“Ang Pilibusterismo”

ni Mark Andrei P. Pagana

isang Dulang Pantanghalan

Mula sa orihinal na akda ni Gat. Jose P. Rizal

“El Filibusterismo”

(“The Reign of Creed”)

 Tauhan

Simoun
Basilio
Isagani
Ben Zayb
Don Custodio
Donya Victorina de Espadaña
Paulita
Padre Irene
Padre Camorra
Padre Florentino
Padre Salvi
Padre Sibyla
Juli
Tano
Kabesang Tales
Tata Selo
Hermana Penchang
Hermana Bali
Hermana Tika
Sinang
Macaraig
Juanito
Sandoval
Tadeo
Pecson
Kapitan ng Bapor
Kapitan Basilio
Pepay
Mga Guardia Civil
Mga Estudyante
Mga Mamamayan
Mga Tanod
Maria Clara
Sisa
Crispin
Batang Basilio
Elias
Ibarra
Tiya Isabel
Tagpo II kabataan, nang sa gayon ay hindi naman sila maging
pabigat sa lipunan.
[sa Kubyerta]
D. Custodio : Kaguluhan lamang ang maibubunga
[pinagtsi-tsismisan ng mga tao si Donya Victorina] niyan!
[pasok Kapitan, B. Zayb, P. Salvi, P. Camorra, D. Custodio] Simoun : Kaguluhan? [lalakad] Marami nang
[pasok D. Victorina] [pasok Simoun] nagbago sa panahon ngayon. Alilain mo man ang mga
Pilipino, walang sinuman ang magbabalak mag-alsa.
Kapitan : Bapor! Estribor! Bapor! Estribor! {patuloy} Daanin niyo sa dahas, hindi ba’t ganoon rin naman ang
ginawa ng pinuno ng Ehipto sa mga bilanggong Hudeo
D. Victorina : [naglalakad nang napakaarte at iritang- noong itinatayo nila ang mga Piramide ng Ehipto? At may
irita sa mabagal na takbo ng bapor] ¡Buenos dias a todos nasusulat ba sa kasaysayan na nag-alsa ang mga ito?
ustedes! Tila kaybagal naman ng pag-usad ng bapor! Wala!
Kapitan : [hindi papansinin si Donya Victorina] P. Salvi : Labis-labis naman iyon…
Bapor! Estribor! Bapor! Estribor!
D. Custodio : [gigil] Ang mga Pilipino’t hindi taga-
D. Victorina : Hoy! [hahampasin ng pamaypay ang Ehipsyo—
Kapitan]
Simoun : Wala akong pakialam; manahimik ka
Kapitan : Paumanhin, Ginang, ngunit kapag Don Custodio wala kang alam sa kasaysayan! [uubo]
binilisan po natin ang takbo ay sasadsad tayo sa palayan
doon [sabay turo]… o ‘di kaya naman ay sa bato at mga [bubulong-bulong sa Latin si Padre Salvi]
bangkang pagmamay-ari ng mga Indiong naliligo sa ilog.
Simoun : ‘Wag na ‘ho kayong kumontra; ang
D. Victorina : [mas irita] Salot na mga Indio! Wala na nasabi ko’y nasabi ko na… Ngayon… kung mamarapatin
ngang utak, que babaho pa at que rurumi! Kaya dumudumi ninyo ay lilisan muna ako…
ang Ilog Pasigue! Dito pa nila napiling maligo at maglaba!
Ang sakit sa mata! Nakakadiri! [mabilis na papaypay] [exeunt Simoun]
D. Custodio : Kung gayon ay bakit hindi na lang natin D. Custodio : Namumuro na ang dayong iyan!
palalimin ang ilog para hindi tayo mamroblema sa
pagsadsad at pasikot-sikot na ruta? D. Victorina : Ang talas ng kanyang pananalita!

P. Camorra : Tama ‘yan! Iyan ang nararapat! P. Camorra : Oo nga!

[sisingit si Simoun] B. Zayb : [bulyaw] Indiong Ingles!

Simoun : Ang lunas ay sadyang napakadali. At

sadyang hindi ko mawari kung bakit walang sinuman ang Tagpo III
nakaisip nito: humukay ng isang tuwid na kanal buhat sa
bunganga ng ilog hanggang sa labasan at paraanin sa [sa ilalim ng kubyerta]
Maynila. Sa madaling sabi, magbukas ng isang bagong ilog
sa pamamagitan ng paghukay ng kanal at isara ang dating [pasok Basilio, Isagani]
ruta.
Isagani : Basilio! Ibang-iba ka na ngayon ah!
P. Camorra : [mapapahanga] Iyan din ang naisip ko!
Asensado! [sinisiko-siko si Basilio]
P. Salvi : Hindi ba’t magiging mapamuksa at
nakasisira ng balaking iyan? Basilio : Hindi naman!

Simoun : Sumira tayo kung kinakailangan. [pasok Kap. Basilio]

D. Custodio : Hindi ba’t magiging magastos ang Kap. Basilio : Basilio!

proyektong iyan?
Basilio : Kapitan!
Simoun : Walang magugugol, Don Custodio,
‘pagkat ang mga bilanggo ang gagawa— Kap. Basilio : Kumusta ka na, hijo?
D. Custodio : Ngunit kulang ang mga bilanggo! Basilio : Ayos lang naman ho, Kapitan. Kayo ho?
Simoun : Kung kinakailangan ay piliting
Kap. Basilio : Ayos lang din! E… si Kapitan Tiyago?
magtrabajo ang taumbayan, ang matatanda, at ang
Basilio : Tulad pa rin po ng dati… Ayaw pa rin [magiging seryoso ang dalawa]
pong magpagamot! At inuutusan pa rin akong tingnan ang
mga paupahang bahay niya sa San Diego. Tila Basilio : Ahhh… Kayo po pala, Ginoong Simoun…
nagpakasasa na nga rin po sa opyo!
Simoun : Basilio, ikaw ba’y pauwi na at
Kap. Basilio : [buntunghininga] Noong kapanahunan magbabakasyon?
naming ni Tiyago, wala pang opyo-opyo. Hindi ko nga
Basilio : Ganoon na nga po.
malaman at bigla na lamang susulpot iyang masamang
gamot na iyan! Simoun : At sino naman iyang kasama mo?
Kababayan mo ba siya?
Isagani : [biglang pasok] Bueno. Mawalang-galang
na ho, ngunit ang opyo ay hindi isang halamang gamot na [hindi mapapakali si Isagani]
kadidiskubre lang ni halamang katutubo pa lamang sa
ganitong kapanahunan. Hindi ba, Basilio? Basilio : Siya po si Isagani. Hindi ko po siya
kabayan ngunit magkalapit lamang po ang aming bayan.
Basilio : Sang-ayon ako, kaibigan.
[tatango si Don Simoun]
Kap. Basilio : Ah basta. Maiba ako, kumusta naman
ang inyong binabalak na Akademya para sa Wikang Basilio : Hindi pa po ba kayo nakarating doon?
Kastila? Sa palagay ko ay hindi matutuloy iyan dahil tutol si
Padre Sibyla. Simoun : Hindi pa. [lalakad papalapit kay Isagani]
Sapagkat hindi naman bumibili ng mga alahas ang mga
Isagani : [biglang pasok] Matutuloy po! Sa taong nakatira doon.
katunayan ay inaantay na lang namin ang tugon
makatapos makipagkita ni Padre Irene sa Kapitan Heneral. [matitigilan si Isagani]

Basilio : [tumatango] Opo. Tama po iyon, Kapitan. Isagani : [lalakad papalapit si Isagani papunta kay
Kung tutuusin nga po ay handing-handa na ang mga guro Simoun at tila mapapaatras si Basilio at pagigitnaan ang
at mga mag-aaral, pati na rin ang mga paaralang gagamitin dalawa] Mawalanggalang na ho, Ginoo. Ngunit sadyang
sa Akademya. hindi pinipiling bumili ng mga taga-bayan namin ng mga
bagay na hindi naman nila kinakailangan.
Kap. Basilio : O siya, sige. Akyat na muna ako roon.
Simoun : [mapapangiti ngunit may bakas ng inis]
Basilio : SIge po. Bueno, saluhan niyo na lamang ako sa pag-inom ng
serbesa.
[exeunt Kapitan Basilio]
Basilio : Paumanhin po, señor. Ngunit hindi po
Basilio : Siya nga pala, ano nga pala ang sabi ng kami umiinom.
iyong tiyo tungkol kay Paulita?
Simoun : Bakit? Hindi niyo ba alam na masama
[ngingiti si Isagani] ang tumanggi sa alok ng grasya? [lalakad paharap] Tama
nga si Padre Camorra: kaya pala kulang sa sigla ang
Basilio : Tila yata natahimik ang aking kaibiging
bayang ito—
nangingibig? Iba nga naman talaga kapag ika’y
tinamaan.Kung sabagay ay talaga naming kaibig-ibig ang Isagani : Di tulad ng alkohol, ang tubig ay
iyong kasintahan. Makinis… maputi siya… pero… nakamamatay ng apoy. At kapag ito’y nagalit, iyon ay
maaaring lumawak at maging dagat na handang sumira at
Isagani : Pero? [mapapatingin kay Basilio]
pumatay. Kapag iyon ay pinainit at naging singaw ay
Basilio : Lagi niyang kasama ang kaniyang pangit handang tumunaw.
este… masungit na Tiya Torina!
[mapapahanga sa Don Simoun ngunit uubo siyang kunware
Isagani at Basilio : HAHAHHAAHAHAHAHAHA! upang hindi mahalata]

[pasok Simoun] [tititigan ni Basilio ang dalawa at sisikuhin si Isagani]

Simoun : [may hawak na serbesa] Maaari ba Basilio : Ipagpaumanhin ninyo, Don Simoun,
akong makisali sa inyo? Tila kayo’y nagkakasiyahan? mauuna na ho muna kami’t nag-aantay na sa dakong iyon
ang tiyo ng kasama ko.
Simoun : [tatango lamang] [pagkalayo ni Basilio] Kapitan : [mapapansing lumalayo si Don SImoun]
Pangarap, Basilio, pawang mga pangarap... [iinom] Ah.... Oh? Anong nangyayari sa iyo, Don Simoun? Nagtatago ka
Kaysarap talaga ng serbesa... rin ba sa amin?

[sa malayo/habang papalayo] Simoun : Anong ibig mong sabihin?

Basilio : Napakatapang mong sumagot kay Don Kapitan : Wala naman. Mangyari ay makidungaw
Simoun. ka kasama namin sapagkat baka ‘di mo masilayan ang
pinakanakabibighaning tagpo ng paglalakbay.
Isagani : [nauutal] Ewan ko ba ngunit...
Nangigilabot ako sa taong iyan! [hihinga nang mabilis] Simoun : Sapat na sa akin ang mga ilog at anyong
tubig. May pakialam lamang ako doon sa may mga alamat.
[exeunt Basilio, Isagani] [lalapit sa kinaroroonan ng Kapitan]

[sa kabilang dako] Kapitan : Kung alamat din lamang ang pag-
uusapan ay may alam akong alamat-bayan.
[pasok Kapitan] [pasok P. Florentino]
D. Victorina : Ano ang nasasaad sa alamat?
Kapitan : [makakasalubong si Padre Florentino]
Oh? Padre Florentino? Para yatang tinataguan mo kami? [pasok P. Florentino]

P. Florentino : H-hindi. Hinahanap ko lamang ang aking Kapitan : [makikita si P. Florentino] Alam ni Padre
pamangkin na si Isagani. Florentino!

Kapitan : Kung ganyan kayo’y iisipin ng mga P. Sibyla : Alam na iyan ng lahat!
prayleng ayaw mo silang makasalamuha.
D. Victorina : Ngunit hindi ko pa naririnig ang alamat
P. Florentino : Papanaog rin kami! na iyan!
[exeunt Kapitan] B. Zayb : Ako rin!

[pasok Isagani] P. Sibyla : [mapupukol ang atensyon ni B. Zayb sa

lawa] Sabi nila—
Isagani : O, Tiyo!
B. Zayb : Kapitan, alam niyo po ba kung saang
P. Florentino : Nandito ka lang palang bata ka! Huwag
dako napatay ang isang nagngngalang Guevarra, Navarra,
kang aakyat sa kubyerta habang naroroon ako! Baka isipin
o Ibarra?
ng kapitan na minamalabis natin ang kanyang mabuting
kalooban. [mapupukol ang atensiyon ng lahat kay B. Zayb]
Isagani : Opo! D. Victorina : [lalakad papalapit kay B. Zayb] Ibarra.
Juan Crisostomo Ibarra. [bubuksan ang pamaypay]
[exeunt P. Florentino]
Kapitan : [matitigilan ng saglit] Iyon ba? Doon, sa
Isagani : [titingnan kung nakaalis na si P.
dako doon! [tuturo sa dakong kinaroroonan din ni Simoun]
Florentino] Sus! Ayaw mo lang na makasalamuha ko si
Donya Victorina! [titingin lahat kay Simoun]

[exeunt Isagani] [mamumutla at maiilang si Simoun]

Kapitan : Hindi sa kaniya, Doon! [magsisitanawan

Tagpo IV sila sa dakong itinuturo ng kapitan] Sabi nila, nang malapit
nang mahuli si Ibarra, tumalon ito at sumisid. May
[sa kubyerta]
dalawang milya din ang kanyang nilangoy at nang minsang
[pasok Simoun, P. Salvi, P. Camorra, B. Zayb, D. Custodio, lumitaw ang ulo nito ay inulan ng bala. Kalaunan ay nakita
Kapitan, D. Victorina, P. Sibyla] nilang nagkulay-dugo ang tubig at naglaho siya sa kanilang
paningin, Ngayon ay labintatlong taon na ang nakalilipas
mula nang maganap iyon.
B. Zayb : Kung gayon, ang kaniyang bangkay ay... [pasok Juli] [pasok Tano]

P. Sibyla : [pabiro] ... ay kasama na rin ng kanyang [nagwawalis si Juli]

ama!
Juli : Kuya [patuloy sa pagwawalis] Sa tingin
P. Salvi : Hindi ba’t isa rin siyang filibustero? mo ba makapag-aaral pa ako sa Maynila gaya mo?

B. Zayb : Pinakamurang libing! Hindi ba Padre Tano : Aba, oo naman!

Camorra?
[pasok K. Tales, T. Selo]
P. Camorra : [natatawa] Wala talagang dangal na
maibibigay sa libing ng mga namatayang Indio! Tano : Ama, kailan po ba makakapag-aral si
Hhahahahahaahahah! Juli?

[magsisitawanan ang lahat] K. Tales : [ibababa ang salakot] Sa sunod na taon.

D. Victorina : Kawawang Ibarra. Hahahahaahahah! Juli : [tuwang-tuwa] Talaga po itay? [yayakap

[mapapansin nila ang kakaibang kinikilos ni Simoun]
D. Victorina : [bubuksan ang pamaypay] Ano’t tila
nalulula ang aming Señor Simoun? [lalapit siya kay Don
Simoun at hahampasin ng pmaypay]
[hindi makaiimik si G. Simoun]
kay K. Tales] Salamat po!
K. Tales : Sulitin mo na ang mga oras na ‘to
sapagkat sa sunod na taon ay mag-aaral ka na din sa
Maynila tulad ng ibang mga kababaihan sa nayon.
Tano : Alam niyo itay, sa ngayon ay iniisip pa rin
ni Juli ang pangakong kasal sa kaniya ni Basilio.

D. Victorina : Paulita... Juli : Kuya naman eihhhh... [hinabol at

pinaghahampas si Tano]
[naglalandian sina Paulita at Isagani]
[exeunt Juli, Tano]
D. Victorina : Paulita? [hinahanap si Paulita] Paulita...
Pakidala nga dito yung panghilot... Paulita... [makikitang K. Tales : [paglalaruan ang salakot]
naglalandian ang dalawa] [sigaw] HOY! [magugulat si [nangangamba] Maganda ang ating ani, itay.
Paulita] PAULITA! [buntunghininga]

Paulita : P-po? T. Selo : Kung gano’y bakit ka nangangamba?

D. Victorina : ‘YUNG PANGHILOTTTTTTTTTTTTT! K. Tales : [buntunghininga] Ang mga prayle. Tiyak

malaking buwis na naman ang ipapataw nila.
Paulita : Hindi niyo po dala!
T. Selo : Magpaumanhin ka... Isipin mo na lamang
D. Victorina : [bubukas ng pamaypay] O siya, sige. na ang iyong salapi ay nahulog sa dalampasigan at kinain
[kakapit kay Don Simoun] May gamot ako doon sa loob... na lamang ng mga buwaya.

B. Zayb : Ang datihang manlalakbay na tulad niyo
ay malulula sa isang simpleng patak lamang ng tubig?
Kapitan : Ang lawang ito ay hindi dapat tawaging
isa lamang patak ng tubig... Mas malaki pa ito sa kahit
anong lawa sa Swisa o sa kahit pagsama-samahin ang mga
lawa sa Europa.
[exeunt D. Victorina, Simoun] [exeunt P. Salvi, P. Camorra,
B. Zayb, D. Custodio, Kapitan, P. Sibyla]
K. Tales : [may diin] Ngunit sumosobra na sila!
[pasok P. Salvi, P. Camorra, mga Guardia Civil]
P. Salvi : Telesforo! Mabuti at narito ka. Kailangan
mo nang magbayad ng dalawandaang pisong buwis—
K. Tales : Dalawandaan?! Napakamahal naman!
P. Camorra : Kung ayaw mong magbayad ay sa iba ko
na lamang ipapahawak ang lupa...

Tagpo V K. Tales : Kami ang nag-ani. Kami rin ang

naghirap.Ngunit iba ang makikinabang at lilingap?!
[sa tahanan ni Kabesang Tales]
P. Salvi : Kailangan mong magbayad sapagkat ang [bibitawan ng mga guardia civil si Juli at hahabulin nito ang
lupa ay pag-aari ng corporacion. mga guardia civil ngunit sasapukin nila ito pabalik sa
entablado]
K. Tales : Corporacion? Anong corporacion-
corporacion ang pinagsasasabi mo? Hindi ako magbabayad Juli : [hahagulhol] O, Diyos ko! Saan ako
ni cincong-duling hangga’t hindi ako nakakakita ang kukuha ng limandaang piso? [papahirin ang luha] Ang mga
katibayang nagpapatunay na ang lupa ay pag-aari ng alahas! Tama! Liban na lamang sa agnos... [kukuhanin sa
corporacion! bulsa ang agnos] bigay ito ni Basilio! [hahalikan ang agnos
at isusuot ito ni Juli] Ngunit hindi ito sasapat...
P. Salvi : Mayroon kaming katibayan. magtatrabajo na lamang ako kay Hermana Penchang...
[gigisingin si Tata Selo]
K. Tales : Nasaan?!
[exeunt Juli, T. Selo]
[kinakalma ni Tata Selo si Kabesang Tales]

P. Salvi : Bakit mo kailangang makita?

Tagpo VI
P. Camorra : Ngayon, bayaran mo na ang dalawang
[sa sementeryo]
daang pisong buwis!
[pasok Simoun]
K. Tales : Sinabi nang hindi ako magbabayad!
Hindi! Kailanman! {SFX: gubat, kuliglig}
P. Salvi : Kung gayon... [gigil] Gawing Guardia Civil [pasok Basilio]
ang anak niyang lalaki! [pupukulin ng baril si Tata Selo at
mahihimatay ito] Basilio : [naglilibot-libot] [buntunghinga] Parang
kahapon lang ang lahat. Sariwa pa rin sa akin ang lahat ng
[mula sa likod-entablado ay kukunin ng mga Guardia Civil nangyari...
ang dalawa niyang anak] [ang ilang guardia civil naman ay
hahawakan ang nagpupumiglas na si Kabesang Tales] {Lapat-tinig:

[patuloy sa pagpupumiglas si Kabesang Tales]
K. Tales : Huwag ang anak ko! [nagpupumiglas]
Tano : Ama!
[dadalhin ng mga guardia civil si Tano]
[exeunt Tano, Guardia Civil, P. Salvi, P. Camorra]
Juli : [nagpupumiglas] Pakawalan niyo ang
ama ko!
Guardia Civil* : [nangungusap kay Juli] Kung hindi sana
nagmatigas ang ama mo, hindi sana ito nangyari...
[itatapon ang hinihithit na tabako]
[dadalhin ng mga guardia civil si Kabesang Tales]
K. Tales : Kahit na anong mangyari, huwag kang
magbabayad sa kanila!
[exeunt K. Tales, guardia civil]
Guardia Civil : Limandaang piso kapalit ng buhay ng
iyong ama.
Basilio : Inay? Inay! [hahagulhol] Hindi! Hindi
maaari! Inayyyyyy!
Ibarra : Tulungan mo akong sunugin ang
bangkay ng aking kaibigan at ng iyong ina... May ginto sa
dakong iyon... Hukayin mo! Iyong-iyo na! Gamitin mo sa
pag-aaral! Ang kabataan... ang pag-asa ng bayan...
[gunshot]}
Basilio : [mapapansin si Simoun na naghuhukay]
Sino iyon?
[patuloy sa paghuhukay si Ginoong Simoun]
Basilio : Si Ginoong Simoun?
[matitigilan si Simoun sa ginagawa]
G. Simoun : [nakatalikod ka Basilio] Anong ginagawa
mo rito?
Basilio : Narito po sana ako upang dalawin ang
puntod ng namayapa kong ina na nagngangalang Sisa...
Kung.... natatandaan niyo po... ako po ang... inutusan niyo
na sunugin ang bangkay ng isang hindi ko kilalang lalaki...
G. Simoun : [mapapaharap kay Basilio] At sa tingin Simoun : [hindi mapapakali] Tama kaya ang
mo... sino ako? ginawa ko? Bahala na! Mamamatay ang mga mahihina at
matitira ang malalakas! [kukuhanin ang kahon at aalis]
Basilio : Kayo po ay ipinapalagay kong isang kaunting pagtitiis na lang... Malapit na akong
taong napakadakila. Isang taong ipinagpalagay ng magtagumpay... kauniting pagtitiis na lang...
taumbayan, liban sa akin, na patay na. At... ang kasawian hahahahhahaah... kaunting pagtitiis na lang hehe...
ay labis kong ipinagdaramdam...
{gunshot}
G. Simoun : [bubunutin ang kaniyang rebolber at
itututok kay Basilio] [mpapataas ang kamay ni Basilio]
Isang nakamamatay na lihim ang iyong basta na lamang Tagpo VII*
natuklasan... Isang lihim na maaari mong ikapahamak...
Hindi mo ba alam na maaari kang mamatay sa mga kamay [sa bahay ni Kabesang Tales]
ko? [kakalabitin ang baril ngunit hindi matatamaan ng bala
[pasok Simoun, Sinang, H. Tika, H. Bali, H. Penchang, K.
si Basilio]
Tales, T. Selo]
{gunshot}
[inilalatag ni Simoun ang mga alahas na titingnan ng mga
SImoun : Totoo ngang ako’y naparito noong kababaihan]
nakaraang labintatlong taon upang dakilain ang
[nasa malayo si K. Tales at Tata Selo na nagmumuni-muni
pagkamatay ng isang kaibigang lumaban sa mga mang-
lang]
aapi. At ako... ay nagbalik... upang ituloy ang kaniyang
nasimulan at maghiganti! Sinang : Ang gaganda naman ng mga alahas!
Simoun : Ang hindi ko lang alam ay kung bakit H. Tika : [kukurutin si Sinang] Shhh! Parang hindi
kalat na kalat na ang naiwang lason bng nakaraan. At ka dalaga...
kayong mga kabataan! Imbes na maging pag-asa ng
bayan... nagpapaalipin! Nagpapauto... sa mga walang [lalapit si Simoun kay K. Tales]
kakwenta-kwentang sistema na yumuyurak sa bayan!
Simoun : Kayo? Wala man lamang ba kayong
Basilio : Hindi totoo iyan! [mapanglaw ang mga bibilhin o ipagbibili?
mata] Sa pamamagitan ng wikang Kastila, pinakikinggan
kami ng pamahalaan! Ang wikang Kastila ang K. Tales : [buntunghininga] Napagbili na ang halos
magbubuklod sa ating mga Pilipino! lahat ng mga alahas ng anak ko. Ang ilang natitira ay wala
nang gaanong halaga...
Simoun : Isang pagkakamali! Hindi ito kailanman
magiging wikang pambansa! At ano? Mananatili na lamang H. Penchang : At ang Agnos?
bang huwad ang wikang Filipino? Hahayaan mo na lang ba
na itago ng wikang ito ang ating mga karapatan? Ang ating K. Tales : Tama! [hahanapin ang Agnos]
dangal?!Ang ating pagkatao?!
Sinang : [lalapit kay Simoun] Isa iyong laket na
Basilio : Nagkakamali kayo, Don Simoun! may brilyante at esmeralda...

Simoun : [kekwelyuhan si Basilio] Anong mapapala [ipapakita ni K. Tales ang Agnos kay Simoun]
mo kapag ikaw ay nakapagtapos? Makikita mo bang
Simoun : Ibig ko ang disenyo...
masaya ang iyong bayan?! Makikita mo ba silang malaya?!
Makikita mo ba na napapalitan ng mga tawanan ang nga [lalakad-lakad si K. Tales] [sunod-sunuran si Simoun]
luha at pighati ng iyong bayan?! At ang iyong ina’t kapatid,
hahayaan mo na lang ba silang nakabaon sa lupang Sinang : Iyan ang isisunuot ng kaibigan ko bago
yinuyurakan lamang ng mga mang-aapi? siya magmongha...

Basilio : [tatangis] At anong gusto mong gawin ko [mapapatigil si Don Simoun]

Don Simoun? [maluluha] Hukayin ang bangkay ng aking
ina... at iharap sa hukuman at magbintang ng kung sinu- Simoun : Magkano? Isang
sinong Kastila? [magwawalk-out] daan?Dalawa?Limandaan? Limandaan na lang!

[exeunt Basilio] H. Penchang : [lalapit kay K. Tales at tititigan ang

Agnos] Kung ako, itatago ko na lamang iyan bilang relikya.
Sabi ng mga nakakakita kay Maria Clara, payat na payat na
daw ito at mukhang mamamatay nang santa. Ang taas pa
naman ng tingin sa kaniya ng kaniyang padrecompessor na
si Padre Salvi. Marahi, iyan din ang dahilan kung bakit mas
piniling itago ni Juli ang Agnos at isanla ang sarili...
[pilit na itatago ni Simoun ang lungkot]
K. Tales : Kung tutulutan po ninyo ay aalis na po
muna kami.
[sasang-ayon lahat maliban kay Isagani]
Isagani : Wala na bang ibang paraan bukod sa
paghahandog ng kalaguyo?
Juanito : Huwag ka ngang maarte diyan!
Isagani : [buntunghininga] Subukan muna natin
ang maayos na paraan. Kung pumalya man tayo, saka
natin isagawa ang iba pang paraan.

[exeunt Sinang, H. Tika, H. Bali, H. Penchang, K. Tales, T. Macaraig : Marahil ay tama si Isagani.
Selo] [exeunt Simoun]
Tadeo : O, ano pang inaantay natin? Tara na!

[exeunt Macaraig, Pecson, Tadeo, Sandoval, Juanito,

Tagpo VIII
Isagani]
[sabahay ng mga estudyante]

[pasok Macaraig, Pecson, Tadeo, Sandoval, Juanito, Tagpo IX

Isagani]
[sa bahay ni Kabesang Tales]
Macaraig : Sasamantalahin ko ang pagkakataong
[pasok Simoun]
ito upang tayo ay makapag-usap. Kanina ay nakaTagpo ko
si Padre Irene at napag-usapan namin ang mga naganap sa Simoun : [buntunghininga] Hay... isang
Los Baños ukol sa Akademya ng Wikang Kastila. Sabi niya, nakakapagod na araw
lahat daw ay tutol. Ngunit hahayaan daw nila na
magdesisyon ang Lupon ng Paaralang Primarya. [makakatulog si Simoun]

Pecson : Ngunit wala namang ginagawa ang [pasok K. Tales]

lupong iyan!
[hahanapin ni Kabesang Tales ang pinagtaguan ni Simoun
Macaraig : Nabanggit ko na rin iyan kay Padre Irene. ng rebolber at papalitan ang rebolber ng agnos at isang
Ang sabi niya, nakasalalay ang desisyon ng lupon sa isang sulat] [dali-daling aalis si K. Tales] [exeunt K. Tales]
sangguning nagngangalang Don Custodio. At kung
makikipagkilala raw tayo sa kaniya ay maaari nating [mananaginip si Simoun]
mahingi ang kaniyang pagsang-ayon.
{Lapat-tinig:
Sandoval : Paano?
Maria Clara : ibarra? Ibarraaa...}
Pecson : [itataas ang kanyang hintuturo at
Simoun : Maria Clara? Hintayin mo ako!
hihilahin ang gilid ng mga mata] Ting! Ang Intsik na si
Quiroga] {Lapat-tinig:
Tadeo : [magbebelly-dance kuno] Ang Maria Clara : Ibarraaa...}
mananayaw na si Pepay!
Simoun : Hintayin mo ako, Maria Clara! Huwag mo
Isagani : Sumubok tayo ng iba pang paraan... si akong iwan! Maria Cla-
Ginoong Pasta!
[magigising si Simoun] [aayusin niya ang kaniyang
Sandoval : Ang abogadong hinihingan ng payo ni pananamit at hahanapin ang kaniyang salamin]
Don Custodio?
[hahanapin rin niya ang kaniyang rebolber ngunit sa halip,
Isagani : Oo, siya nga! Kaso, paano natin siya ang agnos at sulat ang kaniyang makikita]
kakausapin?
{Lapat-tinig:
Macaragi : Hindi ba’t mayroon siyang kalaguyong
mananahi?
K. Tales : Paumanhin, Don Simoun, kung maging [exeunt Pepay]
sa sariling pamamahay ay nagawa ko kayong pagnakawan.
Napagdesisyunan ko na ipalit ang agnos sa inyong rebolber D. Custodio : Hoy! Pepay! Pineperahan mo lang ata
dulot ng pangangailangan. Nawa ay mapatawad niyo ako ako e! [uupo] Di bale na... nariyan pa naman si Matea
sa aking pasya...} hihe...

Simoun : Hahahahahahah! Sa wakas ay nahanap [exeunt D. Custodio]

ko rin ang aking tauhan...

[exeunt Simoun] Tagpo XI

[sa bahay ni Kapitan Tiago]

Tagpo X*
[pasok Simoun, Basilio]
[sa bahay-aliwan]
Simoun : Siya nga pala... kumusta naman si
{Musika : seductive} Kapitan Tiago?

[pasok Don Custodio] Basilio : Mahina na ang pulso... wala na ring

ganang kumain... kumalat na nang tuluyan ang lason sa
D. Custodio : Ang tagal naman niya... [naiinip] kaniyang katawan.

[pasok Pepay] Simoun : Parang Pilipinas... habang tumatagal ay

[aakitin ni Pepay si Don Custodio habang ito ay namumula
ay pinagpapawisan]
Pepay : Custodoni...
D. Custodio : P-pepay! Nagpunta lamang ako dito para
sabihin na huwag na muna tayong magkita. Nagkakagulo
ang mga estudyante. Baka ako’y pamanmanan...
Pepay : Pero Custodoni... [unti-unting bubuksan
ang butones ng suot ni Don Custodio]
lalong humihina. Napansin kong... hindi mo binabasa ang
librong ibinigay ko sa iyo. [mapapatungo na lamang si
Basilio] Wala kang pagmamahal sa bayan! [lalakad
papalikod ni Basilio at bubulong] Sa loob ng isang oras ay
magaganap na ang himagsikan... Bukas ay wala nang mga
mag-aaral at mga mapang-aping prayle... Naparito ako para
sa dalawang bagay... ang Kamatayan mo, o ang iyong
kinabukasan? Sa panig ng umaapi, o sa panig ng iyong
Bayan?
Basilio : Hindi ko alam!

D. Custodio : [tatalikod at magkukrus] Isipin mo na
lang na iyon ang makabubuti sa ating dalawa...
Pepay : [magdadrama] Labis akong nalulumbay
sapagkat namatay ang aking tiya... tapos... pati ba naman
ikaw, iiwan ako? Huhuhu...
Simoun : Magpasya ka! Piliin mo ang iyong bayan
sapagkat ako ang may pasimuno ng digmaan! [pilit na
pinahahawak kay Basilio ang rebolber] Kung ikaw ay
papasaamin, gagawin kitang pinuno ng hukbo sa Sta. Clara
at kukunin mo ang isang taong ikaw lamang ang
nakakakilala bukod kay Kapitan Tiago – si Maria Clara.

D. Custodio : [haharap] Hindi ba’t tatlong taon nang Basilio : Huli na kayo! Wala na siya!
patay ang iyong Tiya?
Simoun : Anong ibig...?
Pepay : [bubulong] Ay mali pala... [magdadrama]
Patay na ang kapatid ng tiya ng tiya ko... huhuhu... at wala Basilio : Patay na si Maria Clara!
kaming perang pampalibing... [magpapacute kay Don
Simoun : Anong patay? Hindi... hindi pa patay...
Custodio]
Hindi... [umiiling] Hindi patay... [parang nasisiraan ng bait]
D. Custodio : Hay nako... [mapapakamot sa ulo] O, eto
Basilio : Patay na siya!
na! Limandaan!
Simoun : Nagsisinungaling ka! [itututok ang
Pepay : [mapapatili sa saya] Ayyy! Ibig kong
rebolber kay Basilio] [hindi itataas ni Basilio ang kaniyang
sabihin... [magdadrama] huhuhu... maraming salamat...
mga kamay] Papaanong...
Custodoni... mwah... mwah... mwah...
Basilio : Ika-anim ng hapon nang siya ay namatay.
[mabilis na aalis si Pepay]
Naparoon sana ako upang makibalita kay Padre Irene
ngunit isang liham mula kay Padre Salvi ang iniabot niya
kay Kapitan Tiago at iyon rin ang dahilan ng kaniyang
pagtangis...
SImoun : Hindi! [mapapaluhod] Hindi pa siya
patay... Ililigtas ko siya ngayon... [sigaw] MARIA CLARA!!!
Basilio : Huminahon po kayo, Don Simoun...
Huminahon po...
Isagani : Bigyan niyo pa ho sana ako ng konti pang
panahon...
Paulita : [pabebe] Oo nga naman, tiya... pagbigyan
mo na si Isaganiii...
D. Victorina : [mang-iirap] O siya! O siya! Aalis muna
kami ng muchooo gwapitooo ahhhh na si Juanito para
naman kami’y makapagsolooooo! Mwah mwah!

Simoun : Namatay siya nang hindi man lamang [exeunt D. Victorina, Juanito]
nalalamang ako’y nagbalik...
[sa likod-entablado]
Basilio : [matatahimik nang saglit] Kaawa-awang
nilalang... Labis siyang naghirap... At ngayo’y ito naman ang D. Victorina : Juanitoooo... Habulin mo ‘koooo...
kaniyang sinapit... Ayyyyyy!

[itatayo ni Basilio si SImoun at sabay silang aalis] [sa entablado]

[exeunt Basilio, Simoun] [nakatuon ang atensyon ni Isagani kina D. Victorina kung
kaya’t hindi niya mamamalayan na intensiyonal na ihinulog
ni Paulita ang kaniyang abaniko]
Tagpo XII
Paulita : Ayy! [kunwaring dadamputin ang
[sa dagat] pamaypay]

[pasok Paulita] [pasok Donya Victorina, Juanito] [dadamputin ni Isagani ang pamaypay para kay Paulita]

[nilalandi ni Donya Victorina si Juanito] Paulita : [pabebe] Tila ata nagulog ko ang aking
abaniko...
D. Victorina : Kay ganda ng gabi, hindi ba Juanito?
Isagani : [ibibigay kay Paulita ang pamaypay] [may
[pilit ang ngiti ni Juanito at tatango na lang] tono ng inis] Ikaw ha! Bakit kasama mo na naman ‘yung
lalaking ‘yun? [naturo-turo]
D. Victorina : Kay sarap maglakad sa ilalim ng puting
ilaw... sa dilaw na buwan... Paulita : Bakit? Nagseselos ka ba?

[pasok Isagani] [tatalikod si Isagani na wari’y nagtatampo]

[matatanaw ni D. Victorina si Isagani na minamasdan si
Paulita] [hahampasin niya ng pamaypay si Isagani]
[sasampalin ni Isagani si Donya Victorina]
D. Victorina : Hoy! Lalake!
Isagani : [magugulat si Isagani sapagkat hindi niya
alam na si Donya Victorina pala iyon] Pasensya na po,
Donya Victorina... hehe...
D. Victorina : Pasensya [pataray]... Anong tinatanaw-
tanaw mo diyan? Hindi ba’t ikaw ang inutusan kong
makibalita kay Tiburcio Pilantod? [bubuksan ang
pamaypay] [lalapit kay Juanito at kakapit sa bisig nito na
parang tuko] Sabihin mo naman kung patay na para
makapag-asawa na ulit ako nang panibagoooo! Hindi ba?
[ngunguso kay Juanito]
Paulita : Ikaw nga, panay ang sulyap mo doon sa
dalagang Pranses... [nagpapalambing at tatalikod din kay
Isagani] [pabebe] Umalis ka na! Doon ka na sa Pranses mo!
Siya naman yata ang tunay mong gusto!
Isagani : [mapapaharap dahil marupok] [may inis
pa rin sa tono ng pananalita] Hindi ah! Ni hindi ko siya
tinitingnan e!
Paulita : [pabebe] Oo na. At ako pala ang mali...
Isagani : Paulita... [yayakapin si Paulita patalikod]
Paulita : [nagtatampo ngunit gusto rin namang
magpayakap] Huwag mo akong huwakan... nagtatampo
ako...
Isagani : Paulita... alam mo naman na ikaw lang
ang nilalaman ng aking puso... Ang gusto kong babae’y
isang dalagang Pilipina [yeah]...
Paulita : [nagtatampo pa rin] Sinasabi mo lang Sandoval : Oh... ayan na pala e.
naman yata iyan para mahulog ako sa iyo... at kapag ako’y
nahulog na, baka hindi mo naman ako masalo... Katulad ka Macaraig : Mukhang hindi talaga tayo
lang din naman yata ng ibang mga binatilyo... magtatagumpay sa binabalak nating Akademya para sa
wikang Kastila.
Isagani : [hihigpitan ang yakap] Alam mo namang
mula nang masilayan kita ay ikaw na ang pinakamaganda Pecson : Hayaan mo na... Kumain na lang tayo...
sa aking paningin na noo’y sa bayan ko lamang itinatangi...
Tadeo : Pansit para sa mga estudyanteng may
Ngayo’y masasabi kong kulang ang kagandahan ng bayan
mabubuting Kalooban!
kung wala ang iyong kagandahan. Darating din ang
panahon... at magiging malaya rin ang Pilipinas... at doon [kakain ang lahat]
ako tuluyang magiging masaya...
Sandoval : Masarap ang pancit na ito, ah! Ano ulit
Paulita : Pangarap, Isagani... Puro pangarap... ang tawag dito?
sabi sa akin ni Tiya Torina, wala na raw pag-asang lumaya
ang bayang ito... Tadeo : Pancit Lang-lang. Iba ‘yan sa alam nating
pancit...
[matatahimik si Isagani]
Sandoval : Napakahirap namang tandaan! Sa
[pasok D. Victorina, Juanito] ngalan ni Don Custodio, binibigyan kita bilang proyekto ng
mga sopas...
[si Donya Victorina ay may hawak na isang stick ng
barbecue at nakakapit pa rin sa bisig ni Juanito] Tadeo : Para kay Don Custodio, ang ‘Panukalang
Sopas’.
D. Victorina : Hahaahahhahaha! [malanding tawa] Dali
na Juanito kahit isang kagat lang... Macaraig : Maghinay-hinay tayo... Baka mamaya ay
may nagmamanman sa atin...
Juanito : Busog pa po ako...
Isagani : Kanina lamang ay nakita ko ang mga
D. Victorina : SIge na! Isang subo lang!
favoritong kawal ni Don Custodio na napadaan dito...
Juanito : Ayos lang nga po... wala po akong gana...
Pecson : Tingnan ko nga... [aalis nang saglit] May
D. Victorina : [gigil] Isa! Kakainin mo ‘to, o ikaw ang nagmamanman nga sa atin!
kakainin ko? Grrr... rawr! [matutuon ang pansin kay Paulita]
[nagmamadaling umalis ang lahat]
Paulita! [hihilahin si Paulita]
[exeunt all]
Paulita : [pabebe] Dahan dahan po, tiya... At
paalam, Isagani... [sa likod-entablado]
D. Victorina : [nauuma] Tse! Talandi ka! Tara na! Tadeo : Saglit lang! ‘Yung pancit!Sayang ‘yung
pancit!
[exeunt D. Victorina, Juanito, Paulita]
[pasok Tadeo] [kukuhanin niya ang pancit at saka aalis]
Isagani : [buntunghininga] Hay... Paulita...
Napakahirap mo nang abutin... [exeunt Tadeo]
[exeunt Isagani]
Tagpo XIV
Tagpo XIII [sa eskwelahan]
[sa Panciteria Macanista de Buen Gusto] [pasok mga Estudyante]
[pasok Sandoval, Pecson, Tadeo] [pasok Isagani] Estudyante 1 : Alam niyo ba na may mga mag-aaral raw
na nagbabalak mag-alsa sa pamahalaan?
Sandoval : Nasaan na ba si Macaraig?
Estudyante 2 : Naku! Malaking kamalian!
[pasok Macaraig]
Estudyante 3 : Magdudulot lamang ito ng kapahamakan [magkakagulo sa loob ng bahay ni Macaraig] [dadakpin ng
sa kanila. mga guardia civil ang mga estudyante bagaman may
tatlong makakatakas]
Estudyante 4 : At sa atin din!
[dadalhin ng mga Guardia Civil ang mga estudyante]
[pasok Basilio]
[exeunt Isagani, Sandoval, Pecson, Tadeo, Macaraig, mga
Basilio : [maririnig ang bulungan ng mga mag- Kabataan]
aaral] Usap-usapan na naman...
[pasok Basilio]
Estudyante 1 : [makikita si basilio] Si Basilio? Balita ko,
isa raw sa mga kaibigan niya ang may pasimuno sa Basilio : [maririnig ang ingay sa loob ng bahay ni
kaguluhan... Isagani] Bakit parang ang ingay sa loob ng bahay ni
Macaraig? [lalapit sa pinto] [sigaw] Macaraig?Macaraig?
[magugulat ang mga Estudyante] [maiinis si Basilio]
Guardia Civil* : Ikaw Indio, sino ka?
Basilio : [lalapit] Anong pinagsasasabi ninyo?
Huwag niyong isangkot ang mga kaibigan ko sa mga Basilio : Ako po si Basilio...
pagsasaling-dila ninyo!
Guardia Civil : Aha! Ikaw siguro ang may pasimuno ng
[habang paalis ay magbubulungan ang mga estudyante] himagsikan!

[exeunt mga Estudyante] Basilio : Hindi po! Hindi po ako! Kakarating ko

lamang dito!
Basilio : Makapunta na nga lang kay Macaraig...
Guardia Civil : Dakpin ang Indiong ito!
[exeunt Basilio]
[dadalhin ng mga Guardia Civil si Basilio]

Tagpo XV [exeunt Basilio. Mga Guardia Civil]

[sa bahay ni Macaraig]

Tagpo XVI
[pasok Isagani, Sandoval, Pecson, Tadeo, Macaraig, mga [papasok ang mga Guardia Civil kasama ang mga nadakip
Kabataan] na estudyante]

Isagani : Magandang gabi! Estudyante : Wala kaming ginagawang masama!

Mga kabataan : Magandang gabi rin, Isagani! Guardia Civil : Huling-huli na kayo sa acto! [babatukan
ng rifle ang estudyante] [lalapit kay Tadeo]
Isagani : Ngayong gabi ay maisasakatuparan na
natin ang mga mithiin natin! Kakatok tayo sa pintuan ng Guardia Civil : Ikaw, Indio, anong ngalan mo?
pamahalaan sa pamamagitan ng himagsikan. Makakamit
na natin ang matagal na nating inaasam na kalaayan! Para Tadeo : [nagpupumiglas] Bakit ko naman
sa Akademya! kailangang sabihin?

Mga Kabataan : Mabuhay! Guardia Civil : Aba! Lumalaban!

Tadeo : Para sa bayan! Tadeo : Mga wala kayong habag!

Mga Kabataan : Mabuhay! Guardia Civil : Tonto! Manahimik ka kung ayaw mong—

Pecson : Para sa Pilipinas! Tadeo : [sigaw] Mga inutil! Walang kwenta! Mga
Bobo!
[pasok mga Guardia Civil]
{gunshot}
Mga G. Civil : [sigaw] MAMATAY!
[binaril si Tadeo]

Mga kamag-aral : [sigaw] Tadeo!

Guardia Civil : Sa ganitong paraan ko lamang pala Estudyante 3 : Sinasabi ko na nga ba at isa rin siyang
malalaman ang pangalan ninyo. [lalakad-lakad] Tadeo… filibustero.
Tadeo-tadeo… Napakagandang ngalan! [babarilin ulit si
Tadeo] Estudyante 4 : Oo nga…

Sandoval : Hindi! [exeunt mga Estudyante]

Guardia Civil : Ang ingay mo! Putangina ka! [sa malayo]

[tatakpan ng ibang guardia civil ang bunganga ni Sandoval] Juli : Mana Penchang! Dinakip raw po ang
kasintahan kong si Basilio!
Guardia Civil : Ngayon… sino ang inyong pinuno?
H. Penchang : Wala tayong magagawa roon, Juli. Malay
[titingin si Pecson sa mga Guardia Civil, mapapatingin din mo naman ay mga pabula lamang iyan ng mga estudyante.
ito kay Sandoval na umiiling na ang gustong iparating ay
huwag magsabi ng totoo] Juli : Ngunit Mana Penchang, nararamdaman
kong totoo ang kanilang mga saling-dila.
Pecson : Si Ginoong Simoun! [may poot]
H. Penchang : Kung gayon ay magdasal na lamang tayo.
Sandoval : Bakit mo sinabi?!
H. Bali : Hija, kung ako sayo, pupunta na lamang
Pecson : Hindi naman niya tayo nagawang ako kay Padre Camorra para kumbinsihin na palayain si
tulungan para sa ating Akademya! Mas mabuti na ito... Basilio.
[titingin sa guardia civil] Si Don Simoun po! Ngayon…
palayain niyo na kami! Juli : Sige po…

Guardia Civil : Si Don Simoun? [exeunt Juli, Hermana Penchang, Hermana Bali]

Pecson : Opo!
Tagpo XVIII
Guardia Civil : Salamat! [itututok ang kanyang rebolber [pasok Juli]
kay Pecson at kakalabitin ang gatilyo nito]
{kampana}
{gunshot}
[hinahanap ni Juli si Padre Camorra sa loob ng convento]
Guardia Civil : Ngayon, ikaw naman…
Juli : Padre Camorra? Padre Camorra?
[hindi makakatingin si Sandoval sa sobrang takot]
[pasok P. Camorra]
Guardia Civil : [kakalabitin ang gatilyo ngunit wala na
itong bala] Mukhang naubusan na ako ng bala. Maswerte [sa likod manggagaling si Padre Camorra kung kaya’t
ka… Mga kawal! Dalhin niyo na iyan! magugulat si Juli]

[hihilahin ng mga guardia civil ang mga bangkay papaalis] P. Camorra : Anong ginagawa mo rito, Juli?

[exeunt mga Guardia Civil, Sandoval] Juli : May hihilingin po sana akong favor…

P. Camorra : Ano naman iyon, hija?

Tagpo XVII*
Juli : Ang pagkalaya ho ni Basilio…
[pasok mga Estudyante] [pasok Hermana Penchang,
Hermana Bali, Juli] P. Camorra : Magagawan natin iyan ng paraan…
Ngunit may kapalit… [dahan-dahang hahakbang si Padre
[naglalakad-lakad sina Juli at ang mga kasama nitong
Camorra palapit kay Juli]
Hermana nang marinig nilang magsaling-dila ang mga
tsismosang mag-aaral] Juli : Ano po iyon? [takot]
Estudyante 1 : Alam niyo ban a kasama pala si Basilio P. Camorra : [yayakapin nang mahigpit si Juli] Alam
sa mga dinakip ng mga civil? mo na iyon… [ngisi]
Estudyante 2 : Oo. Tama ka nga diyan.
Juli : [takot] Padre Camorra… Padre Camorra, Estudyante 1 : Alam niyo ba na pumanaw na ang
huwag po! [hihigpit ang yakap ni Padre Camorra kay Juli] kasintahan ni Basilio na si Juli?

[magsisimulang halik-halikan ni Padre Camorra si Juli] [naririnig ni Basilio ang mga saling-dila]
[magpupumiglas si Juli]
Basilio : Hindi… mali ang aking mga naririnig…
Juli : [titili] Ayoko po, Padre!
Estudyante 2 : Oo nga e… Balita ko, sinubukan raw
P. Camorra : Sige na naman… kahit isang tikim lang… siyang gahasain ni Padre Camorra. Sa katunayan, kaya raw
siya namatay ay dahil tumalon siya mula sa convent. Sino
Juli : [titili] Ahhh! [makakatakas siya at ba naming dilag ang gugustuhing mawalan ng puridad?
makakatakbo mula kay Padre Camorra]
Estudyante 3 : Bakit ba kasi siya nagpunta sa convento?
P. Camorra : Aray ko! Punyeta ka!
Estudyante 1 : Ano pa nga ba? Malamang, para
[matataranta si Juli at maghahanap ng pwedeng mapalaya ang mahal niyang si Basilio…
mapagtaguan ngunit makikita niyang papalapit si Padre
Camorra] Estudyante 4 : Ayun si Basilio oh!

P. Camorra : Juliiii… Narito na ako… Juli… Estudyante 3 : [pabulong] Shhh! Huwag mong ituro…
Hahahahahah… Juliiii…
[exeunt mga Estudyante]
[exeunt P. Camorra]
Basilio : Hindi… Buhay pa siya!
[tatalon sa bintana ng convento si Juli]
[patakbong aalis]
[pasok Tata Selo, Kabesang Tales]
[exeunt Basilio]
T. Selo : Mga wala kayong awa!

K. Tales : Anak… anak? Gumising ka! Anak! Anong Tagpo XX*

ginawa nila sa iyo? Juli? Anak! Gumising ka na! Hindi ba’t
mag-aaral ka pa sa sunod na taon? [luluha] Anak! Narito na
ang ama mo, gumising ka na… Juliiiii!!!
[pasok mga Mamamayan]
[pasok K. Tales, T. Selo, H. Penchang, H. Tika, H. Bali, mga
Estudyante, P. Irene] [pasok Basilio]
[madadatnan ni Basilio ang walang-buhay na si Juli na
ginagawaran ng isang seremonya]

Mamamayan : Tulungan na po namin kayo...
[bubuhatin ng mga mamamayan si Juli]
[exeunt Juli, T. Selo, K. Tales, mga Mamamayan]
Tagpo XIX
[pasok Basilio, mga Guardia Civil]
Basilio : Pakawalan niyo ako! Mga Gago!!!
[magpupumiglas] Sinabi nang hindi ako ang may pasimuno
sa digmaan e!
Basilio : Juli!!! [tatangis] Bakit mo ginawa iyon?
[tatangis]
[madudurog ang puso ng mga taong naroroon din]
[bibigyan nila ng saglit si Basilio upang makapagdalamhati
at ibuhos ang damdamin sa pagkawala ng kaniyang
minamahal]
[tatayo si Basilio] [sa pagtayo ni Basilio ay blangko ang
mukha nito at mababakas ang hindi kanais-nais na balakin
mula sa kaniyang pigura]
K. Tales : Saan ka patungo?

Guardia Civil : Oo na! Mag-antay ka! Basilio : [may tono ng poot at pagdadalamhati]
Kay Ginoong Simoun…
[papakawalan ng mga Guardia Civil si Basilio]
[exeunt Basilio]
[exeunt Guardia Civil]
P. Irene : Dalhin niyo na si Juli…
[pasok mga Estudyante]
[bubuhatin nila si Juli]
[exeunt K. Tales, T. Selo, H. Penchang, H. Tika, H. Bali, mga [magpapakita si Tata Selo]
Estudyante, P. Irene]
[magkatabi ang Guardia Civil at si Tano]

Tagpo XXI Guardia Civil : Kinakalaban niya tayo, Tano. Ano ang
[pasok mga Guardia Civil, Tano] dapat ginagawa sa mga kumakalaban sa pamahalaan?

Guardia Civil : May nakarating na naman sa akin na Tano : [natatakot] P-pinapatay…

balita ukol sa binabalak na pag-aalsa ng mga Indio laban
[patuloy na sinisipat ni Tata Selo ang lider ng mga Guardia
sa pamahalaan. Ikaw Tano, handa ka bang mamuno sa
Civil]
mga kasamahan mong Guardia Civil? Kapalit ng iyong
magiging pagtanggi ang buhay ng iyong ama! Guardia Civil : Kung gayon, ano pa ang inaantay mo?
Barilin mo na!
Tano : O-opo! Handa po akong gawin ang lahat
ng aking makakaya basta’t huwag lang masasangkot ang Tano : H-hindi ko po kaya!
aking pamilya…
Guardia Civil : Papatayin mo ang lolo mo, o papatayin
[pasok Tata Selo] [magtatago si Tata Selo habang inaakma ko ang buong pamilya mo? [bubulungan si Tano] Dalian mo
ang baril sa mga Guardia Civil] na… [itututok ni Tano kay Tata Selo ang baril] Barilin mo na!
Fuego!
Guardia Civil : Mabuti. Hindi ko nap ala kinakailangang
gumamit pa ng dahas… {gunshot}

[makikita ni Tano si Tata Selo] [pasimpleng aalis si Tano at Guardia Civil : Hahahahah! Magaling, Tano!
hindi ito mapapansin ng mga Guardia Civil]
[exeunt mga Guardia Civil]
Tano : [nangangamba] Tata Selo, ano pong
ginagawa niyo rito? Baka po mahuli kayo ng mga kapwa ko [lalapit si Tano sa kanyang lolo]
Guardia Civil!
Tano : Lo? Lolo Selo? Lolo Selo! Gumising ka po
[sa malayo] Lolo Selo! Patawad! [tatangis] Ipinapangako ko… balang
araw… mababaliktad din ang bandila natin…
Guardia Civil : Nasaan si Tano?
[pasok mga mamamayan]
Tano : [kay Tata Selo] Umalis na po kayo rito…
Mamamayan : Tulungan na po namin kayo…
T. Selo : Tumakas ka na…
[bubuhatin nila si Tata Selo paalis]
[aalis si Tano papunta sa kanyang mga kapwa Guardia
Civil] [exeunt mga Mamamayan, Tata Selo] [exeunt Tano]

Tano : Narito po ako.

Tagpo XXII
Guardia Civil : [inis] Kung saan saan ka sumusuot… [sa bahay ni Simoun]
[kakalabitin ni Tata Selo ang gatilyo ng baril] [pasok Basilio]
{gunshot} Basilio : Ginoong Simoun! Ginoong Simoun!
[kakalampagin ang tahanan ni Simoun hangga’t hindi ito
[maaalarma ang mga guardia civil]
nagpapakita]
Guardia Civil : Sino iyon? Mga Guardia Civil! Hanapin
[pasok Simoun]
niyo!
Simoun : Tuloy!
[hindi aalis si Tano]
[papasok sa loob si Basilio]
Guardia Civil : Ikaw, Tano? Anong inaantay mo?
Basilio : [desperado] Patas na tayo, Ginoong
[kakalabitin muli ni Tata Selo ang gatilyo ng baril at
Simoun… Nawalan ka? Nawalan rin ako… Naging isang
mapapatay ang dalawang guardia civil]
masama akong kapatid at anak sapagkat tila nilimot ko na Basilio : [nangangamba] Lahat? Kahit ang mga
ang paglapastangan ng mga mapang-api sa aking pamilya. walang laban?
[matitigilan si Simoun] At ngayon? Wala na akong
nararamdaman kundi galit at paghihiganti. Kahit noong Simoun : Oo! Lahat ng mahihina. Mula sa mga
himagsikan ay wala akong ginawa. Ngayon ay dadanak na dugo ay sisibol ang isang bagong lahi! Isang
pinarurusahan ako ng Diyos. At sa pagkakataong ito, ako bagong lipunan na kahit kalian ay hindi muling magagapi!
naman ang maniningil…
Basilio : Ano na lamang ang sasabihin ng mundo?
Simoun : Nabigo ang kilusan dahil na rin sa akin.
Simoun : Pupurihin tayo ng daigdig!
Iyon ay sapagkat urong-sulong ang aking pag-iisip,
palibhasa ay iniisip ko noon si Maria Clara. Matagal na Basilio : Bakit ko nga naman kailangang
sana akong nagtagumpay… Ngunit ngayong patay na ang malaman ang sasabihin ng daigdig? Wala na akong
aking puso at iisa an gating diwa ay makapagsasabog na pakialam… Bakit ko naman lilingapin ang munodong
ang ng kamatayan sa gitna ng rangya at magigising ang kailanman ay hindi lumingap sa akin?
kabataan sa gitna ng pakikidigma!
Simoun : [iaabot ang rebolber kay Basilio] Dalhin
[kukunin ni Simoun ang isang lampara] [susundan siya ni mo ito. Hintayin mo ako sa tapat ng simbahan ng San
Basilio] Agustin, ikasampu ng gabi. Lumayo kayo sa daang
Anloague sa alas-nueve.
Basilio : Para saan ang lamparang iyan, Ginoong
Simoun? Basilio : Kung gayon ay magkita na lamang tayo
mamaya…
Simoun : Saglit.
[exeunt Basilio] [exeunt Simoun]
[kukunin ni Simoun ang isang sisidlang may nakasulat na
‘NITROGLISERINA’]
Tagpo XXIII
Basilio : Dinamita!
[sa bahay ni Kapitan Tiago]
Simoun : Tama ka. Ngunit hindi iyan basta
[pasok D. Victorina, P. Irene, P. Salvi, P. Sibyla, P. Camorra,
dinamita. Iyan ang kasawiang naimbak, mga luhang
D. Custodio, B. Zayb, Paulita, Juanito, mga Bisita, Tanod]
natuyo, at galit at paghihiganting naimbit dahil sa mga
mapang-api. Ngayong gabi… makaririnig ng pagsabog sa [pasok Basilio]
Pilipinas at malilipol ang mga nararapat malipol. At nang sa
gayon ay tatahan na ang hikbi ng hustisya… [dagsa ang mga tao]

Simoun : Mamayang gabi ay magkakaroon ng Basilio : Ang dami palang mamamatay sa

pista… Ilalagay ang lamparang ito sa gitna ng handaan. pagsabog! Kailangan ko silang balaan… Hindi… Basilio,
Napakaningning nang liwanag na ibibigay nito ngunit wala ka dapat pakialam… [nagugulo ang isip] Ngunit hindi
pansamantala lamang. Pagkaraan ng dalawampung ito tama…
minute, mawawala ang ilaw ng lampara. Kapag inayos ang
mitsa ay sasabog ang bomba. [lalapit si Basilio at susubukang pumasok sa loob ngunit
pipigilan siya ng tanod]
Basilio : Kung gayo’y hindi mo nap ala ako
kailangan… Tanod 1 : Bawal po kayo sa loob, ginoo.

Simoun : Iba ang iyong gagawin. Pagkarinig ng Basilio : [magpupumilit] Kailangan ko silang
pagsabog ay lalaban ang mga artilyero at iba pang kasundo balaan! Mamamatay kayong lahat!
ko roon. Pupunta lahat sa bahay ni Kabesang Tales sa Sta.
Mesa. Magkakagulo at pati ang mga mamamayan ay Tanod 1 : Hahahahah! Ano daw? [tatawagin ang
nanaising lumaban. Pamunuan mo sila at dalhin sa bahay kapwa-tanod] Hoy! Halika nga dito!
ni Quiroga dahil doon nakaimbak ang mga baril at pulbura.
Tanod 2 : Bakit?
Susubukan naming ni Kabesang tales na agawin ang
tulay… Matitira ang malalakas at mamamatay ang lahat ng Tanod 1 : Mamamatay day tayong lahat?
mahihina!
[magtatawanan lamang ang dalawang tanod]
Tanod 1 & 2 : Hahahahahaha! [sa loob]

[pasok Simoun] P. Salvi : Ano ito…? “MA-MANE… THECEL… PA-

PARES?” CRI…SOSTOMO… IBARRA? [mapapatingin sa mga
[makikita ni Simoun si Basilio] naroroon] Mana thecel pares? Crisostomo Ibarra?

Simoun : [pabulong] Nawa ay hindi mo ako P. Irene : Biro lang iyan!

biguin…
D. Victorina : Hindi magandang biro! Isang pagbabanta
[sa loob] mula sa isang taong matagal nang namayapa!

D. Victorina : Kay ganda naman ng aking pamangkin P. Salvi : [nanginginig] H-hindi maaari… Ito ang
sa kanyang kasuotan! lagda at sulat ni Ibarra!
Paulita : Kay liit na bagay, Tiya… [titingnan ni Don Custodio]

D. Victorina : Ngunit mas maganda kung ako ang nasa D. Custodio : Ganitong-ganito rin ang sulat ni Ginoong
kasuotang iyan… hindi ba Juanito? [sisikuhin si Juanito] Simoun…

Paulita : Kayo talaga, Tiya… D. Victorina : Hindi ba’t si Ginoong Simoun rin ang
nagbigay ng lampara?
Juanito : Ginoong Simoun!
Paulita : Kung gayon… si Simoun ay si…
Simoun : Narito nga pala ang aking handog para
sa ikakasal… [biglang tatakbo si Isagani upang kuhain ang lampara]
P. Irene : Kaygandang lampara! Isagani : [sigaw] Umalis kayong lahat! Sasabog
ang lampara!
D. Victorina : Alalay! Sindihan niyo naman itong
lampara nang magkasilbi kayo… [itatakbo ni Isagani ang lampara]

[sisindihan ng alalay ang lampara] [magkakagulo ang lahat]

[exeunt Simoun] [dadalhin ni Isagani ang lampara patungong ilog at sasabog

kasama si Isagani]
[sa kabilang dako] [mayayamot si Basilio kaya’t aalis na ito
nang makita niya si Isagani] [exeunt D. Victorina, P. Irene, P. Salvi, P. Sibyla, P. Camorra,
D. Custodio, B. Zayb, Paulita, Juanito, mga Bisita, Tanod]
Basilio : Isagani, anong ginagawa mo rito?

Isagani : May iba na siyang mahal… Ikakasal na

Tagpo XXIV
siya…
[sa bahay ni Simoun]
Basilio : Ano? Si Paulita? Ikakasal?
[pasok Simoun]
Isagani : Bukas ay iba na siya…
Simoun : Sinasabi ko na nga ba’t bibiguin pa rin
Basilio : Iligtas mo na lamang ang iyong sarili… ako ni Basilio… Kung gayon ay isa na lamang ang natitirang
Nakikita mo ba ang lamparang iyon? Iyon ay naglalaman ng paraan… [kukuhain niya ang isang botelyang may lamang
dinamita! Kung hindi mo ililigtas ang sarili mo ay baka pati lason at iinumin ang laman nito] [manghihina siya ngunit
ikaw ay masawi sa pagsabog? pipiliting kuhain ang kaniyang kahong lalagyanan ng alahas
at titignan ang agnos ni Maria Clara] [ibabalik niya ang
Isagani : [tila bingi] Huwag mo na akong pigilan… agnos sa loob ng kahon] [bibitbitin niya ang kahon at
dahil bukas… iba na siya… maglalakad ngunit bigla siyang matutumba]

[papasok sa loob si Isagani] [pasok P. Florentino]

Basilio : Bahala ka… Hindi ako nagkulang sa P. Florentino : Ginoong Simoun! [lalapit kay Simoun]
paalala… Napapaano kayo? H-hindi ba’t lason ang laman ng
botelyang ito?
Simoun : [pipiliting tumawa] Hahahahaha… Simoun : Sa wakas ay magkakasama na tayo…
[mauubo] Ugh! Huli ka na Padre Florentino… ugh! Ilang…
Ilang saglit na lang ang itatagal ko rito… [tatangis] Nawa ay [exeunt Simoun, Maria Clara]
mapatawad… ako… ng Diyos… sa mga nagawa kong
kasalanan…
Tagpo XXVI*
P. Florentino : Manalig ka lamang, Ginoong Simoun… [pasok Guardia Civil]

SImoun : Ngunit [hahabulin ang kaniyang hininga] Guardia Civil : Mga Hangal! Hahahahah! Hindi pa kayo
may kailangan kayong malaman… malaya!

P. Florentino : Ano iyon… Ginoong Simoun…? [babarilin ni Basilio ang Guardia Civil]

Simoun : Ako si… Juan… Crisostomo [uubo] {gunshot}

Ibarra…
[pipiliting bumagon ng guardia civil at habang nakatalikod
P. Florentino : [gulat] Ngunit akala naming lahat ay si Basilio ay babarilin rin niya ito]
patay ka na!
Basilio : Mahal ko ang aking bayan…
Simoun : [ngingiti at tatawa] Nagkakamali kayo…
[malalagutan ng hininga si Basilio]
Ako’y nagbalik upang maghiganti… [hihigpitan niya ang
pagkakahawak kay P. Florentino]
“Sa lahat ng pagkakataon, ang kinang ay nakasisilaw. At sa
P. Florentino : Ginoong Simoun! pagkasilaw, nakalakip ang pagkabulag.”

Simoun : Kita mo ang kahong iyon? Laman noon

ang lahat ng aking mga alahas… pati ang agnos ni Maria
Clara… [uubo] Gawin mo… ang nararapat…

[malalagutan ng hininga si SImoun]

P. Florentino : Diyos ko! Bakit kailangang mangyari ang

lahat ng ito? Nawa ay mapayapa ang kaluluwa mo…
Binabasbasan kita sa ngalan ng Ama, ng Anak, at ng
Espiritu Santo… Paalam Ginoong Simoun…

[dadamputin ni P. Florentino ang kahon]

[bubuksan niya ito] [puputa siya sa dagat] [itatapon ang

lahat ng alahas]

P. Florentino : Diyan ka nararapat… upang hindi ka na

magdulot ng kasakiman…

[exeunt P. Florentino]

Tagpo XXV*
[sa kabilang-buhay]

Simoun : [magigising] Nasaan ako?

Maria Clara : Ibarra?

SImoun : Ikaw na ba iyan mahal ko?

Maria Clara : [tatakbo palapit kay Simoun] Ako nga…

[magyayakap ang dalawa]