BỆNH HỌC TẠNG CAN

MỤC TIÊU
Sau khi học xong bài này, sinh viên có khả năng:
1. Trình bày được các chức năng chính của tạng Can
2. Giải thích được nguyên nhân gây bệnh của các bệnh cảnh lâm sàng tạng Can
3. Giải thích được biểu hiện của các bệnh cảnh lâm sàng tạng Can

Những điều cần nhớ

- Những chức năng chính của tạng Can: Sơ tiết, điều tiết khí cơ trong cơ thể; tàng huyết
và điều tiết sự lưu lượng huyết dịch của toàn thân; chủ cân, vinh nhuận ra móng; khai khiếu
ra mắt.
- Nguyên nhân gây bệnh – biểu hiện các hội chứng bệnh YHCT thường gặp của tạng
Can: Bệnh học tạng Can phân thành Thực chứng, Hư chứng và Hư Thực hỗn tạp chứng.
- Thực chứng phần lớn là do tình chí gây nên. Can mất chức năng sơ tiết khiến khí cơ
uất kết, uất mà hóa hỏa, hỏa thượng nghịch mà gây ra Can uất khí trệ, Can hỏa thượng viêm.
Bên cạnh đó, khí tà Hàn, Nhiệt, Thấp phạm vào bên trong gây ra Hàn trệ Can mạch, Can
Đởm thấp nhiệt.
- Hư chứng do bệnh lâu ngày dinh dưỡng kém, hoặc bệnh của tạng phủ khác liên luỵ
đến, hoặc mất máu khiến cho Can âm, Can huyết bất túc mà gây ra Can âm hư, Can huyết hư.
- Trong Hư Thực hỗn tạp chứng do hoả thương Can âm, Âm không chế ngự được
Dương mà gây nên Can dương thượng kháng; Dương kháng không được chế ngự, Can dương
hoá phong mà dẫn đến Can phong nội động.
- Ngoài ra bệnh tại tạng Can cũng ảnh hưởng đến các tạng phủ khác theo mối quan hệ
tương sinh tương khắc gây nên các hội chứng bệnh YHCT hỗn hợp như Can hoả phạm Phế,
Can Vị bất hoà, Can uất Tỳ hư và Can Thận âm hư.
- Can huyết hư: móng tay, mắt, cân mạch mất đi sự nuôi dưỡng kết hợp những dấu hiệu
của Huyết hư.
- Can âm hư: biểu hiện của chứng Âm hư kết hợp với mắt khô, đau hông sườn, mạch
huyền.
- Can uất khí trệ: liên quan đến đường đi của kinh Can, tính chất đau co thắt, yếu tố
khởi phát bệnh và sự nặng nhẹ của bệnh đều liên quan đến tình chí.
- Can hỏa thượng viêm: các biểu hiện thực hỏa tích thịnh ở những vùng kinh mạch Can
đi qua.
- Can dương thượng kháng: chóng mặt, đầu mắt căng đau, lưng gối mỏi đau.
- Can phong nội động: triệu chứng “dao động” như chóng mặt té ngã, co rút, động kinh.
 - Can Vị bất hòa: nấc cụt, ợ hơi, vùng hông sườn, thượng vị đau tức.
- Can uất Tỳ hư: dấu hiệu đặc trưng chủ yếu là đau bụng đi tiêu từng cơn liên quan đến
tình chí.
- Can Thận âm hư: gồm biểu hiện của Can âm hư như mắt khô, hông sườn đau và Thận
âm hư là ù tai, đau lưng mỏi gối.
Câu hỏi lượng giá

1. Triệu chứng nào đặc trưng cho bệnh Thực tại Can?
A. Hoa mắt
B. Miệng đắng
C. Hông sườn đau
D. Mắt mờ
2 . Hội chứng bệnh YHCT nào sau đây KHÔNG có cơ chế bệnh sinh là “gốc hư ngọn thực”?
A. Can dương thượng kháng
B. Can hoả thượng viêm
C. Huyết hư sinh phong
D. Âm hư phong động
3. Nguyên nhân của hội chứng bệnh YHCT Âm hư phong động là gì?
A. Tà phạm vào Thiếu dương Đởm kinh
B. Sinh huyết bất túc
C. Mất máu lượng lớn
D. Nhiệt bệnh hậu kỳ, âm tân khuy tổn
4. Các biểu hiện lâm sàng như: tay chân tê mỏi, các khớp co duỗi khó khăn, sắc mặt nhợt
nhạt héo úa, hoa mắt chóng mặt, chất lưỡi nhạt rêu trắng mỏng, mạch Tế; thường gặp trong
hội chứng bệnh YHCT nào?
A. Huyết hư sinh phong
B. Tỳ khí bất kiện vận
C. Tâm âm hư
D. Can huyết hư
5. “ Nội phong” là gì?
A. Đau đầu nóng phừng mặt
B. Tay chân run rẩy
C. Mồm mắt méo xệch
D. Bán thân bất toại