[KABANATA 1]

Sa Kubyerta
NARRATOR: Buwan ng Disyembre noon at naglalakbay ang Bapor Tabo sa Ilog Pasig galing Maynila at
patungong Laguna. Mabigat ang Bapor Tabo dahil sa dami ng mga kargamento at puno rin ito ng mga
pasahero. Lalong pinabagal ang paglalakbay nito dahil sa maputik na tubig. May hirarkiya ang mga
pasahero sa Bapor Tabo bilang pagpapakita ng uri ng tao at kapangyarihang umiiralsa sistema ng lipunan.
Ang mga Instik at mga Indiyo ay nasa ilalim ng kubyerta kasama ang mga kalakal at kargamento
samantalang mga empleyado ng pamahalaan, mga prayle, mga manlalakbay at mga mahahalagang tao
ng lipunan ang nasa itaas naman ng kubyerta.

SA IBABAW NG KUBYERTA:
Doña Victorina: Bakit gumagawi sa dakong iyon ang iyong hangal na timonel?
Kapitan: Mababaw po sa bahaging iyon, ginang.
Doña Victorina: Aba’y bilisan naman ninyo! Kaunting tulin pa ng makina!
Kapitan: Marahan po ang patakbo dahil tayo ay daraan sa palayang iyan.
(Itinuro ng Kapitan ang gawi kung nasaan ang mga palayan)
Doña Victorina: Mangyari naman kasing walang matinong lawa dito sa Pilipinas.
(Padabog na tinalikdan ni Doña Victorina ang Kapitan)
Simoun: Napakadali lamang solusyunan ng problemang iyan, ni hindi kailangan gumasta ng salapi.
(Napatingin ang lahat kay Simoun dahil sa kanyang nasabi)
Simoun: Humukay ng tuwid na kanal simula sa bunganga ng ilog hanggang salabasan na daraanan
patungo Maynila. Ang ibig kong sabihin ay magbukas ng panibagong lagusan at sarhan ang dating lagusan
sa Ilog Pasig para sa paglalakbay.
Ben Zayb: Ipagpaumanhin ninyo Ginoong Simoun subalit ang inyong naisip aynangagailangan ng
napakalaking halaga at nangangahulugan ng pagsira ng ilang kabayanan.
Simoun: Ang pagsira ay maano?
Don Custodio: Ngunit paano ang perang gugugulin?
Simoun: Gamitin ang mga bilanggo sa pagtatrabaho. Huwag bayaran ang kanilang trabaho nang sa
ganoon ay makakamenos ang pamahalaan.
Don Custodio: Ngunit hindi ito sasapat.
Simoun: Kung ganoon ay gamitin natin pati bata’t matatanda.
(Nagulat si Don Custodio sa sinabi ni Simoun)
(Napaismid si Simoun)
Simoun: Huwag na nating lokohin ang ating mga sarili. Alam ko namang alam ninyo na ito ang tanging
paraan. Ang mga mahihina ay mananatiling mahina at ang malalakas ay mananatiling malakas kahit
lumipas pa ang panahon.
Don Custodio:Señor Simoun, ang naisip ninyong paraan ay magbubunga lamang ng kaguluhan.
Simoun: Kaguluhan?
(Natawa ng kaunti si Simoun)
Simoun: Bakit? Nag-alsa ba ang bayang Ehipto? Ang Hudyo laban kay Titus? Akala ko ba’y may nalalaman
kayo sa kasaysayan
(Lahat ay nagulantang sa isinagot ni Simoun)
Padre Salvi: Makailang ulit nang naganap ang paghihimagsik sa bayang ito.
Simoun: Matagal nang nangyari iyon, isa pa Padre Salvi hindi ba’t ipinagmamalaki ninyo sa akin ang
pagkakagawa ng ospital sa Los Baños na siya namang tinutuluyan ng Kanyang Kamahalan sa ngayon. Isa
pa, naipagawa ito sa pamamagitan ng sapilitang pagtatrabaho sa ilalim ng latigo ng isang uldog.
Padre Salvi: Ang nangyari noon ay pwedeng mangyari ulit ngayon.
Simoun: Hindi! Ang nasabi ko ay nasabi ko na! At Padre Salvi, pwede ba itigil niyo ang pagsasalita ng mga
kahangalan. Anong halaga ninyong mga prayle sa bayang ito kung magkakaroon ng himagsikan?
(Hindi na pinansin ni Simoun ang mga tumutol at nanaog sa maliit na hagdanang papasok sa loob ng
kubyerta)
***
(Namutla si Padre Salvi sa mga sinabi ni Simoun at hindi natinag sa pagkakatayo si Don Custodio)
Don Custodio: Isang mulatong Amerikano!
Ben Zayb: Indiyong Ingles!
(Pabulong nitong sabi)
Don Custodio: Isang Amerikano! Porket malapit siya sa Kamahalan kung maka-asta akala mo kung sino!
Walang utang na loob! Manghuhuthot ng salapi ng mga Indiyo! Mag-aalahas ng brilyanteng huwad!
--------------------oOo--------------------
[KABANATA 2]
Sa Ilalim ng Kubyerta
NARRATOR: Masikip sa ilalim ng kubyerta dahil sa dami ng mga pasahero at mga kargamento. Abala ang
mga tao sa kani-kaniyang mga gawain at hindi alintana ang ingay na dulot ng ugong ng makina.
Karamihan sa mga pasahero ay nakaupo sa mahabang bangko atmga tabureteng kahoy. Nasa gitna ang
mga kargamento at kagamitang tulad ng maleta, tampipi, at bayong. May ilang kabataan na
nagsisipaglaro ng mga baraha, ang iba nama’y nag-uusap, may iba rin namang nakahanay at
nakahambala na tila mga patay dahil sa himbing ng pagkakatulog, mangangalakang Intsik na nakanganga
habang nakahiga at naglalaway at mga estudyanteng pinagtatalunan ang andar ng makina na kanilang
iniaayon sa napag-aralan sa Pisika. Sa kabila ng kasikipan sa ilalim ng kubyerta, may tatlong lalaking nag-
uusap…
SA ILALIM NG KUBYERTA
Kapitan Basilio: Ano nang kalagayan ni Kapitan Tiago?
Basilio: Ayaw niyang magpagamot. Inutusan niya akong pumunta ng San Diego para tingnan ang kanyang
mga paupahang bahay. Palagay kong sulsol iyon ni Padre Irene. Pinaalis niya lamang ako upang siya’y
malayang makahithit ng opyo.
Kapitan Basilio:Ang salot na opyo! Kasalanan ito ng mga Tsino! Mga Tsino na walang alam na kahit isang
Latin na salita. Sayang, itinuturing pa naman itong gamot noon, kung hindi lamang sa pagmamalabis na
paggamit ng mga Tsino…
(Napa-iling na lamang si Kapitan Basilio)
Kapitan Basilio: Siya nga pala, kamusta na ang inyong mungkahing magkaroon ng Akademya ng Wikang
Kastila? Sa palagay ko’y mahihirapan tayo sa isang yan.
Isagani: Huwag kayong mag-alala, matutuloy po ito. Hinihintay na lamang namin ang permiso ng Kapitan
Heneral matapos makipagkita sa kanya si Padre Irene.
Kapitan Basilio:Tutol si Padre Sibyla kaya’t balewala rin iyan.
Isagani:Tutol nga po, kaya nga po siya’y narito upang makipag-usap din sa Kapitan Heneral sa Los Baños.
Kapitan Basilio:Naiintindihan ko subalit kahit pa bigyan kayo ng permiso saan naman kayo kukuha ng
pondo?
Isagani:Sa ambagan po. Maging ang mga guro ay hati sa Pilipino at Kastila.
Kapitan Basilio: Kaninong bahay ang gagamitin ninyo?
Isagani:Sa mayamang si Makaraig po. Ihahandog niya ang isa sa kanyang mga bahay.
Kapitan Basilio:Hindi naman masama ang gusto niyong mangyari. Ang panahon ngayon ay paurong na.
Noong panahon namin, kami’y nag-aral kahit paano ng Wikang Latin sapagkat ang aming aklat ay
nasusulat sa Wikang Latin. Nasa Wikang Kastila ang inyong mga libro subalit hindi itinuturo sa inyo ang
wikang ito. Mas masama ang panahong ito kaysa panahon ng ating mga magulang. Aetas parentum pejor
avis tulit nos nequiores!
(Pagkasabi noon ay umalis si Kapitan Basilio at napangisi sina Basilio at Isagani)
Isagani:Ang mahirap sa mga matatanda puro masama ang kanilang nakikita, ni hindi man lang nila nakita
ang magandang maidudulot nito sa atin.Gusto nila makuha kaagad ang pakinabang nito na walang
kahirap-hirap.
Basilio: Maiba ako, anong sabi ng tiyo mo tungkol kay Paulita?
Isagani: Pinagalitan niya ako sa napili kong mapapangasawa. Kako, wala naman siyang maipipintas kay
Paulita. Maganda, mayaman at mabaitkahit na siya’y isang ulila.
Basilio: Oo nga naman! Napakayaman, marangal, magiliw, at walang kapintasan liban lamang sa isa.
(Natawa silang pareho dahil pareha sila ng naiisip)
Isagani:Ang kanyang Tiya, si Doña Victorina.
Basilio: Tama!
Isagani:Alam mo bang hiniling niya sa akin na hanapin ko ang asawa niyang siDon Tiburcio?
Basilio:Siguradoakong nangako ka upang hindi mawala sayo si Paulita.
(Pabirong sabi ni Basilio)
Isagani:Oo na!
(Tawang sabi naman ni Isagani)
Isagani: Ang problema kasi sa amin mismo nagtatago ang kanyang asawa.
(Sabay na bumulalas ng tawa ang dalawang binata)
Isagani: Iyon ang dahilan kung bakit ayaw umakyat ni Tiyo sa itaas ng kubyerta. Siguradong uusisain sa
kanya ng Doña ang tungkol kay Don Tiburcio
***
(Nadatnan ni Simoun ang dalawang binata habang nagkukuwentuhan)
Simoun: Narito ka pala, Basilio. Magbabakasyon ka na ba?
(Napatingin kay Isagani)
Simoun: Kababayan mo ba siya?
(Tiningnan ni Simoun ulo hanggang paa si Isagani at napangisi)
Simoun:Kamusta ang probinsiya?
Basilio:Hindi niyo po ba alam?
Simoun:Hindi pa ako nakakapunta sa lugar na iyon lalo’t wala namang namimili ng alahas. Marahil ay
mahihirap ang mga tao doon.
Isagani:Hindi kami bumibili ng mga bagay na hindi namin kailangan.
Simoun:Huwag kang magalit binata, wala akong masamang ibig sabihin doon. May nakapagasabi sa akin
na ang mga parokya dito ay hawak ng isang klerigong Indiyo. At kapag hawak ito ng isang paring Indiyo,
tiyak na mahirap ang bayang ito. Ang mabuti pa siguro’y uminom na lamang tayo ng serbesa para sa
ikauunlad ng inyong lalawigan.
(Tumanggi si Isagani sapagkat siya’y hindi umiinom)
Simoun: Mabuti sa katawan ang serbesa. ‘Ika nga ni Padre Camorra, kapansin-pansin ang kawalan ng sigla
ng bayang ito dahil sa dami ng tubig na iniinom.
(Gumuhit sa mukha ni Isagani ang pagkainis)
Isagani: Ang tubig ay nakakapatay ng apoy. Ang tubig ay maaring makapuksa ng sangkatauhan o lumunod
ng mundo kapag naging dagat
Simoun:Napakainam na sagot! Ngunit pagtatawanan lamang ni Padre Camorra ang inyong mga sinabi.
Hindi siya naniniwala sa mga ganyang bagay.
(Bago pa magsalita ang dalawang binata ay umalis na si Simoun na walang paalam)
Simoun: Iinumin ko na ang aking serbesa.
***
Basilio: Bakit yata palaban ka ngayon, kaibigan?
Isagani:Hindi ko alam kung bakit, pero nakakatakot ang lalaking iyon.
Basilio: Hindi mo ba alam, siya ang tinatawag na Kardinal Moreno? Siya yung tao na minumura kapag
nakatalikod at pinupuri kung nakaharap.
Isagani:Dumadalaw ba siya kay Kapitan Tiago?
Basilio:Mula pa nang siya’y dumating.
(Lumapit ang katulong para sabihing hinahanap si Isagani ng kanyang Tiyong siPadre Florentino)
***
(Nakita ng Kapitan si Padre Floretino at inanyayahan sa kubyerta)
Kapitan Basilio: Baka isipin ng mga prayle na ayaw ninyo silang makahalubilo.
Padre Florentino: Ganoon ba? O, siya sige susunod ako sa inyo Kapitan sa makailang sandali.
Kapitan Basilio: Aasahan kita Padre.
(Nang umalis si Kapitan Basilio ay agad niyang ipinatawag si Isaganisa katulong)
***
Padre Florentino: Donselya.
Donselya: Po Padre?
Padre Florentino: Tawagin mo ang aking pamangking si Isagani. Magmadali ka.
Donselya: Opo. Masusunod po.
***
Isagani: Ipinatawag niyo raw po ako Tiyo Padre?
Padre Florentino:Mabuti at narito ka na. Napilitan akong pumayag sa kahilingan ng kapitan na pumanik ng
kubyerta. Kaya ikaw, iwasan mong makipagkita sa kapitan upang hindi ka maanyayahan sa kubyerta.
Isagani: Opo, Tiyo Padre.
Padre Florentino:O, siya sige at aalis na ako baka akalain ng iba na inaabuso natin ang kagandahang loob
ng kapitan.
(Napangiti at napailing na lamang si Isagani)
--------------------oOo--------------------
[KABANATA 3]
Mga Alamat
NARRATOR: Wala na ang init ng pagtatalo nang umakyat si Padre Florentino sa kubyerta. Sa halip ay
nagkakasiyahan na ang umpukan ng mga pari’t mahahalagang tao sa lipunan. Habang pinagmamasdan
nila ang ang magandang kapaligiran ay nagkukuwetuhan sila na may kasamang tawanan at biruan.
Kanilang pinag-usapan ang Alamat ng Malapad na Bato hanggang sila’y makapasok na sa lawa.
SA ITAAS NG KUBYERTA:
Ben Zayb: Oo nga pala, Kapitan. Alam mo ba kung saang dako ng lawanapatay ang isang nagngangalang
Guevarra, Navarra o Ibarra?
(Lahat ay napatingin kay Ben Zayb, maliban kay Simoun na sa malayo angtingin)
Doña Victorina: Siya nga! Saan nga ba dito Kapitan? May naiwan kayangbakas dito sa tubig?
Kapitan: Tumingin kayo sa dakong roon…
(Itinuro ni Kapitan ang isang dako sa lawa)
Kapitan: Ayon sa kwento, labintatlong taon na ang nakakalipas,tinutugis noonng mga kawal si Ibarra nang
siya’y tumalon sa lawang ito atpagbabarilin hanggang sa siya’y maglaho sa kanilang paningin at sadakon
iyon sa may pampang, ang tubig ay nagkulay-dugo.
Ben Zayb: Kung ganoon ang kanyang bangkay ay…?
Padre Sibyla: Nakasama na ng kanyang ama sa lawang ito…
Padre Salvi: Hindi ba’t isang pilibustero ang kanyang ama?
Ben Zayb: Pinakamurang libing, hindi ba Padre Camorra?
Padre Camorra: Ang isang pilibustero kalianma’y hindi magkakaroon ngmarangyang libing..
(Nakatawang tugon ni Padre Camorra)
Ben Zayb: Ayos lang po ba kayo, Ginoong Simoun?
--------------------oOo--------------------
[KABANATA 4]
Kabesang Tales
NARRATOR: Si Selo ay isang mangangahoy, maputing-maputi ang kanyang buhok ngunit malusog pa rin
ang pangangatawan. Bagama’t ang kanyang hanapbuhay ay ang paggawa ng walis, masasabing
maginhawa ang kanyang buhay. Anak niya si Telesforo na ang palayaw ay Tales. Nagkakaingin sila sa
dulong bayan sa isang lupaing walang nagmamay-ari at sa panahong iyon ay nagkasakitang buong
pamilya ng malaria hanggang sa namatay ang asawa at panganay na anak na si Lucia. Sa panahon ng
pag-aani, may isang korporasyon na pag-aari ng mga pari ang umangkin ng lupain at pilit silang
pinagbabayad ng buwis sa halagang tatlumpong piso.
TAHANAN NI KABESANG TALES:
Kabesang Tales:Mayroon akong magandang ibabalita sa inyo mga anak.
Juli: Ano po iyon ama?
Kabesang Tales:Dahil sa masagana ang ating ani at naipagbili ko ito sa mataas na halaga napagdesisyonan
namin ng inyong Ingkong Selo na papag-aralin kayong magkakapatid.
Juli: Talaga po ama?!
Tano: Mabuting balita iyan ama!
Juli: Naaalala niyo po ba si Basilio? Naroon po siya ngayon sa Maynila at nag-aaral. Balita ko’y
napakagaling niya sa klase.
(Buong tuwang sabi ni Juli)
Tandang Selo: Sa isang taon ay magtutungo ka na ng Maynila. Makakapag-aral ka na rin tulad ng ibang
mga dalaga sa bayan.
Juli: Opo ingkong, masayang-masaya po ako sa ibinalita ni ama, hindi na po ako makapaghintay.
(Kinuha ni Juli ang kamay ni Tandang Selo at paikot na sumayaw)
Juli: Makikita ko nang muli si Basilio.
(Sunod niya namang kinuha ang kamay ni Tano at muling sumayaw saka niya ito hinila papalayo sa sala)
Tano: Sandali lang, madadapa naman ako sa ginawa mong iyan Juli.
***
(Naputol ang pag-uusap ng mag-ama dahil sa katok na kanilang narinig sa pintuan)
(Ang pinto’y binuksan ni Tandang Selo)
Padre Camorra: Telesforo! Mabuti at nariyan ka. Ang anak mong si Tales, nariyan ba?
Tandang Selo: Oho, eh narito po siya. Ano po bang kailangan ninyo sa kanya?
Padre Camorra: Hindi mo ba muna kami papapasukin?
Tandang Selo: Ah, ipagpaumanhin niyo po padre, tuloy po kayo.
Padre Camorra: Narito ako upang singlin siya ng buwis.
Kabesang Tales: Buwis? Eh kakabayad ko lang ho ng noong isang buwan ah?
Padre Camorra: Noong isang buwan pa yun! Kailangan mong magbayad ulit ng buwis para sa buwang ito.
Ang buwis ay dalawang daang piso.
Kabesang Tales: Dalawang daang piso?! Aba’y sumusobra naman ho ata kayo padre. Saan ho kami
makakakuha ng ganyang kalaking pera?
(Sumilip sina Tano at Juli mula sa pintuan ng azotea)
Padre Camorra: Magdahan-dahan ka sa iyong pananalita Tales, isa pa hindi ko na problema yun. Kapag
hindi niyo nabayaran ang buwis sa tamang oras ay palalayasin namin kayo at ipapasaka namin sa iba ang
lupaing ito.
Kabesang Tales: Magagawa niyo ang lahat dahil ako’y mangmang at walang sapat na lakas para
lumaban…
Tandang Selo: Anak, tama na yan…
(Pag-aawat pa ni Tandang Selo sa anak)
Kabesang Tales: Hindi ama, dapat nilang malaman na ang lupaing ito ay pinaghirapan natin. At hindi ko
maibibigay ang lupaing ito sasinumang hindi kayang higitan ang aming nagawa. Diligan niyo muna ng
dugo’t pawis ang lupaing ito, saka ko lamang ito isusuko sa inyo.
Padre Camorra:Eso es absurdo! Kung ayaw mong magbayad, mabuti pa gawin na lamang nating
Guwardiya Civil ang iyong anak na lalaki. Dakpin siya!
(Turong sabi ni Padre Camorra kay Tano)
Kabesang Tales: Huwag! Huwag ang aking anak!
(Akmang tutulong si Tales nang pigilan siya ng mga guwardiya sibil)
Tano: Ama!
Juli: Bitiwan niyo siya!
Tandang Selo: Bitiwan niyo ang aking apo!
Guwardiya Civil: Huwag kang makialam dito tanda!
(Natumba si Tandang Selo)
Juli: Ingkong!
Tano: Ingkong! Bitiwan niyo ako! Anong ginawa niyo kay ingkong?!
Guwardiya Civil: Tumahimik ka!
(Sinikmuraan si Tano ng isang guwardiya sibil at ito’y nawalan ng malay)
Kabesang Tales: Ama!
Tandang Selo: Si Tano…aking apo…
(Nang subukang tanawin ni Kabesang Tales ang kanyang anak, ito’y wala na)
***
NARRATOR: Hindi ipinagbayad ni Kabesang Tales ng anumang halaga ang anak upang hindi kunin ng hukbo
at sa halip ay pinabayaang umalis. Maraming tao ang hindi makapaniwala sa pangyayaring ito. At sa
kabila ng ibinabang utos ng Kapitan Heneral na samsamin ang lahat ng mga baril ay patuloy pa rin sa
pagbabantay si Kabesang Tales ng kanyang mga pananim gamit ang gulok at palakol. Nakarating kay Juli
ang balita na nakuha ng mga tulisan ang kanyang ama. Matutubos lamang ni Juli ang kanyang ama kapag
siya ay nakapagbayad ng limang daang piso.Upang makabayad, pumayag si Juli na ibenta ang kanyang
mga alahas maliban sa isang agnos na may brilyante at esmeralda na bigay sa kanya ng kasintahang si
Basilio. Dahil sa kakulangan sa pera, hindi na siya nag-atubiling manghiram ng pera kapalit ng paninilbihan
kay Hermana Penchang.
Tandang Selo: Apo, huwag kang umalis.
Juli: Pero ingkong, kailangan ko ‘tong gawin. Sana po’y maintindihan ninyo. Patawad.
Tandang Selo: Oh apo…
(Napayakap na lamang si Tandang Selo sa kanyang apo)
--------------------oOo--------------------
[KABANATA 5]
Noche Buena Ng Isang Kutsero
NARRATOR: Bisperas ng kapaskuhan at kasalukuyang inililibot ang prusisyonng Noche Buena sa mga
lansangan nang dumating ng San Diego si Basilio sakay ng isang karomata. Naantala ang paglalakbay nila
ng ilang oras dahil hinarang sila ng mga guwardiya sibil.
LANSANGAN NG SAN DIEGO:
Guwardiya Civil: Alto!
(Napatigil ang karomatang sinasakyan ni Basilio)
Kutsero: Magandang gabi po sa inyo.
Guwardiya Civil: Baba diyan!
(Hinablot ng guwardiya sibil ang kutsero para pababain ng karomata)
Guwardiya Sibil: Bakit walang ilaw ang karomata mo?
Kutsero: Ah… eh…
(Napakamot sa ulo ang kutsero)
Guwardiya Civil: Sagutin mo ko!
(Binatukan ang kutsero)
Guwardiya Civil: Alam mo bang bawal yun? Nasaan sedula mo?
Kutsero: Wala po akong sedula.
Guwardiya Civil: Talaga namang!
Kutsero: Parang awa niyo na po mga ginoo, hayaan niyo po akong ihatid ang aking sakay.
(Inupakan ng mga guwardiya sibil ang kutsero, saka dinala sa kanilang komandante)
***
SA HARAP NG BAHAY NI KAPITAN BASILIO:
(Narinig ni Basilio ang ingay ng mga nagkakasiyahan sa tahanan ni Kapitan Basilio)
Kapitan Basilio: Makakaasa kayong pupunta kami ng Tiani para tingnan ang inyong mga alahas Ginoong
Simoun.
Simoun: Aasahan ko kayo Kapitan Basilio.
(Saka naghalakhakan ang mga ginoo)
Basilio: Kakaibang tao talaga si Ginoong Simoun, wala siyang pinipiling panahon, kahit pasko.
Nakapagnenegosyo siya kahit saan...
***
TAHANAN NI KAPITAN TIAGO:
Mayordoma: Ah! Dumating ka na pala Basilio! Halika at ng matulungan kita sa iyong mga dala.
Basilio: Nakapaghanda ka ba ng makakain?
Mayordoma: Ah, siyempre naman. Nakahanda na ang hapunan mo sa hapag.
Basilio: Anong nang balita habang wala ako?
Mayordoma: Ah eh… dalawa sa ating mga katulong sa bukid ay nakulong at ang isa’y naipatapon sa isang
malayong bayan. May ilan ding namatay na kalabaw…
Basilio: Wala ka na bang ibang ibabalita sa akin kundi puro ganyan?
Mayordoma: Ang isa po nating katiwala ay namatay, yaong tagabantay ng kaingin. Hindi ho siya mabigyan
ng disenteng libing dahil siya’y isang hamak na mahirap lamang.
Basilio: Ano ang kanyang ikinamatay?
Mayordoma: Namatay ho siya dahil sa katandaan.
Basilio: Wala na ba kayong ibabalita sa akin? Nakakawalang gana ang inyong mga balita. Ano nang
nangyari sa Sagpang?
Mayordoma: Naalala ko na! Alam niyo bang si Kabesang Tales ay ilang linggo nang nawawala at
napabalita sa bayan na hawak raw siya ng mga tulisan. Kawawang Juli, para lamang matubos ang
kanyang ama, siya’y naninilbihan kay Hermana Penchang.
(Tumayo si Basilio at hindi na tinapos ang pagkain)
Mayordoma: Oh, saan ka pupunta Basilio? Akala ko ba’y kakain ka?
Basilio: Nawalan na ako ng gana.
--------------------oOo--------------------
[KABANATA 6 at 7]
Si Basilio at Simoun
NARRATOR: Habang ang lahat ay nagsisipaghanda para magsimba, si Basilio ay naglalakad sa kalye at
makailang ulit na tiniyak na walang sumusunod sa kanya, hanggang siya ay makarating sa isang
matandang gubat na dating pagmamay-ari ng mga Ibarra subalit simula ng mapabalitang patay na ito ay
kinumpiska ng pamahalaan at naipagbili kay Kapitan Tiago.
(Umupo si Basilio sa isang malaking bato sa harap ng batis)
Basilio: Kamusta na kayo ina? Maligayang pasko po sa inyo. Naaalala ko pa po ang mga araw na
magkasama pa tayo nina Crispin. Ni minsan hindi kopo kayo kinalimutan…
(Napatigil si Basilio sa pagmumuni-muni ng may napansin siyang liwanag na nagmumula sa di kalayuan)
Basilio: Sinong nandyan?
(Nilapitan ni Basilio kung saan nagmumula ang ilaw at doon niya nakita si Simoun)
SA LOOB NG MATANDANG GUBAT:
Basilio: Anong ibig sabihin nito? Nagpapanggap si Ginoong Ibarra bilang si Simoun? Pero bakit? Papaano?
Tandang-tanda ko pa noon, dalawa silang lalaki….ang isa ay ang bangkay na sinunog na may dalawang
tama ng baril at ang isa naman ay siyang tumulong sa akin na ilibing si ina. Kung ganoon sino si Ibarra sa
kanilang dalawa? At sino ang mag-aalahas na si Simoun?
(Natapakan ni Basilio ang isang tuyong sanga at gumawa ito ng ingay na narinig ni Simoun)
Simoun: Sinong nariyan? Sumagot ka!
(Naglakas loob si Basilio na magpakita kay Simoun)
Basilio: Maari ko po ba kayong tulungan, Ginoo?
Simoun: Ikaw?!
Basilio: Labintatlong taon na ang nakakaraan ng tulungan ninyo akong maglibing sa bangkay ng aking ina
at sunugin ang bangkay ng isang lalaki. Hayaan niyo namang makapagpasalamat ako sa inyong ginawa.
(Binunot ni Simoun ang kanyang baril at tinutukan si Basilio)
Simoun:Bakit? Sino ba ako sa palagay mo?
Basilio: Isa kang dakila. Marami ang nag-aakalang patay ka na, maski ako’y nalungkot sa balita, pero heto
ka ngayon nasa aking harapan.
Simoun: Ngayong alam mo na ang aking lihim, magiging sagabal ka lang sa aking mga plano. Hinding-hindi
ako makakapayag na sirain mo ang aking mga plano. Kaya kitang patayin ngayon at wala ni isang may
makakaalam. Iisipin nilang mga tulisan ang may gawa noon sa iyo. Pero hahayaan pa rin kitang mabuhay,
alam kong naghirap ka rin tulad ko at alam kong may utang ka ring dapat singilin.Magkatulad tayo, pareho
ang ating ninanais. Bakit hindi tayo magtulungan.
Basilio: Ngunit Ginoong Simoun…
Simoun:Ang hirap kasi sa inyong mga kabataan, wala kayong ginawa kundi purihin ang mga Kastila.
Masyado kayong mapangarapin. Akala niyo ba makukuha niyo ang pantay na pagtrato na inyong inaasam?
Basilio:Gusto lang naman naming magkaisa tayong lahat.
Simoun: Isang kahangalan! Kay dali ninyong malinlang ng matatamis nilang pangako. Kailanma’y hindi
magiging pambansang wika ang wikang Kastila.Habang angkin ng bayan ang sarili nitong wika ay may
sarili itong pag-iisip. Basilio, kailangan ko ng tulong mo. Gamitin mo ang iyong talino’t lakas upang
maituwid ang naglilihis nilang landas.
Basilio: Salamat sa inyong pagtitiwala Ginoong Simoun. Ngunit ang nais ko lamang po ay maging isang
doktor.
Simoun: Kinalimutan mo na ba ang nangyari sa iyong ina’t kapatid?
Basilio:Hindi! Ni minsan hindi ko sila kinalimutan. Ngunit wala akong magagawa, wala akong pera, wala
akong pangalan.
Simoun: Tutulungan kita.
Basilio: Bakit, may mangyayari ba sakaling maghiganti ako sa kanila? Mabubuhay pa ba sila? Maraming
tao lamang ang madadamay!
Simoun:Isipin mo, kapag natuloy ang plano mabibigyan mo na ng katarungan ang pagkamatay ng iyong
mga mahal sa buhay.
Basilio: Pero, ang gusto ko lamang ay magkaroon ng tahimik na buhay. Hindi ba pwedeng ipaubaya na
lamang natin sa nakakataas ang suliraning ito?
Simoun:Ang pagpapaubaya ay isang karuwagan! Walang maaalipin kung walang magpapaalipin. Bakit sa
tingin mo, kapag nagkaroon ka na ngsariling pamilya at tahimik na buhay, masasabi mo ba na tuluyan ka
nang malaya?
Basilio:….
Simoun: Nasa sa iyo ang desisyon kung anong gagawin mo sa lihim ko. Ngunit kapag nagbago ang isip mo
laging bukas ang tahanan ko para sayo.
Basilio: Marami pong salamat sa inyong paunlak Ginoong Simoun, mauna na po ako sa inyo.
(Pagkatapos magpaalam ni Basilio ay nagsimula na itong maglakad papalayo)
--------------------oOo--------------------
[KABANATA 8]
Masayang Pasko
Hermana Penchang: Juli pwede ka ng magsimula bukas.
Juli: Pero pasko po bukas.
Hermana Penchang: Kung ganoon, ibalik mo na lamang ang perang pinahiram ko sayo.
(Nalungkot ito)
Juli: Sige po, pupunta po ako ulit dito bukas.
ARAW NG PASKO
Juli: Lo, aalis na po ako. Maaligayang pasko lo. (Nagmano ito bago umalis ng kanilang tahanan)
(Nalungkot si tata selo at di nagtagal ay napipi)
--------------------oOo--------------------
[KABANATA 9]
Si Pilato
NARRATOR: Nagkaroon ng munting salu-salo sa tahanan nila Kabesang Talesbilang paggunita ng pasko.
Piling tao lamang ang mga dumalo at kadalasan sila ay mga kaibigan o di naman kaya’y kamag-anak.
Dahil sa sobrang pag-aalala ni Tandang Selo sa kalagayan ni Juliat sa labis na lungkot ay bigla na lamang
itongnapipi. Agad na naipamalita sa buong kabayanan ang nangyari, ang iba ay nahabag at ang iba
nama’y nagkibit-balikat na lamang. Nakarating sa kaalaman ni Hermana Penchang ang pangayayari at sa
halip na hayaang maka-alis si Juli, upang makita ang kanyang Inkong na may dinaramdam,ito’y pinaglinis
niya pa ng bahay at sinermonan dahil sa hindi ito marunong magdasal.
TAHANAN NI HERMANA PENCHANG :
(Lumapit ang katulong kay Hermana Penchang at ibinulong ang nangyari kay Tandang Selo)
Hermana Penchang: Talaga!?
(Pinagmasdan si Juli habang ito’y naglalampaso ng sahig)
Hermana Penchang: Makakaalis ka na.
***
Hermana Penchang: Alam mo na ba ang nangyari sa Lolo mo?
Juli: Po? Bakit, ano po bang nangyari kay Ingkong? May nangyari po ba sa kanyang masama?
(Tiningnan ni Hermana Penchang si Juli taas-baba at nagtaas ng noo sabay sabing..)
Hermana Penchang: Hmpt, alam mo Juli madalas pinararanas talaga sa atin ng Diyos ang mga ganoong
bagay para malaman natin natayo’y makasalanan.
Juli: Ano po bang ibig niyong sabihin? Hindi ko po kayo maintindihan.
Hermana Penchang: Akalain mong isang dalagang malapit nang ikasal ay hindi pa marunog magdasal!
Napakalaking kasalanan at kahihiyan iyon, hindi ba Juli?
Juli: O-opo.
Hermana Penchang: Mabuti naman at naintindihan mo na kung ano ang ibig kong sabihin. Heto, basahin
mo nang matuto kang magdasal. Pero bago yan siguraduhin mo munang malinis ang lahat dito sa bahay.
Hindi ka makakaalis sa pamamahay na ito hangga’t hindi mo natatapos ang iyong mga gawain at ang
pagbasa sa aklat na iyan.
NARRATOR: Nalaman ni Hermana Penchang ang pagluwas ni Basilio ng Maynila upang tubusin si Juli sa
pagpapaalila gamit ang naipon nitong pera. Para sa kanya maihahalintulad niya si Basilio sa isang
demonyong nagbabalatkayo bilang isang mag-aaral. Sa pag-asang maililigtas pa niya si Juli sa kamay nito,
ipinabasa niya kay Juli ang aklat na may pamagat na Tandang Basyong Makunat. Sa kabilang banda,
nagdiriwang naman ang mga praylesa pagkapanalo hingil sa pinag-aawayang lupain ni Kabesang Tales.
***
TAHANAN NI KABESANG TALES:
(Naglakad patungo sa kanilang bahay si Kabesng Tales na nakayuko at malungkot)
Kabesang Tales: Ama! Patawarin ninyo ako ama, natalo tayo sa kaso.
Tandang Selo: *Tinapik si Kabesang Tales at nagpakita ng kilos na nagsasabing*“ayos lang ang lahat at
hindi pa huli ang lahat”.
(Napaupo sila sa mahabang bangko nang bilang dumating si Simoun)
--------------------oOo--------------------
[KABANATA 10]
Kayamanan at Kagustuhan
NARRATOR: Nakituloy ang mag-aalahas na si Simoun sa bahay nina Kabesang Tales nang isang araw at
isang gabi dahil iyon ang pinakamalaking bahay na nasa pagitan ng San Diego at Tiani kung saan
magmumula ang mamimili ng mga alahas. Marami ang nagtaka sa ginawang ito ni Simoun ngunit hindi
nawala ang magandang kaugalian nang pagpapatuloy sa isang dayuhang panauhin.
TAHANAN NI KABESANG TALES:
Sinang: Maligayang paskopo Hermana Penchang.
Hermana Penchang: Aba’y maligayang pasko din sa iyo Sinang. Naparito ka rin ba para mamili ng mga
alahas?
Sinang: Opo, kasama ko nga po si ama at ina.
Hermana Penchang: Ganoon ba?
(Nakita si Kapitana Tika at agad itong binati ni Hermana Penchang)
Hermana Penchang: Kapitana Tika!
Kapitana Tika: Magandang araw sa iyo, Hermana Penchang. Oh, anong balita?
Hermana Penchang: Buti at naitanong mo iyan. Diyos ko, si Juli? Lumaki ng hindi alam kung paano basahin
ng apatnapung ulit ang pulyeto. Ang masaklap pa, ni isa doon ay wala siyang matandaan.
(Inilabas ni Simoun ang mga kahon ng alahas at nagsimula na magtinda)
Simoun: Alam kong hanap niyo’y mga brilyante, sa katunayan marami akong itinitindang antigong mga
alahas
Sinang: Oo nga po, mga brilyante lalo na yung matatandang brilyante. Mga antigo kasi ang hilig ni ama.
Simoun: Mayroon akong kwintas ni Cleopatra,
ALL: Ohhhh~
Simoun: Singsing ng senador at kabalyerong Romano, at hikaw ng mga dalaga ng Roma.
ALL: Ahhhh~
Simoun: Narito ang mga antigong alahas
(Binuksan ang isa pang kahon)
Simoun: Singsing ng isang prinsesa ng Lambelle at hikaw ng dating dama ni Maria Antoineta.
Sinang: Ang dalawang hikaw na iyon!
(Binuksan pa ulit ni Simoun ang pangatlong kahon)
Simoun: Narito naman ang mga relo, pitaka, relikaryo at lalagyan ng posporo.
(Sunod niyang binuksan ang panghuling kahon)
Simoun: At narito ang iba’t ibang uri ng mga bato. Brilyante na may iba’t ibanghugis at laki, esmeralda
galing Peru, rubi galing India, perlas na galing sa silangan, sapiro na nagmula pa sa Ceylon at turkesang
galing pa ng Persya. Pagmasdan niyo ang dalawang brilyanteng itim, itinuturing ito na pinakamalaki sa
buong daigdig.
Sinang: Magkano niyo naman ipagbibili iyan G. Simoun?
Simoun: Hindi bababa sa tatlumpung libong piso.
Sinang: Huh? Ang mahal naman…
(Kinurot si Sinang ng kanyang ina)
Kapitana Tika: Hangal! Siyempre mahal yan!
Simoun: Meron pa namang iba, marami pa kayong mapagpipilian. Subukan niyong tingnan.
(Habang ang lahat ay namimili kinausap ni Simoun si Kabesang Tales)
Simoun: Wala ba kayong nais ipagbili sa akin?
Sinang: Ang laket po ni Maria Clara?
Kabesang Tales: Siya nga ano? Bakit hindi ko agad iyon naisip!
(Agad hinalughog ni Kabesang Tales ang gamit ng anak sa kanyang kwarto)
Sinang: Isa iyong relikaryong may brilyante at esmeralda, alahas iyon ng akingkaibigang mongha.
Kabesang Tales: Heto, nakita ko na.
(Agad ibinigay ni Kabesang Tales kay Simoun ang alahas. Agad sinuri ni Simoun)
Simoun: Nagustuhan ko ito. Magkano mo ito ipagbibili sa akin?
Kabesang Tales: Ah… ehhh…*nagkamot ng ulo*
Simoun: Maipagbibili niyo ba ito sa akin sa halagang … limang daang piso?
Kabesang Tales: Limang daang piso… limang daang piso… limang daang piso….
Hermana Penchang: Kung ako sayo’y iingatan ko yan katulad ng isang banal na alaala. Balita ko
nangangayat na raw ang dating may-ari niyang si Maria Clara sa kumbento at marami ang naniniwala na
mamamatay siyang isang santa.
Kabesang Tales: Pwede bang pag-isipan ko muna? Nais ko munang kunin angpahintulot ng aking anak.
Babalik ako mamayang gabi.
Simoun: Sige, kung yon ang iyong nais.
***
NARRATOR:Nabigo si Simoun sa paghihintay kay Kabesang Tales sapagkat hindi ito umuwi. Kinabukasan ay
natagpuan niyang bukas ang lalagyan ng kanyang rebolber at nawawala ito sa halip ang nakitaniya ay ang
relikaryo ni Maria Clara na may kalakip na sulat.
Kabesang Tales: (*Dubbed*) Patawarin ninyo ako at nagawa ko kayong pagnakawan sa loob ng aking
pamamahay. Ipagpapalit ko ang relikaryo sa inyong rebolber. Kailangan ko ng sandata sapagkat ako’y
mamumundok at sasama na sa mga tulisan. Ipinapayo kong mag-iba kayo ng landas upang hindi kayo
mahulog sa aming mga kamay.
Telesforo Juan de Dios
Simoun: Natagpuan ko na ang aking hinahanap! Mapangahas ngunit lalong mabuti. Marunong siyang
tumupad sa kanyang pangako. Hahahahahaha! (*evil laugh*)
--------------------oOo--------------------
[KABANATA 11]
Los Banos
NARRATOR: Mangangaso dapat ang Kapitan Heneral pero dahil sa natakot siyang mapahiya pag wala
siyang napaslang ay mas ginusto niyang umuwi na lang at bumalik sa Los Banos.
Kapitan Heneral: Mabuti pa ang mga pangasuhan sa Espanya ay napakaganda! Samantalang ang nandito
sa Pilipinas ay pawang walang kwenta!
SA BAHAY NG KAPITAN HENERAL
(Naglalaro ng baraha sina Padre Sibyla, Camorra , Irene at Kapitan Heneral)
Kapitan Heneral: Talagang napakabait ng tadhana! Napakaswerte ko naman! Haha.
(Nagkatingin sina Padre Sibyla dahil pinagbibigyan nila lamang ang kapitan heneral)
(Sa salas ay nandoon sina Don Custodio, Padre Fernandez at isang kawani na nagkukwentuhan)
(Nagbibilyar naman sina si simoun at ben zayb habang humahakhak)
Padre Camorra: Aba! Akala niyo ata namumulot ako ng pera! Nagagalit na ang mga Indio sa pagbabayad
ng buwis. *Umalis*
Kapitan Heneral: Simoun, halika’t sumali ka saamin.
Simoun: Mga ginoo, gawin nating mas mainam ang larong ito. Kapalit ng akingmga hiyas. Ang mga
pangako niyo sa pagkakagawang gawa, pananalangin at kabaitan. Ikaw padre sibyla ay limang araw
kakalimutan ang pagkakawang gawa, karalitaan at pagkamasunurin. Ikaw naman padre Irene ay lilibutin
ang kalinisan ng ng ugali, ang pagkamaunawain, at iba pa. At sa inyo ho kapitan ay ang pag uutos ng
pagbabaril sa isang bihag habang pinaghahatid-hatiran.
Padre Irene: Ngunit Ginoong Simoun, ano ang mapapala ninyo sa mga panalo ng kabaitan sa bunganga, at
mga buhay ng tao, ang pagpapatapon at ang mga pagpatay?
Simoun: Ah! Marami! Ako’y sawa na sa karirinig ng mga kabutihan at hangad ko’y matapoon lahat ng
nakakalat sa daigdig, mailalagay sa isang sako upang itapon sa dagat kahit nagging pabigat ang aking
mga brilyante. Lipulin ang masama at linisan ang bayan!
Padre Irene: Ah, ika’y may galit sa poot sa mga tulisan di po ba?
Simoun: Wala sa mga tulisan sa bundok ang masama kundi nasa tulisan sa loob ng bayan at mga lungsod.
Padre Sibyla: Hindi ba’t may nagpapanukala nag awing paaralan ang mga sabungan? Pero merong
tumututol dahil nagbabayad daw ng apatnaraan at limmampung libong piso ang nagpapasabog ng
walang kahirap hirap.
Kapitan Heneral: Isasara ang mga paaralan parapasugalan? Magbibitiw na muna ako! May binabalak ako
ukol diyan.
Padre Sibyla: Iyon ay isang tahimik na pag-aalsa. Tsk.
Simoun: Kahina-hinalang kahilingan.
Kawani: Babanggitin niya ang tungkol kay hulo at sa kanyang ingkong.
Padre Camorra: Sinasabi ko nan gang mayroon akong bagay na dapat sabihin sa Heneral kaya narito ako
upang katigan ang pakiusap ng batang iyon.
Kapitan Heneral: Palayain ang matanda. Hindi nila masasabing hindi ako marunong maawa.
--------------------oOo--------------------
[KABANATA 12 at 13]
Si Placido Penitente at Ang Klase sa Pisika
NARRATOR: May isang mag-aaral sa Unibersidad ng Santo Tomas na nagngangalang Placido Penitente,
likas siyang matalino at itinuturing na pinakamahusay na mag-aaral ni Padre Valerio ng Tanauan ngunit
gusto na niyang huminto sa pag-aaral. Ang ibig niya ay umuwi na lamang ng lalawigan at magsaka o
maghanapbuhay ng kahit ano. Isang araw si Placido Penitente ay naglalakad sa Daang Escolta patungong
Unibersidad ng Santo Tomas, nasa bukana na ng Puerto si Placido ng may tumapik sa kanyang lalaki, ito’y
walang iba kundi si Juanito Pelaez. Si Juanito Pelaez ay anak ng isang mestizo. Kahit na siya’y may
pagkakuba, siya’y mapaglaro at bolero kaya’t paborito siya ng mga guro sa kabila ng pagiging bulastog at
manloloko sa mga kamag-aral na madalas pagmulan ng gulo.
UNIBERSIDAD NG SANTO TOMAS:
Juanito: Oh, kamusta Penitente? Anong nangyari sa bakasyon mo?
Placido: Wala gaanong nangyari, at ikaw?
Juanito: Alam mo bang nagbakasyon kami sa Tiani? Inanyayahan kami ni
Padre Camorra. Hindi ko alam napakaliberal niya palang klase ng pari. Mahilig siya sa mga kasiyahan
katunayan nga niyan pulos panghaharana ang aming ginawa.
(Lumapit ng kaunti kay Placido at pagkuwa’y bumulong ito)
Juanito: Hinarana din namin ang nobya ni Basilio.
(Pagkatapos ay natawa)
Juanito: Pero nagtataka lang ako, bakit nagustuhan ni Basilio ang ganoong klase ng babae? Hindi siya
marunong pumili ng babae. Aaminin ko maganda at mahinhin ang kasintahan ni Basilio, eh ano naman
ngayon? Wala din dahil mang-mang at alila lang ito.
(Galit na tiningnan ni Placido and kuba)
Juanito: Ano nga palang leksiyon kahapon?
Placido: Walang pasok kahapon.
Juanito: Magaling kung ganoon! Eh, noong makalawa?
Placido: Pista opisyal ng paaralan.
Juanito: Eh, noong Miyerkules?
Placido: Umulan.
Juanito: Noong Martes?
Placido: Kaarawan ng isang guro, kaya’t binati namin siya at nag-alay kami ng bulaklak at kanta.
Juanito: Hinanap niya ba ako?
Placido: Hindi ko alam.
(Sabay talikod sa kuba upang hindi na ito pansinin)
Juanito: Ano naman nangyari noong Lunes?
Placido: Unang araw ng klase.
(Umupo si Placido at binuklat ang aklat)
Placido: Pasensya na Pelaez, pero pwede bang iwan mo muna ako? Maykakabisaduhin pa akong aralin.
(Tinapik ni Juanito ang aklat kaya ito’y tumilapon)
Juanito: Hayaan mo na ang mga leksiyon. Mabuti pa magsaya na lang tayo!
(Galit na pinulot ni Placido ang aklat)
Juanito: Maglakwatsa na tayo!
Placido: Ayaw ko.
Juanito: Sige kung ayaw mong sumamang maglakwatsa, magbigay ka na langng ambag para sa
ipapatayong monumento.
Placido:Huh?... Magkano ba?
Juanito: Dalawang piso… Ah, hindi gawin mo nang apat na piso para isipin ngmga prayle na galante tayo.
Ibabalik ko rin naman sayo ang dalawangpiso eh.
Placido: Huh? Bakit hinihingi mo pa kung ibabalik mo rin naman?
Juanito: Oo nga ano?
(Napatawa na lang at napakamot sa ulo si Juanito sa katangahang naisip)
Juanito: Napakatanga ko talaga!
*DING DONG DING*
Juanito: Naku! Mahuhuli na tayo sa klase.
***
Kamag-aral: Penitente! Sandali lang! Penitente!
(Huminto sa paglalakad si Placido at hinanap kung saan nagmumula ang pagtawag sa kanyang pangalan)
Kamag-aral: Lagdaan mo ito, Penitente.
Placido: Pero hindi ako basta-basta lumalagda sa mga bagay na hindi ko nauunawaan.
Kamag-aral: Anong problema doon? Eh, ang dalawang carabineros celestiales nga eh lumagda na.
(Narinig ni Placido ang pagdarasal ng kanyang mga kamag-aral)
Placido: Mamaya na lang, babasahin ko muna.
Kamag-aral: Napakahaba nito para maintindihan mo. Petisyon ito laban sa hinihinging permiso ni Makaraig
sa pagpapatayo ng Akademya ng Wikang Kastila.
Placido: Nariyan na ang aming guro.
Kamag-aral: Huh? Eh, hindi ka naman niya tinatawag ah?
(Agad na napatakbo si Placido upang makarating sa kanyang silid-aralan)
***
(Nakarating nga si Placido sa loob ng kanyang silid-aralan ngunit nasa letrang Q na ang pangalan ng mga
estudyanteng tinatawag ng guro)
(Napansin ni Padre Millon ang pagdating ni Placido nguni hindi niya ito pinansin bagkus ay nagpatuloy ito
sa pagtawag ng mga pangalan ng mga estudyante sa klase)
Padre Millon: Quintana, Villafuente…(*DUBBED*) “Walang galang! Magbabayad ka sa akin!”
Padre Millon: Kung ang kapirasong kahoy ay pinakinis at nilagyan ng barnis at ito ay magkakaroon ng
repleksiyon sa anumang bagay na ihaharap dito, anong uri ng salamin ito?
Juanito: Ito’y nauuri sa salaming kahoy!
(Natawa si Padre)
Padre Millon: Nagdudunung-dunungan! Tingnan natin kungkaya mong ipaliwanag ito, Juanito. Ang salamin
ay nasa ibabaw ng pinagkakapitan nito’y isang substansiya na walang pinagbago at di esensiyal na ibabaw,
dahil ang ibabaw ay isang insidente lamang ng substansiyang katawan nito? Anong masasabi mo tungkol
dito?
Juanito: Hindi ako sumasang-ayon…
Padre Millon: Kung ganoon, sinasabi mong anumang bagay na nasa ilalim ng salamin ay makakaapekto sa
ibabaw?
Juanito: Pst! Penitente anong sagot? *Pabulong nitong sabi*
(Hindi sumagot si Placido kaya tinapakan ni Juanito ang kanyang paa, dahil sa sakit siya’y napasigaw at
napatayo sa kanyang kinauupuan)
Placido: Aray! Walanghiya ka!
Padre Millon: Anong kaguluhan ito?! Ikaw, akala mo kung sino ka, bakit sa tingin mo tagapagligtas ka niya?
Tingnan ko lang kung maililigtas mo ang iyong sarili. Sagutin mo ang tanong ko.
(Naupo at napaismid ng tawa si Juanito)
Padre Millon: Ang sabi sa aklat, ang salamin ay gawa sa tanso o sa iba pang metal. Tama o mali?
Placido: Yan po ang sinasabi sa aklat, Padre.
Padre Millon: Huwag kang magmarunong! Hindi mo alam ang leksiyon, anong pangalan mo?
Placido: Placido po.
Padre Millon: Ha! Ikaw pala ang Placido Penitenteng mahilig bumulong. Labing limang ulit ka nang hindi
pumapasok sa klase.
Placido: Ano ho? Labing limang ulit, Padre?
Padre Millon: Oo, bakit hindi mo ba ako narinig?
Placido: Eh Padre, apat na beses palang po akong lumiban sa inyong klase, at kung isasama po ang araw
na ito na nahuli po ako sa inyong klase, bale limang araw lang po iyon lahat.
Padre Millon: Ang sinumang matiyempuhan kong wala sa klase ay minamarkahan ko ng pagliban ng
limang ulit. Pasalamat ka at tatlong beses pa lang kitang minarkahan. Sige nga, sabihin mo sa akin kung
ilan lahat kung talagang marunong kang magbilang.
Placido: Kung limang beses niyo akong nahuli, ito’y dalawampu’t lima sa kabuuan, Padre.
Padre Millon: At ngayon ay dadagdagan ko pa iyan dahil hindi mo alam ang leksiyon sa klase.
Placido: Kung ganoon po Padre, dapat ay bawasan niyo po ang aking naging pagliban sa klase. Sapagkat
hindi naman ho makapag-uulat ang isang taong wala sa klase, hindi ho ba?
Padre Millon: Pilosopo! Hindi mo ba naiintindihan na ang isang mag-aaral na maaaring wala sa klase ay
hindi alam ang leksiyon?
Placido: Tama na Padre! Markahan niyo na ako kung iyon ang gusto niyo, perowala kayong karapatan na
alipustahin ako. Inyo na ang klaseng to dahil wala na akong balak na mag-aaral pa!
(Pagkatapos magalit ay saka ito umalis ng silid-paaralan dala ang kanyang mga gamit)
--------------------oOo--------------------
[KABANATA 14]
Ang Tirahan ng Mag-aaral
(Nag-uusap sina Pecson, Isagani, Macaraig at Juanito sa sala.)
Macaraig: Kaninang umaga ay nakipagkita ako kay Padre Irene, at sinabi niya ang nangyari sa Los Banos.
Ang lahat daw ay tutol. Ngunit hinayaan na nila naang Kataas-taasang Lupon ng Paaralang Primarya ang
mag-desisyon.
Pecson: Ngunit hindi naman kumikilos ang lupong iyan!
Macaraig: Yan din ang sinabi ko kay Padre Irene. Ang sabi niya’y si Don Custodio, isang kasangguni ng
lupon ang magdedesisyon.
Pecson: Ngunit, kung hindi sang-ayon si Don Custodio?
Macaraig: Sinabi ko rin iyan kay Padre Irene at sinagot niya ako na malayo na raw ang ating narating,
nagawa na ang ating kahilingan ay maiumang sa isang kapasyahan. Kung makukuha natin si Don Custodio
sa ating panig ay makakamit natin ang tagumpay.
Sandoval: Sa papaanong paraan?
Macaraig: Dalawang paraan ang sinabi sa akin ni Parde Irene.
Pecson: Ang intsik na si Quiroga!
Sandoval: Ang mananayaw na si Pepay!
Isagani: May isang paraan pa. Maaari tayong lumapit kay Ginoong Pasta.
Sandoval: Ang abugadong hinihingian ng payo ni Don Custodio?
Isagani: Oo, siya nga. Isa siyang kamag-aral ng aking amain. Ang problema lang ay kung papaano natin
siya lalapitan upang pakiusapan si Don Custodio na paburan tayo.
Macaraig: Hindi ba’t si G. Pasta ay may kalaguyong isang mananahi.
Isagani: Wala na bang ibang paraan bukod sa paghahandog ng kanilang mga kalaguyo?
Pelaez: Huwag ka na ngang maarte! Isipin mo na lang ang kaginhawaang magagawa noon. Kilala ko ang
babae, si Matea.
Isagani: Huwag mga ginoo, gumamit muna tayo ng mabuting paraan. Ako ang kakausap kay Ginoong
Pasta. Kung ako’y hindi magtatagumpay, tsaka natin gawin ang ibang paraan.
--------------------oOo--------------------
[KABANATA 15]
Si Ginoong Pasta
(Pumasok si Isagani sa opisina ni ginoong Pasta. Ngunit abala ang ginoo kaya naghintay siya. Nang
mapansin na may nakatayo, napatitig si Ginoong Pasta sa sapatos patungo sa ulo.)
Ginoong Pasta: Ah, kaya pala, umupo ka. Kamusta ang iyong amain?
Isagani: Maayos naman po ang kanyang kalagayan.
G. Pasta: Ah.. ganoon ba?
Isagani: Naparito ho ako para makiusap po sa inyo na mamagitan sa aming panig. Naniniwala ang mga
kabataan, na labis kayong nagmamahal sa inyong baying sinilangan. Kaya nais naming humingi ng tulong
upang mapakiling sa amin si Don Custodio.
G. Pasta: Ayaw ko makialam sa ganyang mga usapan! Oo nga’t mahal ko ang lupang sinilangan at
naghahangad ng pag-unlad ngunit hindi maaaring sumulong nang basta-basta. Maselan ang aking
kalagayan at maraming ari-arian kaya kailangan ko ng ibayong pag-iingat.
Isagani: Di po namin hangad na ilagay kayo sa kagipitan. Ngunit, kahit napaka-kaunti ang nalalaman ko sa
mga batas at mga pagpapasya sa ating bayan, ipinagpapalagay ko na hindi masamang makiisa sa mga
adhikain ng pamahalaan at sikaping siya’y maalinsunod ng mabuti. Iisa lamang po ang aming layunin,
nagkakaiba lamang ng pamamaraan.
G. Pasta: Kahanga hangang kasagutan. Ngunit hindi niyo pa rin ako mapapapayag. Binata, isantabi mo na
lang ang hakbang na iyan sapagkat 'yan ay sadyang mapanganib. Ang maipapayo ko ay pabayaan mo na
lang gumawa ang pamahalaan.
Isagani: Kung gayo’y… (Tumayo na) Mauuna na po ako. (Lumabas na at isinaraang pinyo.)
G. Pasta: Kaawa-awang binata. Ako man ay nagkaroon rin ng ganoong kaisipan. Pero… (napabuntong-
hininga.) kaawa-awang binata, kawawang Florentino.
--------------------oOo--------------------
[KABANATA 16]
Mga Kapighatian ng isang Insik
(Nagsasaya ang mga tao, halakhakan. May nagtatabako.)
(Sa may silid ni Quiroga, nag-uusap sila ni Simoun.)
Simoun: Nasaan na ang siyam na libong piso na iyong inutang?
Quiroga: Wala na akong pela. Empleyado, opisyal, tinyente, sundalo. Lahat sila utang akyen pelo wala
bayad. Hindi akyen alam kung paano bayad utang. Tulong ka ke Quiroga.
Simoun: Ngayon ko pa naman kailangan ng salapi pero alam mo namang kaibigan kita. Kung gusto mo,
gawin na lang nating pitong libo ang utang mo. Kayo’y nakapagpapaok ng aduana ng lahat ng inyong
naisin, mga kahon ng lampara, bakal, porselana at mga baril para sa mga kura. O, ano, papayag ka ba?
Quiroga: Si…sige, payag ako basta kikita pela. Pe..pelo delikado kontlabando. Ba…baka huli tayo sundalo?
Simoun: Shh… huwag kang maingay. Ngayong gabi, may darating na ilang kahong baril. Gusto kong
tulungan mo akong itago ang mga ito sa iyong bodega.
Quiroga: Takot si Quiloga. Meron ako balil. Pelo pak hawak ko, pikit ko mata.
Simoun: Kung ayaw mo madali akong kausap. Pero magbayad ka ngayon din sa utang mo.
Quiroga: Sige, sige, ako hindi na takot. Tulong na Quiloga sa kaibigan. Pelo ikaw ingat. Huwak damay
Quiloga, ha?
Simoun: Huwag kang mag-alala. Sagot kita. (Tinapik-tapik niya ang intsik.)
--------------------oOo--------------------
[KABANATA 17]
Ang perya sa Quiapo
Padre Camorra: Kay ganda ng mga kababaihan dito! Kailan kaya ako magigingkura rito sa Quiapo?(kinurot
si Ben Zayb)
Ben Zayb: *Napangiwi ito.
Padre Camorra: Ang ganda! Ang ganda! (nakita si Paulita Gomez)
(naglalakad sina Paulita Gomez, Isagani, at Donya Victorina)
Padre Camorra: Sobrang ganda talaga!
(pagkatapos nito ay pumasok sila sa isang tindahan ng mga eskultor)
Padre Camorra: Kamukha ni Ben Zayb ang isang iyon oh!
Ben Zayb: Kamukha mo naman ang isang iyon. Sino naman ang kamukha ng larawang ito?(may ituturo na
larawan)
Padre Camorra: “La Prensa Filipina!” Ito naman ay “Ang Bayan ng Abaka”
Don Custodio: Ang mga Indio ay may kakayahan din sa paglililok.
Padre Camorra: Nasaan nga pala si Simoun? Putris! Natakot ata pagbayarin natin sa palabas ni Mr. Leeds!
Ben Zayb: Baka nama’y nangangambang mapatunayan na may daya ang
palabas. Makikita nyo pawang mga salamin lamang at ilusyon ang lahat.
--------------------oOo--------------------
[KABANATA 18]
Ang Kadayaan
Mr. Leeds: Pumasok kayo sa aking tanghalan. Makikita niyo rito ang ulong nagsasalita ng pawang
katotohanan.
Ben Zayb: Nasaan kaya ang mga salamin?
(umupo na ang lahat at nagsimula na ang palabas)
(dumating si Mr. Leeds na may dalang kahon)
Mr. Leeds: Deremof! (Bumukas ang kahon at nalantad sa paningin ng mga naroroon ang isang ulo. Idinilat
ng ulo ang mga mata at iginala ang paningin at napatitig kay Padre Salvi.)
Mr. Leeds: Espinge, sabihin mo sa amin kung sino ka.
Imuthis: Ako ay si Imuthis. Ipinanganak sa panahon ni Amasis. Galing ako sa paglalakbay sa Gresya,
Assyria, at Persia. Sa pagdaan ko sa Babylonia ay nakatuklas ako ng isang lihim. Sa takot nila na ibunyag ko
ang kanilang lihim ay kinasangkapan nila ang banal na batang saserdote.
Mr. Leeds: Paano ka ipinahamak ng batang saserdote?
Imuthis: Umibig ako sa anak ng isang saserdote. Ang batang saserdote ng Abydos ay umibig din dito.
Gumawa ito ng kaguluhan at ako ang idiniin na may kasalanan. Ikinulong ako ngunit tumakas at nagpunta
sa lawa ng Moeris pero doon ay pinatay ako. Nabigyan ako ng pagkakataon na bangunin ang kaluluwa.
Naririto ako upang isigaw sa lahat ang mamamatay taong naglibing sa akin sa hukay! Mamamatay taong,
lumapastangan sa aking kasintahan! Mamamatay taong alagad ng kadimonyohan! Kadimonyohan!
Kadimonyohan! Kadimonyohan!
Padre Salvi: Huwag! Hindi ako! Hindi ako! Hindi ako! (Nagsusumigaw habang umiiling.Napatingin lahat sa
kanya, nanginginig siya.)
(ibinalik niya ang mata sa lamesa at nakita niyang nakatingin sa kanya ang espinge habang pinandidilatan
siya nang mata.)
Imuthis: Oo, ikaw nga kurang may maitim na buto! Ikaw na mapagparatang sa kapwa! Ikaw na
lumapastanganan sa Diyos! Ikaw na pumatay sa kapwa! Ikaw na dimonyo! Dimonyo! Dimonyo! Pinatay mo
ang dalaga! Pinatay mo siya! Pinatay mo siya!
Padre Salvi: Pa…patawad. Buhay pa siya! Buhay! Mahabag ka! (nahimatay)
(naging abo ulit si Imuthis. Ang mga dalaga ay naghima-himatayan din ngunit nang mapansing walang
dumadamay sa kanila, nagsibangon kaagad at naghilu-hiluhan sa upuan.)
--------------------oOo--------------------
[KABANATA 19]
Paglisan
Placido: Nakakasar na talaga! Hinding hindi na ako babalik doon! Sinusumpa ko na ang pag-aaral!
(tapos nakita niya si Don Custodio at Sibyla)
Placido: E kung ihulog ko kaya tong mga to sa ilog?! Panira talaga ng araw oh!
(tas umuwi na siya)
Kabesang Andang: Bakit andito ka na? hindi ba’t may kalase ka pa?
Placido: hindi na ko papasok!pinahiya ako sa harap ng buong klase!
Kabesang Andang: Pero anak, nangako ako sa iyong ama na pagtatapusin kitang abogasya.. anon a
lamang ang sasabhin ko sa kanya kapag kami’y nagkita?
Placido: Inay, lalabas muna ako saglit.
Placido: tatalon na lang ako sa dagat manunulisan bago ako bumalik sa pamantansan.
(nakita niya si simoun at lumapit ito)
Placido: Ginoong Simoun, maari mo ba akong matulungang makarating sa Hongkong?
Simoun: halika’t samahan mo muna ako sa kay iris.
(tas pupunta sila sa kastilyero)
Simoun: ang mga pulbura?
Kastilyero: nasa mga sako.
Simoun: ang mga bomba?
Kastilyero: nakahanda na ang lahat.
Simoun: mabuti, lumalakd kayo ngayon ding gabi at makipag usap sa tinyente sabihin ninyo ang kabesa at
sasagot siya ng tales.
Kastilyero: bakit po? Mayroon po bang bagong mangyayari?
Simoun: Oo, mangyayari sa loob ng linggong papasok.
Kastilyero: subalit hindi pa handa ang distrito.. akala ko’y hihintayin hanggang kwaresma.
Simoun: hindi na natin sila kakailanganin.. kapag ipinag paliban pa ay marahil patay na si Maria Clara.
(umalis na ulit si Simoun at Placido)
Pumunta na sila sa bahay ni Simoun.Tapos pagkaraan ng 2 oras, umalis si Placido.
Simoun: Sandali na lamang at magkikita na tayo.Himagsikan ang naglayo saiyo saakin.. Himagsikan din
ang maglalapit satin. Nasaakin na ang tagumapay.. hindi na ako maaaring umurong…
--------------------oOo--------------------
 [KABANATA 20]
Ang nagpapasiya
(papasok si Don Custodio)
Don Custodio: mga indio nga naman. Tsk tsk.. wala nang ginawang maayos at kahanga hanga! Walang
angking talino ang mga Indio n adapt ipagmalaki dahilpag ganon, siguradong masasawi lamang sila.
(nasa silid ni DC ang mga tauhan, kausap ang mga pulis)
Don Custodio: wag na nating pagdamitin ang mga bilanggo ats a halip ay magbahag na lang sila para
makatipid!
Kawal: tama nga ho. Napaka galing ng inyong panukala!
(nasa silid siya)
Don Custodio: ano ba yan.. anong gagawin ko? Paubos na ang aking oras sa pagpapasya.. kailangang ko na
itong mapagdesisyunan!
(nakita niya ang isang libro at binasa)
Don Custodio: Ah! Napakagaling ko talaga! ANG AKING PAGPAPASYA AY NATAPOS NA!
--------------------oOo--------------------
[KABANATA 21]
Mga Ayos ng Maynila
Narattor: Nang gabing iyon ay may pagtatanghal sa teatro de Variendades, ang Les Choches de Corneville
ng bantog na mga Pranses. Ubos kaagad ang tiket, at mahabang-mahaba ang hanay ng nagsipasok. Isang
Kastila ang tanging walang bahala sa pagpasok sa dulaan. Ito’y si Camarroncocido na anyong pulubi o
palaboy. May lumapit sa kanya na isang kayumangging lalaki na matanda at may amerikanang mahaba’t
hanggang tuhod. Siya’y si Tiyo Kiko. Pinakitaan nito ng mga mamisong Mehikano si Camarroncocido. Iisa
ang kanilang hanapbuhay: pagdidikit ng mga paskil.Camarroncocido to Tiyo Kiko: E, magkano naman ang
ibinigay nila sa mga prayle? Dapat mong malaman na ang buong kikitain ng palabas ay mauuwi sa mga
kumbento. Ang palabas ay humati sa Maynila. Mayroong nagsitutol dito bilang masagwa at laban sa
moralidad, tulad nina Don Custodio at ng mga prayle. Mayroon namang nagtanggol dito. Mga pinuno ng
hukbo at mga marino, angkawani, at maraming matataas na tao. Laban ang mga babaing may asawa o
may kasintahan. Ang walanama’y sang-ayon sa opera.
*nod*
*next scene*
Narrator: Nang makaalis si Tiyo Kiko ay may napansin si Camarroncocido na mga taong tila hindi sanay
mag-amerikanaat sa wari’y umiiwas mapuna.Nagtago ito para di Makita
Camarroncocido: Mga sekretarya kaya o magnanakaw? Sino sila at anong binabalak
nila?
Narrator: Isang kagawad ng hukbo ang kumausap sa mga di-kilalang tao na apat o limasa bawat pulutong.
Pagkatapos, ang kagawad ay lumapit sa karwahe atmasiglang nakipag-usap sa taong lulan niyon si
Simoun.
Nakita si camarroncocido sa pinag uusapan
Simoun: Ang hudyat ayisang putok. *umalis ang karwahe
Camarroncocido: Aha! May binabalak sila.
--------------------oOo--------------------
[KABANATA 22]
Ang Palabas
NARRATOR:Maraming tao ang nakapila sa Teatro de Variadades dahil may pagtatanghal ng isang
nagngangalang Ginoong Jouy. Ang palabasay isang dulang Pranses na pinamagatang “Les Cloches de
Corneville” Naging usap-usapan and bantog na opera sapagkat balitang mahuhusay umawit, at
magaganda ang mga mukha at katawan ng mga artistang nagsisiganap. Bandang alas siyete y medya pa
lamang ay naubos na ang mga tiket at may mahabang pila para makapasok ang mga tao.
TEATRO DE VARIADADES:
Padre Camorra: Ang daming magagandang dilag!
(Kinurot si Ben Zayb dahil sa labis na gigil)
Ben Zayb: Ahh! Ano ba naman kayo Padre.
Padre Salvi: Magandang gabi sa inyo...*natalisod* A-aah...
(Hinawakan ang kamay ng isang dalaga)
Dalaga: Ayos lang po ba kayo Padre?
Padre Salvi: Ahhh.. abay siyempre naman.. salamat iha *sabay haplos sa kamay at braso ng dalaga*
(Dumating ang karwahe sakay sina Paulita Gomez at Doña Victorina)
(Kinurot ulit ni Padre Camorra si Ben Zayb sa tiyan)
Ben Zayb: Araay!
Padre Camorra: Si Paulita..napakaganda niya ngayong gabi.
(Nakatawag pansin sa lahat ang pagdating ng dalaga dahil sa angkin nitong kagandahan)
Padre Camorra: Napakaganda mo ngayong gabi Paulita.
Paulita: Marami pong salamat Padre.
(Inis na tiningnan ni Isagani si Padre Camorra)
Paulita: Isagani!
Isagani: Magandang gabi Paulita.
***
Padre Camorra: Hindi ako makapaniwala! Kasintahan ng lalaking iyon si Paulita? Umalis na nga tayo rito,
nasisira ang gabi ko.
(Agad na lumayo ang grupo nila Padre Camorra at sa halip ay naghanap ng ibang dalagang
mapagdidiskitahan)
Paulita: Naghintay ka ba ng matagal?
Isagani: Hindi naman... sa katunayan nga niyan ay....
Juanito: Oh, Paulita!
Paulita: Juanito...
Juanito: Kakarating niyo lang ba?
Paulita: Oo, eh ikaw?
Doña Victorina: Magandang gabi sa iyo Juanito.
Juanito: Ah, Doña Victorina kamusta po kayo?
Doña Victorina: Maayos naman mabuti at naitanong mo... narito ka rin ba upang manood ng palabas?
Juanito: Oho.
Doña Victorina: Mabuti kung ganoon, sumabay ka na sa amin.
(Inakay palakad ni Doña Victorina si Juanito papasok ng teatro)
Doña Victorina: Halika na Paulita.
Paulita: Opo, tiya. Mauuna na ako sa loob, susunod ka ha?
Isagani:*nod*
(Pumasok na sa loob ng teatro sina Doña Victorina)
Sandoval: Isagani! Naghintay ka ba ng matagal? Ang haba kasi ng pila doon sapalikuran. Patawad.
Isagani: Ayos lang, pumasok na tayo.
(Nagsimula na ang palabas at nagsimula nang kumanta si Gertrude)
Juanito: Doña Victorina, alam mo ba na ang kantang iyan ay sikat sa Europa?
Doña Victorina: Nakakabilib ka naman Juanito ang dami mong alam.
(Agad na hinanap ni Isagani sa lupon ng mga taong naroon sina Paulita at nakita niyang
nakikipagmabutihan ito ka’y Juanito dahil sa inis ay naisipan niyang huwag nang umupo kasama ang
kasintahan
Sandoval: Oh, andito din pala si Juanito? Hindi ba’t si Paulita yung kasama niya? Isagani saan ka pupunta?
--------------------oOo--------------------
[KABANATA 23]
Isang Bangkay
NARRATOR: Hindi nanood ng dula si Simoun. Malungkot siya at balisa. Hindi rin nanood si Basilio matapos
niyang tubusin si Juli sa pagpapaalila kay Hermana Penchang. Wala siyang inatupag kundi pag-aaral kundi
nama’y pag-aalga sa may sakit na si Kapitan Tiago.
SA TAHANAN NI KAPITAN TIAGO:
*TOK TOK*
Basilio: Napadalaw ho kayo Ginoong Simoun.
Simoun: Kamusta ang may sakit?
Basilio: Malubha ang kanyang kalagayan, mahina na ang kanyang pulso at halos hindi na tumitibok ang
kanyang puso. Wala na rin siyang kaganaganang kumain. Kumalat na ang lason sa buo niyang katawan at
maaari na siyang malagutan ng hininga anumang oras.
Simoun:*buntonghininga* Makinig ka sa sasabihin ko Basilio, mahalaga ang bawat sandali. Sa loob ng
isang oras ay sisiklab ang rebolusyon sa hudyat ko. Naihanda ko na ang lahat at natitiyak kong ako’y
magwawagi. Nandito ako para ialok sayo ang iyong kamatayan o ang iyong kinabukasan. Kanino ka
papanig? May panahon ka para pumili.
Basilio:*nag-isip
Simoun: Naghihintay sa iyo sa labas si Kabesang Tales. Sasama ka ba sa amino ituturing mo kaming
kalaban? Anong pasya mo?
Basilio: A-ano ba ang maari kong gawin?
Simoun: Napakadali lang Basilio, mamuno ka sa pangkat na papasok sa kumbento at kunin mo ang isang
taong bukod tangi sa akin at kay Kapitan Tiago.
Basilio: Si Maria Clara!
Simoun: Oo, nais kong iligtas mo siya.
Basilio: Pero... nahuli na po kayo ng dating..
Simoun: Bakit? Anong ibig mong sabihin?
Basilio: Si Maria Clara ay.... patay na.
Simoun: Anong patay na! *kinwelyuhan si Basilio*
Basilio: Kaninang hapon ho lamang, ganap na alas sais....
Simoun: Hindi yan totoo! Buhay pa si Maria Clara! Sinasabi mo lang yan dahil ayaw mo siyang kunin.
Basilio: Ilang araw na siyang matamlay at maysakit. Nagpunta ako ng kumbento para malaman ang
kanyang kalagayan...Ginoong Simoun... si Maria Clara ay...
Simoun: Aaaaaa!!!
(Sinapo ni Simoun ang dalawang palad sa kanyang ulo)
Simoun:Namatay siyang hindi ko man lang nakita. Namatay siyang hindi nalalaman na nabubuhay ako
para lamang sa kanya. Namatay siyang nagdurusa...
Basilio: Ginoong Simoun...
Umagos ang mga luha sa mga mata ng dalawang kalalakihan)
--------------------oOo--------------------
[KABANATA 24]
Mga Pangarap
NARRATOR: Sa sumunod na araw ay nagtakdang makipagkita ni Isagani sa kasintahang si Paulita Gomez.
Naglalakad siya sa Paseo de MariaCristina bago pa man lumubog and araw Dumidilim na ang paligid
subalit wala pa rin si Paulita. Tila nawawalan na siya ng pag-asang darating pa ang kasintahan nang
marinig niya ang papalit na karwaheng hila ng dalawang kabayong puti.
 SA PASEO DE MARIA CRISTINA:
(Bumilis ang tibok ng puso ni Isagani pagkakita kay Paulita. Ngumiti si Paulita. Agad na lumapit si Doña
Victorina kay Isagani at agad na nawala ang mga ngiti sa kanyang labi)
Doña Victorina:Nasaan ang asawa ko?
Isagani: Ho?
Doña Victorina: Sabihin mo sa akin kung nasaan ang asawa ko?
Isagani: Pero hindi ko po alam kung nasaan si Don Tiburcio.
Doña Victorina: Sabihin mo sa kanyang patay man o buhay gusto ko pa rin siyang makita. Matagal na ang
sampung taong paghihintay upang makapag-asawa akong muli.
(Halos masamid si Isagani sa narinig)
Doña Victorina: Anong palagay mo kay Juanito?
Isagani: Uhh… masayahin siyang tao…mapagbiro at magiliw… Hahaha
Paulita: Tiya! Nahulog ho sa dalampasigan ang inyong abaniko.
Doña Victorina: Ano? Saan?
Paulita: Naroon po. *turo ni Paulita*
Doña Victorina: Naku! Bakit mo naman pinabayaang mahulog doon ang abaniko ko.
(Agad tumakbo papalayo sa magkasintahan ang Doña para hanapin ang abaniko)
Paulita:*sigh* Buti naman at nagkaroon din tayo ng oras na mapag-isa. *tiningnan si Isagani* Galit ka ba
sa akin?
Isagani: ….
Paulita: Kaya ka ba nagkakaganyan ay dahil sa pagsama ko kay Juanito? Ang aking tiya lang naman ang
may gusto kay Juanito eh. Ikaw nga diyan eh kung kani-kaninong magagandang dilag mo na lang
ibinabaling ang iyong mga tingin. Ni hindi mo nga ako pinansin nuong palabas.
Isagani: Sa tuwing pinagmamasdan ko ang kabundukan ay nakakaramdam ako ng kalayaan. Pangarap ko
na makitang Malaya at maunlad ang aking bayan.
Paulita: Pangarap! Pangarap! Ang sabi ni Tiya Torina, kalianma’y hindi na mahahango sa pagkabusabos
ang bayang ito.
Isagani: Isa naman kasi siyang hangal! Hindi siya mabubuhay ng walang alipin.
Paulita: Paano kung walang mangyari sa inyong pinaglalaban?
Isagani: Makinig ka sa akin Paulita, alam mo kung gaano kita kamahal. Kung walang mangyari at namatay
ako sa aking paniniwala, mamamatay akong maligaya ipinaglalaban ang karapatan ng Inang Bayan.
Doña Victorina: Paulita! Kailangan na nating umuwi maggagabi na.
Paulita: Sumabay ka na sa amin Isagani.
--------------------oOo--------------------
[KABANATA 25]
 Tawanan at Iyakan
Narrator: Nagtipon-tipon sa “Pansiteria Macanista de Buen Gusto” ang labing apat na binate upang idaos
ang piging na iminungkahi ni Padre Irene at upang ipagidwang ng kabiguan ng balak na pagtuturo ng
wikang kastila sa kamay ni Don Custodio.Masayang nagtatawanan at nagbibiruan ang mga binate ngunit
halatang pilit na pilit lamang ang kanilang pagsasaya.
(dumating si Isagani, 2 intsik)
Tadeo: Sana’y si Basilio an gating inanyayahan sa halip na si Juanito. Magandang may matutuklasan
tayonglihim kapag siya’y ating lalasingin.
Lalaki1: May lihim bas i basilio? At mahahalagang lihim pa nga, tuald halimbawa ng mga batang nawala,
ang mongha.
Macaraig: Mga ginoo… Isang natatanging sopas ang pancit lanlang na napakaraming halo, at ang mga
buto ng manok na ito’y ihandog kay Don Custodio.
(Tumawa sila)
Macaraig: Mayroon pa tayong tatlong ulam. Para kanino ang lumpiyang-intsik na yari sa lamang baboy?
Tadeo: Para kay pare Irene, ngunit dapat ay alisin muna ang ilong.
Lalaki2: At ang tortang alimango ay ipatungkol sa mga prayle, tatawagin itong tortang prayle.
Macaraig: Ang pancit ay sa mga intsik daw o sa mga hapon ngunit inaangkin ng mga dayuhan at sila ang
nakikinabang, tulad na tulad ng pamahalaan sa Pilipinas. *sandaling tumingala ito*. Lahat ay nabubuhay
at binubihay ng baying ito ngunit pagkatapos ay walang pinakamasama kundi siya rin.
Lalaki1: Huwag kayong lubhang maingay. Alalahanin ninyong ang mga dingding ay may pandinig at
maaaring ngayon pa lang ay may mga lihim nang nagmamanman sa atin.
Narrator: Hinihiling ni Macaraig si Taseo na magtalumpati at waring mapapasubo sa pagkakataong ito,
mabilis na kumilos ang utak nito habang humihigop ng sabaw. Napahinto ito nang dumating ang ilang
putahe. Nang si pecson naman ang nagsalita ng tun gkolsa prayle at kanilang mga katakawanSumigaw ang
lahat ng MABUHAY. Tumayo naman si Isagani sa kalagitnaan ng pagsasalita at winikang huwag lahatin
dahil may isang prayle siyang iginagalang
Sandoval: Mga kapatid, making kayong lahat sa akin. Sandali nating lingunin ang ating kamusmusan, suriin
ang kasalukuyan at tanungin ang kinabukasan. Ang mga prayle ay nagging bahagi na ng ating buahy buhat
sa ating pagsilang. Hindi ba’t sila ang nagbinyag, nagkumpil at unang nagpakilala sa atin sa isang Diyos?
Sa kanya natin ibubulong ang ating mga lihim, inaakay nila tayo sa kabuhayan at kabanalan. Sila ang mga
gurong nagtuturo at nagbubukas n gating mga puso hanggang sa matutunan nating umibig. Ang prayle rin
ang magkakasal sa inyo at sa inyong paghihingalo ay nariyan din siya sa iyong tabi at hindi ka iiwan
hangga’t di ka namamatay. Kung aalisin ang mga prayle ano ang mangyayari sa pamahalaan sa kamay ng
mga Intsik?
Isagani: Kakain ng tortang alimango.
1 lalaki: Tumpak, kumain na tayo at tama na ang mga talumpati.
(Sumang-ayon ang lahat)
--------------------oOo--------------------
[KABANATA 26]
 Mga Paskin
(Nasa San Juan de Dios si Basilio)
*Malalim ang iniisip habang naglalakad papuntang clinic.
*Nagkasalubong sila pati ng propesor dahilan ng pagpigil sa pagmamadali niya.
Propesor: Nasa piging ka ba kagabi?
Basilio: Este, sa dahilan pong masama ang lagay ni Kapitan Tiago at ako’y kailangang… *nagkamot ng
batok
Propesor: Mabuti kung gaon at hindi ka dumalo, ngunit hindi ba kasapi ka sa kapisanan ng mga
estudyante?
Basilio: Nagbigay lamang ako ng bitaw.
Propessor: Kung ganon ay dapat kang umuwi ngayon din at punitin ang lahat ng pael na maaaring
mapasangkot sa iyo.
Basilio: Wala po akong sukat ipangamba tungkol diyan, ngunit si Ginoong Simoun po kaya’y wala…
Propesor: Sinugatan siya ng isang kung sino at salamat sa Diyos, hindi maaaring may kinalaman siya roon,
ang mga estudyante ang nasasangkot dahil sa mga paskil na may masasamang sinasabi at sa unibersidad
pa raw natagpuan. Ang Vice Rector ang nagpatanggal at ipinadala sa pamahalaan.
(Naputol ang kanilang usapan nang dumating ang isang propesor na mukhangsacristan at tagasumbong
ng Vice-Rector.)
Nasalubong niya si Sandoval na waring naging bingi sa kanyang pagtawag.
Basilio: Sandoval!
Sandoval: *snob
Nakita rin niya si Tadeo na masayang-masaya, ito ang kanyang tinanong.
Basilio: Tadeo, bakit ano ba ang nangyari?
Tadeo: Napakabuti, biruin mong wala kaming pasok hanggang sa isang lingo at tayong mga kasapi sa
kapisanan ay ibibilanggong lahat. *masayang masaya
Basilio: At ikinatutuwa mo pa ang bagay na iyan?
Tadeo: Di nga kasi, walang klase, walang klase!
Sumunod na nasalubong ni Basilio ang namumutlang si Juanito.
Basilio: Pelaez, ano ba talaga ang nangyari?
Pelaez: Aywan ko, wala akong nalalaman at hindi ba, basilio na noon pa ma’y talagang sinasabi ko nang
ito’y kalokohan lamang, saksi ka, hindi ba?
Basilio: Ha aba’y… oo na nga, ngunit ano bang naganap?
Pelaez: Huwag mong kalilimutan na ako’y tutol na tutol at kay lamang nakilahok ay upang
pagpapaliwanagan kayo, tandaan mo iyan. *umalis ito ng may nakitang tanod.
Nakasalubong na niya naman si Isagani
Basilio: Hindi ko kayo maunawaan, mga kasama, ano’t sa katiting na bagay naito’y para kayong mga libog
nabulabog at mga buhag-buntot na magsisitakbo?
Lalaki1: Subalit sino kaya ang may kagagawan ng mga pasking iyon na diumano’y natagpuan? *galit na
sambit nito.
SA BAHAY NI MACARAIG
Macaraig: Basilio, marangal kong kaibigan, ngayo’y naparito ka samantalang noo’y waring nilalayuan mo
kami?
(Nagtanong ang kabo samantalang may isang talaang tinitignan.)
Guwardiya Sibil: Kayo ang taga-kalye Anloague at nag-aaral ng Medisina? Mabuti at kayo na ang kusang
naparito, kayo’y aming dinarakip. *at inakbayan ito
Basilio: Bakit po pati ako’y…
Macaraig: Huwag kang mag-alala, kaibigan. Halina sa aking sasakyan at ibabalita ko sa iyo ang nangyari
sa piging na dinaluhan naming kagabi.
(Sa loob ng sasakyan)
Macaraig: Kaibigan, ang tulong ko’y maaasahan o at sa iyong pagtatapos ay anyayahan natin ang mga ito.
*tinuro ang kabo at alguacil.
--------------------oOo--------------------
[KABANATA 27]
Ang prayle at ang Pilipino
Capista: Isagani, nais po kayong kausapin ni Padre Fernandez
Isagani: Ano kaya ang kailangan niya?
*Nagkibit balikat ang capista at sinundan si Isagani*
Narrator: Si Padre Fernandez ay isa sa mga prayle na kasama sa mga usapan sa Los Banos. Nung pumasok
si Isagani sa silid ay nakitang naghihintay ito.
*pumasok si Isagani sa silid ni Padre Fernandez. Si Padre Fernandez ay malungkot, kunot ang noo, at
malalimang iniisip. Tumayo nang nakita si Isagani.Kinamayan ito at binati. Ipininid ang pinto at naglakad.
Nanatiling nakatayo si Isagani*
Padre Fernandez: Ginoong Isagani, mula sa aking bintana ay narinig ko kayong nagtatalumpati. Marami
naakong kabataan na naturuan ngunit wala pa akongnakitang naglalakas-loob sa kanyang paninindigan
tulad mo.May mga naninirasa amin nang talikuran ngunit sa harapan ay humahalik sa kamay. Ano ang ibig
mong gawinnamin sa mga taong ganoon?
Isagani: Hindi n’yo po sila masisi, Padre. Naturuan sila ng maging mapagkunwari at pigilin ang
kalayaannamagsalita. Sapagkat, kapag ang kanilang sinasabi ay hindi ninyo sinasang-ayunan, ito’y itinatak
bilang isang pag-aalsa.
Padre Fernandez (nagbubuntong-hininga): Hay. Ngayon matanong kita, ano ang gusto ng mga mag-aaral
naPilipino na gawin namin?
*Nagulat si Isagani at sumagot nang mabilisan*
Isagani: Tuparin ninyo ang inyong tungkulin
Padre Fernandez: Bakit? Hindi ba namin yun ginagawa?
Isagani: Padre Fernandez, kayong mga prayle, bilang mga guro, ay may tungkulin na hubugin sa
lalongmabuting paraan ang pangangatawan at pag-uugali ng mga kabataan.. Ngayon, ako naman ay may
tanong,natupad ba ng mga prayle ang kanilang mga pinananagutan?
Padre Fernandez: Oo, tumutupad kami.
Isagani: Ngunit bakit hinahadlangan ang pagtuturo! Kahit ang mga bilanggo ay tinutulungan at
pinakikingganng pamahalaan ngunit kaming mga mag-aaral ay napapabayaan!
Padre Fernandez: Lumalagpas ka sa ating pinagkasunduan, Isagani.
Isagani: Hindi, Padre. Tinatalakay ko pa rin ang mga suliranin ng mga mag-aaral. Ang paghadlang ng mga
prayle sa aming pagkatuto ang sanhi ng aming kawalang kasiyahan.
Padre Fernandez: Ang karunungan ay ipinagkakaloob lamang sa sadyang karapat-dapat pagkalooban.
Angipagkaloob iyon sa mga taong walang malinis na kalooban at mabuting asal ay kahalay-halay lamang.
Isagani: Bakit may mga taong walang malinis na kalooban at mabuting asal?Padre Fernandez: Iyan ang
mga kasiraang nasanay mula pagkabata, na nagmula sa kapaligiran ng pamilya.
Isagani: Hindi po, Padre Fernandez. Ayaw ninyong suriing mabuti ang ugat ng suliranin. Kung ano man
kami,ay kayo ang may gawa. Sumasang-ayon ako sa inyo na kami’y mayroong mga kahinaan. Sino ang
dapat sisihinsa mga ito? Kayo ba na nagturo sa amin o kami na sumunod sa inyo?
Padre Fernandez: Nauunawaan ko. kayo at kami’y nagsasayaw sa himig ng isang tugtugin. Naniniwala ka
bana kaming mga prayle ay walang budhi at hindi nagnanasa ng kabutihan? Ngunit gaya rin
ninyo,kinakailangang sumunod kami sa himig ng tugtugin. Kung hindi kayo ang magpapalayas sa amin,
ang pamahalaan ang gagawa niyan.
Isagani: Kung gayo’y, hinahangad ng pamahalaan ang aming kasamaan.
Padre Fernandez: Hindi iyan ang ibig kong sabihin. Ang ibig kong sabihin ay may mga paniniwala, mga
batasna mabubuti ang layunin, ngunit nagbubunga ng di magandang pangyayari. “Corruptissima in
republica plurimaeleges” ang sabi ni Tacito. Ang bayan ay lalong sumasama kung napakaraming mga
batas. Ang pagkawala ng pagtitiwala sa kabaitan ng bayan ang mag-uudyok sa kanilang gumawa ng
kasamaan.
*huminto si Padre Fernandez*
Padre Fernandez: Lumalayo na tayo sa paksa. Ngunit aking masasabi na hindi nasa pamahalaan o sa amin
angkasalanan, kundi sa aming lipunan mismo. Ang lipunan, na puno ng mga kapinsanan, ay nagiging
dahilan ngkanyang sariling pagkasira.
Isagani: Ngunit hindi n’yo binibigyang pansin ang inyong sariling kasiraan at nagbigay pokus sa pag-ayos
samga kasiraan ng iba.
Padre Fernandez: Ang Pilipinas ay nasa kamay ng mga Kastila. Ito’y kailangan mong tanggapin, Isagani.
Ngunit, masyado na tayong napalayo sa paksa. Muli kong itatanong, ano ba ang hinihiling ng mga mag-
aaralmula sa aming mga prayle?
Isagani:Huwag humadlang sa kalayaan ng pag-aral. At sa halip, itaguyod ito.
Padre Fernandez: Ito’y isang malaking hiling. Para mo na ring sinabing kami ay magpatiwakal. Ang
dapatninyong hilingin muna ay ang hindi napakabigat.
Isagani: Kung gayo’y tumungo tayo sa mga kasanhian. Ikabubuti ng mga mag-aaral kung ayusin ng mga
propesor ang kanilang mga ugali.
Padre Fernandez: Ano?! Mayroon ba akong inuugali na di naiibigan ng mga mag-aaral?
Isagani: Padre, hindi ko po kayo tinutukoy. Pinag-uusapan natin ang pangkalahatan. Marami sa mga mag-
aaralay pumapasok sa silid-aralan at umaalis nang walang natututunan at paggalang na rin sa sarili.
Padre Fernandez: Walang pumipilit naman sa kanila na mag-aral. Marami namang trabahong mahahanap
sakabukiran
Isagani: Tungkulin ng bawat tao ang kagalingang pansarili. Bukod dito, ang taoay may katutubong
hangarin namatamo ang karunungan, lalo na kung ito’y pinipigil. Oo, Padre, may nag-uudyok sa kanilang
mag-aral, ngunitwalang tigil ang inyong panlalait. Kinukuha niyo ang lahat mula sa amin, tapos
pinagtatawanan ang aming mga pagkulang. Sapat na ba sa inyo na kami’y maging isang bayan ng mga
magsasaka? Ang karunungan ba ay parasa inyo lamang?
Padre Fernandez: Hindi! Ang karunungan ay para sa taong karapat-dapat na magkaroon nito. Kung may
mgamasasamang guro,ito ay dahil sa mga estudyanteng palaging nagrereklamo!
Isagani:Kung kailan magkaroon ng tunay na propesor, magkakaroon din ng tunay na mag-aaral
Padre Fernandez:Simulan ninyo. Kayo ang nangangailangan ng pagbabago. Susunod kami
Isagani: Sisimulan nga namin, Padre. Ngunit, alam natin kung ano ang naghihintay sa isang mag-aaral
nanakikipagtalo sa kanyang guro.
*ngumiti si Isagani ng malungkot*
Padre Fernandez: Kakausapin ko ang aking mga kapatid tungkol sa iyong mga sinabi. Ngunit baka hindi nila
paniwalaan na isang taong tulad mo’y totoo.
Isagani: Iyan din po ang pangamba ko.
*nagkamay sina Isagani at Padre Fernandez. Namaalam si Isagani at umalis*
Mag-aaral: Saan ka pupunta, Isagani?
Isagani: Sa tanggapan ng pamahalaang sibil. Titingnan ko ang mga paskin at makikisama sa iba!
Mag-aaral: HA?!
Padre Fernandez: Hay! Kinaiingitan ko ang mga Heswitang nagturo sa binatang iyon!
--------------------oOo--------------------
[KABANATA 28]
Pagkatakot
*Eksena: Sa may labas ng tindahan ni Quiroga at sa may kalye*
Ben Zayb: Ako lang naman ang nag-iisip sa Pilipinas! Ang pagpapaaral ay masama, napakasama sa
Pilipinas! Dahil dito, tignan ninyo ito ang mga nangyayari ngayon… Ang Maynila ay punung-puno ng takot
at pagkabalisa. Ang balita ng napipintong paghihimagsik ay nagresulta sa iba’t-ibang mga reaksyon mula
sa mga mamamayan.
Quiroga: Hala! Hindi na napunta sa aking tindahan ang mga prayle! Meron pa naman ako bago paninda!
Anona ba itong nangyayari? Napakasama nito, napakasama! Naku, kailangan na kausapin si Ginoong
Simoun! Alam niya ano gagawin ko sa aking tindahan! Alam niya ano gagawin sa nakatago na baul at iba
pa gamit! Ako ay takot na, baka mahuli ang itinatago sa aking tindahan! Inihanda ni Quiroga ang kanyang
tindahan para madaling isara kung may mangyari mang kaguluhan o paghahanap. Magpapasama ito sa
guardia civil patungo sa bahay ni Simoun.
Guardia Civil: Nandito na po tayo sa tahanan ni Ginoong Simoun ngunit ayaw niya makipagkita kahit
kanino.
Quiroga: Eh si Don Custodio?
Guardia Civil: Si Don Custodio naman po ay ‘di tumatanggap ng panauhin.
Quiroga: Hay naku, Ben Zayb na lang…. Ako hingi balita. Nang pumunta si Quiroga sa bahay ng batikang
manunulat na si Ben Zayb, katulad ng kanyang naunang dalawang binisita, ay naghahanda din ito.
Napakahanda nga, na may dalawang rebolber na nakalabas at ginamit pa itongpamatong ng papel. Dahil
marahil sa takot sa armas, umuwi at nagkulong si Quiroga sakanyang bahay, at nagpalusot na masama
raw ang pakiramdam.
*Nagbubulung-bulungan ang mga tao, tutunog ang relo na ikaapat na ng hapon
Bali-balita raw na kakaligtas lang ng kapitan heneral mula sa tila tiyak na kapahamakan. Muntikan na daw
mahulog sa mga kamay ng mga “batang pilibustero” ang Kapitan Heneral, ngunit iniligtas daw siya ng
Maykapal.
Dinakipi ang mga mag-aaral.
Mamamayan 1: Ang gulu-gulo na, walang kapupuntahan ‘to! Dapat kasi, barilinna ‘yang mga ‘yan! Ang
daminilang reklamo, ipatapon na silang lahat!
Mamamayan 2: Pakita lang naman nila yan! Kunwari daw matapang sila. Aba, eh, tingnan natin.
Maglagay kang isang batalyon ng mga kawal na may dalang sable at kanyon, ilagay mo sa kalye.
Magsisiuwi rin sa kani-kanilang bahay anglahat.
*Samantala, kinakausap ni Padre Irene Si Kapitan Tiyago.*Sa tagiliran ng kama ni Kapitan Tiyago ay
kinakausap si Padre Irene
Padre Irene: Magpakahinahon, ‘yan ang ipinayo ko. Ano na lang siguro kung wala ako doon noong
panahonna ‘yon, dumanak na sana ang dugo. Ngunit naalala kita, kapitan. Walang napala ang pangkat
nila sa heneral. Nanghihinayang sila na wala si Simoun… kung ‘di lang sana siya nagkasakit! Pagkasabi nito
ni Padre Irene at nalaman ni Kapitan Tiyago na nahuli si Basilio, lumubha ang kalagayanng maysakit.
Nagsimula itong maghingalo sinakmal ito ng takot.
Kapitan Tiyago: *Nangangatal at hindi na makapagsalita, humawak sa bisig ng prayle at sinubukang
bumangon*
Uuuuhhhhhhh… *
Umungol ng makalawa at bumagsak sa unan*
Namatay na si Kapitan Tiyago. Sa takot at pagkataranta, dali daling lumisan si Padre Irene at sa
pagmamadali ay nakaladkad nito ang bangkay mula sa kama papunta sa gitna ng silid, dahil sa nakakapit
pa ito sa bisig.
*Mga mamayan na nagtatakbuhan, nagsisigawan, nag-uusap, nagdarasal, etc.
Sa kabilang dako ay may binyagan na nagaganap. Ngunit sa pagaakala ng isang militar nanagdaraan
namay nangyayaring pagpaplano ng himagsikan, nilusob niya ang kaganapan sa pamamagitan ng kanyang
sable. Ni napakaliit na bagay ay pinapalaki at dahilan ng pagkaalarma, gaya na ang ng pagkatagpo ng
mgaarmas sa isang bahay. Isang guardia civil, isang bingi at isang baboy, ang namatay nang gabing
iyon.Maraming nahuli, maraming pinag-usapan at mga haka-haka.. Nagkalat ang mga nagdarasal, mga
guardiacivil at iba’t iba pang pangyayari na walang kaugnayan, lalong dumagdag sa gulo.
*Sa platerya*

Sa platerya naman, kung saan naninirahan si Placido, ay pinag-uusapan ang mga nangyari noong araw
naiyon ng may katapatan
Platero: Hindi ako naniniwala na mayroong mga paskin. Sus, pilibustero daw! Gawa-gawa lang ‘yan lahat
ni Padre Salvi.
Punong Platero: *Umuubo at natatakot sa paksang pinag-uusapan. Parang nininerbyos*
Eskribyente: Hindi, totoo ‘yang tungkol sa mga paskin. Ipapaliwanag ko sa inyo.Makinig kang
mabutiChichoy… Pakana iyan lahat ng Instik na si Quiroga. Maniwala ka sa ‘kin. ‘Yang Instik na yan ang
nasa likodng lahat ng ito! Iyan ang narinig ko sa tanggapan.
Chichoy: Ang kabanal-banalan kong Ina! Kung gayon, totoo nga pala!
Eskribyente: Ginawa niyang isyu ang mga paskin para hindi mahalata ang kanyang ginagawa. Habang
gulong-gulo ang lahat at abala doon sa mga mag-aaral, eh ‘di sasamantalahin niya at manunuhol ‘yan
doon sa Adwana para makapasok ‘yung mga pilak niya.
Chichoy: Siya nga! *Susuntok sa mesa* ‘Yang Instik na si Quiroga…
Naputol ang usapan nang may narinig na mga yabag sa labas ang punong platero na hindi nagsalita
sausapan dahil sa kaduwagan. Dumating sina Placidoat ang dalubhasa sa paggawa ng paputok.
Placido: Hindi ko nakausap ang mga bilanggo. Mga tatlumpu sila.
Dalubhasa: Magsipaghanda na kayo! Ngayong gabi raw magkakaroon ng pagpatay.
Chichoy: Ano?! Lintik!
Punong Platero: *Takot na takot, nagsisimula nang umiyak*
Eskribyente: O, sige. Hindi magkakaroon ng pagpatay. Sa kabutihang-palad maysakit ang tagapayo
ngkanyang kamahalan. Si Simoun!
*Nagkatinginan si Placido at ang dalubhasa, umubo ulit ang punong platero*
Chichoy: Kung hindi nagkasakit ang taong iyan…
Dalubhasa: Gagawa-gawa wari ng isang himagsikan… At ano na ang gagawin natin ngayon?
Chichoy: Baka nagkukunwaring maysakit lang iyan. Takot siguro lumabas! Pagnakita ko siya…
Dalubhasa: Gayunman, magsipaghanda! Kung tayo’y pipiliting pumatay o mapatay…
Platero: Mag-iingat kayo!
*Umalis na sila. Takot na takot na ang mga naiwan*
--------------------oOo--------------------
 [KABANATA 29]
ANG HULING SALITA TUNGKOL KAY KAPITAN TIAGO
Narrator: Maganda ang naging wakas ni Kapitan Tiyago. Napagusapan ng kura paroko at ni Padre Irene
ang kanyang pagkamatay.
Kura Paroko:Ipinapaalala ko sa’yo Padre Irene, hindi nakapangumpisal si Kapitan Tiyago bago
siyamamatay.
Padre Irene: Hindi dapat ipagkait ang exequias sa lahat ng namatay na di nakapangumpisal mas lalo na sa
mgamakapagbabayad tulad ni Kapitan Tiyago. Ang mahigpit na pagkakait ng exequias ay ginagawa
lamang sa mgahindi makapagbabayad.
Narrator:Ginawang tagapangasiwa at tagapagpatupad ng mga huling habiling niKapitan Tiyago siPadre
Irene.
Padre Irene:Nag-iwan si Kapitan Tiyago ng kanyang ari-arian sa Kumbento ng Santa Clara, sa papa,
saarsobispo, at sa korporasyon ng mga pari. Nag-iwan rin siya ng dalawampung piso para sa matrikula
ngmahihirap at masisipag na batang mag-aaral. Tungkol naman sa pamanang dalawampu’t limang piso
kayBasilio na ibinawi ni Kapitan Tiyago ng mga huling araw niya. Kukunin ko na lamang ang ganitong
halaga sasarili kong bulsa upang maibigay kay Basilio.
Narrator: Kinabukasan ay nagkatipun-tipon ang mga kakilala at kaibigan ni Kapitan Tiyago sa bahayng
namatay. Napagusapan nila ang himalang nangyarisa kaluluwa ni Kapitan Tiyago noong mga
panahongnanghihingalo na siya.
* Pagsasalaysay ng Nakaraan (tapagagsalaysay): Nagpakita ang kaluluwa ni Kapitan Tiyago na naliligo
saliwanag sa mga mongha. Siya daw ay nakasuot ngprak at ang kanyang mga pisngi ay nakaumbok dahil
sa sapal ng hitso. Meron din daw siyang dalang kuwakong panghithit at manok na pansabong. Sinasabing
iniligtas ng Diyos ang kaluluwa ni Kapitan Tiyago sa dami ng pamisa at pamana niya sa mga banal na
bagay.
Narrator:Napag-usapan rin nila ang mga haka-haka tungkol sa kabilang buhay.Pinagtalunan ni
DonPrimitivo at Martin Aristorenas ang tungkol sa pagsasabong sa langit at kung sino ang mananalo
kunghahamunin ni Kapitan Tiyago si San Pedro kung walang kamatayan ang mga ibon sa langit.
Don Primitivo: Sinuma’y hindi maaring matalo. Ang pagkatalo ay lumilikha ng kalungkutan, walang
sinumanang maaring malungkot sa langit.
Martin Aristorenas: Ngunit kinakailangang may manalo. Nasa pananalo ang sarap!
Don Primitivo: O, di sige, kapwa sila mananalo! Gano’n kasimple!
Narrator: Hindi matanggap ni Martin Aristorenas na kapwa mananalo ang mga manok. Patuloy
nanangatwiran si Don Primitivo, nagsasalita siya ng Latin habang umiiling si Martin Aristorenas sa kanyang
mgasinasabi.
Don Primitivo: Makakasala ka, kaibigang Martin, mahuhulog ka sa isangerejia! Cave ne cadas! Hindona ako
makikipagmonte sa iyo, ni hindi na tayo magkakabakas! Magdahan-dahan ka! Quicumque non cerederit
anathema, sit.
Narrator: Sa ibang pulong ng mga bisita, napag-usapan ang tungkol sa patay. Napagtalunan angisusuot ng
bangkay ni Kapitan Tiyago.
Kapitan Tinong: Damit ng Pransiskano ang dapat isuot ng bangkay. Maililigtas nito ang bangkay ni
KapitanTiyago sa apoy ng impyerno.
Mananahi: Ngunit nakita ng mga mongha na naka-parak si Kapitan Tiyago papuntang langit. Dapat prak
angsuot ng bangkay. Meron akong nakahandang prak na aking maibebenta sa halagang tatlumpu’t
dalawang piso.Binabaan ko ang presyo ng apat na piso sapagkat naging suki ko si Kapitan Tiyago nung
buhay pa siya.
Padre Irene: Dadamitan ang bangkay ng alin mang damit na luma nito. Hindi napupuna ng Diyos ang damit
naisinusuot.
Narrator: Napakaringal ng exequias ni Kapitan Tiyago. Tatlong prayle ang nagdiwang ng misa para salibing
at ginawang katulad ng isang katangi-tangingpalabas ang mga seremonya. Maraming sinunong
nakamanyang, maraming awit na Latin. Nagbendisyon ng agua bendita. Nag-alay rin ng awit si Padre Irene
atnagkaroon ng paulit-ulit na pagtugtog ng kampana para sa patay.Tunayna kinainggitan ni
DonyaPatrocinio ang libing ni Kapitan Tiyago. Siya ang nakalaban ni Kapitan Tiyago sa
pagkamasamabahin. Ninais rin niyang mamatay kinabukasan upang masaksihan ng mga tao ang
seremonya ng kanyang paglibing.
--------------------oOo--------------------
[KABANATA 30]
SI JULI
NARRATOR: Napakarangal ng libing kay Kapitan Tiago. Habang nakaburol ang katawan ni Kapitan Tiago sa
bahay nito napabalita naman ang pagkakahuli kay Basilio. Higit na dinamdam ang balita tungkol kay
Basilio dahil maari ipatapon o patayin ang binata.
SA TAHANAN NI KABESANG TALES:
*TOK TOK TOK*
Juli: Napadaan kayo Hermana Bali. Pasok po kayo.
Hermana Bali: Kamusta?
Juli: Mabuti naman po.
Hermana Bali: Mabuti? Hindi mo pa siguro alam ang balita ano?
Juli: Ano pong balita Hermana?
Hermana Bali: Nakulong si Basilio.
Juli: Ho-o?
Hermana Bali: Ngunit hindi ako naniniwalang sangkot si Basilio sa nakasaad sa paskil. Tahimik at mabait na
tao si Basilio kaya’t hindi niya yun magagawa.
Juli: *hinimatay*
Hermana Bali: Juli! Diyos ko Juli! Anong nangyari sayo?
(Kinurot-kurot ni Hermana si Juli at binasa ng agua bendita)
Hermana Bali: Julli? Naririnig mo ba ako?
Juli: *umiyak* Anon ang mangyayari kay Basilio.
Hermana Bali: Buti pa ay magdasal na lamang tayo para sa kanyang kaligtasan.
Juli: Pero…
Hermana Bali: Huwag kang mag-alala kasama mo ako. Sige na, magbihis ka na, madali.
(Agad na nagbihis si Juli pang-alis)
Hermana Bali: Gagabihin tayo Juli.
Juli: Po? Umuwi na lang tayo. Bumalik na tayo sa nayon.
(Mahigpit na hinawakan ni Hermana ang bisig at bahagyang kinaladkad si Juli)
Hermana Bali: Hindi ba sabi ko sayo kasama mo ako kaya’t huwag kang matakot. Wala namang gagawin
sayo si Padre Camorra, dalagang tagabukid ka lang naman.
Juli: Parang awa niyo na po Hermana Bali, pauwiin niyo na po ako.
Hermana Bali: Nauubusan na ako ng pasensya sayo Juli ha! Huwag ka ngang
hangal!
Juli: Bitawan niyo ako! *kinalas sa pagkakahawak ni Hermana Bali ang kamay nito*
Hermana Bali: Wala kang galang! Sige, pabayaan mong ipatapon si Basilio o ipabaril sa daan!
(Naiyak na lamang si Juli dahil sa inis, wala siyang magagawa kaya’t sumunod na lamang siya sa
matandang babae)
--------------------oOo--------------------
[KABANATA 31]
Ang mataas na kawani
*Nag-uusap ang isang mataas na kawani at ang Kapitan Heneral
Narrator: Totoo ang sinasabi na nakalaya na ang mga mag-aaral. Gaya ng inaasahan siguro ng lahat, si
Makaraig ang unang nakalabas samantala’y si Isagani ang huli. Ngunit mas malubha pa sa huling
nakalabas, ayang kaawaawang si Basilio, na nanatiling nakapiit.
Kapitan Heneral: Si Basilio daw ay isang estudyante at alipin! Huwag siyang pakawalan!Mataas na Kawani:
Paumanhin po Kapitan, pero isa raw po siyang estudyante na nag-aaral ng medisina atmabuting mag-aaral
batay sa kanyang mga guro. Kailangan niya nalang ng isang taon na pag-aaral at patapos nasiya.Sayang
naman po.
Kapitan Heneral: ‘Di mas mabuti na mapanatili siyang nakakulong. Mas mabutingang madagdagan ng
isangtaon para maging mas mahusay siyang doktor. At para hindi masabihin ng iba na wala akong
pakialam para sa bansa!
Mataas na Kawani: Pero siya ang pinaka innocente sa lahat! At ang hawak niyang mga libro ay para
samedisina na sinulat ng mga Kastila. At wala siya sakainan at wala siyang ginawa.
Kapitan Heneral: Ito ay mas mabuti pa! Para ang parusa niya ay makakatakot sa iba! Ganyan ang dapat na
pamamahala! Isakripisyo ang isa para sa ikabubuti ng lahat. Sa hakbang ko na ito, itinatama ko ang mali
ngating mga opisyal at iba pa
Mataas na Kawani:Pero Kapitan, hindi ka ba natatatkot na sisihin?
Kapitan heneral:Bakit ako matatakot? Hindi ba’t ako’y may kapangyrihan? Hindi ako pwedeng dalhin
sakorte ng isang-alipin. Ang pinaka importante sa akin ay ang aking konsensya at wala akong pake kung
ano anginiisip ng iba.
Mataas na Kawani: Oo Kapitan ngunit ang bansa?
Kapitan Heneral: Psh! May responsibilidad ba ko sa bansa? May utang na loob ba ako sa bansa para sa
aking posisyon?
Mataas na Kawani: Hindi po ito importante. Nandiyan ka dahitl sa Espanya kaya’t mas lalong bigyan mo
nangmabuting pagtrato ang mga Pilipino para hindi sila magalit sa Espanya. Pinangako ninyo noong
dumating kayodito na mamahala ng tama at mabuti.
Kapitan Heneral: Ano pa ba ang aking ginawa? Tinuturuan mo ba ako kung paano gawin ang aking
trabaho?Kung hindi mo ako naiintindihan, ako ba ang dapat sisihin?
Mataas na Kawani: Wala po akong sinasabing ganon. Ayaw ko mawala sa Espanya ang bansang
sinasakupannito na puno ng mga taong masunurin at matiisin. Ayaw ko maging masama na tao dahil sa
pasasamantala sakanila. Ayaw ko rin masabi kailanman, na bagaman hindi na ginagawa ang pagbibili ng
mga alipin, ay patuloy pa rin ang Espanya sa paggawa nito. Ang Espanya ayhindi kailangang maging
mapaniil upang maging dakila!Mas dakila pa ito noong wala pa tayong sinasakupan na bansa. Patawad po
kapitan pero pinaglalaruan po natinang kalayaan at buhay ng mga Pilipino. Kapag hindi magbabago ito ay
siguradong maghihimagsik sila balangaraw. Pinapanigan ko ang mga Pilipino kapag sila’y naapi, kaysa
magtagumpay kapanig ng isang bansa na anghangarin ay ikasasama lamang sa sarili, kahit ang bansang
iyon ay Espanya.
Kapitan Heneral: Alam mo ba kung kailan aalis ang susunod na barkong pang-koreo?
*Nagbitiw na sa tungkulin ang Mataas na Kawani at bumalik sa Espanya
Mataas na Kawani : Kung balang araw ay nakapagsarili na kayo, aalahanin ninyo na sa Espanya ay may
mga pusong tumibok nang dahil sa inyo at nagtanggol sa inyong karapatan!
Kutsero: Sino po?
--------------------oOo--------------------
[KABANATA 32]
Mga Ibinunga ng Paskin
Ipinapakita ang isang lalaking mag-aaral na nagbabasa ng isang liham na galing sa kanyang ina
Ina: Minamahal kong anak, pakiusap, umuwi ka nalang at tulungan mo ang itay sa pagsasaka. Galing
samina mahal mong ina. *dubMalungkot na binitawan ng lalaking magaaral ang liham at lumakad
papalayo
Guro: Ito na ang iyong mga resulta sa inyong nagawang pagsusulit at sabay na kinuha ng mga estudyante
ang kanilang mga papel na nagdulot ng iba't-ibang mga reaksyon samga magaaral.
Pecson: Kasi naman eh… hay naku! … Hindi, okay lang yan!
Si Tadeo naman ay masayang-masaya habang sinusunog ang kanyang mga libro.
Tadeo: Sa wakas! Nandito na rin ang walang katapusang bakasyon!
Malungkot na naglalagkad si Juanito na nakakuba
Juanito Pelaez: Paano na ito, mapipilitan na ako na sumama sa tatay sa kanyang pangangalakal
Si Macaraig naman ay pasikretong sinabi na…
Macaraig: Pupunta akong Europa!
Isagani at Sandoval: Hay! Salamat! Nakapasa tayo! Ipapakita si Basilio na nasa kulungan
Basilio: Ang lungkot-lungkot naman rito…
Ang mga guardya sibil ay pinipilit na itanong at saktan si BasilioSa kulungan
Sinong : Ginoo, mayroon po akong dalang bagong balita
Basilio: Ano yun Sinong?
Sinong: Balita po galing sa Tiyani
Basilio: Tungkol saan?
Sinong: Tungkol po sa mga mahal ninyo
Basilio: Sino?
Sinong: Sina Juli at Tandang Selo po
Basilio: Anong nangyari sa kanila?
Sinong: Si Tandang Selo po’y nawawala
Basilio: Ano?! Kailan pa? Anong nangyari?! Si Juli?!?!?!
Sinong: Si Juli po…
Basilio: Ano?!
Sinong: Si Juli po ay… patay na
Basilio: Ano?!?!?! Bakit?! Anong nangyari?!?! Paano?!?
Ben Zayb: Ano kaya ang dapat kong isulat na balita? Hmmm… aha! Alam ko na! ang paggaling ni Simoun!
*Nagsimula magsulat sa papel at huminto sa pagsusulat upang magisip
Hmmm… totoo kaya ang mga sabi-sabing si Simoun ay magbibigay ng isang malaking piging bilang
pasasalamat sa kanyang paggaling at pamamaalam na rin daw sa bayang magpalago sa kanyang
kayamanan…kung sabagay, dahil aalis na siya kasama ng kapitan heneral, maaaring may katotohanan nga
ang balitang ito...
Paulita: Hindi na maaaring ipagpatuloy namin ni Isagani ang relasyong ito. Hindi matatawaran ang
pagkakamali niya. Nabilanggo siya. Hindi ko kayang umibig sa isang lalaking mali ang pagkakakilala
salipunan at sinisisi ng lahat
*Lumabas si Juanito Pelaez at kinausap ang sarili
Juanito Pelaez: Ito na ang pagkakataon ko na mapaibig si Paulita sa akin.
*Pagdating ni Paulita
Juanito: Paulita! Paulita! Sana ay mapakinggan mo muna ang aking hiling. Ako ay matalino, maliksi,
masayahain at anak ng isang mayaman na mangangalakal. Mas makabubuti para sa iyo kung ako ang
pakasalan mo.
Paulita: Kung sabagay, mas komportable nga ang magiging buhay ko kung ikawang pakakasalan ko
Juanito: Kalimutan mo na ang Indiong si Isagani. Ako na ang mahalin mo
Paulita: Oo, Ikaw nga ang mas nababagay sa akin.
*Maraming mga tao sa kalsada na masiglang nakikipag-usap sa isa’t- isa
Ale 1: Narinig n’yo ba ang tungkol sa salu-salong ibibigay ni Don Timoteo Pelaez sa kasal ng anak niya?
Ale 2: Ang swerte naman niya, nakuha ang bahay ni Kap.Tiyago, kasosyo pa si Simoun sa negosyo at
ngayonikakasal ang anak sa isang maganda at mayamang babae.
Ale 3: Ang sabi-sabi, napakaengrande daw ng mangyayaring pagsasalo
Lalaki 1: At ang Kapitan Heneral daw ang magiging ninong. Sigurado akong si Simoun ang taong nag-
aayosnito
Ale 2: Kailan ba mangyayari ang kasal nila?
Ale 1: dalawang araw bago umalis ang kanyang kamahalan.
Lalaki 1: Si Simoun raw ay magreregalo ng mga brilyante at perlas sa ikakasal
Lalaki 2: Bakit naman napakagrande ng regalo niya?
Lalaki 1: Ito raw ang paraan niya na gulatin ang mga tao sa kanyang pamamaalam. Wala na namang
natira para sa kanya dito sa Pilipinas.
Lalaki 2: Sana, maimbitahan ako sa kasal na ito
Ale 1: Pinipiliit ko na nga ang asawa ko na bumili ng bakal at zinc para kaibiganin si Don Timoteo Pelaez
Ale 2: Tama ka diyan. Hindi maaaring hindi makasama sa okasyong ito!
--------------------oOo--------------------
[KABANATA 33]
Ang Huling Matuwid
NARRATOR: Si Basilio ay nanatili sa kulungan at tuwing ikatatlong araw ay sumasailalim siya sa
pagsisiyasat at pagtatanong ng iba’t ibang tao. Makaraan ang ilang linggo, buwan ng Abril napabalitang
ikakasal si Paulita Gomez kay Juanito Pelaez. Pagkaraan ng buwan ng Abril ay tuluyan nang naglaho ang
mga pangamba at naging abala ang mga tao sa nalalapit na pagdiriwang para sa kasal nina Paulita at
Juanito.
SA LOOB NG BILANGGUAN:
Guwardiya Civil:Basilio! Laya ka na. May naghihintay sayo sa labas.
(Umalis sa loob ng selda si Basilio at kinausap ng taong hindi niya kilala)
Tao ni Simoun: Sumunod kayo sa akin, hinihintay tayo ni Maestro.
Basilio: Maestro? Sinong Maestro.
Tao ni Simoun:*smile* Makikilala mo siya kapag sumama ka sa akin.
(Walang nagawa si Basilio kundi ang sumunod sa lalaki)
***
 SA TAHANAN NI SIMOUN:
Tao ni Simoun: Narito na po kami, Maestro.
Simoun: Iwan mo muna kami.
(Agad umalis ang utusan at pumasok ng silid si Simoun)
Basilio: Ginoong…. Simoun?
Simoun: Basilio, mabuti at laya ka na.
Basilio: Ginoong Simoun, isa akong masamang anak at kapatid, kinalimutan kong sila’y pinaslang kaya ako
pinarusahan ng Diyos. Ginoong Simoun, nakahanda na akong maghiganti at bigyang katarungan ang
kanilang pagkamatay.
Simoun: Magaling! Tama yang gagawin mo. Halika sumunod ka sa akin.
(Sumunod si Basilio kay Simoun sa loob ng kanyang laboratory)
Basilio: Pampasabog!
Simoun: Tama! Nitro-gliserina! Hahahah! Isang malaking kasiyahan ang magaganap at sa ganap na alas
nuwebe ng gabi’y ay sasabog ang bomba. BOOM!
(Nagulat si Basilio sa sinabi ni Simoun)
Basilio: Papatayin natin silang lahat?
Simoun: Bakit? Natatakot ka ba Basilio?
Basilio: Hindi, dahil ang mundo ay walang malasakit. Bakit ko sila pagmamalasakitan? Nagmalasakit ba
sila sa akin?
Simoun: Hahahah! Yan ang gusto kong marinig sayo Basilio! Hintayin mo ako ng alas diyes sa harapan ng
simbahan ng San Sebastian. Tandaan mong sa oras pa lamang na alas nuwebe dapat ay malayong-malayo
ka na sa Kalye Analogue.
(Kinuha ni Basilio ang baril saka ito isinuksok sa panloob na Americana)
Basilio: Hanggang mamaya!
--------------------oOo--------------------
[KABANATA 34 at 35]
Ang Pagdiriwang ng Kasal ni Paulita at Ang Piging
NARRATOR: Naglakad sa ganap na ikapito ng gabi si Basilio at naalala niya ang biliin sa kanya ni Simoun na
lumayo siya sa Kalye Analogue kung saan naroon ang dating bahay ni Kapitan Tiago. May magaganap na
kasayahan sapagkat doon idaraos ang piging ng kasal ni Paulita at Juanito. Nakita ni Basilio na dumating
ang karwahe lulan sina Paulita at Juanito.
KALYE ANALOGUE:
Basilio:Kawawang Isagani, ano na kayang nangyari sa kanya?
(Nasa harapan na ng bahay si Basilio at nakikita niya ang pagdating ng mga panauhin.)
Basilio: Dapat ay hindi ako magkulang sa pagtitiwalang ibinigay sa akin ni Señor Simoun. At wala akong
utang na loob sa mga taong narito. Nagpakabuti ako, ngunit anong naging kapalit? Mabuti nga’t
mamatayat magkadurog-durog kayong lahat!
(Nakita ni Basilio na bumaba na ng bahay si Simoun dahil may ilaw na nag lampara, agad na itong
sumakay sa karwahe)
Simoun: Sa Escolta magmadali ka!
(Nagmadali rin sa paglalakad papalayo sa pook si Basilio ng makita niya ang kaibigang si Isagani na
paparoon)
Basilio: Saan ka pupunta?
Isagani: Bitiwan mo ako, kailangan kong makita si Paulita sa huling sandali!
Basilio: Gusto mo bang mamatay?
Isagani: Huh? Ano bang pinagsasabi mo Basilio?
Basilio: Makinig ka sa akin, huwag ka nang tumuloy dahil sasabog ang bahay na yan!
Isagani: Ano?....Bitawan mo ako…
Basilio: Mas makabubuting umalis na tayo sa lugar na ito..
Isagani: BITIWAN MO AKO!
(Agad na napabitaw si Basilio sa kaibigan, agad napatakbo si Isagani patungo sa dating bahay ni Kapitan
Tiago)
Basilio: Isagani! *nakita na niyang nakalayo si Isagani)
Basilio: Tsk! *tumakbo na rin papalayo si Basilio sa Kalye Analogue*
***
NARRATOR: Sa loob ng bahay ni Kapitan Tiago ay may nakita silang piraso ngpapel na ang nakasukat ay
Mane thecel pares, na ang ibig sabihin ay “tapos na ang kaangyrihan mo” At ito’y nilagdaan sailalim ng
pangalang Crisostomo Ibarra.
SA DATING TAHANAN NI KAPITAN TIAGO:
Padre Salvi: Sino bang hangal ang naisipang maglagay ng papel na ganito rito?
Don Custodio: *nagulat* Ito’y lagda ng isang pilibuterong may sampung taon nang namamatay ah.
(Natakakot ang lahat)
Kapitan Heneral: I-Ipagpatuloy niyo ang kasiyahan, huwag nating hayaan sirain ito ng isang masamang
biro.
(Habang nagkakagulo ang lahat, walang may nakakaalam na ninakaw na ni Isagani ang lampara at
inihagis ito sa ilog.)
Don Custodio: Hindi ba’t ang kahulugan ng Mane thecel pares, ay papatayin tayong lahat?
Kapitan Heneral: Magmadali, itaas ang mitsa ng lampara!
Don Custudio: Nasaan na ang lampara? Nandito lang iyon kanina? Sinong kumuha?
Kapitan Heneral: Ano? May magnanakaw? Guwardiya Civil!
Guwardiya Civil: Po, Kapitan Heneral. *salute*
Kapitan Heneral: Sabihan ang lahat ng iyong mga kasama na hanapin ang magnanakaw ng lampara,
magmadali ka!
Guwardiya Civil: Masususnod po! *salute*
--------------------oOo--------------------
[KABANATA 36]
Mga kagipitan ni Ben zayb
Nagsusulat ng ukol sa nangyari sa kasalan.
Narrator: Sa kanyang mabulaklak na salaysay ay kung anu-ano ang mga kasinungaling inilagay at ginawa.
Ipinakita ang pagkabayani daw ng Kapitan Heneral at ng katapangan ni Pader Irene sapagkat ito ay
dumaan sa ilalim ng mesa sa paghahabol sa nagnanakaw ng lampara.
Ben Zayb: *nag-iisip habang nagsusulat. Makabulubuhan na kaya ito? Hmm * nagsulat ulit.
NEXT SCENE
Nalungkot ito ng di naimprint ang kanyang lathalain
Ben Zayb: Ang mga tulisan ay lumusob at nakakuha ng mahigit sa dalawang libong piso at sinugatan ang
pari at dalawa pang alila. Ang kura ay nagkasira-sira ang kamay sa paggamit ng isang silya bilang
pananggol.
Nakatingin lang mga tauhan ng nasabing printed shop o pag-iimprinta ng mga balita kay Ben zayb.
Ben Zayb: Apatnapu o limampung tulisan sa paraang pataksil, I mga rebolber, itak, eskopeta, pistol, leong
nananandata, silya, mga tatal, sinugatan ang walang kaawa-awa… sampung libong piso.
Umalis ito…
--------------------oOo--------------------
[KABANATA 37]
Ang Hiwaga
SA TAHANAN NG ORENDA
Narrator: Nabatid din ng madla, sa likod ng pagpipigil sa balita, ang mga pagbabangon at mga supot ng
pulbura.
Nag uusap ang lahat ng panauhin sa sala.

Nakikinig lang si Isagani sa mga

pinagsasabi ng mga naroon
Isagani: *nagsmirk*
Chickoy: Ayon ditto, dumating daw
ang mga sibil at wala naman silang
magpagpintangan kung sino man
ang gumawa ng krimen na iyon. Si
Don
Timoteo at Simoun lamang daw ang
nangasiwa sa pag-aayos ng bahay
na iyon.
Pinaalis daw ang lahat ng mga di
kailangan sa imbestigasyon.
Nakikinig lamang ang mga
panauhin sa sinabi ni Chickoy.
Isagani: Di niyo lang alam…
*umalis
--------------------
oOo--------------------
[KABANATA 38]
Kasawian
(Lalabas si Tales at dalawang
tulisan)
Kabesang Tales: Tiyak na ditto sila
dadaan. Hindi tayo dapat mabigo sa
lakad
nating ito!
Tulisan1: Ngunit, nasaan na si
Simoun? Diba’t kelangan ay
nandito siya?
Nakikinig lang si Isagani sa mga pinagsasabi ng mga naroon
Isagani: *nagsmirk*
Chickoy: Ayon ditto, dumating daw ang mga sibil at wala naman silang magpagpintangan kung sino man
ang gumawa ng krimen na iyon. Si Don Timoteo at Simoun lamang daw ang nangasiwa sa pag-aayos ng
bahay na iyon. Pinaalis daw ang lahat ng mga di kailangan sa imbestigasyon.
Nakikinig lamang ang mga panauhin sa sinabi ni Chickoy.
Isagani: Di niyo lang alam… *umalis
--------------------oOo--------------------
[KABANATA 38]
Kasawian
(Lalabas si Tales at dalawang tulisan)
Kabesang Tales: Tiyak na ditto sila dadaan. Hindi tayo dapat mabigo sa lakad nating ito!
Tulisan1: Ngunit, nasaan na si Simoun? Diba’t kelangan ay nandito siya?
Tales: Hindi na tayo maaring umaatras pa! (humarap sa mga tulisan) Pag tayo’y di pa kumilos ay mamatay
kaagad tayo rito!
Tulisan2: May tiwala akong susunod si Simoun! [Magnonod ang iba] Halika’t sumugod na tayo!
(Lalabas ang mga tulisan at susuntukin ang sibil; Babarilin. Lalabas ang ibang sibil at magkakalad lahat;
Maraming tulisan ang mamatay at iisa ang nahuli; Hihilahin ng dalawang sibil ang nahuli; sinusubukan
kumawala)
Sibil 3: Sino ang namamahala sa inyo?
Tulisan: Hindi ko alam!
Sibil3: (susuntukin; hahawakan ng maayos ang tulisan) Magsalita ka kung ayaw mo mamatay!
(Duduraan ang sibil; Magagalit ang sibil; at susuntukin muli ang tulisan)
Sibil 3: Magsalita ka! (hahawakan ang buhok)
Tulisan: (mapapa-aray) Si—Si…
(kukuha ng baril sa likod ang sibil3; manlalaki ang mata ng tulisan)
Tulisan: Simoun…
Sibil3: Ang mag-aalahas?! (gulat) Mga kawal!
[Dalawang sibil ang lalapit]
Sibil 3: Ibalita na ang mag-aalahas ang may kapana nito! Bilis!
(Lalabas ang mga sibil na tila ay nagmamadali; Haharap muli ang
Sibil3 kay Tulisan)
Sibil3: Wala na akong gamit pa sayo. (babarilin)
(Bibitawan ng mga sibil ang bangkay)
Narrator: Naging madugo ang labanan. Iilan lamang ang nakaligtas sa mga tulisan. Si Tandang Selo ay
naging tulisan na rin subalit nahuli ito at napatay ng sarili niyang apo, si Tano. Napagalaman ng lahat na si
Simoun ang may kagagawan ng lahat. Hinalughog ang kanyang bahay at nakita dito ang ilang armas at
bulbura. Pinaghahanap na siya ng mga sibil. Ayaw niyang magpahuli ng buhay kaya uminom siya ng lason
at nagtungo kay Padre Florentino upang mangumpisal. Malala ang mga sugat nito ngunit ayaw nitong
magpaggamot sa ibang doctor liban na lamang kay Tiburcio de Espandaña.
--------------------oOo--------------------
[KABANATA 39]
Katapusan
NARRATOR: Nasa tahanan ni Padre Florentino si Simoun. Sugatan ito ng dumating may dalawang araw na
ang nakakalipas at humihingi ng tulong sa Pari. Walang pagaalinlangan itong tinanggap ni Padre
Florentino. May dala itong maleta, duguan at pagod na pagod. Ang tanging nasa isip ng pari ay wala na
ang Kapitan Heneral, wala na itong padrino kaya’t tinutugis siya ngayon ng bagong Kapitan Heneral upang
makuha ang dala-dala nitong mga kayamanan.
SA TAHANAN NI PADRE FLORENTINO:
Donselya: Padre, ipinapatawag raw ho kayo ni Señor Simoun.
Padre Florentino: Salamat. Nasa silid ba siya?
Donselya: Opo.
(Nagtungo ng silid ni Simoun si Padre Florentino)
Padre Florentino: May dinaramdam ka ba? *agad inalalayan si Simoun na humiga*
Simoun: Mawawala din ito.
(Nakita ni Padre Florentino na walang laman ang isang botelya ng gamot)
Padre Florentino: Diyos na mahabagin! Anong ginawa ninyo Señor Simoun?
Simoun: Wala kayong dapat na ikabahala, huli na rin naman ang lahat. Huhulihin rin naman nila ako buhay
o patay. Hindi ko ibig mahulog sa kanilang kamay. Makinig kayo Padre Florentino, sasabihin ko sa inyo ang
aking lihim. Nalalapit na ang takdang oras.. Ughh…
Padre Florentino: May mga pangontra sa lason Ginoo…
Simoun: Huwag niyo nang sayangin ang inyong oras… ayokong mamatay na baon ang aking lihim.
(Ibinulong ni Simoun sa pari ang kanyang lihim at nahindik ang pari sa narinig.)
Padre Florentino: Ang Diyos ay mapagpatawad Ginoo… Sa kabila ng inyong pagkakamali ay nakita niya ang
inyong paghihirap..
Simoun: Kung ganoon ay bakit niya ako pinabayaan?
Padre Florentino: Sapagkat mali ang pamamaraan ninyo..Pag-ibig ang tangingtagapagligtas, Ginoo.
Simoun: Kung ganoon ay nagkamali ako…
(Ginagap ni Simoun ang kamay ng pari at masuyong pinisil)
(Aga na naghari ang katahimikan, si Simoun ay pumanaw na)
Padre Floretntino: Nasaan ang mga kabataang handang magpakasakit sa bayan? Nasaan ang kanilang
mga pangarapat kasiglahan alang-alang sa kabutihan ng bayan? Hinihintay naming kayo, kabataan,
kayong mga walang bahid ng dungis at karapat-dapat ng isang karangalan!
Donselya: Padre? Magsisindi na po ba ng ilawan?
Padre Florentino: Tawagin mo ang iba at magdasal.
Donselya: Ahh.. opo..*agad na umalis ang donselya*
Padre Florentino: Kaawaan nawa ang taong nagbuyo sa kanya na maging masama.
(Kinuha ni Padre Florentino ang maleta at nagtungo sa talampas, agad na inihagis sa karagatan ang
maleta)
Padre Florentino: Manatili ka na sana sa kailaliman ng karagatan na walang hanggan, kasama ang mga
korales at perlas…. Kung dumating man ang isang panahon na kailanganin ka sa isang dakilang mithiin,
iluwa ka sana ng dagat sa pamamagitan ng utos ng Diyos.
------------------------------------------WAKAS--------------------------------------------