Malzeme ve Donanım I

Malzeme Bilgisi (Part 66 – 6)

Samsun Üniversitesi
Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi Uçak Bakım ve Onarım Bölümü
Malzeme ve Donanım I
• 6.3
Aircraft Materials – Composite and
Non-Metallic

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

2
 Resins
Reçineler, kompozit üretiminde kullanılan her türlü
malzemeyi lamine etmek ve yapıştırmak için kullanılan
plastik malzemelerdir. Bu reçineler, ısıya ve aleve karşı
dayanım gibi belirli özellikler sağlamak üzere formüle
edilmiştir. Bazı durumlarda bir kaç katkı maddesi de
kullanılabilir.

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

Genellikle sıvı durumdadır ancak katı formları da
vardır.

3
 Kompozit bir yapıda lifleri birbirine bağlamak için
kullanılan reçineler ile yapısal yapıştırıcıların birçok ortak
noktası vardır. İdeal olarak aşağıdaki özelliklere sahip
olmaları gerekir:
• Yapıştırılacakyüzeye iyi tutunabilmeli ve sertleştikten
sonra çok iyi yapışma göstermeli
• Kurumasürecinde herhangi toxic ya da yan ürün
üretmemeli

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

• Kolay kuruma süreci içermeli
• Atmosfer ortamında depolanbilmeli
• Düzeltme işlemlerine toleranslı olmalı

4
• Kuruma sürecinde çok fazla küçülmemeli
• Aşırı
sıcak ve nemli ortama maruz kaldığında da
performansını kaybetmemeli
• Örneğin bir uçakta kabin yangınında meydana gelebileceği
gibi, ne kürlenmemiş formda ne de ayrışma sırasında

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

herhangi bir toksisite tehlikesi olmamalıdır.
Yukarıdaki tüm alanlarda olağanüstü performans sağlayan
tek bir reçine sistemi mevcut değildir. Bununla birlikte,
yukarıdaki gerekliliklerin çoğunu karşılayan çok çeşitli
matris reçineleri ve yapıştırıcılar mevcuttur.
5
Elyaf takviyeli kompozitlerde kullanılan reçineler,
"polimerler" olarak da adlandırılabilir. Yapay reçineler
genellikle "sentetik reçineler" veya basitçe "reçineler" olarak
adlandırılır. Polimerler, ısının özellikleri üzerindeki
etkisine göre 'thermoplastic' ve ‘termoset' adında iki tip

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

altında sınıflandırılabilir.

6
 Thermoplastic
Termoplastikler, metaller gibi, ısıtma ile yumuşar ve
sonunda erir, soğuduktan sonra tekrar sertleşir. Yumuşama
veya erime noktasını sıcaklık ölçeğinde geçme işlemi, her iki
durumda da malzeme özellikleri üzerinde kayda değer bir
etki olmaksızın arzu edilen sıklıkta tekrar edilebilir. Tipik
termoplastikler arasında naylon, polipropilen ve ABS
bulunur ve bunlar genellikle sadece cam gibi kısa, kesik

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

liflerle takviye edilebilir.
Sert olsalar da, termoplastikler sağlamlıktan yoksun
olma eğilimindedir ve genellikle havacılıkta kompozit
reçineleri için kullanılmaz.

7
 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
8
 Thermoset
Isıyla sertleşen malzemeler veya "termosetler", reçine
ve sertleştirici veya reçine ve katalizörün karıştırıldıktan
sonra sert, erimeyen kristal yapıda bir polimer oluşturduğu
sistemlerde kullanılan reçinelerdir. Isı, kuruma sürecini
hızlandırmak için kullanılabilir ve ayrıca reçinenin
mukavemetini arttırır, ancak aşırı ısınma moleküler

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

bağlara zarar verir.

9
 Sertleştirme işlemi sırasında çoğu reçineler ısı verir
veya ısı üretir. Bu kendi başına kurumayı hızlandıracak ve
daha büyük reçine kütlelerinde daha büyük bir "zincirleme
reaksiyon" etkisine sahip olacaktır. Yanlış karıştırma
oranları, egzotermiye ve yangına, hatta belirli reçine
türlerinin patlamasına neden olabilir.

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

Termosetler kürlendikten sonra ısıtıldıklarında tekrar
sıvı hale gelmeyeceklerdir, ancak belirli bir sıcaklığın
üzerinde mekanik özellikleri önemli ölçüde değişecektir.

10
 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
11
 Thermoset reçineler çapraz bağlama (cross linking) adı
verilen yöntemle kuruduklarından geri dönüşü olmayan bir
süreçtir. Bazı ısıyla sertleşen thermoset reçineler :
• Polyurethane

• Polyester

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

• Epoxy

• Phenolic

• Cynate Ester
• Polyimide

12
 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
13
 Phenolic Resins
Phenolic reçineler, havacılıkta yapıştırıcı ve kompozit
uygulamalar için kullanılan ilk reçine türleriydi ve hala
metal-metal yapıştırmada kullanılmaktadır. Phenolic
reçinelerin düşük duman ve toksik gaz emisyon
özelliklerinin avantajlı olduğu uçak yolcu kabini döşeme
panelleri için matris reçineler olarak yaygın şekilde
kullanılmaktadır. Bununla birlikte, Phenolic reçinelerin

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

temel problemleri, kurumanın bir yan ürünü olarak su
üretmeleri ve kurumanın 125ºC ila 150ºC'lik sıcaklıklara
ihtiyaç duymalarıdır.

14
 Epoxy Resins
Epoksi reçineler, havacılıkta yapıştırıcı ve kompozit
uygulamalar için en yaygın kullanılan reçine türleridir. Tip
olarak iki parçalı oda sıcaklığında kuruyanlardan(örneğin
Araldite) sıvı reçinelere ve uçak motoru uygulamalarında
uzun süre 150ºC'ye kadar çalışabilen sıcak kür film
yapıştırıcılarına kadar çeşitlilik gösterir.

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

Havacılık kompozitleri için epoksi bazlı matris
reçineleri üç kategoriye ayrılmaktadır:
1. 177ºC’de kuruyan Epoxy sistemleri
2. 121ºC’de kuruyan Epoxy sistemleri
3. Oda sıcaklığında kuruyan Epoxy sistemleri
15
 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
16
Epoxy’ler genelde iki malzemeden oluşur. Bunlar:
1. Polyepoxide resin (base resin)
2. Curing agent (hardener)
Epoxy malzemeler karıştırılırken üreticinin
talimatlarına her zaman uyulmalıdır. Hacimce
karıştırmaya göre ağırlıkça karıştırma tercih edilir.

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

Sertleştiricinin baz reçineye iyi dağılmasını sağlamak için
karıştırma minimum 3 dakika olmalıdır. Karışımın görsel
olarak kontrol edilmesini sağlayan bir renk değişikliği
sağlamak için bazen boyalar dahil edilir.

17
 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
18
 Metalik olmayan kaplarda (örn. Mumsuz kağıt
bardaklar) metalik olmayan düz karıştırıcılar (örn. Tahta
veya plastik spatula) kullanarak karıştırın.
Pot Life
Kaptaki reçinenin kullanılabilir ömrü demektir.
Karıştırılmış reçinenin daha küçük birimlere

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

boşaltılmasıyla kap ömrü uzatılabilir çünkü bu, ekzotermik
reaksiyonla üretilen ısıyı azaltır. Sığ tepsilerde karıştırma,
ısının giderilmesine yardımcı olabilir. Aşırı durumlarda
tutuşabilir, buhar ve duman çıkarabilirler. Üreticinin
tavsiyelerine uyarak küçük miktarlarda karıştırmak çok
önemlidir.
19
Work Life
Reçine takviye ile ıslatıldıktan sonra ve jelleşmeye
başlamadan önceki kullanılabilir ömrünü ifade eder.
Gel Point
Sertleştiricinin eklenmesi üzerine, reçine artık sıvı
olmadığı ve akma kabiliyetini yitirdiği bir duruma gelene
kadar daha yapışkan hale gelmeye başlayacaktır. Bu "jel

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

noktası" dır.
Cure
Epoxy malzemenin artık kurumaya başlamasını ifade
eder. Yaş reçineler genellikle ortam sıcaklıklarında (21-
24ºC) 16-72 saatte kururlar. Isının eklenmesiyle sertleşme
hızlandırılabilir (ve özellikleri iyileştirilebilir). 20
Resin/Fibre Ratio
Bir kompozit yapının önemli bir özelliği, kullanılan
elyafın reçineye oranı veya reçine / elyaf oranıdır. Çok fazla
reçine kullanılırsa, liflerin etkisi çok az olacak ve kompozit
zayıf olacaktır. Çok az kullanılırsa, lifler tam olarak
kapsüllenemeyebilir ve yapı sertlikten yoksun olacaktır.
En iyi kompoziti üretmek için optimum reçine / elyaf
oranı vardır. Değerlendirmemiz, kullanılan elyaf ve reçine

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

tipine bağlı olarak değişecektir. Polyesterler söz konusu
olduğunda, oran genellikle ağırlıkça yaklaşık iki kısım
reçineye bir kısım fiberdir. Bunun nedeni, polyester
reçinenin fibere daha az yapışmasıdır ve fiberlerin reçine ile
iyice ıslandığından emin olmak için biraz fazla reçine
kullanılması olağandır.
21
Epoksilerin, polyesterlere göre avantajları :
• Kimyasallara karşı çok iyi direnç gösterirler.
• Sertleştikçe düşük büzülme oranına sahiptirler.
• Değişken kuruma/sertleşme süresi - birkaç dakikadan güne değişen
kuruma süreleri sağlamak için farklı reçine ve sertleştirici
kombinasyonları kullanılabilir. Kap ömrü, sertleştirici seçimi ile de
değiştirilebilir.
• Değişken kuruma sıcaklığı - bazı epoksiler oda sıcaklığında
kururlar, ancak doğru sertleştiriciler seçilerek, yalnızca ısıtıldığında

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

kuruyacak malzemeler üretilebilir. Bu, karışık reçine ile çalışmak için
daha fazla zaman sağlar.
Epoksi reçinelerin bazı dezavantajları da vardır:
• Daha pahalıdırlar.
• Polyesterden kullanımı daha zordur.
• Daha tehlikelidirler.
22
Storage
Epoksi reçineler orijinal kaplarında metal dolaplarda,
kuru bir ortamda saklanmalıdır. Kit olarak kullanılıyorsa,
bu kitler karıştırılmamalıdır. Her reçinenin performansı,
üreticilerin data sheetlerde bulunabilir. Data sheetlerde
ayrıca depolamanın ayrıntılarını ve ilgili sıcaklıkları verir.
Mümkünse reçine kitlerinin açılmadan önce ortam
sıcaklığına ulaşmasına izin verilmelidir.

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

23
 Composite Construction

Fiber takviyeli plastik reçineler :

1. Düz lamine : Tek ve ya iki tarafı takviye malzemesi ile
kaplanmış yapı.
2. Sandwich : Merkez kısmın daha hafif ancak yük
dayanımı yüksek olduğu yapı.

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

3. Monolithic : İmalat sırasında bağlanmış entegre
takviyeleri olan bir yapı.

24
 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
25
 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
26
 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
27
 Sandviç yapı, kompozit malzemelerin uçaklarda en
yaygın kullanımını temsil eder. Bu yapı, ezilmeye dayanıklı
bir çekirdek ile ayrılmış iki lamine yüzeyden oluşur. Bu, ona
yüksek derecede sertlik ve darbe direnci sağlar.
Çekirdek malzemeler geçmişte Balsa ahşabı,
poliüretan köpük ve PVC köpük içermekteydi, ancak ince

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

duvarlı altıgen hücrelerden oluşan bir yapı şimdi en yaygın
olanıdır. Bu 'bal peteği' yapı, fiberglass, alüminyum veya
reçine emdirilmiş aramid fiber 'kağıt' olan Nomex'ten
yapılabilir.

28
 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
29
 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
30
 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
31