CHƯƠNG 1: CẤU TẠO NGUYÊN TỬ VÀ BẢNG

TUẦN HOÀN CÁC NGUYÊN TỐ HÓA HỌC

1) Nguyên tử và các hạt cơ bản

- Hạt nhân = proton + notron
- Nguyên tử = hạt nhân + electron

- Số Z = Số proton = Số electron
- Số khối (A) = số Z + số nơtron
- Hiện tượng đồng vị: có cùng số Z nhưng khác nhau về số nơtron khác
nhau về số khối
- Nguyên tử khối trung bình ( khối lượng nguyên tử trung bình ):
A 1 . a % + A2 . b %
A = a % +b %

BT: Clo trong tự nhiên là hỗn hợp của 2 đồng vị 35Cl chiếm 75.77% và
37
Cl. Tính nguyên tử khối trung bình của Clo.
35.75,77 %+37.(100 %−75.77 % )
=35.4846
100 %

- Đám mây electron (orbital nguyên tử) là vùng không gian gần hạt
nhân, trong đó xác suất có mặt electron khoảng 90%.

2) Các số lượng tử và ý nghĩa

- số lượng tử chính: n
- số lượng tử phụ: l
- số lượng tử từ: ml
- số lượng tử spin: ms
a) Số lượng tử chính n và mức năng lượng.
- n càng lớn => mức năng lượng và kích thước electron càng lớn.

Số lớp lượng tử chính n 1 2 3 4 5 6…

Ký hiệu lớp electron K L M N O P…

b) Số lượng tử phụ l và hình dạng đám mây electron.

- Hình dạng của đám mây electron được xác định hoàn toàn bằng số
lượng tử orbital l.
- l = 0, 1, 2, 3,…, (n-1).
n = 5 → l = 0, 1, 2, 3, 4
Số lượng phụ l 0 1 2 3…
Ký hiệu phân lớp electron s p d f…
Số ô orbital nguyên tử 1 3 5 7

Orbital s Orbital p

c) Số lượng tử từ ml
ml = -L đến +L
vd: L=2 => ml = -2, -1, 0, 1, 2
d) Số lượng tử spin ms
1 −1
- Chỉ có 2 giá trị: ms = 2 và ms = 2

3) Trạng thái của electron trong nguyên tử nhiều

electron và cấu hình electron của nguyên tử.
- Mỗi orbital nguyên tử chỉ có thể chứa tối đa 2 electron có spin khác
nhau.

- Nguyên lí vững bền: Các electron lần lượt sắp xếp vào các orbital có
năng lượng từ thấp đến cao.
- Quy tắc hund: Trong một phân lớp, các electron sắp xếp sao cho các
electron độc thân là cực đại.
↑↓ ↑↓ ↑ ↑ ↑

↑↓ ↑↓ ↑↓ ↑

BT: Viết cấu hình electron và xác định bộ 4 số lượng tử cuối cùng của:
Ca (Z=20), Sc (Z=21), Fe (Z=26).
Ca: 1s22s22p63s23p64s2
Sc: 1s22s22p63s23p63d14s2
Fe: 1s22s22p63s23p63d64s2
BT: Cho bộ 4 slt sau, viết cấu hình e tương ứng:
1
N=3, l=2, ml=1, ms= 2
Số lượng phụ l 0 1 2 3…
Ký hiệu phân lớp electron s p d f…
Số ô orbital nguyên tử 1 3 5 7
N=3, l=2 => 3d
↑ ↑ ↑ ↑ => 3d4 => 1s22s22p63s23p63d44s2
-2 -1 0 1 2
=> 1s22s22p63s23p63d54s1
Cấu tạo nguyên tử

1s 2s 2p 3s 3p 4s 3d 4p 5s

4) Bảng hệ thống tuần hoàn

a) Họ nguyên tố s, p, d, f
- nguyên tố s: nguyên tử có e cuối cùng điền vào phân lớp s
- nguyên tố p: nguyên tử có e cuối cùng điền vào phân lớp p
- nguyên tố d: nguyên tử có e cuối cùng điền vào phân lớp d
- nguyên tố f: nguyên tử có e cuối cùng điền vào phân lớp f
e cuối cùng ≠ e lớp ngoài cùng
e có năng lượng cao nhất = e cuối cùng
e lớp ngoài cùng = e hóa trị: tham gia vào liên kết nguyên tử
Na (Z=11): 1s22s22p63s1 → nguyên tố họ s
Fe (Z=26): 1s22s22p63s23p63d64s2 → nguyên tố họ d
b) Phân nhóm và chu kỳ
- Nhóm bố trí thành cột dọc từ trên xuống
- Chu kỳ bồ trí theo hàng ngang và có STT từ 1 => 7
- Phân nhóm chính A gồm các nguyên tố họ s, p
- Phân nhóm phụ B gồm các nguyên tố họ d, f
STT phân nhóm A = tổng số e lớp ngoài cùng
STT phân nhóm B = số e lớp ngoài cùng + số e sát lớp ngoài cùng
7 2
VD: Z=27: 1s22s22p63s23p63d 4s → nhóm VIII B
Z=18: 1s22s22p63s23p6 → nhóm VIII A

I, II B 11, 12
III, IV, V, VI, VII B Bằng chính số e ngoài cùng và kề ngoài cùng cộng
lại
VIII B 8, 9, 10

Ô = số Z
Chu kỳ = số lớp e
Z=7: 1s22s22p3 Z= 22: 1s22s22p63s23p64s23d2 → họ d
 đúng: 1s22s22p63s23p63d24s2
Ô Ô=7 Ô = 22
Chu kỳ Chu kỳ 2 Chu kỳ 4
Nhóm Nhóm V A Nhóm IV B
- Xác định Kim loại, phi kim và khí hiếm
 Nhóm I, II, III A và toàn bộ nhóm B: Kim loại Trừ B(Z=5)
 Nhóm V, VI, VII A là phi kim
 Nhóm VIII A là khí hiếm


1) A -3e A3+ A = 23: 1s22s22p63s23p63d34s2

Ô 23 Chu kỳ 4 Nhóm V B
2) Chu kỳ 5 nhóm II A => 5s 2

[Ar]3d104s24p65s2 [Ar]3d104s24p65s2 5p2 : IV A

[Ar] (Z=18) [Ne] (Z=10)
3) X=26 X: [Ar]3d64s2
X - 2e → X2+ : [Ar]3d6
X - 3e → X3+ : [Ar]3d5
↑↓ ↑ ↑ ↑ ↑
X2+
X3+ ↑ ↑ ↑ ↑ ↑ cấu hình bán bão hòa => bền hơn X2+

4) n=3, l=2 => 3d

↑
-2 -1 0 1 2
3d1 [Ar]3d14s2 (Z=21)
Ô 21 Chu kỳ 4 Nhóm III B

5) X (Z=28): [Ar]3d84s2
↑↓ ↑↓ ↑↓ ↑ ↑

=> Có 2 e độc thân

−1
Bộ 4 slt (3d8): n=3, l=2, ml=0, ms= 2

5) Các tính chất biến đổi tuần hoàn của các nguyên tố
a) Tính kim loại – phi kim
b) Bán kính nguyên tử - ion
c) Năng lượng ion hóa
d) Ái lực điện tử
e) Độ âm điện
f) Số oxi hóa

a) Tính kim loại – phi kim

- kim loại đặc trưng cho tính khử
Trong 1 nhóm tính KL tăng => tính khử tăng => tính oxh giảm
- phi kim đặc trưng cho tính oxy hóa
Trong 1 chu kỳ tính phi kim tăng tính oxy tăng => tính KL giảm
b) Bán kính nguyên tử
1
- là 2 khoảng cách giữa 2 hạt nhân trong liên kết hóa học của chúng

- Trong chu kỳ: Z tăng nên khả năng hút e càng mạnh => bị co lại
=> BKNT giảm
-Trong phân nhóm chính: BKNT tăng do số lớp tăng
-Bán kính ion:
Với cùng 1 ion dương: bán kính giảm khi điện tích tăng
Fe+ > Fe2+ > Fe3+
Với cùng 1 ion âm: bán kính tăng khi điện tích tăng
2−¿< A −¿ ¿ ¿

A3−¿< A ¿

Ion có cùng số electron thì ion càng dương => bán kính càng nhỏ
Ion có cùng số electron thì ion càng âm => bán kính càng lớn
Sắp xếp các ion sau theo chiều tăng dần bán kính:
K+ (Z = 19); S2- (Z = 16);  Ca2+(Z = 20);  C l−¿ ¿(Z = 17)?

c) Năng lượng ion hóa (I1)

- Là năng lượng cần dùng để tách 1 electron ra khỏi nguyên tử ở thể
khí
Trong chu kỳ: I1 tăng từ đầu đến cuối chu kỳ
Trong phân nhóm chính: I1 giảm từ đầu đến cuối phân nhóm
!!! Lưu ý: cặp Be-B, N-O, Mg-Al, P-S

Be (Z=4): 1s22s2 ↑↓

B (Z=5): 1s22s22p1 ↑↓ ↑

Si (Z=14): 1s22s2p63s23p2 ↑↓ ↑ ↑

S (Z=16): 1s22s2p63s23p4 ↑↓ ↑↓ ↑ ↑

d) Ái lực electron (F)

- là năng lượng phát ra hay thu vào khi kết hợp 1 electron (nhận e) vào
nguyên tử ở thể khí không bị kích thích
−¿ ( k ) ¿
X ( k )+ e=X

- F có giá trị âm và càng âm càng dễ nhận electron

- đặc trưng cho tính phi kim => trong chu kỳ F tăng
Trong phân nhóm F giảm
- F lớn nhất là các nguyên tố nhóm VII A (Halogen)
- F nhỏ nhất: s2, p3, s2p6
e) Độ âm điện
- đặc trưng cho khả năng hút e về phía mình khi tạo liên kết (đặc trưng
cho PK)
Trong chu kỳ: độ âm điện tăng
Trong phân nhóm: độ âm điện giảm
Nguyên tố nhóm IA ( KL kiềm) có độ âm điện nhỏ nhất
Nguyên tố nhóm VIIA ( Halogen) có độ âm điện lớn nhất
f) Số oxi hóa
-Số oxh dương cao nhất = STT nhóm
- Số oxh âm thấp nhất = 8 – STT nhóm
IA IIA IIIA IVA VA VIA VIIA
Số oxh dương cao nhất R2O RO R2O3 RO2 R2O5 RO3 R2O7
Số oxh âm thấp nhất RH4 RH3 RH2 RH