋ) ጨምሮ ስምምነቱን ያላጸደቁት አገሮች ስድስት ብቻ ናቸው።

ይህ ስምምነት በአለም ዙሪያ ያለ አድልዎ የመስራት እና የንግድ ባለቤትነት መብትን ለማረጋገጥ

ጥቅም ላይ ውሏል፤ ሴቶች ንብረት እንዲኖራቸው እና እንዲወርሱ መፍቀድ፤ የጾታ ዝውውርን፣ የቤት
ውስጥ ጥቃትን እና የሴት ልጅ ግርዛትን መቀነስ፤ የመጀመሪያ ደረጃ ትምህርትን ለሴቶች ልጆች እና ለሴቶች
የሙያ ስልጠና ማረጋገጥ፤ የመምረጥ መብትን ማረጋገጥ፤ የግዳጅ ጋብቻን እና የልጅነት ጋብቻን ማቆም፤
እና የጤና አጠባበቅ አገልግሎቶችን ማሻሻል እና በእርግዝና እና በወሊድ ጊዜ ህይወትን ማዳን ተግባራትን
በዝርዝር የያዘ ስምምነት ነው፡፡

የስምምነቱ ማጠቃለያ

የCEDAW ስምምነት መሰረታዊ የሰብአዊ መብቶችን ለማስተዋወቅ፣ እድገትን ለማምጣት እና

በሴቶች እና ልጃገረዶች ላይ የሚደርሱ አድሎአዊ እንቅፋቶችን ለመቅረፍ ተግባራዊ ንድፍ የሚያቀርቡ 30
አንቀጾችን የያዘ ሲሆን በሴቶች ላይ የሚደርሰውን መድልዎ ለማስቆም ፖሊሲዎቻቸውን እና ህጎቻቸውን
እንዴት በተሻለ መንገድ ማምጣት እንደሚችሉ መወሰን የእያንዳንዱ ሀገር ሃላፈነት እንደሆነ ያስገነዝባል፡፡
የስምምነቱ ዋ ዋና አንቀጾች ማጠቃለያ እንደሚከተለው ነው፡-

አንቀጽ 1፡- የመድልዎ ፍቺ፡- በሴቶች ላይ የሚደርሰውን መድልኦ ሁሉንም የሰብአዊ መብቶች እና
መሰረታዊ ነጻነቶች ለመሸፈን ሲል ይገልጻል።

አንቀጽ 2፡- የሀገር ግዴታዎች፡- አገሮች በብሔራዊ የሕግ ማዕቀፍ ውስጥ አድሎአዊ ህጎችን፣ ፖሊሲዎችን
እና ተግባራትን ማስወገድ አለባቸው።

አንቀጽ 3፡- እኩልነት፡- ሴቶች በመሠረቱ በሁሉም የሕይወት ዘርፎች ከወንዶች ጋር እኩል ናቸው።
በፖለቲካ፣ በማህበራዊ፣ በኢኮኖሚያዊ እና በባህላዊ መስኮች የሴቶችን እኩልነት ለማስጠበቅ ሀገራት
እርምጃዎችን መውሰድ አለባቸው።

- 96 -
አንቀጽ 4:- ጊዜያዊ ልዩ እርምጃዎች፡- ሀገራት የሴቶችን እኩልነት ለማፋጠን ጊዜያዊ ልዩ እርምጃዎችን
ሊተገበሩ ይችላሉ።

አንቀጽ 5፡- ጭፍን ጥላቻ፡- አገሮች የሁለቱም ጾታ ዝቅተኛነት ወይም የላቀ ግምት ላይ በመመስረት
አሠራሮችን ለማሻሻል ወይም ለማስወገድ ይስማማሉ።

አንቀጽ 6፡- ሕገወጥ የሰዎች ዝውውር፡- ሀገራት በሴቶች ላይ የሚደርሰውን የሴተኛ አዳሪነት ብዝበዛ እና
ሕገወጥ የሰዎች ዝውውርን ለመግታት ርምጃዎችን ለመውሰድ ተስማምተዋል።

አንቀጽ 7፡- ፖለቲካዊ እና ህዝባዊ ህይወት፡- ሴቶች የመምረጥ፣ የመንግስት ስልጣን የመያዝ እና በሲቪል
ማህበረሰብ ውስጥ የመሳተፍ እኩል መብት አላቸው።

አንቀጽ 8:- ዓለም አቀፍ ሥራ፡- ሴቶች በአለም አቀፍ ደረጃ ያለ አድልዎ የመስራት መብት አላቸው።

አንቀጽ 9፡- ዜግነት፡- ሴቶች የራሳቸውም ይሁን የልጆቻቸውን ዜግነት የማግኘት፣ የመቀየር ወይም
የማሰቀጠል ከወንዶች እኩል መብት አላቸው።

አንቀጽ 10:- ትምህርት፡- ሴቶች በትምህርት፣ የሙያ ስልጠና እና የስኮላርሺፕ እድሎችን ጨምሮ
የትምህርት ቤቶች እኩል ተደራሽነት የማግኘት ከወንዶች እኩል መብቶች አሏቸው፡፡

አንቀጽ 11፡- የስራ ቅጥር (ሥራ)፡- ሴቶች በጋብቻ ሁኔታ እና በወሊድ ሁኔታ ላይ በመመስረት አድልዎ
ሳይደረግባቸው በሥራ ላይ እኩል መብቶች አሏቸው።

አንቀጽ 12፡- ጤና፡- ሴቶች በተመጣጣኝ ዋጋ የጤና አገልግሎት የማግኘት እኩል መብት አላቸው።

አንቀጽ 13:- ኢኮኖሚያዊ እና ማህበራዊ ህይወት፡- ሴቶች ለቤተሰብ ጥቅም፣ ለገንዘብ ብድር እና
በመዝናኛ እንቅስቃሴዎች ውስጥ የመሳተፍ እኩል መብት አላቸው።

አንቀጽ 14፡- የገጠር ሴቶች፡- የገጠር ሴቶች በቂ የኑሮ ሁኔታ የማግኘት፣ በልማት እቅድ የመሳተፍ፣ የጤና
እንክብካቤ እና ትምህርት የማግኘት መብት አላቸው።

አንቀጽ 15፡- እኩልነት በሕግ ፊት፡- ሴቶች እና ወንዶች በህግ ፊት እኩል ናቸው፡፡ ሴቶች ውል የመዋዋል፣
ንብረት የማፍራት እና የመኖሪያ ቦታ የመምረጥ ህጋዊ መብት አላቸው።

አንቀጽ 16፡- ጋብቻ እና ቤተሰብ የመመስረት መብት፡- ሴቶች ከጋብቻ እና ከቤተሰብ ግንኙነት ጋር
በተያያዙ ጉዳዮች ከወንዶች ጋር እኩል መብት አላቸው።

አንቀፅ 17-24፡- የ CEDAW ኮሚቴ እና የሪፖርት አቀራረብ ሂደቶች።

አንቀጽ 25-30፡- የኮንቬንሽኑ አስተዳደር።

- 97 -
ድረ ገጾች፡-

http://www.un.org/womenwatch/daw/cedaw/committee.htm http://www.cedaw2011.org/

http://www2.ohchr.org/amharic/bodies/cedaw/ http://www.iwraw-

ap.org/resources/shadow_reports.htm

አባሪ 2፡- የስርዓተ-ፆታ ትንተና ማዕቀፎች

ሃርቫርድ የትንታኔ ማዕቀፍ

የማዕቀፉ አስፈላጊነት

ማዕቀፉ በጥቃቅን (በማህበረሰብ እና በቤተሰብ) ደረጃ መረጃ ለመሰብሰብ ያገለግላል። አራት

ተያያዥነት ያላቸው ክፍሎች አሉት፡ የእንቅስቃሴው መገለጫ፣ የመዳረሻ እና የቁጥጥር መገለጫ፣ ተጽዕኖ
ፈጣሪ ሁኔታዎችን እና የፕሮጀክት ዑደት ትንተና። እነዚህ ክፍሎች መረጃን በቀላሉ ለማሳየት እና ማደራጀት
ያስችላሉ እናም ከብዙ ሁኔታዎች ጋር ሊጣጣሙ ይችላሉ።

የማዕቀፉ ዓላማ

ለሴቶችም ሆነ ለወንዶች ሀብትን ለመመደብ ኢኮኖሚያዊ ጉዳይ መኖሩን ለማሳየት ነው፡፡ እቅድ
አውጪዎች የበለጠ ቀልጣፋ ፕሮጀክቶችን እንዲነድፉ እና አጠቃላይ ምርታማነትን ለማሻሻል እንዲረዳቸው
የታሰበ ነው። ይህም የወንዶችና የሴቶችን ሥራ በአንድ ማህበረሰብ ውስጥ በካርታ በመቅረጽ እና የተግባርን
ልዩነት በማጉላት፣ በሀብቶች ላይ የመገኘት እና የመቆጣጠር ስራን ይፈቅዳል።

ከታች በሃርቫርድ ትንታኔ ማዕቀፍ ስር በስርዓተ-ፆታ ትንተና ወቅት የሚተገበሩ የተለያዩ መሳሪያዎች አሉ።

መሣሪያ 1፡- የተግባር መገለጫ

ተግባራት ሴቶች/ልጃገረዶች ወንድ/ልጆች

ዕቃዎች እና አገልግሎቶች ማምረት ለቤት ፍጆታ እና ሴቶች ከስነ-ተዋልዶ ሥራቸው

ለሽያጭ (ለምሳሌ ሥራ እና የግል ሥራ፣ መደበኛ እና ጎን ለጎን ብዙ ጊዜ በምርታማ
መደበኛ ያልሆነ) እንደ ግብርና፡ ሥራ ይሳተፋሉ

ማዕድን ማውጣት፡

ገቢ ማመንጨት፡

ሥራ፡

- 98 -
ሌላ፡

ስነ ተዋልዶ፡ ከቤት ውስጥ ሥራ ጋር የተያያዙ ሴቶች ከወንዶች የበለጠ

ተግባራት ቤተሰቡን መንከባከብ እና አባላቱን ሸክም አለባቸው፡፡
መንከባከብ፡፡ አብዛኛውን ጊዜ የማይከፈል፡፡
እንቅስቃሴዎች ብዙውን ጊዜ
ይህ እንደነዚህ ያሉ ተግባራትን ያካትታል: ችላ ይባላሉ፣ ያልተለኩ እና
ዝቅተኛ ዋጋ ያላቸው።
የውሃ መሰብሰብ፡

የነዳጅ እንጨት መሰብሰብ፡

የምግብ ዝግጅት፡

የልጅ እንክብካቤ፡

ጽዳት እና ጥገና፡

ሌሎች

ማህበረሰብ: አስተዳደር እና የህብረተሰቡ ደህንነት የሴቶችን የመራቢያ ሚና

የሚጨምሩ ተግባራት።
አብዛኛውን ጊዜ በፈቃደኝነት የሚሰሩ እና ክፍያ
በክልሎች ውስጥ
የሌለው፡፡
በህብረተሰቡ ውስጥ ያለው
ልዩነት።

በክልሎች ውስጥ ያለው ተሳትፎ ይህ መሳሪያ ማን ምን ያደርጋል የሚለውን ጥያቄ በመጠየቅ

በአንድ ማህበረሰብ ውስጥ ያለውን የስራ ክፍፍል ወይም ሚናዎች ለመተንተን ይረዳል? በአጠቃላይ፣
በአንድ ማህበረሰብ ውስጥ ያለው የስርዓተ-ፆታ ሚናዎች በሶስት ይከፈላሉ፡ ምርታማ ሚናዎች፣ የመራቢያ
ሚናዎች እና የማህበረሰብ ሚናዎች። በስርዓተ-ፆታ ትንተና ወቅት በእያንዳንዱ ተግባር ውስጥ ያሉ ንዑስ
ተግባራት ተተንትነው እና እንደ አውድ የዕድሜ ቤተ እምነቶች (ልጆች እና አረጋውያን) ፣ የጊዜ ምደባ እና
የእንቅስቃሴ አከባቢዎች (ቤት ፣ ከማህበረሰቡ ውጭ ፣ ወዘተ) እንደ አውድ እና ጉዳዩ ይተነተናል ።

- 99 -
መሣሪያ 2፡ የሀብት ተደራሽነት እና የቁጥጥር መገለጫ

ምን አይነት ሀብቶች አሉ? ማን ነው የሚጠቀምባቸው? በእነርሱ ላይ

የሀብቶች ዝርዝር ተጠቃሚ በፆታ ሲለይ የሚቆጣጠረው እና
የሚወስነው ማን ነው?
መውሳኔ እና ቁጥጥር
ለምሳሌ፡ መሬት፣ ዛፎች፣ ማዕድናት፣ ሴ፡- ሴት ብቻ ለምሳሌ፡- ባል፣ ሚስት፣
የሰው ጉልበት፣ ሰዓት፣ ቴክኖሎጂ፣ ሴ/ወ፡- በዋናነት ሴቶች የአካባቢ አስተዳደር፣ ክልል
ካፒታል፣ የልማ ስልጠናዎች፣ ሀገር ወ/ሴ፡- በእኩልነት ወንድ/ሴት
በቀል እውቀቶች፣ በቤተሰብ ውስጥ ወ/ሤ፡- በዋናነት ወንድ
ውሳኔ ማስተላለፍ ወ፡- ወንድ ብቻ
ከሀብቶቹ የሚገኘው ጥቅም? ማን ሊያገኛቸው ይችላል? ጥቅሞቹቹን የሚቆጣጠረው
ጥቅም ተጠቃሚ በጾታ እና በጥቅሞቹ ላይ ውሳኔ
የሚያስተላለፈው ማን ነው?
ቁጥጥር
ለምሳሌ፡- ምግብ፣ ነዳጅ፣ ገቢ፣ ሴ፡- ሴት ብቻ ለምሳሌ፡ ባል፣ ሚስት፣
ጥበብ፣ የፖሊቲካ ሀይል፣ ሁኔታ፣ ሴ/ወ፡- በዋናነት ሴቶች የአካባቢ አስተዳደር፣ ክልል
በዓይነት እቃዎች፣ ሌላ ወ/ሴ፡- በእኩልነት ወንድ/ሴት
ወ/ሤ፡- በዋናነት ወንድ
ወ፡- ወንድ ብቻ

የሀብት ተደራሽነት እና የቁጥጥር መገለጫ በእንቅስቃሴ መገለጫ (መሳሪያ 1) ውስጥ ስራውን

ለመሸከም የሚያገለግሉ ሀብቶችን ዝርዝር ለመለየት ያለመ ነው፡፡ ማን ሀብቶች ማግኘት እንደሚችሉ እና
በአጠቃቀማቸው ላይ ቁጥጥር እንደሚደረግ ይተነትናል፡፡ በአጠቃላይ ሀብቱን የሚቆጣጠረው ሰው እነዚህ
እንዴት ጥቅም ላይ እንደሚውሉ የመወሰን ስልጣን አለው።

የሀብቶችን ተደራሽነት እና ቁጥጥርን በሚተነተንበት ጊዜ የሚከተሉትን ልኬቶች ግምት ውስጥ ማስገባት

አስፈላጊ ነው፡- ህጋዊ መብቶች እና ተገቢነቶች፡-

 በንብረት ባለቤትነት ዙሪያ ሀገራዊ እና ባህላዊ ፖሊሲዎች (ለምሳሌ ሴቶች ያለ ወንድ ፈቃድ በህጋዊ
መንገድ ሃብት እንዲይዙ፣ የጋራ ባለቤትነት፣ ከንብረት ጋር የተያያዙ ውሳኔዎችን የመስጠት
ችሎታ)።
 የሴቶች የመሬት ተደራሽነት እና የግብአት አቅርቦትን በተመለከተ ሀገራዊ እና ባህላዊ ፖሊሲዎች።
 በውርስ ዙሪያ ሀገራዊ እና ባህላዊ ፖሊሲዎች።

- 100
-
ስልጣን፡-

ሀብቶችን የመቆጣጠር እና ከግዳጅ ነፃ የሆነ ራስን ችሎ እና ገለልተኛ ውሳኔዎችን የማድረግ አቅም፡-

ሀብትን ስለማግኘት ውሳኔ መስጠት እና እርምጃ መውሰድ የሚችለው ማን ነው፤ እምነቶች፣ የራሱ አካል፣
ልጆች፣ ስራዎች፣ የቤተሰብ ጉዳዮች፣ ማህበረሰብ ወይም ግዛት ጉዳዮች፣ የምርጫ ድምጽ መስጠት፣ ወደ
ቢሮ መሄድን፣ ህግን መከታተል እና ማስፈጸም፣ ወደ ህጋዊ ኮንትራቶች መግባት፣ እና መንቀሳቀስ እና
ከሌሎች ጋር መተባበርን።

መሣሪያ 3፡ ተጽዕኖ የሚያሳድሩ ነገሮች

ተፅዕኖ ፈጣሪ ምክንያቶች የስርዓተ-ፆታ ግንኙነትን የሚቀርጹ እና የተለያዩ እድሎችን የሚፈጥሩ/ምቹ

ሁኔታ የሚፈጥሩ ወይም ለወንዶች ወይም ለሴቶች እንቅፋት/ገዳቢዎች ሊሆኑ የሚችሉ ነገሮች ናቸው።
እነዚህም የሚከተሉትን ያካትታሉ፡-

 ማህበራዊ ደንቦች፣ ማህበራዊ ተዋረዶች፣ በቤተሰብ ያለ የስልጣን ሰንሰለት (እርከን)፣

በማህበረሰብ እና በሃይማኖታዊ እምነቶች ውስጥ የሃይል አወቃቀሮች፣
 የስነ-ሕዝብ ምክንያቶች፣
 ተቋማዊ አወቃቀሮች (የመንግስት መዋቅሮች፣ የእውቀት፣ የቴክኖሎጂ እና ክህሎቶችን
ለማመንጨት እና ለማሰራጨት ዝግጅት)፣
 የኢኮኖሚ ፖሊሲዎች እና ሁኔታዎች (የድህነት ደረጃዎች፣ የዋጋ ግሽበት፣ የገቢ ስርጭት፣ ዓለም
አቀፍ የንግድ ውሎች፣ መሠረተ ልማት)፣
 የፖለቲካ ክስተቶች (ውስጣዊ እና ውጫዊ)
 ህጎች፣
 ስልጠና እና ትምህርት፣
 የማህበረሰቡ ለልማት ያለው አመለካከት

እነዚህን ተፅእኖ የሚፈጥሩ ሁኔታዎችን የመለየት አላማ የትኞቹ ተግባራትን ወይም ሀብቶችን እንደሚነኩ
እና እንዴት እንደሚነኩ ግምት ውስጥ ለማስገባት ነው። ይህ በፕሮጀክቶች/ፕሮግራሞች እቅድ ውስጥ
ግምት ውስጥ ማስገባት ያለብዎትን ውጫዊ ገዳቢ ነገሮችን (external constraints) እና እድሎችን
ለመለየት ይረዳል።

የሞሰር ማዕቀፍ

ይህ ማዕቀፍ የተዘጋጀው በካሮላይን ሞሰር ነው። በማዕቀፉ መሰረት የሶስትዮሽ ሚናዎች ጽንሰ-
ሀሳቦች፣ ተግባራዊ እና ስልታዊ የስርዓተ-ፆታ ፍላጎቶች እና የሴቶች እና ልማት የፖሊሲ አቀራረቦች ምድቦች
ናቸው።

- 101
-
የማዕቀፉ አሰፈላጊነት፡-

የስርዓተ-ፆታ ዕቅድን እንደ ሴክተር ፕላን በራሱ የዕቅድ ዓይነት አድርጎ በማዘጋጀት የማብቃት
አጀንዳውን ወደ ዋና የዕቅድ ሒደት ለማምጣት የተነደፈ ነው። የስርዓተ-ፆታን ጉዳይ ግንዛቤ ያሰገባ
የሴክተር እቅድ ለማቀድ ይፈቅዳል፡፡ በእቅድ ውስጥ ሴቶችን እና ወንዶችን ያካትታል፡፡ ይህ ሞዴል እኩል
ያልሆኑትን የኃይል ግንኙነቶችን ለመለየት እና የሴቶችን በማጎልበት ለመደገፍ በመሞከር እኩልነትን
ለማሰፈን ያስችላል፡፡

የማዕቀፉ ዓላማ፡-

ማዕቀፉ የስርዓተ-ፆታ እቅድን እንደ የዕቅድ ዓይነት በራሱ የማዘጋጀት ዓላማ አለው። "የስርዓተ-ፆታ እቅድ
ግቡ ሴቶችን ከመታዘዝ ነፃ መውጣት እና የእኩልነት፣ የፍትሃዊነት እና የማብቃት ስኬት ማድረስ ነው"
ሞሰር።

በሞሰር ማዕቀፍ ውስጥ ያሉ ዋና ዋና መሳሪያዎች፡-

መሣሪያ 1፡ የስርዓተ-ፆታ ሚናዎችን መለየት እና የስርዓተ-ፆታ ክፍፍል የጉልበት/ሶስት ሚና4

ይህም የስርዓተ-ፆታ የስራ ክፍፍልን መረዳት እና እንዲታይ ማድረግ፣ የወንዶችና የሴቶችን

ተግባራት በሙሉ ካርታ ማውጣትን ያካትታል (ልጃገረዶች እና ወንዶች ልጆች ሊያካትት ይችላል)። ምርታማ
ሥራን፣ የመራቢያ ሥራን እና የማህበረሰብ ሚናዎችን ይመለከታል። ማዕቀፉ ሴቶች ሁሉንም የሶስትዮሽ
ሚናዎች እንዲወጡ ይደነግጋል፣ ወንዶች ግን በዋናነት ውጤታማ እና ማህበረሰባዊ እንቅስቃሴዎችን
ያደርጋሉ።

መሳሪያው ከምርታማ ተግባራት ጎን ለጎን የሴቶችን የመራቢያ እና የማህበረሰቡን ሚና በማጉላት

የማይታይ እና የሚታዩ ስራዎችን በእኩል ደረጃ የሚገመግሙ ስራዎችን ይሰራል።

መሣሪያ 2፡ የሥርዓተ ፆታ ፍላጎቶች ግምገማ (ተግባራዊ እና ስልታዊ ፍላጎቶች)

የመሳሪያው መሠረት የሴቶች እና የወንዶች ፍላጎቶች እና ፍላጎቶች ልዩነት ነው፣ እሱም ተግባራዊ የስርዓተ-
ፆታ ፍላጎቶችን እና ስልታዊ የስርዓተ-ፆታ ፍላጎቶችን መገምገም (ይህ የኋለኛው ችሎታ እና እውቀት፣ የውሳኔ
አሰጣጥ ሂደቶች ውስጥ ተሳትፎን ያካትታል)፡፡ መሣሪያው በሁለት ዓይነት ፍላጎቶች መካከል ያለውን ልዩነት
ይለያል-ተግባራዊ እና ስልታዊ የስርዓተ-ፆታ ፍላጎቶች፡፡

ተግባራዊ ፍላጎቶች ስልታዊ ፍላጎቶች

እንደ በቂ የኑሮ ሁኔታ፣ የውሃ አቅርቦት፣ የጤና የሴቶችን እኩል ያልሆነ ሁኔታ ለማሸነፍ እና ከስልጣን እና
እንክብካቤ እና የመሳሰሉት መሰረታዊ ቁጥጥር ጉዳዮች ፣ ከጾታዊ የስራ ክፍፍል ፣ አካላዊ ጥቃት

4
የሞሰር ማዕቀፍ በብዙ ማህበረሰቦች ዝቅተኛ ገቢ ያላቸው ሴቶች ሶስትዮሽ ሚና እንዳላቸው ይገነዘባል፡፡

- 102
-
ፍላጎቶች ፣ የሕግ ጥበቃ እና ሌሎች እንደ ትምህርት ካሉ ሀብቶች
ጋር ለማዛመድ ያስፈልጋል።
የአጭር ጊዜ የረዥም ጊዜ
በየእለቱ በመደበኛነት መገናኘት አለባቸው የሴቶችን እና የወንዶችን አመለካከት ጨምሮ
የህብረተሰቡን አመለካከት የመቀየር ሂደትን ያካትታል።
እንደ የውሃ ፓምፖች መትከል እና ትምህርት በስርዓተ-ፆታ ክፍፍሉ ላይ ለውጦችን ማድረግ (ሴቶች
ቤቶችን ወይም የጤና ተቋማትን በመገንባት በባህላዊ የሴቶች ሥራ የማይታዩ ሥራዎችን እንዲሠሩ ፣
ቀጥተኛ እርምጃዎችን መውሰድ፡፡ ወንዶች ለበለጠ የቤት ውስጥ ኃላፊነት) ፣ ሕጋዊ
መብቶችን ማሳደግ ፣ እኩል ደመወዝን በማግኘት እና
በሴቶች አካል ላይ ያላቸውን ቁጥጥር ማረጋገጥ።
አስፈላጊ ነጥቦች
የኑሮ ሁኔታን ለማሻሻል የሴቶችን ተግባራዊ የስርዓተ-ፆታ ፍላጎት ማሟላት አስፈላጊ ነው፣ ነገር ግን በራሱ
የሴቶችን የተጎጂዎችን (የበታቾችን) አቋም አይለውጥም፣ እንዲያውም የስርዓተ-ፆታ የስራ ክፍፍልን
ሊያጠናክር ይችላል፡፡

መሣሪያ 3፡ በቤተሰብ ደረጃ የሃብት ድልድል እና የውሳኔ ሰጪነት ሃይልን በተመለከተ የተከፋፈለ
መረጃ

ዋናው በትኩረት መረዳት የሚያስፈልገው፡- በቤተሰብ ውስጥ የመወሰን ስልጣን ያለው ማን ነው፤
በቤተሰብ ውስጥ ያሉ ሀብቶችን የሚቆጣጠረው ማን ነው፣ ስለ እነዚህ ሀብቶች አጠቃቀም ውሳኔዎች እና
እንዴት እንደሚደረጉ ውሳኔዎችን ማን ይወስናል የሚሉትን ያካትታል፡፡ የሀብት ድልድል እንደ ድርድር ሂደት
ውጤት ይቆጠራል።

አቅሞች እና ተጋላጭነቶች ግምገማ ማዕቀፍ

የማዕቀፉ አሰፈላጊነት፡-

የዚህ ማዕቀፍ ዋና ትኩረት የሰዎችን ነባራዊ ጥንካሬዎች (አቅም) እና ነባራዊ ድክመቶችን (ተጋላጭነቶችን)
መገምገም ነው። ይህ ሶስት ምድቦችን ያቀፈ ነው፡፡ አካላዊ/ቁሳዊ አቅም እና ተጋላጭነት፣ ማህበራዊ አቅም
እና ተጋላጭነት እና የተነሳሽነት አቅም እና ተጋላጭነቶች ናቸው።

የማዕቀፉ ዓላማ፡-

የዚህ ማዕቀፍ ዋና አላማ ኤጀንሲዎችን እና ድርጅቶች የሰዎችን ፈጣን ፍላጎቶች ለማሟላት በሰብአዊ
አውዶች ውስጥ የሚተብሯቸውን ስራዎቻቸውን እንዲነድፉ እና በተመሳሳይ ጊዜ የሰዎችን የረጅም ጊዜ
ማህበራዊ እና ኢኮኖሚያዊ እድገትን ለማስመዝገብ የሚያደርጉትን ጥረት በመደገፍ ላይ ያሉትን
ጥንካሬዎች በማጎልበት ለመርዳት ነው።

- 103
-
 የአቅም እና የተጋላጭነት ምዘና ማዕቀፍ (CVA) የሰዎች ነባር ጥንካሬዎቻቸው (ወይም
አቅማቸው) እና ድክመቶቻቸው (ወይም ተጋላጭነታቸው) ቀውሱ በእነሱ ላይ የሚኖረውን ተፅእኖ
እንዲሁም ለችግሩ ምላሽ የሚሰጡበትን መንገድ ይወስናሉ በሚለው ማዕከላዊ ሀሳብ ላይ የተመሰረተ
ነው። ቀውስ አደጋ የሚሆነው የህብረተሰቡን ችግር ለመቋቋም ከሚችለው አቅም በላይ ሲሆን ነው። ስለዚህ
በድንገተኛ ሁኔታዎች ውስጥ የጣልቃ ገብነት አላማ፣ በረዥም ጊዜ ውስጥ፣ አቅምን ለመጨመር እና
ተጋላጭነትን ለመቀነስ ነው፡፡

የአቅም እና የተጋላጭነት ምዘና ማዕቀፍ (CVA) ሶስት የአቅም ምድቦችን ይለያል፡

• አካላዊ/ቁሳዊ አቅም እና ተጋላጭነቶች

ይህም መሬት፣ አካባቢ፣ የአየር ንብረት፣ የመኖሪያ ቤት፣ የምግብ እና የውሃ አቅርቦት፣ የገቢ እና
ሌሎች ንብረቶች ተደራሽነት፣ የተለያዩ ክህሎቶችን እና አቅሞችን ጨምሮ ሀብቶች - ራስን ለማጠናከር።
ሁለት ዋና ዋና ጥያቄዎች አግባብነት ያላቸው ናቸው i) በማህበረሰቡ ውስጥ ያሉ ወንዶች እና ሴቶች በአካል
ወይም በቁሳቁስ ተጋላጭ የሆኑባቸው መንገዶች ምንድናቸው? በማህበረሰቡ ውስጥ ያሉ ምርታማ
ሀብቶች፣ ችሎታዎች ምን ምን ናቸው? ii) ማን (ወንዶች እና/ወይም ሴቶች) የሀብት ተደራሽነት እና
ሃብቶችን የመቆጣጠር ስልጣን ያለው?

• ማህበራዊ አቅሞች እና ተጋላጭነቶች

ማህበረሰቡ እራሱን የሚያደራጅበትን ማህበራዊ አወቃቀሮችን እና ስርዓቶችን ይገመግማል። እዚህ

ላይ ትኩረት ሊደረግባቸው የሚገቡ በርካታ ጥያቄዎች የማህበረሰቡ ማህበራዊ መዋቅር ምን ይመስላል እና
በልማት ፈተና ውስጥ ሴቶችን እና ወንዶችን እንዴት ያገለግላል? የልማት ተግዳሮቱ በማህበራዊ አደረጃጀቱ
ላይ ምን ተጽእኖ አሳድሯል? በእነዚህ መዋቅሮች ውስጥ የወንዶች እና የሴቶች ተሳትፎ ደረጃ እና ጥራት ምን
ያህል ነው?

• የተነሳሽነት አቅሞች እና ተጋላጭነቶች

በማህበረሰቡ ውስጥ ያሉ ወንዶች እና ሴቶች ለራሳቸው እና ከማህበራዊ/ፖለቲካዊ አካባቢያቸው

ጋር በብቃት የመግባት ችሎታቸውን እና ተነሳሽነታቸውን እንዴት ይመለከቷቸዋል? ለልማት ተግዳሮቱ
ምላሽ ለመስጠት የሰዎች እምነት እና ተነሳሽነት ምንድናቸው - ስለ ፆታ ሚናዎች እና ግንኙነቶች ያሉ
እምነቶች እና አመለካከቶችስ? ሰዎች ሕይወታቸውን የመቅረጽ ችሎታ እንዳላቸው ይሰማቸዋል? ወንዶች
እና ሴቶች ተመሳሳይ ችሎታ እንዳላቸው ይሰማቸዋል?

- 104
-
ሊታሰብባቸው የሚገቡ ሌሎች ልኬቶች፡-

የፆታ ክፍፍል

በግምገማ ወቅት ያሉ አቅሞች እና ተጋላጭነቶች በፆታ ሊለያዩ ይገባል ምክንያቱም ሴቶች እና

ወንዶች ቀውስ ወይም የአደጋ ሁኔታዎች የሚያጋጥሟቸው እንደየፆታ ሚናቸው እና የሀብቶችን ተደራሽነት
እና ቁጥጥር ባላቸው መስተጋብር በተለያየ መልኩ ነው። ሴቶች እና ወንዶች የተለያዩ ፍላጎቶች እና ጥቅም
አሏቸው፡፡ ስለዚህ የመረጃ አሰባሰብ እና ትንተና በጾታ መከፋፈል አለበት።

በሃብት ምድብ መለያየት

በችግር ጊዜ ሰዎች በተለያየ መንገድ ስለሚጎዱ የአቅም እና የተጋላጭነት ምዘናዎች እንደ ሀብት
(ድሆች እና ሀብታም) ሌሎች እርምጃዎች ተወስደዋል፡፡

በጊዜ ሂደት ለውጥን መገምገም

የአቅም እና የተጋላጭነት ግምገማ ቅጽበታዊ ገጽ እይታን የሚሰጠው በተወሰነ ጊዜ ብቻ ነው።

ከድንገተኛ ሁኔታ እና ከፕሮጀክት/ፕሮግራ ትገበራ በኋላ የሚከሰቱትን የስርዓተ-ፆታ ግንኙነት ለውጦችን
ጨምሮ ተለዋዋጭ ሁኔታዎችን ለመገምገም በጊዜ ሂደት መተግበር አለበት፡፡

መስተጋብር

በመተንተን ምድቦች መካከል የማያቋርጥ መስተጋብር አለ፡፡ ተጋላጭነቶች እና አቅሞች እርስ በርስ
የተያያዙ ሲሆኑ የአንዱ ለውጦች ሌላውን ይነካሉ ለምሳሌ፣ የሰዎችን ማህበራዊ ድርጅቶች መጨመር
ለቁሳዊ ኪሳራ ተጋላጭነታቸውን ሊቀንስ እና የቡድን መተማመንን ሊጨምር ይችላል።

ልኬት / ደረጃዎች

ማዕቀፉ በትናንሽ መንደሮች፣ ትላልቅ ወረዳዎች ወይም በመላው አገሪቱ ላይ ሊተገበር ይችላል፡፡

መሣሪያ 1፡ የአቅም እና የተጋላጭነት ትንተና ማትሪክስ

ተጋጭነት አቅም
አካላዊ ቁሳቁስ
ማህበራዊ/ ድርጅታዊ/ተቋማዊ
የተነሳሽነት/ የአመለካከት

- 105
-
በፆታ የተከፋፈለ

ተጋላጭነት አቅም
ሴት ወንድ ሴት ወንድ
አካላዊ ቁሳቁስ
ማህበራዊ/ ድርጅታዊ
የተነሳሽነት/ የአመለካከት

በገቢ ደረጃ የተከፋፈለ

ተጋላጭነት አቅም
ሀብታም መካከለኛ ደሀ ሀብታም መካከለኛ ደሀ
አካላዊ ቁሳቁስ
ማህበራዊ/ ድርጅታዊ
የተነሳሽነት/ የአመለካከት

የማጎልበት ማዕቀፍ

ይህ ማዕቀፍ የተዘጋጀው በስርዓተ-ፆታ አማካሪ በሆነችው ሳራ ሎንግዌ ነው። ማዕቀፉ ልማትን

ሰዎች ከምርታማነት ማነስ ሳይሆን ከብዝበዛና ጭቆና ከሚመነጨው ድህነት እንዲወጡ ማድረግ እንደሆነ
ይገልጸዋል። ማዕቀፉ በማህበራዊ ወይም ኢኮኖሚያዊ ህይወት ውስጥ የሴቶችን የማብቃት ደረጃ
ለመገምገም አምስት የእኩልነት ደረጃዎችን ያስቀምጣል፡፡

የማዕቀፉ እቅድ

ይህ ማዕቀፍ የሴቶችን ማብቃት እና እኩልነት በተግባር ምን ማለት እንደሆነ እና የምንተገብራቸው

ስራዎቻችን አቅምን እንዴት እንደሚደግፉ በተግባር ለማሳየት እንዲረዳ ነው።

የሴቶች ማጎልበት መዋቅር

በማዕቀፉ ውስጥ ያሉት አምስቱ የእኩልነት ደረጃዎች፡

የቁጥጥር
ተሳትፎ
ንቃተ-ህሊና እነዚህ ደረጃዎች ከዝቅተኛ ወደ ከፍተኛ ተዋረዳዊ ግንኙነት አላቸው።
ተደራሽነት
ደህንነት

- 106
-
የእያንዳንዱ ደረጃ መግለጫ፣

ደኅንነት፡- በምግብ አቅርቦት፣ በገቢ እና በሕክምና አገልግሎት ከወንዶች አንፃር የሴቶች ቁሳዊ ደህንነት
ደረጃ ምን ይመስላል የሚለውን ያጠቃልላል።

ተደራሽነት፡- ሴቶች ከወንዶች ጋር በእኩልነት የምርት ሁኔታዎችን ማግኘት፣ እኩል የማግኘት መብት፣
ሰራተኛ፣ ብድር፣ ስልጠና፣ የግብይት ፋሲሊቲ እና ሁሉም በይፋ የሚገኙ አገልግሎቶች እና ጥቅሞች።
የተደራሽነት እኩልነት የሚገኘው የእድል እኩልነት መርህን በማረጋገጥ ሲሆን ይህም በተለምዶ የህግ
ማሻሻያ እና ሁሉንም አይነት አድልዎ ለማስወገድ አስተዳደራዊ አሰራሮችን ያካትታል፡፡

ንቃተ-ህሊና፡- የስነ-ተዋልዶ ጤና የስራ ክፍፍል ፍትሃዊ እና ለሴቶችም ሆነ ለወንዶች የሚስማማ እና

ሚዛናዊ ኢኮኖሚን ያካተተ መሆን አለበት የሚለውን እምነት ያካትታል። የኢኮኖሚ እና የፖለቲካ የበላይነት
የአንድ ጾታ የበላይነት እንዳይሆን ። ይህ ደረጃ የስርዓተ-ፆታ ሚናዎች ሊለወጡ እንደሚችሉ አጽንዖት
ይሰጣል፡፡

ተሳትፎ፡- ይህ ደረጃ የሴቶችን እኩል ተሳትፎ በውሳኔ አሰጣጥ፣ ፖሊሲ ማውጣት፣ እቅድ ማውጣት እና
አስተዳደር ደረጃን ያካትታል።

ቁጥጥር፡- ይህ ደረጃ የሚያተኩረው ለምርታማነት በሚያበቁ ምክንያቶች እና በጥቅማ ጥቅሞች ስርጭት

ላይ የቁጥጥር እኩልነት ላይ ነው። ይህ በwnedoce እና በሴቶች መካከል ያለውን የቁጥጥር ሚዛን
ስለሚጨምር ሁለቱም የበላይነታቸውን ቦታ ላይ እንዳይጥሉ ያደርጋል።

ማዕቀፉ የፕሮጀክት አላማዎች የሴቶችን ጉዳዮች እና ፍላጎቶች ምን ያህል እንደሚፈቱ ለመለየት ይረዳል።
ፕሮጀክቶችን በሁለት ይከፍላል።

ማዕቀፉ የሚጠራቸው፡-

አሉታዊ ደረጃ፡- የፕሮጀክት አላማዎች ስለሴቶች ጉዳይ ምንም የማይጠቅሱበት ነው። በፕሮጀክቱ
ምክንያት ሴቶች በሴቶች እድገት ላይ አሉታዊ ተጽእኖ በማሳደር የከፋ ሁኔታ ውስጥ ሊገኙ ይችላሉ፡፡

ገለልተኛ ደረጃ፡- የፕሮጀክት አላማዎች የሴቶችን ጉዳይ ይገነዘባሉ፣ነገር ግን ፕሮጀክቱ ሴቶችን ወደ ከፋ

ሁኔታ ውስጥ እንዳይገቡ ትኩረት መስጠት ያስፈልጋል።

አዎንታዊ ደረጃ:- ፕሮጀክቱ ከወንዶች አንጻር የሴቶችን አቀማመጥ እያሻሻለ ነው ማለት ነው፡፡

- 107
-
 መሣሪያ፡- የሴቶች ማጎልበት ማዕቀፍ

ዘርፍ ፕሮጀክት የእኩልነት ደረጃ

የሴቶች ጉዳይ
ደህንነት ተደራሽነት ንቃተ-ህሊና ተሳትፎ ቁጥጥር እውቅና ደረጃ

ማእድን ገቢ አዎ አይ አይ አይ አይ አሉታዊ
ማውጣት መፍጠር
ትምህርት ህጋዊ አዎ አዎ አዎ አዎ አዎ አዎንታዊ
ተግባር
ግብርና
ንግድ
ሌሎች
ሌሎች

በዚህ ጉዳይ ላይ የተመላከቱት ፕሮጀክቶች ማዕቀፉን እንዴት መጠቀም እንደሚቻል ለማሳየት ብቻ

የተቀመጡ ምናባዊ ነገሮች ናቸው፡፡

ማህበራዊ ግንኙነት ማዕቀፍ

ይህ የዕቅድ አቀራረብ በናይላ ካቢር በIDS፣ በሱሴክስ ዩኒቨርሲቲ ከፖሊሲ አውጪዎች እና

አካዳሚዎች ጋር በመተባበር የተዘጋጀ ነው። ማዕቀፉ የድህነትን ሙሉ ገጽታ ለማሳየት ያለመ መስተጋብርን
በማጉላት እና የመደብ፣ የፆታ እና የመሳሰሉትን እኩልነት በመሻገር እና የትኞቹ ቡድኖች በጣም የተጎዱ
እንደሆኑ ይገልጻል። መዋቅራዊ ትንተና ላይ ያተኩራል፣ የተለያዩ ተቋማት እንዴት መስተጋብር
እንደሚፈጥሩ ለመረዳት ይረዳል እና ሃይል ማጣትን፣ ለውጥን፣ ድህነትን እና የሴቶችን ተገዥነት
እንደሚፈጥር። ማዕቀፉ ከጊዜ ወደ ጊዜ የድህነት እና የማብቃት ሂደቶችን ለመግለጥ ያለመ በመሆኑ
ተለዋዋጭ ነው።

የማዕቀፍ አስፈላጊነት

ለፕሮጀክት እቅድ እና ለፖሊሲ ልማት ያገለግላል፡፡

የማዕቀፉ ዓላማ

በግብአት፣ ኃላፊነትና ስልጣን ላይ ያሉ የስርዓተ-ፆታ ልዩነቶችን ለመተንተን እና ሴቶች የራሳቸው የዕድገት

ወኪል እንዲሆኑ የሚያስችላቸውን ፖሊሲና ፕሮግራሞችን ለመንደፍ ነው።

- 108
-
አቀራረቡ

ዋናዎቹ ጽንሰ-ሐሳቦች የሚከተሉት ናቸው-

ጽንሰ-ሀሳብ 1፡- የእድገት አላማ የሰውን ልጅ ደህንነት ማረጋገጥ ነው።

በዚህ አካሄድ ልማት በዋነኛነት የሰዎችን ደህንነት እያሳደገ እንጂ ስለ ኢኮኖሚ እድገት ወይም ስለ ቁሳዊ
ምርታማነት መሻሻል አይደለም።

የሰው ደኅንነት - መኖር እንደ ሕልውና፣ ደኅንነት እና ራስን በራስ ማስተዳደር ይገለጻል። ራስን በራስ
ማስተዳደር በግል እና በጋራ ደረጃ የህይወት ምርጫዎችን እና የህይወት እድሎችን በሚቀርጹ ውሳኔዎች ላይ
ሙሉ በሙሉ የመሳተፍ ችሎታን ይገልፃል። ይህ የእድገት የምንተገብራቸው ስራዎቻችን በቴክኒካል
ቅልጥፍና ብቻ ሳይሆን ለሰፋፊ የህልውና፣ ደህንነት እና ሰብአዊ ክብር ምን ያህል አስተዋፅዖ እንደሚያበረክቱ
መገምገምን ይጠይቃል።

ስለዚህ የምርት ፅንሰ-ሀሳብ ለገበያ መጨመር ብቻ ሳይሆን ለተሻሻለ የሰው ልጅ ደኅንነት አስተዋፅዖ
የሚያደርጉ ተግባራት - እንደ እንክብካቤ፣ መንከባከብ፣ የታመሙትን መንከባከብ እና ድሆች
ለመተዳደሪያነት የሚሠሩትን ሥራዎችን ያጠቃልላል።

ጽንሰ-ሐሳብ 2: - ማህበራዊ ግንኙነት

በዚህ ጽንሰ-ሃሳ መሰረት ድህነት በሰዎች እኩል ያልሆነ ግንኙነት እና በሀብቶች፣ የይገባኛል
ጥያቄዎች እና ኃላፊነቶች ውስጥ ያለ አለመመጣጠን ነው፡፡ ሰዎች በማህበራዊ ስርዓት ውስጥ ለውጦችን
ወይም አሁን ያሉ ሁኔታዎቸን ለመጠቀም የተለያዩ የአቅም ልየነቶች ስላሏቸው እድሎችን በተመሳሳይ
ሁኔታ አይጠቀሙም፡፡ ማህበራዊ ግንኙነት የሚለው ቃል በተለያዩ የሰዎች ቡድኖች ያሉ መዋቅራዊ እና
ስልታዊ ልዩነቶችን የሚፈጥሩ የተለያዩ ግንኙነቶችን ለመግለፅ ይጠቅማል፡፡ እነዚህም ማህበራዊ ግንኙነቶች
አንድን ግለሰብ በራሱ ማህበረሰብ መዋቅር እና የስልጣን ተዋረድ ውስጥ ያለውን ቦታ የሚወስኑ የተሰጡ
እና ተሻጋሪ አለመመጣጠን ያስከትላሉ። እነሱም ማን እንደሆንን ፣ የእኛ ሚናዎች ምን እንደሆኑ ትርጉም
ይሰጣሉ እና ኃላፊነቶች እና ምን ማድረግ የምንችላቸው የይገባኛል ጥያቄዎች፣ መብቶች፣ በራሳችን
ህይወት እና በሌሎች ህይወት ላይ ያለን ቁጥጥር የሚያሳዩ ናቸው፡፡

የስርዓተ-ፆታ ግንኙነት ከእንደዚህ አይነት ማህበራዊ ግንኙነቶች መካከል አንዱ ሲሆን አንዳንዴም
የፆታ ማህበራዊ ግንኙነቶች በመባል ይታወቃል፡፡ ማህበራዊ ግንኙነቶች በጊዜ ሂደት ይለዋወጣሉ ሰፋ ያሉ
እና መሰረታዊ ለውጦች (Macro changes) (የስርዓተ-ፆታ ሚናዎችን እና ኃላፊነቶችን ጨምሮ ሌሎች
ማህበራዊ ግንኙነቶችን ሊያስከትሉ ይችላሉ፡፡ በሂደትም ሰው ማህበራዊ ግንኙነቶችን ይለውጣል፡፡
ስለዚህም ማህበራዊ ግንኙነቶች ቡድኖች እና ግለሰቦች ያሏቸው ሀብቶች ናቸው ማለት ነው።

- 109
-
ጽንሰ-ሀሳብ 3፡- ተቋማዊ ትንተና

የስርዓተ-ፆታ አለመመጣጠን ዋና መንስኤዎች በቤተሰብ እና በቤተሰብ ብቻ የተገደቡ ሳይሆኑ በአለም አቀፍ

ማህበረሰብ፣ በመንግስት እና በገበያ ቦታዎችን ጨምሮ በተለያዩ ተቋማት ተንሰራቷል። በዚህ ጽንሰ-ሃሳብ
መሰረት ለመተንተን አራት ቁልፍ ተቋማትን ማሰብ ጠቃሚ ነው - መንግስት፣ ገበያ፣ ማህበረሰብ እና
ቤተሰብ / ዝምድና፡፡

ተቋማዊ መገኛ ድርጅታዊ/መዋቅራዊ ቅፅ

መንግስት ህጋዊ፣ ወታደራዊ፣ የአስተዳደር ድርጅቶች
ገበያ የገበያ ድርጅቶች፣ የፋይናንስ ኮርፖሬሽኖች፣ የእርሻ ድርጅቶች፣ መልቲናሽናል፣
ወዘተ…፡፡
ማህበረሰብ የማህበረሰብ መንደር ፍርድ ቤቶች፣ የበጎ ፈቃደኞች ማህበራት፣ መደበኛ
ያልሆኑ ኔትወርኮች፣ መንግሥታዊ ያልሆኑ ድርጅቶች
ቤተሰብ/ዝምድና ቤተሰብ፣ የሰፋ ቤተሰብ፣ የዘር ሐረግ፣ ወዘተ

ማዕቀፉ እነዚህን ሁለት ግምቶችን በስፋት ያጠይቃል፡-

i. ጥቂት ተቋማት የስርዓተ-ፆታ ርዕዮተ-ዓለሞችን ወይም የሌላውን ልዩነትን በግልፅ ይናገራሉ።

“ኦፊሴላዊ” ርዕዮተ ዓለም ከፖሊሲ ልማት እና እቅድ ጋር አብሮ ይመጣል።

የእቅድ ልምምዶችን የመቆጣጠር አዝማሚያ ያላቸው “ኦፊሴላዊ” የተባሉት የሚከተሉት ናቸው፡-

 መንግስት፡- ስለ ብሔራዊ ጥቅም እና ደህንነት፣

 ገበያ፡- ስለ ትርፍ ማሳደግ፣
 ማህበረሰብ እና መንግሥታዊ ያልሆኑ ድርጅቶች፡- ስለ አገልግሎት አቅርቦት፣
 ቤተሰብ፡- ስለ ትብብር ነው።
ii. ዋና ዋና መሥሪያ ቤቶች እርስ በርሳቸው የሚለያዩ እና የየራሳቸው ልዩ ባህሪያት ያሏው
መሆናቸውን፣ በአንድ ሉል ውስጥ የሚደረግ ጣልቃ ገብነት በራሱ ብቻ የተያዘ እና በሌሎች ሉል
ላይ ምንም ተጽእኖ እንደማይኖረው ይናገራል። መንግስት በቤተሰብ ላይ እና በተቃራኒውም
ቤተሰብ በመንግስት ላይ ቁጥጥር እንዳለው ይታወቃል፡፡

ይሁንና ተቋማቱ የሚያመሳስላቸው፣ አምስት የተለያዩ ነገር ግን እርስ በርስ የተያያዙ የማህበራዊ
ግንኙነቶች ልኬቶች አሏቸው። እነዚህም ህጎች፣ ሀብቶች፣ ሰዎች፣ እንቅስቃሴዎች እና ስልጣን ናቸው፡፡

ህግ ተቋማቱ በመተዳደሪያ ደንብ የሚተዳደሩ ናቸው፡ ይፋዊ እና የጽሑፍ ወይም መደበኛ ያልሆኑ
እና በደንቦች፣ እሴቶች፣ ወጎች፣ ሕጎች እና ልማዶች ሊገለጹ ይችላሉ። ሕጎች የተደረገውን፣እንዴት
እንደሚደረግ እና በማን እና በማን እንደሚጠቅም ያነቃል ወይም ይገድባሉ።

- 110
-
ተግባራት ተቋማት የራሳቸውን ህግ በመከተል አላማቸውን ያሳካሉ። ተግባራት ውጤታማ፣ አከፋፋይ፣
ተቆጣጣሪ ሊሆኑ ይችላሉ። ማን ምን እንደሚያደርግ፣ ማን ምን እንደሚያደርግ እና ማን ምን
እንደሚል ሊያውቅ ይገባል። ሽልማቶች ከተግባሮች ጋር ይያያዛሉ፡፡ እዚህ ላይ የቤት ውስጥ
ተግባራት እውቅና እንዳልተሰጣቸው ልብ ይሏል።
ሃብቶች ጥቅም ላይ የሚውሉት እና የሚያመርቱት - ተቋሞች ስለ ሀብት ማሰባሰብ እና ማከፋፈል
የሰው ልጅ ፣ (ሰራተኛ ፣ ትምህርት ፣ ችሎታ) ፣ ቁሳቁስ (ምግብ ፣ ሀብት ፣ መሬት ፣ ገንዘብ)
ወይም የማይጨበጥ (መረጃ ፣ ፖለቲካዊ ፣ በጎ ፈቃድ ፣ ግንኙነት ፣ ክሎት) ሊሆኑ ይችላሉ ።
ሰዎች የወጡ፣ የሚሠሩት - ተቋሞች ስለሰዎች ናቸው- የሚገለሉት ወይም የሚፈቅዱት፣ በማን ቦታ
የተቀመጡ እና በተዋረድ ውስጥ ያሉ ናቸው የሚሉትን ያጠይቃሉ።
ስልጣን ማን ይወስናል፣ የማን ጥቅም ይከበራል - ተቋማት የስልጣን ግንኙነት ማለት የስልጣን እና
የቁጥጥር ግንኙነቶችን ያካትታሉ። ጥቂት ተቋማት እኩል ናቸው፡፡

ጽንሰ-ሀሳብ 4፡- የስርዓተ-ፆታ ፖሊሲዎች

በዚህ ማዕቀፍ መሠረት የስርዓተ-ፆታ ግንዛቤ ፖሊሲዎች በአምስት ዓይነቶች ይከፈላሉ።

 ስውር የስርዓተ-ፆታ እይታ፡- በዚህ አስተሳሰብ መሰረት በጾታ መካከል ምንም ልዩነት የለም፤
የዚህ እይታ እሳቤዎችም ለነባር (ስር ለሰደዱ) የስርዓተ-ፆታ ግንኙነት ችግሮችን ችላ ያለ
ስለሚመስል የዚህ ተፅእኖ ደግሞ ሴቶችን እንደሚጎዳ አያጠያይቅም፡፡
 ስርዓተ-ፆታን የሚያውቅ እይታ፡- በዚህ አስተሳሰብ መሰረት ሴቶችን እና ወንዶችን እንደ ተለያዩ
የልማት ተዋናዮች እውቅና ይሰጣል፣ በተለያየ እና እኩል ባልሆኑ መንገዶች የተገደቡ መሆናቸውን፣
የተለያዩ ተቃራኒ ፍላጎቶች እና ቅድሚያዎች አሏቸው፡፡
 ለስርዓተ-ፆታ ገለልተኛ የሆነ እይታ፡- በአንድ አውድ ውስጥ የስርዓተ-ፆታ ልዩነቶችን እውቀት
ተጠቅሞ አድሏዊነትን ለማሸነፍ፣ ባለው የስርዓተ-ፆታ የሀብት ክፍፍል እና ኃላፊነቶች ውስጥ
ለመስራት የሚያስችል እይታ ነው።
 የስርዓተ-ፆታ ተኮር ፖሊሲዎች፡- - የስርዓተ-ፆታ ልዩነቶችን እውቀት በተወሰነ አውድ በመጠቀም
ለአንድ የተወሰነ ጾታ ተግባራዊ ፍላጎቶች ምላሽ ለመስጠት፣ ባለው የስርዓተ-ፆታ የሀብት ክፍፍል
እና ሀላፊነቶች ውስጥ ለመስራት የሚያስችል እይታ ነው።
 የስርዓተ-ፆታ መልሶ ማከፋፈያ ፖሊሲዎች፡- በሴቶች እና በወንዶች መካከል የተመጣጠነ
ግንኙነት ለመፍጠር ያሉትን ስርጭቶች ለመለወጥ የታቀዱ የምንተገብራቸው ስራዎቻችን፣
ሁለቱንም ዒላማ ሊያደርግ ይችላል፣ ስልታዊ የስርዓተ-ፆታ ፍላጎቶችን የሚያካትት ነው።

- 111
-
ፅንሰ-ሀሳብ 5፡- መንሰኤዎች፣ ስር የሰደዱ እና መዋቅራዊ ምክንያቶች

የዕቅድ ስራዎቻችንን ሁኔታ ትንተና በሚሰራበት ጊዜ ማዕቀፉ የችግሮቹን የቅርብ ጊዜ መንስኤዎች፣

መሰረታዊ እና መዋቅራዊ መንስኤዎች እና በተለያዩ ተዋናዮች ላይ ያላቸውን ተፅእኖ ይዳስሳል።

ፅንሰ-ሀሳብ 5፡- መንስኤዎችን እና ተፅእኖዎችን ትንተና

የረዥም ጊዜ ተጽኖዎች
መካከለኛ ተጽእኖዎች
ፈጣን/አሁናዊ ተጽእኖዎች
ዋና ችግር
አፋጣኝ ምክንያት
በቤተሰብ ደረጃ
በማህበረሰብ
ገበያ
መንግስት
መካከለኛ ምክንያት

በቤተሰብ ደረጃ
በህብረተሰብ
በገበያ
መንግስት
መዋቅራዊ ምክንያቶች
በቤተሰብ ደረጃ
በማህበረሰብ
ገበያ
መንግስት

- 112
-
አባሪ 3፡- የጂቲፒ II ኤክስፐርቶች በሥርዓተ ፆታ ትንተና ላይ የቡድን
ልምምድ (ሞዱል 5፣ ክፍለ-ጊዜ 5)
የማዕድን ዘርፍ የአካባቢ ጥበቃ እና የማህበረሰብ ልማት

(የዕድገትና ትራንስፎርሜሽን ዕቅድ፣ ገጽ 25)

የዚህ መርሃ ግብር ዋና ዓላማዎች በማዕድን ስራዎች ላይ በአካባቢ ላይ የሚያስከትሉትን አሉታዊ

ተፅእኖዎች መቆጣጠር ነው፣ በማዕድን ማውጫ ቦታዎች ውስጥ የሙያ ጤና እና የደህንነት ደንቦችን
አፈፃፀም ለመከታተል፣ ለአየር ንብረት ለውጥ የማይበገር የአረንጓዴ ኢኮኖሚ ልማት ስትራቴጂን
በመተግበር ህብረተሰቡ በአካባቢው ከሚደረገው የልማት እንቅስቃሴ ተጠቃሚ መሆኑን ማረጋገጥ ነው።
በልማት ዕቅዱ ዘመን የሚከተሉት ተግባራት ይከናወናሉ።

 በመንግስትና በግል ኩባንያዎች በሚካሄዱ 68 የማዕድን ልማት ፕሮጀክቶች ላይ የአካባቢ ተፅዕኖ

ግምገማን በመከታተል በውሃ፣ በአፈርና በአየር ላይ የሚደርሱ አሉታዊ ተፅዕኖዎች እንዲቀነሱ
ቁጥጥር ማድረግ እና የደረቅ እና ፈሳሽ ቆሻሻ አወጋገድ ላይ ስትራቴጂ ነድፏል።
 የመልሶ ማቋቋም ስራዎችን በመስራት የዘርፉን እንቅስቃሴ ዘላቂ ልማት ማረጋገጥ፣
 በማዕድን ቁፋሮ የተሰማሩ ኩባንያዎች ለማህበረሰብ ልማት በጀት እንዲመድቡ እና በማዕድን
ስራው የተጎዱ ሰዎችን እንዲደግፉ ማስገደድ እና ማህበረሰቡን ከልማቱ ተጠቃሚ እንዲሆን
ማረጋገጥ። በዚህም መሰረት፣
 በማእድን፣ በፔትሮሊየምና በተፈጥሮ ጋዝ ልማት ስራዎች የተጎዱ እና ለአየር ንብረት ለውጥ
የማይበገር አረንጓዴ ኢኮኖሚ ልማት በሚያበረክቱት 1፣150 ሄክታር መሬት ላይ የመልሶ ማቋቋም
ስራ ይሰራል።
 በማዕድን ማውጫ አካባቢዎች ለህብረተሰቡ አገልግሎት የሚሰጡ ድርጅቶችን ለመገንባት
ኩባንያዎች በአጠቃላይ 59.2 ሚሊዮን ብር በጀት እንዲመድቡ ማስገደድ፣
 ለአነስተኛ እና ባህላዊ ማዕድን አውጪዎች በአካባቢ ጥበቃ እና በሙያ ጤና እና ደህንነት ላይ
ስልጠና መስጠት፣
 በአካባቢ ጥበቃና በማህበረሰብ ልማት ዘርፍ ልምድ ያካበቱ አምስት ሀገራት ምርጥ ተሞክሮዎችን
ተቀብሎ ያገኙትን ትምህርት ተግባራዊ ማድረግ፤
 ፕሮግራሙን ከአካባቢና ደን ሚኒስቴር፣ ከባህልና ቱሪዝም ሚኒስቴር፣ ከክልል ቢሮዎችና ከሌሎች
ባለድርሻ አካላት ጋር በማስተባበር ያካሂዳል።

- 113
-
የአቅም ግንባታ ፕሮግራም

(የዕድገትና ትራንስፎርሜሽን ዕቅድ፣ ገጽ 18)

ከመጀመሪያው የዕድገትና ትራንስፎርሜሽን ዕቅድ ዘመን ግምገማ እንደምንረዳው የዘርፉን

መሠረታዊ ዕቅዶች የማስፈጸም አቅም፣ ዘርፉን የማስተዳደር ውስንነቶችና የመልካም አስተዳደር እጦት
በማዕድን ዘርፉ ዋና ማነቆዎች ነበሩ። ስለዚህ በዘርፉ ያለውን የሰው ሃይል አቅም ማጎልበት እና የሚፈለጉትን
ፋሲሊቲዎችና ቴክኖሎጂዎች መጠቀም፤ ሕጎችን፣ የሥራ ሂደቶችን ማሻሻል እና በፖሊሲዎች፣ ስትራቴጂዎች
እና ፕሮግራሞች ውስጥ የተቀረጹትን ግቦች ማሳካት የወቅቱ ፕሮግራም ዋና ዓላማዎች ናቸው።

መርሃ ግብሩ ሁለት ንዑስ ፕሮግራሞች አሉት፤እነሱም የሰው ሃብት ልማት ንዑስ ፕሮግራም እና
የአደረጃጀት አቅም ግንባታ ንዑስ ፕሮግራም።

የሰው ሃይል ልማት ንዑስ ፕሮግራም

የፕሮግራሙ ዋና ዓላማ የድርጅቶችን፣ የኩባንያዎችን፣ የባህላዊ ማዕድን ልማት ባለሙያዎችንና

አነስተኛ ማዕድን አውጪዎችንና ክልሎችን የሰለጠነ የሰው ኃይል ፍላጎትን በብዛትና በጥራት ማሟላት እና
ዘርፉን የማልማትና የማስተዳደር አቅምን ማሳደግ ነው። በዚህ መስመር በዘርፉ ያለውን የሰለጠነ የሰው
ሃይል እጥረት ለመፍታት የሚከተሉት ተግባራት ይከናወናሉ።

 በዩኒቨርሲቲዎችና በቴክኒክና ሙያ ትምህርት ቤቶች መካከል ከማዕድን ኢንዱስትሪ ልማት ጋር

ትስስር በመፍጠር የሰለጠነ የሰው ኃይል ችግሮችን መፍታት፣ ከከፍተኛ ትምህርት ተቋማት ጋር
በሴክተሩ የሚፈለጉ አዳዲስ የትምህርት ዓይነቶችን ለመጀመር መስራት፣ እና በዘርፉ የሚፈልገውን
ብቃት ያለው የሰው ሃይል በበቂ ሁኔታ እንዲቀርብ ማድረግ።
 ድርጅቶች ከፍተኛ ስም ካላቸው ሀገራት አማካሪዎችን እና ምሁራንን በመቅጠር ከከፍተኛ
ትምህርት ተቋማት ጋር በመተባበር የእውቀት እና የቴክኖሎጂ ሽግግርን እውን ለማድረግ
መንግስት የሰጠውን ተልዕኮ ለማሳካት አቅሙን ለማጠናከር ይሰራል።
 በአገር ውስጥና በውጪ የትምህርት ተቋማት የአጭርና የረዥም ጊዜ ስልጠናዎችን በመስጠት
ሰራተኞች አሁን ያለውን ቴክኖሎጂ እንዲቋቋሙ ለማድረግ ጥረት ይደረጋል።
 ሰራተኞችን ለማቆየት እና የገንዘብ ልውውጥን ለመቀነስ የማበረታቻ እና እውቅና ስርዓትን
መንደፍ እና መተግበር።
 ለቀጣይ አስር አመታት በዘርፉ የሚፈልገውን የልዩ ባለሙያዎችን ብዛትና አይነት በመለየት
የፍላጎት ምዘና በማድረግ የሰለጠነ የሰው ሃይል እጥረት በዘላቂነት ለመፍታት የረጅም ጊዜ የሰው
ሃይል ልማት እቅድ አዘጋጅቷል።
 የኩባንያዎችንና ክልሎችን የአመለካከት፣ የእውቀትና የሰው ሃይል ክፍተቶች ለመሙላት የአቅም
ግንባታ ስራዎችን መተግበር። በዚህም መሰረት፡-

- 114
-
  በዘርፉ ከፍተኛ ፍላጎት ላላቸው 304 የጂኦሎጂስቶች፣ የጂኦፊዚክስ ባለሙያዎች እና
ጂኦኬሚስቶች ከትምህርት ሚኒስቴር እና ከከፍተኛ ትምህርት ተቋማት ጋር በመተባበር
ስልጠና መስጠት።
 35 የማዕድን መሃንዲሶችን ማሰልጠን፣ በስራ ገበያው በጣም አናሳ የሆኑ እና በዘርፉ
ከፍተኛ ፍላጎት ያላቸው።
 32 የፔትሮሊየም መሐንዲሶች፣ 29 የማዕድን ኢኮኖሚስቶች፣ 23 የፔትሮሊየም
ኢኮኖሚስቶች እና 20 የጂሞሎጂ ባለሙያዎችን ማሰልጠን። ስለሆነም የባለሙያዎችን
እጥረት ለመቅረፍ ልዩ ትኩረት ተሰጥቶ ከላይ የተገለጹት 611 ባለሙያዎች በልማት
በእቅድ ዘመኑ ሰልጥነው/ወይም እንዲቀጠሩ ይደረጋል።

የድርጅት አቅም ግንባታ

ብቁና የሚችሉ ባለሀብቶችን ለመምረጥና ለማዕድን ልማት ምቹ ሁኔታዎችን ለመፍጠር በትክክለኛ ፖሊሲ፣
ሥርዓትና አደረጃጀት የተዋቀረ ጠንካራ ድርጅታዊ መዋቅር መኖር ወሳኝ ነው። ለዚህም በሚቀጥሉት
አምስት ዓመታት ውስጥ የሚከተሉት ተግባራት ይከናወናሉ፡፡

 የቀጣይ የዘርፉን የልማት አቅጣጫ የሚያንፀባርቅ የማዕድን፣ ፔትሮሊየምና የተፈጥሮ ጋዝ ፖሊሲ

ሰነድ ተዘጋጅቶ በዘርፉ ብቃት ያላቸው አለም አቀፍ አማካሪዎች እና ምሁራን ተዘጋጅተው
ተግባራዊ ይሆናሉ።
 የምርምር ማዕከላትን በማቋቋም ከሴክተሩ ልማት ጋር በተያያዙ ጉዳዮች ላይ እውቅና ያላቸውን
አለም አቀፍ ምሁራንን በመቅጠር ከከፍተኛ የትምህርት ተቋማት ጋር በመተባበር ደረጃውን
የጠበቀ የምርምር ስራዎችን ማከናወን።
 በሚኒስቴር መስሪያ ቤቱ አደረጃጀት ዙሪያ ጥናቶችን ማካሄድ እና በዘርፉ ላይ የሌሎች ሀገራትን
ምርጥ ተሞክሮዎች በመውሰድ እና ከሀገራችን ነባራዊ ሁኔታ ጋር በማጣጣም የቴክኖሎጂ ሽግግር
መሰረት ለመጣል እና በዘመናዊ አስተዳደርና ስርዓቶች ላይ ትምህርቶችን ለማስፋት ያስችላል።
 በዚህ ኢንቨስትመንት ለሚሰማሩ ተገቢውን ድጋፍና ማበረታቻ በመስጠት ደረጃቸውን የጠበቁ
የጂኦሳይንስ ላቦራቶሪዎች እንዲቋቋሙ ማበረታታት።
 የውጭ ምንዛሪ ለመቆጠብ ወደ ውጭ የሚላኩትን ናሙናዎች ቁጥር ለመቀነስ በጂኦሳይንስ ቤተ
ሙከራ ውስጥ መደበኛ የናሙና ትንተና ማቅረብ። ከዚህ ጋር በተያያዘ፡-
 የጂኦሳይንስ ላብራቶሪ እና የቁፋሮ አገልግሎቶችን አቅም ማጠናከር የቆዩ መሳሪያዎችን
(አቶሚክ አብሶርቬሽን፣ ኦይል ሾው አናላይዘር፣ ኤለመንታል አናላይዘር፣ ኤክስአርኤፍ
ማሽን፣ አይሲፒኤምኤስ) እና የኮር ቁፋሮ መሳሪያዎችን በአዲስ ማሽኖች መተካት።
 የጂኦሳይንስ የላብራቶሪ ናሙና ትንተና አሁን ካለበት 36,065 ወደ 69,366 እና ቁፋሮ
አገልግሎት አሁን ካለበት 1,371.55 ሜትር ወደ 10,000 ሜትር በማድረስ
የኢንቨስትመንት መስፋፋት የበኩሉን አስተዋፅኦ ማበርከት አለበት።

- 115
-
  የጂሞሎጂ ተቋም ማቋቋም እና ወደ ውጭ በሚላኩ እንቁዎች ላይ እሴት በመጨመር
የኤክስፖርት ገቢን ማሳደግ፤
 የሚኒስቴር መስሪያ ቤቱን ድረ-ገጽ ማሻሻል እና የካዳስተር ቴክኖሎጂን በማዘመን
በፌዴራልና በክልል ደረጃ የፈቃድ አሰጣጥና አስተዳደርን ለማዘመን።

ማዕድን ማምረት እና ወደ ውጭ መላክ የገቢ ማስገኛ ፕሮግራምን ማሳደግ

(የዕድገትና ትራንስፎርሜሽን ዕቅድ፣ ገጽ 22)

በዚህ መርሃ ግብር መሰረት የጂኦሎጂ እና የጂኦኬሚስትሪ መረጃን መሰረት በማድረግ እና ጂአይኤስን
እና የርቀት ዳሳሾችን በመጠቀም ምቹ የጂኦሎጂካል አካባቢ ባለባቸው ቦታዎች ላይ ሊሆኑ የሚችሉ
ቦታዎችን የመወሰን ስራ ይከናወናል። የተቀናጀ ጂኦሎጂ፣ ጂኦኬሚስትሪ እና ጂኦፊዚካል ጥናቶችን
በመቅጠር የሙከራ ኮር ቁፋሮ በማካሄድ የግምገማ እና የተገመተ የተቀማጭ ሰነዶችን በማዘጋጀት ዝርዝር
እና ክትትል የማፈላለግ ስራዎች ይከናወናሉ። ይህ የኢንዱስትሪ ልማት ስትራቴጂን ለመደገፍ እና
የኢንዱስትሪ ማዕድናትን መጠን እና ልዩነት ለመጨመር ወሳኝ ይሆናል፡፡ በተጨማሪም እንደ ኦፓል እና
ታንታለም ባሉ ማዕድናት ላይ እሴት በመጨመር ከዘርፉ የሚገኘው የኤክስፖርት ገቢ መጨመር። በልማት
ዕቅድ ዘመን የሚከተሉት ተግባራት ይከናወናሉ።

 ኢንቨስተሮችን በማበረታታትና በመደገፍ፣የማዕድን ማውጣት ሕጎችን በማዘመን፣ዓለም አቀፍ

ምርጥ ተሞክሮዎችን ወደ ሥርዓቱ በማምጣት በማኑፋክቸሪንግ ኢንዱስትሪና በውጭ ገበያ
የሚፈለጉ ማዕድናትን ማምረት።
 ፍቃድ የወሰዱ ባለሀብቶችን በመደገፍና በመከታተል ወደ ምርት እንዲገቡ በማሳመን
የኩባንያዎችን የማዕድን ምርት በብዛትና በአይነት ማሳደግ።
 አዳዲስ ቴክኖሎጂዎችን ወደ አገር ውስጥ እንዲያስገቡ የእጅ ጥበብ ባለሙያዎችን መደገፍ እና
የተሻሻሉ የአመራረት ዘዴዎችን በማሰልጠን የምርት መጠንን መጨመር፡፡
 የእጅ ጥበብ ባለሙያዎችን ወደ አነስተኛና መካከለኛ ኢንተርፕራይዞች ሽግግርን በመደገፍ ምርትና
ምርታማነትን መጨመር።
 ባለድርሻ አካላትን በማደራጀት፣የክልሎችን አቅም ማሳደግ፣የክልሎች ልማት ሰራዊት መዋቅርን
እስከ ታችኛው እርከን የአስተዳደር አካላትን በማቋቋም በማዕድን አምራቾች የሚመረተውን
ምርት ማሳደግ እና ክልሎች በቁርጠኝነት እንዲሰሩ ማድረግ።
 በማዕድን ዘርፍ የዘመናዊ አስተዳደር አሰራርን ማሳደግ፤ የሰለጠነ እና ችሎታ ያለው የሰው ኃይል
ማፍራት እና የስራ እድሎችን መፍጠር፤ የማዕድን ምርትና ምርታማነትን በማሳደግ የሀገሪቱን
ማህበራዊና ኢኮኖሚያዊ እድገት በማፋጠን የበኩሉን አስተዋፅኦ ማበርከት።
 በማዕድን ላይ በተለይም ኦፓል እና ታንታለም እና ሌሎች ማዕድናት እሴት በመጨመር የውጭ
ምንዛሪ በዘላቂነት እንዲጨምር ለማድረግ አለም አቀፍ መልካም ልምዶችን መጠቀም።

- 116
-
  ወደ ውጭ የሚላኩ ኦፓል፣ ታንታለም እና ሌሎች ማዕድናትን ምርታማነት ለመጨመር የሌሎች
ሀገራትን ልምድ በመውሰድ እሴት በመጨመር የወጪ ንግድ ገቢ ቀጣይነት ያለው ጭማሪ
ማስመዝገብ።
 ለኤክስፖርት ገበያ ምቹ ሁኔታን መፍጠር እና እሴት ጨምረን በማምረት ምርቶቻችንን ተወዳዳሪ
ማድረግ፣ የገበያ መረጃን ፍሰት በማሻሻል በገበያ እሴት ሰንሰለት ውስጥ ለሚሳተፉ አካላት
አስፈላጊውን ድጋፍ እና ማበረታቻ ማድረግ።
 አዳዲስ የማዕድን ገበያ መዳረሻዎችን በመፈለግ እና የገበያ ዕድሎችን በማስፋፋት የኤክስፖርት
ገቢን ማሳደግ።
 ከወርቅ የሚገኘውን የወጪ ንግድ ገቢ ለማሻሻል በክልሎች የወርቅ ገበያ ማዕከላትን ቁጥር
ማሳደግ።
 በክልሎች የሙከራ ገበያ ማዕከላትን በማቋቋም የተወለወለ የጌጣጌጥ ድንጋይ ፓርኮችን
በመገንባት አስተማማኝ የእሴት ሰንሰለት ለመፍጠር እና ከጌጣጌጥ ድንጋይ የሚገኘውን
የኤክስፖርት ገቢ ማሻሻል።
 የእጅ ጥበብ ባለሙያዎችን እና በከበረ ድንጋይ እሴት መጨመር ላይ የሚሳተፉ ሰዎችን መደገፍ፣
ዜጎችን በአነስተኛ ኢንተርፕራይዞች በማደራጀት ተጨማሪ የስራ እድሎችን መፍጠር። በዚህም
መሰረት፡-

የወርቅ ምርት

 በኩባንያዎች የሚመረተውን ወርቅ አሁን ካለበት 3,505 ኪሎ ግራም ወደ 12,000 ኪሎ ግራም

በማሳደግ ወርቅ ወደ ውጭ ይላካል።
 ወርቅን ወደ ውጭ በመላክ በእደ ጥበብ ባለሙያዎች የሚመረተውን ወርቅ አሁን ካለበት 5,548
ኪ.ግ ወደ 13,370 ኪ.ግ ማድረስ፡፡
 ኩባንያዎች እና የእጅ ባለሞያዎች በአጠቃላይ 92,938 ኪሎ ግራም ወርቅ በማምረት ወደ ውጭ
ይላካሉ ተብሎ ይጠበቃል።

የጌጣጌጥ ድንጋይ ማምረት

 አሁን ባለው 4,372.95 kg ግምታዊ ኦፓል ምርት ላይ እሴት ጨምረን እና እሴት የተጨመረበት
ኦፓል በ1,000 ኪሎ ግራም ያላነሰ ወደ ውጭ መላክን መደገፍ፤
 እሴት የተጨመረበት ኦፓል አሁን ባለው 194.5 ኪሎ ግራም ወደ 900 ኪሎ ግራም በማውጣት
በአርቲሰሻል ማዕድን ማውጫዎች የሚመረተውን ኦፓል ወደ ውጭ መላክ።
 ከኦፓል ውጪ ያሉ የከበሩ ድንጋዮችን ምርት በልማት ዕቅዱ መጨረሻ ላይ ካለው 62,239.14 ኪሎ
ግራም ወደ 120,000 ኪሎ ግራም በሁለት እጥፍ ማሳደግ።

- 117
-
የኢንዱስትሪ ማዕድን ምርት

 ቀደም ሲል ጥናት የተደረገባቸው እና የብረት መከሰት የተረጋገጠባቸው በቢኪላል፣ መልካ አረባ፣

ወሪ፣ ቻጎ እና ጎርድሃና የብረቱን መጠንና ጥራት ለማረጋገጥ ዝርዝር የማዕድን ፍለጋን ማካሄድ።
 በ2018 የፖታሽ ምርትን በመጀመር 740,000 ቶን በማምረት ለውጭ ገበያ ማቅረብ።
 ሌሎች የሴራሚክ ማጠራቀሚያዎችን ለማግኘት እና ለልማት ዝግጅት ለማድረግ በሴራሚክ ጥሬ
ዕቃዎች ላይ ዝርዝር አሰሳ ስራዎችን ማካሄድ።
 ሌላ የሲሊካ አሸዋ ለማግኘት አሰሳ ማካሄድ እና ለልማት ዝግጅት ማድረግ።
 በኩባንያዎች የሚመረተውን የታንታለም ምርት ላይ እሴት በመጨመር ከታንታለም
የሚፈለገውን የኤክስፖርት ገቢ ማግኘት ከዕቅዱ 3ኛ ዓመት ጀምሮ አሁን ካለበት 90.8 ቶን 213
ቶን ይደርሳል።
 እብነበረድ ምርትና ኤክስፖርት አሁን ካለበት 506 ሜትር ኩብ ወደ 1,000 ሜትር ኩብ ከፍ
ማድረግ። በGTPII መጨረሻ።

የተፈጥሮ ጋዝ ምርት

የካሉብ ሂላላ የተፈጥሮ ጋዝ ልማትን የዝግጅት ስራዎች ማጠናቀቅ፡፡

 ከ800-1000 ኪ.ሜ በካሉብ ሂላላ እና በጅቡቲ መካከል ያለውን የተፈጥሮ ጋዝ ለማጓጓዝ

የሚያስችል የቧንቧ መስመር ዝርጋታ ድጋፍ ማድረግ።
 ለተፈጥሮ ጋዝ ቧንቧ መስመር እና ለኤልኤንጂ ማቀነባበሪያ ፋብሪካ ልማት ስምምነቶችን ማድረግ
እና የካሉብ ሂላላ እና የኤልኩራን እምቅ አካባቢዎችን ለማልማት ምቹ ሁኔታን መፍጠር።

ከውጭ ንግድ የሚገኝ ገቢ

 በኩባንያዎች ከሚመረተው የወጪ ንግድ ገቢ አሁን ካለበት 114.92 ሚሊዮን ዶላር ወደ 595
ሚሊዮን ዶላር ማሳደግ።
 አሁን ካለው 230.78 ሚሊዮን ዶላር ወደ 511.72 ሚሊዮን ዶላር በእደ-ጥበብ ማዕድን
ማውጫዎች የሚመረተውን የወጪ ንግድ ገቢ ማሳደግ።
 በድርጅቶችና በእደ ጥበብ ባለሙያዎች ከተመረቱት ማዕድናት ወደ 1.11 ቢሊዮን ዶላር በድምሩ
345.73 ሚሊዮን ዶላር የወጪ ንግድ ገቢ ማግኘት እና በዕድገትና ትራንስፎርሜሽን ዕቅድ ዘመን
በአጠቃላይ 3.7 ቢሊዮን ዶላር ገቢ ማግኘት።

- 118
-
ዋቢዎች
APEC (2008). Gender Analysis Concepts and Training Manual.

CIDA (1996). Gender Based Analysis, A Policy Guide. Working Document.

EBSCO (2009). Gender Socialization. Research Starters Academic Topic Overviews.

EIGE (2016). Gender mainstreaming toolkit. https://eige.europa.eu/gender-mainstreaming

FDRE (1995). National Constitution of Ethiopia. Addis Ababa.

Freddman, S. & Goldblatt, B. (2015). Gender Equality and Human Rights. Discussion Paper. UNWOMEN.

Kabeer, N. and Ramya, S. (1996). Institutions, relations and outcomes: concepts and methods for
training gender aware planning.

National Plan Commission of Ethiopia (2017). The 2017 Voluntary National Reviews on SDGs of Ethiopia:
Government commitments, national ownership and performance trends.

March, C. (1996). A toolkit, Concepts and Frameworks for Gender Analysis and Planning. OXFAM
UK/Ireland.

Molla, E. (2016), The Role of School in Gender Socialization. European Journal of Education Sciences.

Moser, C. (1993) Gender Planning and Development. Theory, Practice and Training. UK/USA

PLAGE (2001), Gender Equality Planning Tools Handbook. Rani, P. A. (1993). Another Point of View: A
manual on Gender Analysis Training for Grassroot Workers, UNIFEM.

Sen, A. (2000). Development as Freedom. Oxford University Press.

UNOHC. (2014), Women’s Rights as Human Rights. http://hdr.undp.org/en/humandev

World Bank. (2013). A Study of Gender and Human Rights Approach to Development.

- 119
-