TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHIỆP HÀ NỘI

KHOA ĐIỆN – BM TỰ ĐỘNG HÓA

ĐIỆN TỬ CÔNG SUẤT

Chương 4. Điều chỉnh xung áp một chiều

(Bản quyền thuộc bộ môn TĐH ĐHCN HN)

 2
Tập thể biên soạn bài giảng
1. TS. Bùi Văn Huy
2. TS.Quách Đức Cường
3. ThS. Nguyễn Hữu Hải
4. ThS. Hoàng Quốc Xuyên
5. ThS. Ngô Mạnh Tùng
6. ThS. Nguyễn Văn Đoài
7. ThS. Nguyễn Đăng Khang

Chương 4. Điều chỉnh xung áp một chiều

 20/09/2021

Chương 4: Điều chỉnh xung áp một chiều

4.1. Nguyên lý biến đổi xung áp một chiều bằng
IGBT/MOSFET
4.2. Bộ biến đổi nguồn DC-DC giảm áp (Buck converter)
4.3. Bộ biến đổi nguồn DC-DC tăng áp (Boost converter)
4.4. Một số bộ biến đổi nguồn DC-DC cách ly

Chương 4. Điều chỉnh xung áp một chiều 4

 20/09/2021
Chương 4: Điều chỉnh xung áp một
chiều
 Cần hiểu được tầm quan trọng của các BBĐ xung áp một
chiều.
 Nắm rõ các phạm vi ứng dụng của các loại BBĐ.
 Đặc điểm quan trọng nhất của các BBĐ xung áp là làm
việc với tần số cao.
 Thiết kế các BBĐ DC-DC

Chương 4. Điều chỉnh xung áp một chiều 4

 Chương 4: Điều chỉnh xung áp một 20/09/2021

chiều
 Các bộ biến đổi xung áp một chiều có vai trò đặc biệt quan
trọng vì phạm vi ứng dụng ngày càng lớn.
+ Nếu điện áp xoay chiều có thể dùng MBA để biến đổi điện áp thì
điện áp một chiều bắt buộc phải dùng BBĐ xung áp.
+ Các BBĐ xung áp dần loại trừ các loại biến áp tần số thấp trong
các bộ nguồn, dẫn đến kích thước các thiết bị điện tử ngày càng
nhỏ gọn.
 Hai loại bộ biến đổi xung áp một chiều:
+ 1. Các bộ băm xung áp (Chopper).
+ 2. Các bộ biến đổi nguồn DC-DC.

Chương 4. Điều chỉnh xung áp một chiều 5

 20/09/2021

Ưu nhược điểm của xung áp một chiều

 Ưu điểm cơ bản:
+ Sử dụng các phần tử MOSFET, IGBT, đặc biệt là MOSFET, với
tần số đóng cắt cao, vài chục đến vài trăm kHz. Trong tương lai
đến 1Mhz.
+ Nhờ tần số đóng cắt cao giảm được độ đập mạch của dòng điện,
điện áp một chiều, tiến tới lý tưởng.
+ Kích thước các phần tử phản kháng như điện cảm, tụ điện giảm
đáng kể, giảm kích thước BBĐ nói chung đến mức rất nhỏ.
+ Không dùng biến áp nguồn tần số thấp nữa. Giảm tổn hao, tiết
kiệm sắt thép.
 Nhược điểm: Cần có nguồn một chiều DC

Chương 4. Điều chỉnh xung áp một chiều 6

 20/09/2021
4.1. Nguyên lý biến đổi xung áp 1 chiều bằng IGBT/MOSFET

Ud

Khóa K : sử dụng các van điều khiển

hoàn toàn: MOSFET, BJT, IGBT, GTO
Với γ=Tx/T, gọi là hệ số điều chỉnh (duty
ratio: Hệ số điều chế).

Nguyên lý biến đổi xung áp là dùng một khoá điện tử nối tải vào nguồn trong
những khoảng thời gian nhất định tx, lặp lại theo chu kỳ Ts. Điện áp ra thay đổi
nhờ thay đổi tx = 0 ÷ Ts

Chương 4. Điều chỉnh xung áp một chiều 4

 20/09/2021
4.1. Nguyên lý biến đổi xung áp 1 chiều bằng IGBT/MOSFET
▪ Phân loại các bộ biến đổi xung áp một chiều
▪ Có nhiều cách để phân loại các BBD xung áp một chiều, sau đây là
một số cách phổ biến:
+ Tùy theo cách mắc các khóa điện tử song song hay nối tiếp mà
các BBĐ được gọi là bộ biến đổi nối tiếp hay BBĐ song song.
+ Tùy theo giá trị điện áp ra của BBĐ lớn hơn hay nhỏ hơn điện áp
vào mà người ta phân thành các BBĐ tăng áp hay BBĐ giảm áp.
+ Tùy theo dấu của điện áp ra người ta cũng phân loại thành các
BBĐ xung áp không đảo chiều hay các BBĐ xung áp có đảo
chiều.

Chương 4. Điều chỉnh xung áp một chiều 4

 20/09/2021
4.1. Nguyên lý biến đổi xung áp 1 chiều bằng
IGBT/MOSFET
 Dựa trên nguyên lý băm xung áp.
+ Đầu ra phải có tụ đủ lớn để san bằng điện áp trên tải. Nếu bộ băm
xung áp dùng để điều chỉnh dòng điện một chiều ra tải (nguồn
dòng) thì bộ biến đổi nguồn DC-DC dùng để điều chỉnh điện áp ra
tải (nguồn áp).

+ Có thể coi trong một khoảng thời gian đủ nhỏ, vài chu kỳ cắt mẫu,
điện áp ra là không đổi. Giả thiết này cho phép đơn giản hóa tối đa
quá trình phân tích các sơ đồ DC-DC.

Chương 4. Điều chỉnh xung áp một chiều 9

 20/09/2021
4.2. Bộ biến đổi nguồn DC-DC giảm áp (Buck converter)

diL
• Khi V dẫn: L = E −Ut V L i
dt
di iV
• Khi V khóa: L L = −U t E D0 iD C R
dt

• Giả thiết tụ C có giá trị đủ

lớn, coi Ut có giá trị không (a)
đổi trong một chu kì T. Khi đó E
ut

giải hai phương tình trên,

dòng qua cuộn cảm sẽ có t
dạng tuyến tính.
E − Ut 0 tx T 2T
0  t  t x : iL = I min + t i
L Imax

Ut Imin
t x  t  T : iL = Imax − (t − tx ) iV iD t
L
0
(b)

Chương 4. Điều chỉnh xung áp một chiều 4

 20/09/2021
4.2. Bộ biến đổi nguồn DC-DC giảm áp (Buck converter)
E − Ut
• Tại t = t x ta có: Imin + t x = Imax V L i
L
iV
E − Ut
• Từ đây suy ra: I = Imax − I min = t x (*) E D0 iD C R
L
• Trong chế độ xác lập: iL ( t = 0 ) = iL ( t = T )
(a)
• Từ đó ta có: ut
Ut U E
Imin = Imax −(T − tx )  I = Imax − Imin = t (T − t x ) . (**)
L L
• Từ (*) và (**) suy ra: U t = t x E t
T 0 tx T 2T
i
Imax
Với tx ≤ T nên Ut ≤ E, vì vậy mạch này còn
gọi được gọi là mạch hạ áp hay mạch buck Imin
iV iD t
converter 0
(b)

Chương 4. Điều chỉnh xung áp một chiều 4

 20/09/2021
4.2. Bộ biến đổi nguồn DC-DC giảm áp
(Buck converter)

Chương 4. Điều chỉnh xung áp một chiều 12

 20/09/2021
4.3. Bộ biến đổi nguồn DC-DC tăng áp (Boost converter)
L iL D io

di iC
• Khi V dẫn: L L = E D
dt E G C uo R
V
diL
• Khi V khóa: L = E −Ut S
dt
• Tương tự với giả thiết tụ C có
giá trị đủ lớn, ta có:
E
0  t  t x : iL = I min + t UGS,V
L ON
E − Ut
(t − tx )
t
t x  t  T : iL = Imax −
(a) OFF
0 tx Ts
L
uL
• Giải tương tự trên ta thu được: Ug
UL+
T 1 (b) t
Ut = E= E 0 UL-
T − tx 1−  Ug-Uo

Với 0≤ δ ≤ 1 nên Ut ≥ E, vì vậy mạch này còn

gọi là mạch tăng áp hay mạch boost converter

Chương 4. Điều chỉnh xung áp một chiều 4

 20/09/2021

BBĐ DC-DC nối tiếp - song song

Chương 4. Điều chỉnh xung áp một chiều 14

 4.4. Một số bộ biến đổi nguồn DC-DC cách ly 20/09/2021

4.4.1. Flyback Converter

▪ Khi hệ số biến đổi điện áp lớn cần Sơ đồ nguyên lý

D1
sơ đồ có máy biến áp. io

▪ Khi cần cách ly, phải có máy biến iC

uo
áp. LM C
R
▪ Flyback là sơ đồ đơn giản nhất,
D
dùng cho dải công suất từ vài wat Ug

đến vài chục W. G Q1

❑ Về nguyên lý Flyback rất giống S

sơ đồ Buck-Boost converter.
Khi van Q1 thông cuộn sơ cấp nạp Khi van Q1 khóa năng lượng chuyển
năng lượng, D1 khóa sang phía thứ cấp, D1 mở, truyền
năng lượng ra tải.

Chương 4. Điều chỉnh xung áp một chiều 4

 4.4. Một số bộ biến đổi nguồn DC-DC cách ly 20/09/2021

4.4.1. Flyback Converter

• Mạch điện tương đương của máy • Dạng sóng dòng điện, điện áp.
biến áp.
ig D1 io
1:n
(a) uL U
i
iC g

LM uo
C t
R
0
Ug D Uo/n
Máy biến áp lý
G Q1 I/n-Uo/R
tưởng iC
S t
ig io 0
1:n
(b) i -Uo/R
iC
LM u L uo ig I
C
Ug R
t
i:n io
1:n 0 tx Ts
(c) ig =0 i DTs (1-D)Ts DTs
iC
uL uo: n uo Q1 D1 Q1
C
Ug R

Chương 4. Điều chỉnh xung áp một chiều 4

 4.4. Một số bộ biến đổi nguồn DC-DC cách ly 20/09/2021

4.4.1. Flyback Converter

• Theo mạch điện tương đương, cuộn • Nếu cuộn cảm có quy luật về
cảm từ hóa MBA đóng vai trò như cuộn điện áp trung bình bằng 0 trong
cảm trong Buck-Boost converter. Giá chế độ xác lập thì với tụ điện có
trị trung bình của điện áp trên cuộn cảm quy luật về giá trị trung bình của
này phải bằng 0. Theo dạng sóng ta có: dòng điện phải bằng 0. Áp dụng
cho Flyback converter:
1xt T s  1  Uo 
UL =   uL dt +  u L dt  = t U
 x g − ( T − t )  tx Ts
 1  U   I U 
n 
1
IC =   iC dt +  iC dt  = t x  − o  − (Ts − t x )  − + o  
s x
 0
Ts tx  Ts Ts 0 tx  Ts   R   n R 
U
= DU g − (1 − D ) o = 0 U I U 
= − D o − (1 − D )  − o  = 0
n R n R 
Uo D
Do đó: U = n
1− D Uo
g
Do đó: I=
(1 − D ) R
giống như buck-boost, thêm hệ số MBA n I là dòng từ hóa MBA quy đổi
về phía sơ cấp.
Dòng đầu vào: I g = DI

Chương 4. Điều chỉnh xung áp một chiều 4

 4.4. Một số bộ biến đổi nguồn DC-DC cách ly 20/09/2021

4.4.2. Forward Converter

Forward Converter rất giống Buck converter. Sơ đồ nguyên lý
• Trước hết ta thay thế sơ đồ bằng mạch D2 L io
ig n1:n2:n3
điện tương đương của MBA. iC
• Khi Q1 thông, do cực tính điện áp trên các D3 C
uo R

cuộn n1, n2, n3 ta thấy D1 bị khóa, D2

thông. Cuộn cảm L bên phía một chiều Ug
G
được nạp điện bằng điện áp u3 trên cuộn Q1
D1

n3.
• Khi Q1 khóa lại cực tính điện áp trên các
cuộn n1, n2, n3 đổi ngược lại. Do đó D1 Mạch điện tương đương
thông, D2 khóa. Bên phía tải cuộn cảm L ig n1:n2:n3 D2 io
duy trì dòng tải qua điôt D3. Bên sơ cấp iM i’1 iC

dòng qua D1 là giảm dòng từ hóa, đưa LM u1 u3 D3 C

uo R

mạch từ về điểm ban đầu. Ug

u2
i3

i1 i2
G D1
Q1

Chương 4. Điều chỉnh xung áp một chiều 4

 4.4. Một số bộ biến đổi nguồn DC-DC cách ly 20/09/2021

4.4.2. Forward Converter

Theo đồ thị: Dạng xung dòng điện, điện

1  tx Ts
 1  1 g 
nU áp.
U LM =   uLM dt +  uLM dt  = x g
t U − ( t1 − t x ) =0 u1 Ug
Ts  0 tx  Ts  n2 

n2 t
D2 = D 0
n1 -Ugn1/n2

iM
D3 = 1 − ( D + D2 )  0 -Uo/LMn1/n2

Uo/LM t
Suy ra quan hệ về điện áp, với điều kiện bắt buộc 0
uD3
D<0,5: Ugn3/n1
n3
U o = DU g t
n1 0 tx Ts
DTs D2Ts D3Ts
Rất giống buck converter, chỉ có thêm hệ số n3/n1. Q1 D1 D3
D2 D3

Chương 4. Điều chỉnh xung áp một chiều 4

 4.4. Một số bộ biến đổi nguồn DC-DC cách ly 20/09/2021

4.4.3. Full bridge Converter

➢ Các sơ đồ Flayback, Forward là các Sơ đồ nguyên lý
sơ đồ một nhịp, chỉ dùng cho công
suất nhỏ, dưới 150 W. D1 D3 1:n
D5iD5(t) L i(t)
G G
➢ Khi công suất yêu cầu cỡ 1000 – Q1 Q3 i1(t) uo
C R
1500 W phải dùng sơ đồ cầu. Ug
➢ Dải công suất cỡ 150 – 300 có thể
D2 D4
dùng sơ đồ nửa cầu. G
Q2
G
Q4
D6

Theo sơ đồ:
(a)
• Từ 0 đến <= Ts/2: Q1 mở cùng D1 D3 1:n D5iD5(t) L i(t)
Q4, G G
Q3
i 1 (t)
iM uo
• Từ tx đến Ts/2: Q1, Q3 mở Q1
i1(t)
us (t) C
R

• Từ Ts/2 đến Ts/2+ : Q2 mở cùng Ug uT (t) LM

Q3. G G D6
• Từ Ts/2+ đến Ts: Q2 mở cùng Q2 D2 Q 4
D4
(b)
Q4.

Chương 4. Điều chỉnh xung áp một chiều 4

 4.4. Một số bộ biến đổi nguồn DC-DC cách ly 20/09/2021
4.4.3. Full bridge Converter
➢ Phương pháp điều khiển đảm bảo dạng điện i (t)
M
áp ra bên sơ cấp MBA không phụ thuộc vào t

tải. Uo/LM -Uo/LM

➢ Điện áp ra tải: uT(t)
Ug

Giống như một buck converter, có thêm hệ số t

MBA n. 0
➢ Dòng điện: -Ug
• Bên phía một chiều điện áp và dòng qua cuộn i(t) iL
cảm L rất giống ở sơ đồ buck converter. I
t
• Bên phía sơ cấp: trong khoảng 0<t< tx dòng 0
us(t)
từ hóa iM(t) thay đổi tuyến tính. Điều đặc nUo nUo nUo

biệt là trong khoảng tx <t<Ts phía sơ cấp bị 0 0 t

ngắn mạch, dòng từ hóa không thay đổi. Phía 0
iD5(t)
thứ cấp cũng ngắn mạch, u2=u3 =0, vì vậy i
0,5i 0,5i
i

dòng qua cuộn cảm L chảy qua tải, ngắn 0 t

mạch qua điôt D5, D6, mỗi điôt sẽ dẫn một 0
DTs
tx
(1-D)Ts
Ts
DTs
Ts+tx
(1-D)Ts
2Ts

nửa dòng iL(t). Trong thực tế thì dòng sẽ chỉ Q1 D5 D5

Q2
đi qua D5. Q4 D6 Q3 D6
➢ Điều này tương tự với giai đoạn Ts – 2Ts. D5 Q1, (Q3),D3 D6 Q2, (Q4),D4

Có thể kiểm chứng bằng mô hình mô phỏng.

Chương 4. Điều chỉnh xung áp một chiều 4

 4.4. Một số bộ biến đổi nguồn DC-DC cách ly 20/09/2021

4.4.4. Half bridge Converter

• Dạng xung dòng điện, điện áp. • Sơ đồ nguyên lý:
D3iD3(t) L i(t)
D1 Ca 1:n
iM (t) G
t Q1 i1(t) uo
C R
0.5Vg/LM - 0.5Vg /LM
0.5Vg Ug
vT (t)
D2 Cb D4
t G
Q2
0
- 0.5Vg ➢ Phía một chiều có hai tụ C1, C2 đủ
i(t)
i lớn để tạo ra điểm giữa của nguồn
I t một chiều.
vs (t)
0
nVg nVg nVg
➢ Với công suất nhỏ có thể bỏ đi tụ
C1, kho tụ C2 đóng vai trò là tụ nối
0 0 t
tầng và ngăn dòng một chiều chảy
0
iD3 (t)
i
0,5i 0,5i
i trong cuộn sơ cấp MBA.
tx
0 t • 0-tx Q1 mở, điện áp trên cuộn
0 Ts Ts +tx 2Ts
DTs (1-D)Ts DTs (1-D)Ts dây sơ cấp bằng Ug/2, D3 mở.
Q1 D3 Q2 D3 • Từ tx-Ts/2 Q1 khóa, D3, D4
D3 D4 D4 D1
cùng mở ngắn mạch cuộn dây
bên thứ cấp
Chương 4. Điều chỉnh xung áp một chiều 4
 4.4. Một số bộ biến đổi nguồn DC-DC cách ly 20/09/2021

4.4.5. Push-pull converter (Sơ đồ đẩy kéo)

• Dạng sóng dòng điện, điện • Sơ đồ nguyên lý
áp. Q1
iM (t)
t D1 L i(t)
1:n
Vg/LM -Vg /LM
Vg Vg vT (t) uo
vT (t) C R
t
0 Q2 vT (t)
-Vg D2
i
i(t)
I t

vs (t)
0
nVg nVg nVg ➢ Cả phía sơ cấp và thứ cấp
0
biến áp đều có điểm giữa. Phù
0 t
0
hợp với công suất nhỏ, vài W.
i
iD1 (t)
0,5i 0,5i
i
➢ Q1, Q2 là MOSFET nên sụt
0 tx Ts
0
Ts +tx 2Ts
t
áp trên nó rất nhỏ.
DTs (1-D)Ts DTs (1-D)Ts
➢ Phù hợp với ứng dụng điện áp
Q1 D1
D2
Q2 D1
D2
thấp, dòng lớn.
D1 D2

Chương 4. Điều chỉnh xung áp một chiều 4

 Tính toán thiết kế BBĐ DC-DC
20/09/2021

(Theo BG Thầy TT Minh)

Chương 4. Điều chỉnh xung áp một chiều 24

 Tính toán thiết kế BBĐ DC-DC (Theo BG 20/09/2021

Thầy TT Minh)

Chương 4. Điều chỉnh xung áp một chiều 25

 20/09/2021

Tính toán thiết kế BBĐ DC-DC

Chương 4. Điều chỉnh xung áp một chiều 26

 20/09/2021

Tính toán thiết kế BBĐ DC-DC

Chương 4. Điều chỉnh xung áp một chiều 27