Koniec wieku XIX

Przekleństwo?… Tylko dziki (niecywilizowany, barbarzyńca),

kiedy się skaleczy (kto go skaleczył? Sam się skaleczył/sam
sobie zrobił krzywdę),
złorzeczy swemu bogu, skrytemu w przestworze. 
(czyja to jest wina, że się skaleczył? Według barbarzyńcy, to
wina boga, że się skaleczył – człowiek ma tendencje do
obwiniania o swoje błędy innych <boga>), zrzuca
odpowiedzialność za swoje błędy na innych
Ironia?… Lecz największe z szyderstw (obelga, obrażanie
kogoś) czyż się może
równać z ironią biegu najzwyklejszych rzeczy (ironia losu)?  
kontekst antyczny: ironia tragiczna – im bardziej bohater
ucieka przed fatum, tym szybciej go dopada, bo los rzuca
bohaterowi kłody pod nogi „Król Edyp”
Człowiek bardziej zniesie obrazę swojej osoby (kiedy ktoś go
obrazi), niż ironie losu (bardziej pogodzi się z faktem, że ktoś
go obraża, niż losem, który rzuca mu kłody pod nogi, aby go
zniszczyć

Wzgarda… Lecz tylko głupiec gardzi tym

ciężarem (przeciwności losu)
którego wziąć na słabe nie zdoła ramiona, 
Podmiot liryczny nazywa głupcem tego, kto jest słaby i nie
potrafi walczyć z przeciwnościami losu

Kontekst biograficzny: Jan Kochanowski – według tego

utworu jego można nazwać głupcem, ponieważ po śmierci
córki nie zachowuje stoicyzmu i epikureizmu, nie walczy z
przeciwnością losu, tylko poddaje się rozpaczy i cierpieniu
Rozpacz? … Więc za przykładem trzeba iść skorpiona,
co się zabija, kiedy otoczą go żarem?<przeciwności
losu> (samobójstwo)
Czy wobec przeciwności losu jedynym wyjściem jest
samobójstwo? W modernizmie samobójstwo (inaczej niż w
romantyzmie) było uznawane za akt tchórzostwa , ponieważ
człowiek powinien być silny i walczyć z przeszkodami losu
kontekst romantyczny: Werter, Gustaw – popełnili
samobójstwo z powodu nieszczęśliwej miłości (przeciwność
losu) ; w romantyzmie samobójstwo było aktem wręcz
bohaterstwa, ponieważ osoba poświęciła swoje życie dla
miłości

Walka?… Ale czyż mrówka (człowiek) rzucona na szyny

może walczyć z pociągiem (los, przeciwności losu),
nadchodzącym w pędzie, 
Człowiek powinien walczyć z losem, nie musi wygrać, liczy
się sama walka

Rezygnacja?… Czyż przez to mniej się cierpieć będzie,

gdy się z poddaniem schyli pod nóż gilotyny?
Kontekst literacki: Hamlet – zastanawiał się czy popełnić
samobójstwo; nie popełnił go jednak, bo wyszedł z założenia,
że lepsze jest zło, cierpienie znane (za życia), niż to nieznane
(po śmierci)
Odpowiedzią na Hamleta jest Upiór Mickiewicza: po śmierci
cierpi się bardziej niż za życia – Upiór cierpi męki piekielne i
rok rocznie musi powracać na ziemię, aby rozmówić się ze
swoją miłością, która nie chce z nim rozmawiać
Byt przyszły?… Gwiazd tajniki któż z ludzi ogląda,
kto zliczy zgasłe słońca i kres światu zgadnie? 
Kontekst literacki: Legendy dawnego Egiptu – los człowieka
jest zapisany w gwiazdach
Kontekst antyczny – Wyrocznia Delficka (kobieta)

Podmiot liryczny pyta czy człowiek jest w stanie poznać

przyszłość, poznać ją sam z siebie, a nie dzięki
halucynogenkom 😊

Użycie? … Ależ w duszy jest zawsze coś na dnie,

co wśród użycia pragnie, wśród rozkoszy żąda. 
Podmiot liryczny mówi o niespełnieniu, nienasyceniu
człowieka; człowiek zawsze pragnie czegoś więcej, jakieś
jego pragnienie, żądza pozostaje niezaspokojona
Dlaczego? Ponieważ los mu przeszkadza w realizacji pragnień
i marzeń
Kontekst: księga Koheleta – motyw vanitas (marność) –
wszystko jest marnością, człowiek wszystko już widział,
odkrył, przeżył, więc nie ma za czym gonić
Cóż więc jest? Co zostało nam, co wszystko wiemy,
dla których żadna z dawnych wiar już nie wystarcza?

Człowiek końca XIX wieku nie ma w sobie wiary (tu inne

chodzi tylko o boga, tu mowa jest także o wierze w siebie, w
sens życia ludzkiego, w innych ludzi, w wartości)
Dlaczego człowiek końca XIX wieku stracił wiarę?
DEKADENTYZM (przeświadczenie o nieuchronnej
katastrofie, upadku cywilizacji, spowodowanej zgnilizną
moralną i etyczną)
Kontekst literacki: miasto Petersburg ze „Zbrodni i kary” jako
miasto grzechu, degeneracji, zła, przestępstw
Jakaż jest przeciw włóczni złego twoja tarcza (ochrona,
obrona) człowiecze z końca wieku? … Głowę zwiesił niemy. 

Podmiot liryczny pyta o to czy człowiek końca XIX wieku

może obronić się przed złem i o ty w jaki sposób ma to zrobić.
Pyta o to czy człowiek końca XIX wieku zna sposób obrony
przed złem.

Głowę zwiesił niemy – gest poddania się, zrezygnowania,

rezygnacji (z walki z losem)

Wniosek: Człowiek końca XIX wieku nie zna i nie ma

sposobu na obronę przez złem tego świata, jest zrezygnowany,
bezbronny, nie chce walczyć z przeciwnościami losu, bo nie
wie jak im się przeciwstawić. Dopada go melancholia,
depresja, zrezygnowanie, poddaje się dekadentyzmowi.