მაია ლომია, ასოცირებული პროფესორი

მეგრულ-ლაზურის გრამატიკა

ბაკალავრიატის კურსი

VI სალექციო თემა

1. ნაცვალსახელის ჯგუფები (პირისა, ჩვენებითი, კუთვნილებითი)

მეგრულსა და ლაზურში (აღწერა- დახასიათება).

პირის ნაცვალსახელები მეგრულსა და ლაზურში

 მა - ჩქი , სი -თქვა „მე-ჩვენ/შენ-თქვენ“;

 განსხვავებული ვითარება ხოფურ-ჩხალურში: მან - ჩქინ, სინ - თქვან
„მე-ჩვენ/შენ-თქვენ“;
 I - II პირი

ბრუნების პარადიგმა

სახ. მა/მან ჩქი/ჩქინ სახ. სი/სინ თქვა/თქვან

მოთხ.მა/მან ჩქი/ჩქინ მოთხ.სი/სინ თქვა/თქვან

მიც. მა/მან ჩქი/ჩქინ მიც. სი/სინ თქვა/თქვან

ნათ. ჩქიმ/შქიმ ჩქინ ნათ. სკან- თქვან-

მიმარ. ჩქიმდა/შქიმდა ჩქინდა მიმარ. სკანდა თქვანდა

დაშორ. ჩქიმდე ჩქინდე დაშორ. ჩქიმდე თქვანდე

მოქ. ---------------- მოქ. ----------------

დანიშ. ---------------- დანიშ. ----------------

გარდაქ. --------------- გარდაქ. ---------------

  III პირი

ბრუნების პარადიგმა

III პირის ნაცვალსახელი : მუ (მეგრ.), მუქ (ლაზ.) -- ის „თვითონ“

(უკუქცევითობის სემანტიკის).

სახ. მუ, მუ-ქ „ის“ სახ. მუ-ნ-ეფ-ი, მუ-თ-ეფ-ე „ისინი“

მოთხ.მუ-ქ, მუ-ქ მოთხ.მუ-ნ-ენ-ქ, მუ-თ-ეფ-ე-ქ

მიც. მუ-ს, მუ-ს მიც. მუ-ნ-ენ-ს, მუ-თ-ეფ-ე-ს

ნათ. მუ-შ(ი), მუ-შ(ი) ნათ. მუ-ნ-ეფ-იში, მუ-თ-ეფ-ე-შ(ი)

მიმარ. მუ-შა, მუ-შა მიმარ. მუ-ნ-ეფ-იშა, მუ-თ-ეფ-ე-შა

დაშორ. მუ-შე, მუ-შე(ნ) დაშორ. მუ-ნ-ეფ-იშე, მუ-თ-ეფ-ე-შე(ნ)

მოქ. მუ-თი, მუ-თე(ნ) მოქ. მუ-თე(ნ), მუ-თ-ეფ-ე-თე(ნ)

დანიშ. მუშოთ, ---------- დანიშ. მუშოთ, ----------

გარდაქ. ---- ------ გარდაქ. ---- ------

ჩვენებითი ნაცვალსახელები

მეგრულში

 ჩვენებითი ნაცვალსახელები III პირის ნაცვალსახელების ფუნქციით:

 დიფერენციაცია: გრძელი და მოკლე ფორმები
 თენა - ეს (პ. ნაცვ.): თენა მურს „ეს მოდის“
 თე (ჩვ. ნაცვ.): თე კოჩი „ეს კაცი“

 ჩვენებითი ნაცვალსახელების ფორმები:

 ათენა „აი ეს“ --- ათენეფი „აი ესენი“
 თენა „ეს“ ------ თენეფი „ ესენი“
 თე „ეს“ ----------------------
 ე „ეს“ -------------- ენეფი „ესენი“

 ბრუნების პარადიგმა

 სახ. თენა „ეს“ სახ. თე-ნ-ეფ-ი „ესენი“

 მოთხ. თე-ქ მოთხ.თე-ნ-ენ-ქ
 მიც. თე-ს მიც. თე-ნ-ენ-ს
 ნათ. თე-შ(ი) ნათ. თე-ნ-ეფ-იშ(ი)
 მიმარ. თე-შა მიმარ. თე-ნ-ეფ-იშა
 დაშორ. თე-შე დაშორ. თე-ნ-ეფ-იშე
 დანიშ. თე-შო(თ) დანიშ. თე-ნ-ეფ-იშო(თ)
 მოქ. თე-თი მოქ. თე-ნ-ეფ-ით
 გარდაქ. თე-თ გარდაქ. ---------

ლაზურში

 აჲა, ია (ხოფური) „ეს“ --- ანთეფე/ენთეფე „ესენი/ისინი“

 ჰაჲა, ჰეა (ვიწურ-არქაბული)„ეს“ ჰამთეფე/ჰემთეფე (არქ.),
ჰათეე/ჰეთეე (ვიწ.)
 ჰამ, ჰიმ (ათინურ-ართაშენული)„ეს“ --------- ჰანი/ჰინი

კუთვნილებითი ნაცვალსახელები

 კუთვნილებითი ნაცვალსახელები ფუძედ იღებენ პირის

ნაცვალსახელის ნათესაობითი ბრინვის ფორმას და ხელახლა
ურთავენ ბრუნვის ნიშანს:
მეგრული/ლაზური
 ჩქიმ-/შქიმ ----- ჩქიმ-ი/შქიმ-ი;
 ჩქინ ---- ჩქინ-ი;
(I პირის კუთვნილებას აღნიშნავს);
 სკან- ----- სკან-ი;
 თქვან- -------- თქვან-ი
 (II პირის კუთვნილებას აღნიშნავს);
მეგრული
 მუ-შ-ი -> მუშ-ი „თავისი“/ თი-შ-ი ->თიშ-ი „მისი“ ;
 მუნეფიში - თინეფიში „თავიანთი - მათი“
ლაზური
 მუში - ემუში - ჰემუში ----- მუთეფეში - ენთეფეში - ენთეფეშ
(III პირის კუთვნილებას აღნიშნავს).

ძირითადი ლიტერატურა:
კ. დანელია, კოლხური (მეგრულ-ლაზური) ენა, 2006, გვ.121-124;

დამატებითი ლიტერატურა:
გ. კარტოზია, რ. გერსამია, მ. ლომია, თ. ცხადაია, მეგრულის ლინგვისტური
ანალიზი, 2010, გვ. 122-125; 131-140;
ჭ. ქირია, ლ. ეზუგბაია, ო. მემიშიში, მ. ჩუხუა, ლაზურ-მეგრულის
მორფოლოგია, 2015, გვ.92-110; 115-117.