PHIL-IRI FILIPINO GRADE 9
SET A
BUHAYIN ANG KABUNDUKAN
Ang mga kabundukan ay isa sa magagandang tanawin
sa ating kapaligiran. Taglay nito ang mga punungkahoy na
nagbibigay ng ating mga pangangailangan. Makikita rito ang
sari-saring mga halaman na nakalulunas ng ibang
karamdaman, mga orkidyas, mga ligaw na bulaklak at mga
hayop.
Ang mga punungkahoy at iba pang halaman ay
tumutulong sa pagpigil ng erosyon o pagguho ng lupa dulot ng
ulan o baha. Nagsisilbi rin itong watershed para sa sapat na
pagdaloy ng tubig.
Subalit marami sa mga kabundukan natin ang
nanganganib. Ang dating lugar na pinamumugaran ng mga
ibon at mga ligaw na bulaklak ay unti-unti nang nasisira. Dahil
sa patuloy na pagputol ng mga punungkahoy, marami na ang
nagaganap na mga kalamidad tulad ng biglaang pagbaha sa
iba’t ibang pook.
Sa pangunguna at pakikipagtulungan ng Department of
Environment and Natural Resources (DENR), ang ahensya ng
bansa na tumutugon sa pag-aalaga ng kapaligiran at
kalikasan, ang pagkasira ng kabundukan ay nabigyan ng
solusyon. Ang reforestation o muling pagtatanim ng puno
kapalit ng mga pinutol o namatay na mga puno ay isa sa mga
programa ng DENR. Maraming tao ang natuwa dito at
inaasahan nila na darating ang panahon na manunumbalik ang
kagandahan at kasaganaan ng mga kabundukan.
SET B
ANG PUERTO PRINCESA UNDERGROUND RIVER
Ang Puerto Princesa Subterranean River National Park
(PPSRNP) ay makikita sa Palawan. Ito ay matatagpuan sa
hilagang kanlurang bahagi ng Puerto Princesa.
Ipinakikita sa tanyag na pook na ito ang mga higanteng
limestone na nasa kuwebang pinalolooban ng ilog. Iba’t ibang
kamangha-manghang hugis ang nabuo mula sa mga limestone
sa loob ng kuweba. Ang ilog ay tinatayang 8.2 kilometro ang
haba at ito ay tumutuloy sa dagat. Ang kagandahan nito ang
dahilan kung bakit nakilala ang Puerto Princesa Underground
River bilang isa sa Pitong New Wonders of Nature.
Makikita sa paligid ng ilog ang kabundukan at
kagubatan. Ang makapal na kagubatan ang nagsisilbing
tahanan ng ilang hayop na pambihira at endangered. Sa
baybayin naman nito makikita ang halamang bakawan at mga
coral reefs.
Mula nang maitalaga ang Puerto Princesa Underground
River bilang isa sa Pitong New Wonders of Nature, dumami na
ang mga taong gustong makita ito, maging Pilipino man o
dayuhan.
Maliban sa pagsakay sa bangka upang makita ang
limestones sa loob ng kuweba, marami pang maaaring gawin
dito na ikasasaya ng mga turista. Kinagigiliwan ng mga bisita
rito ang jungle trekking, wildlife watching, mangrove forest tour
at ang paglangoy sa tabing-dagat na puti ang buhangin.
SET C
KALABANIN ANG DENGUE
Ang dengue fever ay isang kondisyong dulot ng dengue
virus. Ang virus na ito ay dala ng ilang uri ng lamok gaya ng
Aedes Aegypti. Kagat ng lamok na may dalang dengue virus
ang sanhi ng pagkakasakit.
Patuloy na gumagawa ng hakbang ang Department of
Health para sugpuin ang dengue. Itong taon na ito, may naitala
na mahigit na tatlumpung libong kaso ng dengue. Kailangan na
ng gobyernong gumawa ng mga bagong paraan upang
maibaba ang bilang ng mga kasong ito.
Ang isang dahilan kung bakit patuloy sa pagdami ang
may sakit na dengue ay dahil binibigyan ng pagkakataon ang
mga lamok na mabuhay sa paligid. Kailangan ng
pakikipagtulungan ng lahat sa mga simpleng gawaing
makaiiwas sa sakit na ito.
Una, dapat malaman na ang lamok na Aedes aegypti ay
nabubuhay sa malinis na tubig. Palagi dapat sinusuri ang loob
at labas ng bahay kung may mga naipong tubig na hindi
napapalitan. Kung minsan ay may mga programa rin ang lokal
na gobyerno para mapuksa ang mga lamok katulad ng
fogging.
Iginiit ng DOH na sa lahat ng mga paraang ito,
mahalaga talaga ang pakikiisa ng bawat mamamayan sa
komunidad. Ito ang pinakamabisang paraan upang mapuksa
ang sakit na ito.
SET D
PUNO PA RIN NG BUHAY
Sa kapaligiran ng bansang Pilipinas, marami ang
makikitang punong niyog. Kahit saang panig ng bansa, may
mga produktong ibinebenta na galing sa puno ng niyog.
Ang niyog ay tinaguriang puno ng buhay. Ang mga
bahagi nito mula ugat hanggang dahon ay napakikinabangan.
Ang laman ng niyog ay ginagawang buko salad, buko pie at
minatamis. Ginagamit din ito bilang sangkap sa paggawa ng
arina, mantikilya, sabon, krudong langis, at iba pa.
Natuklasan ni Dr. Eufemio Macalalag, Jr., isang
urologist na ang pag-inom ng sabaw ng buko araw-araw ay
nakatutulong sa kidney ng isang tao. Nadiskubre rin niya na
nakatutulong ang araw-araw na pag-inom nito para maiwasan
ang pagkabuo ng bato sa daanan ng ihi (urinary tract).
Ginagamit din itong pamalit ng dextrose.
Natuklasan pa na mas maraming protina ang nakukuha
sa gata ng niyog kaysa sa gatas ng baka. May 2.08 porsiyento
ng protina ang gata samantalang 1.63 porsyento lamang ang
sa gatas ng baka. Ang langis ng niyog ay nagagamit din bilang
preservative, lubricant, pamahid sa anit, at iba pa.
Ang bulaklak ng niyog ay ginagawang suka at alak. Ang
ubod naman ay ginagawang atsara, sariwang lumpiya, at
panghalo sa mga lutuing karne o lamang dagat. Pati ang ugat
nito ay ginagamit pang panlunas sa iba’t ibang karamdaman.