ETYCZNE PROBLEMY OPINIOWANIA O PROCESACH MOTYWACYJNYCH W SPRAWACH KARNYCH NA

TLE WYBRANYCH ZAGADNIEŃ DEONTOLOGICZNYCH PSYCHOLOGII SĄDOWEJ - J. GIEROWSKI

 Deontologia – dział etyki traktujący o obowiązkach moralnych; zbiór przepisów określających traktowanie pacjentów, współpracowników,
normy moralne w badaniach.
 Psycholog realizujący swoje działanie diagnostyczne i terapeutyczne nie będzie mógł uniknąć ustosunkowania się do pewnych zagadnień
natury moralno-etycznej. Zjawisko to występuje to również wtedy, gdy psycholog pełni obowiązki biegłego sądowego powołanego do
wydania w konkretnej sprawie obiektywnej i bezstronnej opinii.
 Sytuacja biegłego psychologa jest trudna, ponieważ psychologia sądowa nie wypracowała dotychczas swoich specyficznych zasad etycznych i
w praktyce odwołuje się najczęściej do wypróbowanych i mających swoją wielowiekową tradycję zasad deontologii lekarskiej.
 Podstawowe normy etyki lekarskiej kładą główny nacisk na realizowanie zasady, zgodnie z którą lekarz/psycholog winien stawiać na
pierwszym miejscu dobro chorego. Owo dobro czy interes pacjenta mogą pozostawać w sprzeczności z wynikami i wnioskami zawartymi w
opinii psychiatrycznej czy psychologicznej, która stanowi dla sądu podstawę do określonych rozstrzygnięć procesowych. W nieco łatwiejszej
sytuacji znajdują się biegli wypowiadający się s prawach cywilnych, o zasadności całkowitego/częściowego ubezwłasnowolnienia –
podstawową zasadą jest tu bowiem konieczność i obowiązek uwzględnienia szeroko rozumianego dobra czy interesu badanego.

Problemy deontologiczne: (co podlega etycznym ocenom?)

 sytuacja pacjent-terapeuta a sytuacja probant-opiniodawca

 należy unikać podejmowania się roli biegłego, wobec swoich pacjentów; zaangażowanie emocjonalne w
proces terapeutyczny, mniej czy bardziej świadomie, uniemożliwia całkowitą bezstronność (a to
podstawowa właściwość i zasada działania eksperta)
 zachowanie tajemnicy zawodowej
 miejsce i sposób przeprowadzenia badań
 większość ekspertyz przez całe lata dokonywana była w budynkach sądu, prokuratury, itd. – warunki te
nie sprzyjają rzetelnym badaniom psychologicznym (pośpiech, brak intymności, itp.)
 artykuł 19 „ustawy o ochronie zdrowia psychicznego” przewiduje możliwość badania „stanu
psychicznego” jedynie w pomieszczeniach służby zdrowia
 ekspertyza psychologiczna nie może być jedynie omówieniem wyników badań testowych; powinna zawierać
odpowiedź na postawione w postanowieniu o powołaniu biegłego pytania; w żadnym wypadku nie powinny
znaleźć się w niej sformułowania oceniające moralnie sprawcę czy też przypisujące mu winę
 stosowanie i interpretacja testów
 wymaga szczególnej uwagi, ostrożności i doświadczenia, ponieważ testy są niejednokrotnie tak czułymi
narzędziami pomiaru, iż w efekcie mogą dawać obraz sprawcy mało przydatny przy analizie konkretnego
czynu
 nieumiejętne posługiwanie się metodami testowymi w opiniowaniu sądowym jest błędem sztuki
psychologicznej i podlega, w związku z tym, również ocenie moralno-etycznej
 metody uzyskiwania prawdziwych zeznań lub wyjaśnień (metody niedozwolone np. narkoanaliza; hipnoza,
wariograf – uzyskiwane przy ich pomocy wyniki prawo nie zawsze uznaje za dowody w procesie)

 motywacja czynu
 dyskusja psychologów i psychiatrów – czy diagnoza motywów działania sprawcy czynu
zabronionego nie jest przekroczeniem kompetencji biegłego i naruszeniem praw
przysługujących oskarżonemu
 wszelkie wypowiedzi biegłych odnoszące się do motywów działania sprawcy naruszyć
mogą jego podstawowe prawa do obrony, a sporządzenie charakterystyki
osobopoznawczej sprawcy w aspekcie psychiatrycznymi i psychologicznym jest
dopuszczalne jedynie wtedy, gdy jest niezbędne do rozpoznania zaburzeń psychicznych
badanego i ich konsekwencji prawnych (stopnia poczytalności)
 ujawnianie motywów bez związku z oceną poczytalności wykracza zdecydowanie poza
problematykę stanu zdrowia psychicznego i nabiera wyłącznie charakteru
demaskatorskiego (wg Rutkowskiego i Gordona)
 wykorzystanie w psychologicznym postępowaniu diagnostycznym metod projekcyjnych
(np. testy TAT czy Rorschach) może doprowadzić do ujawnienia motywów działania,
których sam sprawca nie był świadomy i których mógłby nie chcieć ujawnić. Istnienie
nieświadomej motywacji nie ulega w świetle aktualnej wiedzy psychologicznej
wątpliwości, problemem etycznym jest natomiast sięganie do niej w opiniowaniu sądowo-
psychologicznym. (możliwość uniknięcia w/w dylematu: biegłego psychologa obowiązuje
zasada pełnego informowania sprawcy o celu badania psych., zastosowanych metodach i
ewentualnego wpływu uzyskanych wyników badania na przebieg procesu)