‫آایت‪123:‬‬ ‫‪11‬۔ وُسْرہ وھد (یکم)‬

‫رمزکیومضمن‬
‫دخاےئوادحیک ابعدت ودنبیگیک وج دوعت اہلل اکروسلﷺ شیپ رکراہےہ اس وک رد رکےن ےک وہانل ک ااجنم ےس ولوگں وکربخ‬
‫داررکان۔‬
‫مظنِالکم‬
‫دیہمتیآایتںیہنجںیمدوعترقآیناکبلابلبشیپایکایگےہ۔‬ ‫آتی‪1‬ات‪4‬‬
‫رتعمنیضےکارتعااضتاکوجابدےتیوہےئامہفشئیکیئگےہ۔‬ ‫آتی‪5‬ات‪24‬‬
‫یگںیہاتہکیبنﷺ ےکاخمبطانےکنیباوطسلراانپ احل‬
‫اایبنیئاترخیےکھچکاوراق شیپےیک ے‬ ‫آتی‪25‬ات‪99‬‬
‫یھبڑپےتھاجںیئ۔‬
‫انوااعقتےسربعتدالےتوہےئآرختےکااجنمےسربخداررکدایایگےہاورانوخشتمسق‬ ‫آتی‪100‬ات‪108‬‬
‫ولوگںوکوہنجںےناامینالرکلمعاصحلیکروشاایتخریکادبیتنجیکوخشربخیدییئگےہ۔‬
‫اخہمتالکمےہسجںیمیبنﷺاورآپےکاسویھتںیک یلستدےتیوہےئرضوریدہاںیتیدییئگںیہ‬ ‫آتی‪109‬ات‪123‬‬

‫رقآندیجمیکوصخایصتاوراسیکدوعتاکالخہص (آایت‪1:‬ات‪)6‬‬
‫رقآندیجماسرطحانزلوہاہکےلہپرصفاوصیلاوراینبدیابںیتےٹھگوہےئاافلظںیماامجلاورااصتخرےکاسھتایبنوہںیئ‬
‫ِ‬ ‫‪‬‬
‫رھپدتبرجیلیصفتےسزیچںیایبنیکںیئگ۔‬
‫(‪)1‬‬ ‫؀ﲺﺤ ﰬ ؃ﯷ ‪ ٓ؄‬ۏ ﳵ ﴂ ﶩﴗ ﶙ ﯉‬

‫الر۔رفامنےہ‪،‬سجیکآںیتیہتخپاورلصفماراشدوہیئںیہ‪،‬اکیدااناورابربخیتسہیکرطفےس۔‬
‫ِ‬
‫دوعت رقآین اک الخہص ایبن ایک ایگ ۔ وتدیح ‪ ،‬وتہب و اافغتسر ‪ ،‬یبن ﷺ ذنری اور ریشب ںیہ اینپ دوینی زدنیگ اک اسرا اظنم آرخت یک‬ ‫‪‬‬
‫وجابدیہےکااسحسرپاقمئرکو۔‬
‫‪ ‬اہللاعتٰیلےسوکیئزیچڈیکھیپھچںیہنریتہ۔وہوپدیشہوالعہین‪،‬رہزیچےسابربخاوروتینںےکدیھبوںےسیھبآاگہےہ۔ویہ‬
‫رازق‪،‬رہاکیےکرقتسماوردمنفاکایسوکہتپےہ۔رہزیچاسےکاپسدرج )‪ (Recorded‬ےہ۔‬

‫‪129‬‬
 ‫رکنمنیِآرختوکہیبنت (آایت‪)8،7‬‬
‫‪ ‬زجااورزساےکرکنمنیاورذعاباکذماقاڑاےنواولںوکہیبنتہکدوینیزدنیگاکدصقمہیےہہکاہللاعتٰیلدےھکیاگہکوکنِنسُح‬
‫لمعرکاتےہ۔‬
‫ﰱﱄ ؂ﳎ ؂ﰔ ﳨﺚ۔ (آتی‪" )7‬اتہکمتوکآزامرکدےھکیمتںیموکنرتہبلمعرکےنواالےہ۔‘‘‬

‫رکنمنیےکطلغرطزِلمعاکایبناوراصربومنینمےکےیلارجِریبکیکوخربخشی(آایت‪9‬ات‪)11‬‬
‫ذعاب یک دیکمھ ضحم‬ ‫‪ ‬رجمومںوکاہللوجتلہمداتیےہوتوہاسےسدریلوہرکیبنﷺ اکذماقاڑاےتںیہاورےتہکںیہہک‬
‫دوھسنامجےنےکےیلےہ۔‬
‫‪ ‬ااسنناکاحلبیجعےہبجاہللیکڑکپںیمآاتےہوتامویساوردلہتسکشوہاجاتےہاوربجاہللاعتٰیلڈلیھداتیےہوتاڑکےن‬
‫اوریخیشاھگبرےناتگلےہ۔‬
‫(‪)9‬‬ ‫ﴝﳓ ؂ؠﳸ ؀ﱔڝﴔ ﻦ اﭿ ۏ ۇﲓ ﳥﺆ ؁ٳ ﵨﱓ ﵞبﭘ‬
‫ارگیھبکمہااسننوکاینپرتمحےسونازےنےکدعبرھپاسےسرحمومرکدےتیںیہوتوہامویسوہاتےہاورانرکشیرکےناتگلےہ۔‬
‫‪ ‬وھتڑے یہ ولگ اےسی وہےت ںیہ وج وتبیصمں رپ ربص اور وتمعنں رپ رکش اک روہی اایتخر رکےت ںیہ ایہن ےئلیک اہلل اعتٰیل ےک اہں‬
‫رفغمتاورارجِمیظعےہ۔‬

‫یبنﷺ یکوح ہلصاازایئ۔رکنمنیاکااجنم۔لوبلرکےنواولںےکاماعامت‪12):‬ات‪(24‬‬

‫ب‬
‫‪ ‬یبن ﷺ یک وح ہلص اازایئ ہک اخمنیفل ےک ازہتسا اور اطملۂ زجعمات ےس دل ہتسکش ہن وہں ۔ آپ ﷺ اکی ذنمر ںیہ ۔ اانپ‬
‫رفضادارکںی۔اناکہیانہکہکرقآناہمتراڑھگاوہاےہوتانےسوہک‪،‬دسایسیوسرںیتڑھگرکےلآںیئاوراساکمںیماےنپ‬
‫رشوکیںیکدمدیھباحلصرکںیل۔ارگوہاکمہنرکںیکسوترھپامںینہکاہللاعتٰیلےنہیاتکبانزلیکےہ۔‬
‫‪ ‬ارگانوک اےنپدوینیاملودو تاک ڈنمھےہوتاںیہنمولعموہانہا ےیہکد ایےکلا وبںوکاہللاعتٰیل بھچکایسد ایںیموپرا‬
‫رکداتیےہ‪،‬آرختںیمانےکےیلدوزخےکوساھچکںیہن۔‬
‫‪ ‬رقآندیجمیکدوعتوکلوبلرکےناوراسےکالٹھجےنواولںےکرفقواالتخفاورانےکااجنماکایبن‪،‬رکنمنیتہبڑبے‬

‫اسخرےےسدوہاروہںےگاوراامیناورلمعِاصحلرکےنواےلاہللاعتٰیلےکاماعامتےکدقحاروہںےگ۔‬
‫‪ ‬ااکنررکےنواالرفقیادناھاوررہبا‪،‬ہکبجلوبلرکےنواالرگوہد ےنھکاور ےننواالےہ۔دوونںرہزگرباربںیہن۔‬

‫‪130‬‬
 ‫اایبنءیکاترخیےکربعانتکوااعقت(‪25‬ات‪)49‬‬
‫‪ ‬ان آایت ںیم رضحت ونحؑ یک ایس ِ‬
‫دوعت وتدیح اکذرکایک ایگ ‪،‬اوران یک وقم ےن وجاب ںیم آپ یک رشبتی اوران ےک امےنن‬
‫واولںرپوھچےٹےقبطےسوہےنےکوجےنعطدےیئ۔‬
‫ذعابوطافنےساچبؤےکےئلیتشکانبےنرپازہتساء۔‬
‫‪ ‬آےنواےل ِ‬
‫‪ ‬اورااجنماکررغاقبوہاجےنیکلیصفتےہ۔‬
‫ِ‬
‫وقموھداکااجنم‪50( :‬ات ‪)60‬‬
‫‪ ‬ان آایت ںیم اتبای ایگ ےہ ہک رضحت وہدؑ ےن یھب ِ‬
‫وقم اعد وک ِ‬
‫دوعت وتدیح دی اوراےس لوبل رکےیل رپدخا یک روتمحں یک وخش‬
‫ربخایںانسںیئ۔‬
‫‪ ‬رگموجابںیموقمےناںیہناےنپدویاتؤںیکاتسگویخںاکامراوہارقاردےرکااکنررکدای‬
‫‪ ‬اورآرخ ِ‬
‫اکرویمریبکاکذعابآای۔وہوخددخایکامراکاکشروہےئگ۔‬
‫ِ‬
‫وقمومثداکااجنم‪61):‬ات‪(68‬‬
‫‪ ‬انآایتںیماتبایایگہکرضحتاصحلؑیکرطفےس ِ‬
‫وقمومثدوکیھب ِ‬
‫دوعتوتدیحدییئگ۔‬
‫‪ ‬اورانےکاطمہبلرپاہپڑوںںیمےساحہلماوینٹنلکنآےناکزجعمہیھبداھکایایگ۔‬
‫‪ ‬رگموقمیکرجاںیتئاینتڑبھںیئگہکاماننوتدرانکر‪،‬اوہنںےنہہیبنترکےنےکابووجداساوینٹنوکامرڈاال۔‬
‫‪ً ‬ۃجیتندخاےکذعابویمریبکںیمامرےےئگ۔‬
‫ِ‬
‫وقمولطاکااجنم‪69( :‬ات‪)83‬‬
‫‪ ‬انآایتںیمرضحتولطؑیکوقماالخیقاحلظےسانھگؤےنلمعںیمالتبموہرکسجوہانلکااجنمےسدوہاروہیئ۔اساکذرکایک‬
‫ایگسجاکدصقماغًابلہیاتبانےہہکدیقعۂوتدیحےسٹہرکااسنننکویتسپںںیمرگاتکسےہ۔‬
‫‪ ‬اس رپ بج اہلل ےک بضغ اکوکڑا رحتک ںیم آای وتہن رضحت اربامیہؑ یک دروخاںیتس اس وقم وک اچبںیکس ‪،‬اورہن یہ رضحت ولطؑ‬
‫ِ‬
‫اورویمریبکاکذعابآرکراہ۔‬ ‫ےسقلعتانیکویبیےکاکمآاکس‬

‫ِ‬
‫وقمبیعشاکااجنم ) آایت‪84:‬ات‪(95‬‬
‫‪ ‬رضحتبیعشؑیکوقماکااجنماتبایایگوجرشمکوہےنےکاسھتاسھتانپوتلںیمڈڈنییھبامریتیھت۔‬

‫‪131‬‬
 ‫‪ ‬رضحتبیعشؑےکعنمرکےنرپےنہکےگل‪:‬ابعدتاینپہگجاوراکروابراینپہگج۔‬
‫‪ ‬رھپاسرپاںیہنرہشےساکنلدےنییکدایکمھںیھبدےنیےگل۔‬
‫ذعابویمریبکںیمرگاتفروہےئاوراکیدامھےکاکاکشروہرکایلمٹیموہےئگ۔‬
‫‪ً ‬ۃجیتنوہیھب ِ‬

‫ِ‬
‫وقمرفوعناکااجنم (آایت‪96:‬ات‪)99‬‬
‫ِ‬
‫اوروقم رفوعن اکذرک ےہ ہک سک رطح اوہنں ےن رضحت‬ ‫‪ ‬ان آایت ںیم رصتخموطررپ یبن ﷺ ےک شیپ رو رضحت ومٰیسؑ‬
‫ومٰیسؑیکاتبیئوہیئراہِوتدیحرپےنلچیکاجبےئرفوعنوکدخاامنرکاسیکراہرپےتلچرےنہرپارصارایک۔انچہچند ایںیم ِ‬
‫رغقآب‬
‫رغقمنہج۔‬
‫وہےئاورآرختںیم ِ‬

‫)آایت‪100:‬ات‪(109‬‬ ‫ربعانتکوااعقترپرقآناکرصبتہ‬
‫‪ ‬انآایتںیماناسرےاتریخیوااعقترپرصبتہرکےتوہےئافکرِہکموکاھجمسایایگ۔‬
‫‪ ‬ہکاناوقامیکابتیہوربابدی‪،‬اہللاعتٰیلےکملظاکںیہنہکلبانےکاےنپطلغاقعدئواامعلاکہجیتنیھت۔‬
‫‪ ‬اوراسوتقانےکزموعہموبعمدانےکیسکاکمہنآےکس۔‬
‫‪ ‬اوریہیتنسِالہٰیےہوجاکیرقمرہدمتےکدعبوہظرںیمآیتےہ۔‬
‫‪ ‬وخش بیصن اس ےس ربعت احلص رکےک اانپ ااجنم ااھچ انبہ ےت ںیہ رگم دبغ ت اغر رہ رک د ای ےک اسھت اینپ اعب ت یھب ربابد‬
‫رکہ ےتںیہ۔انافکراکااجنمیھبتہبرُباوہےنواالےہ۔‬
‫ب‬
‫اختۂالکمسجںیمیبنﷺ اوراحصہبؓوکرضوریدہاایت )آایت‪110:‬ات‪(123‬‬
‫ےسیجمکحالمےہوےسییہڈٹاجؤ۔‬ ‫‪ .1‬اثتبدقیمیکدہاتی ‪:‬‬
‫دحےساجتوزہنرکو۔‬ ‫‪ .2‬یجکاایتخرہنرکو ‪:‬‬
‫اناظوملںیکرطفذراہنانکھجورہنمنہجیکٹیپلںیمآاجؤےگ۔‬ ‫‪ .3‬اظملرشمنیکیکرطفہنوکھج‪:‬‬
‫درتقیقحایکینںرباویئںوکدوررکدیتیںیہ۔‬ ‫‪ .4‬ایکینںرباویئںوکاٹمدیتیںیہ ‪:‬‬
‫اورربصےئجیک!اہللیکینرکےنواولںاکارجیھبکاضعئںیہنرکات۔‬ ‫‪ .5‬ربصیکنیقلت ‪:‬‬

‫‪132‬‬
 ‫‪ .6‬الہتکاوقامےکابرےںیمتنسِایہٰل ‪:‬‬
‫ریتاربااسیںیہنےہہکویتسبںوکانقحابتہرکدےاحالہکنانےکابدنشےاالصحرکےنواےلوہں۔‬
‫‪ .7‬اسہقباوتمںیکرسزگںیتشانسےناکدصقم‪:‬‬
‫ﴝﵡ ﮄ ﯛ ﴂ ؂؝ﴩ ؀ﲈﱾ ﳚ ؑ ٮ ﯆؀ؗﰨﺆ ﴝﭖﴷﰨ ﰦ ﮍﮄ ؀ﱱ ﴝﴌڰ ﴤ؟ﵒﴥ ﺁﳢ (‪)120‬‬
‫اوراےیبنﷺ ‪،‬ہیربمغیپوںےکےصقوجمہںیہمتانسےتںیہ‪،‬ہیوہزیچںیںیہنجےکذرہعیےسمہاہمترےدلوکوبضمطرکےتںیہ۔ان‬
‫ےکادنرِمتوکتقیقحاکملعالماوراامینالےنواولںوکتحیصناوردیباریبیصنوہیئ۔‬

‫‪133‬‬
 ‫‪12‬۔ الخہصوسرہویفس(یکم)آایت‪111:‬‬
‫زامہنزنول‪ :‬ہیوسرتایقمہکمےکآرخیدورںیمانزلوہیئ۔‬

‫رمزکیومضمن‪:‬‬
‫رضحتویفسؑیکےبداغریستوکامنایںرکےتوہےئانیکدوعتوکشیپایکایگےہاوراخمنیفلقحرپہیواحضایکایگےہہکان‬
‫یکاخمافلہناکرواویئںاوراسزوشںاکوتڑاہللاعتٰیلیکاخومشدتریبںیسکرطحرکیتںیہ۔‬
‫مظنالکم‪:‬‬
‫آتی‪ :2,1‬دیہمتیآایتںیہ۔‬
‫‪3‬ات‪ :101‬رسزگتشرضحتویفسؑایبنوہیئےہ۔‬
‫‪102‬ات‪ :111‬اخہمتالکمےہسجںیماسواہعقےکشیپرظنذتریکےکولہپشیپےیکےئگںیہ۔‬

‫وسرت ےکاضمنیماکالخہص‬
‫اتکبنیبماکزنولمیہفتےکےیل (آایت‪)1،2:‬‬
‫ِ‬
‫ي (‪ )1‬اِنَـآ اَن ْ َزلْن َ ُاه ُق ْراٰنًا عَ َربِيًا لَعَل َ ُك ْم تَعْقِل ُ ْو َن (‪)2‬‬ ‫ات ال ْ ِكت َ ِ‬
‫اب ا ْْلُبِ ْ ِ‬ ‫الـ ٓ ٰر ۚ تِل ْ َ‬
‫ك اٰي َ ُ‬
‫الر‪،‬ہیرونشاتکبیکآںیتیںیہ۔"مہےناسرقآنوکرعیبزابنںیماہمترےےنھجمسےکےیلانزلایک"۔‬
‫رقآنیکرصفالتوتاکیفںیہنےہ‪،‬ہکلباسوکانھجمساوراساکمہفاحلصرکانرضوریےہاتہکلمعایکاجےکس۔‬

‫رضحتویفسؑیکرسزگتش (آایت‪3:‬ات‪)6‬‬
‫رضحتویفسؑاکاانپوخاباےنپوادل(رضحتوقعیبؑ)ےسایبنرکان۔وادلیکدہاتیہک وخاباکذرکاھبویئںےسہنرکان۔رضحت‬
‫وقعیبؑ وک ادنہشی ےک اھبیئ رضحت ویفسؑ ےک الخف اسزش رکںی ےگ۔رضحت وقعیبؑ اکوخاب اک ِشیپ رظنم وبنت اور وحتلی‬
‫ااحدثییکاشبرتاتبان۔‬

‫آایت‪7:‬ات‪18‬‬
‫رضحت ویفسؑ ےک الخف اھبویئں یک اسزش ۔یک اجتوزی ںی لتق رکےنای کلم دبر رکےن ۔انمگم ونکںی ںیم ڈاےنل رپ اھبویئں اک‬
‫اافتق۔اھبویئںیک رضحت ویفسؑ وکرفتحیرپےلاجےنےکےیلرضحتوقعیبؑ ےکاسےنمرچبزابین۔رضحتوقعیبؑ اکااہظر‬

‫‪134‬‬
‫مغ اورادنہشی ۔اھبویئں اک ویفسؑ وک انمگم ونکںی ںیم ڈال دانی۔ڈاےنل ےک دعب ڑیھبےی ےک ےلمح اک وھجاٹ ااسفہن شیپ رکان ۔رضحت‬
‫وقعیبؑ اکاسواہعقرپربصلیمجاایتخررکان۔‬

‫آایت‪19:‬ات‪34‬‬
‫اقہلفاکرضحتویفسؑوکونکںیےساکنانلاوررصمےلاجرکرفوتخرکان۔زعزیِرصماکرضحتویفسؑوکرخدیاناورانےکاالخقو‬
‫اضفلئےساتمرثوہان۔زعزیِرصمیکویبیاکرضحتویفسؑرپرفہتفیوہاناوراکیآزامشئںیمڑپاجان۔زعزیِرصمیکویبیاکازلاموھجاٹ‬
‫امجلریستاکاکیاوررظنمارماۃازعلزییکاجبنےسسلجم‬
‫اثتبوہان۔اوررضحتویفسؑیکاالخیقربرتی۔رضحتویفسؑےک ِ‬
‫یکآرایگتس۔رضحتویفسؑیکاجبنےستیصعمےکاقمےلبںیملیجاکااختنب۔‬

‫آایت‪35:‬ات‪42‬‬
‫رضحتویفسؑیکلیجیکزدنیگاکآاغزاورلیجےکدودیقویںوکوخابیکریبعتاتبان۔رضحتویفسؑاکاقمموبنتاوردیقویںاک‬
‫دوعتایلاہللدانی۔‬

‫آایت‪43:‬ات‪57‬‬
‫ابداشہاکوخا باورریبعتےکےیلرپاشینوہان۔لیجےکدیقییکریبعتےکےیلرضحتویفسؑیکاشندنیہ۔رضحتویفسؑاکوخاب‬
‫یکریبعتاتباناورابداشہوکاسیکاالطعوہان۔لیجںیمرضحتویفسؑیکراہیئاکرساکریآرڈرنکیلرضحتویفسؑاکدیقوھچڑےنےس‬
‫ااکنر ۔راہیئ ےس ےلہپ زعزیِ رصم یک ویبی ےک ازلام یک اقیقحتت اک اطمہبل ۔اقیقحتت ےک ےجیتن ںیم زعزی رصم یک ویبی اک ارتعاف‬
‫رجم۔راہیئ ےک دعب رضحت ویفسؑ یک اشیہ درابر ںیم احرضی ۔ رضحت ویفسؑ اک ارکام اور ان اک وزری زخاہن ےننب اک اطمہبل وج وفراً‬
‫وظنمررکایلایگ۔‬

‫آایت‪58:‬ات‪62‬‬
‫رضحتویفسؑ ےکاھبویئںاکطحقےکزامےنںیمرصمںیمےلغےکےیلآان۔رضحتویفسؑاکانےکاسھتِنسُحلمعاورایلگدہعف‬
‫وھچےٹاھبیئ(اینبنیم)وکیھباسھتالےناکاقتاض۔‬

‫آایت‪63:‬ات‪87‬‬
‫ہلغےلرکونطوایسپاوررضحتوقعیبؑےساھبیئوکرصمےلاجےناکاطمہبل۔رضحتوقعیبؑےکدخاشت‪،‬رضحتویفسؑےک‬
‫اھبیئدوابرہرصمںیم۔رضحتویفسؑاک"اینبنیم"وکاکیدتریبےسروکانیل۔اھبویئںیکونطوایسپ۔اساالطعرپرضحت‬

‫‪135‬‬
 ‫وقعیبؑیکرپاشییناوراناکربصلیمج۔‬

‫آایت‪88:‬ات‪92‬‬
‫اھبویئںاکدورسیابریرصماجاناوررضحتویفسؑوکاچہپانن۔رضحتویفسؑاکاسرےاخدنانوکرصمالےناکمکح۔‬

‫آایت‪93:‬ات‪98‬‬
‫اھبویئںیکونطوایسپاوررضحتوقعیبؑوکوپریوصرتاحلےسااگہرکان۔‬

‫آایت‪99:‬ات‪101‬‬
‫رضحتوقعیبؑیکاےنپاخدنانےکاسھترصمآدماکرظنم۔رضحتویفسؑیکداع۔‬
‫ا؎ ﰋ ‪ ؑ؄‬ﴀ ؀ﺙ ﴝﳃ ﴂ ػﴜﳔ ؀ﱕﭘؕؓﺆ ﯳﲊ ؀ﲐؐ ﴝ؀ﱕجﮬﺤ ؂و ﴝﺟ ﰥ ؀ﲁَ‬
‫(‪)101‬‬ ‫ﴝ؀ﱗﭯﴰﺆ ۘﳵ ﻘ ﴤ؂ﶣ سﲓ‬
‫"اےریمےرب!وتےنےھجمھچکوکحتمدیےہاورےھجموخاوبںیکریبعتاکملعیھبالھکسایےہ‪،‬اےآامسونںاورزنیمےکانبےن‬
‫واےل!د ایاورآرختںیموتیہریمااکراسزےہ‪،‬وتےھجماالسمرپومتدےاورےھجمکینوتخبںںیماشلمرکدے"۔‬

‫آایت‪102:‬ات‪111‬‬
‫یبنﷺ وکیلستدییئگےہاوررشمنیکہکموکدیکمھہکارگاوہنںےنوقومںیکاترخیےسقبسہنایلوتاس ِ‬
‫ااجنمدبےسدوہار‬
‫وہےنےکےیلایتررںیہسجےسیلھچپرسشکوقںیمدوہاروہیکچںیہ۔‬

‫وسرہےکابمثح‬
‫وسرہ ویفس ےکرکدار‬
‫‪ ‬رکدارےکومنےنوجرفکواجتیلہ‪،‬د ایرپیتس‪،‬دخااور‬ ‫‪ ‬رکدارےکومنےنوجاالسم(دخایکدنبیگاور ِ‬
‫اسحبآرخت)‬
‫آرختےسےب ایزیےکاسوچنںںیمڈلھرکایتر‬ ‫‪ ‬ےک نیقیےسدیپاوہےتںیہ‬
‫وہےتںیہ‬
‫ربادران ویفسؑ‪،‬اقہلفاجتر‬
‫ِ‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬رضحت وقعیبہیلعاالسلم‬
‫ترصم‪،‬اکح ِمرصم‬
‫‪ ‬زعزیِرصمیکویبی‪،‬زعزیِرصم‪،‬امگیب ِ‬ ‫‪ ‬رضحت ویفسہیلعاالسلم‬
‫‪ ‬رذالئاالخقاکومنہن‬ ‫‪ ‬اضفلئاالخقاکومنہن‬

‫‪136‬‬
 ‫اسوپرےےصقںیمربادرانِویفسؑ‪،‬اقےلفواےلاورزعزیِرصمیکویبیدرالص‬
‫رابینوصنمےبیکلیمکتےکےیلاکمرکرےہےھت‬
‫(ویفس‪)21:‬‬ ‫ﴝ؀ﲲ ﳄﴷ ﯢ ؂ﳵﮈ ﴝﲯ ؂ﰰ ؀ﳅﮗ ﱎ گﴔ‬
‫"اوراہللاےنپاکمرپاغبلےہ‪،‬نکیلارثکولگںیہناجےتن"۔‬

‫(آل عمران ‪)54 :‬‬ ‫َو َمک َُر ْوا َو َمک ََر الل ُہ َوالل ُہ َخ ْی ُر ال َْما ک ِِر ْی َن‬
‫"رھپوہہیفخدتریبںیرکےنےگل‪،‬وجابںیماہللےناینپہیفخدتریبیکاورایسیدتریبوںںیماہلل بےسڑبھرکےہ"۔‬

‫‪ ‬رضحت ویفسؑےکاھبیئانوکونکںیںیمکنیھپرکےھجمسہکاوہنںےناینپراہےکاکےٹنوکہشیمہےکےیلاٹہدایےہ۔‬
‫یفاولاعقاوہنںےنویفسؑؑ وک ِ‬
‫ابمرعوجیکاسیلہپڑیسیھرپاےنپاہوھتںےسالڑھکاایکسجرپاہللاںیہناچنہپانہااتہاھت۔‬
‫‪ ‬زعزیِرصمیکویبیےندیقاخہنوجھبارکرضحتویفسؑےساماقتمایل۔‬
‫‪ ‬یفاولاعقاسےنرضحتویفسؑؑ ےکےیلتختِتنطلسرپےنچنہپاکراہتسومہارایک۔‬

‫ بھچک اامعلاکہجیتنےہاوراکمافتلمعےہ‬
‫‪ ‬دسحوضغباکہجیتنویہےہوجویفسؑےکاھبویئںےناپایےہ۔‬
‫‪ ‬راتسابزیاورکینیلمعاکاماعمرضحتویفسؑوکالم۔‬
‫‪ ‬ربصلیمجاکہجیتنرضحتوقعیبؑےکےصحںیمآای۔‬
‫‪ ‬وھجٹانتکیہوغرورکفےکدعبرتااشاجےئچسںیہنوہاتکس۔چسانتکیہانوگارویںںیمرھگاجےئنکیلوھجٹںیہنوہاتکس۔‬
‫‪ ‬ملعوتلیضفرہاحلںیماکیرمکحانوقتےہ بوکاسےکاسےنمانکھجڑپاتےہ۔‬
‫‪ ‬نسحلمعاکیحتفدنمتقیقحےہاساکولاہ بوکاماننڑپاتےہ۔‬

‫واہعقاکآاغزوااتتخم‬
‫واہعقاکآاغزدنمرہجذلیآتیےسوہاتےہ‪:‬‬
‫(‪)7‬‬ ‫ﲞ ﰩﴔ ﰦ ۠ﻪ ﴝ؁ﮃڏ ‪؄‬ؗ ﵓﻭ‬

‫‪137‬‬
 ‫"اہتبلویفساوراسےکاھبویئںےکہصقںیموپےنھچواولںےکےیلاشن ایںںیہ۔‬
‫اخہمتںیماتبایاجاتےہ‪:‬‬
‫ﲞ ﰩﴔ ﰦ ﴅ ﲤﴳ ﰚﴛﺥ ؀ﱕﱝ‪" )111( ؉‬اہتبلانولوگںےکےصقںیمدنملقعوںےکےیلربعتےہ"۔‬

‫ہصقویفسانسحاصصقلویکںےہ؟‬
‫رضحتویفسؑاکہصق‪،‬اضفلئِاالخقیکاکیایسیزرںیدااتسنےہ‪،‬سجاکرہولہپومتظعوریصبتےکوجارہےسربلزیےہ‬
‫رکش‬ ‫ربص‬ ‫طبضِسفن‬ ‫ااقتستم‬ ‫ِ‬
‫وقتاامیین‬
‫ذجۂبغیلبتواالعءۃملکاہللاکقشع۔‬ ‫وفعودرزگر‬ ‫دایتنواامتن‬ ‫تفع‬
‫االخقافہلضاور ِ‬
‫افصتاکہلماکاکیومنہنےہ۔رہڑپےنھواالاسےکادنراےنپاامینےکےیلذغا‬ ‫وقتیےسیج ِ‬
‫االصحو ٰ‬
‫اوراینپروحےکےیلذلتوالحوتوسحمسرکاتےہ۔‬

‫‪138‬‬
 ‫(آایت‪)43:‬‬ ‫‪13‬۔ وسرہارلدع (یکم)‬
‫رمزکیومضمن‬
‫ہیاتکبیبنﷺرپآامسنےسانزلوہیئےہاوراسںیموجدوعتشیپیکیئگےہوہابلکلقحےہ۔ اکانئتںیمیلیھپوہیئ‬
‫اشنوینںرپارگوغر رکووتویہاکپرںیہمتانسیئدےیگوجربمغیپیکاوراساتکبیکاکپرےہ۔‬

‫زامہنِزنول‬
‫ِ‬
‫ایقمہکمےکآرخیدورںیمانزلوہیئ۔ادنازِایبنےساصفاظرہوہراہےہہکیبنﷺ وکاالسمیکدوعتدےتیوہےئاکی ِ‬
‫دمت‬
‫دراززگریکچےہ‪،‬اخمنیفلآپوکزکدےنیاورآپےکنشموکاناکمانبےنےکےیلرطحرطحیکہاںیلےتلچرےہںیہ‪،‬ومنینم‬
‫ابرابرانمتںیئرکرےہںیہ ہکاکشوکیئزجعمہداھکرکانوکراہِراتسرپالایاجےئ۔‬

‫مظنالکم‬
‫دیہمتیےہسجںیمرفامایایگےہہکاساتکباکدخایکرطفےسانزلوہاناکیارمقحےہ۔‬ ‫آتی‪:1‬‬
‫اناشنوینںیکرطفوتمہجایکایگےہنجےسآرختاکنیقیدیپاوہاتوہ۔‬ ‫آتی‪2‬ات‪:4‬‬
‫رکنمنی ےکاہبشترپاںیہنامہفشئیکیئگےہ۔‬ ‫آتی‪5‬ات‪:7‬‬
‫وتدیحاکومضمنےہ۔‬ ‫آتی‪8‬ات‪:16‬‬
‫قحاورابلط ےکاگلاگلاتنجئرپوااعقتیکاہشدتشیپیکیئگےہ۔‬ ‫آتی‪:17‬‬
‫رقآنیکدوعتوکلوبل رکےنواولں ےکاواصفاوراناکارخویااجنمایبنایکایگےہ۔ ایسرطح‬ ‫آتی‪18‬ات‪: 25‬‬
‫اسیکدوعتوکرد رکےنواولں ےکربےرطزلمعاوران ےکربےااجنموکیھبشیپایکایگےہ۔‬
‫رکنمنیوکہیبنتاورالہاامینوکوخربخشیانسیئیئگےہ۔‬ ‫آتی‪26‬ات‪:29‬‬
‫راس ت ےکرکنمنیوکہبنتمایکایگےہ۔اسھتیہویقتمں ےکنسحااجنموکشیپایکایگےہ۔اتہک‬ ‫آتی‪30‬ات‪:43‬‬
‫رکنمنیوکدخاوخیفاایتخر رکےنیکرتبیغوہ۔‬

‫‪139‬‬
 ‫وسرہاکالخہص‬
‫وتدیحاورآرختےکآافیقداللئ (آایت‪1‬ات‪)6‬‬
‫‪ ‬رقآندیجماہللاعتٰیلیکرطفےسانزلوہانارمقحےہ۔‬
‫‪ ‬آامسن یک قیلخت ‪ ،‬اس ںیم اظنم یسمش اکوجد ‪ ،‬زنیم اکالیھپؤ ‪ ،‬اس ںیم اہپڑوں اکامجؤ اوردرایؤں اکاہبؤ ‪ ،‬مسق مسق ےک وھپل‬
‫اوروگانوگںںیلصف‪،‬اسابتاکنیقیرکےنےکےیلاکیفںیہہکہی بھچکےبدصقمںیہنہکلباکیدصقمیکاخرطےہ۔‬
‫‪ ‬اسدصقموک وپرارکےن‪،‬ایہنرکےنرپابزرپسوہیگ۔‬
‫‪ ‬ہیاتکباورہیروسلﷺ ایسدصقموکایبنرکےنےکےیلےجیھبےئگںیہ۔رھپویکںاامینںیہنالےت؟‬
‫‪ ‬ااکنررپد ایںیموفریرگتفاسےیلںیہنوہیتہکاہللاعتٰیلتخسریگوہےنےکاسھتاسھتوفغرورمیحیھبےہ۔‬

‫(آایت‪7‬ات‪)13‬‬ ‫ادبتسالوقمےکوحاےلےسرابینتنس‬
‫ِ‬ ‫یبن ﷺےسیسحزجعمہاکاطمہبل۔۔‬
‫‪ ‬اشنین بلطرکےنےکوجابںیماہکہکربمغیپوترصفرامنہیئاورربخداررکےنےکےیلاجیھبایگےہ۔اشنینداھکانہنداھکان‪،‬اہلل‬
‫ےکاایتخرںیمےہ۔‬
‫‪ ‬ہیایدرےہہکاہللاعتٰیلاکملعاغبئواحرضرپطیحمےہ۔اوروہدلیکابوتںکتےسابربخےہرگموہدبتیلیےکےیل زربدیتس‬
‫ںیہنرکات۔‬
‫‪ ‬یسکوقمںیمدبتیلیرصفایسوتقآیتکسےہبجوہوخداینپاح توکدبےنلیکوکششرکے۔‬
‫؁ﴘ ؀ﲱ ﱎ ۧ ﳚ ﲣﳕ ﭠ ۧﴠ؀ ﳚ صڲﺚ(‪)11‬‬
‫" ےکشاہللیسکوقمیکاح تںیہندباتلبجکتوہوخداینپاح توکہندبےل "۔‬
‫‪ ‬آافقںیمیلیھپآایتےکاشمدہےےکدعب اورسکاشنینیکرضورتےہ؟۔‬
‫‪ ‬اسےکابووجداےنپآپوکہندبالوترھپاسیکرگتفےسوکیئڑھچاہنےکساگ۔‬

‫رشکےکےیلوکیئدلیلںیہن (آایت‪14‬ات‪)16‬‬
‫‪ ‬اتبایایگہکرشمکاکیرسابےکےھچیپڑپےںیہ۔اسریاکانئتاہللاعتٰیلےکاسےنمدجسہرزیےہرگمہیادنےھااسننےب‬
‫ااطتستعولخمقیکرپشتسرکےکاترویکیںںیمڈوےبوہےئںیہ۔‬
‫‪ ‬ارگوہوخداےنپرطزلمعرپیھبکوغررکںیوتاںیہنرشکےکابلطوہےناکنیقیوہاجےئاگ۔‬

‫‪140‬‬
 ‫قحابیقرےہاگاورابلطاھجگیکرطحہہباجاتےہ (آتی‪)17‬‬
‫‪ ‬اہتبلوہہیرضورایدرںیھکہکابلط‪،‬ابلطےہ۔اکیہناکیروزاھجگیکرطحہہباجےئاگ‪،‬بجہکقحابیقرےنہوایلزیچ‬
‫ےہ۔‬
‫؂ڕﱊ ﴀ ؀ﲎﴩ ﳝﴮ ﮋﱚ ؂ﴠؕ﮻ ﲄإﮊ ﯳ﮼ ؀ﶲ ذچ؀ خ؀‪؆‬ﺚ ﴝﳽ ۠ﳼﴠﴔ ﯗ ﰥ ؀ﳅإ ؀وﴫ ﰄ‬
‫؂ﴠ ﳡﳂ ذڜ ﷁﺚ ﰵﲤ ﰜ؍ ؀ﲲ ؀ﱰ ﴝ؀ﱝ‪ٝ‬ﹽ ﯵﳟ ؀ﲉڝ ﳚﰤ ﯵﴮﺆ ﴝ؂ﳟ ﳚ ٍ ؀ﳅﮘ ﳲ ﰥ‬
‫(‪)17‬‬ ‫؀ﱕجﮬﺚ ﰵﲤ ﰜ؍ ؀ﲲ ؀ﱕﺯﱊ‬
‫اہلل ےنآامسنےس اپین رباسایاوررہدنیانہلاےنپرظفےکاطمقباےسےلرکلچالکن۔رھپبجالیسبااھٹوتحطسرپاھجگ‬
‫یھب آ ےئگ۔اور اےسی یہ اھجگ ان داھوتں رپ یھب اےتھٹ ںیہ ںیہنج زویر اور ربنت وریغہ انبےن ےک ےیل ولگ الھگپای رکےت‬
‫ںیہ۔ایساثملےساہللقحاورابلطےکاعمےلموکواحضرکاتےہ۔وجاھجگےہوہاڑاجایرکاتےہاوروجزیچااسنونںےکےیل‬
‫انعفےہوہزنیمںیمرہھٹاجیتےہ۔ایسرطحاہللاثمولںےساینپابتاھجمساتےہ۔‬

‫ِ‬
‫دوعتدنیوکلوبلرکویناولںاورہنرکےنواولںیکافصتاکااجنم(آایت‪18‬ات‪)26‬‬
‫اصِبحاصبرتوریصبت(اوولاالابلب)ومنینمیکدسافصت‪:‬‬
‫ب‬
‫(‪)4‬تیشخِایہٰل‪،‬‬ ‫صریمح‪،‬‬
‫( ‪ )3‬ۂ‬ ‫)‪(1‬اہللےسوافداری‪)2( ،‬دہعیکاپدنبی‪،‬‬
‫(‪)8‬ااقِتمٰولصۃ‪،‬‬ ‫(‪)7‬ربص‪،‬‬ ‫(‪)6‬راضےئایہٰلیکبلط‪،‬‬ ‫)‪ِ (5‬‬
‫وخفآرخت‪،‬‬
‫(‪)10‬یکینےسربایئوکدعفرکان‪،‬‬ ‫)‪(9‬اافنق‪،‬‬
‫وہاورانےککینآابؤادجاداورانیکاوالدوںےکےیلارخویاماعامتاکذرک۔‬
‫رکنمنیِقح(ریغدادنمشن)ولوگںیکہارافصت‪:‬‬
‫(‪)4‬د ایرپیتس‬ ‫)‪(3‬اسفدیفاالرض‪،‬‬ ‫(‪)2‬عطقریمح‬ ‫)‪(1‬دہعینکش‪،‬‬
‫انےک ااجنمدباکایبن۔‬
‫ﴝ؀ﲅۖ ږﴔ ڔ ؀ﲰ ﴃ ڨ ﺲﭺ ﴝﲜﴔ ﳜ ؂ﳲ ؀ﲲ ٯ ؂ﴗ ﯌ﱼ ﴝﲓﴠﴔ ﰥ ؀ﱕجﮬﺫ ؃ﴛﳒ‬
‫ﱻ ؀ﺀ ﴝﱼ ﮩﴭ ؀ﲀ؀إ (‪)25‬‬
‫رےہوہول گ وج(‪ )1‬اہلل ےکدہعوکوبضمطابدنھےنیلےکدعبوتڑڈاےتلںیہ‪)2(،‬انراوطبںوکاکےتٹںیہںیہنجاہللےن‬
‫وجڑےن اک مکح دای ےہ ‪ ،‬اور (‪)3‬زنیم ںیم اسفد الیھپےت ںیہ ۔ وہ تنعل ےک قحتسم ںیہ اور ان ےک ےیل آرخت ںیم تہب‬
‫ربا اکھٹانےہ۔‬

‫‪141‬‬
 ‫رکنمنیِرقآنوکاہیبنتت (آایت‪27‬ات‪)37‬‬
‫‪ ‬رکنمنیےکامدیزجعمہ ےکاطمےبلوجابںیمرفامایہکارگاسرقآنےکزورےساہپڑلچڑپےتایزنیمٹھپاجیتایرمدے‬
‫ابںیترکےنےتگلوت یھبہنامےننواےلہنامےتن۔‬
‫‪ ‬الصںیمدہاتیانےکدقمریہںیمںیہن‪ ،‬ورہنانےکرفکیکوہجےسوخدانرپایانےسیجڑپوویسںرپآافتارثکآیتریتہ‬
‫ںیہرگمہیربعتاحلصںیہنرکےت۔‬
‫اانیمطنبلقبیصنوہاتےہ۔‬
‫ِ‬ ‫‪ ‬اںیہنمولعمیہںیہنہکاہللےکذرکاورلمعِاصحلےساسیک‬
‫‪ ‬سپدوھےکںیمالتبموہرکرشکےئکاجرےہںیہاوراسرطحاےنپآپوکتنجےسرحموماورذعابےکقحتسمانبےئاجرےہ‬
‫ںیہ ۔ ضعب الہِ اتکب یھب‪،‬ویحےس انشاس وہےن ےک ابووجد‪،‬رقآنیک میلعتِ وتدیح وک امےنن ےس رگزیاں ںیہ۔نکیلآپ انیک‬
‫اخرطاےنپرط ِزلمعںیموکیئکچلایرنیمدیپاہنرکںی۔‬

‫یبنﷺ وکمکح‬
‫ك ِم َن اللّـ ِه ِم ْن و َلِـ ٍّى َو ََل َواقٍّ (‪)37‬‬
‫ك ِم َن الْعِل ْ ِم مَا ل َ َ‬ ‫ِ‬
‫َولَئ ِن اتَبَعْ َ‬
‫ت ا َ ْه َوآءَ ُه ْ‬
‫ـم بَعْ َد َما َجآءَ َ‬
‫رفامن رعیب مت رپ انزل ایک ےہ۔اب ارگ مت ےن اس ملع ےک ابووجد ‘ وج اہمترے اپس آ اکچ ےہ‘‬
‫ایس دہاتی ےک اسھت مہ ےن ہی ِ‬
‫ولوگںیکوخااشہتیکریپوییکوتاہللےکاقمےلبںیمہنوکیئاہمترااحیمودمداگرےہاورہنوکیئاسیکڑکپےسمتوکاچباتکسےہ۔‬

‫رکنمنیِراس توکاہیبنتت (آایت‪38‬ات‪)43‬‬

‫‪ ‬راس تےکابرےںیمانےکوکشکاکازاہلرکےتوہےئرفامایہکاسروسلےسےلہپیھبوجروسلےجیھبےئگوہیھبابلےچب‬
‫دارےھت۔ہیانےسرناےلںیہن۔‬
‫‪ ‬تقیقحہیےہہکدخایکدیوہیئتلہمیکوہجےساغر رہرکہیااکنرےکاہبےنانبرےہںیہ۔‬
‫‪ ‬اںیہنںیہنمولعمہکزنیمانرپگنتوہیتاجریہےہ۔تہبدلج۔۔۔آپیکزدنیگںیمایآپےکدعب۔۔۔ہیاانپااجنمدھکی‬
‫ںیلےگ۔‬
‫‪ ‬قحوکدابےنےکےیلانیک بدتریبںیدرھیرہاجںیئیگ۔‬
‫؂ﴝ ﲷ ږﴠ؀ ؂ﴙ ؏﯏ ؀ﱕجﮭ و ﴂ ؂‪ٚ‬؀ﭼﺚ ﴝ؀ﲲ ڇ ﱎ ﻨ ﶤﺚ ﴝﮓ ﱴﭖ ؀ﶖ‪)41( ؉‬‬
‫ایک ہیولگدےتھکی ںیہن ںیہہکمہاسرسزنیمرپےلچآرےہںیہاوراساکدارئہرہرطفےسگنترکےتےلچآےتںیہ؟‬
‫اہللوکحتمرکراہےہ‪،‬وکیئاسےکولصیفںرپرظناثینرکےنواالںیہنےہ۔اوراےساسحبہ ےتھچکدریںیہنیتگل۔‬

‫‪142‬‬
 ‫(آایت‪)52:‬‬ ‫(یکم)‬ ‫‪14‬۔ وسرہاربامیہ‬
‫رمزکیومضمن‬
‫ہیواحضرکان ےہہکروسلوکےنجیھباکدصقمایکےہاوراسےکذرہعیااسنتینرپدخایکراہسکرطحرونشوہریہےہ۔وجولگاس‬
‫میظعدصقمیکرطفےسآںیھکندنبےئکوہےئںیہوہروسلیکاخمتفلرپرمکہتسبوہےئگںیہاوراسےکریپوؤںوکاذںیتیاچنہپےن‬
‫ےکدرےپںیہ۔اےسیولوگںرپاہللاکبضغیہوٹٹاتکسےہاوروہدبرتنیزسایہےکقحتسموہےتکسںیہ۔‬

‫زامہنِزنول‬
‫ادنازِایبنہکمےکآرخیدوریکوسروتںاکاسےہ۔ہکمےکآرخیدورںیمانزلوہیئ۔‬

‫مظنالکم‬
‫روسلاوررقآنےکےنجیھبےکدصقمواحضایکایگےہ۔‬ ‫آتی‪1‬ات‪:4‬‬
‫اترخیاایبنءےکھچکاوراقشیپےئکےئگںیہنجےسہیقبساتلمےہہکروسلیکاخمتفلرکےنواےل‬ ‫آتی‪5‬ات‪:17‬‬
‫اورانیکراہںیماکےٹناھچبےنواولںاکایکااجنموہاتےہ۔اےسیولوگںوکآرختںیموجزساانتگھبوہیگ‬
‫اسیکیھباکیکلھجشیپیکیئگےہوجروےٹگنڑھکےرکدےنیوایلےہ۔‬
‫انیکانرمادیاکزمدیاحلشیپرکےتوہےئاتبایایگےہہکالہاامینسکرطحابرمادوہںےگ۔‬ ‫آتی‪18‬ات‪:23‬‬
‫اامیناوررفکےکفلتخماتنجئوکاثملےکذرہعیواحضایکایگےہ۔اکرفوںوکتمعنِدخاودنییکانرکشیرپ‬ ‫آتی‪ 24‬ات‪:34‬‬
‫ہبنتمایکایگےہاورالہاامینوکرکشزگاریاکرطہقیاتبایایگےہ۔‬
‫اربامیہہیلعاالسلمیکوہداعشیپیکیئگےہوجاتریخیاتیمہیکاحلمےہ۔وہاینپلسنوکرشکےسوفحمظ‬ ‫آتی‪35‬ات‪: 41‬‬
‫اوروتدیحرپاقمئرےنھکےکےیلاکیےباتبدلرےتھکےھت۔‬
‫اخہمتالکمےہسجںیمایقتماوراسےکذعاباکوہانلک ہشق اچنیھایگےہ۔‬ ‫آتی‪42‬ات‪:52‬‬

‫(آایت‪1‬ات‪)4‬‬ ‫زنولرقآناکدصقم‬
‫ِ‬
‫زنولرقآناکدصقمااسنونںوکادنریھوںےساکنلرکروینشںیمالانےہ۔‬
‫ِ‬ ‫‪‬‬
‫؀ﲺﺤ ﰬ ؂ڕﵽ ؁ﱤ ﰽﭐ ؀ﳅﮘ ﴀ ؀ﶼ ؁ﳍ ؀ﶋإﺃ شؤﴒ اٿ ؁ﳏ ﮳؀﮷ ؀ﲘۏ ؀ﲒﭐﺫ (‪)1‬‬
‫الر۔ اےیبنؐ!ہیاکیاتکبےہسجوکمہےناہمتریرطفانزلایکےہاتہکمتولوگںوکاترویکیںےساکنلرکروینشںیم‬

‫‪143‬‬
 ‫الؤانےکربیکوتقیفےس‪،‬اسدخاےکراےتسرپ‪،‬وجزربدتساوراینپذاتںیمآپومحمدےہ‬
‫‪ ‬رکنمنیوجد ایوکآرخترپرتحیجدےتیںیہوہرمگاہںیہاورانےکےیلابتیہےہ۔‬
‫‪ ‬رہروسلےناینپزابنںیمیہاغیپماچنہپای۔‬
‫(‪)4‬‬ ‫ﴝﳜ ؂جﮥ ﴂ خﮨﱉ ؁ﱘ ﳞﴒ ﰣﳱ ﰫ ﱼﺚ‬
‫مہےناانپاغیپمدےنیےکےیلبجیھبکوکیئروسلاجیھبےہ‪،‬اسےناینپوقمیہیکزابنںیماغیپمدایےہاتہکوہاںیہنایھچ‬
‫رطحوھکلرکابتاھجمسےئ۔‬

‫اترخیِاایبنءےکوحاےلےسروسولںیکاخمتفلرکےنواولںاکااجنم (آایت‪5‬ات‪)17‬‬
‫‪ ‬رضحتومٰیسؑوکیھبدہاتییکہکاینپوقموکادنریھوںےسروینشںیمالںیئاور’’اایماہلل‘‘ (اترخیےکقبسآومزوااعقت)‬
‫ےستحیصنرکںی۔‬
‫‪ ‬رضحت ومٰیسؑ اک ینب ارسالیئ وک اہلل یک امتم وتمعنں اور ااسحانت وک اید رےنھک اک مکح ابوصخلص رفوعن ےک ملظ و متس ےس اجنت اک‬
‫ااسحن۔‬
‫‪ ‬رابیناالعن‪:‬رکشرکوںیماورزایدہدوںاگ۔‬
‫ﴝ؁ؤ ؍‪؉‬ﴔ اۃ ﳓ ﰩێ ﱏدڷۆ ﴝﳓ ﵚێ ؁ﴘ ﯎؀ۤ ﶵڸﭖ (‪)7‬‬
‫رفکانتمعنرکو‬
‫اورایدروھک‪،‬اہمترےربےنربخداررکدایاھتہکارگرکشذگارونبےگوتںیممتوکاورزایدہونازوںاگاورارگ ِ‬
‫ےگوتریمیزساتہبتخسےہ۔‘‘‬
‫وقمونح‪،‬اعد‪،‬ومثداورانےکدعبیکوقومںےنیھب ِ‬
‫اغیپمراس تاکااکنررکےکوکشکواہبشتاکااہظرایک۔‬ ‫‪ِ ‬‬
‫‪ ‬روسولںوکدایکمھںدںی۔امہرےرپاےنذمبہںیمولٹآؤورہنالجونطرکدںیےگ۔‬
‫‪ ‬اےسیاکرفوںےکےیلدوزخاکذعاباورےنیپےکےیلپیپاوروہلدایاجےئاگ۔‬
‫‪ ‬روسولںےناذوتیںےکابووجدربصووتلکےساکمایل۔‬

‫الہِرفکانرمادوہںےگاورالہاامینابرماد (آایت‪18‬ات‪)31‬‬
‫‪ ‬بج ایقتم ےک روزہی ولگ اینپ دباامعویلں یک وہج ےس رگاتف ِرذعاب وہں ےگ وت دورسےےقبط ےک ولگ اینپ رمگایہ یک ذہم‬
‫داری اےنپ ےس ےلہپ ڑبے ولوگں اوراطیشن رپ ڈاںیل ےگ رگم ادرھ ےس وج اب ےلم اگ مت لقع رےتھک ےھت ‪ ،‬آںیھکن دنب رکےک‬
‫ویکںامہرےِشقندقمرپےلچ؟‬

‫‪144‬‬
 ‫‪ ‬اسھتیہانربمغیپوںیکراہرپےنلچواےلومنینمواصنیحلیکارخوویںاکایمویبںاکذرکیھبےہ۔‬

‫ہملکہبیطاورہملکہثیبخ(آایت‪24‬ات‪)27‬‬
‫‪ ‬قحوکاکیرمثآوررجشِہبیطسجیکڑجںیزنیمںیمرہگیاوراشںیخآامسنکتیلیھپوہیئںیہ۔‬
‫؂ﲷ ڏ ﰲ ﲣ‪ ؋‬؀ﲲ ﺽ ﵌ ﲴ ﴺﴱ ﱽ ؂ﱿ ؼ‪ ؄‬ﴤﴗﲭ ﰥ ؀ﲎﴩﭧﺫ ۜ﮶ ؃ﰇ ﰾ ﯏ شؤﴒ‬
‫(‪)25‬‬ ‫اﮂﺚ ﴝﰜ؍ ؀ﲲ ؀ﱕﺯﱊ ﲶﮗ ﲚ ؽﰻﴠﴔﭨ‬
‫ایکمتدےتھکیںیہنوہہکاہللےنۂملک ہبیطوکسکزیچےساثملدیےہ؟اسیکاثملایسیےہےسیجاکیایھچذاتاکدرتخسج‬
‫یکڑجزنیمںیمرہگییمجوہیئےہاوراشںیخآامسنکتیچنہپوہیئںیہ۔رہآنوہاےنپربےکمکحےساےنپلھپدےراہےہ‬
‫ہیاثمںیلاہللاسےیلداتی ےہہکولگانےسقبسںیل۔‬
‫‪ ‬ابلطاکیےبرمثرجشِہثیبخےکاسھتہیبشتدےرکدوونںےکرط ِزایحتاکرفقواحضایکےہ۔‬
‫ﴝﺻ ﵑ ﯄ ﴺﴱ ﯃ ‪؈‬﮿ ﴂ ﰡﯯ ؀ﱕجﮬ ﳚ ﱹ ﴂ ﴚ؀ئ (‪)26‬‬
‫اورۂملکہثیبخیکاثملاکیدبذاتدرتخ یکیسےہوجزنیمیکحطسےسااھکڑاکنیھپاجاتےہ‪،‬اسےکےیلوکیئااکحتسمںیہنےہ۔‬
‫وقلمکحمںیمد ایاورآرختںیماثتبدقیماکابثعےہ‬
‫ِ‬ ‫‪‬‬
‫‪ ،‬؀ﲲ ؀ﲅۖ ‪؄‬ﳯ؀ سﲡﱈ ؀ﰜ؃ ﰥ ؀﴿ﴰ ؀ﲁَ ﴝﰥ ؀ﱗﭯﴰﺆ ﴝﰤ ؀ﲲ ؀ﲔﺩ ﴝﲝ ؀ﲲ ﳚ ڞﴭ (‪)27‬‬

‫وقلاثتبیکاینبدرپ د ایاورآرخت‪،‬دوونںںیمابثتاطعرکاتےہ‪،‬اوراظوملںوکاہللاکٹھبداتیےہ‬
‫اامینالےنواولںوکاہللاکی ِ‬
‫اہللوکاایتخرےہوجہاےہرکے۔‬

‫رفکانتمعنرکےنواےلرشمنیکاکااجنم (آایت‪28‬ات‪)30‬‬
‫ِ‬
‫رفکانتمعنرکےنواےلرشمنیک‪،‬دوزخںیمالجےئاجںیئےگ۔‬
‫ِ‬ ‫‪‬‬

‫(آایت‪32‬ات‪)34‬‬
‫وتدیحِروبتیب۔اہللاعتٰیلیکےبامشروتمعنںیکایدداہیناورالہِاامینوکدہاایت‬
‫‪ ‬زنیم وآامسن یک قیلخت ‪ ،‬ابرش ےک اظنم ‪ ،‬دنمسروں ‪ ،‬وسرج ‪ ،‬ہادن ‪ ،‬دن رات یک ریخست‪ ،‬ارغلض امتم ااسنین رضورایت زدنیگ‬
‫اکوحاہلدےرکاہللاعتٰیلیکاطعرکدہںیتمعنایدرکاںیئ‪،‬اتہکاںیہنااسحسوہہکانےسرہبوروہےنےکدعبیسکاوریکرپشتس‬
‫سکدقرانرکشیاورےبااصنیفےہ‬

‫‪145‬‬
 ‫ﴝ‪ ّ؄‬ﴈ ﰽ ﳚ ﮛ ﱰﮅﺚ ﴝ؁ﴗ ﱊﴠ؀ ﭲ ؀ﲰ ﱎ ﭛﮊﺚ ؁ﴘ ؀ﱔڝﴔ ﷉ﳗ ﵗب (‪)34‬‬
‫سجےنوہ بھچکںیہمتدایوجمتےناماگن۔ارگمتاہللیکوتمعنںاکامشررکانہاوہوتںیہنرکےتکس۔تقیقحہیےہہکااسننڑبایہ‬
‫ےبااصنفاورانرکشاےہ‬

‫رضحتاربامیہؑیکداعںیئ (آایت‪35‬ات‪)41‬‬
‫‪ ‬اےنپ دنبۂ فینح ۔۔۔ رضحت اربامیہؑ ۔۔۔ اکذرکایکہک اکی وہ اھت ہک اس ےن دخا ےئ وادح یک البرشتک ریغے رپشتس یک‬
‫اخرطاےنپونطاورازعہوااقربوکوھچڑااورونطےسدوراکیوادیےبآبوایگہںیماسیکرپشتسےکےیلاکیرھگریمعت‬
‫ایکاورولوگںوکاسیکرطفاملئرکےنےکےیلاہللاعتٰیلےسداعںیئںیک۔‬
‫اٍ ؁۫ ؂ﱜ ﴂ ءحۀ ﯀؀ؖ ﳇ ؟ﴧ ذجﳂ ﯆ ؓ ؀ﺍﳔﺫ اٌ ﶐؀ ؀﵀ﴲ ﯳﰗ ؂ﴻﴵ ﴇ ؀ﳅﮗ‬
‫(‪)37‬‬ ‫ڛﴨ ؁ﱢ ﴝ؀جرﳻ ﴇ ؀ﶈؐ ﲚ ۤﴠﴔﭴ‬

‫رپورداگر‪،‬ںیمےناکیےبآبوایگہوادیںیماینپاوالدےکاکیےصحوکریتےرتحممرھگےکاپسالاسبایےہ۔رپورداگر‪،‬ہی‬
‫ںیم ےن اس ےیل ایک ےہ ہک ہی ولگ اہیں امنز اقمئ رکںی ‪ ،‬ذٰہلا وت ولوگں ےک دولں وک ان اک اتشمق انب اور اںیہن اھکےن وک لھپ‬
‫دے‪،‬اشدیہکہیرکشزگارںینب۔‬
‫‪ ‬اوراکیہیںیہہکرفکورشکیکوتملظںںیمرھگےوہےئاےنپااجنمےسےبربخںیہاحالہکنہیوخدوکاس اربامیہؑ یک‬
‫اوالداوراسیکتلمےکریپاؤںںیمےسےتھجمسںیہ۔‬
‫اسوسرت ںیمرضحتاربامیہؑیکوہداعںیئاخصوطررپذرکیکیئگںیہوجاوہنںےنتیباہللیکریمعتےکدعب‪:‬‬
‫(‪ )3‬اوروخداےنپاخدنانےکےیلیکںیھت۔‬ ‫(‪ )2‬اینپلسن‬ ‫(‪ )1‬الہِہکم‬
‫انداعؤںںیماوہنںےن‪:‬‬
‫(‪ )1‬انم (‪ )2‬رزق (‪ )3‬دولںےکالیمن (‪ )4‬ااقتماولصلۃ‬
‫(‪ )5‬اوررفغمتیکدروخاتسیکیھت۔‬
‫‪ ‬ا ؎ ؀ﯱ ﻬ ؀﵀ﴰ ﴝﴂ ءحۀﺣ اٌ ﴝﭯ ؙ﮾ﴩ (‪ )40‬اٌ ؀ﳝ ﳌ ﴝﺡ؀ﲃﻷﴝﺁﳢ ۟ﳖ‬
‫(‪)41‬‬ ‫ڸﳘ ؀ﶖ؍ﭸﺟ‬
‫اےریمےرپورداگر‪،‬ےھجمامنزاقمئرکےنواالانباورریمیاوالدےسیھب(اےسیولگااھٹوجہیاکمرکںی)رپورداگر‪،‬ریمیداع‬
‫لوبلرک۔رپورداگر‪،‬ےھجماورریمےوادلنیوکاور باامینالےنواولںوکاسدناعمفرکدویجیبجہکاسحباقمئوہاگ۔‬

‫‪146‬‬
 ‫ذعابایقتماکوہانلک ہشق‬
‫ِ‬ ‫(آایت‪42‬ات‪)52‬‬
‫ذعابایقتمےساِذنار۔‬
‫‪ ‬اظملرشمنیکوک ِ‬
‫‪ ‬ایقتمےکدناکرف‪ ،‬اکیاورد ایوی زدنیگیکدروخاتسرکںیےگ‪،‬نکیلاںیہندورساومعقںیہندایاجےئاگ۔‬
‫‪ ‬اہللاعتٰیلےکروسولںےسےئکےئگودعےےچسںیہ‪،‬وہانیکالخفورزیںیہنرکےاگ۔‬
‫‪ ‬ایقتمےکدنزنیماورآامسنیکلکشفلتخموہیگ۔‬
‫‪ ‬رجمنیمےکاہھتاپؤںزریجنوںںیمڑکجےاجںیئےگ۔‬
‫‪ ‬اتروکلاکابلسوہاگ۔‬
‫‪ ‬اوررہچےآگےساسلھجدےیئاجںیئےگ۔‬
‫‪ ‬لقعدنمولوگںوکربخ داررکےنےکےیلہیوسرتانزلیکیئگےہ‪،‬اتہکوہدیقعۂوتدیحاایتخررکںیل۔‬
‫(‪)52‬‬ ‫ﮎ؀ ﮖ ﺃﮗ ﴝﵛةﴠ؀ ٮ ﴝﶇ؀ ؂ے ﮓ ؁ﶠ ﴤ؀ﯼ ﴤﱇﯸ ؃ﴛﳇ؀ ؀ﱕﱝ‪؉‬‬
‫ہی اکی اغیپم ےہ بااسنونںےکےیل‪،‬اورہیاجیھبایگےہاسےیلہکانوکاسےکذرہعیےسربخداررکدایاجےئاوروہاجن‬
‫ںیلہک تقیقحںیمدخاسباکییہےہاوروہوجلقعرےتھکںیہوہوہشںیمآاجںیئ۔‬

‫‪147‬‬
 ‫(آایت‪)99:‬‬ ‫(یکم)‬ ‫وسرہارجحل‬ ‫‪15‬۔‬
‫راس تاورویحےسقلعتماہبشتوکدوررکاناورالٹھجےنواولںوکاسےکااجنمےسربخداررکانےہ۔‬ ‫رمزکیومضمن‪:‬‬
‫زامہنِزنول‬
‫اسوسرتاکزامہنِزنولیھبیکمدوراکآرخیزامہنےہ۔وسرہےکسپرظنمںیمدوزیچںیامنایںرظنآیتںیہاکیہیہکیبنﷺ وک‬
‫ہ‬
‫دوعتدےتیوہےئاکیدمتزگریکچےہاوراخمبطوقمیکلسلسمٹہدرھیم‪،‬اسزاء‪،‬زماتمحاورملظومتسیکدحوہیئگےہ۔‬
‫دورسے اینپ وقم ےک رفک اور زماتمح ےک اہپڑ وتڑےت وتڑےت یبن ﷺ ےکھت اج رےہ ںیہ اور دل یگتسکش یک تیفیک ابر ابر آپ رپ‬
‫لاریوہریہےہ‪،‬ےسجدھکیرکاہللاعتٰیلآپوکیلستدےرےہںیہاورآپیکتمہدنباھرےہںیہ۔‬
‫مظنالکم‬
‫دیہمت‪ ،‬رقآنیکاایتمزیاشنایبنوہیئےہ۔‬ ‫آتی‪:1‬‬
‫رکنمنیراس تےکاہبشتوارتعااضتاکوجابدایایگےہ۔‬ ‫آتی‪2‬ات‪:15‬‬
‫ِ‬
‫اجعابئت دقرت یک رطف ااشرہ ایک ایگ ےہ سج رپ وغر رکےن ےس ویح‪ ،‬راس ت اور رشح ےک ابرے ںیم‬ ‫آتی‪16‬ات‪:25‬‬
‫اہبشتاکازاہلوہاجاتےہ۔‬
‫اسیلبیکرمگایہاکوہواہعقشیپایکایگےہوجآدمیکقیلختےکوفراًدعبشیپآایاھت دوصداسےسہیواحض‬ ‫آتی‪ 26‬ات‪:44‬‬
‫رکان ےہ ہک وہاطیشن ےہ وج ااسنن وکرمگاہرکےن ےکدرےپ ےہ اورہب رثکت ولگ اس ےکدام رفبی‬
‫ںیم آ رےہ ںیہ۔ وہ ویح اور راس ت ےک ابرے ںیم ولوگں ےک دولں ںیم اہبشت ڈال رک ان وک راہ قح‬
‫ےسدوررانھکہااتہےہہجیتنہیہک وہاوراسےکااشرہرپےنلچواےل بمنہجںیم چنہرکرںیہےگ۔‬
‫ان ولوگں ےک رتہبنی ااجنم اک ذرک وہا ےہ وج اطیشن یک ابوتں ںیم ںیہن آےئ ہکلب اےنپ رب ےس ڈرےت‬ ‫آتی‪45‬ات‪: 48‬‬
‫رےہاوررشکاوراسیکانرفامینےساانتجبایک۔‬
‫اایبنیئاترخی ےک دنچوااعقتشیپ ےئک ےئگ ںیہ وج اس ابت رپدال ترکےت ںیہہکاہللےککیندنبوں‬ ‫آتی‪49‬ات‪:84‬‬
‫رپوتاسیکرںیتمحانزلوہیتںیہنکیلاسےکرسشکدنبوںرپاسےکذعاباکوکڑا رباتسےہ۔‬
‫اخہمت الکم ےہ سج ںیم یبن ﷺ اور ریپوان قح ےئلیک یلست اک اسامن یھب ےہ اور ہی دہاتی یھب ہک وج‬ ‫آتی‪85‬ات‪:99‬‬
‫ولگد ایرپیتسںیمرغقںیہانیکامدیدو توکرکشیکاگنہےسہندںیھکیہکلباسمیظعدو تیک‬
‫دقررکںیوجرقآنیکلکشںیماںیہناطعوہیئےہ۔‬

‫‪148‬‬
 ‫وسرہےکاضمنیماکالخہص‬
‫رقآنیکتمظعاکایبناوررکنمنیوکہہیبنت (آتی‪1‬ات‪)5‬‬
‫‪ ‬یبنﷺ وکنیکستویلستہیرقآناجبےئوخداکیواحضتجحےہ‪ ،‬ہییسکاخریجاشنینایزجعمہاکاتحمجںیہنےہ۔‬
‫‪ ‬وجولگاسوکآجالٹھجرےہںیہوتقآےئاگبجوہاینپدبیتخبرپاممترکںیےگ۔ انوکانےکاحلرپوھچڑدو‪،‬ہیدنچ‬
‫دناینپوخدرفاومویشںںیمنگمرہںیل۔‬

‫رکنمنیِراس تےکاہبشتوارتعااضتاورانےکوجاب (آایت‪6‬ات‪)18‬‬

‫‪ ‬افکرےکزجعمہےکاطمہبلاکوجابدایایگےہہکبجالمہکئآےتںیہوترھپوقمےکقحںیمآرخیہلصیفرکدایاجاتےہ‪،‬سج‬
‫اکوتقایھبںیہنآای۔‬
‫‪ ‬اکونہںاکالکمںیہن۔ہیاہللاکالکمےہسجیکافحتظوہوخدرکےاگ۔‬
‫؁ﴙ ‪ ٟ‬ړﱞ ؀ﲂﰺ ﴝ؁ﴙ ﱵ ﲈﴔ (‪" )9‬راہہیذرک‪،‬وتاسوکمہےنانزلایکےہاورمہوخداسےکابہگننںیہ"۔‬

‫‪ ‬ہیانیکویہتجحابزیےہسجےکذرہعیےلہپولگیھباایبنءیکذکتبیرکےترےہںیہ۔‬
‫‪ ‬ارگاںیہنآامسونںرپےلاجاشمدہہیھبرکوادایاجےئوتیھبہیںیہکےگہکمہرپاجدورکدایایگےہ۔‬
‫‪ ‬ارگوایعقاںیہنآایتیکرضورتےہوتزنیمںیمدنفتشیعمےکزخاےناورآامسنےسرزقدےنیوایلابرںیش‪،‬ہی ب‬
‫اہللاعتٰیلیکروبتیباوراہمتریزدنیگےکابدصقموہےنیک بےسڑبیآایتںیہ۔‬
‫‪ ‬نجایشنیطےساکنہھچکابںیتاحلصرکےتےھت‪،‬انیکراںیہدنبرکدییئگںیہ۔‬
‫‪ ‬اہمتریاخمتفلاساکھچکہناگبڑےکسیگ۔‬

‫آافیقاشنوینںرپوغررکےنیکدوعت (آتی‪19‬ات‪)25‬‬
‫‪ ‬اںیہندخاےکاطعرکدہ ِ‬
‫اظنمتشیعماورآافیقاشنوینںیکرطفوتہجدالیئیئگےہہکاشدیاسرپوغرورکفرکےکاسیکرطف‬
‫املئوہں۔‬
‫‪ ‬ہیداللئآامسونں‪،‬زونیمں‪،‬ہادناتسروں‪،‬اہپڑوںاوردیماونں‪،‬دنمسروںاوررہنوں‪،‬دروتخںاور رپدنوں یک وصرت‬
‫ںیمرہہگجےلیھپوہےئںیہ‪:‬‬
‫(‪)16‬‬ ‫‪ .1‬مہےنیہآامسنںیمربجانبےئاورد ےنھکواولںےکےیلاسوکاجسدای۔‬

‫‪149‬‬
 ‫‪ .2‬اورزنیموکیھبمہےنالیھپدایاوراسرپاہپڑرھکدےیاوراسںیمرہانم بزیچااگیئ۔ (‪)19‬‬
‫‪ .3‬مہیہاپینےسرھبیوہیئوہاںیئالچےتںیہاورمہیہآامسنےسابرشرباسےتںیہاورمہیہمتوکاساکاپینالپےتںیہاور‬
‫(‪)22‬‬ ‫متاساکزخاہنںیہنرےتھک۔‬
‫‪ .4‬ہیوہاںیئزہاروںنٹاپیناےنپدنکوھںرپااھٹےئرھپیتںیہ۔رھپاہجںاہللاعتٰیلاکمکحوہاتےہاےسرباسدیتیںیہ۔‬
‫ق ب‬
‫صۂۂآدمواسیلبےسقبسےنیلیکاتدیک (آایت‪26‬ات‪)44‬‬
‫ب‬
‫‪ ‬قصۂۂآدمواسیلبایبنرکےکاںیہناھجمسایایگہکاناکہیااکنرورمتداساطیشنیہیکرحتکیولیلضتیکوہجےسےہ۔‬
‫‪ ‬سجےناوالدآدموک(ںیہمت)رمگاہرکےنیکمسقاھکیئیھت۔ذٰہلاوہوہشےساکمںیل۔‬
‫‪ ‬اےنپدجِادجم(آدم)یکراہوھچڑرکدنمش(اطیشن)یکراہاایتخررکےکرادنۂابراگہِایہٰلہنںینب۔‬
‫ﯺﱊ ا؎ ۑ ؂ؘۜ ﵬذ‪ ٜ‬ﱼ ﰥ ؀ﱕجﮬ ﴝﵬﳉ٘ ؂ﰫﭶﺫ (‪ )39‬؁ﱘ ﯀ؗﰨ ﺷ ؀ﵰﭷ (‪)40‬‬
‫وہوبال’’ ریمےرب‪،‬اسیجوتےنےھجماکہبایایسرطحابںیمزنیمںیماِنےکےیل ے ے‬
‫درفلیۂںدیپارکےکان بوکاکہبدوں‬
‫اگ ‪،‬وساےئریتےاندنبوںےکںیہنجوتےنانںیمےساخصلرکایلوہ۔‘‘‬

‫(آایت‪45‬ات‪)50‬‬
‫اطیشنیکہاولںےسچبرکاورربیکانرفامینےسےنچبواولںےکِنسُحااجنماکایبن‬
‫‪ ‬نیقتمےکےیلتنجےکاباغتےکےمشچوہںےگ۔‬
‫‪ ‬واہںالسیقاورانموہاگ۔‬
‫‪ ‬ویتنجںےکونیسںےسہنیکدوررکدایاجےئاگاوروہدنلبرتسبوںرپآےنماسےنمںیھٹیبےگ۔‬
‫‪ ‬اسدایمئتنجںیمہننکھتوہیگہنےبنوکین۔‬
‫ذعابمیلع۔‬
‫‪ ‬اہللاےنپکیندنبوںےکےیلوفغرورمیحےہاوررسوشکںاورابویغںےکےیل ِ‬
‫اایبنیئاترخیےکوااعقت (آایت‪51‬ات‪)84‬‬
‫‪ ‬اایبنیئ اترخی ےس ادتسالل ہک کین دنبوں رپ اہلل اعتٰیل یک رںیتمح انزل وہیت ںیہ اور رسوشکں اکرشح ِ‬
‫وقم ولط وج اہمتری اعم‬
‫ااحصبرجحاکاسوہاگ۔‬
‫ِ‬ ‫زگراگوہںرپآابدیھتایتعنصہشیپ‬

‫‪150‬‬
 ‫ِ‬
‫دوعتوتدیحےکوحاےلےسیبنﷺ اورومنینموکدہاایت (آایت‪85‬ات‪)99‬‬
‫رقآنیک ِ‬
‫دوعتوتدیحشیپرکےنواولںےکےیلآھٹ (‪)8‬آداب‪:‬‬
‫‪ .1‬اخمنیفلےسرشافیہنولسکاورانےسدرزگرےیجیک۔‬
‫اتمعد اییکرطفآھکنااھٹرکیھبہندےیھکیوجمہےناورولوگںوکاطعیکےہ۔‬
‫ِ‬ ‫‪.2‬‬
‫‪ .3‬ومنینمےکاسھترنیمےساکمےیجیل۔‬
‫‪ .4‬دوعتاکیلعاالالعنااہظرےیجیک‪،‬وہیدویںےناےنپرقآن(ینعیوترات)ےکڑکٹےرکدےیئ۔اکیہصحاپھچےتدورسااظرہ‬
‫رکےت۔‬
‫ﴝﰘ ؁۫ ؂ؽ ؀ﵰۍ ؀ﺈﮨﺆ ﵤ ؂ڕﱞ ﯠ ؀ﺗﮩﺫ (‪ )90‬؀ﲅۖ ﯳ؀ ؀ﲟ‪؄‬ﴔ ﲵﮪ (‪)91‬‬
‫ہیایسرطحیکہیبنتےہیسیجمہےنانرفتہقرپدازوںیکرطفیجیھبیھت وہنجںےناےنپرقآنوکڑکٹےڑکٹےرکڈاالےہ۔‬
‫‪ .5‬رشموکںیکرپواہنےیجیک۔‬
‫‪ .6‬اخمنیفلیکدلآزارابوتںرپدلگنتہنےیجیک۔‬
‫‪ .7‬دمحےکاسھتحیبستےیجیکاوردجسہاجبالےیئ۔‬
‫‪ .8‬آرخیڑھگیکت(اثتبدقیمےکاسھت)اہللیکابعدتےیجیک۔‬

‫‪151‬‬
 ‫(آایت‪)128:‬‬ ‫‪16‬۔وسرہالحنل (یکم)‬
‫رمزکیومضمن‬
‫رشکےکابلطاوروتدیحےکربقحوہےنوکواحضرکاناوراسےلسلسںیماہللاعتٰیلیکوتمعنںاکااسحسدالانےہ۔‬
‫زامہنِزنول‬
‫وسرتےکادنرایسیاہشدںیتںیہنجےسہتپاتلچےہہکاسوسرتاکزامہنِزنولیھبیکمزدنیگاکآرخیدورےہ‪،‬اوراسیکاتدیئ‬
‫وسرتےکاعمادنازِایبنےسیھبوہیتےہ۔‬
‫مظنالکم‬ ‫ہ‬
‫جن ھج‬
‫دیہمتیںیہنجںیمرشموکںوک وڑےتوہےئویحیکرغضاوراکانئتیکقیلختاکدصقماتبایایگےہ۔‬ ‫‪1‬ات‪:3‬‬
‫اہللیکوتمعنںاکذرکوہاےہوجااسننوکوغرورکفیکدوعتدےتیںیہاوراےنپنسحمیقیقحاکااسحسدلںیمدیپارکےتںیہ۔‬ ‫‪4‬ات‪:18‬‬
‫رشکیکرتددیرکےتوہےئرشمنیکےکااجنمدبوکاورنیقتمےکااجنماکذترکہایکایگےہ۔‬ ‫‪19‬ات‪:32‬‬
‫رکنمنیےکضعبارتعااضتاکوجابدایایگےہ۔‬ ‫‪33‬ات‪:40‬‬
‫اہللیکراہںیمرجہترکےنواولںوکوخربخشیدییئگےہ۔‬ ‫‪:42,41‬‬
‫اوررکنمنیوکہیبنت۔‬ ‫وبنتےکقلعتمرضوریواض‬ ‫‪43‬ات‪:47‬‬
‫وتدیحےکداللئاوررشکیکرتددی۔‬ ‫‪48‬ات‪:60‬‬
‫رکنمنیےکضعباہبشتیکرتددییکیئگےہ۔‬ ‫‪61‬ات‪:65‬‬
‫اہللیکوتمعنںاکذرکرکےکرشمنیکےکریمضوکدیباررکےناکاسامنایکایگےہ۔‬ ‫‪66‬ات‪:83‬‬
‫‪84‬ات‪ :89‬انآایتںیمآاگہایک ایگےہہکایقتمےکدنبجرشموکںاوراکرفوںیک یشیوہیگوتاناکایکاحلوہاگ۔‬
‫دنبوںےکوقحقیکادایگیئ‪،‬رباویئںےسرپزیہاوراپزیکہزدنیگزگارےنیکرتبیغدییئگےہ‬ ‫‪90‬ات‪:97‬‬
‫‪98‬ات‪ :105‬اطیشنےسانپہامےنگنیکدہاتیےہویکہکنوہںیہنہااتہہکولگرقآنوکحیحصرطہقیرپںیھجمساسےئلوہوکشکواہبشتدیپا‬
‫رکاتراتہےہ۔ رکنمنیےکاہبشتدرالصاطیشنیہیکووسہسادنازیاکہجیتنںیہ۔‬
‫‪106‬ات‪ :111‬ولظممالہِاامینوکیلستاورانرپملظڈاھےنواولںوکودیع۔‬
‫‪112‬ات‪ :114‬الہہکمےکےیلاکییتسبیکاثملسجےنانرکشییک۔اہللاعتٰیلاکرکشزگارےننبیکدہاتی۔‬
‫‪115‬ات‪:119‬انآایتںیم ہیدہاتیہکرشکاورومہرپیتسںیمالتبموہرکاہللیکالحلرہھٹایئوہیئزیچوں رشمکرہزگہنےھت۔‬

‫‪152‬‬
 ‫‪120‬ات‪ :123‬اربامیہؑیکریستےکاسولہپوکشیپایکایگےہہکوہومدحاوررکشزگارےھت۔رشمکرہزگہنےھت۔‬
‫یکیئگےہہکتبسانمےناکمکحرصفوہیدوکانےکاالتخفںیمڑپےنیکوہجےسدایایگاھت۔‬ ‫‪ :124‬اسآتی ںیمواض‬
‫‪125‬ات‪ :128‬یبنﷺ اورالہاامینوکھچکدہاںیتیدییئگںیہ۔‬

‫ویحیکرغضواغتیاوراہللاعتٰیلیکوتمعنںاکایبن (آایت‪1:‬ات‪)21‬‬
‫رقبایقتماکذرکےہ‪،‬رھپویحوکاثتبایکایگےہسجےسرشمکااکنررکےتےھت۔‬
‫وسرتیکادتباء ِ‬
‫رھپاہللاعتٰیلیکوتمعنںےکایبناکہلسلسرشوعوہاجاتےہ‪:‬ہک‬
‫اورآامسنوکتھچانبای‬ ‫‪2‬۔‬ ‫اسےنزنیموکرفش‪،‬‬ ‫‪.1‬‬
‫ااسننوکےفطنےسدیپاایک۔‬ ‫‪3‬۔‬
‫وچاپےئدیپاےیک۔نجںیمفلتخمانمعفیھبںیہاوروہاےنپامکلےکےیلرخفوامجلاکابثعیھبوہےتںیہ۔‬ ‫‪4‬۔‬
‫وھگڑے‪،‬رچخاوردگےھدیپاےیکوجابرربداریےکاکمیھبآےتںیہاورانںیمروقناورزتنییھبوہیتےہ۔‬ ‫‪5‬۔‬
‫ابرشویہرباساتےہ۔‬ ‫‪6‬۔‬
‫اسابرشےسزوتین‪،‬وجھکر‪،‬اوگنراوردورسےتہباسرےویمہاجتاورےلغویہدیپارکاتےہ۔‬ ‫‪7‬۔‬
‫راتاوردن‪،‬وسرجاورہادنوکایسےنااسننےکےیلدختمںیماگلراھکےہ۔‬ ‫‪8‬۔‬
‫درایؤںےساتزہوگتشاورزویرویہایہمرکاتےہ۔‬ ‫‪9‬۔‬
‫‪10‬۔ دنمسرںیماہجزاورایتشکںایسےکمکحےسرواںدواںںیہ۔‬
‫ہیاورانیسیجںیتمعنذرکرکےنےکدعباہللاعتٰیلاجبوطررپرفامےتںیہ‪:‬‬
‫(‪)18‬‬ ‫ﴝ؁ﴗ ﱊﴠ؀ ﭲ ؀ﲰ ﱎ ﭛﮊﺚ ؁ﴘ ؀ﲱ ﴎب خﭞ‬
‫ایکمتوہشںیمںیہنآےت؟ارگمتاہللیکوتمعنںوکاننگہاوہوتنگںیہنےتکس‪،‬تقیقحہیےہہکوہڑبایہ درزگررکےنواال‬
‫اوررمیحےہ‪.‬‬
‫رشکیکرتددی‪،‬رشمنیکےک ِ‬
‫ااجنمدباورنیقتمےکنسحِااجنماکایبن(آایت‪23:‬ات‪)34‬‬
‫‪ ‬رکنمنیضحماینپڑبایئےکزمعںیمہیابتامےننوکایترںیہن۔‬
‫‪ ‬نکیلوہاےنپانگوہںاوردورسوںوکرمگاہرکےنےکانگوہںیکوہجےسدورہےذعابےسدوہاروہںےگ۔‬
‫‪ ‬وہد ایںیمیھباناکموہےنواےلںیہاورآرختںیمیھب‪،‬اہجںہیزموعہموبعمدانےکھچکاکمہنآںیکسےگ۔‬

‫‪153‬‬
 ‫‪ ‬اںیہنروسایئااھٹانڑپےیگ۔اورمنہجاکادنینھاننبڑپےاگ۔‬
‫‪ ‬انےکاقمےلبںیماساتکبرپاامینالےناوراسرپلمعرکےنواےلواہںاِرکامواِزعازاپںیئےگ۔‬

‫رکنمنیےکضعبارتعااضتاکوجاب (آایت‪35:‬ات‪)40‬‬
‫‪ ‬رشموکںاکہیذعرِگنلہکامہرارشکآرخاہللاعتٰیلیکتیشمےکریغبےسیکوہاتکسےہ۔‬
‫‪ ‬ےلہپولوگں ےنیھبیہیذعررتااشاھت۔احالہکناہللاعتٰیلےنااسنونںوکاسرمگایہےساچبےنےکےیلیہاایبنءاکہلسلساقمئایک‬
‫اھت۔‬
‫‪ ‬رہروسلاکنشماہللاعتٰیلیکابعدتاورلاوغتاکااکنرےہ۔‬
‫(‪)36‬‬ ‫ﴝﲞ ﰿ ﰦ ﰽ ؃ﻭ خﮨﱓ ؂ﴒ ؀﯇ﴛ؀ ؀ﲱ ﴝ؀﯁؀ ؀ﶺﳮؒ‬
‫مہےنرہاتمںیماکیروسلجیھبدای‪،‬اوراسےکذرہعیےس بوکربخداررکدایہک’’ اہللیکدنبیگرکواورلاوغتیکدنبیگ‬
‫ےسوچب۔‬
‫‪ ‬رگماںیہندہاتیےسیکےلم۔وہوپریدشتےسایقتمےکرکنمںیہ۔‬

‫(آایت‪)41,42‬‬ ‫اہللیکراہںیمرجہترکےنواولںوکوخربخشی‬
‫‪ ‬ایقتمآرکرےہیگ۔ھچکوخشبیصنولوگںےناسدہاتیِ رشتعیوکلوبلایکاوراسرپملظاہس‪،‬الجونطوہےئرگم‬
‫ااقتستمےساکمایلاوراےنپربرپوتلکایک۔‬

‫اوررکنمنیوکہیبنت (آایت‪43:‬ات‪)50‬‬ ‫وبنتےکقلعتمرضوریواض‬

‫‪ ‬ارگآپےکرشبوہےنیکوہجےساںیہنآپیکوبنتےسااکنرےہوتالہاتکبےسمولعمرکںی۔اایبنءوروسلہشیمہااسنونں‬
‫ںیمےسیہآےتںیہ۔‬
‫‪،‬دمحمﷺ اکاکمےہ۔‬ ‫رقآندیجمیکرشتحیاورواض‬
‫ِ‬ ‫‪‬‬
‫ﴝ؂ڕﵲ ؁ﱤ ؀ﲂﰺ ﵙ ﲶﮗ ﳚ ﮾ﱊ ؁ﱢ ﴝﲚ ڜﴠﴔﭻ (‪)44‬‬
‫ابہیذرکمترپانزلایکےہاتہکمتولوگںےکاسےنماسمیلعتیکرشتحیووتحیضرکےتاجؤوجانےکےیلااترییئگےہ‪،‬اور‬
‫اتہکولگ(وخدیھب)وغرورکفرکںی۔‬
‫‪ ‬اکرفاےسیذعر‪،‬ااکنریکاخرطرتاےتشںیہ۔ وہہبنتمرںیہہکیسکوتقیھبوہاہللیکرگتفںیمآےتکسںیہ۔ اںیہنڈلیھرصف‬
‫اہللیکرہمابینےسیلموہیئےہ۔‬

‫‪154‬‬
 ‫ارگاہللہااتہوتاکانئتیکدورسیولخمقیکرطحوبجمرِضحمانبداتیرھپااسننیکایکاجملہکوہاسےکااکحمیکاپدنبی‬ ‫‪‬‬
‫ہنرکات۔‬

‫رشمنیکےکاہبشتیکرتددی (آایت‪51:‬ات‪)64‬‬
‫ہ‬
‫ثتی(دووبعمدوں)ےسعنمرکےتوہےئاتبایہک‪:‬‬
‫‪ ‬بجوپریاکانئتںیمایساکمکحلچراہےہوترھپااسننوکاسےسااکنرویکں؟‬
‫‪ ‬رھپااسننیکجکرکفیوکواحضایکہکبجاےسدھکاتچنہپےہوترصفدخایکداہیئداتیےہ۔رگمبجااھچوتقآاتےہوتدخاےک‬
‫اسھتاےسدورسوںیکربتکوادمادوصتررکےناتگلےہ۔‬
‫ﴝﳚ ہ ﴈ ﭜ ﯃ ؀ﲰ ۏ ؁ؠ؀ ﻕ ؀ﳤ ﯴﱠ ڔﴠﴔ (‪)53‬ۏ ؁ؠ؀ ﴻ ؀ﷃ ﯊ ؁ؠ؀ ﰎﭳ ﳫ ڍٿ‬
‫(‪)54‬‬ ‫ۣﱇﴔﮅﺫ‬
‫متوکوجتمعنیھباحلصےہاہللیہیکرطفےسےہ۔رھپبجوکیئتخسوتقمترپآاتےہوتمتولگوخداینپرفایدںیےلرک‬
‫ایس یک رطفدوڑےت وہ۔رگم بجاہللاسوتقوکاٹلداتیےہوتاکیکیمتںیمےساکیرگوہاےنپربےکاسھتدورسوںوک‬
‫(اسرہمابینےکرکشےیںیم)رشکیرکےناتگلےہ۔‬
‫‪ ‬ریحاننکابتہیےہہکیٹیبوکاےنپےیلوتولگاعرےتھجمسںیہرگمدخایکایٹیبںرقاردےتیوہےئانیکلقعرپرپدہڑپاجاتےہ‬
‫‪ ‬ان اک ہی رشک ملظ ےہ وج اقِلب رگتف ےہ رگم اہلل اعتٰیل ےن اںیہن اکی رقمرہ دمت کت تلہم دے ر یھک ےہ ہی ہلئسم واحض‬
‫ذعابامیلینیقیےہ‬
‫رکےنےکےیلمہےنہیرقآنانزلایکےہ۔ارگرھپیھبںیہنامںینےگوترھپانےکےیل ِ‬
‫‪ ‬رقآنومونمںےکےیلدہاتیاوررتمحےہ۔‬
‫(‪)64‬‬ ‫ﴝﳜ ﱞ ﯛ ؀ﲧ ؁ﱘ ﵙ ﱻ ؀ﲅﴥ ؀ﯰ؀ ﯼﺫ ﴝﮌﴥ ﴤاﭿ ﲢﳕ ۣﳭﴔ‬
‫مہےنہیاتکبمترپاسےیلانزلیکےہہکمتاناالتخافتیکتقیقحانرپوھکلدونجںیمہیڑپےوہےئںیہ۔‬
‫ہیاتکبرامنہیئاوررتمحنبرکارتیےہانولوگںےکےیلوجاےسامنںیل۔‬

‫اہللاعتٰیلیکوتمعنںاکایبن (آایت‪65:‬ات‪)85‬‬
‫‪ ‬ان ِ‬
‫آایتایہٰلوکایبنایکہکنجےسہنرصفدخاےئوادحیکااسننرپوتمعنںاکااہظروہاتےہہکلبایقتماورآرختاکیھب۔‬
‫‪ ‬اظبرہ رمدہ زنیم رپ ابرش ےک ےٹنیھچ ڑپےت یہ اس ںیم ز دنیگ آاجیت ےہ اور ابناتت اےنگ یتگل ےہ ۔ وت ااسنین روح وص ِر ایحت‬
‫وھپ ہ ےتکنیہویکںدوابرہینامینابلدہںیہنس نیتکس؟‬

‫‪155‬‬
‫‪ ‬دودھدےنیواےلاجونروںےکمسجںیموگربواشیپب‪،‬ےسیجظیلغومادےکولہپہبولہپاصفوافشفاوراپزیکہدودھےکےمشچ۔‬
‫‪ ‬ہیاوگنروںاوروجھکروںےکلھپ۔‬
‫‪ ‬دہشاسیجریشںیوافششخبوجرہسجاکاکراخہناکیومعمیلیسیھکمےکمسجںیماگلدای۔‬
‫‪ ‬ااسنینرمع ےک ہیدور ۔۔ نپچب‪ ،‬وجایناورڑباھاپ۔۔ بوسےنچ‪،‬ےنھجمسواولںاورربعتڑکپےنواولںےکےیلاہللاعتٰیلےکالب‬
‫ااقحتسقوبعدتیےکہنموبےتلوشادہںیہ۔‬
‫ِ‬ ‫رشتکریغے‬
‫‪ ‬لسنااسنینےکۂلسلساازاشئرپیہوغررکںیل۔‬
‫‪ ‬ایک ابیھبانوتمعنںےسااکنراورےبسبولخمقیکرپشتساکوکیئوجازےہ؟‬
‫اناکہیرشکاےسییہریغوقعملےہ۔ےسیج‪:‬‬
‫‪ ‬اکیےبسبوےبدقمورالغموکاکیآزادودرایدلااسننےکرباربرقاردایاجےئ۔‬
‫‪ ‬ایاکیوگےگن‪،‬رہبےاوراناکرہصخشوکاکیراتسرواوردعلرپور صخشےکرباربرہھٹاایاجےئ۔‬
‫دنمرہجذلیرپوغرورکفیکدوعت‪:‬‬
‫‪ ‬اکیاندانےچباکاکیداانوانیبااسننکتاراقتء‬
‫‪ ‬اضفؤںںیماڑےترپدنے‬
‫‪ ‬ااسننیکراہشئےکےیلایہمرکدہیکلہواھبریراہشئاگںیہ‬
‫‪ ‬اسہیداردرتخ‬
‫‪ ‬ااسنونںاکاعماوریگنجابلس‪،‬ہی بایساہللیکںیتمعنںیہ۔‬
‫‪ ‬ان بوکاجےتنوہےئارگرھپیھبدخاےئوادحیکدنبیگےسااکنرےہوترھپاسدنےکذعابےکےیلایتروہاجؤبجہن‬
‫‪ ‬وکیئتلہمےلمیگاورہنوکیئراعتی۔‬

‫ایقتمےکدنرشموکںاوراکرفوںاکاحل (آایت‪86 :‬ات‪)89‬‬

‫‪ ‬زموعہموبعمدوںےکقلعتماتبایہکاحمہبسےکدنمتانوکازلامدوےگرگموہاصفااکنررکدںیےگ۔‬
‫‪ ‬رہباحلدورسوںوکرمگاہرہھٹاےنواےلاسذہمداریےسچبہناپںیئےگ۔‬
‫‪ ‬ویکہکن رہ اتم ںیم اکیاہشدتدےنیواال وموجد وہاگ اور انولوگںرپآپ اشدہ وہ ں ےگ ۔ نج رپ رتمح‪،‬دہاتی اوروخش‬
‫ربخویںیکاحلمہیاتکبااترییئگ۔وجویکینںیکنیقلترکیتےہ۔‬

‫‪156‬‬
 ‫(آایت‪90‬ات‪)92‬‬
‫دنبوںےکوقحقیکادایگیئ‪،‬رباویئںےسرپزیہاوراپزیکہزدنیگزگارےناکمکح‬
‫ب‬
‫صریمح۔‬
‫( ‪ )3‬ۂ‬ ‫(‪)2‬ااسحن‬ ‫(‪)1‬دعل‬ ‫اہللنیتابوتںاکمکحداتیےہ۔‬
‫(‪)3‬یغب۔‬ ‫(‪)2‬رکنمات‬ ‫اہللنیتابوتںےسعنمرکاتےہ۔ (‪)1‬احفیش‬
‫؁ﴘ ؀ﲱ قﳴ سﴇﱈ ﴝ؀ﱔﰑﴒ ﴝ؁بﻘ ؟ﴥ ؀ﲟۥ ﴝت ﯦ ؀﷋ﴩ ﴝ؀ﺋ ﴝ؀ﶊﺆ ﱛ ﲛ‬
‫ګﰻﴠﴔ(‪)90‬‬
‫ب‬
‫ص ریمحاکمکحداتیےہاوردبیوےبایحیئاورملظ وزایدیتےسعنمرکاتےہ۔وہںیہمتتحیصنرکات‬
‫اہللدعلاورااسحناور ۂ‬
‫ےہاتہکمتقبسول۔‬
‫‪ ‬ںیمسقہنوتڑواہللاعتٰیلےکدہعاورااسنونںےکدہعوپرےرکو۔‬
‫‪ ‬نکیل ان دہاایت رپ لمع رکےن واےل یھبک رغّے ںیم آرک اس ڑبایھ یک رطح اےنپ ےیک رکاےئ رپ اپین ہنریھپںیلوجاےنپَک‬
‫اتکےئوستوکوخدیہاپرہاپرہرکدیتیوہ۔‬

‫(آایت‪93‬ات‪)110‬‬ ‫رقآندیجمیکوصخایصت‪،‬الہِاامینوکیلستاورملظڈاھےنواولںوکودیع‬
‫ِ‬
‫‪ ‬ہیاتکبرباویئںےسرویتک‪،‬ویکینںاکمکحدیتیےہ۔‬
‫‪ ‬اسرپلمعرکےنےسد ایںیماپزیکہزدنیگاورآرختںیمرتہبنیزجایتلمےہ۔‬
‫‪ ‬رضورتےکاطمقباسںیمیلہپاتکوبںےس فلتخمااکحمیھبدےیےئگ۔‬
‫‪ ‬اسےکالےنواےلروحادقلسیھبانیمںیہ۔‬
‫‪ ‬ہینیعقحاورالہِاامینےکےیلاثتبدقیماکابثعےہ‬
‫‪ ‬اوررفامربنداروںےکےیلدہاتیاوروخربخشیےہ۔‬
‫ﰘ ړﱵ ةﴠﯜ ؀ﴮﮗ ﴂ خڻ سﱯ ﵕ ؀ﲅۖ ‪؄‬ﳯ؀ ﴝﮌﴥ ﴤۡﴥ ﺂ (‪)102‬‬
‫انےسوہکہکاےسوتروحادقلسےن کیھٹکیھٹریمےربیکرطفےسدتبرجیانزلایکےہاتہکاامینالےنواولںےک‬
‫اامینہتخپرکےاوررفامربنداروںوکزدنیگےکاعمالمتںیمدیسیھراہاتبےئاوراںیہنالفحواعسدتیکوخربخشی دے۔‬
‫‪ ‬سجصخشیکرطفمتوسنمبرکےتوہہکوہدمحمﷺ وکہیالکماھکساتےہاسیکا ینپزابنوتیمجعےہ‪،‬وہاسرطحیکرعیب‬
‫نیبمرپےسیکاقدروہاتکسےہ۔‬

‫‪157‬‬
‫لوبلقح‬
‫حد ای یکوہجےس ِ‬
‫‪ ‬درالص اےسی ولگ ‪ ،‬آرخت ےک اقمہلبںیمد ایوکرتحیجدےنییکوہجےساخمتفلرکرےہںیہاور ِّ‬
‫یکالصتیحوھکےکچںیہ۔‬
‫آﲤ صﮐ ؀ﺦ؀ ؀﴿ﴲ ؀ﲁَ ﯠ ؀ﱗﭯﴰﺫ ﴝ؂ﴘ ؀ﲱ ﱎ ٺﴥ ؀ﲡﳖ ؀ﲨۖ (‪)107‬؃ﴛﳒ ؀ﲅۖ َ ؀ﲲ ﯡ‬
‫(‪)108‬‬ ‫ﰝټ ﴝﱙ ﴝ؂ڢإﮐﺆ ﴝ؃ﴛﳒ ﮑ ؀ﵧﴔ﮻‬
‫ہی اس ےیل ہک اوہنں ےن آرخت ےک اقمہلب ںیم د ای یک زدنیگ وک دنسپ رک ایل ‪ ،‬اور اہلل اک اقدعہ ےہ ہک وہ ان ولوگں وک راہِ اجنت‬
‫ںیہن داھکات وج اس یک تمعن اک رفکان رکںی۔ہی وہ ولگ ںیہ نج ےک ِدولں اور اکونں اور آوھکنں رپ اہلل ےن رہم اگل دی ےہ۔ ہی‬
‫تلفغںیمڈوبےکچںیہ۔‬
‫‪ ‬ےبکشاساتکبےکامےننواولںوکاےسیرکنمنیےکاہوھتںڑبیآزاموشئںےسزگرانڑپاتےہ‬
‫‪ ‬رگمہیآزامںیشئانےکےیلرفغمتورتمحاکابثعوہںیگ۔‬

‫(آایت‪111‬ات‪)124‬‬ ‫افکروکہیبنتاوراوسۂاربایمیہیکریپویاکمکح‬
‫‪ ‬آوسدہ احل افکر وک ہبنتم ایک ےہ ہک وہ اہلل یک وتمعنں ںیم دموہش وہ رک قح ےس ا اکنر ہن رکںی ۔ ورہن اہلل اعتٰیل اںیہن افےق اور‬
‫وخفںیمالتبمیھبرکاتکسےہ۔‬
‫‪ ‬اہللاعتٰیلیکانوتمعنںےساافتسدہرکواوراسرپرکشاجبالؤ۔اوررصفاسیکدنچ رحامرکدہاایشءےسرپزیہرکو۔‬
‫ﴧ؀ ﳽ اذﴨ ؀ﲲ ﷀ ﲲﺕ ﴤ؀ﻱﴠ؀ ﭗ ؀ﲰ ؁ﴗ ﰯ ؁مﮅ ڦﴠﴔ (‪)114‬‬
‫سپاےولوگ!اہللےنوجھچکالحلاوراپکرزقمتوکاشخبےہاےساھکؤاوراہللےکااسحناکرکشادارکو۔ارگمتوایعقایسیک‬
‫دنبیگرکےنواےلوہ۔ ہکلبرضحتاربامیہیکرطح ًۃیلکاسےکدنبےنبرکروہ۔‬
‫‪ ‬اینپاییسکاوریکرمیضےسانرحمامتاکدارئہوعیسہنرکو۔وہیدااسیرکےکاساکااجنمدھکیےکچںیہ۔‬
‫‪ ‬رضحتاربامیہیکرطحًاتیلکاہللےکدنبےنبرکروہاوریبنﷺ وکمکحہکرضحتاربامیہؑےکراےتسرپولچ۔‬

‫(آایت‪125‬ات‪)128‬‬ ‫املسمونںےکےیلدوعتےکآداب‬
‫ا ُ ْدعُ اِلی َس ِب ْی ِل َر ِبـ َ‬
‫ک۔‬
‫ِبا لْ ِحک َْم ِۃ ۔‬
‫َوا ل َْم ْو ِع َظ ِۃ ا لْ َح َس َن ِۃ ۔‬
‫َو َجا ِد ْل ُھ ْم ِبا لَتِیْ ھ ِیَ ا َ ْح َس ُن ۔‬
‫‪ .1‬اہللیکرطفالبےیئ۔‬
‫‪ .2‬تمکحےکاسھتدوعتدےیجی۔‬
‫‪ .3‬دمعہتحیصنےکاسھتدوعتدےیجی۔‬
‫‪ .4‬رتہبنینسحِاالخقےسابمہثحےیجیک۔‬

‫‪158‬‬
 ‫َو اِ ْن عَاقَبْ ُتم ف ََعاقِ ُب ْوا ِب ِمثْ ِل َما ُعوقِبْ ُت ْم ِب ٖہ‬ ‫‪ .5‬ربایئاکدبہلایلاجاتکسےہ۔‬
‫‪ .6‬نکیلدایعےکےیلدبےلےکاجبےئ‪،‬ربصزایدہرتہبےہ۔ َو لَئِ ْن َصبَ ْرت ُ ْم َل ُھ َو َخ ْی ٌر لِلصبِ ِر ْی َن ۔‬
‫ک اِ لا َ ِباﷲِ‬
‫َوا ْصبِ ْر َو َما َص ْب ُر َ‬ ‫ربصاجنمبناہللوہاتےہ۔‬
‫َول َا ت َ ْح َز ْن عَل َْی ِھ ْم ۔‬ ‫‪ .7‬افکریکہاولںرپرجنہنےیجیک۔‬
‫ک فِیْ َض ْی ٍق ِممَا َی ْمک ُُر ْو َن۔‬
‫َول َا ت َ ُ‬ ‫‪ .8‬افکریکہاولںرپدلگنتہنوہں۔‬
‫‪ .9‬اہللیکدمداوراتدیئ‪،‬نسحماوریقتمارفادےکاسھتوہیتےہ۔‬
‫اِ َن اﷲَ َم َع ال َ ِذ ْی َن ا تَق َْوا َو ال َ ِذ ْی َن ُھ ْم ُم ْح ِس ُن َ‬
‫ون۔‬

‫‪159‬‬
 ‫‪17‬۔وسرہاالرسا‪/‬ینبارسالیئ (یکم) (آایت‪)111:‬‬
‫رمزکیومضمن‬
‫ینبارسالیئاورینبالیعٰمس(رشمنیکرعب)دوونںوکہبنتمرکانےہہکدجسمرحاماوردجسماٰیصقدوونںوکاسیبنﷺےکوحاہل‬
‫رکےناکہلصیفایکایگےہ۔ارگمتاینپرسیشکےسابزںیہنآےئاورامہرےروسلےسرکٹیلوتایدروھکاہللاکاتزایہنمترپربسرکرےہ‬
‫اگ۔ارگانلھبنسہاےتہوہوتیبنیکراہںیمراکوںیٹدیپارکےنےکاجبےئانامیلعتتوکلوبلرکولوجاسرپانزلیکیئگںیہ۔‬
‫زامہنِزنول‬
‫یلہپآتیےسہتپاتلچےہہکہیوسرترعماجےکومعقرپانزلوہیئرعماجاکواہعقدحثیوریستیکارثکرواتیےکاطمقب‬
‫رجہتےساکیاسلےلہپشیپآایاھت‪،‬اسےیلہیوسرتیھبایہنوسروتںںیمےسوجیکمزدنیگےکآرخیدورںیمانزلوہںیئ۔‬
‫مظنالکم‬
‫آاغزرعماجےکواہعقےسوہاےہسجںیمہیااشرہرمضمےہہکدجسمرحاماوردجسماٰیصقدوونںرپیبناوراسےک‬
‫ریپوؤںاکہبلغوہےنواالےہ۔‬
‫دجسماٰیصقےکقلعتےسینبارسالیئوکانیکاترخیےکربعتآومزوااعقتانسرکہبنتمرکدایایگےہ۔‬ ‫‪2‬ات‪:8‬‬
‫رقآنیکدوعتوکشیپایکایگےہ۔‬ ‫‪9‬ات‪:22‬‬
‫رابینامیلعتتایبنوہیئںیہوجااسننےکرکداروکونساریتںیہاوراسےکربےساساکقلعتاوتساررکیتںیہ۔‬ ‫‪23‬ات‪:39‬‬
‫رکنمنیےکاہبشتوارتعااضتاکوجابدایایگےہ۔‬ ‫‪40‬ات‪:60‬‬
‫اسیلبےکاسواہعقوکشیپ ایکایگےہہکاسےنآدموکدجسہرکےنےسااکنررکےکینبونعااسننےکاسھتدینم‬ ‫‪61‬ات‪:65‬‬
‫رکیلےہاوراےسرمگاہرکےنیک اھٹنیلےہاورویہآجولوگںوکرقآنےسرفنتمرکراہےہ۔رضوریےہہکولگ‬
‫اےنپدنمشےسوچانکرںیہ۔‬
‫وتدیحاورآرختاکنیقیدیپارکےنوایلابںیتشیپیکیئگںیہ۔‬ ‫‪66‬ات‪:72‬‬
‫یبنﷺ وکاتدیکہکآپاخموتفلںےکوطافنےسزگرےتوہےئراہِقحرپوبضمیطےکاسھتےمجرںیہ۔‬ ‫‪73‬ات‪:77‬‬
‫غہل ب‬
‫امنزیکاتدیک‪،‬رجہتیکرطفااشرہہکرقنعبیہیواہعقشیپآےنواالےہ‪ ،‬ب ۂۂقحیکاشبرتاوراظوملںوکہیبنت۔‬ ‫‪78‬ات‪:82‬‬
‫‪83‬ات‪ :100‬ااسننےکطلغرطزلمعرپرگتفاوررکنمنیےکارتعااضتےکوجاابت۔‬
‫ہکزجعماتوکدھکیےنیلےکابووجدرفوعناامینںیہنالایاور‬ ‫‪101‬ات‪ :104‬ومٰیسہیلعاالسلمےکزجعماتاکذرکاورہیواض‬

‫‪160‬‬
 ‫ابآلرخاسرپذعابوٹٹڑپا۔‬
‫ب‬
‫اختالکمےہسجںیمدخاوکاکپرےنےکآدابوکوحلمظرےنھکاوراسیکتمظعوربکاییئایبنرکےنیکدہاتییک‬
‫ۂ‬ ‫‪105‬ات‪:111‬‬
‫یئگےہ۔‬
‫وسرہ اک آاغز اس ابت ےس وہا اھت ہک اہلل ےئلیک اپیک ےہ اور ااتتخم اس ابت رپ وہا ےہ ہک وہاہنتی اب تمظع یتسہ ےہ ذٰہلا‬
‫اسیکربکاییئایبنرکو۔‬

‫واہعقارساءاکدصقم (آتی‪)1‬‬
‫(‪ ’’ )1‬اتہکمہاےساینپھچکاشنوینںاکاشمدہہرکاںیئ۔‘‘‬ ‫‪ ‬ﵶﭽ ﴂ ‪ِ؄‬ﺚ‬

‫ینبارسالیئوکانیکاترخیےکربعتآومزوااعقتےسہیبنت (آایت‪2:‬ات ‪)8‬‬

‫‪ ‬ینبارسالیئوکانیکاترخیےکربعتآومزوااعقتےس ہیبنتیکیئگےہ۔یلہپدہعفغ ترصن ےن(‪ 587‬قم)ںیمریوملشرپ‬
‫ہضبقاوردجسمامیلسینابتہرکدای۔‬
‫‪ ‬رھپ‪70‬ءںیمرویمرنجلروم ‪ Titus‬ےندوابرہابتہایک۔‬
‫‪ ‬اںیہنہیبنتیکیئگےہوجزساںیئںیہمتلمیکچںیہانےسربعتاحلصرکواورابوجومعقںیہمتدمحمﷺ یکتثعبےسلم‬
‫راہےہاسےسافدئہااھٹؤ۔‬
‫‪ ‬ہیآرخیومہعقمتےنوھکدایاوراینپاسقبروشاکااعدہایکوتدردانکااجنمےسدوہاروہےگ۔‬

‫(آایت‪9:‬ات‪)22‬‬ ‫ِ‬
‫دوعترقآین‬
‫‪ ‬رقآنابلکلدیسیھراہداھکاتےہاوراامیناورلمعاصحلرکےنواولں وکاشبرتداتیےہ۔‬
‫؁ﴘ ﮎ؀ ؀ﲟ‪؄‬ﴔ ٺﴧ ﹼ ﮖ ؂﯉ﳘ ﴝٻ ؀ﳃﳢ ؀ﲅۖ ڱﴔ ؀ﲒ ؂ﴘ ﱼ ؂ﭬ؀ ﵆؀ (‪)9‬‬
‫تقیقحہیےہہکہیرقآنوہراہداھکاتےہوجابلکلدیسیھےہ۔وجولگاےسامنرکےلھباکمرکےنںیگلاںیہنہیاشبرتداتی‬
‫ےہہکانےکےیلڑباارجےہ۔‬
‫‪ ‬ااسنندلجابزےہ۔‬
‫‪ ‬راتاوردندواشن ایںراتےبونراوردنرونشاتہکاہللاکلضفالتشرکنوک۔‬
‫‪ ‬دہاتیوکلوبلایردرکےنںیمااسنناکاانپافدئہایاصقننےہ۔‬

‫‪161‬‬
 ‫روسولںیکتثعبےسےلہپاہللاعتٰیلیسکوقموکذعابںیمالتبمںیہنرکات۔‬ ‫‪ ‬تنسِایہٰل‪)1( :‬‬
‫وقمیکالہتکےسےلہپاریموںوکیکیناکمکحدایاجاتےہوہمکحدعویلرکےتںیہرھپاںیہنابتہرکدایاجاتےہ۔‬ ‫)‪(2‬‬
‫‪ ‬اعہلجےکوخادنمشہوکاہللاعتٰیلد ایںیمدےداتیےہ۔نکیلآرختںیماناکاکھٹہنمنہجےہ۔‬
‫‪ ‬ومنمآرختاکاگبلطروہاتےہ۔اسیکیعسوکشمروہیتےہ۔‬
‫‪ ‬رشکہنرکو!ورہنالمتمزدہ‪،‬ےبایرودمداگروہاجؤےگ۔‬
‫(‪)22‬‬ ‫ﱎ ځ ﳻ ؀ﲰ ؁ﶡ ‪؄‬ﭰ ﳤ ﹵ﴍﳞ ﺻﴠﱓ‬
‫اہللےکاسھتاوروکیئوبعمدہنانبورہنوتذلیلےبسکوہرکےھٹیباگ۔‬

‫االسمیکاالخیقامیلعتت‪/‬االسماکوشنمر (آایت‪23:‬ات ‪)40‬‬

‫ہیآدابآایت‪23‬ات‪40‬کتذموکرںیہوجدنمرہجذلیںیہ‪:‬‬
‫‪ .1‬اہللےکوسایسکیکابعدتہنرکو۔‬
‫‪ .2‬وادلنیےکاسھتالھبیئرکےتروہ۔‬
‫‪ .3‬رہتشداروں‪،‬ونیکسمںاوراسمرفوںوکاناکقحدو۔‬
‫‪ .4‬املوکوضفلرخیچںیمہناڑاؤ۔‬
‫‪ .5‬ہنلخبرکوہناہھتاانتاشکدہروھکہکلکوکاتھچپانڑپے۔‬
‫‪ .6‬اینپاوالدوکیسلفمےکڈرےسلتقہنرکو۔‬
‫‪ .7‬اجدناروکانقحلتقہنرکو۔‬
‫‪ .8‬میتیےکاملںیماناجزئرصتفہنرکو۔‬
‫‪ .9‬ودعہرکووتاےسوپرارکو۔‬
‫‪ .10‬انپوتلوپراوپراایکرکو۔‬
‫‪ .11‬سجزیچےکابرےںیمقیقحتہنوہاسےکےھچیپہنڑپو۔‬
‫‪ .12‬زنیمرپاڑکرکہنولچ۔‬
‫‪ .13‬دوابرہہہکدایہکاہللےکاسھتیسکوکوبعمدہنانبؤ۔‬

‫‪162‬‬
 ‫وتدیحاورآرختےکداللئ (آایت‪41:‬ات ‪)60‬‬
‫‪ ‬رقآنںیمرطحرطحےساھجمسایایگاتہکااسننوہشےساکمےل۔‬
‫‪ ‬وتدیحیکاکییلقعدلیلہکاہللےکالعوہدورسےآل ِ ٰھۂۂوہےتوترعشرپہضبقرکےنےکےیلڑگھجےت۔‬
‫‪ ‬زنیموآامسنیکرہزیچاہللیکحیبسترکریہےہ۔نکیلمتںیہنھجمسےتکس۔رشمنیک‪،‬اکیدخاےکذرکرپرفنتےسہنمومڑہ ےتںیہ۔‬
‫‪ ‬اوریبنؐرپازلامہکوہرحسزدہںیہ۔‬
‫‪ ‬اابثتآرختےکےیلاکیدلیلہکمترھتپایولاہوہاجؤ۔رضورااھٹےئاجؤےگںیہمتویہدیپارکےاگسجےنیلہپابردیپا‬
‫ایکےہ۔‬
‫‪ ‬زابنےسرتہبنیابتاکنول۔‬
‫‪ ‬اطیشنااسنونںےکدرایمناسفددیپارکاتےہ۔‬
‫‪ ‬اہللاعتٰیلےناایبنءوکیسکہنیسکولہپےستلیضفیشخبےہ۔‬
‫‪ ‬وبعمدانابلطےبسبںیہ۔وتبیصمںوکہندوررکےتکسںیہہندبلےتکسںیہوہوخداہللیکرتمحےکادیموارںیہ۔‬
‫‪ ‬رشمنیک ‪ ،‬رفوتشں وک دخ ااکرشکی امےتن ےھت ۔ انیک ابتب رفامایایگہک دخ ااکرشکی وہان وت اگل راہ وہ وخد ربارب دخ ا ےکرقب‬
‫اورایکسراضےکوصحلیکدجودہجںیمرسرگماوررہوتقاسےکذعابےکادنےشیےسرلزاںرےتہںیہ۔‬
‫‪ ‬اہیبنتتےکابووجدرکنمنیقحیکرسیشکںیمااضہفوہراہےہ۔‬

‫(آایت‪61:‬ات ‪)65‬‬ ‫اسیلبیکااسنندینم‬

‫‪ ‬ہصقآدمواسیلب۔اسیلبےنمسقاھکیئ!وپریااسنینلسنیکخیبینکرکدوںاگ۔‬
‫ﯺﱊ ؂اﴷٌ ﮎ؀ ؀ﲅﴧ ﵏ﶚ ﳦﺑ ﳓ ؂ﵤ﮲ ؁ﳏ ۟ﳔ ؀ﲝ ﱏ﯇ ءحآ ؁ﱘ ﰚ (‪)62‬‬
‫رھپوہوبال‪ ’’:‬دھکیوتیہس‪،‬ایکہیاساقلباھتہکوتےناےسھجمرپتلیضفدی؟ارگوتےھجمایقتم ےکدنکتتلہمدےوتںیم‬
‫اسیکوپریلسنیکخیبینکرکڈاولں‪،‬سبوھتڑےیہولگھجمےسچبںیکسےگ۔‘‘‬
‫‪ ‬منہجںیمےلاجؤںاگ۔‬
‫(‪ )2‬رکشلیشکرکےک۔‬ ‫(‪ )1‬ولوگںوکالسھپرک۔‬ ‫‪ ‬اسیلبےکہارڑبےاجل‪:‬‬
‫(‪ )4‬ودعوںےکاجلںیماھپسنےک۔‬ ‫(‪)3‬املواوالدںیماساھجاگلےک۔‬
‫‪ ‬اطیشنےکودعےدوھہکںیہ۔‬
‫رفامنالہٰیےہہکریمےاخصدنبوںرپ’’اےاسیلب!‘‘ ریتازورںیہنےلچاگ۔‬
‫‪163‬‬
 ‫ان ۚ َوكَفی بِ َربِ َ‬
‫ك َوك ِْیل ًا (‪)65‬‬ ‫ـم ُسل َْط ٌ‬ ‫ى ل َْي َس ل َ‬
‫َك عَل َْی ِ‬
‫ـھ ْ‬ ‫اِ َن ِع َبا ِد ْ‬
‫”ےبکشریمےدنبوںرپریتاہبلغںیہنوہاگ‪،‬اورریتارباکیفاکراسزےہ“۔‬

‫اسیلبےکِشقن دقمیکریپوی (آایت‪66:‬ات ‪)72‬‬

‫‪ ‬اہللاعتٰیلےنینبآدموکرکتمیاورتلیضفےسونازااوراںیہنیکشخورتیںیموسارایںاطعںیکاورانوکاپزیکہزیچوںےسرزقدای۔‬
‫‪ ‬نکیلااسنناکاحلہیےہہک بجیتشک ونھبرںیمڈوےنبیتگلےہ وت اےلیکاہللوکاکپراتےہ اوربجاہللاعتٰیلاجنتداتیےہ وتہنم‬
‫ریھپاتیلےہ‪،‬احالہکناہللاعتٰیلاسوکیسکوتقیھبدوابرہذعابںیمالتبمرکاتکسےہ۔‬
‫‪ ‬ااسنن وک اہلل اعتٰیل اکرکش زگار وہان ہا ےی ہک اس ےن اس وک ےب امشر وتمعنں ےس ونازا ان ےک ابرے ںیم اس ےس ایقتمےک‬
‫دنابزرپسوہیگ۔‬
‫‪ ‬ایقتمےکدنیسکےکاسھتوکیئملظہنوہاگ۔وجاہیںادناھےہواہںیھبادناھوہاگ۔‬

‫یبنﷺوکاخموتفلںےکابووجدقحرپےمجرےنہیکاتدیک (آایت‪73:‬ات ‪)79‬‬

‫‪ ‬اخمنیفلیکاخمتفلےکیلعارلمغیبنﷺ وکدوعترپےمجرےنہیکاتدیک‬
‫‪ ‬اوراسارماکاالعنہکارگرقشیےنںیہمتاسرسزنیمےساکنلدایوترھپانوکیھباہیںزایدہدریکتانکٹبیصنہنوہاگ۔‬
‫‪ ‬یبنیکرجہتےکابرےںیمتنسالہٰییکواض ۔‬
‫غہل ب‬
‫امنز یکاتدیک۔رجہتیکرطفااشرہ۔ بۂۂقحیکاشبرت (آایت‪)80,81:‬‬
‫رقبرجہتیکرطفااشرہاوراسےکےیلداعیکنیقلت۔‬
‫ِ‬ ‫‪‬‬
‫ﴝﰘ خ؎ ؂؜ﰃ ﻆﶣ ﲟﯰ ﴤ؂ﰍ﯑ ﺼﭐ ﲟﯰ ﴤ؀ﰗ ﺨ ﴂ ﶩﮑ ﲉ ۖ؀ (‪)80‬‬
‫اور ہہک اے ریمے رب ےھجم وخیب ےک اسھت اچنہپ دے اور ےھجم وخیب ےک اسھت اکنل ےل اور ریمے ےیل اینپ رطف ےس ہبلغ‬
‫دےسجےکاسھترصنتوہ۔‬
‫ہ ب‬
‫‪ ‬اظرہیاحالتےکیلعارلمغغلب ۂۂقحیکاشبرت۔‬
‫(‪)82‬‬ ‫ﴝٵﱌ ﴀ ؀ﲟ‪؄‬ﴒ ﳚ ﮓ ﻬﴬ ﴤاﰱ ﺂﳢﺫ ﴝﱎ ۉڌ ؀ﲔ ؁ﱘ ﵩث؀‬
‫اورمہرقآنںیمایسیزیچںیانزلرکےتںیہہکوہاامیدناروںےکقحںیمافشاوررتمحںیہ‪،‬اوراظوملںوکاسےساورزایدہ‬
‫اصقنناتچنہپےہ۔‬

‫‪164‬‬
 ‫(آایت‪)84 , 83:‬‬ ‫ااسنینایسفنت‬
‫‪ ‬ااسننتمعنرپااتھٹنیےہ‪،‬تبیصمںیمامویسوہاجاتےہ۔‬
‫‪ ‬رہاکیاےنپرطےقیرپلمعرکراہےہ۔رباجاتنےہہکوکندیسیھراہرپےہ؟‬

‫(آایت‪85:‬ات ‪)104‬‬ ‫رکنمنیےکوساالتےکوجاابت‬

‫‪ ‬انوساالتےکوجابدےیئںیہوجوہیدوضحرﷺ وکاعمذاہللوھجاٹاثتبرکےنیکوکششںیمےگلرےتہےھت۔ًالثمروح‬
‫یکتقیقحےکقلعتموساالتایفلتخمزجعماتاکاطمہبل۔‬
‫‪ ‬انوکوجابہیدایایگہکاہمتراملعتہبدحمودےہ۔ذٰہلامتروحیکتقیقحںیہنھجمساپؤےگ۔‬
‫‪ ‬زجعمات ےک اطمہبل ےک وجاب ںیم رفامای ہک ربمغیپ اک الای وہا ہی رقآن وخد اکی تہب ڑبا زجعمہ ےہ ۔ ذٰہلا ےچس وہ وت اس اک وجاب‬
‫شیپرکو۔‬
‫‪ ‬زجعماتوتومٰیسےنیھبشیپےیکرگمرکنمنیوکاامینہنالاناھت‪،‬ہنالےئاوررھپاےنپااجنموکےچنہپ۔‬
‫‪ ‬اہجں کت آپ ےک رشب وہےن اک قلعت ےہ وت وچہکن اںیہن ااسنونں یک االصح ےک ےیل انجیھب اھت ۔ ذٰہلا ربمغیپ یھب ااسنن یہ وہان‬
‫ہا ےیاھت۔‬
‫‪ ‬رقآن دیجموکاہمتریآاسینےکےیلوھتڑاوھتڑارکےکانزلایکایگ۔درالصہیرکنمنیےک ااکنرےکاہبےنںیہوجاظرہرکےت‬
‫ںیہہکمتاینپراہِالض توکوھچڑےنواےلںیہن۔‬
‫ااکمنایقتمرپوسالاکوجابدای ایگہکوجذاتزنیمآامسنیکقیلخترکیتکسےہوہںیہمترمےنےکدعبدوابرہیھبدیپارک‬
‫ِ‬ ‫‪‬‬
‫یتکسےہ‬
‫‪ ‬دخا ےک ریغدحمودزخاونں وکںیہندےتھکی نجےس مت اافتسدہرکرےہ وہ رگموہ متخوہےن ںیم یہ ںیہنآےت۔ ایک مت ےن ہیوخد‬
‫ایہمےیکںیہ۔ایکاناکانبےنواالںیہمتدوابرہںیہنانباتکس۔‬
‫‪ ‬متولوگںےکہیارتعااضتووساالترمگایہاوراہمتریہیروشاجولہںیکروشےہ۔‬

‫(آایت‪105:‬ات ‪)111‬‬ ‫اہللاعتٰیلیکتمظعاورربکاییئایبنرکےنیکدہاتی‬

‫‪ ‬روسلﷺیکذہمداریرصفاذناروریشبتےہ۔‬
‫‪ ‬رقآناکدتبرجیارتانمیلعتےکولہپےسےہ۔‬
‫‪ ‬وجدبغ تاسرپاامینںیہنالرےہںیہانوکانےکاحلرپوھچڑو۔‬

‫‪165‬‬
 ‫‪ ‬نجےکادنرملعیکروینشےہوہاسرپاامینالرےہںیہ۔‬
‫‪ ‬اہلل ٰ ہ‬
‫اوررح ب دخا یہ ےک انم ںیہ ۔ وج ولگ ان انومں ںیم وکیئ رفق رکےت اوران وک انبےئ ارتعاض انبےت ںیہ‪ ،‬ان ےک‬
‫درےپہنوہ۔‬
‫‪ ‬اسدنییکروحایمہنرویےہاوراسایمہنرویوکاینپابعداتںیموحلمظروھکاوراہللیکدمحاوراسیکریبکتںیم رسرگمروہ۔‬
‫‪ ‬وسرۃ اک آاغز اہلل اعتٰیل ےئلیک اپزیکیگ (حیبست) ےس وہا اور ااتتخم رپ مکح ہک وہ اہنتی ابتمظع یتسہ ےہ ذٰہلا اس یک ربکاییئ‬
‫(ریبکت)ایبنرکو۔‬

‫‪166‬‬
 ‫(آایت‪)110:‬‬ ‫(یکم)‬ ‫الخہص ‪18‬۔وسرہافہکل‬
‫رمزکیومضمن‬
‫‪ ‬زنیمرپوموجدامتماایشءیکراگنریگن(زِتنی)اکدصقم‪،‬نسحِلمعاکااحتمناورآزامشئ(ل ِنَبْل ُ َو ُه ْم )ےہ۔‬
‫‪ ‬ہاےہوہوتدیحرپااقتستمیکآزامشئوہ‪،‬ہاےہوہملع‪،‬دو ت‪،‬زعتاورارفادیکرثکتیکآزامشئوہ۔‬
‫‪ ‬ہاےہاومالواوالدیکآزامشئوہ۔‬
‫‪ ‬ایرھپادتقاریکآزامشئوہ۔‬
‫‪ ‬انامتمآزاموشئںےکےھچیپ‪،‬اہللاعتٰیلیکتمکحوپدیشہوہیتےہ۔‬
‫‪ ‬د ایرپیتساورامدہرپیتسےسچبرک‪،‬رقآنیک ِ‬
‫دوعتوتدیحوآرختلوبلرکول!اورنسحِلمعےکےیلرسرگموہاجؤ۔‬
‫زامہنِزنول‬
‫ومضمنرپوغررکےنےسادنازہوہاتےہہکہیرسیتےدورےکآاغزںیمانزلوہیئہکبجملظومتساورزماتمحےندشتاایتخررک‬
‫ااحصب فہکاک ہصقانسایایگ اتہکان‬
‫ِ‬ ‫یل یھت‪،‬رگم ایھب ِ‬
‫رجہت ہشبحواعق ہنوہیئیھت ۔ اس وتق وجاملسمناتسےئاجرےہ ےھتان وک‬
‫یکتمہدنبےھاوراںیہنمولعموہہکاہللیکرصنتالہِاامینےکاسھتےہاورتثعبدعباوملتربقحےہ۔‬
‫مظنالکم‬
‫دیہمتیآایتںیہنجںیمزنولرقآناکدصقمواحضایکایگےہ۔ہنتفداجلیکربخہکاسیعویئںےکافدسدیقعہ‬ ‫‪1‬ات‪:8‬‬
‫ثیلثتےکنطبےسدخازیباردجدیامدیذہتبیاکوہظر ۔‬
‫ااحصبفہکاکہصقایبنوہاےہوجدورسیزدنیگےکےیلاکیوااعقیتاثملیھبےہاورسجںیمراہِدخاںیم‬
‫ِ‬ ‫‪9‬ات‪:26‬‬

‫رجہت ےکقلعتےسرامنہیئاکاسامنیھب۔‬

‫ا لہاامینیکدقراازایئیکیئگےہاورانولوگںوکوجد ایرپیتسںیمنگمںیہانےکاحلرپوھچڑدےنییکدہاتی‬ ‫‪27‬ات‪:31‬‬

‫یکیئگےہ۔‬
‫داجیلہنتفیکدورسیتہج۔۔۔د ایوآرختیکشکمشک‪:‬‬ ‫‪32‬ات‪:44‬‬

‫‪167‬‬
‫دوااخشصاکہصقایبنایکایگےہنجںیم ےساکید اییکاکایمیب یہوکالصاکایمیب اتھجماھت اوردورساصخشنیقی‬
‫راتھکاھتہکآرختیکاکایمیبیہالصاکایمیبےہ۔رھپد اییکاکایمیبوکالصاکایمیبےنھجمسواےلوکسکرطحفک‬
‫اوسفسانلمڑپا۔‬
‫د اییکدنچروزہزدنیگیکاہبروکاکیاثملےکذرہعیواحضرکےتوہےئایقتمےکدنیک یشیاک ہشق اچنیھایگےہ‬ ‫‪45‬ات‪:49‬‬
‫اورکیناامعلوکہجیتنزیخاورابثعارجرقاردایایگےہ۔‬

‫داجیلہنتفیکرسیتیتہج۔۔۔ںیہوکابکھچکرظنآےتںیہھچک۔‬ ‫‪50‬ات‪:59‬‬

‫آدمؑؑواسیلباکہصقرصتخماًایبنرکےتوہےئرشمنیکیکذتینہاوررقآنےکقلعتےسانےکروہیرپرگتف‬
‫یکیئگےہ۔‬

‫رضحت ومٰیسؑؑ ےک رفس ےک وااعقت شیپ ےئک ےئگ ںیہ نج ںیم تمکحِ ایہٰل ےک ضعب ارسار ےب اقنب ےئک ےئگ‬ ‫‪60‬ات‪:82‬‬
‫سجےسہیرامنہیئیتلمےہہکد ایںیموجےبامشروااعقتشیپآےتںیہانےکرصفاظرہیولہپوکدھکیرکوکیئ‬
‫ہلصیف نک راےئ اقمئ رکان حیحص ںیہن۔ ان وااعقت ےک ےھچیپ اہلل یک روا ںی اور راک ںیت اکر رفام وہیت ںیہ نج اک ملع‬
‫ااسنن وک ںیہن وہات اور وہ اےنپ انصق ملع اور دلج ابزییک انب رپ ان یک طلغ وتہہیج رک اتھٹی ےہ۔ وااعقت اک ہی ولہپہک‬
‫اسںیمےسیکےسیکارساروپدیشہوہےتںیہآرختےکقلعتےسڑباامہےہ۔‬

‫اکی وسال ےک وجاب ںیم ذو ارقلنین اک ہصق ایبن وہا ےہ۔ اس ہصق ںیم اس ےک رکدار اک ہی ولہپ اخص وطر ےس‬ ‫‪83‬ات‪:101‬‬
‫امنایںایکایگےہہکسکرطحاسےناےنپادتقاروکدخاےسڈرےتوہےئاورآرختیکوجادبیہےکااسحسےک‬
‫تحتاامعتسلایک۔‬

‫‪102‬ات‪ :110‬اخہمتیکآایتںیہنجںیمرشکاورااکنرآرخترپہیبنتےہ۔‬

‫زنولرقآناکدصقم (آایت‪1:‬ات‪)8‬‬
‫ِ‬
‫‪ ‬اہللیکاستمعنِمیظعاکرکشسجےندمحمﷺ رپرقآنانزلایکااسیرقآنسجںیموکیئڑیٹھںیہن۔(اامینالؤ!)‬
‫؂ﱳ ﲳ ؀ﲅﴨ ؂ڕﱊ ﯡ ڀﮄ ؀ﲧ ﴝﲷ څ ﱸ ﳬﭗ (‪)1‬‬
‫ برعتفیاہللےکےیلسجےناےنپدنبہرپاتکبااتریاوراسںیمذرایھبیجکںیہنریھک۔‬
‫‪ ‬رقآنِدیجمذعابےسربخداررکدےنیوایلاتکب‪،‬ومنینمےکےیلوخربخشیےہ۔(وتدیحاایتخررکو!)‬

‫‪168‬‬
 ‫‪ ‬رقآنانولوگںوکڈراےنوایلاتکبےہوجےتہکںیہہکدخااکاٹیبےہ۔ہناںیہنملعےہاورہنانےکابپداداوک۔‬
‫‪ ‬دمحمﷺ یکرپاشییناوردرددنمیاکایبن‪:‬ارگہیرقآنرپاامینہنالںیئوتایکآپﷺ اینپاجنوھکدںیےگ؟‬
‫‪ ‬زنیمرپوجھچک’زتنی‘ ےہ‪،‬وہآزامشئِِنسُحلمعےکےیلےہ۔اسزتنییکیہیتمکحےہ۔‬
‫(‪)7‬‬ ‫؁ﴙ ﭵ ﳚ ﯠ ؀ﱕجﮬ دۅ ﲣ ﵟﮒ ؂ﮑ ؂ﰔ ﳨ‬
‫وجھچکزنیمرپےہےبکشمہےناےسزنیمیکزتنیانبدایےہاتہکمہاںیہنآزامںیئہکانںیموکناےھچاکمرکاتےہ۔‬
‫‪ ‬روزِایقتمہیزنیم‪،‬چٹبےلدیمانانبدیاجےئیگ۔‬

‫ااحصبفہکاکواہعق۔اامیناورامدتییکشکمشک(آایت‪9:‬ات‪)25‬‬
‫‪ ‬انوتدیحرپتسونوجاونںاکذرکےہوجاہللاعتٰیلرپاامینالےئاوراسےکاسھتیسکوکرشکیرہھٹاےنےسااکنررکدای۔‬
‫‪ ‬اہللاعتٰیلےناںیہندہاتیےکاابتعرےسربزگدیہرکدای۔انےکدلوبضمطرکدےیاوراںیہناثتبدقیماطعیک۔‬
‫‪ ‬رشمکوقمےسانالںےھتانےکاماقتمےسڈررک‪،‬د اییکرہآاسشئوکریقحوافینےتھجمسوہےئرکھٹارکاکیاغرںیماجانپہیل۔‬
‫‪ ‬اہللاعتٰیلےناںیہن ِ‬
‫دمتدراز(نیتوساسل)کتالسےئراھک۔اہللاعتٰیلیکرطفزدنیگامدعبومتاکوبثترفامہایکایگ‬
‫ےہ۔‬
‫‪ ‬اہللاکودعہاچسےہ۔ایقتمآرکرےہیگ۔‬
‫ااحصبفہکےکاسھتاسھتااحصب‬
‫‪ ‬آرخویہاغرانیکآرخیآراماگہنبیئگسجرپہبتکگلاجےنیکوہجےسوہاترخیںیم ِ‬
‫ارلمیقےکانمےسیھبوہشمروہےئ۔ہیونوجانوقیمریہویکتیثیحاایتخررکےئگ۔‬
‫اسےصقےسہیقبساتلمےہہکومنموکاےنپاامینےکابرےںیمڑبااسحسوہانہا ےیاورارگوخاوخناہتسامدتیاوراامین‬
‫دوونںںیمیسکاکیےکااختنباکرم ہلحآےئوتاامینیکافحتظیہوکرہامدیزیچرپرتحیجد ینہا ےی۔‬

‫الہاامینیکدقراازایئاورد ایرپوتسںےسارعاضاکمکح (آایت‪26:‬ات‪)31‬‬

‫‪ ‬وضحرﷺ وکاتدیکیکیئگہکرشکاناقِلبلوبلےہ۔‬
‫‪ ‬اسمیلعتںیموکیئکچلہنآےئاورآپوکرصفدخارپتسولوگںاکاسھت دانیوہاگہاےہوہےنتکیہےباتمعویکںہنوہں۔ ہنہک‬
‫دخاےساغر ااسنونںاکہاےہوہےنتکیہاتمعد ایےکامکلویکںہنوہں۔ یہیہنتفداجلےساچبؤیکاکررگدتریبےہ۔‬
‫ﴝ؀ﲜ ﵅ ﳻ ؀ﲅۖ ڊﯩﴔ اڜ سﵢﴛﴰ ﴝ؀ﴍژڌﴠﴔ ﴝﴽ ﴝﱎ ۑ ﲡ ﯄ﺆ ۅڌ دۄ‬
‫؀﴿ﴰ ؀ﲁَﺆ ﴝﱎ ﰳ ﴆ ؂ﲼ ﴠ ﯧ ؟ﰹؽ ﴝ؀ه ﺙٵ ﴝﰩﴔ ؂ﳷﮆ ﮅ﮹ (‪)28‬‬

‫‪169‬‬
‫وتانولوگںیکتبحصںیمرہوجحبصاوراشماےنپربوکاکپرےتںیہایسیکراضدنمیہاےتہںیہ‪،‬اوروتاینپآوھکنںوکانےس‬
‫ہناٹہ‪،‬ہکد اییکزدنیگیکزتنیالتشرکےنگلاجےئ‪،‬اوراسصخشاکانہکہنامنسجےکدلوکمہےناینپایدےساغر رکدای‬
‫ےہاوراینپوخاشہےکاتعبوہایگےہاوراساکاعمہلمدحےسزگراوہاےہ۔‬
‫‪ ‬د اییکزتنیوکاخرطںیمہنالےناورافقساورابیغولوگںیکالاتعےسےنچبیکدہاتییکیئگےہاوراتبایایگےہہکاامین‬
‫یھباکیآزامشئےہ۔‬

‫(آایت‪32:‬ات ‪)49‬‬
‫د ایرپتساوردخارپتسیکزدنویگںیکاکیاثمل۔املودو تیکیمکیشیبںیمآزامشئ‬
‫یے‬
‫اےسیدوابغواولںاکذرکےہنجںیماکید ایرپتسصخشاینپرسزبسواشدابزنیمرپااسیر ج ھاۂہکہناےساہللاعتٰیلاکلضف‬
‫وصترایکاورہنیہایقتماکاقلئراہ۔ربکتںیمالتبموہرکےنھجمساگلہکںیتمعنزالئںیہن وہںیگ‪،‬دو تہشیمہرےہیگاورابغا‬
‫ںیہنوہاگ۔بجہکدورسےومنمصخشےناےسوخداینپتقیقح۔۔۔رطقہآباناپک۔۔۔ایددالرکاہللاعتٰیلےکلضفیک‬
‫رطف وتہجدالیئ رگم اسیکآںیھکن اسوتق ںیلھک بجاساکاسراابغیسکآامسینآتفاکاکشروہرکابتہوہایگاور وہھچکہنرک‬
‫اکس۔‬
‫رشکیفاالابسب‪:‬‬
‫الہپصخشاہللاعتٰیلوکاماتناھتاورایقتماکمہبماسوصتریھباسےکدلںیماھتاسیجہکاسےناہک"اےاکش!ںیمےنرشکہن‬
‫ایکوہات"وتاسےسرماد"رشکیفاالابسب"اھت۔ینعیاابسبیہوک بھچکھجمسانیلاورببسماالابسبوکوھبلاجان۔‬
‫آلکج تہب اسرے املسمن یھب اس رشک ںیم التبمء ںیہ ۔ اس ںیم کش ںیہنہک اابسب وک اایتخررکان اامینووتلک ےکانمیف‬
‫ںیہن‪،‬رگماابسبوکومرثابذلاتانھجمساامینےکانمیفےہ۔‬

‫ِ‬
‫ایحتد اییکاثملےسوھجمس‬
‫‪ ‬اپینرباسای‪،‬وپدینھگوہیئ‪،‬رھپسھبنبیئگ‪،‬ابوہاںیئاسوکےیلرھپیتںیہ۔‬
‫‪ ‬املاوراوالدد ایویزدنیگیکاگنہیمآراشئےہ۔ایکینںیہابیقرںیہیگ۔‬
‫ﴝ؀ﲥ؁ ﱼ ﺷ ؀﴿ﴰ ؀ﲁَ ﴱﴪ ؂ڕﵽ ﴀ ؀ﲎﴩ ﯳﴭ ٮ ؚؓ ؀ﱕجﮬ ﯵآ ﰪ ڬةﴠﮅ ؀ﲆٱﺚ‬
‫ﴝﰩﴔ ؀ﲲ ﯡ ﰽ ﮫﴪ ﺩث؀ (‪ )45‬؂ﵞﱌ ﴝ؀ﰵﴔ دٰ ؀﴿ﴰ ؀ﲁَﺆ ﴝ؀ﶌ ؀ﳦ ﭜ ﯆ اڻ ﴊ؀ع‬
‫(‪)46‬‬ ‫ﴤﭜ ؂ﻶﭽ‬

‫‪170‬‬
‫اور ان ےسد اییکزدنیگیک اثملایبنرکووجلثم اکیاپینےکےہےسجمہےنآامسنےسرباسایرھپزنیمیکرودیئیگاپینےکاسھتلمیئگرھپ‬
‫وہرزیہرزیہوہیئگہکاےسوہاںیئاڑایترھپیتںیہ‪،‬اوراہللرہزیچرپدقرترےنھکواالےہ۔املاوراوالدوتد اییکزدنیگیکروقن ںیہ‪،‬اورریتے‬
‫ربےکاہںابیقرےنہوایلایکین ںوثاباورآرختیکادیمےکاحلظےسرتہبںیہ۔‬

‫آرختاکایبن‪:‬‬
‫‪ ‬رکفرکواسدنیک!بجمہاہپڑوںوکالچںیئےگ۔‬
‫ربےکوضحرفصدرفصشیپےیکاجںیئےگ۔‬
‫‪ ‬زنیمربہنہوہیگ بعمجوہںےگ۔ ب ّ‬
‫ب‬
‫‪ ‬روزِایقتم بآےئگ۔سجرطحیلہپدہعفدیپاایکاھت۔متاسوتقِوموعدےکرکنمےھت۔ ۂ‬
‫انماامعلاسےنمراھکاجےئاگ۔‬
‫ب‬
‫انماامعلدھکیرکریحتاوراوسفساکااہظررکںیےگ۔‬
‫‪ ‬ۂ‬
‫‪ ‬ریحت!اوسفس!مکیتخب ! یسیکاتکبےہ!وھچیٹڑبیرہرحتکاسںیموموجدےہ۔ اہللیسکرپملظںیہنرکےاگ۔‬

‫اطیشنیکرسیشکےکوحاہلےسہیبنت (آایت‪50:‬ات ‪)59‬‬

‫‪ ‬اطیشنیکرسیشکاکوحاہلدےتیوہےئااسننوکاسیکریپویےسرواکایگ۔‬
‫‪ ‬اوراھجمسایایگہکارگہچریخورشاوراامینورشکیکہیشکمشکازلےساجریےہ۔اتمہااسنونںوکقحودہاتیےکاامتہماکہی‬
‫ہلسلساجریےہ۔‬
‫‪ ‬اورہیضحمدخایکرتمحےہہکوہابیغاوررسشکااسنونںوکدلجیںیہنڑکپاتہکلبانوکتلہمداتیےہ۔‬

‫وااعقتےکےھچیپاہللاعتٰیلیکاکررفامروا ںیاورراک ںیت (آایت‪60:‬ات‪)82‬‬

‫ب‬
‫قصبۂرضخوومٰیسؑاکذرکےہسجںیماہللاعتٰیلےنواحضایکےہہکد ایںیمروامنوہےنواےلوکت یناومرںیماسیکروا ںیاور‬
‫راک ںیتاکررفاموہیتںیہنجاکادراکااسننوکاےنپوطررپںیہنوہاتکس۔ًالثم‪:‬‬
‫‪ .1‬یتشکیکاظبرہتسکشورتخیںیمایساکظفحتاھت۔‬
‫‪ .2‬ےچبےکلتقںیماسےککینوادلنییکزعتوانومساکظفحتاھت۔‬
‫‪ .3‬داہیتواولںیکےبریخےکابووجدہتسکشدویاریکریمعتںیمدووچبںےکاجدیئاداکظفحت دوصداھت۔‬
‫دنباگندخاوکیتشکرپتفموساررکانیل‪،‬وادلنییک‬
‫ِ‬ ‫رھپانونیتںمسقےکاامعلںیمہیتمکحرمضمےہہککینلمع۔۔۔دوکین‬
‫اصتیحلوریغہ۔ااسنند ایںیمیھبارجووثابےسرحمومںیہنراتہ۔ایہنوااعقتےسلمعِاصحلیکاہللاعتٰیلےکاہںدقروتمیقاک‬
‫ادنازہاگلایاجاتکسےہ۔‬

‫‪171‬‬
 ‫ب‬
‫قصۂۂذوارقلنین۔اثتبایکایگےہہکاِدتقاریھبآزامشئےہ (آایت‪83:‬ات‪)108‬‬
‫ذوارقلنینانیماسدنبہدخااکذرکےہسجےنرغمبورشمقیکرمکحایناحلصوہےنےکابووجداےنپآپوکاہللاعتٰیلاکدنبہ‬
‫اتمع د ای رپ رھجی رک رفوعن ہن انب اور ہن یہ آرخت یک وجادبیہ اس یک رظنوں ےس‬
‫اور زنیم رپ اس اک انبئ و ہفیلخ وصتر ایک۔ ِ‬
‫اتمع د ای رپ رھجی رک اہلل اعتٰیل ےس اغر وہ اجںیئ وہ آرخت ںیم‬
‫اولھج وہیئ ۔ایس واہعق ےک وحاےل ےس اتبای ایگ ہک وج ولگ ِ‬
‫اتمعد ایوکاانپ دوصدہن‬
‫اسخرےںیمرںیہےگ‪،‬اکایمبویہوہںےگوہنجںےند ایںیماامینولمعِاصحلیکراہاایتخریکاور ِ‬
‫انبای۔‬

‫رشموکںوکہیبنت (آایت‪109:‬ات ‪)110‬‬

‫ب‬
‫‪ ‬اہللاعتٰیلیکافصتاورروتمحںوکااحطۂۂرحتریںیمںیہنالایاجاتکسرگماساندانواظملااسننیکآںیھکنیھبدنبںیہاورلقعیھب۔‬
‫(‪)109‬‬ ‫ﰘ ﳋ ﰩﴔ ؀ﶔ ﹱ؀؛؀ ﺻ اۦ ﶽ ؀ﶔ ﴆ ؂ﴗ ق ﶁ اۦ ﴝﳆ ﹴ ﮣ ﹲ؛؀‬
‫ہہکدوارگریمےربیکابںیتےنھکلےکےیلدنمسرایسیہنباجےئوتریمےربیکابںیتمتخوہےنےسےلہپدنمسرمتخوہاجےئ‬
‫اورارگہچاسیکدمدےکےیلمہااسییہاوردنمسرالںیئ۔‬
‫‪ ‬ورہنہیےسیکنکممےہہکوہآوھکنںدےتھکیاورولقعںوسےتچ‪،‬یسکوکدخااکمہہلپرہھٹاںیئاوراسیکراہدہاتیوک وھچڑرکوکیئ‬
‫اوررطزلمعاایتخررکںی۔‬

‫‪172‬‬
 ‫آایت‪98:‬‬ ‫(یکم)‬ ‫الخہص ‪ 19‬۔وسرہرممی‬
‫رمزکیومضمن‬
‫اصنریےکابلطاقعدئیکرتددیرکان۔اوراسھتیہرشمنیکوکانیکرمگاویہںرپہبنتمرکانےہ۔اسںیم‬
‫ٰ‬ ‫وااعقتیکروینشںیم‬
‫دوعتےکونیتںازجاءوتدیح‪،‬راس تاورآرختارھبرکاسےنمآےئگںیہ۔‬

‫زامہنزنول‬
‫اسوسرتاکزامہنزنول ِ‬
‫رجہتہشبحےسےلہپاکےہ۔ربتعمرواتیےسمولعموہاتےہہکاہمرجنیِاالسمبجاجنیشےکدرابر‬
‫ںیمالبےئےئگےھتاسوتقرضحتِرفعجریضاہللاعتٰیلہنعےنیہیوسرترھبےدرابرںیمالتوتیکیھت۔‬
‫مظنالکم‬
‫ِ‬
‫رحوفاعطقمترپلمتشمےہ۔‬ ‫‪:1‬‬

‫رضحتیحیٰؑؑیکوالدتاکہصقایبنوہاےہوج ِ‬
‫والدتحیسمےکواہعقیکدیہمتےہ۔‬ ‫‪2‬ات‪:15‬‬

‫رضحترممیؑؑاور ِ‬
‫والدتحیسم اک ہصقایبنوہاےہ۔‬ ‫‪16‬ات‪:36‬‬

‫اصنری وکانےکاالتخافترپہبنتمایکایگےہ۔‬
‫ٰ‬ ‫‪37‬ات‪:40‬‬

‫رضحتاربامیہؑؑ یک ِ‬
‫دوعتوتدیحاوراسےکہجیتنںیمشیپآےنواالرجہتاکواہعقایبنایکایگےہ۔‬ ‫‪41‬ات‪: 50‬‬

‫رضحتومٰیسؑؑ اوردرگیاایبنءمہیلعاالسماکذرکوہاےہسجےساکیرطفۂلسلسراس توکایبنرکان دوصدےہ‬ ‫‪51‬ات‪:63‬‬

‫اوردورسیرطفانیکامیلعتتےسارحنافرکےنواولںوکالہتکےسآاگہرکاناورانیکامیلعتترپلمع‬

‫ریپاوہےنواولںوکاکایمیبیکوخربخشیدانیےہ۔‬

‫یبن ﷺ وکربصوااقتستمیکدہاتیےہ۔‬ ‫‪64‬ات‪:66‬‬

‫رکنمنیِآرختےکاہبشتوکدوررکےتوہےئاامینونیقیدیپارکےنواےلاوحالشیپےیکےئگںیہ۔‬ ‫‪67‬ات‪:98‬‬

‫‪173‬‬
 ‫رضحتٰییحیؑیکزجعماہنوالدتاکہصق (آایت‪1:‬ات ‪)15‬‬
‫‪ ‬رضحتزرکایؑوجدخاےکیبناورابعدتزگاردنبےےھت‪،‬انوکڑباھےپاوراموییسیکرمعںیمبجہکانیکویبییھبابھجنیھت‬
‫اہللاعتٰیلےنرضحتیحیٰ ؑاسیجاٹیباطعایک۔‬
‫‪ ‬رضحتیحیٰؑوکاہللاعتٰیلےنرنموخ‪،‬اپزیکہ‪،‬یقتماوراےنپوادلنیاکعیطمانبایاھت۔‬
‫‪ ‬سجدخاےنرضحتزرکایؑ وکڑباھےپںیماوالددی‪،‬ایسےنرضحترممیؑ وکریغبوشرہےکاٹیباطعرفامای۔‬

‫ِ‬
‫رضحتٰیسیعؑیکزجعماہنوالدتاکہصق (آایت‪16:‬ات‪)36‬‬
‫‪ ‬رضحترممیؑیکاپزیکہزدنیگاورانےکزدہوابعدتیکلیصفتاتبرکرضحتٰیسیعؑیکزجعماہندیپاشئےکابرےںیماتبایایگےہ‬
‫‪ ‬دیپاشئےکوفراًدعبانیکزجعماہنوگتفگاہک۔ےھجمربےنھچازعازاتےسرسرفازرفامای‪:‬‬
‫‪ .1‬ںیماہللاعتٰیلاکدنبہوہں۔‬
‫‪ .2‬ےھجمویحاوروبنتاطعیکیئگےہ۔‬
‫‪ .3‬اہللاعتٰیلےنےھجمابمرکانبایےہینعیملعریخاوراتمےکےیلانعف۔‬
‫‪ .4‬ےھجمامنزاورزٰوکۃیکاتدیکیکیئگےہ۔‬
‫‪ .5‬اینپوادلہاکرفامربنداروہں۔‬
‫‪ .6‬د ایاورآرختںیمانماورالسیتمیکوخربخشیےلرکآایوہں۔‬
‫‪ ‬رھپرضحتٰیسیعؑیکدوعتاکایبنےہ۔‬
‫ﴝ؁ﴘ ؀ﲱ اۦ ﴝاۃ ﯳ﯇ﴠﮅﺚ ﮎ؀ ﮳؀ﲮ ﹿ (‪)36‬‬
‫’’(اورٰیسیعؑےناہکاھتہک)اہللریماربیھبےہاوراہمتراربیھب‪،‬سپمتاسیکدنبیگرکو‪،‬یہیدیسیھراہےہ"۔‬
‫‪ ‬اسایبنےکدعبدیقعہِثیلثت(‪)Trinity‬یکرتددییکیئگےہ۔‬

‫اصنریوکانےکاالتخافترپہیبنت (آایت‪37:‬ات‪)40‬‬
‫ٰ‬
‫اصنریےکابیمہاالتخفرپانوکالمتم۔‬
‫ٰ‬ ‫‪ ‬رضحتحیسمؑیکواحضامیلعتتےکابووجدانےکاببںیم‬
‫‪ ‬اوراکیاےسیدنیکآدمیکدیکمھسجدناساسرےاالتخفاکہلصیفوہےنواالےہ۔‬

‫رضحتاربامیہؑیک ِ‬
‫دوعتوتدیحاوررجہت (آایت‪41:‬ات‪)50‬‬
‫رضحتاربامیہؑیک ِ‬
‫دوعتوتدیحاکلیصفتےسذرکایکایگےہ۔‬

‫‪174‬‬
 ‫‪ ‬اسیعیئاوروہیدیرضحتاربامیہؑوکاانپدجِادجممیلسترکےتںیہ۔‬
‫‪ ‬ہیولگضحمدضیکانبرپآرخیروسلدمحمﷺ یک ِ‬
‫دوعتوتدیحاکااکنررکرےہںیہ۔‬
‫‪ ‬انولوگںےکےیلرضحتاربامیہؑیکزدنیگںیماکیومنہنےہ‪،‬نجےکوادلرشمکےھت‪،‬نکیلرضحتاربامیہؑےنابپدادا‬
‫یکدیلقتےکاجبےئ‪،‬وتدیحرپزعتمیاورااقتستماکاظمرہہایکےہ۔‬
‫‪ ‬اسےکےجیتنںیماںیہنرجہترکانڑپی۔‬
‫ِ‬
‫رضحتوقعیبؑیسیجاوالداطعیکاوراںیہنیبنانبای۔‬ ‫ِ‬
‫رضحتااحسقؑاور‬ ‫‪ ‬اہللاعتٰیلےناںیہناسرجہتےک ہلصںیمڑباھےپںیم‬

‫اوولازعلماایبنءاکذرکاوررکنمنیاورومنینماکااجنم (آایت‪51:‬ات‪)65‬‬
‫‪ ‬رضحتومٰیسؑ‪،‬رضحتاہرونؑ‪،‬رضحتاامسلیعؑاوررضحتادرسیؑےکاحالتووصخایصتاکاامجیلوحاہلہکہیآدمؑوونحؑاور‬
‫اربامیہؑوارسالیئؑیکذرتیںیماوولازعلماایبنءزگرےںیہ۔‬
‫‪ ‬ہی بدخایکدہاتیےسرسرفازاوراسےکربزگدیہدنبےےھت۔‬
‫‪ ‬اناکاحلہیاھتہکبجدخایکآایتےتنسوتروےتوہےئدجسےںیمرگڑپےت۔‬
‫‪ ‬رھپایہنیکاوالدںیماےسیانفلخدیپاوہےئوہنجںےنامنزوزٰوکۃ باضعئرکدیاوراینپوخاوشہںےکریپونبےئگ۔‬
‫ﲣ ﴃ ڨﮐ ﯇ ؂ﲗۘ؀ ؀﵀ﴲ ﴝ؀ڒ؀ ؀ﳎؐ ﰔﯬ ﳤﴔ ﳵ (‪)59‬‬
‫"ابانےکدعبانیکہگجرپآےئاےسیانفلخوہنجںےنامنزوکربابدایکاوروخاوشہںیکریپوییک‪،‬وتہیاسرمگایہ(ےک‬
‫ااجنم)ےسدوہاروہںےگ"۔‬
‫‪ ‬ان ےکادنرےساجنتاپےنواےلویہںینبےگوجوتہباوراالصحرکںیلےگ‪،‬تنجاںیہننیقتموکےلمیگ‬
‫‪ ‬یبنﷺ وکربصوااقتستم‪،‬ااظتنریکدہاتی اورتلجعےسارتحازرکےنیکنیقلت۔‬

‫رکنمنیآرختےکاہبشتاکوجاباتہکاامینونیقیدیپاوہ (آایت‪66:‬ات‪)98‬‬
‫‪ ‬ایقتمیکذکتبیرکےنواولںوکزرجوہیبنتاورانےکااجنمیکرطفااشرہ۔‬
‫‪ ‬رغموروں اور ربکتموں یک رطف ےس رقآن ےک اِذنار ےک وجاب اک وحاہل ۔وہ ےتہک ںیہ ہک رقآن ےک امےنن واولں ےک اقملب‬
‫ںیمامہرااحلرتہبےہوت الزًامامہرایہدیقعہولمعیھبرتہبےہ۔ ایقتماولوتےہںیہنارگابرفلضوہیئوتمہانریقفوںےس‬
‫واہںیھبرتہبوہںےگ۔اہللاعتٰیلیکرطفےساسابلطذتینہیکرتددیاورالصتقیقحےسآاگیہ۔‬
‫‪ ‬ربمغیپ ﷺ وک ربص و ااظتنر یک نیقلت ہک آپ ذعاب ےک ےیل دلجی اچمےن واولں ےک اطمےبل ےس رپاشین ہن وہں۔ ان‬
‫رغمورو ںاکاکیاکیدنانگاجراہےہ۔ہینجوبعمدوںرپہیکتےیکوہےئںیہہیانےکذرایھباکمآےنواےلںیہنںیہ۔‬

‫‪175‬‬
 ‫ایقتمےکدناکایمیباوررسرخویئرصفالہِاامینوکاحلصوہیگ۔‬
‫‪ ‬یبنﷺ وکدہاتیےکرقآنےکذرےعیاذناروریشبترکںی۔نجےکادنرالصتیحوہیگوہاسرپ اامینالںیئےگوجاامین‬
‫ںیہنالںیئےگوہاانپااجنموخددھکیںیلےگ۔انےکےھچیپرپاشینوہےنیکرضورتںیہن۔‬

‫‪176‬‬
 ‫آایت‪135:‬‬ ‫‪20‬۔ ُس ْو َرہ ٰطہ ٰ (یکم)‬ ‫الخہص‬
‫رمزکیومضمن‬
‫رضحتِومٰیسؑیکرسزگتشاورویحوراس تیکرغضواغتیاکایبناوراساکااکنررکےنواولںوکہبنتمرکان۔‬

‫زامہنزنول‬
‫رجہتہٹشۂےکزامےنںیمایاسےکدعبانزلوہیئوہ۔رہباحلہیارم‬
‫اسوسرتاکزامہنزنولیکمدوراکوطسےہ۔نکممےہہی ِ‬
‫لوبلاالسمےسےلہپہیانزلوہیکچیھت۔‬
‫ینیقیےہہکرضحترمعریضاہللےک ِ‬
‫مظنالکم‬
‫زنولرقآناکدصقماوراسیتسہیکرعمتفسجےکرفامنیکتیثیحےسہیانزلوہراہےہ۔‬ ‫‪1‬ات‪:8‬‬
‫رضحتومٰیسؑؑوکراس تےسرسرفازےیکاجےناکواہعقایبنوہاےہ۔زینانیکدوعتوکشیپرکےت‬ ‫‪9‬ات‪:98‬‬
‫وہےئانیکاخمتفلرکےنواولں ےکربےااجنموکشیپایکایگےہ۔‬
‫رضحتومٰیسیکرسزگتشےسوجقبساتلمےہاسیکرطفااشرہرکےتوہےئایقتمےکاوحال‬ ‫‪99‬ات‪:112‬‬
‫ایبنےئکےئگںیہ اتہکراس تاکااکنررکےنواےلہبنتموہں۔‬

‫زنولرقآنےکدصقمیکرطفڑمایگےہ۔‬
‫ایبناکرخرھپ ِ‬ ‫‪:114,113‬‬

‫آدمؑؑ یکرسزگتشایبنوہیئےہاوراساکہیولہپامنایں ایکایگےہہکونعااسنناکبجاسرسزنیمرپ‬ ‫‪115‬ات‪:123‬‬

‫آاغز وہا وت اس رپ ہی تقیقح ایھچ رطحواحض رک دییئگ یھت ہک اہلل اعتٰیل ااسننیک دہاتی ےک ےیل ویحو‬
‫راس تاکہلسلساجریرکےاگوتوجولگدہاتیایہٰل یکاابتع رکںی ےگ ویہاطیشنیکرمگایہاور اس‬
‫ےکااجنمےسوفحمظرںیہ ےگ۔‬

‫اہللاعتٰیلیکآوتیںےسےب ایزیاکااجنمایبنایکایگےہ۔‬ ‫‪124‬ات‪:129‬‬

‫یبن ﷺ وکاورآپےکواہطسےسالہاامینوکربصوااقتستمیکدہاتییکیئگےہاوریلستدییئگ‬ ‫‪130‬ات‪:132‬‬

‫ےہہکااجنمریخانیہےکےیلےہ۔‬

‫رکنمنیےکارتعاضاکوجابدایایگےہ۔‬ ‫‪133‬ات‪:135‬‬

‫‪177‬‬
 ‫زنولرقآناکدصقماوراسیتسہیکرعمتفسجےنہیرفامنانزلایک (آایت‪1:‬ات‪)8‬‬
‫ِ‬
‫‪ ‬یبن ﷺ وک دہاتی ہک ہی رقآن آپ رپ اس ےیل انزل ںیہن ایکایگ ےہ ہک آپ وک وخاہ وخماہ اکی تبیصم ںیم ڈال دای اجےئ‬
‫اورہنامےننواولںوکونمارکیہوھچڑںی۔‬
‫‪ ‬ہی وت سب اکی تحیصن اوراید داہین ےہ اتہک سج ےک دل ںیم دخا اک وخف وہ اوروج اس یک ڑکپ ےس انچب ہاےہ وہ اس ےس دہاتی‬
‫احلصرکے۔‬
‫‪ ‬ہیزنیماورآامسنےک امکلاکالکمےہوجّرسواالعہینےسایھچرطحوافقےہ۔‬

‫رضحتومٰیسؑیکرسزگتشےکامنایںولہپ (آایت‪9:‬ات‪)98‬‬
‫وطیںیمانچنہپاوروبنتوراس تےسرسرفازوہان۔اہللاعتٰیلےکاسھت‬
‫‪ ‬رضحتومٰیسؑاکدمنیےسوایسپرپوادیدقمس ٰ‬
‫الکمہیماکرشفاحلصوہان۔‬
‫‪ ‬وبنتےسرسرفازوہےنےکدعبرضحتومٰیسؑوکاونیلدہاتی۔‬
‫‪ ‬اصعاوردیاضیبےکزجعماتاکاطعایکاجان۔‬
‫‪ ‬رفوعنےکاپساذنارودوعتےکےیلاجےناکمکح۔‬
‫‪ ‬رشحدصراوررضحتاہرونؑےکدمداگرانبےئاجےنےکےیل رضحتومٰیسؑیکداعاوراسداعیکوفریلوبتیل۔‬
‫‪ ‬رضحتومٰیسؑیکوقتتیبلقےکےیلاسومعقرپاہللاعتٰیلیکرطفےساسلضفاخصیکایدداہین۔ًالثم‪:‬‬
‫‪ .1‬رفوعنےکملظاورڑکپےسافحتظ‪،‬ہکبجینبارسالیئےکدورسےےچبلتقےیکاجرےہےھت۔‬
‫‪ .2‬ولوگںےکدولںںیمآپیکتبحماکڈاالاجان۔‬
‫‪ .3‬آپیکرتتیباوررپورشاکوصخیصاامتہماوررگناین‬
‫‪ .4‬راضتعےکےیلیقیقحوادلہیکرطفآپوکاٹلایاجان۔‬
‫‪ .5‬آپےساکییطبقلتقوہایگنکیلآپوکاصقصںیملتقوہےنےساچبایلایگ۔‬
‫‪ ‬اہللاعتٰیلاکمکحہکوہےبوخفورطخرفوعنےکاپسدوعتےکےیلاجںیئ۔اہللاعتٰیلےنافحتظاکودعہایک۔‬
‫‪ ‬رفوعنوکرضحتومٰیسؑیکدوعتاوررفوعناکاعمرہض۔‬
‫‪ ‬اسرحوںاوررضحتومٰیسؑںیماقمہلب۔اسرحوںیکتسکشاوراناکرضحتومٰیسؑرپاامینالان۔‬
‫‪ ‬رفوعنیکرطفےسرضحتومٰیسؑاوراامینالےنواےلاسرحوںرپاسزشاوراغبوتاکازلاماورانوکوسیلرپڑچاھےنیک‬
‫دیکمھ۔‬
‫‪178‬‬
 ‫‪ ‬ینبارسالیئوکاسھتےلرکرضحتومٰیسؑوکرجہتاکمکح۔رفوعنیکرطفےساناکاعتبق۔ابآلرخرضحتومٰیسؑاورینب‬
‫ارسالیئاکرخبتیدنمسرےکاپروہاجاناوررفوعناوراسیکوفوجںیکرغاقیب۔‬
‫‪ ‬دنمسر اپررکےنےکدعبینبارسالیئرپاہللاعتٰیلےکااسحانتاکایبن۔‬
‫رضحتومٰیسؑیکدنچروزہریغاحرضیںیمبجہکوہوکہِوطررپوتراتےنیلےئگ‪،‬اسرمیےکےنتفںیمالتبمءوہ‬
‫ِ‬ ‫‪ ‬ینبارسالیئےن‬
‫رکتبرپیتسیک‪،‬اسیکلیصفتاوراسےکاابسبووعابقرپرصبتہ۔‬

‫اوحالایقتماکایبن۔افشتعاکاوصل (آایت‪99:‬ات‪)112‬‬
‫یبنﷺ وکدہاتیاور ِ‬
‫‪ ‬اےدمحمﷺ ! ہیزگرےوہےئاحالتانسےئےئگ۔رقآنذرکاورتحیصنےہ‪،‬ںیہمتاطعایکایگےہ۔‬
‫‪ ‬اِرعاضرکےنواےلایقتمےکدنفیلکتدہوبھجااھٹںیئےگ۔‬
‫(‪)100‬‬ ‫‪ ‬ﴆ ؂﯒ﮭ ﯂ ﯴٳ ﭰ ۟ﳖ ؀ﲝ ﴜزث؀‬
‫‪" ‬وجاسےسرورگداینرکےاگوتوہربداتشرکےاگایقتمےکدناکیوبھج"۔‬
‫‪ ‬وصرےکدعبولگںیہکےگہکبجآںیھکندتشہےسرھتپایئوہیئوہںیگ‪،‬مہد ایںیمرصفدس(‪)10‬دنرےہ۔‬
‫ربایقتمےکدن‪،‬دوھلانبرکاڑادےاگ۔‬
‫‪ ‬ولگاہپڑےکابرےںیموسالرکےتںیہ؟ےیہک!اہپڑوںوکوت ّ‬
‫‪ ‬زنیموکومہارچٹبےلدیمانانبدےاگ۔لَباورولسٹےکریغب۔‬
‫‪ ‬یسکںیماڑکہنوہیگ۔رنمحےکآےگ‪،‬آوازںیدباجںیئیگ۔‬
‫‪ ‬رسرساٹہےکالعوہوکیئآوازہنونسےگ۔‬
‫‪ ‬ااجزتےکریغبافشتعہنوہیگ‪،‬اورویہافسرشرکےکساگسجیکابتاننساہللاعتٰیلدنسپرکےاگ۔‬
‫‪ ‬امیض‪،‬احلاورلبقتسماکملعایسےکاپسےہ۔دورسوںوکملعںیہن۔ولگیحوویقمےکآےگںیکھجےگ۔‬
‫‪ ‬اسدنقحیفلتہنوہیگ۔اظملانرمادوہںےگ۔‬

‫زنولرقآناکدصقماوراسےکڑپےنھےکاقتےض (آایت‪113:‬ات‪)114‬‬
‫ِ‬
‫‪ ‬رقآنرعیبںیمانزلایکایگےہ۔سجںیمرطحرطحےسودیعںیںیہ۔‬
‫ﴝﰵﲤ ؂ڕﵽ ﰒ‪؄‬ؿ ﯐ﯓ ﴤج۫ ﯼ ﴀ ؀ﳊپ ﲚ ُﴔ ؂ﴠ ٽ‪ ؆‬ﱼ ؟ﵓ؀ (‪)113‬‬
‫"اورایسرطحااترامہےناسوکرعیبزابناکرقآنانبرکاوراسںیمرطحرطحےسذعابیکربخںیدںی‪،‬اشدیوہرپزیہ‬
‫اگریاایتخررکںیایانںیمھچکتحیصناکارثدیپا رکںی"۔‬

‫‪179‬‬
 ‫‪ ‬یبنﷺ وکاہللاعتٰیلاکمکحہکرقآنڑپےنھںیمدلجیہنایکرکو‪،‬بجکتویحیکلیمکتہنوہاجےئ۔‬
‫ربریمےملعںیمرتیقدے!‬
‫‪ ‬داعرکو!ای ّ‬
‫ﭛ ؀ﲲ ؀ﶀ ؀ﱱﺆ ﴝﱎ ﭹ سﲟ‪؄‬ﴒ ﴂ ﰁ ؂ﴗ ﮟ ؁ﱤ ﴝﯩﺑ ﴝﰘ خ؎ د؜۩ ﳤ (‪)114‬‬
‫"سپابالوربرتےہاہلل‪،‬اپداشہِیقیقح۔اوردوھکیرقآنڑپےنھںیمدلجیہنایکرکوبجکتہکاہمتریرطفاسیکویحلیمکت‬
‫وکہن چنہاجےئ‪،‬اورداعرکوہکاےرپورداگر‪،‬ےھجمزمدیملعاطعرک"۔‬
‫ق ب‬
‫صۂۂآدماوراسیلبےکقبسآومزولہپؤںاکایبن (آایت‪115:‬ات‪)122‬‬
‫‪ ‬رضحت آدمؑ وک مہ ےن مکح دای اھت ‪ ،‬وہ وھبل ےئگ ۔اںیہن اتب دای ایگ ہک اسیلب اہمترا دنمش ےہ۔ دوھکی وہ ںیہمت تنج ےس ہن ولکنا‬
‫دے۔‬
‫‪ ‬اطیشنےنالسھپای۔اہک‪:‬ادبیزدنیگ اور الزوالتنطلسےکدرتخیکرطفرامنہیئہنرکوں؟‬
‫‪ ‬دوونںلھپاھکےئگ۔ہجیتنرتسلھکےئگ۔وت تنجےکوتپںےسڈاھےنکنےگل۔‬
‫‪ ‬اہللاعتٰیلےن وتہبلوبلیک۔دہاتییشخب۔اورربزگدیہایک۔‬

‫رقآندیجمیکریپویاکاماعماورارعاضرکےنواولںاکربعانتکااجنم (آایت‪123:‬ات‪)127‬‬
‫ِ‬
‫آدماوروحایکزنیمرپیلقتنمادبیدنمشےکرمہاہ۔‬
‫ؑ‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬ریمیدہاتیآےئیگ۔ریپویرکےنواالہنےکٹھباگ‪،‬اورہندبیتخبںیمالتبموہاگ۔‬
‫ﯺﱊ ؀ﱊ ﳧ ﰰ ﭨ ﶀ ﯌ﻲﺆ ﯴﳟ قل ﺠ ﮌﴥﺃ ﴷ ؀ه ﱅ؀ﴦ ﰙ ﰣ ﴝﱎ ۞﯊ ﴝﴆ‬
‫؂﯒ﮭ ﯧ ؟ﰹﴧ ﯴﴘ ﱵ ‪ ٙ‬ﲣ ﴤﭖﮆ ۟ﳖ ؀ﲝ ؂ﳪ﯋ (‪)123،124‬‬

‫"اوروجریمیتحیصنےسرورگداینرکےاگوتاسےکےیلتخسزدنیگوہیگاوراےسمہرشحںیمروزایقتمادناھااھٹںیئ‬
‫ےگ۔وہےہکاگرپورداگر!ویکںوتےنےھجمرشحںیمادناھااھٹایاحالںہکںیمآوھکنںواالاھت؟"۔‬
‫‪ ‬رقآنےسارعاضرکےنواولںیکد ایویزسا‪،‬تشیعمیکیگنتاورآرختیکزسا‪،‬ادناھنپےہ۔‬
‫ﯺﱊ ا؎ ﺄ ﵳ٘ ؂ﳪ ﴝﰋ ﵃ ۬؀ (‪ )125‬ﯺﱊ ﰵﲤ ؂و ‪؄‬أ ﴒﺆ ﴝﰵﲤ ؀ﱪﳖ ص﯍(‪)126‬‬

‫”ااسننےہکاگ‪:‬ںیمآھکنواالاھت‪،‬اہیںےھجمادناھویکںااھٹایےہ؟وجابوہاگ‪:‬اسےیلہکوتےنآایتوکالھبدای۔آجوتالھبایاج‬
‫راہےہ“۔‬

‫‪180‬‬
 ‫رکنمنیےکےیلاہیبنتتاوریبنﷺ وکدہاایت (آایت‪128:‬ات‪)135‬‬
‫‪ ‬آرختاکذعاب‪،‬تخساوردریاپوہاگ۔اترخیےسدہاتیہنےنیل اکااجنمالہتکےہ۔‬
‫‪ ‬نجابتہدشہویتسبںںیممتےتلچوہ‪،‬اسںیملقعِمیلسواولںےکےیلاشن ایںںیہ۔‬
‫‪ ‬اےدمحمﷺ ربصرکو!دمحوانثےکاسھت‪،‬ربیکحیبسترکو(اپچناواقتامنز)! اشدیہکمترایضوہاجؤ۔‬
‫‪ ‬دوینیزدنیگیکاشنووشتکیکرطفاگنہااھٹرکہندوھکی‪،‬وجاورولوگںوکدییئگےہ۔وہوتمہےنانیکآزامشئےکےیلدی‬
‫ےہ۔‬
‫‪ ‬ریتےرباک الحلرزقرتہبےہاوراپدنئہرتےہ۔‬
‫‪ ‬الہوایعلوکلسلسمامنزیکنیقلترکےتروہ !وخدیھباپدنبروہ!‬
‫وقتییہاکوہاگ۔‬
‫‪ ‬رتہبااجنمالہِ ٰ‬
‫‪ ‬اےدمحمﷺ انےسوہک!رہصخشااجنماکرےکااظتنرںیمےہ۔متیھبااظتنررکو! رقنعبیمولعموہاجےئاگ‪،‬وکندیسیھ‬
‫راہرپ ےہ؟اوروکندہاتیای ہت؟‬

‫‪181‬‬
 ‫ُس ْو َرہ اَلنبياء (یکم) آایت‪112:‬‬ ‫‪21‬۔‬
‫رمزکیومضمن‬
‫‪ ‬ولوگںںیماہللاعتٰیلےکوضحروجادبیہاکااسحسدیپارکاناتہکانیکرظنےکزاوےیاورلمعاکرخدبلاجےئ۔‬
‫‪ ‬اایبنءؑ تلفغںیمڑپیوہیئوقومںوکہیقبسرباربایددالےترےہنکیل ولگےنلھبنسےکاجبےئااٹل انیکاخمتفلرکےترےہ‬
‫ںیہ۔‬
‫رصنتالہٰیہشیمہاایبنءؑےکاسھتریہےہاوروہ وصخیصلضفوانعتیےسونازےاجےترےہںیہ۔‬
‫‪ ‬ہییھبواہعقےہہک ِ‬

‫زامہنزنول‬
‫اس وسرت اک زامہن زنول یکم زدنیگ اک رسیتادور ےہ ۔ اس ےکسپِ رظنم ںیم احالت یکوہ تیفیک ںیہن اپیئ اجیت وجآرخیدوریک‬
‫وسروتںںیمامنایںوطررپوسحمسوہیتےہ۔‬

‫مظنالکم‬
‫ولوگںوکانیکتلفغرپوھجنھجڑاایگےہاورروسولںیکاخمتفلرکےنواولںاکوجااجنماسےسےلہپوہاکچےہ‬ ‫‪1‬ات‪:15‬‬
‫اسےسربخداررکدایایگےہ۔‬
‫انآایتںیم واحضایکایگےہہکاسد ایوکاسےکاخقلےنرفتحیاگہںیہنانبایےہہکلبقحوابلطیکرزماگہ‬ ‫‪16‬ات‪:18‬‬
‫انبایےہ۔‬
‫وتدیحاکایبنےہ۔‬ ‫‪19‬ات‪:33‬‬
‫راس تےسقلعتماہبشتاکوجابدایایگےہاورروسلاکذماقاڑاےنواولںوکہیبنتیکیئگےہ۔‬ ‫‪34‬ات‪:47‬‬
‫اایبنءمہیلعاالسلمےکاوحالشیپےئکےئگںیہ۔نجےساکیرطفانیکمیلعتوکشیپرکان دوصدےہ‬ ‫‪48‬ات‪:91‬‬
‫اوردورسیرطفہیواحضرکانےہہکانےکقحںیماہللیکدقرتورتمحےکےسیکےسیکرکےمشوہظرںیمآےت‬
‫رےہںیہ۔‬
‫وسرہ اکآرخی ہصح ےہ سجںیمرکنمنیوکذعابےس آاگہایکایگےہاوراامینالےنواولںوکوخربخشیانسیئیئگ‬ ‫‪95‬ات‪:112‬‬
‫ےہ اسھت یہ ہی یھب واحض ایک ایگ ےہ ہک روسل یک تثعب د ای واولں ےک قح ںیم رسارس رتمح ےہ ارگ وہ اس یک‬
‫اندقریرکںیےگوتاانپیہاصقننرکںیےگ۔‬

‫‪182‬‬
 ‫اایبنءےکوحاےلےسارتعااضت‪،‬وجاابتاوررکنمنیاکااجنم (آایت‪1:‬ات‪)50‬‬
‫‪ ‬تلفغ ںیم ڑپے وہےئ ااسنونں وکوجنھجڑےن ےک دعب ذگہتش اایبنء ےک وحاےل ےس اسرے ارتعااضت اکوجاب دایایگ‬
‫اوررسیشکرکےنواولںوکربے ااجنمےسڈرااییھبایگےہ۔ (‪1‬ات‪)15‬‬
‫(‪16‬ات‪)18‬‬ ‫‪ ‬قیلختِاکانئتےکدصقماکایبن۔‬
‫ﴝﳚ ﰣ ؀ﲎﴫ ﴝ؀ﱕجﮭ ﴝﳚ ْ ﺒ (‪)16‬‬
‫"اورںیہندیپاایکمہےنآامسناورزنیماورانےکدرایمنیکزیچوںوکرفتیحیوطررپ"۔‬
‫‪ ‬المہکیئیکحیبستوک لیلاکذرکرکےکانےکربا سااسننیک ِ‬
‫ابعدتایہٰلےسےب ایزی یھباظرہیکیئگ۔ (‪19‬ات‪)21‬‬
‫‪ ‬دیقعۂرشکےکریغوقعملوریغیقطنموہےنےکداللئدےیےئگںیہ۔ (‪22‬ات‪)29‬‬
‫(‪)22‬‬ ‫ﳆ ﰩﴔ ﳞ ‪؄‬ﲰ ؁ﱘ ؀ﲲ ﺱغﺆ ﮎ ؀ﲰ ا؎ ؀ﷁﱔ ﯣ ﰢﴔ‬
‫"ارگاندوونںںیماہللےکالعوہیئکدخاوہےتوتوہدوونںابتہوربابدوہاجےت‪،‬وتاپکےہاہلل وجرعشاکامکلےہاسےس‪،‬وج‬
‫وہایبنرکےتںیہ"۔‬
‫‪ ‬زنیم و آامسن وک اھپڑ رک ان یک اگل اگل قیلخت ‪ ،‬اپین اک عبنمِ ایحت وہان ‪ ،‬زنیم ںیم اہپڑوں اور زگر اگوہں یک اجنگشئ ۔آامسن وک‬
‫وفحمظتھچانبای۔دنراتاورسمشورمقاکاظنمہی بزیچںیااسنونںیکدہاتیےکےیلآںیھکنوھکلدےنیوایلاشن ایںاور‬
‫ںیتمعنںیہ۔ (‪30‬ات‪)33‬‬
‫رہصخشیکریخورشےکذرےعیآزامشئ‬
‫(‪)35‬‬ ‫ﱀ ﭽ ؠ‪؇‬ﻨ ؀ﳂؐﺚ ﴝؿﱄ سﶷ ﴝ؀﶐ ﳻﺚ ﴝ؁ﵴ ڒﭷﴔ‬
‫رکےتںیہاورامہرییہ‬ ‫"رہسفنتمومتاکزمہےنھکچواالےہاورمہمتولوگںوکربایئاورالھبیئےکاسھتآزامشئںیمالتبم‬
‫رطفمتوٹلپےگ"۔‬
‫ذعاب وموعد‬
‫‪ ‬رگم وہ ایسی تلفغ ںیم ڈوےب وہےئ ںیہ ہک ادرھ دےتھکی یہ ںیہن ‪ ،‬ہکلب ان یک اسجروتں اک ہی اعمل ےہہک ربمغیپ وک ِ‬
‫ےلآےناکجنلیچدےرےہںیہ۔‬
‫(‪37‬ات‪)43‬‬ ‫‪ ‬اسےیلانرپایقتمےکدنیکوہانلیکاورانےکزموعہموبعمدوںیکےبیسبوکواحضایکایگ۔‬
‫اتمع د ایںیموھکاجےنیکوہجےسانرپ‬
‫‪ ‬اوراتبایایگہکانیکاسطلغروشیکوہجوہتلفغےہوجتلہمایحتلماجےناور ِ‬
‫لاریوہیئگےہ۔‬
‫‪ ‬رقآناکیابمرکذرکےہ۔اساکااکنرہنرکو۔‬

‫‪183‬‬
 ‫ﴝﮎ؀ ؟ﵑ ﶭ﴾ ؂ڕﵽﺚ ؂ﯵٖ ﱵ ﶹﴠﴔ (‪)50‬‬
‫"اورہیاکیربتکواالتحیصنانہمےہےسجمہےنااتراےہوتایکمتاساکااکنرےیکاجؤےگ"۔‬

‫اایبنءےکاوحال (آایت‪51:‬ات‪)77‬‬
‫‪ ‬رضحتاربامیہؑیکدوعتاوروقمےکردلمعِاکذترکہ ےہہکےلہپاوہنںےنربااعلنیملیکآایتیکرطفوتہجدالرکاھجمسای‬
‫‪ ‬رھپانےکوتبںوکوتڑرکانیکےبیسباظرہیک۔‬
‫‪ ‬اوربجاوہنںےنرضحتاربامیہؑوکالجانہااہاوروہہنلجےکسوتیھباںیہنوہشہنآایاوراینپتلفغےسہنلکنےکس۔‬
‫وقمولطاور ِ‬
‫وقمونحاکذرکرکےکاتبایہکسکرطحدخاےکربمغیپوںیکایدداہوینںےکاب ووجدوہتلفغےسہنوچ ےکاورابتہ‬ ‫‪ ‬رھپ ِ‬
‫وربابدرکدےیےئگ۔‬

‫ربزگدیہدنبوںرپاماعامت (آایت‪78:‬ات‪)91‬‬
‫‪ ‬دخاےکربزگدیہدنبوںاکذرکےہنجوکاسےنرطحرطحےکاماعامتےسونازا اتہک ولوگںرپواحضوہہکدخایکالاتعو‬
‫دنبیگںیمایکایکربںیتکںیہ؟‬
‫‪ ‬انچہچنرضحتداؤدؑاوررضحتامیلسنؑوکتمکحوداشن‪،‬تعنصوریخستولخمقیکںیتمعندی ںیئگ۔‬
‫‪ ‬رضحتاویبؑ وکہنرصفوخاکامیبریےسافشاطعیک ہکلباوالدںیمربتکیھبیشخب۔‬
‫‪ ‬رضحتذواونلن(ویسنؑ)وکہنرصفاںیہنلگناجےنوایلیلھچمےکٹیپےسزدنہوالستم اکنلایلہکلبذعابیکزدںیمآیئ‬
‫وہیئانیکوقموکوتہبرپاعمفیھبرکدای۔انیکداع‬
‫ﳷؚﴥ ﰥ ؀ﶼ ؂ﴗ ﱙ ؁ﱷ ؁ﱙ ؂و ﱝﺣ ؁۪ ﵃ ﴀ ؀ﲔ (‪)87‬‬
‫”اناترویکیںںیماوہنںےنآوازدیہکوکیئدخاںیہنوساریتے۔اپکےہریتیذات البہبشںیماظوملںںیمےساھت"۔‬
‫‪ ‬رضحتزرکایؑوکاموییسیکرمعںیمرضحتٰییحیاسیجکینریسترفزدن اطعرفامای۔‬
‫‪ ‬تفعآمبرضحترممیؑوکاخودنےکریغبرضحتٰیسیعؑاسیجاٹیباطعایک۔‬
‫‪ ‬ہی بدخاےسڈرےنواےلادیمومیبںیماےساکپرےنواےل اورکیناکومںںیمتقبرکےنواےلےھت۔‬

‫رکنمنیوکاِذناراوراامینالےنواولںےکےیلاشبرںیت (آایت‪92:‬ات‪)112‬‬
‫ب‬
‫توسرہسجںیموتدیحےکومضمنوکزمدیؤمدکرکےکیبنﷺ اورآپےکاحصہبؓ وک اانیمطندالدایایگےہہکامتماایبنءؑ‬
‫‪ ‬اخ ۂ‬
‫یکدوعتومیلعتیہیریہےہوجمتدےرےہوہوتمتاےنپاکمںیمےگلروہ۔‬

‫‪184‬‬
 ‫‪ ‬اورنج ولوگںےناسںیماالتخفدیپاےیکاوردیپارکرےہںیہانےکاعمہلموکامہرےاورپوھچڑو۔‬
‫‪ ‬ہیولگدخاےکذعابوکدھکیرکیہاامینالںیئےگنکیلاسوتقاکاامینالانابلکل ےبوسدوہاگ۔‬
‫‪ ‬آرختیکاکرماینرصفاہللےککیندنبوںیہےکےیلےہ۔‬
‫‪ ‬آرخںیمیبنﷺ یکرطفےسہلصیفنکاالعنہکابہلصیفیکڑھگیرسرپےہ‪،‬سجوک افدئہااھٹانوہوہاستلہمےسافدئہ‬
‫ااھٹےلرھپہیرفتصبیصنوہےنوایلںیہنےہ۔‬
‫‪ ‬آرخیآتیںیمربمغیپﷺ یکرطفےسہیداعہکاےرب!ابریمےاوران ادعاےئقحےکدرایمنوتہلصیفرفامدے‬
‫(‪)112‬‬ ‫﮶ ا؎ ؀ﶜ سﱯﺚ ﴝاؗ ؀ﲇﰭ ؀ﷆﴖ ﯡ ﳚ ﰡﴔ‬
‫"ےیہک ہک رپورداگروت ہلصیف رک دے قح ےک اسھت اور ب وک ضی اچنہپےن واالامہرا رپورداگر وہ ےہ سج ےس دمد بلط یک‬
‫اجےئاسرپوجمتےتہکوہ"۔‬

‫‪185‬‬
 ‫(یکم) آایت‪78:‬‬ ‫‪22‬۔ ُس ْو َرہ احلج‬
‫رمزکیومضمن‬
‫اخۂن ہبعک یک ریمعت اورجح یک رشموتیع سج دصقم ےک ےیل وہیئ یھت اس یک دجتدی رکان اوراس رمزک وتدیح وک رشموکں ےک طلست‬
‫ےسآزادرکےکاتمہملسمےکوحاےلرکان۔‬

‫زامہنزنول‬
‫اسوسرتےکاضمنیماورادنازِایبنےسہتپاتلچےہہکاساکاکیہصحیکمدورےکآرخںیماوردورساہصحدمیندورےکآاغز‬
‫ںیمانزلوہاےہ‪،‬اسےیلدوونںادواریکوصخایصتعمجوہیئگںیہ۔‬

‫مظنالکم‬
‫دیہمتی آایت ںیہ نج ںیم اعم ااسنونں وک اخمبط رک ےک ایقتم ےک دشدی ےکٹھج ےس ربخ دار ایک ایگ ےہ اور اس‬ ‫‪1‬ات‪:4‬‬
‫ابت ےس آاگہ ایک ایگ ےہ ہکاطیشن ےک ااشرےرپ ےنتک یہ ولگ دخا ےک ابرے ںیم ےب اینبد ابوتں اور رمگاہ نک‬
‫وثحبںںیم اےتھجلرےتہںیہسجےکہجیتنںیموہایقتمےکدنڑھبیتکآگںیماجرگںیےگ۔‬
‫دورسیزدنیگرپادتساللاوردخاےکابرےںیمولگرمگایہیکوجابںیترکےتںیہاساکااجنم۔‬ ‫‪5‬ات‪:10‬‬
‫دخا یک ریغ اصلخمہن ابعدت وک ےب ینعم رقار دےتی وہےئ رشک یک رتددی یکیئگ ےہ اور ااکنررکےنواولں ےکدرد‬ ‫‪11‬ات‪:24‬‬
‫انکااجنموکاورصلخمؤمنینمےکرسمتشخبااجنموکاہنتیؤمرثرطہقیرپشیپایکایگےہ۔‬
‫اس ابت ےک شیپ رظن ہک رشمنیک ےن الہ اامین ےک ےیل دجسم رحام اور جح تیب اہلل یک راہ دنب رک دی ےہ اس‬ ‫‪25‬ات‪:37‬‬
‫اتریخی تقیقح وکامنایں ایکایگ ےہہک امعمر رحم ےن دخاےئوادح یک ابعدت ےک ےیلاسیکریمعتیکیھتاورایس‬
‫دصقمےکےیلجحیکاعمانمدییکیھت۔اسھتیہجحےکانمکساورانیکروحوکااجرگایکایگےہ۔‬
‫دمہنیےکاملسمونںوکااجزتدییئگہکوہدجسمرحاموکرشمنیکےکطلستےسآزادرکےنےکےیلانےسگنج‬ ‫‪38‬ات‪:41‬‬
‫(اہجد)رکںیاورہیہکاہللانیکدمدرکےاگاورانوکادتقارےشخباگ۔‬
‫ذعابےکےیلدلجیاچمےنواولںیکوتہجاظملوقومںیکالہتکےکوااعقتیکرطف ذبمولرکایئیئگےہ۔‬ ‫‪42‬ات‪:48‬‬
‫ان آایت ںیم واحض ایک ایگ ےہ ہک روسل اک اکم ربخدار رکان ےہ رگم اس یک دوعیت دجودہج ےک الخف اطیشن ایس‬ ‫‪49‬ات‪:57‬‬
‫رطحرسرگملمعوہایگےہسجرطحوہرہروسلیکدوعتےکالخفرپوڈنگپےیکمہمالچاتراہےہ۔اسےک‬

‫‪186‬‬
‫اسرپوڈنگپےےسویہولگاتمرثوہےت ںیہنجےکدولںںیمروگوہاتےہ۔اہللےکوافداردنبوںےکوتملع‬
‫ونیقیںیماسوھجےٹرپوڈنگپےوکدھکیرکاور ااضہفوہاجاتےہ۔‬
‫انولوگںوکوخربخشیانسیئیئگےہوہنجںےناہللیکراہںیمرجہتیکیھت۔‬ ‫‪58‬ات‪:62‬‬
‫اہللیکروبتیباوراسےکااسحانتیکرطفوتمہجایکایگےہ۔‬ ‫‪63‬ات‪:66‬‬
‫رتعمنیض ےک اہبشت وک دور رکےت وہےئ رشک اک ےب تقیقح وہان واحض ایک ایگ ےہ اور اہلل یک تمظع اک ااسحس‬ ‫‪67‬ات‪:76‬‬
‫دالےتوہےئۂلسلسراس تیکاتیمہرپروینشڈایلیئگےہ۔‬
‫ااتتخیمآایت ںیہ نج ںیم الہ اامین وک ان ذہمدارویں ےک ادارکےن یک یھب اتدیک یکیئگ ےہوجانیکذاتاور‬ ‫‪:78,77‬‬
‫ان ےک رکدار ےس قلعتم ںیہ اور ان ذہم دارویں ےک ادا رکےن یک یھب وج اہلل یک راہ ںیم دجودہج اور ولوگں ےک‬
‫اسےنماسےکدنییکاہشدتشیپرکےنےسقلعتمںیہ۔‬

‫ایقتمیکوہانلیکاکایبن۔اطیشنیکریپویےسوچب (آایت‪1:‬ات‪)4‬‬
‫‪ ‬ایقتمےک وہانلکانمرظاکایبن۔اطیشناکاابتعاوررمگایہ۔اساکااجنممنہجیکڑھبیتکوہیئآگےہ۔‬

‫آافقاوراسفنےسارخویزدنیگرپادتسالل (آایت‪5:‬ات‪)7‬‬
‫‪ ‬آافقواسفنیکاشنوینںےسارخوی زدنیگرپادتسالل۔‬
‫‪ ‬اسفن۔ااسننیکتقلخےکرمالح۔اخقلیکدقرت‪،‬تمکحاورروبتیباکایبن۔‬
‫رپااکمن اعمد رپ‬
‫ِ‬ ‫‪ ‬اکانئت یک قیلخت اور زنیم ےک رمدہ اورےب آب وایگہ وہاجےن ےک دعباز رسون رسزبس و اشداب وہاجےن‬
‫ادتسالل۔‬
‫(آایت‪8‬ات‪)10‬‬ ‫‪ ‬آرختاکااکنررکےنواولںےک دردانکااجنماکایبن۔‬
‫(آایت‪11‬ات‪)13‬‬ ‫‪ ‬ذمذبنیباکرکدار۔ریغاہللےسداعرشکاوریلھکرمگایہےہ۔‬

‫صلخمومنینمےکاماعامتاوررکنمنیےکدردانکااجنماکایبن (آایت‪14:‬ات‪)24‬‬
‫‪ ‬وتدیحواامینرپاقمئرےنہواےلتنجیکادبیوتمعنںےسرہبہدنموہںےگ۔‬
‫دوعیےہ۔‬
‫اکدوعیاکیابلکلالاحلص ٰ‬
‫ٰ‬ ‫‪ ‬رشکےکاسھتاہللاعتٰیلیکدنبیگ‬
‫ہ‬
‫‪ ‬وجولگضحماینپاظرہیمنفعن وںیہیکدحکتدخایکدنبیگاورالاتعرکانہاےتہںیہاوربجاسراہںیموکیئااحتمنشیپ‬
‫آاجےئوتوںیہ ےسرتکااجےتںیہاےسیولگرسخادل ایواآلرخۃےکدصماقںیہ۔‬

‫‪187‬‬
 ‫ہ‬
‫‪ ‬ہیولگاہللاعتٰیلوکوھچڑرکاینپمنفعنوںیکاخرطنجےکےھچیپاھبےتگںیہاناکرضرانیکتعفنمےسرقبیرتےہ۔‬
‫‪ ‬انعفاوراضررصفاہللاعتٰیلیہےہ۔‬
‫‪ ‬رکنمنیوکہہیبنتہکاناکوکیئوقلولعفیھباہللاعتٰیلےسیفخمںیہنےہ۔ابآلرخاکیدن باکاعمہلماہللاعتٰیلیکدعا تںیم‬
‫شیپوہاگ۔‬
‫‪ ‬وجرشکورفکےکرمبکتوہںےگان بوکمنہجںیمدالخرکےاگ۔‬

‫تیباہللےسروانک۔انمکسِجحاکایبن (آایت‪25:‬ات‪)37‬‬
‫‪ ‬رشمنیکےنالہِاامینےکےیلدجسمِرحاماورجحتیباہللیکراہدنبرکدیےہ۔‬
‫‪ ‬اساتریخیتقیقحوکامنایںایکایگےہہکامعمرِرحمےندخاےئوادحیکابعدتےکےیلاسیکریمعتیکیھتاورایسدصقمےک‬
‫ےیلجحیکاعمانمدییکیھت۔‬
‫‪ ‬یقیقحومنمیکہارافصت‪:‬‬
‫؀ﲅۖ ؁ؠ؀ ء﵌ ؀ﲲ ﴝ﯀ ﰝپ ﴝ؀ﶷۖ ﯡ ﳜ ؂ﮯٽ ﴝ؀ﻗ ؀﵀ﴰﺫ ﴝﳽ اذﳽ َﴔ (‪)35‬‬
‫"وہ ولگ بج اہلل اک انم ایل اجےئ وت (‪)1‬ان ےک دل ڈر اجےت ںیہ (‪ )2‬بج ان رپ تبیصم آےئ وت ربص رکےن واےل ںیہ (‪)3‬‬
‫امنزاقمئرکےنواےلںیہاور(‪ )4‬وجھچکمہےناںیہندایےہاسںیمےسرخچرکےتںیہ"۔‬
‫‪ ‬اسھتیہجحےکانمکساورانیکروحوکااجرگایکایگےہ۔‬
‫‪ ‬رقابین اوردورسے اعشرئ وانمکس یک الص روح یک رطف وتہج دالیئ یئگ اتہک ورا تث اربایمیہ ےک ہی دمیع اانپ اجزئ ہ ںیل ہک‬
‫رضحتاربامیہؑایکمیلعتدےےئگےھتاوراوہنںےنانیکمیلعتوکسکرطحخسمایک۔‬

‫اتقلیکااجزت۔االسیموکحتمےکرفاضئ (آایت‪38:‬ات‪(41‬‬
‫‪ ‬دمےنی ےک املسمونں وک ااجزت دی یئگ ہک وہ دجسم رحام وک رشمنیک ےک طلست ےس آزاد (ریہطتتیب اہلل)رکےن ےک ےیل گنج‬
‫(اتقل)رکںی۔‬
‫‪ ‬اہللاعتٰیلاکودعہہکاہللاعتٰیلانیکدمدرکےاگاورانوکادتقارےشخباگ۔‬
‫‪ ‬بجاںیہنادتقاراحلصوہوتاںیہنایکروشاایتخررکینہا ےیاوراینپ وکحتمںیمسکدصقمےکےیلاکمرکانہا ےی۔(زنیم‬
‫ںیماہللےکدنیاکافنذ)‬
‫؂ﲅۖ ؁ﴗ ﷌ ﰥ ؀ﱕجﮬ ؂ﯺﻩ؀ ؀﵀ﴲ ﴝ‪؄‬ﴇ؀ ؀ﲉﴽﴲ ﴝ؂ﹺﴠ؀ سﺓﴠﯪ ﴝڭ؀ ﯦ ؀ﺋﺚ ﴝﲳ ﮽ﰇ ؀ﱖﴍإﭸ‬
‫"وہولگہکارگمہاںیہند ایںیموکحتمدےدںیوت(‪)1‬امنزیکاپدنبیرکںی(‪ )2‬زٰوکۃدںی(‪ )3‬کیناکماکمکحرکںیاور‬

‫‪188‬‬
 ‫(‪ )4‬ربےاکومںےسروںیک‪،‬اوررہاکماکااجنموتاہللےکیہاہھتںیمےہ"۔‬

‫اظملوقومںیکالہتکےکوااعقتےکوحاےلےسافک ِرہکموکہہیبنت (آایت‪42:‬ات‪)48‬‬

‫‪ ‬اتریخی اہشدت ہک ابیغ وقومں ےک ےیل اہلل اعتٰیل اکودعۂ ذعاب ابالرخ وپرا وہاگ۔ان یک میظع امعرںیت ڈنھکروں ںیم دبتلی‬
‫د ےنھکوایلآںیھکن ےننواےلاکنوہںاوردلادنےھہنوہےئگوہں۔‬ ‫وہںیئگوجربعتےکےیلاکیفںیہرشبہکیط‬
‫‪ ‬ذعابےکےیلدلجیاچمےنواولںوکذعابیکدیکمھ۔‬

‫(آایت‪49:‬ات‪)57‬‬ ‫دوعیتدجودہجںیماطیشیناخمتفلاوراہللےکوافداروںےکاماعامت‬
‫‪ ‬روسلﷺ اکاکمربخداررکانےہرگماسیکدوعیتدجودہجےکالخفاطیشنایسرطحرسرگملمعوہایگےہسجرطحوہرہ‬
‫روسلیکدوعتےکالخفرپوڈنگیپےیکمہمالچاتراہےہ۔‬
‫‪ ‬اسےک اسرپوڈنگیپےےسویہولگاتمرثوہےتںیہنجےکدولںںیمروگوہاتےہ۔‬
‫‪ ‬اہللےکوافداردنبوںےکوتملعونیقیںیماسوھجےٹرپوڈنگیپےوکدھکیرکزمدیااضہفوہاجاتےہ‬
‫‪ ‬ابآلرخاہللاعتٰیلالہِابلطاورالہِقحےکدرایمنہلصیفرفامےئاگ۔‬
‫‪ ‬وجالہِقحوہںےگاسااحتم نےسزگرےنےکدعبآرختیکابداشیہےکوارووہںےگ۔‬
‫‪ ‬الہِابلطمنہجاکادنینھںینبےگ۔‬

‫اہللیکراہںیمرجہترکےنواولںےکےیلوخربخشی (آایت‪58:‬ات‪)66‬‬
‫‪ ‬راہدخاںیمرجہترکےنواولںوکد ایاورآرختدوونںیکاکایمیبیکاشبرت۔‬
‫‪ ‬اوراہللیکافصتاورآافقیک اہشدتےساشبرتےکداللئ۔‬
‫‪ ‬اہللاعتٰیلیکروبتیباوراسےکااسحانتاکایبن۔‬

‫یبنﷺ وکاطخب۔ر ِدرشک (آایت‪67:‬ات‪)76‬‬

‫‪ ‬یبنﷺ ےساطخب۔آپیہرصاطمیقتسمرپںیہ۔‬
‫ﴝ؀؜﮼ ؁ﳏ اڻﺚ ؁ڿ ﴕ ﮌﴥ ﳹ (‪)67‬‬
‫” اوراےنپربیکرطفالب‪،‬ےبکشوتاہتبلدیسےھراہتسرپےہ"۔‬
‫‪ ‬اخمنیفلرپاتعباورانےکرشاکءاورش فعاۂ یکےبیسباکایبن(یھکمیھبدیپاںیہنرکےتکس‪،‬دیپارکانوتدرانکرارگوہانےسھچک‬
‫نیھچرکےلاجےئوتوہاسےسوآسپںیہنےلےتکس)۔‬

‫‪189‬‬
 ‫‪ ‬رشکاکےبتقیقحوہانواحضایکایگےہ۔اہللاعتٰیلیکتمظعدقرتاوراسےکملعوتمکح اکایبن۔‬

‫رفہضیاہشدتیلعاانلسرکےنواولںےکےیلدس(‪)10‬اکنیترپورگام (آایت‪)78،77:‬‬
‫‪4‬۔کیناکمرکو!‬ ‫‪3‬۔ابعدترکو!‬ ‫‪2‬۔دجسہرکو!‬ ‫‪1‬۔روکعرکو!‬
‫ِ‬
‫اہشدتقحاکرفضادارکو!‬ ‫‪7‬۔‬ ‫‪6‬۔ دجِادجماربامیہؑیکوتدیحاایتخررکو!‬ ‫‪5‬۔اہجدواتقلاکرفہضیااجنمدو!‬
‫‪9‬۔زٰوکۃدو!‬ ‫‪8‬۔ امنزاقمئرکو!‬
‫‪10‬۔اہللےکاسھتوبضمطقلعتیکاینبدرپاامتجتیعیکلیکشترکو!‬
‫كٹ ؀ﲅۖ ‪؄‬ﳮ؀ ؀جﯾ؀ ﴝ؀ﱧﴠ؀ ﴝ؀﯇ﴠ؀ اﮜ ﴝ؀﵍؀ ؀﷍ ﲛ ﮋﴔﮜﺆ ﴝﭕﺁﴠ؀ ﰥ ؀ﲰ ﰙ ﴻؕﮈﺚ ﮓ‬
‫؀ﯨ ﴝﳚ ﭴ ﯜ ﰥ ؀ﱿە ﴂ ﭭۯﺚ ﻡ ؂ڣ ؁ڎﮋﺚ ﮓ ﲒ ؀ﺒﺃ ﴂ ﰂ ﴝﰦ ﮎ؀ ﱦﴔ‬
‫؀ﲇﮨﱌ ﱮ؀ ﯜ ﴝۉ۝؀ ﱰ‪؇‬ﴫ ﯠ ؀ﳅﮗﺊ ﯵﴊ؀ ؀﵀ﴲ ﴝ‪ۚ؄‬؀ ؀ﲉﴽﴲ ﴝ؀ﱨ؀ سﲰﺚ ﮓ ﴌﱤﺆ ﭜ‬
‫(احلج‪)77،78:‬‬ ‫؀ﳂﳏ ﴝﭰ ؀ﴋﮝﺟ‬
‫"اےاامینواول!(‪ )1‬روکعاور(‪ )2‬دجسہرکو(‪ )3‬اےنپربیکدنبیگرکو(‪)4‬الھبیئرکواتہکاہمتراالھبوہ۔اور(‪ )5‬اہللیک‬
‫راہ ںیم وکشش رکو اسیج وکشش رکےن اک قح ےہ‪ ،‬اس ےن ںیہمت نچ ایل ےہ اور دنی ںیم مت رپ یسک رطح یک یتخس ںیہن یک‪،‬‬
‫اہمترے ابپ اربامیہ اکدنی ےہ‪ ،‬ایس ےناہمترا انمےلہپےس املسمن راھک اھت اور اس رقآن ںیم یھب اتہک روسل مترپ وگاہےنب‬
‫اورمتولوگںرپوگاہونب‪،‬سپ(‪)1‬امنزاقمئرکو(‪)2‬زٰوکۃدواور(‪ )3‬اہللوکوبضمطوہرکڑکپو‪،‬ویہاہمترا ٰ‬
‫ومٰلےہ‪،‬رھپایکیہااھچ‬
‫ٰ‬
‫ومٰلاورایکیہااھچدمداگرےہ"۔‬

‫‪190‬‬
 ‫(یکم) آایت‪118:‬‬ ‫‪23‬۔ ُس ْو َرہ اْلومنون‬
‫رمزکیومضمن‬
‫ہیواحضرکانےہہکاہللےکزندکیاکایمبوہےنواےلوکنولگںیہاوراناکموہےنواےلوکن‪،‬رھپنجاقعدئےکلوبل‬
‫رکےنرپاکایمیباکدارودمارےہاناکربقحوہانمکحمداللئےکاسھتاثتبایکایگےہاوراناہبشتاکازاہلایکایگےہوجاس‬
‫ہلسلسںیمشیپےئکاجرےہےھت۔‬

‫زامہنزنول‬
‫اسوسرتےکادنازِایبناوراضمنیمدوونںےسیہیمولعموہاتےہہکاسوسرتاکزامہنزنول ےکاکدورِوتمطسےہ۔‬
‫مظنالکم‬
‫الہاامینوکاکایمیبیکوخربخشیانسیئیئگےہاوراساکایمیبےکےیلوجاواصفرضوریںیہانوکایبنایکایگ‬ ‫‪1‬ات‪:11‬‬
‫ےہ۔‬
‫اہللیکروبتیبرپادتساللرکےتوہےئدورسیزدنیگاورزجاوزساوکالزمرقاردایایگےہ۔‬ ‫‪12‬ات‪:22‬‬
‫روسولںیکدوعتوکالٹھجےنواولںاکااجنمایبنایکایگےہ۔‬ ‫‪23‬ات‪:50‬‬
‫استقیقحاکاالعنہکامتماایبنءمہیلعاالسلماکدنیاکییہاھتنکیلانےکریپوؤںےناسےکڑکٹےڑکٹے‬ ‫‪51‬ات‪:56‬‬
‫رکدےئ۔ابوہاینپاسطلغذمتیبہےکابووجدضحماسانبرپہکاہللےنانوکد اییکدو تدےریھکےہاس‬
‫زمعابلطںیمالتبمںیہہکاہللانےسوخشےہایسےیلانرپدو تیکابرشرکراہےہ۔‬
‫د ایرپوتسںےکاقمہلبںیمالھبیئیکرطفےنکپلواولںےکاواصفایبنوہےئںیہ۔‬ ‫‪57‬ات‪:61‬‬
‫ان ولوگںوکہیبنتےہوجتلفغںیمڑپےوہےئںیہہکاکیدنآےئاگبجوہاےنپےیکرپاتھچپںیئےگ۔‬ ‫‪62‬ات‪:67‬‬
‫رکنمنیےکضعباہبشتاکوجابدایایگےہ۔‬ ‫‪68‬ات‪:92‬‬
‫یبنﷺ وکداعیکنیقلتہکاےرب!اناکرفوںرپارگریمیوموجدیگںیمذعابآایگوتاسےسےھجموفحمظرھک۔‬ ‫‪93‬ات‪:98‬‬
‫رکنمنیاکومتےکوتقاوررھپایقتمےکدنوجاحلوہاگاسیکوصتریاوراسابترپااتتخمہکاکرفیھبک‬ ‫‪99‬ات‪:117‬‬
‫الفحاپےنواےلںیہنںیہ۔‬
‫ااتتخیمآتیےہسجںیمیبنﷺ اورآپےکواہطسےسرہاسصخشوکوجاامینالےئہیدہاتیےہہکوہ‬ ‫‪:118‬‬
‫اہللےسرفغمتاوررتمحیکداعرکے۔‬

‫‪191‬‬
 ‫تنجارفلدوسےکواروثںیکآھٹ(‪)8‬افصتاکایبن (آایت‪1:‬ات‪)11‬‬
‫الہِاامینےکےیلوفزوالفحاورتنجیکوراتثیکاشبرتدنمرہجذلیآھٹرشاطئےکاسھترشموطےہ۔‬
‫(‪ )2‬امنزںیموشخع۔‬ ‫اامینونیقی‬ ‫)‪(1‬‬
‫)‪ (4‬زوکۃرپاعلم۔‬ ‫وغلایتےسرپزیہ۔‬ ‫(‪)3‬‬
‫(‪ )6‬ااموتنںاکاحلظ۔‬ ‫رشماگوہںیکافحتظ۔‬ ‫(‪)5‬‬
‫(‪ )8‬امنزوںیکاحمتظف۔‬ ‫دہعوامیپناکاپس۔‬ ‫)‪(7‬‬
‫ہیولگریماوںیمرفدوساپںیئےگ‪،‬سجںیمہشیمہرںیہےگ۔‬

‫وتدیحِروبتیبرپادتسالل۔ارخویزدنیگںیمزجااورزساالزیموہیگ (آایت‪12:‬ات‪)22‬‬
‫‪ ‬ااسننیکقیلختےکفلتخمرمالح‪،‬تثعب دعباوملت‪،‬استآامسونں‪،‬ابروشںےکاظنم‪،‬اوناعوااسقمےکلھپداردروتخں‪،‬‬
‫دودھ‪،‬وگتشدےنیاورابرربداریےکاکمآےنواےلاجونروںیکدیپاشئاکذرکرکےکااشرہایکایگہکہی بھچکےبدصقم‬
‫ںیہنےہ۔‬
‫‪ ‬اکایمبولگویہںیہوہنجںےنہیدصقماھجمساوراےساانپای۔‬
‫‪ ‬اناکمںیہوہولگوجوچاپویںیکرطحانزیچوںرپافدئہااھٹےتںیہرگمانےکدصقمرپوغرںیہنرکےت۔‬

‫روسولںیکدوعتوکالٹھجےنواولںاکااجنم (آایت‪23:‬ات‪)50‬‬
‫‪ ‬اایبنءمہیلعاالسلمیکرسزگوتشںیکرطفاکیاامجیلااشرہ۔ادتبایئاایبنءںیمےسرضحتونحؑاکاورآرخیاایبنءںیمےس‬
‫رضحتومٰیسؑ‪،‬رضحتاہرونؑاوررضحتحیسممہیلعاالسلماکانمےلرکاورچیبےکامتماایبنءاکانمےیلریغبوحاہلسجےساس‬
‫تقیقحیکرطفوتہجدالیئیئگےہہکآجسجادنازےسدخاےکروسلیکذکتبیوہریہےہایسادنازےسہشیمہرشریوں‬
‫اوردسفموںےنروسولںیکذکتبییکےہ۔‬
‫‪ ‬نکیلاہللےنروسولںیکدوعتوکرفوغدایاوررشریوںیکڑجاکٹدی۔‬
‫الزیمےہ۔‬ ‫‪ ‬یہیابیھبوہاگنکیلہید ایداراالاحتمنےہاسںیمالہِقحیکآزامشئ‬
‫‪ ‬اسآزامشئےکاقتےضوپرےرکےنےکےیلالہِابلطوکیھباکیدحاخصکتتلہمدیاجیتےہہکوہیھبانتجزوراگلانےہ‬
‫اگلںیلاتہکانےکاپسوکیئذعرابیقہنرہاجےئ۔‬

‫‪192‬‬
‫د ایرپوتسںوکہیبنتاور الھبیئیکرطفےنکپلواولںےکاواصفاکایبن (آایت‪51:‬ات‪)67‬‬
‫‪ ‬امتماایبنءوکاہللاعتٰیلیکرطفےساکییہدنیالماوروہاکییہدوعتےکدایعنبرکآےئ۔‬
‫‪ ‬نکیلانیکاوتمںےنانےکالےئوہےئدنیوکڑکٹےڑکٹےرکےکرھکدایاوراب باےنپاےنپرطہقیرپنگمںیہ۔‬
‫‪ ‬ربمغیپﷺ وکربصیکنیقلتہکاںیہنانیکرخ یتسمںیمھچکدننگمرہےنیلدو۔ہیاساغمےطلںیمںیہہکاملواوالدیکوج‬
‫تمعناںیہنیلموہیئےہہیانےکریخںیمااضہفےہ۔ہیریخںیمااضہفںیہنہکلبانیکابتیہںیمااضہفےہنکیلانوکاس‬
‫اکاسحسںیہنوہراہےہ۔‬
‫‪ ‬ریخںیمااضہفوہولگرکرےہںیہنجےکادنراامین‪،‬تیشخ‪،‬اِالخصاوراِافنقیکافصتاپیئاجیتںیہ۔وہےبکشاینپ‬
‫ویکینںاکرھبوپر ہلصاپںیئےگ۔‬
‫‪ ‬تیشخِایہٰلرےنھکواےلومونمںیکاستافصت‬
‫؁ﴘ ؀ﲅۖ ﮒ ﴈ ﵱ اٿ ؘﴔﮈﺫ ﴝ؀ﲅۖ ﮒ ضى اٿ ۡﳭﴔﮉﺫ ﴝ؀ﲅۖ ﮒ ڍٿ ﱎ ۣﱇﴔﮊﺫ‬
‫ﴝ؀ﲅۖ ۡۛﴔ ﳜ ‪ۙ؄‬؀ ﴤﰝپ ﴝﰫ ؂ڃ ؁ﳏ اٿ تﭶﴔﮋﺫ ؃ﴛﳒ ۗﯩﴔ ﰥ ؀﶑ؐ ﴝﮒ ﱹ‬
‫ﱴﴔﮌ (‪57‬تا‪)61‬‬

‫ےب کش وج (‪) 1‬اےنپ رب یک تبیہ ےس ڈرےن واےل ںیہ۔ (‪) 2‬وج اےنپ رب یک آوتیں رپ اامینالےت ںیہ۔(‪)3‬وج اےنپ رب‬
‫ےکاسھتیسکوکرشکیںیہنرکےت۔(‪)4‬وجدےتیںیہوجھچکدےتیںیہ(‪) 5‬انےکدلاسےسڈرےتںیہہکوہاےنپربیک‬
‫رطفولےنٹواےلںیہ۔(‪)6‬یہیولگکیناکومںںیمدلجیرکےتںیہاور(‪)7‬ویہویکینںںیمآےگڑبےنھواےلںیہ۔‬
‫‪ ‬ہید ایدار اورد ایرپتسوت ایسرطح اینپدویپسچلں ںیمڈوےبرںیہےگ۔اہیںکتہکبجمہانوکڑکپںیےگوتہیاےنپرس‬
‫ںیٹیپےگنکیلاسوتقاناکاسراانخیچالچانےبوسدوہاگ۔‬

‫رکنمنیےکضعباہبشتاکوجاباوروتدیحےکیلقعداللئ(آایت‪68:‬ات‪)92‬‬
‫ب‬
‫ےکاطملذعاباکوجاب‬
‫ۂ‬ ‫‪ ‬ذکمنیبےکضعباہبشتوارتعااضتاکوحاہلاورانےکےباینبدوہےنیکرطفااشرہ۔زینان‬
‫ہکارگانوکذعاباکوکیئومنہنداھکیھبدایایگوتہیانےکےیلوسددنمہنوہاگ۔‬
‫‪ ‬سجرطحہیدورسوںرپ زگرےوہےئوحادوےسوکیئقبسںیہنہ ےتایسرطحارگوخدانرپیھبوکیئآتفآےئوتاس‬
‫ےسوھچےتٹیہرھپرگداھجڑےکاینپدبویتسمںںیموھکاجںیئےگ۔‬
‫‪ ‬مہےنانوکاکن‪،‬آھکناوردلدےیرگمہیرکشزگارمکںیہ۔‬

‫‪193‬‬
 ‫‪ ‬وتدیحِروبتیبےکداللئ‬
‫(‪)80‬‬ ‫ﴝﮓ ؀ﲅﴧ ڊ ﴝ﮲ ﴝﱴ ؀ﯯﯮ ؀ﱦ ﴝ؀ﱡإﺚ ؂ﰙ ڬﴔ‬
‫"اورویہزدنہرکاتےہاورامراتےہاورراتاوردناکدبانلایسیکاایتخرںیمےہ‪،‬وسایکمتںیہن ےتھجمس"۔‬
‫(‪)84‬‬ ‫ﰘ ﶽ ؀ﱕجﮮ ﴝﴆ ﯾ ؁ﴗ ﰯ ڮﴔ‬
‫"انےسوپوھچہیزنیماوروجھچکاسںیمےہسکاکےہارگمتاجےتنوہ"۔‬
‫ﰘ ﴆ خ؏ ؀ﲐؐ ؀ﹼ ﴝا؏ ؀ﷁﱔ ؀ﷂﮥ ﺹﳈﴔ ﲳﺚ ﰘ ؂ﰙ ٕﴔ (‪)86،87‬‬

‫وفر اںیہکےگاہللاکےہ‪،‬ہہکدوایکرھپمتںیہنڈرےت“۔‬
‫"انےسوپوھچہکاسوتںآامسونںاوررعشمیظعاکامکلوکنےہ۔وہ ً‬
‫ﰘ ﻇ ػﮈ ﺽؓ ﰽ ﮫﴪ ﴤﮓ ٵ ﴝﱎ ٰة ﯗ ؁ﴗ ﰯ ڮﴔﮧ ﺹﳈﴔ ﲳﺚ ﰘ ﯵﴚ ۓﴠﴔﮨ‬
‫(‪)88،89‬‬

‫وفرا‬
‫انےسوپوھچہکرہزیچیکوکحتمسکےکاہھتںیمےہ‪،‬اوروہ اچباتیلےہاوراسےس وکیئںیہناچباتکسارگمتاجےتنوہ۔وہ ً‬
‫ںیہکےگاہللیہےکاہھتںیمےہ‪،‬ہہکدورھپمتےسیکدویاےنوہرےہوہ"۔‬
‫‪ ‬وتدیحےکےیلاکییلقعدلیل ‪ :‬وکیئدورسادخااہللےکاسھتںیہن۔ورہنرہدخا‪،‬اینپقلخوکےلرکاگلوہاجاتاوروہاکی‬
‫دورسےرپڑچھدوڑےت۔‬

‫(آایت‪93:‬ات‪)98‬‬ ‫یبنﷺ وکداعیکنیقلت‬

‫‪ ‬اےدمحمﷺ ! داعرکوہکریمیوموجدیگںیمذعابآاجےئوتےھجماسںیماشلمہنرکان۔مہاسیکدقرترےتھکںیہ۔‬
‫‪ ‬ربایئوکالھبیئےکاسھتدعفرکو !‬
‫‪ ‬داعرکو!انپہاموگن‪،‬اطیشنیکآدماوراسیکااسکوٹہںےس۔‬
‫ﴝ؂ﯩء ﮏ ا؎ ؂ﴗ ڊﴠﴒ (‪" )98‬اورںیمریتیانپہہااتہوہںاسےسہکاطیشنریمےاپسآںیئ"۔‬

‫(آایت‪99:‬ات‪)117‬‬ ‫رکنمنییکومتےکوتقاورایقتمےکدنیکاح تاکایبن‬

‫‪ ‬دباکرولگ۔ومتےکدعب‪،‬د ایںیمواسپولاٹےنیکوخاشہاکااہظررکںیےگ۔ ابںیمکین لمعرکوںاگ۔رہزگںیہن!ہی‬
‫ضحماکیابتےہ‪،‬وجوہکبراہےہ۔‬
‫‪ ‬ربزیخزدنیگےکدعب رھپوصروھپاکناجےئاگ۔رھپبسنوہاگ‪،‬ہنابیمہریختییبلط۔‬
‫‪ ‬رو ِزایقتمایکوہاگ؟بسنیکاتیمہہنوہیگ۔‬

‫‪194‬‬
‫‪ ‬نجیکرتازوےکڑلپےاھبریوہںےگ‪،‬وہالفحاپںیئےگ۔ےکلہڑلپےواےل اھگےٹںیمرںیہےگ۔وہمنہجںیموہںےگ۔‬
‫ﰟ ﲡ ﻨ؀دٕ ﯶﴛﳒ ﮑ ؀ﺗﴔ﮵ ﴝﴆ ﶎ ﻨ؀دٕ ﯶﴛﳒ ؀ﲅۖ ﵵﴡ؀ ؂ڳ ﰦ ﭢ ﭻﴠﴔ﮶ﺆ‬
‫(‪)102،103‬‬
‫رھپنجاکہلپاھبریوہاوتویہالفحاپںیئےگ۔اورنجاکہلپاکلہوہاگوتویہہیولگوہںےگوہنجںےناانپاصقننایک‪،‬ہشیمہمنہج‬
‫ںیمرےنہواےلوہںےگ۔‬
‫‪ ‬دوزخیکآگ‪:‬رہچوںوکہاےٹیگ‪،‬ڑبجےابرہلکنآںیئےگ۔‬
‫‪ ‬دوزویخںاکرجمذکتبیِآایتوہاگ۔ارتعافرکںیےگ‪،‬مہرمگاہےھت۔دوابرہوایسپیکانمتاوراہللاعتٰیلیکرطفےسڈاٹن‬
‫ےلمیگ۔‬
‫‪ ‬کینولوگںیکداع‪،‬اھٹھٹرکےنواولںاورذماقاڑاےنواولںےکرطِز لمع۔ربصرکےنواولںےکاماعماکایبن۔‬
‫‪ ‬ںیہکےگمہد ایںیماکیدنایاساکاکیہصحرےہںیہ۔‬
‫رعشرکمیاکامکلےہ۔‬
‫‪ ‬اہللیہربقحابداشہےہ‪،‬اسےکالعوہوکیئاصِبحاایتخرںیہنوہ ِ‬
‫‪ ‬ریغاﷲ وکاکپرےنواےلےکاپسوکیئدلیلورباہنںیہن۔‬
‫‪ ‬ریغاہللوکاکپر ےنواےلاکاسحباہللےکذےمےہ۔اکرفالفحںیہناپےتکس۔‬

‫(آيت‪)118:‬‬ ‫روسلﷺ وکداعاوراافغتسریکدہاتی‬

‫(‪)118‬‬ ‫ﴝﰘ خ؎ ؀ﳝ ﴝ؀جﰬ ﴝ؂و ﯮ ؀ﶪ﷏‬
‫’’اےیبنﷺ ‪،‬وہک‪،‬ریمےربدرزگررفام‪،‬اوررمحرک‪،‬اوروت برمحرکےنواولںےسڑبارمیحےہ۔ ‘‘‬

‫‪195‬‬
 ‫(دمین) آایت‪64:‬‬ ‫‪24‬۔ ُس ْو َرہ النور‬
‫رمزکیومضمن‬
‫تمصعواپدکاینماوررشموایحءےکظفحتےکےیلنجابوتںاکاامتہمرضوریےہانیکدہاتیدییئگےہ۔‬ ‫‪‬‬
‫دباکریرکےنواولںاوروھجیٹںیتمہتاگلرکےبایحیئالیھپےنواولںےکالخفڑکیزساوںاکاالعن۔‬ ‫‪‬‬
‫استقیقحاکااہظرہکاامینےسومنمیکوپریزدنیگونمروہاجیتےہ۔تفعواپدکاینماسیکدردنشخہرکںین‬ ‫‪‬‬
‫ںیہ۔‬
‫رھپاسوسرہاکدارئہاالخیقتحیصنکتیہدحمودںیہنےہہکلباسےلسلسںیماعمرشےرپاسیکذہمدارایںیھبواحض‬ ‫‪‬‬
‫رکدںییئگںیہاوراالسیموکحتمرپاسےکرفاضئیھب۔‬

‫زامہنزنول‬
‫ہیوسرتزغوہینبقلطصم(ابعشن‪5‬ھ)ےکدعبانزلوہیئ۔‬

‫مظنالکم‬
‫وطبردیہمتاسوسرہیکہیاتیمہواحضیکیئگےہہکاسںیموجااکحمدےئاجرےہںیہانیکلیمعترفضےہ۔‬ ‫‪:1‬‬
‫زاناورزانیکتمہتیکزساںیئایبنیکیئگںیہ۔‬ ‫‪2‬ات‪:10‬‬
‫انموقفںوکہیبنتوجرشفیؤمنمرمدوںاوررشفیؤمنموعروتںیکزعتوانومسرپدہبھاگلےنےکےیل‬ ‫‪11‬ات‪:26‬‬
‫وھجےٹےصقڑگھرکوساسیٹئںیمالیھپےتےھتاورانےکاسہنتفاکاکشرزمکوراوراسدہولحاملسمنیھبوہاجےت‬
‫ےھت۔‬
‫انابوتںاکاامتہمرکےنیکدہاتیوجزعتوانومسےکظفحتےکےیلرضوریںیہ۔‬ ‫‪27‬ات‪:34‬‬
‫استقیقحوکامنایںایکایگےہہکوجولگاہللیکروینشںیمےتلچںیہانیکزدنایگںاہللےکونرےسونمروہاجیت‬ ‫‪35‬ات‪:40‬‬
‫ںیہاوروجولگاسےسااکنررکےتںیہوہرہگیاترویکیںںیمڈوباجےتںیہ۔‬
‫انداللئوکایبنرکےتوہےئنجےساخصلاامیندیپاوہاتےہانموقفںوکدوعتہکوہاالخصےکاسھت‬ ‫‪41‬ات‪:54‬‬
‫اامینالںیئاوراہللاوراسےکروسلیکالاتعاایتخررکںی۔‬

‫‪196‬‬
 ‫الہاامینوکاشبرتہکوہانوکاسرطحالختف(ادتقار)ےسونازےاگہکوموجدہوخفورطخاکاموحل‬ ‫‪55‬ات‪:57‬‬
‫اانیمطنونوکنےکاموحلںیمدبتلیوہاجےئاگ۔‬
‫انااکحماکہمتتوجآایت‪27‬ات‪34‬ںیمرھگےکآدابےکقلعتےسدییئگںیہ۔‬ ‫‪58‬ات‪:61‬‬
‫ااتتخیمآایتںیہنجںیمروسلیکاکپروکریغومعمیلاتیمہدےنیاوراسیکرطفوپریرطحوتمہجوہےن‬ ‫‪62‬ات‪:64‬‬
‫یکدہاتییکیئگےہ۔‬

‫وسرۂونریکاتیمہ‬
‫‪ ‬وسرتیکاتیمہواحضیکیئگےہہکوجااکحماسںیمدےیاجرےہںیہانیکلیمعترفضےہ۔‬
‫‪ ‬وسرۃاونلرڑبیاتیمہیکاحلمےہ‪،‬سجںیمڑبےامہاضمنیماورونعاانتاکایبنےہ‬
‫’’ہیاکیوسرتےہسجوکمہےنانزلایکےہاوراےسمہےنرفضایکےہ۔‘‘‬ ‫ﮨاﴳ ؂ڕﶝ ﴝﰏﲟ ۔ (‪)1‬‬
‫‪ ‬اعمرشیت‪،‬اقونین‪،‬ایسیساورابیمہاقلعتتےکقلعتمامہدہاایتدییئگںیہ۔‬
‫‪ ‬زعترییااکحم‪،‬زان‪،‬اعلن‪،‬ذقفاوراتہبنےکابرےںیمااکحامت۔‬
‫‪ ‬اذیتسانیکدہاتیاوررپدہےکااکحمںیہ۔‬
‫‪ ‬تمصعیکافحتظاوروسیبایئےساانتجباکمکحےہ۔‬
‫‪ ‬واہعقاکفیکلیصفتاوراسےسقلعتماومررپاجعمرصبتہےہ۔‬
‫‪ ‬اطیشنےکونتفںاورانمنیقفیکرشاروتںےسآاگہایکایگےہ۔‬
‫‪ ‬املسمونںےسالختفِاریضاکودعہایکایگےہ۔‬

‫(آایت‪)3, 2:‬‬ ‫اقونینوزعترییااکحم‬

‫‪ ‬زانوکوفدجاریرجمرقاردےرکاسیکزساوس(‪)100‬وکڑےرقمررکدی۔‬
‫‪ ‬املسمنےکےیلیسکزاہینایرشمہکےساوریسکومہنمےکےیلیسکزاینایرشمکےساکنحیکاممتعناکمکح۔‬

‫زانیکتمہتاگلےنیکزسا (آایت‪)5-4:‬‬
‫‪ ‬وجصخشیسکاپدکانموعرترپزاناکازلاماگلےئاوررھپوبثتںیمہاروگاہشیپہنرکےکس‪،‬اسےکےیلایس(‪)80‬وکڑوںیک‬
‫زسارقمریکیئگےہ۔‬

‫‪197‬‬
 ‫اعلناکرطہقی ( آایت‪6:‬ات‪)10‬‬
‫‪ ‬وشرہارگویبیرپتمہتاگلےئوتاسےکےیلاعلناکرطہقیرقمرایکایگےہ۔‬

‫واہعقاکف (آایت‪11:‬ات‪)26‬‬
‫‪ ‬رضحت اعہشئؓ رپ انمنیقف ےک وھجےٹ ازلام یک رتددی رکےت وہےئ ہی دہاتی یک یئگ ہک آںیھکندنبرکےک رہرشفیآدیم ےک‬
‫الخفرہمسقیکںیتمہتلوبلہنرکایلرکو‪،‬اورہنانوکالیھپےترھپو۔‬
‫‪ ‬اس رطح یک اوفاںیہ ارگ اڑ ریہ وہں وت اںیہن دابان اوران اکدسابب رکان ہا ےی ‪ ،‬ہن ہی ہک اکی ہنم ےس ےل رک دورسا ہنم اےس‬
‫آےگوھپانکنرشوعرکدے۔‬
‫‪ ‬وج ولگوہیبدہ ربخںی اورربی اوفاںیہ الیھپںیئ اورملسم اعمرشے ںیم شحف اوروفاشح وکرواجدےنییکوکششرکںیانےک‬
‫ےیلد ایاورآرختںیمذعابےہ۔ہیاطیشنےکریپواکرںیہ۔‬
‫؁ﴘ ؀ﲅۖ ۠ﴔ ؂ﴗ ۏ ؀﷊ﰇ ﰥ ؀ﲅۖ ‪؄‬ﳯ؀ ﱼ ﯎؀‪ ،‬؂ﱨﺫ ﰥ ؀ﲁَ ﴝ؀ﱗﭯﴰﺚ ﴝ؀ﲲ ڭ ﴝ؂ٖ ﱎ‬
‫(‪)19‬‬ ‫ڮﴔ‬

‫"ےبکشوجولگہاےتہںیہہکاامیدناروںںیماحفیش اکرچہاوہان ےکےیلد ایاورآرختںیمدردانکذعابےہ‪،‬اوراہلل‬

‫اجاتنےہاورمتںیہناجےتن"۔‬
‫‪ ‬ایس ےلسلس ںیم ہی ابت اکی اوصیل تقیقح ےک وطررپ اھجمسیئ یئگ ہک بیط آدیم اکوجڑ بیط وعرت یہ ےس گل اتکس ےہ‪،‬ثیبخ‬
‫وعرتےکاوطارےساساکزماجدنچروزیھبوماتقفںیہنرکاتکس۔ (وعنذابہلل)‬
‫‪ ‬اورااسییہاحلبیطوعرتاکیھبوہاتےہہکاسیکروحبیطرمدیہےسوماتقفرکیتکسےہہنہکثیبخےس۔‬
‫‪ ‬روسل ﷺ وک مت اجےتن وہہکوہ اکی بیط‪ ،‬ہکلب ابیطااسننںیہوتسکرطحہیابتاہمتریلقعںیمامسیئگہکاکیثیبخ‬
‫وعرتانیکوبحمبرتنیرۂقیفایحتنبیتکسیھت۔‬
‫‪ ‬سپرصفہیابتہکاکیےنیمک آدیمےناکیوہیبدہازلامیسکرپاگلدایےہ‪،‬اےساقِلبلوبلایکینعماقلبوتہجاورنکمماولوقع‬
‫ھجمسےنیلےکےیلیھباکیفںیہنےہ۔‬
‫‪ ‬آںیھکنوھکلرکدوھکیہکازلاماگلےنواالےہوکناورازلاماگلسکرپراہےہ۔‬

‫‪198‬‬
 ‫(آایت‪27:‬ات‪)31‬‬ ‫اعمرشیتااکحم‬
‫‪ ‬الہٍاامینوکدہاتیہکاکیدورسےےکرھگوںںیمےبفلکتہنسھگاجایرکںیہکلبااجزتےلرکدالخوہں۔‬
‫‪ ‬وعروتںاوررمدوںوکغِّرصباکمکح۔‬
‫‪ ‬وعروتںوکمکحہکاانپہنیساوررسڈاھکنرکرںیھک۔‬
‫ﰘ ﺂﳢ ﮁ؀ ﴂ ؂ڢإﮐ ﴝڄ؀ ﮅﴠ﵂ﺚ آﲤ ؂زﰔ ﱼﺚ ؁ﴘ ؀ﲱ ﯩ ې ﰍﴔﭭ ﴝﰘ ﺂﺱ‬
‫ﭿ ﴂ ؂ڢإﺘ ﴝڒ ﮅﴠﯴ ﴝﱎ ٮۖ دؒ ؁ﱘ ﳚ ٔ ﳧ ﴝﶱ﮺ ښﺘ ﯡ ﯲﮕﺕ‬
‫ﴝﱎ ٮۖ دؒ ؁ﱘ ﶻﶟ ؂ﴠ ‪؄‬ظﵾ ؂ﴠ ‪؄‬ظﴩ ﭧﶟ ؂ﴠ ؂ًﵾ ؂ﴠ ؂ًﴩ ﭧﶟ ؂ﴠ ؁ﮃ؀ﮗ ؂ﴠ ‪ٙ‬‬
‫؁ﮃ؀ﮗ ؂ﴠ ‪ ٙ‬؂ﯷﮖ ؂ﴠ ۓﵾ ؂ﴠ ﳚ ﻠ ؂۔ګ ؂ﴜ ؀ﶏ ﳇ ؃ﴛﺥ ؀ﱔجﯜ ﴀ ؀ﲆﭕﱈ ؂ﴜ ؀ﺎ ؀ﲅۖ‬
‫ﲷ ﭡﴠ؀ ﯡ ﯨتؐ ؀ﵾﴩﺕ ﴝﱎ ﰜ﮺ صجﰠ ﶹ ﳚ ڑ ﴂ دؑﺚ ﴝۛ﯂؀ ؁ﳍ ؀ﲰ ﭾ ؂ﭾ‬
‫؀ﳃﳭﴔ ﲛ ﮋﴔﭮ (‪)31,30‬‬

‫"اامینواولںےسہہکدوہکوہاینپاگنہیچینراھکرکںیاوراینپرشماگوہںوکیھبوفحمظرںیھک‪،‬ہیانےکےیلتہباپزیکہےہ‪،‬‬
‫ےبکشاہللاجاتنےہوجوہرکےتںیہ۔اوراامینواویلںےسہہکدوہکاینپاگنہیچینرںیھکاوراینپتمصعیکافحتظرکںیاور‬
‫اینپ زتنی وک اظرہ ہن رکںی رگم وج ہگج اس ںیم ےس یلھک ریتہ ےہ‪ ،‬اور اےنپ دو ےٹ اےنپ ونیسں رپ ڈاےل رںیھک‪ ،‬اور اینپ زتنی‬
‫اظرہہنرکںیرگماےنپ(‪ )1‬اخودنوںرپ(‪ )2‬ایاےنپابپای(‪ )3‬اخودنےکابپای(‪ )4‬اےنپوٹیبںای(‪ )5‬اخودنےکوٹیبںای(‪)6‬‬
‫اےنپ اھبویئں ای(‪ )7‬وجیتھبں ای اھبوجنں رپ ای(‪ )8‬اینپ وعروتں رپ ای(‪ )9‬اےنپ الغومں رپ ای ان دختم اگروں رپ ںیہنج وعرت‬
‫یکاحتجںیہنای(‪ )10‬انڑلوکںرپوجوعروتںیکرپدہیکزیچوںےسوافقںیہن‪،‬اوراےنپاپؤںزنیمرپزورےسہنامرںیہک‬
‫اناکیفخمزویرمولعموہاجےئ‪،‬اوراےاملسمون!مت باہللےکاسےنموتہبرکواتہکمتاجنتاپؤ"۔‬
‫‪ ‬وعروتںوکمکحہکاےنپرحممرہتشداروںاوررھگےکاخدومںےکوسایسکےکاسےنمنبونسررکہنآںیئ۔‬
‫‪ ‬وعروتںوکمکحہکابرہںیلکنوتہنرصفہیہکاےنپانبؤاھگنسراپھچرکںیلکن‪،‬ہکلبےنجبواےلزویریھبہنںینہپ۔‬

‫زعتوانومساکظفحت (آایت‪32:‬ات‪)34‬‬
‫‪ ‬دقعِویباگناورولڈنویںاورالغومںےکاکنحیکاتدیکاتہکاعمرشہاطیشنیکرہنخادنازویںےسوفحمظرہےکس۔‬
‫‪ ‬اکمتبتےکاگبلطرالغومںیکادمادیکاتدیک۔‬
‫‪ ‬ولڈنویںےسہشیپرکاےنیکدشدیاممتعن۔‬

‫‪199‬‬
 ‫اامینورفکیکاثمل (آایت‪35:‬ات‪)40‬‬
‫‪ ‬اامین اور رفک یک لیثمت سج ںیم واحض رفامای ےہ ہک سج دل ےک ادنر اامین وہات ےہ اس اک اظرہ اور ابنط دوونں علطم اونارنب‬
‫اجےتںیہ۔‬
‫‪ ‬اسےکربا سوجولگاسونرِاامینےسرحموموہےتںیہانےکادنراورابرہاٹھگوٹپادنریھااھچایراتہےہ۔‬

‫وتدیحےکآافیقداللئ (آایت‪41:‬ات‪)46‬‬
‫‪ ‬زنیموآامسنیکرہزیچاہللاعتٰیلیکحیبسترکریہےہ۔‬
‫‪ ‬ابدلاسےکمکحےسابرشرباسرےہںیہ۔ ایلجبںکمچریہںیہ۔‬
‫‪ ‬دناورراتٹلپٹلپرکآرےہںیہ۔‬
‫‪ ‬اپینےساسےکدیپاےئکوہےئرطحرطحےکاجونر‪،‬دواپےئ‪،‬وچاپےئاوررےنگنیواےل۔ زنیمرپلچرھپرےہںیہ۔‬
‫‪ ‬ااسننہاےہوتانےسرامنہیئاحلصرکاتکسےہ۔‬

‫ومنینماورانمنیقفےکرطزلمعںیمرفق (آایت‪47:‬ات‪)54‬‬
‫دوعیاامیناکیفںیہن۔‬
‫‪ ‬رصفزابین ٰ‬
‫‪ ‬انمنیقف اےنپ ذایت اورد ایوی افدئےیک دح کت وت دخا اورروسل اکہملک ڑپےتھ ںیہ اورارگ وکیئ ابت ان وک اےنپ افمد ےک الخف‬
‫رظنآےئوتدخااورروسلوکوھچڑرکاینپنمامینرکےتںیہ۔‬
‫‪ ‬ذٰہلاوارگنندییئگےہہکالصزیچوخشدیلےساامینوالاتعےہ۔‬
‫‪ ‬وھجیٹومسقںےسروسلﷺ وکجدےنییکوکششہنیکاجےئ۔‬
‫‪ ‬روسلﷺ اکاکماہللےکدنیوکاچنہپدانیاھت‪،‬وہاسےناچنہپدای۔‬
‫‪ ‬انمنیقفوکاےنپااجنمیکرکفرکینہا ےی۔‬
‫‪ ‬اسےکربا سومنینماکرط ِزلمعہیوہاتےہہکبجوہاہللاورروسلﷺ یکرطفالبےئاجںیئوتوہےتہکںیہمہےنانس‬
‫اورالاتعیک۔اےسییہولگالفحاپےنواےلںیہ۔‬
‫؁ے ﰩﴔ ﰣﱊ ؀ﳃﳢ ؁ؠ؀ ؙﳭ؀ ؁ﳍ ؀ﲰ ﴝاﮨﶝ ﱀ ّ ؂ﴗ ںﳈ؀ ﲎ ﴝ؂‪ٛ‬ﺚ ﴝ؃ﴛﳒ ﮑ ؀ﺗﴔﮂ ﴝﴆ‬
‫ﰴ ؀ﲱ ﴝاﮨﱵ ﴝڃ ؀ﲱ ﴝف ﯶﴛﳒ ﮑ ؀ﴠﻦﴠﴔﮃ (‪)52,51‬‬

‫‪200‬‬
‫"ومونمںیکابتوتیہیوہیتےہہکبجاںیہناہللاوراسےکروسلیکرطفالبایاجاتےہاتہکوہانےکدرایمنہلصیف‬
‫رکے وت وہ ےتہک ںیہ ہک مہ ےن انس اور امن ایل‪ ،‬اور ویہ ولگ اجنت اپےن واےل ںیہ۔اور وج صخش اہلل اور اس ےک روسلیک‬
‫الاتعرکاتےہاوراہللےسڈراتےہاوراسیکانرفامینےساتچبےہسبویہاکایمبوہےنواےلںیہ"۔‬

‫الختفِاریضیکاشبرت (‪55‬ات‪)57‬‬
‫ااحصب روسل ﷺ وک اہنتی واحض اافلظ ںیم زنیم یک الختف یک اشبرت ہک اہمترے اخمنیفل اور دنی ےک دنمش اہمترا ای‬
‫ِ‬ ‫‪‬‬
‫اہمترےدنیاکھچکہناگبڑںیکسےگ۔‬
‫‪ ‬متامنزاکاامتہمروھک‪،‬زٰوکۃادارکےتروہاوروپریدلیعمجےکاسھتروسلیکالاتعرپےمجروہ۔‬
‫ﴝ؂ﴊ؀ ؀﵀ﴲ ﴝ‪ۚ؄‬؀ ؀ﲉﴽﴲ ﴝ؂ﲶ؀ ؀ﲇﮨﱊ ﲛ ڒﰮﴔ (‪)56‬‬
‫"اورامنزڑپاھرکواورزٰوکۃدایرکواورروسلیکرفامربنداریرکواتہکمترپرمحایکاجےئ"۔‬
‫‪ ‬دلجوہوتقآےنواالےہہکاہللاعتٰیلاسوخفیکاح توکانمواانیمطنےسدبلدےاگ۔‬

‫ہاردویاریاوروتمصعںاکظفحت (آایت‪58:‬ات‪)61‬‬
‫‪ ‬ہادر ‪ ،‬ہار دویاری اور وتمصعں ےک ظفحت اور اںیہن قسف و وجفر یک اترویکیں ےس اچبےن ےک ےیل رھگولی المزومں یک رھگوںںیم‬
‫آدمورتفےکآداباتبےئ۔‬
‫‪ ‬اسابتیکدحدنبییکہکنکرہتشداروںےکاہںااسننآاجاتکساورانےسلھگلمرکاھکیپاتکسےہ۔‬

‫الاتعِروسلیکاتدیک (آایت‪62:‬ات‪)64‬‬
‫‪ ‬اتدیکیکہکارفنادیاوراامتجیعرہدواعمالمتںیمومنموکاہللوروسلﷺ اکالاتعاعشروہانہا ےی۔‬
‫‪ ‬روسلﷺ یکااجزتےکریغبیسکاامتجیعاعمےلمںیمےھچیپںیہنرانہہا ےی۔‬
‫‪ ‬ہشیمہہیابتذنہںیمرینھکہا ےیہکاہللاعتٰیلامہریرہابتوکاجاتنےہاورایقتمےکروزاسرپوجابیبلطرکےاگ۔‬

‫‪201‬‬
 ‫‪25‬۔ ُس ْورہ الفرقان (یکم) آایت‪77:‬‬
‫َ‬
‫رمزکیومضمن‬
‫رقآندیجماوریبنﷺ ےکےلسلسںیمواردےیکاجےنواےلاہبشتوکدوررکاناورانیکدصاتقوکاسرطحامنایںرکانےہ‬
‫ہکاساکنیقیدولںںیمدیپاوہاجےئ۔‬

‫زامہنِزنول‬
‫ادنازِایبناوراضمنیمرپوغررکےنےساصفوسحمسوہاتےہہکاساکزامہنزنول ِ‬
‫ایقمہکماکدوروتمطسےہ۔‬
‫مظنالکم‬
‫رفاقنانزلرکےنوایلیتسہیکرعمتفیشخبیئگےہ۔‬ ‫‪:2,1‬‬

‫رشکیکرتددیرکےتوہےئویحاورراس ترپواردےیکاجےنواےلارتعااضتواہبشتاکوجابدایایگےہاور‬ ‫‪3‬ات‪:34‬‬

‫ہیوجاباذنارےکریپاہیںیمےہاتہکارتعاضرکےنواےلوہشںیمآںیئ۔‬

‫انوقومںےکااجنمیکربعتانکاثمںیلشیپیکیئگںیہنجوکربخداررکےنےکےیلاایبنءؑؑ وکاجیھبایگاھتنکیل‬ ‫‪35‬ات‪:44‬‬

‫اوہنںےنانوکالٹھجای۔‬

‫اناشنوینںیکرطفوتمہجایکایگےہنجرپوغررکےنےساہللیکودحاتیناکنیقیدیپاوہاجاتےہ۔اسھتیہان‬ ‫‪45‬ات‪:62‬‬
‫اہبشتاکیھبازاہلایکےہوجروسلےکقلعتےسشیپےیکاجرےہےھت۔‬

‫انولوگںےکاواصفایبنےیکےئگںیہوہنجںےناےنپآپوکدخاےئرنٰمحیکدنبیگںیمدےدایےہ۔اس‬ ‫‪63‬ات‪:76‬‬
‫ےسہیابتلھکرکاسےنمآاجیتےہہکرقآنیکمیلعتےکزریارثااسننںیمایکوخایبںرپورشاپےنیتگلںیہاور‬
‫سکایعمرےکولگایتروہاجےتںیہ۔‬

‫ااتتخیمآتیےہسجںیمانولوگںےسآرخیابتیہکیئگےہوجرقآناورربمغیپےکربخداررکےنےکابووجد‬ ‫‪:77‬‬
‫اساکوکیئارثلوبلںیہنرکرےہےھتاورانوکالٹھجےنںیمےگلوہےئےھت۔‬

‫‪202‬‬
 ‫(آتی‪)1:‬‬ ‫رفاقنانزلرکےنوایلیتسہاکاعترف‬
‫‪ ‬اہللاعتٰیلڑبیابربتکاور ضیراسںیتسہےہ۔‬
‫‪ ‬رقآنوسکیٹےہ۔‬
‫‪ ‬یبنﷺ اسرےالہاعملوکانےکاامعلےکدوینیاورارخویاتنجئےسربخداررکںی۔‬

‫ر ّ ِدرشک (آایت‪)2،3:‬‬
‫‪ ‬اخقلوامکلاہللےنیسکوکاانپاٹیبںیہنانبای۔‬
‫‪ ‬رکنمنیانولوگںوکاساکرشکیامنرےہںیہوجوخدولخمق‪،‬ولممکاورےبسبںیہ۔‬
‫‪ ‬ااسیدیقعہابلطےہ۔‬

‫یبنﷺ اورآرختےکابرےںیمارتعااضتاوراہبشتےکوجاابت (آایت‪4:‬ات‪)10‬‬

‫‪ ‬رضحتدمحمﷺ ےکابرےںیمدنمرہجذلیارتعااضتواہبشتےکوجابدےیےئگںیہ۔‬
‫‪ .1‬یبنﷺ ےن(وعنذابہلل)رقآنوخدڑھگاےہ۔‬
‫‪ .2‬ہیرپاےنوتقےکےصقاہک ایں(ااسریطاونیل)ںیہ۔‬
‫‪ .3‬ہیاسیکروسلےہوجاھکاناھکاتےہاورابزارںیموسدافلسرخدیاتےہ۔‬
‫‪ .4‬اسرپرفہتشویکںانزلہنوہا۔‬
‫‪ .5‬اسوکزخاہناوراباغتویکںںیہندےیےئگ۔‬
‫‪ .6‬ہیاجدو زدہصخشےہ۔‬

‫رکنمنیےکارتعااضتاورانےکوجاب (آایت‪11:‬ات‪)34‬‬
‫‪ ‬ایقتمیکوہانلویکںاکذرکرکےنےکدعباتبایہکاہمترےزموعہمافسریشیہاہمترےالخفاہشدںیتدںیےگ۔‬
‫‪ ‬درایمنںیموضحرﷺ ےکاھکےنےنیپوریغہاوررفہتشانزلرکےنےکارتعاضاکوجابدےتیوہےئاںیہناھجمسایہکےلہپ‬
‫ربمغیپیھباھکےنےنیپاورابزاروںںیمرھپےنواےلااسننیہےھت۔‬
‫‪ ‬رفےتش ہن ےنجیھب یک تمکح ہی ےہ ہک سجدن ان وک اجیھب اجےئ اگوتوہدن اہمترے ےیل وکیئ ااھچدن ںیہن ہکلب ذعابوالہتک اک‬
‫دنوہاگ۔ ارگزنیمرپرفےتشلچرھپرےہوہےتوترھپرفہتشیہوطب ِرروسلوعبموایکاجات۔‬

‫‪203‬‬
‫‪ ‬ایقتمےکدندمحمﷺ اکشتیرکںیےگ ۔ںیمےنڑبیدوسلزیےسرقآنیکدوعتشیپیک‪،‬نکیلولوگںےناےسرکھٹا‬
‫دای۔‬
‫(‪)30‬‬ ‫ﴝﯺﱊ ؀ﲇﮨﱌ ٽ؎ ؁ﴘ ﰣﵯ ؀‪ٜ‬ﴠ؀ ﮎ؀ ؀ﲟ‪؄‬ﴔ ﵋ث؀‬
‫’’ریمیوقمےکولوگںےناسرقآنوکشپتشپڈالدایاھت۔ ‘‘‬
‫‪ ‬رکنمنیےکارتعاضہک‪ :‬رقآنابکیریگویکںانزلںیہنایکایگ؟ اکوجابدای‪:‬‬
‫ایکےہہکدتبرجیزنولاکدصقم‪،‬دمحمﷺ یکیبلقتیبثتےہ‪،‬رقآنںیمرہوسالاکوجاب‪،‬قحاورانسحِریسفتےسدایایگ‬
‫ےہ۔‬
‫‪ ‬الہِمنہجاکرطۂقیاکراورومفق‪،‬تہبربااوردحدرہجطلغےہ۔‬
‫‪ ‬یبنﷺ اورومنینموکربصوااقتستمیکنیقلتاورذکتبیرکےنواولںےک ِ‬
‫ااجنمدباکایبن۔‬

‫ابیغوقومںےکربعانتکااجنمےسہیبنت (آایت‪35:‬ات ‪)44‬‬

‫وقماعد‪ِ ،‬‬
‫وقمومثداورااحصبارلس)ےکدوینیااجنماکوحاہلدےرک‬ ‫وقمونح‪ِ ،‬‬
‫(وقمرفوعن‪ِ ،‬‬
‫‪ ‬زگہتشابیغوانرفامناوقام ِ‬
‫رشمنیکہکموکہبنتمایکایگےہ۔‬
‫‪ ‬یبنﷺ ےسرشمنیکہکمےکانرواروےیاکایبن۔‬

‫وتدیحےکداللئ (آایت‪45:‬ات‪)62‬‬

‫ابثتوتدیحےکےئلآاثررطفتاکذرکےہہک‪:‬‬
‫‪ ‬اہللاعتٰیلےناینپدقرتےسولطعآاتفبےکوتقڑھکیوہیئزیچوںےکاسےئوکدورکتالیھپایےہاوروجںوجںآاتفب‬
‫اواچنوہااہللےناساسےئوکآہتسہآہتسہاینپرطفٹیمسایل۔ارگوہہااتہوتاسوکاکییہاح ترپرہھٹاےئراتھک۔‬
‫وآرامیکزیچ انبایاوردنوکانبایاتہکولگاینپاعمشوریغہاحلصرکںی۔‬ ‫‪ ‬ایسےنراتوکرپدہاوردنینوکرا‬
‫ازیگنوہاںیئ اتجیھبےہ۔ویہ آامسن ےس ہنیم رباساتےہ سج ےس رمدہ زنیم ںیم زدنیگ واتزیگ‬ ‫‪ ‬ویہ ابرش ےس ےلہپ رف‬
‫دیپاوہیتےہاوروہربگوابرالےنیتگلےہ۔‬
‫‪ ‬اہلل اعتٰیل اس اپین ےس تہب ےس ااسنونں اوروچاپویں وکریساب رکاتےہ اورویہ اس اپین وک دقبرتحلصم ولوگں ےکدرایمن‬
‫میسقترکاتےہ۔‬

‫‪204‬‬
 ‫‪ ‬اتہکولگوغررکںیہکہیرصتافتیسکڑبیدقرتواےلیہیکرطفےسںیہ۔‬
‫‪ ‬ویہالقئِابعدتےہانچہچناںیہنہا ےیاھتہکوغررکےکانوتمعنںاک قحادارکےترگمارثکانرکشیاایتخرےیکرےہ۔‬
‫‪ ‬وتدیحابریاعتٰیلےکاابثتںیمزمدیداللئاراشدرفامےئےئگ۔‬
‫‪ ‬وہاہللیہےہسجےندودرایؤںوکوصرًاتالمایسجںیماکیاکاپینریشںیاورنیکستشخبےہدورسےاکاپینوشراورخلت‪،‬انچہچن‬
‫ابووجداظرہیوطررپالمدےنیےکاینپدقرتےس اندو درایؤںےکدرایمناکیاجحباورامعنوقیرھکدایًالثمدرایؤںاکاپین‬
‫ریشںیاوردنمسراکاھکریانبای۔‬
‫‪ ‬اہللاعتٰیلےناپینینعیےفطنےسآدیموکدیپاایکاوراینپدقرتےساس ہفطنوکایکانبدایہکوہدمتنیکاینبدنبایگ۔‬
‫‪ ‬رغضہیامکالتاقتاضرکےتںیہہکرصفایسا کیاہللوکاہٰلاماناجےئاورایسیکابعدتیکاجےئ۔‬
‫‪ ‬نکیلرشمکولگاہللوکوھچڑرکانزیچوںیکابعدترکےتںیہوج ہنانوکوکیئعفناچنہپیتکسںیہاورہنوکیئرضر۔‬
‫‪ ‬رگمہیداللئاسصخشےکےئلںیہوجانھجمسہاےہایانوتمعنںرپاہللاعتٰیلاکرکشادارکانہاےہ۔‬

‫ابعدارلّنمح یکافصتاورانےکاماعامتاکایبن (آایت‪63:‬ات‪)77‬‬

‫باد ال َر ْْحٰنیکابرہ(‪)12‬افصت‪:‬‬ ‫ِ‬

‫ع ُ‬
‫)‪ (2‬اجولہںوکالسمہہکدےتیںیہ۔‬ ‫)‪ (1‬رنمہالےتلچںیہ۔‬
‫)‪ (3‬دجسےاورایقمںیمراںیتزگارےتںیہ(دجہتاکاامتہمرکےتںیہ)۔‬
‫)‪ (4‬منہجےسےنچبیکداعںیئرکےتںیہ‪،‬اےسرُبارقتسماوراقممےتھجمسںیہ۔‬
‫)‪ (5‬رخچںیموضفلرخیچرکےتںیہاورہنلخب‪،‬ادتعالےساکمہ ےتںیہ۔‬
‫) ‪ (6‬ریغاہللوکںیہناکپرےت۔ )‪ (7‬لتقانقحںیہنرکےت۔‬
‫)‪ (9‬وھجٹےکوگاہںیہنےتنب۔‬ ‫)‪ (8‬زانںیہنرکےت۔‬
‫ہ‬
‫)‪ (10‬وغلزیچوںرپ‪،‬رش ےیںیکرطحزگراجےتںیہ۔‬
‫)‪ِ (11‬‬
‫آایتایہٰلرپادنےھاوررہبےںیہنےتنب۔‬
‫)‪ (12‬ابعدارلنمح داعرکےتںیہ۔ویبیوچبںوکآوھکنںیکڈنھٹکانب!نیقتماکااممانبدے۔‬
‫‪205‬‬
 ‫(‪)74‬‬ ‫ﴝ؀ﲅۖ ڸﳈﴔ اٌ ﰼ ﱜ ﴂ ؂زﴝ؀ﮐ ﴝءح‪ ؉‬ﮉﴲ ؂ﰝ ﴤ؀ﰋ ﹾ ؁ﳚﳞ‬

‫"اوروہوجےتہکںیہہکامہرےربںیمہامہریویبویںاوراوالدیکرطفےسآوھکنںیکڈنھٹکاطعرفاماورںیمہ‬
‫رپزیہاگروںاکوشیپاانبدے"۔‬
‫‪ ‬ابعدارلنٰمحوکانےکربصےکےجیتنںیم‪،‬تنجیکدنلبزنمںیلاطعوہںیگ‪،‬اابقتسلآدابومیلستےسوہاگاوررتہبنیرقتسمو‬
‫اقممبیصنوہاگ۔‬
‫‪ ‬ریماربداعاکاتحمجںیہن(ہکلبمتوہ)۔ذکتبییکزسا‪،‬ذعاباکزلومےہوجہکٹمچرکرےہاگ۔‬

‫‪206‬‬
 ‫الخہص ‪26‬۔ ُس ْو َرہ الشعراء (یکم) آایت‪227:‬‬

‫رمزکیومضمن‬
‫یبنﷺ یکراس تیکدصاتقوکواحضرکان۔الٹھجےنواولںوک‪،‬روسولںاورانےکذکمنیبیکاترخیےسقبسےنیلیکاتدیک۔‬

‫زامہنِزنول‬
‫ومضمناورادنا ِزابینےسوسحمسوہاتےہاوررواایتاسیکاتدیئرکیتںیہہکاسوسرتاکزامہنزنولہکماکدورِوتمطسےہ۔‬
‫مظنالکم‬
‫دیہمتیآایتںیہنجںیمواحضایکایگےہہکاہللاکروسلسکوسزودگازےکاسھتولوگںوکلوبلقحیکدوعت‬ ‫‪1‬ات‪:9‬‬
‫دے راہ ےہ اورولگسکرطح اسےس ےب ریخ ربت رےہ ںیہ اور ذماقںیمےساٹلرےہںیہ۔وہارگدیجنسہ‬
‫وہےتاوروغررکےتوتاںیہناسقحیکاتدیئںیموجروسلشیپرکراہےہدقمدقمرپاشن ایںداھکیئدںیتی۔‬
‫رضحت ومٰیسؑؑ یکرسزگتشایبن وہیئ ےہ سجےس ہن رصف ان یک راس ت یک دصاتقاثتبوہیتےہہکلبہی‬ ‫‪10‬ات‪:68‬‬
‫یھب اثتب وہات ےہہک ٹہدرھمولگ یسک یھب اشنین وکدھکیرک اہیںکتہکیسح زجعمہ وکدھکیرک یھباامینںیہن‬
‫الےت۔‬
‫اربامیہہیلعاالسلمیکدوعتوتدیحوکشیپایکایگےہوجاوہنںےناینپوقموکدییھت۔‬ ‫‪69‬ات‪:104‬‬
‫‪105‬ات‪ :191‬دعتمدا ایبنءمہیلعاالسلمیکدوعتوتدیحوکشیپایکایگےہاوراسھتیہاخمنیفلےکااجنموکیھب۔اترخیےکفلتخم‬
‫ادوارںیماایبنءمہیلعاالسلماکوہظر‪،‬انیکدوعتیکاسکیتیناورانےکاخمنیفلاکربےااجنموکانچنہپاہللاعتٰیلیک‬
‫رطفےسروسولںےکےجیھباجےنیکواحض دلیلےہاورہیدلیلیبنﷺ یکذاتںیمیھبوموجدےہ۔‬
‫‪192‬ات‪ :227‬رقآناوریبنﷺ ےکقلعتےساہبشتاکازاہلایکایگےہ۔‬

‫یبنﷺ یکدوعیتدجودہجاکرابینارتعافاورولوگںیکےبریخاکایبناورہیبنت)آایت‪1:‬ات‪(9‬‬

‫‪ ‬یبنﷺ وکیلستدییئگےہہکارگرقآنےکاخمنیفلاسرپاامینںیہنالرےہںیہ‪،‬اوریسکاشنیناکاطمہبلرکرےہںیہوتآپ‬
‫اسزیچےسرپاشینہنوہں۔‬

‫‪207‬‬
 ‫‪ ‬ارگاہللہاےہاگوتوکیئایسیاشنینااتردےاگوجان بیکرگدںینرقآنےکآےگاکھجدےیگ۔‬
‫‪ ‬رقآن یک دصاتق یسک اخریج اشنین یک اتحمج ںیہن ےہ ‪ ،‬ہی اینپ دصاتق یک دلیلوخد اےنپ ادنریہ راتھکےہ ارگ ہی ولگ اس وک‬
‫الٹھجےتںیہوتنجرطخاتےسرقآنانوکآاگہرکراہےہوہ باکیاکیرکےکشیپآرکرںیہےگ۔‬
‫‪ ‬اساکانئتںیماشنوینںیکیمکںیہنےہنکیلوجولگاامینںیہن الانہاےتہانےکےیلوکیئاشنیناکررگںیہن وہیت۔‬
‫‪ ‬انولوگںوکدخابجہاےہڑکپاتکسےہ‪،‬وہزعزیواغبلےہ۔ وکیئاسےکارادےںیمزمامحںیہنوہاتکسنکیلوہاہنتی‬
‫رمیحیھبےہاسوہجےسولوگںیکرسیشکےکابووجدانوکتلہمداتیےہ۔‬

‫)آایت‪10:‬ات‪(68‬‬ ‫رضحتومٰیسؑیکرسزگتشاوررفوعناکااجنم‬
‫‪ ‬وہوااعقتاامجًالایبنوہےئںیہوجرفوعنےکاپساجےنےکمکحےسےلرکاسیکرغاقیبکتشیپآےئ۔رسزگتشےک‬
‫آرخںیماہللاعتٰیلےناراشدرفامای‪:‬۔‬
‫( ‪)68-67‬‬ ‫؁ﴘ ﰦ آﲤ ﱐۮﺚ ﴝﳚ ﰩﴔ ؂ﰱﮒ ﴐﳢﮒ ﴝ؁ﴘ اڼ ﶤ ؀ﲘڜ ؀ﲇﭟﮓﺟ‬
‫’’ ًانیقیاسںیماکیڑبیاشنینےہ‪،‬رگمانںیمےسارثکولگاامینالےنواےلںیہن‪،‬اورتقیقحہیےہہکریتاربزربدتس‬
‫یھبےہاوررمیحیھب۔‘‘‬

‫رضحتاربامیہؑیک ِ‬
‫دوعتوتدیحاوروقماکااکنر (آایت‪69:‬ات‪)104‬‬
‫‪ ‬رضحتاربامیہؑیکدوعتووتدیحاکایبنوجاوہنںےناےنپابپاوراینپوقموکدی۔‬
‫فعاۂءےکلبرپآرختےسےبرپواںیہ۔آرخںیم‬ ‫‪ ‬اسذلیںیمانولوگںےکااجنماکایبنےہوجاےنپزموعہمرشاکءوش‬
‫ِ‬
‫آایترتعیجںیہ۔‬
‫؁ﴘ ﰦ آﲤ ﱐۮﺚ ﴝﳚ ﰩﴔ ؂ﰱﮒ ﴐﳢ﮶ ﴝ؁ﴘ اڼ ﶤ ؀ﲘڜ ؀ﲇﭟ (‪)104،103‬‬
‫” اہتبلاسںیمڑبیاشنینےہاورانںیمےسارثکاامینالےنواےلںیہن۔اورےبکشریتا ربزربدتسرمحرکےنواالےہ“۔‬

‫(آایت‪105:‬ات‪)122‬‬ ‫رضحت ؑ‬
‫ونحیکدوعتاوروقماکردلمع‬
‫آایترتعیج۔‬ ‫ِ‬
‫اورااجنماکراسیکرغاقیب۔آرخںیم ِ‬ ‫‪ ‬رضحتونحؑیکدوعتاینپوقموکاوروقماکربکتماہنوجاب‬
‫؁ﴘ ﰦ آﲤ ﱐۮﺚ ﴝﳚ ﰩﴔ ؂ﰱﮒ ﴐﳢ﯈ ﴝ؁ﴘ اڼ ﶤ ؀ﲘڜ ؀ﲇﭟ﯉ﺟ (‪)121،122‬‬
‫اہتبلاسںیمڑبیاشنینےہ‪،‬اورانںیمےسارثکاامینالےنواےلںیہن۔اورےبکشریتاربزربدتسرمحرکےنواالےہ۔‬

‫‪208‬‬
 ‫(آایت‪123:‬ات‪)140‬‬ ‫رضحتوہدؑیکدوعتاوروقماکردلمع‬
‫ذعابالہٰیاکوہظر۔آرخ‬ ‫‪ ‬رضحتوہدؑیکدوعتاینپ ِ‬
‫وقماعدوک۔وقمیکرطفےسانیکربکتماہنذکتبیاوراسےکےجیتنںیم ِ‬
‫ںیم ِ‬
‫آایترتعیج۔‬
‫ﴦۗﮅ ﯵﱎﺚ ؁ﴘ ﰦ آﲤ ﱐۮﺚ ﴝﳚ ﰩﴔ ؂ﰱﮒ ﴐﳢﯚ ﴝ؁ﴘ اڼ ﶤ ؀ﲘڜ ؀ﲇﭟﯛﺟ (‪)139،140‬‬

‫رھپاوہنںےنربمغیپوکالٹھجایبتمہےناںیہنالہکرکدای‪،‬اہتبلاسںیمڑبیاشنینےہ‪،‬اورانںیمارثکاامینالےنواےل‬
‫ںیہن۔اورےبکشریتاربزربدتسرمحرکےنواالےہ۔‬

‫رضحتاصحلیکدوعتاوروقمیکرسیشک (آایت‪141:‬ات‪)159‬‬
‫‪ ‬وقمومثدیکذکتبیاوراساکااجنم۔آرخںیم ِ‬
‫آایترتعیج۔‬
‫ﯵﭧﮑ ؀ﲗ؀؍ﺚ ؁ﴘ ﰦ آﲤ ﱐۮﺚ ﴝﳚ ﰩﴔ ؂ﰱﮒ ﴐﳢﯭ ﴝ؁ﴘ اڼ ﶤ ؀ﲘڜ ؀ﲇﭟﯮﺟ (‪)158،159‬‬

‫رھپاںیہنذعابےنآڑکپا‪،‬اہتبلاسںیمڑبیاشنینےہ‪،‬اورانںیمےسارثکاامینالےنواےلںیہن۔اورےبکشریتارب‬
‫زربدتسرمحرکےنواالےہ۔‬

‫وقم ؑ‬
‫ولطیکیسنجےبراہرویاوراساکربعانتکااجنم (آایت‪160:‬ات‪)175‬‬
‫‪ ‬انیکوقماکروہیاوراساکااجنم۔آرخںیم ِ‬
‫آایترتعیج۔‬
‫؁ﴘ ﰦ آﲤ ﱐۮﺚ ﴝﳚ ﰩﴔ ؂ﰱﮒ ﴐﳢﯽ ﴝ؁ﴘ اڼ ﶤ ؀ﲘڜ ؀ﲇﭟﯾﺟ (‪)174،175‬‬
‫اہتبلاسںیمڑبیاشنینےہ‪،‬اورانںیمےسارثکاامینالےنواےلںیہن۔اورےبکشریتاربزربدتسرمحرکےنواالےہ۔‬

‫رضحتبیعشؑیکدوعت۔وقماکااکنر (آایت‪176:‬ات‪(191‬‬
‫‪ ‬رضحتبیعشؑاورانیکدوعتےکاسھتالہِدمنیاکولسکاورابآلرخاناکرشح۔اسرسزگتشےکآرخںیمیھب ِ‬
‫آایترتعیج۔‬
‫؁ﴘ ﰦ آﲤ ﱐۮﺚ ﴝﳚ ﰩﴔ ؂ﰱﮒ ﴐﳢﰍ ﴝ؁ﴘ اڼ ﶤ ؀ﲘڜ ؀ﲇﭟﰎﺟ (‪)190،191‬‬
‫اہتبلاسںیمڑبیاشنینےہ‪،‬اورانںیمےسارثکاامینالےنواےلںیہن۔اورےبکشریتاربزربدتسرمحرکےنواالےہ۔‬

‫یبنﷺ ےکقلعتےساہبشتاکازاہل )آایت‪192:‬ات‪(226‬‬

‫‪ ‬رقآناکعبنمویحالہٰیےہ۔اسوکاہللاعتٰیلےنرضحتربجالیئےکذرےعییبنﷺ رپ انزلرفامایےہ۔‬

‫‪209‬‬
‫‪ ‬اس اک رعیب نیبم ںیم انزل وہان الہِ رعب رپ اہلل اعتٰیل اک اکی میظع ااسحن ےہ ۔ارگ اوہنں ےن اس یک دقرہن یک وت ہی ان یک‬
‫ااہتنیئرحمویمودبیتخبوہیگ۔‬
‫‪ ‬اسےکداللئےلہپاایبنءےکوفیحصںںیموموجدںیہاوراملعےئالہِاتکبانےسوافقںیہ۔‬
‫‪ ‬ہی افکر ےک ےیل اذنار وہیبنت ےہاتہک وماہذہےسےلہپ ان وک ایھچرطحآاگہرکدایاجےئ وت وج ولگ اسیک ذکتبیرپ اڑے‬
‫وہےئںیہوہاسےکاتنجئدورکتوسچںیل۔‬
‫‪ ‬اس وک ونجں اوراطیشونں یک ویح رقاردانی ضحم امحتق ےہ ۔ایشنیط سج مسق ےک ولوگں رپ ارتےت ںیہ وہ وتدباکر اوراتہبن‬
‫رتاےنشواےلوھجےٹ وہےتںیہ۔‬
‫‪ ‬رعشاء وت رہ وادی ںیم ےتکٹھب رےتہ ںیہ اور وقلولمع اک اضتد اور ان ےکنیعبتم یک جک روی ےس رہ وکیئوافق ےہ( االّ ہیہکوہ‬
‫اصبحاامیناوردخا وکایدرکےنواےلوہں)اوردمحمﷺ ےکعبتموترمگاہںیہنہکلباصحلولگںیہاوراس اکشیپرکدہالکم‬
‫ےبرطبںیہنہکلباکیرموبطوطبضنمالکمےہاوراسےکوقلولمعںیماضتدیھبںیہنوہوجاتہکےہ‪،‬ویہرکاتیھبےہ۔‬
‫‪ ‬افک ِرہکموکہبنتمرکدایایگہکاہمترےااجنماکوتقیھبابھچکزایدہدورںیہن۔‬

‫‪210‬‬
 ‫(یکم) آایت‪93:‬‬ ‫‪ 27‬۔ ُس ْو َرہ النمل‬
‫رمزکیومضمن‬
‫‪ ‬رقآنوکاتکبالہٰیمیلسترکےناوررشکےسابزآےنںیم بےسڑبیراکوٹااکنرِتقیقحےہ۔‬
‫‪ ‬وجولگد ایےکشیعورشعتںیمنگمرانہہاےتہںیہانرپہنرقآنیکتحیصناکوکیئارثوہاتےہاورہناایبنیئاترخیےسوہ‬
‫قبسہ ےتںیہ۔‬

‫زامہنِزنول‬
‫ومضمناور ادنازِایبنہکمےکدوروتمطسیکوسروتںےسوپریاشمتہبراتھکےہاوراسیکاتدیئرواایتےسیھبوہیتےہ۔‬

‫مظنالکم‬
‫آاتفب دہاتی (رقآن) وک ادبی اکایمیب یک اشبرت دے راہ ےہ رگم وہ ولگ اس یک ضی راسین ےس رحموم ںیہ وج‬
‫ِ‬ ‫‪1‬ات‪:6‬‬
‫اس د ای ےک وخل ںیم دنب ںیہ اور ںیہن ہاےتہ ہک اکی اےسی اعمل آرخت یک ابت ج ںی اہجں زجاےئلمع اکاعمہلم‬
‫شیپآےنواالےہ۔‬
‫رضحت ومٰیسؑؑ یک رسزگتش اک ھچک ہصح ایبن وہا ےہ سج ےس واحض وہات ےہہک اہلل اعتٰیل ےن رفوعن اوراسیک‬ ‫‪7‬ات‪:14‬‬
‫وقمیکرطفسک اشن اک روسل اجیھب اھت اور اوہنں ےناینپرمکحاینےک ڈنمھ ںیماسےکاسھتایکاعمہلمایکاور‬
‫ابآلرخسکااجنموک چنہےئگ۔‬
‫رضحتداؤدؑؑ اوررضحتامیلسنؑؑ یکمیظعااشلنتنطلساکذرکرکےکانیکریستےکاسولہپوکشیپایکایگ‬ ‫‪15‬ات‪:44‬‬
‫ےہہکوہاینتڑبیتمعناپرکسکرطحاہلل ےکرکشزگاردنبےےنبرےہاوررضحتامیلسن ؑؑ ےنسکرطح‬
‫ب‬
‫اےنپادتقاروکااشتعِاالسماکذرہعیانبایاوراسےکہجیتنںیمسکرطحمل ۂکۂابسےناالسملوبلایک۔‬
‫رضحت اصحلؑؑ اور رضحت ولطؑؑ یک رسذگوتشں اک اکی ہصح شیپ ایک ایگ ےہ سج ےس واحض وہات ےہ ہک ان یک‬ ‫‪45‬ات‪:58‬‬
‫وقومںےنانیکدوعتوکردرکےکزنیم ںیماسفدالیھپےناکوجاکمایکاسیکیسیکربعتانکزساانوکیلم۔‬

‫‪211‬‬
 ‫وتدیحےکداللئاورآرختاکنیقیدیپارکےنوایلابںیتشیپیکیئگںیہ۔‬ ‫‪59‬ات‪:75‬‬
‫انآایتںیم االعنایکایگےہہکرقآنےندہاتییکراہوھکیلےہاورایکسدصاتقیکاشن ایںلبقتسمںیمیھب‬ ‫‪76‬ات‪:93‬‬
‫اظرہوہیترںیہیگ۔‬

‫رقآندیجمےکاقتےضوپرےرکےناورہنرکےناکااجنم (آایت‪1:‬ات‪)6‬‬
‫ِ‬
‫رشبیےہ؟‬
‫‪ ‬واحضایکایگےہہکرقآنِدیجمنکولوگںےکےیلدہاتیو ٰ‬
‫ﰑﺤ ۍ ‪ ؎؄‬؀ﲟ‪؄‬ﴒ ﴝﲌ‪ ؊‬ﳣﭐﺫ ﮌﴥ ﴤۡﴥ ﺁﳢﭑﺫ ؀ﲅۖ ﭹﴔ ؀﵀ﴲ ﴝۡۛﴔ ؀ﲉﴽﴲ ﴝﮒ‬
‫(‪1‬تا‪)3‬‬ ‫سﱗﭯﴰ ﮒ ۠ﴍﴔﭒ‬

‫طس‪،‬ہیآںیتیرقآنیکاوراتکبرونشیکںیہ۔اامینداورںےکےیلدہاتیاوروخربخشیےہ۔وج(‪)1‬امنزادارکےتںیہ‬
‫(‪ )2‬زٰوکۃدےتیںیہاور(‪ )3‬وہآرخترپنیقیرےتھکںیہ۔‬
‫رقآندیجموکامنرکاسےکاقتےضوپرےرکےنواےلاکایمب اوررکنمنیاسخرےںیموہںےگ‬
‫ِ‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬نکیلوجولگآرختوکںیہناماننہاےتہوہاسرپاامینںیہنالںیئےگ۔‬
‫‪ ‬وہنجدویپسچلںںیمکمہنمںیہاطیشنےنانیکاگنوہںںیموہاسرطحزمنیرکدیںیہہکابوہانےکےھچیپادنےھ‬
‫وہےکچںیہاوروہایسرطحےتکٹھبرںیہےگ۔‬

‫رضحتومٰیسؑےکزجعماتےکابووجدااکنررپرفوعناکااجنم (آایت‪7:‬ات‪)14‬‬
‫‪ ‬اہللاعتٰیلےنانوکاہنتیواحضون(‪) 9‬اشنوینںےکاسھترفوعنےکاپسروسلانبرکاجیھب‬
‫‪ ‬نکیل رفوعن اوراس یک وقم ےنہینیقی اپےنےک ابووجدہک ہیدخایئاشن ایںںیہرضحتومٰیسؑ یکراس توکمیلستںیہنایکابآل‬
‫رخوہالہکوہرکرےہ۔‬
‫(‪)14‬‬ ‫ﴝﯖﴠ؀ ٶ ﴝ؀﯏ ؂ﮁ ﲼ ﴤۍ؀ﺚ ﯳڤ ﰲ ﰩﴔ ﮽ﰇ ؀ﺖۖ‬

‫اوراوہنںےنان(اشنوینں)اکملظاورربکتےسااکنررکدایاحالہکنانےکدلنیقیرکےکچےھت‪،‬رھپدھکیولدسفموںاکااجنماسیک‬
‫وہا۔‬

‫‪212‬‬
 ‫امیلسنیکمیظعااشلنتنطلس‬
‫ؑ‬ ‫رضحتداؤدؑاوررضحت‬
‫اورانیک ریستےکدراشخںولہپؤںاکذرک (آایت‪15:‬ات‪)44‬‬

‫‪ ‬اہلل اعتٰیل ےک اصحل وحلصم دنبوں یک وتمعنں ںیم انتج یہ ااضہف وہات ےہ اینت یہ معنمِ یقیقح ےک آےگ اعزجی اوررفوینت ڑبیتھ‬
‫اجیتےہ۔‬
‫‪ ‬رضحتداو ؑداوررضحتامیلسنؑرپاہللاعتٰیلےک تمعنواجہاورتمکحواسسنئےکاماعامتاکذرک۔‬
‫‪ ‬اوہنںےنرہتمعنوکاہللاکلضفاجاناوراےسااحتمناھجمس ہکوہاسےکرکشزگاردنبےےتنبںیہایانرکشے۔‬
‫امیلسنیکرکشزگاریاورانیکداع‬
‫ؑ‬ ‫ِ‬
‫رضحت‬ ‫‪‬‬
‫ﴝﯺﱊ ا؎ ؂ﴠدﰟ ؂ﴗ ؂ﯬ ێ ؀ﶍ ؂ﱭ ﳦ ﴝﯡ ﴝ؀ﲃﻷ ﴝ؂ﴗ ؂ﰶ ﮯﱬ ڐﯺ ﴝ؂؜ﰃ ڍ﷊ ﰦ‬
‫﯀ؕﰨ ؀ﲓ (‪)19‬‬

‫اور اہک اے ریمے رب ےھجموتقیفدےہک ںیم ریتے ااسحن اکرکشرکوں وج وت ےن ھجم رپ اور ریمے امں ابپرپ ایک اور ہیہک‬
‫ںیمکیناکمرکوںوجوتدنسپرکےاورےھجماینپرتمحےساےنپکیندنبوںںیماشلمرکےل۔‬

‫(آایت‪45:‬ات‪)53‬‬ ‫رضحتاصحلؑوقمیکرسیشکاوراناکربعانتکااجنم‬
‫وقمومثدیکاثملاکوحاہل۔انیکجمن ےعتتہباھبرییھت۔انےک‬
‫‪ ‬دسفمنییفاالرضےکااجنموکواحضرکےنےکےیل ِ‬

‫ون(‪)9‬وجگنجابقلئےھتاورہیرباربگنجواسفدںیمرسرگمرےتہےھت۔‬
‫‪ ‬رضحتاصحلؑےنانیکاالصحیکوکششیکنکیلاوہنںےنہنرصفہیہکانیکابتںیہنینسہکلبانےکلتقےکیھب‬
‫درےپوہےئگ۔‬
‫‪ ‬ابآلرخانرپاہللاکہلصیفنکذعابآایاورانیکرُپوشتکریمعتات‪،‬نجرپانوکانزاھت‪،‬ڈنھکراتںیمدبتلیوہںیئگ۔‬
‫‪ ‬انڈنھکروںےکآاثررقشییکربعتےکےیلوموجدےھت۔‬

‫ِ‬
‫وقمولطیکرسیشکاوراناکربعانتکااجنم (آایت‪54:‬ات‪)58‬‬
‫‪ِ ‬‬
‫وقمولطیکرسزگتشیکرطفاامجیلااشرہ۔وقماکانوکالجونطرکےناوراپراسےننباکےنعطدانی۔‬

‫‪213‬‬
 ‫‪ ‬رضحتولطؑےنانوکاالخیقاسفدےکرُبےااجنمےسانوکڈراای‬
‫‪ ‬ابآلرخانرپیھبدخااکذعابآایسجےنانوکتسینوانوبدرکےکرھکدای۔انےکآاثررپےسیھبرقشیوکارثکزگرےنےک‬
‫وماعقےتلمرےتہںیہ۔‬

‫وتدیحےکداللئاورآرختاکنیقیدیپارکےنوایلاشن ایں (آایت‪59:‬ات‪)90‬‬

‫وہک!رعتفیاہللیہےکےیلےہ‪،‬اوراہللےکبختنمدنبوں(ربمغیپوں)رپالسمےہ۔‬
‫‪ .1‬اتبؤوکنےہ؟اخقلِارضوامس؟وکنابرشےسابغدیپارکاتےہ؟ایکاناکااگاناہمترےسبںیماھت؟‬
‫ءَ اِلٰہ َم َع الل ّ ِہ ؟۔’’ ایکاہللےکاسھتوکیئدورسادخایھب(اناکومںںیمرشکی)ےہ؟‘‘‬

‫‪ .2‬زنیموکاجےئرقارانبای۔درایاہبےئ۔اہپڑوںوکںیخیمانبای۔ رحبنی(دودنمسروں)ےکدرایمنرپدےںیہ۔‬
‫ءَ اِلٰہ َم َع الل ّ ِہ؟۔’’ ایکاہللےکاسھتوکیئدورسادخایھب(اناکومںںیمرشکی)ےہ؟‘‘‬

‫‪ .3‬ےبرقاریکداعوکناتنسےہ؟اکفشارضلوکنےہ؟ہفیلخانبےنواالوکنےہ؟ءَ اِلٰہ َم َع اﷲِ؟‬

‫‪ .4‬یکشخاوردنمسرںیمراہتس داھکےنواالوکنےہ؟رتمحیکوہاںیئسکیکاشبرتںیہ؟ ءَ اِلٰہ َم َع اﷲِ ؟‬

‫‪-5‬قلخیکادتباءسکےنیک؟ااعدہوکنرکےاگ؟زنیموآامسنےسرزقوکنداتیےہ؟ءَ اِلٰہ َم َع اﷲِ ؟‬

‫‪ ‬رشمنیک رعب رپ دیقعۂ وتدیح یک دصاتق ےک ےیل زنیم و آامسن یک دیپاشئ ‪ِ ،‬‬
‫اظنم رودیئیگ ‪ ،‬ااسنن ےک ےیل زنیم وک اس یک‬
‫اظنم ابرش اور ِ‬
‫اظنم بشو روز یک ِ‬
‫آایت آافق یک‬ ‫اجےئ راہشئ انبےن ‪ ،‬اینپ زنیم اک وارو انبےن ‪ ،‬رحبو رب ےک رفس ںیم راہ امنیئ ‪ِ ،‬‬

‫رطفوتہجدالیئ۔‬
‫‪ ‬اناشنوینںاوروتمعنںںیمےساکیاکییکرطفااشرہرکےکاخمنیبطےسوسالایک انںیمےسیسکزیچوکیھباہللےکالعوہ‬
‫یسکاورےسوسنمبںیہنرکےتکسوترھپاہللےکوسادورسوںیکرپشتسویکںرکےتوہ۔‬
‫‪ ‬دوابرہ زدنیگرپانےکاہبشتاکازاہلایک۔ایقتمےکووقعذپریوہےناوراسیکوہانلویکںاکذرکایکاتہکانےکدلدگاز‬
‫وہں۔‬
‫‪ ‬اسروزےکدع لوااصنفہکلبیکینیکوح ہلصاازایئاکذرکایکہکاںیہناسیکرتبیغوہ۔‬
‫‪ ‬اسرطحدہاتیوقحواحضوہاجےنےکدعبیھبارگوہںیہنامےتنوتوگایوہرہبےاوررمدہںیہوجنسںیہنےتکس۔‬

‫‪214‬‬
 ‫رقآنیک ِ‬
‫دوعتوتدیحرپاامینالےنیکدہاتی (آایت‪91:‬ات‪)93‬‬
‫‪ ‬متہیاالعنرکدوہکےھجموتدیحاکمکحاورایسرقآنےکانسےنیکدہاتیوہیئےہ۔‬
‫‪ ‬وجاسرپاامینالےئاگاساکعفنایسوکےچنہپاگ۔ وجاساکااکنررکےاگاسیکذہمداریھجمرپںیہنےہ۔‬
‫ہہ‬
‫‪ ‬ںیمرصفاکیمذِروہں۔ولوگںرپوکیئداروہغرقمررکےکںیہناجیھبایگوہں۔‬

‫‪215‬‬
 ‫‪28‬۔ ُس ْو َرہ القصص (یکم) آایت‪88:‬‬

‫رمزکیومضمن‬
‫‪ ‬یبنﷺ یکراس تےکےلسلسںیماہبشتوکدوررکاناورآپیکراس تاکنیقیدیپارکان۔‬
‫‪ ‬اسےلسلسںیمرضحتومٰیسؑاکہصقلیصفتےسایبنایکایگےہ۔اتہکاسانترظںیمیبنﷺ یکراس توکداھکیاجےکس‬

‫زامہنزنول‬
‫ہیوسرتیکمدورےکدو ِروتمطسںیمانزلوہیئ۔‬

‫مظنالکم‬
‫دیہمتیآایتںیہ۔‬ ‫‪:1‬‬
‫رفوعن ےک رط ِز وکحتم "ڑلاؤ اور وکحتم رکو" یک رطف ااشرہ ایک ایگ ےہ ۔رضحت ومٰیس (ہیلع االسلم) یک‬ ‫‪2‬ات‪:43‬‬
‫رسزگتشایبنوہیئےہ۔اخصوطرےسانیکوالدتےکاحالتاورانیک زدنیگےک ضعبدورسےوگےش‬
‫اسںیمامنایںےیکےئگںیہ۔‬
‫رکنمنیےکاہبشتاکوجابدایایگےہ۔‬ ‫‪44‬ات‪:61‬‬
‫رشکیکرتددیرکےتوہےئوتدیحوکداللئےکاسھتشیپایکایگےہ۔‬ ‫‪62‬ات‪:75‬‬
‫انآایتںیماکیرسامہیرپتساکواہعقسجاکانماقروناھتایبنرکےکربعتدالیئیئگےہ۔‬ ‫‪76‬ات‪:84‬‬
‫وسرہیکااتتخیمآںیتیںیہنجںیمیبنﷺ ےکےیلیلستاکاسامنیھبےہاوراےنپومفقرپڈےٹرےنہیک‬ ‫‪85‬ات‪:88‬‬
‫دہاتییھب۔‬

‫(آایت‪1:‬ات‪)43‬‬ ‫رضحتومٰیسؑیکرسزگتش‬
‫‪ ‬رضحتومٰیسؑیکرسزگتشانیکوالدتاباعسدتےکوتقےسےلرکوتراتیےکاطعےیکاجےنکت۔‬
‫‪ ‬رفوعناکربکتاورملظوافجء۔ینبارسالیئڑلوکںاکلتقرکاناورڑلویکںوکزدنہرانھک۔‬

‫‪216‬‬
‫‪ ‬زمکوروںوکابالدتسرکےناکرابینہلصیف۔۔۔رضحتومٰیسؑیکوالدتاباعسدت۔۔۔راضتعاکایبن۔۔۔رفوعنیہےکرھگ‬
‫ںیمرپورشاکرابینااظتنم۔۔۔وجاینںیمآپےکاہوھتںیطبقاکلتق۔۔۔ومٰیسؑاکدمنیاجان۔۔۔دساسلایقم۔۔۔رصموایسپ‬
‫۔۔۔وادیانمیےکاقممرپوبنتاطعوہان۔۔۔دوزجعموںاکاطعوہان۔رفوعنوکدوعتدےنیاکرابینمکح۔۔۔رفوعناکرضحت‬
‫ومٰیسوکاجدورگرقاردانی۔۔۔رفوعناکربکتاورااکنر۔۔۔دنمسرںیمرغاقیباورد ایاورآرختںیمتنعلاکقحتسموہان۔۔۔اہلل‬
‫اعتٰیلےنومٰیسؑوکوتراتاطعرفامیئ۔‬

‫یبنﷺ رپاہللاعتٰیلےکاخصلضفاکایبن (آایت‪44:‬ات‪)46‬‬

‫‪ ‬یبنﷺ رپہیتقیقحواحضرفامیئیئگہکآپرضحتومٰیسؑیکزدنیگےکانرمالحواقمامتےسوافقںیہنےھتنکیلاہلل‬
‫اعتٰیلےنآپوکانےسروانشسایک۔‬
‫‪ ‬آپےکذرےعیےساہللاعتٰیلیکدہاتیاوررشتعید ایںیمرھپےسزدنہوہیگ۔‬
‫‪ ‬ہیاہللاعتٰیلاکآپےکاورپیھبلضفےہاورآپیکاسوقمرپیھبسجےکادنرابکتوکیئروسلںیہنآایاھت۔‬
‫‪ ‬اہللاعتٰیلےنہیہااہہکانوکوکیئزسادےنیےسےلہپآپےکذرےعیےسانرپاینپتجحامتمرکدے۔‬

‫یبنﷺ رپارتعاضاوراساکتکسموجاب (آایت‪47:‬ات‪)55‬‬

‫دوعتقحیکاخمتفلاورارشارِوہیدیکشہۂرپہیاطمہبلہکارگآپاہللےکروسلںیہوتاسرطح‬
‫‪ ‬رقشییکرطفےساس ِ‬
‫ےکزجعمےویکںںیہنداھکےتسجمسقےکزجعمےرضحتومٰیسؑےنداھکےئ؟‬
‫‪ ‬انارتعااضتاکتکسموجاباوراسھتیہانےکاےھچالہِاتکبیکنیسحتوجاینپوقمےکامتموغاغےکیلعارلمغیبنﷺ‬
‫اوررقآنیکدوعتیکاتدیئرکرےہےھت۔‬

‫(آایت‪56:‬ات‪)60‬‬ ‫یبنﷺ وکیلستاورافک ِرہکموکہہیبنت‬

‫‪ ‬یبنﷺ وکیلستاوررقشیوکانےکاسادنےشیاکوجابہکارگوہاسدوعتوکلوبلرکںیلےگوتاسےسانیکایستسوہ‬
‫تشیعمابتہوہاجےئیگ۔‬
‫‪ ‬اہللاعتٰیلیسکیکربابدیاکہلصیفیھبترکاتےہبجواہںےکولگملظاعشرنباجےتںیہ۔‬

‫‪217‬‬
‫‪ ‬اسےلصیفےسےلہپوہانںیماےنپربمغیپجیھبرکاںیہنانےکاامعلےکاتنجئرپہبنتمیھبرکداتیےہاورحیحصراہِلمعیھباںیہن‬
‫اتبداتیےہ‬
‫‪ ‬ہیدرالصرواسےئرعبوکاابتنہےہ۔اسےکےیلےلہپ(‪)1‬ومٰیسؑاوررفوعنیکدااتسنانسیئ۔(‪)2‬رھپاقروناکواہعقایبن‬
‫ایک۔‬

‫رشاکءاورشفعاۂءےکےبتقیقحوہےناور‬
‫ریغےااقحتسقوبعدتیرپادتسالل (آایت‪61‬ات‪)75‬‬
‫ِ‬ ‫اہللاعتٰیلیکالبرشتک‬
‫نجوکرشمنیکاینپامتماکایمویبںاکذرہعیےتھجمساورانےسڈرےتےھت۔‬ ‫‪ ‬انرشاکءوشفعاۂءیکےبجقنےقنییکواض‬
‫ااقحتسقوبعدتیرپادتساللایکےہ۔‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫اظنمبشوروزیسیجتمعنیکرطفوتہجدالرکاےنپالبرشتکِریغے‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬زینایقتمےکروزانےکزموعہموبعمدوںاوروخدانیکاینپےبیسباکذترکہایکےہ۔‬

‫(آایت‪76:‬ات‪)84‬‬ ‫اقرونےکواہعقاکایبناوراےسربعتاحلصرکےنیکدوعت‬
‫‪ ‬اکیوہیدیرسامہیدار(اقرون)ےکااجنماکایبن‬
‫‪ ‬سجےس دوصداستقیقحوکواحضرکانےہہکںیتمعنوجیھبیتلمںیہ بدخایکرطفےسیتلمںیہ‬
‫‪ ‬نکیلدبغ تولگانوکاینپاقتیلباکرمثہاوراےنپرفیضوبعمدوںاکلضفورکمےتھجمسںیہ۔‬
‫اہکہیوتےھجمریمےملعیکاینبدرپدایایگےہ۔‬ ‫‪ ‬ﯺﱊ ؁ۓ ؃ﴠ‪ ،‬ﯡ ﳡ ﯅ﴧﺚ (‪)78‬‬
‫‪ ‬اسملظاکذرکےہوجاقرونےبانپہدو تاکامکلوہےنےکابووجداےسرحمومواتحمجولوگںرپرخچہنرکےکانرپملظڈاھاتاھت‬

‫‪ ‬ہکلباسےکلبرپاےنپاجہوالجلیکامنشئرکاتااٹلاںیہنرموعبرکےنیکوکششرکاتاھت۔‬
‫‪ ‬رھپاسےکرسحتانکااجنماکذرک۔‬
‫ﱗ ٮ ﴝﮛ؀إﮄ ؀ﱕجﮭﺤ ﰞ ﰩﴔ ﱵ ﴂ ﯏ ٿﴠٲ ﴂ ؙﴠﴒ ؀ﲰﺠ ﴝﳚ ﰩﴔ ﴀ ؀ﴒۖ (‪)81‬‬

‫رھپمہےناےساوراسےکرھگوکزنیمںیمداسنھدای‪،‬رھپاسیکایسیوکیئامجتعہنیھتوجاےساہللےساچبیتیلاورہنوہ‬
‫وخدچباکس۔‬

‫‪218‬‬
 ‫یبنﷺ وکیلستاورربصوااقتستمیکدہاتی (آایت‪85:‬ات‪)88‬‬

‫‪ ‬یبنﷺ وکربصوزعتمییکنیقلتہکآپاےنپومفقرپڈےٹرںیہ۔‬
‫‪ ‬اخمنیفلےکوشرولغیکرپواہنرکںی۔‬
‫‪ ‬سجدخاےنمترپرقآنیکدوعتیکذہمداریڈایلےہوہاہمتریراہیکرہلکشمآاسنرکےاگ۔‬
‫ﴝﱎ ۮڿ ﯧ ‪؄‬ى ؀ﲰ ک ؁ؤ ؃ڔﱚ ؁ﱤ ﴝ؀؜﮼ ؁ﳏ اڻ ﴝﱎ ۉ﮼ ﴀ ؀ﲽﰳ (‪)87‬‬

‫اوروہںیہمتاہللیکآوتیںےسروکہندںیدعباسےکہکمترپانزلوہیکچںیہ‪،‬اوراےنپربیکرطفالبؤ‪،‬اوررشموکںںیم‬
‫رہزگاشلمہنوہ۔‬

‫‪219‬‬
 ‫(یکم) آایت‪69:‬‬ ‫ُس ْو َرہ العنکبوت‬

‫رمزکیومضمن‬
‫‪ ‬وجولگاامینالرکدنیِاالسمںیمدالخوہاجےتںیہانوکنجربصآزاماحالتےسزگرانڑپاتےہاسےکشیپرظنانیک‬
‫وح ہلصاازایئاکاسامناور ربصوااقتستمیکنیقلت۔‬

‫زامہنزنول‬
‫ِ‬
‫رجہتہشبحےسےلہپانزلوہیئ۔‬ ‫ہیوسرت‬

‫مظنالکم‬
‫انولوگںیکرامنہیئیکیئگےہوجاامینالےن ےکانبرپاتسےئاجےتںیہاورںیہنجرطحرطحیک آزاموشئں‬ ‫‪1‬ات‪:13‬‬
‫ےسزگرانڑپاتےہ۔‬
‫دعتمداایبنءمہیلعاالسلمیکریسوتںاکہیولہپشیپایکایگےہہکوہسکرطحانویتخسںاکاقمہلب رکےترےہوجان‬ ‫‪14‬ات‪:40‬‬
‫یکوقومںےنان ےکاسھتروارںیھکاورآزاموشئںںیمسکرطحقحرپےمجرےہ۔‬
‫رشمنیک ےکےیلدوعترکفےہ۔‬ ‫‪41‬ات‪:44‬‬
‫رکنمنی ےکاہبشتاکازاہلیھبایکایگےہاورالہاامینوکاحالتیکانمتبسےسدہاتییھبدییئگںیہ۔‬ ‫‪48‬ات‪:60‬‬
‫املسمت(میلستدشہوتقیقحں)وکشیپ رک ےکوتدیحیکرطفذونہںوکومڑےنیکدوعت۔‬ ‫‪61‬ات‪:68‬‬
‫ااتتخیمآتیےہسجںیماہللیکراہںیمدجودہج رکےنواولںوکاانیمطندالایایگےہہکانوکاہللیکرطفےس‬ ‫‪:69‬‬
‫وتقیفاوراسیکرافتقاحلصوہیگ۔‬

‫اامینالےنےکدعبآزاموشئںےسزگرانوہاگ (آایت‪1:‬ات‪)7‬‬
‫‪ ‬استقیقحیکرطفااشرہہکقحیکراہںیمآزامںیشئالزًامشیپآیتںیہ۔یہیےلہپیھبوہاےہاوریہیآدنئہیھبوہاگ۔ہیاہلل‬
‫اعتٰیلیکرقمررکدہتنسےہ۔‬

‫‪220‬‬
 ‫‪ ‬اسےسومنماورانمقفںیماایتمزوہاتےہ۔‬
‫؀ﵜﭐ ؂ﵪ ؀ﳅﮙ ؂ﴗ بﰑ؀ ؂ﴗ ںﳉ؀ ‪؄‬ﴋ ﴝﮒ ﱎ ﱼﴔﭑﴝﲞ ﭫ ؀ﲅۖ ﴂ ﰃ ﲂ ؀ﲲ ؀ﲅۖ‬
‫ﮱﰤ؀ ﴝﲷ ؀﷿ٗﭒ (‪1‬تا‪)3‬‬

‫ایکولگایخلرکےتںیہہیےنہکےسہکمہاامینالےئںیہوھچڑدےیاجںیئےگاورانیکآزامشئںیہنیکاجےئیگ۔اوروج‬
‫ولگانےسےلہپزگرےکچںیہمہےناںیہنیھبآزامایاھت‪،‬وساہللاںیہنرضورمولعمرکےاگوجےچسںیہاورانوکیھبوج‬
‫وھجےٹںیہ۔‬

‫اامینالےنےکدعبآزاموشئںےسزگرانوہاگ‬
‫‪ ‬اہتبلآجنجولوگںوکاہللاعتٰیلےنڈلیھدےریھکےہوہاسابتوکایدرںیھکہکوہدخایکرگتفےسابرہںیہنلکنےتکس۔‬
‫‪ ‬وجولگملظومتساکدہفےنبوہےئںیہوہہینیقیرںیھکہکآجاامینیکراہںیموجدھکوہلیھجرےہںیہانےسںیہکڑبھ‬
‫رکوہاساک ہلصاپےنواےلںیہ۔‬

‫وادلنییکالاتعیکدحود (آایت‪8:‬ات‪)13‬‬

‫ہکانیکالاتعاہللاعتٰیلیکالاتعےکتحتےہ۔‬ ‫‪ ‬وادلنیاورزبروگںیکالاتعےکدحودیکواض‬
‫‪ ‬اسوہجےسارگیسکےکامںابپاسےساہللاعتٰیلیکانرفامیناکاطمہبلرکںیوتاساطمےبلںیمانیکالاتعاجزئںیہنےہ۔‬
‫‪ ‬اہللاعتٰیلےکاہںوکیئدورسےےکاامعلاکذہمدارہنوہاگ۔رہصخشوکاےنپاامعلیکوجادبیہوخدرکینےہ۔‬

‫(آایت‪14:‬ات‪)40‬‬ ‫اایبنءیکاپزیکہریسںیت‪،‬انیکآزامںیشئاورانےکاخمنیفلاکااجنم‬
‫‪ ‬رضحت ؑ‬
‫ونحاورانیکوقماکذرکےہہکےنتکوطلیرعہصکتاںیہندنراتدوعتدانیڑپی۔رھپیھبہنامےنوتذنرِوطافن‬
‫رکدےیےئگ۔‬
‫‪ ‬رضحتاربامیہؑےکابرےںیماتبایایگہکدوعتےکاکمںیمسکرطحاںیہنآگےکدرایںیمےسزگرانڑپااوربجوہاس‬
‫آزامشئںیموپرےارتےوتاہللےنہنرصفاںیہنوفحمظراھکہکلبانیکلسنںیمۂلسلسوبنتاجریرکدای‬

‫‪221‬‬
 ‫‪ ‬رضحتولطؑ اکاپالینتکدباکروقمےسڑپااوراناکرطزِلمعانتکانھگؤاناوراذتیانکاھت۔اوہنںےنتہباھجمسایابزہنآےئوت‬
‫آامسینذعابےسابتہرکدےیےئگ۔‬
‫ِ‬
‫وقمدمنیاکذرکےہہکسکرطحرضحتبیعشؑےناںیہناسفدیفاالرضےسروےنکیکرہنکمموکششیکرگموہداانوانیب‬ ‫‪‬‬
‫وہےنےکابووجدابزہنآےئوتاکیتخسززلےلاکاکشروہےئگ۔‬
‫‪ ‬اقرون‪،‬رفوعناوراہامناکرصتخماًذرکرکےکاتبایہکاوہنںےنرضحتومٰیسؑیکوکوششںےکابووجدانیکدوعترپاکنہن‬
‫درھےاوراابکتسرےساکمایلوتاںیہندنمسریکرہلوںےنلگنایل۔‬
‫‪ ‬انںیمےسوکیئرجممرفدایوقماینپامتمرتدادنمشنیےکابووجددخایکرگتفےسہنچبیکس۔‬
‫ﱽ ؂ﭨؽ ڦؠﺆ ﴶ ﴊ ؂جﮥ ﯗ ﭘ؞ﺆ ﴝﳨ ﴊ ؂ﭧڏ ؀ﳝﺆ ﴝﳨ ﴊ ﮞ ٭‬
‫(‪)40‬‬ ‫؀ﱕجﮭﺆ ﴝﳨ ﴊ ؂ﳘﳸﺆ ﴝﳚ ﰩﴔ ؀ﲲ ﱖ ﴝﲮ ﰩ۞؀ ؂ڳ ﭓﴔ‬

‫رھپمہےنرہاکیوکاسےکانگہرپڑکپا‪،‬رھپیسکرپوتمہےنرھتپوںاکہنیمرباسای‪،‬اورانںیمےسیسکوکڑککےنآڑکپا‪،‬‬
‫اوریسکوکانںیمےسزنیم ںیمداسنھدای‪،‬اوریسکوکانںیمےسرغقرکدای‪،‬اوراہللااسیہناھتہکانرپملظرکےنکیلویہ‬
‫اےنپاورپملظایکرکےتےھت۔‬

‫(آایت‪41:‬ات‪)45‬‬ ‫رشمنیکےکےیل ِ‬
‫دوعترکف‬
‫‪ ‬انولوگںےکزوروارثیکلیثمتوجدورسےاہسروںےکلبرپدخاےکرحفینبرکاھٹڑھکےوہےئےھت۔‬
‫‪ ‬رفامایہکانولوگںیکامتمیعسودتریبیکاثملڑکمیےکاجےلیکےہسجےسزایدہزمکور اورےباینبدریمعتوکیئیھبںیہنےہ‬
‫‪ ‬انےکزموعہمرشاکءوش فعاۂءیکوکیئتقیقحںیہن ےہ۔ہید ایوکیئابز ۂچالافلںیہنےہہکلباکیاغتیوتمکحےکاسھت‬
‫دخاےناسوکانبایےہاوروہاغتیوتمکحاکیدنالزًاموہظرںیمآےئیگ۔‬
‫‪ ‬ربمغیپﷺ وکہیدہاتیہکمتامتماخموتفلںےسےبرپواوہرکولوگںوکاہللیکاتکبانسؤاورامنزاکاامتہمرکو۔ایسامنزےکادنر‬
‫الہِاامینےکےیلامتمرشوروآافتےساامناوریہیلاتقاکایلصزخاہنےہ۔‬
‫؃ﮤ ﳜ ؃ﴠﰳ ؁ﱤ ﴀ ؀ﲦ ﴝ؂﯂ ؀﵀ﴲﺚ ؁ﴘ ؀﵀ﴲ ؤ ﯦ ؀﷋ﴩ ﴝ؀ﺋﺚ ﴝﲵﯵ ؀ﲰ ؂﵊ﺚ ﴝ؀ﲲ‬
‫(‪)45‬‬ ‫ڭ ﳚ ڡﴔ‬

‫‪222‬‬
 ‫وجاتکبریتیرطفویحیکیئگےہاےسڑپاھرکواورامنزےکاپدنبروہ‪،‬ےبکشامنزےبایحیئاورربیابتےسرویتک‬
‫ےہ‪،‬اوراہللیکایدتہبڑبیزیچےہ‪،‬اوراہللاجاتنےہوجمترکےتوہ۔‬

‫(آایت‪46:‬ات‪)55‬‬ ‫رکنمنیےکاہبشتاکازاہل‬
‫‪ ‬وتدیحورشکیکاسشکمشکںیمالہِاتکبےساالتخفںیمادتعالوکوحلمظرےنھکیکاتدیکیک‬
‫‪ ‬اتبایہکوضحرﷺ یکوبنترپنیقیرےنھکےکےیل بےسڑبییہیدلیلاکیفےہہکوہانوخادنہوہےنےکابووجداینتمیظع‬
‫اوررُپا ِ ْ‬
‫زکِحاتکبشیپرکرےہںیہ۔‬
‫‪ ‬زجعماتاکاطمہبلریغرضوریےہ۔‬
‫‪ ‬ذعابدلجےلآےناکجنلیچتہبڑبیاسجرتےہ۔ارگہنامےنوتوہآرکرےہ اگ۔رصفرقمرہوتقزگرےنیکدریےہ۔‬

‫رجہتیکدہاتیاورد ایوآرختدوونںںیموفزوالفحیکاشبرت(آایت‪56:‬ات‪)60‬‬

‫‪ ‬ارگاہللےکدنییکاخرطونطوھچڑانیھبڑپےوتالہِاامینوکاسےسدرغیںیہنرکانہا ےی۔دخایکزنیمڑبیوعیسےہ۔‬
‫‪ ‬ہیآزامںیشئرہباحلاعریضںیہ۔‬
‫‪ ‬رزقیھباہللےکاہھتںیمےہ‪،‬اہمترےاخمنیفلےکاہھتںیمںیہن۔‬
‫‪ ‬ومتےکدعبومنینمےکےیلآاسںیشئیہآاسںیشئںیہ۔‬
‫‪ ‬ربصوااقتستماایتخررکےنواےلومونمںےکارخویاماعماکایبن۔‬

‫(آایت‪61:‬ات‪)68‬‬ ‫وتدیحےکداللئاورافک ِرہکموکودیع‬

‫‪ ‬رشمنیکےکرظنہیرشکےکوبدانپوکواحضایکہک‪،‬زنیموآامسناکاخقلاورابرںیشرباسےنواالاوروطافیندنمسروںےک‬
‫دجنماھرےساچبےنواال‪،‬وتاہللوکامےتنںیہرگمرپشتسدورسوںیکرکےتںیہ۔‬
‫‪ ‬دوینیزدنیگےکدنچروزہزمےاڑاولرقنعبیںیہمتتقیقحمولعموہاجےئیگ۔‬
‫‪ ‬رقشیہکمےساہکہکاہللےکرحمےکانمرپشیعرکرےہوہرگمایسرحمےکامکلےکاسھتدورسوںوکرشکییھبرہھٹارےہ‬
‫وہ۔ےنتکملظیکابتےہ‪،‬منہجاکادنینھےننبےسڈرو۔‬

‫‪223‬‬
 ‫اہللیکراہںیمدجودہجرکےنواولںےکےیلوخربخشی (آتی‪)69:‬‬

‫‪ ‬الہاامینوکوح ہلصدایہکاساہجدوشکمشکںیماہللاہمترےاسھتےہاسیکدمدورامنہیئںیہمتاحلصرےہیگ۔‬
‫(‪)69‬‬ ‫ﴝ؀ﲅۖ ﭕ﯃ﴠ؀ ۭ ﲧ٘ ﱄﺚ ﴝ؁ﴘ ؀ﲱ ﴡ ؀ﲼ‬
‫’’وجولگامہریاخرطاجمدہہرکںیےگاںیہنمہاےنپراےتسداھکںیئےگاورًانیقیاہللوکیناکروںیہےکاسھتےہ۔ ‘‘‬

‫‪224‬‬