Nazwać, żeby ocalić.

Klasycy myśli konserwatorskiej wobec reliktów przeszłości

Miejsce
Rozdział Postać Najważniejsze myśli Uwagi Aneksy
i czas
Polska
Pamiątka,
pomnik i zabytek Ks. Ksawery 1740-1791 Zabytek znaczeniowo nie tylko coś Powrót do źródeł „O kollekcyjach
– u źródeł Zubowski opuszczonego, zapomnianego, lecz także rodzimych tradycji i osobliwości”
rodzimej myśli dostatek, dobytek. Nie: zwyczajna pamiątka, znaczeń słów
konserwatorskiej lecz taka, która wcześniej pochłonęła zabytek i pomnik.
niepamięć.

Zabytek → zapomnienie → anamneza →

teoria poznania.
Pomnik → pomnieć.
Marian 1908
Pomniki i zabytki to synonimy.
Sokołowski
(I profesor hisz UJ)
Francja
Pomniki jako
dobra narodowe i 1790 Komisja do spraw Pomników: pomniki
dziedzictwo w malarstwa, rzeźby i grafiki, pomniki
okresie rewolucji architektury.
francuskiej
Monument → pamięć o przeszłości → trwałe
dzieło → wspaniałe → świadectwo i
dokument.
Pomnik historyczny → sfera przeszłości.
„Instrukcja
Dobra narodowe – termin nadrzędny sposobu
Felix Vicq’d Azyr 1793 Najbardziej dojrzałe inwentaryzowania
(naukowiec Tymczasowa Komisja do spraw Sztuk dotychczasowe i konserwacji na
przyrodniczy) - instrukcja inwentaryzacji i konserwacji, rozwiązanie całym obszarze
podział dóbr wg dyscyplin, równowartość. podziału dóbr. Republiki (…)”
François Puthod de 1790
Maisonrouge Petycja do Zgromadzenia Narodowego:
Patrimone → dobra odziedziczone po ojcu
→ dziedzictwo → dziedzictwo narodowe
Francja Puryzm
Dzieła
architektury Eugềne Emmanuel 1814-1879 Wewnętrzny konflikt między naukowcem a Atmosfera wieku „Restauracja”
średniowiecznej Viollet-le-Duc artystą? XIX, czasu wielkich
w teorii (architekt, historyk wynalazków,
restauracji sztuki, 1840 Ratowanie kościoła św. Marii Magdaleny w osiągnięć
Eugềne’a konserwator) Vezelay, następnie Sainte Chapelle, Notre naukowych i
Emmanuela Dame, fortyfikacje Cracassonne… technicznych,
Viollet-le-Duca przesycona była
Prawa rządzące strukturą architektoniczną kultem ładu i
nie mogą przeczyć prawom przyrody. technicznego
perfekcjonizmu. W
Gotyk stylem o logicznym porządku, wręcz tej atmosferze rzecz
naturalnym. ułomna, niesprawna,
zaniedbana czy
Aksonometria rozłożona pozwala zrozumieć niekompletna,
zależności elementów. budzić musiała
jednoznacznie
Odtworzenie budowli w stanie kompletnym negatywne odczucia.
– nawet, jeśli nigdy wcześniej niezastanym
w jedności stylu.

Dokumentowanie wszystkich etapów

działań.

Ubytki odtwarzanie w sposób wierny,

przywrócenie kompletności zabytku.
Ponadto, uzupełnienie o elementy pierwotnie
zamierzone, jednak niewykonane.

Wielka Nieinterwencjonizm
Pomniki i Brytania
prawda w John Ruskin 1819-1900 Człowiek może ocalić ciągłość swego „Lampa Pamięci”
konserwatorskic (krytyk sztuki i istnienia w przestrzeni, którą tworzą budowle
h rozważaniach społeczny) wzniesione przez przodków.
Johna Ruskina
1869 Pierwszy profesor hisz. na Oxfordzie.

Ochrona i zachowanie mają fundamentalne

znaczenie dla losów ludzkości. Sprzeciw
restauracji i przebudowie, istotą zatrzymanie
dalszej destrukcji i konserwacja zabytku.
Dzieło
Zachowanie reliktów przeszłości
architektoniczne
podtrzymaniem pamięci zbiorowej.
organizmem
Pierwiastek boski w dziełach wystawionych biologicznym,
na działanie czasu. restauracja
fałszowaniem jego „Manifest
Dostrzeżenie wartości krajobrazu, koncepcje Towarzystwa
człowieka są w stałej relacji z nim. historii.
Ochrony Starych
Budynków”
1877
+ William Morris 1895 The Society for Protection Ancient Buildings
(rysownik, National Trust for Places of Historic Interest
projektant, or Natural Beauty
autor AaC)

Włochy
Pomniki i dzieła
sztuki w ujęciu Camillo Boito 1836-1914 Monumento – dzieło zwłaszcza rzeźbiarskie Jego publikacje „Konserwować
Camilla Boita (nauczyciel lub architektoniczne, służące upamiętnieniu, odegrały ważną rolę czy
akademicki jak i o szczególnej wartości dla sztuki i w szerzeniu restaurować?”
architektury) narodu. modernistycznej
 teorii
Analogie do wytworów przyrody konserwatorskiej,
nieożywionej (podobnie jak le-Duc). która znalazła
Krytyka V-le-D „restauracja podrabia nowe najpełniejszy wyraz
na podobieństwo starego”. w postanowieniach
Karty Ateńskiej i
1879 i Kongres inżynierów i architektów włoskich:
Weneckiej w XX w.
1883 Chęć ujednolicenia programu i zasad
postępowania architektów i konserwatorów.
Wystąpienie krytyczne przeciwko Viollet-le-
Duc i Ruskina.

Wzmocnienie > naprawianie >

restaurowanie.

Restauracja filologiczna – ochrona wartości

artystycznych i historycznych, zachowanie
śladów upływu czasu, prace konserwatorskie
oznaczone.

Nie zawsze warstwa najstarsza musi

uchodzić za najbardziej cenną.
Ten sam obiekt może być raz traktowany
jako dokument, innym razem jako dzieło
sztuki.

Austria
Pomniki – znaki
pamięci i kult Alois Riegl 1858-1905 Denkmal → pomnik → dzieło ludzkie Wykorzystanie teorii „Restauracja
dawności w teorii (historyk, szkoła wzniesione dla zachowania czynów i losów w w praktyce. → malowideł
Aloisa Riegla wiedeńska) świadomości pokoleń. ściennych w
Denkmal podstawowym członem kaplicy św.
rzeczowników złożonych określających niezamierzone
Pomniki
zamierzone
historyczne
dawności Krzyża katedry na
 przedmiot opieki, ochrony. Wawelu w
Krakowie”
Pomnik zamierzony – wartość pomnikowa.
Niezamierzony (historyczny) – wartość
historyczna, wiedza o przeszłości. przykład
kolumny Trajana – pamięć
potęgi a źródło wiedzy
Pomnik dawności – wartość dawności,
upłyniętego czasu. Nowe, emocjonalne
nastawienie wobec przeszłości.
Wartości ważne dla teraźniejszości
(niezwiązane z pamięcią):
artystyczna – zależna, subiektywna,
użytkowa – nieczyniąca szkody.
Typy idealne, nierealne, ale pomocne do
zrozumienia.

Relikty przeszłości jako materializacja

trwania, nośniki tożsamości zbiorowej.

Włochy
Miasto jako
dziedzictwo – Gustav Giovannoni 1873-1947 Członek AACAR – Associazione Artistica „Estetyczne
poglądy Gustava (architekt, 1903 fra I Cultori di Architettura di Roma problemy miast
Giovannoniego inżynier) Kompromis zabytkowych”
Nowatorzy: miasto przestrzenią Giovannoniego;
urbanistyczną, nie muzealną – rozwój teorii
możliwość wyburzeń i przekształceń. restauracji
Konserwatyści: życie miasta z el. edukacji, filologicznej o
 tradycji, moralności i estetyki. ochronę dawnych
Należy dokonywać chronologicznych miast.
rozwarstwień, by zbadać wartości
dokumentalne i artystyczne warstw.

Zdecydowane stanowisko dotyczące

uzupełnień w zabytku:
Nowe elementy mają odróżniać się od
oryginału uproszczeniem formy.
(Boito: odmiennie niż oryginał)

Ambiente → środowisko, otoczenie, kontekst.

Cechy zewnętrzne budowli – związek z
otoczeniem, ulicą, miastem.

Pomnik → wspaniałe dzieło → jakakolwiek

budowla z przeszłości o wartości artystycznej
i świadectwie historycznym.
Monumenti maggiori – autonomiczna całość
Monumenti minori – perspektywa
urbanistyczna
Patrimonio urbano – dziedzictwo miejskie.

Miasta historyczne – status pomników.

Nie potrafią pełnić funkcji centrum –
rozdzielenie ich od nowego organizmu
miejskiego, połączenie komunikacją.

Włochy
Dzieło sztuki w
teorii restauracji Cesare Brandi 1906-1988 Założyciel i dyrektor Istituto Centrale del „Pojęcie
Cesarego (krytyk sztuki, Restauro, autor teorii o ogromnym wpływie restauracji”
Brandiego historyk, na myśl konserwatorską w świecie.
specjalista ds.
teorii kons.) 1963 Publikacja teorii restauracji.

Fenomenologiczna interpretacji dzieła sztuki

– zależność między tym , co fizyczne i
dotykalne a istniejące tylko w sferze
świadomości.

Sztuka wytworem ludzkiej duchowości

wymaga indywidualnego podejścia,
odrzucenie podziału sztuk pięknych.

Malarstwo i rzeźba: struktura formalna

poprzez rytm i czas.
Architektura: kluczowe znaczenie ma
przestrzenność, formalna relacja wnętrze-
zewnętrze, funkcja nad kreacją artystyczną.

Każdy wytwór człowieka może być dziełem

sztuki, decydującą rolę odgrywa intencja
odbiorcy. Tylko w świadomości dzieło sztuki
może w pełni zaistnieć.

Instancja historyczna – dzieło jako

dokument.
Semioza – dzieło jako znak.

Instancja estetyczna – uobecnienie

niematerialnego wyobrażenia, istoty istnienia
dzieła.
Adstancja – dzieło jako obecność.

Restaurator poprzez analizę swojej

świadomości dzieła uzyskuje rozwiązania.
Restauracja aktywna – przywrócenie
jedności potencjalnej dzieła
Restauracja prewencyjna – rozwiązania
wzmocnienia relacji między odbiorcą a
dziełem (przestrzeń, kontekst).