«Η γλώσσα, μαζί με όλα όσα αυτή περιέχει: τις πολυλειτουργικότητες των μύθων, τα

σύμβολα, τις αλληγορίες, τις αφαιρέσεις, είναι το μόνο όπλο του ποιητή. Όλα τα μέσα για
να φτάσουμε στην καρδιά των πραγμάτων και των ανθρώπων. Δύσκολος δρόμος, μόλις
χαρτογραφημένος, γεμάτος τρύπες και παγίδες, τέτοια είναι η περιπέτεια του πνεύματος
και της ποίησης. [ ]
»Αυτό το κριτικό πνεύμα κάνει την ποίηση, στα μάτια της Εξουσίας και του Κράτους, κόρη
εξεγερμένη, αδιάλλακτη, επαναστάτρια: ελεύθερη. Αλλά η επαναστατική διαδικασία της
αναπτύσσεται μέσα στις πιο σιωπηλές και τις πιο κρυφές κατοικίες του ατόμου-δημιουργού,
όπως και στους τόπους τους κρυμμένους και άγνωστους του ατόμου-αναγνώστη, αφού
κατά τον McNeice, ο ποιητής "is not the loudspeaker of society, but something much more
its conscience and its critical faculty". (O ποιητής δεν είναι το μεγάφωνο της κοινωνίας, αλλά
κάτι πολύ περισσότερο, η συνείδηση και η κριτική της ικανότητα). Στα μάτια της εξουσίας,
που έξω από την ίδια δεν γνωρίζει καμιά άλλη αρχή, η ποίηση είναι αναρχική: η Εξουσία
θέλει αλλά δεν μπορεί να τη βάλει σε τάξη. [ ] Η ποίηση ξεσκεπάζει και κάνει κριτική. Γι’
αυτό οφείλει να μείνει ελεύθερη: αν όχι γίνεται το ανώνυμο πλήθος του μύθου του
Άντερσεν, που θαυμάζει και χειροκροτεί το όμορφο ένδυμα του αυτοκράτορα, ενώ ο ρόλος
της είναι αυτός του παιδιού που φωνάζει "Ο αυτοκράτορας είναι γυμνός!" Για να φωνάξει
ότι ο αυτοκράτορας είναι γυμνός, καμιά στράτευση δεν είναι απαραίτητη, παρά μονάχα
αυτή της ποίησης, αν ποίηση είναι η ελευθερία να τα λες όλα: "Ένας μονάχα στίχος αρκεί
για να ανατρέψει την άναρθρη βοή των χειροκροτημάτων" (Η.Μ. Enzensberger)».
Μαντώ Αραβαντινού

Η Μαντώ (Διαμαντώ) Αραβαντινού (Βασιλική Γκικοπούλου) γεννήθηκε στον Βόλο τον

Ιανουάριο του 1923. Μεγάλωσε στη Θεσσαλονίκη, όπου έζησε μέχρι το 1945,
παρακολουθώντας μαθήματα στη Νομική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου. Το
1946 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, φιλοξενούμενη στην αδελφή της μητέρας της,
συμμετέχοντας στη Δραματική Σχολή του Θεάτρου Τέχνης που είχε δημιουργήσει ο
Καρόλου Κουν το 1942, στη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής. Το 1947-48 εντάχθηκε στον
θίασο της Κατερίνας συμμετέχοντας σε περιοδείες του θεάτρου σε Αίγυπτο και Κύπρο.
Παράλληλα παρακολούθησε μαθήματα στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Την 3ετία 1953-1955 εργάστηκε στο αθηναϊκό γραφείο του Associated Press.
Φοίτησε στη Σχολή Ξεναγών και εργάστηκε ως ξεναγός κατά το διάστημα (1958-1968).
Πρώτη παρουσία στην ποίηση το 1962 με την ποιητική συλλογή Γραφή Α΄. Την περίοδο
1964-66 συνεργάζεται με το περιοδικό Πάλι που εξέδιδε στην Αθήνα ο Νάνος Βαλαωρίτης.
Το διάστημα Δεκέμβριος 1968-Ιούνιος 1970 έζησε στο τότε Δυτικό Βερολίνο ως υπότροφη
του Ινστιτούτου Γκαίτε. παρέμεινε δε μέχρι το 1970: «Η ευτυχία μου είναι πλήρης. Άρχισε
νωρίς η ερωτική και κινηματογραφική μου εκπαίδευση», γράφει στις σημειώσεις της από
τη ζωή της στο Βερολίνο (Βλ. Μαντώ Αραβαντινού, Μετα-Γραφή ή Εμπειρία Συνόρων, εκδ.
Ερμής, 1975, σελ. 143). Την περίοδο ( 1971-1977) έζησε στο Παρίσι έχοντας αρχικά
υποτροφία από το Πανεπιστήμιο της Σορβόνης προκειμένου να εκπονήσει διατριβή για τον
Τζέιμς Τζόυς που είχε γνωρίσει προσωπικά. Κατά την παραμονή της στο Παρίσι ήρθε σε
επαφή με την ομάδα που εξέδιδε το πρωτοποριακό για την εποχή του περιοδικό Change
που εκδίδει στο Παρίσι ο Jean Pierre Faye.
Το 1971, μετά από επταετή προετοιμασία εκδίδεται στην Αθήνα, σε επιμέλεια του Τάκη
Σινόπουλου, η Γραφή Γ'. Την ίδια χρονιά κυκλοφορούν στην Αθήνα (εκδ. Γαλαξίας) οι
Δουβλινέζοι του Τζέιμς Τζόυς σε δική της μετάφραση, με τα αρχικά μόνο του ονόματός της
λόγω της δικτατορίας.
Με τη Μεταπολίτευση (1974) δημοσιεύεται στο περιοδικό Χνάρι του Αντρέα Παγουλάτου
μεγάλο μέρος από την ανέκδοτη Γραφή Δ'. Εν τω μεταξύ στο περιοδικό Ηριδανός
δημοσιεύει μετάφρασή της του Finnegans Wake του Τζόυς.
Ποιήματά της απαγγέλθηκαν τον Φεβρουάριο του 1975 στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης,
στο Παρίσι, καθώς και στην Αβινιόν την περίοδο 1975-76. Τη μουσική που συνόδευε αυτές
τις απαγγελίες τη συνέθεσε ο Iean Pierre Drouet. Στο Παρίσι ήταν συνεργάτης της γαλλικής
ραδιοφωνίας και τηλεόρασης.
Τον Ιούνιο 1983 κυκλοφόρησε η Γραφή Δ' και Ε' από τις εκδ. Θεμέλιο, σελ. 51.
To 1990 συμμετέχει με τους Νάνο Βαλαωρίτη και Αντρέα Παγουλάτο στην έκδοση του
περιοδικού Συντέλεια.
Έγραψε το σενάριο δυο ταινιών του Φρεντερίκ Ροσίφ.
Υπήρξε μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών και των παρισινών Gens des Lettres.
Ανήκει στην πρώτη μεταπολεμική γενιά. Το έργο της έχει επιρροές από τον υπερρεαλισμό,
τον Καβάφη και βέβαια τον Τζέιμς Τζόυς καθώς η γνωριμία τους υπήρξε καταλυτική για την
ποιήτρια.
Πέθανε στις 9 Σεπτεμβρίου 1998 στο σπίτι της φίλης της Φώφης Τρέζου όπου έμενε τα
τελευταία χρόνια, μετά την προσβολή της από Αλτσχάιμερ. Ένα μήνα μετά κυκλοφόρησε
συγκεντρωτική έκδοση των Γραφών Α-Ζ με εισαγωγή του Νάνου Βαλαωρίτη κι έργο
εξωφύλλου της Χρύσας Ρωμανού, εκδ. Μαραθιάς, σελ. 204. Μεταξύ άλλων σημειώνει ο
Νάνος Βαλαωρίτης: «Οι "Γραφές" της Μ.Α. δεν περιέχουν κανένα συναισθηματισμό, χωρίς
όμως και να καταλήγουν στον ξερό λόγο πολλών μεταπολεμικών ποιημάτων που, θέλοντας
να δείξουν "δωρικό ανδρισμό", σκοτώνουν την ποιητικότητα της γραφής τους. Η Μαντώ
απέφυγε αυτά τα δύο άκρα, τις "Συμπληγάδες" του Τζόυς, χωρίς όμως ν’ αποσπάσει τον
λόγο της από τη συγκίνηση και το αίσθημα που βαδίζει παράλληλα με την αίσθηση, χάρη σε
μια υλικότητα της γραφής. Αυτό είναι λίγο πολύ ένα κατόρθωμα που ένας ποιητής σαν τον
Σεφέρη, μιλώντας για τον Καβάφη, παρατηρεί πως η αφαίρεση του ύφους του περιέχει μια
συγκίνηση που αφορά τη γλώσσα την ίδια. Η γλώσσα της Μαντώς πουθενά δεν χάνει την
ένταση της συγκίνησης, παρόλη τη χρήση αυτών των λιτών και αυστηρών μέσων έκφρασης.
[ ] Στις "Γραφές" διαθλώνται και τα προσωπικά και τα δημόσια, από μια σκοπιά που δεν
διόλου φορμαλιστική ή αδιάφορη. [ ] Καμιά ποίηση όσο διαυγής κι αν είναι στην επιφάνεια
δεν μπορεί να διαβαστεί εύκολα με την τριπλή της αλληγορία, τη συλλογική, την ατομική
και την αναγωγική, χωρίς ένα μίτο της Αριάδνης και σε αυτό θυμίζει τις δαντικές τετραπλές
αλληγορίες τις τόσο ενσωματωμένες που δεν διακρίνονται με γυμνό ή μάλλον αγύμναστο
μάτι. Το μάτι της Μαντώς, στη γραφή της, ο οφθαλμός, είναι η κυριότερη αίσθηση που
καταγράφει τους χώρους και τους περιγράφει όπως στην αρχαία ετυμολογία της λέξης
ιδέα, είδος (όψη). Το έργο της έχει κάτι από την Κόλαση του Δάντη και το Πουργατόριο
συνάμα. Έχει την υλικότητα της Κόλασης, τη διαφάνεια του Πουργατόριου και το άυλο του
Παραδείσου.»
Αφιέρωμα στη Μαντώ Αραβαντινού με επιμέλεια Αντρέα Παγουλάτου, Μανδραγόρας, τχ,
22-23, Δεκέμβριος 1999, σελ. 33-58.

Γραφές Α-Ζ [αποσπάσματα]

Κυριαρχώ της αισθήσεως. Μνήμη και γεγονός απολύτως ταυτίζονται. Εμπεριέχω τον άλλον.

Εγκαταλείπω τον άλλον στην πλήρη παραδοχή του. Η παραδοχή του καθορίζει την αίσθηση,
η εκ των προτέρων ανεπιφύλακτη παραδοχή του. Στην υποψία καθώς στην άρνηση στην
προσφορά και κατάφαση. Παραδοχή, είπα, και είμαι σαφής, όχι ταύτιση αγαπημένου,
ιδιαιτέρως αγαπημένου προσώπου.
Συγκεκριμένου προσώπου και υπαρκτού. [ ]
Είπα μόνου ανθρώπου.
Η υποψία τομής που δεν θα διχάσει τον κύκλο και την ανάμνηση, αποπέμπεται αδίστακτα,
δεν υπάρχει ακόμα κανένας ιδιαίτερος λόγος. [ ]

Ήταν λοιπόν ένα κίτρινο μπεζ θαμπό, ανύπαρκτο χρώμα. Δεν ήτανε χρώμα . ήταν χώρος.
ατέρμων επαναλαμβάνω. Πουθενά δεν έβλεπα τέλος. [ ]

Αγνοώ την μορφή μου.

Αποκτώ κινήσεις πνιγμένου.
Διαγράφω αόρατους κύκλους.
Αιωρούμαι στο χώρο.
Διαπερνώ τις μορφές χωρίς ύλη.
Αποκτώ την πλήρη μορφή μου.

[ ] Οι λάμπες υπήρχαν παντού στο ορισμένο ύψος των τοίχων και απάνω στα έπιπλα.
Οι λάμπες σχημάτιζαν λουλουδένια μπουκέτα.
Οι λάμπες έχουν χάνδρινα ισοβαρή κρόσσια.
Οι λάμπες έχουν μουσικά κρόσσια.
Οι λάμπες έχουν μια ηχητική απαγορευτική κίνηση.
Οι λάμπες καταγράφουν κάθε μου κίνηση.
Δεν μου επιτρέπεται να εγγίζω τις λάμπες.

Η γυναίκα απαγορεύει την κίνηση που διαφεύγει των πλαισίων του κύκλου.

Εγώ λατρεύω αυτή την γυναίκα.

Υποτάσσομαι στις κινήσεις του κύκλου.
Κινούμαι συνεχώς κυκλικά στο ένα μου πόδι.

Η γυναίκα είναι πλήρης αισθήσεων. Έχει αυτοτελείς τις δικές της και πήρε δανεικές τις δικές
μου. Πονάει γαι μένα. Κρυώνει για μένα. Βλέπει για μένα. Και δεν φοβάται. Εγώ στερούμαι
αισθήσεων. Με τρέφει με άσπορους χυλούς και χρωματιστές καραμέλες.