Literatur Kriminalistika

Kriminalistika
Dr. Sc. Nedžad Korajlić, docent
M. Sc. Driton Muharremi

KRIMINALISTIKA

PRISHTINË
2009
2 Nedžad Korajlić & Driton Muharremi
Botues: Instituti për hulumtime zhvillimore “RIINVEST”

Recensentë:
Prof. Dr. Vesel Latifi
Prof. Dr. Mirsad Abazović
Doc. Dr. Sc. Haris Halilović

Lektore:
Mihrije Paçarizi

Kriminalistika 9
PARATHËNIE

Fjalët kalojnë, ndërsa mbetet vetëm ajo që është e shkruar! Kështu që
edhe këtë libër dëshirojmë ta lëmë në kujtesë të jetës si katalizator për të
gjithë ata të cilët kriminalistikën e shfrytëzojnë në përsosjen e tyre
profesionale të punëve si dhe për ata që do të dëshironin të fitonin dituri
themelore për këtë disiplinë shkencore.
Ky libër paraqet synimin e autorëve që ta ruajnë zhvillimin e
kriminalistikës si dhe studimin e saj në Institucionet e larta arsimore, ndërsa
kryesisht për studentët e Fakultetit Juridik dhe të Administratës Publike.
Shpesh në gjurmimin e mundimshëm për të vërtetën, juristi‐penalisti
duhet të jetë plotësisht i aftësuar që teknikës së lartë të cilën e aplikojnë
kriminelët bashkëkohorë t'ua kundërshtojë teknikën e lartë të hetimit të
veprave penale. Pa posedimin e edukatës specifike kriminalistike madje as
njohja më perfektë e disiplinave normative nuk mund të jetë frytdhënëse në
kundërvënien ndaj kriminalitetit. Në mesin e disiplinave shkencore, njohuritë e
së cilave gjejnë aplikim në luftën praktike kundër kriminalitetit, ndër vendet
më të rëndësishme i takon kriminalistikës. Është fjala për disiplinën shkencore
e cila gjen, adapton dhe perfeksionon metodat dhe mjetet shkencore dhe ato
të mbështetura në përvojën praktike, aplikimi i të cilave mundëson pengimin e
suksesshëm, zbulimin dhe zbardhjen e veprave kriminale, gjetjen dhe privimin
nga liria të kryesve të tyre si dhe zbulimin, fiksimin dhe interpretimin e
gjurmëve. Kriminalistika si disiplinë e cila zhvillon dhe perfeksionon njohuritë
për faktet, zbulimin e tyre, verifikimin dhe vendosjen nën normat e sistemit
juridik, mundëson zbulimin efikas, zbardhjen dhe dëshmimin e veprave penale
si dhe sanksionimin penal me kohë të kryesve të tyre.
Qëllimi i fundit i kësaj shkence është realizimi i plotë dhe parimor i
principit juridiko‐etik dhe idealit penalo‐procedural që asnjë person i
pafajshëm mos të dënohet ndërsa fajtorit t'i shqiptohet dënim ose sanksioni i
merituar penal në mënyrë të drejtë dhe të paraparë me ligj. Për këtë arsye
autorët edhe shpresojnë që njohuritë që përmbahen në këtë libër të ngjallin
shpresën e secilit njeri të dënuar gabimisht ose pa të drejtë dhe që nga aplikimi
parimor i këtyre njohurive do të frikësohen të gjithë ata të cilët me kryerjen e
veprave penale iu sjellin të këqija të tjerëve.
Përveç kësaj, libri është i pasuruar me disa përmbajtje krejtësisht të reja
dhe i modernizuar në masë të madhe në pajtim me konceptet e reja teorike si
dhe dukurive të vërejtura në praktikë. Shpresojmë që ky libër do t'iu shërbejë jo
vetëm studentëve në studimet themelore dhe master por edhe atyre që me
materien kriminalistike merren praktikisht ose në aspektin shkencor‐hulumtues,
hetuesit, prokurorët, gjyqtarët, avokatët dhe të tjerët.
Është evidente dhe e pakontestueshme që në shekullin e njëzet e një,
mozaiku kompleks i njohurive që secili jurist duhet të merr nga fakulteti nuk
mund të jetë i plotë dhe i mjaftueshëm pa njohjen me elementet themelore të
Kriminalistikës. Besojmë thellë që dituria është arma më e mirë në
kundërvënien ndaj kriminalitetit, andaj shpresojmë që përmbajtjet edukative
të këtij libri mund të shërbejnë si një segment me të cilin shoqëria tenton të
ndal kriminalitetin.
Kriminalistika paraqet një sistem unik të shkencës dhe empirikes të cilat
si për shkak të zhvillimit të metodave kriminalistike ashtu edhe nga arsyet
didaktike zakonisht ndahet në taktikën, teknikën dhe metodikën kriminalistike.
Duke respektuar këtë ndarje tradicionale dhe faktin që kriminalistika ka vend
të rëndësishëm në procesin e shkollimit, libri që e keni përpara ngërthen në
vete të gjitha disiplinat e përmendura kriminalistike.
I falënderojmë të gjithë bashkëpunëtorët dhe recensentët për
kontributin dhe sugjerimet e dobishme. I falënderojmë botuesit, lektorin si dhe
të gjithë të tjerët që kanë kontribuar në përgatitjen e këtij libri.

Prishtinë, shtator 2009 Autorët
Kriminalistika 13
1. NOCIONI I KRIMINALISTIKËS

Kriminaliteti si dukuri shoqërore është i njohur nga kohët më të vjetra.
Qysh në Bibël në librin Dhiata e Vjetër, Eva dhe Adami e kishin shkelur urdhrin
e Zotit, kishin kërkuar frytet nga druri i njohjes së të mirës dhe të keqes dhe
kështu kishin bërë mëkat (libri I, Mojsiu 3, 1 ‐ 13). Legjenda për ekzistimin
përfundon me vëllavrasje; për shkak të rivalitetit, Kaini nga mëria e mbyt
vëllanë Avelin, duke u bërë kështu arketip i delinkuentit. Pra, vrasja është
problem i vjetër sa vetë historia e njerëzimit.
Nga kohët më të vjetra shoqëria është mbrojtur nga kriminaliteti me
aprovimin e ligjeve represive. Më i vjetri është kanuni i Hamurabit, i krijuar në
shekullin 19 ose 18 para erës sonë. Ky kanun i mbretit të gjashtë të dinastisë së
parë vavilone, i zbuluar në qytetin Suzi gjatë gërmimeve arkeologjike në vitin
1901, i shkruar me shkronja në trajtë pyke në gurin nga diorite i zi. Për t’i
penguar “prijësit që sjellin vendime të padrejta” (Hesiodi), në Greqinë e vjetër
është zgjedhur Drakoni në vitin 621 para erës sonë për të shkruar ligje të cilat
për deliktet parashihnin dënime mjaft të ashpra. Pasqyrimi i sistemeve dhe
kodifikimeve më te rëndësishme juridike, prej kanunit të Hamurabit e sot
dëshmon që lufta kundër kriminalitetit është prezent nga lashtësia, dhe që
shoqëria gjithnjë ka tentuar të luftojë kundër kësaj të keqe në mënyrën më
efikase.
Me zhvillimin e shoqërisë, veçanërisht në mjediset urbane vjen edhe
deri te rritja e shpejtë e kriminalitetit. Për zhvillimin e mjediseve urbane mund
të flitet në njëqind e pesëdhjetë vitet e fundit e veçanërisht nga fundi i Luftës
së Parë Botërore. Nga ajo kohë lufta kundër kriminalitetit lidhet edhe me
nocionin e kriminalistikës.
Caku i kriminalistikës si shkencë është që në mënyrën sa më efikase të
pengojë veprat penale dhe të zbulojë kryesitë e tyre gjegjësisht detyrë e saj
është që me veprimtarinë preventive dhe represive në mënyrë sa më efikase
të luftojë kriminalitetin veçanërisht në kohët e sotme kur ai ka tendencë të
rritjes eksponanciale dhe atë njëjtë në mjediset urbane dhe jourbane. Praktika
tregon se preventiva më e mirë e kriminalitetit është zbulimi efikas i kryesit të
veprës penale. Pra, nuk ka mjet më të mirë që dikush të heqë dorë nga
veprimtaria kriminale se sa njohuria që do të zbulohet dhe dënohet shpejt.
Që të realizohet e tëre kjo, agjencitë për zbatimin e ligjit duhet që
profesionalisht dhe teknikisht të jenë mirë të përgatitura dhe të aftësuara.
Praktika moderne gjyqësore si mjetin më të fortë dëshmues e konsideron
gjurmën materiale, kështu që çfarëdo pranimi verbal i veprës penale
vërtetohet edhe përmes dëshmive materiale. Me zhvillimin e praktikës
gjyqësore edhe dëshmitë materiale kanë pasur rëndësi më të madhe në
krahasim me pranimet verbale. Deri te çfarë absurde mund të sjellë
mbështetja ekskluzivisht në dëshmitë verbale më së miri e ilustrojnë shembujt
nga inkuizicioni mesjetar (gjyqi kishtar), gjegjësisht proceset gjyqësore
staliniste në të cilat fajësia është dëshmuar vetëm me pranimin e fajit nga i
akuzuari dhe deri te ajo ka ardhur me trillim dhe me aplikimin e metodave më
të tmerrshme të mundimit.
Duke shfrytëzuar gjurmët materiale për zbulimin e kryesve dhe dëshmimin
e fajësisë hyhet në një fazë të re në punën e zbulimit të veprave penale.
Lufta bashkëkohore kundër kriminalitetit kërkon njohjen e kriminalistikës.
Kriminalistika është shkencë e cila gjen, perfeksionon dhe aplikon metoda dhe
mjete të caktuara shkencore ose të mbështetura në përvojën praktike të cilat janë
më adekuate që një vepër penale të zbulohet dhe të sqarohet, të zbulohet kryesi
dhe të sigurohen dëshmi si dhe të pengohet kryerja e veprave penale të
planifikuara. Thënë shkurt është shkencë për teknikën, taktikën dhe metodikën e
hetimit dhe pengimit të veprave penale.
Duhet theksuar se kriminalistika, nuk përvetëson dhe nuk transmeton
rezultatet mekanike që i merr nga shkencat natyrore dhe teknike, por vetëm
pasi që të jenë përpunuar deri në themel dhe adaptuar në kushtet dhe detyrat e
kësaj shkence. Andaj, metodat kriminalistike që janë marrë nga shkencat e
tjera (për shembull biologjisë) nuk janë më pjesë e atyre shkencave.
Daktiloskopia ka fituar një kualitet të ri të pavarur sepse kriminalistika e ka
përshtatur këtë metodë. Tekniku më i mirë i medicinës nuk mund të kryejë
identifikimin daktiloskopik nëse nuk e dinë kriminalistikën. Biologu më
kualitativ nuk mund të identifikojë kryesin sipas të dhënave të regjistrit penal
ose të kryejë ekspertizën e dorëshkrimit ose identifikimin sipas mësimeve për
përshkrimin personal nëse nuk e ka përvetësuar kriminalistikën. Psikologu më
profesional nuk është në gjendje të vlerësojë deklaratën e dëshmitarit ose të
akuzuarit nëse nuk e njeh psikologjinë gjyqësore, fenomenologjinë kriminale,
psikologjinë e kryesit te veprës penale, mësimet kriminalistike për motivet e
deklaratave të rrejshme etj. Është i pabazë kuptimi që psikologu vetëm si i tillë
mund të ndihmojë në gjykimin dhe pengimin e veprave penale.
Kriminalistika 15
Hans Grossi1 jo rastësisht gjatë shkrimit të „sistemit të tij kriminalistikë"
ka refuzuar mendimin që për përpunimin e problemeve të posaçme tekniko‐
taktike të hetimit, gjykimit dhe të pengimit të veprave penale të përdorë
specialistët e lëmenjve të ndryshëm shkencorë. Ai ka theksuar që specialistët e
tillë mund të jenë të dobishëm për zgjidhjen e disa pyetjeve të caktuara
tekniko‐taktike të cilat paraqiten gjatë hetimit dhe gjykimit por jo edhe për
përpunimin e pyetjeve tekniko‐taktike gjatë hetimit dhe gjykimit. Me këtë
kriminalistika esencialisht dallon nga disiplinat simotra ‐ mjekësisë ligjore dhe
psikiatrisë gjyqësore të cilat janë vetëm mjekësi e specializuar. Kriminalistika
është shkencë e përhershme.'

HANS GROSS (1848‐1915)

1
HANS GROSS (1848‐1915) kriminalist austriak, i cili pasi kishte kryer studimet në fakultetin
juridik kishte filluar praktikën gjyqësore në vitin 1869. Grossi kishte përvojë të madhe
praktike, së pari si gjykatës hetues e pastaj si prokuror publik në Grac kur në vitin 1893 kishte
botuar veprën Doracak për gjyqtarët hetues. Në botimin e tretë të këtij libri i cili në vitin
1898 ishte botuar me titull “Doracak për gjykatës hetues si sistem i kriminalistikës” Grossi
për herë të parë në literaturë e futë nocionin „kriminalistikë". Si njëri me përvojë të madhe
të fituar gjatë disa viteve të aktivitetit praktik, Grossi e ka shikuar aktivitetin kriminalistik si
punë të pastër hulumtuese, ndërsa secilin rast kriminal si ndonjë problem shkencor të cilin
duhet zgjedhur gjykatësi. Nocioni i Grossit „kriminalistika" përfshin dy lëmi shkencore të cilat
sot konsiderohen të ndryshme njëra prej tjetrës. Nga njëra anë ky nocion përfshin
fenomenologjinë e krimit, ndërsa nga ana tjetër policinë shkencore. Brenda këtij lëmi të dytë
Grossi e ka dalluar taktikën kriminalistike nga teknika kriminalistike. Rezultati i dytë i madh i
punës shkencore të Grossit ishte libri „Psikologjia kriminale“ e botuar në vitin 1897. Në vitin
1899 Grossi u bë profesor në Pragë e më vonë në Gracë. Në vitin 1912 në Universitetin e
Gracit ka themeluar institutin kriminalistik.
Nuk ka dyshim që për luftimin e suksesshëm të kriminalitetit është me
rëndësi që vepra penale plotësisht të zbulohet dhe të sqarohet dhe për këtë
është e domosdoshme që të krijohen kushte të tilla që praktikën t’ia afrojë
idealit se asnjë vepër penale të mos mbetet e pazbuluar dhe e pazbardhur, që
asnjë fajtor të mos ik nga përgjegjësia penale dhe që asnjë njeri i pafajshëm
mos të thirret në përgjegjësi dhe të mos dënohet. Nuk është vështirë të
kuptohet që sa më shumë që zhvillohet dhe aplikohet kriminalistika aq më
shumë po i afrohemi përmbushjes së këtij aspekti të preventivës. Zgjerimi dhe
sforcimi i vetëdijes se vepra e paplanifikuar penale do të zbulohet paraqitet si
pengesë e fuqishme motivit për kryerjen e veprës penale.
Andaj me plotë të drejtë shumë njohës konsiderojnë se dënimet më të
lehta do të ishin më të suksesshme se sa që sot janë ato të rëndat nëse secila
vepër penale do të mund të zbulohej dhe nëse për secilën vepër kriminale do
të sigurohej material i mjaftueshëm dëshmues. Kjo mund të arrihet vetëm
ashtu që për veprimtarinë e ndjekjes penale dhe aktgjykimin të sigurohet një
shkallë e caktuar e organizimit shkencor, sepse as reforma më ideale dënuese
ose sistem dënues këtë nuk mund ta sigurojë. Duhet pasur parasysh që
penologjia ka shumë bazë dhe veprim më të gjerë kundrejt kriminalistikës. Për
drejtësinë penale asgjë nuk ka rëndësi më të madhe se sa krijimi dhe aplikimi i
metodave sa më të sigurta të vërtetimit të sigurt të së vërtetës dhe kjo në të
vërtetë është fushë‐veprimtaria e kriminalistikës. Tanimë u tha se zbulimi dhe
zbardhja e veprave penale bëhet si para inicimit të procedurës penale ashtu
edhe gjatë procedurës paraprake penale por edhe në procedurën kryesore.
Nuk duhet harruar se detyra e krijimit, zhvillimit dhe zgjerimit të bazave
shkencore të hetimit dhe gjykimit është ngushtë i lidhur me forcimin e
ligjshmërisë. Duke zhvilluar metodat shkencore të hetimit dhe të gjykimit
kriminalistika merr pjesë në procesin e forcimit të ligjshmërisë së punës së
organeve të ndjekjes dhe të gjyqit. Hetimi dhe gjykimi i kryer sipas të gjitha
rregullave të kriminalistikës është garantimi më i mirë i aktgjykimit ligjor, të
bazuar në kriminalo‐politikisht legale dhe të drejtë dhe rrugë për realizimin e
maksimës që askush i pafajshëm të mos dënohet dhe që fajtorit t’i jepet
dënimi i merituar.
Kriminalistika 17
2. NOCIONI I KRIMINALITETIT

Me qëllim që të sigurohet mbrojtje efikase e vlerave themelore të
rëndësishme për ekzistencën e bashkësisë shoqërore, në secilën shoqëri
shfrytëzohen forma dhe mekanizma të shumta të reagimit në sjelljet e
papranueshme. Shoqëritë bashkëkohore karakterizohen me reagimet e
shumëllojshme, formale në aktivitetet e rrezikshme shoqërore. Ato në mes
tjerash përfshijnë rregullativën precize ligjore me të cilën përcaktohet vëllimi i
zonës dhe ashpërsia e reagimit dënues në aktivitetet e papranueshme
shoqërore. Akti individual me të cilin shkelen normat e përmendura juridike
quhet delikt. Në sistemin juridik, tërësia e veprave të tilla të ndaluara (te ne
ato janë vepra penale, kundërvajtje, deliktet ekonomike dhe shkeljet
disiplinore), shënohet me nocionin delikuencë.
Megjithëse në sistemin tonë ligjor material dhe procedural, me termin
vepër penale është më prezent termi kriminel (shpeshherë edhe kriminalitet),
shpeshtësia e përdorimit të termit krim e arsyeton nevojën që ai si nocion
edhe të përcaktohet. Termi krim përdoret për shënimin e një sjelljeje të
caktuar njerëzore (të realizuar me veprimin apo mosveprimin) me të cilën
shkelet ligji. Për dallim nga krimi, kriminaliteti është dukuri masive dhe mund
të përcaktohet si tërësi e atyre aktiviteteve të një ose më shumë personave të
realizuar në periudhën e caktuar kohore dhe në rajonin e caktuar, të cilat janë
në kundërshtim me rregullat juridike dhe për shkeljen e të cilave është
paraparë sanksioni penal.
Kufizimet e përmendura, të shprehura me rastin e definimit të nocionit
kriminalitet janë të domosdoshme duke marrë parasysh se në sistemet juridike
të bashkësive të ndryshme por edhe në etapat e ndryshme të zhvillimit të po
asaj shoqërie, aktivitetet njerëzore të ngjashme për nga përmbajtja e tyre dhe
nën ndikimin e rrethanave kulturore, ekonomike, kriminale, politike dhe të
tjera mund të trajtohen ndryshe. Kështu për shembull, nocioni i kriminalitetit
në disa vende islamike në të cilat është në fuqi e drejta e sheriatit (Arabia
Saudite, Iraku, Irani, Libia etj.) përfshin, ndërsa dispozitat penalo‐juridike
sanksionojnë, si sjellje të rrezikshme shoqërore tradhtinë dhe dehjen, ndërsa
në vendin tonë dhe në shumë vende të tjera kjo nuk ndodh. Madje, një sjellje e
tillë mund të trajtohet ndryshe në periudhat e ndryshme të zhvillimit të një
bashkësie ‐ si kriminale ose së paku e ndaluar, jo me normat kriminale por me
norma të tjera juridike, gjegjësisht të jetë plotësisht e padënueshme.
3. LLOJET E KRIMINALITETIT

Në mesin e veprave të llojllojshme penale janë prezentë edhe elemente
të përbashkëta. Për shkak të këtyre arsyeve është e mundur të kryhen edhe
disa klasifikime të mbështetura në kriteret e ndryshme dhe atë:
1) Natyra e veprës penale, karakteri dhe lloji i objektit mbrojtës, lëmin
e jetës shoqërore dhe vlerat që sulmohen (është e mundur të bëhet
ndarja në deliktet të përgjithshme ‐ klasike, politike, ekonomike,
ushtarake, fetare, racore, të komunikacionit dhe të tjera). Një
ndarje e pranueshme që e respekton kriterin e lartpërmendur është
edhe ndarja në kriminalitetin e përgjithshëm, ekonomik, politik dhe
në kohën më të re edhe ekologjik;
2) Gjinia dhe mosha e kryerësit (kriminaliteti i mashkullit, femrës, të
miturve dhe të të rriturve…);
3) Pesha e veprës penale ‐ shkalla e rrezikshmërisë së tyre shoqërore
(klasifikimi bëhet në veprat e lehta penale të cilat sipas rregullit
ndiqen sipas padisë private penale dhe për to janë paraparë
dënimet me shkurta të privimit nga liria ose dënime me gjobë dhe
veprat e rënda penale të cilat sipas rregullit ndiqen sipas detyrës
zyrtare dhe sanksionohen me dënime më të gjata të privimit nga
liria).
Në kuadër të mënyrave të ndryshme të shprehurit të akteve konkrete
kriminale (veprave penale) duhet veçanërisht të theksohen edhe format e
kriminalitetit si vijon:
a) Kriminaliteti i dhunshëm ‐ tek i cili për të arritur një cak të
kundërligjshëm ndërmerret sulm në viktimën ose bëhet kërcënimi
me sulm; ai te qytetarët ndjell frikë dhe neveri (vrasje dhe shkaktim
i lëndimeve trupore, dhunime dhe disa vepra të tjera kundër
dinjitetit të personalitetit dhe moralit, vjedhjet, plaçkitjet, zhvatjet ‐
reketi).
b) Kriminaliteti pronësor ‐ përfshin veprat penale të drejtuara kundër
pronës, të motivuara me tentimin e kryerësit që vetës ose dikujt
tjetër t’i sigurojë dobi të paligjshme pronësore ose që dikujt tjetër t’i
shkaktojë dëm.
c) Kriminaliteti i ashtuquajtur i jakës së bardhë ‐ përfshin veprat
penale të kryera në kuadër të veprimtarisë profesionale nga ana e
Kriminalistika 19
personave me status shoqëror të lartë dhe prestigjioz, sipas rregullit
në lëmin e afarizmit, sigurimeve dhe bankave.
d) Kriminaliteti i organizuar ‐ karakteristik e tij e rëndësishme është
ekzistimi i organizatës e cila veprimtarinë kriminale e kryen si
veprimtari të tipit ekonomik dhe e cila anon nga përdorimi i dhunës
me qëllim të ruajtjes së pozitave dhe të monopolit, zgjerimit të
profitit dhe pengimit të ligjit, dhe të aprovimit të vendimeve politike
të cilat i cenojnë ata (me korrupsionin e pushtetit policor, gjyqësor
dhe politiko‐ekzekutiv).
2. PROCEDURAT KRIMINALISTIKE

Me procedurat kriminalistike duhet nënkuptuar hulumtimet
kriminalistike të rrethanave taktike të cilat drejtpërsëdrejti apo tërthorazi
tregojnë ekzistimin e veprës penale apo kryerësit të saj. Me këtë rast rol të
rëndësishëm luan struktura e hulumtimit. Me strukturë hulumtimi në kuptimin
e gjerë duhet nënkuptuar lidhjet materiale informatike dhe energjike të cilat
mundësojnë veprimin e asaj strukture. Ndërkaq në kuptimin e ngushtë ky
është sistem i hulumtimit të veprave penale i cili përfshinë masat dhe
aktivitetet e zbulimit të veprave penale dhe kryerësve të tyre me anë të
zbatimit të veprimeve procedurale formale dhe joformale. Hulumtimi në
shkencën e kriminalistikës është bashkim i njohurisë teorike në shkathtësinë
(dijen), të cilat në punën e vet i zbatojnë kriminalistët. Hulumtimi kriminalistik
është proces i posaçëm i të kuptuarit, i ngjashëm me procesin e hulumtimit
shkencor. Thelbi i procedurës kriminalistike (hulumtimit) është zbulimi i risisë,
të panjohurës. Kjo është veprimtari e cila karakterizohet njëkohësisht me
aplikimin e funksioneve njohëse simultane dhe suksesive si p.sh., vëzhgimi;
mendimi dhe praktika. Hulumtimi kriminalistik në kuptimin e cekur zhvillohet
në dy mënyra të ndryshme: në kuptimin e masave dhe veprimeve formale dhe
joformale procedurale. Kornizat e përgjithshme të procedurës kriminalistike i
vendos e drejta materiale penale, ndërsa drejtpërsëdrejti me këtë kanë të
bëjnë dispozitat e caktuar të ligjit të procedurës penale. Kur është fjala për
policinë veprimet e saj në ligjin e procedurës penale janë vetëm të cekura dhe
të përpunuara me akte nënligjore. Nëse është fjala për aktivitetet në kushtet të
cilat i parashohin ligjet, gjegjësit për veprimin formal, ku është i theksuar
karakteri argumentues (silogjistik) i veprimit, atëherë ajo “apriori” është në
kompetencën e gjykatës dhe prokurorit. Kur është fjala për policinë, por edhe
për prokurorin, kjo procedurë është karakteristike për të ashtuquajturën
procedurë para hetimore dhe hetimore, ndërsa manifestohet në zbatimin e
veprimeve urgjente anticipuese të argumentimit.
Në kuadër të procedurave kriminalistike kur është fjala për policinë, një
rol të madh e loz nënsistemi i njohur me emrin përpunim kriminalistik. Ky
është nënsistem i shkallës më të lartë të dinamikës dhe përmbajtjes së
begatshme, si dhe i lidhjeve dhe interaksioneve komunikuese. Procedurat
kriminalistike mund të jenë standarde dhe jostandarde. Ato nga këndvështrimi
sociologjik janë relativisht autonome me rolet e ndryshme, dhe të pavarura
Kriminalistika 41
nga rolet e tjera shoqërore. Mbështeten në karakteristikat e strukturës dhe

totalitetin, transformimin dhe vetë‐rregullacionin.
Mënyra e hulumtimit të veprave penale drejtpërsëdrejti është e
kushtëzuar me sistemet e veprave penale si sisteme primare në legjislacionin
pozitiv penal (katalogun e inkriminimeve). Në të vërtetë, vepra penale është
dukuri reale në botën e jashtme dhe të menduar abstrakt që shpreh të gjitha
karakteristikat e sistemit. Elementet e veprës penale: kryerja, vendi, koha,
mënyra dhe mjeti i kryerjes, kryerësi dhe cilësia e tij, viktima dhe cilësia e saj,
pasoja e veprës etj, reciprokisht janë të lidhura dhe të varura, kurse tërësia e
veprës penale është e vet‐rregulluar dhe e vetorganizuar. Strukturën e sistemit
operativ ‐ procedural të hulumtimit të veprës penale si të një sistemi sekondar
duhet përcaktuar sipas sistemit primar, gjegjësisht sipas sistemit të veprës
penale dhe rrethit të saj shoqëror. Parakusht për zbatimin e suksesshëm të
sistemit sekondar de fakto të procedurës kriminalistike (hulumtimit
kriminalistik) është njohja esenciale e strukturës dhe funksionit të sistemit të
verës penale si sistem primar. Me fjalë të tjera për zhvillimin e suksesshëm të
procedurës kriminalistike kërkohet njohje e mirë e inkriminimeve nga ligjet
penale në fuqi. Krahas kësaj që u cek kërkohet edhe njohje e mirë e fushës
kriminalistike dhe kriminologjike, sidomos të atyre elementeve që ndikojnë në
strukturimin e procedurave kriminalistike, gjegjësisht në sistemin e hulumtimit.
Koncepti themelor sistematik i hulumtimit të veprave penale, për të shprehur
dhe arsyetuar ekzistimin e tij, duhet që nga informatat fillestare (shumicës
fillestare) me anë të procesit të transformimit të sjellë deri te informatat
argumentuese (indicet) dhe te provat në kuptimin formal procedural, të cilat
mundësojnë nxjerrjen e vendimit në fazën kryesore të procedurës.
Në praktikat e zakonshme kriminalistike dallohen fazat primare,
sekondare dhe terciare të procedurës kriminalistike. Faza primare përfshinë
ngjarjen “ante delictum” dhe temopora delicti. Faza sekondare përfshinë
veprimet “post delictum “ kurse faza terciare është fazë rekonstruktimi.
Siç u tha procedurat kriminalistike janë veprime me shumë faza formale
dhe joformale të karakterit procedural në të cilat rolin kyç e luajnë shumë
informata nga burimet personale dhe materiale. Kjo është në të vërtetë një
varg masash dhe aktivitetesh si dhe vlerësimi i rezultateve të atyre masave dhe
aktiviteteve që nga njohuritë fillestare mbi ngjarjen penale, deri te dhënia e
diagnozës apo prognozës diferenciale kriminalistike. Nga aspekti i informatës,
situatat fillestare kriminalistike lëvizin nga informatat modeste dhe jo të plota,
d.m.th, të nivelit të bazës së dyshimit, kështu që nganjëherë është pikëpyetje
edhe ekzistimi i veprës penale, deri te ato të cilat menjëherë qartazi tregojnë
se fjala është për ngjarje penale, gjegjësisht për vepër penale (dyshimi i
bazuar). Përmbajtja e hulumtimit kriminalistik të policisë pa marrë parasysh se
a është fjala për veprimtarinë procedurale formale apo jo formale në esencë
determinohet nga faktorët në vijim:
1) Nga karakteri i situatës fillestare të veprës konkrete penale ose;
2) Nga rregullat e shkencës kriminalistike të cilat duhet të zbatohen në
rastin konkret dhe
3) Nga dispozitat e Kodit të Procedurës Penale dhe të akteve të tjera
ligjore dhe nënligjore.
Karakteri i situatës fillestare ndikon në përmbajtjen e veprimtarisë
operative të policisë dhe e përcakton drejtimin e saj të mëvonshëm duke e
kushtëzuar varësisht nga rrjedhat e fazave të tjera të veprimtarisë, me atë se
cilat rregulla të shkencës kriminalistike dhe cilat norma procedurale penale
duhet zbatuar në trajtimin e rastit konkret. Me këtë rast duhet pasur parasysh
se rregullat aktuale të shkencës kriminalistike janë të limituara me norma
gjegjëse procedurale.
Te procedurat kriminalistike duhet të kihet kujdes në situata operative
hulumtuese. Me situatat e cekura nënkuptojmë tërësinë e kushteve nën të
cilat në momentin konkret zhvillohet procedura formale apo jo formale. Ky
është sistem dinamik i faktorëve subjektivë apo objektivë, të karakterit
organizativ, informativ dhe argumentues. Kjo tërësi e kushteve nga aspekti
taktik ‐ teknik ndikon në zgjedhjen e zgjidhjeve të mundshme taktike
(mënyrave dhe kombinimeve taktike).
Deliktet të cilat përpunohen në kuadër të procedurave kriminalistike,
shpesh herë për nga struktura janë shumë komplekse dhe kërkojnë një qasje
sistematike të koncipuar dhe të organizuar me plan. Për improvizime nuk ka
vend. Me këtë rast zbulimi dhe shpjegimi i deliktit duhet të mbështetet në
bazat shkencore të dëshmuara. Problemet të cilat paraqiten në praktikën e
përditshme kriminalistike lidhur me zhvillimin e procedurave kriminalistike,
gjegjësisht lidhur me hulumtimet kriminalistike janë shumë të ndërlikuar dhe
është e nevojshme të përfshihet edhe pluraliteti i qëllimeve dhe i një varg
veprimesh të llojllojshme, madje shpesh edhe paralelisht.
Kur është fjala për procedurat të cilat zbatohen lidhur me grupin e
caktuar apo kategorinë e caktuar të veprave penale, atëherë mund të thuhet
se fjala është për metodat kriminalistike. Këto janë forma konkrete të veprimit
(skema). Metodat kriminalistike janë model i specializuar për zbulimin dhe
argumentimin e veprave penale, pra, hulumtimet e disa kategorive të veprave
penale me fokusim në karakteristikat fenomenologjike të delikteve të
kushtëzuara me vendin, kohën, mënyrën dhe mjetin e kryerjes, formën e
fajësisë dhe rrethanat e tjera, si dhe masat dhe veprimet identifikuese me
këndvështrim të posaçëm në këto të fundit. Fjala është për interaksionet dhe
mjetet me të cilat shërbehen kriminalistët dhe të cilat paraqiten brenda këtij
Kriminalistika 43
modeli dhe dimensioneve të tij dalëse. Fjala është për modelin e punës në
kuadër të lëndës operative si sistem integral i hulumtimin të veprave penale.
Fjala është për modelin e bazuar shkencor për zbulimin dhe argumentimin e
veprave penale. Në kuadër të metodikës kriminalistike si procedurë “sui
generis” kanë situatat hulumtuese si tërësi e kushteve në të cilat në momentin
konkret zhvillohet procedura formale apo jo formale. Ky është sistem dinamik i
faktorëve objektivë dhe subjektivë të karakterit organizativ informativ dhe
argumentues.
Në suaza të hulumtimit kriminalistik duhet pasur kujdes për kahet e
shpjegimit dhe hulumtimit të deliktit. Kahet më të rëndësishme janë:
1) përpunimi kriminalistik ‐ teknik i vendit të ngjarjes penale, apo
veprës penale në bashkëveprim me ekspertët e profileve dhe roleve
të ndryshme;
2) analizimi i bashkëpjesëmarrësve dhe dëshmitarëve të ngjarjes apo
veprës penale, nëse ka pasur të tillë;
3) organizimi dhe planifikimi i hulumtimit të ngjarjes apo veprës
konkrete penale;
4) ndihma profesionale dhe ekspertizat;
5) aktivitetet dhe masat e tjera të hulumtimit të situatës dhe
rrethanave kriminale të deliktit.
Shikimi i vendit të ngjarjes është aktiviteti qendror i përpunimit të vendit
të ngjarjes. Veçoritë e shikimit i përcaktojnë rrethanat dhe situata konkrete të
çdo delikti. Rezultati traseologjik duhet të jetë një tërësi unike saktë e
përshkruar në procesverbal mbi shikimin e vendit të ngjarjes me incizime
komplementare, pasqyra grafike dhe regjistrime të tjera teknike. Gjithmonë
është i nevojshëm hulumtimi rrënjësor i sjelljes së bashkëpjesëmarrësve në
delikt. Marrja në pyetje e bashkëpjesëmarrësve dhe dëshmitarëve është një
veprim kompleks i cili përfshinë forma shumë të ndryshme të marrjes së
deklaratave nga persona të ndryshëm. Këtu rolin e luajnë modalitetet sipas të
cilave realizohen marrjet në pyetje. Modalitetet e marrjes në pyetje janë të
kushtëzuara edhe nga teknologjia e brendshme e marrjes në pyetje. Momente
të tjera me ndikim janë edhe vendi dhe koha e marrjes në pyetje.
Qëllimi i hulumtimit kriminalistik për çdo ngjarje kriminalistike është
përcaktimi apo konstatimi se a është fjala për veprën penale dhe për çfarë
vepre nga katalogu i inkriminimit të kodit penal. Ky qëllim arrihet me etapa,
varësisht nga fondi i informatave në dispozicion. Me këtë rast rol të posaçëm
luajnë situatat dhe mekanizmat e kryerjes së veprës penale, i ashtuquajturi
“modus operandi teknik”. Objekt i hulumtimit kriminalistik është kërkimi
sistematik i përgjigjes në pyetjet themelore të shkencës së kriminalistikës, me
ç’rast “kalimthi” gjatë hulumtimit ndryshohen gjithnjë prioritetet dhe radha e
pyetjeve, varësisht prej rrethanave konkrete të ndonjë delikti.
Me qëllim të kuptuarit me të lehtë të procesit të hulumtimit kriminalistik
jepet përshkruesi i modelit të përgjithshëm të hulumtimit të veprave penale.
Ky përshkrues modeli në esencë përfshinë:
1) marrjen e përgjigjes në pyetjet themelore të shkencës
kriminalistike;
2) kategoritë e aktiviteteve në mbledhjen e informatave nga të gjitha
burimet potenciale në dispozicion (të kërkuara) dhe burimit të
informatave materiale dhe personale para se të fillohet procedura
penale me një karakter të theksuar heuristik, këtu bëjnë pjesë edhe
aktivitetet urgjente anticipuese të argumentimit dhe aktivitetet e
tjera të procedurës penale me karakter silogjistik;
3) rrjedha e hulumtimit e cila duhet ta ketë kompozicionin e paraparë
me rregullat shkencore kriminalistike dhe me dispozitat e Kodit të
Procedurës Penale;
4) subjektet e hulumtimit (personat e autorizuar zyrtarë, prokurorë);
5) subjektet e aktivitetit apo veprimtarisë profesionale ‐ ekspertizën
(këshilltarët profesional, ndihmësit dhe ekspertët) dhe;
6) subjektet të tjerë siç janë paditësit e autorizuar, kryerësit, viktimat
dhe dëshmitarit.
Në kuadër të modelit të përgjithshëm të hulumtimit të veprave penale
ekzistojnë përshkrues modelesh të programeve të posaçme aplikative të
hulumtimeve të cilat janë të lidhura për llojin apo kategorinë e veprave penale,
pra, kanë karakter të theksuar metodik.
Në këta përshkrues të posaçëm modelesh bëjnë pjesë:
1) Karakteristikat morfologjike të veprës penale, në kuptim të
mekanizmit të kryerjes (modus operandi teknik) dhe përmbajtja e
veprimit të kryerjes, radha e jashtme kronologjike e ngjarjes,
identifikimi i antecedensës (pararendësit) dhe subsequensit
(pasuesit), analiza e lidhjes shkakore, veprimi i kryesit brenda
mekanizmit të kryerjes së veprës penale (masat e kujdesit,
vrazhdësia etj..),
2) Operacionalizimi me pikësynim në analizën e lidhjes shkak‐pasojë të
veprës penale dhe mekanizmit të viktimizimit me shpjegimin e rolit
të viktimës. Ky mekanizëm i fundit shpesh e kërkon kryerjen e
ekspertizës. Pason vlerësimi sintetik kauzal (shkakor). Pason
vlerësimi sintetik kauzal (shkakor) dhe
3) Hulumtimi i formës së fajësisë, i cili përfshinë:
Kriminalistika 45
a) Elementet e situatës së kryerjes së veprës penale (gjurmët

rrethanore, përmbajtja e veprimit të dënueshëm, rrethanat e
posaçme në raport me bashkëpjesëmarrësit e tjerë, faktorët
ambientalë, etj.),
b) Vetitë e kryesit (vetitë e personalitetit, sidomos të karakterit,
prirjet, vartësitë, recidivizmi, etj.),
c) Rrethanat që e kanë kushtëzuar veprimin konkret të kryesit
(gjendjet e ndryshme patologjike, ndikimi i alkoolit dhe drogës,
gjendja fiziologjike, ndikimet e tjera) dhe
d) Konstatimi se me çfarë forme të fajësisë është kryer vepra
penale.
Ky është një problem mjaft i ndërlikuar, vlerësimi i të cilit varet nga
mbledhja e informatave, sidomos atyre të karakterit objektiv. Kjo veprimtari në
esencë kryhet duke e kuptuar në esence problemin dhe përpunimin e
përmbajtjes së të drejtës materiale penale në kuadër të detyrës së ndërlikuar
të proceseve të paramenduara kriminalistike.
Në kuadër të procedurave kriminalistike rol të rëndësishëm luan procesi
i konstruktivizimit. Ky është një proces i ndërlikuar ideor drejtpërsëdrejti i
lidhur me veprimtarinë operative dhe procedurale të kriminalistit, me ndihmën
e të cilit, ai, në bazë të procedurës së identifikimit dhe individualizimit, të
dallimit, të analizës dhe sintezës, abstraksionit dhe përgjithësimit të përafërt i
përcakton kufijtë midis disa objekteve, vetive dhe marrëdhënieve të tyre, me
qëllim të operimit më të lehtë me to. Fjala është për abstrahimin ideor të llojit
të vet dhe për dallimin e vetive dhe të marrëdhënieve të objekteve që iu
interesojnë kriminalistëve në kuadër të procedurave kriminalistike. Gjithashtu,
në kuadër të procedurave kriminalistike, rol të rëndësishëm luan edhe procesi i
materializimit të situatave të hulumtuara. Kjo është procedurë, në kuadër të së
cilës, në bazë të analizës dhe sintezës si dhe vlerësimit të situatës së hetuar,
pranohen dhe realizohen zgjidhjet e caktuara lidhur me ngjarjen apo veprën
penale dhe kryesin e saj.
Zbatimi i suksesshëm i procedurës kriminalistike, ngushtë është i lidhur
me vlerësimin e situatës së caktuar. Fjala është këtu për konstatimin e gjendjes
ekzistuese në vendin e veprës penale, në bazë të informatave të njohura, me
qëllim të parashikimit të rrjedhës së mëtejme të veprimit dhe përgatitjes së
varianteve të zgjidhjeve me qëllim të nxjerrjes së vendimit. Situata në vendin e
kryerjes së veprës penale, nga aspekti kriminalistik është pjesa e parë dhe
fillestare e kuptimit të gjerë të situatës kriminale apo penale. Situata kriminale
apo situata në vendin e veprës së kryer penale është sistem i elementeve të
rrethinës, kryesit dhe viktimës, në momentin para, gjatë dhe pas kryerjes së
veprës penale. Ky është rreth gjeografik dhe objektiv (teknik), klimatik, social
dhe rreth topografik. Në këtë kuptim bëjnë pjesë edhe kushtet tjera dhe vendi
i kryerjes së veprës penale në situatën e dhënë objektive. Deri te vlerësimi
arrihet me analizën e informatave dhe të dhënave, kumtimin dhe lidhjen e
ndërsjellë të informatave, dukurive dhe ngjarjeve. Fjala është këtu për
shndërrimin e informatave dhe të dhënave në vendime të dobishme dhe të
bazuara në ligj. Po shohin se fjala është për procesin e të menduarit, te i cili,
varësisht nga mundësitë, kërkohet veprimi i drejtë në pajtim me situatën
konkrete, detyrat e parashtruara, dispozitat në fuqi dhe në pajtim me rregullat
aktuale të shkencës së kriminalistikës. Dimensioni i vlerësimit varet nga
dimensioni i informatave dhe të dhënave në dispozicion, gjegjësisht nga
dimensioni i të ashtuquajturit fond të të dhënave, si dhe nga ndërlikueshmëria
e situatës dhe detyrave konkrete. Kur është fjala për burimet materiale të
informatave në kuadër të procedurës kriminalistike duhet pasur kujdes edhe
për procesin traseologjik të hulumtimit.
Ky proces përbëhet nga tri etapa të cilat janë:
1) Pasqyra preliminare dhe analizimi i rezultateve,
2) Krahasimi dhe
3) Përshkrimi dhe vlerësimi i rezultateve apo të dhënave të fituara.
Të dy etapat e para dominojnë metodat e vëzhgimit dhe
eksperimentimit kurse në të tretën shpjegohen të dhënat në dispozicion dhe
rezultatet e arritura. Po shihet se objekt i përcaktimit të procedurave
kriminalistike janë faktet e caktuara si dukuri të realitetit që t’i kuptojnë
organet e procedurës.
Në esencë dallojmë aktet në vijim:
1) Ato të cilat janë të përfshira në përshkrimin abstrakt ligjor të veprës
penale në kodin penal,
2) Faktet që u përgjigjen përshkrimeve abstrakte ligjore të fakteve në
realitet,
3) Faktet sekondare që janë të rëndësishme për procedurën
kriminalistike dhe
4) Faktet të cilat nuk kanë rëndësi për procedurën kriminalistike, pra të
cilat janë irelevante.
Faktet prej 1‐3 janë fakte relevante penalo‐juridike dhe kriminalistike.
Në procedurën penale dhe penalo‐juridike janë objekt i përcaktimit
faktet relevante, faktet e indiceve dhe faktet ndihmëse apo kontrolluese. Këtu
mund të bëhet fjalë si për faktet pozitive ashtu edhe për ato negative. Fjala
është për faktet kontestuese. Kategoria 4 e fakteve janë të ashtuquajturat
modele komparative. Kjo është kategoria e fakteve të pakontestueshme. Në
kuadër të procedurave kriminalistike gjithmonë duhet të kihet parasysh dhe
kujdes për fazat e kryerjes së veprës penale, të cilat janë:
Kriminalistika 47
1) Faza para kryerjes së veprës penale, ante delictum
2) Faza e kryerjes penale, tempora delicti
3) Faza pas kryerjes së veprës penale, post delictum.
Faza primare e cekur nën 1‐2 shpesh është e mbuluar me fazën
sekondare të cekur nën 3 me veprimin e bashkëpjesëmarrësve të ngjarjes
kriminale (fshehja, ndryshimet, asgjësimet, zhdukja e gjurmëve dhe objekteve
dhe të gjitha materialeve dhe shenjave të tjera).
Pjesën sekondare shpesh e përcjellë fingimi apo simulimi dhe disimulimi,
gjë që e vështirëson zhvillimin e procedurës kriminalistike lege artis. Për këtë
arsye organet e procedurës përgjigjen në pyetjen relevante shpesh e marrin
me rekonstruktim ideor dhe real, me sekuencë rekonstruktive. Struktura e
rekonstruktuar e ngjarjes apo veprës penale ishte dashur që sa më tepër që
është e mundur të jetë e përputhshme me strukturën primare reale. Procedura
kriminalistike në pikëpamje tematike përbëhet nga detyrat metodologjike si
vijon:
1) Përcaktimi (vendosja, perceptimi dhe formimi) i problemit (state the
problem)
2) Vendosja e versioneve preliminare dhe ndihmëse (hipoteza ad’hoc)
(form the hypothesis),
3) Shqyrtimi dhe formësimi i tyre, verifikimet me anë të eksperimentit
apo analizës (observe and experiment),
4) Nxjerrja e përfundimeve nga versionet dhe
5) Zbatimin praktik të rezultateve të fituara.
Në kuadër të sistemit të procedurës kriminalistike profesionistët dhe
joprofesionistët realizojnë marrëdhënie të ndërlikuara shoqërore. Këto
marrëdhënie e kanë përmbajtjen, kohën dhe aspektin e tyre social. Procedura
kriminalistike fillon me të vërejturit e problemit. Për këtë pikënisje fillestare
nga ana e kriminalistit kërkohet:
1) Njohuria paraprake profesionale,
2) Perceptimi dhe
3) Hulumtimi i problemit
Duhet pasur parasysh se perceptimi nuk është proces pasiv, gjegjësisht
përshkrim pasiv i ngjarjes dhe i fytyrave në kujtesë, por proces konstruktiv me
ndihmën e të cilit njerëzit marrin një numër të caktuar shenjash të cilat i
dërgon rrethina. Është me rëndësi të dihet veprimi i disa faktorëve në
zhvillimin e këtij procesi. Këta faktorë janë njëfarë lloj determinanti që e
përcaktojnë tërësinë, qartësinë, saktësinë dhe autenticitetin e perceptimit.
Kushtet e perceptimit më së shpeshti ndahen në objektive dhe subjektive. Te
të vërejturit e problemit i cili duhet të hulumtohet është e rëndësishme të
kihet kujdes për renditjen e masave dhe aktiviteteve heuristike dhe silogjistike
kriminalistike. Masat dhe veprimet heuristike kriminalistike e theksojnë

rëndësinë inventive. Me këtë rast rol të rëndësishëm luan njohja e
morfologjisë së veprës penale. Hulumtimi i problemit brenda procedurës
kriminalistike de facto është parashtrim i diagnozës preliminare diferenciale
kriminalistike (prognozës de facto, gjegjësisht teorisë mbi krimin). Nëse fjala
është për diagnozë pozitive atëherë janë plotësuar kushtet për hulumtim të
mëtejmë, ndërkaq nëse ajo është negative atëherë kushtet e tilla mungojnë.
Lidhur me sa u cek në praktikë mund të hasen situatat në vijim:
A. Që nga fillimi është e dyshimtë se a është fjala për vepër apo ngjarje
kriminale (bazat e dyshimit). Atëherë vendoset për ndërmarrjen e
masave dhe aktiviteteve për zbulimin e veprës kriminale dhe nëse
rezultati është pozitiv dhe ka kryes (nganjëherë viktimë dhe
pjesëmarrës në ngjarje) dhe
B. Nga fillimi është e padyshimtë (dyshimi i bazuar) se fjala është për
veprën apo ngjarjen penale. Këtu dallohen situatat kur kryesi është i
njohur që nga fillimi dhe kur rasti duhet vetëm të qartësohet dhe
kur ai është i panjohur duhet të zbulohet.
Situata nën A është karakteristike për kriminalistikën heuristike kurse
nën B për kriminalistikën silogjistike. Në rastin e parë dominojnë indicet dhe
provat në kuptimin e njohjes kurse në të dytin provat në kuptimin formal. Fjala
është për dallimin kualitativ të provave. Dallimi ekziston edhe në kuptimin
kuantitativ. Në rastin e dytë ekziston probabiliteti se jo vetëm që është kryer
vepra penale por edhe kush e ka kryer atë.
Komponenti gnoseologjik i procedurës kriminalistike është
drejtpërsëdrejti i lidhur për kushtet materiale organizative dhe teknike. Nga sa
u cek më lart shihet qartë se procedurat kriminalistike janë procese të
posaçme të njohjes të cilat deri diku përputhen me proceset e hulumtimeve
shkencore. Mirëpo, hulumtimet kriminalistike për dallim nga ato shkencore
janë të kufizuara me objektin dhe qëllimin e procedurës si dhe me rregullat
procedurale kriminalistike. Fjala është për kufizimin kuantitativ të masës së
hulumtimit. Ndërkaq, njohuritë shkencore në procedurën kriminalistike duhet
të shfrytëzohen në pajtim me metodologjinë shkencore ‐ lege artis.
Gjithmonë duhet të kihet kujdes për të ashtuquajturën triadë të
procedurës kriminalistike e cila nënkupton:
1) Vëzhgimin,
2) Mendimin dhe
3) Praktikën
Vëzhgimi është një perceptim special i organizuar me plan, me të cilin
zgjidhet në mënyrë selektive vetëm pjesa e materialit të selektuar i cili mund të
perceptohet si relevant. Përcaktimi metodologjik i formës së selektimit është
Kriminalistika 49
pjesë përbërëse e çdo teknike të vëzhgimit, kurse përbëhet nga definimi i
planit të vëzhgimit i cili përfshin objektin e vëzhgimit, instrumentet e vëzhgimit
dhe mënyrën e regjistrimit të fakteve të perceptuara.
Vëzhgimi mund të jetë i drejtpërdrejtë dhe i tërthortë (me anë të
mjeteve), afatshkurtër ose afatgjatë, i përhershëm ose i përkohshëm, pa
ndërprerë ose me ndërprerje, i përcaktuar më parë apo i papërcaktuar. Sipas
mënyrave të zbatimit të vëzhgimit ai mund të jetë edhe i lirë. Duke pasur
parasysh hapësirën ai mund të zhvillohet në hapësirë të mbyllur dhe të hapur,
dhe në bazë të vëzhguesit ai mund të jetë individual apo grupor kurse në bazë
të objektit ai mund të jetë statik dhe mobil, etj.
Mendimi si funksion i dytë gnoseologjik në kuptimin e gjerë përfshin çdo
proces kognitiv të përpunimit të idesë, parafytyrimit, figurave, simboleve dhe
njohurive. Në kuadër të mendimit hyjnë procese të ndryshme të asocimit,
kujtesës dhe imagjinatës, përmes formimit të konceptit deri te gjykimi logjik
dhe te mendimi kreativ. Mendimi është operim i orientuar me shenja dhe
simbole me anën e të cilëve arrijmë deri te shikimi i marrëdhënieve.
Mendimi dallohet me proceset e tjera psikike sipas 3 elementeve të cilat
janë:
1) Ai është operim me perceptime, parafytyrime, fjalë, koncepte dhe
rezultate të tjera përvojash siç janë mjetet dhe shenjat apo simbolet
e që mundësojnë që me anë të mendimit të kuptojmë më tepër
sesa që japin përjetimet,
2) Orientimi i shfrytëzimit të tillë të përvojave me detyrën me anën e
së cilës dëshirojmë ta zgjedhim problemin para së cilit gjendemi.
3) Shikimi i marrëdhënieve dhe lidhjeve të cilat më parë nuk janë
vërejtur dhe vërejtja e të cilave pikërisht paraqet zgjidhjen e detyrës
apo problemit para të cilit jemi ndodhur.
Me anë të mendimit si funksion i njohjes njihen përgjithësimet,
abstraksionet dhe tërësitë. Kjo do të thotë se arrihet njohuria për atë që i
tejkalon kufijtë e veprimtarisë së shqisave. Ky është proces psikik i vendosjes
së lidhjeve dhe marrëdhënieve midis përmbajtjes së realitetit objektiv.
Mendimi fillon me një varg operacionesh ideore. Rezultat i atyre operacioneve
është botëkuptimi apo të kuptuarit e marrëdhënieve dhe lidhjeve midis
dukurive. Në procedurën kriminalistike njësoj janë të rëndësishme operacionet
e njohjes dhe operacionet e krijimit. Të parat bëjnë pjesë në veprimtari
analitike të mbledhjes së informatave, selektimit dhe klasifikimit të tyre, kurse
të dytat bëjnë pjesë në krijimin e bazave metodike (përfundimet dhe
versionet). Në kuadër të shkencës kriminalistike është zhvilluar një sferë e
gjerë e mendimit kriminalistik. Ky është sinonim për sjelljen dhe mendimin
kriminalistik me rastin e zgjidhjes së rasteve të cilat hulumtohen në distancën
prej dyshimit të parë se është kryer vepër penale deri në përfundimin e rastit.
Aktiviteti i kriminalistit ‐ hulumtues ka rëndësi të caktuara të cilat rezultojnë
nga vetë detyra, mjetet dhe metodat, pikëpamjet dhe marrëdhëniet, etj.
Përmbajtja kriminalistike e objektit siç janë kushtet e punës, përdorimi i
mjeteve dhe metodave të posaçme përcaktojnë specifikat e mendimit dhe
paraqesin formë speciale kriminalistike të mendimit.
Rëndësia psikologjike paraqitet në praninë e llojeve të posaçme të
situatave dhe detyrave problematike, gjatë përdorimit të strukturave
profesionale në të menduar (sistemeve dhe modeleve) dhe të dimensioneve
profesionale ideore të veprimit si dhe të ndërlidhjes së operacioneve ideore
me veprimin specifik të disa mekanizmave të mendimit siç është versioni,
bindja personale gjatë zgjidhjes së detyrave hetimore apo hulumtuese.
Për zgjidhjen e problemeve hetimore janë të rëndësishme dy lloje
strukturash të mendimit siç janë:
1) Struktura heuristike (e kërkimit të zgjidhjes) dhe
2) Struktura epistemologjike (struktura e njohurive).
Ekziston edhe mendimi reproduktiv, krijues dhe intuitiv.
Praktika është funksioni i tretë kognitiv. Objektet e hulumtimit duhet
mbledhur sistematikisht, kategorizuar ato dhe përpunuar në bazë të praktikave
dhe eksperiencave. Në shkencën e kriminalistikës praktika është më tepër se
vërtetim i njohurive shkencore. Ajo ka funksionin kognitiv krijues. Rezultat i
praktikës është edhe strategjia praktike operative kriminalistike si projekt i
aktivitetit të drejtpërdrejtë praktik në luftimin e kriminalitetit dhe zbatimi i saj
në praktikë, shfrytëzimi me plan i metodave operative‐taktike dhe teknike,
mënyrës dhe mjeteve në hapësirë dhe kohë më të madhe me orientim i cili
ngrihet mbi rastin individual. Ajo duhet të rezultojë nga teknikat teorike
operative dhe kriminalistike. Nga sa u cek më lart rezulton se procedurat
kriminalistike supozojnë aftësinë e zbatimit të metodave përkatëse në
përmbajtje të caktuar. Procedurat kriminalistike përfshijnë komponentët të
cilët janë pjesë e çdo metode shkencore të hulumtimit dhe të njohurisë:
përshkrimi, sqarimi dhe parashikimi.
Përshkrimi si pikënisje e hulumtimit kriminalistik duhet t’i plotësojë
kushtet e caktuara themelore, që nënkupton determinimin e objektit. Kjo do të
thotë se me rastin e përshkrimit gjithmonë duhet të përcaktohet:
A. Objekti i përshkrimit.
B. Mjeti i përshkrimit dhe
C. Mënyra e përshkrimit
Objekte mund të jenë persona, objekte fizike, ngjarje, gjendje,
marrëdhënie, etj. Në kuadër të procedurës kriminalistike rol të veçantë luan
përshkrimi i ngjarjes kriminale. Duke filluar nga postulati i shkencës
Kriminalistika 51
kriminalistike, çdo ngjarje mund të përshkruhet përmes informatave

themelore (me fjali logjike apo me informata) të renditura në tri struktura të
cilat janë:
1) Struktura hierarkike,
2) Shkak‐pasojë dhe
3) Kronologjike.
Sqarimi është veprim logjik me të cilin objekti, ngjarja apo fakti
ndërlidhet me objektin, ngjarjen apo faktin tjetër, më së shpeshti për shkak se
fakti i parë është arsye apo kusht për ekzistimin e ndryshimit apo të gjendjes së
faktit tjetër. Detyrë e shpjegimit është marrja e përgjigjes në nëntë pyetjet e
arta të shkencës së kriminalistikës. Objekt i shpjegimit janë rrethanat që duhet
sqaruar. Rol sidomos të rëndësishëm në procedurën kriminalistike lozin
shpjegimet kauzale.
Në procedurën kriminalistike është shumë i rëndësishëm parashikimi. Ai
shërben si verifikim dhe shpjegim dhe ka rol të rëndësishëm në raport me
procedurën e tërësishme dhe me disa akte. Rëndësinë kyçe e ka për
planifikimin e hulumtimit dhe për zbatimin e disa masave dhe aktiviteteve.
Po shohim se procedura kriminalistike është e shkallëzuar, është
kognitive dhe ka strukturat e saj njohëse. Fillon me të vërejturit e problemit.
Pason mbledhja dhe shqyrtimi sistematik i të dhënave dhe vlerësimi i tyre.
Procedura kriminalistike gjithmonë fillon nga ndonjë formë e dyshimit dhe
përfundon me të vërtetën. Forma fillestare apo themelore e dyshimit janë
“bazat e dyshimit”. Pjesa qendrore e procedurës kriminalistike është vlerësimi i
situatës. Situata pikë për pikë nënkupton vendosjen e dikujt apo të ndonjë
sendi në kuadër të strukturës së një rrethine. Në kuptimin e cekur situata është
njësoj siç është edhe gjendja e rrethinës me të cilën ka të bëjë ndonjë aktor
apo person i cili vendos dhe e cila gjendje është e shprehur apo e specifikuar,
sikurse edhe një varg përcaktimesh strukturore dhe procedurale. Çdo vendimi
të nxjerrë me vetëdije të kriminalistit duhet t’i paraprijë vlerësimi i situatës. Kjo
në esencë do të thotë shndërrimi i informatave dhe të dhënave në vendime të
dobishme dhe të mbështetura në ligj. Vlerësimi i situatës është parakusht pa të
cilin kriminalistët nuk munden dhe nuk guxojnë të nxjerrin kurrfarë vendimi.
Fjala është për procesin e të menduarit tek i cili varësisht nga mundësitë
kërkohet veprimi i drejtë i kriminalistit në pajtim me situatën, detyrat e
parashtruara dhe në pajtim me ligjet në fuqi. Dimensioni i vlerësimit varet nga
dimensioni i informatave dhe të dhënave në dispozicion apo nga fondi i të
dhënave dhe nga ndërlikueshmëria e situatës dhe e detyrave. Vlerësimi i
gabuar është shpesh rezultat i vendimeve të nxjerra apriori të cilat çojnë drejt
manipulimit madje edhe në paragjykime. Në praktikat kriminalistike më së
shpeshti vlerësohen: situata e veprës penale, situata e gjurmëve kriminalistike,
situata kriminale, etj.
Në kuadër të procedurës kriminalistike kërkohet edhe zbatimi i
kombinimit kriminalistik. Kjo nënkupton aftësinë e ndërlidhjes së pjesëve në
një tërësi logjike e cila është e mbështetur në faktet e besueshme
kriminalistike. Pra të vërtetuara me argumente. Kjo duhet të mundësojë
konstatimin e gjendjes reale faktike.
Po shohim se në kuadër të procedurës kriminalistike kryhet zbulimi
kriminalistik. Ky është proces retrospektiv. Kriminalistët fillojnë nga pasojat e
veprave drejt shkaktarëve të tyre. Në fazën e parë dominojnë analiza dhe
sinteza, zbulohen dhe fiksohen informatat që kanë të bëjnë me provat
(sigurimi i informatave), etj. Rikonstruktimi ideor dhe sipas nevojës edhe real
mundëson shtimin gradual të informatave relevante. Kriminalistët janë ata të
cilët i ballafaqojnë argumentet kundërthënëse në mënyrë që kështu t’i
zbulojnë informatat e pasakta. Zbulimi kriminalistik përcillet edhe me
konkluzionin apo përfundimin kriminalistik. Ky është vlerësimi konsekuent i
fondit ekzistues të informatave përmes prizmit të rregullave të shkencës së
kriminalistikës. Për këtë sinonim është obligimi kriminalistik.
Gjatë procedurës kriminalistike kriminalistët gjithmonë duhet të kenë
kujdes për mundësinë e paraqitjes së gabimeve solicistike. Këto janë dukuri
sipas të cilave të gjitha faktet e jashtme depërtojnë në vetëdijen e njerëzve
përmes shqisave të tyre, kurse gabimet lindin për shkak të kufizimit të shqisave
të cilat e kufizojnë njohjen dhe përvojat. Kufizimeve të tilla prandaj u
nënshtrohen si kriminalistët ashtu edhe dëshmitarët, viktimat dhe të
dyshuarit.
Për zbatimin e suksesshëm të procedurës kriminalistike nga kriminalistik
kërkohet shkathtësi. Kjo nënkupton një tërësi të koordinuar dhe mirë të
organizuar të aktiviteteve mendore dhe fizike të cilat janë të lidhura për
ndonjë objekt apo për ndonjë informatë tjetër në dispozicion që ka të bëjë me
sqarimin apo ndriçimin e veprës penale. Shkathtësia ndërtohet gradualisht
gjatë përsëritjes, mësimit apo me përvojë. Ajo paraqet një varg dhe çdo pjesë e
saj varet nga vargu paraprak dhe ndikon në vargun vijues. Shkathtësitë në
esencë ndahen në shkathtësi perceptuese ‐ motorike, manuale, intelektuale,
sociale etj. Varësisht nga konteksti apo nga aspekti më i rëndësishëm i tërësisë
së shkathtësisë konkrete.
Në kuadër të metodikës së hulumtimit të disa kategorive të veprave
penale duhet dalluar sidomos nocionin “mënyrë kriminalistike‐taktike”. Kjo
është mënyra më racionale dhe më efikase e kryerjes së veprimeve operative
taktike dhe procedurale të cilat sipas mendimit të organit të procedurës më së
tepërmi i përgjigjen situatës konkrete ‐ operative taktike dhe taktike‐
Kriminalistika 53
procedurale dhe të cilën organi i procedurës e zgjedh nga arsenali i taktikës
kriminalistike. Në shkencën e kriminalistikës flitet edhe për lirinë e zgjedhjes së
mënyrës kriminalistike‐taktike nga ana e organit të procedurës. Kjo “liri” do të
thotë obligim i organit të procedurës që ta zgjedhë për situatën konkrete
taktike edhe mënyrën më të përshtatshme kriminalistike‐taktike. Mënyrat
taktike mbështeten në rezultatet dhe njohuritë logjike, psikologjike dhe në
punën e organizuar shkencore. Karakterin dhe përmbajtjen e mënyrës taktike e
kushtëzon dhe e përcakton apo e dikton situata konkrete operative apo
procedurale. Situatat e tilla janë shumë shpesh plastike dhe fluide dhe
vazhdimisht ndryshojnë gjë që kërkon edhe taktika përherë të reja dhe të
ndryshme dhe mënyra të ndryshme taktike në kuadër të një procedure.
Procedura kriminalistike është e gërshetuar me një varg verifikimesh kriminale.
Kështu dallohen verifikimet të cilat zhvillohen me iniciativë personale të
organit të procedurës dhe ato të cilat zhvillohen sipas kërkesës së organit
tjetër kompetent. Objekti i verifikimit mund të jenë personat, objektet, vendet,
marrëdhëniet, kushtet, rrethanat, etj. Sipas mënyrës së zhvillimit të
verifikimeve ato mund të jenë publike, të hapura dhe të fshehta ‐ konspirative.
Përfundimi i procedurës kriminalistike në esencë paraqitet në dy forma.
E para, kur në mënyrë të pakontestueshme është konstatuar apo vërtetuar se
ekziston vepra penale dhe kryesi i saj dhe e dyta kur është i pamundur
vazhdimi i mëtejmë i ndjekjes penale për shkak se janë shteruar të gjitha
mundësitë e ndriçimit të mëtejmë dhe shpjegimit të gjendjes faktike
gjegjësisht atëherë kur me vazhdimin e procedurës kriminalistike nuk fitohet
asgjë, madje as minimumi i suksesit, sepse nuk ka gjasë që të sigurohet qasje
ndaj kryesit sepse është vërtetuar se nuk është fjala për vepër penale ose nëse
ekzistojnë pengesat për zbatimin e sanksioneve penale siç është imuniteti,
pamundësia e qasjes, etj.
8. SHFRYTËZIMI I METODËS INDICIALE
NË ARGUMENTIMIN E VEPRAVE PENALE

Në punën e përditshme operative personat e autorizuar zyrtarë zbulojnë
një varg të tërë të informatave operative me karakter indicial ‐ provat jo
formale indiciale të cilat zakonisht në punën e mëtejme shërbejnë si
udhërrëfyes i llojit të vet. Indicet ose bazat e dyshimit (indicium ‐ shenjë)26 ‐
bazat e dyshimit janë fakte dhe rrethana të cilat më shumë ose më pak
tregojnë për ekzistimin e veprës penale dhe për lidhjen e afërt apo të largët të
veprave me ndonjë person i cili në mënyrë direkte si kryerës, ose indirekte
është i lidhur për veprën (D. Modly, N. Korajlic, 2002 / 168; V. Kovaçeviq
2003/113).
Ato në përpunimin kriminalistik janë udhërrëfyes i domosdoshëm dhe
mjet në bazë të së cilit me një siguri më të vogël apo më të madhe mund të
përfundohet se fjala është për veprën e caktuar penale dhe se personi i
caktuar do të mund të ishte kryerës i saj ose i veprës tjetër penale. Përveç
kësaj indicet e kombinuara me të tjerat, me provat direkte e plotësojnë
materialin argumentues, prandaj së andejmi nuk është e rastit që policia
kriminalistike një pjesë të madhe të aktiviteteve e mbështet pikërisht në
mbledhjen e informatave operative.
Nocioni i indices në të drejtën procedurale penale dhe në kriminalistikë nuk
është i njëjtë. Indice në procedurë është fakti i cili vërtetohet se me ndihmën e saj
si provë do të mund të konstatohej fakti tjetër. Te indicet në kriminalistikë hynë të
gjitha faktet argumentuese (indicet në kuptimin procedural), por edhe rrethanat e
tjera të cilat kriminalistika i merr si indice. Një numër i madh i indiceve siç është
poligrami, shënimet operative për vetitë e karakterit të dyshuarit, deklaratat në
bisedën informative, nuk mund të shfrytëzohen si prova në procedurën penale.
Ato pra, mund të jenë fakte argumentuese, por në kuptimin kriminalistik janë
indice. B. Pavishiq, 200/70). Për përkufizimin e nocionit indice dhe forcës
argumentuese të saj është e rëndësishme lidhja e cila vendoset midis indicesh dhe
faktit kryesor. Te indicet kjo lidhje ka rëndësi të shumëfishtë, sepse ofron
mundësinë që të kërkohet interpretim i ndryshëm, gjegjësisht të ketë më shumë
kuptime të mundshme. Kjo do të thotë se organi i procedurës duhet të planifikojë
shumë versione për kuptimin e mundshëm të kësaj lidhjeje derisa të konstatohet e

26
Turqizëm i pranuar edhe nga gjuha boshnjake si „isharet“.
Kriminalistika 123
vërteta, kuptimi komplet. Po shohim se indicet janë provat të tërthorta te të cilat
është e nevojshme të konstatohet dhe të verifikohet saktësia dhe besueshmëria e
argumentimit. Te provat e drejtpërdrejta me vërtetimin e saktësisë dhe
besueshmërisë procesi i argumentimit përfundohet. Te provat indiciale është e
domosdoshme edhe faza e dytë e orientuar në vërtetimin e një kuptimi të vërtetë
të lidhjes së kësaj prove dhe faktit kryesor nga shumë lidhje të mundshme.
Nga sa u tha shihet qartë se faktet indiciale mund të vlerësohen vetëm si
të mundshme, që do të thotë se lidhja e tyre ekziston me objektin e
argumentimit si e supozuar (e besueshme, e mundshme).27 Vetëm kur të
ndërtohet sistemi i indices i cili do t’i përjashtojë versionet për lidhjen e rastit
midis fakteve indicale dhe objekteve të argumentimit, bie autenticiteti. Shumë
vepra, sidomos ato të rënda penale kryhen fshehtë, ashtu që askush nuk e ka
vërejtur kryerësin. Për këtë arsyeje prokurorët dhe kriminalistët në rastet e
tilla orientohen vetëm në mbledhjen dhe shfrytëzimin e indiceve për ta
vërtetuar ekzistimin e veprës penale dhe për ta gjetur dhe zbuluar kryerësin.
Ky aktivitet është i drejtuar në dy burime themelore: informatat operative të
burimeve personale28 dhe informatat operative nga burimet reale.29
Mirëpo, deri te indicet arrihet në mënyra të ndryshme dhe nga burimet
e ndryshme (Vodineliç. V; Aleksiq. ZH/ 1990 ‐ 185).
1. MËNYRAT:
¾ Me bisedë,
¾ Me përcjelljen edhe të masave tjera operative ‐ taktike,
¾ Me shikimin e vendit të ngjarjes,
¾ Kontrollin e trupit dhe rrobat e të dyshuarit si dhe me
eksperimentin hetimor,
¾ Me bastisjen e banesës, hapësirës së lirë dhe personave,
¾ Me ekspertizë,
¾ Me marrjen në pyetje të dëshmitarëve,
¾ Me marrjen në pyetje të të dyshuarit, etj.

27
Sipas B. Pavishiq, Puna me indicie është e ndërlikuar dhe përbëhet nga shumë tërësi. Ato
tërësi bëhen sukcesivisht, kurse më rrallë paralelisht. Zakonisht përbëhen nga: 1. zbulimi, 2.
krahasimi, 3. interpretimi dhe 4. krahasimi i indiceve (Pavišić B; 2002; 79‐80.)
28
Informatat operative të natyrës personale i përmbajnë deklaratat e personave dhe më së
shpeshti janë joformale. Personat e tillë zakonisht janë dëshmitarë ose të dyshuar
presumptiv ose edhe të gjithë personat e tjerë që kanë çfarëdo njohurish për veprën penale
dhe kryesin.
29
Informatat operative të natyrës reale i përmbajnë gjurmët e gjetura dhe objektet që kanë
lidhje me veprën e kryer penale dhe këto për kriminalistikën janë relevante. Këto janë prova
të vërteta që nuk kërkojnë interpretim profesional por mund t'i shfrytëzojë organi për
nevojat e procedurës në bazë të njohurive dhe përvojave të veta. Një pjesë e indiceve të
karakterit material kërkojnë ekspertizë paraprake prandaj paraqiten si objekt ekspertize.
2. BURIMET:
¾ Personat,
¾ Gjurmët dhe objektet,
¾ Dokumentet,
¾ Regjistrimet teknike.
Kriminalistika dallon indicet të cilat na orientojnë në ekzistimin e veprës
penale, në formën e fajësisë, në rrethanat lehtësuese dhe vështirësuese, në
ato të cilat tregojnë për personalitetin e kryerësit ose pjesëmarrësit, viktimës
dhe mundësojnë identifikimin e tyre. Ato janë element i rëndësishëm te
vendosja e diagnozës diferenciale kriminalistike, pra, në bazë të indiceve
vërtetohen faktet dhe rrethanat e rëndësishme për ndriçimin e veprës penale.
“mirëpo, vlera e tyre argumentuese është shumë e kontestueshme. Metoda
indiciale e argumentimit është zbatuar edhe në të kaluarën dhe sipas rregullit
ka sjellë deri te mashtrimi i gjykatave. Prandaj rëndësia e indiceve është shumë
më e madhe në fazën e zbulimit të veprave penale dhe kryerësve të tyre,
gjegjësisht indicet gjenden në themelin e çdo prove apo gjendjeje faktike”.
Krivokapiq, V 1984/ 120). Ndërkaq, në botë, gjithnjë e më të shpeshta, sidomos
në vendet ku është sistemi “anglosakson”, argumentimi sidomos i veprave të
rënda penale është pothuajse i pamundshëm pa argumentimin indicial, që për
mendimin tonë, sidomos kur janë në pyetje veprat penale të terrorizmit apo
kriminalitetit të organizuar është pothuaj e pamundur. Prandaj nuk do të ishte
keq që të nxirret një ligj i posaçëm për luftën kundër terrorizmit dhe një pjese
të kriminalitetit të organizuar, që metoda indiciale e argumentimit të pranohet
si njëra nga të mundshmet.30

8.1. Klasifikimi i indiceve

Në praktikën kriminalistike indicet ndahen sipas kritereve të ndryshme.
Nga pikëpamja jonë është e rëndësishme ndarja e tyre sipas veprës penale dhe
kryesit të saj, gjegjësisht indicet të cilat kanë të bëjnë me veprën penale dhe
ato që kanë të bëjnë me kryesin. Sipas Krivokapiqit (2005‐105), “përcaktimi i
indiceve të cilat kanë të bëjnë me veprën penale në masë të madhe varet nga
pasojat e veprës penale dhe manifestimi i tyre në botën e jashtme. Duke pasur
parasysh se ekzistojnë vepra penale të llojllojshme si ato pasojat e të cilave

30
Edhe pse indicet si prova e kanë anën e dobët dhe mundësojnë vërtetimin e fakteve
tërthorazi, fjala është për provat pjesërisht pak a shumë të ndërlikuara, e kanë edhe anën e
tyre të mirë sepse janë objektive dhe të bazuara në fakte. Ato zhvillohen me deduksion nga
faktet e njohura. Në fakt fjala është për provat me strukturë dhe natyrë të ndërlikuar, fluide
dhe gjithmonë të shumëfishta, reciprokisht të lidhura me shumësi faktesh të tjera të
ngjarjeve konkrete dhe një varg rrethanash të veprës konkrete penale. (Korajlić N; 2003;
251.)
Kriminalistika 125
janë latente gjegjësisht të cilat në botën e jashtme janë të padukshme ashtu
edhe ato të cilat duken drejtpërsëdrejti. Në anën tjetër, disa faza të veprës
penale duke filluar nga aktet përgatitore deri te lindja e pasojave pak a shumë
janë indikative, prandaj vetvetiu organet e zbulimit më lehtë ose më vështirë i
kuptojnë”. Gjithashtu indicet mund të ndahen edhe sipas elementeve
themelore të veprës penale: vendit, kohës, mënyrës së kryerjes. Ato mund të
paraqiten para kryerjes së veprës penale, në kohën e kryerjes së veprës penale
ose pas kryerjes së veprës penale. Për nga përmbajtja indicet mund të jenë
personale dhe reale, materiale dhe psikologjike, shkakore dhe me pasojë. Sipas
rëndësisë mund të jenë primare dhe sekondare, të përgjithshme dhe të
veçanta, të mundshme dhe të vërteta. Indicet kryesore tregojnë për elementet
themelore të qenies së veprës penale dhe personalitetin e kryesit, kurse ato
sekondare kanë të bëjnë me rrethanat lehtësuese dhe vështirësuese, formën e
fajësisë etj. Indicet e përgjithshme dallohen për nga përcaktimi më i madh dhe
paraqiten te shumica e veprave penale kurse të veçantat vetëm te disa.
Kualifikimit paraprak i takon ndarja e cila indicet i sistemon varësisht nga
natyra e tyre në materiale (janë të lidhura me anën materiale të veprës dhe
kryesit) dhe psikologjike (janë të lidhura për anën e brendshme psikike të
personalitetit të kryesit).

Sipas kohës së lindjes së tyre ato ndahen në:
a) Në ato të para kryerjes së veprës penale (aftësia morale për kryerjen
e veprës penale; motivi i veprës si indice; shfaqja e vullnetit për kryerje të
veprës penale; sjellja e dyshimtë si indice; sjellja e keqe, shoqërimi me persona
me famë të keqe, mënyra e pasigurt e jetesës; vagabondizmi, shpërnguljet e
vazhdueshme, ndryshimi i shpeshtë i profesioneve, etj.; dënimet e
mëhershme;31 vetitë trupore dhe shpirtërore të cilat janë të përshtatshme për
kryerjen e veprës, njohuritë, aftësitë, përvojat mjeshtërore, shkathtësitë dhe
shprehitë; njohja e rrethanave të caktuara të cilat nuk u janë të njohura të
gjithëve ose mosnjohja e rrethanave të caktuara të cilat ishte dashur të jenë të
njohura).

31
Gjykimi i mëparshëm paraqitet si indice nëse është fjala për vepër të njëjtë apo të ngjashme
që është kryer me paramendim, sidomos nëse veprat e mëparshme tregojnë se personi i
dënuar ka prirje për kryerjen e veprave penale. Në disa raste edhe kundërvajtjet mund të
shërbejnë si indice në raport me veprat penale sidomos nëse kundërvajtja e mëparshme dhe
vepra penale e re kanë ngjashmëri. Verifikimi i evidencave penale dhe kundërvajtëse për çdo
të dyshuar nuk është vetëm nevojë lidhur me këtë por ajo është edhe domosdo për ta
zbuluar kryesin e mundshëm të veprës penale.
b) Gjatë kryerjes së veprës penale (prania në vendin e ngjarjes;32
posedimi i mjeteve, veglave dhe armëve të kryerjes së veprës penale; vetitë e
caktuara shpirtërore dhe fizike,33 njohuria, aftësitë, përvojat e mjeshtërisë;
karakteri si indice i personalitetit; njohja e rrethanave të caktuara të cilat nuk i
njohin të gjithë ose mosnjohja e rrethanave të caktuara të cilat ishte dashur të
jenë të njohura;34 motivi i veprës penale; pjesëmarrja në kryerjen e veprës
penale, mënyra e kryerjes së veprës35 etj.).
c) Pas kryerjes së veprës penale (gjurmët e veprës penale te kryesi,
pjesëmarrja në vepër penale; përfitimi nga vepra (pasojat materiale të veprës
penale); ndikimi psikik i veprës penale te kryesi; indicet sipas sjelljes së
dyshimtë; indicet sipas arsyetimit të dobët (dëshmitë kontradiktore, alibia e
rrejshme, etj.36).

32
Prezenca në vendin e veprës penale gjatë kryerjes së veprës penale ose para dhe pas veprës
padyshim është indicia më e madhe që tregon për kryesin, gjegjësisht për rrethin e
mundshëm të kryesit të veprës penale. Vlera e kësaj indice në rend të parë varet nga
arsyetimi bindës dhe shpjegimi që jepet lidhur me prezencën në vendin e ngjarjes dhe nga
rezultati i verifikimit të arsyetimeve të cekura. Të konstatohen dhe verifikohen personat e
pranishëm në vendin e ngjarjes, koha nuk është aspak punë e lehtë. Duhet kushtuar
vëmendje dhe atë jo vetëm me rastin e sigurimit të vendit të ngjarjes gjatë shikimit. Kjo
është imperativ i tërë përpunimit kriminalistik, sepse mbledhja e provave dhe informatave
duhet të rezultojë me njohurinë jo vetëm kush ka qenë në vendin e ngjarjes por edhe pse ka
qenë, koha e saktë e ardhjes, qëndrimi dhe shkuarja nga vendi i ngjarjes si dhe rrethanat e
tjera lidhur me situatën konkrete.
33
Mënyra e kryerjes së veprës penale, bashkimi i gjurmëve dhe rrethanave të tjera të kryerjes së
veprës shumë shpesh japin bazë për përfundim lidhur me vetitë fizike, profesionin,
shkathtësitë dhe shprehitë e kryesit të veprës penale. Kështu p.sh. udhërrëfyes për
ngushtimin e rrethit të kryesve të mundshëm janë gjurmët p.sh: të ngjitjes nëpër mur, pesha
më e vogël trupore, hedhja e cigares, mënyra specifike e vendosjes së eksplozivit, etj.
34
Kjo indice udhëzon se kryesin së pari duhet kërkuar në rrethin e afërt të të dëmtuarit ose të
objektit të sulmuar ose në rrethin e shokëve ose vizitorëve. Kështu p.sh: nëse me rastin e
vjedhjes me thyerje të banesës kryesi nuk i ka çrregulluar orenditë dhe kërkuar sendet e
vlefshme i ka vjedhur nga një vend i fshehur mund të përfundohet se i ka njohur rrethanat
më herët.
35
Kriminelët profesionalë e kanë mënyrën e vet të kryerjes së veprës penale të cilën e kanë
përsosur gjatë karrierës së tyre kriminale. Ata janë të specializuar për një mënyrë të caktuar
të punës që u duket më e suksesshmja, prandaj edhe rrallë e ndërrojnë. Në përputhje me
këtë edhe policia i ka formuar evidencat „Modus Operandi Sistem ‐ MOS“ ku janë klasifikuar
disa mënyra të kryerjes së veprave penale dhe aty janë regjistruar të gjithë personat e tillë.
36
Alibi në lat. nënkupton „në vendin tjetër”. Në praktikë kjo është dëshmi që e ofron i dyshuari
apo i akuzuari lidhur me mospraninë e tij në kohën dhe në vendin e ngjarjes. Qëllimi i
dhënies së alibisë së rrejshme është fshehja e ndonjë vepre tjetër penale, kundërvajtje ose
ndonjë vepër e palejueshme. Mirëpo, kur konstatohet saktë se i dyshuari në kohën kritike ka
qenë në vendin e ngjarjes edhe pse jep alibi të rrejshme, shtohet indicia dhe në kombinim
me provat e tjera orienton në provën materiale. Këto faktikisht bashkohen dhe lidhin dy
indice: prania në vendin e ngjarjes në kohën kritike dhe alibia e rrejshme.
Kriminalistika 127
Mbledhja e indiceve fillon me zbulimin e planifikuar të tyre. Zbulimi dhe
analiza e indiceve përfshin komponentin real dhe ideor. Puna vazhdohet me
analizën; vendosjen e raportit me indicet e tjera dhe me vlerësimin e
rezultateve të njohurive të cilat pasojnë nga analiza dhe sinteza e indiceve të
vërtetuara. Fazat e tjera përbëhen nga veprimtaria ideore. Me indicet janë të
rëndësishme në procesin ideor dhe indicial tri metoda të punës. Ato janë:
metoda e eliminimit,37 metoda e difundimit38 dhe metoda e akumulimit.39
Në hetimin konkret me rastin e përdorimit të disa indiceve është e
dobishme të shfrytëzohen që të tri metodat sepse me atë fitohet rezultati më i
mirë, kurse mbledhja e indiceve dhe puna me to në kriminalistikë është rregull.
Ky është një proces i vështirë, detaj i hollësishëm gjithëpërfshirës dhe afatgjatë
(Korajlic. N; 2003/425‐426).
Kemi vërejtur se indicet klasifikohen dhe ndahen sipas kritereve, por për
praktikën kriminalistike shumë kriminalistë theksojnë rëndësinë e madhe të
disa indiceve operative40 siç janë:

a) Mënyra e kryerjes së veprës penale si indice
Duke ndërmarrë aktivitete të ndryshme kriminale shumica e kryesve pas
vetës lënë gjurmë të cilat mund të manifestohen sipas objektit të sulmit,
vendit, kohës, mjeteve dhe veprimeve të ndërmarra në fazën përgatitore, gjatë
kryerjes së veprës dhe pas saj. Nëse vërtetohet se ekzistojnë rrethana specifike
që tregojnë për elementet e cekura, është mundësi e madhe që prej tyre të
rezultojë baza e dyshimit për ndërlidhjen e veprave të kryera, gjegjësisht për
rrethanat se i ka kryer i njëjti person, gjegjësisht i njëjti grup. Në punën
operative me atë rast fillohet nga kryesit e njohur të cilët janë në evidenca
kriminalistike të futur pikërisht për shkak të shfaqjes së veçorive të tilla në
kryerjen e veprave penale kurse faktikisht kanë qenë në mundësi ta kryejnë
edhe veprën e re penale. Gjithashtu kapja në befasi e kryesit në flagrancë,
gjegjësisht zbulimi i tij në një mënyrë tjetër paraqet bazë për ndërlidhjen e tij
për vepra të tjera të pandriçuara penale, të cilat janë kryer në të njëjtën
mënyrë si dhe për veprën për të cilën është i privuar nga liria.

37
Metoda e eliminimit bazohet në raportin e përjashtimit, nënshtrimit njërës apo shumë
dukurive.
38
Metoda e difundimit bazohet në faktet negative, para së gjithash në mungesën e rrethanave
të pritura (gjurmët e pashmangshme).
39
Metoda e akumulimit të provave bazohet në drejtimin argumentues të indiceve të ndryshme
të pavarura, me ç’rast është e rëndësishme lidhja reciproke e indiceve të ndryshme në
raport me faktin e njëjtë.
40
Për punimin tonë do të shërbehemi me disa indice operative të cilat i ka dhënë Prof.
Krivokapić V. i Korajlić N. (Krivokapić V; 2005; 107‐113, Korajlić N; 2006;427‐433.)
b) Mjetet e kryerjes së veprës penale si indice
Në llojin dhe karakteristikat e mjeteve të kryerjes së veprës penale mund
të dëfton edhe mënyra e kryerjes së veprës penale, gjurmët e gjetura dhe
pjesët e mjeteve të përdorura, por edhe dëshmitë e dëshmitarëve të
drejtpërdrejtë të dëmtuarve, të viktimës dhe të tjerëve. Pas përcaktimit të
përkatësisë grupore të mjeteve të shfrytëzuara është me rëndësi ndër të tjera
të gjejmë përgjigje në pyetjet në vijim: çfarë janë ato mjete, a e është e
nevojshme profesion i posaçëm për përdorimin e tyre, kush i prodhon ato apo i
shet, kush i ka poseduar ose ende i posedon, kush ka pasur qasje në to, a i
posedon i dyshuari, etj.
Mjetet për të cilat supozohet, ose pak a shumë është e ditur se janë
përdorur për kryerjen e veprës penale, mund të gjenden me rastin e shikimit të
vendit të ngjarjes, me anë të kontrollit dhe bastisjes, me shfrytëzimin e qenit
zyrtar, në bazë të dëshmive lidhur me atë se ku gjenden, kujt i janë shitur ose
dhënë, ku janë hedhur apo shkatërruar. Pas gjetjes së mjeteve të tilla është e
domosdoshme që të vërtetohet si vijon: pasojat e veprës së kryer a ka mundur
të shkaktohen me mjetet që janë gjetur; a janë gjetur mjetet për nga përbërja
kimike dhe karakteristikat tjera identike me materialin e gjetur në vendin e
ngjarjes; gjurmët në vendin e ngjarjes a janë shkaktuar nga mjetet e gjetura; në
mjetin e gjetur apo ambalazhin e tij a ka gjurmë nga vendi i ngjarjes dhe të
kryesit të veprës; a është e mundur përputhja me pjesët e objektit të gjetur në
vendin e ngjarjes; dëshmitarët e drejtpërdrejtë a mund ta njohin dhe ta
identifikojnë mjetin e përdorur.
Në bazë të mjeteve të gjetura të kryerjes së veprës penale nuk bën të
përfundohet lehtë për identitetin e kryesit, meqenëse kryesit mund t’i
përdorin edhe mjetet të cilat nuk janë pronë e tyre dhe as në posedim të
përhershëm dhe nuk kanë posedues të njohur (janë marrë tinëzisht), prandaj
edhe lihen me qëllim në vendin e ngjarjes ose futen me qëllim të fingimit. Në
punën e ndriçimit të veprës penale përveç mjeteve të kryerjes mund të
gjenden edhe objekte të tjera të cilat mund të tregojnë për besëtytninë e
kryesit, përkatësinë e tij të profesionit të caktuar, si dhe për karakteristikat
etnike dhe mikrogjeografike të regjionit nga i cili ai vjen, etj.

c) Sjellja e dyshimtë (si indice) e personit të caktuar
Sjellja e dyshimtë që paraqitet si pasojë e ngarkesës psikike të kryesit e
shkaktuar nga vepra penale (për shkak të vetëdijes për veprën, ndjenjës së
fajësisë dhe frikës nga zbulimi, gjykimit të rrethit dhe dënimit) nuk
manifestohet në të njëjtën masë dhe në të njëjtën mënyrë te të gjithë
personat. Deri te shfaqja e vogël apo madje edhe mungesa e plotë e sjelljes së
dyshimtë e kryesit të veprës penale shfaqet shpesh edhe për shkak se ai ka
Kriminalistika 129
sistem krejtësisht tjetër të vlerave nga ai që është i njohur në shoqërinë e
caktuar. Rasti i tillë zakonisht është me kryesin e veprës penale nëse ai ka
realizuar një përfitim të caktuar, e ka zgjedhur problemin shumëvjeçar, ka
realizuar ndonjë qëllim madhor, etj.
Kryesi i veprës mund të tërheqë vëmendjen ndër të tjera edhe: me
arrati; duke u fshehur; me ndërrimin e shpeshtë të adresës së banimit; me
bartjen e dokumenteve të rrejshme; me ndryshimin e pamjes fizike, nofkës dhe
shprehive (duke kërkuar ngushëllim në alkool, duke shpenzuar tepër të holla
në lojëra fati dhe bixhoz, etj.); duke shfrytëzuar shenja besëtytnie; duke u
kthyer në vendin e ngjarjes; duke u paraqitur vetë kinse për kryerjen e veprës
së lehtë penale; me marrëveshje të fshehtë me të dyshuarit e tjerë; duke
kërkuar blerësin për mall të caktuar; duke paraqitur veprën penale të finguar;
me futjen e gjurmëve të rrejshme; me shkrimin e letrave anonime në të cilat
shkruan për gjoja motivet e kryerjes së veprës dhe kryesit; me interesimin e
tepruar për rezultate dhe për drejtimin e veprimit të organeve të zbulimit
(qysh në momentin e sigurimit të vendit të ngjarjes dhe të shikimit të tij) për
paraqitjen e dëshmitarëve dhe për atë për çka ata kanë folur; për nevojën e
madhe që të flasë për ngjarjen (madje edhe atëherë kur të tjerët, duke e
konsideruar të zgjidhur e kanë harruar atë); me mos përgjigje në thirrje dhe
shmangie nga takimi me policinë; me ankesa të tepërta apo simulim të
sëmundjes dhe të gjendjes emocionale me rastin e intervistimit; me qëndrime
rezistuese dhe me arsyetime të dobëta gjatë bisedës informative; me përpjekje
që gjatë bisedës të kuptojë mendimin definitiv të policisë për ngjarjen; me
ofrimin e alibisë për kohën e caktuar (edhe përkundër faktit se me rastin e
ndriçimit të ngjarjes nuk është precizuar koha e kryerjes, gjegjësisht nuk është
e ditur për të tjerët); me paraqitjen e hollësive të pakujdesshme të cilat kanë
mundur të jenë të njohura vetëm për pjesëmarrësin e veprës. Në fund duhet
treguar edhe atë se udhëtimet e shpeshta të personave pa ndonjë arsye të
qartë paraqesin sjellje të dyshimtë e cila nuk do të thotë se është pasojë
psikomotorike e shqetësimit të kryesit, por kusht i rëndësishëm i kryerjes së
suksesshme të disa veprave penale (mashtrimet, tregtia ilegale dhe
kontrabanda, hajnitë ose vjedhjet e dhunshme me thyerje, banditizmat,
shpërndarja e parave të falsifikuara, spiunazhi, etj.).

d) Karakteri i kryesit (si indice)
Karakteri është karakteristikë psikofizike e personalitetit i cili në pajtim
me parimet adekuate rregullative duhet t’i kontrollojë reagimet e njeriut, për
çka paraqitet si indice e rëndësishme orientuese eliminuese. Vepra e kryer pak
a shumë mund të jetë edhe tregues i personalitetit të kryesit (brutaliteti,
mizoria, sadizmi, perfiditeti, perverziteti, dinakëria, indiferenca, luhatja, etj.).
Kjo rrethanë është shumë e rëndësishme me rastin e zbulimit dhe ndriçimit të
veprave penale të cilat ndodhin rrallë, me ç’rast objekti i sulmit, vendi, koha,
mënyra dhe mjetet e kryerjes tregojnë specifika të caktuara. Në situata të tilla
zakonisht është më e rëndësishme të jepet përgjigje e drejtë në pyetjen; kush
ka qenë në gjendje ta kryejë veprën penale në fjalë? Prandaj është e
nevojshme të kihet kujdes që vepra e kryer penale mund të jetë edhe në
kundërshtim me karakterin e përgjithshëm të personalitetit dhe të sjelljes së
mëparshme të personit. Kjo sidomos është e rëndësishme me rastin kur
kryerja e veprës është përcjellë me koincidencë të rrethanave të pazakonshme.
Në anën tjetër kryerja e veprave të mira dhe sjellja korrekte mund të jetë
vetëm mbulesë pas të cilit dikush mund ta fshehë personalitetin e tij të vërtetë
dhe veprimin e fshehtë kriminal.

e) Vetitë fizike të kryesit (si indice)
Faktet që tregojnë për vetitë trupore të kryesit (gjinia, përshkrimi
personal, gjestikulacioni specifik dhe ecja, ngjyra dhe format e tjera të zërit)
mund të jenë të përcaktuara në bazë të mënyrës së kryerjes së veprës penale
(vrasja me asfiksi), objekti (sidomos veshmbathja) dhe gjurmët e gjetura në
vendin e ngjarjes, dëshmitë e marra nga dëshmitarët, viktima, i dëmtuari ose
personi tjetër, si dhe në bazë të rrethanave të tjera relevante (pesha e madhe
e objektit të marrë, gavra e vogël në murin e thyer, etj.).

f) Prania në vendin e ngjarjes si indice
Konstatimi i pranisë në vendin e ngjarjes paraqet bazë për dyshim. Kjo
rrethanë mund të konstatohet nëse policia e ka hasur personin në vendin e
ngjarjes, përmes objekteve dhe gjurmëve të cilat ai i ka lënë në vendin e
ngjarjes, gjegjësisht atyre që rezultojnë nga vendi i ngjarjes, por janë gjetur tek
ai, me ndihmën e informatave të marra nga qytetarët, në bazë të njohjes së
gjendjes së zakonshme në vendin e caktuar dhe me anë të shfrytëzimit të qenit
zyrtar. Në punën operative të planifikimit në bazë të këtyre indiceve duhet
kujdes i madh duke pasur parasysh mundësinë e kamuflimit të gjurmëve dhe
objekteve (me qëllim të orientimit në personin e gabuar, pastaj duhet pasur
kujdes për gabimet në perceptim, për subjektivitetin e dhënies së dëshmisë etj.
Në anën tjetër, prania në vendin e ngjarjes mund të konstatohet jo vetëm në
bazë të rrethanave që lidhen për kohën e kryerjes por edhe për periudhën
paraprake, gjegjësisht që i ka parapri kryerjes së veprës.

g) Posedimi dhe shpërndarja e objekteve të veprës penale si indice
Nëse me rastin e ndërmarrjes së masave dhe aktiviteteve gjegjëse është
gjetur te personi objekti për të cilin dihet apo supozohet se është marrë për
Kriminalistika 131
kryerjen e veprës penale, atëherë ajo paraqet indice të rëndësishme për
lidhjen e poseduesit të objektit me veprën e kryer penale. Në rastin e tillë
duhet vërtetuar së pari se nga cila vepër penale rrjedhin ato objekte e pastaj
edhe rrethanat në të cilat ka ardhur ai objekt në posedim të personit tek i cili
është gjetur (me prodhim të paautorizuar, me marrje kundërligjore, tinëzisht,
me fshehje, me marrje për meremetim, me marrje si dhuratë).

h) Pasurimi i pabazë dhe shpenzimi irracional i të hollave si indice
Pasurimi i shpejtë dhe shpenzimi i tepruar i të hollave mund të shërbejë
si bazë për supozim të veprimtarisë kriminale të personit nëse ai nuk ka ose
nuk ka pasur të ardhura të mira, të përhershme ose të kohëpaskohshme as
burim legal. Vetë karakteri i kësaj indice tregon për personin konkret si kryes të
veprës penale nga grupi i veprave me të cilat nxirret përfitimi pasuror
kundërligjor dhe nëse ekzistojnë edhe indice të tjera që tregojnë për personin
e njëjtë, atëherë mund të flitet edhe për veprën konkrete penale. Më së
shpeshti këto janë vepra penale nga fusha e kriminalitetit pasuror, por mund të
jetë edhe për veprat e tjera penale me kryerjen e të cilave nxirret përfitim
pasuror, siç janë format e ndryshme të falsifikimeve, tregtia e palejueshme,
marrja e mitos, vepra penale kundër jetës dhe integritetit fizik, spiunazhi, etj.

i) Shfaqja e vullnetit për kryerje të veprës penale si indice
Kjo indice mund të manifestohet me një varg sjelljesh që para së gjithash
paraqesin pasojën e shqetësimit dhe neurozës së shkaktuar pas nxjerrjes së
vendimit për kryerjen e veprës penale si dhe përpjekjet e kryesit të ardhshëm
për krijimin e kushteve optimale për nxjerrjen e vendimit për zgjedhjen e
objektit të sulmuar, vendin dhe kohën kur do të kryhet vepra, mjetet e
nevojshme që do të shfrytëzohen me atë rast, angazhimin e pjesëmarrësve
nëse janë të nevojshëm si dhe masat që duhet të pamundësojnë zbulimin e saj,
gjegjësisht privimin nga liria.
Kjo indice mund të shfaqet me përgatitjen për kryerjen ose planifikimin
e veprës (vrojtimin e objektit, me fotografimin e objektit, me skica dhe
vizatime të objektit i cili dëshirohet të sulmohet, me përcjelljen e viktimës, me
mbledhjen e informatave nga mjetet e informimit, me marrjen e mjeteve për
kryerje siç janë veglat, maskat, mjetet e transportit dhe lidhjeve, për ushtrime
fizike, me qëllim të ngritjes së fuqisë dhe arritjes së kondicionit, ndryshimin e
pamjes, etj.); me përgatitjen e alibisë; me furnizim me dokumente të rrejshme
(sidomos kur thuhet: gjysmën e të hollave menjëherë kurse gjysmën tjetër pas
kryerjes së punës); me informim për personat që do të mund t’u sigurojnë
strehimin, ose fshehjen e objekteve të cilat janë përdorur për kryerjen e
veprës; me interesim për blerësit potencialë, me kërcënim verbal ose real se
do të kryhet vepra penale (këtu duhet pasur kujdes për mundësitë e ndryshme
të keqpërdorimeve të cilave mund t’u qaset kryesi, p.sh. ashtu që për kryerjen
e veprës penale ta shfrytëzojë mjetin e personit i cili është kërcënuar, ta lë
objektin e tij në vendin e ngjarjes, ta kryejë veprën në atë mënyrë që motivi i
finguar i kryerjes tregon për personin i cili është kërcënuar, etj.); me forma të
ndryshme të sjelljes së dyshimtë (p.sh. me bartjen e dokumenteve të rrejshme,
bredhjen pa qëllim). Mënyrat e cekura të shfaqjes së vullnetit për kryerje të
veprës penale nëse për to kuptohet para se të ndodhë vepra penale, atëherë
trajtohen si shenja paralajmërimi (këto zbulohen me veprimtarinë
kriminalistike informative), kurse pas realizimit të tyre tregojnë për kryesin e
mundshëm.

j) Njohuritë profesionale dhe shkathtësitë si indice
Në disa raste mënyra e kryerjes, gjurmët dhe rrethanat e tjera në të cilat
është kryer vepra penale mund të tregojnë për profesionin, shprehitë dhe
shkathtësitë me të cilat posedon kryesi. Kështu p.sh. mënyra në të cilën është
copëtuar kufoma mund të tregojë për profesionin e kryesit ‐ kirurg, patolog,
kasap; falsifikimi kuantitativ i veprës artistike tregon se kryesi është i shkolluar
ose artist i talentuar i profilit të caktuar; vjedhja me thyerje dhe futja tinëz në
banesë në katet e larta tregon për shkathtësinë e jashtëzakonshme të kryesit;
mënyra e lidhjes së nyejve tregon profesionin ose shkathtësinë e marinarit,
alpinistit; etj. Me rastin e kryerjes së veprës penale kryesi mund të tregojë
edhe ndërhyrje në përdorimin e armës, njohje të shkathtësive luftarake, etj.

k) Njohja e rrethanave të caktuara dhe situatës si indice
Ekzistimi i indices se kryesi i ka njohur dhe shfrytëzuar rrethanat të cilat
nuk i dinë të gjithë, mund të vërtetohet në bazë të zgjedhjes së objektit të
sulmuar, kohës, vendit, mënyrës dhe mjeteve të kryerjes. Kjo indice është
sidomos e rëndësishme në rastet kur janë shfrytëzuar rrethanat të cilat i dinë
vetëm një numër i caktuar i njerëzve identiteti i të cilëve është i njohur. P.sh.
nëse vërtetohet se me rastin e vjedhjes nga objekti me shumë dhoma është
thyer vetëm njëra nga ato ashtu që në të nuk është kryer qarkullimi ose ajo
është finguar, por është hapur vetëm tavolina në sirtarin e së cilës kanë qenë
sendet e vlefshme (dokumentacioni, të hollat, ari) realisht mund të supozohet
se kryesi, nxitësi, ndihmësi, apo bashkëkryesi është njeri të cilit sistemimi i
dhomave dhe objekteve i janë të njohura më herët.

Kriminalistika 133
l) Motivi si indice
Çdo vepër penale përveç nëse është fjala për veprat pa dashje, kryhet
nga ndonjë motiv.41 Motivet e veprave penale mund të jenë të ndryshme siç
është përfitimi, hakmarrja, xhelozia, etj. “Motivi është një instinkt i brendshëm
që e shtyn personin të bëjë diçka ose të sillet në një mënyrë të caktuar. Në
esencë shkaku, arsyeja dhe nxitja është ajo që e shtyn apo e shkakton sjelljen
specifike. Në kontestin juridik motivi shpjegon përse delikuenti e ka shkelur
ligjin, p.sh. dhunimin, vrasjen apo futjen e zjarrit. Ndonëse motivi është ai për
dallim nga afekti, nuk është element i domosdoshëm kur është në pyetje vepra
penale, ai mund të ndihmojë shumë. P.sh. motivi shpesh luan rolin kyç në
përcaktimin e shkaqeve të futjes së zjarrit së bashku me identitetin e personit i
cili është përgjegjës për atë akt”. (David R. Redsicker, John J. Connor, 2000‐11).
Mirëpo, në praktikë shpesh është i pranishëm mendimi i gabuar se motivi i
kryerjes së veprës penale me përdorimin e eksplozivit gjithmonë është i njëjti
dhe i vetmi, gjegjësisht shumë mendojnë se fjala është për terrorizëm, sepse
më së shpeshti këto vepra kryhen me eksplozivë. Është fakt se ato më së
shpeshti kryhen në atë mënyrë por nuk është gjithmonë i vetmi. Kur janë në
pyetje eksplozivët në shumë raste motivi mund të kërkohet dhe të gjendet
edhe në mënyrën e kryerjes së veprës, në mënyrën e sjelljes së kryesit në
vendin e ngjarjes, në gjurmët dhe objektet e veprës penale apo edhe gjetiu, në
bazë të së cilës me rikonstruktimin logjik ideor mund të nxirret versioni më i
mundshëm për rrethanat në të cilat është kryer vepra dhe eventualisht kush e
ka kryer.42
Nevojat, interesi, zakonet, bindjet, tradita, instinktet, epshet, dëshira
dhe ndjenjat sjellin te motivi për veprën penale. Me anë të motivit përcaktohet
edhe ekzistimi i paramendimit, gjegjësisht ndahet paramendimi nga padashja
ose dashja dhe mosdashja. Aktet e paramenduara janë veprime me motiv të
vetëdijshëm. Motivi bënë pjesë në elementet më të rëndësishme në vlerësimin
psikologjik të dashjes. Te veprat penale nga mosdashja motivi ka të bëjë me
pasojat e veprës kurse te veprat e paramenduara edhe me veprën edhe me
pasojat e saj. Motivi i veprës penale është nxitja dhe instinkti si kategori dhe
shkas i brendshëm, se arsyeja si kategori e jashtme e cila vepron në karakterin,

41
Njeriu që moti ka menduar për motivet e veta dhe të tjerëve. Që nga kohërat biblike nga miti i
vrasjes së Abelit, hasim ndjekjen e arsyeve të sjelljes. Kërkimi i motiveve është shprehje e
nevojës që të mendohen ngjarjet që ndodhin në botë të individit: sjellja komplekse,
organizmat tjerë, mund të kuptohet nëse zbulohet motivi. Në këtë kuptim me motiv
nënkuptojmë atë që organizmi përpiqet ta bëjë dhe ta kryejë. (Kreč D; Krečfild; 1980; 273.)
42
Kërkimi i motivit gjatë analizës së veprës penale paraqet punë retrospektive të ngjarjes,
rikonstruktimin e saj ideor gjatë së cilës motivi ndërlidhet me pasojat. Shpesh nga versionet
e drejta për motivin varet zbulimi i kryesit, kualifikimi i veprës dhe procedura. Motivi i
formuar drejt nënkupton ngushtimin e rrethit të kryesit potencial. (Modly D; 1998; 63.)
instinktin, ndjenjën, të kuptuarit e njerëzve, shoqërisë dhe tërë personalitetit.
Për shkak të veprimit të nxitjes përkatëse, arsyes në personalitetin e kryesit, ai
e cakton synimin e caktuar të cilin dëshiron ta realizojë me kryerjen e veprës
penale. Lufta e motivit shpesh i paraprinë aktit të vullnetit për kryerjen e
veprës penale dhe përfundon me nxjerrjen e vendimit që të kryhet vepra
penale. Për motiv, krahas mjedisit shoqëror gjithmonë është meritor edhe
personaliteti i tërësishëm i kryerësit si koncept unik. Vepra penale rrallë
shkaktohet vetëm nga një motiv. Në të shumtën e rasteve në të vepron “tufë
motivesh”. Nuk ekziston një tabelë e tërë motiveve. Janë të njohura motivet
nxitëse dhe përshpejtuese, motivet primare dhe sekondare, motivet altruiste
dhe egoiste, motivet sociale dhe antisociale, motivet e ndershme dhe të
pandershme. Në praktikën kriminalistike jo rrallë ngatërrohet shkaktari i
përgjithshëm me motivin special të kryerjes së veprës penale. Më të shpeshtat
në praktikë janë motivet ekonomike, urrejtja dhe hakmarrja, motivi politik,
erotik seksual, motivi religjioz, fanatik, motivi i nevojës së fshehjes së ndonjë
sekreti, frika nga dënimi, dashuria, solidariteti, keqardhja dhe motivet të tjera
fisnike, keq bërja dhe shpirtëzia, besëtytnia, etj. Grup të veçantë përbëjnë
motivet patologjike dhe motivet e të sëmurëve shpirtërorë.43
Motivi i mundshëm i kryerësit të njohur dhe të panjohur të veprës
penale parashihet në bazë të rezultateve të shikimit dhe të veprimeve të tjera.
Duhet të formohen dhe të verifikohen shumë versione për motivin e
mundshëm. Motivi i vërtetuar jo rrallë është themel për argumentimin e
fajësisë. Në kërkimin e motivit të veprës penale kriminalistët lëvizin nga
pasojat e veprës penale në pasim, e kjo do të thotë ndër të tjera drejt motivit.
Në konsiderim merret lloji i veprës penale, zgjedhja e objektit të sulmuar, koha
e kryerjes së veprës, vendi i kryerjes, mjeti i kryerjes, mënyra e kryerjes,
veprimi i llojit të vet dhe veprimi sekondar i veprës penale si dhe rrethanat e
tjera të ndryshme variabile.
Kur kryhet vepra penale nuk është e domosdoshme që gjithmonë të
përputhem me pasojat. Me analizat e çdo fakti të izoluar si pjesë e pandashme
e pasojës zbulohet ndonjë karakteristikë e rëndësishme e cila kriminalistikën e
sjellë deri te motivi. Pas analizës kryhet sinteza, elementet e fituara,
bashkohen dhe analizohen se a plotësojnë njëri tjetrin, apo mbase edhe nuk
mund të përputhen. Elementet e pasojës në bazë të së cilave vërtetohet motivi
janë: lloji i veprës penale, zgjedhja e objektit të sulmuar, mënyra e kryerjes,

43
„Nëse vrasjen e ka kryer i sëmuri mental, dhe nuk e ka njohur më herët atë, atëherë motivi i
vrasjes ndërlidhet me sëmundjen mentale dhe vështirë të sillet në dyshim. Motivet e të
sëmurëve shpirtërorë janë: mania e ndjekjes, xhelozia e sëmurë, mashtrimi i shqisave, idetë
e krisura, etj.“ (Bošković M.; Banović B; 1995; 50.)
Kriminalistika 135
lloji i veprimit dhe i atij sporadik si dhe rrethanat e tjera ndryshuese të cilat
varen nga çdo rast konkret.
Pas formimit të versioneve për motivin duhet analizuar mundësinë e çdo
motivi në raport me gjendjen faktike të konstatuar. Gjatë analizës duhet pasur
parasysh se çdo gjë që nuk është shpjeguar psikologjikisht në mënyrë të
kuptueshme dhe të pranueshme mund të jetë patologjike. Çdo herë kur edhe
përkundër përpjekjeve të mëdha nuk mundet të gjendet motivi i arsyeshëm
dhe i pranueshëm, duhet menduar se vepra është kryer nga i sëmuri shpirtëror
ose psikopati, ose në gjendje tepër të shqetësuar, në gjendje të helmuar, në
gjendje të dehur, nën ndikimin e hipnozës, gjumit, epsheve patologjike, etj. Me
zbulimin e motivit lehtësohet zbulimi i kryerësit, sidomos me rastin e kryerjes
së motivit të individualizuar i cili mund t’i përshkruhet një njeriu apo një grupi
të vogël. Për ekzistimin e motivit te disa persona mund të tregojë edhe
rrethana si vijon karakteri i personit, shfaqja e vullnetit për kryerje të veprës,
mënyra e kryerjes së veprës,MOS, njohja apo mosnjohja e rrethanave,
ekzistimi i shkakut se personi ka pasur dobi nga vepra, indicet e ndryshme
teknike, efekti dhe efekti sekondar i veprës, sjellja dhe veprimi i të dyshuarit
pas veprës, etj. (Modly. D, Korajliç. N. 2002/334‐335). Mirëpo, Aleksiq. ZH, dhe
Milovanoviq. Z, (1993/ fq.157), tërheqin vëmendjen se me rastin e përcaktimit
të motivit dhe veprimit të mëtejmë lidhur me të, gjithmonë duhet kujdes i
madh, sepse, gjithmonë ekziston mundësia që nxitja e brendshme e cila e ka
shtyrë kryesin ta kryejë veprën, ka rezultuar nga mashtrimi apo gabimi, ose
është në pyetje kamuflimi, prandaj kryerësi me qëllim prodhon gjurmë të
caktuara, ose veprën e kryen në mënyrë të caktuar dhe në rrethana të caktuar
duke dëshiruar që motivin ta paraqesë ndryshe nga ai të cilin do ta kërkonin
organet e ndjekjes, e me qëllim që organet e ndjekjes t’i shtyjë në rrugë të
gabueshme dhe të sigurohet që dyshimi të mos bjerë mbi të. Për kriminalistin
motivi është një çështje qendrore në përpunimin kriminalistik, sepse, ai
paraqitet në rolin e zbuluesit. Sepse, në bazë të fakteve në dispozicion,
kriminalisti do ta formojë edhe versionin për motivin në bazë të të cilit e
ngushton rrethin e kryerësve të mundshëm, prandaj një nga nëntë pyetjet e
arta është edhe kjo “përse” dhe e ka kuptimin e vet të vërtetë, sepse është e
lidhur për motivin kjo pyetje.
10.1.3. Observimet speciale

10.1.3.1. Hyrje

Niveli i organizimit ndërkombëtar të kriminalitetit nënkupton shfaqjen e
grupeve të organizuara me shkallë të lartë të internacionalizimit,
profesionalizimit dhe specializimit të një numri të krimineleve. Zbulimi, hetimi
dhe argumentimi i veprave penale të kriminalitetit të organizuar së këndejmi
kërkon një kuadër policorë me arsimim dhe profesionalizëm të lartë i cili duhet
të jetë i specializuar për punët e tilla. Aftësimi special gjegjësisht policët e
specializuar, në këtë repertor pune duhet t’i shfrytëzojnë aktivitetet
kriminalistike‐taktike në mesin e të cilave observimi special është i
pashmangshëm.
Observimi special është veprimi kriminalistik‐taktik i mbledhjes së
fshehtë të informatave me anë të metodës së perceptimit personal. Ky
observim ka të bëjë me vëzhgimin e fshehtë, mbikëqyrjen dhe përgjimin e
personave të caktuar, automjeteve, objekteve dhe lokaleve apo hapësirave me
qëllim të realizimit të pamjes dhe mbledhjes së informatave për gjendjen
kriminale, aktivitetet dhe për identitetin e atyre të cilët mbikëqyren.
Kjo veprimtari e ndërlikuar ka një dobi të shumëfishtë për punën
policore sidomos në zbulimin dhe hetimin e veprave penale dhe të kryesve të
tyre. Zbatimi i observimit në formë të pavarur apo të kombinuar me aktivitete
të tjera kriminalistike është e domosdoshme në të gjitha fazat e punës
kriminalistike dhe hetimore, duke filluar nga indicet e para të veprës dhe
kryesit e deri në përfundimin e ndriçimit dhe të argumentimit të veprës
penale, gjegjësisht se personi i caktuar e ka kryer veprën penale.
Qëllimet e observimit special janë: zbulimi i veprave penale dhe definimi
i vendit kritik dhe i kohës së kryerjes së veprave; zbulimi i kryesve të veprave
penale; konstatimi i vendbanimit, vendqëndrimit, vendit të punës, vendit dhe
kohës së takimeve si dhe kohës dhe drejtimit të lëvizjes së kryeseve të veprave
penale; realizimi i pamjes së lëvizjes dhe aktiviteteve kriminale të personave të
mbikëqyrur; përcaktimi i taktikës dhe strategjisë kriminale ndaj kriminelëve që
mbikëqyrën; mbledhja e informatave të rëndësishme për përgatitjen dhe
kryerjen e racisë, për pusi, bastisje, dhe për arrestimin e kriminelëve; përgatitja
dhe zhvillimi i aksioneve të organizuara kriminalistike me qëllim të kapjes së
kryeseve gjatë kryerjes së veprës penale, sepse kjo është mënyra më e mirë e
ndriçimit dhe argumentimit të kriminalitetit, duke pasur parasysh se në vendin
e ngjarjes hasen si kriminelët (kryesit) ashtu edhe viktimat dhe objektet e
veprës penale.
Kriminalistika 157
Observimi special mund të kryhet në disa mënyra, qofshin të pavarura
apo të kombinuara, siç janë: mbikëqyrja dhe vëzhgimi operativ i objekteve dhe
vendeve apo lokaleve; mbikëqyrja dhe vëzhgimi i stacionuar i personave,
objekteve, apo lokaleve ku është duke u kryer aktiviteti kriminalistik; përcjellja
e fshehtë në këmbë, përcjellja e fshehtë me automjet apo mjet tjetër
transporti si dhe përmes infiltrimit apo futjes brenda grupit kriminal.

10.1.3.2. Vështrimi dhe vëzhgimi operativ

Shikimi dhe vëzhgimi i objektit dhe lokalit, para së gjithash ndërmerret
me të kuptuar se në lokalitetin e caktuar po kryhen vepra penale. Krahas kësaj,
kjo formë e observimit special gjithsesi ndërmerret kur është e domosdoshme
të kryhen përgatitjet për ndërmarrjen e aktiviteteve kriminalistike dhe
hetimore siç janë: bastisja, arrestimi, racia, dhe pusia. Qëllimi është që
drejtpërsëdrejti të vështrohet objekti i caktuar, siç është p.sh. narko‐laboratori
ilegal, depoja e fshehtë e drogës, banesa e dyshimtë, restoranti, diskoteka,
automobili, parku apo shëtitorja dhe që me vëzhgim të drejtpërdrejt të
mbledhin informatat për karakteristikat e objektit apo lokalit të caktuar.
Rezultatet e shikimit dhe vëzhgimit operativ mund të shfrytëzohen si për
zgjedhjen e bazës së përshtatshme për mbikëqyrje dhe vëzhgimin e
veprimtarisë kriminale e cila pritet dhe supozohet, ashtu edhe për planifikimin
dhe ndërmarrjen e bastisjes, arrestit, pusisë dhe racisë.

10.1.3.3. Vështrimi dhe mbikëqyrja e stacionuar

Vështrimi dhe mbikëqyrja e stacionuar e personave, objekteve dhe
lokaleve ku është duke u kryer veprimtaria kriminale, kryhet nga baza
paraprakisht e përzgjedhur dhe mirë e përgatitur vëzhguese. Objekti apo vendi
i caktuar vëzhgohet kur ekzistojnë indicet se do të kryhet veprimtaria
kriminale. Me observim është e mundur të vërehen dhe të identifikohen
kryerësit e veprave penale, koha e kryerjes së tyre, mënyra e kryerjes së tyre,
dhe shkalla e organizimit dhe e kujdesit të kriminelëve. Të gjitha veprimtaritë e
vërejtura kriminale mund të dokumentohen me fotografim, video‐kamerë dhe
incizimin tonik. Me këtë formë të observimit special, praktikisht kryhet
përgatitja për aktivitete të tjera ndërmarrja dhe zhvillimi i të cilave nuk do të
mund të ishte as për së afërmi efikase pa vëzhgimin dhe mbikëqyrjen
paraprake (Petroviq. B. 2006/23‐24.).

në fazën statike të shikimit. Kjo pjesë e procesverbalit duhet të
përmbajë lidhjen precize me incizimet përcjellëse dhe pasqyrimin e
gjendjes së gjetur dhe shenjat e qarta të programit të analizimit të
vendit të ngjarjes.
3) Pjesa qendrore e procesverbalit ‐ përmban konstatimet e fazës
dinamike të shikimit (hulumtimi i rrethanave në vendin e ngjarjes)
të cilat duhet të jenë të përshkruara në mënyrë të thuktë, të
hollësishme dhe në detaje, me ç’rast vëmendje të posaçme duhet
kushtuar renditjes së paraqitur. Evidentimi i objekteve të shikuara i
cili është bërë në pjesën paraprake, tani duhet të plotësohet me
klasifikimin metodologjik dhe paraqitjen e mënyrës së matjes,
veçimit, sigurimit, ndërmarrjen e përkohshme të të gjitha masave
në vendin e ngjarjes dhe shpjegimin e disa çështjeve. Të gjitha
masat duhet të merren me një sinkronizim të rreptë me incizimin,
skicimin, format grafike, teknike dhe format e tjera të fiksimit, por
gjithsesi me plan.
4) Pjesa përfundimtare ‐ përveç përmbajtjes gjegjëse formale sidomos
duhet ta ketë përshkrimin detaj dhe pasqyrën e të gjitha shtojcave
të procesverbalit për shikimin e vendit të ngjarjes, shenjat e
dukshme dhe lidhjet e tyre me disa pjesë të tekstit të
procesverbalit. Nëse procesverbali i plotëson të gjitha kërkesat
procedurale në pikëpamje të formës dhe kërkesat kriminalistike në
pikëpamje të përmbajtjes atëherë ai është provë e pamposhtur e
llojit të vet në aspektin e fakteve që i përmban ai.

11.3. Kontrollimi i personave (bastisja)

Kontrollimi i personave së bashku me bagazhet nga aspekti formal mund
të jetë aktivitet hetimor që ndërmerret me qëllim të zbulimit të gjurmëve dhe
objekteve të veprës penale ose të objekteve të rëndësishme për procedurën
penale, mirëpo mund të jetë edhe si masë operative‐taktike e sigurisë ose
masë preventive që ndërmerret jashtë procedurës penale. Duke filluar nga
supozimi se çdo person i autorizuar zyrtar e di dhe duhet ta dijë bazën ligjore,
kushtet formale dhe kufizimet lidhur me kontrollin, këtu nuk do të merremi me
anën formale juridike të kontrollimit të personave dhe as me bazat ligjore
(kontrolli sipas urdhrit të organit kompetent shtetëror, kontrolli pa urdhëresë,
kontrolli me pjesëmarrje të domosdoshme të dëshmitarëve, kontrolli pa
dëshmitarë, etj.), por do të kufizohemi vetëm në rregullat dhe masat taktike të
kujdesit të shtuar të cilave duhet t’u përmbahemi me rastin e kontrollit të
personave. Duhet vetëm të përkujtohemi se në aspektin formal procedural nuk
Kriminalistika 247
konsiderohet kontroll i personave kontrollimi i jashtëm i rrobave, i cili bëhet

me qëllim të vërtetimit se a bartë armë ai person apo eksploziv ose mjete dhe
vegla të tjera të përshtatshme për sulm, as kontrolli i bagazhit personal,
prandaj këtu edhe nuk vijnë në konsiderim kufizimet formale të parapara për
kontroll si masë hetimore. Mirëpo, rregullat dhe masat elementare taktike të
kujdesit të shtuar vlejnë njësoj për të gjitha këto forma, prandaj do t’i
shtjellojmë në tërësi duke i cekur edhe specifikat e tyre në disa situata taktike.
Nga aspekti taktik, qëllimi i kontrollit të personave mund të bëhet:
a) me qëllim që të gjinden dhe merren sendet e përshtatshme për
sulm (arma e zjarrit, shpata, thika, boksi e mjete të tjera shpuese);
b) me qëllim që të gjinden dhe merren objektet që shërbejnë si mjet
për kryerjen e veprës penale apo kundërvajtje (veglat për thyerje,
arma, mjetet e ndryshme, mjetet eksplozive, pajisjet për falsifikime,
etj.)
c) me qëllim që të gjenden dhe merren objektet e fituara me vepër
penale, gjegjësisht që mund të shërbejnë si provë (sendet e
tjetërsuara apo të vjedhura, të hollat, monedhat e falsifikuara,
narkotikët, etj.);
d) me qëllim që të gjenden, fiksohen dhe merren gjurmët e veprës
penale (njollat e gjakut, gjurmët e barotit, pluhuri, pluhuri i ngjitur,
zhuli, qimet, grimcat e fijeve, xhamit, ngjyrat e llakut, gjurmët e
luftimit, kafshimet, goditjet, therjet, etj.);
e) me qëllim që të gjenden dhe merren objektet të cilat do të mund të
shfrytëzoheshin për ikje ose lehtësim të arratisjes së personave të
arrestuar ose për vendosjen dhe mbajtjen e kontakteve dhe lidhjeve
të fshehta të të ndaluarve, paraburgosurve ose personave të dënuar
qofshin ato midis tyre apo nga personat e jashtëm (arma e fshehur,
thika, shkresa, porositë e shifruara, e vegla të tjera të ngjashme);
f) me qëllim që të gjenden dhe merren objektet dhe gjërat që mund të
shërbejnë për vetëlëndim ose vetëvrasje të personave të arrestuar
(zhiletë, helme, mjetet për shkaktimin e sëmundjeve me qëllim të
shkuarjes në spital ‐ me qëllim të arratisjes, etj.).
Duke pasur parasysh shkakun, qëllimin dhe përmasat e drejtpërdrejta të
kontrollit, nga aspekti taktik dallojmë:
a) kontrollin paraprak (të pjesshëm) të personave;
b) kontrolli i plotë i mëvonshëm i personave;
c) kontrolli i personave në kuadër të zbatimit të regjimit të
paraburgimit, ndalimit apo të mbajtjes së dënimit.
Kontrolli i pjesshëm i personave është ai me të cilin nuk hulumtohen në
detaje të gjitha pjesët e trupit, rrobave dhe këpucëve dhe ku personi i
kontrolluar nuk zhvishet i tëri lakuriq, por vetëm kontrollohen pjesët e

caktuara të trupit, rrobave dhe këpucëve si dhe pjesa e jashtme e rrobave.
Krejt kjo varet prej llojit dhe madhësisë së objektit që kërkohet. Kontrollimi
paraprak i pjesshëm i personave kryhet gjithsesi dhe pa kurrfarë përjashtimi
edhe me rastin e arrestimit, shoqërimit dhe paraburgimit me qëllim të marrjes
së objekteve të përshtatshme për sulm dhe për zbulimin eventual dhe marrjen
e objekteve dhe gjurmëve të veprës penale, pastaj me rastin e bastisjes së
banesës dhe lokaleve të tjera të mbyllura (sepse nuk do të ishte në rregull
sikurse të dyshuarit t’i bastisej banesa e jo edhe ai vetë, gjë që për fat të keq
nganjëherë ndodh). Pastaj në situata shumë të ndryshme në rastet e zbulimit
dhe të vërejturit të personave të dyshimtë për të cilët ekziston dyshimi i bazuar
se mund të kenë objekte të destinuara për kryerjen e veprës penale ose
objekte të fituara me vepër penale, me rastin e racisë, bllokadës dhe masave
të ngjashme, me rastin e kontrollit të sforcuar të udhëtarëve dhe bagazheve të
trenit, në aeroporte, etj. Kur kontrolli i tillë ka karakter joformal të jashtëm dhe
kontrollimi i bagazheve dhe kur sipas përmasave i ofrohet kontrollit të plotë
detaj ‐ gjithmonë varet nga situata konkrete me qëllim të bastisjes. Bastisja jo e
plotë dhe e rastësishme në pikëpamje taktike kushtëzohet nga pamundësia e
zhvillimit të bastisjes së plotë (p.sh. për shkak të vendit të papërshtatshëm,
urgjencës, etj.) që do të thotë se gjithmonë duhet kërkuar që bastisja
paraprake e pjesshme të jetë sa më e plotë nëse kjo në situatën konkrete është
e mundshme dhe në aspektin taktik është e përshtatshme dhe natyrisht nëse
ka bazë.
Qasja personave të rrezikshëm të cilët duhet kontrolluar, ndalimi i tyre,
çarmatimi, kryhet me masa përkatëse të kujdesit të shtuar ‐ ngjashëm me
legjitimimin dhe arrestimin e personave të rrezikshëm potencialë dhe të
armatosur. Në kontrollin e personave sipas mundësisë duhet gjithmonë të
marrin pjesë së paku dy persona zyrtarë të autorizuar ‐ njëri bën kontrollin
kurse tjetri e siguron dhe mbikëqyrë çdo lëvizje të atij që kontrollohet.
Në bazë të teknikës së zbatimit të masave të kujdesit të shtuar dallohen
dy lloje të kontrollimit të personave: a) kontrollimi apo bastisja klasike dhe b)
kontrollimi “mbështetur për muri”. Te lloji klasik i bastisjes së personave me
rastin e kujdesit të shtuar urdhërohet personi që t’i ngrejë duart mbi kokë, t’ia
kthejë shpinën personit të autorizuar që e kryen kontrollin, personi tjetër i
autorizuar nga largësia 3‐5 metra mbikëqyrë. Me këtë rast mund të zbatohen
edhe kombinime të tjera të ndryshme, p.sh. duke e urdhëruar të dyshimtin që
t’i ngrejë duart lart dhe t’i hapë këmbët në mënyrë që ta ketë drejtpeshimin
më labil.
Kontrolli “mbështetur për muri”, që zbatohet ndaj personave të
rrezikshëm ose për të cilët supozohet se janë të armatosur dhe të rrezikshëm,
Kriminalistika 249
ka të bëjë me kërkesën që i dyshuari të kthehet kah muri dhe t’i afrohet murit
së paku 1m, të ngrihet në maje të gishtërinjve të këmbëve kurse me maje të
duarve të mbështetet për muri me çka arrihet pozitë shumë labile e
drejtpeshimit. Personi i autorizuar zyrtar i cili e kryen kontrollin njërën këmbë
e mban afër këmbëve të të kontrolluarit dhe për dyshimin më të vogël të
sulmit apo rezistencës ia shtyn këmbën, kështu që ai e humb drejtpeshimin
dhe bie në tokë.
Kontrolli “mbështetur për muri” i kriminelit të armatosur dhe të
rrezikshëm. Meqenëse kontrolli personal më së shpeshti kryhet nga 2 policë,
patrullat ose mbajtësit e rendit ‐ ata duhet paraprakisht të jenë marrë vesh për
renditjen taktike dhe ndarjen e roleve. Pa marrë parasysh pozitën në të cilën
sipas urdhëresës së prerë kryhet patrullimi personi i autorizuar zyrtar i cili e
kryen kontrollin duhet t’i afrohet të dyshuarit, të merr pozitën nga ana e
pasme ose anësore e të dyshuarit me një hap përpara duke pasur kujdes për
pozitën e trupit që të mos e pengojë për intervenim eventual të nevojshëm
shokun e tij, i cili është duke e siguruar. Me rastin e bastisjes së pari
konfiskohen objektet e rëndësishme për sulm (arma, thika, sëpata, boksi,
shkopi, kama, etj.) e pastaj kërkohen dhe konfiskohen edhe sendet e tjera.
Bastisja apo kontrolli bëhet sipas sistemit dhe radhës së caktuar, p.sh. prej lart‐
poshtë: së pari i hiqet kapela, kontrollohet, preket pjesa e epërme e trupit deri
te brezi, kontrollohen duart mbi bërryla, mbi gjunjë dhe nën gjunjë, së jashtmi
dhe së brendshmi, nën bark kontrollohet brezi, kontrollohen dhe zbrazen
gjepat e jashtëm dhe të brendshëm të palltos dhe pantallonave duke përfshirë
edhe gjepat e vegjël, kihet kujdes për gjepat e fshehtë, kontrollohet me kujdes
pjesa në mes të këmbëve, pastaj të dy këmbët deri në zog, pjesa e poshtme e
pantallonave, çorapet, këpucët, etj. Dimensioni dhe intensiteti i kontrollit apo
bastisjes, siç u theksua gjithmonë varet nga rrethanat e çdo rasti konkret,
gjithmonë duhet pasur kujdes se kriminelët përpiqen para kontrollit t’i hedhin
sendet komprometuese, me ç’rast disa prej tyre posedojnë shkathtësi të
lakmueshme, prandaj krahas vëzhgimit të kujdesshëm të çdo lëvizjeje të të
dyshuarit, duhet kontrolluar edhe vendin ku është vërejtur, ndaluar dhe
kontrolluar ai dhe sipas nevojës edhe afërsinë e vendit.
Kontrollimi i plotë i mëvonshëm i personave bëhet pas shoqërimit të
personave të arrestuar ose personave të tjerë të dyshimtë në lokalet zyrtare
ose në objektet e tjera të përshtatshme, ku me bazë supozohet se personat e
tillë me vete mund të mbajnë objekte të fshehura ose gjurmë të veprës penale
e që nuk ka qenë e mundur të gjinden me kontroll të pjesshëm. Kontrolli bëhet
në lokal të mbyllur në të cilin futen personat një nga një të cilët duhet të
kontrollohen. Kontrollimin e bëjnë së paku 2 persona të autorizuar zyrtarë dhe
nëse është e nevojshme marrin pjesë edhe më shumë persona zyrtarë me
qëllim të sigurimit dhe ndërmarrjen e masave të posaçme të kujdesit të shtuar.
Në rastet e caktuara, sidomos kur është i domosdoshëm kontrollimi detaj fizik,
kontrollimi i zbrazësive të trupit me qëllim të zbulimit eventual të objekteve
dhe gjurmëve është e preferuar të angazhohet edhe mjeku. Personi i cili
kontrollohet zhvishet i tëri dhe zbathet dhe vesh penjarin e përgatitur për të,
pastaj kontrollohet në detaje në çdo pjesë të trupit, e rrobave dhe e këpucëve,
krejt kjo varësisht nga lloji dhe madhësia e objektit i cili kërkohet ose
supozohet që mund të gjendet tek i dyshuari.
Kontrollin e tillë të femrave gjithmonë duhet ta bën femra. Kontrolli
paraprak i pjesshëm i femrave të cilin e kryejnë personat zyrtarë meshkuj është
i kufizuar pikërisht për shkak të gjinisë, vetëm në pjesët e jashtme të rrobave,
me qëllim të konfiskimit të armëve, eksplozivit, etj., si dhe të çantës personale
dhe të bagazhit, prandaj edhe kjo është arsye që ajo duhet të shkojë në
kontroll të plotë të mëvonshëm. Me rastin e shoqërimit të personit femër me
qëllim të kontrollit të plotë duhet pasur kujdes të veçantë që gjatë rrugës
fshehurazi të mos i hedhë gjërat komprometuese.
Me rastin e kontrollimit të trupit dhe të zbrazësive të trupit duhet pasur
kujdes që kriminelët profesionalë, kryesit e specializuar të veprave penale,
kontrabandistët, etj, i fshehin objektet në mënyrat më të ndryshme dhe në
vendet më të zakonshme: në flokë të shkarravitura (femrat) dhe në frizura të
rregulluara mirë, në mjekër dhe në flokë (meshkujt), në zgavrën e gojës, nën
bark, nën gji (gratë më të plota), në grusht të dorës, nën organet gjenitale dhe
brenda në to, nën gishtat e këmbëve, etj. Nuk duhet harruar se disa kriminelë
qofshin femra apo meshkuj bartin paruka dhe nën të fshehin sende.
Janë shënuar shumë raste që nën bandazhet ortopedike, nën flasterë,
nën fashën e allçisë së thyerjes së simuluar, fshehin armën, eksplozivin,
argjendin, drogat narkotike, etj. Në rast dyshimi për heqjen e flasterëve dhe
fashave duhet angazhuar punëtori shëndetësor dhe mjeku.
Rrobat e hequra kontrollohen pjesë‐ pjesë. Nga rrobat nxirren dhe
kontrollohen sendet (pajisjet personale, ora, kutia e cigareve, peceta, llulla,
shkrepëse, pudriera, letrat e ndryshme, notesët, llogaritë, etj.). Me rastin e
kontrollimit të rrobave duhet pasur kujdes në brendinë e kapelës; mbrojtësin e
kasketës apo kapelës, shallit, manshetave dhe xhepave të këmishës; xhepat,
tubat, rripin, krahët, patentën dhe fundi i pantallonave; brendia e kravatës,
astari, thembrat e këpucëve, shtrojat e këpucëve, brendia e këpucëve dhe e
çizmeve, palët e ndryshme të rrobave, xhepat e fshehtë, astari i fustanit,
kostumi, rrobat e brendshme.
Kontrolli i personave me rastin e paraburgimit dhe ndalimit bëhet me
qëllim të gjetjes dhe konfiskimit të objekteve të cilat gjatë mbajtjes në
paraburgim ose gjatë ndalimit personat e arrestuar mund t’i përdorin për sulm
Kriminalistika 251
(arma e zjarrit, thika, etj.), për arrati (turjelat e ndryshme, limat, çelësat e
ndrequr, gërryesit, pajisja e ndrequr për mihje, për prerje, etj.), objektet ose
sendet me të cilat mund të bëhet vetëlëndimi ose vetëvrasja (zhileti, helmi,
etj.), pajisja e përgatitur për vënien dhe mbajtjen e kontakteve të fshehta
(pasqyra, llamba me bateri, letra, porositë e koduara si dhe objekte të
ndryshme) por edhe objektet dhe gjurmët të veprës penale që më parë nuk
janë gjetur.
Për të njëjtin qëllim duhet pasur kujdes ndaj kontrollimit të letrave,
ushqimit, paketave, etj, të cilat personat e arrestuar i marrin, i pranojnë ose i
dërgojnë. Çdo kontrollim sipërfaqësor dhe çdo lëshim gjatë kryerjes së
kontrollit, sidomos kur është fjala për kriminelët e rafinuar, mund të ketë
pasoja të dëmshme të papërmirësueshme.

11.4. Bastisja e banesës dhe lokaleve e tjera

Bastisja e banesës dhe lokaleve të tjera bën pjesë në mesin e
aktiviteteve më të rëndësishme hetimore me të cilat arrihet deri te provat dhe
indicet materiale (objektet dhe gjurmët e veprës penale) ose megjithatë
zbulohen dhe kapen kryesit e veprave penale dhe personat e tjerë të cilët
kërkohen. Nuk bëhet fjalë vetëm për zbulimin e provave direkte materiale për
deliktin tashmë të kryer, por mund të gjinden edhe objekte të ndryshme dhe
gjurmë të cilat si indice materiale mund të shërbejnë si udhërrëfyes për
ndriçimin e veprave tashmë të paraqitura dhe të regjistruara, për zbulimin e
veprave të cilat fare nuk janë të paraqitura, për pengimin e veprave të
përgatitura, etj. Me bastisjen e banesës dhe lokaleve të tjera mund të
realizohen zbulimet e ndryshme operative për prirjet dhe mënyrën e jetesës së
personit të dyshimtë, për gjendjen e tij materiale, për planifikimin e
veprimtarisë kriminale dhe veprimtarisë tjetër të dëmshme, për rrethin e
personave me të cilët korrespondon dhe shoqërohet (kontrollimi i
korrespodencave me shkrim, etj.). Për këtë arsye në bastisje të banesës dhe të
lokaleve të tjera gjithmonë duhet të shkohet, kur në aspektin ekspozues
arrihet baza operative (probabiliteti se me aktivitetin e tillë mund të gjendet
objekti apo gjurma e veprës penale ose personi i cili kërkohet), si dhe kur
plotësohen kushtet ligjore (për anën ligjore dhe formale të bastisjes këtu nuk
po flasim për arsye të cilat janë thënë që në fillim).
a) Përgatitja e planit të bastisjes. Për çdo bastisje të banesës dhe
lokaleve të tjera duhet të bëhen përgatitjet adekuate dhe të
hartohet plani i bastisje, natyrisht nëse këtë rrethanat konkrete të
rastit e lejojnë (rasti urgjent nuk duron kurrfarë pritje as vonesë).
Dimensioni i përgatitjeve dhe i planit varet nga kompleksiteti i rastit,
gjegjësisht prej asaj se çka kërkohet krejt nga bastisja, nga koha në
dispozicion dhe rrethanat e tjera, mirëpo edhe në rastet urgjente
nuk përjashtohet mundësia dhe nevoja që së paku pjesshëm të
bëhen përgatitje të improvizuara dhe plani i shpejtë me qëllim të
përshtatjes urgjente situatës së lindur taktike. Në të kundërtën
mund të ndodhin gabime, lëshime dhe shmangie të mëdha.
Në kuadër të përgatitjeve dhe planeve të bastisjes ndër të tjera duhet të
ndërmerret:
¾ mbledhja e sa më shumë të dhënave për objektin e bastisjes (numri,
kati, sistemimi i dhomave, lokalet ndihmëse, bodrumi, tavani,
ndërtesat bujqësore, etj.),
¾ sipas mundësisë sigurimi i planit të ndërtesës ose të bëhet skica e
truallit të lokaleve ku kryhet bastisja;
¾ mbledhja e informatave për atë se kush, krejt dhe në çfarë kohe
gjendet në banesë apo në objektin tjetër ku duhet të bëhet bastisja;
¾ të mblidhen dhe të analizohen informatat dhe shënimet për vetitë e
personit te i cili duhet të bëhet bastisja e banesës, ose lokaleve të
tjera dhe për sjelljen e mundshme të atij personi (rezistenca
eventuale fizike, trikat e ndryshëm të mundshëm) me qëllim të
zbatimit të masave adekuate të kujdesit të shtuar;
¾ të definohet kë duhet kërkuar (kryesi apo grupi i fshehur,
pjesëmarrësit, etj.), gjegjësisht të bëhet lista ose plani operativ çka
duhet kërkuar (armë, eksploziv, të holla të vjedhura, monedha të
falsifikuara, pajisje për falsifikim, valuta të huaja, monedha të arit,
narkotikë, thika e përgjakur, veglat për thyerje, materiali i shtypur
armiqësor), kurse paraprakisht të parashihet dhe definohet çka
duhet kërkuar dhe cilat objekte mund të paraqiten përveç atyre që
kërkohen;
¾ të definohet ku duhet kërkuar të gjitha (mundësia e fshehjes) dhe sa
duhet shkuar larg në çmontimin e mobileve, mihje, etj.;
¾ të vlerësohet dhe të definohet se te kush duhet të bëhet ende
bastisje e banesës dhe lokaleve të tjera (sinkronizimi i shumë
bastisjeve);
¾ të caktohet koha më e volitshme e bastisjes (dita, ora, minutat), të
sigurohet pajisja e nevojshme për kryerjen e suksesshme të bastisjes
(pajisja për bllombim, dritat, qeset, mbështjellësit dhe pajisja tjetër
për paketimin e gjurmëve dhe objekteve të tjera, shufrat e metalta,
çekani, darët, çelësat e ndryshme dhe pajisje tjetër për hapje,
shtypje, shpime, etj, detektor për metale, pajisje për shkrim,
fotoaparat, etj.);
Kriminalistika 253
¾ të caktohet numri dhe struktura e ekipit operativ që do ta kryejë
bastisjen, përcaktohet udhëheqësi i ekipit, të bëhet ndarja e
detyrave të punës mes tyre (bllokada e jashtme dhe e brendshme,
vrojtimi i anëtarëve, të shtëpisë, kontrolli i menjëhershëm).
Sidomos duhet paralajmëruar se të gjitha masat dhe aktivitetet që duhet
të ndërmerren në kuadër të planifikimit dhe përgatitjes së bastisjes deri në
fund duhet të mbeten fshehtësi. Prandaj, të vërejturit eventual paraprak dhe
shënimi i objektit të bastisjes përjashtohen nëse me këtë nuk mund të ruhet
fshehtësia. Çdo bastisje duhet kryer befasisht, sidomos nëse me të kërkohen
personat ose dëshirohet që ata të kapen në flagrancë, si dhe kur te kriminelët
profesionalë dhe grupet e organizuara kriminale kërkohen objektet dhe
gjurmët e veprave penale), sepse në të kundërtën krimineli me përvojë i cili
përcjellë me vigjilencë dhe kujdeset për çdo hap të personave të autorizuar
zyrtarë shpejtë ndërmerr kundërmasa dhe e pamundëson çfarëdo suksesi të
bastisjes.
Me bastisjen mund të kombinohen edhe vëzhgimi, prita, racia dhe masa
të ngjashme që varen nga kompleksiteti i rastit konkret. Vëzhgimi p.sh. mund
të bëhet para bastisjes (sidomos gjatë kohës së përgatitjes dhe planifikimit të
bastisjes), gjatë dhe pas bastisjes, sidomos kur është fjala për grupin e
organizuar kriminal të kontrabandës, banditëve, elementeve armiqësore, etj.
Prandaj çdo bastisje duhet të përshtatet me planin e gjerë të kontrollit dhe
përpunimit operativ, sidomos me rëndësi me rastin e përcaktimit të kohës së
fillimit të bastisjes.
Në aspektin e zgjedhjes së kohës së bastisjes, gjithmonë duhet të kihet
kujdes që bastisja të mos jetë e parakohshme dhe as e vonuar. E parakohshme
mund të bëhet nëse ekziston interesi që personi i dyshuar në asnjë mënyrë të
mos e kuptojë se në të dyshohet (derisa gjatë vëzhgimit ose në mënyra të tjera
të mos vërtetohet rrethi i personave me të cilët ai takohet dhe vepron në
bashkësi). Bastisja vetvetiu paralajmëron në mënyrë drastike personin e tillë se
është i dyshuar. Bastisja e vonuar do të ishte në rastin e disa ditë pas bastisjes
së kryer te bashkëpjesëmarrësi i tij në të njëjtin vend. Kjo nuk do të thotë se
nëse është vonuar duhet të hiqet dorë nga bastisja (sepse kurrë nuk mund të
caktohet që në fillim mënyra e reagimit dhe sjelljes së dikujt). Mirëpo, duhet
përpjekur që të mos ndodhë vonesa. Në shembullin e përmendur është e
nevojshme bastisja e sinkronizuar e njëkohshme e banesave të kriminelëve të
ndërlidhur reciprokisht, gjegjësisht personave të dyshuar. Sa i përket kohës së
ditës duhet tërhequr vëmendjen se nga aspekti taktik (jo vetëm ligjor),
zakonisht më mirë është të bëhet bastisja ditën sesa natën. Ditën shihet më
mirë, është mundësia më e vogël e rezistencës së fshehtë dhe sulmit të
papritur, është e zvogëluar mundësia e vetëvrasjes, arratisë, etj. Natën më
lehtë hidhen dhe fshihen sendet komprometuese. Pastaj, natën shumë fakte të
rëndësishme mbeten të pavërejtura. Drita artificiale (reflektorët, etj.) kurrë
nuk mund ta zëvendësojnë dritën e diellit, mirëpo në rastet urgjente, kur çdo
vonesë mund të jetë e dëmshme për suksesin, bastisja kryhet edhe natën,
kurse në çdo rast bastisja e filluar më mirë është të përfundohet natën sesa të
ndërpritet dhe të vazhdohet ditën tjetër.
b) Mënyra e zbatimit të bastisjes. Bastisja e banesës dhe lokaleve të
tjera gjithnjë duhet të bëhet sistematikisht sipas një rendi të
caktuar, në pajtim me planin e përpunuar paraprakisht me ndarje të
qartë të roleve të anëtarëve të ekipit operativ i cili e bën bastisjen,
mirëpo pa marrë parasysh dimensionin dhe hollësitë e planit dhe
përgatitjeve paraprake gjithmonë duhet përshtatur situatës
konkrete që do të thotë se detyrat e planifikuara dhe të përpunuara
dhe renditjen dhe rrjedhën e tyre nuk duhet kuptuar si shabllone të
ngushta por sipas nevojës ato duhet përmirësuar dhe duhet të
kërkohen mënyrat më oportune të veprimit konkret. Në të njëjtin
kuptim duhet të kuptohen edhe këto rregulla taktike që
rekomandohen me rastin e bastisjes:
¾ Në pajtim me parimin e cekur taktik të befasisë duhet befasisht
pa u vërejtur t’i afrohemi objektit (banesës apo lokaleve të
tjera) të cilat kontrollohen. Kontrollit paraprak duhet t’i
paraprijë bllokada e menjëhershme shumë e shpejtë me të
cilën sigurohet vëzhgimi dhe kontrolli i daljeve, daljeve
ndihmëse, daljeve për nevojë, dritareve, tavaneve, bodrumeve,
daljeve të pasme, objekteve bujqësore, etj. Nuk guxojmë që të
lejojmë që ne të hyjmë nga njëra derë kurse nga dera tjetër të
arratiset personi që kërkohet ose për dritare ta hedhë objektin
që kërkohet. Forca e bllokadës varet nga rasti konkret dhe
shkalla potenciale e rrezikut nga rezistenca, sulmi, arratia,
fshehja ose hedhja e sendeve ose nga vet kompleksiteti dhe
pesha e veprës penale me rastin e së cilës bëhet bllokada me
qëllim të sigurimit të bastisjes së suksesshme.
¾ Nëse janë të pranishëm dy qytetarë të moshës madhore në
rastin konkret detyrimisht ata qytetarë nuk guxojnë t’u
nënshtrohen rreziqeve fizike ose rezistencës së armatosur,
gjegjësisht sulmit. Nëse pritet rezistencë ose sulm dëshmitarët
e bastisjes vijnë vetëm pas kryerjes së rezistencës dhe sulmit
dhe kur pa rrezik mund të prezantojnë.
¾ Kur supozohet me arsye ose pritet rezistencë apo sulm i
armatosur në banesën e kriminelëve të rrezikshëm hyhet me
Kriminalistika 255
kujdes të posaçëm. Me atë rast ndërtesa bllokohet sipas planit
të veçantë. Në lokal hyhet vetëm pasi që të gjithë pjesëmarrësit
e bllokadës t’i kenë zënë pozitat e veta, me ç’rast duhet pasur
sidomos kujdes që të mos gjenden në vijat e zjarrit, në rast të
përdorimit të armëve të zjarrit dhe njëkohësisht ta dominojnë
situatën dhe t’i mbajnë nën mbikëqyrje të gjitha daljet që të
mos mund të ikë askush. Në derë trokitet dhe menjëherë zihet
strehimi pas murit nga të dy anët e derës dhe delinkuenti
(banori i banesës) ftohet ta hapë derën ose sipas rrethanave të
rastit dera hapet me ndihmën e rojës apo të ndonjë personi
tjetër, kurse nuk paralajmërohet ardhja e personave zyrtarë.
Nëse në këtë mënyrë nuk është e mundur të hyhet në banesë
ose të bastiset ajo, atëherë veprohet në të njëjtën mënyrë
sikurse kur kriminelët e rrezikshëm barikadohen (për çka flitet
më tepër në shpjegimin e veprave taktike të arrestit).
¾ Pas hyrjes në banesë apo në lokalin tjetër së pari duhet të
bëhet kontrolli i personave të dyshimtë me qëllim të konfiskimit
të armëve dhe mjeteve të tjera të përshtatshme për sulm sa
herë që një gjë e tillë pritet, si dhe me qëllim të konfiskimit të
objekteve të tjera që kërkohen.
¾ Dritaret dhe dyert e banesës dhe lokaleve të tjera me rastin e
bastisjes duhet mbyllur sepse kështu në njëfarë mase
pamundësohet hedhja e sendeve. Rregull është që askush të
mos lejohet të dalë nga banesa kurse hyrja nga jashtë nuk
ndalohet, por të ardhurit legjitimohen dhe mbahen nën
kontroll. Sipas nevojës edhe ata kontrollohen. Nëse dikush nga
anëtarët e familjes duhet të dalë (fëmija në shkollë, ambulancë,
etj.) duhet të kontrollohen dhe t’u sigurohet përcjellja
eventuale. Në të kundërtën në të vërtetë mund të ndodhë që
personi që del i paralajmëron bashkëpjesëmarrësit, ndihmësit
dhe të tjerët që të largohen, ose të hedhin apo shkatërrojnë
sendet që gjenden në ndonjë vend tjetër të fshehura jashtë
shtëpisë ose banesës. Për arsye të njëjtë personat të cilët
kontrollohen dhe anëtarët e familjes së tyre lejohen ta përdorin
telefonin për biseda mes veti, të lëvizin brenda lokalit pa
kontroll, etj.
¾ Lokalet kontrollohen një nga një. Nëse janë më shumë të tilla
rekomandohet siç u tha më herët, të bëhet skica ose të
sigurohet plani i ndërtesës. Lokalet e kontrolluara pas bastisjes
mbyllen që të mos lejohet futja e objekteve të kërkuara në to
dhe fshehja e tyre. Brenda një lokali zakonisht kërkohet nga

këndet prej të majtës në të djathtën ose e kundërta, prej së larti
poshtë dhe pas kontrollimit të mureve dhe objekteve
(mobileve) kontrollohen edhe muret. Nga muret kontrollohet
mesi i lokalit. Në fund me kujdes kontrollohet dyshemeja.
Renditja natyrisht mund të jetë e ndryshme por është me
rëndësi të mbahet një rend i caktuar, ashtu që të mos kalohet
as harrohet asgjë.
¾ Ndonëse me rastin e bastisjes e dimë çka kërkojmë gjegjësisht
çka duhet, para së gjithash gjithmonë duhet pasur kujdes edhe
objektet që tregojnë ekzistimin e ndonjë vepre tjetër penale si
dhe objektet të cilat në kuptim të dispozitave të ligjit penal,
duhet të konfiskohen. Sa u përket pyetjeve ku duhet kërkuar të
gjitha, parimisht mund të thuhet: duhet të kërkohen gjithkund,
gjithsesi, me kujdes për llojin dhe dimensionin e objektit që
shënohet, por me atë rast si udhërrëfyes i caktuar mund të
shërbejë profesioni, zanati, prirjet e veçanta dhe vetitë
personale të personit të dyshuar. Çdo njeri në mënyrë të
pavetëdijshme është i ngarkuar me profesionin dhe prirjen e tij
që mund të shprehet edhe në zgjedhjen e vendit për fshehjen e
objektit. Kështu p.sh. muratori objektin sigurisht do ta fshehë
në mur, zdrukthëtari në tavolinë apo në pjesë të tjera të
mobileve, amvisja në rroba dhe në orman, në jastëk, etj.
Megjithatë udhërrëfyesi i tillë nuk guxon të na shmangë dhe të
kërkojmë vetëm atje ku sipas profesionit apo rrethanave të
posaçme mund të pritet, por duhet kërkuar më këmbëngulësi
çdo gjë dhe gjithkund sendet e kërkuara derisa të mos
përjashtohet mundësia se ato ekzistojnë në banesë ose në
lokalin tjetër. Me këtë rast nuk duhet harruar se objektet e
kërkuara mund të gjenden edhe atje ku më së paku pritet.
Mjaft ilustrues për këtë është një rast nga praktika: Ekipi i
operativistëve në detajet e ka kontrolluar banesën e personit të
dyshuar për keqpërdorim të shumës së madhe të të hollave.
Fillimisht janë kërkuar të hollat. Ekipi nuk ka gjetur asgjë
ndonëse i ka kontrolluar të gjitha përveç një vendi të vetëm i cili
ka qenë shumë i dukshëm dhe nuk është dyshuar se aty mund
të lihen të hollat. Të hollat e keqpërdorura kanë qenë në një
pliko të madhe mbi tavolinën e kuzhinës! Askujt nga ekipi nuk i
ka shkuar mendja që në atë vend të kërkohen ato.
Kriminalistika 257
¾ Pra, rol shumë të madh me rastin e kontrollimit ka personi i
autorizuar zyrtar i cili e vëzhgon të dyshuarin dhe anëtarët e tij
gjatë bastisjes. Vëzhguesi duhet të bisedojë me personin tek i
cili bëhet bastisja sepse, frika, shqetësimi, relaksimi apo droja
mund të përcillen edhe me ngjyrën e zërit, belbëzimi,
ngatërrimi i fjalëve etj. Ndryshimet e tilla ndodhin edhe me
ndërrimet fiziologjike (zbehja, djersitja, dridhja,etj.). Vëzhguesi i
kujdesshëm do t’i vërejë reagimet e personave të tillë të
pandërgjegjshëm gjatë çdo mundësie të gjetjes së objektit të
kërkuar. Pa marrë parasysh që personat e tillë përpiqen ta
aktrojnë gjakftohtësinë ata nuk mund ta fshehin shqetësimin
kur vendi “i nxehtë” është në pikën kritike, pra ku janë sendet e
fshehura, por gjithashtu nuk mund ta fshehin edhe lehtësimin e
tyre kur kontrolluesi i largohet vendit të tillë, gjë që të gjithë
operativistëve me përvojë do të mund t’u lehtësohej gjetja e
objekteve të kërkuara.
¾ Midis kryesve të drejtpërdrejt të bastisjes dhe vëzhguesve
duhet të ekzistojë një mënyrë e të kuptuarit paraprakisht e
dakorduar sepse bisedat e hapura do t’i kuptonin edhe
personat e tjerë ku bëhet bastisja, me ç’rast do të shkaktohej
dëm i caktuar taktik.
¾ Nëse përmes informatorit kuptohet se ku gjenden objektet e
fshehura (shënimi i saktë i strehimit të tyre) për shkaqe taktike
nuk bën të shkohet drejt në atë vend, por bastisja fillon si
zakonisht sipas sistemit të rëndomtë në mënyrë që të mos
zbulohet informatori.
¾ Bastisja bëhet në të gjitha lokalet që i përkasin të dyshuarit
(pronarit ose bartësit të të drejtës së banimit ose lokalit afarist).
Mirëpo, nëse ekziston dyshimi i bazuar se objektet e kërkuara
janë strehuar te farefisi, miku apo shoku ose ortaku, atëherë
bastisja zgjerohet edhe në lokalet e tyre. Prandaj, në kuadër të
përgatitjeve dhe planifikimit siç është cekur gjithmonë krahas
vlerësimit ku duhet kërkuar duhet të vlerësohet dhe definohet
te kush duhet kërkuar.
¾ Me rastin e bastisjes duhet pasur kujdes për mundësinë e
fshehjes së objekteve në strehimet ekzistuese potenciale,
zbrazëtirat, etj, si dhe në vendet e fshehta, speciale të
përshtatura.
c) Strehimet e mundshme pa përshtatje të posaçme. Mundësitë e
fshehjes në banesë dhe në lokalet e tjera duke i shfrytëzuar lokalet
që tashmë janë të përshtatshme, zbrazëtirat, etj, pothuajse janë të
pakufizuara e që varet krejtësisht nga aftësia e të dyshuarit dhe nga
lloji dhe dimensioni i objektit që fshihet, sepse sa më të vegjël të
jenë objektet aq më lehtë është që të fshihen. P.sh. do të cekim se
në çka duhet përqendruar vëmendjen me rastin e bastisjes.
Objektet e ndryshme (varësisht prej veçorive, madhësisë dhe strukturës)
mund të fshihen prandaj duhet të kërkohen me kujdes të posaçëm:
¾ Në mure dhe mbi mure (pas pasqyrës, pas pikturës, pas kalendarit,
etj.);
¾ Në kornizat e fotografive dhe pikturave, pas pasqyrave, diplomave,
pikturave të shenjtëve, etj.;
¾ Në mobile dhe në orendi (në ormanë, vitrina nate, shtretër,
komodë, rrëgall, rafte, tavolina, karrige, fotele, etj.);
¾ Në pjesën e poshtme të karriges, tavolinës, etj, me ngjitje (me
ngjitës, kit, trakë ngjitëse, etj.);
¾ Në zbrazëtirat e mobileve të punuara me gypa, zbrazëtirat e
këmbëve të karrigeve, tavolinave, etj.;
¾ Në pjesët e varëseve, në paradhomë ose orman, në zbrazëtirat e
varëseve, ombrella, etj.;
¾ Në rrobat e hekurosura, të papastra (në kofinin e rrobave ose në
rrobalarëse), në jastëk, jogi, jorgan, dhe shtroja të tjera, etj.;
¾ Në legen të WC‐së, në gypat e ngrohjes qendrore, të plinit, luster
dhe të qirinjve, etj.;
¾ Në bombola dhe në enë të kuzhinës (tasat, tenxheret, bombolat e
lëngjeve, në kripë, sheqer, etj.);
¾ Në instrumentet muzikore (piano, kuti violine, kitarë, harmonikë,
etj.);
¾ Në vendet dhe zbrazëtirat e TV, radioaparatit, magnetofonit,
transistorit, frigoriferit, etj.;
¾ Në lodrat e fëmijëve;
¾ Në libra;
¾ Në vazo, tasa dhe sënduk lulesh;
¾ Në trofe dhe rekuizita sportive;
¾ Në vende shumë të dukshme, p.sh. mbi tavolinë të kuzhinës, nën
gazetën ditore (dihet nga psikologjia se gjërat më të dukshme
shpesh nuk vërehen);
¾ Në shporet, kaminë, tymtar, hedhurina, hi, nën dru, nën thëngjill,
etj.;
¾ Në tavan, midis ose nën rroba të vjetra, në grurë, në miell, pas
trarit, etj
Kriminalistika 259
¾ Në bodrum, garazh, pleme, etj.
d) Strehimorja e ndërtuar speciale ose e përshtatur speciale e
fshehtë. Strehimoret e fshehta mund të jenë speciale të ndërtuara,
të ndrequra ose të meremetuara, të kamufluara “qorr”, hapësirat
në banesë, në ndërtesa afariste ose të banimit, ndërtesa bujqësore,
etj. Edhe pse strehimoret e tilla në banesat dhe shtëpitë e sotme të
ndërtuara serike dhe të tipizuara nuk përjashtohet mundësia që
ndonjë kriminel profesional sidomos kontrabandistët që janë
përcaktuar gjatë për veprimtari kriminale ta planifikojnë edhe këtë
veprimtari, atëherë ndërtojnë strehimore të tilla dhe bunkerë.
Prandaj në rast dyshimi duhet të maten të gjitha muret (gjatësia dhe
trashësia e tyre) dhe sipërfaqja e lokalit dhe të krahasohen me
planin e ndërtesës, gjegjësisht lokalit. Kjo gjithashtu vlen edhe në
aspektin e ekzistimit të dyshemeve të dyshimta “qorre”. Dallimi në
dimensione i mureve, dyshemeve dhe ndërmjetësve si në
kuadraturë ashtu edhe kubaturë në krahasim me atë që është në
përshkrim, gjegjësisht në plan e arsyetojnë dyshimin se ekzistojnë
ndërtime të fshehta brenda ose bunkerë. Zbrazëtirat eventuale dhe
daljet e kamufluara në mure mund të konstatohen duke i goditur
me çekan ose objekt tjetër të përshtatshëm murin, me ç’rast
zbrazëtirat japin tinguj kumbues. Bunkerët e fshehtë dhe
strehimoret nganjëherë mund të gjenden nën shkallë, mbi furrat e
murosura dhe në korridor.
Hyrjet e fshehta në ata bunkerë mund të jenë të kamufluara me ndonjë
varëse muri, orman, rrëgall të fiksuar, rafte, pasqyrë muri, shporet, fotografi,
tapeta muri etj, prandaj mobilet dhe sendet e tjera jo vetëm që duhet të
kontrollohen por edhe të lëkunden nga muri, të largohen nga një vend në
tjetrin dhe sipas nevojës edhe shkoqen tapetat. Duhet pasur kujdes që disa
objekte mund të jenë edhe të groposura, të fshehura nën parket, në tokë, në
kopsht, në garazh, etj. Me një mbikëqyrje të kujdesshme mund të vërehen
shenja të caktuara dhe gjurmë të fshehjeve të tilla. Nëse p.sh. ka vija në
dërrasa ose nëpër kënde të dyshemesë ose parketit që janë të freskëta, nëse
edhe nuk ka në to pluhur ose papastërti si në të gjitha të tjerat, nëse rishtazi
është mbjell lulja jo vetëm në një vend, nëse rishtazi është gëlqerosur vetëm
një mur ose pjesë e tij, nëse tapetat janë ndërruar vetëm në një pjesë të murit,
nëse dheu në bodrum është i shprishtë dhe i freskët e i mihur, etj, krejt kjo
shërben si indikator ku duhet kërkuar.
Strehimoret e fshehta mund të jenë të ndërtuara në vende të posaçme
dhe në skaje të mobileve dhe objekteve të tjera, p.sh. (fundi i dyfishtë në
tavolina, ormani i natës, sëndukët e ndryshëm, pjesët e dyfishta të mobileve,
etj.), për çka me rastin e bastisjes gjithashtu duhet pasur kujdes. Vlen të kihet
kujdes sidomos për atë që disa objekte shpesh fshihen duke i qepur në rroba,
shtroja, tapiceri të mobileve, etj. Disa kriminelë i fshehin gjërat edhe në
shtrojën e krevatit ku shtrihet i sëmuri ose i sëmuri i simuluar, në rast nevoje
dhe në raste të tjera duhet thirrur mjeku.
Mjete ndihmëse për bastisje mund të konsiderohen detektorët për
metal dhe qentë gjurmues. Detektori për metal mund të shfrytëzohet me
sukses për gjetjen e objekteve të metalta me supozim se në atë rreth nuk ka
objekte të tjera të metalta për bastisje. Kështu p.sh. është e padobishme
shfrytëzimi i detektorit për metal në ndërtesë me armaturë dhe beton (sepse
në beton ka hekur), pastaj në afërsi të instalimeve të metalta, veglave, radio
dhe TV antenave, enëve të metalta, etj. Qeni gjurmues mund të shfrytëzohet
me sukses me rastin e kërkimit të personave, kufomave dhe narkotikëve,
përndryshe në rastin e bastisjes shfrytëzohen edhe mjetet e ndryshme
ndihmëse ‐ varësisht prej llojit dhe madhësisë së tyre dhe prej vendeve të
mundshme të supozuara: shufrat e metalta, çekan, lopatë, varreza, etj. deri te
buldozerët dhe ekskavatorët.
Në fund, lidhur me bastisjen e banesave dhe lokaleve të tjera duhet të
përmenden edhe dy gjëra të cilat në aspektin taktik janë shumë të rëndësishme.
Së pari, me rastin e përgatitjes dhe kryerjes së bastisjes duhet
udhëhequr edhe me parimin e proporcionalitetit. Midis vlerës dhe rëndësisë së
objektit të kërkuar ose personit dhe madhësisë dhe gjerësisë së bastisjes duhet
të ekzistojë baraspeshë e arsyeshme. Tjetër duhet të jetë dimensioni i masave
dhe veprimeve nëse kërkohet ndonjë gjë e zakonshme, p.sh. biçikleta ose ora e
vjedhur te kryesi i zakonshëm natyror i veprës penale, gjegjësisht i dyshuari,
kurse ndryshe nëse bastisja bëhet te banditi i rrezikshëm ‐ kontrabandisti i
drogës, falsifikuesi i parave, etj. Derisa në rastin e parë bastisjen mund ta bëjnë
gjithsej 2 persona zyrtarë, në rastet e tjera më të ndërlikuara dhe të rënda
kërkohet numër më i madh i operativistëve. I njëjti kriter vlen edhe në raport
me dimensionin dhe gjerësinë e bastisjes, në raport me shpërndarjen,
demontimin e mobileve, thyerjen, mihjen, etj. Mirëpo, bastisja kurrë nuk
guxon të bëhet sipërfaqësisht, sepse atëherë më shumë mund të ketë dëm
sesa dobi.
E dyta, bastisja e kryer një herë në banesë apo lokal nuk do të thotë të
mos përsëritet më. Bastisja duhet të përsëritet nëse për këtë ekzistojnë arsyet
taktike. Shpesh konsiderohet se banesa e bastisur është strehimorja më e
mirë, prandaj kriminelët e rryer i shfrytëzojnë me të madhe. Situatën e tillë,
duke shfrytëzuar parimin taktik të befasisë, duhet shfrytëzuar edhe personat
zyrtarë të autorizuar. Përveç kësaj, nganjëherë rezultati i bastisjes është i
lodhtë ose gjysmak, për arsye se nuk kemi ditur çka duhet kërkuar krejt, dhe në
Kriminalistika 431
3. GJURMËT

Me gjurmë në aspektin kriminalistik sot nënkuptohen ndryshimet
materiale në realitetin objektiv, të cilat janë të njohura dhe të cilat janë krijuar
në lidhje ose me rastin e kryerjes ose përgatitjes së veprës penale dhe të cilat
kanë një vlerë të caktuar dëshmuese në procedurën e identifikimit
kriminalistik. Gjurmët mund të krijohen ose të shkaktohen me veprimin e
njerëzve, kafshëve dhe të gjësendeve. Fjala është për ndryshimin material në
realitetin objektiv në raport me gjendjen ekzistuese para ndryshimit,
gjegjësisht para kryerjes ose tentimit të veprës penale.
Gjurma definohet edhe si ndryshim energjetik kriminologjikisht i
matshëm i situatës materiale në botën e jashtme dhe e cila është e njohur nga
ana e organit të procedurës.111
Nën ndikimin e teorisë së informatës gjurma definohet edhe si bartëse e
informatës, si sinjal material. E tërë bota organike dhe joorganike ofron
informata përmes sinjalit të bartësve material të informatave. Edhe pse gjurma
vetvetiu nuk është informatë stricto sensu, sepse si nismë pranohet përmbajtja
informative e gjurmës e jo format e tij materiale (burimor apo i derivuar), në
praktikën kriminalistike gjurma barazohet me informatën nëse si pikë
nismëtare e pranojmë përmbajtjen informative të gjurmës e jo formën e saj
materiale. Ky është nocioni i gjurmës kriminalistike në kuptimin e gjerë të
fjalës.
Gjurma kriminalistike në kuptimin e ngushtë të fjalës është ndryshimi
material e cila u manifestua në botën e jashtme, e cila është e njohur dhe
është kriminologjikisht relevante dhe e cila është rezultat i procesit të mbajtjes
dhe/ose të ndarjes (separacionit), dhe e cila për shkak të procesit në të cilën
specifikacionet janë shndërruar në veçori që mundësojnë identifikimin e
shkaktarëve të gjurmës (ose grupifikimn e saj) dhe/ose tërësinë e mëhershme
(dëshmi e përkatësisë ndaj tërësisë së mëhershme).
Gjurmët duhet të njihen nga ana e organit të procedurës, që do të thotë
se duhet të pasqyrohen në vetëdijen e tij.

111
Forenziku i njeh gjurmët dhe e studion vendin e krimit. Gjurmët mblidhen, përgatitetn dhe
dokumentohen. Pason procedura e individualizimit. Secili vend i krimit kërkon qasje specifike
dhe përpunim, kështu që në vendin e hapur përpunohet tokat, shkurrat. http://www.metro‐
portal.hr/vijesti/metro‐ekskluziv/americke‐csi‐serije‐nemaju‐veze‐sa‐stvarnom‐forenzikom,
6.5.2008 18:34
Gjurmët mund të jenë materiale, por edhe jo materiale të natyrës
ideale. Këto të fundit janë gjurmë në memorien e njerëzve, „të shkruar“ si
engram në shtresën gri të trurit.
Ndryshimet materiale në realitetin objektiv që konsiderohen gjurmë në
aspektin kriminalistik mund të krijohen në vendin e ngjarjes kriminale, objektin
e sulmuar, trupin, rrobat dhe të mbathurat e personave, cilindo vend që është
në lidhje me veprën penale dhe atë në të gjitha fazat e krijimit të saj.
Gjurma është nocion rezultant në kriminalistik, i cili përfshin gjurmët e
krijuara me shtypjen në marrësin e gjurmës (gjurmët shenja, gjurmët reliefë),
gjurmët e krijuara me prerjen, thyerjen etj. Dhe gjurmët separatë që janë
krijuar me ndarjen nga tërësia e mëparshme të cilës i kanë takuar.
Procesi i reflektimit supozon ekzistimin e origjinalit, kopjes, (shenja,
shtypja) dhe të diçkaje që kryen ndërmjetësimin në mes të njërës dhe tjetrës.
Procesi i ndarjes ose separacionit është proces në të cilin origjinali
shndërrohet si tërësi në së paku dy ose më shumë origjinale, pavarësisht nga
gjendja agregate e origjinalit.
Nocioni gjurma kriminalistike nuk ka domethënie vetanake nëse
përdoret jashtë procedurave të identifikimit kriminalistik. Secila gjurmë
kriminalistike duhet në esencë të jetë e ndërlidhur me veprën penale.
Për çdo ditë operohet me nocionin gjurmë si kategori profesionale
ontologjike dhe shkencore. Fjala gjurmë gjendet në përdorim të përditshëm në
domethënien e vet shprehëse, për shembull, t’i biesh dikujt në gjurmë.
Njëkohësisht, nocioni gjurmë përdoret çdo ditë edhe si kategori profesionale
në kriminalistikë dhe në të drejtën penale.
Konceptet shkencore të gjurmës si reflektim (gjurma refleksion) të
strukturës së jashtme bazohet në qëndrime të caktuara. Secili veprim i
ndërsjellë në mes të gjësendeve, dukurive dhe proceseve shprehet në
shkëmbimin e informatave. Duke marrë parasysh në llojllojshmërinë e gjërave
dhe dukurive bëhet fjalë për informatat të llojllojshme. Nga specifikat e
gjërave, dukurive dhe raporteve del edhe tipi i veprimit të ndërsjellë të njërit
ndaj tjetrit. Gjërat që ndikojnë në mënyrë të ndërsjellë mund të jenë në rol
aktiv apo pasiv, një moment në njërin e një tjetër në tjetrin (në një moment në
to ndikohet ndërsa në tjetrin ato janë në kundërveprim).
Në lidhje me këtë duhet dalluar:
1) objekti i cili krijon gjurmën, i ashtuquajturi shkaktarë i gjurmës,
2) objekti në të cilën krijohet gjurma, reflektohet, ose gjësendi nga i cili
gjurma është përbërë, i ashtuquajturi bartës i gjurmës dhe
3) kontakti si rezultat i veprimit të ndërsjellë në mes tyre, i
ashtuquajturi kontakti traseologjik.
Kriminalistika 433
Që një ndryshim në botën materiale të jetë gjurmë në kuptimin
kriminalistik duhet plotësuar këto kritere:
1) duhet të jetë kriminologjikisht (dhe penalisht) relevante, që do të
thotë se gjurma duhet të jetë në lidhje me veprën penale,
2) duhet të bëhet fjalë për ndryshim material dhe
3) ndryshimi duhet të jetë adekuat për identifikim ose së paku grupim.
Vetë gjurmët dhe klasifikimi i tyre janë kategori historike, sepse shkenca
për çdo ditë zbulon lloje të reja të gjurmëve, veçanërisht në lëmin e
mikrogjurmëve kontaktuese.

3.1. Mikro dhe makrogjurmët

Mikrogjurmët (kriminalistike) janë gjurmë përmbajtja informative e të
cilave qëndron nën pragun e shqisave të njeriut, andaj këto ndryshime
kriminologjikisht relevante nuk mund të vërehen me shqisat dhe ekzistimi i të
cilave presupozohet dhe të cilat mund të bëhen zbuluese‐dëshmuese vetëm
me aplikimin e principeve të gjurmimit kriminalistike‐teknike, si dhe me
zhvillimin e metodave dhe mjeteve për sigurimin dhe vlerësimin e tyre.
Mikrogjurmët transmetohen në numrin më të madh me “kontakt”
kriminal dhe me proceset e tjera fizikale (p.sh. zgjerimi i aromave). Andaj,
gjithmonë duhet pasur kujdes për të ashtuquajturat zonat kontaktuese.
Teorinë themelore për krijimin e mikrogjurmëve e përbënë teoria
kontaktuese e mikrogjurmëve ose teoria e transferimit. Sipas kësaj teorie kur
vjen deri te kontakti në mes të dy objekteve në mënyrë të obliguar vjen deri te
shkëmbimi i caktuar, transmetimi i gjësendeve në cilëndo formë nga një objekt
në tjetrin.
Bazën natyrore‐shkencore të teorisë kontaktuese të mikrogjurmëve e
përbëjnë dukuritë si vijon:
1) shkëputja, thyerja, thërrmimi,
2) adhesioni, dhe
3) difuzioni.
Gjurmët kontaktuese në kriminalistikë i quajnë edhe „elemente
udhëheqëse kriminalistike“. Ata mund të jenë: me prejardhje organike ose
inorganike ose të përziera.
Mikrogjurmët ose vendet për të cilat supozohet që ato janë aty gjinden
në bazë të njohjes së procesit me të cilin ato krijohen dhe zbatimin e
rikonstruimit mendor. Gjithmonë, duhet planifikuar më shumë versione të
nëntë pyetjeve të arta të kriminalistikës dhe të merren në konsideratë të gjitha
mundësitë reale, format e kontaktit dhe të transmetimit të mikrogjurmëve në
mes të kryerësve, objektit të sulmuar, vendit të kryerjes dhe vendeve të tjera
relevante. Secila mikrogjurmë relevante dëshmon ndërlidhjen e vet me veprën
penale dhe/ose kryerësin, gjegjësisht objektin e sulmit.
Mikrogjurmët me bindshmërinë e tyre logjike e detyrojnë kryerësin që të
pranojë veprën, ndërsa gjyqit i japin themel për dënim edhe pa pranimin. Sa
më të imta dhe të padukshme të jenë mikrogjurmët kryerësi është më pak në
gjendje t’i shkatërrojë, ndërsa fuqia e tyre dëshmuese është më e madhe.
Mblidhen me metoda dhe mjete të posaçme siç janë: thithëset speciale,
shiritat ngjitës, folitë daktiloskopike, gdhendje, thithje, shkop të elektrizuar,
magnet, deri te cilindrat e posaçëm të vakumizuar për marrjen e mostrave të
ajrit (mikrogjurmët si aromë).
Mikrogjurmët në traseologjinë bashkëkohore kriminalistike nuk gëzojnë
kurrfarë statusi të posaçëm në kuadër të gjurmëve kriminalistike. Të gjitha
principet themelore të cilat vlejnë për gjurmët në përgjithësi vlejnë edhe për
mikrogjurmët.
Karakteristikat dhe specifikat e mikrogjurmëve dalin nga elementi i tyre
sasior dhe hapësinor, që reflektohet në planin metodologjik në raport me
metodat e veçanta taktike dhe teknike të gjurmimit, gjetjes dhe sigurimit të
këtyre gjurmëve, si dhe interpretimin e tyre përmes ekspertëve dhe
përdorimin e instrumentariumit të posaçëm laboratorik.
Makrogjurmët paraqesin gjurmë të dukshme të dimensioneve më të
mëdha. Makrogjurmët kryesisht vërehen lehtë, pa përdorimin e mjeteve të
posaçme, lehtë fiksohen dhe kjo kryesisht nuk theksohet posaçërisht.
Pasi që këto gjurmë lehtë vërehen për fiksimin e tyre zbatohen rregullat:
1) të vërejturit,
2) shënjimi,
3) përshkrimi,
4) fotografimi,
5) skicimi,
6) aservimi.
Bëhet fjalë për veprim i cili quhet formimi proceso‐juridik i gjurmës.
Megjithatë, në kriminalistikë autorë të caktuar operojnë edhe me nocionin
megagjurmë, që paraqesin një formë të makrogjurmëve. Specifika e tyre është
në madhësinë dhe hapësiren që e zënë. Nga aspekti kriminalistik‐teknik i
problemit te megagjurmët është marrja e mostrës reprezentative, kështu që
mënyra klasike e përpunimit të këtyre gjurmëve nuk është e mundur.
Mostrat reprezentative të megagjurmëve sigurohen në shumë mënyra:
1) me marrjen e mostrave nga më shumë lokacione dhe shënjimi me
kujdes i vendeve nga janë marrë.
2) marrja e mostrës integrale (i cili për përpunimin laboratorik është
më i papërshtatshmi, sepse mostrat humbin individualitetin e tyre.
Kriminalistika 435
Makrogjurmët paraqiten në shumë forma:
1) gjurmët e dukshme dhe të padukshme (latente);
2) gjurmët reliefë dhe sipërfaqësore;
Gjurmët e dukshme janë gjurmët që lehtë vërehen dhe janë të dukshme
me sy pa përdorimin e mjeteve optike.
Gjurmët e padukshme mund të jenë të padukshme për shkak të
dimensioneve të tyre të vogla ose për shkak të veçorive të tyre, si dhe veçorive
të rrethinës që i bëjnë ato të padukshme. Në rastin e parë bëhet fjalë për
mikrogjurmë ndërsa në të dytin për makrogjurmë të llojit latent.
Gjurmët reliefë i kanë qartë të shprehura që të tri dimensionet. Ato
quhen edhe gjurmë tridimensionale. Këto gjurmë paraqesin negativin e reliefit
të ndonjë gjurme.
Janë dy kushte që ato të krijohen: (1) që baza në të cilën krijohen të jetë
e materialit të butë ‐ plastik dhe (2) që të ekzistojë një shtypje e caktuar e
ndonjë objekti në bazën e përmendur plastike. Sa më e madhe të jetë shtypja
më i theksuar është edhe reljefi.
Megjithatë, shtypja tepër e madhe në bazën shumë të butë nuk do të
jepë rezultate andaj flitet për përkufizime gjatë krijimit të këtyre llojeve të
gjurmëve dhe këto gjurmë nuk do të jenë të përdorshme. Sidoqoftë, pasi që te
gjurmët reljefe bëhet fjalë për negativin që paraqet gjësendin i cili e ka lënë
atë, në përpunimin kriminalistiko‐teknik duhet të përkthehet në pozitiv. Kjo
bëhet me shkrimje ose mulazhim, pra me krijimin e derdhjes/rrjedhjes së
gjurmës.

3.2. Procedurat kriminalistike në vendin e ngjarjes penale me qëllim
të sigurimit të gjurmëve materiale për analiza forenzike

Gjurmët materiale të cilat gjinden në vendin e ngjarjes penale janë një
ndër lëmënjtë më kritikë të punës policore. Një nga qasjet e gabuara të kësaj
problematike dhe që ndërlidhet me kuptimin modern të shekncës forenzike
është sjellja e punës me dëshmitë materiale ekskluzivisht në lidhje me punën e
laboratoreve kriminalistikë. Është fakt se aftësia e laboratorit që të ofrojë
arsyetim në baza shkencore, në masë të madhe varet nga vërejtja, mbledhja
dhe dokumentimi i dëshmive në vendin e ngjarjes kriminale. Në këtë kontekst
edhe vetë kriminalistët që gjinden në vendin e ngjarjes bëhen në masën e
njëjtë pjesë e shkencës forenzike,112 si dhe eksperti në laborator i cili dëshmitë
e gjetura ia nënshtron ekspertizës gjegjëse forenzike.

112
Shkenca forenzike është grumbull i principeve shkencore dhe metodave teknike që aplikohen
me rastin e hetimit të veprave penale me qëllim të dëshmimit të ekzistimit të veprës penale
dhe t'i ndihmojë drejtësisë që të vërtetojë kryerësinë e krimit dhe modus operandin e tij.
Kriminalistika 289
3. KRIMINALITETI I PËRGJITHSHËM (KLASIK)

Kriminaliteti i përgjithshëm quhet edhe kriminalitet klasik ose
kriminalitet i zakonshëm. Ky emërtim është shfaqur së pari në statistikën
gjyqësore e pastaj është pranuar edhe nga policia. Sot dominon termi
kriminalitet i përgjithshëm gjegjësisht kriminaliteti klasik.
Ekzistojnë pikëpamje lidhur me interpretimin e nocionit të kriminalitetit
të përgjithshëm gjegjësisht kriminalitetit klasik.
Në praktikën e statistikës së drejtësisë nocioni kriminalitet i
përgjithshëm përfshin të gjitha veprat penale, përveç veprave penale nga fusha
e kriminalitetit ekonomik. Statistika e ka marrë karakterin e tipareve të objektit
të sulmuar si kriter themelor për ndarjen e kriminalitetit në ekonomik e të
përgjithshëm.
Karakteristika të këtij kriminaliteti janë:
a) Veprat e kryera më së shpeshti janë të dukshme dhe, si rregull, janë
të njohura menjëherë pas kryerjes. Ato, kryesisht, paraqiten prej
palëve të dëmtuara (personave fizikë apo juridikë);
b) Kryesit e veprave penale, së paku te ne, në masë të madhe, janë të
njohur që në momentin e kryerjes së veprës penale. Për këtë sferë të
kriminalitetit është karakteristik edhe bashkimi i kriminelëve dhe
profesionalizmi i kryerjes së disa delikteve, llojllojshmëria e formave
manifestuese, ndryshimi dhe përshtatja e mënyrave të kryerjes,
aftësimi i vazhdueshëm për mënyra të ndryshme të kryerjes së
veprave penale, makabriteti gjatë kryerjes së delikteve më të rënda,
përhapja e disa delikteve (pasurore, etj.). Për këto delikte, sidomos
për ato më të rëndat dhe më të përhapurat dhe më makabre është
karakteristik edhe shqetësimi i qytetarëve. Ndriçimi gjegjësisht mos
ndriçimi i këtyre delikteve (vrasjeve, plaçkitjeve, dhunimeve,
vjedhjeve të rënda, etj.) është masë për vlerësimin e qytetarëve për
personat zyrtarë të autorizuar dhe të shërbimeve përkatëse.
Shprehja “kriminalitet klasik” ka të bëjë më shumë me grupimin e këtyre
veprave penale sipas objekteve të mbrojtjes. Kjo nuk do të thotë assesi se këto
forma nuk manifestohen edhe në forma të tjera dhe me vepra të reja penale
(p.sh. rrëmbimi i aeroplanëve, ndotja e ambientit të njeriut, etj.).
Por, nga pozicioni i operativës, mendojmë se me nocionin kriminalitet i
përgjithshëm duhet të nënkuptohen këto vepra penale:
¾ veprat penale kundër jetës dhe trupit,
¾ veprat penale kundër lirive dhe të drejtave të njeriut,
¾ veprat penale kundër të drejtave të të drejtës për punë,
¾ veprat penale kundër nderit dhe autoritetit (dinjitetit),
¾ veprat penale kundër integritetit seksual
¾ veprat penale kundër martesës dhe familjes,
¾ veprat penale kundër shëndetit publik,
¾ veprat penale kundër pasurisë,
¾ veprat penale kundër mjedisit, kafshëve, bimëve dhe objekteve
kulturore,
¾ veprat penale kundër sigurisë së përgjithshme të njerëzve dhe
pasurisë,
¾ veprat penale kundër sigurisë së trafikut publik,
¾ veprat penale kundër administrimit të drejtësisë,
¾ veprat penale kundër rendit publik dhe veprimeve juridike.
Në shqyrtimin e më tejmë do të ndalemi vetëm në metodikën e
ndriçimit të veprave penale më të rënda, më të rrezikshme për shoqërinë dhe
më të përhapura të fushës së kriminalitetit të përgjithshëm.

3.1. Deliktet e gjakut (veprat penale kundër jetës dhe trupit)

Kontrolli operativ në raport me veprat më të rënda penale kundër jetës
dhe trupit (të gjitha llojeve të vrasjeve) ka të bëjë me kontrollin dhe
mbikëqyrjen e personave që janë konsideruar që më parë potencialisht të
rrezikshëm dhe dallimin e vrasjeve të natyrshme prej vrasjeve të dhunshme.
Kjo arrihet, ndër të tjera, edhe nëpërmjet një bashkëpunimi me
institucionet shëndetësore.
Është e rëndësishme që të theksohet se “vdekja e natyrshme”, ajo që
quhet “vetëvrasje” apo zhdukja e personit nuk do të thotë se ato nuk
konsiderohen si raste të dyshimta. Sapo të veçohen këto raste, ato bëhen
objekt i përpunimit kriminalistik dhe, eventualisht, edhe i hetimit formal. Në të
vërtetë, çdo vdekje jo e natyrshme i nënshtrohet përpunimit kriminalistik, i cili
nënkupton edhe veprime të caktuara hetimore (shikimi, ekspertiza, etj.), të
cilat ndërmerren me qëllim të përcaktimit të shkakut të vërtetë të vdekjes.
Hetimi i vrasjeve bën pjesë në përpunimin kriminalistik dhe jo në
kontrollin operativ. Por, me që midis këtyre dy drejtimeve të veprimtarisë
operative nuk ekzistojnë kufij të vrazhdë, njohuritë te të cilat arrihet nëpërmjet
kontrollit mjeko‐ligjor, edhe për shkak se në rastin konkret (në qoftë se
ekspertiza mjeko‐ligjore vërteton pohimet e tij, mund të bëhet fjalë për tentim
dhunimi, i cili është i dënueshëm.

3.3. Kriminaliteti pronësor (Veprat penale kundër pasurisë,
nenet 252 deri 274 të KP të Kosovës)

Veprat penale kundër pasurisë shoqërore dhe private (kriminaliteti
pasuror) janë mjaft të përhapura. Sipas disa vlerësimeve, ato përbëjnë madje
deri në 50 për qind të veprave penale në përgjithësi. Sipas numrit të
përgjithshëm të kriminalitetit të zbuluar, deliktet pronësore përbëjnë madje 70
për qind të numrit të përgjithshme të veprave penale, sepse shumë forma të
tjera të kriminalitetit se janë të fshehura ‐ të pavërejtura. Karakteristikat
kryesore të delikteve pronësore janë: masiviteti, mos fshehja (të dëmtuarit i
paraqesin rregullisht rastet) dhe anonimiteti i kryesve të tyre (si rregull, në
çastin e kryerjes autorët janë të panjohur). Deliktet pronësore bëjnë pjesë në
kriminalitetin klasik. Në të vërtetë, këto janë deliktet “më klasike”, sepse
mbrojtja penalo‐juridike e pronës private është themeluar që me lindjen e
shtetit dhe të drejtës. Së këndejmi, ato janë vetëm kushtimisht të veçuara nga
grupi i kriminalitetit klasik, për shkak të karakteristikave të përmendura.
Format e manifestimit dhe shenjat e delikteve pronësore u janë të
njohura mirë të gjithë personave zyrtarë të autorizuar të policisë, përfshirë
edhe kujdestarët dhe patrullat, sepse këto delikte hasen dhe përpunohen çdo
ditë, sepse të dëmtuarit, si rregull, i paraqesin ato rregullisht.
Për këtë arsye, nuk ka nevojë që këtu të pasqyrohen sipas shenjave të
tyre, sipas mënyrës së kryerjes dhe karakteristikave të tjera. Por, do të
pasqyrojmë vetëm format dhe mënyrat e kryerjes së disa prej delikteve më të
rënda dhe më të rrezikshme për shoqërinë, të cilat kryhen nga kriminale
profesionistë, në mënyrë individuale apo në grupe të organizuara, të cilat
kryhen në mënyrë serike dhe në hapësira të ndryshme. Detyrë e kontrollit
operativ është që të vërejë, të parandalojë dhe të shkatërrojë format e këtyre
delikateve, ndërsa detyrë e përpunimit kriminalistik është që të zbulojë dhe
ndriçojë secilin delikt pronësor konkret.

3.3.1. Vjedhjet (Neni 252 i KP të Kosovës)

Vjedhjet e rëndomta janë forma më e përhapur dhe më masive të
kriminalitetit pronësor. Përveç numrit të madh të vjedhjeve, një numër i madh
i këtyre veprave kryhen nga vjedhës profesionistë, të cilët e bëjnë këtë në
mënyrë individuale apo në grupe të organizuara. Vjedhjet e rëndomta
Kriminalistika 345
shndërrohen në vjedhje të rënda, jo vetëm nëse kryhen me thyerje, por edhe
nëse kryhen nga më shumë persona që janë bashkuar me qëllim të vjedhjes
dhe, sidomos, kur kryerja bëhet në mënyrë të rrezikshme nga persona të
armatosur ose të pajisur me mjete të sulmit apo të mbrojtjes. Vjedhje të rënda
konsiderohen edhe vjedhjet që kryhen në situata të rënda, si në raste zjarresh,
vërshimesh, tërmetesh ose fatkeqësish të tjera natyrore, kur kryesit kryejnë
vjedhje duke e shfrytëzuar pafuqinë ose pamundësinë e tjetrit për ta mbrojtur
pronën e vet. Prandaj, vjedhjet e rëndomta që kryhen nga kriminelët
profesionistë më së shpeshti janë vjedhje të rënda, sepse këto vjedhje kanë
elemente të vjedhjeve të rënda (organizimin, këmbënguljen, posedimin e
armëve të zjarrit apo armëve të ftohta, etj.).
Vjedhjet, si forma manifestuese të kriminalitetit, janë me interes të
veçantë për kontrollin operativ, edhe kur kryhen nga persona të mitur. Praktika
tregon se vjedhjet janë veprat më të shpeshta që kryhen nga të miturit.
Shumica e vjedhësve profesionistë ka përvetësuar një apo më shumë
mënyra të kryerjes së vjedhjeve, në të cilat bëjnë pjesë jo vetëm mënyra e
veprimit, por edhe vendi dhe koha e kryerjes, lloji i gjërave të vjedhura,
objektet ku kryhen vjedhjet, etj.
Veçojmë disa vjedhje grupore karakteristike:
¾ Vjedhjet e banesave: kryhen kur vjedhësi hyn në banesë fshehurazi
kur brenda nuk gjendet askush ose duke i mashtruar banorët (duke
u shtirur si shitës, si punëtor i shërbimeve publike, si njeri që kërkon
ndonjë të njohur a të afërm), duke shfrytëzuar edhe pakujdesinë më
të vogël të banorëve. Vjedh para, stoli, pajisje teknike, veshmbathje,
etj. Kjo formë e vjedhjes njihet edhe si vjedhje “fshehurazi”.
¾ Vjedhjet në hotele dhe lokale të tjera publike: kryhen kur dyert e
dhomave nuk janë të kyçura, derisa mysafirët flenë ose kur
mysafirët dalin përkohësisht dhe i lënë dhomat e hapura. Në hotele
vidhen para, stoli, rroba, mjete të ndryshme teknike, etj.
¾ Vjedhjet e shitoreve: kryhen në mënyrë të organizuar, sipas sistemit
të “mbulimit” dhe tërheqjes së vëmendjes (zakonisht një prej
anëtarëve të grupit merr ndonjë gjë të imët për të tërhequr
vëmendjen e shitësit apo punëtorit të arkës, ndërsa të tjerët marrin
shpejt gjëra me vlerë të madhe. Në literaturë është regjistruar ky
rast: Në një argjendari është kapur një vjedhëse e cila ka kryer
vjedhje në mënyrë origjinale. Në këmbën e djathtë nën gju, kishte të
fiksuar në çorapë një copë llamarine me disa kërrabëza. Këpucën e
majtë e kishte aq të madhe sa të nxirrte lehtë këmbën. Në këtë
këmbë çorapja ia mbulonte vetëm pjesën e sipërme të shputës,
ndërsa gishtat i kishte të zbathur. Gruaja, më mënyrë të pavërejtur,
e lëshonte në dysheme ndonjë stoli, e pastaj e nxirrte këmbën e

majtë nga këpuca, dhe me gishtat e kësaj këmbe, të cilët i kishte
ushtruar vetëm për këtë qëllim, e kapte stolinë dhe e varte në
kërrabëzat e këmbës së djathtë. Përveç të ashtuquajturave vjedhës
të rastit, nëpër dyqane e qendra tregtare bëhen vjedhje edhe nga
vjedhës profesionistë. Natyrisht, ata janë më të rrezikshëm për
shoqërinë dhe me interes për policinë. Informatat për vjedhës të
tillë mund të sigurohen edhe nëpërmjet shërbimeve të sigurimit në
shitore dhe shtëpi të mallrave. Këto shërbime mbajnë evidencë për
persona të tillë e ndonjëherë kanë edhe kopje të paraqitjeve penale.

“Vjedhja me “këmbë”

¾ Vjedhjet në mjetet e komunikacionit: vjedhja e valixheve të
udhëtarit të fjetur në tren, ndërrimi ose vjedhja e valixheve në
stacionin e trenit ose autobusit apo në limane, vjedhja e gjërave të
ndryshme të udhëtarëve në kabinat e anijeve gjatë kohës së
qëndrimit në liman, vjedhja e thasëve të postës gjatë kohës së
transportit, etj.
Mundësitë e vjedhjes në autobus janë shumë më të vogla, sepse
udhëtari gjatë kohës së udhëtimit, nuk mund ta lë ulësen e tij, siç mund të bëjë
në tren. Prandaj, vjedhja në autobus mund të bëhet vetëm në stacionet
përgjatë rrugës, kur udhëtarët dalin për pak kohë nga autobusi, i lënë pa
mbikëqyrje valixhet e gjërat e tyre (çantën, valixhen e vogël, pallton, etj.).
Kriminalistika 347

Vjedhje në tren

¾ Vjedhjet në plazh kryhen gjatë kohës që njerëzit lahen ose i lënë
gjërat e tyre pa mbikëqyrje dhe në kabinat e plazhit. Këto janë
vetëm disa prej formave më të përhapura të vjedhjeve, individuale
ose në grup, të cilat i kryejnë disa persona që e kanë vjedhjen si
“punë”.

3.3.2. Vjedhjet e xhepave

Vjedhjet e xhepave, në kuptimin penalo‐juridik, kualifikohen si vjedhje të
rënda e ndonjëherë edhe si vjedhje të rëndomta. Kjo varet nga shkalla e
manifestimit të paturpësisë gjatë vjedhjes. Por, nga aspekti i kriminalistikës,
është e drejtë të ndahen si forma të veçanta manifestuese, sepse ato kryhen
nga vjedhës profesionistë.
Vjedhësit e xhepave operojnë në vendet ku grumbullohen masa të
mëdha njerëzish, sidomos kur krijohet tollovi (në stacionet e autobusëve e të
trenave, në tren, në tramvaj, në autobus urban, në treg, në panair, në
ekspozita, etj.), në manifestime publike (kinema, teatër, cirk, ndeshje sportive,
etj.). Disa vjedhës të xhepave kryejnë vjedhje edhe ndaj personave të vetmuar,
sipas sistemit të “përplasjes” (përplasen qëllimisht në kalimtarin, të cilit ia fusin
duart në xhep, derisa “i ndihmojnë” ta marrë veten).
Vjedhjet e xhepave kryhen edhe me nxjerrjen e pavërejtur të kuletës,
parave, stolive etj. nga çanta e grave, nga xhepat e jashtëm e të brendshëm të
palltos, kostumeve të grave, etj., duke nxjerr kuletën apo paratë nga xhepat e
prapmë të pantallonave, me prerjen e xhepave, me prerjen e rripit të valixhes
së dorës si dhe me heqjen e orës së dorës, stolive të dorës e të qafës, etj. Të
gjitha këto forma të vjedhjes janë të stërvitura mirë.
Vjedhësit e xhepave kanë gishtërinj të lëvizshëm për t’i futur në xhepa
në mënyrë të pahetueshme, janë të qetë dhe të aftë të përshtaten në situata
të ndryshme. Por, ata janë edhe të paturpshëm, të gjindshëm, të aftë të
përdorin truqe të ndryshme dhe të aftë të vlerësojnë dhe të zgjedhin viktimat
e vërteta. Ata veprojnë në mënyrë individuale apo në grupe. Kur operojnë
individualisht, mbulojnë pamjen me gazeta, kapela, pallto që i mbajnë në dorë,
etj., në mënyrë që të mos i shohin të tjerët duke futur duart në xhepa të huaj.
Kur operojnë në grup, kanë role të ndara: njëri prej tyre është kryes i
drejtpërdrejtë (“nxjerrës”), ndërsa të tjerët e kryejnë rolin e “mbuluesve”,
“shtucerëve” ose dërguesve. “Mbuluesit krijojnë “murin” rreth viktimës dhe
krijojnë tollovi për të mundësuar operimin e “nxjerrësit”. Pas kryerjes së
punës, ata hedhin gjithçka që do të mund t’i vinte në lidhshmëri me vjedhjen e
kryer.

Vjedhja e xhepave me mbështetje

Kur kapin në flagrancë, vjedhësit e xhepave përpiqen ta paraqesin
viktimën si hajn. Ata mund të zbulohen dhe kapen, nëse viktimave potenciale u
tërhiqet vërejtja që të kenë kujdes. Hajnat e xhepave përvetësojnë dhe
ushtrojnë mënyrën e tyre të kryerjes së vjedhjes, sipas veprimeve
karakteristike, vendeve të vjedhjes, etj.

3.3.3. Vjedhjet me thyerje

Vjedhjet me thyerje, si forma më e përhapur dhe më e shpeshtë e
vjedhjeve të rënda (neni 253 i KP të Kosovë) kryhen nëpërmjet thyerjeve të
Kriminalistika 349
lokaleve të mbyllura, me përdorimin e mjeteve të ndryshme, me kërcimin e
murit, me hyrje nëpërmjet dritareve, grilave, kulmit, tavanit etj.
Këta vjedhës janë më së shpeshti kriminalë profesionistë, të cilët kryejnë
thyerje të shumëfishta e të përsëritura, në vende të ndryshme dhe në mënyrë
serike. Ata gjithnjë e më shumë përdorin automjete për të shkuar nga një lagje
në tjetrën ose nga një vend në tjetrin. Për kryerjen e thyerjes ata përdorin
mjetet më të ndryshme, si: sëpatat, çekanët, kaçavidat, shufrat, çelësat e
rrejshëm, sharrat e hekurit, darët, shpueset elektrike, aparatet për saldim, etj.,
duke përfshirë edhe mjete të ndryshme plasëse, pajisje kompjuterike, etj.
Vjedhjet me thyerje zakonisht bëhen në grupe më të vogla apo më të
mëdha, anëtarët e të cilave i kanë rolet e ndara paraprakisht. Kështu, njëri prej
tyre bën roje, i dyti e kryen thyerjen, i treti i ndihmon të tërheqë mallin e
vjedhur, i katërti pret në automobil derisa kryhet vjedhja, etj. Para thyerjes ata
bëjnë përgatitje dhe e vëzhgojnë objektin që do të thyejnë, duke zgjedhur
objektet që janë më pak të mbrojtura, në të cila ka mallra të vlefshme dhe
pritet të gjenden edhe para.
Sipas mënyrës së specializuar të kryerjes, objektit të sulmit, vendit të
kryerjes, etj., vjedhjet me thyerje mund të ndahen në grupe, disa prej të cilave
janë:
¾ Vjedhjet në banesë kryhen duke hapur dyer me çelës të kopjuar,
me ndonjë shufër hekuri, me thyerjen e bravës, me nxjerrjen e
dyerve nga vendi, duke hyrë nëpër dritare, ballkon apo tavan, me
thyerjen e murit, etj. Profesionistët e thyerjes e vëzhgojnë objektin
që do ta sulmojnë, ndërsa zgjedhjen e objektit e bëjnë në bazë të
vlerësimit se në të do të gjejnë para, stoli, gjëra me vlerë, pajisje të
ndryshme etj. Ata i kryejnë vjedhjet në kohën që banorët nuk janë
në banesë dhe në kushte më të përshtatshme.
¾ Thyerja e objekteve tregtare (shitoret, depot, vitrinat, etj.) bëhen
duke i hapur dyert me çelës të kopjuar, me shufra hekuri, me
prerjen e bravës, prerjen e grilave mbrojtëse, me demolimin e derës
nga vendi, thyerjen e dritareve apo të vitrinave, etj. Me rastin e
thyerjes së xhamave, ata përdorin lloje të ndryshme ngjitësi që të
shurdhohet zhurma, etj. Thyerjes së objekteve tregtare u paraprijnë
veprime të ndryshme përgatitore dhe vëzhgime të renditjes së
brendshme, llojeve të mallrave, vendit ku mund të gjenden paratë,
etj.
¾ Thyerja e automobilave kryhet duke i hapur dyert me çelës të
kopjuar dhe duke i hapur apo duke i thyer xhamat e dritareve, etj.
Thyerja e automobilave është një formë relativisht e re e
kriminalitetit pronësor, me tendencë të rritjes. Thyerjet e
automobilave kryhen më së shpeshti në parking, në hapësira të
errëta, etj. Ato kryhen me qëllim të vjedhjes së automobilit, me
qëllim të vjedhjes në automobil ose me qëllim të vjedhjes së
automobilit për vozitje, etj. Por, pavarësisht se në aspektin penalo‐
juridik mund të bëhet fjalë për vepër penale të vjedhjes së
automjetit motorik ose për vjedhje të rëndë, nga aspekti
kriminalistik, gjegjësisht kontrollit operativ, kjo vepër penale
trajtohet me të drejtë si thyerje në automobil, sidomos për shkak se
në rastet e vjedhjes së automjetit mund të bëhet fjalë edhe për
vjedhje me thyerje(nëse kryesi ka pasur qëllim që në automjetin e
thyer të marrë gjëra apo pajisje të ndryshme). Thyerjet e
automjeteve, përveç fillestarëve midis të cilëve shpesh ka edhe të
mitur, gjithnjë e më shumë bëhen nga hajnat profesionistë, të cilët
janë të specializuar për këtë formë të kriminalitetit. Shpesh bëhet
fjalë edhe për grupe të organizuara, të cilat kryejnë seri thyerjesh
për një kohë të shkurtër.
¾ Thyerjet e vagonëve të trenit kryhen në kohën që vagonët janë të
stacionuar ose gjatë lëvizjes. Hajnat heqin vulën (plumbin) nga dyert
e vagonëve të mallrave, i hapin dyert me dhunë, i nxjerrin mallrat e
vjedhur dhe i hedhin anës hekurudhës. Pasi t’i kryejnë këto veprime
(nëse treni është në lëvizje, kërcejnë nga treni dhe i grumbullojnë
mallrat e vjedhur ose bashkohen me pjesëtarët e tjerë të grupit, të
cilët kanë pritur në vendin e caktuar apo kanë lëvizur pas trenit,
duke mbledhur mallin e hedhur nga treni. Vjedhjet e tilla më së
shpeshti kryhen në kryqëzime të hekurudhës, gjatë manovrimit të
kompozicionit, etj., por vendi i kryerjes së vjedhjes është shumë
vështirë të përcaktohet.
¾ Thyerjet e kamp‐shtëpizave kryhen gati sikur thyerjet e banesave
dhe bëhen kryesisht gjatë sezonit turistik. Këto thyerje më së
shpeshti kryhen nga persona të pastrehë apo persona që gjenden
në arrati, me qëllim që ta kalojnë natën, por edhe të vjedhin diçka.
¾ Thyerjet e muzeve, galerive dhe institucioneve kishtare e të tjera
janë shpeshtuar shumë viteve të fundit. Ato kryhen në grupe
profesionale kriminelësh, të cilët kanë njohuri për veprat me vlerë
kulturore e historike dhe veprat artistike me vlerë të lartë. Këto grupe
bëjnë përgatitje të gjata organizative e teknike dhe kanë lidhje me
“koleksionistë” dhe me kontrabandistë të të mirave kulturore.
Objekte të vjedhjes janë pikturat, skulpturat, ikonat, freskat,
eksponatet e vjetra muzeore, stolitë e vjetra, amforat, paratë e vjetra,
armët e vjetra, librat e vjetër, dorëshkrimet e vjetra, etj.
Kriminalistika 351
¾ Thyerjet e arkave dhe trezorëve kryhen me ndihmën e mjeteve e

pajisjeve të ndryshme për prerje, hapje etj., duke përfshirë edhe
aparatet e saldimit dhe lëndët shpërthyese. Sot, gjithnjë e më
shumë, thyerjet e arkave e trezorëve bëhen nga grupe profesionale,
të përgatitura e të pajisura mirë. Para thyerjes, këto grupe
vëzhgojnë për një kohë të gjatë objektin që do ta sulmojnë dhe
studiojnë arkitekturën e objektit, karakteristikat e statikës dhe
karakteristikat e tjera të objektit, si edhe të sistemit të sigurisë,
sistemit të alarmit, numrin e punëtorëve të sigurimit dhe orarin e
tyre të punës, etj. Në rastet kur arkat nuk janë të mëdha, ata nuk
humbin kohë për ta thyer, por e transportojnë (zakonisht me ndonjë
automjet të përshtatshëm) në një vend ku mund ta thyejnë në
kushte e rrethana më të përshtatshme.

3.3.4. Grabitja

Grabitja (neni 255 i KP të Kosovës) është vepër penale komplekse. Ajo
përmban gjithmonë elemente të dhunës dhe elemente të përvetësimit të
gjërave të të tjerëve (parave, arit dhe gjërave të tjera). Elementi i dhunës
manifestohet si mjet për kryerjen e veprës ‐ plaçkitjes, nëpërmjet përdorimit të
dhunës ose kërcënimit të shëndetit apo jetës. Grabitja bën pjesë në deliktet
më të rënda pronësore, sepse grabitësi nuk heziton të lëndojë, të plagosë apo
edhe të vrasë viktimën, për të arritur qëllimin e vet.
Një formë shumë e rrezikshme e grabitjes është vjedhja grabitqare.
Dallimi midis grabitjes (neni 255 i KP të Kosovës) dhe vjedhjes grabitqare (neni
254 i KP të Kosovës) qëndron në faktin se kryesi i grabitjes e përdor dhunën ose
kërcënimin për të marrë një gjë me vlerë nga viktima, ndërsa kryesi i vjedhjes
grabitqare e përdor dhunën ose kërcënimin për ta mbrojtur gjënë e plaçkitur.
Pra, te grabitja dhuna ose kërcënimi ndodhin para kryerjes së veprës, ndërsa te
vjedhja grabitqare dhuna ose kërcënimi ndodhin pas grabitjes.
Sipas mënyrës së kryerjes së grabitjes, objektit të sulmit, numrit të
pjesëmarrësve, vendit të kryerjes dhe elementeve të tjera, grabitjet mund të
ndahen në disa grupe karakteristike, të cilat duhet të kihen parasysh gjatë
punës operative‐preventive dhe zbatimit të kontrollit operativ:
¾ Grabitja e kalimtarëve në rrugë është forma më primitive, më e
shpeshtë dhe më e përhapur e grabitjes. Në shumicën e rasteve të
grabitjes në rrugë kryesit janë të rinj, madje edhe të mitur. Objekt i
plaçkitjes në rrugë janë gratë (të cilave u plaçkiten çantat), pleqtë,
personat e dehur dhe kalimtarët e vetmuar (të cilëve u grabiten
para apo stoli), ndërsa grabitjet kryhen kryesisht në orët e
mbrëmjes, në rrugët e errëta. Grabitësit i detyrojnë viktimat e tyre
t’ua dorëzojnë gjërat që kërkojnë ose ua marrin me dhunë. Në
shumicën e rasteve të grabitjes së kalimtarëve në rrugë bëhet fjalë
për grabitje individuale, por edhe raste të grabitjes grupore,
sidomos kur grabitësit janë të mitur. Veprimet e grabitësve ndodhin
papritur, kur viktimat janë të përgatitur për çfarëdo reagimi.
¾ Grabitjet me frikësim, sikur edhe dhuna seksuale, kryhen kryesisht
në mënyrë individuale e më rrallë në mënyrë grupore. Ato kryhen
më së shpeshti natën, në rrugica pa dritë, në parqe, në automjete
etj., ndaj grave, pleqve, personave të vetmuar, qifteve të dashuruar,
etj. Në rastin e grabitjes së grave, mund të ndodhë që grabitësit
edhe t’i dhunojnë viktimat (pas marrjes së çantës, parave, stolive,
etj.). Pas grabitjes me frikësim të qifteve të dashuruar, ka edhe raste
të keqtrajtimit të mashkullit dhe dhunimit të femrës. Në këto raste,
grabitja me frikësim transformohet nga delikti pronësor në vepër
penale të dhunës seksuale. Kryesit e kapur e të zbuluar zakonisht
kanë thënë se gjatë grabitjes së femrës u është zgjuar epshi për
seks.
¾ Grabitjet me ndihmën e prostitutës kryhen sipas marrëveshjes
paraprake midis prostitutës dhe “padronit” ose “mbrojtësit” të saj.
Te këto grabitje, prostituta shërben vetëm si karrem. Ajo merret
vesh me ndonjë mashkull që beson se ka para dhe e dërgon në
ndonjë vend të përcaktuar më parë, në marrëveshje me padronin,
ku, në momentin më të përshtatshëm futet grabitësi ose grabitësi i
fshehur.
¾ Grabitjet me frikë të fshatarëve ndodhin kryesisht në ditët e tregut,
pasi fshatarët të kenë shitur bagëtinë apo diçka tjetër. Plaçkitësit e
përcjellin viktimën duke u kthyer në shtëpi ose e presin në ndonjë
vend të caktuar. Praktika njeh raste të grabitjeve të organizuara nga
bashkëfshatarët e viktimës.
¾ Grabitjet me frikësim të postierëve, inkasantëve, arkëtarëve dhe
transportuesve të parave kryhen gjatë daljes nga posta, banka, etj.
ose në ndonjë vend tjetër të përshtatshëm. Zakonisht, viktima së
pari goditet në mënyrë të rrufeshme që të alivanoset e pastaj i
merret çanta me para. Sulmit i paraprinë përgatitje themelore si:
përcaktimi i rrugës dhe kohës së bartjes së parave, hulumtimi i
vendit më të përshtatshëm për sulm, përcaktimi i mënyrës më të
shpejtë të largimit dhe fshehjes, etj. Ndonjëherë grabitjet e tilla
sajohen me qëllim që të fshihen rastet e përvetësimit të parave të
besuara. Një prej indiceve më të forta se bëhet fjalë për sajim dhe jo
Kriminalistika 353
për grabitje reale është deklarimi i viktimës se grabitësit e kanë

goditur dhe e kanë alivanosur, por njëkohësisht e përshkruan deri
në detaje gjithë çfarë ka ndodhur para alivanosjes. Alivanosja ka për
pasojë harrimin e asaj që ka ndodhur për disa kohë përpara dhe pas
humbjes së vetëdijes (në mjekësi quhet amnezi retrograde).
Natyrisht, sajimi mund të bëhet edhe me forma të tjera të
grabitjeve me frikësim, por është karakteristik, pikërisht për persona
që bartin para.
¾ Grabitjet me frikësim të institucioneve financiare dhe objekteve të
tjera, në të cilat përdorën shuma të mëdha parash (banka, posta,
arka të objekteve tregtare, pompa derivatesh, etj.), të cilat janë
format më të rrezikshme, për shkak se kryhen nga grupe të
organizuara dhe të armatosura të kriminelëve. Për dallim nga kryesit
e formave primitive të grabitjeve, të cilat karakterizohen për më
shumë paturpësi dhe vrazhdësi se sa inteligjencë, kjo kategori e
plaçkitësve karakterizohet për egërsi, shkathtësi, gjeturi, aftësi për
shtirje dhe maskim, lëvizshmëri të madhe dhe sensin për përgatitjen
dhe planifikimin e plaçkitjeve. Çdo plaçkitje të tillë i paraprijnë
përgatitje të gjata dhe të kujdesshme si: vëzhgimi dhe hulumtimi i
lokacionit të objektit të sulmit, renditjes së brendshme të hapësirës,
vendit të arkës ose trezorit, të sporteleve të arkëtarëve, personelit,
mënyrës së sigurimit fizik dhe teknik, orarit të punës, pranimit dhe
dorëzimit të parave, funksionimit të shërbimit të rojave, distancën
kohore të lëvizjes së patrullave, drejtimin më të përshtatshëm për
hyrje e dalje, etj. Kontrolli operativ i kriminalitetit pronësor është në
lidhshmëri të ngushtë me rregullat taktike të shpjeguara më sipër
për vendosjen operativo‐preventive dhe mbulimin e lokacionit,
objektit, punktit dhe mjedisit, mbi veprimin e kujdestarit dhe
patrullës në realizimin e vetëmbrojtjes shoqërore mbi shfrytëzimin e
informatorëve, mbi kontrollin dhe mbikëqyrjen e kriminelëve
profesionistë e të kategorive të tjera, etj. Prandaj, nuk është e
nevojshme që këtë materie ta përpunojmë në mënyrë të veçantë,
por, me qëllim të plotësimit, duhet të theksohen edhe këto veçori:
a) Në rastet e grumbullimit të madh të njerëzve (festat, ngjarjet sportive,
panairet, etj.), krahas forcimit të të gjitha formave të kontrollit të
përgjithshëm, është e nevojshme që sipas planit të përcaktuar, të përpunohen
dhe të zbatohen masat e veçanta për parandalimin dhe shkatërrimin e
delikteve pronësore, për identifikimin, përcjelljen dhe ndalimin e kriminelëve
profesionistë (vjedhësve, vjedhësve të xhepave, plaçkitësve, mashtruesve,
etj.). Është e njohur se në këso situatash veprojnë kriminelë profesionistë që
arrijnë nga anë të ndryshme. Në rastet e tollovive ata ndjehen relativisht të
sigurt dhe kryejnë vjedhje, vjedhje të xhepave, grabitje, plaçkitje me thyerje
dhe delikte të tjera pronësore. Në bazë të planit detaj, në hartimin e të cilit
marrin pjesë edhe kryesit e drejtpërdrejtë të detyrave të planifikuara, ndër të
tjera, është e nevojshme që:
¾ të luten paraprakisht të gjitha agjencitë e policisë që të dërgojnë të
gjitha të dhënat personale dhe informacionet e tjera për personat
që konsiderohen si kriminelë profesionistë, në mënyrë që të
ndërmerren masat dhe veprimet e domosdoshme për vëzhgimin,
mbikëqyrjen dhe parandalimin e veprimeve të tyre;
¾ para dhe gjatë ardhjes së turmës së njerëzve duhet të ndërmerret
kontroll rigoroz në bujtinat legale dhe, sidomos në bujtinat ilegale,
sepse në to zakonisht fshihen personat që duan të fshehin praninë
ose identitetin e tyre. Të gjitha paraqitjet duhet të krahasohen
menjëherë me regjistrin e fletë‐arrestit. Personat e paparaqitur
duhet të legjitimohen me kujdes dhe të krahasohen me këtë
regjistër;
¾ në hapësirat e caktuara, të hapura dhe të mbyllura, të cilat
vlerësohen se mund të jenë vatra kriminale, organizohen raci, me
qëllim të zbulimit, identifikimit dhe kapjes së personave të shpallur
në kërkim dhe kriminelëve të tjerë profesionistë;
¾ të gjithë personat zyrtarë të autorizuar duhet të informohen sa më
mirë mbi personat e kërkuar dhe me të dhënat e tyre (përshkrimi,
fotografia, vepra e kryer, mënyra e kryerjes së veprës, etj.), të cilët
pritet të gjenden në turmën e njerëzve;
¾ duhet të forcohet kontrolli i automjeteve dhe i vozitësve në hyrje të
qytetit, si edhe kontrolli i personave në stacionet e autobusëve dhe
të trenave, në mënyrë që të bëhet identifikimi dhe parandalimi i
kriminelëve profesionistë;
¾ duhet të forcohet vëzhgimi dhe kontrolli i objekteve, hapësirave dhe
vendeve më të rrezikuara;
¾ duhet të formohen grupe operative (të përbëra nga punëtorë të
uniformuar dhe civilë të operativës), të cilat do të kryejnë veprime
të drejtpërdrejta preventive dhe represive.
b) Në raste të shtimit të ndjeshëm të vjedhjeve dhe plaçkitjeve të
automjeteve, përveç kontrollit të zakonshëm të shoferëve dhe të automjeteve,
janë të domosdoshme edhe masat e shtuara të kontrollit të kohë pas kohe. Ky
kontroll bëhet në zona dhe në rrugë të caktuara, kurse përfshin automjetet në
lëvizje, të ndaluara dhe të parkuara. Lloji i masave të shtuara të kontrollit,
orientimi dhe zbatimi i tyre, si edhe çështjet e tjera organizativo‐taktike
Kriminalistika 355
bazohen në vlerësimin analitik të fakteve që kanë të bëjnë me numrin e
vjedhjeve dhe plaçkitjeve të automjeteve, vendin dhe kohën e kryerjes, llojin
dhe modelin e automjeteve që duhet t’i nënshtrohen kontrollit të shtuar, me
qëllim të zbulimit dhe shkatërrimit të veprimtarive kriminale që lidhen me
qarkullimin rrugor.
Si aksion operativ me karakter preventiv‐represiv, kontrolli i shtuar i
vozitësve dhe automjeteve në lëvizje zhvillohet në tri faza: në fazën e parë
bëhen përgatitjet, në fazën e dytë kryhet aksioni, kurse në fazën e tretë
rezymohen dhe analizohen rezultatet dhe nxirren përfundimet mbi suksesin
dhe masat e mëtejshme.
Përgatitjet përfshijnë, përveç hulumtimit analitik të të gjitha formave të
manifestimeve të delikteve pronësore, njohjen e terrenit ku do të zhvillohet
aksioni, hartimin dhe përpunimin e planit të aksionit dhe njohjen e të gjithë
pjesëmarrësve të kontrollit me detyrat e tyre konkrete.
Plani duhet të parashikojë:
¾ qëllimin dhe detyrat e kontrollit;
¾ kohën e fillimit (ditën, orën, minutën);
¾ zonat, komunikimin dhe pikat e kryerjes së aksionit;
¾ numrin dhe renditjen e pjesëmarrësve;
¾ numrin dhe renditjen e automjeteve e mjeteve të tjera teknike;
¾ mjetet e lidhjes;
¾ mjetet për ndriçim dhe për vendosjen e barrierave
¾ përbërjen kadrovike dhe vendosjen e ekipit drejtues ose shtabit të
aksionit, etj.
Aksioni mund të realizohet në variante të ndryshme. Patrullat e
motorizuara dhe ato të kombinuara dhe ekipet e përziera të punëtorëve
operativë (me uniformë dhe civilë) mund të mbulojnë një apo më shumë zona
dhe të kontrollojnë njëherësh në më shumë pika. Ky kontroll nënkupton
ndalimin e plotë të të gjitha automjeteve që qarkullojnë në rrugë e drejtime të
caktuara dhe kontrollin e detajuar të dokumenteve të shoferëve dhe të
automjeteve. Kontrolli i pjesshëm, i cili është më i shpeshtë në praktikë,
përfshin vetëm kontrollin e llojeve të caktuara të automjeteve. Kontrolli i
pjesshëm mund të zbatohet edhe sipas parimit selektiv, në bazë të kritereve të
ndryshme (p.sh. në bazë të indikacioneve të caktuara).
Aksioni zhvillohet shpejt, në mënyrë që të mos ngadalësojë qarkullimin
në rrugë, varësisht prej taktikës së përdorur, aksioni mund të zhvendoset nga
një zonë në tjetrën, ose nga një rrugë në tjetër, në mënyrë që të krijohet
përshtypja se pjesa më e madhe e rrugëve gjendet nën kontroll. Kështu do të
arriheshin efekte më të mëdha preventive.
Kushtet më të përshtatshme për kryerjen e aksionit të kontrollit të
shtuar janë orët e mbrëmjes dhe të natës, sepse qarkullimi në rrugë është më i
vogël, ndërsa aktiviteti i kriminelëve është më i madh. Në të tilla kushte
vërehen dhe njihen më shpejt dhe më lehtë automjetet e dyshuara dhe
gjenden personat që janë në kërkim.
c) Në rast të delikteve të rënda pronësore në një hapësirë të caktuar
(serisë së plaçkitjeve, plaçkitjeve me thyerje, etj.), duhet të sigurohet gjithmonë
zbatimi paralel dhe i sinkronizuar i kontrollit të shtuar operativ dhe përpunimit
kriminalistik. Thënë ndryshe, nuk do të duhej të ndodhte që përpjekjet e
personave të autorizuar (si civilë ashtu edhe me uniformë) të orientoheshin
vetëm në drejtim të ndriçimit të veprave të kryera dhe zbulimit e kapjes së tyre,
por do të duhej të orientoheshin edhe në parandalimin e veprave të tjera
penale. Duke pasur parasysh lëvizshmërinë e kriminelëve dhe veprimin e tyre në
hapësira të ndryshme, pjesëtarët e kontrollit operativ dhe përpunimit
kriminalistik duhet të ndërmarrin masa dhe veprime për zbulimin, identifikimin
dhe kapjen e kryesve të veprave penale edhe në hapësirat e tjera që u përkasin
zonave të kontrollit të stacioneve të tjera policore. Në të gjitha këto situata,
sidomos te deliktet e rënda pronësore, duhet të bëhen parashikime se ku do të
mund të ndodhte një vepër e re penale, cili objekt do të mund të ishte në
shënjestër të sulmit, cilat objekte ose hapësira mund të jenë veçanërisht të
rrezikuara etj. Kjo nënkupton se ekipet duhet të bëjnë vlerësimin se ku, kur dhe
si duhet të ndërmerren masa dhe veprime operative dhe kriminalistike.

3.4. Metodika e zbulimit, sqarimit dhe dëshmimit
të kriminalitetit të lidhur me drogat

3.4.1. Nocioni dhe format e shprehjes

Drogat dehëse janë substanca natyrore ose sintetike dhe preparate të
përpunuara nga këto substanca përdorimi i paautorizuar dhe i pakontrolluar i
të cilëve mund të rrezikojë shëndetin e njerëzve. Për këtë arsye veprat penale
të lidhura me drogat janë klasifikuar në grupin: veprat penale kundër
shëndetit publik,96 (kapitulli XXI, KP i Kosovës).

96
Shëndeti paraqet gjendjen psike‐fizike të njeriut tek i cili ekziston funksioni harmonik i të gjitha
organeve dhe proceseve dhe që e bënë të aftë për jetë normale, punë dhe produktivitet
shoqëror. E kundërta e shëndetit është sëmundja e cila paraqet gjendjen e tillë psike‐fizike e
cila lind me veprimin e bacileve, baktereve dhe viruseve në organizmin e njeriut dhe që sjell
deri te çrregullimi në ndërtimin dhe funksionimin e disa organeve, qelizave, pjesëve të trupit
ose të organizmit në tërësi gjatë së cilit proces dobësohet aftësia për punë dhe jetë normale.
(Petrović, Jovašević, 2005: 215)
Kriminalistika 293
Me kushtetutë është përcaktuar pacenueshmëria e jetës së njeriut,

prandaj pajtimi ose kërkesa për marrjen e jetës e bën të paligjshme sjelljen e
tillë. Nga e drejta për jetë del edhe e drejta e njeriut që t’ia marrë jetën
vetvetes (përpjekja për vetëvrasje nuk është e dënueshme, gjë që është një
ndër vlerat bashkëkohore).
Ndihma për vetëvrasje si edhe nxitja për vetëvrasje është vepër e
veçantë penale. Eutanazia si shuarje e jetës së tjetrit, madje edhe nga mëshira,
është e ndaluar.
Mbrojtja e integritetit psikik është parashikuar në mënyrë të ngjashme
me mbrojtjen e jetës. Vetëlëndimi, për dallim nga përpjekja për vetëvrasje,
është i dënueshëm, jo në parim, por në qoftë se nëpërmjet këtij veprimi
synohet të realizohet një qëllim i papranueshëm shoqëror (vetëlëndimi fiktiv
ose mistifikues).
Ndërhyrja mjekësore, ndonëse objektivisht mund të shkaktojë lëndime
trupore si edhe keqësim të shëndetit, nuk është i kundërligjshëm, në këto
raste: 1) nëse bëhet në pajtim me njohuritë medicinave (lege artis), 2) me
qëllim të shërimit dhe 3) me pajtimin e pacientit, sepse gjendet në kufij të
rrezikut të lejueshëm.
E ngjashme është edhe çështja e lëndimeve në sport, ku gjithashtu
përjashtohet veprimi i kundërligjshëm.

3.1.2. Vrasja

Vrasja, në kuptimin e gjerë të fjalës, nënkupton shuarjen e jetës së
njeriut, ndërsa nga këndvështrimi i të drejtës penale nënkupton shuarjen e
kundërligjshme të jetës së secilit njeri nëpërmjet veprimit.
Sipas Kodit Penal të Kosovës ekzistojnë shumë lloje të vrasjeve. Kështu,
përveç vrasjes së zakonshme, ekzistojnë edhe vrasjet e rënda, vrasjet e
privilegjuara (më të lehta), siç janë: vrasjet në gjendje te afektit mendor (neni
148), vrasjet nga pakujdesia (neni 149) dhe vrasja e foshnjës gjatë lindjes (neni
150).
Puna në ndriçimin e vrasjeve, sipas rregullit, fillon me zbulimin e
kufomës ose të pjesëve të kufomës, ndërsa në disa raste edhe me të marrë
njoftimin për zhdukjen e dikujt në kushte dhe rrethana që mund të dyshohet
se është vrarë.
Policia, sipas rregullit, paraqet secilin rast të vrasjes apo të gjetjes së
kufomës. Paraqitjen e bëjnë qytetarët që e kanë zbuluar kufomën ose të
afërmit e viktimës së krimit.
Kur informohet, në çfarëdo mënyre qoftë, për gjetjen e ndonjë kufome
policia duhet të fiksojë më shkrim: datën dhe kohën e marrjes së njoftimit,
mënyrën se si është njoftuar, vendin ku është gjetur kufoma, emrin dhe adresën e
personit që ka njoftuar dhe mënyrën se si ka marrë vesh për kufomën.

3.1.2.1. Nocioni i vdekjes

Pasojë e veprës penale të vrasjes është vdekja e ndonjë personi, por
vazhdimisht është e hapur çështja e definimit të vdekjes. Sipas disa autorëve,
vdekja është dëmtimi i shëndetit, laesio valetudinis, ndërprerja e tërësishme e
funksionit të trupit, gjegjësisht të strukturës dhe funksionit të trupit dhe
shpirtit. Dëmtimi i shëndetit mund të përfundojë me shërimin e plotë ose të
pjesshëm apo, në instancën e fundit, me shuarjen e jetës. Ndërprerja e
përhershme e funksioneve vitale ‐ rrahjes së zemrës dhe frymëmarrjes do të
thotë shuarje e jetës apo vdekje (mors).
Zhvillimi i vazhdueshëm i mjekësisë, në radhë të parë përparimi në
transplantimin e organeve e të indeve dhe reanimimi, ka pasuar me paraqitjen
e definicioneve të ndryshme për vdekjen (vdekja klinike, vdekja cerebrale,
vdekja e trurit, vdekja biologjike, vdekja sociale). Nga pikëpamja juridike,
vdekja është ndërprerje e funksioneve të organizimit si tërësi. Zgjidhja juridike
e kësaj materieje nuk është zgjidhur në mënyrë të kënaqshme. Prandaj,
përcaktimi i vdekjes sot është një problem shumë aktual në mjekësinë
gjyqësore e klinike si dhe në drejtësi. Sot dominon mendimi se definomi ligjor i
vdekjes nuk është as i dëshiruar dhe as i nevojshëm. Zgjidhjen duhet kërkuar
brenda shkencës së mjekësisë dhe etikës mjekësore.
Meqenëse ekziston mundësia që vdekja të shkaktohet nga mënyra e
mjete të ndaluara, është në interesin e bashkësisë shoqërore që të hulumtojë
shkakun dhe mënyrën e vdekjes së çdo njeriu. Pa marrë parasysh se vdekja e
një personi është shkaktuar me qëllim apo pa dashje, ajo është pjesë
përbërëse e shumë veprave penale. Prandaj është detyrë e policisë që të
sqarojë veprat penale dhe ngjarjet që kanë për pasojë vdekjen e personit të
caktuar.
Nocioni i vdekjes shqyrtohet edhe në kuptimin biologjik.89 Vdekja mund
të ndodhë menjëherë pas kryerjes së veprimit, por mund të ndodhë edhe më
vonë, pas një kohë më të shkurtër ose më të gjatë. Ka raste që në literaturë të
përcaktohet koha e saktë midis veprimit kriminal dhe vdekjes së personit. Me

89
Vdekje biologjike është ndërprerja e plotë dhe e përhershme e funksionimit të të gjitha indeve
dhe organeve (vdekja statike dhe molekulare). Disa pjesë të organeve, si edhe vetë organet,
mund të ruajnë funksionet e tyre edhe një kohë të caktuar pas vdekjes, ndonëse ngjallja e
organizmit është e pamundur. Mbijetesa e disa organeve dhe indeve, në aspektin mjekësor,
është me interes për transplantimin e organeve, kurse në aspektin kriminalistik është me
interes për përcaktimin e kohës së vdekjes.
Kriminalistika 295
rastin e kalimit të kësaj kohe nuk bëhet fjalë për vepër penale të vrasjes, por
për ndonjë vepër tjetër penale. Në të Drejtën anglosaksone ky afat kohor zgjat
12 muaj
Law Dictionary anglez e definon vdekjen si “Vrasje të kundërligjshme të
qenies njerëzore, nëse vdekja ndodh në afat prej një viti”. Organizata botërore
e Shëndetësisë ka sugjeruar që për vdekje të dhunshme të caktohet një afat
prej 30 ditësh prej momentit të lëndimeve e deri të vdekja.
E drejta penale pozitive e konsideron këtë afat si kohë të kaluar midis
kohës së veprimit të një personi tjetër dhe pasojës së shkaktuar nga ai veprim,
në qoftë se ekziston lidhje shkakore midis veprimit dhe pasojës.

3.1.2.2. Shkaqet e vdekjes

Ndonëse shkaqet e dëmtimit të shëndetit (etiologjia) janë të njëjta,
mënyra e dëmtimit (patogjeneza) mund të jetë e dyllojshme: e natyrshme dhe
e dhunshme. Dëmtimi i dhunshëm i shëndetit, laesio valetudinis violenta,
ekziston atëherë kur kjo bëhet, me qëllim ose pa qëllim, nga një person tjetër.
Në këtë rast, njëherësh është njëkohësisht subjekt aktiv dhe objekt pasiv i
veprimit të dëmshëm, qoftë i veprimit apo mosveprimit personal, qoftë të
veprimit ose mosveprimit të dikujt tjetër, gjë që nënkupton përgjegjësinë
vetjake ose të tjetrit.
Për ndonjë ngjarje që ka për pasojë vdekjen është jashtëzakonisht e
rëndësishme të përcaktohet shkaku i vdekjes, prej të cilit varet shumë
kualifikimi juridik i ngjarjes. Vdekja e pa dhunshme ose e natyrshme është
vdekja për shkak të shuarjes së funksioneve vitale të organizmit, nga pleqëria
ose sëmundja. Vdekja e dhunshme është pasojë e veprimit të jashtëm, më së
shpeshti e veprimit të një personi tjetër, pa marrë parasysh se ky veprim është
i rastësishëm apo i qëllimtë.
Në mjekësinë kriminalistike është e njohur vdekja e parakohshme, e cila
ndodh papritur, te personat që duken të shëndoshë dhe quhet vdekje e shpejtë
ose vdekje e papritur apo vdekje e dyshimtë. Ajo definohet si vdekje shkaku i së
cilës nuk mund të zbulohet pa ekspertizë të posaçme të mjekësisë ligjore
(obduksionit).
Vdekja e dhunshme (mors violenta) është shuarja me dhunë e jetës.
Shkaqe të vdekjes së dhunshme (dëmtimit të dhunshëm të shëndetit) mund të
jenë:
1) mekanike,
2) asfiktive ‐ për shkak të pengesave në frymëmarrje,
3) nutritive ‐ për shkak të mungesës së ushqimit,
4) fizike ‐ për shkak të veprimit të të nxehtit e të të ftohtit, ndikimit të
rrezeve të diellit e
5) të rrymës, rrezeve të rëntgenit dhe radiumit,
6) kimike ‐ kryesisht ndikimit të helmeve,
7) bakteriale dhe
8) psikike.
Pjesëtarët e policisë, në disa situata, kur është ë qartë se personi është i
vdekur, me qëllim të urgjencës së veprimit, mund të konstatojnë edhe vetë
vdekjen për paraqitjen e raportit të parë. Më vonë, kur të krijohen kushtet,
konstatimin e vdekjes e bën mjeku, në vendin ku është gjetur kufoma ose në
institucionin përkatës.
Policët e bëjnë konstatimin jozyrtar të vdekjes në bazë të shenjave të
dukshme, të cilat mund të jenë:
1) shenjat e pasigurta të vdekjes ‐ ndërprerja e punës së zemrës dhe
frymëmarrjes, motorikes dhe ngushtimi i kornesë së syrit,
2) shenjat e hershme të vdekjes ‐ njollat e vdekjes, shtangimi i vdekjes,
ftohja e trupit dhe
3) shenjat e vona ose të sigurta të vdekjes ‐ kalbja dhe dekompozimi i
trupit, mumifikimi, saponifikimi dhe kafshimi i kafshëve.
Organizimi i procesit të përcaktimit të shkaktarëve të vdekjes varet nga
ngjarjet që i kanë paraprirë vdekjes dhe vendi ku ka ndodhur vdekja. Kur
vdekja ndodh në spital, gjatë shërimit, atëherë shkakun e vdekjes e përcakton
mjeku që është marrë me trajtimin e të vdekurit ose patologu i spitalit. Kur
personi vdes në spital ose në ndonjë institucion tjetër shëndetësor ku është
dërguar për t’i dhënë ndihmë mjekësore, shkakun e vdekjes e përcakton mjeku
kujdestar, patologu i spitalit ose patologu ligjor (nëse dyshohet se bëhet fjalë
për vdekje të dhunshme).
Kur personi vdes jashtë institucionit shëndetësor dhe rrethanat tregojnë
se bëhet fjalë për vdekje të dhunshme, shkakun e vdekjes e përcakton eksperti
përkatës. Ai e përcakton shkakun e vdekjes në bazë të kontrollit të jashtëm,
deklaratave të dëshmitarëve dhe historisë së sëmundjes, por nuk lejon bartjen
e kufomës në qoftë se dyshohet se bëhet fjalë për vdekje të dhunshme ose në
qoftë se nuk mund të përcaktojë shkakun e vdekjes. Kur e vërteton se bëhet
fjalë për vdekje të dyshimtë apo për vdekje të dhunshme, ai duhet ta njoftojë
policinë. Si rregull, policia vepron në situata kur vdekja është e dhunshme apo
kur shkaku i vdekjes është i dyshimtë
Sipas mendimit tonë, kurdo që lejojnë rrethanat, policia dhe prokurori
publik do të duhej të përcillnin procesin e obduksionit dhe të merrnin pjesë
aktive në këtë proces. Por, në praktikën e policisë te ne, në procesin e
obduksionit marrin pjesë vetëm teknikët e kriminalistikës, të cilët bëjnë vetëm
Kriminalistika 297
kompletimin e fotodokumentacionit, por nuk janë aktivë në procesin e

obduksionit. Kriminalisti që merret me përpunimin kriminalistik dhe prokurori
publik që zhvillon hetimet njihen me rezultatet e obduksionit vetëm nëpërmjet
raportit të mjekut ligjor dhe teknikut të kriminalistikës.
Kështu, aktivitetet operative të policisë dhe prokurorit publik shpesh
janë të vonuara, prandaj, gjatë përpunimit kriminalistik, nuk mund të jepet
pasqyra e plotë e ngjarjes kriminale, nuk mund të verifikohen versionet e
krijuara, nuk mund të sugjerohen ose të ndërmerren masa dhe veprime
plotësuese. Pasojë e kësaj mund të jetë vonesa në ndërhyrjes, madje edhe mos
zbulimi i kryesit të veprës penale.

3.1.2.3. Mjetet dhe mënyrat e kryerjes së veprës penale të vrasjes

Mjete të kryerjes së veprës penale të vrasjes janë të gjitha llojet e
mjeteve, armët dhe sendet e forta, me të cilat mund të shkaktohen lëndime
vdekjeprurëse. Mënyra e kryerjes së vrasjes përcakton punën e shikimit të
ekipit kriminalistik në vendin e ngjarjes. Mjetet e kryerjes së vrasjes dhe
përdorimi i tyre lënë gjurmë, të cilat mund të gjenden në vendin e ngjarjes, në
viktimën dhe në vetë kryesin e vrasjes. Mënyrat më të shpeshta të vrasjeve
janë shkaktimi i lëndimeve me mjete depërtuese ose shpërthyese, me mjete të
mprehta, me helme, me ngufatje, me mbytje në ujë, me mjete të forta, etj.
Pra, mënyrën e kryerjes së vrasjes e përbëjnë të gjitha veprimet që i
ndërmerr kryesi për të shuar jetën e dikujt.
Si mjete të kryerjes së vrasjes më së shpeshti përdoren:
1) Armët e zjarrit (revolja, pushka e gjuetisë, pushka luftarake, etj.),
2) Armët e ftohta90 dhe mjetet e mprehta (thika, sëpata, gërshërët,
etj.),
3) Bombat e dorës, pajisjet shpërthyese ose lëndët djegëse,
4) Veglat e ndryshme (kazma, lopata, sëpata, etj.),
5) Materiet kimike helmuese (acidet e ndryshme),
6) Barërat me përmbajtje droge,
7) Mjetet e komunikacionit (automobili, motoçikleta, etj.),
8) Mjetet për lidhje (litari, shiritat e ndryshëm, etj.),
9) Mjetet e tjera (shkopi, huri, guri, tëhollësi, shishja, karriqa, etj.),
10) Energjia elektrike, rrezatimet e ndryshme,
11) Temperaturat e larta dhe të ulëta, etj.
Përveç këtyre, vrasja mund të kryhet edhe me goditje me grusht, me
kokë, më shtyrje ose hedhje nga lartësia dhe me ndërprerjen e ushqimit apo të

90
Mjetet me të cilat mund të shkaktohet vdekje apo lëndime të rënda trupore
ujit. Edhe shkaktimi i dhembjeve të mëdha shpirtërore dhe i streseve të
fuqishme mund të shkaktojë vrasje në disa situata. Po ashtu, vrasja mund të
kryhet edhe me mjete psikike, siç janë shkaktimi i dhimbjes, frikës ose
emocioneve të tjera të fuqishme, të cilat mund të jenë shkaktarë të vdekjes.
Pra, shumica e vrasjeve kryhen me përdorimin e mjeteve direkte të vetë
kryesit (p.sh. duke shtënë në viktimën ose duke e therur etj.), ndërsa në situata
më të rralla vrasjet kryhen me përdorimin e mjete indirekte kur kryesi përdor
ndonjë shtazë(p.sh. ndonjë qen të rrezikshëm) ose duke qenë subjekt pasiv me
paramendim e vë veten e tij në pozitë që të shkaktojë vdekje. Është e mundur
që për kryerjen e vrasjeve edhe të kombinohen mjete dhe mënyra të
ndryshme.
Gjithashtu, është e rëndësishme të përmenden edhe dy lloje vrasjesh:
1) Vrasjet joprofesionale dhe
2) Vrasjet profesionale.
Vrasje të kryera në mënyrë profesionale janë vrasjet kur shuarja e jetës
së një personi me këto karakteristika fenomenologjike:
a) shkalla e lartë e organizimit për kryerjen e veprës penale;
b) pjesëmarrja e më shumë pjesëmarrësve dhe mbështetja paraprake
logjistike para, gjatë dhe pas kryerjes së veprës, ndonëse është e
mundur që vrasje profesionale të kryejë edhe vetëm një person, i cili,
sipas rregullit, gëzon përkrahjen e personave të tjerë, para kryerjes
së veprës;
c) vepra kryhet me qëllim të realizimin të objektivave të caktuar më
parë dhe planifikohet me kujdes. Ndonjëherë, gjatë planifikimit të
veprës, kryesit edhe ushtrojnë elemente të caktuara për kryerjen e
veprës, por ka edhe situata kur formohen edhe ekipe ose grupe për
kryerjen e veprave, duke përcaktuar edhe ekipin apo grupin që e
kryen veprën;
d) vrasjet kryhen nga kryes që e bëjnë këtë për pagesë ose për ndonjë
përfitim tjetër material apo nga kryesit që e kanë vrasjen si “punë”
apo si angazhim profesional, në qoftë se ata janë pjesëtarë aktivë të
ndonjë organizate kriminale;
e) viktima të këtyre vrasjeve, si rregull, janë personat e shquar, edhe
kur ata bëjnë pjesë në mjedis kriminal, ose pjesëtarët e organeve
shtetërore, etj.
f) vrasjet kryhen nën masa të veçanta të maturisë dhe pas një sërë
përgatitjesh të veçanta, sigurimit të armëve për një përdorim
(pushkë automatike ose revole), të cilat asgjësohen pas kryerjes së
vrasjes (më së shpeshti duke i demontuar dhe duke shpërndarë
pjesët në vende të shkreta ose duke i hedhur në lumenj, liqene, etj.),
Kriminalistika 299
sigurimit të maskave që përdoren gjatë kryerjes së vrasjes,

stërvitjeve të precizitetit dhe shpejtësisë së kryerjes së veprës në
momentin më të përshtatshëm (p.sh. kur viktima është më së paku e
përgatitur për rezistencë të suksesshme, kur nuk ka dëshmitarë,
etj.), sigurimit të dokumente të falsifikuara që më parë për t’u
larguar nga vendi, sigurimi paraprak i alibisë, sigurimi paraprak i
mjeteve ndihmëse(siç është automobili i cili duhet të jetë gjithsesi i
vjedhur, sigurimi i targave po ashtu të vjedhura, fshehja ose
asgjësimi i automobilit të vjedhur), sigurimi i mjeteve të tjera të
nevojshme (si kartela e telefonit mobil të sistemit “prepad”) etj.
Vrasjet e kryera në mënyrë profesionale janë karakteristike për
kriminalitetin e organizuar. Ato kryhen për të eliminuar konkurrencën, për të
fituar treg, për të demonstruar fuqinë, për të frikësuar kundërshtarët, etj. Të
gjitha vrasjet e tjera që, sipas karakteristikave të tyre dominuese, nuk mund të
radhiten në vrasje profesionale, konsiderohen vrasje joprofesionale.
Karakteristikë e vrasjeve profesionale, sipas logjikës së gjërave, është fakti
se ato shumë vështirë sqarohen dhe dëshmohen, me që bëhet fjalë për format
më të rënda të kriminalitetit. Niveli i sqarimit dhe dëshmimit të këtyre vrasjeve
dëshmon nivelin e punës së policisë. Prapa vrasjeve profesionale, të cilat
praktikisht bëhen nëpërmjet “likuidimit” fizik dhe “eliminimit” të kundërshtarit
qëndrojnë interesa të qarta, ndonëse ato shpesh shkrihen edhe me motive të
tjera, të cilat janë, para së gjithash, karakteristike për vrasjet joprofesionale.

3.1.2.4. Vrasja, vetëvrasja ose aksidenti

Vrasja, vetëvrasja ose aksidenti janë vdekje të dhunshme, të cilat
nënkuptojnë vdekjet që pasojnë ndonjë lëndim të rëndë trupor. Vdekja e
dhunshme mund të jetë e menjëhershme ose e ngadalshme, si edhe vrasje,
vetëvrasje apo e rastit. Policia gjendet çdo ditë në situata të cilat mund të
shpjegohen në mënyra të ndryshme. Burime të lajthitjeve e dyshimeve më së
shpeshti janë vdekjet natyrore.
Historia e kriminalistikës njeh shumë raste te të cilat ka ekzistuar trilema
(dyshimi i trefishtë): vrasje, vetëvrasje91 apo rast aksidenti.92

91
Vetëvrasja është shuarja e vetëdijshme dhe e qëllimshme e jetës së vetvetes. Ajo është dukuri
socio‐patologjike dhe akt individual. Shpesh është formë e auto‐agresionit. Etiopatogjeneza
e vetëvrasjes është e ndryshme. Ajo mund të jetë pasojë e marrëdhënieve midis njeriut e
rrethit të tij, e pengesave të ndryshme, e humbjes së ekuilibrit të personalitetit në rrethin e
tij, etj. Modus operandi i vetëvrasjes është pothuaj i njëjtë me atë të vrasjes.
92
Aksidenti është akt i paqëllimshëm dhe i rastit i dëmtimit të shëndetit ose marrjes së jetës së
vetvetes ose të tjetrit.
Me qëllim të fshehjes së vrasjes, vrasësit e paskrupullt inskenojnë raste
penalo‐juridike (ia vënë zjarrin kufomës së viktimës, e hedhin në hekurudhë,
etj.), në mënyrë që ta inskenojnë veprën penale si rast aksidental. Në praktikën
penalo‐juridike njihen raste të shumta të simulimit të vetëvrasjes, me qëllim të
fshehjes së vrasjeve ose fshehjes së vdekjeve të natyrshme. Për këtë arsye, në
nenin 186, par. 1 të KPPK, është përfshi kjo dispozitë: “Gjykata urdhëron
kontrollin dhe obduksionin e trupit të pajetë gjithmonë kur ekziston dyshimi
ose kur është e qartë se shkak i vdekjes është vepra penale ose kur vdekja ka
një lidhshmëri me kryerjen e veprës penale”. Në qoftë se kufoma është
varrosur, urdhërohet ekshumimi (zhvarrimi) në mënyrë që të bëhet kontrolli
dhe obduksioni.
Rastet e vdekjes së dhunshme, sidomos kur vdekja është shkaktuar nga
dora e dikujt tjetër, vetëvrasjes ose vdekjes aksidentale duhet të shpjegohen
në mënyrë të detajuar dhe të hiqen të gjitha dilemat eventuale. Sipas rregullit,
bëhet fjalë për trilemën: vrasje ‐ vetëvrasje ‐ rast aksidental. Në fillim të
përpunimit kriminalistik, duhet të shtrohen të tri versionet, në mënyrë që të
vërtetohet njëra prej tyre dhe të eliminohen dy të tjerat.
Shkaku vdekjes mund të jetë i qartë edhe para obduksionit,93 por kjo nuk
do të thotë se është konstatuar saktë se bëhet fjalë për vrasje, vetëvrasje apo
rast aksidental.
Nuk janë të rralla rastet që dikush të gjendet i vdekur në shtrat ose që
dikush të rrëzohet në rrugë e të vdesë, ndërsa mikro‐ambientet e tyre te këta
persona kanë lënë përshtypjen se janë plotësisht të shëndoshë, kështu që
rastet e tilla janë edhe më enigmatike. Në jo pak raste, obduksioni ka nxjerr
fakte që shpien në përfundim se personi i vdekur, ndonëse nuk ka pasur shenja
të jashtme, ka vuajtur nga ndonjë sëmundje për të cilën as nuk ka qenë i
vetëdijshëm, pra as se ka pasur aftësi të zvogëluara.
Në shumë raste, shkas i drejtpërdrejtë i vdekjeve janë ngjarjet jetësore
të personave që nga zemra kanë kërkuar një angazhim më të madh se sa
zakonisht: ngarkesa më e madhe trupore, shqetësimet e fuqishme psikike,
aktet seksuale me ndihmën e “viagrës”, ushqimi i tepruar, pijet alkoolike, etj.
Atëherë nuk është për t’u habitur që te rastet e vdekjes së papritur lind
dyshimi për vetëvrasje, aksident fatal apo vrasje.
Përgjigjet në këto dhe në pyetje të tjera nxirren me zbatimin e masave
dhe veprimeve përkatëse gjatë përpunimit kriminalistik dhe obduksionit. Në
këtë rast kriminalisti dhe gjykatësi hetues duhet të bashkëpunojnë ngushtë
dhe, në bazë të njohurive të tyre mjekësore‐kriminalistike, të nxjerrin

93
Obduksioni (seksioni, autopsia) është kontroll i të gjitha pjesëve të jashtme dhe të brendshme
të trupit të pajetë, me qëllim që të përcaktohet shkaku i vdekjes.
Kriminalistika 301
përfundime për shkakun dhe kohën e vdekjes, të krahasojnë atë me rezultatet
e obduksionit, të verifikojnë ato dhe, sipas nevojës, t’i plotësojnë me
diagnozën mjekësore.

3.1.2.5. Motivi i kryerjes së veprës penale

Njeriu ka menduar prej kohësh për motivet e veta dhe motivet e
njerëzve të tjerë. Qysh në kohët e lashta, njerëzit merren intensivisht me
gjurmimin e “shkaqeve” të sjelljeve ‐ motiveve. Kërkimi i motiveve është
shprehje e nevojës që të kuptohen ngjarjet që ndodhin në botën e brendshme
të individit. Sjellja komplekse e një personit a organizmi tjetër, mund të
„kuptohen“ nëse zbulohet ndonjë motiv. Në këtë kuptim, motivi nënkupton
atë që organizmi përpiqet të bëjë apo përpiqet ta kryejë.
Nevojat, interesat, zakonet, bindjet, tradita, instinktet, epshet, dëshirat
dhe ndjenjat shpien deri te motivi për kryerjen e veprës penale. Numri ma i
madh i veprave penale është kryer për motive të caktuara. Me ndihmën e
motivit përcaktohet edhe ekzistenca e paramendimit, ndan paramendimin nga
mosdashja. Veprimi i paramenduar është veprim me motiv të vetëdijshëm.
Motivi bën pjesë në elementet më të rëndësishme në vlerësimin psikologjik të
paramendimit. Te veprat penale nga pakujdesia motivi ka të bëjë me pasojën e
veprës, ndërsa te paramendimi ka të bëjë edhe me veprimin edhe me pasojën
e veprës penale. Motiv i veprës penale është nxitja, si kategori e brendshme,
dhe arsyeja, si kategori e jashtme e cila ndikon në karakter, instinkte, ndjenja,
paragjykime, kuptimi i njerëzve, shoqërisë, personalitetit. Gjatë veprimit
përkatës të nxitjes e arsyes, kryesi përcakton një objektiv të caktuar, të cilin
dëshiron ta realizojë me kryerjen e veprës penale.
Lufta e nxitjes (motivit) i paraprin shpesh veprimit të vullnetshëm për
kryerjen e veprës penale dhe përfundon me marrjen e vendimit që të kryejë
ose të mos kryejë veprën penale. Përveç mjedisit shoqëror, për motivin
gjithnjë është i rëndësishëm personaliteti i kryesit, si nocion unik. Vepra penale
rrallë herë kryhet për një motiv të vetëm. Në shumicën e rasteve vepron një
tërësi e motiveve. Nuk ekziston një tabelë e saktë e motiveve. Janë të njohura:
motivet parandaluese dhe nxitëse, kryesore dhe të tërthorta, altruiste dhe
egoiste, sociale dhe asociale, të ndershme dhe të pandershme, etj. Në
praktikën kriminalistike jo rrallë zëvendësohet motivi i përgjithshëm për
kryerjen e veprave penale me motivin special.
Në praktikën kriminalistike motivet më të shpeshta për kryerjen e
veprave penale janë: motivet ekonomike, urrejtja dhe hakmarrja, motivet
seksuale e erotike, fanatizmi religjioz, nevoja për fshehjen e ndonjë sekreti,
frika nga dënimi, dashuria, solidariteti, mëshira dhe motive e tjera fisnike,
3.1.6. Vetëvrasja

3.1.6.1. Nocioni dhe karakteristikat themelore

Vetëvrasja trajtohet si dukuri shoqërore patologjike. Ajo është objekt i
interesimit të shkencave të ndryshme, siç janë psikologjia, psikopatia,
sociologjia, kriminologjia dhe kriminalistika. Vetëvrasja është dukuri e vjetër, e
cila ekziston që prej kohës së ekzistimit të njeriut dhe shoqërisë, por në fazën
fillestare të shfaqjes së saj nuk i është kushtuar shumë rëndësi. Më zhvillimin e
shoqërisë njerëzore është ngritur interesimi për anëtarët e saj, kështu që është
ngritur edhe interesimi për vetëvrasjen.
Në Greqinë antike ka pasur pikëpamje të ndryshme mbi këtë dukuri.
Midis tyre me interes të veçantë është ai i Aristotelit, i cili flet për dëmin që i
shkakton shoqërisë dhe familjes një anëtar i saj që në mënyrë të qëllimshme ia
shuan vetes jetën, duke ia lënë të tjerëve zgjidhjen e problemeve ekzistuese.
Edhe në mbretërinë romake vetëvrasja ka qenë objekti i shqyrtimeve
dhe qëndrimeve të ndryshme. Ka pasur pikëpamje se vetëvrasja është akt i
lartë, ndërsa vetëvrasësi është njeri me autoritet më të lartë edhe se vetë
zotat, sepse ata janë të pavdekshëm dhe nuk mund ta gjykojnë veten e tyre.
Sipas kësaj pikëpamje njeriu si qenie e gjallë ka të drejtë dhe aftësi ta asgjësojë
jetën e tij.
Paralelisht me forcimin e rolit dhe ndikimit të kishës, shoqëria ka marrë
qëndrim të ashpër ndaj vetëvrasjes, kështu që kufoma e vetëvrasësit është
djegur ose u është hedhur egërsirave, me që varrimi i tyre në varreza ka qenë i
ndaluar. Por, situata ka ndryshuar në mesjetë, kur kisha e ka ndërruar
qëndrimin ndaj vetëvrasjes. Në këtë periudhë kisha madje e ka rekomanduar
vetëvrasjen duke e quajtur atë si “hyrje në jetën e vërtetë”. Pavarësisht prej
këtij qëndrimi të kishës, shoqëria e ka vështruar vetëvrasjen si një formë të
aktit kriminal të drejtuar kundër shtetit, kundër sunduesit dhe kundër Zotit. Në
disa vende të Evropës, pavarësisht prej qëndrimeve të ndryshme ndaj
vetëvrasjes, një kohë të gjatë është ruajtur qëndrimi për dënimin e
vetëvrasësve (Anglia) si dhe dënimi i tentimeve të vetëvrasjes, i cili është
ruajtur më së gjati në Hungari (deri në Luftën e Dytë Botërore).
Njeriu merr vendim të bëjë vetëvrasje për shkak se është gjetur në
situatë të caktuar konfliktuoze me shoqërinë dhe nuk sheh rrugëdalje tjetër.
Aspekti sociologjik i këtij problemi vështrohet në të huajsimin nga shoqëria,
gjegjësisht në konfliktin e individit me shoqërinë, prandaj mund të
përfundohet se vetëvrasja, ndonëse është akt personal i njeriut, shkakton
pasoja për shoqërinë.
Kriminalistika 315
Studimi i problemit të vetëvrasjes ka rëndësi teorike dhe praktike, e cila i
kontribuon vështrimit të tërësishëm të këtij problemi dhe ndërmarrjes me
kohë të masave preventive për parandalimin e kësaj dukurie. Asnjë bashkësi
shoqërore nuk është e kursyer nga vetëvrasjet. Në situatat që janë të
ngarkuara me probleme materiale, të sigurisë dhe personale, vetëvrasjet janë
më të shpeshta, gjë që shtron detyrën për hulumtimin e vazhdueshëm të kësaj
dukurie. Rezultatet e hulumtimeve adekuate sigurisht do të tregonin
shkaktarët ekzistues, të cilët do të mundësonin një vlerësim dhe parashikim të
caktuar, i cili është bazë për ndërmarrjen e masave dhe veprimeve
parandaluese.
Vetëvrasja nuk është vepër penale, por nga aspekti kriminalistik
vështrohet si problem, sidomos nëse situata konkrete kriminalistike‐taktike
është aq komplekse sa të mund të nxirret përfundimi se bëhet fjalë për ngjarje
kriminale. Në disa situata kriminalistike‐taktike vetëvrasja nuk mund të
konstatohet në vendin e ngjarjes, prandaj mund të ekzistojë dyshimi se bëhet
fjalë për “vetëvrasje të shtirur”, nëpërmjet së cilës bëhen përpjekje të fshihet
kryerja e veprës penale të vrasjes. Për këtë arsye, nga aspekti kriminalistik,
vetëvrasja mund të jetë shumë më komplekse sesa disa raste të vrasjes.
Vetëvrasja është akt i shuarjes së qëllimshme të jetës së vetvetes. Si
mjete për kryerjen e vetëvrasjes janë kryesisht po ato mjete me të cilat kryhen
vrasjet, por të cilat janë më të përshtatshme që personi t’i përdorë për
shuarjen e jetës së vet. Rezultatet e disa hulumtimeve tregojnë se vetëvrasjet
janë më të shpeshta në qytet sesa në fshat dhe se ato ndodhin më së shumti
në muajt e pranverës dhe verës se sa në muajt e dimrit.
Sipas evidencave, mosha dhe struktura e personave që përcaktohen për
vetëvrasje është e ndryshme, duke filluar prej të miturve e deri te moshat e
shtyra. Megjithatë është konstatuar se njerëzit e moshuar shumë më rrallë
bëjnë vetëvrasje, ndonëse krizat ekonomike dhe politike kanë ndikuar në
shtimin e numrit të vetëvrasjeve edhe te kjo kategori e popullsisë.
Përpjekjet për vetëvrasje janë më të shpeshta të personat e moshës prej
20 deri 24 vjet, si dhe të personat e moshës 26 deri ne 30 vjet. Në grupin e
tretë, sipas të dhënave, bëjnë pjesë të miturit e moshës midis 14 e 18 vjet. Të
dhënat e grumbulluara janë shqetësuese, sepse numrin më të madh të
përpjekjeve për vetëvrasje e përbëjnë të rinjtë dhe të miturit.
Analiza e praktikës së deritashme çon në konstatimin se vetëvrasësit e
planifikojnë paraprakisht mënyrën, vendin dhe kohën e vetëvrasjes. Ata,
kryesisht e bëjnë këtë në vende të fshehta, në mënyrë që të mos pengohen për
realizimin e qëllimit të tyre. Mirëpo, ka edhe raste që vetëvrasjet bëhen në
vende publike, në sytë e një numri të madh njerëzish, siç janë kërcimet nga
urat, hedhjet nga rrokaqiejt ose nga ndonjë kështjellë, etj.
3.1.6.2. Mënyrat e kryerjes së vetëvrasjes dhe motivet

Mënyrat e kryerjes së vetëvrasjes janë të llojllojshme dhe varen nga
mjeti që përdoret. Vetëvrasjet më së shpeshti bëhet me helmim, me varje, me
armë zjarri, me prerjen e venave, me kërcim nga lartësia, me mbytje në ujë,
me therje, me energji elektrike, me vetëdjegie ose me hedhjen para ndonjë
automjeti. Po ashtu, vetëvrasjet bëhen edhe me kombinimin e disa prej këtyre
mënyrave. Ka raste edhe të vetëvrasjeve të dyfishta, të cilat bëhen kryesisht
nga dy persona të gjinive të ndryshme, kurse motiv i vetëvrasjes është
kryesisht dashuria e dyanshme. Në këtë vërtet, njërit prej të dashuruarve i lind
ideja për vetëvrasje dhe e bind për këtë edhe të dashurin e vet. Pas kësaj njëri
prej tyre e vret tjetrin e pastaj e vret edhe veten. Në praktikë kanë ndodhur
raste të tilla që njëri prej të dashuruarve të ndërrojë mendje ose të mos ketë
sukses të vrasë vetën. Në këtë situatë ai përgjigjet për kryerje të veprës penale
të vrasjes. Vetëvrasjet e dyfishta janë të pranishme edhe në formë të vrasjes së
përnjëhershme, si duke kërcyer të dy nga ndonjë lartësi, duke u helmuar të dy
etj.
Në situata të ndryshme krize, në situata lufte apo në situata të tjera të
rënda ndodhin edhe të ashtuquajturat vetëvrasje familjare, kur prindërit
marrin vendim të vetëvriten bashkë me fëmijë. Për praktikën kriminalistike
janë të njohura edhe të ashtuquajturat vetëvrasje tendencioze, motiv i të
cilave është përpjekja që dikujt tjetër t’i shkaktohen vuajtje e probleme. Në
këto raste, shpesh, personat bëjnë vetëvrasje për ta bërë përgjegjës dike tjetër
për vdekjen e tyre. Ndonjëherë, motiv i disa vetëvrasjeve është dëshira që të
nxirret diçka në dritë, në shenjë të protestës ndaj dikujt ose diçkaje, në shenjë
mospajtimi me gjendje e situata të caktuara shoqërore. Përsëritja (recidivi) e
vetëvrasjes dëshmon këmbënguljen e personit për të shuar jetën e vet,
pavarësisht prej dështimit në përpjekjen e parë. Disa prej personave mjaftohen
me një përpjekje, disa të tjerë provojnë për së dyti, ndërsa disa të tjerë
vazhdojnë tentimet e vetëvrasjes deri në realizimin e këtij qëllimi.
Pavarësisht prej mënyrës së kryerjes së vetëvrasjes, e rëndësishme është
dalja në vendin e ngjarjes dhe ndërmarrja e masave dhe veprimeve adekuate
operative teknike e taktike dhe veprimeve hetimore nga ekipi i përpunimit
kriminalistik. Para së gjithash, duhet të bëhet sigurimi i vendit të ngjarjes,
grumbullimi i informacioneve, verifikimi i informacioneve të grumbulluara,
shikimi në vendin e ngjarjes dhe obduksioni i kufomës, si edhe i ekspertizave të
nevojshme, sepse te të gjitha rastet e dyshimta duhet të kihet parasysh fakti se
është e mundur që vrasja të pasqyrohet si vetëvrasje, me qëllim të fshehjes
ose ndryshimit të gjurmët materiale të kryerjes së vrasjes.
Kriminalistika 317
Rastet e hasura në praktikën kriminalistike tregojnë se personat që

bëjnë vetëvrasje me armë më së shpeshti shtien në kokë, kurse më rrallë në
gjoks. Ndonjëherë vetëvrasjet kryhen edhe duke shtënë me armë në fyt e në
vende të tjera. Vetëvrasësit rrallë ndodh të shtënë me armë në pjesë të
mbuluara (veshura). Te vetëvrasjet që bëhen me mjete të mprehta bëhet
prerja e venave në duar apo në këmbë dhe në qafë, ndërsa vetëvrasja me
therje kryhet me therje në zemër, në qafë, etj. Te rastet e vetëvrasjes me
mjete shpërthyese, shpesh, ndodhin edhe të ashtuquajturat lëndime provuese,
të cilat vetëvrasësi ia shkakton vetes në pjesët e trupit ku ia ka shkaktuar vetes
edhe shpimin vdekjeprurës.
Motivet që e shtyjnë personin të bëjë vetëvrasje mund të jenë të
ndryshme, si: mospajtimet dhe konfliktet bashkëshortore, mosmarrëveshjet
dhe mospajtimet në marrëdhëniet midis prindërve dhe fëmijëve, mospërfillja e
dashurisë nga tjetri, sëmundjet psikike (neurozat pas trajtimit neuropsikiatrik),
alkoolizmi, sëmundjet e pashërueshme, frika nga dënimi, dënimet e rënda me
burg, bixhozi, mossuksesi në shkollë apo në punë, frika nga turpërimi,
mosmarrëveshjet dhe parregullsitë në punë, gjendja e vështirë materiale,
pleqëria dhe vetmia, humbja e dëshirës për jetë, etj.

3.1.6.3. Sqarimi i rasteve të vetëvrasjes

Nga përvoja dihet se nuk është vetëvrasës secili i mbytur në ujë, secili i
varur ose secili i vdekur që gjendet me revole në dorë. Kryesi perfid i një
vrasjeje shpesh përpiqet ta fsheh krimin e tij duke u përpjekur që ta pasqyrojë
atë si vetëvrasje apo si vdekje aksidentale. Prandaj ekziston rreziku që këto
vrasje të cilësohen si vetëvrasje, e nuk janë të tilla.
Fakti në të cilin mund të ballafaqohemi me rastin e kryerjes së shikimit,
si për shembull i vdekuri qëndron ulur në kolltuk, ndërsa revolja e shkrepur
qëndron në dysheme në dorën e tij të shtrirë, ndërsa në tavolinë gjendet
ndonjë letër lamtumire. Në shikim të parë çojnë në përfundimin se bëhet fjalë
për vetëvrasje. Por, ndonjëherë bëhet fjalë për vetëvrasje të simuluar sepse
viktima është vrarë nga dikush tjetër me revole e pastaj kufoma dhe revolja
janë vendosur ashtu që vrasja të duket si vetëvrasje. Për këtë arsye, te secili
rast i vdekjes së panatyrshme duhet të sqarohet se a bëhet fjalë për vetëvrasje
apo për vrasje. Sa më shumë vetëvrasje të pasqaruara do të thotë më shumë
vrasje të sqaruara.
Simulimi është detyrë mjaft e vështirë. Kur kryesi dëshiron ta pasqyrojë
ndryshe një ngjarje reale, janë të paevitueshme gabimet. Këto gabime që i
bëjnë delikuentet ndihmojnë sqarimin e rastit konkret dhe zbulimin e kryesit.
Me një kontroll të kujdesshëm të lëndimeve në trupin viktimës dhe të
gjurmëve të tjera në vendin e ngjarjes, studimin e kujdesshëm të pozitës së
kufomës, të gjurmëve e të lëndimeve dhe me rekonstruksion të suksesshëm të
ngjarjes mund të vërehen zbrazëtitë, situata e zgjidhjet e palogjikshme,
paqartësitë dhe kundërshtitë në rekonstruksionin ideor e teknik të veprës
penale të simuluar. Për këtë arsye, shikimi i themeltë në vendin e ngjarjes,
hartimi i procesverbalit të shikimit, hartimi i skicave dhe kompletimi i foto‐
dokumentacionit kanë rëndësi të madhe kriminalistike‐taktike, jo vetëm për
sqarimin e rastit konkret, por edhe për gjetjen e dëshmive adekuate. Këtyre
masave e veprimeve duhet shtuar edhe ekspertizën e specialistit të mjekësisë
ligjore (obduksionin) e kufomës. Obduksioni mund të zbulojë edhe shkakun
vendimtar për vetëvrasje (p.sh., sëmundjen e rëndë e të pashërueshme,
alkoolizmin, etj.). Shikimi, obduksioni dhe rekonstruksioni i ngjarjes mundëson
jo vetëm zbulimin dhe dëshmimin e një veprimi të palogjikshëm, mangësia apo
ndonjë gabimi tjetër (teknik, logjik apo psikologjik), por, në disa raste, edhe
sigurimin e dëshmive adekuate.
Për ne është me interes të shihen dallimet e lëndimeve dhe gjurmët e
tjera në vendin e ngjarjes dhe te viktima, në bazë të të cilave mund të
zbulohen rastet e krimeve të mbuluara.

3.1.6.4. Vetëvrasja me varje

Te vetëvrasjet me varje në litar apo mjet të ngjashëm shkaktar i vdekjes
është ndërprerja e qarkullimit të gjakut në arteriet që e shpien gjakun në tru.
Ndërprerja e qarkullimit të gjakut ndodh për shkak të presionit të litarit në
arterien që e përcjell gjakun nga zemra. Për këtë arsye shfaqet mungesë e
gjakut në tru dhe viktima alivanoset pothuaj momentalisht. Për këtë nuk është
e mjaftueshme që në litar të peshojë gjithë pesha e trupit. Vetëm një
shtrëngim mesatar i qafës (me peshë prej rreth 5 kg), mund të shkaktojë
pasojat e përmendura. Për këtë arsye, varja mund të bëhet edhe në pozitë të
shtrirë dhe në gjunjë, gjë që mund të bëhet edhe në dorezë të derës, dollapit,
etj.

Kriminalistika 319

Varja jo e plotë

Mjetet e vetëvrasjes me varje mund të jenë më të ndryshme dhe jo
vetëm litarët apo rripat. Vetëvrasësi e bën qark për varje çfarëdo materiali që
gjendet në shtëpi apo që e përdor në punën e tij. Kështu, elektricisti varet në
tel të rrjetit elektrik, bujku varet me litar, ndërsa amvisja varet me kabëll të
ndonjë mjeti të amvisërisë ose me litar. Për varje përdoren edhe rripat,
çorapet e grave, pjesët e rrobave, peshqirët, bluzat dhe mjetet e tjera me të
cilët mund të krijohet laku i improvizuar.
Për të arritur kryerjen me sukses të objektivit të tij, ndonjëherë,
vetëvrasësi ia lidh duart vetvetes ose ia lidh vetes ndonjë barrë. Një djalosh 16
vjeçar e ka varur veten në një shtyllë të tavanit. Para varjes ai ishte zhveshur
lakuriq, kurse në organin e tij gjenital e kishte varur një copë druri.
Në rastet e varjes gjurmët e jashtme (të lakut) gjenden në qafë. Ato kanë
pamje të ndryshme, varësisht prej materialit të lakut, prej mënyrës së veprimit
të lakut apo prej mënyrës së varjes. Zakonisht, gjurmët e varjes kanë formën e
hullisë, thellësia e së cilës varet nga trashësia e lakut dhe pesha e trupit. Këto
gjurmë janë, kryesisht, ngjyrë kafe, të ngjashme me lëkurën e ndrydhur. Laku i
gjerë lë gjurmë më të gjera, por shumë pak të dukshme. Në qoftë se trupi ka
qëndruar një kohë të shkurtër i varur, gjurmët e këtyre materialeve pothuaj as
nuk duken fare. Te varjet tipike, trupi i të varurit është i zbehtë, ndërsa te
rastet atipike trupi është i mavijosur. Të shumtën e rasteve, gjuha e personit të
varur mbetet jashtë dhëmbëve.
Me një kontroll dhe hulumtim të kujdesshëm të vendit të ngjarjes,
rrobave, kufomës e litarit dhe me rekonstruksion të ngjarjes mund të vërehen
edhe tipare që tregojnë se diçka nuk është në rregull, se ekziston ndonjë
mospërputhje, gabim, pasaktësi, etj. Kështu, nëse trupi pa jetë është i varur
lart duhet të gjendet ndonjë mjet me të cilin do të ishte shërbyer viktima, si
ndonjë karrige apo mbështetëse tjetër. Gjetja e një mjeti të tillë, në të cilin
gjenden gjurmë të shputave apo të këmbëve të të varurit tregon se bëhet fjalë
për vetëvrasje. Por, nëse në trupin e të varurit gjenden shenja të dhunës
(gjurmë të goditjeve në kokë ose të ngufatjes në fyt, etj.), rroba të parregullta,
pulla të këputura, etj. kriminalisti duhet ta kuptojë se bëhet fjalë për vetëvrasje
të simuluar.
Të dhëna shumë të rëndësishme, madje edhe vendimtare, për sqarimin
e rastit konkret mund të fitohen me kontroll të kujdesshëm të lakut të
përdorur, të vendit në të cilin është varur laku dhe të duarve të të varurit.
Përvoja ka treguar se, në raste të caktuara, kriminelët e hedhin lakun përmbi
vendin e varjes (trarit, degës, etj.), e vendosin vjegëzën e lakut në qafën e
viktimës dhe e ngrenë lart. Në qoftë se bëhet fjalë për vrasje dhe jo për
vetëvrasje, fijet e lakut të varur (në tra, degë, etj.) duhet të jenë shprishur, në
drejtim të tërheqjes së peshës së trupit. Nëse viktima e ka varur veten, kemi
situatë të kundërt. Përveç kësaj, në shuplakat e duarve të vetëvrarit do të ketë
gjurmë mikroskopike të materialit të lakut.

3.1.6.5. Vetëvrasja me helmim

Helmimi është gjithashtu njëra prej mënyrave të vetëvrasjes. Rrugët e
depërtimit të helmeve në trup janë shumë të ndryshme. Megjithatë, më së
shpeshti ndodh që helmet të futen në trup në mënyrë orale, me frymëmarrje
dhe me injektim. Helmet edhe mund të futen në vagjinë ose në zorrën e
trashë.
Për kryerjen e vetëvrasjes me helmim përdoren mjete të ndryshme
kimike dhe gazra të dëmshme. Prej mjeteve kimike më së shpeshti përdoren
helmet acidike (acidi klorhidrik, dioksidi i natriumit, etj.), mjetet e ndryshme
dezinfektuese (fenol, lizol, etj.), helmet për shkatërrimin e parazitëve të
dëmshëm (që kanë etiol, fosfor, etj.) dhe mjetet për qetësim dhe për gjumë
(barbitol, veronal, ferobarbitol, medinal, prominal, bafbifen, etj.). Ndërkaq
ndër gazrat që më së shpeshti përdoren për vetëvrasje janë: dyoksidi i
Kriminalistika 321
karbonit, gazi për ndriçim, etj. Marrë në përgjithësi, bëhet fjalë për substanca
të ndryshme që kanë erë, shije dhe ngjyrë të ndryshme, të cilat mund t’i
sigurojë gjithkush. Personat që bëjnë vetëvrasje kurrë nuk i pengon shija apo
era e ndonjë helmi, ndërsa vrasësi, si rregull, nuk përdor helme të tilla, sepse
ato mund t’i shkaktojnë vjellje.
Për kriminalistin është e rëndësishme të ketë njohuri për veprimin e disa
helmeve, për shenjat e helmimit dhe për gjurmët karakteristike të kufomës.
Veprimi i helmeve fillon pas depërtimit të tyre në gjak dhe arrin në
organet që janë më të ndjeshme ndaj tyre. Prandaj helmimi më i shpejtë bëhet
nëse helmi depërton drejtpërdrejt në gjak, derisa helmet e marra në mënyrë
orale veprojnë më ngadalë, sepse duhet të kalojë një kohë e caktuar prej
kalimit nga lukthi në gjak. Edhe gazrat ose helmet e lëngëta depërtojnë shpejt
në gjak, derisa absorbimi i helmeve nëpërmjet zorrës së trashë apo vagjinës
depërton ngadalë në gjak.
Ekzistojnë simptome të përgjithshme të caktuara të cilat janë me interes
për përcaktimin e rasteve të dyshuara për helmim:
¾ Vjellja ‐ shfaqet te shumë helme: siç janë arseni, antimoni, fosfori,
digitalis (vjellja ka ngjyrë kafe të mbylltë dhe aromë të qepës ose të
hudhrës), bakri (shkuma ka ngjyrë të murrme në të gjelbër), jodi,
zhiva, sulfonamidi, etj.
¾ Shtangimi ‐ shfaqet te përdorimi i helmeve, siç janë: strihnini,
brumimi, nikotina, cianidi dhe monoksidi i karbonit.
¾ Paraliza ‐ shkaktohet nga helmet me përmbajtje të arsenit,
bariumit, plumbit, nikotinit dhe helmet e ushqimeve të prishura
(butolizmi);
¾ Dëliri ‐ është problem psikik që shfaqet pas përdorimit të tepërt të
alkoolit, arsenit, stropinës, barbiturës, bensedinës, kanabisit,
kokainës, plumbit, zhivës, morfinës, skopolaminës, etj.
¾ Ndryshimet në bebëzën e syrit ‐ zgjerimi: shkaktohet nga alkooli,
atropina, barbitura, bensedina, kanabisi, kokaina dhe skopolamina;
ngushtimi: shkaktohet nga morfina, opiumi, fizostogmina,
pilikorpina, etj.
¾ Cianoza ‐ është dëshmi e çmueshme për përcaktimin e helmimit, e
cila shfaqet nën veprimin e cianidit, morfinës, opiumit, etj.
¾ Aroma dhe kundërmimi ‐ cianidet shkaktojnë aromë të bademit,
ndërsa kundërmojnë me erë qepe, ndërsa fosfori shkakton aromë
qepe. Alkooli, kloroformi dhe nikotina shkaktojnë gjithashtu erë
specifike nga goja.
¾ Shkuma e gojës ‐ është një prej simptomave të para të helmimit me
zhivë.
¾ Ndryshimet në lëkurë ‐ shkaktohen nga helmimet me acide dhe

alkale. Helmimi me arsenik, bakër, plumb dhe zhivë mund të
shoqërohet me zbehje të lëkurës.
¾ Shuarja dhe rraskapitja ‐ mund të manifestohen pas helmimit me
bambiturate, kloroforma, klorhidrate, morfinë, opium, etj.
Simptome të helmimit me monoksid karboni janë rraskapitja, kokë
dhembja, marramendja, frymëmarrja e vështirësuar, dobësimi i muskujve,
paraliza, etj. Me rastin e obduksionit mund të vërehet se gjaku ka ngjyrë të
kuqe të çelët, sikurse edhe organet e brendshme. Përveç kësaj nën lëkurë
nganjëherë edhe mund të hasen shenja të gjakderdhjes së kapilarëve, të
ngjashme me gjurmët e goditjes me ndonjë mjet të topitur, si edhe bulëza të
ngjashme me të djegura.
Shumica e helmeve nuk lënë gjurmë karakteristikë në trupin e pajetë.
Shenjat klinike shpesh janë shumë të ngjashme me shenjat e sëmundjeve të
ndryshme. Edhe helmimet më akute e me shenjat më karakteristike kanë
rrjedh krejtësisht të ngjashme me sëmundjet e ndryshme. Duke vështruar
shenjat e sëmundjes mjeku pak a shumë mund të përcaktojë helmimin. Por,
përcaktimi definitiv i llojit të helmit bëhet në laboratorë toksikologjikë.
Masa e parë që duhet të ndërmerret me rastin e ndriçimit të ndonjë
rasti të dyshuar për helmim është kontrolli i detajuar i kufomës dhe vendit ku
është gjetur ajo. Duhet të gjenden enët dhe ambalazhet e materieve të
ndryshme që mund të jenë përdorur për helmim. Edhe mbetja e ushqimit dhe
pijeve duhet të merren e të dërgohen për analiza.
Me një kontroll të detajuar, me autopsi profesionale dhe analiza
toksikologjike duhet të evitohen të gjitha paqartësitë se bëhet fjalë për
sëmundje natyrore apo për helmim. Me një analizë të kujdesshme të disa
pjesëve të trupit (flokëve, thonjve dhe organeve të brendshme) mund të
përcaktohet edhe lloji i helmeve që e kanë shkaktuar vdekjen).

3.1.6.6. Mbytja në ujë

Mbytja në ujë është forma më e shpeshtë e vetëvrasjes si te meshkujt
ashtu edhe të femrat. Për mbytje mjafton që uji të arrijë deri te hapjet e
frymëmarrjes, edhe kur pjesët e tjera të trupit nuk zhyten në ujë. Ka pasur
raste që mbytjet të jenë bërë edhe në 10 cm thellësi, sepse personi ka qenë në
atë pozitë që nuk ka mundur as ta ngre dhe as ta lëvizë kokën.
Mbytja, përveç në ujë mund të bëhet edhe në lëngje të tjera, si në
benzinë, verë dhe në lëngje të tjera. Personat që mbyten në ujë, zakonisht
hyjnë të veshur me rroba. Ndonjëherë në breg lënë pjesët e epërme të
rrobave, çantat ose dokumentet e tyre. Për të pamundësuar vetë shpëtimin
Kriminalistika 323
eventual, ndonjëherë ia lidhin vetvetes duart dhe këmbët, ose varin rreth
qafës ose në trup ndonjë mjet të rëndë.
Një djalosh dhe një vajzë kanë bërë vetëvrasje duke kërcyer bashkërisht
në lumë. Së pari vajza ia ka lidhur duart djaloshit e pastaj është lidhur për beli
me të dhe kanë kërcyer bashkë në lumë. Gjatë obduksionit është gjetur edhe
një letër lamtumire që dëshmonte se bëhet fjalë për vetëvrasje.
Pyetje themelore kriminalistike‐taktike që shtrohet me rastin e gjetjes së
kufomës në ujë është se a është hedhur ajo e vdekur apo vdekja është pasojë e
vetëvrasjes. Nëpërmjet kontrollit dhe obduksionit është vështirë të
përcaktohet me siguri se a bëhet fjalë për vrasje, për vetëvrasje apo për
aksident. Në shumicën e rasteve dallimi është i pamundur, me që lëndimet që
shkaktohen kur dikush rrëshqet dhe bie n♪e ujë ose kur dikush e shtyn atë nuk
ka kurrfarë dallimi sepse në të dyja rastet bëhet fjalë për mbytje. E vetmja gjë
që mund të shpie drejt konstatimit të vrasjes mund të jenë lëndimet në
vetëmbrojtje të cilat gjenden ndonjëherë në kufomën e të mbyturit. Këto
gjurmë duhet të kërkohen njësoj sikurse te rastet e ngufatjes, si te kufoma e të
vdekurit ashtu edhe te i dyshuari për sulm.
Acidi klorhidrik në gjakun e barkusheve të zemrës në rastet e vdekjes me
mbytje nxjerr në shesh dallimet e qarta, prandaj ai duhet të përdoret në rast të
dyshimeve lidhur me shkakun e vdekjes. Në vitin 1921, Gatter e ka përpunuar
parimin themelor, i cili bazohet në faktin se në rast të mbytjes në ujë, uji
tenton të kalojë nga mushkëritë në gjak. Prandaj, nëse uji në të cilin ka
ndodhur mbytja përmban sasi të vogla të klorit, siç është rasti me ujërat e
ëmbla, atëherë përmbajtja e klorit në barkushen e majtë të zemrës do të jetë
nën nivelin mesatar. Në anën tjetër, nëse mbytja është bërë në det, përmbajtja
e klorit do të jetë mbi normalen. Indikacionet mjekësore‐kriminalistike me
ndihmën e të cilave do të mund të gjendet zgjidhja me këtë pyetje janë: gjërat
e shtypura në shuplakat e të mbyturit (bari, balta, etj.), pamja e zbehtë e trupit
(sidomos në ujërat e ftohta), goja e hapur, njollat e mavijosura në kokë dhe
qafë, etj. Nëse vdekja ka ndodhur para arritjes në ujë, nga goja nuk do të
rrjedhë shkumë e bardhë sepse ajri nuk është tërhequr brenda. Megjithatë
shkuma e gojës është shenjë e pasigurt për vdekjen e shkaktuar nga mbytja,
por konsiderohet dëshmi e plotë nëse edhe mushkëritë janë të fryra.
Në disa vende uji mund të ketë përmbajtje me karakteristika të veçanta,
prandaj mbytja në këto ujëra nënkupton që në mushkëritë e kufomës duhet të
gjenden mbetje të ujit me karakteristika të njëjta.

3.1.6.7. Ngufatja

Ngufatja është pasojë e mbylljes së rrugëve të frymëmarrjes nëpërmjet
shtrëngimit me duar të qafës. Vetëvrasja me ngufatje është e pamundur, pasi
shtrëngimi i duarve të personit që tenton të bëjë vetëvrasje çlirohet dhe rrugët
e frymëmarrjes hapen në rastin e alivanosjes nga shtrëngimi i enëve të gjakut.
Ngufatja më së shpeshti bëhet me dorën e djathtë, ashtu që gishti i
madh i dorës shtrëngon anën e djathtë të qafës, ndërsa gishtat e tjerë në anën
e majtë. Në rastin e kundërt, pjesa më e madhe e gjurmëve të gishtërinjve do
të gjenden në anën e djathtë të qafës. Varësisht prej anës në të cilën gjenden
shumica e gjurmëve të gishtërinjve mund të përcaktohet nëse vrasësi ka qenë
dorëdjathtë apo dorëmajtë.
Ky lloj i ngufatjes mund të konstatohet sipas gjurmëve të thonjve dhe
gërvishtjeve të tjera në lëkurë (sipas të cilave mund të rikostruktohet edhe
mënyra e kapjes me duar vrasësit), dëmtimit të mollëzës së Adamit,
gjakderdhjes në kapilarët e qafës, ngjyrës së mavijosur të fytyrës, gjurmëve të
goditjes në kokë me qëllim të alivanosjes si dhe të lëndimeve të shkaktuara
gjatë mbrojtjes.
Ngufatja mund të kryhet edhe me mbylljen e rrugëve të organeve të
frymëmarrjes (hundës dhe gojës) me duar apo me ndonjë mjet tjetër (jastëk,
çarçaf, etj.). Viktima të ngufatjes së tillë më së shpeshti janë foshnjat e
porsalindura dhe fëmijët e vegjël, por ndodh të jenë edhe personat e rritur në
gjendje të dehur apo të alivanosur. Ky lloj i ngufatjes dallohet sipas gjurmëve
të thonjve dhe gishtërinjve në hundë dhe buzë ose gjurmëve të objektit me të
cili është ngulfatur viktima. Por, gjurmë të kësaj vrasjeje mund të gjenden edhe
në sulmuesin, të cilit i janë shkaktuar nga mbrojtja e viktimës.
Zënia e frymës është formë e ngufatjes që bëhet nëpërmjet lakut ose
ndonjë mjeti tjetër që përdoret si lak rreth qafës së viktimës, duke e
shtrënguar me duar, deri në mbylljen e rrugëve të frymëmarrjes ose
ndërprerjen e qarkullimit në enët e gjakut të qafës apo të njërës e tjetrës.,
Bashkëzënia e frymës nuk mund të jetë aksident, por vetëm vrasje ose
vetëvrasje. Por, vetëvrasja mund të bëhet me kusht që laku të lidhet nyje ashtu
që të mos zgjidhet vetvetiu. Vetëvrasësi, përveç lakut duhet të ketë edhe
ndonjë mjet për shtrëngimin e lakut.
Rojtari i burgut ka shkuar për ta zgjuar një të burgosur, i cili pothuaj
gjatë gjithë kohës kishte qenë i mbikëqyrur, deri sa po flinte me kokë të
mbuluar me batanije. Por, rojtari ka konstatuar se i burgosuri ishte i vdekur. Ai
kishte fytyrë të mavijosur, ishte tashmë i ftohtë dhe i shtanguar. Rreth qafës e
kishte një lak të bërë prej pjesëve të brekëve, i cili ishte mbështjellë rreth
qafës. Në anën e djathtë, laku ishte u lidhur me një lugë, me të cilën ishte
Kriminalistika 325
mbështjellë laku rreth qafës, disa herë, kështu që qafa ishte shumë e
shtrënguar. Pas obduksionit të kryer me vonë, ishte konstatuar se bëhej fjalë
për zënie tipike të frymës. Shenja të zënies së frymës ishin plasjet në kapilarët
e qafës dhe gjakderdhja nga hunda.
Vetëvrasja me zënie të frymës mund të konstatohet dhe në bazë të
shenjave të jashtme. Zakonisht, laku është i lidhur në pjesën e përparme të
qafës (jo sikur te rasti i varjes), gjurmët e lakut në qafë janë pothuaj
horizontale dhe nuk kanë ndërprerje (siç ndodh te rastet e varjes), fytyra e
viktimës ka ngjyrë të kuqe në të kaltër (kurse te personat e varur ajo ka ngjyrë
të zbehtë) dhe në kokën dhe në duart e të vetëvrarit me zënie të frymës nuk
mund të ketë lëndime.

3.1.6.8. Vetëvrasja me armë zjarri

Vetëvrasja me armë zjarri më së shpeshti kryhet duke shtënë në ballë,
në kokë, në gojë ose në zemër. Ndonjëherë bëhet edhe duke shtënë në gushë
dhe në gjoks apo (shumë rrallë) edhe në pjesë e tjera të trupit.
Për kryerjen e vetëvrasjes është e nevojshme një armë zjarri (revole,
pushkë apo pushkë gjuetie). Vetëvrasësi më së shpeshti e përdor armën e tij.
Me rastin e përdorimit të pushkës, zakonisht, ai e heq këpucën dhe çorapen, e
mbështet grykën në zemër ose e fut në gojë dhe e shkrep me gisht të këmbës.
Ndonjëherë, personi që bën vetëvrasje e vendos pushkën në ndonjë
mbështetës, vendoset para grykës dhe e shkrep nëpërmjet ndonjë fije, litar e
diçka të ngjashme.
Është karakteristikë e vetëvrasjeve se rrallë ndodh që vetëvrasësit të
shtënë në rroba, prandaj zhveshin rrobat ose e zbulojnë vendin ku qëllojnë. Për
të realizuar qëllimin e tyre, zakonisht, vetëvrasësit e mbështesin grykën e
armës direkt në vendin ku duan të shtënë ose e mbajnë shumë afër, në
mënyrë që të mos dështojnë. Por ka edhe raste të shpeshta që vetëvrasjet me
armë kryhen duke shkrepur ne zemër, mbi këmishë, triko apo pallto. Për shkak
të shtypjes së grykës në trup, shkrepja e armës shkakton një krismë të dobët,
ndërsa arma e përdorur zmbrapset menjëherë (për shkak të pamundësisë së
përhapjes së gazrave të barotit).


Shkrepja nga afër

Kur arma shkrep me grykë të mbështetur, plaga e hyrjes së plumbit
është gjithmonë më e madhe se diametri i plumbit. Në kanalin e depërtimit
mund të gjenden përbërës të barotit dhe të veprimit të flakës së barotit. Qimet
rreth vendit të hyrjes së plumbit janë të përzhitura, ndërsa njolla në lëkurë ka
ngjyrë të kuqërremtë ose të përhimët në të murrme. Hapja e vendit të daljes
së predhës është e parregullt. Ajo mund të jetë më e madhe apo më e vogël se
diametri i predhës, por nuk ka shenja të shpërthimit të barotit. Te shtënia në
kokë nga afërsia mund të shkaktohen çarje apo thyerje të ndryshme të kafkës
(rrethore apo radiale), ndërsa truri është dëmtuar e i shkapërderdhur aq sa,
shpesh, copa të tij edhe mund të kenë dalë nëpër të hapurën e predhës. Por,
në lëkurën rreth vendit të shkrepjes mund të ketë edhe grimca të barotit të
padjegura dhe një shtresë e hollë e zezë e mbetjes së barotit. Këto gjurmë
shfaqen sidomos nëse plumbi ka qenë i mbushur me barot të zi, kurse më pak
nëse është përdorur barot pa tym. Te përdorimi i revoles automatike mbetet
gjurmë të grykës dhe nishanit, të cilat shkaktohen nga forca shtytëse e armës.
Në grykën e armës mund të gjenden edhe pika gjaku, copa të trurit, inde të
tjera, fije të stofit të rrobave, etj.
Meqë në momentin e shkrepjes nëpërmjet mbyllësit të armës lirohen
sasi të konsiderueshme të gazrave dhe barotit, gjurmë të tyre e të barotit të
padjegur gjenden edhe në dorën e të vetëvrarit.
Ndonjëherë ndodh që personi që bën vetëvrasje të shkrepë edhe dy
plumba në ballë ose në ndonjë pjesë tjetër të trupit. Është regjistruar rasti i një
personi që ia kishte shkaktuar vetes pesë plagë me armë në kokë. Ky lloj i
shkrepjes quhet “shkrepje me hamendje”. Në të vërtetë, kur vetëvrasësi ia
Kriminalistika 327
drejton vetes armën në kokë, ai e largon kokën instinktivisht në momentin e
shkrepjes së armës, kështu që plumbi i parë huq. Kjo mund të ndodhë dy‐tri
herë para se vetëvrasësi shkrep plumbin vdekjeprurës.
Vdekja momentale te vrasja me armë zjarri është e rrallë. Është
konstatuar se personi i qëlluar është në gjendje të kryejë disa veprime që i ka
pasur ndërmend, madje edhe kur plumbi ka qëlluar zemrën. Kanë ndodhur
edhe raste që personi e ka qëlluar veten me dy, tre dhe katër plumba (një apo
dy prej të cilëve e kanë goditur në zemër dhe një në tru), ndërsa i plagosuri për
vdekje ka mundur të lëvizë ende, të flasë dhe të bëjë veprime të komplikuara
(p.sh. të shtijë në një person tjetër).
Një polic ishte qëlluar ne zemrës me një plumb të kalibrit të madh. Ai
nuk është rrëzuar, por e ka nxjerrë revolen e vet, i ka shkrepur të gjashtë
plumbat, e ka futur revolen në këllëf, e ka kaluar një rrugë të gjerë dhe ka
hipur në automjetin e vet, ku ka vdekur. (Rast nga praktika). “Shkak i vdekjes
nga të shtënat është gjakderdhja ose mbyllja e barkushes së zemrës. Fakti se
në disa raste i lënduari i mbijeton për një apo më shumë orë kalimit të plumbit
nëpër zemër, ndërsa në raste të tjerë i qëlluara vdes për disa sekonda ose
minuta varet më së shumti nga faza në të cilën është gjendur zemra në
momentin e goditjes. Kur projektimi godet zemrën e shtrënguar (të zbrazët), ai
shkakton një plagë të vogël, por shtrëngimi i muskulit mund të pengojë
gjakderdhjen e rëndë dhe zemra mund të jetë funksionale edhe për njëfarë
kohe. Por, nëse zemra ka qenë e mbushur me gjak, goditja ka shkaktuar efekt
hidrodinamik dhe muret e zemrës janë dëmtuar rëndë”.
Te rastet e vetëvrasjes me armë nuk mund të hasen plagë provuese,
sikundër ndodh te vetëvrasjet me shpim. Është vështirë të imagjinohet se
ndokush do t’i shkaktonte vetes lëndime, për të provuar armën apo plagën e
saj. Por, as kjo mundësi nuk mund të përjashtohet plotësisht, sidomos te
vetëvrasësit që janë të sëmurët psikikë. Ndodh që vetëvrasësi, para se t’ia
drejtojë vetes armën, të shkrepë një apo më shumë plumba në ajër apo në
tokë, në mënyrë që të bindet në veprimin e armës dhe të mbledhë forcë të
bëjë vetëvrasje.
Për të vërtetuar se bëhet fjalë për vetëvrasje apo për vrasje është shumë
e rëndësishme pozita e armës në raport me pozitën e kufomës. Vetëvrasësit,
sipas rregullit, e shtrëngojnë fort armën në dorë, por ndodh që arma të
gjendet edhe pranë kufomës. Kjo ndodh zakonisht kur vetëvrasësi nuk e
shtrëngon fort armën, nëse ai ndalet në momentin e shkrepjes së armës ose
nëse pas shkrepjes nuk e ka humbur menjëherë vetëdijen.


Shkrepja me pushkë

Nuk ka lëndime çfarë ia shkakton vetvetes vetëvrasësi që nuk do të
mund t’ia shkaktonte edhe vrasësi, por ekziston një sërë plagësh të cilat i
shkakton vrasësi, por nuk mund t’i shkaktojë vetëvrasësi. Gjithmonë duhet t’i
kushtohet kujdes pozitës së armës në raport me pozitën e kufomës, gjurmëve
të gishtërinjve në armë, gjurmëve të këmbëzës ose shenjave të dhunës së
shkaktuar në rast të vrasjes, konstatimit se e kujt ka qenë arma, a është
përdorur vërtet ajo armë, etj. Vrasësi i rafinuar mund ta vë armë në dorë të
viktimës së alivanosur ose në prag të vdekjes, ta lë armën në vendin e ngjarjes,
të lë letër “lamtumire”, etj.

3.1.7. Vrasja e foshnjës gjatë lindjes

3.1.7.1. Nocioni dhe karakteristikat

Vepra penale vrasje e foshnjës gjatë lindjes95 bën pjesë në grupin e
vrasjeve më të lehta, gjegjësisht të privilegjuara dhe ka të bëjë me shuarjen e
jetës së foshnjës nga nëna e tij, gjatë procesit të lindjes ose pas lindjes, derisa
vazhdojnë vuajtjet dhe problemet e shkaktuara nga lindja.
Karakteristika kryesore të kësaj vepre penale janë:
¾ Objekt i sulmit mund të jetë ekskluzivisht foshnjë e lindur gjallë,
¾ Kryes i veprës mund të jetë vetëm nëna e foshnjës së lindur,

95
Neni 150 KP I Kosovës: “Nëna e cila ia merr jetën foshnjës së saj gjatë lindjes ose pas lindjes,
derisa është nën ndikimin e problemeve të lindjes do të dënohet me burg në kohëzgjatje
prej 3 muajsh deri në 3 vjet.
Kriminalistika 461
5. IDENTIFIKIMI KRIMINALISTIK

Identifikimi kriminalistik është veprim në suaza të së cilit me anë të
veprimeve dhe metodave të veçanta kriminalistike zgjidh pyetjen se a është
objekti i caktuar kriminalistik relevant ai i kërkuari? Me fjalë të tjera, ky është
proces i hetimit në të njejtën kohë të shenjave të ndonjë gjurmeje, objekti,
personi apo kafshe etj, dhe atyre që e përcaktojnë identitetin e objekteve të
përmendura dhe i bënë të ndryshëm nga të gjithë objektet e tjera të tilla.
Mënyra dhe llojet e hetimit të shenjave të ndara të objektit të identifikimit
kriminalistik dhe vlerësimit të vlerës së tyre për provë të identitetit dhe
joidentitetit quhet identifikimi kriminalistik.
Identifikimi kriminalistik bazohet në individualitetin dhe papërsëritjen e
të gjitha objekteve ideale dhe materiale, si dhe në qëndrueshmërinë
relative(permanente). Gjithashtu për identifikimin kriminalistik është me
rëndësi që çdo objekt material ka aftësi të pasqyrojë karakteristikat e veta në
objektet e tjera. Individualiteti i objektit relevant është i theksuar në ekzistimin
e kompleksitetit unik të karakteristikave të cilat janë cilësi vetëm e tij. Atë
kompleks e përbëjnë karakteristikat grupore dhe individuale. Karakteristikat
grupore janë të përbashkëta për të gjithë objektet e dhëna sipas origjinës, llojit
apo grupit. Ato kategorizojnë objektin e caktuar në grupin e caktuar të
dukurive. Karakteristikat individuale në kompleksin e vet e veçojnë objektin
relevant nga klasa e vet origjinës, prandaj quhen identifikuese.
Gjatë veprimit të identifikimit kriminalistik dallohet identiteti abstrakt
dhe relativ. Identiteti abstrakt tregon në faktin që objektet e identifikimit janë
relativisht të qëndrueshëm. Fjala është për të njejtin objekt të identifikimit në
kohë të ndryshme të ekzistimit të tij (qëndrueshmërisë). Gjatë identifikimit
kryhet eliminimi (abstrahimi) për identifikimin e karakteristikave të
parëndësishme, e mirren parasysh karakteristikat ralevante, të veçanta. Për
këtë flitet për identitetin relativ, pra identifikimin e një objekti konkret i cili me
kohë ndërrohet, shikuar në mënyrë identifikuese në karakteristikat e veta të
parëndësishme në gjendjet e ndryshme në të cilat është gjendur. Identiteti
absolut në realitet nuk ekziston, sepse në botë çdo gjë ndryshon dhe gjendet
pandërprerë në procesin e lëvizjeve dhe ndërrimeve. Për këtë arsye
kriminalistika mirret me identitetin relativ, real, praktik, i cili ka kujdes në
ndërrimet dialektike, zhvillimore, të domosdoshme dhe i dallon ndërrimet me
rëndësi (esenciale).
Ana teknike e identifikimit kriminalistik është vetëm etapë e identifikimit
kriminalistik gjithëpërfshirës që shërben për vërtetimin se forma e caktuar
materiale në mënyrë relevante është e lidhur me veprën kriminale në tentim
apo të kryer. Kur identifikimi teknik mbaron, kjo nuk do të thotë se me këtë
është realizuar identifikimi kriminalistik. Nga ana e teknikës kriminalistike,
caktimi i joidentitetit ka të njejtën vlerë të provës materiale si edhe rezultati
pozitiv ‐ caktimi i identitetit. Shikuar në mënyrë taktike dhe vepruese, caktimi i
joidentitetit (rezultati negativ) i dikton trupit procedurial planifikimin e
versioneve të reja, aktivitet veprues dhe taktiko‐operativ, dhe ndonjëherë
edhe pezullimin e procedurave. Nga pikëpamja e teknikës kriminalistike qëllimi
është arritur edhe me përcaktimin e përkatësisë grupore, por për qëllimet e
procedurës para penale dhe penale kjo nuk është e mjafueshme.
Procesi i identifikimit kriminalistik nuk mund të kuptohet vetëm në
krahasimet teknike të objekteve traseologjike identifikuese, sepse njëkohësisht
është e nevojshme që në rregullësi taktike të dëshmohet lidhja konkrete
relevante identifikuese e objektit me veprën penale. Në kryerjen e kësaj detyre
eksponohet dimensioni teknik dhe procesual i identifikimit kriminalistik
(traseologjik). Ajo nuk mund të shterojë supstratin e vet vetëm në dimenzionin
teknik..
Kriminalistëve nuk iu duhet çfarëdo identifikimi, por ai që iu shërben për
provë në procedurë. Identifikimi “teknik” duhet të bashkohet organikisht me
analizën taktike ‐ vepruese të lidhjes së objektit të identifikuar me veprën
penale. Nëse dy grupet e detyrave: tekniko‐identifikimit dhe taktiko‐drejtësisë
janë të lidhura, kjo do të thotë që kemi të bëjmë me dy dimenzione të
ndryshme të të njejtit proces identifikues kriminalistik traseologjik, se është
fjala për veprimin e veçantë.
Nocioni i identifikimit kriminalistik në strukturë përfshin:
1) objektin e identiteti i të cilit vërtetohet, i ashtuquajturi objekti i
identifikimit,
2) objektin me ndihmën e të cilit vërtetohet identiteti, të ashtuquajtur
mjeti i identifikimit,
3) mënyra se si vërtetohet identiteti.
Principet e identifikimit kriminalistik janë: Që të vërtetohet identiteti i
ndonjë objekti do të thotë përcaktimi i kompleksit tërësorë i karakteristikave
sipas të cilit ai dallohet nga të gjitha objektet e tjera nga grupi; Në çdo
identifikim merr pjesë objekti që identifikohet dhe objekti nëpërmes të cilit
identifikimi kryhet; Në një proces të identifikimit objekti identifikues mund të
jetë vetëm një, deri sa objekte nëpërmes të cilëve bëhet identifikimi mund të
jenë më shumë (sa më shumë aq më mirë); të gjitha objektet e identifikimit
ndahen në relativisht të ndryshueshëm dhe relativisht të pandryshueshëm.
Kriminalistika 463
Përkatësia grupore do të thotë vetëm ngjashmëri, jo edhe identitet. Ajo
është pjesa hyrëse e identifikimit. Rezultati i grupimit mund të jetë vetëm:
objekti kontestues është i njëllojtë, por nuk është identik. Ky dallim duhet
respektuar, sepse në shkencat natyrore koncepti i identitetit nuk është çdo
herë i njëjtë sikurse në kriminalistikë. Këto shkenca njohin të ashtuquajturin
identitet grupor, ndërsa shkencat kriminalistike vetëm identitetin individual.
Proceset identifikuese tërë kohën kryhen komntrollin kriminalistik si
edhe në procesion penal. Sistematizohen katër tipe identifikuese:
1) sipas përshkrimit,
2) sipas kujtesës,
3) sipas karakteristikave materiale të fiksuara dhe
4) identifikimi morfologjik i tërësisë sipas pjesëve të saj.

5.1. Karakteristikat e identifikimti kriminalistik

Karakteristikat e identifikimit kriminalistik janë cilësitë e ndonjë gjëje
(objekti) si shkaktar i gjurmëve të përshtatshme që mundësojnë identifikimin e
atij shkaktari. Ato karakteristika individuale identifikuese janë të rastësishme
dhe nuk krijohen në bazë të ligjit, nuk lajmërohen domosdoshmërisht në
paraprakisht të caktuar, por në formë strikte individuale. Në mes të shkaktarit
të gjurmës (origjinali) dhe kopjes së saj në bartësin e gjurmës (reflektimi), do të
thotë se objektin në të cilin origjinali është reflektuar, ekzistojnë edhe dallime
të caktuara, më të mëdha apo më të vogla, të cilat në rastet e suksesshme nuk
përjashtojnë mundësinë e identifikimit të objektit të kontestuar (shkaktarit të
gjurmës) në bazë të reflektimit. Në mes të reflektimit dhe objektit të reflektuar
në parim nuk ka dhe nuk mund të ketë përputhje absolute, sepse një objekt
asnjëherë nuk mund të reflektohet në mënyrë që të reflektojë (reprodukon) në
reflektimin e vet begatinë e tërësishme të paraqitjes.
Numri i karakteristikave individuale identifikuese të nevojshme për
identifikim të sigurt oscilon nga rasti në rast. Sipas numrit të karakteristikave
identifikuese nuk mund të parashikohen kurrfarë normativi fikse në kuptimin
kualitativ dhe kuantitativ. E pamundur është të parashikohen treguesit e
numërt për të gjitha rastet, kështu në parim vendimi për identitet i lihet
ekspertit në përputhje më të arriturat shkencore dhe teknike në fushat e
caktuara shkencore si dhe eksperiencës e ndërgjegjes së tij. Qasja mekanike të
numrit të karakteristikave identifikuese nuk është në rregull. Rol luan si
kualiteti ashtu dhe kuantiteti i atyre karakteristikave.

5.2. Identifikimi i njerëzve të gjallë

Identifikimi i njerëzve të gjallë zbatohet siç është thënë tanimë me
ndihmën e metodave shkencore të pranuara dhe rregullave të caktuara në
kriminilastikë për nevoja të identifikimit. Këtu nuk duhet shikuar në metodat
historike, por është e nevojshme të përmendet rëndësia e identifikimit te
njerëzit e gjallë. Faktet themelore te identifikimi i njerëzve të gjallë është të
identifikohet kryerësi i veprës penale ose viktima e cila nuk është në
plotëkuptimin e fjalës (mendohet në viktimën e tentim vrasjes), qoftë nëse
bëhet fjalë për delikt seksual, të gjakut apo çfarëdo delikti tjetër. Jo rrallë
identifikimi i personave të tillë do të kërkojë nga viktima e gjallë mundimi
shtesë në mënyrë që kryerësi të identifikohet, që te viktima nxit frikë.

Një nga metodat e identifikimit të personave

Kështu që metoda e identifikimit me anë të fotografisë, ose përmes
pasqyrës transparente, paraqet njërën nga metodat e identifikimit. Për
identifikim me anë të fotografisë shfrytëzohen fotografitë sinjalistike të cilat
ofohen në evidenca të ndryshme kriminalistike. Gjithashtu, si metodë e
identifikimit lajmërohet përshkrimi personal, të cilin do ta përpunojë viktima
ose dëshmitari, e me anë të tij është e mundur të përpunohet fotoroboti i të
dyshuarit. Forma anatomike e vijave papilare me individualitetin e saj do të
shërbejë në identifikimin e njerëzve të gjallë në momentet kur në bazë të
dokumenteve personale nuk është e mundur të vërtetohet identiteti, ose në
bazë të gjurmëve që personi i ka lënë në vendin e ngjarjes. Sikurse këto, ashtu
edhe gjurmët e tjera biologjike gjithnjë e më shumë po bëhen të rëndësishme,
sidomos pas zbulimit të metodës së identifikimit ADN.
Gjurmët në vendin e ngjarjes janë të rëndësishme për shkak të
krahasimit me mostrat e pakontestuara të trupit apo veshmbathjeve si të
Kriminalistika 465
dyshuarit ashtu edhe viktimës, në mënyrë që me anë të identifikimit të
konstatohet marrëdhënia reciproke, si dhe raporti me vendin e ngjarjes
respektivisht veprës së kryer penale. Pra, për nevoja të identifikimit, në
përpunimin kriminalistik është e nevojshme që të mblidhen sa më shumë
karakteristika individuale ose të veçanta.
Interesante janë hulumtimet e R.B.Rubackut dhe S.M. Greenbergut të
cilat tregojnë që më shumë karakteristika të përgjithshme, se sa të veçanta,
respektivisht, që më pak fitohet përshkrimi i kompletuar i kryerësit, te
dhunimet se sa te deliktet e pronësisë, si dhe nga personat e lënduar në raport
me ata të palënduarit.

5.3. Identifikimi i trupave të pajetë

Identifikimi trupave të pajetë, kufomave të dekompozuara ose mbetjeve
mortore njerëzore. Mjekët ligjorë dhe kriminalistët dakordohen se identifikimi i
të vdekurve është një prej pyetjeve kruciale gjatë përpunimit kriminalistik dhe
ligjoro‐mjekësor të delikteve seksuale dhe të gjakut. Takimi me mbetjet
njerëzore gjatë përpunimit kriminalistik kërkon përgjigjet në pyetjet në vijim:
A janë mbetjet me prejardhje njerëzore apo shtazore;
1) mbetjet mortore a janë të gjinisë mashkullore apo femërore;
2) vjetërsia, gjegjësisht mosha dhe gjatësia e trupit të vdekur apo
mbetjes mortore;
3) a është ushtruar dhunë mbi trupin e pajetë, dhe në cilën etapë: për
së gjalli apo postmortore;
4) mbetjet mortore a mund të ofrojnë informata për dhunën e
ushtruar për së gjalli;
5) cili është identiteti i trupit të pajetë dhe mbetjeve mortore;
Përgjigjet në këto pyetje është e mundur t’i gjejmë me zbatimin e këtyre
metodave:
1) Kontrollimi i jashtëm i kufomës dhe krahasimi i të dhënave me të
dhënat e tjera nga evidentimi i personave të zhdukur;
2) Daktiloskopimi i trupit të pajetë dhe krahasimi me shenjat e
pakontestuara të gishtërinjve;
3) identifikimi odontologjik me përcaktimin e statusit të dhëmbëve;
4) kryhet metoda heiroskopike dhe identifikimi përmes guacës së
veshit;
5) studimi i skeletit;
6) identifikimi përmes fotografisë;
7) identifikimi përmesADN;


Trupat e pajetë shumë herë janë në atë gjendje sa identifikimi
është shumë i vështirësuar130

Në princip, para se të ndërmerren veprime të tjera të identifikimit,
domosdo së pari duhet verifikuar se te trupi i pajetë a gjenden çfarëdo
dokumente personale, apo të dhëna të tjera të cilat do të ndihmonin në
caktimin e identitetit. Asnjëherë nuk do të guxohej të besohej vetëm në
dokumentet personale, sepse ndonjëherë mund të jenë të rrejshme, e
gjithashtu e rëndësishme është që ekzistojnë dokumentet personale me
fotografi dhe ato pa fotografi, kështu nevojitet të kombinohen edhe të dhënat
e tjera të fituara me bastisjen e trupit të pajetë, në mënyrë që të konstatohet
identiteti i vërtetë i viktimës. Gjithashtu, ndodh që viktima të mos ketë pranë
asnjë dokument të plotë i cili do të mund të tregonte identitetin e saj, kështu
do të duhej pas bastisjes së veshmbathjes të fotografohet sinjalitikisht trupi i
pajetë, dhe të kryhet përshkrimi personal, në mënyrë që të evidentohet në
evidencën e sendeve dhe personave të zhdukur dhe të paidentifikuar. Sepse
kështu do të gjendej pikënisja për gjurmimin e identitetit të saj. Identifikimin
me anë të fotografisë do ta bëjë dikush nga familja e afërt apo miqtë e afërt që
e kanë njohur mirë viktimën. (Bojanić, 2007; 4)

5.4. Identifikimi i fytyrës me ndihmën e foto‐robotit

Nevoja për mënyrën e veçantë të identifikimit paraqitet kur ekziston
dëshmitari okular, por personi i dyshuar është i panjohur. Në rastet e tilla
mënyra e vetme është që dëshmitari okular të përshkruajë kryerësin e veprës
penale, kështu në bazë të përshkrimit të dhënë rikonstruktohet fytyra.
Rikonstruktimi i fytyrës kryhet në dy mënyra: me dorë të lirë (artisti‐portretisti
në bazë të përshkrimit skicon fytyrën e kryerësit të veprës penale) dhe me
ndihmën e pajisjes speciale të quajtur foto‐robot. Pa marrë parasysh se në

130
http://images.google.ba/images?q=le%C5%A1&imgsz=small%7Cmedium%7Clarge%7Cxlarge&
ndsp=21&um=1&hl=bs&start=0&sa=N; 5/8/2008 2:58 PM
Kriminalistika 467
cilën mënyrë kryhet rikonstruktimi i fytyrës, ekzistojnë rregulla të cilat

gjithmonë duhet respektuar.

Foto ‐ roboti

Së pari, nëse ekzistojnë më shumë dëshmitarë okularë, duhet ndarë ata
për ndikim eventual të ndërsjellët gjatë përshkrimit të personit të dyshuar.
Gjithashtu, përshkrimi i fytyrës merret ndaras, pa praninë e dëshmitarit tjetër
okular. Përveç dëshmitarëve shpesh ndodh që edhe i dëmtuari mund të
përshkruajë kryerësin. Në raste të tilla duhet pasur shumë kujdes që hetuesi,
të mos ndërron mendimin e të dëmtuarit në lidhje me fytyrën e mbajtur në
mend, me pyetje sugjestive.

5.5. Biometria

Biometria (greqishte e vjetër: bios ="jetë", metron ="masa") Biometria
është shkencë për automatizimin e veprimeve për identifikimin e veçantë në
bazë të një apo më shumë shenjave të lindura trupore, ose karakteristikave të
sjelljes së njeriut. Zhvillimi i shpejtë i teknologjisë ka rritur nevojën për mënyrat
e besueshme të identifikimit të personave. Sot identifikimi i personave kryhet
në dy mënyra:
1) Identifikimi me ndihmën e dokumenteve të identifikimit. Dokumenti
i identifikimit tregon identititetin e personit që e mban atë. Nëse
dokumenti i identifikimit është në formë të kartelës së vogël të
standardizuar, atëherë ai quhet kartela e identifikimit. Në shumë
raste dokumentet e ndryshme si leja e vozitjes, kartela e sigurimit
shëndetësor, pasaporta, mund të shërbejnë si dokumente të
identifikimit. E metë e kësaj metode është ekzistimi i mundësisë së
paraqitjes së rrejshme të ndonjë përsoni tjetër nëse e posedon
dokumentin e huaj të identifikimit. Kjo mund të ketë pasoja të
dëmshme për pronarin e dokumentit të identifikimit.

Dokumentet e identifikimit

2) Identifikimi i bazuar në çelësin e sigurisë. Çelësi i sigurisë janë një
varg i shenjave të njohura vetëm për personin që e paraqet (PINI,
emri, data e lindjes,…) Kjo metodë përdoret shpesh për identifikim
gjatë transaksioneve monetare të cilat kryhen përmes sistemeve
kompjuterike. Vargu i shenjave të futura zakonisht kriptohet në
mënyrë që të bëhet sigurimi shtesë i identitetit të personit që e
shfrytëzon. Mangësia e kësaj mënyre është që edhe me përdorimin
e algoritmit enkriptik më të mirë mbrojtja edhe më tej bazohet në
çelësin, e në rast, se çelësi është më i shkurtër, ekziston mundësia
që të goditet (thyhet), e nëse është më i gjatë mbahet mend më
vështirë.
Metodat standarde më lart të përmendura nuk kanë mundësi të bëjnë
dallimin në mes personit të vërtetë dhe personit që pretendon të jetë i
vërteti.131
Të metat e metodave standarde të identifikimit mund të reduktohen
nëse trupi ynë e merr rolin e çelësit. Kjo është realizuar me përdorimin e
metodave biometrike të identifikimit.132

131
Vlerësimi i humbjeve vjetore për shkak të vjedhjes së identitetit (SHBA): 1 000 000 000 $ në
transaksionet nga kartelat kreditore, 1 000 000 000 $ nga shfrytëzimi i celularëve, 3 000 000
000 $ nga bankomatat.
132
Përparësitë kryesore të metodave biometrike identifikuese janë: parametrat biometrikë na
definojnë në çdo moment, parametrat biometrikë është vështirë të kopjohen dhe
falsifikohen, kërkojnë që personi që identifikohet të jetë prezent në vendin e identifikimit.
Kriminalistika 469
Kur është në pyetje biometria, ajo ka karakteristika të caktuara:
1) Karakteristikat fiziologjike: fytyra, shenjat e gishtit,gjeometria e
shuplakës së dorës, retina, pëlhura, termogrami i fytyrës dhe trupit,
veshi, aroma, ADN.
2) Karakteristikat e sjelljeve: nënshkrimi, zëri, dinamika e shtypjes me
gisht, të ecurit etj.
Në fillimet e para të përdorimit të sistemeve biometrike, përparësi i
është dhënë karakteristikave fiziologjike në krahasim me karakteristikat e
sjelljeve. Dominonte mendimi që veçoritë fiziologjike, në krahasim me
karakteristikat e sjelljeve, posedojnë ”shqueshmërinë”. Sipas këtij mendimi,
dominonte edhe besimi që karakteristikat fiziologjike janë më të besueshme
nga ato të sjelljeve, sepse ato kanë tendencë të dallimeve brenda grupeve, se
sa që i kanë karakteristikat e sjelljeve. Sot ekzistojnë me dhjetra teknologji
biometrike të cilat ose aplikohen në masë të madhe, ose janë pothuajse para
përfundimit të hulumtimeve dhe fillimit të shfrytëzimit.
Vlerësimi i efikasitetit të sistemeve biometrike të sigurisë bazohet në dy
koeficientë:
1) FAR (angl. False Acceptance Rate) ‐ vlera e pranimit të mostrave të
rrejshme dhe numrit të tërësishëm të mostrave të mbledhura.
2) FRR (angl. False Rejection Rate) ‐ vlera e mostrave të rregullta të
refuzuara dhe numrit të tërësishëm të mostrave të zgjedhura.
Qëllimi i sistemit kualitativ të identifikimit është që të arrihet vlerë
sa më e ultët për FAR dhe FRR.
Shikuar nëpër histori, sistemi antropometrik është meritor që biometria
është degë shkencore. Sistemi bazohej në matjen precize të gjatësisë dhe
gjerësisë së kokës dhe trupit, si dhe evidentimin e shenjave individuale siç janë
tatuazhet ose vrragët. Sistemi i Bertillon‐it në Perëndim shkëlqyeshëm është
pranuar deri sa nuk u bënë evidente mangësitëe tij. Kryesisht ishin probleme
me mënyrat e ndryshme të matjes dhe vlerave të ndryshushueshme. Pas kësaj,
policitë e vendeve perëndimore iu kthyen procedurave të cilat përdornin
marrjen e shenjave të gishtit, gjersa procedura e marrjes së shenjave të gishtit
në Kinë tanimë përdorej me qindra vite.
Viteve të fundit, biometria ka përparuar dukshëm nga koha e marrjes së
thjeshtë të shenjave të gishtit. Tani kryhen matje të ndryshme të sjelljeve dhe
masës trupore. Përgjithësisht përdorimi i biometrisë sot është në rritje të
dukshme dhe atë nga identifikimi i thjeshtë e deri te verifikimi që përdoret në
sistemet e rëndësishme të sigurisë.

4. REGJISTRIMI KRIMINALISTIK

Regjistrimi kriminalistik është sistem i zhvilluar shkencor i përfshirjes,
sistematizimit dhe klasifikimit të informatave të centralizuara të klasifikuara
relevante kriminalistike për veprat penale, kryerësit e tyre, viktimat, gjësendet
si dhe objektete e rëndësisë kriminalistike. Baza shkencore e regjistrimit
kriminalistik si degë e teknikës kriminalistike përbëhet nga teoria e
identifikimit, mësimit për veçoritë dhe mekanizmat e krijimit të gjurmëve, për
gjurmimin, aktivitetet operative‐taktike etj.
Regjistrimi kriminalistik duhet të ofrojë përgjigje në dy pyetje themelore:
1) Çka duhet regjistruar dhe
2) Cilat metoda të regjistrimit janë më të mirat.
Metodika e regjistrimit kriminalistik përbëhet nga përshkrimi me fjalë,
fotografimi dhe daktiloskopimi. Kur gjindet objekti i dyshimtë (mbase i
kërkuari), krahasohen veçoritë e regjistruara me veçoritë e tij, kështu që kryhet
eliminimi ose grupimi, gjegjësisht identifikimi.
Detyrat e regjistrimit kriminalistik janë të shumëfishta:
a) Gjetja e delikuentit të njohur i cili fshehet ose është në ikje (ikja nga
vendi i ngjarjes, nga arresti ose nga burgu),
b) Identifikimi i kryerësit të panjohur në bazë të gjurmëve, mënyrës së
kryerjes, përshkrimin personal etj,
c) Vërtetimi i dënimit të mëhershëm i personit të thirrur në përgjegjësi
penale,
d) Gjetja e personave të zhdukur,
e) Identifikimi i trupit të vdekur të panjohur,
f) Vërtetimi se një gjë e caktuar (corpus delicti) është vjedhur ose në
një mënyrë tjetër e tjetërsuar, gjegjësisht e humbur,
g) Vërtetimi se gjurmët e caktuara janë krijuar me përdorimin e armës
së caktuar ose veglës etj.
Varësisht nga metodat e aplikuara, krijohen kartotekat, fototekat
(albumet e fotografive të kriminelëve), traseotekat, koleksionet etj. Kryhet
mikrofilmimi i informatave dhe futja në teknikën elektronike‐kompjuterike.

Kriminalistika 443
4.1. Zhvillimi historik i regjsitrimit kriminalistik

Megjithëse, principet moderne të regjistrimit kriminalistik janë vendosur
vetëm para pak më shumë se njëqind viteve, kjo nuk do të thotë që edhe në
periudhat më të reja shoqëria nuk ka tentuar të regjistrojë grupet e caktuara të
kriminelëve. Është çështje tjetër se çfarë metoda të regjistrimit janë përdorur.
Pra, ato metoda nuk mund të quhen humane por në ato momente sigurisht se
kanë qenë efikase. Ekzistojnë disa faza në zhvillimin e metodave të regjsitrimit,
kështu që do të përmednim vetëm disa nga to.

4.1.1. Gjymtimi

Esenca e kësja metode të regjistrimit kriminalistik përbëhej nga ajo që
disa klasa të kriminelëve janë dënuar shumë ashpër (me këputjen e duarve,
gjuhës, vrimave të hundës etj.) Këputja bëhej në bazë të llojit të veprës penale:
kështu që hajdutëve u këputej dora, thashethemgjive gjuha etj. Kjo mënyrë e
regjistrimit në të vërtetë ka treguar se personi në fjalë është p.sh hajdut.
Gjithsesi në këto raste bëhej fjalë më parë dënimin se sa regjistrimin e vërtetë.
Mangësitë e kësaj mënyre të regjistrimit janë të mëdha. Pikësëpari ato nuk
mundësojnë kurrfarë identifikimi, andaj kuptimi i regjistrimit është
problematik. Pastaj gjymtimet e rastit si pasojë e aksidentit ose luftës kanë
mundur gabimisht të interpretohen si dënim për veprën e kryer penale,
gjegjësisht si regjistrim i kryerësit. Në fund këta persona bëheshin invalidë dhe
me këtë edhe të varur nga personat e tjerë ose që është edhe më e keqe
kryerës potencialë të veprave penale.

4.1.2. Damkosja

Është mendim shumë i vjetër në të gjitha historitë e gjyqit dhe dënimeve
se dikush që ka kryer një vepër të rrezikshme për shoqërinë shënjohet me një
shenjë të përhershme dhe të pashlyer që çdokush në shikim të parë ta njoh si
kryerës nga i cili duhet pasur kujdes.
Damkosja sidoqoftë nuk e ka shënjuar gjithmonë kryerësin nga i cili
duhet pasur kujdes. Carët e Romës Arkadie dhe Honorie i kanë shënjuar edhe
profesionet. Farkëtarët për shembull iu djegej një shenjë në dorë. Kjo bëhej jo
për dënim (ky profesion gjithmonë ka qenë i vlerësuar) por që të dihet se ai
person e kryen punën e vet me nder dhe respekt.
Shumë shekuj më vonë uniformat në disa profesione të caktuara ishin
shenjë dallueseë me tatuazh.
Kryerësit dhe kriminelët e mëdhenjë janë damkosur me hekur të nxehtë
që të njihen në mesin e njerëzve, me çka të damkosurit i shkaktohej dëm i
përhershëm në renome. Sigurisht nuk dihet se kur në civilizimet e vjetra është
aplikuar damkosja, por më të madhe bëhej në Romë në kohën e Ciceros. Në
atë kohë posaçërisht damkoseshin hajdutët dhe tashethemgjitë. Hajdutëve iu
djegej vula “F” (fur, hajdut) në ballë, ndërsa thashethemgjive "C" (kaluminator,
thashethemgji). Car Konstantini e ka eliminuar damkosjen dhe vënien në kryq
por më vonë te disa popuj prapë është vënë në aplikim.
Në Kinë kur hajduti zihej në vepër i vihej vula me hekur të nxehtë në
kraharor, ndërsa kur kapej për herë të dytë vula i vihej në ballë.
Në shekullin e mesëm dhe në kohët e mëvonshme damkosja është
eliminuar. Sipas lejes së mbretit ajo sërish aplikohej por në raste të posaçme.
Prangat nga lashtësia kanë qenë të njohura si dënim trupor. Shembulli i
parë i këtij dënimi është mitologjia greke: Prometeu që e ka sjellë zjarrin në
tokë për dënim është prangosur për një shkëmbi. Në mënyrë të njëjtë edhe
mitologjia evropiane flet për vuajtjet e Lokut i cili ishte i prangosur për tre gurë
dhe pikat helmuese që binin në të, i kanë shkaktuar aq shumë vuajtje “sa që
nga shtërngimet e tij në trup dridhej e tërë toka”.
Në të dyja këto rrëfime mitologjike prangat kanë luajtur rol të madh,
andaj nga kjo lehtë mund të përfundohet se prangat si dënim kanë qenë të
njohura për njerëzimin qysh në kohërat më të vjetra.
Prangat ishin jo vetëm dënim trupor por edhe mënyrë për nënçmim. Kur
romakët ktheheshin nga luftërat e ndryshme ishin të obligauar që me vete të
sillnin ushtarë të robëruar në pranga. Prangat ishin dënin nënçmues për të
gjithë ata që tentonin të “luftonin kundër Romës së madhe dhe të fuqishme”.
Njëra nga dënimet më të tmerrshme trupore ishin “galiat”. Të dënuarit
vendoseshin në hapësirat e poshtme të anijeve. Atëherë lidheshin me zingjirë
të rëndë që të mos mund të lëvizin askund nga vendi i tyre dhe vazhdimisht
duhej të lundronin. Arsyet pse të dënuarit lidheshin në galia ishin të ndryshëm.
Arsyeja e parë ishte se për këtë punë të rëndë ishte shumë vështirë të
gjendeshin punëtorë. Në Itali zakonsiht ata që ishin kundër Zotit i dënon në
galia.
Në Francë, Shpanjë, Portugali, Itali dhe Angli kriminelët dënoheshin që
të lidhur të qëndronin në Galia, ndësra të rrallë ishin at që liroheshin pas
dhjetë viteve të kaluar në gali. Në Gjermani dhe në vendet e tjera evropiane
galia si dënim zbatohej më rrallë. Galia më së shumti si dënim ka qëndruar në
Itali dhe Francë. Françezët me këtë dënim zakonisht i dënonin dezertorët
ushtarakë.
Edhe gjyqet shpirtërore edhe ato të rëndomtat në Evropë me shekuj e
kanë aplikuar dënimin: ndarja nga bota dhe të mirat e kënaqësitë e saj dhe
Kriminalistika 445
dërgimi në manastire të largëta fizikisht larg qasjes. Kjo më së shpeshti bëhej
në tërë hapësirën e Evropës. Në këtë dënim janë dënuar tradhëtarët në
martesë, konkubinat, ndjellësit kundër Zotit, vjedhësit e pasurisë kishtare etj.
Në raste kur meshkujt dënoheshin në galia atëherë femrat dënoheshin duke i
dërguar në manastire.123
Është interesante se kjo mënyrë e regjistrimit sërish paraqitet në zbatim
gjatë Luftës së dytë Botërore, edhe pse në një formë paksa të ndryshuar,
sikurse gjermanët në llogoret e koncentrimit i vendosnin njerëzve që i sillnin
aty tatuazhe me numrin dhe shenjën e llogorit në pjesën nën bryl të dorës.
Sikurse gjymtimi edhe kjo metodë e regjistrimit është thellë johumane,
sepse për tërë jetën e shënjon perosnin pa i ofruar mundësinë e rehabilitimit.
Përveç kësaj është shumë e paërshtatshme për identifikim.

4.1.3. Parada e identifikimit

Në fillim të shekullit të XIX në Evropë është futur në përdorim metoda
specifike e regjsitrimit që mbështetej në memorien e mirë të zyratrëve
policorë me përvojë. Metodën e të njohurit në praktikë e ka futur Fransoa
Vidok (Francois Vidocq), zyrtar policor francez që kishte memorie të
shkëlqyeshme, kështu që i vizitonte burgjet franceze, i rreshtonte të burgosurit
dhe duke i vështruar kërkonte nga rojet e tyre t’ua tregonte se cilat janë
veçoritë e tyre juridike dhe fizike. Në këtë mënyrë kishte në kokë fytyrat e një
numri të madh kriminelësh që i mundësonte t’i njoh, ata gjegjësisht t’i
identifikojë në rast që sërish të arrestohen për kryerje të ndonjë vepre penale.
Këtë sistem të regjistrimit dhe të identifikimit Vidok e ka quajtur paradë të
identifikimit. Me kohë, për shkak të numrit të madh të kriminelëve, Vidok
mbanet shënime për karakteristikat e caktuara të secilit kriminel, që në fakt
paraqet zanafillën e regjistrimit modern në bazë të përshkrimit personal.
Mangësia themelore si e regjistrimit ashtu edhe e identifikimit me këtë
metod ishte në atë se memoria njerëzore është e kufizuar dhe vazhdimisht i
nënshtrohet harresës. Megjithatë, kjo metodë ishte fillim i regjistrimit në bazë
të përshkrimit personal dhe ka mbetur deri sot.
Është ineteresante të përmendet se metoda e modifikuar e paradës së
identifikimit shfrytëzohet edhe sot te rreshtimi i njerëzve në mesin e të cilëve
është edhe i dyshimti, të cilin dëshmitari eventualisht duhet ta njohë.

123
http://www.novosti.co.yu/code/navigate.php?Id=16&status=jedna&datum=2007‐01‐25&felj‐
ton=5728, 5/6/2008 8:11:28 PM

Fransoa Vidok (Francois Vidocq)
1775‐1857

4.1.4. Antropometria

Metoda e regjistrimit e cila gjithashtu mund të konsiderohet historike
por e cila fillimisht mbështetet në disa themele shkencore është antropometria
(greqisht antropos ‐ njeriu, metron ‐ të matet) të cilën e kishte futur në
praktikë kriminalisti francez Alfons Bertijon (A1phonse Bertillon). Kjo metodë
bazohet në matjet e pjesëve të caktuara të skeletit të njeriut, gjegjësisht
eshtrave.
Bazat shkencore në të cilat kjo metodë mbështetej ishin:
1) Skeleti i njeriut prej moshës 20 vjeçare e më tutje është i
pandryshueshëm,
2) Raporti i dimenzioneve të eshtrave të caktuar te secili njeri është
plotësiht indivudual, gjegjësisht nuk ekzistojnë dy njerëz në botë te
të cilët skeleti është i dimensioneve të njëjta.
Kjo kishte të bënte me personat më të vjetër se 20 vjeçar. Metoda kishte
hyrë zyrtarisht në përdorim në Francë në vitin 1883. Ekzistonin dy kartoteka
për njerëz; për personat deri në 20 vjet dhe për ata më të moshuar se 20 vjet.
Në kuadër të secilës kartotekë kryhej klasifikimi sipas dimensioneve të
eshtrave të kokës, gishtave etj. dhe vendoseshin në kategoritë: e mëdha, të
mesme dhe të vogla.
Shpejt kjo metodë u pranua gjithkund në botë dhe për nder të Bertionit
u quajt bertiljonazh.
Megjithatë, menjëherë u paraqitën vështirësitë me rastin e identifikimit,
gjegjësisht janë bërë gabime serioze. Shpejt u dëshmua se qëndrimi themelor i
metodës së Bertionit nuk ishte i saktë dhe që skeleti ndrsyhon jo vetëm pas
Kriminalistika 447
moshës 20 vjeçare por që ekzistojnë dallime në matje gjatë një dite, dhe
padyshim u dëshmua se skeleti njerëzor pas moshës 25 vjeçare zvogëlohet.

Alphonse Bertillon (1853 – 1914)

Mjeti për matjen e dimensioneve të kokës së njeriut nga viti 1913

Me paraqitjen e daktiloskopisë antropometria ndalon së funksionuari
pavarësisht se në ndërkohë Bertioni si shtesë të regjistrimit kishte futur
përshkrimin personal si dhe fotografimin („fotografia sinjaletike").
Megjithëse, antropometria ishte metodë jo e saktë e identifikimit
megjithatë ka lënë gjurmë të thella në regjsitrimin dhe identifikimin, për çka do
të flasim më tepër në vazhdim.

4.2. Fotografia kriminalistike

Fotografia kriminalistike është sistem i metodave dhe supozimeve
shkencore që mbështeten në të, mënyra dhe lloj i incizimit fotografik që
shfrytëzohet me rastin e mbledhjes dhe fiksimit si dhe të hetimit të gjurmëve
dhe gjësendeve kriminalistike dhe realizimit të masave dhe veprimeve të tjera
operative dhe hetuese në luftimin e kriminalitetit.
5.5.1. Karakteristikat fiziologjike biometrike

5.5.1.1. Fytyra

Sistemet për njohjen e personave gjejnë zbatimin në fusha të ndryshme
siç janë: video‐ telefonia,kompresioni i bazës së fotografive, qasjes në resurset
kompjuterike, qëllimet kriminalistike ((identifikimi i personave),.
Në bazë të çmimeve të sistemeve mund t’i ndajmë në:
¾ Sistemet shtëpiake: Ky lloj i sistemeve përdoret për mbrojtjen e
kompjuterëve personalë, duke mundësuar mbylljen e databazave të
caktuara, pjesëve të hard diskut, aplikacioneve ose tërë kompjuterit.
¾ Produktet afariste: Një hap më shumë në shkallën e fushës së
zbatimeve gjenden produktet afariste. Këto sisteme të rrjetit të
centralizuara ndahen në ato që janë ngushtë të lidhura domenet e
sigurisë në sistemin e rrjetit operativ (Windows, UNIX), ose dërgojnë
veglat e tyre personale për bazën e të dhënave dhe administrim,
kështu që janë të dizajnuara për numër të madh të shfrytëzuesëve.

Identifikimi i personave sipas fotografisë së tyre të fytyrës mund të
zbatohet në më shumë mënyra, siç është qasja e fotos së fytyrës në spektrin e
dukshëm duke përdorur kamerën ose duke përdorur mostrat infra të kuqe të
emetimit të ngrohtësisë së fytyrës. Identifikimi i mostrave në dritë të dukshme
është model tipik i marrjes së veçorive dalluese nga pjesa qëndrore e pamjes
së fytyrës.Duke përdorur asortimen të gjërë të kamerave, sistemi i dritës së
dukshme merr ato veçori nga fotografia e bërë, të cilat nuk ndërrojnë me kohë,
duke iu ikur veçorive të shtuara si është shprehja e fytyrës ose frizura. Disa nga
Kriminalistika 471
sfidat e identifikimit të fytyrës në dritën e dukshme duke përfshirë edhe
reduktimin e ndikimeve të ndriqimit të ndryshueshëm dhe detektitmi i maskës
apo fotografisë. Disa sisteme për identifikimin e personit kërkojnë pozimin e
qetë të shfrytëzuesit në mënyrë që të mund të arrihet fotografia, edhe pse
shumë sisteme shfrytëzojnë procesin në kohën reale për detektimin e kokës së
personit dhe lokojnë fytyrën në mënyrë automatike.
Identifikimi i personave përmes fytyrës i përket teknikave të pa
imponuara, kështu njerëzit zakonisht nuk kanë problem me pranimin e
fytyrave, si karakteristikat biometrike. Sot kryhen hulumtime intensive në
ngritje të zbatimit nga verifikimi i kontrolluar statik, i fytyrës, e deri te
fotografia lëvizëse dhe verifikimi i pakontrolluar i fytyrës në prapavinë e
paqartë.

Fytyrat gjeometrike

5.5.1.2. Shenja e gishtit

Shenja e gishtit është mostër i ngritjeve dhe thellimeve në sipërfaqe të
mollëzës së gishtit, e krijohet me mbledhjen e qelizave të vdekura, të forcuara,
të cilat në shtresa pa ndërprerë qërohen nga sipërfaqja e gishtit. Trajta dhe
formimi varen nga parakushtet primare të zhvillimit të embrionit. Shenjat e
gishtërinjve janë unik për çdo gisht të personit, përfshirë edhe binjakët një
vezorë.

Shenja e gishtit

Përdoren për identifikim një shekull të tërë dhe vlera e identifikimit të
tillë është dëshmuar si shumë e mirë. Shenja e gishtit është një nga
teknologjitë biometrikemë komerciale të arritshme. Instalimet për dallimin e
shenjave të gishtërinjve për desktop dhe laptop qasje tani që i janë ofruara nga
shumë prodhues me çmime të ulëta. Me instalime të tilla, shfrytëzuesit tani
nuk kanë nevojë më të shtypin fjalëkalimin‐ në vend të saj, vetëm prekja ofron
qasje në kompjuter
Sistemet për shenja të gështrinjve gjithashtu mund të përdoren në
modulin identifikues. Disa shtete në SHBA kontrollojnë shenjat e gishtërinjve te
regjistrimet e njerëzve për shërbime sociale, që të sigurohen që të lajmëruarit
të mos i gëzojnë privilegjet me emra të rrejshëm. Shteti New York ka mbi 900
000 njerëz të regjistruar në sistem të tillë.

Në mënyrë që të parandalohet shfrytëzimi i shenjave të punuara
artificiale të ndonjë personi, shumë sisteme së bashku me skanimin e shenjave
masin edhe qarkullimin e gjakut. Shfrytëzimi i më shumë gishtërinjve në
procesin e njohjes eksponencialisht rrit sigurinë e metodës. Disa nga metodat e
identifikimit të personave me ndihmën e shenjës së gishtit janë të treguara në
fotografitë në vijim:
Kriminalistika 473

5.5.1.3. Gjeometria e shuplakës së dorës

Këto metoda të autentifikimit personal janë mirë të rregulluara.
Identifikimi i shuplakës së dorës është zbatuar tanimë mbi njëzetë vite.
Ekstraksioni i veçorive arrihet me matjen e gjatësisë dhe gjerësisë së
gishtërinjve në lokacione të ndryshme. Këto vlera të matura paraqesin vektorin
e veçorive të shuplakës së dorës së shfrytëzuesit, i cili përdoret për krahasimin
me vektorët në bazë. Teknikë shumë e thjeshtë dhe me çmim të pranueshëm
me prag të ulët të saktësisë. I takon grupit të teknikave të imponuara sepse
duhet të realizohet kontakti i dorës me skener.

Gjeometria e shuplakës së dorës
Një karakteristikë interesante e kësaj metode është se disa sisteme

kërkojnë një mostër të vogël biometrike (disa byte), gjë që mundëson baza të
mëdha të mostrave. Gjeometria e shuplakës së dorës ka arritur pranueshmërinë
në arritshmërinë e aplikimeve. Mund të shihet shpesh në kontrollet e qasjes
fizike në aplikacionet rezidenciale dhe komerciale, në sistemet shërbyese dhe
kohore dhe në aplikacionet gjenerale për autentifikimin personal.

Disa nga zbatimet e “Gjeometrisë së shuplakës së dorës”janë të shfaqura në fotografitë
në vijim

5.5.1.4. Retina

Identifikimi i personave me ndihmën e retinës është një nga metodat
biometrike më të sigurta, më së shumti për karakteristikat natyrore të retinës.
Retina merr pamjen e vet që nga fëmijëria (madje edhe para lindjes), dhe nuk
ndryshon, përveç në rastet e sëmundjes dhe lëndimeve. Është e pamundur që
me anë kirurgjike të falsifikohet, përveç në rast të rrezikimit të madh të
Kriminalistika 475
humbjes së të pamurit. Gjithashtu në këtë metodë nuk mund të mashtrohet
me bartjen e thjerrëzave të syve, sepse ekzistojnë algoritmet me ndihmën e të
cilëve qartë mund të konstatohet a i bartë ato personi apo jo.

Retina e syrit

Syri i qelqit ose syri i vërtetë i larguar nga njeriu nuk mundet të përdoret
për mashtrim për shkak se aty bebëza e syrit nuk lëvizë, deri sa te syri i gjallë
bebëza i nënshtrohet lëvizjes konstante si dhe kontraksionit e zgjerimit.Vetë
teknika është shumë e thjeshtë dhe efikase, dhe si rrjedhim ka potencial të
bëhet teknikë ‐ prijëse biometrike e ardhmërisë.
Mostrat e retinës barten përmes video‐sistemit të bazuar për marrjen e
fotografisë. Instalimet për skenimin e retinës përdoren në autentifikimin e
personave tanimë disa vite. Sistemeve të bazuara në identifikimin e retinës iu
ka zbritur çmimi, e pritet që ky trend të rritet edhe më tej.
Teknologjia punon mirë edhe për verifikimin dhe identifikimin. Sistemet
momentale mund të shfrytëzohen me praninë e syzeve dhe thjerrëzave të
syrit. Teknologjia nuk është e imponueshme. Nuk kërkon kontakt fizik me
skenerin. Identifikimi i retinës do të funksionojë mirë edhe te personat nga
nacionalitetet dhe grupacionet e ndryshme etnike
Kjo metodë, si edhe të tjerat, nuk është e besueshme 100%. Grupi i
hulumtuesëve gjermanë arriti të mashtronte një prej versioneve komerciale të
instalimeve për identifikim ashtu që fotografinë e syrit me kualitet të lartë e
kanë shkruar me ndihmën e shkruesit me rezolucion të lartë (2400x1200 dpi),
dhe në mes e kanë shpuar vrimën. Kështu instalimi për pranimin e fotografisë
së retinës ka parë retinën e “gjallë”. Në jetën reale kjo nuk do të mund të
provohej sepse nevojitet aparaturë e shtrenjtë, por edhe nuk është e mundur
të fitohet fotografi aq kualitative e syrit të dikujt pa dijeninë e atij personi.


Disa nga zbatimet janë të shfaqura në fotografitë në vijim:

5.5.1.5. Pëlhura

Pëlhura është shtresë e hollë e qelizave të cilat gjenden nga ana e
prapme e syrit. Pëlhura e syrit dhe struktura e saj është karakteristikë e çdo
personi. Kjo është një nga metodat biometrike më të sigurta për arsye se nuk
është e thjeshtë të ndërrohet apo reproduktohet struktura e brendshme e
syrit. Hulumtimet e para të kësaj metode filluan që nga viti 1930, e shfaqja e
parë komerciale u paraqit më 1984. Kjo metodë gjeometrike deri sot siguron
saktësinë më të madhe të identifikimit. Kjo njëherësh është edhe mënyra më e
shtrenjtë e identifikimit sepse aparatura me të cilën kryhet skenimi i pëlhurës
është shumë e shtrenjtë. Skenimi i pëlhurës zgjat 10‐15 sekonda. Metoda
kërkon që me rastin e skenimit të largohen syzet prej syve në mënyrë që syri t’i
afrohet më mirë aparaturës për skenim. I takon grupit të teknikave të
imponuara‐ duhet të realizohet kontakti me okularin. Ekziston mendimi në mes
njerëzve që skenimi i pëlhurës është i dëmshëm për sy. Për këtë arsye si dhe
çmimit të lartë kjo metodë është më e zbatuara te shfrytëzuesit edhe pse jep
rezultatet më të mira.

Pëlhura e syrit
Kriminalistika 477
Gjen zbatim të madh në objektet ushtarake, në zonat e sigurisë së lartë
(stacionet policore, burgjet, elektranat nukleare, laboratoret e ndjeshme,..) ku
çmimi nuk luan rol.

Paisjet për skenimin e pëlhurës

5.5.1.6. Termogrami i fytyrës dhe trupit

Sistemi nënlëkuror i enëve të gjakut në trupin dhe fytyrën e njeriut
prodhon veçori të veçantë, deri sa nxehtësia e cila depërton përmes indit
shkëlqen nga lëkura. Incizimi i fytyrës dhe trupit me kamerë infra të kuqe
quhet termogram i fytyrës dhe trupit. Besohet që termogrami i fytyrës dhe
trupit është unik për çdo person. Termogramet e fytyrës dhe trupit paraqesin
karakteristikë biometrike të qëndrueshme, për arsye se mund të ndërrohet
vetëm më intervenim kirurgjik. Ekziston ndikimi i temperaturës së rrethinës,
alkoholit, drogës dhe medikamenteve në fotografinë termografike të fytyrës
dhe trupit. Mungesa e kësaj metode është çmimi i kamerës infra të kuqe, e
pasi fotografitë e fituara zënë mjaft hapsirë kjo metodë nuk është e
përshtatshme për baza të mëdha.


Termogrami i shuplakës

Termogrami i fytyrës dhe trupit na ofron mundësinë e klasifikimit,
njohjes dhe identifikimit të fytyrës dhe pjesëve të trupit. Mund të shfrytëzohet
në mjekësi për detektimin e disa sëmundjeve. Përdoret në situata kur nevojitet
të kryhet identifikimi i shpejtë, veçimin e fytyrës së dëshiruar nga grupi,….
Identifikimin mund ta kryejmë nën kushtet e ndryshme të ndriçimit
përfshirë edhe errësirën. Kjo metodë mundëson identifikimin edhe në
mungesë të bashkëpunimit të personit, si dhe incizim nga largësia më e
madhe. Kjo metodë i takon grupit të teknikave jo të bezdisshme.

Termogrami i pjesëve të trupit

Kriminalistika 479
5.5.1.7. Veshi

Forma e veshit dhe struktura e indit të kërcit në sipërfaqen e veshit janë
të ndryshme në mes njerëzve. Te veshi nuk është për t’u pritur që veçoritë të
jenë të veçanta për çdo person. Qasjet ndaj identifikimit të veshit bazohen në
përputhje të vektorëve të gjatësisë së pikave të ngritura në sipërfaqen nga
lokacioni i shenjave kufizuese në vesh. Kjo metodë i takon grupit të teknikave
të bezdisshme. Edhe pse kjo metodë arrin rezultate premtuese nevojiten
hulumtime shtesë në mënyrë që të përgjigjemi në pyetjet:
1) A muld të kryhet ekstraktimi i karakteristikave të veshit në kushte të
ndryshme me besueshmëri të kënaqshme.
2) në rastet kur veshi është i mbuluar me flokë kjo metodë nuk është e
zbatueshme.
Ne duhet të gjejmë përgjigjen se, a është e mundur të arrihet
identifikimi i pjesshëm, si dhe a mund të zgjidhet problemi duke përdorur
termogramin?.

Fotografia e veshit të njeriut

5.5.1.8. Aroma

Është e njohur që çdo objekt tajit aromë, karakteristikë për përbërjen e
saj kimike. Sistemet biometrike,të bazuara në këtë metodë, funksionojnë ashtu
që puhia e ajrit që e rrethon objektin drejtohet përmes senzorëve kimikë, ku
secili është i ndjeshëm në grupin e caktuar të përbërësve aromatikë. Vektora i
rëndësisë përbëhet nga nënshkrimi i përfshirë nga matjet e normalizuara nga
çdo senzor.
Aroma e trupit ka disa funksione, në mes të cilave janë komunikimi,
tërheqja fizike e partnerit, mbrojtja e rrethinës, mbrojtja nga sulmi dhe të
ngjashme. Komponenta e aromës së emituar nga trupi i njeriut ose kafshës,
është e ndryshme për çdo individ.
Parashtrohet pyetja: a ekziston ndikimi i gjërave kimike (sikurse losioni,
sapuni etj.) në detektimin e aromës? Kjo metodë i takon grupit të teknikave të
bezdisshme.

5.5.1.9. ADN

ADN është shenja unike një dimensionale për individualitetin e dikujt, e
më së shumti përdoret në kontekstin e aplikimeve forenzike gjatë identifikimit.
Shumica e ADN‐ve të njerëzve është identike për tërë qeniet njerëzore dhe
vetëm një numër relativisht i vogël i lokacioneve të veçanta në ADN i vë në pah
variacionet individuale. Ato variacione tregohen ose në numrin e përsëritur të
bllokimeve të rrjedhës elementare ose në pengesat më të vogla jofunksionale
të rrjedhës elementare. Proceset e kyçura në identifikim në bazë të ADN
përcaktojnë se a rrjedhin dy mostra ADN nga individi i njëjtë apo individ të
ndryshëm. Duke marrë parasysh që nga ADN mund të merren të dhëna
“private” (siç janë llojet e ndryshme të sëmundjeve), ky lloj i teknikës së
identifikimit ende nuk gëzon popullaritet të madh te shfrytëzuesit. Kjo metodë
i takon grupit të teknikave të bezdisshme.

5.5.2. Sjelljet e karakteristikës biometrike

5.5.2.1. Nënshkrimi

Çdo person ka shkrim të veçantë, e nënshkrimi është një lloj i “shenjës
së gishtit” i cili mund të përdoret në identifikimin e personit. Zhvillohet dhe
ndryshon gjatë kohës, dhe është nën ndikimin e gjendjeve emocionale dhe
fizike të nënshkruesit. Nënshkrimet e disa personave shpesh varirojnë, dhe atë
në atë masë sa marrja e shenjave në mënyrë të pandërprerë tregojnë
ndryshim të dukshëm. Saktësia e sistemit të identifikimit të bazuar në metodën
e nënshkrimit është e pranueshme edhe pse ekziston mundësia e falsifikimit të
nënshkrimit.
Ekzistojnë dy qasje të identifikimit të nënshkrimit:
1) Statistik ‐ studiohet gjeometria e nënshkrimit
2) Dinamik ‐ studiohet gjeometria e nënshkrimit, shpejtësia si dhe
drejtimi.

ngjashme. Komponenta e aromës së emituar nga trupi i njeriut ose kafshës,
është e ndryshme për çdo individ.
Parashtrohet pyetja: a ekziston ndikimi i gjërave kimike (sikurse losioni,
sapuni etj.) në detektimin e aromës? Kjo metodë i takon grupit të teknikave të
bezdisshme.

5.5.1.9. ADN

ADN është shenja unike një dimensionale për individualitetin e dikujt, e
më së shumti përdoret në kontekstin e aplikimeve forenzike gjatë identifikimit.
Shumica e ADN‐ve të njerëzve është identike për tërë qeniet njerëzore dhe
vetëm një numër relativisht i vogël i lokacioneve të veçanta në ADN i vë në pah
variacionet individuale. Ato variacione tregohen ose në numrin e përsëritur të
bllokimeve të rrjedhës elementare ose në pengesat më të vogla jofunksionale
të rrjedhës elementare. Proceset e kyçura në identifikim në bazë të ADN
përcaktojnë se a rrjedhin dy mostra ADN nga individi i njëjtë apo individ të
ndryshëm. Duke marrë parasysh që nga ADN mund të merren të dhëna
“private” (siç janë llojet e ndryshme të sëmundjeve), ky lloj i teknikës së
identifikimit ende nuk gëzon popullaritet të madh te shfrytëzuesit. Kjo metodë
i takon grupit të teknikave të bezdisshme.

5.5.2. Sjelljet e karakteristikës biometrike

5.5.2.1. Nënshkrimi

Çdo person ka shkrim të veçantë, e nënshkrimi është një lloj i “shenjës
së gishtit” i cili mund të përdoret në identifikimin e personit. Zhvillohet dhe
ndryshon gjatë kohës, dhe është nën ndikimin e gjendjeve emocionale dhe
fizike të nënshkruesit. Nënshkrimet e disa personave shpesh varirojnë, dhe atë
në atë masë sa marrja e shenjave në mënyrë të pandërprerë tregojnë
ndryshim të dukshëm. Saktësia e sistemit të identifikimit të bazuar në metodën
e nënshkrimit është e pranueshme edhe pse ekziston mundësia e falsifikimit të
nënshkrimit.
Ekzistojnë dy qasje të identifikimit të nënshkrimit:
1) Statistik ‐ studiohet gjeometria e nënshkrimit
2) Dinamik ‐ studiohet gjeometria e nënshkrimit, shpejtësia si dhe
drejtimi.

Kriminalistika 481

Nënshkrimi i ndonjë personi

5.5.2.2. Zëri

Karakteristikat e zërit të njeriut janë plotësisht të përcaktuara nga trakti
vokal, goja, vrimave të hundës dhe mekanizmave të tjerë për krijimin e zërit në
trupin e njeriut. Nga kjo karakteristikë nuk pritet veçanti e jashtëzakonshme,
dhe mundëson identifikimin e individit nga baza e madhe e të dhënave të
identiteteve.
Ekzistojnë tri qasje ndaj identifikimit të oratorit:
1) Kontrollimi i oratorit varësisht nga teksti, dëshmon identitetin e
subjektit me verifikim në frazën paraprakisht të përgatitur.
2) Kontrollimi i oratorit pavarësisht nga teksti ‐ synon qasje sepse
identiteti i folësit verifikohet pavarësisht nga fraza.
3) Kontrollimi i oratorit pavarësisht nga gjuha në të cilën komunikon.
Kjo metodë i takon teknikave të pabezdisshme. I nënshtrohet
ndërrimeve të folësit (sëmundja, mutacionet, etj.), kështu që është
relativisht lehtë të imitohet. Përdoret për identifikim përmes
telefonit.

Fjalimi

5.5.2.3. Dinamika e shtypjes me gishta

Dinamika e shtypjes me gishta u zhvillua gjatë Luftës së Dytë Botërore te
radiotelegrafistët, sepse ishte vërejtur që sipas shpejtësisë së daktilografimit
mund të dallohen dërguesit e porosive. Sot flitet për dinamikën e
daktilografimit, por në kontekstin e shtypjes me gishta në tastaturë.
Karakteristikat e dinamikës së daktilografimit bazohen në mes të intervaleve
kohore të shtypjes me gishta në tastaturë. Kjo metodë i takon grupit të
teknikave të pabezdisshme.

Shtypja me gishta në makinë të shkrimit dhe tastaturë të kompjuterit
mund dallohet në shpejtësi të të shkruarit

5.5.2.4. Ecja

Ecja paraqet biometrinë e harmonizimit të hapësirës‐kohës së sjelljeve.
Nuk është i veçantë për secilin individ, por është mjaft karakteristik që të
mundësojë verifikin e identitetit. Ecja është karakteristikë biometrike e sjelljes
dhe nuk duhet të jetë domosdoshmërisht e pandryshueshme, sidomos gjatë
një periudhe më të gjatë kohore.
Karakteristikat e ecjes kryhen nga analiza e video ‐materialit (nevojitet
xhirimi i personit që është duke ecur).
Verifikimi bazuar në ecje zakonisht shfrytëzon renditjen e fotografive të
personit në ecje, e vetë verifikimi bazohet në karakterizimin e disa lëvizjeve të
ndryshme të artikuluar të çdo nyjes. Kjo metodë i takon grupit të teknikave të
pabezdisshme.
Kriminalistika 483
5.5.3. Krahasimi i metodave biometrike

Metoda Univer‐ Veçue‐ Qëndrue‐ Grumbu‐ Zbatimi Pranue‐ Mash‐
saliteti shmëria shmëria llimi shmëria trimi
Fytyra I lartë I ulët I mesëm I lartë I ulët I lartë I ulët
Shenjat
I mesëm I lartë I lartë I mesëm I lartë I mesëm I lartë
e gishtit
Gjeo‐
metria e I lartë I mesëm I mesëm I lartë I mesëm I ulët I mesëm
shuplakës
Retina I lartë I lartë I lartë I mesëm I lartë I ulët I lartë
Pëlhura e
I lartë I lartë I mesëm I ulët I lartë I ulët I lartë
syrit
Termo‐
grami i
I lartë I lartë I ulët I lartë I mesëm I lartë I lartë
fytyrës
dhe trupit
Veshi I mesëm I mesëm I lartë I mesëm I mesëm I lartë I mesëm
ADN I lartë I lartë I lartë I ulët I lartë I ulët I ulët
Nën‐
I ulët I ulët I ulët I lartë I ulët I lartë I ulët
shkrimi
Zëri I mesëm I ulët I ulët I mesëm I ulët I lartë I ulët
Dinamika
e shtypjes I ulët I ulët I ulët I mesëm I ulët I mesëm I mesëm
me gishta
Aroma I lartë I lartë I lartë I ulët I ulët I mesëm I ulët
Ecja I mesëm I ulët I ulët I lartë I ulët I lartë I mesëm

¾ Univerzaliteti ‐ çdo person do të duhej të ketë këtë karakteristikë.
¾ Veçueshmëria ‐ përshkruan si metoda e mirë biometrike ku dallon
dy persona.
¾ Qëndrueshmëria ‐ përshkruan si metoda biometrike është rezistente
ndaj vjetërimit.
¾ Grumbullimi ‐ përshkruan sa e vështirë është mbledhja e mostrës
biometrike.
¾ Zbatimi ‐ përshkruan precizitetin, shpejtësinë dhe robusnost i
sistemit për mbledhjen e mostrave biometrike.
¾ Pranueshmëria ‐ përshkruan pranueshmërinë e metodës biometrike
në jetën e përditshme.
¾ Mashtrimi ‐ përshkruan sa vështirë është të mashtrohet sistemi për
identifikim.
Kriminalistika 359
preparateve që janë shpallur të rrezikshme si narkotikë ose

substance psikotropike efektet e të cilave i riprodhon.

¾ Neni 231. Lehtësimi i sigurimit apo përdorimit të narkotikëve,
substancave psikotropike apo analogëve të rrezikshme
1) Kushdo që administron me narkotikë, me substanca psikotropike
ose analoge dhe, për shkak të detyrës që ka, lehtëson sigurimin ose
përdorimin e tyre në kundërshtim me ligjin, dënohet me burgim
prej gjashtë muajve deri në pesë vjet.
2) Drejtuesi ose pronari i lokalit apo i hapësirës tjetër të mbyllur të
cilën e përdor publiku i cili lejon apo toleron përdorimin e
narkotikëve, substancave psikotropike ose substancave të
rrezikshme analoge dënohet me burgim prej tre muajve deri në
pesë vjet.

3.4.2. Narkomania (toksikomania)

Qysh kur mban mend historia, secila shoqëri i ka përdorur drogat të cilat
kanë pasur ndikim në: disponimin, mendimin, ndjenjat dhe përjetimin e
vetvetes dhe rrethinës. Gjithashtu, gjithmonë ka pasur individë që nuk janë
pajtuar me zakonet e përgjithshme shoqërore për kohën, mënyrën, sasinë dhe
llojet e drogave të përdorura. Megjithatë, shoqëria ka ndikuar fuqishëm me
qëndrimet e saj në sjelljen e anëtarëve të vet, ndryshon prej shoqërisë në
shoqëri por gjithashtu edhe brenda bashkësive të njëjta në kuadër të një
shoqërie. Qëndrimet për atë se çka është e lejuar dhe çka e ndaluar
ndryshojnë prej kohe në kohë dhe atë brenda shoqërisë së njëjtë.
Narkomania është gjendje e intoksinimit periodik ose të përhershëm me
futjen e drogës në organizëm. Rëndësia kriminogjene e narkomanisë shprehet
në atë se i varuri në aspektin moral, social, material dhe shëndetësor rrënohet,
bëhet i paaftë për punë, për martesë dhe krijim të familjes, i cili ndikon keq në
rrethin që jeton dhe tërheq pas vete edhe të tjerët në „ujërat e
narkomanisë“.97 Të varurit nga droga për shkak të drogës hyjnë në zona të
ndryshme të dënueshme duke kryer vepra kriminale dhe sjellje të palejueshme
dhe bëhet asocial dhe antisocial.
Karakteristikat e narkomanisë janë si vijon:

97
Konsumuesit e drogës i nënshtrohen rrezikut të një spektri të tërë të sëmundjeve të ndryshme
dhe të problemeve shëndetësore. Më të shpeshtat janë HIV/AIDS, mbidoza, infeksionet e
ndryshme dhe hepatiti. Këto informata do të duhej të ndihmonin konsumuesit dhe ata që
vijnë në kontakt me ta që të sjellin vendime më racionale, të sigurta dhe më të informuara.
¾ dëshira ose nevoja e pakontrolluar (kompulsioni) që të vazhdohet

me marrjen e drogës ose që droga të merret me çdo kusht,
¾ tendenca që të rritet doza, varshmëria psikike dhe te disa droga
edhe ajo fizike (trupore, metabolike).
Varshmëria psikike është karakteristikë pothuajse për të gjitha format e
keqpërdorimit të drogave dhe shprehët me rritjen e tendosjes psikike e cila
zbutet me konsumimin e drogës. Varshmëria trupore është përshtatja e
organizmit ndaj drogës përmes metabolizmit. Në rast të mungesës së drogës
vjen deri te kriza absteninciale dhe varësisht prej llojit të drogës që
konsumohet klasifikohen edhe disa varshmëri të caktuara. (Modly, Korajlić,
2002: 352)

normale nën ndikimin e drogës
normale nën ndikimin e drogës
Ndikimi i drogës në bebëzën e syrit

Rëndësia e narkomanisë shprehët në atë që kryerja e kundërvajtjes dhe
veprave penale nga ana e narkomanit bëhet shumë shpesh. Konsiderohet se
përdoruesit e drogave dehëse merren me: shpërdorime, falsifikime,
mashtrime, vjedhje nga xhepi për të ardhur deri te mjetet materiale për
blerjen e drogës. Lidhur me këtë duhet pasur parasysh që ata i nënshtrohen
kërcënimeve, prostitucionit, dhënien e fshehtësive etj. Andaj rëndësia
kriminogjene e narkomanit përbëhet nga ajo se narkomani moralisht, në
rrethin social, materialisht dhe në aspektin shëndetësor rrënohet; që ndikon si
virus në rrethin, kështu që edhe të tjerët t’i fusë në rreth; që është e lehtë që
narkomanët të përfitohen për dhënien e sekreteve (afariste, ushtarake,
Kriminalistika 361
diplomatike ose shtetërore); për shkak të narkomanëve zhvillohet kontrabanda
dhe tregtia e fshehtë me drogat (shpesh tregtarët me droga dehëse i dhurojnë
një sasi të vogël narkomanit që t’ju sjell blerës të rinj); që narkomani humbet
për punë, për kolektivin, për familjen dhe martesën ‐ shkurt bëhen asocial.
Praktikisht, përdoruesit e drogës vijnë në konfrontim me ligjin vetëm atëherë
kur njëkohësisht e shpërndajnë ose ndërrojnë drogat ose kur kryejnë ndonjë
vepër penale për të ardhur deri te mjetet për blerjen e drogës. Në rastet e
tjera mund të paraqiten në gjyq kur merren me falsifikim ose vjedhje të
recetave blanko të vërtetuar në mënyrë që legalisht të marrin sasi më të
mëdha të drogës.
Në shoqërinë tonë lidhur me keqpërdorimin e drogave ekzistojnë një
sërë mendimesh të gabuara. Mendohet se “tabletomaninë” dhe “narkomaninë
e re” nuk duhet barazuar me “narkomaninë klasike”. Gjithashtu, është
konsideruar se kontrabandimi i drogave dehëse në vendin tonë është vetëm e
karakterit transitor. Megjithatë, të dhënat flasin se një sasi e caktuar edhe te
ne mbetet edhe pse narkomanët tonë nuk kanë para të mjaftueshme për
blerje të tilla, por gjithsesi paraqesin bashkëpunëtorë të suksesshëm për
krijimin e qendrave të kontrabandimit në vendin të cilin droga nuk mund ta
anashkalojë në rrugën e saj prej Lindjes në Perëndim.
Kjo dukuri nuk mund të luftohet vetëm me ligjet si të tilla por duhet
ndërmarrë edhe një sërë masash të tjera preventive. Shkaqet duhet kërkuar
nga njëra anë në thyerjet, turbullirat dhe luftës për ekzistencën e përditshme e
cila disa personalitete iu nxit dëshirën që të përjetojë diçka joreale, që nuk
është e përditshme, që do t’i dërgojë në botën imagjinare ku nuk do të ketë
probleme. Nga ana tjetër veçoria e drogave dehëse qëndron pikërisht në atë se
krijon në sistemin nervor të njeriut sensacione të mira dhe pozitive dhe
dobëson lidhjen me realitetin.
Ajo që sigurisht duhet të brengosë është e dhëna të cilën e kanë
vërtetuar shumë studime, që pas narkomanisë jepen zakonisht njerëz shumë
të rinj (12 ‐ 25 vjet), ndërsa në anën tjetër procesi i detoksikimit dhe
rehabilitimi social zgjat shumë dhe kërkon mjete materiale të mëdha dhe
kuadër profesional, ndërsa sukseset janë shumë nën të priturat, sepse i
sëmuri‐narkomani kur e lëshon institucionin psikiatrik nuk është person i
shëruar. Konfliktet e shumta ende janë aktual në brendinë e tij. Esenciale është
bashkëpunimi i shërbimit shëndetësor dhe organeve të ndjekjes sepse shpesh
theksohet si vërejtje se ruajtja e fshehtësisë mjekësore e rëndon këtë
bashkëpunim.
Aksionet që ndërmerren kundër narkomanëve kryesisht kanë pasoja te
ata, se ata(narkomanët) nuk e lënë drogën por tërhiqen në ilegalitet më të
thellë dhe janë më të kujdesshëm në marrjen, shpërndarjen e narkotikëve
duke përdorur me këtë rast në kontakte vetëm nofkat e tyre të cilët gjithashtu
kohë pas kohe i ndërrojnë.
Nëse analizohen veprat penale që janë në lidhje me drogat dehëse dhe
duke pasur parasysh rrezikshmërinë e tyre shoqërore ky lloj i kriminalitetit
mund të klasifikohet në tri grupe themelore:
Primar (Me kriminalitet primar nënkuptohen veprat penale që janë në
lidhje me prodhimin, përpunimin, furnizimin dhe distribuimin).
Sekondar (Forma sekondare e kriminalitetit ka të bëjë me ato vepra
penale të cilat janë kryer nën ndikimin e drogës dhe për sigurimin e vetë
drogës).
Terciar (Forma terciare e këtij kriminaliteti përfshin organizatat
kriminale të organizuara të cilat në prodhimin dhe tregtimin ilegal të drogave
investojnë një kapital të caktuar dhe përkundër rrezikut të madh realizojnë një
fitim të madh.
Gjithashtu, shumë hulumtime botërore, tregojnë për “kriminalitetin e
lidhur me drogën” („drug‐related crime") i cili është kryesisht i natyrës
pronësore. Kriminaliteti në lidhje me drogat dhe shfrytëzimin e tyre është
shumëfish i lidhur si me format e ndryshme të kriminalitetit ashtu edhe me
disa forma të shkatërrimit të bashkësisë shoqërore:
¾ prodhimi, mbajtja në pronësi dhe vënia në qarkullim si dhe
mundësimi i përdorimit të drogave dehëse është vepër penale;
¾ narkomanët edhe vetë fillojnë të kryejnë vepra të ndryshme penale
për të ardhur deri te paraja me të cilën edhe në të ardhmen do të
furnizohen me drogë (vjedhjet me thyerje, vjedhjet e rënda, sulmet,
vjedhjet e automjeteve, vjedhjet në shitore, madje edhe vrasjet,
etj.);
¾ një numër i madh i të varurve nga droga janë edhe narkodiler (ose
prodhojnë disa lloje të drogave të lehta);
¾ me tregtinë ilegale të drogës ngushtë është e lidhur korrupsioni
përmes së cilës ndikohet në drejtësinë, gjykatat, organet e
doganave dhe policinë;
¾ narkokriminaliteti është i lidhur dhe i pandarë me format e
ndryshme të pastrimit ilegal të parave, që është pasojë serioze e
kriminalitetit të organizuar (paraja e siguruar nga tregtia me drogë
investohet në patundshmëri, automobila, punë legale);
¾ kriminaliteti në lidhje me drogat është fuqia motorike për zhvillimin
e kriminalitetit të organizuar i cili ka tendencë të zgjerimit dhe të
infiltrimit në fusha të tjera (krijimin e bandave për kontrollimin e
tregut, dhunën në rrugë, qërimit të hesapeve me armë në mes të
Kriminalistika 363
grupeve të caktuara të kriminelëve, vrasjet në mes veti, kërcënimet,
dhuna, shantazhet, vrasjet e dëshmitarëve potencialë etj.);
¾ narkomanët janë viktima të tregtisë ilegale me drogë dhe me rënien
e tyre e pëson e tërë bashkësia (familjet e tyre, bashkësia shoqërore
si tërësi, meqë ka humbur anëtarët që kanë mundur të kontribuojnë
në zhvillimin e saj);
¾ derisa meshkujt orientohen në kriminalitetin pronësor,
narkomankat kryesisht merren me prostitucion në mënyrë që të
vijnë deri te paratë për blerjen e drogës; dhe
¾ narkomanët janë kategori e rrezikshme për transmetimin e HIV
virusit (hulumtimet tregojnë që ndërrojnë më shumë partnerët në
krahasim me popullatën normale dhe që rrallëherë përdorin
kondomë), që dërgon te rreziqet e mëtejme për bashkësinë
shoqërore.

3.4.3. Llojet e drogave dhe mënyrat e konsumimit të tyre

Është e gjatë lista e substancave që kanë veçori narkotike dhe do të na
duhej mjaft hapësirë për të përshkruar dukjen e tyre të jashtme dhe
karakteristikat e tyre morfologjike dhe në fund ndikimin e tyre në organizëm.
Andaj, këtu do të ndalemi në disa droga dehëse që janë interesante për faktin
se kohëve të fundit për herë e më shumë po kalojnë nëpër kanale të fshehta
me qëllim të përdorimit të tyre e ato janë: opiumi, morfiumi, heroina, kokaina,
hashashi dhe drogat sintetike.
Opiumi përmendet në tabelat e Sumeracitse në vitin 3000 para erës
sonë si “bimë e kënaqësisë”! Në literaturë për herë të parë përmendet në
“Iliadën” e Homerit. Fjala “opium” ka lindur nga fjala greke “opion” që do të
thotë “lëng i bimës”! Ndikimi psikoaktiv i kësaj bime përmendet nga
kronologjisti gjerman Walahfried Strabo (viti 809‐849), në shkrimet në
shekullin e nëntë.98 Opiumi (Maku, Papaveri) rritet pothuajse në të gjitha

98
Në Egjipt dhe në Greqinë e vjetër opiumi ishte mjaft i njohur ndërsa në Kinë prej vitit 3 të erës së
re! Doktori kinez Hua To i pari e ka përshkruar opiumin si mjet gjatë operimit. Shkencëtari arab
Abu Ali al‐Hosein ben Abdallah Ibn Sina (viti 980‐1036) në shkrimet e tij e quan opiumin „Babai i
të fjeturit“! Në Kinë dhe në Tajlandë opiumi është konsideruar dhe festuar si ,,afrodiziak'' mjeti
më i mirë për seks. Opiumin e kultivojnë dhe prodhojnë fiset malore në kufijtë e të
ashtuquajturit “trekëndësh i artë” në mes të Kinës, Burmës dhe Tajlandës, veçanërisht tani prej
nga vjen pothuajse i tërë opiumi i pastër. Në shekullin e 17, opiumi është mjeti i rëndësishëm
tregtar i holandezëve në Indinë lindore, Indonezinë e sotme. Në të vërtetë maku është
përdorur si ,,medicinë" në të gjitha vendet e Lindjes, Azisë, Evropës dhe Egjiptit. Në
farmakologji opiumi në vitin 1741 është përshkruar si „mjet zotash“, madje edhe Gete e
përmend në Faustin! Në vitin 1805 nga ana e apotekistit gjerman Serturner nga opiumi është
izoluar edhe morfiumi. Në shekullin e 19 opiumi është bërë shumë i njohur në Evropë.
vendet e Mesdheut dhe të Evropës së mesme duke llogaritur edhe
Maqedoninë, Serbinë e jugut dhe Kosovën. Kultivohet në shumicë për
industrinë farmakologjike dhe natyrisht për shvercin ilegal dhe prodhimin e
heroinës. “Opiumi fitohet ashtu që gëzhoja e makut të opiumit para se të piqet
prehet me një teh të posaçëm në disa vende dhe më pas nga ajo rrjedhin pika
të lëngut me ngjyrë të bardhë të cilat në kontakt më ajrin forcohen dhe fitojnë
ngjyrën e hirit, praktikisht duke mos u ndarë nga gëzhoja e prerë nga e cila
rrjedhin. Disa orë pas prerjes përfundon procesi i oksdimit të lëngut në
gëzhojat e prera në të cilat formësohet një masë si rrëshirë e cila forcohet dhe
thahet. Kjo masë rrëshirë është opiumi i papërpunuar. Në narko‐tregun ilegal
paraqitet në forma të ndryshme prej kokrrës e pluhurit e deti te likuidet”.
(Petrović, 2004: 17)
Në këtë mënyrë opiumi i fituar është opium i papërpunuar me një
aromë të fortë karakteristike dhe elasticitet dhe elasticitet që zhduket pas një
kontakti të gjatë me ajrin. Përveç opiumit të papërpunuar ekziston edhe:
opiumi i përpunuar i quajtur CHANDU (çandu) i cili është i përgatitur për
thithje, opiumi fundërrinë, opiumi i lëngët dhe opiumi pluhur. Opiumi dhe
derivatet e tij morfiumi, heroina dhe kodeini e zbusin dhimbjen, shkaktojnë
eufori dhe pasivitet dhe faktikisht janë depresorë të sistemit qendror nervor.
Megjithatë, përveç derivateve të përmendura, opiumi i papërpunuar përmban
rreth 27 alkaloidë, për shembull: papaverin, thebain, narcein etj. dhe të gjithë
janë të përfshira me nocionin “opiume”. Opiumi më së shpeshti përdoret duke
e përtypur ose thithur por mundet edhe në formën e pikave ose pas tretjes të
futet në vene.
Nga alkaloidët më i përhapuri është morfiumi dhe pas tij kodeini.
Kualiteti i opiumit vlerësohet sipas sasisë së alkaloidit të morfiumit dhe varet
nga rajoni ku është rritur maku. Maku më kualitativ rritet në Maqedoni dhe
përmban prej 17% deri 22% morfium. Alkaloidët e opiumit përdoren në
mjekësi si analgjetik (morfiumi ende është analgjetiku më efikas edhe pse nuk
përshkruhet lehtë për shkak të karakteristikave adiktive), për eliminimin e
kollitjes së thatë joproduktive (kodein).Opiumi shkakton vartësi shumë të
madhe!99
Opiumi i papërpunuar fitohet nga gëzhoja e makut, përafërsisht 5 gramë
për gëzhojë. Opiumi i papërpunuar krijohet në formën e bukës së vogël me
gjethet e lules. Ai nuk përdoret por duhet të kalojë procesin e komplikuar të
rafinimit. Opiumi ka aromë karakteristike dhe shije të pakëndshme dhe shumë
të hidhur.

99
http://www.vutra.org/opijum.php; 12/8/2007 8:56 PM.
Kriminalistika 365
Opiumi i papërpunuar ka rol të rëndësishëm në mjekësi por fatkeqësisht
më shumë përdoret si drogë. Opiumi dhe derivatet e tij krijojnë vartësi të
fortë. Konsumuesit e opiumit kanë nevojë të fortë për rritjen e vazhdueshme të
dozës. Thithja shpeshherë përcillet me marramendje, vjellje dhe me kokë
dhimbje. Pas përdorimit të opiumit vije deri te një zgjim i rëndë me
pakënaqësi. Pas disa javëve të përdorimit krijohet varshmëri e madhe. Opiumi
ndikon në sistemin nervor qendror (SNQ) por ka ndikim të madh edhe në
organet e tjera. Pas përdorimit të gjatë të opiumit vërehet depresion i
shpeshtë, lënia pas dore e pamjes së jashtme dhe varshmëria psikike.
Sindromi i abstinencës fillon pas 5‐8 orësh të konsumimit të drogës.
Konsumuesi duket i tmerruar, dridhet shumë, pulsin e ka të shpejtuar, bebëzat
e zgjeruara, e kapin ethet. Ashpërsia e krizës varet nga konsumimi i drogës dhe
kohëzgjatja e konsumimit.100

Gëzhoja e makut

Në Afganistan në regjionin Helmand, është e koncentruar 40% e
plantazhave, dhe nëse viti është me shi, veçanërisht pranvera, mund të arrihen
edhe deri 150 kg opium për hektarë. Kështu që, frytet e shumta të makut e
zvogëlojnë çmimin në tregun e Perëndimit që në vitin 2006 kanë zbritur prej
100 dollarë për kg në 70‐90 dollarë.
Sipas të dhënave të policisë së Los Anxhelos numri i rasteve të vdekjeve
të lidhura me heroin prej vitit 2002 deri në vitin 2004 është rritur për 75%, dhe
arsyeja është në përbërjen e heroinës të Afganistanit që është shumë më i
pastër në krahasim me atë që gjendet në tregun e narkotikëve. DEA, agjencia
shtetërore për luftë kundër narkotikëve ka vërtetuar se në vitin 2001 droga
afganistaneze ka përbërë 7% të tregtisë me droga në SHBA deri sa në tre vitet
e ardhshme ai numër është dyfishuar.

100
http://www.znanje.org/i/i21/01iv11/01iv1119/opijum.htm; 12/8/2007 8:57 PM.
Përmes tregtisë me opium nuk pasurohen vetëm lordët afganistanezë të
luftës por secila dorë në atë zinxhir fiton. Në vitin 2006 në Afganistan opiumi i
papërpunuar ka kushtuar rreth 70 Euro për kg derisa në tregun perëndimor për
ato para ka mund të blihet vetëm 1 gram. Për fshatarët afganistanezë të cilat
janë në borxhe të mëdha kultivimi i opiumit paraqet burimin e vetëm të
ardhurave. Propozimi që tregu ilegal të shndërrohet në legal për nevoja të
industrisë farmaceutike është refuzuar sepse në treg heroina arrin 3 herë çmim
më të lartë ndërsa prodhimi afagnistanez është i barabartë me nevojat 5
vjeçare të industrisë botërore farmaceutike.
Lufta kundër tregtisë me narkotikë përkundër dhjetëra miliona dollarë
që i investon qeveria e Afganistanit deri tash nuk ka dhënë rezultate. Në vitin
2006 janë shkatërruar 15.300 hektarë plantazhe të makut që është 10% të të
gjitha plantazheve. Regjionet më të pasura me mak janë ato të jugut e
veçanërisht Helmand dhe Uruzgan. Pikërisht në ato zona është rezistenca më e
fortë e Talibanëve: profiti nga opiumi, për të cilin kultivuesit marrin pagesat më
të vogla i mbush xhepat e lordëve të luftës.
SHBA ka kërkuar nga qeveria e Afganistanit që të fillojë me spërkatjen e
plantazheve të makut nga ajri por ky propozim ka ngjallur protesta te
britanikët dhe kanadezët të cilët veprojnë në Afganistan. Gjenerali britanez
David Richards, komandant i ISAF‐it në Afganistan ka thënë se spërkatja do të
shkatërronte edhe të mbjellat e tjera, gjë që do të shkaktonte rritjen e
armiqësive të afganëve kundrejt të huajve. Qeveria e Afganistanit në fillim e
kishte refuzuar propozimin ndërsa më vonë kishte pranuar spërkatjen nga
toka. Spërkatja e plantazheve të makut në të vërtetë kurrë nuk është bërë për
shkak të frikës nga reagimi i fshatarëve afganë të mbështetur nga ana e
Talibanëve të cilët nga shitja e drogës financojnë rezistencën e tyre të
armatosur. Por edhe për shkak se në biznesin me opium janë të përziera edhe
vetë pushtetarët afganë të cilët do të duhej të luftonin kundër kësaj tregtie.
Janë të përfshira të gjitha nivelet nga policia lokale e deri te udhëheqësit
ushtarake të rrethit, kryetarët e regjioneve e deri te udhëheqësit në Kabul.
Rrënja e problemit të opiumit është varfëria e fshatarëve të Afganistanit
të detyruar të mbledhin makun për të ushqyer familjet e tyre me shumë
anëtarë. «Për të shkatërruar plantazhat e makut duhet nxitur zhvillimin
ekonomik dhe kulturor të Afganistanit që do të zgjaste me vite të tëra me
gjenerata. Fshatarët afgan do të ndërprenë kultivimin dhe mbledhjen e makut
vetëm atëherë kur pushteti afgan të ndalojë tregtinë me stërshitësit dhe kur
fshatarët të kenë burime të tjera të ardhurave.
Kriminalistika 367
Sipas raporteve të OKB‐së, në vitin 2006 plantazhet e makut janë rritur
për 59% në krahasim me vitin 2005.101
Morfiumi është alkaloidi kryesor aktiv i opiumit dhe fitohet me
ekstraktimin e opiumit ose drejtpërdrejt nga maku dhe më së shpeshti
përdoret si bazë morfine ose kripë morfinë. Morfiumi shkakton varshmëri dhe
përdoret për qëllime mjekësore si analgjetik klasik për zbutjen e dhimbjeve të
forta. Kryesisht paraqitet në formë të kristaleve të bardha dhe varësisht nga
procesi kimik i fitimit mund të ketë ngjyrën bezhë ose të kafesë gjegjësisht
ngjyrë roze të mbyllët. Për qëllime mjekësore përdoret i tretur në ampula ose
në tableta por ekziston edhe në formë pluhuri dhe të pllakave. Kryesisht është
pa aromë, megjithëse mund të ketë aromën e amoniakut. Më së shpeshti
përdoret me injektim ose gëlltitje të tabletave, megjithëse marrja më e gjatë e
tij mund të shkaktojë helmim kronik që në raste individuale përfundon me
vdekjen e personit që e merr atë. (Bošković, 2005: 212)
Heroina është drogë ilegale. Ai është opium i cili më se shpejti ndikon
dhe më së shumti keqpërdoret. Heroina fitohet nga morfiumi, përbërësit që në
natyrë mund të ndahet nga farërat e maunës, një lloj i makut. Kryesisht shitet
si pluhur i bardhë ose i bardhë i mbyllur. Opiumi shitet si materie ngjitëse e
zezë e njohur si heroin i katranit të zi. Megjithëse heroina e pastër po bëhet
shumë i shpeshtë, shumica e heroinës që shitet në rrugë përzihet me drogat e
tjera ose me gjësende e tjera si sheqe, qumësht pluhur ose kinin. Kryesisht
heroina injektohet, thithet/inhalohet ose tymoset. Injektimi intravenoz siguron
intensitetin më të fortë të ndikimit dhe krijimit më të shpejtë të euforisë (7
deri 8 sekonda) derisa injektimi në muskul paraqitje relativisht të shkurtër të
euforisë (5 deri 8 minuta). Kur heroina inhalohet ose tymoset kulminacioni i
veprimit zakonisht fillon të ndihet prej 10 deri 15 minuta. Tymosja dhe inhalimi
i heroinës nuk e arrijnë kulminacionin aq shpejt dhe intensivisht si injektimi
intravenoz.
Menjëherë pas injektimit ose inhalimit heroina kalon nga gjaku në tru.
Në tru ai kalon në morfium dhe lidhet në receptorët për opium. Konsumuesit
kulminacionin kryesisht e përshkruajnë si ndjenjë të lumturisë. Kulminacioni
varet nga sasia e drogës së marrë dhe shpejtësia me të cilën ajo hyn në tru dhe
lidhet me receptorë. Kulminacioni te heroina përcillet me të skuqur të lehtë të
lëkurës, tharje të gojës dhe ndjenjës së peshës në ekstremitete të cilat mund të
përcjellën me mundim, vjellje dhe kruarje të madhe. Pas efekteve fillestare

101
http://images.google.ba/imgres?imgurl=http://img114.imageshack.us/img114/1066/ostaggi3fk4.jp
g&imgrefurl=http://www.blog.hr/print/id/1622516735/urod‐maka‐smanjuje‐
cijenuheroina.html&h=250&ë=200&sz=29&hl=bs&start=39&um=1&tbnid=Y_SqUKYby_ylQM:&tb
nh=111&tbnë=89&prev=/images%3Fq%3Dopijum%26start%3D21%26ndsp%3D21%26svnum%3
D10%26um%3D1%26hl%3Dbs%26sa%3DN; 12/8/2007 9:10 PM..
konsumuesit thonë se ndihen të përgjumur për disa orë. Funksioni mental
është i mjegulluar për shkak të ndikimit të heroinës në sistemin qendror
nervor. Puna e zemrës është e ngadalësuar sikurse edhe frymëmarrja.
Përafërsisht 1 prej 5 njerëzve të cilët konsumojnë heroin bëhen të varur.
Vartësia fizike rritet me rritjen e dozave. Bashkë me vartësinë psikike trupi
adaptohet në prezencën e drogës dhe ndërprerja e menjëhershëm e marrjes
sjell deri te kriza. Kriza mund të paraqitet disa orë pas konsumimit të fundit.
Simptomat e krizës përfshijnë tendosjen, dhimbje në muskuj dhe eshtra,
pagjumësi, barkqitje, vjellje, kruarje dhe dridhje të muskujve. Kriza më e fortë
fillon 24 ‐ 48 orë nga marrja e fundit dhe ndalon diku pas një jave. Kriza
asnjëherë nuk është vdekjeprurëse për personat e shëndoshë dhe të rritur.
Dikur besohej se vartësia fizike dhe paraqitja e krizës janë kyçe për vartësinë
me heroin por tash dihet që kjo nuk është plotësisht e saktë sepse dëshira dhe
recidivi mund të paraqiten pas javëve apo muajve të ndërprerjes së
simptomave të krizës. Tani dihet se pacientët me dhimbje kronike të cilëve u
nevojiten opium për të funksionuar, (ndonjëherë për periudha më të gjata)
mund thjeshtë të lënë opiumin pasi që dhimbja u ndalet me mjete të tjera.
Pasojat mjekësore të marrjes kronike të heroinës përfshijnë venat e
shkatërruara, infeksionet bakteriale të enëve të gjakut dhe të zemrës dhe
infeksionet të tjera të indeve të buta. Shtesat e shumta që i shtohen heroinës
në stërshitjen në rrugë mund të përfshijnë materiet që nuk treten deri në fund
kështu që mund të shkaktojnë mbylljen e enëve të gjakut që dërgojnë në:
zemër, mushkëri, mëlçi, tru, veshkë. Kjo mund të shkaktojë infeksion madje
edhe vdekje të pjesëve të organeve vitale. Natyrisht shfrytëzimi i përbashkët i
pajisjeve për injektim ose të lëngjeve mund të sjellë deri te pasojat më të
këqija ‐ infeksionin me hepatit b, hepatit c ose me HIV, si dhe një mori të tjera
të viruseve të gjakut të cilat më pas shfrytëzuesit e drogës mund t'ia bartin
dikujt tjetër.102

102
http://us.geocities.com/droge_info/heroin.htm; 12/8/2007 5:02 PM
Kriminalistika 369

Heroina

Kokaina është stimulans adiktiv shumë i fuqishëm i cili ndikon
drejtpërdrejt në tru. Ekzistojnë dy forma kimike të kokainës:
1) kripa hidro‐kloride;
2) "freebase", gjegjësisht “crack‐u”
Kripa hidrokloride ose pluhuri zhytet në ujë dhe mund të përdoret në
mënyrë intravenoze, intranazale gjegjësisht me inhalim. "Freebase", i
popullarizuar si "crack" nuk është i neutralizuar me thartirë me të cilën krijohet
kripa hidrokloride, kështu që kjo formë e kokainës përdoret për tymosje.
Kokaina në rrugë shitet si pluhur i bardhë në zhargon i quajtur “të
bardhët”. Dilerët në rrugë e përziejnë me substanca të ndryshme si miell misri,
talk, sheqer pluhur ose me disa stimulues të tjerë siç janë amfetaminët.
Kokaina kryesisht inhalohet në hundë dhe absorbohet në gjak përmes indeve
nazale. Me injektim futet drejtpërdrejt në gjak kështu që rritet intensiteti i
veprimit. Disa konsumues e kombinojnë pluhurin e kokainës ose crack‐un me
heroinën që quhet “speedball”.
Kokaina është stimulues për sistemin nervor qendror dhe anestetik
lokal. Tymosja e cracku‐t mund të nxisë gjallëri afatshkurtër që zgjat 3‐5
minuta derisa me inhalim efektet zgjasin 10‐15 minuta.
Varësisht nga doza dhe toleranca e shfrytëzuesit kokaina e ngrit zgjuarsinë,
vëmendjen, disponimin, euforinë, koncentrimin, energjinë, shqetësimin. Te dozat
më të mëdha mund të vije deri te psikozat me sjellje të paorganizuar dhe habitëse,
neurozë, frikë, paranojë, halucinacion dhe sjellje skajshmërisht antisociale dhe

agresive.
E rrit numrin e të rënave të zemrës, shtypjen e gjakut, temperaturën
trupore, djersitjen, shpejtësinë e frymëmarrjes, zgjeron bebëzat e syrit,
zvogëlon apetitin dhe mund të rrisë rrezikun nga sulmi në zemër te personat
që kanë problem me zemër.
Megjithëse, kokaina nuk shkakton vartësi të rëndë fizike, përdorimi i
shpeshtë i kokainës mund të sjellë deri te simptomat e ndryshme të
pakëndshëm të krizës siç janë: dëshira për sasi më të madhe të kokainës, uria,
shqetësimi, apati, depresion, paranojë, mendime suicidale, humbje të libidos,
pagjumësi, ëndrra të këqija. Shpesh individët marrin sasi më të mëdha të
kokainës për të zvogëluar këto efekte që sjell deri të varshmëria.
Mbidoza me kokainë karakterizohet me shqetësim, armiqësi,
halucinacion, shtangim të muskujve, hipertermi, sulm në tru, sulm në zemër e
ndonjëherë edhe me vdekje. Me përdorje rekreative të kokainës personat me
të meta në zemër, tensionin e lartë të gjakut, i nënshtrohen rrezikut më të
madh të reagimeve të rrezikshme dhe ndërprerjes së punës së zemrës.103

Kokaina

Kanabisi (Marihuana) është bimë me fletë e cila rritet në mënyrë të egër
në rajonet tropikale të botës dhe ato me temperatura të larta. Kultivohet në
hapësira të hapëta dhe të mbyllëta për shkak të majave të veta me lule. Më së
shpeshti përdoren fletët e saj dhe majat me lule (sythi) të cilat mund të

103
http://us.geocities.com/droge_info/kokain.htm; 12/8/2007 5:13 PM.
Kriminalistika 371
tymosen ose të hahen. Gjithashtu, gjendet në formë të rrëshinës së
koncentruar të quajtur hashash dhe në formë të lëngut të zi ngjitës që quhet
vaji i hashashit. Në Indi përgatitet si pije që quhet „Bhang“, pastaj si „Blunts“ ‐
marihuana e mbështjellur me duhan, „Ganja“ si përgatitje e majave lulëzuese
të pasura me eksudatin rrëshinor. Ekzistojnë tri lloje të kanabisit: Cannabis
Sativa, Cannabis Indica dhe Cannabis Ruderalis. Ekzistojnë diskutime rreth asaj
nëse duhet të quhen variacione të ndryshme apo lloje të ndryshme. Kanabisi
më së shpeshti i përdorur është rezultat i kryqëzimit të këtyre tri tipave.
Emërtimi konop është përgjithësisht i pranuar për variantin e kanabisit me
përqindje të vogël të THC‐së që përdoret për qëllime industriale.

Kanabis

Përbërësit aktiv të kanabisit quhen kanabinoid. Ekzistojnë shumë
kanabinoid të sintetizuar siç janë tetrahidrokanabinol, kanabinol, kanabidiol
dhe shumë të tjerë. Delta‐9 tetrahidrokanabinol, gjegjësisht më shumë i njohur
si THC konsiderohet përbërësi më përgjegjës për veprimin psikoaktiv të
kanabisit dhe është përbërësi kryesor i tabletave si “marinol” ‐ (kanabisi i
sintetizuar).
Me tymosje efektet ndihen menjëherë ndërsa kur të merret në mënyrë
orale gjegjësisht e përzier me ushqim ndikimi fillon pas 1 ‐ 2 orësh që varet nga
sasia e ushqimit që është ngrënë. Efektet e tymosjes e arrijnë kulminacionin
pas 20 minutash dhe zgjasin 1 ‐ 2 orë menjëherë, ndërsa në mënyrë orale pas 3
‐ 4 orëve.
Efektet themelore që lajmërohen te konsumuesit e përkohshëm të
kanabisit janë euforia, relaksimi dhe ndryshimet në perceptim dhe varirojnë
varësisht nga sasia e konsumuar. Te dozat e vogla lajmërohet ndjenja e mirë,
ngritje e ndjesisë së shqisave (nuhatja, shija, dëgjimi), ndryshime subtile në
mendim dhe shprehje, llafazani, ngritje e ndjenjës për muzikë, apetit i shtuar
dhe halucinacione të buta kur mbyllen sytë.
Te dozat e mëdha halucinacionet mund të jenë më të shprehura,
gjithashtu është ndërruar ndjenja për kohën, humbja e koncentrimit dhe
memories. Proceset e mendimit dhe perceptimi mental mund të ndërrohen
vazhdimisht.
Derisa shumica e njerëzve nën ndikimin e kanabisit nuk ndjejnë
halucinacione të forta te disa njerëz të tjerë megjithatë paraqitet ai aspekt i cili
varet nga sasia dhe lloji i kanabisit që konsumohet.
Efektet negative mund të përfshijnë paranojën, gojën e thatë, probleme
me frymëmarrje, neurozë dhe të rrahura të shtuara të zemrës. Efektet e tjera
mund të jenë negative ose joadekuat për disa situata ose rrethina të caktuara
siç janë: koncentrimi i zvogëluar, harresa, lodhja, konfuzioni. Këto efekte rriten
me konsumimin afatgjatë. Konsumuesit derisa mplaken, efektet negative dhe
shqetësimi rriten ndërsa euforia zvogëlohet.
Nën ndikimin e kanabisit do të duhej shmangur vozitjen. Ide e mirë do të
ishte të shmangej vozitja nën ndikimin e çfarëdo substance psike aktive ose
toksike. Hulumtimet dëshmojnë se vozitësit që kanë kombinuar alkoolin dhe
kanabisin janë shumë pak më të aftë në krahasim me ata që kanë konsumuar
vetëm njërën prej këtyre. Gjithashtu, është dëshmuar që kanabisi shkakton
vozitje jo të mirë por konsumuesit e tij, për këtë janë të vetëdijshëm dhe
vozisin me shumë kujdes. Përdorimi i rregullt i kanabisit disa njerëz mund t'i
sjellë deri te varshmëria psikike që ua vështirëson lënien e tymosjes.
Hulumtimet tregojnë se në mes 5 dhe 10% të atyre që e provojnë kanabisin do
të bëhen konsumues ditorë gjatë gjithë jetës së tyre, por shumica e këtyre do
ta ndërpresin këtë shprehi deri në vitin e tyre të 30, ndërsa të tjerët do të
vazhdojnë tymosjen edhe pas të 40‐ve. Shumica e njerëzve kurrë nuk i ndien
shenjat e vartësisë fizike.
Problemet më të shpeshta me rastin e tymosjes së rregullt të kanabisit
janë mushkëritë dhe problemet me fytin, përfshirë kollitjen e shpeshtuar,
rritjen e infeksioneve të fytit dhe mushkërive, zvogëlimi i kapacitetit të
mushkërive. Ekzistojnë disa dyshime për veprimin kancerogjen të kanabisit por
këto hulumtime nuk janë mbështetur me dëshmi, andaj mund të përfundohet
se rreziqet shëndetësore rriten me tymosjen e çfarëdo materie.
Nuk ka vdekje të vërtetuara ose të paraqitura që janë shkaktuar me
konsumim të kanabisit. Ekziston një numër i vogël i njerëzve te të cilët janë
paraqitur alergji të shkaktuara nga kanabisi siç janë iritimet e fytit dhe të
mushkërive.
Pasi që kanabisi e rrit numrin e të rrahurave të zemrës, ekziston rreziku i
rritjes së problemeve me zemër por vetëm te ata njerëz që kanë probleme me
zemër. Në hulumtimin e madh që është bërë në Kaliforni në 65.000 njerëz
Kriminalistika 373
është gjetur se kanabisi nuk e rrit vdekshmërinë te njerëzit më të moshuar se
50 vjeç.
Gjithashtu është treguar se përdorimi i kanabisit si dhe psikoaktivëve të
tjerë mund të ndihmojnë neurozat por vetëm te ata njerëz që tani vuajnë nga
kjo sëmundje, derisa te njerëzit e shëndoshë nuk ka rrezik nga psikozat.104
Hashashi (hashi, shiti) kryesisht është vetëm rrëshinë e ndarë
mekanikisht e konopit dhe është dhjetë herë më e fortë, por kjo varet nga
kualiteti. Marihuana e kultivuar nën dritën e halogjenit mund të jetë më e fortë
se sa hashashi i kualitetit të dobët. Te ne hashashi nuk është në përdorim të
shpeshtë. Ka ngjyrë të gjelbër, të mbyllët por edhe të zezë. Për prodhimin e
1kg të hashashit nevojiten mbi 280 kg marihuanë. Më i miri dhe më i shtrenjti
është hashashi i nepalit (momia ose churrus). Hashashi shitet në forma të
sferave, pllakave ose pogaçeve të dimensioneve të ndryshme. Në treg është e
mundur të gjinden edhe pjesë të vogla prej një grami të copëtuara nga sferat
ose pllakat. Hashashi ka shumë emra por jo aq sa marihuana. I ashtuquajturi
„Afgani“ është pllakë ngjyrë të mbyllur ose të zezë me peshë 250 deri 300
gramë, „Kafuri“ është nga Afrika e Veriut dhe është në formën e shkopit,
ndërsa „Turku i gjelbër“ ose „gëzimi i gjelbër“ është pluhur i gjelbër i kualitetit
të dobët nga Turqia. Hashashi mund të jetë edhe në tableta. Tymoset si
marihuana i përzier me duhan ose me opium dhe duhan. Hashashi mund edhe
të pihet i përzier me alkool ose të hahet me sheqer.
Gjithashtu, një produkt shumë i rëndësishëm i kanabisit është “vaji i
hashashit”. Vaji i hashashit (bhanga) është produkti më i fortë i kanabisit, tri
deri katër herë më i fortë se hashashi. Te ne është shumë rrallë në përdorim
dhe është vështirë të gjendet. Ka filluar ta prodhojë sekta religjioze amerikane
"Vëllazëria e dashurisë së përjetshme“ rreth vitit 1970. Prodhohet me nxjerrjen
dhe filtrimin e nxehtë të materies rrëshinë të kanabisit me përpunim shtesë
me acetone, eter dhe zhytës të tjerë. Fitohet një vajë i dendur dhe me ngjyrë
të mbyllët dhe ruhet në kavanoz të xhamit. Përdoret me tymosje. Një ose dy
pikë të vajit pikohen në cigare të duhanit ose lyhet në letrën e cigare duhanit.
Shkakton gjendje ekstaze me ngjarje përplot me vizione. Ekziston edhe vaji
krejt i tejdukshëm i hashashit shumë më i fortë se i rëndomti.105

104
http://us.geocities.com/droge_info/cannabis.htm; 12/8/2007 5:33 PM.
105
http://images.google.ba/imgres?imgurl=http://www.droge.hr/images/hasis‐kocka.jpg&imgre‐
url=http://www.ge.hr/hasis.html&h=100&ë=124&sz=4&hl=bs&start=5&um=1&tbnid=zcDQr
V47s1XxAM:&tbnh=73&tbnë=90&prev=/images%3Fq%3Dha%25C5%25A1i%25C5%25A1%26
svnum%3D10%26um%3D1%26hl%3Dbs%26sa%3DN; 12/8/2007 7:49 PM

Kriminalistika 375

Hashashi në forma të ndryshme

Drogat dehëse sintetike bëjnë pjesë në preparatet që gjenden nën
kontroll të Konventës për substancat psikotropike dhe në bazë të veprimit të
tyre mund të ndahen në tri grupe: depresantë, stimulantë dhe si substanca
halucinogene.
Depresantët veprojnë në sistemin qendror nervor si qetësues ose duke
vënë gjumë nëse merren në sasi më të mëdha, dhe më të njohuritë janë
barbituratët (amilobarbiton, sekobarbiton, alibarbiton etj.). Barbituratët bëjnë
pjesë në grupin e qetësuesve ‐ psikodepresorëve dhe si të tillë shërbejnë
përveç për zbutjen dhe pengimin e dhembjeve të ndryshme për shërimin e
epilepsisë si dhe si anestezion gjatë intervenimeve mjekësore. Këto droga
ndonjëherë i përshkruajnë edhe mjekët si ilaç kundër pagjumësisë dhe
anksiozitetit, si tableta për gjumë ose qetësim. Ju përshkruhen edhe njerëzve
që janë në kufij të fuqive të tyre sepse i mundojnë brengat dhe shqetësimet e
mëdha dhe janë gjithnjë në fund të nervave. Nëse merren në doza të mëdha
mund të sjellin te disponimi i gëzueshëm (euforia) që i ngjan gjendjes së
alkoolizmit. Të kombinuara me alkool, heroin dhe amfetamin mund të sjellin
deri te helmimi i rëndë madje edhe vdekja. Kriza abstinenciale është shumë e
ashpër ndonjëherë madje edhe vdekjeprurëse. Për këtë arsye është e
përcaktuar rreptë përshkrimi i barbiturateve. Sot, barbituratet përshkruhen
rrallë dhe përdorimi i tyre shëndetësor përcjellët me kujdes. Kjo për shkak të
problemeve në të kaluarën të krijuara për shkak të përdorimit të tyre si dhe
për shkak të vartësisë psikike dhe fizike. Nga përdorimi kronik i barbiturateve
ndër të tjera paraqitet edhe agresiviteti dhe çrregullimi i koordinimit. Njëjtë
me barbituratet ndikojnë metakvaloni (krijon vartësinë psikike dhe fizike),
glutetilid ‐ vepron njësoj si heroini, zhvillon vartësinë fizike.

Tabletat e “barbituratit”

Përfaqësuesi kryesor i substancave psikotropike stimuluese është
amfetamini i cili në të vërtetë është preparat i sintetizuar i cili ndikon në
krijimin e disponimit dhe eliminon lodhjen dhe ndjenjën e urisë. Me
përdorimin e tij vjen deri te vartësia psikike sepse vazhdimisht rritet doza e
përdorimit ditor që sjell deri te eksitimi i madh dhe sjellje euforike e cila
shndërrohet në agresivitet.
„Amfetamini, dekstroamfetamini dhe metarrfetamini janë aq të
ngjashëm kimikisht sa që njëri prej tjetrit mund të dallojën vetëm në
laboratorë. Këta komponentë janë shumë të ngjashme me hormonet natyrore
trupore, epinefrininudhe norepinerfinin. Si rezultat i kësaj ngjashmërie është
se ata mund të ndikojnë drejtpërdrejt duke e imituar hormonin natyror në
ndikimet e tyre në nerva ose tërthorazi, duke shkaktuar ngritje të sasive të
hormoneve natyrore. Në secilin rast amfetaminët stimulojnë nivelet e caktuara
të sistemin nervor që kontrollojnë tensionin e gjakut, të rrahurat e zemrës si
Kriminalistika 377
dhe funksionet respiratore dhe metabolike. Apetit është zvogëluar ndërsa

shqisat janë të rritura deri në maksimum. Trupi është në fazën gjenerale të
stresit sikurse të ishte në shtangim ekstrem ose në pritje të ndonjë lufte të
madhe. Kjo grup e narkotikëve prodhon asi stimuluesi që e mbajnë trupin në
periudhë të shqetësimit për një fazë të caktuar. Të rinjtë janë përdoruesit më
të shpeshtë të kësaj droge. Vozitësit e marrin këtë drogë për të qëndruar të
zgjuar në rrugëtime, studentë i konsumojnë gjatë kohës së provimeve ndërsa
atletët i përdorin për të fituar energji shtesë. Kur droga të përshkruhet doza
rangohet prej 2,5 dhe 15 mg në ditë. Ata të cilët e keqpërdorin i injektojnë nga
1000 mg çdo 2 deri 3 orë. Përdorimi mjekësor i amfetaminit tani është kufizuar
për të kontrolluar apetitin dhe hiperaktivitetin te fëmijët“. (Swanson,
Chamelin, Terito,.., 2003: 707)
Drogat sintetike halucinogene janë substanca shumë të rrezikshme me
përdorimin e të cilave krijohen probleme mentale të cilat pas një përdorimi të
shkurtër sjellin deri te vartësia psikike. Përfaqësues kryesor të këtij grupi janë
LSD, Ecstazy dhe të tjera.
LSD ‐ Lysergic acid diethylamide është një ndër drogat kryesore
halucinogene. Prodhohet nga thartira lisergjike e cila gjendet në kërpudhën
„claviceps purpurea“ dhe rritet në thekën dhe në drithërat e tjera. LSD ose në
zhargon "acid", "trip"... shitet në rrugë në formë të letrave të perforuar, kuti e
dekoruar me foto dhe ngjyra të ndryshme dhe në formë të tabletave, kapsulave
ose në formë të lëngët. LSD nuk ka aromë, ngjyrë dhe ka një shijë paksa të
hidhur. Efektet e LSD janë të paparashikueshme dhe varen nga sasitë e
përdorura, karakteristikat e konsumuesit, disponimin, pritjet dhe rrethinën në të
cilën droga është konsumuar. Konsumuesi efektet i ndien pas 30 ‐ 90 minutave.
Efektet fizike përfshijnë bebëzat e zgjeruara, temperatura e ngritur, të rrahurat e
rritura të zemrës, tensioni i ngritur i gjakut, djersitja, humbja e apetitit, zgjuarsia
e shtuar, goja e thatë dhe dridhje. Eksitimi dhe ndjenjat ndërrohen në mënyrë
më dramatike se sa shenjat fizike. Konsumuesi mund të ndjejë disa emocione të
ndryshme njëkohësisht ose ato ndërrohen në mënyrë drastike. Nëse merret në
dozë më të madhe mund të ndjehen halucinacione vizuale. Perceptimi i kohës
është ndryshuar dhe konsumuesit thonë se ndonjëherë mund të dëgjojnë ngjyra
dhe të shohin tinguj. Këto ndryshime mund të jenë të mira, të ngrohta, mistike
ose mund të jenë të tmerrshme dhe të nxisin panik. Konsumuesit përvojën me
LSD e quajnë "trip", dhe ai zgjat 6 ‐ 12 orë. Shumë konsumues me vullnetin e tyre
me kohë e zvogëlojnë ose ndalojnë marrjen e LSD, dhe shumë ekspertë thonë se
ai nuk është drogë adiktive sepse nuk prodhon sjellje kompulsive si kokaina,
amfetamini, metamfetamini, heroini, alkooli dhe nikotina. LSD mund të prodhojë
tolerancë te konsumuesit e shpeshtë. Individët që kanë probleme emocionale,
histori familjare të skizofrenisë, sëmundjeve mentale ose probleme në jetën e
përditshme nuk do të duhej të merrnin LSD sepse ai është “shkrepje” për
problemet e fshehta psikologjike dhe mentale. LSD duke u bërë droga më e
përhapur ka arritur të bëhet edhe shumë më e rrezikshme. Ekzistojnë raporte
për shumë hospitalizime të konsumuesve të LSD dhe fatkeqësi të ndryshme të
lidhura me LSD. Rritja e efekteve negative nuk është e lidhur me rritjen e numrit
të konsumuesve. Indianët amerikanë të cilët kanë përdorur LSD dhe drogat e
ngjashme kanë mësuar shumë më parë që pritjet para marrjes së kësaj droge
janë faktorët kryesorë që determinojnë natyrën e reagimit të tyre ndaj drogës.
Do të thotë se konsumuesve që iu ka tërhequr vërejtja se LSD mund të shkaktojë
që të kërcejnë nga dritarja, këtë nuk e kanë bërë dhe që LSD mund të shkaktojë
që të çmendën, faktikisht nuk kanë vuajtur nga asnjë reagim panik. Gjithashtu
LSD i cili është i sintetizuar nga ana e amatorëve të ndryshëm sjell deri te rreziqet
e ndryshme shëndetësore dhe psikologjike. Personat nën ndikimin e LSD nuk do
të duhej të liheshin vetë. Në fillim të viteve të 60‐ta kur LSD është bërë i
popullarizuar kjo rregull kryesisht është injoruar. Shumë të rinj së bashku
merrnin LSD dhe kur njërin nga ata i kapte paniku ajo kalonte edhe te të tjerët.
Një nga arsyet kryesore të rritjes së efekteve të padëshirueshme të LSD është
qasja e lehtë deri tek ajo, për shembull për skizofrenikët dhe shizoidët te të cilët
së pari do të paraqiten efektet e padëshiruara.

Kriminalistika 379

LSD

nEcstazy ose MDMA është drogë sintetike, psike aktive me veçori
stimuluese dhe halucinogjene. MDMA posedon veçori kimike të amfetaminit,
metamfetaminit, dhe të halucinogjenëve siç janë meskalini. 3, 4 ‐ metil ‐
endioksid ‐ N ‐ metamfetamini (MDMA) është përbërje sintetike i cili mund të
derivohet nga një lloj i vajit të dafinës. Inicialisht është paramenduar si ilaç për
zvogëlimin e apetitit, kimikisht është analog me MDA, drogën e cila ka qenë e
popullarizuar në fundin e viteve të 60‐ta dhe në fillim të 70‐ta. MDMA e kanë
përdorur psikologët si shtesë në psikoterapinë. Përdorimi ilegal i drogës bëhet i
popullarizuar vetëm në fundin e viteve të 80‐ta dhe është e lidhur ngushtë me
skenat rrugore underground në tërë botën. MDMA është në dispozicion në
tableta dhe kryesisht konsumohet në mënyre orale. MDMA është drogë e
popullarizuar dhe shitet mirë në techno party. Derisa ecstazy është emri i
popullarizuar për MDMA, në rrugë shiten tableta të ndryshme që prezantohen
si MDMA që në vete përmbajnë kofein, efedrin, amfetamin, MDA, MDE ose
ndonjë psikoaktiv tjetër. Ndikimi i MDMA fillon pas njëzetë minutave dhe zgjat
4 ‐ 6 orë. Konsumuesit thonë se ndjejnë efekte pozitive, empati ndaj të tjerëve
dhe relaksim të plotë. E rrit pagjumësinë dhe e mbyt apetitin. Thellohet
perceptimi i ngjyrës dhe tingujve, ndërsa disa konsumues ndjejnë mundim dhe
shtrëngim të muskujve dhe nofullave. Nuk krijon vartësi fizike si heroini,
kokaina ose speed. MDMA mund të shkaktojë efekte të tjera të
padëshirueshme si: mundim, halucinacione, dridhje, djersitje, temperaturë të

lartë trupore. Konsumuesit flasin që ndjejnë edhe disa efekte të tjera të
padëshirueshme pas marrjes së MDMA siç janë: shqetësim, paranojë dhe
depresion. Mbidoza karakterizohet me: tension të lartë të gjakut, plogështi të
përgjithshme, marramendje, sulme të panikut dhe në disa raste humbje të
vetëdijes dhe ngritje drastike të temperaturës. Mbidoza mund të jetë fatale
dhe të rezultojë me ndërprerjen e funksionit të zemrës dhe goditjen e
nxehtësisë. MDMA mund të nxisë vartësinë psikike, kështu që njerëzit që e
konsumojnë shpesh mund të ndjejnë dëshirë për përdorim të sërishëm.
Ekziston një periudhë e shkurtër e tolerancës pas konsumimit. Përdorimi i
MDMA dy ditë radhazi mund të zvogëlojë dukshëm përjetimin në ditën e dytë.
Shumë konsumues thonë se përjetimi i tyre i MDMA zvogëlohet gjatë
konsumimit të shtuar, kështu që shumë prej tyre e ndërprenë konsumimin kur
t’iu rritet vetëdija për rritjen e efekteve negative siç janë depresioni dhe
shqetësimi. Shumë ekspertë pajtohen se MDMA është neurotoksik, por ende
nuk dihet se cilat janë pasojat e konsumimit. Ekzistojnë disa dëshmi për
ndryshimet në tru te konsumuesit e shpeshtë dhe disa hulumtime kanë
vërtetuar zvogëlimin e memories dhe depresionin dhe shqetësimin e rritur.

Ecstazy
Kriminalistika 381
Veglat e vartësit

Pajisje për konsumim të drogave

Gjatë marrjes me problemin e drogave paraqitet edhe një nocion që
quhet prekursor. Prekursorët janë materie që përdoren gjatë përpunimit dhe
prodhimit të drogave. Numri më i madh gjendet në shitje të lirë që e rëndon
luftën kundër prodhimit dhe tregtisë ilegale, gjegjësisht përpunimit të drogave.
Organizatat botërore të shëndetësisë kanë shpallur listën e prekursorëve dhe
të ilaçeve nën kontroll, në mënyrë që të mund të kryhet një kontroll i caktuar
mbi prodhimin dhe tregtinë me prekursorët.

3.4.4. Rrugët dhe mënyrat e furnizimit me drogën dehëse

Rruga prej prodhuesit të drogës deri te shfrytëzuesi i fundit është e gjatë
dhe kërkon kohë të caktuar sepse shpesh droga prodhohet në një kontinent
ndërsa shitet në tjetrin. Transporti i saj kërkon ndërmarrjen e të gjitha masave
të kujdesit që garantojnë sigurinë e transportit. Pozita gjeografike e vendit

tonë është e asaj rëndësie që përmes saj kalojnë disa nga rrugët kryesore të
trafikantëve të drogës në linjën Lindje ‐ Perëndim, por tani më ky nuk është
vetëm rajon transitor por për herë e më shumë treg i rëndësishëm ku droga e
gjen shitësin dhe blerësin e vet.
Janë të ndryshme mënyrat e furnizimit me drogë. Forma kryesore e
furnizimit është kontrabandimi dhe stërshitja e drogës, gjegjësisht tregtia e
palejueshme, por ekzistojnë raste të kultivimit ilegal të konopit hindas dhe të
makut të opiumit. Përveç kësaj, deri te drogat sintetike arrihet me plaçkitjet
dhe vjedhjet e institucioneve dhe objekteve shëndetësore dhe faramaceutike
si dhe me falsifikimin e recetave. Kontrabandimi i drogave dehëse nënkupton
shkallë të lartë të organizmit, përgatitjes me mjete, gjindshmërisë dhe
profesionalizmit pavarësisht se me cilën rrugë dhe cilat mjete kontrabandohet.
Organizatori kryesor i kanalit kontrabandues ka në dispozicion mjetet
financiare, me sasi të konsiderueshme të drogës dhe rrjetin e stërshitësve. Për
kontrabandim të drogës përdoren automjete të ndryshme të udhëtarëve dhe
transportuese (automobila, kamionë, mauna, autobusë) si dhe trafiku
hekurudhor, ujor dhe ajror.
Në shqyrtimin e procedurave dhe mënyrave të furnizimit ilegal të tregut
me droga dehëse duhet marrë në konsideratë faktet në vijim:
¾ Drogat natyrore që më së shpeshti janë subjekt i kontrabandimit
ndërkombëtar, kryesisht prodhohen në sasi më të mëdha vetëm në
disa pjesë të botës. Bimët nga të cilat prodhohen drogat kultivohen
në vende të fshehta dhe transporti i tyre deri në vendin e
përpunimit kryhet në mënyra të ndryshme. Këtë e bëjnë jo vetëm
amatorët për llogari të vetën por edhe grupet e organizuara të
kontrabandistëve profesionalë.
¾ Është prezentë dukuria e prodhimit të drogave sintetike në sasi më
të mëdha si për tregun vendor ashtu edhe për tregtinë
ndërkombëtare, ndërsa kontrolli dhe mbikëqyrja nuk janë në nivelin
e kënaqshëm edhe pse është më lehtë të aplikohen në krahasim me
atë te prodhimi i drogave natyrore.
¾ Drogat dehëse i kontrabandojnë edhe amatorët dhe numri i tyre
është në rritje. Më së shpeshti furnizohen me kanabis por në sasi
më të vogla. Pjesa më e madhe e tregtisë ndërkombëtare ilegale me
droga dehëse (veçanërisht heroin, kokainë, hashash) e bëjnë
organizatat profesionale ndërkombëtare me specialistë për këtë lloj
pune.
¾ Dëshmitë materiale pothuajse nuk janë fare prezent andaj mënyra
më efikase e zbulimit dhe ndërprerjes së kanaleve të kontrabandës
Kriminalistika 383
është kapja e befasishme në vepër e kryerësve por sërish kjo nuk
garanton sukses në zbulimin e organizatorëve të tregtisë ilegale me
droga.
¾ Burimet e furnizimit dhe kanalet e kontrabandës ndryshojnë në
varësi prej sasisë së drogës, çmimit të tyre, gjegjësisht nga oferta
dhe kërkesa në tregun ilegal si dhe për shkak të sigurisë.
Kontrabandimi i drogave, para së gjithash heroinës, nga vendet e Lindjes
në drejtim të Evropës Perëndimore, kohëve të fundit ka përjetuar një
transformim të caktuar. Në fillim të viteve të shtatëdhjeta, Turqia ishte një
ndër furnizuesit kryesorë të heroinë për Evropë dhe pjesën lindore të SHBA.
Opiumi blihej nga bujqit turq dhe përpunohej në bazë të morfiumit i cili në
mënyrë të fshehtë dërgohej në laboratorët e fshehtë në Francë (Marsejë) dhe
përpunohej në heroin. Ky kanal fal bashkëpunimit përmes Interpolit është
zbuluar dhe ndërprerë, ndërsa shumë shefa të drogës janë privuar nga liria. Në
gjysmën e viteve të shtatëdhjeta tregu evropian furnizohet me drogë nga Azia
jug‐lindore dhe këtë tregti të palejueshme e kontrollonin grupet që
ndodheshin në Evropë, dhe realizonin kontakte në Tajlandë, Hong Kong,
Malejzi dhe Singapur. Në të njëjtën kohë Holanda ishte qendra kryesore për
importin dhe distribuimin e drogës në Evropë.
Nga viti 1987 deri në 1993 automobilat janë përdorur për transportin e
heroinës nga Azia Jug‐Lindore në Evropë përmes Turqisë, Bulgarisë, Greqisë,
Shqipërisë, Jugosllavisë, Kroacisë dhe Sllovenisë. Viteve të fundit tregu
evropian dhe amerikan është shumë mirë i furnizuar me drogë dhe atë heroin,
i cili kryesisht transportohet nga Azia dhe me kokainë i cili kontrabandohet nga
Amerika Jugore më së shpeshti nga kartelët KALI dhe MEDELIN. Vlerësohet se
prodhuesit kryesorë janë Afganistan dhe Kolumbia dhe që 90% e kokainës që
arrin në tregun evropian rrjedh nga Kolumbia.
Rrugët e vendeve ballkanike ose „Rruga ballkanike”, shërbejnë për
transport dhe furnizim me heroin të vendeve evropiane: Gjermanisë, Italisë,
Holandës, Spanjës, Britanisë së Madhe, Francës, Zvicrës dhe Belgjikës.
Hapja e vendeve të Evropës lindore kundrejt botës perëndimore ka
mundësuar rrjedh më të madhe të njerëzve dhe mallit, ndërsa kriza dhe
luftërat në territorin e ish‐RSFJ kanë kushtëzuar modifikimin e rrugëve
ekzistuese dhe paraqitjen e rrugëve të reja të furnizimit me drogë, për çka do
të flasim në vazhdim.
Kamionët TIR (transporti ndërkombëtar rrugor) janë të mbrojtur, në
bazë të regjimit të posaçëm doganor, nga kontrollimet në kufijtë e shteteve të
Evropës, gjë që e shfrytëzojnë kontrabanduesit dhe aty fshehin drogën, mu për
shkak të shmangies nga kontrolli dhe mundësisë më të vogël që të zbulohen
aktivitetet e tyre kriminale. Në këta kamionë droga më së shpeshti fshihet në:
¾ Rezervarin për derivate;
¾ Rrotën rezervë;
¾ Kabinën e vozitësit;
¾ Nën ulësen e vozitësit;
¾ Në tavanin e automjetit;
¾ Në mbrojtësit;
¾ Në mallin e transportuar legalisht;
¾ Në fshesat e dritareve;
¾ Në instrument tabelën;
¾ Në bagazhin e vozitësit dhe bashkë‐vozitësit.
Droga nga vendet e Lindjes për ne vendet Perëndimore, krahas rrugëve
tokësore, ilegalisht transportohet edhe me rrugë detare përmes basenit
Mediteran i cili ka 20 vende të Evropës, Afrikës dhe Lindjes se mesme, me rreth
400 milionë banorë dhe me shume se 500 qytete, popullsia e të cilave kalon
numrin prej 10 000 banorëve. Anijet në rrugët detare të Mediteranit rregullisht
shfrytëzohen për transport të morfinës dhe heroinës direkt nga vendet të cilat
drogën e prodhojnë në vendet në të cilat banoret e të cilit e konsumojnë.
Trafikimi i drogës nga vendet aziatike në drejtim të vendeve evropiane
bëhet edhe me trafikun ajror në avio‐linjat e rregullta. Personat që
kontrabandojnë drogën me avio‐linjat e rregullta nga vendet aziatike për në
Evropën Perëndimore përdorin mënyra të ndryshme që ta fshehin atë dhe më
së shpeshti në:
¾ Valixhe me fund të dyfishtë dhe ndarje të rrejshme;
¾ Në zgavrat e takeve dhe gjonin e këpucëve;
¾ Në rroba ose në trup;
¾ Në ushqimin që e marrin me vete;
¾ Duke e gëlltitur ose futur në zgavra të ndryshme trupore;
¾ Në bagazhin e aeroplanit ose në gjësende të ndryshme të punuara
me dorë.
Në praktikën kriminalistike janë të njohura rastet e zbulimit të drogës në
gjinjtë artificialë, stomakët artificialë nga plastika, në taket e larta, në pjesët
artificiale të dorës ose këmbës, në pjesët e caktuar të gardërobës (kravatë,
kapelë, dorëza, sako, mantel, etj.), ndërsa në kohën më të re disa
kontrabandisët edhe në stomak ku vendoset me anë të gëlltiturit.
Është vërejtur edhe tendenca që kokaina nga vendet e Amerikës Jugore
(para së gjithash kartelët kolumbianë) të importohet kryesisht me rrugë detare
në Evropë, ndërsa heroina aziatik depërton në tregun e Amerikës Veriore, gjë
që vërtetohet nga rastet e zbuluara.
Kontrabandistët gjithmonë zgjedhin transportier ose njerëz nga rrethina
e tyre e afërt me të cilët janë të lidhur në baza atdhetare ose familjare.
Kriminalistika 385
Vërehet se në vend të shpërblimit për transport u japin një pjesë të asaj drogë
kështu që transportuesit shndërrohen në shitës. Në esencë, principi themelor i
punës në zbulimin e këtyre kanaleve është shumë i mundimshëm dhe kërkon
posedim të mjeteve të ndryshme teknike, pajisje të mira, vendosmëri dhe
njohje të psikologjisë së të kontrabandistit dhe narkomanit, veçanërisht
narkomanit, sepse rruga prej furnizuesit deri te konsumatori është mjaft e
gjatë dhe ndërprerja e saj, me rrugë policore apo doganore, do të thotë
zvogëlim i shanseve që të gjendet shefi kryesor. Andaj, sistemi “të përcillet
insekti” gjegjësisht konsumatori që të arrihet deri te furnizuesi është shumë
naiv, sepse nga furnizuesi i parë deri te shefi ekzistojnë edhe shumë të tjerë.
Për punë të suksesshme është e domosdoshëm të posedohet me evidenca
reale dhe për të pasur shërbim të organizuar të observimit të drejtpërdrejtë
veçanërisht të vendeve neuralgjike në një qytet. Aksionet pasdelikte e kanë
vlerën e tyre por duhet synuar aksionet ante delictum. Në tërë këtë duhet
pasur bashkëpunim të gjerë me të gjithë ata që vijnë në kontakt me të rinjtë
veçanërisht me shkollën.
Personat që merren me bartjen e substancave psikoaktive (shfrytëzohen
si korrierë) rekrutohen nga regjioni ku gjinden burimet e furnizimit me drogat
natyrore, pastaj nga vendet që gjinden në vendet që janë në mes të vendit të
prodhimit dhe vendit të konsumit, si dhe nga rajonet ku është e shprehur
kërkesa ilegale dhe është i përhapur keqpërdorimi i drogave dehëse.
Zbulimi i kontrabanduesëve të drogave nga ana e organeve doganore
mbështetet në aftësitë e punëtorëve doganorë që në bazë të perceptimit, pas
indikacionit që dërgon në krijimin e bazave të dyshimit për udhëtarët të cilët
përmes kufirit ilegalisht bartin droga dehëse ose mall tjetër kontrabanduesë.
Aftësia e të vërejturit të formave karakteristike të sjelljes së udhëtarëve ose
dukjes së mjeteve bartëse ose transportuese, kanë qenë vendimtare për
marrjen e vendimit për kontroll detaj të të gjithë kontrabandisëtve të zbuluar
të drogave nga na e organeve doganore, edhe pse kjo metodë e punës nga viti
në vit është më e rënduar duke marrë parasysh rritjen konstante të qarkullimit
të udhëtarëve dhe të mallrave me botën e jashtme dhe fuqinë për herë e më
të vogël të absorbimit të të vendkalimeve kufitare, me çka dukshëm
zvogëlohen kushtet objektive për seleksionimin e udhëtarëve interesantë dhe
kontrollin në detaje të mjeteve të transportit.
Këtë konstalacion e plotëson rrethana se kontrabandistët vazhdimisht
hulumtojnë mundësi të reja për fshehjen e drogave me qëllim të bartjes më të
sigurt deri te caku final. Deri tash të gjitha rastet e zbuluara të bartjes ilegale të
drogave përtej kufirit mund të vihen nën nocionin e bartjes së fshehtë përmes
linjës doganore. Substancat ishin të fshehura në rroba, mbathje, në brezat dhe
jelekët e posaçëm, në muret e dyfishta të valixheve. Në shumë raste janë
shfrytëzuar automjetet rrugore dhe mundësitë që ofrojnë këto mjete të
transportit për fshehjen e mallit. Përveç zgavrave të krijuara fabrikisht, shpesh
janë shtuar kasafortat dhe disa pjesë vitale të automobilave dhe kështu janë
përdorur për fshehjen e drogave.
Në mënyrë që me sukses të zbulojnë kontrabandistët e drogave, zyrtarët
doganorë që bëjnë kontrollimin e trafikut të udhëtarëve kanë kaluar nëpër
seminare të specializuara regjionale lidhur me format specifike të
kontrabandimit (drogat dehëse, armët, eksplozivi) gjatë të cilave janë njoftuar
me regjionet ku kultivohen bimët nga të cilat fitohen drogat natyrore, për
burimet e drogave sintetike dhe psikotropike, për rrjedhat e trafikut të
palejuar, për mënyrën e transportit ilegal si dhe për identifikimin e shpejt në
terren të drogave me ndihmën e reaguesve kimik.

3.4.5. Zbulimi, sqarimi dhe sigurimi i dëshmive

Zbulimi me sukses i kontrabandimit dhe ndërprerja e kanaleve të
kontrabandës me konfiskimin e drogës dhe zbulimin e sa më shumë personave
nga hierarkia e organizatës kriminale, nënkupton njohjen e mirë paraprake të
rrugëve dhe mënyrave të transportit ilegal të drogës nga vendi i prodhimit te
tregu i caktuar. Në këtë zinxhir të organizuar marrin pjesë: prodhuesit,
përpunuesit, shitësit, blerësit me qëllim të shitjes së mëtejme, ndërmjetësit si
dhe personat e tjerë të cilët në çfarëdo mënyre në mënyrë të paautorizuar i
qesin në treg drogat, si dhe blerësit e fundit që paraqiten si marrës të saj,
pavarësisht nga fakti se sipas legjislacionit tonë këta të fundit nuk i
nënshtrohen përgjegjësisë penale. Në procedurën e zbulimit të veprës penale
dhe kryerësit, së pari duhet marrë parasysh të gjitha kategoritë e personave të
përmendur të cilët në çfarëdo forme paraqiten si kryerës, si dhe kategorinë e
narkomanëve sepse në disa raste përmes tyre mund të vihet deri te personat
që merren me shitjen e drogës. Gjithashtu, duhet pasur kujdes edhe për
zbulimin e personave që furnizojnë, posedojnë ose japin në përdorim pajisjet,
materialin ose substancat për përgatitjen e drogave ose mundësojnë
përdorimin e drogave. Sigurisht që suksesi është më i madh nëse zbulohet
organizatori, financuesi ose ndonjë person tjetër nga pjesa udhëheqëse e
organizatës kriminale si dhe prodhuesi, gjegjësisht laboratori i fshehtë në të
cilin prodhohen drogat dehëse. Caku i veprimtarisë operative duhet të jetë
zbulimi i laboratorit dhe pamundësimi i prodhimit të mëtejmë të drogave,
ndërprerja e kanale të organizuara të kontrabandimit dhe privimi nga liria e të
gjithë pjesëmarrësve të kësaj vepre penale e posaçërisht të shefave.
Prodhuesit, përpunuesit, trafikantët dhe stërshitësit e përcjellin punën e
personave të autorizuar zyrtarë dhe të organeve të doganës dhe merren me të

Literatur Kriminalistika

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Literatur Kriminalistika

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Kriminalistika

nga rolet e tjera shoqërore. Mbështeten në karakteristikat e strukturës dhe

a) Elementet e situatës së kryerjes së veprës penale (gjurmët

kriminalistike. Masat dhe veprimet heuristike kriminalistike e theksojnë

kriminalistike, çdo ngjarje mund të përshkruhet përmes informatave

konsiderohet kontroll i personave kontrollimi i jashtëm i rrobave, i cili bëhet

kontrolluar nuk zhvishet i tëri lakuriq, por vetëm kontrollohen pjesët e

dhe fshehja e tyre. Brenda një lokali zakonisht kërkohet nga

e lëshonte në dysheme ndonjë stoli, e pastaj e nxirrte këmbën e

¾ Thyerjet e arkave dhe trezorëve kryhen me ndihmën e mjeteve e

për grabitje reale është deklarimi i viktimës se grabitësit e kanë

Me kushtetutë është përcaktuar pacenueshmëria e jetës së njeriut,

kompletimin e fotodokumentacionit, por nuk janë aktivë në procesin e

sigurimit të maskave që përdoren gjatë kryerjes së vrasjes,

Rastet e hasura në praktikën kriminalistike tregojnë se personat që

¾ Ndryshimet në lëkurë ‐ shkaktohen nga helmimet me acide dhe

cilën mënyrë kryhet rikonstruktimi i fytyrës, ekzistojnë rregulla të cilat

Një karakteristikë interesante e kësaj metode është se disa sisteme

preparateve që janë shpallur të rrezikshme si narkotikë ose

¾ dëshira ose nevoja e pakontrolluar (kompulsioni) që të vazhdohet

neurozë, frikë, paranojë, halucinacion dhe sjellje skajshmërisht antisociale dhe

dhe funksionet respiratore dhe metabolike. Apetit është zvogëluar ndërsa

padëshirueshme si: mundim, halucinacione, dridhje, djersitje, temperaturë të

të kujdesit që garantojnë sigurinë e transportit. Pozita gjeografike e vendit

You might also like