DEĞİŞKENLER

Dr. İrem Akıncı

ARAŞTIRMA PROBLEMİ
O Araştırma probleminin özellikleri

O Araştırmacıda olması gereken özellikler

O Araştırma problemini nasıl bulabiliriz?

O Kuram ve Kavramlar

O İşe vuruk tanım

 DEĞİŞKENLER
O Kişiler veya durumlar arasında değişen
nicelik veya nitelik
O En az iki değer alabilen her şey
O «Bir şeyi diğer şeylerden ayıran niteliksel
ve kendi içinde bir şekilde farklılıklar
taşıyan niceliksel her türlü özellik» (Erkuş,
2006)
O Örnek?
 DEĞİŞKENLER
O Değişken özelliğe sahip olan şeyler; sabit,
değişmez olan şeylere göre daha fazladır.
O Araştırma yöntemi dersini alan
öğrencilerin cinsiyetleri, boyları, kiloları vb.
O Bu sınıfta ilkokul mezunu öğrenciler.. X
O Bu sınıfta araştırma yöntemi alan
öğrencilerin sayısı… X
O Psikolojide neler değişken olabilir?
 DEĞİŞKENLER
O Araştırmacı, problemini
saptadıktan sonra, öncelikle o
problemi oluşturan ve o problemle
ilgili değişkenleri saptamalı,
değişkenlerin analiz etmelidir.
 DEĞİŞKENLER
O Temel iki sınıflandırma;
1. Araştırmada yer alan değişkenler
O Değişkenin araştırmadaki konumu
2. Ölçme ve istatistikte yer alan
değişkenler
O Değişkenin ölçme-istatistik anlamında
doğasına dair bilgi
 DEĞİŞKENLER
1. Araştırmada yer alan
değişkenler;
O Bağımlı D.
O Bağımsız D.
O Karıştırıcı D.
O Kontrol D.
O Aracı D.
O Düzenleyici D.
 DEĞİŞKENLER
O Bağımlı Değişken: Değişimin
asıl merak edildiği ve başka
değişkenlere göre değişimi
incelenen sonuç (Y) değişkenidir.
O «Bağımlı» kelimesi
O Örnek  Kaygının karmaşık
bilgiyi doğru şekilde işleme
becerisi üzerindeki etkisi
 DEĞİŞKENLER
O Bağımsız Değişken: Bağımlı
değişken üzerindeki etkiyi sağladığı
düşünülen, bağımlı değişken
üzerinde bir etkiye sahip olarak
araştırmaya dahil edilen.
O Bağımlı değişkeni etkileyen nedir?
O Örnek  Kaygının karmaşık bilgiyi
doğru şekilde işleme becerisi
üzerindeki etkisi
 ÖRNEKLER
O Ebeveynden algılanan sıcaklığın
ergenlerin psikoloji uyumlarına
etkisi
O Bağımsız D.: Ebeveynden
algılanan sıcaklık
O Bağımlı D.: Ergenlerdeki
psikolojik uyum
 ÖRNEKLER
O Çalışmanın amacı öfkeli davranışlar
sergileme açısından film izlerken
engellenen çocuklar ile engellenmeyen
çocuklar arasındaki farkı araştırmaktır.
O Bağımlı D.: Öfkeli davranış sergileme
O Bağımsız D.: Film izlerken engellenme
durumu
 ÖRNEKLER
O Yaşlı insanların karmaşık
olayların detaylarını genç
insanlardan daha az
hatırlaması beklenmektedir.
O Bağımlı D.: ?
O Bağımsız D.: ?
 DEĞİŞKENLER
O Karıştırıcı Değişken:
Araştırmacının kontrolü dışında
bağımlı değişken üzerinde etkisi
olabilecek değişkenler.
O Örnek  Kaygının karmaşık
bilgiyi doğru şekilde işleme
becerisi üzerindeki etkisi
O Yaş, çevresel faktörler, pratiklik…
 DEĞİŞKENLER
O Kontrol Değişken: Araştırmacının
bağımlı değişken üzerindeki
etkisini tüm gruplar için sabit
tuttuğu değişken.
O Örnek  Kaygının karmaşık bilgiyi
doğru şekilde işleme becerisi üzerindeki
etkisi
O Tüm katılımcıların deneye aynı ortamda
girmesi, benzer yaştan katılımcılar
seçmek
 DEĞİŞKENLER
O Aracı Değişken Değişken
(Mediator): X’in başka bir
değişkeni etkileyerek Y’yi
etkilemesi söz konusu olabilir.
O Nasıl sorusuna cevap verir 
ilişkiyi açıklaması
O Örnek?
 DEĞİŞKENLER
O Aracı Değişken Değişken
(Mediator)
O Dışa dönük kişilik özelliği ve psikolojik
sağlamlık arasındaki ilişkide sosyal desteğin
aracı rolü
O Dışa dönüklük kişilik özelliği  sosyal destek
 psikolojik sağlamlık
O Evdeki şiddet ve okul başarısındaki ilişkide
benlik saygısının aracı rolü
O Evdeki şiddet  benlik saygısı  okul başarısı
 DEĞİŞKENLER
O Düzenleyici Değişken Değişken
(Morderator): X ve Y arasındaki
ilişkinin gücünü ve yönünü
düzenleyen değişkendir.
O Ne zaman sorusuna cevap
verir.
 DEĞİŞKENLER
O Düzenleyici Değişken Değişken
(Morderator):
O Stresli yaşam olayları ve kronik
rahatsızlık  duygu düzenleme
becerisinin düzenleyici rolü
O İşteki tecrübe ve iş performansı 
mentör desteğinin düzenleyici rolü
 DEĞİŞKENLER
2. Ölçme ve İstatistikte Yer Alan
Değişkenler
O Ölçme ve istatistikte değişkenleri doğru
şekilde kullanabilmemiz için doğalarını
anlamamız gerek.
O Ölçme, araştırmada incelenen
değişkenin sayısal olarak ifade
edilmesidir.
O Araştırmada yer alan her katılımcıya,
ilgili özellikle ilgili bir puan atanması
 DEĞİŞKENLER
2. Ölçme ve İstatistikte Yer Alan
Değişkenler
O Örnek  100 metre koşusu,
koşucuların performansı
O Koşucular 1., 2. ve 3. olarak
sıralanabilir.
O Koşucuların yarışı kaç saniyede
bitirdikleri belirlenebilir.
 DEĞİŞKENLER
2. Ölçme ve İstatistikte Yer Alan
Değişkenler

O Doğada bulunan her şey dört farklı

şekilde ölçülebilir.
 Nitel-
Süreksiz • Sınıflama
-Kesikli

Nicel- • Sıralama
Sürekli- • Eşit aralıklı
Kesiksiz • Oranlı
 DEĞİŞKENLER
2. Ölçme ve İstatistikte Yer Alan
Değişkenler
O Nitel-Süreksiz-Kesikli Değişken:
O Kategorik değişken
O Değişken  niteliği temsil eder miktarı
değil
O Bu nedenle sınırlı sayıda değer alır.
O Değişkenin aldığı iki değer arasında orta
bir nokta veya değer yoktur.
 DEĞİŞKENLER
2. Ölçme ve İstatistikte Yer Alan
Değişkenler
O Nitel-Süreksiz-Kesikli Değişken:
O Ya… ya mantığı geçerlidir
O Cinsiyet  kadın (1) ve erkek (2)
O Sigara içme  içenler (1) ve içmeyenler
(2)
O Eğitim  ilkokul (1), ortaokul (2), lise (3),
üniversite (4)
 DEĞİŞKENLER
2. Ölçme ve İstatistikte Yer Alan
Değişkenler
O Nicel-Sürekli-Kesiksiz Değişken:
O Miktar olarak ölçülebilir olmalı
O Değişkenin aldığı değerler arasında bir
süreklilik söz konusu
O Kesirli olarak ifade edilebilir
O Var-yok, sahip-sahip değil gibi ayrımlar yok
O Yaş, kilo, bir ölçekten alınan ortalama
puan,….
O Kilo  30 kg, 32 kg, 30.2kg, 25.5 kg…
 DEĞİŞKENLER
2. Ölçme ve İstatistikte Yer Alan
Değişkenler
O Ölçme Düzeylerine Göre;
O Ölçme düzeyi  elinizdeki puanlar ne
tür bir bilgi veriyor
1. Sınıflama Düzeyinde:
O Kategorik/süreksiz değişkenler için
kullanılır
 DEĞİŞKENLER
2. Ölçme ve İstatistikte Yer Alan
Değişkenler
1. Sınıflama (Nominal) Düzeyinde:
O Doğadaki şeylerin ortak özelliklerine göre
gruplanması
O En temel düzeyde ölçme
O Sayısal değerler  ait olunan grup ile ilgili bilgi
verir
O Değerler arasında herhangi bir sıralama,
büyüklük-küçüklük yoktur
O Kişilerin incelenen özellikle ilgili farklı olup
olmadığını gösterir.
 DEĞİŞKENLER
2. Sıralama (Ordinal) Düzeyinde:
O Bu düzeyde sayısal değerler  sıra
numarasına işaret eder.
O Sınavda 1., 2., 3. olmak; sosyo-ekonomik
düzey: düşük, orta, yüksek…
O İlgili değişkenin miktarı ile ilgili farklılığa
işaret eder.
O Bir sınavda 1. olmak  2. sıradakinden
daha az yanlış yapmak veya daha fazla
soruya doğru cevap vermek
 DEĞİŞKENLER
2. Sıralama Düzeyinde:
O Örnek  hayatınızdan ne kadar
memnunsunuz
1 2 3 4 5
 DEĞİŞKENLER
2. Sıralama (Ordinal) Düzeyinde:
O Bu soruda  1 ve 5 arasında niteliksel bir
farklılığın ötesinde miktar olarak da bir fark
söz konusu
O 5  hayatından daha memnun;
karşılaştırma yapma imkanı
O Sıralama yapmamıza izin verse de
sıralamalar arasındaki farka dair bilgi
vermez!!!
O 1>2>3>4>5 diyebiliriz ama 1-2=4-5
diyemeyiz.
O Sıralama noktaları arasındaki gerçek
mesafeyi bilmiyoruz.
 DEĞİŞKENLER
3. Eşit (Interval) Aralıklı Düzeyde:
O Sayısal değerler arasında eşit aralıklar
O İki değer arasındaki farkın miktarı ile ilgili
bilgi vericidir.
O Sıfır noktası yapay olarak  gerçek bir
yokluğa işaret etmez
O Değerler arasında toplama, çıkarma bilgi
verse  değerlerin birbirine oranından
veya katından bahsetme anlam ifade
etmez
O Örnek  depresyon toplam puan, IQ
puanı, sıcaklık…
 DEĞİŞKENLER
4. Oranlı (Ratio) Düzeyde:
O İlgilendiğimiz değişkende 0 gerçek bir
yokluğa işaret eder.
O Değerler arasında aralıklar eşittir.
O Oranlı düzeyde ölçmeye elverişli
değişkenler  her türlü istatistiksel işlemi
olanaklı kılar
O Diğer ölçme düzeylerinin hepsini kapsar
O Örnek  kardeş sayısı, yaş, kilo, uzunluk,
para…
 DEĞİŞKENLER
O Ölçme Düzeyleri Neden Önemli?
O Çalışmayı amaçladıkları değişkenlerin
hangi ölçme düzeylerine uygun
olduğunu belirleme
O Uygun istatistiksel analizleri seçme
O Doğru çıkarımlarda bulunma
 ÖRNEKLER
O Makale okumak için harcanan zaman
O İnsanların siyasi parti tercihi
O Banka hesabındaki para
O İnsanların meslekleri
O Narsistik kişilik özelliği puanları
O Bir sınıfta ebeveynleri boşanmış
çocuklar
ARAŞTIRMA PROBLEMİ
OLUŞTURMAK
O Bir araştırma probleminde olması gereken
özellikler√

O Araştırma problemini nasıl

bulabileceğimiz√

O Değişkenlerin türleri ve doğaları√

O Değişkenlerin kavramsal ve işe vuruk

tanımları√
 ARAŞTIRMA KONUSU

O Bunları aklımızda tutarak başlayalım;

Bir araştırma fikri veya
O İlk adım:
araştırma konusu belirlemek;
O Hangi konuda araştırma yapmak
istiyorsunuz?
O Merak uyandıran, ilginizi çeken konu
O Genel bir konu belirleyip, adım adım
daraltmak önemli
 ARAŞTIRMA KONUSU
O İlk adım:
O Ebeveyn özellikleri, Sürücü
davranışları, İş davranışları, Bağlanma
türleri, Çocuklarda saldırgan
davranışlar…
O İkinci adım: Bu konu başlıkları altında
yer alan bir psikolojik özellik veya
davranış belirlemek ve bir değişken
olarak tanımlamak (işe vuruk tanımını
düşünmek)
 ARAŞTIRMA KONUSU
O İkinci adım:
O Erken doğum yapan annelerde doğum
sonrası depresyonu
O Ebeveynlerde sınır durum kişilik
bozukluğu
O Okul öncesi çocuklarda öfke
patlamaları
O 65 yaş üstü kişilerde güvensiz
bağlanma
O Üretkenlik karşıtı iş davranışları
 ARAŞTIRMA PROBLEMİ
O Üçüncü adım: Araştırma problemi
oluşturmak
A. Belirlediğiniz değişkenin ne sıklıkta
meydana geldiğini, ne olduğunu, nasıl
olduğunu vb. sorabilirsiniz.
O Erken doğum yapan annelerin yüzde kaçı
doğum sonrası depresyon
geliştirmektedir?
O Yaşlılarda depresyonun belirtileri nelerdir?
O Okul öncesi çocuklar bir günde ne sıklıkta
öfke patlaması yaşamaktadır?
 ARAŞTIRMA PROBLEMİ
O Üçüncü adım: Araştırma problemi
oluşturmak
B. Araştırma problemini geliştirmek.
O Belirlediğiniz değişkenin başka
değişkenlerle ilişkileri üzerine düşünmek
O Bu davranışın olası nedenleri neler
olabilir?
O Bu davranışın etkileri neler olabilir?
O Hangi insanlarda bu davranış daha az
veya daha fazla görülüyor olabilir?
O Ne tür durum bu davranışın daha az veya
daha fazla ortaya çıkmasında etkili olabilir.
ARAŞTIRMA PROBLEMİ
O Üçüncü adım: Araştırma problemi
oluşturmak
B. Araştırma problemini geliştirmek.
O Bu sorulara verdiğiniz bir cevap
araştırmaya ikinci değişken olarak girer
ve iki değişken arasındaki ilişki
gündeme gelir.
 ARAŞTIRMA PROBLEMİ
O Üçüncü adım: Araştırma problemi
oluşturmak
B. Araştırma problemini geliştirmek.
O Üretkenlik karşıtı iş davranışının nedenleri
neler olabilir.
O İş tatmini ve üretkenlik karşıtı davranışlar
arasında bir ilişki var mıdır?
O Ebeveynin sınır durum kişilik
bozukluğunun etkileri
O Annesi sınır durum kişilik bozukluğu
gösteren ve göstermeyen ergenler duygu
düzenleme güçlükleri konusunda farklılaşır
mı?
ARAŞTIRMA PROBLEMİ
O Üçüncü adım: Araştırma problemi
oluşturmak
B. Araştırma problemini geliştirmek.
O Kimlerde daha fazla veya daha az?
O Okul öncesi çocuklardaki öfke
patlamaları cinsiyete göre değişiklik
gösterir mi?
O Hangi koşullarda daha fazla veya daha
az?
O Depresif belirtiler sosyal desteği az olan
yaşlılarda mı daha fazladır?
ARAŞTIRMA PROBLEMİNİ
DEĞERLENDİRMEK
O Görgül yollarla incelenebilir mi?
O Önemli mi?
O Yenilik getirici mi?
O Sınırlandırılmış mı?
O Anlaşılır mı?
O Değer yargısı içeriyor mu?
O Etik mi?
ARAŞTIRMA PROBLEMİNİ
DEĞERLENDİRMEK
O Değişkenler neler (bağımlı, bağımsız,
kontrol, karıştırıcı)?  açık ve anlaşılır
mı?
O Değişkenlerin işe vuruk tanımları
neler?
O Değişkenlerin ölçme düzeyleri neler?
(sürekli, süreksiz, sıralama düzeyinde
vb.)