OGRÓD

Ogród jako forma zielonej przestrzeni jest znana ludziom od zarania dziejów. Już w starożytności
budowano i formowano pierwsze ogrody.
Tylko czym tak właściwie jest ogród? Według definicji dostępnych w Internecie ogród jest pojęciem z
zakresu ogrodnictwa, oznaczającym miejsce przeznaczone do uprawy roślin, odpoczynku i relaksu.
Stanowi zieloną część zagospodarowania przestrzennego terenu i najczęściej ulokowany jest w
pobliżu zabudowań mieszkalnych i pałaców oraz niektórych założeń miejskich. [KLIK]
Wszystkie elementy budujące ogród powinny być odpowiednio dobrane pod względem plastycznym,
funkcjonalnym i przestrzennym, tak aby tworzyły wspólną całość, czyli były ujęte jedną myślą
kompozycyjną, o określonym stylu. Kompozycję przestrzenną tworzą elementy podstawowe takie jak:
pionowe, poziome i ukośne linie oraz płaszczyzny; także bryły uporządkowane w przestrzeni poprzez
zastosowanie czynników kompozycyjnych, którymi są punkt, akcent, dominanta, rytm, motyw,
proporcje, koncentracja, symetria czy asymetria.
Rozróżniamy 3 grupy kompozycyjne stylów: [KLIK]
- kompozycja geometryczna, inaczej regularna: należą tutaj ogrody starożytne oraz epoki nowożytne
jak średniowiecze, renesans czy barok. charakteryzuje ją regularność planu i kompozycji
przestrzennej, często występuje podział na kwatery, proste drogi przecinające się pod kątem prostym
lub ostrym, regularne sadzenie roślin, często strzyżone lub formowane w zielone ściany, obecna jest
symetria we fragmentach jak i w całości założenia, ogród podporządkowany dominancie, którą jest
budowla w postaci pałacu czy willi [KLIK]
- kompozycja swobodna określona nieregularnymi formami, pojawiły się w Europie ok XVIII
inspirowane ogrodami dalekiego wschodu, charakteryzuje się: plan ogrodu jest nieregularny, brak
symetrii, drogi poprowadzone w sposób kręty- meandryczny, rzeźba tereny oraz struktury wodne
tworzone na wzór naturalnego krajobrazu, rośliny rosną swobodnie- są dominanta, która przeważa w
krajobrazie [KLIK]
- kompozycja mieszana/ kombinowana łączy elementy stylu regularnego i nieregularnego są to tzw.
ogrody modernistyczne którą cechuję regularność planu i użytych elementów architektonicznych przy
jednoczesnej swobodzie kształtowania roślin [KLIK]
A czym dla nas jest ogród? Dla jednych będzie to skrawek ziemi z trawą obsadzony kwiatami, inni
pod pojęciem ogród będą widzieć wspaniałe założenia ogrodowe z minionych lat jak i te
współczesne. Każdy z nas pojęcie to będzie rozumiał inaczej.
Ogród nigdy nie jest samodzielną strukturą. Zawsze jest on częścią czegoś większego. Zawsze
stanowi część krajobrazu. [KLIK] 
Najłatwiejszą definicją krajobrazu jest określenie nim wszystkiego co nas otacza. To oczywiście duże
uproszczenie tego pojęcia, gdyż tak naprawdę krajobraz bardzo trudno zdefiniować. Składa się on z
bardzo wielu elementów może być rozpatrywany w różnych aspektach. Problematyka zmian
zachodzących w otaczającym nas krajobrazie stała się przedmiotem licznych badań naukowych:
przyrodniczych, geograficznych, ekonomicznych, filozoficznych i historycznych. Krajobrazy
charakterystyczne dla poszczególnych epok historycznych związane są z szeroko pojmowanymi
przemianami o charakterze kulturowym, wyrażającymi się np. stylami w architekturze budowlanej, w
sposobie kształtowania miast i wsi, jak również w odniesieniu do kształtowania krajobrazu
ogrodowego. Ze względu na tak przyjęte kryterium podziału wyróżniamy krajobrazy
charakterystyczne dla poszczególnych epok historycznych, jak: średniowiecze, renesans, barok, wiek
XIX oraz XX i XXI.

W krajobrazie żaden obiekt nie występuje w izolacji do otoczenia, dlatego osoby tworzące ogród
muszą uwzględnić w procesie wszystkie czynniki jakimi są 
- warunki przyrodnicze: gleba siedlisko roślin na danym terenie 
-warunki geograficzne: klimat nasłonecznienie wiatr 
-społeczne: kto, kiedy i jak często będzie korzystał z projektowanego obiektu
-urbanistyczne: miejsce obiektu w strukturze miasta i okolic 
-znaczenie: ranga projektowanego obiektu

W założeniach ogrodowych należy też uwzględnić zmienności krajobrazu. Wnętrza krajobrazowe

charakteryzują się ogromną zmiennością w czasie i przestrzeni. Możemy wyróżnić  
- zmienność chwilową: przebarwienia i więdnięcie roślin, czynniki pogodowe
- zmienność dobowa: otwieranie i zamykanie się kielichów kwiatów na przestrzeni dnia i nocy
- zmienność sezonowa: przekwitanie kwiatów na przestrzeni sezonu- czas kwitnienia zmienny w
zależności od rośliny
- zmienność wieloletnia: związana ze wzrostem roślin i upływem lat [KLIK]
Ogród należy postrzegać jako trójwymiarową bryłę składającą się z podstawy górnej i dolnej oraz
ścian. Elementy kompozycyjne wnętrz ogrodowego:
- podłoga: darń, plac, ścieżki
- sklepienie: niebo, konary drzew, trejaż pergola 
- ściany: szpalery, żywopłot, grupy drzew, ogrodzenie, pobliski las czy góry
- otwory: przerwy w murze-ogrodzeniu, bramy, furtki, 
- elementy wolnostojące: ławki, rzeźby, rośliny, fontanny, głazy [KLIK]

EDEN
Eden, biblijny raj stworzony przez Boga dla pierwszych ludzi. W tym ogrodzie wszystkiego było pod
dostatkiem. Adam i Ewa mogli korzystać z dobrodziejstw jakie oferował biblijny raj. Według księgi
rodzaju była to uporządkowana przestrzeń, w której wszystkie stworzenia żyły w harmonii. Rajski
ogród był pełen drzew, a w środku rosło drzewo poznania dobra i zła, z którego Bóg zakazał zbierać
owoce pierwszym ludziom. W ogrodzie znajdowała się rzeka nawadniająca go i dzieląca się na cztery
odnogi: Piszon, Gichon, Chiddekel (Tygrys), Perat (Eufrat). Tradycyjnie, położenie Edenu upatruje się
gdzieś na Bliskim Wschodzie, na terenie Mezopotamii (obecnie Iraku), Turcji (góry Taurus dawniej
Urartu), czy w północnym Iranie. Istnieje też teoria wskazująca na położenie Edenu na współcześnie
zalanym dnie Zatoki Perskiej (Oaza Zatokowa). [KLIK]

STAROŻYTNOŚĆ
W okresie starożytnym wyodrębniły się państwa, które w sposób wyraźny formowały swój ustrój
polityczno-społeczny. Należały do nich Egipt, Mezopotamia, Persja, Grecja i Rzym. Były to również
silne ośrodki kultury i sztuki. [KLIK]

EGIPT
Dzieje Egiptu podzielono na cztery ważne okresy: starego państwa, średniego państwa, nowego
państwa i epokę późno-egipską. Ogrody w starożytnym Egipcie były kształtowane na zasadach
idealnej symetrii. Dążono do osiowości i symetrii co widoczne jest również w zachowanych rzeźbach.
[KLIK]
Najstarsze ogrody Egiptu znane są z malowideł ściennych przedstawiających czynności związane z
uprawą i pielęgnacją roślin, nawadnianiem oraz zbiorami plonów. W ogrodach użytkowych sadzono
sykomore – drzewo uznawane w Egipcie za święte, palmę daktylową i winorośl. Rozkwit sztuki
ogrodowej w Egipcie datuje się mniej więcej na okres nowego państwa. Na podstawie odnalezionych
malowideł można określić rodzaj i kompozycję ogrodu. [KLIK]
Zakładano je przy pałacach faraonów, willach dostojników państwowych, zespołach świątynnych i
grobowcach. Wszystkie miały regularny układ, rytmicznie rozmieszczoną roślinność i bogate
wyposażenie małej architektury krajobrazu takie jak baseny czy altany ogrodowe. Najczęściej
występującymi roślinami oprócz sykoromy czy palm były laur, lotos, papirus, mirt, tatarak, jaśmin oraz
rośliny użytkowe – ogórek, mięta, kminek i szafran. [KLIK]

MEZOPOTAMIA
W Mezopotamii na terenach między Eufratem i Tygrysem prawie równolegle z państwem egipskim
rozwijała się kultura asyryjsko-babilońska. Głównymi zajęciami ludności była uprawa roli, hodowla
bydła, rybołówstwo, handel i rzemiosło. W tym okresie powstały konstrukcje o wyjątkowo
zaawansowanej technice inżynierii miejskiej takie jak tamy, kanały i urządzenia nawadniające. [KLIK]
W sztuce ogrodowej szczególne miejsce zajmowały wiszące ogrody. Najsłynniejsze powstały w
Babilonie, za panowania króla Nabuchodonozora II w szóstym wieku przed naszą erą i stanowiły
jeden z siedmiu cudów świata starożytnego. Ogrody te zakładane były na tarasach podnoszących się
do góry i podtrzymywanych przez konstrukcje, które tworzyły szeregi coraz wyższych korytarzy o
sklepieniach kolejkowych, Usytuowane były przy wewnętrznych murach obiegających miasto. Każdy
taras pokrywała warstwa izolacyjna z materiałów bitumicznych, a na niej znajdowała się gruba
warstwa ziemi, na której mogły rosnąć rośliny. System kanałów i drenów zapewniał nawodnienie
roślinom. [KLIK]

PERSJA
Kolebką rozwoju cywilizacji starożytnej Persji była Wyżyna Irańska. Potężne państwo perskie zostało
utworzone i umocnione przez władców z dynastii Achameniów. Architektura i sztuka Persji
wykazywała pewne powiązanie z kulturą asyryjską a nawet egipską. Ogrody najczęściej sytuowano
przy rezydencjach królewskich – otoczenie pałacu nazwano rajskimi ogrodami. [KLIK] Ogród był
regularny podzielony na cztery części przez dwie osie kompozycyjne krzyżujące się pod kątem
prostym. Miejsca przecięcia osi podkreślano pawilonem ogrodowym, basenem lub fontanną. Wzdłuż
osi kompozycyjnych prowadzono drogi akcentowane kanałami wodnymi. Bogactwa ogrodu dopełniała
roślinność, szczególnie cenione były gatunki o silnym zapachu i pięknie kwitnące. Sadzono więc
róże, piwonie, granaty, cytryny, pomarańcze, wiśnie, a także cyprysy, laury i mirty. [KLIK]

GRECJA
Greckie ogrody stanowiły integralną część urbanistyki miasta i architektury budynku. W zależności od
funkcji, ogrody publiczne jak i prywatne, charakteryzowały się geometryczną, prostą kompozycją ze
wszystkich stron otoczoną zabudową. Wspomniane ogrody prywatne były zazwyczaj skromne,
stanowiły wewnętrzny dziedziniec domu w postaci prostokąta lub kwadratu. Elementem spajającym
ogród z budynkiem mieszkalnym była kolumna portyku, która otaczała ogród. Sam dziedziniec zwykle
wykładano kamienną posadzką zaś jego centralną część zajmował basen z wodą. Ogrody te bogate
były również w różnorodne rośliny w zdobionych donicach jak i rzeźby. Ogrody publiczne były ściśle
związane z ich przeznaczeniem społecznym. Tak zwane Święte Gaje pełniły miejsca kultu, co za tym
idzie – centralną częścią takowego ogrodu była świątynia ozdobiona kolumnami i portykami
usytuowana na wzniesieniu otoczonym placem przeznaczonym dla samych wiernych. [KLIK]

RZYM
Typowy rzymski dom – villae urbanae - cechował się specyficzną kompozycją, w której jeden z
fundamentalnych elementów stanowił ogród. Podążając wzdłuż osi kompozycyjnej zabudowania, w
środkowej części znajdował się ogród – viridarium. Bogaty był w liczne rzeźby, fontanny, roślinność a
czasem nawet mniejszy ogródek warzywny. W najgłębszej części kompleksu, jednakże tylko w
największych założeniach villae urbanae, znajdował się jeszcze większy ogród. Zdobiony jeszcze
bardziej wyniośle w kanały wodne pełne ryb, nimfea (groty lub gaje z naturalnymi źródłami, w których
czczono nimfy i bóstwa wodne), fontanny, małe świątynie, posągi bogów, pergole oraz liczną
roślinność, m.in.- jodły, buki, dęby, platany, cyprysy, figi, wiśnie, grusze, jabłonie, oliwki, mirt,
rozmaryn, bukszpan, mak, lilie czy fiołki. [KLIK]
Popularnym zabiegiem było strzyżenie roślin – zajmował się tym topiarus, czyli niewolnik zajmujący
się tylko formowaniem roślin w ogrodzie. W jego obowiązku leżało strzyżenie i pielęgnacja roślin.  Na
podobnych zasadach budowano rezydencje podmiejskie – villae suburbanae. Ogrody publiczne
dzieliły się na dwa rodzaje: prywatne, które często udostępniano mieszkańcom miasta, oraz takie,
które z założenia miały służyć jako miejsce publiczne.
Jednym z pierwszych był ogród Pompejusza, którego charakterystycznym elementem był teatr, a
ogrodzenie całego założenia stanowił portyk. Innym godnym uwagi ogrodem był ten założony przez
Cesarza Augusta – portyk Liwii. Inne znane założenia to Portyk Wipsaniusza Agryppy i Portyk
Oktawii. Ogrody publiczne otaczały zazwyczaj miejskie termy. [KLIK]

ŚREDNIOWIECZE
[KLIK]

BIZANCJUM
We wschodniej części terenów dawnego Imperium Rzymskiego rozwijała się kultura bizantyjska
posiadająca silną tradycję grecko-rzymską. Kultywowano oraz rozwijano tutaj starożytną naukę oraz
sztukę, która następnie poszerzyła się na Persję i Syrię, a później na kraje islamskie.
Na podstawie przekazów literackich, mozaik i miniatur możemy poznać bizantyjską sztukę ogrodową,
oraz stwierdzić, że ogrody zakładane były tak aby przypominać antyczne wille czy obiekty miejskie.
Wspomniane wille były otoczone ozdobnymi drzewami, m.in. topolami, cedrami, dębami, cyprysami
czy oliwkami. Można było tam również znaleźć drzewa owocowe takie jak brzoskwinie, morele,
granatowce czy figi, a także krzewy róż, wawrzynu, mirtu czy bukszpanu. W pałacowych ogrodach
budowano łaźnie, świątynie, rzeźby, tworzono sadzawki z rybami czy stawiano dekoracje roślinne.
Częstym widokiem były również fontanny wykonane z kolorowego kamienia i ozdobione rzeźbami.
Kultywowana i pielęgnowana przez Bizancjum sztuka starożytnych ogrodów dotarła wraz z Arabami
na tereny zachodniej Europy. W tym okresie warto zwrócić uwagę na rezydencję emira Abd ar-
Rahmana I powstałą ok. 734 wraz z okazałym ogrodem. W 936 roku w pobliżu stolicy Madinat at-
Zahra powstała inna, bardzo okazała rezydencja. Składały się na nią trzy części – pierwsza,
znajdująca się na najniższym tarasie posiadała budynkiem mieszkalny oraz meczet. Nieco wyżej
zlokalizowany był wielki ogród z ptaszarnią i zwierzyńcem, był bogaty w różne gatunki drzew,
krzewów i kwiatów, wyposażony w rozbudowany system kanałów, efektownych kaskad, basenów czy
wodotrysków, na tarasie najwyższym z kolei znajdował się pałac kalifów, z którego rozciągał się
widok na piękną okolicę. Pod koniec panowania Arabów na Półwyspie Iberyjskim stolicę przeniesiono
do Granady, gdzie powstała rezydencja władców Alhambra z letnim pałacykiem Generalife. Budowę
rozpoczął emir Muhammad Benelahmar w połowie XIII wieku, a dzieło kontynuowali jego następcy do
momentu powstania zespołu pałaców i ogrodów, który śmiało można nazwać najpiękniejszym
przykładem budownictwa arabskiego. Twierdza Alhambra zawdzięcza swoją nazwę arabskiemu al
Hamra oznaczającego czerwony, ponieważ z takiej to cegły zbudowano twierdzę, która zachowała
się aż po dziś dzień. Jest położona na zboczu góry a otoczona murem z czterema bramami.
Kompozycja jest zgeometryzowana, podzielona na wiele mniejszych kameralnych wnętrz
oddzielonych murami przypominającymi starożytne ogrody perystylowe, w efekcie czego ogrodów nie
widać w całości, lecz poznajemy go fragmentami, kierując się przez kolejne dziedzińce do
najwyższego punktu ogrodu czyli letniej rezydencji Generalife.
Największy ogród arabski w Hiszpanii zaprojektowano w Alkazarze w Sewilli, na miejscu dawnej
warowni z XII wieku. Powstało tam nowe założenie, również obronne, jednakże o charakterze
reprezentacyjnym. W całym zespole najbardziej charakterystyczne są cztery dziedzińce usytuowane
w szeregu wzdłuż południowej ściany pałacu. Każdy z nich połączony jest z resztą jak i samym
pałacem poprzez ozdobne przejścia w wysokim murze, który okala całość. Wspomniane cztery
dziedzińce dzielą ze sobą duży parter ogrodowy złożony z ośmiu kwater i otoczony oddzielnym
murem z ozdobnymi portykami. Parter jak i również inne części ogrodu zostały przekształcone w XVI
wieku.

OGRODY PRZYKLASZTORNE
Na terenie zachodniej Europy sztuka ogrodowa została ściśle podporządkowana religii
chrześcijańskiej. Cechowała się bogatą symboliką odzwierciedlającą fascynację człowieka światem
rozumianym jako dzieło samego Boga. Ogrody średniowieczne powstawały przeważnie w miejscach
skupiających życie społeczne, naukowe i gospodarcze, m. in przy klasztorach, zamkach a później
nawet i w miastach. Sama kompozycja klasztornego ogrodu była ściśle związana z regułą danego
zakonu, chociażby względem trybu życia zakonników. Ważną rolę pełniło usytuowanie ogrodu
względem gmachu kościoła, dlatego zespoły klasztorne w wielu przypadkach były bardzo umiejętnie
wkomponowywane w krajobraz. Niezależnie od reguł zakonu ogrody klasztorne dzieliły ze sobą kilka
stałych elementów, jednym z nich był wirydarz – kwadratowy dziedziniec w zespole budynku kościoła
i klasztoru, otoczony krużgankami, przypominający rzymskie ogrody perystylowe. Punkt centralny
wirydarza wyznaczany przez przecinający się pod kątem prostym drogi akcentowany był studnią,
fontanną, rzeźbą lub drzewem. Wspomniane drogi wyznaczały również cztery regularne kwatery
ogrodowe, często obsadzane subtelną, symboliczną roślinnością np. czerwoną różą i białą lilią. Sam
w sobie wirydarz miał symbolizować niebiański raj. Kluczową rolę odgrywała symbolika kwadratu,
liczby cztery – cztery cnoty kardynalne, czterech ewangelistów, cztery rajskie rzeki. Fontanna lub
studnia jako źródła wody były symbolem życia. Pozostałe elementy ogrodu pozostawały raczej w
luźnym kompozycyjnym powiązaniu z ośrodkiem układu. Kartuzi i kameduli, czyli zakonnicy reguły
eremickiej, prowadzili życie pustelnicze, a każdy z nich posiadał swoją pustelnię, czyli erem/ermitaż,
która otoczona była małym ogródkiem w formie wirydarza. Przykłady takich założeń znajdują się w
Clermont, Norymberdze, Kolonii, Bazylei, Pradze, Kartuzach i Krakowie. [KLIK]
Kolejnym elementem założenia klasztornego był Herbularius przeznaczony do uprawy ziół i roślin
leczniczych. Niektóre rośliny, np. szałwia, ruta, mięta rozmaryn czy koper włoski i rumianek
uprawiano na wydzielonych prostych kwaterach. Ogród otoczony był murem, a w jego sąsiedztwie
znajdował się dom lekarza, który zajmował się roślinami. Stąd druga nazwa tego założenia – hortus
medicus. Często w pobliżu kościoła znajdował się szpital oraz ogrodzony cmentarz, w którym między
mogiłami sadzono drzewa, przeważnie owocowe, które w regularnym rozmieszczeniu nadawały całej
powierzchni formę cmentarza-sadu. Ważnym elementem założenia klasztornego były podzielone na
kwadratowe i prostokątne kwatery ogrody użytkowe. Dostarczały one przede wszystkim ogrodów i
warzyw, ale były też miejscem spacerów i wypoczynku zakonników. Zależnie od upraw nazywano je
winnicami, chmielnikami, zielnikami lub warzywnikami. Istotną rolę dla wspomnianych ogrodów
odgrywała dostępność wody. Najczęściej wykorzystywano w tym celu naturalne źródła wody takie jak
rzeki – odprowadzano od nich kanały bądź nawet zakładano sztuczne stawy. Dzięki temu rzeka
pełniła przede wszystkim funkcję użytkową jako miejsce, gdzie pozbywano się odpadów z całego
gospodarstwa. W obrębie zespołu klasztornego jednak poza jego klauzulą znajdował się ogród opata
najczęściej również w formie wirydarza. Była to jedyna część ogrodu klasztornego dostępna dla osób
świeckich [KLIK]

OGRODY ZAMKOWE I MIEJSKIE
Średniowieczne zamki pełniły raczej funkcje obronne, były budowane w niedostępnych miejscach,
wzmocnione fortyfikacjami obronnymi, co skutkowało znacznemu ograniczeniu powierzchni, którą
można było przeznaczyć na ogród. Zwykle były to niewielkie ogrody nazywane hortus conslusus czyli
ogród zamknięty, otoczone ogrodzeniem i służące wypoczynkowi. Często nazywano je ogrodami
różanymi ze względu na obecne w nich krzewy róż, jednakże sadzono w nich także inne kwiaty takie
jak lilie, irysy, fiołki czy aromatyczne zioła. Jeśli ogród był większy nie brakowało w nim również
drzew i krzewów. Nieodzownym elementem takiego ogrodu była ława darniowa najczęściej
umieszczana wzdłuż murów i ogrodzeń. Stanowiła długą i wąską rabatę wyniesioną do góry,
obmurowaną z boku kamieniami lub cegłą. Wierzch ławy pokrywała darń wzbogacona kwiatami.
Ława ta służyła do wypoczynku. Pozostałe elementy ogrodu zamkowego umiejscawiano poza jego
murami wykorzystując naturalne piękno krajobrazu. Na przyległej do zamku łąki, nazywanej również
„łąką kwietną” lub „łąką miłości” organizowano turnieje rycerskie oraz zabawy, a także służyła
wypoczynkowi i rekreacji. Obsadzona była grupami drzew i krzewów otaczającymi główny plac. Przy
bardziej okazałych zamkach zakładano tzw. zwierzyńce, ze względu na to, iż specyficznym rodzajem
rekreacji były łowy. Były to ogrodzone fragmenty naturalnego lasu w których utrzymywano głównie
jelenie, łosie, żubry i niedźwiedzie. Zwierzyńce wyposażano w pawilony i altany, które umożliwiały
lepszą obserwację zwierząt. [KLIK]

Integralną częścią założenia zamkowego były ogrody użytkowe opisane przez nas w przypadku
ogrodów przyklasztornych. W końcowym okresie średniowiecza powstały również ogrody miejskie, ze
względu na ograniczoną przestrzeń w obrębie murów miejskich powstawały one poza miastem z
wykorzystaniem walorów naturalnego krajobrazu. Były to najczęściej rozległe łąki poprzecinane
alejami drzew, kanałami, ozdobione strumieniem, rzeką czy stawem. Nazywano je pratum commune.
Oprócz funkcji wypoczynkowej pełniły również funkcję estetyczną jako zielona oprawa miasta,
chociażby w Siennie, Florencji, Padwie, Krakowie, Wiedniu i Madrycie. [KLIK]

RENESANS
Nowa myśl humanistyczna renesansu przeniknęła również do sztuki ogrodowej, zarówno na
płaszczyźnie kompozycji ogrodu jak i samej jego idei. Ogród humanisty charakteryzował się jasną,
prostą kompozycją, zgeometryzowaną przestrzenią i harmonijnymi proporcjami. Odzwierciedlał
wzajemne relacje między człowiekiem a otaczającym go światem. Przestrzeń renesansowego ogrodu
zorganizowana była według osi kompozycyjnych. Dominantą układu był budynek mieszkalny, a cały
ogród był mu podporządkowany. Podkreśleniem powiązania pałacu czy willi z ogrodem i otaczającym
krajobrazem były elementy małej architektury. Giardino segreto (secreto) rozplanowane było w
pobliżu domu, przeznaczone wyłącznie dla właściciela i jego rodziny, a otoczone murem, wewnątrz
którego znajdowały się kwatery ogrodowe obsadzone ozdobnymi roślinami, ale również trawiasty
plac. Ogród użytkowy znajdujący się najczęściej z dala od domu to Giardino de semplici. Wypełniały
go najczęściej regularne kwatery obsadzone roślinami uprawnymi oraz drzewami owocowymi. [KLIK]

WŁOCHY
Istotnym elementem ogrodu ozdobnego był parter ogrodowy organizowany na planie kwadratowej
kwatery, którą wypełniał ornament ze strzyżonego bukszpanu, a przestrzeń między nim wypełniona
była kwiatami lub kolorowym kruszywem. Parter ten mógł składać się z wielu kwater oddzielonych od
siebie drogami, które przecinały się pod kątem prostym. Popularnym motywem był labirynt znany już
w starożytności. Zakładany na planie kwadratu lub koła sam w sobie stanowił element ogrodowy, a
tworzyły go liczne ścieżki między równoległymi żywopłotami, ze ślepymi zaułkami, które utrudniały
dotarcie do jego końca. Zakończeniem takiego labiryntu, a jednocześnie środkiem geometrycznym
kwatery był plac, w którym umieszczano ławki, altany, drzewa lub rzeźbę. Labirynty, których
żywopłoty ścinane były nisko, miały za zadanie stanowić jedynie element dekoracyjny, z kolei te z
wysokim żywopłotem były miejscem spacerów. Nawiązaniem do tradycji starożytnej były formy
strzyżone roślin. Były to proste w swej formie żywopłoty a także skomplikowane bryły geometryczne
czy nawet zwierzęta. Na parterach ogrodowych, murach oporowych, balustradach i w otoczeniu
fontann popularnym zabiegiem było stawiane donic z roślinami cytrusowymi.
W ogrodach sadzono rośliny krajowe, więc we Włoszech były to przede wszystkim cyprys, mirt, laur,
sosna-pinia, ostrokrzew czy bukszpan, z kolei z roślin kwitnących uprawiano lilie, irysy, fiołki,
hiacynty, róże mieczyki, bratki i niezapominajki. Oprócz bogatej roślinności, w ogrodach
renesansowych często występowały elementy małej architektury, m.in. schody, rampy bogato
zdobione rzeźbami, wazami a nawet grotami. Fontanny, baseny wodne oraz liczne kaskady wodne.
Rzeźba ogrodowa rzadko występowała jako samotny element estetyczny, zazwyczaj towarzyszyła
budowlom i małej architekturze ogrodowej.

We Włoszech wykształciło się kilka typów ogrodów: [KLIK]

- Ogród kwaterowy, zakładany był na płaskim terenie. Jego przestrzeń była całkowicie dzielona na
szereg kwater jednakowej wielkości, które oddzielały od siebie drogi krzyżujące się pod kątem
prostym. Kwatery te obsadzano roślinami ozdobnymi i użytkowymi. Ten płaski i regularny układ
sprawiał, że ogród był bardzo monotonny. Przykładami ogrodów kwaterowych mogą być ogrody na
wzgórzu Kwirynału, ogród Boboli przy pałacu Pittich we Florencji, Orti Farnesiani w Rzymie czy Villa
Medici. Ostatni z nich usytuowany przy starych murach rzymskich, tworzyły liczne regularne kwatery
skomponowane na dwóch głównych osiach. Wyznacznikiem jednej z nich był dom mieszkalny, a
przed nim znajdował się obszerny plac z fontanną w centrum. Z jednej strony otoczony był galerią
antyków. Za placem znajdował się parter ogrodowy, który tworzyły cztery kwatery, gdzie każda z nich
na środku posiadała fontannę. Na skrzyżowaniu dróg, czyli w centralnym punkcie parteru znajdował
się obelisk, a pozostały obszar tej części ogrodu uzupełniały regularne kwatery obsadzone kwiatami i
drzewami. Wspólna oś kompozycyjna łączyła go z galerią antyków. Ta część ogrodu z kolei była
lekko wzniesiona w stosunku do reszty terenu. Także tutaj znajdowały się kwatery z kwiatami, ziołami
i krzewami, a także sztucznie usypany kopiec obsadzony cyprysami, na którego szczyt prowadziła
kręta droga. Można było stamtąd podziwiać cały ogród i krajobraz. [KLIK]

-Kolejnym typem ogrodów we Włoszech był ogród dziedzińcowy, którego kompozycja miała
nawiązywać do antycznych ogrodów perystylowych. Był zazwyczaj niewielkich rozmiarów, budowany
na planie prostokąta lub kwadratu, otoczony murem lub podcieniami arkadowymi, znajdował się tuż
przy budynku mieszkalnym. Jednym z najbardziej znanych ogrodów dziedzińcowych jest ogród
Bramantego w Watykanie. Ogród składał się z dwóch tarasów, które były połączone ze sobą
schodami z ozdobnym podestem i grotą. Na tarasach budowano partery ogrodowe z fontannami
rozmieszczone geometrycznie względem osi kompozycji. Podobną kompozycję miały: ogród Villa
Imperiale w Pesaro, ogród przy Palazzo del Te’ w Mantui czy Billa Papa Giulio. [KLIK]

-Następnym typem ogrodów były ogrody tarasowe, w których kompozycjach wykorzystywano w

głównej mierze naturalne warunki przyrodnicze do tworzenia tarasów ogrodowych wznoszących się w
górę lub opadających w dół. Tarasy te łączono za pomocą schodów i ramp bogato zdobionych
rzeźbami, maszkaronami, grotami, kaskadami czy wodotryskami. Niektóre z elementów ogrodowych
rozplanowane były czasem symetrycznie wzdłuż osi kompozycyjnych. Przykładem takiego ogrodu
tarasowego może być Villa Lante koło Viterbo. Jego założenie składa się z trzech wznoszących się
tarasów, gdzie na najniższym znajduje się szesnaście kwater jednakowej wielkości tworzących oarter
ogrodowy. Cztery środkowe kwatery okalają okrągły basen z fontanną oraz są wypełnione wodą.
Kawałek dalej zbudowany jest budynek mieszkalny, który jest podzielony osią kompozycyjną ogrodu
na dwa pawilony. Środkowy taras połączony jest z poprzednim systemem schodów, zbudowany na
poziomach oddzielonych od siebie murem oporowym z fontanną i schodami na osi oraz loggiami,
gdzie drugą kondygnację zajmowały kiedyś ptaszarnie. Taras najwyższy ozdabia kaskada z
półkolistym basenem. Dalej wybudowane zostało nimfeum a zaraz po nim po obu stronach loggie
otwarte na ogród które sąsiadują z ptaszarniami. Leśne dukty prowadziły do sąsiadującego z Villa
Lante zwierzyńca, w którego skład wchodziły liczne altany i pawilony. Kolejnym przykładem ogrodu
tarasowego może być Villa d’Este, gdzie doskonała kompozycja tego ogrodu ma powiązanie
widokowe z krajobrazem oraz zawiera bogactwo w formy i środki techniczne, które sprawiły, iż jest on
uznawany za najwybitniejsze dzieło renesansowej stuki ogrodowej we Włoszech. Cała przestrzeń
tego ogrodu jest podzielona na wiele kwater, które swoją wielkością mają nawiązywać do całej bryły
pałacu. Przestrzeń ogrodu Villa d’Este ukształtowano tak, aby można było podziwiać jego
poszczególne części, a także otaczający go krajobraz. Było to możliwe dzięki usytuowanym na
zakończeniach kompozycyjnych loggiom. [KLIK]

Inną z kolei kompozycję posiadały ogrody zamkowe. Ich obronny charakter budowli determinował
rozplanowanie ogrodu. W pobliżu zamku najczęściej budowano letni pałacyk, wtedy obie budowle
stanowiły kompozycyjną całość, m.in. dzięki układowi ogrodowemu. Przykładem takiego zespołu
zamkowo-willowego mogła być siedziba rodziny Farnese w Capraroli pod Rzymem, gdzie do zamku
prowadził rozbudowany system ramp i schodów. Zamek zbudowany był w kształt pięciokąta z
wewnętrznym dziedzińcem w kształcie okręgu. Od strony zbocza usytuowano dwa tarasy ogrodowe,
gdzie jeden z nich wcięty był w zbocze, a drugi otoczony murem oporowym. Tarasy ogrodowe łączyły
się z zamkiem poprzez główne osie kompozycyjne ze wspólnym punktem na środku dziedzińca.
Powyżej zamku wybudowany został letni pałacyk w otoczeniu tarasowego ogrodu, zwany inaczej
kasynem.

Ogrodom renesansowym, a w szczególności tym większym, towarzyszyły leśne promenady lub gaje
zwane czasem silvatico. W przeciwieństwie do regularnej części ogrodu były to tereny wypełnione
naturalną roślinnością nieregularnie poprzycinane drogami, które biegły w różnych kierunkach. Na
terenie gaju można było znaleźć pojedyncze baseny, fontanny, altany czy labirynty często stanowiące
zakończenie dróg. Pod koniec XVI wieku ogrodom zaczęły towarzyszyć również zwierzyńce
nawiązujące do średniowiecznych tradycji. [KLIK]
Ogrody, które umożliwiały poznawanie nowych gatunków, badania nad nimi, rozpowszechnianie ich
nazywane są ogrodami botanicznymi. Najczęściej tworzono je przy uniwersytetach mających
wydziały lekarskie, dlatego też na samym początku rozwoju ogrodów botanicznych można było w
nich głównie znaleźć rośliny lecznicze. Budowane zazwyczaj na planie prostych figur
geometrycznych z podziałem na kwatery, które obsadzano poszczególnymi gatunkami roślin. Za
najstarsze z ogrodów botanicznych uznaje się: ogród w Pizie (założony w 1543 roku), oraz istniejący
do dnia dzisiejszego w Padwie (założony w toku 1545). We Francji najwcześniej (pod koniec XVI w)
powstał ogród botaniczny w Montpellier, a w Anglii w Oksfordzie w 1632 roku. [KLIK]

FRANCJA
Już na początku XVI wieku do Francji dotarła nowa myśl humanistyczna, a to głównie dzięki
wyprawom wojennym królów francuskich oraz przez sprowadzenie na dwór francuski włoskich
artystów – co za tym idzie, również twórców ogrodów.

Jedne z pierwszych ogrodów stanowiły formę przestrzenną, która nie była powiązana z budowlą
mieszkalną w kompozycyjną całość. Większość ogrodów otoczona była murami, krużgankami lub
galeriami. Cała przestrzeń podzielona była na równe kwatery, które przyozdabiano kwiatami, ziołami
oraz strzyżonymi formami roślin, a także basenami oraz fontannami. Taka kompozycja dość mocno
przypominała włoski typ ogrodu dziedzińcowego, który został przez nas opisany przed chwilą. [KLIK]

Ogrody, które zakładane były już przy nowo budowanych zamkach posiadały układ osiowy,
regularny, który był ściśle związany z bryłą budowli, która miała stanowić dominantę całej kompozycji.
Przykładem mogą być założenia w Bury, Anet, Verneuil czy w Paryżu przy pałacu Tuileries.
Najlepszym przykładem założenia osiowego, gdzie zachowano proporcje i symetrię, jest ogród
Charleval założony w okresie panowania Karola IX. Na jego kompozycję składały się dwie części,
gdzie pierwsza obejmowała obszerny zespół budynków zamkowych, zaś drugą z kolei stanowił ogród
na wspólnej osi kompozycyjnej. Każda z tych części otoczona była kanałem wodnym. Przed
wejściem do samej rezydencji znajdował się prostokątny dziedziniec, który również był otoczony
kanałem wodnym. Dalej za nim znajdował się kwadratowy dziedziniec gospodarczy z czterema
mniejszymi dziedzińcami po bokach. Na popzecznej osi zamku, z obu jego stron, założono dwa
niewielkie partery ogrodowe, które otoczone były galeriami i pergolą. Główny, właściwy ogród
znajdował się za zamkiem, w drugiej części założenia. Centrum stanowiło szesnaście kwater parteru
ogrodowego bogato zdobionego ornamentyką roślinną, zaś po bokach znajdowały się po cztery
prostokątne zadrzewione kwatery. W tej części ogrodu oś główna była zaakcentowana szeroką aleją,
wzdłuż której po obu stronach biegł bindaż. Na końcu tej alei zbudowany został kolisty plac otoczony
arkadami. Osią poprzeczną były prostokątne baseny wodne. Cała kompozycja tworzyła zwarty,
harmonijny i przejrzysty układ. [KLIK]

ANGLIA
Hampton Court był jednym z pierwszych ogrodów renesansowych w Anglii, zlokalizowany na
wysokim brzegu Tamizy w Londynie. Ogrody w Kenil Worth, Hatfield, Theobalds Montacute
pochodzą z okresu elżbietańskiego, z kolei najwybitniejszym dziełem założenia ogrodowego
w Anglii z czasów renesansu jest Wilton House. [KLIK]
Ogród, który był otoczony murem stanowił regularny układ osiowy i symetryczny podzielony na dwie
części. Pierwsza zawierała budynek mieszkalny, ozdobiona kwaterami parterów ogrodowych.
Środkową wypełniały kwatery obsadzone krzewami, ozdobione rzeźbami, basenami i wodotryskami.
Trzecia część zaakcentowana była owalnym placem z rzeźbą w centrum, a obsadzona drzewami
owocowymi. Na samym końcu ogrodu oraz osi głównej założenia znajdował się taras otoczony
balustradą i grotą w środku. Dość istotnym i charakterystycznym elementem ogrodów angielskich był
parter ogrodowy z ornamentem węzłowym. Wszystkie kwatery miały kształt kwadratu, a ornamentem
parteru były przeplatające się pasma niskich zimozielonych roślin, które wypełniały całą powierzchnię
kwatery. Kwatery w zależności od materiału wypełniającego przestrzenie między pasmami
tworzącymi rysunek dzielono na partery węzłowe zamknięte, jeśli były to kwiaty, oraz jeśli było to
kolorowe kruszywo – węzłowe otwarte. [KLIK]

POLSKA
W Polsce najczęściej zakładano ogrody renesansowe przy różnego rodzaju rezydencjach. Przy
zamkach lokalizowano je zazwyczaj poza fortyfikacjami. Układ ogrodu często był niezależny od
samej bryły zamku. Przykładem typowego ogrodu może być ten założony przy zamku w Wiśniczu,
gdzie zamek zlokalizowany jest na skraju wzgórza i otoczony fortyfikacjami. Przed główną bramą
wjazdową znajdował się spory dziedziniec gospodarczy ze stajniami, od strony północnej na zboczu
wzgórza znajdował się zwierzyniec, a za nim był ogród ozdobny z pawilonem rozrywkowym
zbudowany na planie prostokąta. Zawierał piętnaście kwater jednakowej wielkości ozdobione
ornamentem z kwiatów. Ze wszystkich stron ogród otoczony był drzewami stanowiącymi naturalne
odgrodzenie. [KLIK]

- Nieco rzadziej spotykanym rozwiązaniem ogrodu było zlokalizowanie go wewnątrz zamkowych

murów obronnych. W taki sposób założono ogród w Zamościu, który założony został z boku
dziedzińca zamkowego. Składał się z sześciu kwater otoczonych aleją drzew biegnącą wzdłuż
fortyfikacji.

- Ogród na Wawelu założony już wcześniej królowa Bona przekształciła w mały ogródek włoski
zawierający winnicę i ptaszarnię. Jej dziełem był również ogród w Jazdowie, czyli dzisiejszym
Ujazdowie w Warszawie.

-Przy zamku królewskim w Warszawie istniał geometryczny ogród, który składał się z sześciu różnej
wielkości kwater.

- W Łobzowie pod Krakowem, na równinnym płaskim terenie założono ogród z królewską letnią
rezydencją. Jego przestrzeń podzielona była na kwatery różnej wielkości, wypełnione kwiatami i
ornamentem bukszpanowym, a także ziołami i drzewami owocowymi. Istotną część kompozycji
stanowił pałac. Oś główną przed budynkiem akcentowały dwie symetryczne sadzawki. [KLIK]

-Ogród w Mogilanach założony został na grzbiecie wyniosłego wzgórza, gdzie na głównej osi
kompozycyjnej znajdowały się pałac i parter ogrodowy składający się z czterech dużych kwater z
akcentem środkowym w postaci okrągłego basenu. Boki parteru zostały zwieńczone bindażami, a za
nimi znajdowały się kwatery z krzewami owocowymi. Podłużna cześć tego ogrody była otwarta na
krajobraz, a mianowicie panoramę Tatr. Kompozycja tego ogrodu odzwierciedla podstawowe zasady
planowania ogrodu renesansowego, które przejawiały się w ścisłym powiązaniu ogrodu z budowlą
mieszkalną i otaczającym ją krajobrazem. Tego typu ogrody powstały m.in. w Balicach, Prądniku
Czerwonym, na Woli Justowskiej.

Zamiast drzew zimozielonych w Polsce stosowano wyłącznie drzewa liściaste, najczęściej były to
grab i lipa. Jedynie w kwaterach parteru ogrodowego stosowano zimozielony bukszpan. Polskie
ogrody renesansowe kształtowały się pod wpływem włoskiej sztuki ogrodowej, stąd nazwa – ogród
włoski, która była używana do określenia każdego ozdobnego ogrodu. Tego terminu używano w
Polsce jeszcze w XVIII wieku.

BAROK
Do głównych cech stylu barokowego zaliczała się zmienność, odejście od klasycznych proporcji,
optyczne powiększanie lub ograniczanie przestrzeni za pomocą specjalnych zabiegów. Ich celem
było wywołanie w odbiorcy zaskoczenie połączone z doświadczeniem czegoś mało znanego
percepcji. Monumentalna, jednakże dynamiczna architektura baroku ceniła sobie ścisłe połączenia
przestrzeni zewnętrznych z wewnętrznymi. Przeplot ‘wielkiego porządku’ z nieregularną bryłą
nadawał plastyczności całej kompozycji. [KLIK]

FRANCJA
Jedną z dwóch kolebek renesansowych ogrodów była Francja. Ówczesny ogród francuski cechował
się niezwykłą harmonia i klarownością. Twórcą jego koncepcji był wybitny planista – Andre Le Notre.
Forma stworzona przez niego była obfita w formy małej architektury i roślinność. Wszystkie elementy
zlokalizowane były na głównych osiach kompozycyjnych. Pałac poprzedzała droga dojazdowa w
kształcie gęsiej stopki, tzw. Patte d’oie, jak i dwudzielny dziedziniec. Pierwszy był dziedziniec
wstępny – avant-cour, za nim znajdował się dziedziniec honorowy – cour d’honneur – okolony
bocznymi skrzydłami pałacu. Za samym budynkiem znajdował się salon ogrodowy, czyli przedłużenie
pałacu i najbardziej reprezentatywna część ogrodu, zdobiona parterami. Ściany salonu tworzyły
boskiety obwiedzione strzyżonymi szpalerami. W poprzecinanych alejami boskietach znajdowały się
sale ogrodowe i gabinety, które pełniły role identyczne do tych w pałacu, jak i labirynty, czy nawet
zwierzyniec i oranżeria skryte w dalszej części kompleksu. Główną oś założenia charakteryzował
kanał wodny lub aleja łącząca ogród z krajobrazem. Schemat ten nazywano pałacem między
dziedzińcem a ogrodem, tj. *pale antre kur et żardę* i wykorzystywano go nie tylko we Francji, ale
także w całej Europie. Ogrody barokowe były bogate w formy architektoniczne i roślinne, część z nich
pochodziła z ogrodów renesansowych, natomiast w ogrodzie barokowym otrzymywała bogatszy
wystrój, inną lokalizację oraz inne znaczenie, inna część z kolei była wytworem barokowej sztuki
ogrodowej, która wykorzystywała barwę, światło i cień, kontrasty tworzywa roślinnego i
architektonicznego. Można by powiedzieć, że ogród był niejako uzupełnieniem wnętrz pałacu, w
którego kompozycji można było znaleźć niespotykane dotąd formy. Tuż przy pałacu stawiano salon
ogrodowy, który był swego rodzaju przedłużeniem salonu pałacu. Otoczony wysokimi boskietami,
stanowiącymi ściany, żywo przypominał wnętrze architektoniczne będąc jednocześnie najbardziej
reprezentacyjną częścią ogrodu wypełnioną kwaterami parteru ogrodowego o pięknej ornamentyce
bukszpanowej. Kolejne charakterystyczne dla tej epoki wnętrza powstawały w boskietach i były to
sala ogrodowa oraz gabinet. W ogrodzie pełniły tę samą funkcję, którą pełnią w pałacu.
Przyozdobione zazwyczaj parterem ogrodowym, wgłębnikiem, fontanną czy rzeźbą. Kolejnym
wnętrzem był teatr ogrodowy, którego przeznaczeniem było wystawianie sztuk teatralnych na
świeżym powietrzu. Jego kulisy były stworzone ze strzyżonych szpalerów z drzew lub krzewów.
Ważną funkcję w kompozycji ogrodu barokowego pełniły aleje, które można określić również jako
wydłużone wnętrza, a mianowicie wyznaczały one główne kierunki kompozycji ogrodu, akcentowały
podział przestrzeni ogrodowej oraz łączyły ogród z krajobrazem. Istniały różne rodzaje takich alei:
pojedyncze, złożone, zamknięte, otwarte, zielone czy białe. Wymienione wnętrza mogły zaistnieć w
ogrodzie głównie dzięki boskietom, wywodzącym się z włoskiego bosco. [KLIK]
W ogrodach z epoki baroku boskiety pełniły dość istotną funkcję, bowiem wysokie ściany drzew
otoczone strzyżonym szpalerem krzewów odgradzały poszczególne wnętrza ogrodowe. Istnieje kilka
rodzajów boskietów:

-Boskiet zwykły to taki, który tworzyły regularne nasadzenia drzew w obrębie poszczególnych kwater,
a ich brzegi otaczał wysoki strzyżony szpaler.

-Boskiet szachownicowy tworzą sadzane regularnie drzewa w cynek lub kwadrat na całej powierzchni
kwater. Z kolei w boskiecie otwartym drzewa sadzano tylko na ich obrzeżach, a wnętrze wypełniała
trawa. Szpalery również były uformowane w rozmaite ściany, otaczały one zarówno salon ogrodowy
jak i sale, gabinety czy wgłębniki. Szpalery różniły się wielkością w zależności od swojej funkcji i
lokalizacji. Szpalery wysokie o ścianach pełnych, półpełnych i ażurowych oraz szpalery niskie
mierzące około 1,3 metra wysokości formowane głównie po bokach podwójnych alei. Wgłębnik, jeden
z elementów ogrodu barokowego, stosowano w różnych jego częściach. Stanowił go płaski trawnik o
regularnych zarysach z obniżoną częścią środkową, która podkreślała skarpa ziemna o niewielkiej
wysokości. Wgłębnik ozdabiano zazwyczaj rzeźbami, basenami wodnymi, strzyżonymi szpalerami
czy trejażami. Parter z kolei w baroku uległ zmianom i powstało kilka jego nowych form. Zmieniono
również jego funkcję, ponieważ w ogrodzie barokowym stał się on najbardziej dekoracyjnym
elementem. [KLIK]

Partery usytuowane w centralnych miejscach ogrodu były wielkich rozmiarów, były bogate w formy i
roślinności raz pełniły funkcje reprezentacyjne. Wyróżnić możemy kilka typów parterów:

-Haftowy – to taki, którego ozdobny rysunek w postaci gałązek, palmet, liści czy kwiatów wyznaczał
nisko strzyżony bukszpan na tle kolorowego piasku, żwiru lub mączki ceglanej.

-Haftowy kompartymentowy – tworzyły go układy symetryczne o podwójnym rysunku. Jednym z nich

był trawnik w formie geometrycznych pasm czy palmet dzielący parter na części, drugi z kolei to haft
z bukszpanu, który wypełniał poszczególne pola.

Aby otrzymać tak bogate i różnorodne formy roślinne w ogrodach z epoki baroku stosowano rodzime
gatunki roślin, które nieraz uzupełniano częściowo gatunkami wprowadzanymi, które łatwo można
było formować w skomplikowane bryły. Wysokie szpalery zazwyczaj tworzono z grabu, ponieważ
najlepiej nadawał się do cięcia. Szpalery ażurowe wykonywano z lipy i wiązu, szpalery niskie z cisa,
bukszpanu i jałowca. W boskietach sadzono przede wszystkim lipy, wiązy, buki, dęby i jesiony. W
alejach występowało wiele różnych gatunków drzew, jednak tymi najczęściej spotykanymi były lipy,
wiązy i kasztanowce. Partery ogrodowe były ozdabiane strzyżonymi formami cisa i bukszpanu.
Wśród stosowanych w obwódce parteru kwiatów sadzono rośliny sezonowe takie jak aksamitka,
lewkonia, nagietek, lwia paszcza, rącznik a z kwiatów trwałych były to np. chaber, ciemiernik,
dzwonek, fiołek, heliotrop, irys, pelargonia i peonia. Wysoko ceniono sobie również rośliny cebulowe,
jak na przykład tulipan w wielu odmianach, narcyz, krokus, szafirek, śniadek, korona cesarska,
zimowit i lilia. Całe to bogactwo form roślinnych uzupełniano elementami małej architektury. Schody
oraz rampy pełniły funkcje komunikacyjną, mury tarasowe stanowiły oprawę płaskich tarasów z
parterami ogrodowymi, ściśle powiązanymi z bryłą pałacu. Trejaże występowały jako samodzielne
elementy, formujące ściany, altany i korytarze. Tworzyła je ażurowa konstrukcja w postaci kraty,
zazwyczaj była ona wykonana z drewna. Bindaż stanowiła natomiast drewniana konstrukcja z
kolebkowym sklepieniem nad aleją, mogły go również tworzyć strzyżone szpalery. Stosowano go
głównie jako ozdobę sal i parterów ogrodowych. [KLIK]

Nieduża dekoracyjna budowla nosząca nazwę Belweder służyła do miłego spędzania czasu i
podziwiania krajobrazu otaczającego ogród. Belweder budowano najczęściej na obrzeżach ogrodu
wykorzystując naturalne wzniesienia czy pagórki. Oranżerie, czyli parterowe budynki z niedużymi
oknami służyły do uprawy i przechowywania egzotycznych roślin w trakcie zimy.

Nieodłącznym elementem ogrodu barokowego była oczywiście rzeźba, występowała samodzielnie na

parterach, w strzyżonych niszach szpalerów, na skrzyżowaniu dróg, we wnętrzach sal gabinetów
ogrodowych, w teatrach ogrodowych, przeważnie jako figury mężczyzn, kobiet, rzeźby zwierząt i
wazy ogrodowe. Rzeźba towarzyszyła również budowlom ogrodowym takim jak schody, balustrady,
mury oporowe, fontanny czy baseny; często przyjmowała formę płaskorzeźby. [KLIK]

Dość istotnym elementem w ogrodzie barokowym była woda – kształtowana jako spokojna tafla
olbrzymich kanałów i basenów wodnych, które budowano w ważnych punktach kompozycyjnych
ogrodu. Kanał podkreślał oś główną założenia i łączył ogród z krajobrazem. Dynamiczna forma wody
była ujęta w fontanny na bogato zdobione rzeźbami, w wodotryski tworzące rytmiczne układy czy
kaskady wodne łączone z architektoniczną obudową różnic poziomów terenu. Charakterystyczne były
również tzw. Schody wodne, tworzone z wielostopniowych kaskad. W barokowym ogrodzie można
było również natknąć się na zwierzyniec oraz menażerię, która była pierwowzorem ogrodu
zoologicznego. [KLIK]

WERSAL
Ogrody Pałacu Wersalskiego rozplanowane zostały na ogromną skalę. Ogrody te są doskonałym
przykładem francuskiego stylu formalnego ogrodu. Zaprojektowane przez André Le Notre kanały,
fontanny i instalacje wodne są kluczowymi elementami ogrodów. [KLIK]

Znajdują się tam 372 posągi, 55 instalacji wodnych, 600 fontann i 35 km kanałów. To formalny styl
francuskiego ogrodnictwa w najlepszym wydaniu.

André Le Notre znany jest ze swojej finezji przy tworzeniu formalnych kompozycji kwietników i
bezprecedensowych złudzeń optycznych. Zastosowanie dużych, rozległych perspektyw pozwala na
powstawanie imponujących panoram. W rzeczywistości jednak prawie niemożliwe jest zobaczenie
domeny Wersalu od razu. Dzięki serii płaskich parterów ogrody odsłaniają się na każdym kroku. W
rezultacie, w miarę zwiedzania, krajobraz odsłania się swoim wizytatorom powoli, ale pewnie,
podobnie jak sekwencja scen teatralnych, które ostatecznie tworzą kompletną historię. [KLIK]

Haftowany parter, czyli formalny ogród kwietnikowy, to charakterystyczny element francuskiego

ogrodnictwa. Ten, który obecnie istnieje w Wersalu, jest zrekonstruowany, nie jest zatem całkowicie
wierny oryginałowi. Stare ryciny pokazują, że zamiast trawników otoczonych żywopłotem z małych
krzewów, jak ma to miejsce dzisiaj, parterami były kontury trawników narysowane bezpośrednio na
żwirze. [KLIK]

Canal Grande w Pałacu Wersalskim to bez wątpienia najsłynniejsze dzieło André Le Notre. Zadaniem
pejzażysty było stworzenie idealnej harmonii wizualnej. To dzięki anamorfozie i wykorzystaniu
zniekształconych obrazów ma się wrażenie, że kanał jest znacznie większy niż w rzeczywistości,
przez co zapewnia zadziwiającą harmonię wizualną. [KLIK]

ANGLIA
Najwspanialszy barokowy ogrodód w Anglii powstał w Hampton Court za sprawą inicjatywy Karola II.
Kompozycja tego ogrodu była naprawdę wyjątkowa. Do samego pałacu prowadził system trzech alej,
a dalej znajdował się dziedziniec zewnętrzny i wewnętrzny. Salon ogrodowy za pałacem tworzył
olbrzymich rozmiarów parter haftowy, który był przyozdobiony licznymi fontannami. Tu zaczynało się
pięć kolejnych alej, które rozchodziły się promieniście i symetrycznie daleko w krajobraz. Środkowa
aleja była przedłużeniem głównej osi kompozycyjnej, zaakcentowana była przez wielki kanał. Aleje
tworzące oś poprzeczną założenia były ozdabiane wgłębnikami. Tuż przy bocznym skrzydle pałacu,
od strony Tamizy, urządzony był duży parter z fontannami na osi, który dochodził do samej rzeki.
Wyjątkowym w tym ogrodzie był również fakt, że przestrzeń między alejami wypełniały łąki, a nie
zwarte masywy lasów czy boskiety. [KLIK]
NIEMCY
Barokowe ogrody w Niemczech powstały w drugiej połowie XVII wieku. Były to efektowne założenia
w Harrenhausen, Nymphenburgu, Sanssouci, w Poczdamie czy w Dreźnie. Jednym z pierwszych
ogrodów był ten książąt hanowerskich w Harrenhausen, gdzie ogród rozplanowano symetrycznie
względem głównej osi kompozycyjnej z zachowaniem na niej właściwej kolejności elementów. [KLIK]

ROSJA
Równie wspaniałe jak w innych krajach Europy założenia barokowe powstały w Rosji.
Dobrym przykładem jest np. Ogród Letni w Petersburgu, Peterhof, Carskie Sioło czy
Oranienbaum. Przykładem jednej z ciekawszych kompozycji ogrodowej w pierwszej połowy
XVIII wieku jest Peterhof, czyli letnia rezydencja cara Piotra Wielkiego zlokalizowana nad
brzegiem zalewu Fińskiego niedaleko stolicy państwa. Ogród był rozplanowany na dwóch
tarasach: górnym oraz dolnym, które połączone były jedną osią kompozycyjną przy
zachowaniu zasady: pałac między dziedzińcem a ogrodem. Cechą charakterystyczną do dziś
istniejącego ogrodu w Peterhofie jest bogaty układ wodny w postaci licznych fontann o
zróżnicowanej formie oraz kanał wodny na głównej osi kompozycji, który łączy ogród z
zatoką. [KLIK]

POLSKA
Ogrody barokowe w Polsce powstawały zgodnie z ogólnymi trendami panującymi w sztuce
ogrodowej. Pierwsze ogrody w nowym stylu zakładano przy rezydencjach królewskich i magnackich.
Przykładem są ogrody na Wawelu, przy zamku Krzyżtopór, Podhorcach. Na początku 18 wieku do
Polski zaczęły napływać tendencje francuskiej sztuki ogrodowej, które zapoczątkował André Le
Nôrte. Kompozycja ogrodu stała się bardziej złożona a wyposażenie bogatsze. Wyraźnie zaznaczyła
się oś główna zaplanowana według zasady palais entré cour et jardin. [KLIK]

W tym czasie powstawały nie tylko ogrody jako samodzielne jednostki, ale również jako układy
krajobrazowe i urbanistyczne. Przykładów jest wiele i należą do nich założenia m. in. w: Małej Wsi,
Puławach, Białymstoku, Rydzynie Podlaskiej, układy krajobrazowe w Łańcucie i Nieborowie oraz
wiele ogrodów w Warszawie przy pałacach i dworach magnackich np. Ogród Krasińskich. Warto
zwrócić uwagę na oś stanisławowską i oś saską, które wyznaczyły nowy, zachodni kierunek rozwoju
miasta jakim była Warszawa. Oś Saska powstała jako przedłużenie głównej osi kompozycyjnej
ogrodu przy pałacu saskim. Ogólna koncepcja rezydencji królewskiej odpowiadała francuskiej. Pałac
nieco cofnięty od ul. Krakowskie przedmieście poprzedzała brama główna i duży dwudzielny
dziedziniec. Ogród znajdował się za pałacem a jego poszczególne elementy zaplanowano względem
głównej osi kompozycyjnej. Salon ogrodowy założono w kształcie podłużnego prostokąta o
półkolistym zakończeniu. Ozdabiało go osiem kwater parteru gazonowego z licznymi rzeźbami i
cztery baseny na jego końcu. [KLIK]

Przykładem założenia urbanistycznego była również oś stanisławowska która powstała trochę później
u inicjatywy ostatniego króla Polski Stanisława Augusta Poniatowskiego. Głównym punktem wyjścia
był już istniejący wcześniej ogród przy zamku Ujazdowskim i pałacu na wodzie, a zwłaszcza kanał
wodny zbudowany pod skarpą na osi zamku. system alej o wspólnych punktach układał się w
specyficzna figurę deltoidu. Punkty zbiegu alej formowały się w koliste place usytuowane na osi
głównej założenia. Układ ten okazał się na tyle trwały, że jeszcze dziś jest czytelny na planie
Warszawy.

INNE RODZAJE ZAŁOŻEŃ OGRODOWYCH W EUROPIE
W okresie baroku ogród był nieodłączną oprawa pałacu i życia dworskiego. Zaczęła się klarować
potrzeba ogrodu dla mieszczan. Początkowo dla publiczności udostępnione były prywatne ogrody
przy rezydencjach np. Wersal czy ogrody saskie. Bardziej samodzielną formą terenu rekreacyjnego
dla mieszczan były promenady. Powstawały najwcześniej na obrzeżach miasta jako system alei
obsadzonych drzewami z pięknym widokiem na miasto i otaczający krajobraz. W Paryżu dużą
popularnością cieszyła się promenada w pobliżu pól elizejskich założona przez Marię Medycejską.
Nieco później zaczęły powstawać ogrody miejskie, od początku przeznaczone do użytku publicznego.
Jedne z najpiękniejszych ogrodów francuskich miejskich znajdują się w Nimes i Bordeaux. Powstały
na kanwie ogrodów przypałacowych. Również ogrody botaniczne o specjalnym programie pełnił
funkcję ogrody publicznego. Kontynuowały renesansową tradycją rozwijając swój układ i pomnażając
kolekcje roślin np. w Paryżu Edynburgu Oxfordzie Grodnie Wilnie i Krakowie. Kontynuowana była
również tradycja ogrodów klasztornych. Ściśle powiązany z klasztorami był nowy typ założenia
ogrodowego nazywany kalwarią. [KLIK]
ROKOKO
W pierwszej połowie 18 wieku pojawił się nowy nurt w sztuce ogrodowej nazywany rokoko.
Skomplikowane i pełne przepychu późnobarokowe kompozycje ogrodów będące oprawą
wystawnego dworskiego życia stały się zbyt sztywne i męczące. Rozpoczęto poszukiwania nowych
wzorów życia oraz nowego otoczenia w tym ogrodów. [KLIK]

Ogród rokoko stał się symbolem swobody i indywidualności, przy jednoczesnym wydobycie piękna
przyrody. Wszystkie elementy ogrodu uległy rozdrobnieniu typowej rokokowej tendencji. Rozległa
płaszczyzna salony ogrodowego wypełnionego przez parter zakłócił liczne elementy pionowe stożki
strzyżonych roślin drzewa w donicach czy posągi co spowodowało jej rozdrobnienie. Parter stracił
również swoje wyraźne ramy. Klarowna kompozycja barokowego ogrodu palais entré cour et jardin
zostało zamieniona na układ rozmaitych równoważnych części. Ogrody rokokowe najwcześniej
zaczęły powstawać we Francji i stąd rozpowszechniły się do innych krajów europejskich zwłaszcza
dzięki traktatom francuskim twórców ogrodów m.in. Josephe Dezalliera d'Argeville'a i Jacques'a
Blondela. [KLIK]

DALEKI WSCHÓD
Obszar wschodniej Azji rozciągający się wzdłuż wybrzeża Pacyfiku. Najczęściej do tego regionu
zalicza się Japonię Koreę północną i południową oraz Chiny.
[KLIK]

CHINY  
Ośrodkiem kształtowania się cywilizacji dalekowschodniej były Chiny. Jednostką administracyjną
państwa chińskiego było miasto, siedziba pana feudalnego który miał władzę polityczną i militarną.
Miasto podporządkowane było stolicy, w której rezydował cesarz. Zakładano je na planie prostokąta,
orientując wzdłuż osi północ-południe. Centrum zajmowały pałace władcy i budynki arystokracji, które
były otoczone murem. Wokół znajdował się obszar także obwiedziony murem, gdzie mieszkała
ludność, rzemieślnicy i kupcy. Miasto zwykle otaczała fosa.
Kultura i sztuka dalekowschodnia ściśle związana była z wierzeniami, religią i filozofią. Podstawy
filozoficzno-religijne kształtowały światopogląd Chińczyków, a w szczególności ich postawę w
odniesieniu do natury. Uważali, że człowiek jako jeden z wielu elementów należących do założonego
systemu natury, pozostaje w harmonijnej relacji z jej siłami. Tylko taka relacja z siłami natury
zapewniała człowiekowi zdrowie, pomyślność i dostatek. 
Dalekowschodnia kultura ogrodowa to kultura drzew, skał i wody. W ogrodzie chińskim występowały
stałe, charakterystyczne elementy. Do najbardziej specyficznych należały: skały - od małych,
pojedynczych kamieni, ułożonych w różnych kompozycjach, aż do dzikich i poszarpanych urwisk,
oraz woda. Według filozofii taoistycznej góry i skały miały przedstawiać szkielet ziemi, a woda -
symbolizować życie natury. Woda w ogrodach prowadzona była w formie strumieni i rzek, często z
zamaskowanym początkiem i końcem, co symbolizowało nieskończoność lub połączenie z innym
światem. [KLIK]
Do kolejnych wnętrz ogrodu chińskiego wchodziło się przez bramę, która fizycznie dzieliła ogród, ale
miała również znaczenie symbolicznego przejścia do różnych przestrzeni. Bramy ustawiane były
także w celu zaakcentowania ładnego widoku lub ważnego miejsca w ogrodzie. Architektonicznie
bramy były bardzo zróżnicowane, zawsze jednak z bogatą ornamentyką. W murach otaczających
ogród znajdowały się specjalne przejścia, którym nadawano rozmaite kształty. Tradycyjną formą była
ortogonalna lub kolista, nazywana drzwiami księżyca.  Inny element architektoniczny – pawilon
ogrodowy – przeznaczono do odpoczynku, kontemplacji i podziwiania ogrodu. Jego forma była
zróżnicowana, a stosowane elementy zdobnicze - charakterystyczne dla poszczególnych dynastii
panujących w Chinach. Budowlą typową dla ogrodu chińskiego był most, najczęściej o ostrym łuku,
nazywany mostem losu. Całości kompozycji dopełniała starannie dobrana roślinność, często o
przypisanym znaczeniu symbolicznym. W ogrodach chińskich sadzono więc śliwę, której kwiaty
uznawano za symbol budzącego się życia, bambus - symbolizujący trwałą przyjaźń, sosnę - stałość i
silny charakter, orchideę - kobiecy urok, chryzantemę - długie życie, peonię - materialny dobrobyt.
Szczególne znaczenie wśród roślin miał lotos, który symbolizował szlachetne dążenie do duchowej
czystości i prawdy. [KLIK]
Pierwsze ogrody zakładano przy rezydencjach cesarskich. Najbardziej znanym jest cesarska
rezydencja w Pekinie, zwana purpurowym lub zakazanym miastem, której budowę rozpoczęto na
początku 15 wieku. Całe założenie składa się z dwóch części: oficjalnej i prywatnej. Część oficjalna
"zakazanego miasta" jest zaplanowana geometrycznie względem głównej osi kompozycji, biegnącej z
południa na północ. Za nią znajduje się dziedziniec zespołu pałacowego należący już do przestrzeni
prywatnej. Dalej był ogród, który zamykał kompozycję całego założenia od strony północnej.
Kameralna i krajobrazowa kompozycja prywatnego ogrodu cesarskiego stanowi kontrast z częścią
oficjalną, która jest geometryczna, symetryczna i praktycznie pozbawiona roślinności. [KLIK]
Ogrody przy świątyniach buddyjskich komponowaniu również względem głównej osi, biegnącej z
południa na północ. Klasycznym przykładem takiego zespołu jest Świątynia Nieba w Pekinie. Główna
oś kompozycji biegnąca z południa na północ, łączy ze sobą trzy kolejne dziedzińce. Na pierwszym
dziedzińcu zaprojektowanym na planie kwadratu znajduje się okrągły ołtarz nieba. Następny
dziedziniec jest okrągły, a w jego centralnej części zbudowano Świątynię Nieba. Na ostatnim
kwadratowym dziedzińcu, w jego centrum, usytuowano Świątynię Modlitwy o Dobry Urodzaj.
Symbolika figur nie jest przypadkowa. Kwadrat - to symbol ziemi, a koło - nieba. [KLIK]
Bardziej swobodną kompozycję miały ogrody przy letnich rezydencjach, budowane z dala od miast.
Obiekty te przeznaczone do wypoczynku nie miały części oficjalnej, geometrycznej i osiowej.
Przykładem letniej rezydencji cesarskiej jest ogród Juan Ming Juan, położony niedaleko Pekinu.
[KLIK]
Specyficzne założenia powstały przy zespołach sepulkralnych. Lokalizowano je w pięknej scenerii
naturalnego krajobrazu, z dala od miasta. Całe założenie miało układ osiowy, a wejście znajdowało
się od południa. Grobowiec w formie okrągłego pagórka lub ściętej piramidy miał podziemne
połączenie ze świątynią znajdującą się na głównym dziedzińcu. Wejście do świątyni grobowej
poprzedzał niewielki dziedziniec i droga duchów. Po obu jej stronach ustawione były kamienne
rzeźby o symbolicznym znaczeniu, przedstawiające zwierzęta i postacie wojowników. Na końcu drogi
znajdowała się brama. Cały teren założenia grobowego był obsadzony drzewami, w większości
zimozielonymi. Popularnym przykładem zespołu sepulkralnego są grobowce dynastii Ming. [KLIK]

KOREA
Pierwsze ogrody koreańskie związane były z rytuałem Nieba i kultem urodzaju. Ogrody te, nazywane
tul, zakładano w starannie wybranym miejscu, w otoczeniu pięknego krajobrazu. Ołtarz wykonany z
dużych skał stał na placu przeznaczonym dla modlitwy i spotkań plemiennych. Z ołtarzem związany
był menhir, ustawiany także przy każdej wsi. Poziomy ołtarz symbolizował Ziemię -cyin, zaś pionowy
menhirc- Niebo i dobrobyt, czyli yang. [KLIK]
Ogrody myśliwskie - yuwon, zakładano na rozległych terenach leśnych, wznosząc tam liczne
pawilony. Stopniowo przekształciły się one w warowne założenia forteczne. Komponowane były
regularnie na planie prostokąta z główną osią, biegnącą z południa na północ i otoczone wysokim
murem. Do założenia prowadziły 4 bramy zorientowane względem geograficznych stron świata.
Regularny układ miał także kompleks pałaców połączonych dziedzicami. Swobodną kompozycję
nadano ogrodom, które zaaranżowano zgodnie z zasadami sztuki układania kamieni susok. [KLIK]
Najbardziej swobodną kompozycję miały ogrody zakładane przy pałacach i rezydencjach. Na
szczególną uwagę zasługuje ogród pałacowy Wolji. Kompozycja ogrodu, dobór elementów
wyposażenia i roślinności, ukształtowana całkowicie przez człowieka rzeźba terenu, w pełni
odzwierciedlają podstawowe doktryny stosowane przy zakładaniu koreańskich ogrodów. Głównym
elementem kompozycji ogrodu jest staw z trzema różnej wielkości wyspami: dużą, średnią i małą.
[KLIK]
Z kultem przodków związane były ogrody przy grobowcach. Rodziny królewskie budowały wielkie
grobowce by okazać swoją potęgę. Najbardziej rozwiniętą formę miał ogród przy grobowcu króla
Tongmyonga, założyciela dynastii Kogurjo. Całe założenie podzielono na trzy części: grobowiec,
ogród i świątynię grobowca. Grobowiec tworzyło kilka kopców usypanych z ziemi, przed nimi
znajdował się kamienny ołtarz, kamienne latarnie, kamienne figury ludzi i zwierząt. Dalej usytuowano
pawilon pamięci, stele grobowe i czerwoną bramę. W ogrodzie założono duży staw, a w nim cztery
różnej wielkości wyspy. [KLIK]
Wraz z pojawieniem się buddyzmu na Dalekim Wschodzie zaczęły powstawać ogrody przy
świątyniach. Obrzędy buddyjskie wymagają odpowiedniej oprawy, co determinowało kompozycje
ogrodów świątynnych. Świątynię stanowiły budynki w frontowe i tylne. Brama, pagoda, główny gmach
i sale do głoszenia nauk znajdowały się na jednej osi biegnącej z północy na południe. Jednostką
długości stosowaną przy proporcjonalnym rozmieszczenie budynków był bok pogody. Po obu
stronach frontu świątyni urządzone były ogrody kwiatowe, gdzie stawiano statuę Buddy. Rosnące w
nim kwiaty: wiciokrzewy, hortensje i azalie symbolizowały buddyjską koncepcję Nieba.
Z religią buddyjską związane były również ogrody nazywane w Korei sunwon. Początkowo zakładano
je na terenie świątynnym, aby umożliwić mnichom medytację Zen na wzór jej pierwotnej formy, to jest
siedzenia pod drzewem lub na skale tak jak praktykowano to w Indiach czy w Chinach. Wkrótce
ogrody te wyszły poza obręb właściwej świątyni i lokalizowane były w niedalekim jej sąsiedztwie.
Wraz z doskonaleniem się struktury państwa zaczęły powstawać nowe typy ogrodów związane z
konkretną grupą społeczną lub nowymi zwyczajami. Były to na przykład ogrody oficjalne, ogrody
plebejuszy i ogrody herbaciane. Zakładano je zgodnie z przyjętymi zasadami kształtowania
koreańskiego ogrodu. [KLIK]
W okresie Korio (935 – 1231) upowszechnił się zwyczaj picia herbaty, który wkrótce stał się
elementem narodowej kultury. Ze zwyczajem picie herbaty związane były ogrody herbaciane.
Początkowo budowano tylko pawilon, który umożliwiał ludziom celebrowanie picia herbaty i
kontemplacji piękna otaczającego krajobrazu. Później pawilon otaczano ogrodem, w którym wśród
kamiennych aranżacji, wykonanych zgodnie z zasadą susok, rosły: bambusy, kwiaty i krzewy
herbaciane.
Najokazalsze ogrody powstawały przy królewskich rezydencjach. Jednym z najpiękniejszych jest
założenie pałacowe Ch'angdok-kung. Składało się ono z dwóch części - oficjalnej i prywatnej. Część
oficjalna jest geometryczna złożona z systemu dziedzińców zlokalizowanych na osi południe-północ.
Część prywatna rezydencji zajmuje rozległy teren ukształtowany w sposób naturalny. Do licznych
pawilonów, w większości znajdujących się nad stawami, których kształt jest geometryczny lub
naturalny, prowadzą drogi biegnące wśród rozległych trawników lub w gąszczu drzew. [KLIK]

JAPONIA
Do Japonii osiągnięcia cywilizacji państwa środka docierały przez Koreę. Japończycy przyjęli chiński
system wartości filozofię i religię, ale także niektóre elementy kultury koreańskiej. Stopniowo
wprowadzali swoje rodzime wątki widoczne dzisiaj na przykład w sztuce ogrodowej. W Japonii
szczególny rozwój sztuki ogrodowej przypadał na okres Heian (794-1185) W architekturze świeckiej
wyodrębnił się styl zwany shinden, który był zespołem przestrzennym, obejmującym budynek
mieszkalny i ogród. Całość siedziby była zaplanowana jako prostokąt i ogrodzona murem. W części
północnej znajdowały się zabudowania mieszkalne, które z trzech stron otaczał obszerny dziedziniec.
Część południową stanowił ogród. W centralnej jego części znajdował się staw, a malowniczo
ukształtowane wzgórze zamykało panoramiczny widok od strony południowej. Staw o podłużnym
kształcie, urozmaiconym zarysie linii brzegowej z jedną lub kilkoma wyspami, orientowany był w
kierunku wschód-zachód. [KLIK]
Ogrody zenistyczne występowały zazwyczaj w połączeniu z budynkami. Były mniej dekoracyjne,
majestatyczne i nacechowane spokojem. Służyły przede wszystkim duchowemu doskonaleniu jego
użytkowników. Głównym tworzywem w ogrodach Zen były skały i woda, często przedstawiona
symbolicznie jako zagrabiony żwir lub piasek, sporadycznie pojawiała się roślinność zimozielona.
Rządy nowej dynastii Tokugawa (1603-1868) cechował długi okres pokoju w kraju, a w związku z tym
wspaniały rozwój kultury i sztuki. Głównymi ośrodkami życia kulturowego stały się Edo (dzisiejsze
Tokio) oraz Kioto i niektóre miasta prowincjonalne, na przykład Osaka. Duże zmiany zaszły także w
sztuce ogrodowej. Przy rezydencjach książęcych zakładano na znacznej powierzchni ogrody,
wyposażone w liczne pawilony o różnym przeznaczeniu, połączone drogami, wzdłuż których
poszczególne fragmenty ogrodu ze stawami, wzgórzami, głazami, strumieniami i wodospadami
tworzyły układ artystycznie jednorodny. [KLIK]
Rozwinięty ceremoniał picia herbaty sprawił, iż forma ogrodu herbacianego stawała się coraz bardziej
wyszukana, a ogród coraz bardziej zróżnicowany. Z rozwojem japońskiej sztuki ogrodowej
ukształtowały się charakterystyczne układy, dla których zostały sformułowane zasady kompozycji i
wyposażenia. Ogród stawowy tworzył symboliczny staw lotosowy z wyspą w naturalnym otoczeniu
leśnym przy świątyniach, ogród pagórkowy - sztuczne wzgórze w połączeniu ze stawem i
strumieniem. W ogrodzie płaskim nie było wzniesień, a woda przedstawiana była symbolicznie.
Scenerię ogrodową tworzyły kamienie ogrodowe, drzewa i czasze wodne. Ogród kamienny był
odmianą ogrodu płaskiego. Składał się wyłącznie z kamieni układanych pojedynczo i w grupach.
Ogród literacki wyróżniał się prostotą, eksponowaniem piękna form naturalnych, oszczędnym
wyposażeniem. Ogród herbaciany, związany z celebracją picia herbaty, składał się z dwóch części.
Zewnętrzna znajdowała się w pobliżu wejścia, była miejscem oczekiwania gości na zjawienie się
gospodarza. Usytuowane były tu pawilon i plac wypoczynkowy oraz kamienna droga, prowadząca
przez bramę do części wewnętrznej ogrodu. Ogrody spacerowe zajmowały dużś powierzchnię, a
rozmieszczone różne budowle i zróżnicowane przestrzennie części terenu, podporządkowane były
jednolitej i całościowej kompozycji. Niezależnie od typu ogrodu poszczególne jego składniki
nawiązywały do elementów naturalnych, zawierały treść symboliczną i tworzyły określone walory
plastyczne. Szczególną rolę w ogrodzie japońskim odgrywały kamienie naturalne, które tworzyły
szkielet ogrodu. Ważnym elementem kompozycji ogrodowej była woda, którą tworzyły staw, strumień
lub kaskada. Na stawach zakładano różnej wielkości wyspy o znaczeniu symbolicznym.

WIEK XVIII
W 18 wieku nastąpiły znaczne przeobrażenia społeczne i ekonomiczne. Wiek ten stawiał człowieka w
centrum wszechświata, stąd wynikła potrzeba zmian w ideologii i polityce. Nośnikiem nowych
wartości stała się konkretna warstwa społeczna jaką było mieszczaństwo. Zapoczątkowana w 18
wieku rewolucja przemysłowa przyniosła wiele zmian jak zmechanizowanie produkcji, masowość
wytwarzania produktów i pojawienie się proletariatu. W architekturze w połowie 18 wieku utrwala się
styl klasyczny. Nie wprowadził on żadnych nowych rozwiązań konstrukcyjnych ani nowych
elementów kompozycji budynków - w odniesieniu do poprzednich stylów. Operowanie formą
klasyczną kolumnad, portyków, belkowań i pilastrów sprawiło że forma podporządkowywała sobie
treść i funkcje budynków. Motywy dekoracyjne, jeśli występowały, były spokojne i skromne. W Polsce
uformował się ciekawy typ niewielkiego podmiejskiego domu mieszkalnego zwanego dworkiem.
Zmiana w poglądach na naturę i sposób jej odbioru wpłynął  również na sztukę ogrodową. W
kompozycji ogrodu regularna i geometryczna przestrzeń została zamieniona w układ oparty na
pięknie naturalnych form. Strzyżone ściany szpalerów, geometrycznie formowane drzewa i kwatery
boskietów zostały zastąpione przez swobodne grupy drzew, klomby, gaje i pojedyncze drzewa.
Partery ogrodowe o kunsztownym rysunku z bukszpanami wyeliminowały trawniki i łajki. Do
kompozycji ogrodu włączono naturalne stawy, jeziora i rzeki. Podkreślono walory ukształtowania
terenu, często uwypuklając jego nierówności. Drogi prowadzono po liniach krzywych, łącząc ze sobą̨
poszczególne części ogrodu. Elementy małej architektury stanowiły jedynie uzupełnienie tworzywa
roślinnego, które było podstawowym elementem budującym ogród. Zmieniło się̨ również̇
przeznaczenie ogrodu. W baroku był on niezbędnym elementem, działającym jako oprawa bujnego
życia dworskiego, teraz przeznaczony przede wszystkim dla jednostki. Ułatwiał kontakt z przyrodą,
naśladował jej piękno i malowniczość, stwarzał odpowiedni nastrój dla kontemplacji piękna natury. 
Nowy styl w sztuce ogrodowej rozwijał się̨ powoli. Najwcześniej, bo już na początku 18 wieku, ogrody
w nowym układzie zaczęły powstawać́ w Anglii. Tu rozwijały się̨ i doskonaliły swoją formę̨, dzięki
czemu stały się̨ wzorem do naśladowania w państwach całej Europy. Dlatego też nazwane zostały
angielskimi, od nazwy kraju, gdzie miały swój początek.
Zmiany w kompozycji rozwijały się̨ zwłaszcza w rozplanowaniu dróg, porzuceniu symetrii i stosowaniu
naturalnych form roślinnych.
Nieco później, w połowie 18 wieku, wyłonił się̨ nurt ogrodu sentymentalnego. Jego kompozycja była
już̇ całkowicie swobodna, naśladowała naturę, uwagę̨ zwracały bardzo kręte drogi, prowadzone
wśród naturalnej roślinności oraz bogate wyposażenie ogrodu. Dekoracja architektoniczna
nawiązywała do tradycji antycznej i średniowiecznej, a także motywów sztuki chińskiej, tureckiej czy
islamskiej.
Pod koniec 18 wieku zaznaczył się w ogrodach krajobrazowych nowy nurt zwany neoklasycznym:
wszystkie elementy ogrodu komponowano opierając się na znajomości istoty naturalnego
kształtowania się form oraz genezy ich powstawania. Dlatego zarys linii brzegowej zbiorników
wodnych był powiązany z rzeźbą terenu. Poszczególne naturalne sceny łączyły się w jedną
przestrzenną całość. Aby nie zakłócić naturalności ogrodu układ elementów zdobniczych takich jak
egzotyczne drzewa i budowle ogrodowe były niewielki. [KLIK]

ANGLIA
Jednym z pierwszych ogrodów w duchu nowego stylu krajobrazowego powstał w Anglii około 1714
roku. Założył go Alexander Pope (Poup) we własnej posiadłości w Twickenham (Tłikenhem) pod
Londynem. Ogród nie zachował się i znany jest tylko z opisów. Stanowi jednak znakomity przykład,
najlepiej ilustrujący nowy nurt w sztuce ogrodowej. 
Pierwsze założenia ogrodów w częściowo swobodnym układzie tworzył przede wszystkim Charles
Bridgeman. Zamiast formalnego ogrodzenia wprowadził “aha” – ukrytą w terenie krawędź ogrodu w
postaci rowu wypełnionego wodą lub niewielkiego wzniesienia. [KLIK] 
Ogród stał się w pełni swobodny dzięki Williamowi Kentowi, który jako pierwszy, w kompozycji
ogrodowej, całkowicie odrzucił proste geometryczne kształty. Według Kenta ogród powinien łączyć
się z otaczającym krajobrazem. Musiał on w sposób łagodny i płynny przenikać w krajobraz. Kent
komponowanie ogrodu rozpoczynał od jego otoczenia uznając, że ono również jest ogrodem. Tym
samym przekroczył granicę formalnego ogrodu. Opierał się na efektach malarskich, które uzyskiwał
przez kontrastowanie światła i cienia, modelowanie terenu, kształtowanie perspektyw. Pierwszy
zastosował w ogrodzie nowe formy roślinności w postaci masywów, skupisk, niewielkich grup i
pojedynczych drzew. wprowadził też roślinność zimozieloną w samodzielnym grupach i w połączeniu
z roślinami liściastymi. Akcentował ważne miejsca w ogrodzie i zakończenie widoków rzeźbami,
wazami, kolumnadami, świątyniami. Kontynuatorem działań Kenta był Lancelot Brown.
Zaprojektowane przez Kenta wolnostojące grupy drzew na otwartej przestrzeni Brown przekształcał
w klomby. Klomb zakładany był na planie koła lub owalu. Najwyższe drzewa i krzewy sadzano w
środku, a potem stopniowo -im bliżej brzegu- coraz niższe. Brown rozwinął układ wodny na skalę do
tej pory niespotykaną. Stosował duże powierzchnie wody o miękkiej, łagodnej linii brzegowej. 
Stosował duże, otwarte przestrzenie łąki i trawników dochodzących pod sam budynek mieszkalny.
Był radykałem w sztuce naturalności i ukrywania wszelkich śladów działalności człowieka w ogrodzie.
Brownowi zarzucono, że jego ogrody niczym nie różnią się od pól i pastwisk. Ogród Browna był
bowiem surowy, oszczędny w formę zdobniczą. Do elementów które go komponowały należała woda,
drzewa i rzeźba terenu. Jego wpływ na kształtowanie angielskich ogrodów był jednak znaczący.
Przebudował wiele ogrodów, w których wcześniej pracował jego mistrz - Kent. Do najbardziej
znanych, zachowanych do dzisiejszego dnia, należy ogród w Stowe to typowy przykład ogrodu
krajobrazowego w którym zmiany kompozycji dokonywały się etapami także z układu barokowego
powstała kompozycja swobodna ogród w Stowe. [KLIK] 
Stanowił wzór układu krajobrazowego, który bardzo chętnie kopiowano w innych założeniach.
Reakcjami na skrajny formalizm ogrodów Browna były dwie tendencje, które pojawiły się w drugiej
połowie 18 wieku. 
Pierwszą z nich był orientalizm Williama Chambersa utożsamiany również z nurtem sentymentalnego
stylu ogrodowego, drugą zaś malowniczość, propagowana przez Richarda Payne'a Knight i
Uvedale'a Price'a. [KLIK]
Chambers pierwszy zastosował w ogrodach motywy chińskiej sztuki. Wykonał również wiele
projektów, w których zastosował elementy ogrodów chińskich: mosty, altany, pawilony. Styl ogrodu
propagowany przez Chambersa zyskał dużą̨ popularność na kontynencie. W Anglii natomiast
potraktowany został jako moda przejściowa, a przez niektórych wręcz wyśmiany. [KLIK]
Malowniczość ogrodu, według Payne'a Knighta i Prince'a, miała przywrócić mu funkcję pobudzenia
wyobraźni i emocji. W ogrodzie szukali oni efektów podobnych do pejzaży malowanych przez
Salwatora Rosa. [KLIK]
Polemizował z nimi Humphry Repton, który propagował organiczność i jedność kompozycji
przestrzennej oraz oszczędne dekorowanie ogrodu budowlami w stylu antycznym. Ogród w tym
układzie powinien nawiązywać do charakteru otaczającego krajobrazu, z którym połączony jest
kompozycyjnie i widokowo. Tendencja ta w sztuce ogrodowej została nazwana neoklasyczną, a
głównym twórcą tych ogrodów był właśnie Repton. W projektowanych przez siebie założeniach
wprowadzał na nowo formy tarasów, regularnych parterów kwiatowych, prostych alei w bezpośrednim
sąsiedztwie budynku. uważał je za formy sztuczne doskonale harmonizujące z architekturą budynku
stanowiące pośrednie przejście od niego do naturalnego ogrodu. 
Szata roślinna ogrodów krajobrazowych 18 wieku była bardzo urozmaicona. Chętnie sadzono rośliny
obcego pochodzenia. W dużym stopniu przyczynił się do tego Kent, który stosował do nasadzeń
drzewa iglaste i liściaste zimozielone, oraz Chambers, który z kolei wprowadził do ogrodu
egzotyczne, dalekowschodnie motywy. [KLIK]

FRANCJA 
przez pierwszą połowę 18 wieku nowy styl ogrodów rozwijał się niemal wyłącznie w Anglii. Na
kontynencie najwcześniejsze założenie krajobrazowe w tym stylu powstało dopiero w drugiej połowie
18 wieku. Ważnym ośrodkiem kształtowania się nowego stylu sztuki ogrodowej była Francja.
Zasadniczy wpływ na zmianę stosunku do natury miały dzieła Jana Jakuba Rousseau. Za pierwszy
francuski ogród krajobrazowy uważa się Moulin Jolie, który malarz Henri Wetelet w 1754 roku założył
na trzech wyspach, na Sekwanie. [KLIK]
Za doskonały wzór ogrodu w stylu angielskim uznano Monceau (Monso), którego twórcą był Louis
Carmontel. Uważał on że ogród powinien być krajem iluzji, a do jego kształtowania przydatne są
wszelkie środki umożliwiające zróżnicowanie scenerii ogrodowej. Kompozycja ogrodu w Monceau
składała się z dwóch części. W otoczeniu budynku mieszkalnego znajdowała się część regularna z
partnerami i boskietami. Łączyła się̨ ona z obszerną częścią̨ krajobrazową, którą zaprojektowano jako
zespół, kameralnych, malowniczych, układów. Tworzyły je różne, pawilony w stylu antycznym, ruiny
gotyckie, minaret, namiot turecki i tatarski, wiatrak, młyn wodny, ferma, most chiński, wszystkie w
otoczeniu roślin grupowanych jako nieregularne zadrzewienia różnej wielkości. Cały park ożywiała
sieć wijących się strumieni z licznymi wyspami, a także staw, akwedukty fontanny i kaskady.  [KLIK]
Wśród francuskich ogrodów krajobrazowych duże znaczenie miał Petit Trianon urządzony dla
królowej Antoniny na terenie Wersalu. Wielokrotnie przebudowywany i powiększany, stał się wzorem
dla wielu założeń nie tylko we Francji. Na końcu Petit Trianon otrzymało ciekawe rozwiązanie
kompozycyjne. Punktem centralnym układu był klasycystyczny pałacyk. Z jednej jego strony
znajdował się wcześniej założony ogród geometryczny, a z drugiej - krajobrazowy. [KLIK]
Oba ogrody łączyła wspólna oś kompozycyjna, której początkiem była oś główna założenia
barokowego, a w części krajobrazowej akcentowana rotundą, zwaną Świątynią Wenus. Znajdowały
się tu domek królowej, młyn, kuchnia, spichlerz, mleczarnia i woliera. Każda budowla miała swoje
podwórko oraz niewielki ogródek i wydzielona była ogrodzeniem. [KLIK]
W pobliżu wioski zlokalizowano holendernię, sztuczne ruiny i samotnie. Podobny charakter miał
ogród Bagatelle (Bagatel) w Paryżu, usytuowany na skraju Lasku Bulońskiego. [KLIK]
Ogród Ermenonville powstał pod wpływem poetyckich opisów przyrody zamieszczonych przez J.J.
Rousseau w "Nowej Heloizie". Jego właścicielem był Renee Girardin (Rene Żirardę), przyjaciel poety,
podzielający głoszone przez niego poglądy. Kompozycja ogrodu była już w pełni swobodna.
Wykorzystano naturalne warunki położenia, obfitość wód, lasy, łąki, wrzosowiska i zróżnicowaną
rzeźbę terenu. [KLIK]
Osnową całego układu była wielka oś wodna z pałacem na środku wyspy, stanowiącym główny punkt
kompozycyjny. Oś wodną tuż przed pałacem przecinała droga publiczna, łącząca ogród z
sąsiadującą zabudową po stronie zachodniej, a od wschodu z wielkim obszarem leśnym. Park
wyposażony był w liczne chaty, domki i pawilony w stylu rustykalnym akcentujące bezpośredniość
powiązania z naturą. [KLIK]

POLSKA
W Polsce pierwsze ogrody w nowym stylu pojawiły się w drugiej połowie 18 wieku, dzięki ożywionym
kontaktom kulturowym z Anglią i Francją, skąd głównie pochodziły wzory rozwiązań ogrodów
krajobrazowych. Ogrody księcia podkomorzego Kazimierza Poniatowskiego w Warszawie powstały
jako jedne z pierwszych. Były to Góra Solec i Na Książęcem. [KLIK]
W kompozycji tych ogrodów połączono regularny układ z nową formą krajobrazową. Do ogrodu Na
Książęcem prowadziła prosta aleja obsadzona po obu stronach dwoma rzędami drzew. Ogród
warzywny i budynki gospodarcze rozplanowano geometrycznie. Dalej ogród ukształtowano jako
nieregularne masywy drzew z licznymi otwartymi łąkami, wśród których poprowadzono kręte dróżki.
Doskonały widok rozciągał się z korony skarpy na ogród dolny, a także na sąsiednie ogrody Górę i
Solec. Przewidziano wiele budowli ogrodowych, groty, a nawet podziemne przejścia. Ogród ten w
szczątkowej formie istnieje do dziś. [KLIK]
Ogród księżnej Lubomirskiej w Mokotowie składa się z dwóch części: górnej i dolnej, podskarpowej.
Ogród górny był geometryczny i przeznaczony na warzywnik i sad. Na koronie skarpy usytuowano
pałac. Ogród pod skarpą zakomponowano jako krajobrazowy. Kręte drogi biegły wśród naturalnie
ukształtowanych grup zieleni, prowadząc do licznych budowli ogrodowych: grot, sztucznych ruin,
altan chińskich, eksedry koreańskiej, pasiaki na wyspie, sarkofagu Rousseau i wielu innych. [KLIK]
Do ogrodów o charakterze sentymentalnym zaliczamy Powązki księżnej Czartoryskiej czy Arkadię,
należącą do dóbr Radziwiłłów. Ogród w Arkadii w dobrym stanie zachował się do dziś. Kompozycja
ogrodu w Arkadii była całkowicie swobodna, a jej motywem przewodnim stał się mit arkadyjski,
wiążący w sobie symbole szczęścia, miłości i tragedii śmierci. Rozmaite budowle takie jak świątynia,
arkady, sztuczne ruiny, amfiteatr czy cyrk rzymski tworzyły różnorodne sceny zestawione
kontrastowo, tak aby wywoływać u widza silne emocje i wzruszenia estetyczne. Większość budowli
skupiona była wokół dużego stawu z wyspą. Niewątpliwy wpływ na rozwój ogrodów krajobrazowych
w Polsce wywarła książka Izabeli Czartoryskiej pod tytułem "Myśli różne o sposobie zakładania
ogrodów". Księżna Czartoryska podróżowała wielokrotnie do Francji i Anglii. Odwiedzała wiele
ogrodów krajobrazowych. Wiedza teoretyczna i praktyczna pozwoliła jej napisać książkę, w której
podała zasady komponowania ogrodów wraz z przykładami. [KLIK]
Odmienny typ założenia krajobrazowego stanowią Łazienki Królewskie. Swoją kompozycją znacznie
odbiegały od naiwnej malowniczości i sentymentalizmu pierwszych polskich ogrodów nieregularnych.
Rozległość założenia, powiązanie z urbanistycznym układem osi stanisławowskiej, skala
gwiaździście zakomponowanych promenad, charakter budowli i układ rzeźb był wyróżnikiem
rezydencji króla Stanisława Poniatowskiego. Kompozycja ogrodu, jego powiązanie z otoczeniem oraz
ograniczona liczba budowli ogrodowych sprawiają, iż Łazienki zalicza się do ogrodów typu
neoklasycznego. Osnową kompozycji jest oś wodna, którą tworzy zespół trzech stawów. Głównym
punktem i dominantą całego układu jest klasycystyczny pałac Na Wodzie. Promieniste osie widokowe
zbierały się przed pałacem i łączyły go z atrakcyjnymi budowlami w obrębie parku i poza jego
granicami. Teoretyczną podbudową tworzonego ogrodu królewskiego była “Rozprawa o ogrodach
angielskich” autorstwa Augusta Fryderyka Moszyńskiego dedykowana Stanisławowi Augustowi w
1774 roku. Była to pierwsza w Polsce praca teoretyczna o nowym sposobie zakładania ogrodów.
[KLIK]

CHAOS VS PORZĄDEK
Ogrody typu francuskiego wykształciły się dzięki rozwojowi gospodarczemu. Idea natury kompletnie
zdominowanej przez człowieka zbiegała się z modnym w tamtym czasie absolutyzmem oświeconym.
Kompletne oddanie się ludu w ręce monarchy i przymus dopasowania się do wyznaczonych norm
odzwierciedlany był przez barokowe ogrody francuskie. Ogrody te miały swoją filozofię – z jednej
strony ich monumentalizm i rygorystyczna organizacja podkreślały koncepcję monarchii absolutnej. Z
drugiej, ogród francuski czerpał z Oświecenia i idei natury okiełznanej i udoskonalonej przez
człowieka według matematycznych wyliczeń. Charakterystyczną cechą typowych ogrodów
francuskich jest regularność kompozycji. W ogrodach barokowych niezwykle ważne były kontrast i
światłocień. v W centrum ogrodu barokowego zazwyczaj znajduje się fontanna lub staw. Rabaty mają
geometryczne kształty, ale wewnątrz zdobią je finezyjne ornamenty z roślin i żwirku. Częścią
kompozycji są również pełne wcięć i ornamentów trawniki.

W ogrodzie angielskim odchodzi się natomiast od sztucznej symetrii i geometrii kształtów,

podkreślając naturalność krajobrazu oraz imitując dziką przyrodę jako idealną przestrzeń do
romantycznych spacerów we dwoje lub samotnej kontemplacji. Styl angielski szybko upowszechnił
się w całej Europie. Wpisując się w nowe trendy estetyczne i przemiany zachodzące w sferze
ideowej, zerwał ze sztucznym ładem barokowych ogrodów francuskich. Nastrojowy, tajemniczy park
angielski doskonale odpowiadał duchowi romantyzmu. W odróżnieniu od uporządkowanych
kompozycji barokowych, ogrody angielskie stanowiły apoteozę dziewiczego piękna przyrody. Istotą
stylu angielskiego było upodobnienie projektowanej zieleni do naturalnego krajobrazu. Malowniczy,
romantyczny ogród angielski, choć w rzeczywistości starannie zaplanowany i pracochłonnie
pielęgnowany, miał przypominać przestrzeń nieprzekształconą przez człowieka. W tym celu
projektanci starali się wykorzystywać naturalne warunki danej lokalizacji - istniejące wzniesienia
i zagłębienia terenu, zbiorniki wodne itd. Co więcej, obszar parku musiał być wkomponowany
w otaczający go krajobraz i łączyć się z nim tak, by granica między dziełem człowieka i natury była
niewidoczna. Romantyczny ogród angielski zazwyczaj płynnie przechodził w łąkę lub w las. Reakcją
na osiowo-geometryczne założenia absolutyzmu były ogrody angielskie, tworzone pod wpływem
klasycystycznej fascynacji antykiem, włoskim pejzażem oraz oświeceniową ideą powrotu do natury i
mitem „dobrego dzikusa”, a później literackimi wątkami romantyzmu i związaną z nim nową kategorią
estetyczną – malowniczością (picturesque). [KLIK]

XIX WIEK
XIX stulecie często określane jest mianem wieku pary i elektryczności. Wraz ze wzrostem
uprzemysłowienia następowały procesy urbanizacji. Wielotysięczne miasta o chaotycznej
architekturze były coraz bardziej zdehumanizowane. Ich rozbudowa i przeludnienie skłaniały do
poszukiwania rozwiązań urbanistycznych bardziej odpowiednich dla ludności. Jednym z nich była
idea miasta-ogrodu, którą stworzył Ebenezer Howard. Współczesna urbanistyka oparta jest jednak na
zasadach stworzonych przez Le Corbusiera.
Przed samym końcem 18 wieku w sztuce ogrodowej pojawił się nurt nazywany romantycznym, który
w pełni rozwinął się w pierwszej połowie 19 wieku. Ogród romantyczny poprzez swoją różnorodność
kompozycji miał oddziaływać na uczucia i nastroje zwiedzających. Wyróżnikiem stylu była
malowniczość, którą wcześniej propagowali Payne Knight i Uvedale Price.
William Gilpin [Łiliam Dżilpin] jako pierwszy próbował zdefiniować cechy malowniczego piękna, które
miały stanowić o istocie stylu. Za najważniejsze uważał nieregularność, nagłą zmienność, a także
niezwykłość i surowość. W ogrodzie efekty malowniczości można było uzyskać przez obecność ruin
wśród bujnej roślinności lub skalistych urwisk w połączeniu z łąkami, czy też ściany lasu z płaską taflą
jeziora. Malownicze było również zestawienie budowli w stylu gotyckim z naturalnym krajobrazem.
W połowie 19 wieku powstał styl naturalistyczny, będący kolejnym etapem przemian ogrodu
krajobrazowego. Rozwinął się on głównie dzięki ruchowi proekologicznemu oraz stale rosnącej
wiedzy z zakresu nauk przyrodniczych. Kompozycja ogrodu oparta była na elementach naturalnych,
takich jak rzeźba terenu, woda i roślinność. [KLIK]

ANGLIA
Pierwsze ogrody romantyczne pojawiły się w Anglii w posiadłościach czołowych propagatorów w tego
stylu. Malowniczość stała się nową jakością estetyczną, którą można było uzyskać przez stosowanie
różnorodnych scen ogrodowych, wywołujących odmienne nastroje. W celu otrzymania właściwej
scenerii posługiwano się przeróżnymi formami kompozycyjnymi, np. stosowano: soliter – pojedyncze,
samotne, najczęściej stare drzewo; gaj - skupisko drzew i krzewów o luźnej, świetlistej strukturze i
otwartych przestrzeniach; kępę - zbiorowisko krzewów.
Nieodzownym elementem ogrodów romantycznych była woda. Najczęściej tworzono stawy, inną
formą były sadzawka czy rzeka angielska.
Dopełnieniem kompozycji były groty, ruiny, skały i olbrzymie głazy. Do ogrodu wprowadzono również
lapidaria, gdzie gromadzono stare rzeźby we fragmentach oraz ozdobne części budowli
zabytkowych, np. kapitele, gzymsy czy kartusze.
Szata roślinna ogrodów w 19 wieku była bardzo zróżnicowana. W pierwszej połowie wieku
wprowadzono drzewa iglaste takie jak np. daglezja zielona, sosna himalajska, mamutowiec olbrzymi
czy jałowiec chiński. Z drzew i krzewów liściastych chętnie sadzono surmię żółtokwiatową, złotlin
japoński, forsycję zwisłą czy dąb czerwony. [KLIK]
Na początku 19 wieku powstał ogród Alton Towers w Staffordshire. Był położony na zalesionym
obszarze o bogatej rzeźbie terenu, z wieloma dolinami i krętymi potokami, z których utworzono stawy
i wodospady. Liczne malownicze zakątki ozdabiały pawilony ogrodowe w stylu antycznym i gotyckim,
groty i wodotryski.
Chociaż najbardziej typowy dla tego okresu był geometryczny parter wokół budynku mieszkalnego, to
jednak w wielu ogrodach zachowano trawniki, a dla ich urozmaicenia wprowadzano różne ozdoby
kwiatowe, wznoszone na Specjalnych konstrukcjach z prętów stalowych i siatki wypełnione mchem
oraz torfem i obsadzone roślinami. [KLIK]

FRANCJA
We Francji z początkiem 19 wieku nastąpił intensywny rozwój ogrodów krajobrazowych o cechach
stylu romantycznego. Najlepszym przykładem jest Malmaison [Malmezą] urządzony dla cesarzowej
Józefiny. Dziedziniec przekształcono w niewielki ogród, sąsiadujący z małym boskietem i ogrodem
warzywno-kwiatowym. Za pałacem zlokalizowano obszerny ogród,
którego głównym elementem ozdobnym był strumień wijący się po całym terenie. W ogrodzie
umieszczono pawilony, obeliski i grobowce. [KLIK]
W drugiej połowie 19 wieku w zespole francuskich planistów szczególnie wyróżniali si J. Alphand
(Alfand) czy D. Barillet-Deschamps (Barilet-Deszamp).
W pracach teoretycznych i realizacyjnych Alphanda zwraca uwagę kompozycja zadrzewień w
zależności od układu powiązań widokowych i kompozycyjnych.
Barillet-Deschamps wprowadził do ogrodu wiele rozwiązań, które opierały się na bogatym doborze
roślin, powiązanym ze sposobem ich rozmieszczenia i kształtowania perspektyw. W ogrodach
powstających w tym okresie wytworzyła się specyficzna struktura przestrzenna, kształtowana przede
wszystkim przez roślinność.

NIEMCY
Wśród niemieckich ogrodów krajobrazowych w 19 wieku wyróżniał się swoim rozmachem i
rozwiązaniami kompozycyjnymi Muskau (Mużaków) założony przez księcia Hermana Pucklera
[Piklera]. W jedną spójną kompozycję, połączono rezydencję księcia, miasteczko na wzgórzu i
rozległe tereny doliny Nysy. Osnową kompozycji tego rozległego założenia była rzeka Nysa, na jej
lewym brzegu znajdowała się rezydencja Pucklera w otoczeniu ogrodów oraz miasteczko. W
najbliższym otoczeniu zamku założono kwietniki dywanowe oraz zastosowano wiele różnorodnych
ozdób kwiatowych. Pozostała część ogrodu miała kompozycję krajobrazową.

POLSKA
W Polsce na kształt ogrodów, zwłaszcza romantycznych, wpłynęła utrata niepodległości. Dla
zachowania ducha narodowego i podtrzymania wiary w zwycięstwo wolności, ustawiano w ogrodach
monumenty upamiętniające bohaterów narodowych. Doskonałym przykładem ogrodu romantycznego
są Puławy przebudowane przez Izabelę Czartoryską. Ogród znacznie poszerzono, dosadzono nowe
drzewa w swobodnych układach, powiązano widokowo z otaczającym krajobrazem doliny Wisły.
Wybudowano wiele nowych pawilonów. Z ogrodem powiązana była pustelnia w Purchatce, a w celu
upamiętnienia osób zasłużonych dla kraju w parku ustawiono liczne pamiątkowe monumenty. [KLIK]
Ogrody naturalistyczne zakładano w Polsce w drugiej połowie 19 wieku. Jednym z pierwszych był
ogród w Gołuchowie, założony przez Adama Kubaszewskiego dla rodziny Działyńskich Obszerny
ogród rozplanowany został względem doliny rzeki Ciemnej i stawów powstałych przez spiętrzenie jej
wód. Roślinność uformowano w naturalne grupy, kępy, klomby oraz wyeksponowano pojedyncze
drzewa. [KLIK]

MIEJSKIE ZAŁOŻENIA OGRODOWE W EUROPIE

Charakterystycznymi cechami dla sztuki ogrodowej XIX wieku były jej powszechność i masowość -
zarówno dla założeń prywatnych, jak i dla ogólnodostępnych.
Dla angielskich miast najbardziej charakterystyczne były skwery - niewielkie ogrodzone zieleńce,
otoczone drogą publiczną. Najwcześniejszy skwer to londyński Covent Garden z 1630 roku.
Zakładano je w różnych częściach miasta, stanowiły samodzielne jednostki kompozycyjne o
zróżnicowanej formie, przeznaczone były jedynie dla mieszkańców budynków z nimi sąsiadujących.
Francuskie skwery były niewielkie i prawie wszystkie o kompozycji swobodnej, przeznaczone dla
wszystkich mieszkańców. [KLIK]
W kompozycję urbanistyczną miast 19 wieku wpisano promenady i bulwary. Były to szerokie drogi
przeznaczone do spacerów, z miejscami do wypoczynku, obsadzone rzędami drzew. Promenady
urządzano na terenach miejskich, w ogrodach i parkach publicznych, w miejscowościach
uzdrowiskowych. Bulwary natomiast zakładano wzdłuż rzek i nabrzeży morskich. [KLIK]
Wśród francuskich założeń miejskich na uwagę zasługują parki Paryża. Dwa z nich, Bois de
Boulogne [Bła de Bulon] i Bois de Vincenes [Bła de Wincens], założono z wykorzystaniem
naturalnych 1asów. Bogaty program parków przewidywał polany wypoczynkowe, pawilony
rozrywkowe, kawiarnie, restauracje, a w Lasku Bulońskim nawet ogród zoologiczny i tor wyścigów
konnych oraz ogród rozrywkowy Prć Catelan. [KLIK]

OGRODY PAMIĘCI
Pojawiające się w literaturę pojęcia: „miasto umarłych”, „ogród zmarłych”, „park pamięci”, odnoszą się
do pojawiających się na przestrzeni dziejów najpopularniejszych form „ogrodów pamięci", czyli
różnorodnych miejsc kultu, nekropolii i cmentarzy.

We współczesnym rozumieniu „ogród pamięci" to przede wszystkim cmentarz stanowiący wydzielona

przestrzeń przeznaczona do grzebania zmarłych.
W XX wieku dominujące formy stanowią: cmentarze parkowe i leśne, cmentarze
wojenne z I Il wojny światowej, miejsca pamięci narodowej (Muzeum Stutthoff w Sztutowie).
Najbardziej widoczne są cmentarze komunalne, które od lat powojennych zaczęły zatracać formy
tradycyjne i estetykę przestrzeni. Istnieje także grupa obiektów ogrodowych i krajobrazowych
charakterystycznych dla XX i XXI wieku, dla których sformułowanie „ogród pamięci" jest najbardziej
adekwatne. [KLIK]
Są to wszelakiego rodzaju rozległe założenia zielone: ogrody i parki lub założenia urbanistyczne -
place i formy pomnikowe niestanowiące miejsc pochówku,
lecz będące symbolicznymi obszarami upamiętniającymi ważne wydarzenia historyczne, stanowiące
wyraz hołdu dla zmarłych, poległych, zamordowanych, czy też stanowiące formę ekspresji artysty.
[KLIK]

MAŁA ARCHITEKTURA
W potocznym nazewnictwie przyjęło się, że wszystkie obiekty w ogrodzie zaliczane są do małej
architektury krajobrazu. W praktyce wygląda to jednak tak, że do obiektów małej architektury nie
zalicza się budynków i budowli - ujętych w prawie budowlanym.
Zgodnie z prawem większe obiekty architektury ogrodowej takie jak altany, pawilony, a także murki
oporowe nie są zaliczane do małej architektury krajobrazu. Tymczasem do małej architektury
krajobrazu zaliczamy:
- Obiekty kultu religijnego (kapliczki)
- Posągi
- Wodotryski i inne obiekty wodne
- Oświetlenie
- Ogrodzenia 
- Obiekty użytkowe (place zabaw, śmietniki niemurowane, grille murowane a nawet budy dla psa)
Definicje prawne nie podają wszystkich elementów małej architektury. W praktyce można to uprościć
do definicji. Mała architektura krajobrazu są to niewielkie konstrukcje i elementy ozdobne oraz
elementy które można z łatwością przenieść.
Ze względu na mały rozmiar i to, że nie zajmują dużej powierzchni na ich postawienie czy budowę nie
potrzebne jest pozwolenie.

REWITALIZACJA I REKULTYWACJA
Rewitalizacja ogrodu jest to proces przywracania ogrodu do życia. Wykonuje się przy niej zestaw
kompleksowych działań z przestrzeni miejskiej i ogrodowej. Rewitalizacja skupia się na aspektach
urbanistycznych i planistycznych, których celem jest doprowadzenie ogrodu do stanu ponownej
użyteczności. Rewitalizację ogrodu najlepiej przeprowadzać wiosną lub późnym latem.

Rekultywacja ogrodu to natomiast przywracanie wartości użytkowych lub przyrodniczych terenów

zniszczonych. Najczęstsze tereny, które podlegają rekultywacji to tereny pofabryczne, pokopalniane
oraz obszary zdegradowane przez działalność człowieka. Na terenach rekultywowanych powstają
zazwyczaj parki i ogrody obsadzone roślinnością, która sprzyja odnowie terenu i otoczenia.

ELEMENTY OZDOBNE
Przykładowe elementy ozdobne:
- Trejaże drobna konstrukcja z dwoma ażurowymi ścianami najczęściej z drewna. Często obsadzana
roślinami w odmianie pnącej takimi jak bluszcze czy róże. 
- Kratownice: swojego rodzaju parawan odgradzający poszczególne części ogrodu. Często jest także
obsadzany roślinami 
- Bramka różana: konstrukcją przypomina trejaż z półkolistym zwieńczeniem. Szczególnie chętnie
wykorzystywany w ogrodach romantycznych. Wedle tradycji jest obsadzany różami z grupy
ramblersów które są bardziej wytrzymałe oraz mają bujny pokrój pożądany przy obsadzeniu bram
różanych.
- Wodotryski: samodzielne objęty wodne lub wchodzące w skład oczek wodnych. Nadają ogrodowi
życia i wpływają na mikroklimat panujący w nim.
Mała architektura krajobrazu- obiekty użytkowe
- Ławki: obiekty przeznaczone do odpoczynku. Budowane z różnego rodzaju materiałów. Najczęściej
umieszczane w zacisznym zacienionym miejscu z widokiem na ciekawe partie ogrodu.
- Huśtawki: ustawia się je w części rekreacyjnej ogrodu lub w przydomowych placach zabaw.
- Piaskownice oraz domki ze zjeżdżalniami 
- Meble ogrodowe: najczęściej ustawia się je na tarasach, w patio lub w altanie. Zazwyczaj
usytuowane w posłuży drzwi. 
- Posągi i inne ozdoby: powinny być dopasowane do stylu wnętrza ogrodowego. 
- Kompostowniki, zbiorniki na deszczówkę: elementy wprowadzone do kompozycji ogrodowych, lecz
ze względu na niskie walory estetyczne są umieszczane zakątkach ogrodu lub są zakrywane np.
kratownicami obsadzonymi kwiatami
- Strumyk ogrodowy: podobnie jak pozostałe elementy nie wymagają pozwolenia na budowę, dużą
popularnością cieszą się suche kamienne strumyki obsadzone zielona roślinnością. Powinny one
łączyć inne elementy ozdobne w ogrodzie.

FUNKCJE ROŚLINNOŚCI DRZEWIASTEJ

- f. sanitarno- higieniczna (ochrania i niweluje zanieczyszczenia powietrza)
- f. klimatyczna (osłania teren od wiatru, łagodzi amplitudy temperatur, zwiększa wilgotność
powietrza)
- f. ochronna (ochrona przed zanieczyszczeniami, przed erozją, osuwaniem się gleby na skarpach,
ochrona przed hałasem wiatrem i śniegiem)
- f. biocenotyczna (schronienie dla zwierząt i pożywienie)
- f. gospodarcza (drewno wykorzystywane do przemysłu)
- f. społeczno- psychologiczna (wpływa kojąco na psychikę, korzystny wpływ na mikroklimat, wartości
kulturowe)
- f. ekonomiczne (ceny działek są o 25% droższe w pobliżu parków, zmniejsza o ok 17% spływ wody
do kanalizacji, schładza powietrze w upalne dni co wpływa na zmniejszenie kosztów
klimatyzacyjnych)
- f. estetyczne, przestronne i kompozycyjne