የእሴት ሰንሰሇት ትንተና ማስተግበሪያ ማኑዋሌ

ታህሳስ 2015

አዱስ አበባ፣ኢትዮጵያ

0
 ማውጫ

ክፍሌ አንዴ ....................................................................................................................... 1

1.1. መግቢያ ................................................................................................................... 1
1.2. ትርጓሜ ................................................................................................................... 3
1.3. ዓሊማ ...................................................................................................................... 4
ዝርዝር ዓሊማዎች ................................................................................................................................. 4
1.4. ወሰን ....................................................................................................................... 5
1.5. የማኑዋለ አስፈሊጊነት .............................................................................................. 5
1.6. መርሆዎች............................................................................................................... 5
1.7. ዯጋፊ መመሪያ እና ስትራቴጂ .................................................................................. 5
ክፍሌ ሁሇት ...................................................................................................................... 8
የእሴት ሰንሰሇት ፅንሰ-ሃሳብ፣ ምንነት እና አስፈሊጊነት ......................................................... 8
2.1. ፅንሰ-ሃሳብ ................................................................................................................. 8
2.2. የእሴት ሰንሰሇት ትንተና በሀገራችን ነባራዊ ሁኔታ ................................................................ 8
2.3. የእሴት ሰንሰሇት ትንተና ምንነት ............................................................................................. 10
2.4. የእሴት ሰንሰሇት ትንተና አስፈሊጊነት ...................................................................................... 11
2.5. የእሴት ሰንሰሇት የሚከናወንበት ............................................................................................... 12
2.6. የእሴት ሰንሰሇት ትንተና ዘዳዎች ........................................................................................... 15
2.6.1. ቀሊሌ እሴት ሰንሰሇት ትንተና ዘዳ................................................................................. 15
2.6.1.1. የቀሊሌ እሴት ሰንሰሇት ትንተና ዘዳ ማሳያ (MAPPING) .......................................... 15
2.6.2.የተራዘመ እሴት ሰንሰሇት ትንተና ዘዳ ................................................................................. 17
2.6.2.1. የተራዘመ እሴት ሰንሰሇት ትንተና ዘዳ ማሳያ (MAPPING) ..................................... 17
ክፍሌ ሦስት .................................................................................................................... 19
የእሴት ሰንሰሇት ትንተና ትግበራ ሂዯት............................................................................. 19
3.1. የእሴት ሰንሰሇት ትንተና የአዋጭነት ጥናት .......................................................................... 19
3.2. የእሴት ሰንሰሇት ትንተና ቅዯም ተከተሌ ................................................................................ 20
ሰንጠረዥ 1፡- የእሴት ሰንሰሇት ትንተና ቅዯም ተከተሌ ማሳያ ............................................ 20
3.2.1. የእሴት ሰንሰሇት መምረጥ............................................................................................... 20

i
 3.2.1.1. የአስር ዓመት መሪ የሌማት እቅዴ ................................................................................ 21
3.2.1.2. በዘርፍ ውስጥ ያሇው ዴርሻ ............................................................................................ 22
3.2.1.3. የማዯግ አቅም ................................................................................................................... 23
3.2.1.4. በኢንተርፕራይዝ፣ በወጣቶችና ወዘተ የሚያመጣው ሇውጥ ....................................... 24
3.2.1.5. የአካባቢ ጥበቃና ዯህንነት ................................................................................................ 24
3.2.1.6. የሴቶችንና አካሌ ጉዲተኞች ተጠቃሚነት ...................................................................... 24
3.2.1.7. የአገር በቀሌ ዕውቀት የሚያበረታታ............................................................................... 24
3.2.2. መረጃ መሰብሰብ...................................................................................................................... 25
3.2.2.1. ቅዴመ-ዝግጅት .................................................................................................................. 25
3.2.2.2. መረጃ መሰብሰቢያ መሳሪያ ማዘጋጀት ............................................................................ 25
3.2.3. የእሴት ሰንሰሇት ማስቀመጥ .................................................................................................. 26
የእሴት ሰንሰሇት ትንተና የዋና እና ዯጋፊ ተግባራት የቀሇም አጠቃቀም ..................................... 27
3.1.5. ምርጡ አሠራር ...................................................................................................................... 32
3.2.5. እሴት ትንተና.......................................................................................................................... 37
3.2.5.1. የእሴት ትንተና የአሰራር ቅዯም ተከተሌ ........................................................... 37
3.2.5.2. የእሴት ትንተና ዘዳዎች .................................................................................. 39
3.2.5.3.ክፍተት መሇየት .................................................................................................................... 43
3.2.5.4. ቅዴሚያ የሚሰጠው የቴክኖሇጂ/የአሰራር ክፍተት መሇያ መስፈርት ..................... 48
3.2.5.5. ቅዴሚያ የሚሰጠው የቴክኖሇጂ/የአሰራር ክፍተት መሇየት አስሊጊነት ................... 49
3.2.6. ቴክኖልጂ መሇየትና መመዯብ .............................................................................................. 49
3.2.6.2.ቴክኖልጂን መመዯብ............................................................................................................ 49
3.3. የዘርፎች ትስስር ........................................................................................................................ 53
3.3.1. የዘርፎች ትስስር የአተገባበር ሂዯት .................................................................................. 53
3.4. የእሴት ሰንሰሇት ትንተና ክሇሳ ................................................................................................. 55
3.5. ማረጋገጥ .................................................................................................................................... 55
3.6. ክትትሌና ግምገማ ..................................................................................................................... 56
ክፍሌ አራት .................................................................................................................... 57
የፈፃሚ እና የባሇ ዴርሻ አካሊት ሚና................................................................................. 57
4.1. ፈፃሚ አካሊት ............................................................................................................................. 57

ii
4.2. ባሇዴርሻ አካሊት ......................................................................................................................... 57
4.3. የፈጻሚ አካሊት ተግባር እና ኃሊፊነት...................................................................................... 57
4.3.3. የሥራና ክህልት ዘርፍ የሚመሩ የክሌሌ እና ከተማ አስተዲዯር ቢሮዎች/
ኤጀንሲዎች ...................................................................................................................................... 58
4.4. የባሇዴርሻ አካሊት ሚና.............................................................................................................. 60
አባሪ 1. እሴት ሰንሰሇት ሇመሥራት መሇያ መስፈርት ....................................................... 61
አባሪ 2. ምርጡን አሠራር መምረጫ መስፈርት (BENCHMARK) ..................................... 65
አባሪ 3፡ ክፍተትን በቅዯም ተከተሌ ሇማስቀመጥ መሇያ መስፈርት ...................................... 66
አባሪ 4፡ የማረጋገጫ መስፈርት ........................................................................................ 67

iii
 ክፍሌ አንዴ

1.1. መግቢያ

ኢትዮጵያ ሊሇፉት ዓመታት ያስመዘገበችውን ፈጣን እና ተከታታይ የኢኮኖሚ ዕዴገት

ሇማስቀጠሌ በህብረተሰቡ ውስጥ አምራች ዜጋን በመፍጠር የምርት /የአገሌግልት/ እና
ማምረቻ/የአሰራር ቴክኖልጂዎች አቅርቦትን ማሳዯግ አስፈሊጊ ነው፡፡ እያዯገ የመጣው የዓሇም
ሀገራት ኢኮኖሚና የሀገራት በቴክኖልጂ ወዯ አንዴ መምጣት እና ሀገራችን ያሊትን የተፈጥሮ ፀጋ
እና ሀገር በቀሌ እውቀት በኢኮኖሚ የዜጎች ተጠቃሚነት አቅማችን ይበሌጥ ውጤታማ ሇመሆን
ምቹ ሁኔታ ያሇ ቢሆንም ከአሇም አቀፍ ፍሊጎት ጋር ተናባቢና ተመጋጋቢ የሆነ ሀገር በቀሌ
እውቀቶቻችንን መሰረት ያዯረገ የግብርና፣ የኢንደስትሪና አገሌግልት ምርት ማቅረብ ካሌተቻሇ
ተወዲዲሪ መሆን ፈታኝ ይሆናሌ፡፡

ስሇሆነም የዕዴገት ተግዲሮቶችን በመሇየትና መፍትሔ በማስቀመጥ እሴት ሰንሰሇት ትንተና

ተመራጭ መሳሪያ እየሆነ መጥቷሌ፡፡ ቀጣይነት ባሇው መሌኩ ፈጣን የኢኮኖሚ ዕዴገት ማምጣት
የሚቻሇው የሌማት ፕሮግራሞች ውጤታማነት እና ዓሇም አቀፍ ተወዲዲሪነት ከተረጋገጠ ሲሆን
ሇዚህም በኢኮኖሚ የበሇፀጉ ሀገራት ሳይንሳዊ ትንታኔ እና ሰፋፊ ጥናትና ምርምርን በማካሄዴ
ያፈሇቁትን አዲዱስ የአሠራር ሂዯቶችን በተሇያየ መንገዴ ወዯ ሀገራችን አስገብቶ በመጠቀም
የውጭ ምርትን መተካት (Import substitution) እና የውጭ ቀጥታ ኢንቨስትመንት (foreign
direct investment) የሚያበረታታ ፖሉሲና ስትራቴጂ ተቀይሶ ወዯ ሥራ ተገብቷሌ፡፡

ዴህነትን ሇመቀነስና ተወዲዲሪ ሇመሆን የቴክኖልጂ አጠቃቀም ተሞክሮን በመቀመር የሀገራችን

ነባራዊ ሁኔታ ባገናዘበ መሌኩ ሀገር ውስጥ ሇማስገባት የእሴት ሠንሰሇት ትንተና የአሠራር
ሂዯቶችን ስራ ሊይ ማዋሌ የሚያስችሌ ስርዓት መዘርጋት አስፈሌጓሌ፡፡

የሀገራችንን የቴክኖልጂ አቅም ሇማጎሌበት መንግስት በሰጠው ትኩረት መሠረት በቴክኖልጂ

ሽግግር የዘርፎችን ውጤታማነት እና ተወዲዲሪነት ሇማረጋገጥ የቴክኖልጂ ክፍተትን በእሴት
ሠንሰሇት ትንተና በመሇየትና ክፍተትን የመሙሊት ሃሊፊነት ተሰጥቷቸው የዘርፉን የቴክኖልጂ
ፍሊጎት በማጥናት በየዯረጃው የተዋቀሩ የመንግስት መስሪያ ቤቶች በርካታ ናቸው፡፡

በሥራና ክህልት ሚኒስቴር፣ በክሌሌ/ከተማ አስተዲዯር እና በየዯረጃው የሚገኙ ተጠሪ ተቋማት

ዋነኛ ተሌዕኮ ሇኢንተርፕራይዞች የቴክኖልጂ ክፍተትን በመሇየትና ችግሮችን ሇመፍታት
የሚያስችለ ቴክኖልጂዎችን በማቅረብ ተወዲዲሪነታቸውን ሇማረጋገጥ፣ የሚኒስቴር መስሪያ ቤቱ
1
በአዱስ መሌኩ መዋቀሩ፣ የመንግስት የሌማት አቅጣጫ ሇውጥ መዯረጉ፣ ከዚህ ቀዯም የነበረው
በእሴት ሰንሰሇት ትንተና ማኑዋሌ ውስጥ ያለ ሙያዊ ትንታኔዎች ከመንግስት የሌማት አቅጣጫ
ጋር ተናባቢ አሇመሆኑ፣ የባሇዴርሻ አካሊት ተሳትፎና በቴክኒክና ሙያ ስሌጠና ሀሊፊነትና ተግባር
ብቻ ተዯርጎ በመወሰደ እና የማስተግበሪያ ሰነዴ ባሇመኖሩ እና በተቋም ውስጥ በሚገኘው አሰሌጣኝ
ሊይ የተንጠሇጠሇ መሆኑ ይህ የእሴት ሰንሰሇት ትንተና ማኑዋሌ እንዱከሇስ ተዯርጓሌ፡፡

2
1.2. ትርጓሜ

 እሴት ሰንሰሇት ትንተና፡- የአንዴ ምርት/አገሌግልት ሙለ የአሰራር ዑዯት ማሇትም

ግብዓት፣ ምርት፣ ፍጆታ እና ተረፈ ምርት አወጋገዴ/መሌሶ ጥቅም ሊይ ማዋሌን
ያካትታሌ፡፡

 ምርጡ አሠራር፡- እንዱሆን የምንፈሌገው አሠራር ሲሆን ይህም የምርቱን አመራረት

ወይም የአገሌግልት አሰጣጥ ሇማነጻጸር የምንጠቀምበት ነው፡፡

 ነባሩ አሠራር፡- በነባራዊ ሁኔታ ምርቱ በሚመረትበት ወይም አገሌግልቱ በሚሰጥበት

ወቅት የሚከናወኑ የተግባራት ቅዯም ተከተሌ ነው፡፡

 ኢንተርፕራይዝ፡- በጥቃቅንና አነስተኛ ሌማት ስትራቴጂ በተሰጠው ትርጓሜ መሰረት

በጥቃቅን፣ አነስተኛና መከከሇኛ ዯረጃ በማንኛውም መስክ የሚሰማሩ እና የተሰማሩ
የንግዴ ተቋማት ማሇት ነው፡፡

 የኢንደስትሪ ኤክስቴንሽን አገሌግልት፡- ሇኢንተርፕራይዞች መሠረታዊ ክፍተታቸውን

ከሇዩና ካሰባሰቡ በኋሊ በስሌጠና እና በአማማከር፣ በቴክኖልጂ ሌማት እና በገበያ ትስስር
ውስጥ የአገሌግልትን አቅርቦት ዘዳ ሲሆን መሠረታዊ ምርጥ ተሞክሮዎች የተገኙ
ማሊመዴ ማስተሊሇፍን ያካትታሌ።

 የቴክኖልጂ ፈጠራ፡- ትርጉም ሊሊቸው ችግሮች እሴት በመጨመር አዱስ መፍትሄ

የማቅረብ ሂዯት ነው፡፡

 ጥራት፡- አንዴ ምርት በተጠቃሚው ተፈሊጊ የሆኑና እንዱሟለ የሚጠበቁ ሌዩ ሌዩ

መሥፈርቶችን ሙለ በሙለ አሟሌቶ የመገኘት ብቃት ነው።
 ቴክኖልጂ፡- ግብዓትን በቀሊለ ወዯ ምርት ሇመቀየር እንዱሁም አገሌግልት አሰጣጥን
ቀሌጣፋ ማዴረግ የሚያስችሌ ቁሳዊ፣ እውቀታዊ፣ ሠነዲዊ እና አዯረጃጀታዊ መሣሪያ
ነው::
 የቴክኖልጂ ሽግግር፡- ከሳይንሳዊ እና ከቴክኖልጂ ምርምር የሚመነጩ ውጤቶችን ወዯ
ሥራ ገበያው እና ወዯ ማህበረሰቡ ሇማስተሊሇፍ የተያያዙ ክህልቶች እና ሂዯቶች
በውስጡ ያካተተ ነው፡፡

3
  የቴክኒክና ሙያ ሥሌጠና፡- በተሇያዩ ሙያዎች ውስጥ ዕውቀትን፣ ክህልትን፣ ሙያዊ
ሥነ-ምግባርን በማስጨበጥ እና በሙያ ምዘና አማካኝነት ብቃትን በማረጋገጥ
ሰሌጣኞችን ሇሥራ ዓሇም እና ሇከፍተኛ ትምህርት በማዘጋጀት መዯበኛ እና መዯበኛ
ያሌሆነ ዘዳዎችን በመቅረጽ የስሌጠና የሚሰጥበት ዘርፍ ነው።
 ክሌሌ፡- በኢትዮጵያ ፌዯራሊዊ ዱሞክራሲያዊ ሪፑብሉክ ሕገ መንግሥት አንቀጽ ፵፯ (፩)
የተመሇከተው ማንኛውም ክሌሌ ሲሆን የአዱስ አበባ ከተማና የዴሬዲዋ ከተማ
አስተዲዯርንም ይጨምራሌ፡፡
 ሚኒስቴር፡- የሥራና ክህልት ሚኒስቴር ነው፡፡
 ባሇዴርሻ አካሊት፡- በእሴት ሰንሰሇት ትንተና ስራ እና በቴክኖልጂ ሽግግር ውስጥ ጉሌህ
ሚና ያሊቸው መንግስታዊ ተቋማት፣ ዩኒቨርሲቲዎችና ምርምር ተቋማት፣ የሌማት
ዴርጅቶች፣ የሲቪሌ ማህበረሰብ አካሊትንና እነዚህ የመሳሰለ ላልች አካሊትን
ያጠቃሌሊሌ፡፡

 ሀገር በቀሌ እውቀት፡- በውስን አካባቢዎች ሊይ በኢኮኖሚያዊ፣ ፖሇተካዊና ማህበራዊ

ገፅታዎች ዙሪያ ሊለ ክፍተቶች መፍትሄ ይሆን ዘንዴ ባህሊዊ በሆነ መንገዴ በአንዴ
ወይም በተወሰኑ ሰዎች የሚመነጭና የሚተገበር እውቀት ነው፡፡

1.3. ዓሊማ

የማኑዋለ ዋና አሊማ ዘሊቂ ሇሆነ የኢንተርፕራዞችን ዕዴገት ሇማምጣት የሚያስችሌ ተወዲዲሪና

የተሻሇ የእሴት ሰንሰሇት ትንተና በማዘጋጀት ችግር ፈቺ የሆነ ቴክኖልጂ እንዳት መሇየት
እንዯሚቻሌ እንዱሁም እንዯ ሀገር ወጥ የሆነ የእሴት ስንሰሇት ትንትና አዘገጃጀት እንዱኖር
ሇማስቻሌ ነው፡፡

ዝርዝር ዓሊማዎች

 የእሴት ሰንሰሇት ትንተና ሂዯቶችን ወጥ የሆነ የአሰራር ስረዓት መዘርጋት፤

 የተሟሊ የእሴት ሰንሰሇት ትንተና በማዘጋጀት ችግር ፈቺ የቴክኖልጂ መሇየት፤
 የነባሩንና የተሇየው ምርጥ ተሞክሮ የአሠራር ሂዯት ትንተና ሇመስራት እና
ሇማነፃፀር፤
 ኢንተርፕራይች በዓሇም አቀፍ ዯረጃ ተወዲዲሪ እንዱሆኑ ሇማዴረግ እና የሥራ
ዕዴሌ ሇመፍጠር፤

4
1.4. ወሰን

ይህ ማኑዋሌ በሥራና ክህልት ሚኒስቴር፣ በክሌሌ/ከተማ አስተዲዯሮች ዘርፉን የሚመሩ

ቢሮዎች/ኤጀንሲዎች፣ በቴ/ሙ ማሰሌጠኛ ተቋማት እና በየዯረጃው በሚገኙ ተጠሪ ተቋማት
እንዱሁም በኢንተርፕራይዞች ሊይ ተፈፃሚ ይሆናሌ፡፡

1.5. የማኑዋለ አስፈሊጊነት

በአዱስ እሳቤ የተፈጠረው መዋቅራዊ አዯረጃጀትን መሠረት በማዴረግ ዓሇም የዯረሰበትን

የቴክኖልጂ እዴገት ጋር አብሮ ሇመጓዝ፣ የሥራ ዕዴሌ ፈጠራን ሇማበረታታት፣ ተዯራሽና
ችግር ፈች ቴክኖልጂን ሇመሇየት፣ የገበያ ትስስር ሇመፍጠር፤ በአጠቃሊይ በሀገር ዯረጃ ወጥ
የሆነ የእሴት ሰንሰሇት ትንተና ዝግጅት ተግባራዊ ሇማዴረግ ይህን ሰነዴ ማዘጋጀት አስፈሊጊ
ሆኖ ተገኝቷሌ፡፡

1.6. መርሆዎች

እሴት ሰንሰሇት የሚከተለትን መሠረታዊ መርሆች አለት

 ቅዴሚያ ሇተሰጣቸው ዘርፎች ትኩረት ይሠጣሌ፤

 ከዘርፎች፤ከንዑስ-ዘርፎች እና ከየሙያ ዘርፉ በተውጣጡ ባሇሙያዎች ይዘጋጃሌ፤
 ዘርፎች በጋራ በመሆን የሚያስተባብሩትና የሚዯገፉት ይሆናለ፤
 የኢንተርፕራይዞችን ተወዲዲሪነትን በማረጋገጥ ሊይ ያተኮረ ይሆናሌ፤
 ከነባሩ አሠራር በመነሳት በአሇም አቀፍ ዯረጃ ምርጡ የአሠራር ሂዯት ጋር በማነፃፀር
ይከናወናሌ፤
 ወቅቱ በሚፈሌገው የቴክኖልጂ ፍሊጎት ሊይ የተመሠረተ ይሆናሌ፤
 የተዘጋጁ የእሴት ሰንሰሇት ትንተና ሠነድች በየዯረጃው መረጋገጥ፤ሪፖርት መዯረግ እና
ተዯራጅቶ መቀመጥ ይኖርባቸዋሌ፤
1.7. ዯጋፊ መመሪያ እና ስትራቴጂ

መንግስት የተሇያዩ የፖሉሲ ማሻሻያዎችን፣ ስትራቴጂዎችን እና እቅድችን በመንዯፍ ፈጣን

ማክሮ ኢኮኖሚ እዴገትን ሇማረጋገጥ የሚያስችሌ፣ የዴህነት ቅነሳ ተግባራዊ በማዴረግ ሇዜጎቿ
ምቹ የሆነ ከባቢ በመፍጠር ብልም የሇማችና የበሇፀገች ሀገር እውን ሇማዴረግ፣ ሳይንስ

5
ቴክኖልጂና ኢኖቬሽን ፖሉሲ፣የግብርና ሌማት ፖሉሲ፣ የኢንደስትሪ ሌማት ስትራቴጂ እና
ላልች የማህበራዊ ሌማት ፖሉሲዮችን በመቅረፅ እየሠራ ይገኛሌ፡፡

የክህልት ሌማት፣ የቴክኖልጂ ሽግግርና አጠቃቀም አቅምን ማሳዯግ፣ የሥራ ዕዴሌ ፈጠራ፣
የሥራና ሙያ ዯህንነት ትኩረት በመስጠት ብቁና ተወዲዲሪ የሆነ የሰው ኃይሌ በመፍጠር
የሀገሪቱን ኢንደሰትሪ ሌማት ተወዲዲሪና ቀጣይነት ማረጋገጥ ይቻሊሌ፡፡

የክህልት ሌማት ስሌጠና የኢንደስትሪ ኤክስቴንሽን እና ቴክኖልጂ ሽግግር ዴጋፍ

ሇኢንተርፕራይዞች ሇማዴረግና ተወዲዲሪነታቸውን ሇማረጋገጥ አንደ እና ዋነኛው ተግባሩ ነው፡፡
በመሆኑም የቴክኒክና ሙያ ሥሌጠና ዘርፍ በሀገሪቱ የኢኮኖሚ እዴገትና የዴህነት ቅነሳ
የዴርሻውን ሇመወጣት ወሳኝ የሆነውን የሰው ኃይሌ ሌማት፣ የቴክኖልጂ ክምችትና ሽግግር
ተግባራት በስትራቴጅው ውስጥ አካቶ እየሠራ ይገኛሌ፡፡

በኢትዮጵያ የአስር ዓመቱ መሪ የሌማት እቅዴ የሀገሪቱ ኢኮኖሚ እዴገት ፈጣን፤ ቀጣይነት
ያሇው፣ በቴክኖልጂ የተዯገፈ እና መጠነ ሰፊ የሥራ ዕዴሌ መፍጠር ሊይ በማተኮር ዕቅደን
እውን ሇማዴረግ ጥረት እየተዯረገ ባሇበት በአሁኑ ወቅት ይህንንም ግብ ሇማሳካት የቴክኖልጂ
ቅጂ፣ ማሻሻሌና ፈጠራ ሥርዓትን በመከተሌ የማምረት አቅም በመፍጠር በዓሇም አቀፍ ገበያ
ሊይ ተወዲዲሪ መሆን ያስችሊሌ፡፡

የቴክኖልጂ ቅጂና ሽግግር ሥርዓቱ የተሻሇው የአካሄዴ ስሌት የእሴት ሰንሰሇት ትንተና መሆኑ
አያጠያይቅም፡፡ የቴክኒክና ሙያ ሥሌጠና ተቋማት በአካባቢያቸው የሚገኙ ኢንተርፕራይዞችን
መዯገፍ አንደና ዋናው ተግባራቸው በመሆኑ በአራቱ የዴጋፍ ማዕቀፍ ማሇትም በቴክኒካሌ
ክህልት፣ በቴክኖልጂ ሽግግር፣ በጥራትና ምርታማነት የማሻሻያ(ካይዘን) እና በሥራ ፈጣራ
ስሌጠና በመስጠት የኢንተርፕራይዞችን የምርት ጥራት እና ምርታማነት መጨመር ነው፡፡
ስሇሆነም ከኢንደስትሪ ኤክስቴንሽን አገሌግልት ዴግፎች ውስጥ አንደ በእሴት ሰንሰሇት
ትንተና ተሇይተው በሚቀደና በሂዯት በአብዥዎች አማካኝነት ሇኢንተርፕራይዞች ቴክኖልጂ
የማሸጋገር (እንዱሁም የሙያ ማሰሌጠኛ ተቋማት በራሳቸው የቴክኖልጂን በማምረትና
በማባዛት ሥራ ይከናወናሌ) ሇገበያ የማቅረብ ሥራ መስራት ነው፡፡

እሴት ሰንሰሇት ትንተና በሚዘጋጅበት ወቅት በርካታ ቴክኖልጂዎችን በመሇየትና የችግሮችን

የመፍትሄ አቅጣጫ በመጠቆም ሇኢኮኖሚያዊ እዴገት እና ሇሽግግሩ ከፍተኛ አስተዋፅኦ

6
የሚያበረክት በመሆኑ የእሴት ሰንሰሇት ትንተና በአግባቡ ከተሰራና ተግባራዊ ከተዯረገ
ሇሀገሪቱን የኢንደስትሪያሊይዜሽን አጀንዲ አንደ እና ዋነኛው ተስፋ-ሰጪ አማራጭ መሆኑ
ይታመናሌ፡፡

7
 ክፍሌ ሁሇት
የእሴት ሰንሰሇት ፅንሰ-ሃሳብ፣ ምንነት እና አስፈሊጊነት
2.1. ፅንሰ-ሃሳብ

የእሴት ሰንሰሇት ትንተና በተሇያየ ጊዜያት በተሇያዩ ጸሏፍት በብዙ መሌኩ ሲገሇጽ ቆይቷሌ፡፡
ሇአብነት ያህሌም፡-

የእሴት ሰንሰሇት ትንተና ማከናወን ሇተወዲዲሪነት ያሇውን ጥቅም የሚያትት ሲሆን ሇዚህም
አንዴ ዴርጅት ወይም ኢንተርፕራይዝ ተወዲዲሪ ሆኖ ሇመቆየት በውስጡ የሚያከናውናቸውን
ተግባራት በመፈተሸ የተሻሻለ አሰራሮችን ወዯ ተግባር ማምጣት ይኖርበታሌ የሚሌ ነው፡፡
(ሚካኤሌ ፖርተር፣1985)

በዓሇም አቀፍ ዯረጃ የሚጸዴቁ የንግዴና የገበያ ስርአቶች በኢንደስትሪ ምርቶች ሊይ

የሚያመጡትን ውጤት በእሴት ሰንሰሇት ትንተና ማየት ይቻሊሌ የሚሌ ነው፡፡
(ጌሪ ጌሬፊ፣ 1990)
የመንግስት ፖሉሲዎች፣ ኢንቨስትመንቶች እና ተቋማት በየአካባቢው የሚመረቱ የግብርና
ምርቶች ሊይ የሚያሳዴሩትን ተጽዕኖ በእሴት ሰንሰሇት ትንተና ሇማየት ይቻሊሌ የሚሌ ነው፡፡
(አፕሮች ፊሇር Approche Filière)

ሂዯትና የሰው ሃይሌ በምርቱ ሊይ ያሇውን ተጽዕኖ በእሴት ሰንሰሇት ሇማሳየት ችልዋሌ፡፡
(ሆፕኪንስ እና ዋሇርስታይን 1986)

ከሊይ ማየት እንዯሚቻሇው የእሴት ሰንሰሇት ትንተና በተሇዩ ጸሏፍት በብዙ መሌኩ ሲገሇጽ
ቢቆይም የሁለም ፅንሰ-ሃሳቦች የሚያተኩረው አንዴ አምራች ወይም አገሌግልት ሰጪ
ምርት ወይም አገሌግልት ተወዲዲሪ ሆኖ ሇመቆየት በእሴት ሰንሰሇት ትንተና የሚከናውናቸውን
ተግባራት በመፈተሸና ክፍተቶችን በመሇየት የተሻሇ የሚሇውን አሰራር መተግበር ምርታማነት፤
ተወዲዲሪነትን፤ፈጠራንና ማሻሻሌ ሊይ ያተኮረ ዘሊቂ ተነሳሽነት እንዱኖር ማዴረግና እና
የኢንተርፕራይዝ ተወዲዲሪነትን ሇማረጋገጥ ከፍተኛ አስተዋፅኦ አሇው፡፡

2.2. የእሴት ሰንሰሇት ትንተና በሀገራችን ነባራዊ ሁኔታ

ሀገራችን የያያዘችውን የእዴገት ጉዞ የተሳካ ሇማዴረግና ላልች ያዯጉ ሀገራት የዯረሱበት ዯረጃ
ሇመዴረስ የሀገራት ተሞክሮና ሌምዴ ሇመቅሰምና የተሻሇ የአሠራር ሥርዓት ሇመዘርጋት
8
ሊሇፉት ዓመታት እንዯየመስሪያ ቤቶች ሁኔታ በተሇያየ መሌኩ የእሴት ሰንሰሇት ትንተና
ሥራዎች ባሌተቀናጀ መሌኩ ሲከናወኑ ቆይተዋሌ፡፡ ሇአብነት ያህሌም በግብርና ሚኒስቴር፤
በኢንደስትሪ ሚንስቴር፤ በተሇያዩ የምርምር ተቋማት እና በዩኒቨርስቲዎች በየወቅቱ የእሴት
ሰንሰሇት ትንተና በመተግበር አዲዱስ አሠራሮችን፤ አዯረጃጀቶችን፤ አጠቃሊይ የዘርፉን ችግሮች
በመዲሰስ ሇችግሮቻቸው እንዯ መፍትሄ ሲጠቀሙበት ቆይተዋሌ፡፡

በእዴገትና ትራንስፎርሜሽን ዕቅዴ ትኩረት ተሰጥቷቸው ከነበሩ ተግባራት አንደ እና ዋነኛው

የዘርፎችን ውጤታማነትና ተወዲዲሪነት ሇማረጋገጥ በምርትና በአገሌግልት ሊይ ያለ
ማነቆዎችን በመሇየት እና አጠቃሊይ የአሠራር፤ አዯረጃጀትና የቴክኖልጅ መፍትሄዎችን
በማስቀመጥ ተወዲዲሪነትን በሚያረጋግጥ መሌኩ መፍታት ቢሆንም በአተገባበሩና በአሰራር ሊይ
በተቋማት የቅንጅት ጉዴሇት እና ላልች ምክንያቶች የሚፈሇገው ውጤት አሊመጣም፡፡

ከቴክኒክና ሙያ ትምህርትና ሥሌጠና ዘርፍ ተሌዕኮዎች ውስጥ አንደ ተወዲዲሪነትን

የሚያረጋግጥ አዋጭ ቴክኖልጂ ሇኢንተርፕራይዞች ማሸጋገር ነው፡፡ በመሆኑም የምርት ወይም
የአገሌግልት የአመራት/የአሰጣጥ ሂዯት በመተንተን ክፍተቶችን በመሇየት እና ሇክፍተቶቹም
የቴክኖልጂዎችን መፍትሄ ሇማስቀመጥ የእሴት ሰንሰሇት ትንተና ማከናወን አስፈሊጊ ነው፡፡

በሀገር ዯረጃ በርካታ የእሴት ሰንሰሇት ትንተና ሰነድች ተሰርተው ቴክኖልጂዎች የተሸጋገሩ
ቢሆንም አዋጪ ቴክኖልጂዎችን በመሇየት፣ ምርጡን አሰራር ሰንሰሇቱን በማስቀመጥ
(Mapping)፣ ሇእያንዲንደ ዘርፍ የእሴት ሰንሰሇት ትንተና ምን ዘዳ/ስሌት መጠቀም እና
የእያንዲንደ ዘርፍ ሊይ ምን ሙያና ዘርፍ መስሪያ ቤት መሳተፍ አሇባቸው የሚሇውን በትክክሌ
ያመሊከተ አሌነበረም፡፡ በተጨማሪም አንዴ የእሴት ሰንሰሇት ትንተና ከተሰራ በኋሊ መቼ እና
እንዳት እንዯሚከሇስ አመሊካች አሇመሆኑ እና የምንጠቀመው ምርጡ አሰራር /bench-mark/
ካሇው ነባራዊ ሁኔታ ጋር የተገናዘበ አሇመሆኑ እንዱሁም በአሰሌጣኝ መምህራን የስሌጠና
አሰጣጥ ስርዓቱ የእሴት ሰንሰሇት ትንተናን ግንዛቤ ውስጥ ያስገባ አሇመሆኑ፡፡ ምንም እንኳ
በሀገራችን ባሇፉት ዓመታት ሲተገበር የነበረው የእሴት ሰንሰሇት ትንተና ስራ ከሊይ የተዘረዘሩት
ተግዲሮቶች ያለበት ቢሆንም የአንዴን ምርት/አገሌግልት ከግብዓት/አምራች እስከ
ዯንበኛው/ተጠቃሚው እስከሚዯርስ ያሇውን አጠቃሊይ ሂዯት የምናይበት ቀሊሌ እና የተሻሇ
መንገዴ ነው፡፡

9
2.3. የእሴት ሰንሰሇት ትንተና ምንነት

የእሴት ሰንሰሇት ትንተና የአንዴ ምርት/አገሌግልት ሙለ የአሰራር ዑዯት ማሇትም ከግብዓት፣

ከምርት፣ ከፍጆታ እና ከተረፈ ምርት አወጋገዴ/መሌሶ ጥቅም ሊይ ማዋሌን ያካትታሌ፡፡
ዴርጅቶች የሚሰጡትን የምርት/አገሌግልት ሇረጅም ጊዜ አገሌግልቱን በተወዲዲሪነት በመስጠት
ሇመቆየት የተሻሇ ጥራትና ዋጋ ያሊቸው ምርቶች ወይም አገሌግልቶች ከማቅረብ በተጨማሪ
የዯንበኞችን ፍሊጎት በማወቅ እርካታቸውን ሇመጠበቅ አስፈሊጊ ነው፡፡

የገበያን ተወዲዲሪነትን ሇማምጣት የተሇያዩ በርካታ አማራጮች ቢኖሩም አንደ እና ዋነኛው

መሳሪያ ግን የእሴት ሰንሰሇት ትንትና ማከናወን ነው፡፡ ምክንያቱም የእሴት ሰንሰሇት ትንተና
የአንዴን ምርት/አገሌግልት ከመነሻ እስከ መዴረሻ ያለ እያንዲንደን ተግባራት ከግብዓት እስከ
ምርት ያሇውን ሂዯት በመዘርዘር የሚሰራ በመሆኑ ነው፡፡

የእሴት ሰንሰሇት ትንተና አካሄዴ በየዘርፉ ጥራት ያሇው ምርት/አገሌግልት ሇመስጠት

እንዱቻሌ ያሇውን የቴክኖልጂ ክፍተት ሇመሇየት ከተሇየው የምርጡ አሠራር ሂዯት የነባሩን
አሠራር በማነፃፀር የሚከናወን ይሆናሌ፡፡ የተሇየውን ቴክኖልጂ ክፍተት ሇመሙሊት ቴክኖልጂ
በመቅዲት ሇኢንተርፕራይዞች እና ሇኢንደስትሪዎች በማሸጋገር ጥራት ያሇው ምርትና
አገሌግልት እንዱሠጡ አቅም በመፍጠር ተወዲዲሪነታቸውን ማረጋገጥ ነው፡፡

የተዋጣሇትና ጥራቱን የጠበቀ የእሴት ሰንሰሇት ትንተና ሥራ ሇመስራት በቅዴሚያ ሇፈፃሚ እና

ባሇዴርሻ አካሊት የሚያስፈሌጉ መሇኪያዎች ምርት፤ የምርት ሂዯት እና የልጀስቲክ ሙያዊ
ብቃት ብልም ዝርዝር ተግባራትን በመዘርዘርና አቅጣጫ በማስያዝ የፈፃሚ አካሊትን ሚና
በሚገባ በመተንተን ግንዛቤ ማስጨበጥ አስፈሊጊ ነው፡፡ የምርት/አገሌግልት የእሴት ሰንሰሇት
ትንተና የሚያከናወኑ ተዋንያን በዘርፍና ንዑስ ዘርፍ ከፌዳራሌ ጀምሮ እስከ ታችኛው የእርከን
ዯረጃ በሚገኙ እና ሇኢንተፕራይዝ ተወዲዲሪነት በሚሠሩ የሚዘጋጅ ይሆናሌ፡፡ በዚህ ሰንሰሇት
ውስጥ ቁሌፍ ፈፃሚዎች እና በእሴት ሰንሰሇት ዝግጅቱ ወቅት ኃሊፊነቱን ወስዯው
የሚያከናውኑ አካሊት የቴክኖልጂ ክፍተቶችንና አዋጭ ቴክኖልጂዎችን በመሇየት ሚናቸውን
የሚወጡ ይሆናሌ፡፡

10
2.4. የእሴት ሰንሰሇት ትንተና አስፈሊጊነት

በለሊዊነት ዘመን (Globalization) የእሴት ሰንሰሇት ትንተና ሥራዎችን በማከናወን የቴክኖልጂ

ክፍተትን በመሇየት እና ክፍተቶችን በመሙሊት በሇውጥ ሂዯት ውስጥ መጓዝ አስፈሊጊ ሲሆን
የእሴት ሰንሰሇት ትንተና የሚከተለት ጥቅሞችን ይኖሩታሌ፡፡

1. በአንዴ እሴት ሰንሰሇት ትንተና በርካታ ቁጥር ያሊቸው፣ ምርትና ምርታማነትን

የሚጨምሩ አዋጪ ቴክኖልጂዎችን ሇመሇየት ይጠቅማሌ፤
2. በሚሇዩት ቴክኖልጂዎች የኢንተርፕራይዞችን፣ የተቋማትን እና የኢንደስትሪዎችን
ምርታማነትና ተወዲዲሪነት ሇመጨመር ያግዛሌ፤
3. የተሇዩትን ቴክኖልጂዎች በመቅዲት፤ በማሸጋገርና በማባዛት ሇበርካታ ዜጎች የሥራ
ዕዴሌ ሇመፍጠርና እና የገቢ መጠን ሇመጨመር፤
4. በዘርፍ እና በንዑስ-ዘርፍ ተሳትፎ የሚዘጋጅ በመሆኑ አስፈሊጊ እና አዋጪ
ቴክኖልጂዎችን ሇማግኘት ይረዲሌ፤
5. የምርት ሂዯት ወጪን በመቀነስ እና ትርፋማነት በመጨመር ጥራት ያሇው
ምርት/አገሌግልት በመስጠት የዯንበኞችን እርካታ ያሻሽሊሌ፤
6. ሁለም ፈፃሚ እና ባሇዴርሻ አካሊት በሥራቸው የሚገኙትን የንዑስ-ዘርፎች ተግባራትን
በጥሌቀት ሇመረዲት ያግዛሌ፤
7. በሰንሰሇቱ ውስጥ ትክክሇኛ እሴት የሚጨመርበት ቦታና የሚሻሻሌበትን ሂዯት
ያመሊክታሌ፡፡
8. የተሇየው ምርጥ ተሞክሮ በነባሩ የአሠራር ሂዯታችን መካከሌ ያሇውን ክፍተት እንዲሇ
ስሇሚያመሊክተን ቴክኖልጂን ሇመቅዲት፣ሇማሻሻሌ እና ሇመፍጠር ያግዘናሌ፡፡
9. በዴርጅቱ/በዘርፉ እንቅስቃሴው ሊይ የማሻሻያ ውሳኔ ሀሳብ ሇመስጠት ያግዛሌ፡፡
10. ዴርጅቱ/ተቋሙ ከተወዲዲሪዎቹ ተሽል ሇመገኘት ያስችሊሌ፡፡

11
2.5. የእሴት ሰንሰሇት የሚከናወንበት

የእሴት ሰንተሇት ትንተና የትግበራ ዯረጃ በአንዴ ዴርጅት ወይም በኢንደስትሪ ወይም በሀገር
አቀፍ ዯረጃ በተሇያዩ ቦታዎች ሉከናወን ይችሊለ፡፡

1. በኢንተርፕራይዝ/ ዴርጅት ዯረጃ የሚሠራ እሴት ሰንሰሇት

ይህ የእሴት ሰንሰሇት ትንተና በዋናነት ትኩረት የሚያዯርገው በኢንተርፕራይዙ/

በዴርጅቱ ውስጥ ሲሆን የሚያካትተውም ዴርጅቱ/ኢንተርፕራይዙ የሚያከናውናቸውን
ዝርዝር ተግባራት በማሻሻሌ ምርት/አገሌግልቱን ማሳዯግ ሊይ ያተኮረ ነው፡፡

2. በኢንደስትሪ ዯረጃ የሚሠራ እሴት ሰንሰሇት ትንተና

ይህ የእሴት ሰንሰሇት ትንተና የሚከናወነው ከግብዓት ጀምሮ እስከ መጨረሻው

የምርት/አገሌግልት አቅርቦት ዴረስ በተሇያዩ የምርት/አገሌግልት ዯረጃዎች ውስጥ
የተካተቱ የዘርፉን ወይም የኢንደስትሪውን እንቅስቃሴዎች ያካትታሌ፡፡ የኢንደስትሪ
/ንዑስ ዘርፍ የእሴት ሰንሰሇት ትንተና እምቅ የንዑስ ዘርፍ ውህዯትን እና ወዯ ገበያ
የመግባት ተወዲዯሪነትን ሇመገምገም ይረዲሌ፡፡

3. በሀገር/በዓሇም ዯረጃ የሚሰራ እሴት ሰንሰሇት ትንተና

በዚህ ዯረጃ የሚከናወን እሴት ሰንሰሇት ትንተና በዋናነት በዓሇም ዓቀፍ ዯረጃ ተወዲዲሪ
ሇመሆን የሚሰሩ ተግባራትን ማሇትም ከመንዯፍ፣ ከማሌማት፣ ከመገጣጠም እና ወዯ
ዓሇም ገበያ መግባት ጋር የተያያዙ ተግባራት የሚከናወንበት ነው፡፡

12
ስዕሌ 1፡- እሴት ሰንሰሇት ትንተና ሥራ በዘርፍ፣ በንዑስ ዘርፍ፣ በአብይ ምርት እና በንዑስ ምርት ማሳያ

13
ስዕሌ 2፡- ቀሊሌ እና የተራዘመ እሴት ሰንሰሇት ትንተና ዓይነት ማሳያ

14
2.6. የእሴት ሰንሰሇት ትንተና ዘዳዎች

የእሴት ሰንሰሇት ትንተን በሁሇት ዜዳዎች ማከናወን ይቻሊሌ፡፡ እነሱም፡-

1. ቀሊሌ ትንተና (Simple Value Chain)

2. የተራዘመ ትንተና (Extended Value Chain)

2.6.1. ቀሊሌ እሴት ሰንሰሇት ትንተና ዘዳ

ይህ የትንተና ዘዳ በዋናነት በንዑስ-ዘርፍ ውስጥ ከሚገኝ አንዴ ምርት/አገሌግልት ሊይ ያተኮረ

የእሴት ሰንሰሇት ትንተና ነው፡፡

ቀሊሌ የእሴት ሰንሰሇት ትንተና ዘዳ የሚከተለት ባህሪያት አለት፡-

 የአንዴ ምርት/አገሌግልት ከግብዓት እስከ ምርት ዴረስ ያለትን ሁለንም ተግባራት

ይዘረዝራሌ፤
 በአንዴ ንዑስ-ዘርፍ ዯረጃ በዘርፉ ባሇሙያዎች ይዘጋጃሌ፤
 ከየአካባቢው የሌማት ፀጋ (Economic coriderr) በመነሳት በየትኛውም የቴክኒክና
ሙያ ሥሌጠና ተቋማት መሪነትና አስተባባሪነት ይዘጋጃሌ፤
2.6.1.1. የቀሊሌ እሴት ሰንሰሇት ትንተና ዘዳ ማሳያ (MAPPING)

በንዑስ-ዘርፍ ዯረጃ የተዘጋጁ የቀሊሌ የእሴት ሰንሰሇት ትንተና

ምሳላዎች(ምርት/አገሌግልቶች)

 በሰብሌ ንዑስ ዘርፍ ዯረጃ የጥጥ ምርት እሴት ሰንሰሇት (ከመሬት ዝግጅት እስከ
ጥጥ ሇቀማ)
 በጨርቃ ጨርቅ ንዑስ-ዘርፍ እሴት ሰንሰሇት (ጥጥን በመጠቀም ከክር ማምረት
እስከ ጨርቅ ምርት)
 በሌብስ ስፌት ንዑስ ዘርፍ እሴት ሰንሰሇት (ጨርቅን በመጠቀም ከሸሚዝ ምርት
እስከ ገበያ)

15
ስዕሌ 3፡-የቀሊሌ ትንተና የወተት እና ወተት ተዋጽኦ የእሴት ሰንሰሇት ማሳያ

16
 2.6.2. የተራዘመ እሴት ሰንሰሇት ትንተና ዘዳ

ይህ የእሴት ሰንሰሇት ትንተና በተሇያዩ ዘርፎች እና ኢንደስትሪዎች ዯረጃ የሚከናወን የትንተና

ዘዳ ሲሆን ሰንሰሇቱ ሰፊ እንዯመሆኑ መጠን የተሇያዩ ዘርፎች እና ንዑስ-ዘርፎች ትስስር
በመፍጠር የሚዘጋጅ ነው፡፡

የተራዘመ እሴት ሰንሰሇት ትንተና የሚከተለት ባህሪያት አለት፡-

 ከዘርፍ እና ከንዑስ-ዘርፍ መስሪያ ቤቶች ዯረጃ በተውጣጡ የቴክኒክ ባሇሙያዎች

ተሳትፎ የሚዘጋጅ መሆኑ፤
 የአንዴ የንዑስ ዘርፍ ወይም ከዚያም ባሇፈ ያለትን ሁለንም የቴክኖልጂ ክፍተቶችን
የሚያሳይ መሆኑ፤
 በፌዳራሌ እና በክሌሌ ዯረጃ በቴክኒክና ሙያ ሥሌጠና ዘርፍ መሪነትና
አስተባባሪነት መዘጋጀት አሇበት፤
2.6.2.1. የተራዘመ እሴት ሰንሰሇት ትንተና ዘዳ ማሳያ (MAPPING)

ከዚህ በታች እንዯተገሇፀው ይህ የእሴት ሰንሰሇት ትንተና በዘርፍ እና ንዑስ-ዘርፍ ዯረጃ

የሚዘጋጁ ሰንሰሇት መሆኑን ያሳያሌ፡፡ ምሳላ ከጥጥ ሌማት እና የጥጥ ምርትን ከእርሻ
መሠብሠብ፤የጨርቃጨርቅ ምርት (ጥጥ መዲመጥ፣ የጥጥ ፈተሊ፣ ሽመና፣ ወዘተ) እና የሌብስ
ምርት (ዱዛይን፤ መቁረጥ፤ማገጣጠም፤ወዘተ) እና በተጨማሪም በጅምሊ እና የችርቻሮ ሽያጭ
ጨምሮ አጠቃሊይ ሂዯቱ በእሴት ሰንሰሇት እንዯሚከተሇው ማሳየት ይቻሊሌ፡፡

በተጨማሪም የእሴት ሰንሰሇት ተንተና ሊይ የምንጠቀመውን ዘዳ ሇመሇየት የችግሩን ጥሌቀትና

ስፋት መሰረት በማዴረግ፣ በዲሰሳ ጥናት በተሇየ ክፍተት፣ ያሇን ጊዜና ሀብት እንዱሁም
ያሇውን የመረጃ ምንጭ ታሳቢ በማዴረግ ይሆናሌ፡፡

17
ስዕሌ 4፡-የጥጥ፣ የጣቃ እና ሸሚዝ ምርት የተራዘመ የእሴት ሰንሰሇት ትንተና ማሳያ

18
 ክፍሌ ሦስት

የእሴት ሰንሰሇት ትንተና ትግበራ ሂዯት

3.1. የእሴት ሰንሰሇት ትንተና የአዋጭነት ጥናት

አንዴን የታቀዯ ሥራ ሇመተግብር እና ሇመገምገም ቅዴመ ጅማሮ ወይም ስሌታዊ የጥናት

መሳሪያ ነው፡፡ ይህም መረጃ የመሰብሰብ፣ የመተንተን እና የተገኘውን እውቀት ወይም ግኝት
መሰረት በማዴረግ ሥራውን የመስራት ሂዯት ነው፡፡

ከዚህ ሰነዴ አንፃር የእሴት ሰንሰሇት ጥናት አዋጭነት እንዱሰራ የታሰበውን ወይም የታቀዯውን
የእሴት ሰንሰሇት ትንተና ተግባራዊ ከመሆኑ በፊት አዋጭነቱን የምናይበት ስሌት ሲሆን
ሉከናወኑ የሚገባቸውን ተግባራትን በዝርዝር ሇማስቀመጥ የምንጠቀምበት ነው፡፡ በተጨማሪም
አንዴ የእሴት ሰንሰሇት ትንተና ውጤታማነት ያሇው መሆን እና አሇመሆኑን እንዱሁም
ኢኮኖሚያዊና ማህበራዊ ያሇውን ጠቀሜታ ወይም አዋጭነቱን የምናይበት ነው፡፡

1. የባሇዴርሻ አካሊት ፍሊጎት መሆኑ (የሴክተሩ ፍሊጎት)

1.1. የትኩረት መስክ መሆኑ
1.2. የመንግስት የሌማት እቅዴ አካሌ መሆኑ
1.3. ሇሀገር ውስጥ ምርት እዴገት ያሇው አስተዋፅኦ
2. የገበያ ፍሊጎት ያሇው መሆኑ
2.1. ፍሊጎት እና አቅርቦት ያሇ መሆኑ
2.2. የውጭ ምርትን የሚተካ
3. ሇመተግበር አስቻይ ሁኔታ ያሇ መሆኑ
3.1. የህግ ዴጋፍ ያሇው መሆኑ
3.2. የመንግስት መዋቅር ያሇው መሆኑ
3.3. መሰረተ-ሌማት
4. ቀጣይነት ያሇው መሆኑ
4.1. የሌማት ጸጋን መሰረት ያዯረገ
5. በአካባቢው ማህበረሰብ ተቀባይነት ያሇው
5.1. የህብረተሰቡን እሴት የጠበቀ መሆኑ
5.2. አገር በቀሌ እውቀትን የሚያበረታታ

19
 3.2. የእሴት ሰንሰሇት ትንተና ቅዯም ተከተሌ
ሰንጠረዥ 1፡- የእሴት ሰንሰሇት ትንተና ቅዯም ተከተሌ ማሳያ

የዝግጅት ምዕራፎች 1 የእሴት ሰንሰሇት መምረጥ

2 መረጃ መሰብሰብ

3 ሠንሰሇት ማስቀመጥ /Chain Mapping/

የእሴት ሰንሰሇት 4 የእሴት ትንተና /Value Analysis/

ምዕራፍ

ሥራዎች ምዕራፍ
5 ክፍተት መሇየት /Gap Identification/

6 ችግሮችን ቅዯም ተከተሌ ማስቀመጥ

7 ቴክኖልጅ መሇየትና መመዯብ

ማጠቃሇያ ምዕራፍ 8 ማረጋገጥ/ማፅዯቅ

9 ክትትሌን ግምገማ

3.2.1. የእሴት ሰንሰሇት መምረጥ

መምረጥ ማሇት ከዘርፎች ወይም ከኢንደስትሪዎች ውስጥ የተሇያዩ መሇያ መስፈርቶችን

ወይም መመዘኛዎችን ታሳቢ በማዴረግ የእሴት ሰንሰሇት ትንተና የሚሠራሊቸውን ምርቶችን
ወይም አገሌግልቶችን መምረጥ ማሇት ነው፡፡ ይህም በቅዴሚያ መከናወን ያሇበት ተግባር
ሲሆን ይህንንም ሇማከናወን የተሇዩት መሇያ መስፈርቶች እና መመዘኛዎች የአስር ዓመት መሪ
የሌማት እቅዴ፣ ሇሥራ እዴሌ ፈጠራ፣ የመንግስት የትኩረት ዘርፎች፣ የአካባቢን ፀጋ መሰረት
ያዯረገ (Zonning & Differenciation)፣ ሇኢንተርፕራይዞች ተወዲዲሪነት የሚያበረክተው
አስተዋጽኦ፣ ሇወጣቶች፤ ሴቶችና አካሌ ጉዲተኞች ተጠቃሚነት፣ ሇምግብ ዋስትና፤ የአካባቢ
ዯህንነት፣ የአየር ንብረት ሇውጥ፤ ሇተፈጥሮ ሃብት እንክብካቤ፣ ዘሊቂ ሌማትን እና ላልችም
20
ግምት ውስጥ ያስገባ መሆን ይኖርበታሌ፡፡ ስሇዚህ እሴት ሰንሰሇት ሲመረጥ ከሊይ የተጠቀሱትን
መሇየ መስፈርቶችና መመዘኛዎች ታሳቢ ማዯረግ ያሇበት ሲሆን በተጨማሪነትም ላልች
መስፈርቶችንም ማካተት ይቻሊሌ፡፡

3.2.1.1. የአስር ዓመት መሪ የሌማት እቅዴ

የሌማት ዕቅደ የኢትዮጵያን ነባራዊ ሁኔታ ያገናዘበ ገበያ መር የኢኮኖሚ ሥርዓት (pragmatic
market based economic system) በመከተሌ የግሌ ዘርፉን ጉሌህ ሚናና ተሳትፎ በማሳዯግ
የበሇጸገች ሀገር መገንባት፤ የተረጋጋ የማክሮ ኢኮኖሚ ሁኔታን በመፍጠር ፈጣንና ዘሊቂነት
ያሇው የኢኮኖሚ ዕዴገት በማስመዝገብ ሰፊ የሥራ ዕዴሌ መፍጠር፤ አጠቃሊይ የኢኮኖሚ
ምርታማነት፣ ጥራትንና ተወዲዲሪነትን በማጏሌበት የኢኮኖሚ መዋቅራዊ ሇውጥ (structural
economic transformation) ማረጋገጥ፤ የማህበራዊ አካታችነትን የሚያረጋግጡና ላልች
የመሠረተ ሌማቶች ጥራትንና ተዯራሽነትን በማረጋገጥ ዜጎች የሌማቱ ባሇቤትና ተጠቃሚ
እንዱሆኑ ማዴረግ፤ ብቁ፣ ገሇሌተኛና ነፃ የሕዝብ አገሌግልት ሥርዓት በመገንባት የመንግስትን
የመፈጸም ብቃት በማጎሌበትና መሌካም አስተዲዯርን በማስፈን የዜጎችን እርካታ ማሳዯግ እና
ሰሊምና ፍትሕን የሚያረጋግጡ ጠንካራ ሥርዓት በመገንባትና የሕግ የበሊይነትንና ሰብዓዊ
መብትን በማስከበር የዜጎችን ዯህንነት ማረጋገጥ ናቸው።

ሰንጠረዥ 2፡- በአስር ዓመቱ ትኩረት የተሰጣቸው ዘርፎች ማሳያ

ተ. ቁ ቅዴሚያ የተሰጣቸው ዘርፎች ተ. ቁ ቅዴሚያ የተሰጣቸው ዘርፎች

1 ግብርና 3 ማዕዴን
1.1 ሰብሌ ምርት 3.1 ኖራ /limestone/
1.2 እንስሳት ምርት 3.2 ጀሶ
1.3 ዓሳ ሀብት 3.3 Silica sand
1.4 ዯን ሌማት 3.4 Pumice
2 ኢንደስትሪ 3.5 ግራናይት /Granite
2.1 ማኑፋክቸሪንግ 3.6 እብነበረዴ /Marbel
2.1.1 ጨርቃ ጨርቅና አሌባሳት 3.7 የዴንጋይ ከሰሌ /Coal
2.1.2 የቆዲ ኢንደስትሪ ሌማት 3.8 የብረት ማዕዴን /Iron ore
2.1.3 ብረታ ብረት ኢንደስትሪ 3.9 ኢነርጂ
2.1.4 አግሮ ፕሮሰሲንግ (ምግብና 4 ቱሪዝም
መጠጥ)

21
 2.1.5 ፕሊስቲክና ጎማ 4.1 ባህሌ፣ እምነት፣ ቅርስና ተፈጥሮ
2.1.6 ሲሚንቶ 4.2 አዲዱስ የቱሪዝም መዲረሻዎች
2.1.7 ኬሚካሌና የኬሚካሌ ውጤቶች 4.3 ቅርፃቅርፅ እና እዯጥበብ
2.1.8 ማሽን እና ማምረቻ መሳሪያ 5 አይሲቲ /ICT
2.1.9 ወረቀትና የወረቀት ውጤቶች
2.1.10 የሽመና ስራ
2.1.11 እንጨትና የእንጨት ውጤቶች
2.1.12 የሸክሊ ስራ ውጤቶች
2.1.13 የቀንዴ ስራ ውጤቶች
2.2 ኮንስትራክሽን

3.2.1.2. በዘርፍ ውስጥ ያሇው ዴርሻ

በዘርፍ ውስጥ ያሇው ዴርሻ ትኩረት የሚያዯርገው የምንመርጠው ምርት/አገሌግልት እሴት

ሰንሰሇት በኢኮኖሚው ውስጥ ያሇውን የስራ ዕዴሌ፣ አጠቃሊይ የሀገር ውስጥ ምርት ዴርሻ
የገበያና ወዯ ውጭ የሚሊክ ምርት ዴርሻ ናቸው፡፡

 የሥራ ዕዴሌ

እንዯ ኢትዮጵያ ባለ ሃገሮች ሥራ አጥነት ዋና ችግር ሲሆን የተመረጠው እሴት ሰንሰሇት

ተወዲዲሪ ምርት ከማቅረብ በተጨማሪ የስራ ዕዴሌን የሚፈጥርና ስራ አጥነት የሚቀንስ መሆን
አሇበት፡፡

 የሀገር ውስጥ ምርት ዴርሻ

የአንዴ አገር የኢኮኖሚ እዴገት የሁለም ምርቶች የሀገር ውስጥ ምርት ዴርሻ ዴምር ውጤት
ሲሆን በኢኮኖሚው ውስጥ ከፍተኛ ዴርሻ ያሇው ምርት፤ የስራ ዕዴሌ በመፍጠርና ዴህነትን
በመቀነስ አስተዋጽኦው ከፍተኛ እንዯሚሆን እሙን ነው፡፡ ስሇዚህ የተመረጠው እሴት ሰንሰሇት
በአንጻራዊነት የሀገር ውስጥ ምርት ዴርሻ ሊይ ከፍተኛ ሉሆን ይገባሌ፡፡

 የገበያ ዴርሻ

አንዴን ምርት የዯንበኞችን ፍሊጎት ሇማሟሊት በጥራትና በዋጋ ተወዲዲሪ ሆኖ በገበያ ውስጥ
ሉቆይ የሚችሌ መሆን አሇበት፡፡ ስሇዚህ ሌንሰራ የምንመርጠው የእሴት ሰንሰሇት ዘሊቂና ጉሌህ
የሆነ የገበያ ዴርሻ ሉኖረው ይገባሌ፡፡

22
  የወጪ ምርት ዴርሻ

የወጪ ምርት ዴርሻ ስንሌ ሀገሪቱ ወዯ ውጭ ከምትሌከው አጠቃሊይ የወጪ ንግዴ ምርት
ውስጥ ያሇው ዴርሻ ማሇት ሲሆን የሚሰራው የእሴት ሰንሰሇት ትንተና እንዯ መመዘኛ
የምንጠቀምበት ይሆናሌ፡፡

3.2.1.3. የማዯግ አቅም

የማዯግ አቅም የሚገሇፀው አንዴ ዴርጅት ዯንበኞቹን በአቅርቦትም ሆነ በፍሊጎት በማርካት ገቢ

እያገኘ ተወዲዲሪ ሆኖ ሲቆይ በመሆኑ ይህም ሇእሴት ሰንሰሇት ትንተና መረጣ ወሳኝ ዴርሻ
ይኖረዋሌ፡፡ ምክንያቱም ያሇ እዴገትና ተወዲዲሪነት ምርቱ ወይም አገሌግልቱ በገበያ ሊይ ሉቆይ
ስሇማይችሌ ነው፡፡

 የገበያ አቅም

የገበያ አቅም ማሇት የአንዴን ምርት በሀገር ውስጥና በውጭ ገበያ ሊይ ጠቅሊሊ የሽያጭ ገቢን
የያዘ ሲሆን የምንመርጠው ምርት ወይም አገሌግልት ታሳቢ ማዴረግ ይኖርበታሌ፡፡

 የምርት/አገሌግልት ማስፋት

የአንዴ ምርት ወይም አገሌግልት በገበያ ሊይ ያሇው ተፈሊጊነት በሚጨምርበት ወቅት

የኢንተርፕራይዙን የማምረት አቅም ሇማሳዯግ የምርቱን ይዘት በማሻሻሌ፣ በመቀየር ወይም
አዱስ የሽያጭ ዘዳ መጠቀም እንዱሁም አዲዱስ ምርት ማምረት (Product Diversification)
ያስፈሌጋሌ፡፡ ስሇዚህ የምንመርጠው እሴት ሰንሰሇት ትንተና ይህንን በገበያ ተፈሊጊ የሆነ ምርት
ታሳቢ ማዴረግ ይኖርበታሌ፡፡

 የጥሬ ዕቃ አቅርቦት

የጥሬ እቃ አቅርቦት ሲባሌ አንዴ ምርት/አገሌግልት በግብዓትነት የሚጠቀምበት ጥሬ እቃ

በአካባቢው የሚገኝ መሆኑ ከላልች ተመራጭ ያዯርገዋሌ፡፡ ስሇዚህ የምንመርጠው እሴት
ሰንሰሇት ትንንተና ይህንን የጥሬ እቃ አቅርቦት ታሳቢ ማዴረግ ይኖርበታሌ፡፡

23
  ላልች
የእሴት ሰንሰሇት ትንተና ምርጫ በምናከናውንበት ወቅት ምርቱን ወይም አገሌግልቱን
ሇማምረት ወይም ሇመስጠት የምንጠቀምባቸውን የሰው ሀብት፣ የቁስ አቅርቦት፣ እውቀት፣
የገንዘብ አቅምና መሰረተ ሌማት ታሳቢ ማዴረግ አሇብን፡፡
3.2.1.4. በኢንተርፕራይዝ፣ በወጣቶችና ወዘተ የሚያመጣው ሇውጥ

የእሴት ሰንሰሇት ትንተና የኢንተርፕራይዞችን ክፍተት በመሇየት ዴጋፍ ሇማዴረግና

ሇኢንተርፕራይዞች የስራ ዕዴሌ ሇመፍጠርና ከትሌሌቅ ኢንደስትሪዎች ጋር በማስተሳሰር ሰፊ
ተሳትፎና የስራ ዕዴሌ መፍጠር በዴህነት ቅነሳ ሊይ ከፍተኛ አስተዋጽኦ ይኖረዋሌ፡፡ ስሇዚህ
የሚመረጠው የእሴት ሰንሰሇት ሰፊውን ኢንተርፕራይዞችን የሚያሳትፍ መሆን አሇበት፡፡

3.2.1.5. የአካባቢ ጥበቃና ዯህንነት

የአካባቢ ጥበቃ ሲባሌ የሚመረተው ምርት ወይም የሚሰጠው አገሌግልት በአካባቢው ሊይ

ያሇውን አዎንታዊም ይሁን አለታዊ ተጽዕኖ የሚያሳይ ሲሆን አምራችነትም ይሁን
በአገሌግልት ሰጪነት ተወዲዲሪ ሆኖ ሇመቆየት የሚመረጠው የእሴት ሰንሰሇት ይህንን ታሳቢ
ማዴረግ ይኖርበታሌ፡፡

3.2.1.6. የሴቶችንና አካሌ ጉዲተኞች ተጠቃሚነት

የሌማቱ ሀይሌ አጋር የሆኑትን ሴቶችና አካሌ ጉዲተኛ በተሰማሩበት ሙያ የሚፈሇገውን

እውቀት፣ ክህልት እና አመሇካከት እንዱይዙ በማዴረግ ሇራሳቸውም ሆነ ሇማህበራዊና
ኢኮኖሚያዊ እዴገት ጉሌህ አስተዋፅኦ እንዱያበረክቱ ሇማስቻሌ የምንመርጠው እሴት ሰንሰሇት
የሴቶችንና አካሌ ጉዲተኞች ተጠቃሚነት በሚያረጋግጥ መሌኩ ሉሆን ይገባሌ፡፡

3.2.1.7. የአገር በቀሌ ዕውቀት የሚያበረታታ

በሀገራችን ውስጥ ያሇውን አገር በቀሌ ዕውቀት አዴጎ ሇሀገር ጠቀሜታ የሚውሌበትን መንገዴ
ሇማመቻቸት የተሇያዩ አማራጭ ስሌቶችን መከተሌ ያስፈሌጋሌ፤ በመሆኑም ይህንን የአገር
በቀሌ ዕውቀት ጥቅም ሊይ ሇማዋሌ የእሴት ሰንሰሇት ትንተና ሥራ ሊይ ታሳቢ ያዯረገ ነው፡፡

24
3.2.2. መረጃ መሰብሰብ
3.2.2.1. ቅዴመ-ዝግጅት

የእሴት ሰንሰሇት ምርጫ ከተከናወነ በኋሊ በእቅዴና ዝግጅት ወቅት የሚከተለት ተግባራት
ታሳቢ መሆን አሇባቸው

 ዲራ (Backgrounding)፡- የተመረጠው ምርት ወይም አገሌግልት ያሇፈውንና

የአሁን መረጃ መዲሰስ
 የጥናት አካባቢ (Survey Area)፡- የእሴት ሰንሰሇት ትንተና በምናከናውንበት ወቅት
ነባራዊ ሁኔታውን ሇመዲሰስ የተመረጠ አካባቢ ነው
 የጥናት ጊዜ (survey Period)፡- የዲሰሳ ጥናት ሇማከናወን የሚወስዴብን ጊዜ ማሇት
ነው
 መረጃ ሰጪ (Target of Respondant) ፡- የእሴት ሰንሰሇት ትንተና ጥናቱ
በሚዯረግበት አካባቢ ሇዲሰሳ ጥናቱ መረጃ የሚሰጡ ግሇሰቦች እና/ወይም ተቋማት
ናቸው፡፡
 የጥናት ቡዴን (Study Team) ፡- የእሴት ስንሰሇት ትንተና ጥናት ቡዴኑ ከዘርፉ
እና ከንዑስ ዘርፉ የተውጣጡ ባሇሙያዎች ሁነው እንዯየአስፈሊጊነቱ ከባሇዴርሻ
አካሊት ጭምር የሚዋቀር ይሆናሌ፡፡
 ልጂስቲክስ ማሟሊት፡- ሇእሴት ሰንሰሇት ትንተና ስራው የሚያስፈሌጉ የስራ
መሳሪያዎችን፣ በጀት እና ላልች ግብዓቶች ማሟሊት፤

3.2.2.2. መረጃ መሰብሰቢያ መሳሪያ ማዘጋጀት

ሇእሴት ሰንሰሇት ትንተና የሚያስፈሌጉትን መረጃዎች ሇመሰብሰብ በቅዴሚያ የመረጃ ዓይነት

(Quantitative & Qualitative)፣ የመረጃ ምንጭ (Primary & Secondary data) እና የመረጃ
ማሰባሰቢያ መሳሪያ (tools) መሇየት ያስፈሌጋሌ፡፡ ይህም አገሌግልቱ በሚሰጥበት ወይም
ምርቱ በሚመረትበት ወቅት የሚከናወኑ አብይ እና ንዑስ ተግባራት አይነታዊ (Qualitative)
እና መጠናዊ (Quantitative) ጥያቄዎችን በመያዝ ነባራዊ ሁኔታን ሇማስቀመጥ ያስችሊሌ፡፡
የተሇያዩ መረጃ መሰብሰቢያ ዘዳዎች ያለ ሲሆን እነሱም በመጠይቅ፣ በቃሇ-መጠይቅ፣
በምሌከታ፣ የቡዴን ውይይት፣ ከዴህረ-ገፅ፣ ከጥናት ውጤቶች፣ ከመጸሃፍት ወዘተ... ናቸው፡፡

25
እያንዲንደ መሰብሰቢያ ዘዳ ካስቀመጥነው ግብ አንጻር የተሇያዩ መረጃዎችን የምናገኝበት ሲሆን
መረጃ መሰብሰቢያው የምርቱን/አገሌግልቱን ስም፣ የዴርጅቱን መረጃ፣ ግብአት፣ ዋና ዋና እና
ዝርዝር ተግባራት ወይም የተግባራት ቅዯም ተከተሌ መያዝ ይኖርበታሌ፡፡ መረጃ መሰብሰቢያው
በተጨማሪነትም በኢንተርፕራይዙ የተከሰቱ ችግሮችን፤ የተቀመጡ መፍትሄዎችን፤ በመንግስት
እና አጋር አካሊት የተወሰደ እርምጃዎችን ሉያካትት ይችሊሌ፡፡

3.2.3. የእሴት ሰንሰሇት ማስቀመጥ

ይህ ማሇት የሚከናወኑ አብይ እና ንዑስ ተግባራትንና ግንኙነታቸውን በስዕሊዊ መግሇጫ

በቅዯም ተከተሌ ማስቀመጥ ሲሆን (Mapping Value chain Activities) የምርቱ ወይም
አገሌግልቱ ከግብአት እስከ ገበያ ማቅረብ ያሇውን ሂዯት ሇመረዲት ያስችሇናሌ፡፡

 ተግባራትን መተንተን- ይህ አንዴን ምርት ሇማምረት ወይም አገሌግልት ሇመስጠት በአንዴ

ኢንተርፕራይዝ ውስጥ የሚከናወኑ አጠቃሊይ ተግባራትን መሇየት ማሇት ሲሆን የሚያጠናው
ቡዴን ተግባራትን ከሇየ በኋሊ አብይ እና ንዑስ ተግባራትን በሚሌ በውይይት ማስቀመጥ
ይኖርበታሌ፡፡ የእሴት ሰንሰሇት ማስቀመጥ ዓሊማ የሰበሰብነውን መረጃ ወዯ እሴት ሰንሰሇት
ትንተና ስራ በማስገባት የሚከናወኑ ተግበራትን በቀሊለ እዴንረዲው ያስችሊሌ፡፡ ሰንሰሇት
ስናስቀምጥ ከዚህ በታች የተቀመጡትን ትርጓሜዎች (Terminiologies) መጠቀም
ይኖርብናሌ፡፡
የእሴት ሰንሰሇት ትንተና በሁሇት ክፍልች ይከፈሊሌ፡-
1. አበይት/ ዋና ዋና ተግባራት
2. ዯጋፊ ተግባራት
1. አበይት/ ዋና ዋና ተግባራት፡- የዘርፉ ዋና ዋና ተግባራት ማሇት ሲሆን በውስጡም
አምስት ክፍልች ይይዛሌ፡፡
1.1. ቅዴመ-ምርት/አገሌግልት፡-አንዴን ምርት ሇማምረት/አገሌግልት ሇመስጠት
የሚያስፈሌጉትን የተሇያዩ ግብዓቶችን ተጠቅሞ ወዯ ምርት/አገሌግልት በመቀየር
ሂዯት ውስጥ ያለ ተግባራትን ያካትታሌ፡፡
1.2. የማምረት/ አገሌግልት አሰጣጥ ሂዯት፡- አንዴን ግብዓት ወዯ ምርት/አገሌግልት
የመቀየር ሂዯትን ያካትታሌ፡፡
1.3. ዴህረ ምርት/አገሌግልት፡-የመጨረሻውን ምርት/አገሌግልት ሇተጠቃሚ የማሰራጨት
ወይም የማዴረስ ተግባር ነው፡፡
26
 1.4. ግብይትና ሽያጭ፡- የአንዴን ምርት/አገሌግልት በዯንበኛው ያሇውን ተፈሊጊነት እና
ተቀባይነት የማሳዯግ ተግባርን ያካትታሌ፡፡
1.5. ከሽያጭ በኋሊ የሚሰጥ አገሌግልት፡- አንዴ ምርት/አገሌግልት ተጠቃሚው ወይም
ዯንበኛው ቀጣይነት ያሇው ዯንበኛ እንዱሆን ሇማዴረግ ከሽያጭ በኋሊ
የምናከናውናቸውን ተግባራት ያካትታሌ፡፡
2. ዯጋፊ ተግባራት
2.1. የግብዓት ማግኛ ዘዳዎች፡- አንዴ ምርት/አገሌግልት ሇማምረት ጥሬ እቃውን ከየት
እና እንዳት እንዯሚገኝ የምናሳይበት ነው፡፡
2.2. ቴክኖልጂ ሌማት፡- በአንዴ ዴርጅት ጥቅም ሊይ የሚውሌ ጥናትና ምርምር
የሚያካትት ነው
2.3. የሰው ኃይሌ አስተዲዯር፡- አንዴን ምርት/አገሌግልት ሇማምረት የምንቀጥረው ወይም
የምናሰራው የሰው ኃይሌ ነው፡፡
2.4. ተቋማዊ አዯረጃጀት፡- ማሇት የዴርጅቱን አስተዲዯር እና አዯረጃጀት ስርዓት ያካተተ
ይሆናሌ፡፡

የእሴት ሰንሰሇት ትንተና የዋና እና ዯጋፊ ተግባራት የቀሇም አጠቃቀም

 አበይት ተግባራት፡- ሰማያዊ ቀስት ሳጥን በመጠቀም በቅዯም ተከተሌ የምናስቀምጣቸው

ዋና ዋና የስራ ፍሰቶች ናቸው፡፡

 ንዑስ ተግባራት፡- ነጭ ሳጥን በመጠቀም በቅዯም ተከተሌ የምናስቀምጣቸው ዝርዝር

ተግባራቶች ናቸው፡፡

 ነባሩ አሠራር (AS IS) ፡- በነባራዊ ሁኔታ ምርቱ በሚመረትበት ወይም አገሌግልቱ
በሚሰጥበት ወቅት የሚከናወኑ የተግባራት ቅዯም ተከተሌ፡፡

 ምርጡ አሠራር (TO BE) ፡- እንዱሆን የምንፈሌገው አሠራር ሲሆን ይህም የምርቱን
አመራረት ወይም የአገሌግልት አሰጣጥ ሇማነጻጸር የምንጠቀምበት ነው፡፡

27
ስዕሌ 5፡- አበይት/ ዋና ተግባራት ትንተና ማሳያ

28
ስዕሌ 6፡- ዯጋፊ ተግባራት ትንተና ማሳያ

29
ስዕሌ 7፡- የአብይ ተግባር የዋና እና ንዑስ ተግባራት መሇያ ቀሇም ማሳያ

30
ስዕሌ 8፡- የዯጋፊ ተግባራት ትንተና ዋና እና ንዑስ ተግባራት መሇያ ቀሇም ማሳያ

31
3.1.5. ምርጡ አሠራር

በጥራት መስራት ወይም ጥራት ያሊቸው አሰራርሮች ማሇት ሲሆን ይህም ሇማነጻጸሪያ
እንጠቀምበታሇን፡፡ ምርጡን አሰራር (Benchmark) ከሀገራችን ወይም ከውጭ ሌንጠቀም
እንችሊሇን፡፡

በምናነጻጽርበት ወቅት የሚከተለትን መሇኪያዎች እንዯ ምርታማነት፣ ጥራትን፣ ዋጋን እና

ጊዜን ታሳቢ ማዴረግ ያሇበት ሲሆን፤ በተጨማሪም ላልች (የቴክኖልጂ ዓይነት፣ ክህልት፣
የሚይዘው የሰው ኃይሌ፣ አካባቢያ ተጽዕኖ) አካቶ ይይዛሌ፡፡

1. ምርጡ አሰራር የሚመረጥበት መርሆዎች

1. የምርት/አገሌግልትን አሰራር የሚያሻሽሌ፡፡

2. ምርጥ ተሞክሮ መማርን ያካትታሌ፡፡

3. እዴገት እና ሇውጥን ያፋጥናሌ፡፡

4. ሇቀጣይ ጥራት መሻሻሌ አስተዋጽኦ ያዯርጋሌ፡፡

5. ቀጣይነት ያሇው የአሰራር ሂዯት ነው፡፡

6. ሇችግሮች መፍትሄ የሚሰጥ እና አዱስ አስተሳሰብን ያበረታታሌ፡፡

7. በአፈፃፀም ሊይ የተሟሊ መረጃን ያቀርባሌ፡፡

8. የሚያተኩረው በተገኘው ነገር ሊይ ብቻ ሳይሆን እንዳት እንዯሚገኝ ነው፡፡

9. የተሻለ ሌምድችን መቀበሌን ብቻ ሳይሆን መሊመዴን ያካትታሌ፡፡

10. ዒሊማዎች በመወሰን አፈጻጸምን ያስከትሊሌ።

32
ስዕሌ 9፡- ነባሩ የሩዝ ምርት የእሴት ሰንሰሇት ትንተና

33
ስዕሌ 10፡- የተሻሻሇ የሩዝ ምርት የእሴት ሰንሰሇት ትንተና/ቻይና

34
ስዕሌ 11፡- ነባራዊ የእንግዲ ክፍሌ አዘገጃጀት የእሴት ሰንሰሇት

35
ስዕሌ 12፡- ምርጡ አሰራር የእንግዲ ክፍሌ አዘገጃጀት እሴት ሰንሰሇት

36
3.2.5. እሴት ትንተና

እሴት ትንተና ማሇት የእያንዲንደን ተግባር በምንና እንዳት ይከናወናሌ ብል መተንተን ሲሆን ይህም
የሚሆነዉ ነባራዊ አሠራሩን (AS IS) ከምርጡ አሠራር (Benchmark) ጋር በማነፃፀር የእሴት
ትንተና የጥራትና የመጠን የያዙ የተግባራት የዲራ መረጃዎችን (Backgrounding information)
ይሠጣሌ፡፡

ሇእሴት ትንተና የሚረደ የመረጃ ምንጮች፡-

 የታተሙ ወይም ያሌታተሙ ጽሁፎች፣

 የዲሰሳ ጥናቶች፣

 የቡዴን ውይይቶች፣

 የምርምር ውጤቶች ሉሆኑ ይችሊለ

ሇእያንዲንደ ተግባራት የእሴት ትንተና ማከናወን ያሇበት ሲሆን ይህም ሇውጥ

የሚያስፈሌጋቸውን ተግባራት በመሇየት የዯንበኞች ወይም ተጠቃሚዎች ፍሊጎት ማርካት
ያስችሊሌ፡፡

የእሴት ትንተና (Value Analysis) የአንዴን ምርት/አገሌግልት ተግባራዊነት ወይም ስሇ

ዋጋው ወይም ውጤታማነት ትንታኔ የምንሰራበት እና የምርት/አሰራር ቅሌጥፍናን ሇማሳዯግ
የምንጠቀምበት ስሌት ሲሆን ምርቱን/አገሌግልቱን በሚሰሩበት ጊዜ የሚያጋጥሙንን አሊስፈሊጊ
ወጪዎችን እና ተግዲሮትን ሇመሇየት እና ሇማስወገዴ እንዱሁም የተሻሇ የአሰራር ትንተና
የምንሰራበት መንገዴ ነው።

3.2.5.1. የእሴት ትንተና የአሰራር ቅዯም ተከተሌ

1. የተሰበሰበውን ጥሬ መረጃ መረዲት

የትንተናውን ዓሊማ፣ የሚጠይቀውን ሂዯት የምርት/የአገሌግልት አሰራር፣ የትርፍ እና ኪሳራን

ሂዯት የወጭ እና የተግባራትን ትንታኔ በውሌ መረዲት በተጨማሪም የጥናት ቡዴኑ በሁለም
ዯረጃ የሚጠይቀውን መረጃ መያዝና ማጠናቀር ይሆናሌ፡፡

37
 2. እሴት የማይጨምሩ ተግባራትን መሇየት

የጥናት ቡዴኑ ሁለንም አስፈሊጊ የሆኑ መረጃዎች ካገኘ በኋሊ ወዯ ትንተና ይገባሌ፤ ትንተናው
በርዕሰ ጉዲዩ ሊይ ያለ ተግባራትን በመተንተን ሊይ ያተኮረ ሲሆን አብዛኛውን ጊዜ አንዴ
ምርት/አገሌግልት በዋና ተግባራት እና በዯጋፊ ተግባራት ውስጥ ያሌፋሌ፤ እያንዲነደ ተግባር
የራሱ የሆነ ክብዯት እና ወጪ አሇው፡፡ በዚህ ሂዯት ውስጥ የእሴት ትንተና ቡዴኑ የሁለም
ተግባራት ዝርዝር በእሴት ትንተና ቅዯም ተከተሌ ያጠናክራሌ፤ በእነዚህ ተግባራት ሊይ ወጪ
እና ጊዜ የሚጨምሩትን ተግባራት ይሇያሌ፣ አሊስፈሊጊ ተግባራትን/ እሴት የማይጨምሩ
ተግባራትን ያስወግዲሌ፡፡

3. የማሻሻያ ሏሳቦችን ማስቀመጥ

በዚህ ዯረጃ የጥናት ቡዴኑ በነባሩ ተግባራት ሊይ ቅነሳ፣ ሇውጥ ወይም ማሻሻያ የሚያስችለ
አማራጭ መንገድችን ይፈሌጋሌ፤ ይህ ዯረጃ አዲዱስ ሏሳቦችን በማፍሇቅና የዋና እና የዯጋፊ
ተግባራትን ሇማከናወን አማራጭ መንገድችን ያካትታሌ፡፡ አዱስ ከተፈጠረው መሰረታዊ ሏሳብ
ጀርባ ያሇው እሳቤ የሚያተኩረው የተጠቀሰውን ምርት/አገሌግልት ጥራቱን ሳይጎዲ በተመጣጣኝ
ዋጋ በማቅረብ ነው፡፡

4. የማሻሻያ ተግባራትን ውጤታማነት መመዘን እና መምረጥ

የትንተና ቡዴኑ እያንዲንደን ተግባር በሚያከናውንበት ወቅት የሚያመጠው ጠቀሜታ

መገምገም፣ ምርጥ የሆነውን አሰራር መምረጥ፣ የቀረቡትን የተሊያዩ የተግባራትን ወጪ
በመጠን ወይም በጥራት ጥናት ሊይ ተመስርቶ መተንተን፣ የተሻሇውን ዋጋ እና አሰራር
መምረጥ፣ወጪ የሚቀንስበትን አማራጭ ማስቀመጥ እና መሇየትን ያጠቃሌሊሌ፡፡

5. የማሻሻያ ተግባራትን መተግበር፣ መከታተሌ እና ማሻሻሌ

የጥናት ቡዴኑ የተመረጠውን አማራጭ ተግባራዊ ማዴረግ፣ ክትትሌና ዴጋፍ ማከናውን፣

የማስተካከያ እርምጃ መውሰዴ፣ የዴርጊት መርሀ-ግብር መከታተሌ፣ የወጪ ቅነሳ ሊይ ጥሌቅ
የሆነ ትንታኔ ማዴረግ እና የማሻሻያ ሏሳቦችን ያካትታሌ፡፡

38
3.2.5.2. የእሴት ትንተና ዘዳዎች

በአጠቃሊይ የተሰበሰቡ መረጃዎችን በማቀናጀት የእሴት ትንተና ንፅፅር ከዚህ በታች በቀረቡት
ዘዳዎች ማከናወን ይቻሊሌ፡፡

1. የንፅፅር ትንተና ዘዳዎች

ሀ. የምርት መጠን፣ ጥራት፣ ወጪ እና ጊዜ

ሇ. የመስመር ስዕሊዊ መግሇጫ (Line Graph)

ሏ. በወጪና ገቢ ትንተና

ሀ/ የምርት መጠን፣ ጥራት፣ ወጪ እና ጊዜ

የምርት መጠን፤ጥራት፤ወጪና ጊዜ በእሴት ትንተና በነባሩ አሠራር (AS IS) እና በምርጡ

አሠራር (Benchmark) መካከሌ ያሇዉን ሌዩነቶች ሇማወቅ ያስችሊሌ፡፡

አራቱ መሇኪዎች እንዯሚከተሇዉ ይገሇጻለ፡-

 የምርት መጠን ፡- የተሰበሰበ የምርት መጠን ወይም ብዛት ያመሇክታሌ፡፡

 ጥራት፡- የምርት የጥራት ዯረጃን ያመሇክታሌ፡፡

 ወጪ፡- ተግባርን ሇማከናወን ሥራ ሊይ የዋሇን የገንዘብ መጠን ያመሇክታሌ፡፡

 ጊዜ፡- ተግባርን ሇማከናወን የወሰዯውን ጊዜ ያመሇክታሌ፡፡

ከዚህ በታች የተቀመጠው የሩዝ ምርት የእሴት ሰንሰሇት ትንተና በነባሩ አሠራርና በምርጡ
አሠራር ያሇውን ሌዩነት እንዳት ማነፃፀር እንዯሚቻሌ በአብይ ሰንሰሇትና በንዑስ ሰንሰሇት
በኣራቱም መሇኪያዎች (የምርት መጠን፤ጥራት፤ወጪ እና ጊዜ) በመተንተን እንዯሚከተሇዉ
ማሳየት ይቻሊሌ፡፡

39
ሰንጠረዥ 3፡- የምርት፣ የጥራት፣ ወጪ እና ጊዜ ማነጻጸሪያ ማሳያ

40
 ስዕሌ 13፡- የመስመር ስዕሊዊ መግሇጫ (Line Graph)

ስዕሌ 14፡- የመስመር ስዕሊዊ መግሇጫ (Line Graph)

 ወጪ እና ገቢ ትንታኔ

የአንዴን ምርት ውጤታማነት ትንተና የነባሩ አሠራር (AS IS) ከምርጥ አሠራሩ
(Benchmark) በማነጻጸር የወጣዉን ወጪና የተገኘዉን ትርፍ የሚያሳይ ትንታኔ ሲሆን ይህም
የሚያመሇክተዉ ምርቱን ሇማምረት ከወጣዉ ጠቅሊሊ ወጪ ውስጥ ትሌቁን ዴርሻ የሚይዘውን
ነው፡፡

ወጪ እና ገቢ ትንታኔ የአሰራር ቅዯም ተከተሌ

1. የነባሩ አሰራር ዝርዝር ተግባራት የሚያስወጡ ወጪዎችን መተንተን፡፡

2. የነባሩ አሰራር አጠቃሊይ ወጪ ማስሊት፡፡

3. የነባሩን አሰራር ዝርዝር ተግባራት ወጪ በመቶኛ መቀየርና ማስቀመጥ፡፡

41
 4. የተሻሇው አሰራር ዝርዝር ተግባራት የሚያስወጡ ወጪዎችን መተንተን፡፡

5. የተሻሇው አሰራር አጠቃሊይ ወጪ ማስሊት፡፡

6. የተሻሇው አሰራር ዝርዝር ተግባራት ወጪ በመቶኛ መቀየርና ማስቀመጥ፡፡

7. የነባሩ አሰራር እና ከተሻሇው አሰራር ያሇውን ሌዩነት ወጪ በመቶኛ ማስሊት እና

ማስቀመጥ፡፡

8. ከፍተኛ ወጪ የሚያስወጣውን ተግባር ከነባሩ አሰራር መሇየት፡፡

9. በነባሩ አሰራር እና በምርጡ አሰራር ያሇውን ወጪ ሌዩነት ማስሊት እና ማስቀመጥ፡፡

ማስታዎሻ፡- የተግባራት ወጪዎች ትንታኔ በሚሰራበት ወቅት ቀጥተኛ እና ቀጥተኛ ያሌሆኑ

ወጪዎች ታሳቢ ይዯረጋለ፡፡

ሰንጠረዥ 4፡- የነባሩ እና የምርጡ አሰራር የወጪ እና ገቢ ትንተና ማወዲዯሪያ ማሳያ

ከፍተኛ ቦታ ነባሩ አሰራር በመቶኛ ምርጡ አሰራር በመቶኛ

የመጀመሪያ ምርት ወቅት የመጀመሪያ ምርት ወቅት
ሇዘር 1500 5.97 800 3.09
ሇማዲበሪያ 1750 6.966 2200 8.51
ሇእርሻ 4500 17.91 6100 223.60
ሇመዝራት 600 2.4 600 2.3
አረም ሇመከሊከሌ 6000 23.9 3000 11.60
ሇማጨዴ 900 3.6 900 3.5
ሇመውቃት 1680 6.7 3840 14.9
ሇማጓጓዥያ 390 1.55 600 2.3
800 3.2 800 3.09
ሇመሬት ኪራይ 7000 27.9 7000 27.08
ጠቅሊሊ ወጪ 25120 100% 25840 100%

የምርት ትንተና ነባሩ አሰራር ምርጡ አሰራር

አጠቃሊይ ምርት 3500 ኪልግራም 6000.00
10% PH ኪሳራ 210 ኪልግራም 6% ኪሳራ 180.00 3% PH ኪሳራ
በሄክታር አማካኝ ምርት 3290 ኪልግራም 5820.00
የወጪ ገቢ ትንተና

የገኘው ትርፍ 8.00 ብር 8.00 ብር

ጠቅሊሊ ገቢ 26320.00 ብር 46.560.00 ብር
1.600.00 2.000.00 ብር

42
 ዴምር 27.960.00 46.560.00 ብር
የምርት ወጪ 25.120.00 ብር 26.240.00 ብር
ንጥር ገቢ 2.800.00 ብር 22.320.00 ብር
አጠቃሊይ የወጪ ገቢ 0.11 0.85

ነዲሩ አሰራር ምርጡ አሰራር

የተጣራ ገቢ በአንዴ ምርት ዘመን የተጣራ ገቢ በአንዴ ምርት ዘመን

2.800.00 ብር 44.640.00 ብር

ከሊይ የቀረበ ሰንጠረዥ በሩዝ ምርት ሊይ የተዯረገውን የምርት ውጤታማነት ትንተና የነባሩ
አሠራር (AS IS) ከምርጥ አሠራሩ (Benchmark) በማነጻጸር የወጣውን ወጪ እና የተገኘውን
ትርፍ የሚያሳይ ትንታኔ ሲሆን ይህም የሚያመሇክተው ምርቱን ሇማምረት ከወጣው ጠቅሊሊ
ወጪ ሊይ 27.9% (የነባሩ አሠራር) የሚሸፍነው የመሬት ኪራይ ሲሆን በምርታማነት ሊይ
ከፍተኛ ችግር የሚያስከትሌ መሆኑን በግሌጽ ይታያሌ፡፡

3.2.5.3. ክፍተት መሇየት

ክፍተት፡- አሁን ካሇው ሁኔታ አንጻር የተሟሊ የአሰራር ዘዳ እንዲይኖር የገታው ወይም እንከን
ያሇው የአሰራር ዘዳ ማሇት ነው፡፡
ክፍተት መሇየት፡- በዚህ ማንዋሌ አገሊሇጽ በነባሩ አሠራር (AS IS) እና በምርጡ አሠራር
(Benchmark) መካከሌ ያሇው ሌዩነት ማሇት ነው፡፡ ይህም በቀጥታ ከቴክኖልጂ ክፍተት ጋር
የተያያዘ ሆኖ ቴክኖልጂ ስንሌ አንዴን ግብዓት ገበያው ወዯ ሚፈሌገው የምርት/አገሌግልት
የምንቀይርበት ሂዯት ነው፡፡

የእሴት ሰንሰሇት ትንተና ክፍተቶችን ሇመሇየት የተቀመጡ ክፍተት መሇያዎችና ትርጓሚያቸው

እንዯሚከተሇው ቀርበዋሌ፡-

 የአብይ-ሰንሰሇት ክፍተት (Main Chain Gap) ፡- በነባሩ አሠራር (AS IS) ዉስጥ በዋና
ተግባራቶች ውስጥ የላሇ ሲሆን በምርጡ አሠራር (benchmark) ቀይ ቀስት ሳጥን
በመጠቀም የምናመሊክተው የሰንሰሇት ክፍተት ነው፡፡
 ንዑስ-ሰንሰሇት ክፍተት (Sub-Chain Gap) ፡- በነባሩ አሠራር (AS IS) ዉስጥ በንዑስ
ተግባራቶች ውስጥ የሇሇ ሲሆን በምርጡ አሠራር (benchmark) ይህ ክፍተት በቢጫ
ሳጥን በመጠቀም የምናመሊክተው ሰንሰሇት ነው፡፡

43
 በትክክሌ ያሌተከናወኑ አሠራሮች ክፍተት (Critically Miss-Managed Approach) ፡-
ይህ ክፍተት ዯግሞ በአረንጓዳ ሳጥን የሚገሇፅ ሲሆን በነባሩ አሠራር (AS IS) እና
በምርጡ አሠራር (benchmark) ዉስጥ ያለ የተበሊሹ የአሰራር ክፍተት ነው፡፡

44
ስዕሌ 15፡- ነባሩ የስንዳ ምርት እሴት ሰንሰሇት ትንተና

45
ስዕሌ 16፡- የምርጡ አሰራር የስንዳ ምርት እሴት ሰንሰሇት ትንተና

46
ስዕሌ 17፡- ከምርጡ ሥራ የተሇየ ክፍተት ከነባሩ አሰራር

47
3.2.5.4. ቅዴሚያ የሚሰጠው የቴክኖሇጂ/የአሰራር ክፍተት መሇያ መስፈርት

የቴክኖልጂ ክፍተትና ችግሮች ትንተና ከተሰራ በኋሊ የሚከተለትን መሇኪያዎች በመጠቀም

በቅዯም ተከተሌ ማስቀመጥ ያስፈሌጋሌ፡፡

1. ተፈሊጊነት፡- ተጠቃሚዎችን የመሳብ አቅም

2. ትርፋማነት፡- ትርፍ ማስገኘት አቅም

3. ጠቀሜታ፡- ዘርፈ ብዙ ጠቀሜታ ያሇዉ

4. ውጤታማነት፡- የታሇመሇትን አገሌግልት በትክክሌ መስጠት የሚችሌ

5. ከዉጭ የሚገባን ምርት መተካት መቻለ፡- ከዉጭ አገር የሚገቡ ተማሳሳይ ምርቶችን
መተካት የሚችሌ

6. አዋጭነት፡- ምርቱ/አገሌግልቱ ወጪ ቆጣቢ በሆነ መሌኩ በኢንተርፕራይዝ መሸጋገር

መቻሌና በቀሊለ ጥቅም ሊይ መዋሌ የሚችሌ

7. መሊመዴ የሚችሌ፡- ከአካባቢዉ ነባራዊ ሁኔታ ጋር በቀሊለ ማሊመዴ የሚችሌ

8. ሇኢንተርፕራይዞች ተጠቃሚነትን የሚያረጋግጥ፡- በኢንተርፕራይዞች አቅም በማሳዯግ

ተጠቃሚነታቸውን ማረጋገጥ የሚያስችሌ

9. ሴቶችንና አካሌ ጉዲተኞችን ተጠቃሚነት የሚያረጋግጥ፡ ሴቶችንና አካሌ ጉዲተኞችን

ተጠቃሚነት ማረጋገጥ መቻለ

10. የሥራ ዕዴሌ ፈጠራ፡- በአገሪቱ ውስጥ ያሇውን የሥራ አጥነት ችግር የሚያቃሌሌ
መሆኑ፡፡

11. ቀዲሚነት፡- ክፍተቱ ከተሞሊ በኋሊ በሚያመርተው ምርት/በሚሰጠው አገሌግልት ቀዲሚ

መሆን መቻለ፡፡

48
3.2.5.5. ቅዴሚያ የሚሰጠው የቴክኖሇጂ/የአሰራር ክፍተት መሇየት አስሊጊነት

 ከበጀት አንጻር ወጪ ቆጣቢ መሆኑ፤

 ሇዋናው ችግር ቀጥተኛ መፍትሄውን ሇማስቀመጥ፤

 የዯንበኛው/የገበያው ፍሊጎት ከማሟሊት አንጻር፤

 ጥራትን ሇማስጠበቅ፤

 የሥራ ጊዜን እና ምርታማነትን ሇማሻሻሌ፤

3.2.6. ቴክኖልጂ መሇየትና መመዯብ

3.2.6.1. ቴክኖልጂ መሇየት
ቴክኖልጂ መሇየት ምርጡ አሰራር (benchmark) የሚጠቀምበትን ቴክኖልጂዎች ከነባሩ
አሰራር ጋር በማነጻጸር በምርጡ አሰራር ያለ ምርት/አገሌግልትን የሚያሻሽለ ቴክኖልጂዎችን
የምንሇይበት ሂዯት ነው፡፡ ነገር ግን በምርጡ አሰራር (benchmark) ውስጥ የተገኘው ቴክኖልጂ
ውስብስብና አሻሚ ከሆነ የቴክኖልጂው የመፈጸም አቅም (efficiency) እና ጥራት ሇውጥ
ሳይዯረግበት ላልች የቴክኖልጂ አማራጮችን በመጠቀም መሇየት አሇበት፡፡
3.2.6.2. ቴክኖልጂን መመዯብ

ቴክኖልጂ መመዯብ ማሇት ቴክኖልጂን በአራት አይነቶች የማስቀመጥ ሂዯት ነው፡፡ እነርሱም
ቁሳዊ፣ ሰዋዊ፣ ሰነዲዊ፣ የአዯረጃጀት ቴክኖልጂ በሚሌ ይከፈሊለ የበሇጠ ሇመረዲት፡፡

49
 ሰንጠረዥ 5፡- የቴክኖልጂ ዓይነቶች ማሳያ

ቴክኖልጂ ዝርዝር
ይህም የሥራ መሳሪያዎችን የሚያጠቃሌሌ ሲሆን ማሽኖችን
ቁሳዊ-ቴክኖልጂ (Techno-Ware) ተሸከርካሪዎችን መገሌገያ መሳሪያዎችን ያካተቱ ቁሳዊ
ቴክኖልጂን ያጠቃሌሊሌ፡፡
የሰውን ዕውቀት፣ ችልታ፣ ሌምዴ እንዱሁም የአንዴ ሰው
ሰዋዊ-ቴክኖልጂ (Human-ware) ቴክኖልጂን በሥራ ሊይ የማዋሌ፣ የመሥራት፣ የመጠቀም
ችልታዎችን የሚያካትት ነው፡፡
የተዯራጁ መረጃዎች፣ የሥራ ሂዯቶች፣ ስሌትና፣ ንዴፎችና
በተጨማሪነትም ላልችን እንዯ ምን? ሇምን? አንዳት?
ሰነዲዊ-ቴክኖልጂ (Info-ware) የሚሇውን ጥያቄዎች ሇመመሇስ የሚያስችለ የቴክኖልጂው
መረጃ የሚይዙ ክፍልች ናቸው፤ (ሇምሳላ መሇኪያ፣ ምስሌ፣
ቀመር፣ ንዴፍና መመሪያ) ያካትታሌ፡፡
የዴርጅቱ መዋቅር፣ አዯረጃጀት ሥራ የሚሰሩበት መንገዴ እና
በተጨማሪነትም የሥራ ፍሰቶች እና ክፍልች ሇምሳላ እንዯ
አዯረጃጀታዊ-ቴከኖልጂ (Orga-ware)
አፈር መመርመሪያ ቤተ-ሙከራ፤የምግብ ማቀነባበሪያ ፋብሪካን
ያካትታሌ፡፡

አራቱን የቴክኖሌጂ ዓይነቶች ሇማሳየት በምሳላነት የቀረበ የሩዝ ምርት እሴት ሰንሰሇት ትንተና፡፡

50
 ሰንጠረዥ 6፡- የቴክኖልጂ ዓይነቶች መሇያ ምሳላ

VALUE CHAIN TECHNOWARE HUMANWARE INFOWARE ORGAWARE

 Soil Test Kit  Prepare land for agriculture crop production –  Seed Quality Manual  Seed Center
 Improved Iron Plough FCP L3  Soil Sampling Manual  Soil Analysis Center
 Low Draft Chisel Plough  Soil samples and analyze results – FCP L3  Land Preparation Manual  Mechanization Bureau
 Para Plough  Establish Nursery- FCP L3  Seedling Preparation Manual  Crop Insurance Agency
 Tractor Drawn Bed Furrow Maker  Tractor Operation & Maintenance
 Spading Machine Manual
CULTIVATION
 Power tiller
 Rotavator
 Spring Tyne Cultivator
 Tractor Drawn Disc Plough
 Tractor Drawn Disc Harrow
 Mini Power Tiller
 Seedling tray Transplant seedling – FCP L2 Transplanting Manual
PLANTING
 Transplanter
 Solar water pump  Undertake agronomic crop maintenance  Water Pump Operation Manual  Irrigation Bureau
 Axial Flow Pump activities – FCP L3  Tractor Operation & Maintenance  Integrated Pest &
 Pruning Shear  Control weeds, pest and diseases in crop - Manual Management Bureau
 Fertilizer Applicator FCP L4  Water Management manual
PRODUCTION &
 Foot Sprayer  Implement plant nutrition program – FCP L3  Weed Control Manual
MANAGEMENT
 Broadcaster  Undertake agronomic crop harvesting  Pest Control Manual
 Low Volume Sprayer activities – FCP L3  Organic fertilizer Manual
 Boom Sprayer  Implement post harvest program – FCP L3  IPM Manual
 Power Weeder  Supervise crop maintenance – FCP L4  Machine Operating Manual

51
  Rotary Weeder  Schedule irrigations – FCP –L4
 Rice Harvester  Monitor crop harvesting program – FCP –L4

POST HARVEST  Thresher with cleaner  Save, prepare and store agricultural seed –  Machine Operating Manual  Post Harvest Center
 Rice Mill permanent FCP L3
 Rice Mill Mobile
 Tractor with cart
 Jeepney
 Storage room
 Paraboiler

52
3.3. የዘርፎች ትስስር

ጥራት ያሇው እና ችግር ፈች የሆነ የእሴት ሰንሰሇት ትንተና ሇማከናወን የዘርፎች ባሇቤትነትና
የተቀናጀ ተሳትፎ እጅግ ወሳኝ በመሆኑና ይህም ውጤት ሉገኝ የሚችሇው በዘርፎች የሊቀ
የእርስ በእርስ ትስስርና ግንኙነት ነው፡፡

3.3.1. የዘርፎች ትስስር የአተገባበር ሂዯት

 ጥናት የሚዯረግበት የእሴት ሰንሰሇት መወሰን እና ማስቀመጥ፡፡

 ከሚሰራው እሴት ሰንሰሇት ትንተና አንጻር ዘርፎች የሚኖራቸውን ሚና/ትስስር

መሇየት፡፡

 ዘርፎች ጥናት ከሚዯረግበት የእሴት ሰንሰሇት ጋር እንዳት እና በምን መሌኩ

እንዯሚተሳሰሩ ተግባራቸውን መሇየት፡፡

 በመጨረሻ ጥናት የሚዯረግበት እሴት ሰንሰሇት ከዘርፎች ጋር በምን ተግባር ትስስር

እንዲሊቸው ተሳትፎ በስዕሊዊ መግሇጫ ማሳየት፡፡

ከዚህ በታች በስዕለ ሊይ የቀረበው ምሳላ የዘርፎችን እና የንዑስ ዘርፎችን የእሴት ሰንሰሇት
ትንተና በሚከናወንበት ወቅት የሚያሳይ ስዕሊዊ መግሇጫ ወይም ትስስር ዉስጥ የሚከናወኑ
ተግባራት ሇማሳየት የተቀመጠ ሲሆን የእሴት ሰንሰሇት ትንተና የሚከናወንሌትን
የምርት/አገሌግልት ሇማብራራት የቀረበ ነው፡፡

53
ስዕሌ 18፡- የዘርፎች ትስስር የሚያሳይ ስዕሊዊ መግሇጫ

54
3.4. የእሴት ሰንሰሇት ትንተና ክሇሳ

የእሴት ሰንሰሇት ትንተና ክሇሳ፡- አንዴን የተሰራ እሴት ሰንሰሇት ትንተና ከአሇው ነባራዊ ሁኔታ
ጋር የተናበበ እንዱሆን መሌሶ የማዯራጀት እና የማሰተካከሌ ሂዯት ማሇት ነው፡፡

የአንዴን ምርት/አገሌግልት የእሴት ሰንሰሇት ትንተና ከተሰራሇት እና ጥቅም ሊይ ከዋሇ በኋሊ

ከሙያ ዯረጃ መከሇስ/መቀየር፣ ከገብያው ፍሊጎት፣ ከቴክኖልጂ እዴገት፣ ከምርጡ አሰራር
መሇወጥ፣ ከተቋማት አዯረጃጀት አንጻር ማሻሻሌ አስፈሊጊ ሆኖ ሲገኝ የእሴት ሰንሰሇት
ትንተናውን መከሇስ አሇበት፡፡

3.5. ማረጋገጥ

ማረጋገጥ ሲባሌ የተዘጋጀውን የእሴት ሰንሰሇት ትንተና በሚመሇከታቸው ዘርፍ እና ንዑስ

ዘርፍ እንዱሁም ፈጻሚና ባሇዴርሻ አካሊት እንዱረጋገጥ ማዴረግ ነው፡፡ ይህም የሚሆነው
በዋናነት ከዚህ በታች የተዘረዘሩትን መሰረታዊ ሏሳቦች ታሳቢ በማዴረግ ይሆናሌ፡፡

 የሰነደ ይዘት፤

 ሰነደ የያዘው መረጃ ሙለነት እና አስፈሊጊነት፤

 ጊዜው የሚፈሌገው እና የአካባቢውን የሌማት ፀጋ መሰረት ያዯረገ መሆኑ፤

 ከተቀመጠው የዘርፉ ሀገራዊ እዴገት ቀጥተኛ ግንኙነት ያሇው መሆኑ፤

 ከላልች ምርጥ አሰራሮች የተወሰዯ መሆኑ፤

 ወዯ ተግባር ሉቀየር ወይም ወዯ ገበያ ሉገባ የሚችሌ መሆኑ የሚለትን ያካትታሌ፤

የእሴት ሰንሰሇት ትንተና የማረጋገጥ ሥራ ቴክኒካሌ ኮሚቴ ተዋቅሮ የሚሠራ ሲሆን

ኮሚቴውን በበሊይነት የሚያስተባብረው የሥራና ክህልት ሚኒስቴር እና በየዯረጃው ያለ
መዋቅሮች ሆኖ ዘርፉ ወይም የንዑስ ዘርፉ ባሇሙያ የፀሏፊነት እና የማጽዯቅ ሚና
ይኖራቸዋሌ፡፡ የኮሚቴው ስብጥርም በዋናነት እሴት ሰንሰሇት ትንተና የተሠራበትን ዘርፍ
ወይም ንዑስ-ዘርፍ የሚመራ ተቋም፣ የሥራና ክህልት ሚኒስቴር እና በየዯረጃው ያለ

55
 መዋቅሮች፣ የቴክኖልጂ ባሇሙያዎች፣ የዘርፍ ባሇሙያዎች፣ ዩኒቨርስቲዎች እና የጥናትና
ምርምር ተቋማት የሚያካትት ሲሆን ላልችም እንዯ አስፈሊጊነቱ የሚካተቱ ይሆናሌ፡፡

3.6. ክትትሌና ግምገማ

የእሴት ሰንሰሇት ትንተና ሇምርት/አገሌግልት ተሰርቶ ወዯ ትግበራ ከተገባ በኃሊ ያመጣው

ሇውጥ በክትትሌና ግምገማ ሉረጋገጥ ይገባሌ፡፡ የዘርፉን ተወዲዲሪነት ውጤታማ እንዲይሆን
የነበሩ ክፍተቶች በተሇየው እና በተሸጋገረው ቴክኖልጂ የመጣው አወንታዊ ሇውጥ የተሰራውን
የእሴት ሰንሰሇት ትንተና ሊይ ክትትሌ እና ግምገማ ይዯረጋሌ፡፡ ከምርጡ አሠራር
(Benchmark) ሊይ የተሇየውን ቴክኖልጂ በመቅዲትና በማሸጋገር የመጣውን ሇውጥ መሇካት
ስሇሚያስፈሌግ በከፍተኛ ትኩረትና ጥንቃቄ መሰራት ይኖርበታሌ፡፡ የክትትሌና ግምገማ
ሥራው የሚከናወነው የቴክኖልጂ ሽግግር ማንዋሌን መሰረት ያዯረገ ነው፡፡

56
 ክፍሌ አራት

የፈፃሚ እና የባሇ ዴርሻ አካሊት ሚና

4.1. ፈፃሚ አካሊት

የአንዴን የምርት/አገሌግልት እሴት ሰንሰሇት ትንተና በሚሰራበት ወቅት የሚከተለት ፈጻሚ

አካሊት ናቸው፡፡

 ዘርፉን እና ንዑስ-ዘርፉን የሚመሩ ተቋማት፤

 የመንግሥት የሌማት ዴርጅት፤
 ኢንደስትሪዎች፣
 የንግዴና ዘርፍ ማህበራት፤
 ዩኒቨርስቲዎች፣ የጥናት እና ምርምር ተቋማት፣
 ኢንስቲትዩቶች፤
 የቴክኒክና ሙያ ማሰሌጠኛ ተቋማት

4.2. ባሇዴርሻ አካሊት

እሴት ሰንሰሇቱን ሇመስራት አጋዥ አካሊት ናቸው፡፡

 ግብዓት አቅራቢዎች
 የባሇሙያዎች ማህበር
 መንግሥታዊ ያሌሆኑ ዴርጅቶች
 ሇጋሾች
4.3. የፈጻሚ አካሊት ተግባር እና ኃሊፊነት
4.3.1. የሥራና ክህልት ሚኒስቴር
 የአሰራር ስርዓት ያዘጋጃሌ፣ ይዘረጋሌ፣ ተግባራዊነቱን ይከታተሊሌ፡፡
 በእሴት ሰንሰሇት ትንተና ዙሪያ ግንዛቤ ይፈጥራሌ፤ አቅም ይገነባሌ፡፡
 የእሴት ሰንሰሇት ትንተና ሥራን በበሊይነት ያስተባብራሌ፡፡
 የመፍትሄ ሃሳቦችን ያቀርባሌ፣ ውሳኔ ይሰጣሌ፡፡
 እሴት ሰንሰሇት ትንተና ማረጋገጫ ሲሰራ ያስተባብራሌ፡፡
 እሴት ሰንሰሇት ትንተና ሲሰራ ክትትሌና ዴጋፍ ያዯርጋሌ፡፡
 እሴት ሰንሰሇት ትንተና እንዱረጋገጥ ሁኔታዎችን ያመቻቻሌ፡፡
57
  እንዯ አስፈሊጊነቱ እሴት ሰንሰሇት ትንተና ማንዋለን ክሇሳ ሉያዯርግ ይችሊሌ፡፡
 የተሰሩ እሴት ሰንሰሇት ትንተና ሰነድችን ይሰበስባሌ፣ ያዯራጃሌ እና የመረጃ ቋት
ያዘጋጃሌ፣ ተዯራሽ ያዯርጋሌ፡፡
 እንዯ አስፈሊጊነቱ የፋይናንስ ወጪዎችን ይሸፍናሌ፡፡
4.3.2. ዘርፉን እና ንዑስ-ዘርፉን የሚመሩ ተቋማት
 የዘርፋቸውንና የንዑስ ዘርፋቸውን እሴት ሰንሰሇት ይሠራለ፡፡
 እሴት ሰንሰሇት ሲሰራ ተሳታፊ ይሆናለ፡፡
 የመፍትሄ ሃሳቦችን ያቀርባለ፡፡
 በእሴት ሰንሰሇት ዙሪያ ግንዛቤ ይፈጥራለ፤ አቅም ይገነባለ፡፡
 እሴት ሰንሰሇት ተግባራዊ እንዱሆን የዕቅዲቸው አካሌ ያዯርጋለ፣ የአሰራር ስርዓት
ይዘረጋለ፡፡
 የተሰራውን እሴት ሰንሰሇት ትንተና ይበሌጥ እንዱዲብር ስሌትና ዕቅዴ ያስቀምጣለ፡፡
 የተሰራውን እሴት ሰንሰሇት ትንተና ሰነዴ ያረጋግጣለ/ያጸዴቃለ፡፡
 የፋይናንስ ወጪዎችን ይሸፍናለ፡፡
 ክትትሌና ግምገማ ያካሄዲለ፡፡

4.3.3. የሥራና ክህልት ዘርፍ የሚመሩ የክሌሌ እና ከተማ አስተዲዯር ቢሮዎች/ኤጀንሲዎች

 እሴት ሰንሰሇት ከዘርፎች ጋር ሲሰራ በሰብሳቢነት ይመራለ፡፡

 የመፍትሄ ሃሳቦችን ያቀርባለ፡፡
 እሴት ሰንሰሇት ማረጋገጫ ሲሰራ በበሊይነት ያስተባብራለ፡፡
 በእሴት ሰንሰሇት ዙሪያ ግንዛቤ ይፈጥራለ፤ አቅም ይገነባለ፡፡
 እሴት ሰንሰሇት ተግባራዊ እንዱሆን ዯንቦችንና መመሪያዎችን ያወጣለ፡፡
 የተሰራውን እሴት ሰንሰሇት ትንተና ይበሌጥ እንዱዲብር ስሌትና ዕቅዴ ያስቀምጣለ፡፡
 እሴት ሰንሰሇት ሲሰራ ከትትሌና ዴጋፍ ያዯርጋለ፡፡
 እሴት ሰንሰሇት እንዱረጋገጥ ሁኔታዎችን ያመቻቻለ፡፡
 የፋይናንስ ወጪዎችን ይሸፍናለ፡፡
 የሌማት ቀጠናዎች ሊይ በክሊስተር ዯረጃ የእሴት ሰንሰሇት ትንተና ሥራ ያካሂዲለ፡፡
 ተፈትሾና ተሞክሮ የተረጋገጠውን እሴት ሰንሰሇት ትንትና በትክክሇኛው መንገዴ
እንዱተገበር ያዯርጋለ፡፡

58
  የተሰሩ እሴት ሰንሰሇት ትንተና ሰነድችን ይሰበስባለ፣ ያዯራጃለ፣ ተዯራሽ ያዯርጋለ፡፡
 ክትትሌና ዴጋፍ ያዯርጋለ፡፡
4.3.4. የሥራና ክህልት ዘርፍ የሚመሩ የዞን/ወረዲ/ከተማ አስተዲዯር ጽ/ቤቶች
 በእሴት ሰንሰሇት ዙርያ ግንዛቤን ይፈጥራለ፤አቅም ይገነባለ፡፡
 የራሳቸውን የሌማት ቀጠና መሰረት በማዴረግ እሴት ሰንሰሇት ከሚሰሩ አካሊት ጋር
በመተባበር ይሰራለ፡፡
 ተፈትሾና ተሞክሮ የተረጋገጠውን እሴት ሰንሰሇት ትንትና በትክክሇኛው መንገዴ
እንዱተገበር ያዯርጋለ፡፡
 እሴት ሰንሰሇት ሲሰራና ተግባራዊ ሲሆን ይሳተፋለ ክትትሌና ዴጋፍ ያዯርጋለ፡፡
4.3.5. ዩኒቨርስቲዎች፣ የጥናት እና ምርምር ተቋማት፣ ኢንስቲትዩት
 የእሴት ሰንሰሇት ትንተና ሲዘጋጅ ተሳታፊ ይሆናለ፡፡
 በእሴት ሰንሰሇት ትንተና ዙረያ ግንዛቤ ይፈጥራለ፤ አቅም ይገነባለ፡፡
 የመፍትሄ ሃሳቦችን እና በእሴት ሰንሰሇት ትንተናው ወቅት የዕውቀት እና የቴክኒካሌ
ዴጋፍ ያዯርጋለ፡፡
4.3.6. የቴክኒክና ሙያ ስሌጠና ተቋማት
 በእሴት ሰንሰሇት ዙርያ ግንዛቤን ይፈጥራለ፤ አቅም ይገነባለ፡፡
 ከአካባቢው ዘርፎች ጋር በመሆን የአካባቢውን የእሴት ሰንሰሇት ትንተና የሌማት
ቀጠና ይሇያለ፡፡
 በተሰራው የእሴት ሰንሰሇት ትንተና የማጽዯቅ ተግባር ሊይ ይሳተፋለ፡፡
 በእሴት ሰንሰሇት ትንተና የተሇየውን ቴክኖልጂ ሽግግር ተግባር ይሳተፋለ፣
ያስተባብራለ፡፡
 ከዘርፎች ጋር በመሆን በሚዘጋጅ የእሴት ሰንሰሇት ትንተና አሰሌጣኞች ሙያዊ
ክህልታቸው በሚያስፈሌግ ጊዜ ተግባሩን ያከናወናለ፡፡
 እንዯ አስፈሊጊነቱ ሇእሴት ሰንሰሇት ትንተና ሥራ በጀት ይመዴባለ፡፡
 የእሴት ሰንሰሇት ትንተና ጋር የተያያዙ መረጃዎች ያዯራጃለ፣ ሇሚመሇከተው አካሌ
ሪፖርት ያዯርጋለ፡፡

4.3.7. ኢንደስትሪዎች
 እሴት ሰንሰሇት ትንተና ሲሰራ ይሳተፋለ፡፡

59
  መፍትሄ በማፈሊሇግ ዙርያ የዴርሻቸውን ይወስዲለ፡፡
 የኢንደስትሪዎችን አቅም በተመሇከተ ሇተሳታፊዎችና ባሇዴርሻ አካሊት ገሇጻ
ያዯርጋለ፡፡
 መቼ፣ እንዳት እና የትኛው ሂዯት ሊይ እሴት መጨመር ያሇበትን ቦታና የአሰራር
አማራጭ ይጠቁማለ፡፡
 እንዯ አስፈሊጊነቱ ሇእሴት ሰንሰሇት ትንተና ሥራ በጀት ይመዴባለ፡፡
4.3.8. ኢንተርፕራይዞች
 እሴት ሰንሰሇት ትንተና ሲሰራ ይሳተፋለ፡፡
 ሇእሴት ሰንሰሇት ትንተና ሥራ መረጃ ይሰጣለ፡፡
 የተሰራውን እሴት ሰንሰሇት ተግባራዊ ያዯርጋለ፡፡
4.4. የባሇዴርሻ አካሊት ሚና
 የምክር አገሌግልት ይሰጣለ፡፡
 የእሴት ሰንሰሇት ትንተና ሲሰራ የቴክኒካሌ ዴጋፍ ያዯርጋለ፣ በግብዓት ይዯግፋለ፡፡
 ዓሇም አቀፍ የእሴት ሰንሰሇት ትንተና ሌምዴ ሌውውጥ እንዱከናወን የበኩሊቸውን
ዴርሻ ይወጣለ፡፡

60
 አባሪ 1. እሴት ሰንሰሇት ሇመሥራት መሇያ መስፈርት

ሇንዑስ ዘርፉ የተሰጠው

ከአጠቃሊዊ
ነጥብ
ተ.ቁ መስፈርት የተሰጠ ምርመራ
ንዘ- ንዘ- ንዘ- ንዘ- ንዘ-
ክብዯት
5 4 3 2 1
በአስር ዓመት መሪ የሌማት ዕቅዴ
1 5
የትኩረት መስክ መሆኑ
2 በዘርፍ ውስጥ ያሇው ዴርሻ 25
የሥራ እዴሌ ከመፍጠር አንጻር ያሇው
2.1 8
ዴርሻ
2.2 የሀገር ውስጥ ምርት ዴርሻ 5
2.3 የገበያ ዴርሻ 5
2.4 የወጪ ምርት ዴርሻ 7
3 የማዯግ አቅም 20
3.1 የገበያ አቅም 6
የምርት ማስፋት/ጭማሪ (Product
3.2 4
Diversfication)
በአካባቢ የሚገኝ ጥሬ ዕቃ መጠቀም
3.3 5
መቻለ
ላልች (የሰውኃይሌ፣ ቁስ፣ እውቀት፣
3.4 5
የገንዘብ አቅም፣ መሰረተ ሌማት)
4 ምርትና ምርታማነትን ማሳዯግ 18
በኢንተርፕራይዝ ምርታማነት/አገሌግልት
4.1 8
የሚጨምር መሆኑ
4.2 የወጣቶችን ተጠቃሚነት ማሳዯግ መቻለ 10
የአካባቢ ጥበቃና ዯህንነት ሊይ አሰተዋጽኦ
5 12
ያሇው መሆኑ
የሴቶችንና አካሌ ጉዲተኞች ተጠቃሚነት
6
የሚያረጋግጥ መሆኑ 12
የአገር በቀሌ ዕውቀት
7 8
ጠቅሊሊ ዴምር
100%
የተሰጠ አስተያየት

61
ማስታዎሻ

ንዘ፡- ማሇት ንዑስ ዘርፍ ማሇት ነው፡፡

የእሴት ሰንሰሇት ትንተና መምረጫ መስፈርት ነጥብ አሰጣጥ ሂዯት፡-

 የዘርፉ/ንዑስ ዘርፉ ከሀገራዊ ፖሉሲ ስትራቴጅ፣ የአስር ዓመት መሪ የሌማት ዕቅዴ፣

ሌዩ ሌዩ ጥናትና ምርምሮች፣ ላልች አስፈሊጊ መረጃዎችን እና ወቅታዊ የመንግሥት
የትኩረት ዕይታዎች በማየት የሚሞሊ ይሆናሌ፡፡

 እሴት ሰንሰሇት ትንተና ሇመስራት ሌየታ የሚዯረግሊቸው ንዑስ ዘርፎች ቁጥር

ሉጨምሩ ወይም ሉቀንሱ ይችሊለ፡፡

 ቀጥል የተመሊከተው ቀመር በዋናነት ሇተራ ቁጥር 2 የሚያገሇግሌ ሆኖ ላልች

መስፈርቶች ግን ላልችን መረጃዎች ዋቢ በማዴረግ ይሰራለ፡፡

የንዑስ ዘርፉ ከአጠቃሊይ ክብዯቱ የሚሰሊበት መንገዴ

ንዘ- ንዑስ ዘርፍ ቢሆን

ንዘ = የተሰጠው ክብዯት x ያገኘው ነጥብ

100

64
 አባሪ 2. ምርጡን አሠራር መምረጫ መስፈርት (Benchmark)

ዯረጃ
ተ.ቁ መስፈርት ምርመራ
5 4 3 2 1
1 ጥራት
2 ምርታማነት/ውጤት
3 ጊዜ ቆጣቢነት
4 ወጪን መቀነስ መቻለ
5 የቴክኖልጂ ውስብስብነት
6 ክህልት
7 የሚያቅፈው የሰው ኃይሌ ብዛት
8 አካባቢያዊ ተስማሚነት
አጠቃሊይ ዴምር
የተሰጠ አስተያየት፡-

65
 አባሪ 3፡ ክፍተትን በቅዯም ተከተሌ ሇማስቀመጥ መሇያ መስፈርት

ዯረጃ
ተ.ቁ መስፈርት ምርመራ
5 4 3 2 1
1 የምርቱ/አገሌግልቱ ተፈሊጊነት
2 ትርፋማነት
3 ጠቀሜታ
4 ውጤታማነት
5 ከዉጭ የሚገባን ምርት መተካት መቻለ
6 አዋጭነት
7 መሊመዴ የሚችሌ
የኢንተርፕራይዝ ተጠቃሚነትን
8
የሚያረጋግጥ
9 የወጣቶችን ተጠቃሚነትን የሚያረጋግጥ
የሴት አንቀሳቃሾች ተጠቃሚነት
10
የሚያረጋግጥ
የአካሌ ጉዲተኞችን ተጠቃሚነት
11
የሚያረጋግጥ
12 የሥራ ዕዴሌ ፈጠራ
አጠቃሊይ ዴምር
የተሰጠ አስተያየት፡-

66
 አባሪ 4፡ የማረጋገጫ መስፈርት

ዯረጃ
ተ.ቁ መስፈርት ምርመራ
5 4 3 2 1
1 የሰነደ ይዘት እና ሙለነት
ሰነደ የያዘው መረጃ ትክክሇኛነት እና
2
አስፈሊጊነት
ወቅታዊነት እና ቦታውን ታሳቢ ያዯረገ
3
መሆኑ
ከተቀመጠው የዘርፉ ሀገራዊ እዴገት
4
ቀጥተኛ ግንኙነት ያሇው መሆኑ
ከላልች ምርጥ አሰራሮች የተወሰዯ መሆን
5
አሇበት
6 ወዯ ተግባር ሉቀየር የሚችሌ መሆኑ
አጠቃሊይ ዴምር
የተሰጠ አስተያየት፡-

ማስታወሻ

”5“እጅግ በጣም ጥሩ”4“በጣም ጥሩ “3” ጥሩ “2” ዯካማ “1” በጣም ዯካማ

አማካይ ውጤቱ 3.5 እና ከዚያ በሊይ ከሆነ መረጋገጥ አሇበት

ያረጋገጠው ግሇሰብ ኃሊፊነት፡- --------------------------------

ሙለ ስም፡- ---------------------------------------

ፊርማ፡- -----------------

ቀን፡- ----------------------------------------

67
 አባሪ 5 የመረጃ መሰብሰቢያ

የአትክሌት እና ፍራፍሬ ምርት እሴት ሰንሰሇት

የመረጃ አሰባሰብ ምሳላ

የምርቱ ዓይነት፡- _____________________________

የገበሬው/አንቀሳቃሹ ስም፡- _____________________________

የአካባቢው መጠሪያ ሌዩ ስም፡- _____________________________

ዕዴሜ፡- ______ የጋብቻ ሁኔታ፡- __________________ የቤተሰብ ብዛት፡- ___________

የትምህርት ሁኔታ፡- ____________
ባሇቤት፡- ____________ ተቀጣሪዎች: -___________
ዋና የገቢ ምንጪ ሁኔታ፡- _________________ ላሊ የገቢ ምንጪ ሁኔታ፡- __________
ሀ. የይዞታ ሁኔታ

1. የቦታ/የእርሻ ስፋት፡- _______________በሄክታር

2. ያሇበት አካባቢ፡- __________________
ሇ. የውኃ መገኛ ሁኔታ

1. የመስኖ ሁኔታ፡- ( ምሌክት ያዴርጉ)

1.1. የጠብታ መስኖ፡-
1.2. ከወንዝ የተጠሇፈ መስኖ፡-
1.3. የጉዴጓዴ ውኃ፡-
1.4. የዝናብ ውኃ፡-
2. መስኖው የተሰራበት ግብዓት
2.1. ከአፈር/ጭቃ፡-
2.2. ከስሚንቶ፡-
2.3. በቦይ መሌክ የተሰራ፡-
2.4. በውኃ ቱቦ፡-
2.5. በሞተር በመሳብ፡-
2.6. ላሊ/ከነዚህ ውጭ ከሆነ፡-
3. ከወንዝ የተጠሇፈ ቦይ ውኃ፡-__________________
3.1. ንጹህ እና ከብክሇት የነጻ መሆኑ፡-__________________
3.2. ቆሻሻ እና የተበከሇ መሆኑ፡-__________________

68
 3.3. እምብዛም ያሌቆሸሸ መሆኑ፡-__________________
3.4. ንጹህ ውኃ መሆኑ፡-__________________
4. የመስኖ ውኃ ጥሬ ዕቃ መኖሩ አዎ የሇም
5. መስኖውን የሚያስተዲዴረው/የባሇቤተረ ሁኔታ ( ምሌክት ያዴርጉ)
5.1. የገበሬ ማህበር፡-
5.2. የግሌ ንብረት ከሆነ፡-
5.3. በመንግስት የሚተዲዯር ከሆነ፡-
6. አስፈሊጊ ውኃ በፈሇጉት ጊዜ ያገኛለ? አዎ የሇም
7. በምን ያህሌ መጠን የመስኖ ውኃ ይተቀማለ? ( ምሌክት ያዴርጉ)
በብዙ መጠን በአስፈሊጊ መጠን በመጠኑ
በጥቂት መጠን
8. የውኃ መሳቢያ ሞተር ቢበሊሽ በአካባቢው የጥገና ቦታ መኖሩ
በአካባቢው ጥገና መስጫ አሇ
ከአካባቢው የጥገና መስጫ በአስፈሊጊው መጠን አሇመኖር

በአካባቢው የጥገና መስጫ አሇመኖሩ

ሐ. የአፈር መመርመር/ትንተና ሥራ ሁኔታ ( ምሌክት ያዴርጉ) አዎ የሇም

መ. የምርት ምዝገባ ሁኔታ

1. በየትኛው ወር የመሬት ዝግጅት ይጀምራለ? __________________

2. በየትኛው ወር የችግኝ ዝግጅት ያዯርጋለ? __________________
3. በየትኛው ወር ወዯ ዋናው እርሻ ችግኝ ይተክሊለ? __________________
4. የአጨዲ ወር? __________________
5. በአመት ስንት ጊዜ ያመርታለ? __________________
ሠ. የዘር ዕቀባ ሁኔታ

1. የሚጠቀሙትን ዘር ይግሇጹ (የዘር ዓይነቶችን በስም ይግሇጹ)

 የተሇመደ የዘር ዓይነቶች፡-__________________
 በከፍተኛ የተዲቀለ ዘሮች፡-__________________
 በከፊሌ የተዲቀለ ዘሮች፡-__________________
 ላሊ መገሇጫ ካሇ፡-__________________
2. የዘር ምንጭ ( ምሌክት ያዴርጉ)
 ከቀዯመ ምርት ተመርጦ የተቀመጠ

69
  ከአካባቢ ገበያ የተገዛ
 ከውጭ ሀገር የገባ ዘር
3. የተሻሻሇ የዘር ምንጭ
 በተገቢው ሁኔታ መኖሩ
 በበቂ ሁኔታ መኖሩ
 የዘር እጥረት መኖሩ
4. የዘር ጥራት ሁኔታ ( ምሌክት ያዴርጉ)
 የሚጠቀሙት ዘር በአግባቡ የዯረቀ እና ንጹህ ነው? አዎ የሇም
 የሚጠቀሙት ዘር ከበሽታ እና ከሻጋታ ነጻ ነው?
አዎ የሇም
 የሚጠቀሙት ዘር ንጹህ እና አንዴ ዓይነት ወጥ መሆኑ?
አዎ የሇም
 የሚጠቀሙት ዘር ከአረም ወይም ከአፈር እና ጠጠር ንጹህ ነው?
አዎ የሇም
 ጀርም በመቶኛ ያሇው መጠን፡- __________________
 በምን ያህሌ ግራም ዘር በአንዴ ጊዜ ይጠቀማለ?
ከ50 እስከ 100 ግራም 101 እስከ 200 ግራም
ከ201 እስከ 300 ግራም 301 እስከ 400 ግራም
ከ401 እስከ 500 ግራም
 የዘረ ግዥ/ ዋጋ 100 ግራም ____________ ብር
ረ. የመሬት ዝግጅት ሁኔታ

1. የእርሻ መሳሪያዎች ዝርዝር፡- ______________ የሰራተኛ ወጪ ________ ብር

2. ሥራ ሊይ ያለ እንስሶች ብዛት፡-________ ምን ያህሌ ጊዜ ያርሳለ___________
3. የእንስሳት ኪራይ፡-___________ ብር
4. ዘመናዊ መሳሪያዎች አዎ የሇም
የሚጠቀሙት ዘመናዊ የእርሻ መሳሪያ ዓይነት

 የእጅ አነስተኛ ትራክተር፡-___________

 መጎሌጎያ፡-___________
 ቦይ ማውጫ፡-___________
 ባሇ አራት ጎማ ትራክተር፡-___________
 ላሊ ዘመናዊ የእርሻ መሳሪያዎች መገሇጫ ካሇ፡-___________

70
  ሇዘመናዊ የእርሻ መሳሪያዎች የሚያወጡት ወጪ፡-___________ ብር
ሰ. የመዯብ ዝግጅት

1. ከፍ ያሇ የመዯብ አሰራር ዘዳ ሁኔታ አዎ የሇም

መሌስዎ አዎ ከሆነ ሇሰራተኛ ምን ያህሌ ወጪ ያስወጣዎታሌ፡-___________
2. የመዯብ ሌኬቱ ምን ያህሌ ነው? ፡-___________1 ሜ. ወርዴ እና አስፈሊጊ ሌኬት
_______ከ1 ሜ. በታች _______ከ1 ሜ. በሊይ ወርዴ ________ ትክክሇኛ ሌኬቱ
አይታወቅም
3. የመዯብ ከፍታ ሀ/ ከ እስከ 10 ሴ.ሜ. ሇ/ ከ11 እስከ 17 ሴ.ሜ. ሐ/ ከ18 እስከ 30 ሴ/ሜ.
4. መዯብ ሇማዘጋጀት የፕሊስቲክ ዕቃዎችን ይጠቀማለ አዎ የሇም
5. የመዯብ ዝግጅት ወቅት የጠፈጥሮ ማዲበሪያ መጠቀም አዎ የሇም
6. አስፈሊጊ በሆነ መሌኩ ውኃ መኖሩ፡-_______የውኃ ችግር የሇም _______ ችግሩ አሳሳቢ
አይዯሇም _______ ቸሳሳቢ ዯረጃ ሊይ ነው_______ ችግሩ ከፍተኛ ነው
ችግር አሇ ካለ የችግሩን መንስኤ ቢገሌጹ…………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………

7. መዯብ ሇማዘጋጀት ያወጡት ወጪ _______ ብር

ረ. የችግኝ ዝግጅት ሁኔታ
1. የአዘራር ዘዳ ሀ/ መዯብ ሊይ ይዘራሌ ሇ/ በፕሊስቲክ መጠቀም
ሐ/ በተሻሻሇ የችግኝ ማብቀያ (መዝሪያ) ትሪ
2. በችግኝ ዝግጅት ወቅት የሊስቲክ እቃዎች ይጠቀማለ? አዎ የሇም
3. ችግኝ ዝግጅት ዘዳ በተመሇከተ
ሀ/ የችግኝ ዝግጅቱ ሊስቲክ በኤላክትሮኒክስ ማጽዲት ይጠቀማለ
አዎ የሇም
ሇ/ የሚጠቀሙት አፈር ቀጥታ ከአትክሌት ቦታ ነው አዎ የሇም
ሐ/ የችግኝ አፈር ዝግጅት ብስባሽ፣ በተፈጥሮ የዲበረ አፈር፣ አሸዋ ወዘተ
አዎ የሇም
4. በአፈር ዝግጅቱ ወቅት የሻጋታ መከሊከያ ይጠቀማለ? አዎ የሇም
5. መዯበኛ የውኃ ማጠጣት ስርዓት አሇ አዎ የሇም
6. ዕቃዎችእና መዯብ ሊይ በችግኝ ዝግጅቱ ወቅት የበሰበሱ ቅጠልች እና ገሇባዎችን መነስነስ?
አዎ የሇም
7. በችግኝ ዝግጅት ወቅት ቀዲዲ ማበጀት? አዎ የሇም

71
 8. በችግኝ ዝግጅት ወቅት የማጠናከር ሥራ አሇ? አዎ የሇም
የችግኝ ንቅሇ ተከሊ ሊይ በቀን ሇምን ያህሌ ጊዜ የማጠናከር ሥራ ያከናውናለ?
አዎ የሇም
9. የችግኝ ዝግጅት የሰራተኛ ወጪ_______ ብር
10. የችግኝ ዝግጅት የአፈር ክብካቤ መኖሩ? ( ምሌክት ያዴርጉ)
ሀ/ በጸሐይ አፈር ማዴረቅ አዎ የሇም
ሇ/ ከሻጋታ እና ተባይ መከሊከያ ኬሚካሌ መጠቀም አዎ የሇም
ሐ/ ተዋህሲያን ሇመከሊከሌ የፈሊ ውኃ መጠቀመረ አዎ የሇም
የዋና እርሻ ቦታ ዝግጅት
ሀ. የቡቃያ (ችግኝ) ንቅሇ ተከሊ
1. የቡቃያ (ችግኝ) የንቅሇ ተከሊው ቀን ምንያህሌ ነው? _______
2. የተከሊ ዘዳው? በእጅ በማሽን
3. ቀጥታ የንቅሇ ተከሊ ዘዳ አዎ አይዯሇም
4. የአተካከሌ ርቀት በመስመሩ መካከሌ? _______ሴ.ሜ.
በተክልች መካከሌ? _______ሴ.ሜ.
5. ምን ያህሌ ተክልች አለ ምሌክት በተዯረጉበት ቦታዎች? _______
6. በተዘጋጀው መዯብ አረም ሇመከሊከሌ የፕሊስቲክ መሌች ይጠቀማለ?
አዎ የሇም
7. በእያንዲንደ ንቅሇ ተከሊ ወቅት ማዲበሪያ መጠቀም? አዎ የሇም
8. የንቅሇ ተከሊ ቀናት
 ቡቃያው ካዯገ ከ10 እስከ 20 ቀናት
 ቡቃያው ካዯገ ከ21 እስከ 30 ቀናት
 ቡቃያው ካዯገ ከ31 ቀናት በሊይ
9. ሇንቅሇ ተከሊው ሥራ የሰራተኛ ወጪ? _______ብር
ሇ. የአረም አያያዝ መኖሩ? ( ምሌክት ያዴርጉ)
1. በተዘጋጀው መዯብ ሊይ መሌች ያዯርጋለ? አዎ የሇም
መሌስዎ አዎ ከሆነ፤ ከምን ማቴሪያሌ የተሰራ?________
 ፕሊስቲክ መሌች
 ከእሳር የተዘጋጀ

72
 2. የአረም ቁጥጥር በእጅ ነው የሚያከናውኑት? አዎ የሇም
መሌስዎ አዎ ከሆነ፤ምን ያህሌ ጊዜ________
ሇአረም ሥራ ሇሰራተኛ ያወጡት ወጪ?________ብር
3. የማረም ሥራ መቸ ማከናወን ጀመሩ?
 ከንቅሇ ተከሊው 2 ሳምንት ቀዯም ብል
 ከንቅሇ ተከሊው 3 ሳምንት ቀዯም ብል
 ከንቅሇ ተከሊው 4 ሳምንት ቀዯም ብል
 ከንቅሇ ተከሊው 5 ሳምንት ወይም ቀዯም ብል
4. ሇማረም የሚጠቀሙት መሳሪያ? ( ምሌክት ያዴርጉ)
 የአትክሌት መኮትኮቻ
 ከእንጨት የተሰራ ሹሌ ነገር
 ድማ
 ሜንጫ
 አነስተኛ ቢሊዋ
5. አረም መከሊከሌ በአረም ኬሚካሌ አጠቃቀም ነው? አዎ የሇም
መሌስዎ አዎ ከሆነ ሇመግዛት ምን ያህሌ ወጪ አዎጡ? ________ ብር/በላትር
6. የአረም ማስወገዴ ሌምድች? ( ምሌክት ያዴርጉ)
 በማቃጠሌ
 በአታክሌቱ ጠርዝ/አጥር ጥግ ማስቀመጥ
 ሇማዲበሪያ እንዯ ብስባሽ መጠቀም
7. ሇአረም ማረም የጉሌበት ዋጋ________ ብር
ሏ. መከርከም
1. ከዚህ ቀዯም ሇብዙ ጊዜ መከርከም ታከናውናሊችሁ? አዎ የሇም
መሌስዎ አዎ ከሆነ፤ የመገረዝ ዘዳዎችን ይግሇጹ ( ምሌክት ያዴርጉ)
 ሁለንም ቅርንጫፎችን፣ አበቦችን እና ፍራፍሬዎች ከሚያዴጉበት በታች
ያለትን ቡቃያዎች፣ አበቦች እና ፍራፍሬዎች ያስወግለ፡፡
አዎ የሇም
 ቅርንጫፎችን፣ አበቦችን እና ፍራፍሬዎች ከሚያዴጉበት በታች ያለትን
ቡቃያዎች፣ አበቦች እና ፍራፍሬዎች ያስወግለ፡፡ አዎ የሇም

73
  ተጨማሪ ቅርንጫፎችን እንዱያበቅሌ ዋናውን የቅርንጫፍ ያስወግዲለ፡፡
አዎ የሇም
2. መከርከም የሚጀምሩት መቼ ነው?( ምሌክት ያዴርጉ)
 ቡቃያዎች ከአራት ኢንች ያነሱ ሲሆኑ፡፡
 ቡቃያዎች 5 - 9 ኢንች ወይም ከዚያ በሊይ ሲሆ፡፡
 ቡቃያዎች 10 ኢንች እና ከዚያ በሊይ ሲሆኑ፡፡
3. ሇመከርከም የጉሌበት ዋጋ____________ብር
መ. የንጥረ ነገር አስተዲዯር
ምን ዯረጃ ሊይ ምን ያህሌ ዋጋ ብር የሰራተኛ
የተሇመዯ አሠራር
ይተገበራሌ ኪ.ግ./ጆንያ/ላትር ኪ.ግ./ጆንያ/ላትር ወጪ
1. ተፈጥሯዊ ማዲበሪያ
(ፍግ እና ወዘተ)
2. ተፈጥሯዊ ያሌሆነ
ሀ. (ዩሪያ)
ሇ. ዲፕ
ሏ. ላልች_________
3. የፎሉያር አጠቃቀም
የሚረጭ ________

ሠ. ተባይ እና በሽታዎችን መቆጣጠር

ምን ዯረጃ ሊይ ምን ያህሌ ዋጋ ብር የሰራተኛ
የተሇመዯ አሠራር
ይተገበራሌ ኪ.ግ./ጆንያ/ላትር ኪ.ግ./ጆንያ/ላትር ወጪ
1. ኬሚካሌ
2. የተቀናጀ የተባይ መቆጣጠሪያ
3. ስነ-ሕይወት (Biological)
4. መመሪያ (Manual)
3. ላሊ ካሇ ይግሇጹ _______

74
ሠ.1. ማዲበሪያዎችን እና ኬሚካልችን መግዛት ሊይ ችግር አሇብዎት? የማዲበሪያ እና የግብርና
ኬሚካልች አቅርቦት፡፡
 ብዙ አቅርቦት
 ሇክፉ የማይዲርግ አቅርቦት
 መጠነኛ አቅርቦት
 በቂ የሆነ አቅርቦት
 አቅርቦቱ እጅግ አነስተኛ
ረ. የእዴገት ክትትሌ
1. ገበሬው ሁሌጊዜ የአትክሌት ቦታውን ይከታተሊሌ?( ምሌክት ያዴርጉ)
 ሁሌጊዜ
 ከ4-5 ቀናት በኋሊ ብቻ
 በሳምንት አንዴ ጊዜ
 በየቀኑ
 ከ 2-3 ቀናት በኋሊ
ሰ. መስኖ ሥራ
ሰ.1. የውኃ አቅርቦት፤ ውኃ በምርት ሊይ ችግር ነው?( ምሌክት ያዴርጉ)
 የከፋ ችግር
 ችግር አይዯሇም
 ከባዴ ችግር አይዯሇም
 ችግር ነው
ሰ.2. ውኃ ማጠጣት
 ተሇምዶዊ ተግባር እባክዎን የተሇመዯውን የውኃ ማጠጣት ተግባር ይግሇጹ፡፡
 የተቀዯዯ ቦይ መስኖ
 የጠብታ መስኖ
 ከሊይ ወዯ ታች የሚወርዴ መስኖ
 በባሌዱ ማጠጣት
 በቱቦ ማጠጣት
 ላሊ ዘዳ ካሇ ይግሇጹ__________

75
ሰ.3. ውኃ የማጠጣት መርሀ-ግብር፤( ምሌክት ያዴርጉ)
 ሁሌጊዜ ማጠጣት
 በየ 4-5 ቀናት አንዳ
 በየቀኑ ወይም ከዚያ በሊይ
 በሳምንት አንዴ ጊዜ
 በየ 2-3 ቀናት አንዳ
ሸ.ማጣበቅ ወይም ሏረግ የሚሄዴበት ማበጀት/ማጠር
(ሇአትክሌቶች፡- ሇቲማቲም፣ በርበሬ ዝኩኒ ወዘተ…)
 ሏረግ ሇሚንጠሇጠሌበት አጥሮች ያዘጋጃለ አዎ የሇም
 መሌስዎ አዎ ከሆነ፤ዘዳዎችን ይግሇጹ
 ረጅም ደሊ ቋሚ ዴጋፍ ወይም የቀርከሃ አዎ የሇም
 መሌስዎ አዎ ከሆነ፤ምን ያህሌ እርዝመት አሊቸው?
1 ጫማ 2 ጫማ 3 ጫማ 4 ጫማ እና ከዙያ በሊይ
 አግዴም መዯገፊያ፡፡ አዎ የሇም
 ሇማጣበቂያዎች ያወጡት ዋጋ?__________ብር
ቀ.አጨዲ
1. የአጨዲ ወቅት፤( ምሌክት ያዴርጉ) የተሇምዶዊ ምርት አሰባሰብ የቲማቲም/በርበሬ
 አረንጓዳ ወይም መብሰሌ ዯረጃ ሲዯርሱ፡፡
 ሲቀለ ወይም ቢጫ ሲሆኑ፡፡
2. የመኸር ወቅት፤ ( ምሌክት ያዴርጉ)
 በየቀኑ
 በየ3 ቀናት ሌዩነት
 በሳምንት አንዴ ጊዜ
3. የአጨዲ/ምርት መሰብሰቢያ ዘዳ፡፡( ምሌክት ያዴርጉ)
 በእጅ መሰብሰብ ወጪውን ያመሌክቱ________ ብር
 በማሽን መሰብሰብ ወጪውን ያመሌክቱ (ሇኪራይ)________ ብር
4. በመከር ወቅት ጥቅም ሊይ የሚውለ መሳሪያዎች እና ቁሳቁሶች፡፡ ( ምሌክት ያዴርጉ)
 የእንጨት ወይም የፕሊስቲክ ሳጥን
 የመሰብሰቢያ መያዣ ወይም ባላዲ

76
  የመሰብሰቢያ ቦርሳ፣ ቅርጫት እና ባሌዱ
 አነስተኛ ጋሪ
 ከሊይ ከተዘረዘሩት ውጪ በባድ እጅ እና በፕሊስቲክ ወይም ከረጢት
5. በምርት መሰብሰብ ወቅት የሚጠቀሟቸው መሳሪያወች (ሇመቁረጥ)
 መቁረጫዎች እና ቢሊዎች
 የእጅ መቁረጫዎች
 ላሊ ዘዳ ካሇ ይግሇጹ____________________________
6. የምርት አያያዝ፡፡ ( ምሌክት ያዴርጉ) ተሇምዶዊ አሰራር
 የተሰበሰቡ ፍራፍሬዎችን በባሌዱ ወይም መያዣ ውስጥ እናስቀምጠዋሇን እና
እንመዝነዋሇን፡፡
 የተሰበሰበውን ፍሬ ወዯ ሳጥኑ ውስጥ እንጥሊሇን፡፡
 በጥንቃቄ የተሰበሰበውን ፍሬ በእጃችን ወዯ ሣጥኑ ውስጥ እናመጣሇን፡፡
7. ከአንዴ ዛፍ በአማካኝ ምን ያህሌ ምርት ይሰበስባለ/ያገኛለ?( ምሌክት ያዴርጉ)
 0.50 ኪ.ል እና ከዛ በታች  2.1 እስከ 2.5 ኪል
 0.6 እስከ 1.0 ኪል  2.6 እስከ 3.0 ኪል
 1.1 እስከ 1.5 ኪል  3.1 ኪል እና ከዛ በሊይ
 1.6 እስከ 2.0 ኪል
8. አጠቃሊይ ከምርቱ የሚገኘው ገቢ በብር _____________________በሄክታር
9. አፈራርቆ የመዝራት ዘዳ ይጠቀማለ?ከተተከሇው አትክሌት ጎን ሇጎን ቲማቲም ወይም
በርበሬ ላሊ የመዝራት ሁኔታ፡፡ አዎ የሇም
 መሌስዎ አዎ ከሆነ፤ እርስዎ የተከሎቸውን ላልች ሰብልችን ይንገሩን፡፡
………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………..
10. አፈራርቆ መዝራትን ከዚህ በፊት ይተገብራሌ?በተሇያየ የመዝራት ወቅት የተሇያዩ
አታክሌቶችን በማፈራረቅ የመትከሌ ዘዳ፡፡ አዎ የሇም
 መሌስዎ አዎ ከሆነ፤ የአትክሌት ሰብልችን ይግሇጹሌን፡፡………………………...
…………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………..

77
11. ዴህረ-ምርት
ሀ. የዴህረ-ምርት አተገባበር ዘዳ
 ዯረጃ መስጠት/ሌየታ ማዴረግ (የተፈሇገው ምርት ውጤት/ማስወገዴ)
 ማጠብ
 አሊስፈሊጊ የሆኑትን ማስወገዴ
 የመጠን መሇኪያ (አነስተኛ፣ መካከሇኛ እና ትሌቅ)
 ማሸግ
 የንግዴ ምሌክት መስጠት/መሇያ መስጠት
 የውኃ አቅርቦት ሇማጠብ ___________ ___________ ___________
 የማሸጊያ መሳሪያዎች_____________________________
 ማሸጊያ መሳሪያዎች ዋጋ_____________________________
 የአሻጊ ሰራተኞች ዋጋ_____________________________
 የሠራተኛ ብዛት_____________________________
 ሊስቲክ ነክ ዕቃዎች______________
 ወረቀት ነክ ዕቃዎች______________
 ላልች ካለ ይግሇጹ______________
 የታዩ የማሸጊያ ችግሮች………………………………………………………......
……………………………………………………………………………………
ሇ. ማከማቸት ዘዳ
 ከስሚንቶ በተሰራ ህንጻ
 አካባቢ በተገኘ ግብዓት የተሰራ
 የታዩ የማከማቻ ችግሮች……………………………………………………….....
…………………………………………………………………………………..
12. ገቢያ
 የችርቻሮ መሸጫ ዋጋ______________________
 የጅምሊ መሸጫ ዋጋ_______________________
 የገቢያ መዲረሻው
 የአካባቢ ገቢያ______________________

79
  በሱቅ/ሱፕር ማርኬት /ክሌሌ__________ ወይም አዱስ አበባ__________
 በአዱስ አበባ የቀረበ ገቢያ________
 ሇአነስተኛ ገቢያ ችርቻሮ________
 የጅምሊ ገቢያ________
 ምግብ አቅራቢዎች (ሆቴሌ፣ ምግብ ቤቶች)________
ያጋጠሙ የገቢያ ሁኔታዎች……………………………………………………………………...
…………………………………………………………………………………………………...
…………………………………………………………………………………………………...
…………………………………………………………………………………………………...
ሇወዯፊት በእርሻ ወቅቶች እንዯ አፈራርቆ መዝራት ያቀደት ካሇ ቢገሌጹሌን?
…………………………………………………………………………………………………...
…………………………………………………………………………………………………...
…………………………………………………………………………………………………...
…………………………………………………………………………………………………...
…………………………………………………………………………………………………...
…………………………………………………………………………………………………...

80
Format for the development of value chain
NO CONTENT ITEMS
1 COVER PAGE logo and name of the organization and process, date and place
2 ACRONYMS terminologies that elaborated
3 CONTENT content of the document
INTRODUCTION provide information about sector/TVET, value chain development
4
approach concept and importance the value chain
OBJECTIVE should contain general and specific objective of the value chain that we
5
develop
6 SCOPE should contain coverage of the value chain development
SELECTION provide information about the products/services that categorized under
the sector/sub sector, criteria's to select product/services and
products/services that select for developing the value chains
DATA COLLECTION provide information on background of the product/services that the
value chain will developed, survey area, survey period, target of
respondents and study teams
VALUE CHAIN should Provide information on the whole activities that undertake on
MAPPING existing /AS IS/ and benchmark/TO BE/,visual diagram of main
activities/Main chain / and sub activities/Sub chain/ based on the
standard shape
VALUE ANALYSIS should provide information on how the above activities are undertaken
of the AS IS and TO BE and comparing them by using four
parameters(yield, quality, cost, time) or line graph or cost and return
analysis or cause and effect
STEPS IDENTIFICATION OF provide information on the difference between AS IS and the
GAPS/CONSTRAINTS Benchmark/TO BE / of main activities/Main chain / and sub activities/Sub
chain/ by using standard shape
PRIORITIZING THE Provide information on sequence constraints based on their problems
CONSTRAINTS analyzing from the value analysis by using parameters regarding to its
7 problem consequence with rational
Rank Gap/constants Describe reason for prioritization
1
2
3

81
 TECHNOLOGY should provide information on technologies that identify for each
IDENTIFICATION constraints/problems and categorizing based on their type/techno ware,
AND human ware, info ware and orga ware
CATEGORIZATION Rank Gap/constants Techno Human Info Orga
ware ware ware ware
1
2

Integrating sectors responsible for the identified technologies by fish

bone diagram or table
Technology category rank Responsible sector

CONCLUSION
8

82