Po śmierci króla Aleksandra Jagiellończyka Zygmunt udał się do Wilna, gdzie wbrew postanowieniom unii

mielnickiej z 1501 roku, która zakładała wspólną elekcję polsko-litewską, został przez litewską radę
wielkoksiążęcą 13 września 1506 roku obrany i 20 października 1506 roku wyniesiony na tron litewski. 8
grudnia 1506 roku na sejmie piotrkowskim Zygmunt został obrany przez Senat[3] na króla polskiego,
przybył z Wilna do Krakowa 20 stycznia 1507 i został koronowany 24 stycznia 1507 roku w katedrze na
Wawelu przez prymasa Polski abpa Andrzeja Boryszewskiego[4].

W lutym 1507 roku nakłonił sejm litewski do przyjęcia uchwały o gotowości do wojny z Wielkim
Księstwem Moskiewskim. Dwuletnia wojna litewsko-moskiewska (1507–1508) umocniła litewski stan
posiadania na wschodzie[2].

Polityka wewnętrzna

Osobne artykuły: Statut Ormian lwowskich i Wojna kokosza.

Sytuację wewnętrzną w ówczesnej Polsce charakteryzowały szerokie uprawnienia izby poselskiej,

potwierdzone i poszerzone w przywileju nihil novi z roku 1505[2]. Na skład tego ciała król nie miał
wpływu, odmiennie niż w odniesieniu do senatorów, których sam mianował. Dlatego też sprawując rządy
Zygmunt I korzystał z rady senatorów i kompetentnych ministrów kierujących kancelarią królewską,
urzędem podskarbińskim i wielkorządcami krakowskimi[2]. Pomimo że był niechętny systemowi
parlamentarnemu i niezależności politycznej szlachty, Zygmunt uznawał autorytet norm prawnych,
odznaczał się legalizmem, więc zwoływał coroczne sejmy[5], z reguły uzyskując uchwały podatkowe
(pobory) na obronę potoczną. Jednakże niepowodzeniem skończyły się próby stworzenia stałego
funduszu na obronność z podatków zależnych od dochodów[6]. Na sejmie w Prudniku w 1506 wymógł
uchwałę o przeciwdziałaniu rozbojom na Śląsku[7]. Zaciągnięto wówczas 200 żołnierzy lekkiej jazdy,
przeznaczonej do chwytania złodziei i gwałcicieli[8].

Prawdopodobnie związek ze sprawami podatkowymi miał nieudany zamach na życie króla, dokonany 5
maja 1523 roku. Tożsamości niedoszłego królobójcy – który strzelił do władcy przechadzającego się
wieczorem krużgankami zamku na Wawelu – i jego ewentualnych mocodawców nigdy nie ustalono.
Niejasne pozostały też motywy zamachu. Pewną poszlakę może stanowić jedynie fakt ogłoszenia przez
Zygmunta I trzy tygodnie wcześniej edyktu podatkowego „o czopowym”, gdyż podatek ten monarcha
nałożył bez zgody sejmu[9].

Do sukcesów można zaliczyć częściowe oddłużenie skarbu. Zygmunt I oddzielił rachunkowość dotyczącą
podatków publicznych od skarbu królewskiego. Wzmocnił działalność mennicy krakowskiej, zabiegał o
uporządkowanie przepisów dotyczących dochodów z eksploatacji żup solnych i kopalni, wydał statut dla
Ormian (1519), zasady procesowe (1523), zamierzał ujednolicić prawo w całym kraju (correctura iurium,
zwana korekturą Taszyckiego, 1532, odrzucona przez sejm w roku 1540).

Za namową swojej żony – Bony, uzyskał przyznanie, za swego życia, swemu małoletniemu synowi
Zygmuntowi Augustowi tronu wielkoksiążęcego na Litwie (1522), jak i tronu polskiego (1529) (w wyniku
elekcji vivente rege). W 1530 Zygmunt August został koronowany na króla Polski[10]. Był to pierwszy i
zarazem ostatni, tego typu wybór władcy na tron królewski w Polsce[6].

Osiągnięciem było włączenie Mazowsza do Polski (po wygaśnięciu w 1526 męskiej linii książąt
mazowieckich) jako województwa mazowieckiego (1529), oraz wprowadzenie do sejmu posłów
mazowieckich sejmików ziemskich.

W latach 1530 i 1538 król wydał dwa statuty, określające zasady wyboru monarchy, którymi ustanowił raz
na zawsze elekcję viritim. Na elekcję mógł przybyć każdy kto by chciał (unusquisque qui vellet) a elekcja
ma być wolna (electio Regis libera)[11].

Dla poparcia krajowej Almae Matris, zakazał w 1534 roku specjalnym edyktem, cofniętym zresztą już w
kilka lat później, wyjazdów na uniwersytety zagraniczne, a w 1544 roku nadał przywilej szlachectwa
zasłużonym dwudzies